حجت‌الاسلام والمسلمین محمد تقدیری
یکی از معارف امیدآفرین، امیدها و بشارت‌هایی است که خداوند در قرآن به مؤمنین داده است. انسان مأیوس وقتی آینده شیرین و خوشی را که خداوند در قالب خبرهای خوش و یا وضعیت بهتر برایش رقم زده است می‌بیند، امیدوار می‌شود، به‌ویژه که وعده‌ها و بشارت‌ها از سوی خدایی است که وعده‌های او کذب نیست و قدرت او هم برای تحقق آنها فوق قدرت‌هاست.
به نمونه‌هایی در قرآن اشاره می‌کنیم.
الف) « وَ بَشِّرِ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحتِهَا الْأَنْهارُ کُلَّما رُزِقُوا مِنها مِنْ ثَمَرَهٍ رِزقاً قالُوا هذَا الَّذی رُزِقْنا مِنْ قَبلُ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهاً وَلَهُمْ فِیهَا أَزوَاجٌ مُطَهَّرَهٌ وَهُم فِیهَا خَالِدُون؛(۱) به کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام دادهاند بشارت ده که باغ‌هایى از بهشت براى آنهاست که نهرها از زیر درختانش جاری است. هر زمان که میوهاى از آن به آنان داده شود مىگویند این همان است که قبلاً به ما روزى داده شده بود. (ولى اینها چقدر از آنها بهتر و عالی‌تر است) و میوههایى که براى آنها آورده مىشود، همه (از نظر خوبى و زیبایى) یکسانند و براى آنان همسرانى پاک و پاکیزه است و جاودانه در آن خواهند بود.»
ب) « وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوف وَالْجُوعِ وَنَقصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِین؛(۲) قطعاً همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى، و کاهش در مال‌ها و جان‌ها و میوهها آزمایش مىکنیم و بشارت ده به استقامتکنندگان.»
ج) « لتَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ المُنکَر… وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ …»؛(۳) مؤمنـان کسـانی‌اند که از غیر خدا روی برتافته و به سوی او بازگشته‌اند و او را عبادت می‌کنند و زبانشان به ستایش او گویاست و پیوسته برای عبادت از مسجدی به مسجد دیگر در رفت و آمدند و رکوع می‌کنند و به درگاه خدا سجده می‌برند علاوه بر اینها به وظایف اجتمـاعی خود عمل می‌کنند و مردم را به کار پسندیده فرا می‌خوانند و از کار ناپسند باز می‌دارند و در هر حال پاسدار مقررات الهی‌اند، اینان را (ای پیامبر) به بهشت و سعادتی بزرگ نوید ده.»
د) « نَّمَا تُنذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّکْرَ وَخَشِیَ الرَّحْمَن بِالْغَیْبِ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَهٍ وَ أَجْرٍ کَرِیم؛(۴) تو فقط کسى را انذار مىکنى که از این یادآورى (الهى) پیروى کند و از خداوند رحمان در نهان بترسد. چنین کسى را به آمرزش و پاداشى پرارزش بشارت ده.»
هـ) « إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَهُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّهِ الَّتِی کُنتُمْ تُوعَدُون؛(۵) به یقین کسانى که گفتند پروردگار ما خداوند یگانه است، سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مىشوند که نترسید و غمگین مباشید و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است.»
