دفاع فاطمه(س) از امامت و امام خويش
حجةالاسلام سيد جواد حسينى
هيچ كس مانند فاطمه زهرا(س) عمق و ژرفاى امامت را نشناخت و هيچ فردى چون او در راه تبيين امامت و شناسايى آن و دفاع از امام خويش تلاش نكرد.
او از طرق مختلف براى دفاع از امامت امامان بر حق، سعى و كوشش كرد، گاه با بيان خطبههاى غرّا و روشنگرانه عظمت و فضيلت مقام امامت و شخص امام على(ع) را آشكار ساخت گاه با منطق و استدلال امامت دوازده امام را به اثبات رساند و فوايد و مزاياى بىشمار آن را برشمرد و گاه براى اثبات امامت امام على(ع) به محاجّه و دفاع پرداخت و آنجا كه لازم ديد، براى دفاع از امام خويش، جان خود را به خطر انداخت تا آنجا كه اوّلين شهيد راه امامت و دفاع از آن لقب گرفت.
آنچه پيش رو داريد، نگاهى است به انواع دفاعهاى فاطمه(س) از اصل امامت و امامت امامان دوازدهگانه و دفاع از شخص على(ع) تا پاى جان.
تبيين جايگاه رفيع امامت
از بهترين شيوههاى دفاع اين است كه مردم را نسبت به جايگاه و عظمت يك امر مهم آشنا سازيم.
فاطمه زهرا(س) از اين شيوه بهترين بهرهها را برد و در قالبهاى مختلف، عظمت و جايگاه رفيع و بلند امامت را بيان كرد.
1. نقش محورى امامت
يكم: همچون كعبه
حضرت فاطمه(س) فرمود: «مَثَلُ الاِمامِ مَثَلُ الكَعبَة اِذتُؤتى وَ لاتَأتى؛(1) مثل امام، مانند كعبه است كه بايد مردم (براى طواف) به سراغش بروند نه اينكه كعبه به سراغ مردم برود.»
دوم: محور عرفان و معرفت
آن حضرت فرمود: «و هو الامام…قطب الاقطاب؛(2) او امام است…و مركز توجّه همه عارفان(و خداپرستان) مىباشد.»
سوم: وارث پيامبران
در اين باره فاطمه زهرا(س) فرمود: «نَحنُ وَسيلَتُهُ فى خَلقِه وَ نحن خاصَّتُهُ وَ مَحَلُّ قُدسِهِ وَ نَحنُ حُجَّتُهُ فى غَيبِهِ وَ نحن وَرَثَة اَنبيائِه؛(3) ما (اهل بيت) وسيله ارتباط خدا با خلق او و برگزيدگان خدا و محل قدس او و حجّت آشكار او و وارثان انبياى او هستيم.»
در حديث فوق، به چهار نقش محورى امامت اشاره شده است: واسطه بين خلق و خالق، جايگاه برگزيدگان الهى، حجّت و خليفه خدا در روى زمين، و وارث انبياى الهى.
2. فلسفه و رهاورد امامت
يكم: نظم و اتحاد امّت
حضرت زهرا(س) در اينباره فرمود: «فَجَعَلَ اللّهُ…طاعَتَنا نِظاماً لِلملةِ وَ اِمامَتَنا اَماناًلِلفُرقَة؛(4) خداوند اطاعت و پيروى ما (اهل بيت) را سبب برقرارى نظم (اجتماعى) براى امّت (اسلامى) و امامت و رهبرى ما را (عامل وحدت) در امان ماندن از تفرقه قرار داده است.»
و در جاى ديگر فرمود: «اَمَا وَ اللّهِ لَو تَرَكُوا الحَقَّ عَلَى اَهلِهِ وَ اتَّبَعُوا عِترَةَ نَبيّهِ لَمَا اختَلَفَ فِى اللّهِ اثنَان؛(5) به خدا سوگند! اگر حق(امامت) را به اهلش واگذار مىكردند و از عترت و رسول خدا(ص) اطاعت مىكردند، دو نفر هم درباره خدا(و حكم او) اختلاف نمىكردند.»
اين حديث بيان مىكند كه امامت امامان بر حق، نه تنها وحدت اجتماعى و سياسى امت اسلامى را در پى دارد، بلكه وحدت اعتقادى جهان را نيز مىتوانست در پى داشته باشد كه متأسفانه نگذاشتند بشريت از اين سعادت برخوردار شود.
