شب قدر را مغتنم بشماريد
شب‌هاي آخر ماه رمضان از فضيلت به سزائي
برخوردارند. رسول خدا(ص) در اين ده شب آخر ماه رمضان، رختخواب خود را مي‌پيچيد و
کمر را براي مناجات و دعا و قرآن مي‌بست. البته حضرت رسول تمام ايام سال را به
کامل‌ترين عبادت مي‌پرداخت و بيشتر ساعات شب را به نماز و قرآن و دعا سپري مي‌کرد
ولي در اين ده شب آخر ماه مبارک، چنان که از روايات استفاده مي‌شود، بيشترين
استفاده و بهره برداري را از ساعات ليالي و ايامش مي‌نمود و گويا تمام شب‌هاي آخر
ماه را به احيا تا صبح مي‌گذراند؛ هر چند در روايت آمده است که شب بيست و سوم، حتي
خانواده خويش را نيز به شب زنده‌داري وا مي‌داشت و آنان که خواب بودند، بر سر و
صورتشان آب مي‌پاشيد تا حتماً بيدار شوند و فضيلت احياي آن شب بزرگ و جاودانه را
درک کنند.
بهر حال سزاوار است که مؤمنين اين شب‌هاي
مبارک را بسيار مغتنم بشمارند و اگر در دو دهه اول ماه، کمتر به عبادت و راز و
نياز پرداخته‌اند، حتماً در اين شب‌هاي آخر که احتمال شب قدر در آنها بيش از ساير
ايام ماه رمضان است، جبران نموده و از اين فرصت الهي که بزرگترين نعمت به شمار مي‌آيد،
بهترين بهره‌برداري را نمايند و خداي را سپاس و حمد گويند که آنان را عمري با برکت
عطا کرده که اين شب‌ها را دريابند و چه نعمتي بالاتر که انسان در اين شب‌هاي عزيز،
بيشترين اوقات خود را به دعا و قرآن بگذراند، با خدا سخن بگويد و سخنان خدا را
بشنود.
هان! اي بندگان خدا! ماه رمضان را حرمت بسزائي
است و ده‌هاي آخرش، حرمتي چند برابر دارد. خداوند اين روزها را بر ساير ايام سال
فضيلت و کرامت افزون‌تري بخشيده است. در اين شب‌هاي با عظمت و ارزشمند، شب قدر
قرار داده که خود به تنهايي از هزار ماه (که در آن شب قدر نباشد) برتري و فضيلت
دارد يعني اعمالي را که در اين يک شب
انجام مي‌دهيد، پاداشش مطابق اعمالي است که در هزار شب انجام دهيد (البته هزار شبي
که شب قدر در آنها نباشد) پس بر شما باد که ديدگان را از آنچه حرام است فرو
بنديد و زبان را از بدگويي و دشنام و غيبت
و دروغ و بهتان و هر چه خشم خدا را بر مي‌انگيزد، باز داريد. و بر شما باد به
بسيار قرائت قرآن، اين سخنان جاودانه خداوند براي شما مردم.
از تسبيح و تهليل و تحميد الهي غفلت نورزيد و
بسيار ذکر خدا بگوئيد. درود و صلوات بر محمد و آل محمد را فراموش نکنيد و تا مي‌توانيد،
بر پيامبر و اهل بيتش صلوات بفرستيد. مبادا روز ماه رمضان را با روزهاي ديگر
مقايسه کنيد و مبادا اين روزها و شب‌هاي عزيز را بي ذکر خدا و صلوات و دعا و قران
به پايان برسانيد.
ماه رمضان را ماه عتق مي‌گويند زيرا خداوند در
هر شبانه روزش 600 بنده آزاد شده- چنانچه در لسان روايت آمده- دارد و در آخرين
روزش به عدد تمام روزها، بنده آزاد شده دارد، آزاد ازآتش دوزخ و آزاد از عذاب
جهنم.
