اصول اعتقادی
اسلام
معاد
شفاعت روز قیامت
آیت الله حسین
نوری
بحث «شفاعت در
روز قیامت» دارای جنبه‌های متعدّدی است و بحث ما در این رابطه اکنون در مورد کسانی
است که بجهت آبرومندی و موقعیّت خاصّی که در پیشگاه حضرت حقّ دارند در روز قیامت
به شفاعت قیام می‌کنند و خداوند نیز شفاعت آنان را می‌پذیرد.
در این رابطه در
مقاله‌های قبل دربارۀ شفاعت حضرت پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و قرآن مجید
توضیح داده شد اکنون ادامه بحث دربارۀ شافعان دیگر:
شفاعت ائمه اطهار
(ع)
الف- از جمله
کسانی که در صحنه قیامت با شفاعت خود بسیاری از گناهکاران را که در دنیا با آنان
ارتباط داشته و از رویّۀ آنان پیروی نموده‌اند از سقوط و عذاب نجات می‌دهند «ائمّۀ
اطهار (ع)» می‌باشند بلکه بر اساس آنچه که از روایات استفاده می‌شود شفاعت چهارده
معصوم علیهم السلام منحصر بروز قیامت نیست و پیش از روز قیامت و بعد از آن نیز
افراد بسیاری در مراحل مختلف- که توضیح خواهیم داد- مشمول شفاعت آنان می‌شوند.
در کتاب کفایه
الموحدین که کتاب بسیار ارزنده‌ای است و یک دوره عقائد اسلامی را با دلیل و برهان
بقلم فارسی در 3 جلد تنظیم کرده است که جلد اوّل آن در رابطه با توحید و عدل و
نبوّت و جلد دوّم آن در امامت و جلد سوّم آن در معاد است در جلد سوّم آن می‌گوید:
گستردگی و عظمت
مقام شفاعتی که حضرت محمّد صلّی الله علیه و آله و اهلبیت او دارند برای هیچ یک از
پیغمبران دیگر و ملائکه ثابت نشده است شفاعت پیغمبران و فرشتگان فقط در روز قیامت
برای گنهکاران از امم یا بعد از فی الجمله است ولی شفاعت حضرت محمّد و اهلبیت او
علیهم السّلام در چند مورد است:
هنگام مرگ
بر اساس روایاتی
که قبلاً ذکر گردید ائمّه علیهم السّلام در حالت احتضار انسانها که در آستانۀ مرگ
قرار گرفته‌اند در بالین آنها حضور می‌یابند و در این هنگام چه بسا دربارۀ برخی از
افراد که مشمول غضب الهی هستند شفاعت می‌کنند که در نتیجه آن افراد از عذاب و غضب
خداوند نجات پیدا می‌کنند و مشمول رحمت پروردگار می‌شوند.
در قبر
چه بسا افرادی که
در هنگام ورود به قبر مستحق عذاب خداوند می‌باشند ولی از طرفی هنوز قابلیّت شفاعت
از آنها سلب نشده است این قبیل افراد نیز مورد شفاعت اهلبیت علیهم السلام در قبر
قرار می‌گیرند و از عذاب و سقوط نجات پیدا می‌کنند.
در عالم برزخ
بسیاری از اشخاص
در عالم برزخ بواسطۀ پروندۀ سنگین و سیاهی که دارند گرفتار عذاب الهی می‌باشند ولی
بواسطۀ شفاعت اهلبیت (ع) مشمول عنایت حضرت حقّ می‌گردند و عذاب خداوند از آنها
برداشته می‌شود.
روز قیامت
گسترده‌ترین صحنه
برای شفاعت حضرت پیغمبر صلّی الله علیه و آله و اهلبیت گرامیش (ع) روز قیامت است
که دارای 50 موقف است امّا در تمام این مواقف گناهکارانی که لایق شفاعت می‌باشند
از شفاعت آنها برخوردار و از عذاب خداوند نجات می‌یابند.