دوم:نعمت دائمى، نجات ابدى و عدالت اجتماعى
فاطمه زهرا(س) فرمود: «أبوا هذه الأمّة محمّدٌ و علىّ يقيمان أودهم و ينقذانهم من العذاب الدّائم ان أطاعوهما و يبيحانهم النّعيم الدّائم ان وافقوهما؛(6) محمد(ص) و على(ع) دو پدر امت(اسلامى) مىباشند كه كجيهاى آنان را راست (و انحرافات را اصلاح) مىكنند. اگر مردم آن دو را اطاعت كنند، از عذاب دائمى نجاتشان مىدهند و اگر موافق و همراه آن دو باشند، نعمتهاى پايدار(الهى) را ارزانيشان دارند.»
آن حضرت در بخشى از خطبهاى كه در جمع زنان مهاجر و انصار ايراد كرده، مىفرمايد: «به خدا سوگند! اگر پاى در ميان مىنهادند و على(ع) را بر زمام امور كه پيغمبر(ص) برعهده او نهاده بود، مىگذاردند و اين حجت واضح را پذيرا مىشدند، ايشان را به آسانى به راه راست مىبرد و حق هر يك را به او مىسپرد، چنان كه كسى زيانى نبيند و هر كس ميوه آنچه كشته است، بچيند. اين شتر را سالم به مقصد مىرساند و حركتش براى كسى رنج آور نبود و تشنگان عدالت را از چشمه سرشار و زلال حقيقت سيراب مىكرد؛ چشمهاى كه آب زلال آن فوّاره زنان از هر طرفى جارى است و هرگز رنگ كدورت نپذيرد.»(7)
اثبات امامت امامان و تعيين مصداق آن
حضرت فاطمه(س) در كنار تبيين جايگاه رفيع امامت، مصداق واقعى و حقيقى امامان را نيز بيان فرموده و با نام و نشان، امامت آنان را اثبات نموده است كه در ادامه به مواردى اشاره مىشود:
1. دوازده امام(ع) در صحيفه فاطمه(س)
مطالب صحيفه حضرت زهرا(س) جزء اسرار الهى بوده فقط در اختيار اهل بيت پيامبر(ص) قرار داشت. اما برخى اصحاب همچون جابربن عبداللّه انصارى با اجازه حضرت فاطمه(س) از برخى مطالب كلى و يا موردى آن تا حدودى اطلاع پيدا كرده بود.
جابر نقل مىكند: «خدمت حضرت زهرا(س) رسيدم و صحيفهاى نورانى ديدم. پرسيدم: اين چه كتابى است؟
فرمود: «هَذَا اللَّوحُ أَهدَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الَى رَسُولِهِ فِيه اِسمُ أبِى وَ اسمُ بَعلِى وَاسمُ ابنَىَّ وَ أَسمَاءُ الأَوصِياءِ مِن وُلدِى فَأَعطَانِيهِ أَبِى لِيَسُرَّنِى بِذلِك؛اين لوح و كتاب را خداوند به پيامبرش(ص) اهدا كرد كه در آن نام پدرم و شوهرم و اسم دو پسرم و اسامى جانشينان پيامبر(ص) از فرزندان من مىباشد. رسول خدا(ص) آن را به من عطا فرمود تا به وسيله آن خوشحالم كند.»
جابر گفت: دوازده نامى كه در اين كتاب است، چه كسانى مىباشند؟
فرمود: «هذه أسماء الأوصياء أوّلهم ابن عمّى و أحد عشر من ولدى آخرهم القائم؛اينها نامهاى جانشينان پيامبرند. اول آنها پسر عمويم(على) و يازده نفر ديگر از نسل من هستند كه آخرين آنها قائم (آل محمد(ص)) است.»
جابر مىگويد: درست دقت كردم ديدم نام محمد در سه جا و نام على در چهار مورد ثبت شده است.»(8)
در روايت ديگر آمده كه: «فيها أسماء الأئمّة من ولدى؛(9) در اين صحيفه اسامى امامان از فرزندان من مىباشد.»
