دکتر سید حسن عارفی
امیر المؤمنین (ع)
الحمیه راس الدّواء
پیشگیری بهتر از درمان است
عوارض فشار خون بالا
قسمت دوم
اگر فشار خون به سرعت بالا رود ممکن است سبب علائمی شود که برای بیمار و اطرافیان بیمار غیر منتظره و ناراحت کننده است این علائم و نشانه ها عبارتند از:
۱- سکته مغزی که به علت پاره شدن یکی از عروق مغز یا خونریزی در داخل مغز به وجو می آید. این سکته مغزی ممکن است فقط ایجاد فلج یک طرفه بدن و لالی کند و در موارد شدید ممکن است بیمار بیهوش شده و به زمین افتد و در این مورد، اکثراً در عرض چند روزی یا یک هفته مرگ او فرا رسد.
۲- سرگیجه
۳- تپش قلب
۴- تار دیدن محیط
۵- خونریزی از بینی
۶- احساس ناراحتی و احساس سنگینی در سر و قفسه صدری و سر درد
۷- نارسائی قلب که به شکل تنگی نفس و احساس خفگی است که فوراً باید به پزشک مراجعه کند.
اگر فشار خون به تدریج بالا رود، در صورت عدم درمان و عدم پائین آوردن فشار خون ممکن است یک یا چند علامت از علائم ذیل ظاهر شود.
۱- وجود فشار خون بالا به مدت طولانی سبب افزایش کار قلب می شود. و به تدریج دیواره قلب کلفت می شود، و در نهایت ، قلب قادر به انجام وظیفه خود که عبارت از عمل تلمبه ای است نمی باشد.
با نارسا شدن قلب، قلب شل و گشاد می شود و انقباضات قوی و لازم را برای جاری کردن خون در بدن نخواهد داشت و در نتیجه ریه ها پر خون و تنگی نفس ظاهر می شود و بیمار احساس خفگی می کند و در صورتی که به موقع مناسب درمان نشود سبب مرگ خواهد شد.
۲- فشار خون بالا به مدت طولانی سبب خرابی رگ ها می شود. یک علت شایع سکته های قلبی بالا بودن فشار خون است، زیرا از یک طرف قطر داخلی رگ ها تنگ می شود و از طرف دیگر قابلیت اتساعی عروق مختلف می شود و قلب نیز به علت کار زیاد در مقابل مقاومت و فشار بالا به تدریج دیواره اش کلفت می شود، و به دلائل فوق، خون رسانی به عضله قلب مشکل و در نهایت غیر ممکن می شود و سبب بروز سکته قلبی می گردد.
۳- تغییراتی که به علت بالا بودن فشار خون بالا درته چشم در طول زمان به وجود می آید شامل تنگی عروق ته چشم و ترشح مواد زاید در ته چشم و خونریزی در ته چشم می شود و در نهایت ممکن است کوری به وجود آید.
۴- بالا بودن فشار خون شریانی در زمان طولانی، سبب خرابی سلول های مغز، قلب، کلیه، پوست و اعضای دیگر می شود.
افرادی که سال ها فشار خون شریانی بالا داشته اند بدون آن که علائم سکته مغزی واضح داشته باشند گاهی مبتلی به خرابی سلول های مغز می شوند که با علائم: اشکال در راه رفتن و تغییر در رفتار و اخلاق و بروز علائم روانی توأم می باشد.
۵- همیشه این سئوال مطرح است که آیا بالا بودن فشار خون سبب نارسائی کلیه می شود؟ یا نارسائی کلیه و بیماری اولیه کلیه است که باعث بالا رفتن فشار خون شریانی خواهد شد؟ به هر جهت فشار خون بالا به مدت طولانی سبب نقص در جریان خون کلیه و نقص در کار کلیه می شود که به تدریج بیماری کلیه به وجود می آید و یا بیماری کلیه قبلی را شدیدتر می کند.
