حجت‌الاسلام سید جواد حسینی
امام حسین«ع» از امامان هدایتگرى است که لحظهاى از راهنمایى، نصیحت و هدایت مردم غافل نشده است. چه در دوران امامت پدرش على«ع» و برادرش امام حسن«ع» و چه در دوران امامت خویش این وظیفه را به صورت تام و تمام انجام داده است.
هدایت‌هاى حضرت گاه از طریق سخنرانى و خطبهها بود و بعضى اوقات از طریق ملاقات‌ها و نامهها و گاهى از مسیر پاسخ دادن به پرسش‌ها و شبهات.
پرسش‌هایى که از آن حضرت شده و پاسخ‌هایى که از آن امام همام به یادگار مانده، مختلف وگوناگون‌اند. در بعضى از موارد، پرسش‌ها و شبهات اعتقادى است و زمانى سئوال‌هاى تفسیرى و قرآنى و بعضاً شبهات فقهى و یا تاریخى و گاهى پرسش‌هاى شخصى و موردى.
آنچه پیش رو دارید جمعآورى اهمّ پرسش‌ها و پاسخ‌هایى است که از آن حضرت به یادگار مانده‌اند.
شبهات اعتقادى
الف) قضا و قدر
حسن بن ابی‌الحسن بصرى(۱) نامهاى به امام حسین«ع»نوشت و در آن از قضا و قدر الهى پرسید. حضرت در جواب فرمودند: «فَاتَّبِعْ ما شَرَحْتُ لَکَ فِى الْقَدْرِ مِمَّا اُفْضِىَ اِلَینا اَهْلُ الْبَیتِ، فَاِنَّهُ مَنْ لَمْ یؤْمِنْ بِالْقَدْرِ خَیرِهِ وَشَرِّهِ فَقَدْ کَفَرَ وَمَنْ حَمَلَ الْمَعاصِىَّ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَقَدْ اِفْتَرى عَلَى اللَّهِ اِفْتِراءً عَظِیماً؛ آنچه را که از مفهوم «قدر» به ما اهل بیت«ع» رسیده است براى تو شرح مىدهم، از آن پیروى کن! به‌راستى کسى که به قدر خوب یا بدش ایمان نیاورد، کافر شده است و کسى که گناهان را به حساب خداوند گذارد [و خود را تبرئه کند]، افترایى بزرگ به خداوند بسته است.»
و در ادامه چنین بیان داشتند: «اِنَّ اللَّهَ تَبارَکَ وَتَعالی لایطاعُ بِاِکْراهٍ وَلا یعْصى بِغَلَبَهٍ وَلا یهْمِلُ الْعِبادَ فِى الْحِکْمَهِ لکِنَّهُ الْمالِکُ لِما مَلَّکَهُمْ وَالْقادِرُ لِما عَلَیهِ اَقْدَرَهُمْ فَاِنْ اِئتَمَرُوا بِالطَّاعَهِ لَمْ یکُنْ لَهُمْ صادّاً عَنْها مُبْطِناً وَاِنْ ائْتَمَرُوا بِالْمَعْصِیهِ فَشاءَ اَنْ یمُنَّ عَلَیهِمْ فَیحُولَ بَینَهُمْ وَبَینَ ما ائْتَمَرُوا بِهِ فَعَلَ وَاِنْ لَمْ یفْعَلْ فَلَیسَ هُوَ حَمَلَهُمْ عَلَیها قَسْراً وَلا کَلَّفَهُمْ جَبْراً، بَلْ بِتَمْکِینِهِ اِیاهُمْ بَعْدَ اِعذارِه وَاِنْذارِهِ لَهُمْ وَاحتِجاجِهِ عَلَیهِمْ طَوَّقَهُمْ وَمَکَّنَهُمْ وَجَعَلَ لَهُمْ السَّبِیلَ اِلى اَخْذِ ما اِلَیهِ دَعاهُمْ وَتَرْکِ ما عَنْهُ نَهاهُم» خداوند متعال، به اجبار اطاعت نمىشود و به جبر هم معصیت نمىشود و بندگان را هم [در انتخاب راه زندگى] طبق حکمت به حال خود رها نکرده است؛ بلکه خداوند مالک آن چیزى است که بندگان دارند و قادر بر آن چیزى است که بندگانش قدرت دارند؛ پس اگر بندگان دنبال طاعت بروند، خداوند مانع‌شان نمىشود و اگر به دنبال معصیت بروند، اگر بخواهد بر آنها منت مىگذارد و بین آنها و گناه مانعى ایجاد مىکند و اگر این کار را نکند، معنایش این نیست که پس بندگانش را قهراً بر آن مجبور و وادار ساخته است؛ بلکه بعد از انذار و ارشاد و اتمام حجّت، آنان را بر اعمال خویش مسلط کرده است.خدا برای بندگان خود راهى نهاده است که بتوانند اوامر و دستورات او را انجام دهند و منهیات او را ترک نمایند.