در روايت سومى، حضرت زهرا(س) مىفرمايد: از رسول خدا(ص) شنيدم كه فرمود: «عَلِىٌّ خَيرُ مَن أُخَلِّفُهُ فِيكُم وَ هُو الاِمامُ وَ الخَلِيفَةُ بَعدِى وَ سِبطاىَ وَ تِسعَةٌ مِن صُلب الحُسَينِ أَئِمَّةٌ أبرَار لَئِنِ اتَّبَعتُمُوهُم وَجَدتُمُوهُم هادِين مَهدِيِّينَ وَ لَئِن خَالَفتُمُوهُم لَيَكُونُ الاختِلافُ فِيكُم اِلَى يَوم القِيامَة؛(10) على بهترين كسى است كه او را جانشين خود در ميان شما قرار مىدهم. على(ع) امام و خليفه بعد از من است و دو فرزندم (حسن و حسين(عليهما السلام)) و نه نفر از فرزندان حسين(ع) پيشوايان و امامان پاك و نيكاند كه اگر از آنها پيروى كنيد، آنان را هدايتگر و هدايت شده مىيابيد و اگر آنان را مخالفت كنيد، تا روز قيامت (بلاى تفرقه و) اختلاف در ميان شما حاكم خواهد شد.»
2. تبيين امامت برخى امامان
حضرت زهرا(س) علاوه بر اينكه به صورت كلى دفاع از امامت دوازده امام نموده و امامت آنها را تبيين كرده است، گاه به صورت موردى و بخاطر اقتضاى زمان، امامت برخى از آنها را بيشتر و به صورت خاص مورد تأكيد قرار داده است.
از جمله درباره على(ع) كه امام زمانش بوده و مسئله امامت او جنبه زيربنايى داشته، مطلب را بيشتر تأكيد فرموده است كه به نمونههايى اشاره مىشود:
1. آن حضرت فرمود: «انسيتم قول رسول اللّه يوم غدير خمّ من كنت مولاه فعلىّ مولاه و قوله(ص) انت منّى بمنزلة هارون من موسى؛(11) آيا فراموش كرديد سخنان رسول خدا(ص) را در روز غديرخم (كه فرمود): هر كه من مولا و رهبر او مىباشم، على(ع) مولاى اوست؟ و اين سخنش (كه فرمود):(يا على!) موقعيت تو نسبت به من، همانند موقعيت هارون به موسى است.»
حضرت زهرا(س) در برابر يكى از نادانان مدينه كه خفّاش صفت در برابر آفتاب وجود امام على(ع)، زبان به سرزنش گشوده بود، فرمود: «و هو الامام الرّبّانى و الهيكل النّورانى قطب الاقطاب و سلالة الاطياب النّاطق بالصّواب نقطة دائرة الامامة و أبو بنيه الحسن و الحسين الّذين هما ريحانتى رسول اللّه سيّدى شباب اهل الجنّة؛(12) او (على) امام ربانى و الهى، و هيكلى نورانى، مركز توجه همه عارفان (و خداپرستان) و فرزندى از خاندان پاكان، گوينده به حق و روا، مركز و نقطه دايره امامت و پدر حسن و حسين، دو دسته گل پيامبر(ص) و دو سرور و بزرگ جوانان اهل بهشت است.»
دفاع جانانه از على(ع)
حضرت زهرا(س) بيشترين دفاع را از امامت شخص امير مؤمنان على(ع) به عنوان امام زمان خويش و به عنوان خليفه بلافصل پيامبراكرم(ص) و سنگ زيرين و بنيادين امامت داشته است كه اين دفاعها را مىتوان در چند بخش بيان نمود:
يكم: تثبيت و تبيين امامت على(ع)
در بخشهاى پيشين به اين نوع دفاع از امامت اشاره شد.
دوم: بيان فضايل و سابقه پر افتخار على(ع)
نوع ديگر دفاع آن حضرت از شخص على(ع) اين بود كه در موارد لازم سابقه طولانى و فضايل بىشمار او را گوشزد مىكرد.
گفتنى است كه بيان فضايل يك فرد آن گاه مؤثر مىافتد كه خود گوينده به آن معتقد باشد. بسيارند كسانى كه فضايل على(ع) را به زبان آوردند، ولى در عمل و رفتار خود به آن اقرار و پايبندى نداشتهاند، ولى حضرت زهرا(س) با تمام وجودش معتقد و معترف به فضايل على(ع) بوده است.
