غلامعلی سلیمانی
از منظر رهبر انقلاب اگر نظام سیاسی را به دو بخش داخلی و خارجی تقسیم کنیم، سیاست خارجی، نیمه خارجی نظام سیاسی است. همین مسئله حاکی از جایگاه مهم سیاست خارجی و دیپلماسی در اندیشه مقام معظم رهبری است. ایشان در بیانات متعدد و در اشاره به جایگاه مهم دیپلماسی و سیاست خارجی، از آن با عنوان «ابزارکارآمد اقتدار نظام سیاسی»(۱) یاد و همواره بر حفظ وجهه‌اسلامی و انقلابی دیپلماسی تاکید کرده و بیان قاطعانه مواضع اسلامی و انقلابی را خط درست دیپلماسی دانسته‌اند(۲). از نظر ایشان دستگاه دیپلماسی برای موفقیت باید واجد ویژگی‌هایی باشد که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود.
الف: دیپلماسی باید اثرگذار و پیام‌رسان جمهوری‌اسلامی ایران باشد.
از نظر رهبر انقلاب دستگاه دیپلماسی در خط مقدم و صف چالش نظام بین‌الملل قرار دارد:
«میدان سیاست خارجى، میدان چالش نظام جمهورى اسلامى یا صف مقدم این چالش با مجموعه جهان بیرونى‌است. در این صف مقدم، استحکام، استوارى‌قدم، اعتماد به نفس، اطمینان به راهى که آن را دنبال مىکنید، مهم‌ترین شرط است»(۳)
و می‌بایست پیام انقلاب اسلامی را در صحنه روابط بین‌الملل به گوش جهانیان برساند. به همین دلیل رهبر انقلاب برای دستگاه دیپلماسی، تنها کارکرد برقراری ارتباط قائل نیستند و مهم‌ترین رسالت آن را پیام‌رسانی و اثرگذاری می‌دانند:
«آن دستگاهی که می‌تواند جلوی حمله را سد و منافع کشور را تامین کند، پیام دنیاپسند کشور را به دنیا برساند، دوست فراهم و اعتماد ایجاد کند، رابطه به وجود بیاورد و مجموعه کارآمد درست کند، دستگاه دیپلماسی است. دستگاه دیپلماسی دست توانایی برای حل مشکلات کشور است»(۴).
«من شان دیپلماسی را فقط ایجاد رابطه نمی‌دانم… دیپلماسی فقط این نیست. دیپلماسی اثرگذاری است.»(۵).
ایشان روی دیگر اثرگذاری را عدول از ارزش‌ها و اصول می‌دانند:
«ما یا باید از حرفه‌هایمان عدول کنیم یا باید روی دنیا تاثیرگذار باشیم. از این دو کار کدامیک آسان‌تر است؟ مسلماً دومی، چون اولی اصلاً امکان ندارد، زیرا روزی که جمهوری اسلامی ایران از حرف‌ها، ارزش‌ها و اصول خود عدول کند، دیگر جمهوری اسلامی نیست. آن زمان جمهوری اسلامی فقط یک اسم است»(۶).
ب: دیپلماسی جمهوری اسلامی می‌بایست برای موفقیت در عرصه بین المللی تلاش مضاعف داشته باشد
رهبر انقلاب دیپلماسی را نوعی جنگ در عرصه بین‌المللی می‌دانند که با هدف کسب منافع بیشتر در جریان است. اهمیت این نوع جنگ نه تنها از جنگ نظامی کمتر نیست، بلکه در مواقعی بیشتر هم هست. دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده «جنگ برای کسب منافع»، مستثنی نیست. این دیپلماسی نیز باید برای کسب منافع نهایت تلاش خود را انجام دهد، اما آن چیزی که دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی را به همت و تلاش مضاعفی وا می‌دارد، محدودیت‌ها و تحرکات بین‌المللی در مقیاس وسیع است که برای جلوگیری از موفقیت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران صورت می‌گیرند.» «دیپلماسی یک جنگ است، منتهی جنگ در میدان و صحنه‌ا‌ی دیگر که چون هیچ ملاحظه‌ای وجود ندارد، همه تلاشش را می‌کند تا آن قطره آخر منافعش را استیفا کند و اگر بتواند، از منافع شما هم بگیرد. شما هم برای ملت و کشور خودتان متقابلا حق ندارید که سرسوزنی از منافع کوتاه بیایید. جنگ یعنی این. یعنی شما می‌زنید که منافع خودتان را استیفا کنید، ولو منافع طرف به خطر بیفتد. ما هیچ وقت خلاف انتظارمان نبود که در یک ماجرای جنگ دیپلماسی به خاطر غفلت خودمان ضربه بخوریم.»(۷).
