شرح زيارت
امين الله(ع)
قسمت هشتم
آيت الله
محمدي گيلاني
* امين الله
في ارضه.
* آيات مربوط
به امانت‌هائي که فقهاء عظام سلام الله عليهم در کتاب وديعه بحث مي کنند.
* امانت
معروضه بر آسمانها و زمين و کوهها که امين الله به آن مرتبط است.
* محتملات در
آيه معروضه طبق تحليل حضرت استاد علامه طباطبائي(ره) شش امر است.
* بيان بطلان
پنج محتمل و تصحيح محتمل ششم که آيه امانت بر آن منطبق است.
* سئوالي
ظريف که چرا حکيم عليم چنين امانتي را بر دوش انسان نهاد؟
«السلام عليک
يا امين الله في ارضه و حجته علي عباده»
اختصاص تسميه
«اميرالمؤمنين» به امام علي بن ابيطالب (ع) و برخي از صفات لازمه مقام ولايت امور
مسلمين را در مقالات پيشين بيان کردم و اينک بشرح اين فقره که مشتمل بر تعبير
«امين الله» است. و وجه تسميه اين زيارت هم به «امين الله» بدين جهت است مي
پردازيم:
امين الله
يعني امانتدار خداي تعالي. و لفظ «امانت» در قرآن مجيد متکرراً آمده است در حد
مؤمنان رستگار آمده:
« و الذين هم
لاماناتهم و عهدهم راعون». (سوره مؤمنون- آيه 8)
–
و آنان که امانتها و
پيمانهاي خويش را مراعات مي کنند. و بهمين تعبير در آيه 32 از سوره معارج آمده است
و در سوره نساء مي فرمايد:
«ان
الله يأمرکم ان تؤدوا الامانات الي اهلها». (آيه 58)
–
خداي تعالي به شما
فرمان مي دهد که امانتها را به صاحبانشان رد کنيد.
امانت- هر چه
مي خواهد باشد- چيزي است که نزد غير سپرده و وديعت نهاده مي شود که آن را محافظت
نمايد، سپس بوديعه گذار رد کند. اين معني از امانت، تحت عنوان وديعه در کتب فقه
مورد بحث است وعقدي است جائز از طرفين که مفيد استنابه در حفظ وديعه و امانت است
که حدود و شروط و احکام عقد مزبور را
فقهاء فريقين در کتاب وديعه تفصيلاً بيان کرده اند و حکم امانت شرعيه را که از
اقسام عقود نيست در پايان احکام عقد وديعه بيان فرمده‌اند.
و از جمله
لفظ «امانت» وارد در قرآن کريم که تعبير «امين الله» بآن مرتبط است امانتي است که
در آيه 72 از سوره مبارکه احزاب است:
«انا عرضنان
الامانة علي السماوات و الارض و الجبال فأبين ان يحملنها اشفقن منها و حملها الانسان انه کان ظلوماً
جهولا. ليعذب الله المنافقين و المنافقات و المشرکين و المشرکات و يتوب الله علي
المؤمنين و المؤمنات و کان الله غفوراً رحيماً». (آيات 72 و 73)
–
ما اين امانت را بر
آسمانها و زمين و کوهها عرضه داشتيم، از تحمل آ» سرباز زدند و از آن ترسيدند. انسان
آن را بر دوش گرفت. که او متجاوز و نادان است.
تا خدا مردان
منافق و زنان منافق و مشرکين و مشرکات را عذاب کند و بر مردمان و زنان مؤمن، با
رحمت و مغرفت روي آورد که خدايتعالي آمرزنده و رحيم است.
حضرت صالح
الامتألهين استاد اعظم علامه طباطبائي (ره) که وارث «امين الله تعالي في ارضه»
است، در تفسير «الميزان» در ذيل اين آيات بياني دارند که بفارسي نقل مي‌کنيم:
امانت مذکور
در آيه چيزي است که به خداي تعالي چنان که سپرده است بازگرداند، و از تعبير «ليعذب
الله المنافقين و المنافقات» استفاده مي
شود که امانت مذکور چيزي است که بر قبول و حمل آن نفاق و شرک و ايمان مترتب مي
گردد و در نتيجه حاملان اين امانت، باختلاف کيفيت حملشان به منافق و مشرک و مؤمن
تقسيم مي شوند، و ناگزير به مقتضاي اين مدلول مستفاد امانت مزبور امري است مرتبط
به دين حق، که با تلبس به آن و عدم تلبس به آن، نفاق و شرک و ايمان متحقق مي شود
و در اين صورت آيا امانت مذکور با دين حنيف، اعتقاد حق، و شهادت بر وحدانيت
حقتعالي است؟
يا مراد،
اتخاذ دين حق تفصيلاً با قطع نظر از عمل؟
يا مقصود،
تلبس به علم به دين است؟
يا غرض، کمال
حاصل براي انسان از ناحيه تلبس به يکي از اين امور است؟
پس بنابراين
تحليلي که حضرت استاد رضوان الله عليه فرموده‌اند، محتملات درباره «امانت معروضه»
شش امر است که پنج امر از آن محتملات باطل و يک امر صحيح و واجب القبول است:
1-
احتمال آنکه مقصود از
«امانت معروضه» اعتقاد حق و گواهي به توحيد است، اين احتمال باطل است، زيرا به نص
قرآن کريم همه اشياء از آن جمله آسمانها و زمين و کوهها، جملگي به توحيد حقتعالي
مترنمند. «و ان من شيء الا يسبح بحمده» (اسراء- آيه 44) ولي آيه «امانت» تصريح مي‌کند
که آسمانها و زمين و کوهها از تحمل اين امانت سرباز زدند، و عليهذا آيه «امانت»
قابل تطبيق بر اين محتمل نيست.