روزى پيامبراكرم(ص) در يك جلسه خانوادگى به ارزشهاى على(ع) اشاره فرمود و شدّت محبت و ارادت قلبى خود را نسبت به على(ع) براى دخترش فاطمه(س) اظهار كرد.
فاطمه(ع) گفت: «و الّذى اصطفاك و اجتباك و هداك و هدى بك الامّة لازلت مقرّةً له ما عشت؛(13) سوگند به خدايى كه تو را (به رسالت) برگزيد و انتخاب كرد و تو را هدايت نمود و به وسيله تو امت را نيز هدايت كرد! همواره من به (ارزشها و فضايل) او معترف(و معتقد) بودهام.
اما در بيان فضايل على(ع) نيز حضرت زهرا(ع) از زبان پيامبراكرم(ص) نقل نموده كه فرمود: «علىٌّ خير من أخلّفه فيكم؛(14) على(ع) بهترين كسى است كه او را در ميان شما جانشين قرار دادم.»
در بخشى از خطبه معروف خود در مسجد مدينه درباره سابقه درخشان على(ع) فرمود: «كلّما أوقدوا ناراً للحرب أطفأها اللّه، أو نجم قرنٌ للشّيطان و فغرت فاغرةٌ من المشركين قذف أخاه فى لهواتها فلا ينكفى حتّى يطأصماخها باصمخه و يخمد لهبها بسيفه مكدوداً فى ذات اللّه، و مجتهداً فى أمر اللّه، قريباً من رسول اللّه سيّد أولياء اللّه مشمّراً ناصحاً، مجدّاً كادحاً لاتأخذه فى اللّه لومة لائمٍ و أنتم فى رفاهيةٍ من العيش؛(15) (پس از بعثت رسول خدا(ص)) هرگاه مشركين آتش جنگ بر افروختند، خدا آن را خاموش كرد و هرگاه شيطان سربرداشت يا مشركى از مشركين ندا داد يا يورش آورد، رسول خدا(ص) برادرش(على(ع)) را در كام سختيها و شعلهها مىانداخت. و على(ع) بر جاى ننشست تا بر سر و مغز مخالفان كوبيد و با شمشير، مشكلات و تهاجمات را از سر راه(اسلام) برداشت. او (على(ع)) رنجها را براى خدا تحمّل نمود و در تحقق امر الهى تلاش كرد. يار نزديك رسول خدا(ص) و بزرگ و سرور دوستان خدا بود.
(همواره) دامن همّت به كمر زده، نصيحتگر، تلاشگر و كوشا بود. در راه خدا از سرزنش سرزنش كنندهاى بيم به خود راه نداد، در حالى كه شما (مردم) در رفاه و آسايش زندگى آرميده بوديد.»
سوم: تبيين غصب خلافت على(ع)
در روزگارى كه ديگران به شدّت بر اوضاع مسلّط بودند و اجازه مخالفت و نفس كشيدن به كسى نمىدادند، حضرت زهرا(س) با تمام قدرت به دفاع از حق غصب شده و پامال شده على(ع) برخاست و صريحاً فرياد كشيد كه خلافت از على(ع) غصب شده است.
1. از حضرت صادق(ع) نقل شده است كه حضرت فاطمه(س) بعد از پيامبر(ص) اين گونه از دست امّت بى تفاوت شكوه نمود: «اللّهُمَّ إلَيكَ نَشكُو فَقدَ نَبِيِّكَ…وَ مَنعَهُم إيَّانَا حَقَّنَا الَّذِى جَعَلتَهُ لَنَا فِى كِتابِكَ المُنزَلِ عَلَى نَبِيِّكَ المُرسَل؛(16) خدايا! به سوى تو شكايت مىكنيم به خاطر اندوه از دست دادن پيامبرت… و اينكه ما را از حقّمان باز داشتند، همان حقّى كه در كتاب نازل شده بر پيامبرت، براى ما قرار دادى.»
نالههاى حضرت به گونهاى بود كه در مدينه منتشر مىشد و غاصبان به شدّت از آن به خشم مىآمدند و مانع گريههاى آن حضرت مىشدند.
