اقتصاد
اسلامی
فاجعه بزرگ
بشريت
آيت الله
حسين نوری
هر نهضت و
مكتبی با شعاری بلكه با شعارهایی آغاز می شود كه آن شعار ها منعكس كننده̾ روح و
هدف آن نهضت و مقدمه و پيش در آمد اعمال و ارزش های آن مكتب محسوب می شود و مسير و
مقصد آن نهضت و مكتب را تعيين و تبيين می كند.
دين اسلام
نيز با پويايی و تحرك آفرينی مخصوصی كه دارد خود نهضتی است اساسی و بنيادی و
مكتبی است متعالی كه هدف ها و ارزش های آن در ضمن شعارهائی اعلان گرديده است .
اين شعار ها
در قرآن كريم و احاديث اسلامی مخصوصا در نهج البلاغه مندرج است .
به اين مطلب
نيز توجه داشته باشيم كه اين شعار ها مانند شعارهای برخی از سيستم های ساخته̾ بشر
شعارهای فريبنده و تو خالی نيست بلكه شعارهائی است پرمحتوا كه آغاز گر و نمايانگر
اهداف و اعمال و ارزش ها است .
از جمله
شعارهای حماسه ای و تحرّك زائی كه در «نهج البلاغه » اين كتاب گران بها و گران قدر
كه از زبان پر بركت نخستين شاگرد مكتب با عظمت اسلام حضرت امير المؤمنان عليه
السلام صادر گرديده است وجود دارد اين است :
( المنيّة
لا الدّنية التّقلّل لا التوسّل )
يعنی : «
مرگ آری ولی ذلّت و پستی نه » . « كمبود آری اما وابستگی نه »
اين كلمات
پر محتوا تعيين كننده̾ خط سير نهضت و مكتب اسلامی در همه̾ ابعاد است و ما اكنون
آن را به مناسبت بحث خود بايد از ديدگاه اقتصاد سرمشق و مورد توجه خود قرار بدهيم
و بكوشيم در اين صحنه̾ از زندگی خود به هر قيمتی كه باشد عزت و عظمت شايسته̾ خويش
را به دست بياوريم و از هر گونه ذلّت و حقارت به دور و بر كنار باشيم و با هر نوع
كمبودی كه در نتيجه̾ مبارزه با وابستگی و بركناری از آن مواجه می گرديم بسازيم و
روح كار و تلاش و توليد و ابتكار و خلاقيّت را در جامعه̾ خود زنده كنيم و با همّت
بلند دست به كارهای بزرگ بزنيم تا آن عظمت و اعتلاء كه شايسته مسلمانان راستين
است به وجود بياوريم و فقر و بيكاری و مصرف زدگی را كه لكّه̾ ننگينی بر دامن
اقتصاد جامعه̾ اسلامی است از اجتماع خود ريشه كن سازيم .
كلمات ديگری
نيز در اين زمينه كه از پيشوايان معصوم اسلامی سلام الله عليهم رسيده است منعكس
كننده̾ اين موضوع است كه آن رهبران بزرگ همواره می كوشيدند روح عظمت خواهی را در
مسلمانان ايجاد و تقويت كنند و دامن جامعه̾ آنان را از هر نقص و ذلّت پاك و
پيراسته نمايند .
در اينجا
برای نمونه به ذكر تعدادی از آن ها می پردازيم :
1-
روزی مردی به نام ابن
جبله در حالی كه يك عدد « ماهی» در دست داشت و حركت می كرد ـ شايد اين كار را به
قصد فروش آن « ماهی » انجام ميداده و چند ساعت بايد وقت صرف می كرد تا آن را به
فروش برساند ـ به حضرت كاظم (ع) برخورد كرد حضرتش در حالی كه متأسف شد فرمود « اين
قبيل كارها را كنار بگذاريد شما دشمنان بسياری داريد مخصوصا اين جمله كه : « شما
دشمنان بسياری داريد » را دو مرتبه تكرار كرد و سپس فرمود تا می‌توانيد دست به انجام كارهائی كه عظمت شما را در برابر
دشمنانتان تأمين می كند بزنيد » اين جمله منعكس كننده̾ دستور بسيار مهمّی است كه
همواره مورد نظر پيشوايان بزرگ دين اسلام بوده است .