سپس فرمودند: «جَعَلَهُمْ مُسْتَطیعینَ لِاَخْذِ ما اَمَرَهُمْ بِهِ مِنْ شَىءٍ غَیرَ آخِذِیهِ وَلِتَرْکِ ما نَهاهُمْ عَنْهُ مِنْ شَىءٍ غَیرَ تارِکِیهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى جَعَلَ عِبادَهُ اَقْوِیاءَ لِما اَمَرَهُمْ بِهِ ینالُونَ بِتِلْکَ الْقُوَّهِ وَما نَهاهُمْ عَنْهُ وَجَعَلَ الْعُذْرَ لِمَنْ لَمْ یجْعَلْ لَهُ السَّبِیلَ [السَّبَبَ] حَمْداً مُقْبِلاً فَاَنَا عَلى ذلِکَ اَذْهَبُ وَبِهِ اَقُولُ وَاللَّهِ اَنَا وَاَصْحابِى اَیضاً عَلَیهِ وَلَهُ الْحَمْدُ؛(۲) خداوند به بندگانش توانایى و نیرومندى عطا فرمود تا فرامینش را اجرا کنند و از آنچه نهى فرموده روى گردانند. سپاس خدایى را که بندگانش را بر انجام اوامر خود نیرومند و توانا کرد تا با این توان و نیرو اوامر و نواهى او را به‌جا آورند و آنان را که قدرت نداد، معذور دانست و این سپاس مورد قبول درگاهش واقع شود. من هم رهرو این راهم و اعتقادم این است و سوگند به خدا! راه من و یارانم همین است و حمد مخصوص اوست.»
امام حسین«ع» در این جملات به‌خوبى مسلک «لا جَبْرَ وَلا تَفْوِیضَ بَلْ اَمرٌ بَینَ الْاَمْرَین» را بیان نمودهاند. ایشان هم اختیار انسان را به‌خوبى ثابت کردهاند و هم به توحید افعالى حضرت حق و ساحت قدس او خدشه وارد ننمودهاند.
ب) شناخت خدا
برخى از گروه‌هاى اسلامى که از معارف اهل بیت«ع» دور افتاده‌اند، بر اثر پیروى از قیاس در مباحث خداشناسى دچار تشبیه و تجسیم و تجسید و… گشته، براى خدا دست و پا و چشم و… قائل شده و خدا را قابل رؤیت و دیدار دانسته‌اند. به‌راستى تنها مذهبى که توحید و خداشناسى را به صورت صحیح و قابل استدلال ارائه داده است، همانا مذهب شیعه و آن هم به برکت وجود و حضور اهل بیت«ع» است. حدیث زیر نمونهاى از برکات و افاضات الهى اهل بیت «ع» است.
نافع بن ازرق سئوالاتى درباره خداشناسى از امام حسین«ع» پرسید. حضرت در جواب فرمودند: «یا نافِعُ اِنَّ مَنْ وَضَعَ دِینَهُ عَلَى الْقِیاسِ لَمْ یزَلِ الدَّهْرُ فِى الْاِرْتِماسِ مائِلاً عَنِ الْمِنْهاجِ ظاعِناً فِى الْاِعْوِجاجِ ضالاًّ عَنِ السَّبِیلِ قائِلاً غَیرِ الْجَمِیلِ؛ اى نافع! آن کسی که دینش را بر پایه قیاس بنا نهد، همواره بر [منجلاب] خطا فرو رود و از جاده مستقیم حق منحرف گردد. این چنین فردى راه را گم مىکند [و در کجى و نادرستى گام مىنهد] و سخنان ناپسند مىگوید.»