2. از حضرت زهرا(س) در حالى كه در احد بر مزار حضرت حمزه(ع) عزادارى مىكرد، پرسيدند: چرا مردم بر ضد شما و على(ع) هجوم آوردند و حق مسلّم شما را غصب كردند؟
حضرت فاطمه(س) در پاسخ فرمود: «لكنّها أحقادٌ بدريّةٌ و تراتٌ احديّةٌ كانت عليها قلوب النّفاق مكتمنةٌ لامكان الوشاة فلمّا استَهدف الأمر أرسلت علينا شآبيب الآثار؛(17) اين همه كينه توزيها از (جنگ) بدر و انتقام جوييها از (جنگ) احد است كه در دلهاى منافقان پنهان بود. پس زمانى كه به هدفشان از امر (حكومت) رسيدند، تمام كينهها و حسادتها را بر ما فرو ريختند.»
3. ام سلمه مىگويد: خدمت حضرت زهرا(س) رسيدم و پرسيدم: اى دختر رسول خدا! شب را چگونه صبح كردى؟ حالت چگونه است؟
فرمود: «أصبحت بين كمدٍ و كربٍ فقد النّبى و ظلم الوصىّ هتك و اللّه حجابه من أصبحت إمامته مقتضبة على غير ما شرع اللّه فى التّنزيل و سنّها النّبىّ فى التّأويل؛(18) صبح كردم در ميان حزن شديد و اندوه عظيم، در حالى كه پيامبر(ص) از دست رفته و وصىّ او مظلوم واقع شده است. سوگند به خدا! حشمت و عظمت آن كس دريده و نابود شد كه بر خلاف حكم خدا در قرآن و سنّت و سفارش پيامبر(ص) در تأويل و تفسير قرآن، حق امامت او را غصب كردند و به ديگران سپردند.»
4. آن گاه كه تصميم گرفتند به خانه ولايت هجوم برند، حضرت زهرا(س) كنار در ورودى منزل خطاب به مردم كوچه و بازار فرمود: «لا عهد لى بقومٍ حضروا اسوء محضراً منكم…لم تستأمِرونا و لم تردُّوا لنا حقّا كانّكم لم تعلموا ما قال يوم غدير خمّ؛ من ملّتى را مثل شما نمىشناسم كه اين گونه بد برخورد باشند… از ما فرمان نخواستند و حق (مسلّم) ما را باز نگردانديد. گويا از آنچه رسول خدا(ص) در روز غدير خم فرمود آگاهى نداريد؟».
و در ادامه فرمود: «و اللّه لقد عقدله (على(ع)) يومئذٍ الولاء ليقطع منكم بذالك منها الرّجاء و لكنّكم قطعتم الاسباب بينكم و بين نبيّكم…؛(19) در آن روز ولايت(و رهبرى) را براى او (على(ع)) منعقد كرد (و از مردم بيعت گرفت) تا اميد شما(فرصت طلبان) به خلافت قطع گردد ولكن شما رشتههاى پيوند(معنوى) ميان خود و نبى خود را قطع كرديد.»
در اين سخنان، حضرت به صورت علنى و در جمع مردم و با حضور ديگران صراحتاً از زير پا گذاشتن حق على(ع) سخن به ميان آورده است.
5. حضرت فاطمه(س) تا آخرين لحظه براى دفاع از على(ع) پاى فشرد و لذا در بخشى از وصيّت نامه آن حضرت مىخوانيم:
«لاتصلّ علىّ أمّةٌ نقضت عهد اللّه و عهد أبى رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله فى أمير المؤمنين علىّ عليه السلام، و ظلمونى حقّى…أُذَكّرهم باللّه و برسوله ألّا تظلمونا و لا تغصبونا حقّنا الّذى جعله اللّه لنا، فيجيبونا ليلاً و يقعدون عن نصرتنا نهاراً؛(20) امّتى كه عهد و پيمان خدا و پدرم رسول خدا(ص) را درباره (ولايت) اميرمؤمنان على(ع) شكستند و نسبت به حق من ظلم كردند، بر پيكر من نماز نگزارند… و آنهايى كه نسبت به خدا و رسولش تذكّر و هشدار مىدادم كه در مورد ما (اهل بيت) ظلم روا مداريد! و حق مسلّمى را كه خدا براى ما قرار داده است، غصب نكنيد! در تاريكى شب جواب مساعد مىدادند(كه شما را يارى مىكنيم) و در روز روشن دست از يارى ما بر مىداشتند،(نيز) حق ندارند بر من نماز گزارند.»