پس از دخول در
آتش
افراد بسیاری از
مسلمانان که در مراحل پیش استحقاق شفاعت را نداشته‌اند و بواسطۀ تباهی اعمال وارد
آتش جهنم شده‌اند پس از مدّتی توقف در جهنّم بواسطۀ شفاعت آنحضرت و اهلبیت عزیزش
(ع) مشمول رحمت حضرت حقّ می‌گردند و از عذاب خداوند نجات پیدا می‌کنند و البتّه
این تفاوتها در مشمول شفاعت شدن، با اعمال انسانها در صحنۀ زندگی دنیا ارتباط
دارد. [1]
روایاتی که دلالت
بر شفاعت اهلبیت علیهم السّلام دارد زیاد است و ما برای نمونه بذکر تعدادی از آنها
در اینجا اکتفا می‌کنیم:
حضرت صادق (ع)
فرمودند: «خداوند متعال در روز قیامت همۀ انسانها را که از آغاز خلقت تا انجام آن
بوجود آورده است در یک بیابان در حالی که ظلمت شدیدی همۀ آنجا را فرا گرفته است
جمع می‌کند. مردم در این حال بدرگاه پروردگار تضرّع می‌کنند که پروردگارا وسیلۀ
نجات ما را از این تاریکی فراهم کن، در این حال گروهی با چهرۀ بسیار تابناک وارد
صحنۀ محشر می‌شوند و نور چهرۀ آنها باندازه‌ای گسترده است که پهنۀ عرصۀ قیامت را
روشن می‌سازد.
مردم محشر چنین
گمان می‌کنند که اینها پیمبران خدا هستند ولی از جانب خداوند این ندا می‌آید که
اینها پیمبر نیستند. از آن پس آن مردم چنین تصوّر می‌کنند که اینها فرشتگان خداوند
می‌باشند امّا از جانب خدا ندا می‌رسد که اینها فرشتگان نیز نیستند.
بعد از آن مردم
چنین فکر می‌کنند که اینها شهیدان راه خدا را می‌باشند ولی از جانب حضرت حق ندا می‌رسد
که اینان شهدا نیز نمی‌باشند مردم می‌پرسند پروردگارا اینها کیستند؟ از جانب
خداوند گفته می‌شود که از خودشان سؤال کنید در این حال مردم از آنها می‌پرسند که
شما با این عظمت و جلال خیره‌کننده چه کسانی می‌باشید؟.
آنان در پاسخ می‌گویند:
«ما ذریّۀ محمد صلّی الله علیه و آله و فرزندان علی (ع) و مخصوص کرامت خداوند
هستیم ما امروز ایمن و مطمئن می‌باشیم.
در این حال
خداوند به آنها می‌فرماید اکنون شما دربارۀ اهل ولایت و شیعیان راستین خود شفاعت
نمائید آنها اقدام بشفاعت می‌کنند و خداوند شفاعت آنان را می‌پذیرد. [2]
معاویه بن وهب که
یکی از راویان معروف حدیث اسلامی و مورد وثوق کامل می‌باشد می‌گوید از حضرت امام
صادق (ع) از معنای گفتار خداوند که فرموده است: «لایتکلّمون الاّ من اذن له
الرّحمن و قال صواباً[3]»
«یعنی در روز قیامت جز کسانی که از طرف خداوند برای سخن گفتن اذن داشته باشند و
سخن صواب و درست بگویند دیگران نمی‌توانند سخنی بگویند» پرسیدم حضرتش در پاسخ
فرمودند سوگند بخداوند، آن کسانی که به آنها چنین اذنی داده شده است ما هستیم و ما
هستیم گویندگان سخن صواب و صحیح.
در این حال
معاویه بن وهب گفت: قربانت گردم در آنروز سخن شما چیست و چه خواهید گفت؟
حضرت فرمودند:
خداوند را تمجید می‌کنیم و به پیغمبر خدا صلّی الله علیه و آله درود می‌فرستیم و
برای شیعیان خود شفاعت می‌کنیم و خداوند نیز شفاعت ما را می‌پذیرد. [4]
عبدالله بن عباس
می‌گوید: از حضرت امیر مؤمنان (ع) شنیدم که فرمودند: حضرت پیغمبر صلّی الله علیه و
آله روزی بمنزل صدیقه طاهره در حالی که آن بانوی بزرگوار غمگین بود وارد گردید و
چون دخترش را در حال اندوه و غم دید با کمال مهربانی از علّت اندوه دخترش پرسید
حضرت زهرا (ع) گفت: بیاد روز قیامت و اینکه مردم در حال خشوع در پیشگاه پروردگار
متعال ایستاده‌اند افتادم حضرت پیغمبر صلّی الله علیه و آله فرمودند دختر من!