حضرت ادامه مىدهند: «یابْنَ الْاَزْرَقِ اَصِفُ اِلهِى بِما وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ وَاُعَرِّفُهُ بِما عَرَّفَ بِهِ نَفْسَهُ لا یدْرَکَ بِالْحَواسِّ وَلا یقاسُ بِالنَّاسِ فَهُوَ قَرِیبٌ غَیرُ مُلْتَصِقٍ وَبَعِیدٌ غَیرُ مُتَقَصٍّ یوَحَّدُ وَلا یبَعَّضُ مَعْرُوفٌ بِالْآیاتِ مَوْصُوفٌ بِالْعَلاماتِ لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ الْکَبِیرُ الْمُتَعالُ؛(۳) اى پسر ازرق! معبودم را آنچنان توصیف مىکنم که خود کرده است و آن چنان معرفى مىکنم که خود معرفى کرده است. با حواس درک نمىشود و با مخلوقات مقایسه نمىگردد. او [به موجودات] نزدیک است؛ ولى نه پیوسته و متّصل و از آنان دور است؛ ولى نه با فاصله. یکتا و بىهمتاست و تجزیهپذیر نیست. او با نشانهها [ى آفرینش] شناخته مىشود و با [قوانین هستى و] علامات توصیف مىشود. نیست معبودى جز او که بزرگ و بلندمرتبه است.»
ج) اهل بیت «ع»
- خلقت انوار اهل بیت «ع»
انوار وجودى پیامبر اکرم «ص» و على و فاطمه و حسن و حسین «ع» پیش از آنکه پدیدهاى آفریده شود وجود داشت و حضرت آدم و دیگر پیامبران الهى با نام و یاد آنها راز و نیاز و طلب استغفار مىنمودند.
حبیب بن مظاهر اسدى روزى از حضرت امام حسین «ع» پرسید: «یا ابا عبداللّه! پیش از آفرینش آدم شما چگونه بودید؟» حضرت فرمودند: «کُنَّا اَشْباحَ نُورٍ تَدُورُ حَوْلَ عَرْشِ الرَّحْمانِ فَنُعَلِّمُ الْمَلائِکَهَ التَّسْبِیحَ وَالتَّهْلِیلَ وَالتَّحْمِیدَ؛(۴) ما موجودات نورانى بودیم که بر گرد عرش الهى دور مىزدیم و به فرشتگان تسبیح و تحلیل و تحمید را یاد مىدادیم.»
- امداد غیبی
جُعَید همدانى از یاوران امام حسین «ع» بود که همراه امام در کربلا به شهادت رسید. چون در طول سفر دهها نمونه از علم غیب امام را دید، پرسید: «جانم فداى تو یا ابا عبداللّه! چگونه نسبت به افراد و آینده آنان اینگونه دقیق اظهار نظر مىفرمایید؟» فرمودند: «یا جُعَیدُ نَحْکُمُ بِحُکْمِ آلِ داوُودَ فَاِذا عُیینا عَنْ شَىءٍ تَلَقَّانا بِهِ رَوْحُ الْقُدُسِ؛(۵) اى جعید! ما به روش خاندان داود حکم مىکنیم و هر گاه نسبت به مسئلهاى درمانده شویم، روح‌القدس ما را کمک مىکند.»