علاوه بر آیات فوق، آیات و اخبارى که درخصوص رجا و امیدوارى و حسن ظن به خدا و غفران و بخشش او وارد شده‌اند که در این نوشتار به نمونه‌هایی اشاره می‌کنیم:
«مردى در حالت جان دادن بود و حضرت امیرالمؤمنین«ع» بر بالین او حاضر بودند، عرض کرد که خود را می‌یابم که از گناهان ترسان و به رحمت پروردگار امیدوارم. حضرت فرمود که در این وقت این ترس و امید در دل بنده جمع نمى شود، مگر اینکه خدا او را به آنچه امید دارد می‌رساند و از آنچه می‌ترسد ایمن می‌کند».(۶)
حضرت رسول«ص» فرمودند: «در روز قیامت خداوند عالم به بنده می‌فرماید که چه چیز مانع شد تو را از اینکه منکر را دیدى و نهى از آن نکردى؟ اگر در این وقت عذر آورد که پروردگارا! به تو امیدوار بودم و از مردم مى ترسیدم. خدا مى فرماید که این گناه تو را آمرزیدم».(۷)
و باز از آن حضرت منقول است که مردى را داخل جهنم کنند، پس در آنجا هزار سال معذب باشد. روزى فریاد کند که یا حنان یا منان، خداوند عالم به جبرئیل مى‌فرماید برو بنده مرا نزد من آور. پس جبرئیل«ع» او را بیاورد و در موقف پروردگار بدارد. پس خطاب الهى رسد که جاى خود را چگونه یافتى؟ عرض کند که بد مکانى بود. خطاب رسد که او را به جایى که داشت برگردانید. آن بنده راه جهنم را پیش گیرد و روانه شود و به عقب خود نگاه کند. خداى تعالى فرماید که چرا به عقب نگاه می‌کنى؟ عرض کند که چنین به تو امید داشتم که چون مرا از جهنم بیرون آوردى، دیگر به آنجا بر نگردانی، خطاب رسد که او را برگردانید و به بهشت برید».(۸)
در آیات قرآن و احادیث نبوی تصریح شده که ملائکه مقربین و انبیاء مرسلین براى طایفه مؤمنین طلب مغفرت می‌کنند و از خدا آمرزش ایشان را می‌طلبند و البته دعاى ایشان مقبول درگاه پروردگار است.
خداوند عالم مى فرماید: « تکادُ السَّماواتُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ وَ الْمَلائِکَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ أَلا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیم؛(۹) نزدیک است آسمان‌ها (به خاطر نسبت‌هاى نارواى مشرکان) از بالا متلاشى شوند و فرشتگان پیوسته تسبیح و حمد پروردگارشان را به‌جا مىآورند و براى کسانى که در زمین هستند استغفار مىکنند. آگاه باشید خداوند آمرزنده و مهربان است.»
حضرت رسول«ص» فرمودند: «حیات و ممات من از براى شما خیر است. در حیـات بـراى شمـا احکـام شـریعت را بیـان مى‌کنـم و طریقه و آداب را به شما مى آموزم و اما بعد از ممات من، اعمالى که از شما صادر مى شود بر من عرضه می‌کنند. آنچه را که دیدم نیک است حمد خدا را می‌کنم و آنچه را که دیدم بد است، برای آمرزش آن از خدا طلب آمرزش مى کنم.»(۱۰)
«حضرت امام جعفر صادق«ع» فرمودند که چون از بنده گناهى صادر شود، به قدر صبح تا شام نوشتن آن را تأخیر مى اندازند و اگر استغفار کرد، نمى‌نویسند.»(۱۱) همچنین: «هر که گناهى کند هفت ساعت از روز او را مهلت می‌دهند پس اگر سه مرتبه گفت اَسْتَغْفِرُاللَّهَ الَّذى لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ، آن گناه را ثبت نمی‌کنند.»(۱۲)
* بشارات و مژده‌هایى براى شیعیان وارد شده است که مخلد در جهنم نخواهند بود و هر قدر که معصیت که کرده باشند، دوستى پیغمبر و اهل بیت«ع»، آنان را از عذاب خلاص خواهد کرد.»(۱۳)
* آیاتى که دلالت دارند بر اینکه خداوند، آتش جهنم را برای کفار خلق کرده و غیر از دشمنان خدا کسى داخل جهنم نخواهد شد و دوستان خود را به آن می‌ترساند و تخویف می‌کند، می‌فرماید: « لَهُم مِّن فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِّنَ النَّارِ وَمِن تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ ذَلِکَ یُخَوِّفُ اللَّهُ بِهِ عِبَادَهُ یَا عِبَادِ فَاتَّقُون؛(۱۴) براى آنان از بالاى سرشان سایبان‌هایى و در زیر پایشان سایبان‌هایى از آتش است. این چیزى است که خداوند با آن بندگانش را مىترساند. اى بندگان من! از نافرمانى من بپرهیزید.»