بدبخت و شقي کسي است که ماه رمضان بر او بگذرد
و از رحمت خدا بدور باشد. پس زنهار که خدا ما را در اين ماه با فضيلت از رحمتش
بدور کند. و اين رحمت الهي قطعاً ميسر نيست جز با دعا خواندن، تلاوت قرآن کردن و
با خلوص و نيت پاک به سوي خدا رفتن و طلب مغفرت و آمرزش از او کردن.
در روايت آمده است که رسول خدا(ص) در يکي از
خطبه هايش چنين فرمود:
«اي مردم! جبرئيل به سوي من آمد و گفت: يا
محمد، هر که ماه رمضان را دريابد و در اين ماه، مورد مغفرت و آمرزش الهي قرار
نگيرد و در اين حال از دنيا برود، خداوند او را از رحمت خويش دور خواهد ساخت. تو
اي پيامبر آمين بگو و من هم آمين گفتم.
پس بايد بسيار هوشيار بود که ساعتي ازاين ماه
را به غفلت و فراموشي سپري نکنيم و حال که بيش از نيمي از ماه را گذرانده‌ايم در
اين نيمه دوم حتماً بيشتر به خود آئيم و چشم به بخشش‌ها و عطاياي بي پايان و
جاويدان خدا در اين ماه بدوزيم و همچنين پيوسته به ياد خدا بوده و ذکر خدا را در
هر حال بر زبان جاري سازيم و در عمل نيز کاري را که موجب سخط و غضب الهي است،
انجام ندهيم. مگر نه اين است که حسنات در اين ماه دوبرابر مي‌شود و سيئات زدوده مي‌گردد؟
و مگر نه اين است که درهاي بهشت در اين ماه
گشوده و درهاي جهنم بسته مي‌شود؟
و مگر نه اين است که شيطان در اين ماه افسرده
و غمگين مي‌گردد؟
پس چرا ما با اعمال و کردار خود شيطان را
دلتنگ تر و افسرده‌تر ننمائيم و او را براي هميشه از خود دور نسازيم و نوميدش
گردانيم.
ولي بايد اين تصميم را از همين روزها بگيريم و
براستي شيطان را از خود محروم نمائيم و توبه نصوح کنيم و به سوي خدا واقعاً و از
صميم جان باز گرديم.
جابر از امام باقر(ع) نقل مي‌کند که حضرت
فرمود:
«يا جابر! من دخل عليه شهر رمضان فصام نهاره و
قام ورداً من ليلته و حفظ فرجه و لسانه و غض بصره و کف اذاه، خرج من الذنوب کيوم
ولدته امه.
قال:قلت له: جعلت فداک! ما احسن هذا من حديث!
قال: ما اشد هذا من شرط!»
–
اي جابر! هر کس ماه
رمضان بر او وارد شود، پس او روزهايش را روزه بدارد و قسمتي از ساعات شبهايش را به
عبادت بپردازد و دامن و زبانش را از گناه حفظ کند و ديده‌اش را از حرام بپوشاند و
اذيت و آزارش به بندگان خدا نرسد، از گناهان بيرون آيد چنانکه تازه از مادر متولد
شده باشد.
جابر گفت: عرض کردم: فدات شوم! چه حديث زيبا و
جالبي است.
فرمود: آري، و چه شرط دشوار و سختي است!
مثل معروف عاميانه است که هر چقدر پول بدهي
حلوا مي خوري! ما که توقع بهشت برين و نعمت‌هاي دائمي و ابدي خداوند و بالاتر از
همه رضايت او را داريم، بايد وسيله‌اش را در اين دنيا فراهم نمائيم. ما در گرو
اعمال خويش هستيم. هر که عملش بيشتر، پاداشش افزونتر و هر که عملش کمتر، بي گمان
که اجر و مزدش کمتر است؛ چه رسد که با گناهاني، آن اعمال کم را نيز حبط کرده و
نابود سازد.