- صاحب‌الامر
شعیب بن ابی‌حمزه نقل مىکند: روزى بر امام حسین «ع» وارد شدم و پس از سلام و احترامات لازم پرسیدم: «آیا «صاحب‌الامر» شما هستید؟» پاسخ داد: «نه.» پرسیدم: «آیا فرزند شماست؟» فرمودند: «نه.» پرسیدم: «آیا فرزند فرزند شماست؟» پاسخ داد: «نه.» گفتم: «پس صاحب الامر کیست؟» فرمودند: «اَلَّذِى یمْلأُها عَدْلاً کَما مُلِئَتْ جَوْراً، عَلى فَتْرَهٍ مِنَ الْاَئِمَّهِ تَأْتِى کَما اَنَّ رَسُولَ اللَّهِ «ص» بُعِثَ عَلى فَتْرَهٍ مِنَ الرُّسُلِ؛(۶) کسى است که زمین را پر از عدل و داد مىکند، چنان که پر از ستم شده باشد. پس از آنکه دوران [طولانى] فاصلهاى از حضور امامان بگذرد، او خواهد آمد، چنان که رسول خدا «ص» پس از فاصلهاى از حضور پیامبران گذشته مبعوث گشت.»
عیسى خشّاب مىگوید: «از حضرت اباعبداللّه الحسین «ع» سئوال کردم: آیا صاحب‌الامر شما هستید؟ حضرت پاسخ دادند: «لا وَلکِنْ صاحِبُ الْاَمْرِ الطَّرِیدُ الشَّرِیدُ الْمَوْتُورُ بِاَبِیهِ الْمُکَنّى بِعَمِّهِ؛(۷) نه، صاحب‌الامر آن مخفى شده و در نهان است که به خونخواهى پدرش برخواهد خواست و با لقب عمویش خوانده مىشود.»
- قائم آل محمد «ص»
حضرت در جمعى فرمودند: «قائم ما قیام مىکند و از ستمگران انتقام مىگیرد.» پرسیدند: «اى فرزند رسول خدا! قائم شما کیست؟» حضرت در پاسخ فرمودند: «السَّابِعُ مِنْ وُلْدِ اِبنِى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ وَهُوَ الْحُجَّهٌ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىِّ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرَ بْنِ محمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ اِبْنِى وَهُوَ الَّذِى یغِیبُ مُدَّهً طَوِیلَهً ثُمَّ یظْهَرُ وَیمْلَأُ الْاَرْضَ قِسْطاً وَعَدْلاً کَما مُلِئَتْ جَوْراً وَظُلْماً؛(۸) هفتمین امام از فرزندان پسرم محمّد بن على«ع» است. او حجّت خدا، فرزند حسن، فرزند على، فرزند محمّد، فرزند على، فرزند موسى، فرزند جعفر، فرزند محمّد، فرزند على پسر من است. اوست که مدتی طولانى از دیدهها پنهان مىشود؛ سپس آشکار شده، زمین را پر از عدل و داد مىکند؛ چنان که پر از ستم و تجاوز شده است.»
پاسخ به چنین پرسش‌هایى در این دوران ساده جلوه مىکند، اما در دوران اختناقى که امام حسین «ع» در آن به سر مىبردند و مردم، کسانى چون معاویه و یزید را امیرالمؤمنین مىخواندند و در شام، تنها اقربا وخویشان پیامبر «ص» را معاویه و یزید مىدانستند، بسیار عمیق و کارگشا بوده است.
- دوران ظهور مهدى «عج»
از امام حسین «ع» پرسیدند: پس از ظهور حضرت مهدى «عج» نیکوکارى چگونه است؟ حضرت در جواب فرمودند: «اَلْخَیرُ کُلُّهُ فِى ذَلِکَ الزَّمَان یقُومُ قَائِمُنَا وَیدْفَعُ ذَلِکَ کُلَّهُ؛(۹) همه خیرها در آن زمان است که قائم ما قیام مىکند و همه این زشتی‌ها را از میان برمىدارد.»