و نیز مى فرماید: « فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِین؛(۱۵) و از آتشى بپرهیزید که براى کافران آماده شده است.»
حسن ظن به خدا
در آیات و روایات، داشتن حسن ظن به خدا توصیه شده است. حسن ظن که همان خوش‌بینی است نوعی مثبت‌اندیشی و نگاه بدون نگرانی و منفی‌نگری است. خداوند چون قادر مطلق و خیر محض و آکنده از محبت به بندگانش است و مقید به زمان و مکان هم نیست، لذا حسن ظن به او موجب و آرامش و خوش‌بینی به آینده می‌شود.
پیامبر«ص» فرمودند: « وَ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَا یَحْسُنُ ظَنُّ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ بِاللَّهِ إِلَّا کَانَ اللَّهُ عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ ، لِأَنَّ اللَّه لأنَّ اللّه َ کَریمٌ بِیَدِهِ الخَیراتُ یَستَحیِی أن یکونَ عَبدُهُ المؤمِنُ قد أحسَنَ بهِ الظَّنَّ ثُمّ یُخلِفُ ظَنَّهُ و رَجاهُ، فَأحسِنُوا بِاللّه ِ الظَّنَّ و ارغَبُوا إلَیه؛(۱۶) سوگند به آنکه جز او خدایى نیست، هیچ بنده مؤمنى به خدا گمان نیک نبرد مگر اینکه خداوند مطابق همان گمان با او عمل کند؛ زیرا خداوند کریم است و همه خوبی‌ها به دست اوست و شرم دارد از اینکه بنده مؤمنش به او گمان نیک برد و او خلاف گمان و امید بنده رفتار نماید. پس به خدا گمان نیک برید و بدو روى آورید.»
و در کلامی به مؤمنین توصیه می‌کنند که به خدا حسن ظن داشته باشند، زیرا خوش‌گمانى به خداوند عزّ و جلّ بهاى بهشت است.(۱۷)
«رأیت رجلا من امتی علی الصراط یرتعد کما ترتعد السعفه فی یوم ریح عاصف، فجاءه حسن طنه بالله فسکن رعدته؛(۱۸) یکى از مردان امت خود را دیدم که بر صراط مانند شاخه خشکیده درخت خرما در یک روز طوفانى مى لرزد. در این هنگام خوش‌گمانى او به خداوند لرزش او را آرامش بخشید».
امام على«ع» می‌فرمایند: « مَن حَسُنَ ظَنُّهُ بِاللّه ِ فازَ بِالجَنَّهِ ، مَن حَسُنَ ظَنُّهُ بِالدُّنیا تَمَکَّنَت مِنهُ المِحنَه؛(۱۹) هر که به خدا گمان نیک بُرد، به بهشت دست یافت و هر که به دنیا گمان نیک بُرد، به رنج و محنت گرفتار آمد».