راستى كه اين عمل بانو ماندگارترين سندى است بر عليه غاصبان و زيباترين حركتى است در افشاگرى و بروز چهره منافقان.
چهارم. گريه بر مظلوميّت على(ع)
گفتنى است حضرت زهرا(س) پيش از رحلت پيامبراكرم(ص) از مصائب على(ع) و مظلوميت او سخت نگران بود و زمانى كه پيامبراكرم(ص) از انبوه مصائب و مشكلات على(ع) پس از خود خبر داد فرمود: «إنّ زوجك يلاقى بعدى كذا و كذا؛ همسرت بعد از من چنين و چنان (مصائب و مشكلات) را ملاقات مىكند.»
حضرت زهرا(س) با يك دنيا نگرانى عرض كرد: «يا رسول اللّه ألا تدعو اللّه أن يصرف ذلك عنه؛ اى رسول خدا! آيا از خداوند نمىخواهى كه اين مشكلات را از على(ع) دور كند؟»
فرمود: «چرا، امّا چارهاى جز اين نيست، زيرا انسانها آزادند و از نعمت اختيار و آزادى سوء استفاده مىكنند.»(21)
و در هنگامى كه مصائب على(ع) شروع شد و خلافت او غصب گرديد، يكى از شيوههاى دفاعى حضرت فاطمه(س) گريه بر مظلوميت على(ع) بود. آن حضرت بعد از رحلت پيامبر(ص) گريه مىكرد و مىفرمود: «…من لعلىّ أخيك و ناصرالدّين؛(22)كيست (ياور) براى على(ع) آن يارى كننده دينت.»
در واپسين روزهاى زندگى نيز به شدت گريه مىكرد كه على(ع) از راز آن پرسيد، و او پاسخ داد: «أبكى لما تلقى بعدى؛(23) به خاطر آنچه پس از من به تو خواهد رسيد، گريه مىكنم.»
پنجم. سرزنش مردم
فاطمه زهرا(س) در بخشى از سخنان خود در جمع زنان مهاجر و انصار فرمود: «فقبحاً لفلول الحدّ و قرع الصّفاة؛ چه زشت است كندى شمشيرها و سستى و بازيچه بودن مردانتان!.»
و ادامه داد: «ويحهم أنّى زعزعوها عن رواسى الرّسالة و قواعد النّبوّة و الدّلالة و مهبط الرّوح الأمين…؛ واى بر آنان! چرا خلافت را از مركز رسالت و پايههاى نبوت و راهنما و مهبط وحى جبرئيل(ع) بيرون بردند!»
«و ما الّذى نقموا من أبى الحسن نقموا منه و اللّه نكير سيفه…؛(24) چه باعث شد كه (با على(ع) كينه توزى كردند و) از ابى الحسن انتقام گرفتند؟(آرى) به خدا! انتقام گرفتند به خاطر سوزش تيغ او (و پايدارى او).»
و در بخشى از خطبه معروف خود در مسجد خطاب به انصار فرمود: «يا معاشر الفتية و أعضاد الملّة، و أنصار الاسلام، ما هذه الغميزة فى حقّى، و السّنة عن ظلامتى، اما كان رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله أبى يقول المرء يحفظ فى ولده…؛ اى گروه نقبا و جوانمردان(مؤمن)! اى بازوان ملّت و ياران اسلام! اين غفلت و سستى چيست كه در حق من روا مىداريد و چرا در برابر دادخواهى من سهل انگاريد؟ آيا پدرم رسول خدا(ص) هميشه نمىفرمود: «حرمت مرد(بزرگ) در فرزندانش حفظ شود. با چه سرعتى دچار اعمال ناپسند شديد! و چقدر زود آب از دهان و دماغ بز لاغر فرو ريخت!(يعنى دچار غفلت شديد).»
«و لكم طاقةٌ بما أحاول، و قوّةٌ على ما أطلب و أزاول؛(25) در حالى كه شما (انصار) توان گرفتن(حق من را) داريد و نيروى كافى(براى حمايت) آنچه من مطالبه مىكنم و از آن كنار زده شدهام، داريد.»