فضيلت شب قدر
بهرحال، بحث ما بيشتر راجع به شب قدر است. شبي
که آن همه فضيلت دارد و بر تمام ايام و شب‌هاي سال برتر و والاتر است. حال چگونه
اين شب را درک کنيم؟
خداوند اين شب را در اين ماه رمضان مخفي کرده
است تا همه شبهايش را دريابيم و با عبادت و
ذکر او بگذرانيم ولي آنچه از روايات بر مي‌آيد، تأکيد زياد بر دهه آخر ماه
رمضان شده است که احتمال اينکه شب قدر در اين ده شب يا يازده شب باشد بسيار زياد
است. و شايد علت پنهان ماندن شب قدر همين باشد که مؤمنين به يک شب در سال اکتفا
نکنند و حداقل، دهه آخر ماه رمضان را به احيا و شب زنده‌داري بگذرانند و بيشتر به
مناجات و دعا بپردازند.
زراره طي روايتي از امام باقر(ع) نقل مي‌کند
که فرمود:
حضرت رسول (ص) پس از بازگشت از عرفات و رهسپار
شدن به سوي مني، وارد مسجد شد و پس از آنکه مردم از آن حضرت از شب قدر سئوال
کردند، خطبه‌اي خواند که درآن خطبه پس از حمد و ثناي پروردگار فرمود:
«أما بعد فانکم سألتموني عن ليلة القدر و لم
أطوها عنکم لأني لم أکن بها عالماً. اعلموا ايها الناس انه من ورد عليه شهر رمضان
و هو صحيح سوي فصام نهاره و قام ورداً من ليله و واظب علي صلواته و هجر الي جمعته
و غدا الي عيده، فقد أدرک ليلة القدر و فاز بجائزة ارب».
–
باري! شما از من
درباره شب قدر پرسيديد و من آن را از شما پنهان نمي‌کنم زيرا خود نمي‌دانم قطعاً
چه شبي است. اي مردم! بدانيد که هر کس ماه رمضان بر او وارد شد و اوسالم و تندرست
بود، پس روزه‌اش را روزه گرفت و ساعت‌هائي از شب را به عبادت پرداخت و برنمازهايش
مواظبت کرد و جمعه‌اش را به خوبي دريافت و به روز عيدش رسيد، پس قطعاً شب قدر را
درک کرده و به جائزه پروردگار، نائل آمده است.
حضرت در تعقيب سخنان پيامبر مي‌فرمايد:
« آري! به خدا قسم به جائزه اي دست يافت که
هرگز مانند جوايز بندگان خدا نيست».
بهر حال، حضرت رسول(ص) شرايطي را براي درک شب
قدر تعيين نموده است که لازم است در طول ماه رمضان، انجام پذيرد و محقق گردد:
1-
اگر از سلامت جسمي
برخوردار بود، روزه‌هايش را به نحو اتم و احسن انجام دهد.
2-
مقداري از هر شب ماه
رمضان را به دعا و نيايش بپردازد. البته هر چه بيشتر شب زنده‌داري کند و بيشتر خدا
را بخواند و تلاوت قرآن کند، اجر و پاداشش بيشتر و افزونتر خواهد بود.
3-
بر نمازهاي يوميه‌اش
کاملاً مواظبت کند و آنها را در اوقاتش بجاي آورد. شايد نه تنها نمازهاي واجب را
که نمازهاي نافله هم مقصود حضرت باشد. يعني حد اقل در اين ماه، تمام نوافل نمازهاي
پنجگانه و نماز شب را انجام دهد زيرا اين نوافل، انسان را بيشتر به خدا نزديک مي‌گرداند.
4-
جمعه ماه رمضان مورد
تأکيد قرار گرفته است. بايد جمعه‌هاي اين ماه را بيشتر به عبادت بپردازيم، گو
اينکه از برخي روايات استفاده مي‌شود که جمعه آخر ماه رمضان، احتمالاً شب قدر
باشد. و به همين خاطر است که حضرت امام خميني(ره) جمعه آخر ماه رمضان را «روز قدس»
اعلام کردند. بايد در جمعه‌هاي ماه رمضان به سوي خدا هجرت کنيم و با دعا و عبادت و
انجام نماز جمعه و صلوات بر محمد و آل محمد، به اين هجرت برسيم و آن را محقق
نمائيم.