حضرت رسول«ص» می‌فرمایند: «خداى تعالى فرمود مطمئن نشوند عبادت‌کنندگان به عبادتى که به امید ثواب من می‌کنند، به‌درستى که اگر غایت سعی خود را در طاعت بکنند و در مدت عمر، نفس‌هاى خود را به زحمت بیندازند در بندگى من، باز مقصر خواهند بود و حق عبادت مرا به‌جا نخواهند آورد. در مقابل آنچه از من می‌خواهند از کرامات و نعیم بهشت من و از درجات عالیه در جوار من. لکن باید به رحمت من واثق و به فضل و کرم من امیدوار باشند و به من حسن ظن داشته باشند، که هرگاه چنین باشند رحمت من ایشان را درمی‌یابد، خشنودى و آمرزش خود را به ایشان می‌رسانم و خلعت عفو خود را به ایشان می‌پوشانم. به‌درستى که منم خداوند رحمن و رحیم و خود به این نام نامیده‌ام.»(۲۰)
از حضرت امام محمد باقر«ع» از قول علی بن ابیطالب«ع» نقل شده است که ایشان فرمودند حضرت رسول«ص» در بالاى منبر فرمودند قسم به آن خدایى که به غیر از او خدایى نیست، به هیچ مؤمنى خیر دنیا و آخرت داده نشد مگر به واسطه حسن ظن و امیدواری او به خدا و حسن خلق و احتراز از غیبت مؤمنین و قسم به خدایى که به غیر از او خدایى نیست، خداى تعالى هیچ مؤمنى را بعد از توبه و استغفار عذاب نمی‌کند مگر به جهت گمان بدى که به او داشته باشد و کوتاهى او در امیدوارى به خداوند و بدخلقى و غیبت مؤمنین و قسم به خدایى که به غیر از او خدایى نیست، هیچ بنده‌ای ظن نیکو به خدا نمی‌دارد مگر اینکه خدا به ظن او با او رفتار می‌کند، زیرا خدا کریم است و همه خیرات در دست اوست و شرم دارد که بنده مؤمن گمان نیک به او داشته باشد و از گمان او تخلف کند و امید او را برآورده نسازد. پس گمان خود را به خدا نیکو کنید و به سوى او رغبت نمایید.»(۲۱)
دوستی خداوند نسبت به بندگان
آیات و احادیث صراحت دارند که خدای سبحان بندگان خود را دوست دارد، بدیهی است انسانی که احساس کند خدایش و خالقش او را دوست دارد و با او با ملاطفت رفتار خواهد کرد، به آینده امیدووار می‌شود. چنانکه می‌فرماید: « یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَه(۲۲) خدا آنان را دوست دارد و آنان خدا را دوست دارند.»
و می‌فرماید: « اللّهُ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِین؛(۲۳) خدا توبه‌کاران و پاکیزگان را دوست دارد.»
و می‌فرماید: « قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللّهُ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیم؛(۲۴): بگو اگر خدا را دوست مىدارید، از من پیروى کنید! تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد و خدا آمرزنده مهربان است.»
حضرت رسول«ص» در روایت دیگری فرمودند: «وقتی خدا بنده‌ای را دوست دارد، او را مبتلا می‌سازد، پس اگر شکیبایی کند، وی را برمی‌گزیند و اگر خشنود باشد، او را جایگزین می‌کند.»(۲۵)
و نیز فرمودند: « مِنْ اَکْثَرَ ذِکْرَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ اَحَبَّهُ اللهُ (۲۶) کسی که بسیار یاد خدا کند، خدا او را دوست دارد».
امام علی«ع» فرمودند: «از تورات بخشی را برگزیدم و به عربی ترجمه کردم از جمله: «یابن آدم، لا تأنس باحد ما وجدتنی، فمتی اردتنی وجدتنی بارا قریبا… یابن آدم، انی احبک فانت ایضا احببنی… یابن آدم کل یریدک لاجله و أنا ارید کلاجلک فلا تغر منی؛(۲۷) ای آدمیزاد، چون مرا یافتی با هیچ‌کس اُنس مگیر، پس هرگاه مرا خواستی مرا نزدیک و نیکی‌کننده خواهی یافت. ای آدمیزاد من تو را دوست دارم پس تو نیز مرا دوست بدار. ای آدمیزاد هر کس تو را برای خودش می‌خواهد و من تو را برای خودت می‌خواهم پس از من مگریز.»