2-
حضرت صادق عليه
السلام به شخصی كه با او درباره̾ « اقتصاد » تذكراتی می داد فرمود : « به انجام
كارهای بزرگ اقدام كن » .
3-
و نيز حضرتش به شخص
ديگری فرمود : « در بازار به عنوان وساطت برای فروش كالاها فعاليّت مكن و شخصا به
توليد بپرداز و هرگز به انجام كارهای بزرگ اقدام مكن كه خداوند كارهای بزرگ را
دوست می دارد و كارهای كوچك را دوست نمی‌دارد » .
می دانيم كه
اساس هر تحوّلی از روح و فكر انسان آغاز می شود و تا روح و فكر انسان تغيير نكند
تحوّلی در آن به وجود نمی آيد اسلام برای اينكه تحوّل بنيادی در پيشرفت اقتصادی
جامعه̾ اسلامی ايجاد كند مسلمانان را چنانكه می بينيم به داشتن همت بلند و روح
توليد و انجام كارهای بزرگ دعوت می كند .
اين همه
تأكيد به كار و كوشش و تلاش نيز با همين موضوع ارتباط دارد ما در اسلام كمتر
موضوعی را پيدا می كنيم كه درباره̾ آن به اندازه̾ موضوع كار و فعاليت اقتصادی
ترغيب و تشويق به عمل آمده و با تعبيرات مختلفی مورد توجه قرار گرفته باشد .
دسته ای از
احاديث اهل بيت عصمت سلام الله عليهم اساساً «كار» را به عنوان يك وظيفه̾ اجتماعی
ـ نه به عنوان وسيله̾ امرار معاش ـ معرفی می كنند،مفاد اين قبيل احاديث اين است
كه مسلمانان نبايد به «كار» تنها از اين نظر كه وسيله̾ تأمين احتياج اقتصادی شخصی
آنها است بنگرند و از اين نظر به انجام آن بپردازند بلكه لازم است به آن، به عنوان
يك وظيفه و مسئوليت اجتماعی نگاه كنند و از اين ديدگاه به انجام آن قيام نمايند و
تفاوت ميان اين دو ديدگاه روشن است زيرا اگر به آن تنها از نظر تأمين احتياج شخصی
نگاه كنند ، در صورتی كه به واسطه تمكّن مالی محتاج نباشند ، يا هنگامی كه احتياج
آن ها رفع شد از انجام آن باز می ايستد و ديگر به فكر انجام آن نخواهند بود امّا
اگر كار را هر فردی به عنوان يك وظيفه و مسؤليت بشناسد و انجام آن را به اين عنوان
برای خود لازم و فريضه بداند در هر حال به انجام آن قيام می كند و اجتماع ، از
لحاظ توليد ،صنعت ،كشاورزی و دامپروری پيش می رود و غنی و مستقل می گردد.
حضرت سجاد
عليه السلام می فرمودند : « حضرت اميرمؤمنان عليه السلام در هوای گرم به انجام
فعاليت اقتصادی می پرداخت و اين موضوع نه از اين جهت بود كه احتياج خود را تأمين
كند بلكه از اين جهت بود كه می خواست خداوند او را در حالی كه در راه توليد مال از
راه حلال فعاليت می كند ببيند » .
حضرت صادق
عليه السلام می فرمود : « من برای تحصيل مال از راه حلال بر مركب خود سوار ميشوم و
به تكاپو می پردازم و اين موضوع به منظور اين است كه خداوند تعالی مرا در حالی كه
اشتغال به تحصيل مال از راه حلال دارم ببيند » .
حضرت صادق
عليه السلام به « محمد بن مسلم » كه يكی از چهره های درخشان فقه و حديث در آن عصر
بود و 16 هزار حديث از حضرت باقر عليه
السلام و 14 هزار حديث از حضرت صادق عليه السلام از حفظ داشت و ضمناً مرد توانگری
بود كه احتياج شخصی به كسب مال و ثروت نداشت دستور فرمودند كه به « كاری » اشتغال
داشته باشد ، وی اطاعت امر كرده در درب مسجدی ، محل متناسبی برای كسب و كار در نظر
گرفت و در آنجا نشست و شروع به خرما فروختن كرد ، بستگانش اين شغل را برای او
مناسب نديدند و با او در اين موضوع مذاكره نموده شغل « آسيابانی » را مناسب تر
تشخيص دادند او هم بر اين اساس « آسيائی » و « شتری » فراهم كرده برای اداء وظيفه
و انجام مسؤليت خود به شغل آسيابانی پرداخت و از اين جهت بود كه آن محدّث و فقيه
بزرگ به « طحّان » يعنی آسيابان معروف گرديد .