پیشگیری فشار خون بالا
همانگونه که مکرر تذکر داده ایم پیشگیری همیشه بر درمان رجحان دارد، بنابراین نکات ذیل را در ارتباط با پیشگیری فشار خون بالا ذکر می کنیم:
۱- ثابت شده است که فشار خون بالا یک بیماری ارثی است، بدین معنی که در افراد یک خانواده از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود و معمولاً در یک نسل ـ از پدربزرگ تا فرزندان ـ چندین نفر به بیماری فشار خون مبتلی می باشند و بر عکس در فامیل دیگر به ندرت اشخاص مبتلی به فشار خونِ بالا می توان یافت. گو اینکه از نظر عملی مشکل و شاید غیر ممکن است و احتیاج به بحث زیاد دارد ولی از نقطه نظر علمی و تئوری، تنها راه پیشگیری فشار خون های ارثی، عدم ازدواج این افراد با یکدیگر است. به عبارت دیگر ازدواج یک فردی که در خانواده پدری و مادری او بیماری فشار خون وجود ندارد با فرد دیگری که در خانواده او نیز فشار خون از نسلی به نسل دیگر منتقل نمی شود (ارثی نیست) سبب متولد شدن فرزندانی می شود که به احتمال زیاد ـ در آینده دور یا نزدیک ـ مبتلی به فشار خون بالا نخواهند بود، و به عکس، ازدواج فردی از خانواده مبتلی به بیماری فشار خون سبب متولد شدن فرزندانی می شود که به احتمال زیاد چند نفری از آن ها در آینده مبتلی به فشار خون خواهند شد.
۲- نوزادان و اطفال مانند بزرگسالان باید به وسیله دستگاه فشار خون و بازو بند مناسب، فشار خون آن ها اندازه گیری و یادداشت شود.
مدارکی در دست است که یک سوم بزرگسالانی که مبتلی به بیماری فشار خون شریانی می باشند، قبل از بلوغ، فشار خون شریانی آن ها بالاتر از حد طبیعی هم سن های خود آن ها بوده است.
بنابراین از نقطه نظر طب پیشگیری، تشخیص بیماری های عضوی در نوزادان و اطفال ـ مشابه آن در بزرگسالان ـ و در صورت امکان درمان طبی یا جراحی به موقع، از بروز عوارض فشار خون می کاهد، تشخیص تنگی شریان آئورت و یا عروق کلیه و یا بیماری غدد داخلی مثل بیماری کوسنیگ و یا خارج کردن تومور (غده) سرطانی یا غیر سرطانی باعث پیشگیری از عوارض این بیماری ها می شود.
۳- چون فشار خون بالا در مدت طولانی باعث خرابی رگ های بدن می شود، توصیه می¬شود، پزشکان خود را موظف بدانند فشار خون تمام بیماران را بررسی کنند، و این تنها راه تشخیص بیماری و درمان آن قبل از بروز عوارض است.
پیشگیری از بروز سکته های قلبی و سکته های مغزی و کوری به علت خونریزی و ورم ته چشم، تشخیص به موقع و درمان به موقع بیماران فشار خونی می باشد. همانگونه که ذکر شد فشار خون بالا در مدت طولانی سبب خرابی عروق و پاره شدن یا مسدود شدن آن ها و یا کلفت شدن دیواره قلب و نارسائی عروق قلب و نارسائی قلب و سکته قلبی و مغزی می شود. بناباین با تشخیص و درمان به موقع می توان از بروز این عوارض جلوگیری نمود.
۴- مدارکی در دست است که فشار خون بالا در ایجاد سکته های قلبی و مغزی و کوری چشم شرکت می کند ولی مصرف دخانیات خطر به وجود آمدن عوارض فوق را چندین برابر می کند به همین دلیل مصرف دخانیات به تنهائی یک عامل مخرب رگ ها و ایجاد کننده سکته های قلبی و مغزی و سرطانزا می باشد. به عبارت دیگر مصرف دخانیات برای تمام افراد ـ بدون استثنا ـ ثم مهلک و کشنده است و لی برای فشار خونی ها کشنده تر و مهلک تر می باشد، و ترک آن برای همه انسان ها اجباری و الزامی است.
۵- چون مصرف نمک طعام در ایجاد فشار خون شریانی بسیار مؤثر است تصویه می شود اشخاصی که در فامیل خود سابقه فشار خون دارند و یا به عبارت دیگر مستعد مبتلی شدن به فشار خون می باشند، از مصرف بی رویه نمک پرهیز کنند.
مدارکی در دست است که نوزادانی که از شیر مادر استفاده می کنند خیلی کم به فشار خون شریانی در سنین بالا مبتلی می شوند و علت آن را ناشی از کمی نمک شیر مادر و بالا بودن نمک اکثر شیرهای غیر مادر می¬دانند.
۶- مدارکی وجود دارد که مصرف چربی های حیوانی سبب «تصلب شرائین» زودرس می شود.
۷- از تحریکات عصبی، هیجانات و اضطراب و نگرانی، تحمل دردهای روحی و عضوی باید دوری کرد، زیرا عوامل فوق سبب بالا رفتن فشار خون شریانی می شود، و اگر مداوم باشند سبب بروز عواض شایع فشار خون می شوند.