«وقتىکه هرکسی با هر قدرت و تشکیلاتى به جهت مخالفت با اسلام و جمهورى اسلامى، توان خود را بر دیپلماسى ما متمرکز می‌کند، کار واقعاً مشکل و دشوار مىشود. این دیپلماسى، دیگر یک حرکت معمولى در میدان جنگ نیست، بلکه همچون رزمندهاى است که در جنگ پایش را بستهاند و یا مسیر حرکتش را گِل کرده باشند. در حقیقت، جنگ دیپلماسى ما، یک جنگ مضاعف است.»(۸).
ج: دیپلمات و سفیر جمهوری اسلامی ایران باید تخصص و تعهد را به صورت توامان داشته باشد.
از نظر رهبر انقلاب دیپلمات‌های جمهوری اسلامی ایران برای موفقیت در عرصه کاری خود می‌بایست دارای دو ویژگی تخصص و تعهد به صورت توامان باشند. ایشان تخصص را شامل سه عنصر خردمندی، تجریه و هنر و آشنایی با فن دیپلماسی» می‌دانند. «خردمندی، تجربه و هنر و یا دانش و خردمندی، تجربه و کارگشتگی و هنر و ظرافت»(۹) باید با هم باشند تا دیپلماسی موفق شود. از این رو به نظر رهبر انقلاب دیپلمات‌های کشور باید خوب آموزش ببینند و با فن دیپلماسی آشنایی داشته باشند:
«مذاکره دیپلماسی یک فن است. فن پیچیده‌ای هم هست. خیلی هم آسان نیست. برای کسانی که وارد وزارت خارجه می‌شوند، بایستی آموزش‌های لازم داده و حتی دوره‌های فشرده‌ای گذاشته شود و ریزه‌کاری‌ها و ظرافت‌های فن دیپلماسی به آنها تعلیم داده شود.»(۱۰)
ایشان همچنین قائل به تعهد دیپلمات‌ها در سه حوزه ویژگی‌های خود سفیر، محیط سفارتخانه و اعضای خانواده سفرا و دیپلمات‌ها هستند. در ادامه به برخی از این موارد اشاره می‌شود:
«حفظ صد در صد تقیدات و ظواهر اسلامی خود، خانواده و همکاران»
«انسانی مستغنی، متدین، و آزاد باشد»(۱۱)
«محیط سفارت اسلامی و محیط تدین باشد»(۱۲)
«بیان صریح مواضع نظام»
«مجاهدت در عمل و در تمام طول عمل»(۱۳)
«برخورد مهربانانه با ملت کشور میزبان، اعتماد به نفس»(۱۴) «مطلع بودن از مسائل داخلی کشور»(۱۵)
«در جریان قرار دادن همسر و خانواده در مورد مسائل سیاسی مهم و به بیرون نکشیدن مسائل جناحی داخل کشور»(۱۶) «داشتن تحرک در محیط سفارتخانه، اثرگذاری در محیط، بیان نظرات جمهوری اسلامی ایران، ارتباط تنگاتنگ با مسئولان کشور میزبان، تحلیل رفتار کشور میزبان و مورد رابطه»(۱۷)
«ارتباط با قرآن و ادعیه»(۱۸)
د: دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران باید سرعت و ابتکار عمل داشته باشد
برای تحقق خواسته‌ها و آرمان‌های نظام و انقلاب اسلامی سفرا می‌بایست از سرعت و ابتکار عمل لازم برخوردار باشند. به همین دلیل رهبر انقلاب بر ضرورت دو عنصر سرعت عمل و ابتکار عمل در دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی تاکید دارند. از نظر رهبر انقلاب «ابتکار عمل در مسئله ارتباطات خارجی بسیار مهم است. این که کشوری با دیپلماسی منفعل منتظر بماند که دیگران چه بگویند و چه کنند و بر اساس آن و به مقتضای ضرورت و موقعیت تصمیم بگیرد، بدترین شکل دیپلماسی‌است و باید از این کار به شدت پرهیز کنیم و مراقب باشیم این طور پیش نیاید.»(۱۹)
در ارتباط با سرعت عمل نیز ایشان معتقدند:
«در مسائل جهانی هر تصمیمی گرفته شود، باید با سرعت عمل همراه باشد. توقف، تردید و درنگ بی‌دلیل به هیچ وجه جایز نیست.»(۲۰)
ه: دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران باید در جهت نفی سلطه و تشنج زدایی گام بردارد.