علامت محبوب بودن بنده در نزد خداوند این است که او خدا را دوست دارد و بر دیگر محبوب‌های خود برگزیند و همیشه در یاد او و خود را در محضر او می‌بیند که خدای سبحان وسیله سعادت او را فراهم می‌کند و او را به آنچه خیر او در آن است هدایت می‌نماید و او را از گناهانی که ممکن است از او سر بزند باز می‌دارد و امر او را خود سرپرستی می‌کند. پس خداست که مشاور و مدبّر او و زینت‌بخش اخلاق او و به کاردارنده اندام‌های او و توفیق‌دهنده امر ظاهری و باطنی اوست.
خداوند به حضرت داوود«ع» وحی فرمود: «یا داوود! لو یعلم المد برون عنی کیف انتظاری لهم و رفقی بهم و شوقی الی ترک معاصیهم لماتوا شوقا الی و تقطعت اوصالهم من محبتی؛(۲۸) ای داوود! اگر کسانی که از من رویگردان شده‌اند می‌دانستند چگونه در انتظارشان هستم و چه مهـری نسبـت بـه آنان دارم و چقدر مشتاقم که معصیت‌شان را ترک کنند، از اشتیاق من می‌مردند و در راه محبّتم بند از بندشان جدا می‌شد.»
توصیف رحمت الهی
یکی از معارف مهم امیدبخش، توجه به فضل و رحمت و عفو و بخشش الهی است. اگر به دریای وسیع رحمت الهی که گذشته و حال و آینده را فراگرفته است نظاره کنیم و در آن به شنا بپردازیم، ناامیدی معنی ندارد. او برتر از مادری دلسوز است و به بندگان شوقی بیش از خودشان دارد، پس آینده‌ای روشن در پیش است.
قرآن مجید با وصف رحمانیت و رحیمیت و ربوبیت وجود مقدس حضرت حق در بسم الله الرحمن الرحیم آغاز می‌گردد که شروع اسلام است. آغاز تفسیر این حقایق از قلب الهی و ملکوتی رسول اکرم«ص» و تداومش با بیانات امامان معصوم از علی بن ابیطالب«ع» تا امام دوازدهم«عج» است.
رحمان از اسماء مختص حضرت حق است و در غیر خداوند به کار نمی‌رود، اما رحیم وصفی است که بر غیر حق هم اطلاق می‌شود. هر دو صفت ریشه اش رحمت و ترجمه‌اش نسبت به وجود مبارک حق بخشنده و بخشایشگر است.
خداوند در قرآن مجید در سوره اعراف می‌فرماید: « وَرَحمَتِی وَسِعَت کُلَّ شَی؛(۲۹) رحمتم همه چیز را فراگرفته».
تجلی این صفت در آفرینش موجودات و روزی آنان و نجاتشان از حوادث دیده می‌شود. استغاثه به درگاه او با استمداد از این دو وصف موجب حالتی عرفانی، روحیه‌ای امیدوار و نشاطی مخصوص می‌شود و نتیجه آن توجه و عنایت و رحمت حق به عبد است. در قرآن مجید خداوند خود را این گونه معرفی می‌کند: « خَیرُ الرَّاحِمِین، أَرْحَمَ الرَّاحِمِین، ذُو الرَّحمَه.»
پیامبر خدا«ص» می‌فرمایند: «خدای تعالی روزی که آسمان‌ها را آفرید، صد رحمت بیافرید که هر رحمتی به اندازه فاصله آسمان و زمین است. سپس از آن رحمت‌ها یکی به زمین فرود آمد که به سبب آن خلایق به یکدیگر ترحم می‌کنند و مادر به فرزندش مهر می‌ورزد و پرندگان و حیوانات آب می‌نوشند و مردمان زندگی می‌کنند.»(۳۰)
امام علی«ع» فرمودند: « یا أَصبَغُ ! لئن ثَبَتَتْ قَدَمُکَ و تَمَّتْ وَلایَتُکَ و انبَسَطَتْ یَدُکَ فاللّه ُ أَرحَمُ بِکَ مِن نفسِک؛(۳۱) ای اصبغ! اگر گام‌هایت استوار باشد و ولایت و دوستیت کامل و دستت گشاده، بدان که خداوند به تو از خودت مهربان‌تر و دلسوزتر است.»