شبهات تفسیرى
در این بخش نیز حضرت پاسخ‌هاى نغز و زیبایى دارند که به نمونههایى اشاره مىشود:
- تفسیر صمد چیست؟
حضرت در جواب عده‌ای که از تفسیر واژه «صمد» پرسیدند، فرمودند: «اَلصَّمَدُ الَّذِى لاَ جَوْفَ لَهُ وَالصَّمَدُ الَّذِى قَدْ اِنْتَهَى سُؤدَدُهُ وَالصَّمَدُ الَّذِى لاَ یأْکُل وَلاَ یشْرَبُ وَالصَّمَدُ الَّذِى لاَ ینَامُ وَالصَّمَدُ اَلدَّائِمُ الَّذِى لَمْ یزَلْ وَلاَ یزَالُ؛(۱۰) صمد آن موجودى است که داراى خلأ نیست. صمد آن کسى است که سیادت و بزرگیش به نهایت رسیده است. صمد آن وجودى است که نمىخورد و نمىنوشد [و تغذیه ندارد.] صمد آن وجودى است که خواب بر او راه ندارد و صمد آن ذات ابدى است که همواره بوده است و نابود نمىشود.»
- معنای وَ الشَّمْس وَ ضُحَیهَا
حارث بن عبداللّه اعور مىگوید خدمت حضرت ابا عبداللّه الحسین «ع» رسیدم و از تفسیر سوره شمس پرسیدم و در ابتداى سخن گفتم: «وَالشَّمْسِ وَضُحها» یعنى چه؟ ایشان در جواب فرمودند: ».. یا حارِثُ ذلِکَ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ «ص» قالَ وَقُلْتُ «وَالْقَمَرِ اِذا تَلاها» قالَ ذلِکَ اَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِىُّ بْنُ اَبِى طالِبٍ یتْلُو مُحَمَّداً «ص» قالَ وَقُلْتُ «وَالنَّهارِ اِذا جَلّیها» قالَ ذلِکَ الْقائِمُ «ع» مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ «ص» یمْلَاُ الْاَرْضَ عَدْلاً وَقِسْطاً قالَ قُلْتُ «وَاللَّیلِ اِذا یغْشیها» قالَ ذلِکَ بَنُو اُمَیه؛(۱۱)… اى حارث! مراد از شمس، محمّد رسول «ص» خداست. پرسیدم: معناى قسم به ماه که پس از خورشید مىآید چیست؟ فرمودند: «این ماه على بن ابی‌طالب«ع» است که پس از محمد «ص» مىآید. پرسیدم: «سوگند به روز و روشنایى آن» به چه معناست؟» فرمودند: «این روز روشن حضرت قائم «عج» از خاندان محمد«ص» است که زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد.»
توجه داشته باشیم آنچه در روایت فوق آمده، در واقع بیان باطن قرآن و از مصادیق آیات است..
امام حسین «ع» فرمودند: «کتاب خدا چهار بخش است: عبارات، رمزها، اشارهها، لطایف و حقایق. اما عبارات، پس براى عوام مردم است، اشارات و رموزات از آن خواص است، لطایف آن براى اولیاست و حقایق آن براى پیامبران و انبیا.»(۱۲)
- آیه مودّت
از حضرت اباعبداللّه «ع» در مورد آیه «قُل لَّآ أَسَْلُکُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِى الْقُرْبَى»؛(۱۳) «بگو از شما پاداشى نمىخواهم، جز آنکه خویشاوندان مرا دوست بدارید»، توضیح خواستند. حضرت در جواب فرمودند: «وَاَنَّ الْقَرابَهَ النَّبِىُّ اَمَرَ اللَّهُ بِصِلَتِها وَعَظَّمَ حَقَّها وَجَعَلَ الْخَیرَ فِیها قَرابَتُنا اَهْلِ الْبَیتِ الَّذِینَ اَوْجَبَ حَقَّنا عَلى کُلِّ مُسْلِمٍ؛(۱۴) خویشاوندى که خداوند دستور رعایت آن را داده و حق آن را بزرگ شمرده و خیر و برکات را در آن قرار داده، دوستى و خویشاوندى ما اهل بیت پیامبر «ع» است که رعایت حق ما را بر هر مسلمانى واجب کرده است.»
- آیه ۴۱ سوره حج
از موسى بن جعفر «ع»نقل شده که از حضرت ابا عبداللّه الحسین «ع» از معناى آیه «الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّهُمْ فِى الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَوهَ وَ ءَاتَوُا الزَّکَوهَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ»(۱۵) پرسیدند. حضرت فرمودند: «هذِهِ فِینا اَهْلِ الْبَیتِ؛(۱۶) این آیه درباره ما اهل بیت«ع» نازل شده است».
