حجت الاسلام دکتر محمدرضا عزیزاللهی
ماده 1103 قانون مدنی زن و شوهر را مکلف به حسن معاشرت کرده و در قرآن نیز به
مناسبت‌های مختلف، بر تحکیم روابط زن و شوهر در محیط خانواده اصرار و پافشاری شده
است. آیه شریفه قرآن: «هن لباس لکم و انتم لباسٌ لهن»(1) : زن‌های شما
لباس شما و شما لباس آنها هستید»، اوج هنر ادبی و حقوقی و روان‌شناسی و جامعه‌شناسی
قرآن را در خصوص مسائل خانواده به منصه ظهور می‌گذارد.
متأسفانه امروزه کانون خانواده‌ها به دلايلی که اشاره خواهیم کرد، دچار طوفان‌های
شدید شده است و حل این معضل بدواً مستلزم آسیب‌شناسی مسائل خانوادگی است. مراد از
آسیب‌شناسی خانواده، بحث از عواملی است که بهداشت روانی خانواده را تهدید می‌کند.
هدف از این سلسله مقالات آن است که عوامل ناپایداری ازدواج و گسسته‌شدن ارکان
خانواده مورد شناسایی و علت‌یابی قرار گیرند.
آسیب‌شناسی مسائل خانواده را بایستی در سه بخش زیر بررسی کرد:
1ـ آسیب‌های قبل از ازدواج
2ـ آسیب‌های مربوط به زمان عقد تا عروسی
3ـ آسیب‌های بعد از ازدواج
1ـ آسیب‌های قبل از ازدواج
الف) عدم شناخت و آگاهی به اصول زندگی مشترک: بزرگ‌ترین فقر، جهل و نادانی است
«لا فقر کالجهل»(2) و بزرگ‌ترین قدرت، دانایی است.
در جامعه ما برای پیش افتاده‌ترین مسائل، افراد ناچارند آموزش ببینند و دوره‌های
کارآموزی را بگذرانند. مثلاً فردی که می‌خواهد مکانیک، پرستار، وکیل و… شود سال‌ها
آموزش می‌بیند و پس از گذراندن دوره آموزشی، به صورت عملی، کارآموزی می‌کند.
اینجانب به عنوان یک وکیل 4 سال در دوره کارشناسی رشته حقوق تحصیل و پس از آن در
آزمون کانون وکلا شرکت و پس از کسب امتیاز لازم به مدت 18 ماه نزد وکیل سرپرست
کارآموزی و سپس مجدداً در امتحان کتبی و پس از آن دراختبار شفاهی شرکت کردم تا به
من اجازه وکالت داده شد.
تشکیل یک خانواده هزاران بار از این مسئله مهم‌تر است، چون یک خانواده ناموفق
یا کم‌توفیق، بزرگ‌ترین خسارت‌ها را به جامعه می‌زند. یک بچه طلاق و یا فرزندی که
در خانواده ناهنجار زندگی می‌کند، بزرگ‌ترین بلای یک جامعه است.
متأسفانه در مورد مسائل مربوط به تشکیل خانواده و مهارت‌های زندگی، آموزش‌ها بسیار
ضعیفند و همه تصور می‌کنند همه چیز را می‌دانند. ظریفی می‌فرمود: «انسان در زمینه
مسائل اقتصادی می‌تواند با حداقل‌ها گذران زندگی کند؛ یعنی هر چند اقتصاد مهم است،
ولی با حداقل قابل حل است. در اینجا شیطان وسوسه به مال‌اندوزی می‌کند، اما در
خصوص علم و عقل، هر قدر انسان بداند کم است، ولی شیطان وسوسه می‌کند که ای انسان!
تو از همه عاقل‌تری و نیاز به کسی نداری!».