رهبر انقلاب در بیانات متعدد بر توسعه طلبانه نبودن انقلاب و نظام اسلامی تاکید کرده‌اند. از نظر ایشان پیام انقلاب برای رسیدن به گوش جهانیان نیاز به تجاوز و کشورگشایی و حتی صدور پیام ندارد:
«نظام جمهورى اسلامى در صدد صادر کردن هیچ چیز نیست. نظام جمهورى اسلامى داراى حقیقتى است که همان انقلاب است. این ملت، حقیقتِ انقلاب را به وجود آورد و نظام جمهورى اسلامى، تجسّم انقلاب است.تفکّر انقلاب و پیام انقلاب که پیام آزادى و بیدارى است، احتیاج به صادر کردن ندارد. مگر لازم است کسى این مفاهیم را صادر کند؟ یک حرف و حقیقتى است که ملت‌ها از آن بىخبرند. وقتى مواجه شدند و تجربه موفّق جمهورى اسلامى را دیدند، قهراً درس مىگیرند»(۲۱).
ایشان در ارتباط با دیپلماسی نیز بر ماهیت غیرتوسعه‌طلبانه بودن آن تاکید دارند:
«چون دیپلماسی‌ما و هر نوع تحرکمان در رابطه با دنیا دارای هدف خاصی است که این هدف‌ها از مبانی انقلاب ما ناشی می‌شوند، اصلاً هدف‌های توسعه‌طلبانه و تجاوزکارانه و امثال اینها نیست. ما به هیچ وجه به فکر حکومت واحد جهانی به وسیله خودمان نیستیم که کسی تصور کند می‌خواهیم همه دنیا را مسلمان کنیم و خودمان در راس باشیم»(۲۲).
در همین راستا ایشان تشنج‌زدایی را جزو سیاست‌های اعلام شده جمهوری اسلامی ایران ذکر می‌کنند و به استثنای رژیم صهیونیستی و آمریکا که آنها را دشمن همیشگی جمهوری اسلامی ایران می‌دانند، بر ضروروت تشنج زدایی در سیاست خارجی تاکید دارند:
« … باید هر چه می‌توانید سعی کنید از تشنج بکاهید، ارتباطات را مستحکم‌تر نمایید و رفتارها را رفتارهای اطمینان بخش‌تری بکنید، تشنج‌زدایی هیچ وقت به معنای نقض سیاست‌های اعلام شده مستدل منطقی متین ما نیست.»(۲۳).
فهرست منابع:
۱- به نقل از راهبردهای سیاست خارجی برگرفته از بیانات مقام معظم رهبری، تهران، انقلاب اسلامی، سال ۱۳۹۰، ص ۱۹
۲- همان، نقل به مضمون
۳- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار مسئولان وزارت امور‌خارجه و رؤساى نمایندگىهاى جمهورى اسلامى ایران در خارج از کشور سال ۱۳۸۳، ص ۱۱۱
۴- به نقل از راهبردهای سیاست خارجی برگرفته از بیانات مقام معظم رهبری، ص ۱۹
۵- همان، ص ۱۹
۶ – همان، ص ۳۵
۷ – همان، ص ۳۶
۸- همان، ص ۲۳۲
۹ – همان، ص ۱۸
۱۰- همان، ص ۲۳
۱[۱] – همان، ص ۶۵
۱۲ – همان، ص ۶۵
۱۳ – همان، ص ۶۴ و ۷۱
۱۴ – همان، ص ۶۵-۶۶
۱۵- همان، ص ۶۶
۱۶- همان، ص ۶۷-۶۸
۱۷- همان، ص ۶۹-۷۲
۱۸- همان، ص ۶۵
۱۹- همان، ص ۲۱
۲۰- همان، ص ۴۳
۲۱ – بیانات در مراسم سالگرد ارتحال حضرت امام خمینى(ره) در مرقد مطهر، سال ۱۳۷۴، ص ۴۱
۲۲ – به نقل از راهبردهای سیاست خارجی برگرفته از بیانات مقام معظم رهبری، ص ۲۴
۲۳ – همان، ص ۳۸
سوتیترها:
۱٫
رهبر انقلاب دیپلماسی را نوعی جنگ در عرصه بین‌المللی می‌دانند که با هدف کسب منافع بیشتر در جریان است. اهمیت این نوع جنگ نه تنها از جنگ نظامی کمتر نیست، بلکه در مواقعی بیشتر هم هست. دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده «جنگ برای کسب منافع»، مستثنی نیست.