پيشوايان
معصوم اسلامی سلام الله عليهم برای بيان اهميت فعاليت های اقتصادی مخصوصاً تاكيد
می كردند كه مسلمانان در هيچ حالی نبايد از انجام آن دست بكشند و باز بايستند :
حضرت صادق
عليه السلام به هشام صيداوی فرمودند : « اگر به بينی دو لشكر در برابر هم صف
آرائی كرده و با هم برخورد نموده به نبرد پرداختند حتی در چنين وضعی از فعاليت
اقتصادی دست برمدار » .
و نيز به
شهاب بن عبدربّه فرمود : « اگر به تو خبر برسد كه فردا انقلاب جهانی برپا می گردد
و حضرت مهدی (ع) ظهور می كند بازهم از فعاليّت اقتصادی و تكاپو در راه تحصيل روزی
نبايد باز بايستی » .
در اين مورد
توجّه به اين نكته نيز لازم است كه : يكی از راه ها و راه های موفقيّت « سحر خيزی
» است د رهنگام صبح از طرفی آرام بودن محيط و خاموش بودن ازدحام ها و هياهو ها ،
وسيله̾ بسيار خوبی برای تمركز فكر و حواس كه در پيشرفت كارها بسيار مؤثر است می
باشد .
و از طرف
ديگر نشاطی كه پس از استراحت شبانه به عمل آمده است كمك بسيار مؤثری به پيشرفت
كاری كه هنگام صبح انجام می گيرد خواهد كرد .
از اين جهات
افرادی كه عادت به سحرخيزی دارند و از بركت اين خوی و خصلت برخوردارند در زندگی
موفقيت های فراوان دارند و در احاديثی كه در رابطه با تشويق به كار و فعاليّت
اقتصادی از اهل بيت عصمت سلام الله عليهم صادر گرديده است مخصوصاً بر اين مطلب كه
هنگام صبح به تحصيل و طلب مال بپردازند كه ارتباط با آمادگی در هنگام صبح و سحر
خيزی است تاكيد فراوان به عمل آمده است .
حضرت رسول
اكرم (ص) فرمودند : « هنگام صبح به انجام كارهای خود اقدام كنيد زيرا من از
پروردگار خود چنين خواسته ام كه در صبحگاه به امّت من بركت خود را نازل بفرمايد »
.
حضرت صادق
(ع) به مردی به نام خالدبن نجيح فرمودند : « به اصحاب من سلام برسانيد و به آنها
بگوئيد : جدّی و كوشا باشند و همين قدر كه نماز صبح را خواندند به تحصيل مال و رزق
حلال بپردازند » .
حضرت موسی‌بن
جعفر عليهاالسلام به مردی به نام مصادف فرمودند : « در صبحگاهان به سوی كسب و كار
كه وسيله̾ عزّت تست گام بردار و اقدام كن » .
حضرت صادق
(ع) به علیّ بن عقبه فرمود : « عزّت خود را حفظ كن » علی بن عقبه گفت : « قربانت
بروم عزّت چيست ؟ فرمود صبحگاهان به سوی بازار حركت كن » .
و نيز حضرتش
به معلّی بن خنيس فرمودند : « صبحگاهان به سوی كار و اشتغال اقتصادی كه وسيله̾
عزّت تست گام بردار » .
در اين
احاديث به اين نكته نيز كه فعاليت های اقتصادی « عزت انسان ها » قلمداد شده است
بايد توجه كامل داشته باشيم . 1 ادامه دارد [1]
ملت شريف
ما اگر در اين انقلاب بخواهد پيروز شود بايد دست از آستين برآرد و به كار بپردازد
.
از متن
دانشگاه ها تا بازارها و كارخانه ها و مزارع و باغستان ها تا آنجا كه خود كفا شود
و روی پای خود بايستد . »
از پيام امام به مناسبت روز كارگر 12/2/59