امام حسین «ع»فرمودند: «در قرآن خوض و مجادله نکنید و بدون علم و آگاهى از آن سخن نگویید که از جدّم رسول خدا «ص» شنیدم که فرمودند کسى که بدون علم از قرآن سخن بگوید، جایگاهش در آتش خواهد بود.»
فلسفه احکام
- فلسفه روزه
مسروق نقل مىکند که در روز عرفه خدمت امام حسن «ع» رفتم و ایشان را دیدم که در جمع یاران و دوستان نشسته‌اند و از غذاهاى موجود تناول مىفرمایند. کمى بعد برخاستم و خدمت امام حسین «ع» رسیدم. دیدم که روزه‌دار هستند. گفتم: «برادرتان امروز افطار مىکنند و شما روزه دارید؟» حضرت فرمودند: «اِنَّ الْحَسَنَ کانَ اِماماً فَاَفْطَرَ لِئَلَّا یتَّخِذَ صَوْمُهُ سُنَّهً وَلِیتَاَسّى بِهِ النَّاسُ فَلَمَّا اَنْ قُبِضَ کُنْتُ اَنَا الْاِمام فَارَدْتُ اَنْ لا یتَّخَذَ صَوْمِى سُنَّهً فَیتَاَسَّى النَّاسُ بِى؛(۱۷) برادرم امام مردم است. پس امروز را روزه نگرفت تا مردم روزه‌دارى او را سنّت [قطعى] نپندارند و از او پیروى کنند؛ پس هرگاه برادرم از دنیا برود، من امام و رهبر جامعه هستم. آنگاه من هم سعى مىکنم که مردم روزه‌دارى مرا سنّت نپندارند که از من پیروى کنند [بلکه بدانند که مستحب است، خواستند روزه بگیرند و یا ترک کنند].»
- ازدواج فرزندان آدم
از مسائلى که جوانان، فراوان مىپرسند، مسئله ازدواج فرزندان آدم است. آنان مىخواهند بدانند چگونه نسل آدم فزونى یافت؟ شخصى خدمت امام حسین «ع» آمد و گفت: «آیا درست است که مىگویند فرزندان پسر و دختر آدم با یکدیگر ازدواج کردند؟» حضرت فرمودند: «حاشا لِلَّهِ کانَ لِآدَمَ اِبنانِ وَهُما شَیثٌ وَعَبْدُ اللَّه، فَاَخْرَجَ اللَّهُ لِشَیثٍ حَوْراءَ مِنَ الْجَنَّهِ وَاَخْرَجَ لِعَبْدِ اللَّهِ اِمْرَأَهً مِنَ الْجِنِّ فَوُلِدَ لِهذا وَوُلِدَ لِذلِک؛(۱۸) نه به خدا سوگند! هرگز! حضرت آدم دو فرزند پسر به نام «شیث» و «عبداللّه» داشت. [وقتى هنگام ازدواج آنها فرا رسید،] خداوند براى «شیث» زنى از جنس حوریان بهشتى و براى «عبد اللّه» زنى از جنس جنیان آماده ساخت [که با آن دو ازدواج کردند] و فرزندان آن دو از این طریق به دنیا آمدند.»
پرسش‌های سیاسى و تاریخى
در این بخش حضرت پاسخ‌هاى فراوانى دارند که نمونههایى را منعکس مىکنیم:
- جواب جابر
جابربن عبداللّه انصارى وقتى شنید که امام حسین «ع» آماده خارج شدن از مدینه‌اند، خدمت ایشان رسید و گفت: «وقتى امکان مقابله با ستمکاران فراهم نباشد، شما هم مانند برادرتان امام حسن «ع» با اینها صلح کنید. به تحقیق برادرتان در این سیاست موفّق بود و شجاعت داشت.» حضرت پاسخ دادند: «یا جابِرُ قَدْ فَعَلَ اَخِى ذلِکَ بِاَمْرِ اللَّهِ تَعالى وَ اَمْرِ رَسُولِهِ «ص» وَاِنِّى اَیضاً اَفْعَلُ بِاَمْرِ اللَّهِ تَعالى وَاَمْرِ رَسُولِهِ؛ اى جابر! برادرم به فرمان خداى بزرگ و پیامبر او «ص» عمل کرد [و با آنها صلح کرد] و من نیز به فرمان خدا و پیامبرش عمل مىکنم [و قیام مىکنم].»