امام زین العابدین«ع» فرمودند: « لمّا قیلَ لَهُ: إنّ الحسنَ البصریَّ قالَ : لَیسَ العَجَبُ مِمَّن هَلَکَ کیفَ هَلَکَ و إنّما العَجَبُ مِمّن نَجا کیفَ نَجا ! : أنا أقُولُ: لَیسَ العَجَبُ مِمَّن نَجا کیفَ نَجا ، و أمّا العَجَبُ مِمَّنْ هَلَکَ کَیفَ هَلَکَ مَع سَعَهِ رحمهِ اللّه؛(۳۲) به امام سجاد«ع» عرض شد که حسن بصری می‌گوید از اینکه کسی هلاک شود جای تعجب نیست، بلکه از نجات یافته تعجب است که چگونه نجات یافته است. (حضرت فرمودند)؛ من می‌گویم از اینکه کسی نجات یافته تعجب نیست، بلکه تعجب از هلاک شده است که چگونه با وجود رحمت گسترده خداوند هلاک گشته است؟»
حضرت رسول«ص» فرمودند: «ان الله تعالی خلق مائه رحمه فرحمه بین خلقه یتراحمون بها و ادخر لأولیائه تسعه و تسعین؛(۳۳): خدای تعالی صد رحمت بیافرید که از آنها یکی در میان آفریدگان اوست که به سبب آن به یکدیگر رحم و دلسوزی می‌کنند، نود و نه رحمت دیگر را برای دوستانش اندوخته است.»
و نیز فرمودند: « لَوْ تَعْلَمُوْنَ قَدْرَ رَحْمَهِ اللَّهِ لاتَّکَلْتُمْ عَلَیها؛(۳۴) اگر اندازه رحمت خدای تعالی را می‌دانستید، حتماً به آن تکیه می‌کردید.»
عمر گفت: «عده‌ای اسیر را نزد پیامبر«ص» آوردند. ناگهان زنی از اسیران که چشمش به کودکی اسیر افتاده بود پیش دوید و او را در آغوش گرفت و شیر داد. پیامبر«ص» به ما فرمودند: آیا فکر می‌کنید این زن کودک خود را در آتش می‌افکند؟ عرض کردیم خیر تا قدرت داشته باشد این کار را نمی‌کند. پیامبر فرمودند: خداوند به بندگان خود مهربان‌تر از این مادر به فرزند خود است.»(۳۵) خداوند تبارک و تعالی رحمت را برخود فرض و تعهد کرده است.
امام باقر«ع» فرمودند: «همانا خداوند تبارک و تعالی بردبار و داناست. خشمش بر کسی است که خشنودی او را پذیرا نباشد و از کسی دریغ می‌دارد که پذیرای عطای او نباشد و کسی را گمراه می‌کند که هدایت او را نپذیرد…، خداوند رحمت را برخود واجب کرده است؛ پس رحمت او بر غضبش پیشی گرفت و به راستی و عدالت به انجام رسید.»(۳۶)
«وَلا تُفْسِدُوا فِی الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَهَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ؛(۳۷) و در زمین پس از اصلاح آن فساد نکنید و او را با بیم و امید بخوانید! (بیم از مسئولیت‌ها و امید به رحمتش و نیکى کنید) زیرا رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.»
«پیامبر خدا«ص» در پاسخ به مردی که عرض کرد دوست دارم پروردگارم به من رحمت آورد، فرمودند: «به خودت و به خلق خدا رحم کن تا خداوند بر تو رحمت آورد.»(۳۸)
خـداوند با وسعـت رحـمتش بـه بنـدگان، راه‌هــای ناامیدی را بسته است. قرآن مجید می‌فرماید: « لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَهِ اللَّـه؛(۳۹) از رحمت خداوند نومید نشوید.»