۸- افراد مبتلی به فشار خون شریانی از انجام کارهای سنگینی که احتیاج به زور بازو دارد باید اجتناب کنند، زیرا بلند کردن جسم سنگین از روی زمین یا کمک کردن در بیرون آوردن ماشین فرو رفته در گل یا انجام ورزش های سنگین مثل: وزنه برداری و شنا رفتن روی تخته شنا در گود زورخانه یا حرکات و فعالیت های مشابه سبب بالا رفتن فشار خون و گاهی ایجاد سکته مغزی یا قلبی ـ در موقع انجام کارهای فوق ـ می شود.
چه بسا ورزشکاران باستانی دیده شده اند که در وسط گود زورخانه سکته مغزی یا قلبی کرده و نقش زمین شده اند. چه بسا افرادی را دیده ایم که در موقع بالا رفتن از پله های ساختمان چند طبقه، در وسط پله های طولانی سکته مغزی یا سکته قلبی کرده و به زمین افتاده اند. بنابر این عدم انجام کارهای سنگین بدنی و فعالیت های شدید عضلانی در پیشگیری از عوارض فشار خون شریانی الزامی است.
۹- چون یک علت فشار خون بالا، به خصوص در خانم ها ـ عفونت های مزمن کلیه است، باید در سنین مختلف اشخاص را از نظر عفونت های کلیه بررسی و در صورت وجود بیماری، به درمان جدی آن ها پرداخت.
۱۰- چون افزایش وزن در بعضی مریض ها با افزایش فشار خون شریانی همراه است و کاهش وزن سبب کاهش فشار خون می شود، باید همیشه رژیم غذائی را به نحوی اجرا نمود که افزایش وزن و چاقی به وجود نیاید.
درمان فشار خون
اگر علت فشار خون بالا تنگی رگ و یا وجود ورم سرطانی یا غیر سرطانی و یا پر کاری یکی از غدد مترشحه داخلی باشد، درمان آن اکثراً جراحی است. در صورتی که علت فشار خون شریانی مشخص نیست و از نوع فشار خون های«اسانسیل» است. درمان مطابق اصول ذیل باید انجام شود:
۱- در صورت وجود چاقی مفرط با اجرای رژیم غذائی، باید وزن را کاهش داد.
۲- استفاده از رژیم کم نمک و بی نمک.
۳- کوشش در دور بودن از عوامل هیجان انگیز و مضطرب کننده و ایجاد محیطی آرام برای زندگی و کار مفید.
۴- ترک دخانیات به طور کامل و به هر طریق ممکن.
۵- عدم انجام کارهائی که احتیاج به زور بازو و فعالیت بدنی دارد.
۶- درمان داروئی: طبق آمار، عده زیادی از افرادی که در ملاقات اول با طبیب دارای فشار خون بالا می باشند، در دفعات بعد فشار خون طبیعی دارند. بنابراین توصیه می شود اگر در سه جلسه به فواصل متفاوت، فشار خون بیمار بالاتر از طبیعی ـ مطابق سن او ـ باشد، در ابتدا از اصول فوق استفاده شود و در صورت عدم موفقیت، برای جلوگیری از عوارض وخیم فشار خون، باید درمان داروئی را شروع نمود. لازم به یادآوری است فشار خون بالا مشابه فنری است که بیش از اندازه باز شده است، و برای کوتاه کردن طول این فنر احتیاج به فشار آوردن روی فنر با دست یا وسیله دیگر دارد، تا وقتی که دست ما یا گیره ای فنر را فشار میدهد طول فنر کوتاه خواهد ماند و اگر فشار دست و یا گیره از روی فنر برداشته شود فنر مجدداً بلند خواهد شد.
در درمان فشار خون شریانی، فشار خون مشابه همان فنر است که بیش از حد معمول به طول آن اضافه شده و دارو و رژیم بی نمک و کاهش وزن و دور بودن از نگرانی و هیجان و غیره، مشابه فشار دست با گیره روی فنر است.
بنابراین، در درمان طبی که توسط پزشکی حاذق تجویز می شود، داروها ـ که انواع مختلف دارند ـ و مکانیسم پائین آوردن فشار خون توسط هر یک مخصوص به خود است، باید تحت نظر پزشک ادامه یابد.
اشتباهی که بیشتر اوقات اتفاق می افتد این است که وقتی با تجویز داروئی و توصیه های پزشکی، فشار خون، به حد طبیعی می رسد مردم کوچه و بازار و متاسفانه بعضی اشخاص مربوط به رشته پزشکی هم دارو و رژیم را قطع می کنند. مسلما فشار خون چنین افرادی در آینده دور یا نزدیک مجددا بالا می رود و ممکن است سبب بروز عوارض وخیم و حتی کشنده فشار خون شود.