و در خطبه چهارم كه در نكوهش پيمان شكنان و سستى و بى تفاوتى مردم ايراد نمود، مىفرمايد: «معاشر النّاس المسرعة الى قيل الباطل، المضية على الفعل القبيح الخاسر أفلا يتدبّرون القرآن أم على قلوبٍ أقفالها؛(26) اى مردمى كه به سوى سخن باطل شتابانيد و اعمال زشت زيانكارانه (غاصبان) را ناديده مىگيريد! آيا در قرآن تدبّر نمىكنند يا بر دلهايشان قفل زده شده است؟»
در ادامه فرمود: «نه، بلكه اعمال بد شماست كه پرده بر دلهايتان كشيده و گوشها و چشمهاى شما را گرفته است و چه بد تأويل(از دين كرديد) و چه بد نظريه و رأى داديد و چه بد گناهى را مرتكب شديد! و حتماً سرانجامش را گران و سخت خواهيد يافت در آن روزى كه پرده از كار شما برداشته شود و كيفرى كه در انتظار شماست و عذابى كه خدا آماده كرده و شما گمان آن را نداريد، نمايان خواهد شد «و در آن روز است كه اهل باطل دچار خسران مىگردد.»(27)»(28)
ششم. دفاع هنگام بردن امام براى بيعت
در آن زمان تلخ و غم آلود كه على(ع) را با زور و با وضع زننده به طرف مسجد مىبردند، فاطمه(س) به ميان جمعيّت آمد و بين امام و آنها قرار گرفت و فرمود: «و اللّه لاادعكم تجرّون ابن عمّى ظلماً؛به خدا قسم! نمىگذارم پسر عمويم را ظالمانه (براى بيعت) ببريد.»
«ويلكم ما اسرع ماخنتم اللّه و رسوله فينا اهل البيت و قداوصاكم رسول اللّه(ص) باتّباعنا و مودّتنا و التّمسّك بنا فقال اللّه تعالى قل لااسئلكم عليه اجراً الّا المودّة فى القربى(29)؛(30) واى بر شما! چه زود به خدا و رسولش درباره ما اهل بيت خيانت كرديد! و حال آنكه رسول خدا(ص) به پيروى و دوستى ما(اهل بيت) تمسّك به ما (در امور زندگى) سفارش نمود. پس خداوند بلند مرتبه فرمود: بگو پاداشى بر رسالت از شما نمىخواهم، جز دوستى بستگانم را.»
هفتم. دفاع در مسجد
آن گاه كه على(ع) را مظلومانه به مسجد بردند، تا به اجبار از او بيعت بگيرند فرياد زهرا(س) با تن مجروح بلند شد: «خلّوا عن ابن عمّى فو الّذى بعث محمّداً بالحق لئن لم تخلّوا عنه لأنشرنّ شعرى و لأضعنّ قميص رسول اللّه(ص) على رأسى و لأصرخنّ الى اللّه تبارك و تعالى؛ رها كنيد پسر عموم را! قسم به آن خدايى كه محمد(ص) را به حق برانگيخت! اگر از على(ع) دست برنداريد، گيسوان خود را پريشان كرده و پيراهن رسول خدا(ص) را بر سر افكنده، به نزد خداى تبارك و تعالى فرياد بر مىآورم.»
سپس اضافه فرمود: «يقين بدانيد كه ناقه صالح در نزد خدا از من گرامىتر و بچّه آن ناقه نيز از فرزندان من قدر و قيمتش زيادتر نبود.»(31)
آن گاه حضرت فاطمه(س) همراه حسنين(عليهم السلام) براى نفرين به سوى قبر رسول خدا(ص) حركت كرد. على(ع) به سلمان فرمود: «سلمان! فاطمه را درياب! گويى دو طرف مدينه را مىنگرم كه به لرزه افتاده. سوگند به خدا! اگر فاطمه(س)…نفرين و ناله سر دهد، ديگر مهلتى براى مردم مدينه باقى نمىماند و زمين همه آنها را دركام مرگبار خود فرو مىبرد.»
سلمان خود را رساند و از فاطمه(س) خواست كه نفرين نكند.
حضرت فرمود: «يا سلمان يريدون قتل علىّ ما علىّ صبرٌ؛اى سلمان! آنها قصد جان على(ع) را دارند و من(در قتل على(ع)) نمىتوانم صبر كنم.»
سلمان عرض كرد: امام على(ع) مرا فرستاده كه به شما بگويم: به خانه برگرديد و نفرين نكنيد.