امام علی«ع» می‌فرمایند: « اَلْحَمْدُ لِلَّهِ غَیْرَ مَقْنُوطٍ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ لاَ مَخْلُوٍّ مِنْ نِعْمَتِهِ وَ لاَ مَأْیُوسٍ مِنْ مَغْفِرَتِهِ وَ لاَ مُسْتَنْکَفٍ عَنْ عِبَادَتِهِ اَلَّذِی لاَ تَبْرَحُ ؛(۴۰) ستایش خاص الله است که کسی از رحمت او مأیوس نشود و از نعمت‌های فراوان او بیرون نشود و از آمرزش او هیچ گنهکاری ناامید نگردد.»(۴۱)
امید به رحمت و فضل و کرم الهی اساس امیدواری است. کسی که در تمام امور زندگی به خدا و رحمت و فضل او امید داشته باشد، همیشه تلاشگر و کوشا و بانشاط و موفق خواهد بود.
«خداوند عالم به حضرت پیغمبر«ص» وحى فرستاد که من در روز قیامت محاسبه امت تو را به تو وا مى گذارم. آن حضرت عرض کرد که تو از براى ایشان بهترى از من و محاسبه ایشان با تو باشد. خطاب رسید که هرگاه چنین باشد من هم تو را در حق ایشان شکست‌خورده و منکوب نخواهم کرد».(۴۲)
حضرت رسول«ص» فرمودند: «یا کَریمَ الْعَفْو!» جبرئیل«ع» عرض کرد: «می‌دانید معنى کَریمَ الْعَفْو را؟ یعنى بدی‌هاى بندگان را به رحمت خود عفو می‌کند. بعد از آن، آنها را به کرم خود مبدل به حسنات می‌کند».(۴۳)
و در حدیث قدسى وارد است که: «من خلق را آفریدم تا از من نفعى ببرند و سودى کنند و نیافریدم ایشان را که من از آنها منتفع گردم.»(۴۴)
حضرت پیغمبر«ص» فرمودند: «به آن خدایى که جان من در قبضه قدرت اوست که خدا به بندگان مهربان‌تر است از مادر مهربان به فرزند خود.»(۴۵)
و در احادیث وارد شده است که: «در روز محشر خداوند عالم چنان آمرزش و مغفرت کند که به خاطر هیچ کس خطور نکرده باشد، بدان گونه تا که شیطان هم به طمع افتد.»(۴۶)
پی‌نوشت‌ها
- بقره، ۲۵ .
- بقره، ۱۵۵٫
- توبه، ۱۱۲٫
- یس، ۱۱٫
- فصلت، ۳۰٫
- سنن ابن ماجه تحت رقم ۴۲۶۱ و احیاء العلوم، ج ۴، ص ۱۲۵٫
- احیاء العلوم، ج ۴، ص ۱۲۶ و سنن ابن ماجه، رقم ۴۰۱۷٫و محجه البیضاء، ج ۷، ص ۲۵۴٫
- احیاء العلوم، ج ۴، ص ۱۲۶٫
- شوری، ۵٫
- بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۱۴۹، ح ۴۵٫
- کافى، ج ۲، ص ۴۳۷، ح ۱٫
- کافى، ج ۲، ص ۴۳۷، ح ۲٫
- بحارالانوار، ج ۸، باب شفاعت، صص ۲۹- ۶۳٫
- زمر، ۱۶٫
- آل‌عمران، ۱۳۱٫
- بحارالانوار، ج ٧٠، ص٣۶۶، ح١۴.
- همان، ج ٧٠، ص٣٨۵ ، ح۴۶٫
- امالی صدوق، صص ٣٠٢،٣۴٢.
- غررالحکم، ح٨٨۴٠ ، ٨٨۴١.