آنروز روز بزرگی است ولی جبرئیل از جانب خداوند بمن خبر داده است اوّل کسی که روز
قیامت سر از خاک بر می‌دارد و در پیشگاه خداوند حضور پیدا می‌کند من هستم از آن پس
ابراهیم خلیل (ع) حضور می‌یابد و بعد از آن همسر تو علی بن ابی‌طالب حضور پیدا می‌کند
سپس خداوند جبرئیل را با هفتاد هزار فرشته بسوی تو می‌فرستد اسرافیل نیز 3 حلّه از
نور از برای تو می‌آورد و می‌گوید ای فاطمه ای دختر محمّد «ص» برخیز و بعرصۀ محشر
قدم بگذار در این حال تو از جای خود با دلی مطمئن و روحی شادمان بر می‌خیزی و
بمرکبی از نور سوار و در حالی که هفتاد هزار فرشته پیشاپیش تو حرکت می‌کند بطرف
عرصۀ محشر حرکت می‌کنی مادر تو خدیجه نیز که نخستین کسی است از زنان که به پیغمبر
اسلام ایمان آورده و هفتاد هزار فرشته نیز او را همراهی می‌کنند باستقبال تو می‌آید
و هنگامی که با این جلال و عظمت وارد صحرای محشر می‌شوی از جانب خداوند ندائی بگوش
مردم می‌رسد که تو را به مردم معرّفی می‌کند و بعد از آن تو بر فراز منبری از نور
قرار می‌گیری در این حال جبرئیل (ع) بتو می‌گوید: «حاجت خود را از خداوند بخواه»
در این حال تو می‌گوئی پروردگارا تو خود می‌دانی فرزندان من حسن و حسین (ع) که
حامل پرچم شهادت شدند و راه جهاد و مبارزه در راه تو را پیش پای انسانها گشودند و
در راه مبارزه با ستم و ستمگران و جبّاران و روشن ساختن راه سعادت انسانها چه
مصیبتها دیدند و چه مشقتهائی کشیدند و کسانی که مانع سعادت و رشد مردم بودند چه مشکلاتی
فراراه آنها ایجاد کردند خداوند متعال می‌فرماید ای فاطمه تو اکنون بطرف بهشت حرکت
کن و کلیّۀ کسانی که راه فرزندان تو را پیمودند و رویّۀ آنها را در دنیا پیش
گرفتند را بواسطۀ شفاعت خود وارد بهشت بگردان» در اینحال شدائد قیامت از رهروان
راه تو برداشته می‌شود و بواسطۀ شفاعت تو همۀ آنها وارد بهشت می‌شوند. [5]
شفاعت علمای
راستین اسلام
ب- بر اساس
احادیث اهلبیت علیهم السّلام گروه دیگری از شافعان روز قیامت «علمای راستین اسلام»
می‌باشند علمائی که پس از تکمیل مراتب علمی و تهذیب اخلاق و تزکیۀ نفس خود مانند
چراغ تابانی فراراه مردم حرکت می‌کنند و راه سعادت و تکامل انسانها را روشن می‌سازند
و آنها را در ابعاد فرهنگی اقتصادی اخلاقی، اجتماعی و سیاسی با کردار و قلم و بیان
خود هدایت می‌کنند.
علمائی که از
مکتب اهلبیت علیهم السّلام الهام می‌گیرند و در این مسیر به تعلیم و تربیت مردم و
ارشاد آنان می‌پردازند و در نشر آثار اسلامی می‌کوشند و لذا در روایات از آنها به
«علماء شیعتنا» یا فقهائنا و فقهاء شیعتنا تعبیر شده است.
در این مورد حضرت
رضا (ع) فرمودند روز قیامت به عابد گفته می‌شود تو انسان خوبی بودی ولی هدف و همّت
تو این بود که با انجام عبادت وسیلۀ نجات خود را فراهم کنی هم اکنون بمنظور خود
نائل گردیدی اینک به بهشت داخل شو ولی به فقهائی که راه خیر و صلاح را بروی مردم
گشوده و آنان را از شرّ و زیان دشمنانشان که انواع نقشه‌ها را در راه تضعیف و سقوط
آنها کشیده‌اند نجات و راه بهشت و سعادت و تحصیل رضوان الهی را به آنها نشان دادند
گفته می‌شود ای کسانی که متکّفل ادارۀ ایتام آل محمّد صلّی الله علیه و آله شدید و
آنها را در مسیر فرهنگ و اخلاق و اقتصاد و سیاست اسلامی راهنمائی کردید اکنون در
عرصۀ محشر توقف کنید تا هر کسی را که از نور راهنمائی شما استفاده کردند و علوم و
معارف شاگردان شما و شاگردان شما بهمین ترتیب تا قیامت استفاده کرده‌اند همۀ آنها
را بطرف بهشت رهنمون باشید و آنها را به بهشت ببرید.