یعنى شرایط حاکم بر جامعه و زمان فرق مىکند. گاهى با صلح و زمانى با قیام خونین مىشود اسلام را حفظ کرد.(۱۹)
- جواب دندان‌شکن به فرماندار مکه
«عمرو بن سعید» بعد از اطلاع از تبلیغات گسترده امام حسین «ع» و اطلاع مردم از اینکه حضرت دست به قیام مىزنند، به آن حضرت اعتراض کرد و گفت: «اى حسین! از خدا نمىترسى که وحدت امت اسلامى را به تفرقه و جدایى تبدیل مىکنى؟» حضرت در پاسخ فرمودند: «لِى عَمَلِى وَ لَکُمْ عَمَلُکُمْ أَنتُم بَرِیئُونَ مِمَّآ أَعمَلُ وَ أَنَا بَرِىءٌ مِّمَّا تَعمَلُونَ»؛(۲۰) «عمل من به من اختصاص دارد و عمل شما به شما. شما از آنچه من انجام مىدهم بیزارید و من نیز از آنچه شما انجام مىدهید بیزارم.»
- انفاق سیاسى
وقتى مروان بن حکم فرماندار مدینه، فرزدق شاعر(۲۱) را بیرون کرد، او به امام حسین «ع» پناه برد. حضرت چهارصد دینار به او بخشیدند و او را مورد محبت قرار دادند. برخى به امام حسین «ع» اعتراض کردند که فرزدق شاعر خوشنامى نیست، چرا به او کمک کردید؟ امام فرمودند: «اِنَّ خَیرَ مالِکَ ما وَقَیتَ بِهِ عِرْضَکَ وَقَدْ اَصابَ رَسُولُ اللَّهِ «ص» کَعْبَ بْنَ زُهَیرٍ وَقالَ فِى عَبَّاسِ بْنِ مَرْداسٍ اِقْطَعُوا لِسانَهُ عَنِّى؛(۲۲) بهترین اموال تو آن است که با آن آبروى خود را حفظ کنى. رسول خدا به کعب بن زهیر پاداش دادند و در مورد عباس بن مرداس فرمودند: با پاداش دادن، زبان او را نسبت به من ببندید.»
پی‌نوشت‌ها
۱ـ وى «حسن بن یسار» مادرش «خیره» کنیز «امّ سلمه» همسر رسول خدا «ص» است. او از طرفداران مسلک «قدرى» بوده و در این زمینه مکاتباتى با امام حسن «ع» و امام حسین «ع» داشته است. شاگردش «ابن ابى العوجا» مادى مسلک معروف است.