وقتى حضرت متوجه پيام امام خويش شد، فرمود: «اذا أرجع وأصبر و أسمع له و أطيع؛(32) حال(كه امامم دستور داده) بر مىگردم و صبر مىكنم و سخن او را مىپذيرم و از او اطاعت مىكنم.»
اين گونه دفاع، زيباترين دفاع است، چرا كه با اطاعت صددر صد و محض امامش همراه است. آن گاه كه على(ع) سالم از دست مهاجمان آزاد شد. زهرا(س) تا نگاهش به امام و شوهرش افتاد، گفت: «روحى لروحك الفداء و نفسى لنفسك الوقاء يا اباالحسن ان كنت فى خيرٍ كنت معك و ان كنت فى شرّ كنت معك؛جانم فداى جان تو و روح و جان من سپر بلاى جان تو! اى اباالحسن همواره با تو خواهم بود اگر تو در خير و نيكى باشى با تو هستم و اگر در سختى (و بلا) باشى (باز هم) با تو خواهم بود.»
راستى كه بايد گفت: جانانهترين و زيباترين دفاع را فاطمه(س) از امامت و امام خويش كرد تا آنجا كه جان خويش را سخاوتمندانه فدا نمود و تا آخرين لحظه دست از دفاع از امام خود بر نداشت.
پىنوشتها:
1. بحارالانوار، ج 36، ص 353.
2. رياحين الشريعة، ذبيح الله محلاتى، تهران دارالكتب الاسلامية، ج 1، ص 93؛ فرهنگ سخنان فاطمه(س) محمد دشتى، انتشارات مشهور، ص27.
3. شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، بيروت، دارالكتب العلميّه، ج 6، ص 211؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س)، ص 21.
4. بخشى از خطبه فاطمه زهرا(س) در مسجد مدينه، .رك: الاحتجاج، احمد طبرسى، قم، اسوه، اوّل، 1413 ق، ج 1، ص 258؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س) ص 21.
5. بحارالانوار، ج 36، ص 353، ح 224.
6. همان، ج 23، ص 259، ح 8؛ تفسير امام حسن عسكرى(ع)، ص 330.
7. الاحتجاج، طبرسى، ج 1، ص 288 – 289 ؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س)، ص 92.
8. بحارالانوار، ج 36، ص 194؛فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س)، ص 159.
9. همان.
10. بحارالانوار، ج 36، ص 353، ح 224.
11. الغدير، علامه امينى، تهران، دارالكتب الاسلامية، ج 1، ص 197.
12. رياحين الشريعة، ج 1، ص 93؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س)، ص 27.
13. مناقب ابن شهرآشوب، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، ج 3، ص 330.
14. بحارالانوار، ج 36، ص 353، ح 224.
15. الاحتجاج، ج 1، ص 262؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 16، ص 206؛ قصة مدينه، ص 215.
16. بحارالانوار، ج 53، ص 19، و ج 43، ص 156 و 214.
17. همان، ج 43، ص 156 – 157، ح 5، مناقب ابن شهرآشوب، ج 2، ص 205.
18. همان.
19. بحارالانوار، ج 28، ص 205.
20. همان، ج 43، ص 204؛ علل الشرائع، صدوق، بيروت دارالبلاغة، ج 1، ص 185 – 189؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س) ص 213.
21. بحارالانوار، ج 24، ص 230، ح 35، فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س)، ص 32.
22. بحارالانوار، ج 22، ص 484، ح 31.
23. الامالى، صدوق، ص 153، ح 8، به نقل از فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س)، ص 31.
24. الاحتجاج، ج 1، ص 288، ح 50.
25. بحارالانوار، ج 43، ص 158؛ الاحتجاج، ج 1، ص 269؛ شرح خطبه حضرت زهرا(س) عزّالدين حسينى زنجانى، قم، دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، ج 2، ص 321.
26. سوره محمد(ص)، آيه 24.
27. سوره غافر، آيه 78: «و خسر هنالك المبطلون».
28. شرح خطبه فاطمه زهرا(س)،ج 2، ص 321؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س)،ص 97؛ الاحتجاج، ج 1، ص 278.
29. سوره شورى، آيه 23.
30. الاختصاص، ص 181؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س)، ص 109.
31. بحارالانوار، ج 43، ص 47؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج 3، ص 118.
32. كوكب الدرّى، علامه حائرى مازندرانى، ج 1، ص 196، به نقل از: فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س)، ص 110.