2-
احتمال آنکه مقصود از
«امانت» دين حق بر وجه تفصيل است، اين احتمال نيز باطل است زيرا آيه «امانت» صريح
است در اينکه انسان چه مؤمن و چه غير مؤمن- امانت معروضه را پذيرفتند و بديهي است اکثر آنهائي که ايمان
ندارند، نه فقط پذيراي دين حق نيستند که اطلاعي هم از آن ندارند.
3-
و بهمين بيان احتمال
آنکه مقصود از «امانت» عمل به دين حق بر وجه تفصيل باشد احتمالي است باطل، که ممکن
نيست آيه شريفه بر آن منطبق گردد.
4-
احتمال آنکه مقصود از
«امانت» کمال حاصل از اعتقاد حق و گواهي بر توحيد است اين احتمال ايضاً باطل است،
چه آنکه اعتراف بحق و شهادت بر توحيد،با وجود آسمانها و زمين و کوهها فعليت داشته
است نه آنکه بالقوه بوده تا براي آنها از طريق استکمال حاصل شود.
5-
احتمال آنکه مقصود از
«امانت» کمال حاصل از اتخاذ دين حق و علم به آن است اين احتمال هم باطل است، چه
آنکه صرف اعتقاد و علم بتکاليف ديني، پي آمدي مانند نفاق و شرک و ايمان ندارد.
6-
بنابراين، از
احتمالات ششگانه فقط يک احتمال باقيمانده است و آن احتمال آنکه مقصود از «امانت»
کمال حاصل از ناحيه اعتقاد حق و عمل صالح و سلوک صراط مستقيم است و ناگزير صحت آن،
ترديد ناپذير، و آيه کريمه بر آن منطبق است.
و حاصل آنکه
مراد به «امانت» ولايت الهيه استکه غايت اخيره از تشريع شرايع حقه الهيه است که
انسان با اعتناق به آن از حضيض ماده به اوج اخلاص فائز مي شود يعني به مرتبه‌اي مي
رسد که خداي سبحان او را براي خويش خالص مي گرداند و خودمتولي امور وي مي گردد و
دست وسوسه ابليس بدو نمي‌رسد.
و مراد بعرض
«امانت» بر اين موجودات اعتبار ارزيابي آن بالقياس باين موجودات است و مراد به حمل
و امتناع، وجود استعداد و فقدان آن است و همين معنا است که پذيراي انطباق بر آيه
شريفه است. چه آنکه آسمانها و زمين و کوهها با همه عظمت و شدت و قوت ولي فاقد
استعداد، بار اين امانت را نتوانست بر دوش گيرند، و از آن با اشفاق يعني با خوفي
توأمان با ترحم شانه خالي کردند.
ولي انسان
ظلوم و جهول، از پذيرفتن آن اباء نکرد و از سنگيني و خطورت آن اشفاقي نداشته، و آن
امانت را بدوش استعداد خويش کشيد با آن همه سنگيني و خطورت عظيمي که داشت و پيامد
آن، اين شد که انسان از جهت حفظ امانت و ارتکاب جنايت به منافق و مشرک و مؤمن،
منقسم مي شود بر خلاف قسيمهاي انسان در آيه يعني سماوات و ارض و جبال که چنين
انقسامي در آنها راه ندارد بلکه همه آنها مطيع و مؤمنند چنانکه بيان شد.
باري از اين
سئوال، مفري نيست، که چرا حکيم عليم بر گرده اين مخلوق ظلوم و جهول باري نهاد که
آسمانها و زمين و کوهها بواسطه نقل و خطورت آن، از حملش اباء ورزيدند و با اشفاق
شانه خالي کردن در صورتي که آن همه صلابت و شدت داشتند و خداي تعالي عالم بود به
اينکه انسان ناتوان‌تر از حمل آن است و چون ظلوم و جهول بوده به حمل آن تن در داد
يعني ظلم و جهل وي او را غافل از عواقب کرد. حمل آن تن در داد يعني ظلم و جهل وي
او را غافل از عواقب کرد. مغرورش ساختند تا زير اين بار رود، و مي توان گفت که
تحميل چنين امانتي به انسان، همانند آن استکه ديوانه‌اي را بولايت و امارت عمومي
منصوب کنندکه عقلاء از پذيرفتن چنان ولايتي بخاطر سنگيني و خطورت اباء دارند و با
اشفاق از آن شانه خالي مي کنند ولي ديوانه به خاطر فساد و عقلش آن را مي پذيرد؟! ادامه
دارد