- کافى، ج ۲، ص ۷۱، ح ۱، بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۳۸۹٫
- کافى، ج ۲، ص ۷۱ و ۷۲، ح ۲ و بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۳۶۵ و ۳۶۶، ح ۱۴٫
- مائده، ۵۴٫
- بقره، ۲۲۲٫
- آل عمران، ۳۱٫
- بحارالانوار، ج ۸۲، ص ۱۴۲، ح ۲۶، مسکن الفؤاد ۸۰٫
- بحارالانوار، ج۹۳، ص ۱۶۰، ح ۳۹٫
- المواعظ العددیه، ۴۲۰ ـ دوستی در قرآن و حدیث، ص ۳۹۰٫
- المحجه البیضاء، ج ۸ ص ۶۲٫
- اعراف، ۱۵۶٫
- میزان‌الحکمه، ج ۴، ص ۲۰۰، ح ۶۹۸۵٫
- همان، ج ۴، ص ۲۰۰، ح ۶۹۸۷٫
- میزان‌الحکمه، ج ۴، ص ۲۰۰، ح ۶۹۸۹٫
- کنزالعمال، ۵۶۶۸ ، ۱۰۴۶۱، میزان الحکمه ح ۶۹۹۱٫
- همان، ۵۶۶۸، ۱۰۴۶۱، میزان‌الحکمه ح ۶۹۹۲٫
- همان، ۵۶۶۸، ۱۰۴۶۱، میزان الحکمه ح ۶۶۹۳٫
- کافی، ۸،۵۲،۱۶، میزان الحکمه، ح ۶۹۹۵٫
- اعراف، ۵۶٫
- کنزالعمال، ۴۵،۴۴، میزان الحکمه، ح ۷۰۰۴٫
- زمر، ۵۳٫
- نهج‌البلاغه، خطبه ۴۵٫
- مولوی در این زمینه شعر زیبایی دارد:
از لطف تو هیچ بنده نومید نشد/مقبول تو جز قبول جاوید نشد
لطفت به کدام ذره پیوست دمی/کان ذره به از هزار خورشید نشد
- احیاء العلوم، ج ۴، ص ۱۲۸و محجه البیضاء، ج ۷، ص ۲۵۹٫
- همان، ج ۴، ص ۱۲۸ و ۱۲۹، همان، ج ۷، ص ۲۶۰٫
- همان، ج ۷، ص ۲۶۲ و همان، ج ۴، ص ۱۳۰٫
- مجمع الزوائد، ج ۱۰، ص ۲۱۳ و احیاء العلوم، ج ۴، ص ۱۳۱٫محجه البیضاء، ج ۷، ص ۲۶۴٫
- احیاء العلوم، ج ۴، ص ۱۳۱ و ۱۳۲ و محجه البیضاء، ج ۷، ص ۲۶۴٫
سوتیترها:
۱
در آیات قرآن و احادیث نبوی تصریح شده که ملائکه مقربین و انبیاء مرسلین براى طایفه مؤمنین طلب مغفرت می‌کنند و از خدا آمرزش ایشان را می‌طلبند و البته دعاى ایشان مقبول درگاه پروردگار است.
۲٫
آیات و احادیث بسیاری صراحت دارند که خدای سبحان بندگان خود را دوست دارد، بدیهی است انسانی که احساس کند خدایش و خالقش او را دوست دارد و با او با ملاطفت رفتار خواهد کرد، به آینده امیدووار می‌شود.
۳٫
. حسن ظن که همان خوش‌بینی است نوعی مثبت‌اندیشی و نگاه بدون نگرانی و منفی‌نگری است. خداوند چون قادر مطلق و خیر محض و آکنده از محبت به بندگانش است و مقید به زمان و مکان هم نیست، لذا حسن ظن به او موجب و آرامش و خوش‌بینی به آینده می‌شود.
۴٫
یکی دیگر از عوامل امیدبخش، داشتن فرزند است. کسی که فرزند ندارد، آینده خود را منقطع می‌بیند ولذا از آینده ناامید است، ولی تولد فرزند چراغی را در آینده روشن می‌کند، لذا از جمله خواستههای قلبی انسان مؤمن، آرزوی داشتن فرزندان صالح است تا مایه روشنی چشم او نزد پروردگار و ذخیره روز قیامت او باشند.