سپس آنحضرت اضافه
کردند: «اکنون ببینید میان منزلت عابد و عالم چقدر تفاوت وجود دارد!» [6]
حضرت هادی (ع) فرمودند:
روز قیامت علمای شیعۀ ما که شیعیان مستضعف و اهل ولایت ما را در دنیا راهنمائی و
در ابعاد مختلف زندگی اداره کردند بعرصۀ محضر در حالی که انوار الهی از تاج کرامتی
که بر سر آنها نهاده شده است می‌درخشد گام می‌گذارند و هر یتیمی از شیعیان ما را
(بمناسبت اینکه شیعیان در زمان غیبت امام عصر (ع) دستشان از دامن امام زمانشان که
در حقیقت پدر آنها و مربّی و مدیر جامعۀ آنها است کوتاه شده است از آنان به «کلمۀ
یتیم» تعبیر شده است) که تکفل و اداره کردند و از تاریکی جهل و نادانی نجاتش دادند
و از بندهای حیرت و سرگردانی آزادش ساخته‌اند را در پرتو انوار خود نجات می‌بخشند
و آنها را بهمراه خود به بهشت می‌برند. [7]
حضرت عسکری (ع)
فرمودند: روزی یک زن در محضر مقدّس صدیقۀ طاهره علیها السلام حضور یافت و گفت مادر
ضعیفی دارم که مرا برای سؤال از مسأله‌ای دربارۀ نماز بمحضر مقدّستان فرستاده است.
سپس مسألۀ خود را بیان کرد و حضرتش پاسخ فرمودند و آن زن رفت دوباره برگشت و مسأله
دیگری سئوال کرد آنحضرت جواب فرمودند و همچنین تا 10 مرتبه رفت و آمد کرد و هر
دفعه مسأله‌ای سؤال کرد و پاسخ شنید از آن پس از این رفت و آمد مکرّر و زیاد
شرمنده شد و گفت ای دختر عزیز پیغمبر (ص) بوسیلۀ این رفت و آمد مکرّر من مزاحمت
فراهم کردم و این مزاحمت بر من سنگین است و لذا معذرت می‌خواهم.
حضرت زهرا (س) با
بیان یک مثل مطلب را برای آن زن روشن کردند و چنین فرمودند: آیا اگر کسی برای حمل
باری از سطح زمین به ارتفاع یک بام معمولی کرایۀ بسیار سنگین و گرانبهائی را به یک
نفر که آن بار را حمل می‌کند بپردازد برای آن کسی که این بار را حمل می‌کند مشقّت
و زحمت است؟
آن زن گفت: نه.
حضرتش فرمودند:
من برای جواب هر مسأله‌ای بیشتر از آن اندازه‌ای که زمین را تا عرش از لؤلؤ پر
کنند بدست آوردم بنابراین هرگز پاسخ مسائلی که از من پرسیدی برای من سنگین و زحمت
نیست بعد از آن، افزودند به علمای شیعۀ ما در روز قیامت خلعت‌های کرامت باندازۀ
معلومات و جدّیت و کوششان در راهنمائی بندگان خدا داده می‌شود و در این مورد تفاوت
میان آنها بسیار است و بهر اندازه که معلوماتشان بیشتر و جدّیت و کوششان در ارشاد
مردم زیادتر باشد خلعت‌های کرامت نیز بیشتر به آنها عطا می‌شود و حتّی گاهی به یکی
از آنها هزار هزار حلّه از نور جائزه و خلعت داده می‌شود از آن پس ندا کننده‌ای از
جانب خداوند ندا می‌دهد ای کسانی که در دنیا متکفل اداره و تربیت یتیمان آل محمّد
(ص) شدید و آنها را که دستشان از دامن پدرانشان که امامان آنها می‌باشند کوتاه شده
بود بوسیلۀ راهنمائی خود نجات دادید هم اکنون اینان شاگردان شما هستند و همان
یتیمانی می‌باشند که متکفّل تربیت و ارشاد آنها گردیدید و اینها را در راه خیر و
صلاح بحرکت در آوردید بنابراین از خلعت‌های کرامتی که خداوند بشما عنایت کرده است
باینها بدهید در این هنگام آنها بهر کسی که از علوم و راهنمائی آنها بهمان اندازه
که بهره برده‌اند از آن خلعت می‌بخشند و دست آنها را می‌گیرند و نجاتشان می‌دهند
بهمین ترتیب کسانی را که حتّی با واسطه از علوم و معارف آنها استفاده کرده‌اند
نجات می‌دهند. [8]
ادامه دارد
* پیامبراکرم
«ص»:
«ما من بیت لیس
فیه شیء من الحکمه الاّ کان خرابا».
(تفسیر مجمع
البیان- ج 1- ص 382)
خانه‌ای که از برنامۀ صحیح حکیمانه بی‌بهره باشد ویرانه‌ای
بیش نیست.