مهم‌ترین آسیب خانواده‌ها قبل از ازدواج، آموزش ضعیف است. مراد از آموزش مقوله
بسیار وسیعی است که شامل مسائل مربوط به اصول زندگی مشترک، مسائل اقتصادی و حتی
مسائل جنسی هم می‌شود. چه بسیار مواردی یافت می‌شود که زن و شوهر به علت عدم اطلاع
از مسائل جنسی و ارضاء ناقص، از یکدیگر بهانه‌جویی‌هائی می‌کنند که منجر به مسائل
حاد خانوادگی می‌شود. همه این امور نیاز به آموزش دارند.
در مدت دوازده سال تحصیل ابتدایی و متوسطه، پیچیده‌ترین مسائل هندسه و مثلثات
و شیمی و فیزیک و جبر آموزش داده می‌شود و چه بسا این موضوعات در تمام زندگی حتی
یک بار هم کاربرد نداشته باشند و تنها ملاک سنجش یک دانش‌آموز موفق نمره بیست است،
ولی مسائل مربوط به تشکیل خانواده و مهارت‌های زندگی یا مطرح نمی‌شوند و یا بسیار
اندکند.
خلاصه، مهم‌ترین عامل شکست در زندگی مشترک، ناآگاهی به اصول زندگی مشترک در
معنای وسیع آن است.
ب) فریبکاری: ماده 647 قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد:
«چنانچه هریک از زوجین قبل از عقد ازدواج، طرف خود را به امور واهی از قبیل داشتن
تحصیلات عالی، تمکن مالی، موقعیت اجتماعی، شغل و سمت خاص، تجرد و امثال آن فریب
دهد و عقد بر مبنای هریک از آنها واقع شود، مرتکب به حبس تعزیری از شش ماه تا دو
سال محکوم خواهد شد».
در سوره مبارکه
مائده، نفع محض در صداقت توصیف شده است: «قال الله هذا یوم ینفع الصادقین صدقهم
لهم جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها ابداً رضی الله عنهم و رضوا عنه ذلک
الفوز العظیم»؛ یعنی: خداوند می‌فرماید: این روزی است که صدق صادقین به آنها نفع
می‌بخشد. برای آنها بهشت‌هایی است که از زیر آنها نهرها جاریند و در آنها جاودان
هستند. خدا از آنها و آنها از خدا راضی هستند و این رستگاری بزرگ است».
در این آیه نکات
زیر جلب توجه می‌کنند:
1ـ از بین منافعی
که انسان در دنیا به دست می‌آورد، تنها منفعتی که در آخرت نتیجه‌بخش است، صداقت و
راستگویی است.
راستی کن که راستان
رستند
راستان در جهان قوی‌دستند
منافعی که از راه
دروغ به دست می‌آیند، سم مهلکی هستند که افراد به زندگی خود تزریق می‌کنند که دیر
یا زود اثر خود را خواهند گذاشت. شیرفروشی در زمان امیرالمؤمنین آب در شیر خود می‌ریخت،
سیلی گله او را از میان برد . امیر بیان«ع» فرمودند: «همان آب‌هایی که داخل شیر می‌کرد،
به سیل تبدیل شدند».
2ـ یکی از غرائز
انسان غریزه طلب خلود و جاودانگی است. انسان می‌خواهد جاودانه بماند و بسیاری از
کارهای او در راستای این غریزه است. آیه شریفه فوق، راز جاودانگی را در صدق و
راستی می‌داند. چه بسا کاخ‌های سر به فلک کشیده‌ای که اکنون محل زندگی وحوش هستند
یا عنکبوت در آنها لانه ساخته است.
هان ای دل عبرت‌بین
از دیده عبر کن هان
ایوان مدائن را آیینه
عبرت دان
یک ره ز ره دجله
منزل به مدائن کن
و از دیده دوم دجله،
بر خاک مدائن ران
رمز جاودانگی در
صدق است. دروغ‌هایی که زن و شوهر در هنگام ازدواج به یکدیگر می‌گویند، دوام چندانی
ندارد و جاودانگی ازدواج در صداقت و راستی و پاکی است.