حسن از منحرفین و معترضین به امیرالمؤمنین «ع» بود و بر اثر نفرین آن حضرت همیشه محزون بود. مانند کسى که از دفن رفیقش برگشته و یا گمشدهاى دارد. خود مىگفت: «نفرین مرد صالحى دامن مرا گرفته است.» حضرت لقب «سامرى امت» را به او داد. (ر.ک: توحید صدوق، جامعه مدرسین قم، ص ۲۵۳؛ بحارالانوار، علامه مجلسى، مؤسسه الوفاء، ج ۴۱، ص ۳۰۲٫)
۲ـ بحارالانوار، ج ۵، ص ۱۲۳، ح ۷۱؛ فقه الرضا، ص ۴۰۸، حدیث ۱۱۸؛ تحف‌العقول، ص ۱۶۲؛
۳ـ توحید شیخ صدوق، جامعه مدرسین قم، ص ۷۹، ح ۳۵؛ بحارالانوار، ج ۴، ص ۲۹۷، ح ۲۴، ج ۲، ص ۳۰۲؛
۴ـ بحارالانوار، ج ۶۰، ص ۳۱۱؛ علل الشرایع، ج ۱، ص ۲۳، فرهنگ سخنان امام حسین «ع«، ص ۱۴۸٫
۵ـ بحارالانوار، ج ۲۵، ص ۵۷، ح ۲۲؛ بصائر الدرجات، ص ۴۵۲، ح ۷٫
۶ـ عقد الدرر، ابن عبدالعزیز مقدس شافعى (متوفاى ۷۰۰ ه)، بىتا، ص ۱۵۸؛ فرهنگ سخنان امام حسین «ع»، ص ۱۲۲٫
۷ـ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۳۳، ح ۶؛ کمال‌الدین، شیخ صدوق، ج ۱، ص ۳۱۸؛ معجم احادیث المهدى، ج ۳، ص ۱۸۰، ح ۷۰۲٫
۸ـ معجم احادیث الامام المهدى «ع»، ج ۳، ص ۱۸۱، ح ۷۰۴؛ فرهنگ سخنان امام حسین «ع»، ص ۱۲۶٫
۹ـ عقد الدرر، ص ۶۳؛ فرهنگ سخنان امام حسین «ع»، ص۱۲۸؛ غیبت نعمانى، ص ۲۰۵، ح۹٫
۱۰ـ توحید صدوق، ص ۹۰، ح ۳؛ بحارالانوار، ج۳، ص ۲۲۳، ح ۱۲؛ نورالثقلین حویزى، ج ۵، ص۷۱۱، ح ۶۸
۱۱ـ بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۷۹، ح ۲۰؛ تفسیر فرات کوفى، فرات بن کوفى (متوفاى ۳۰۰ هجرى)، ص ۵۶۳، ح ۷۲۱،
۱۲ـ ر.ک: بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۲۰، ح ۱۸؛ جامع الاخبار، ص ۱۱۶٫
۱۳ـ شورى، ۲۳٫
۱۴ـ بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۲۵۱، ح ۲۷٫
۱۵ـ کسانى که هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیم، نماز را برپا مىدارند و زکات مىدهند و امر به معروف و نهى از منکر مىکنند.
۱۶ـ فرهنگ سخنان امام حسین «ع»، ص ۲۱۱؛ تفسیر برهان، ج ۳، ص ۸۰، ح ۲٫
۱۷ـ علل الشرایع، ج ۲، ص ۳۸۶، ح ۱؛ بحار الانوار، ج ۹۷، ص ۱۲۳، ح ۳٫
۱۸ـ مستدرک الوسائل، میرزا حسین نورى، ج۱۴، ص ۳۶۳، ح ۱۶۹۶۳؛ فرهنگ سخنان اهل بیت «ع»، ص ۸۷٫
۱۹ـ فرهنگ سخنان امام حسین «ع»، ص ۳۸۸٫
۲۰ـ یونس، ۴۱٫
۲۱ـ همام بن غالب بن صعصعه» مشهور به «فرزدق». غالب قصیدهها و اشعار او در مدح خلفاى غاصب اموى بود.
۲۲ـ بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۱۸۹؛ عوالم بحرانى ج ۱۷، ص ۶۲؛ فرهنگ سخنان امام حسین «ع»، ص ۴۲٫
سوتیتر:
۱٫
جابربن عبداللّه انصارى وقتى شنید که امام حسین «ع» آماده خارج شدن از مدینه‌اند، خدمت ایشان رسید و گفت: «وقتى امکان مقابله با ستمکاران فراهم نباشد، شما هم مانند برادرتان امام حسن «ع» با اینها صلح کنید. به تحقیق برادرتان در این سیاست موفّق بود و شجاعت داشت.» حضرت پاسخ دادند: «اى جابر! برادرم به فرمان خداى بزرگ و پیامبر او «ص» عمل کرد [و با آنها صلح کرد] و من نیز به فرمان خدا و پیامبرش عمل مىکنم [و قیام مىکنم].»