داروهای پائین آورنده فشار خون ممکن است سبب عوارضی شوند، ولی معمولا نادر و شناخته شده است ولی عدم مصرف دارو به بهانه اینکه داروهای شیمیائی و ساختگی و فرنگی مضر است ممکن است خدای نکرده سبب بالا رفتن فشار خون شریانی و سکته مغزی و یا قلبی و یا کوری چشم یا نارسائی کلیه و قلب شود که غیر قابل جبران و گاهی نیز کشنده است.
عاقبت بیماران مبتلی به فشار خون شریانی
در صورتی که فشار خون شریانی به موقع تشخیص داده شود و درمان مناسب انجام گیرد، عاقبت بیماران خوب می باشد. و در صورتی که به بهانه ای رژیم غذائی را رعایت نکرده باشند، و وزن اضافی خود را کاهش ندهند و مصرف دخانیت را ادامه داده و از چربی های حیوانی به مقدار زیاد استفاده کنند و داروهای جدید پائین آورنده فشار خون را به بهانه اینکه دارای ماده شیمیائی و ساختگی است! و فرنگی است! استفاده نکنند، دیر یا زود به یکی از عوارض وخیم فشار خون مبتلی خواهند شد.
تذکر لازم:
مصرف بعضی داروهای گیاهی که معلوم نیست چه ضرر هائی برای بدن انسان دارد؟، نه تنها در پائین آوردن فشار خون مفید نیست بلکه باعث گول زدن بیماران نیز می شود. در قرن حاضر علم پزشکی به سرعت در پیشرفت برق آسای خود ادامه داده و می دهد، روزانه هزاران صفحه ما طلب جدید به چاپ می رسد و صد ها مقاله راجع به فصول مختلف علم پزشکی نوشته و منتشر می شود.
برای عرضه کردن و اجازه دادن به مصرف یک دارو چند بار روی حیوانات آزمایشگاهی بررسی می شود و فرمول شیمیائی آن دقیقا مشخص می شود. عوارض دارو بیش از خواص آن در نظر گرفته می شود و بعد از مصرف، در مراکز تحقیقاتی بر روی عده مشخصی مورد استفاده قرار می گیرد. در صورتی که ضرر آن کمتر از فایده و برای درمان بیماران مفید باشد به بازار عرضه می شود. و اگر مصرف داروئی ایجاد عوارض پیش بینی نشده کند در متون طبی مقاله ها نوشته می شود و در صورتی که مضر تشخیص داده شود، شرکت سازنده را مجرم شناخته و آن دارو را از بازار جمع می کنند.
صادقانه قضاوت کنیم، آیا دقتی که طب امروز، مراکز تحقیقاتی امروز و دولت های ممالک مختلف (خوب یا بد) به عرضه کردن دارو در جهان طب می کنند قابل تقدیر نیست؟
باید گفت: اکثراً قابل تحسین است. ولی سئوال اینجانب این است که مصرف سیر و چای هندی و عناب و گل گاوزبان و ده ها علف و گیاه دیگر در طب علمی امروزی چه جائی دارد، غیر از آن که مردم و بیماران بدبخت فشارخونی و بیماران دیگر را گول زده و مدتی آن ها را سرگردان کنیم تا سکته مغزی و قلبی و نارسائی قلب پیدا کنند و کور و کر شوند، نتیجه دیگری نخواهد داشت. درست مثل آن است که انسان امروزی که از نظر علمی با عصای علم و محاسبه دقیقه و ثانیه توسط سفینه به کره ماه قدم می گذارد ما هنوز به دنبال دراز گوش قدیمی خود باشیم و بخواهیم با آن به مشهد و یا با شتر به مکه مشرف شویم!!
عناب، سه پستان، اسطوخودوس، سیر و پیاز برای درمان آن زمان به درد می خورد و بس. و کسانی که برای درمان دردها از آن علوفه و گیاه ها استفاده می کنند از پیشرفت های دانش پزشکی امروز بی اطلاع می باشند. بدون شک، فشار خون بالا با خوردن بعضی گیاه ها پائین نمی آید و اگر هم ـ به فرض محال ـ چنین باشد مواد سمی و مضری که در گیاه مورد نظر وجود دارد شناخته نشده است و در آینده بیمار بیچاره علاوه بر فشار خون بالا و عوارض ناشی از آن، گرفتار چندین بیماری بدون علاج ـ به علت مواد سمی موجود که در هر گیاه و علفی وجود دارد ـ خواهد شد، و مقصر این فاجعه ها کسانی هستند که از علم پزشکی و پیشرفت های پزشکی امروز بی اطلاع می باشند.