3ـ رضایت انسان از
خدا و رضایت خداوند از انسان در گرو صداقت و راستی است.
4ـ رستگاری بزرگ که
امید همه انسان‌هاست در گرو راستی و صداقت است.
بنابراین دومین آسیب مهم ازدواج قبل از عقد، بی‌صداقتی و فریبکاری است.
در پایان به صورت گذرا، به 5 نکته‌ای که زن‌ها را از مردها فراری می‌دهد، اشاره
و یک پرونده خانوادگی را ارزیابی می‌کنم:
1ـ بیش از حد مشغول شدن مرد به کار و غفلت از خانواده
2ـ عدم اعتماد به نفس در مرد
3ـ دروغگویی
4ـ خودجوش نبودن
5ـ عصبی بودن و نامطمئن بودن
اینک به صورت کاربردی یکی از پرونده‌های خانوادگی را بررسی می‌کنم:
پرونده ج ـ ب:
خلاصه پرونده: زوجه اهل مراعات کامل مسائل مذهبی است. زوج ظاهرالصلاح است و
مشکل حادی ندارد.
اشکالات وارد بر زوج:
1ـ زوج در خرج کردن پول بخل می‌ورزد و مصداق این آیه شریفه قرآن است که: «الشیطان
یعدکم الفقر و یامرکم بالفحشاء والله یعدکم مغفره منه و فضلا والله واسع علیم»(3):
: یعنی شیطان به شما وعده فقر می‌دهد و شما را امر به فحشا می‌کند و خدا به
شما وعده مغفرت می‌دهد و خداوند واسع علیم است.
1ـ زوج بسیار بهانه‌گیر و زودرنج است و بیشتر در توهم زندگی می‌کند تا در
واقعیت
2ـ زوج آموزش کافی برای اداره زندگی و احترام به همسر و فرزندان و توجه به
نیازهای آنها ندیده است و بیشتر به آنها به دید ابزار می‌نگرد.
اشکالات وارد بر زوجه:
1ـ بسیار سردمزاج است و توانایی گرم کردن کانون خانواده را ندارد.
2ـ ا نزد بچه‌ها برای شوهر احترام قائل نیست و نزد بچه‌ها به
بدگویی از زوج می‌پردازد.
3ـ پدر را نزد بچه‌ها بی‌اعتبار می‌کند و بین پدر و بچه‌ها اختلاف می‌اندازد.
4ـ توقعاتش را با توانایی‌های مرد هماهنگ نمی‌کند.
نتیجه
در اثر این کشمکش‌های طولانی، روزی یکی از بچه‌های خانواده برای اصلاح سرش
پانصد تومان از پدر مطالبه می‌کند. پدر
اصرار می‌کند که خودم موهایت را اصلاح می‌کنم. این مشاجره منتهی به درگیری بین پدر
و فرزند می‌شود و مادر خانواده برای همیشه خانواده را ترک می‌کند و سپس مهریه خود
را به اجرا می‌گذارد و کانون خانواده متلاشی می‌شود.
شما خواننده محترم می‌توانید مشکلات حقوقی خود را در میان بگذارید تا پاسخ
داده شود. (ادامه دارد)
دکتر محمدرضا عزیزاللهی
وکیل دادگستری و استاد حوزه و دانشگاه
پي‌نوشت‌ها
1ـ قرآن کریم،سوره شریفه
بقره، آیه 187.
2ـ نهج البلاغه
3ـ بقره، 268.
سوتیتر:
– در جامعه ما برای
پیش افتاده‌ترین مسائل، افراد ناچارند آموزش ببینند و دوره‌های کارآموزی را بگذرانند.
تشکیل یک خانواده هزاران بار از این مسئله مهم‌تر است، چون یک خانواده ناموفق یا کم‌توفیق،
بزرگ‌ترین خسارت‌ها را به جامعه می‌زند. یک بچه طلاق و یا فرزندی که در خانواده ناهنجار
زندگی می‌کند، بزرگ‌ترین بلای یک جامعه است