5-
اين عبادت‌ها و
مناجات‌ها بايد تا روز عيد فطر ادامه داشته باشد، چرا که حتماً يکي از اين شب‌ها،
شب قدر است و کسي چه مي‌داند شايد آخرين شب ماه مبارک، شب قدر باشد. پس اين عبادت
و شب زنده‌داري بايد تا روز عيد استمرار داشته باشد.
به اميد اينکه ان شاء الله به جايزه والاي
الهي در شب عيد نائل گرديم.
در هر صورت احتمال انيکه شب قدر در دهه آخر
ماه باشد، بيشتر بويژه آنکه خود حضرت رسول در اين دهه آخر، رختخوابش را مي‌پيچيد و
خود را آماده‌تر مي‌ساخت.
در روايت معتبري از زراره نقل شده است که مي‌گويد:
از امام باقر (ع) پرسيدم:
شب قدر چه شبي است؟
حضرت پاسخ داد: «هي احي و عشرين او ثلاث و
عشرين».- شب قدر يا شب بيست و يکم و يا شب بيست و سوم ماه رمضان است.
زراره عرض مي‌کند: «اليس انما هي ليلة؟»- مگر
شب قدر تنها يک شب نيست؟
حضرت مي‌فرمايد: آري!
زراره مي‌پرسد: پس آن چه شبي است؟ مشخص فرمائيد.
حضرت مي‌فرمايد: «و ما عليک خيراً ان تفعل في
ليلتين». تو را چه مي‌شود اگر در دو شب، کار خير انجام ندهي؟!
و در روايت ديگري حضرت مي‌فرمايد: «و ما ايسر
ليلتي».- و چه آسان است که انسان دو شب را- در تمام طول سال- احيا بدارد و به
عبادت سر برد.
از برخي روايات نيز استفاده مي‌شود که شب 19
يا شب 21 يا شب 23، شب قدر است.
لذا مشهور در ميان مردم همين سه شب است که
بحمدالله مؤمنين هر سه شب را احيا مي‌دارند.
اما بهرحال شب‌هاي ديگر ماه رمضان را از ياد
نبرند و به فراموشي نسپارند که تمام شب‌هاي اين ماه، فضيلت دارد بويژه در اين شب‌ها
طلب استغفار و آمرزش گناهان براي خود و والدين خود کنند و رحمت خود را با التماس و
اصرار در خواست نمايند. ضمناً از صدقه دادن و يتيمان و فقيران و بي نوايان را
افطار دادن نيز غفلت نورزند که ثواب و پاداش بي شماري دارد.
در پايان روايت بسيار جالبي از امام صادق(ع)
در تفسير آيه «فيها يفرق کل امر حکيم» آمده است که براي استفاده برادران و خواهران
گرامي نقل مي کنيم و از همه التماس دعا داريم:
«تلک ليلة القدر، يکتب فيها وفد الحاج و ما
يکون فيها من طاعة او معصية او موت او حياة و يحدث الله في الليل و النهار ما
يشاء، ثم يلقيه الي صاحب الارض».
–
آن شب، شب قدر است که
خداوند گروه حاجيان و زائران خانه‌اش را در آن شب، ثبت نام مي‌کند و آنچه از اطاعت
و گناه و مرگ و زندگي و حوادثي که در شب و روز و سال، رخ مي‌دهد؛همه را يک جا
تحويل صاحب زمين مي‌نمايد.
راوي مي‌پرسد: صاحب زمين چه کسي است؟
مي‌فرمايد:« صاحبکم». يعني ولي امر شما و امام
زمان شما.
پس بايد بسيار هشيار باشيم که خداي نخواسته
صفحه سياه سال ما را نزد حضرتش نبرند و
قلب مبارکش، از ما خشمگين و آزرده نگردد.
به اميد توفيق همگان در عبادت و نماز و قرآن
خواندن و راز و نياز در اين شب‌هاي مبارک و مقدس و به اميد آمرزش گناهان و پذيرفته‌شدن
از سوي پروردگار و دست يابي به جايزه الهي و کسب رضاي حضرت ولي الله الاعظم
اوراحنا فداه.