اقتصاد اسلامی

قسمت پانزدهم

آیت الله  حسین نوری

ویژگیهای سیستم سرمایه داری

این موضوع روشن است که افراد بشر چون از لحاظ قدرت فکری و جسمی و استعداد های درونی و امکانات فعالیت های زندگی متفاوت خلقت شده اند . اگر در عرصه  فعالیت های اقتصادی و تحصیل مال و فراهم کردن ثروت آزاد باشند و هیچ قدرتی در هیچ موردی سدی در برابر برخی از افراد که میخواهند از قدرت خود سوء استفاده کنند ، ایجاد نکند و جلو این قبیل اشخاص را نگیرد ، بعضی که قویتر و دارای استعداد بیشتر و از لحاظ امکانات اقتصادی تواناتر میباشند راه فعالیت های اقتصادی را بر افراد ضعیفتر یا به کلی خواهند بست و یا آنها را تحت سلطه و استثمار خود در خواهند آورد و در نتیجه ، حاصل کار و نتیجه فعالیت های آنها را به خود اختصاص خواهند داد.

و لذا دین اسلام که به همه انگیزه ها و استعدادها و خصوصیات فطری انسانها توجه کامل دارد برای اینکه جلو افرادیکه میخواهند از قدرتها و امکانات خود سوء استفاده کرده راه را بر روی افراد دیگر ببندند ویا آنها را به زنجیر  استعمار و استعمار بکشند ، بگیرد و مانع ظلم و استثمار بشود و به علاوه این استعداد های شگرف و قدرتها و امکانات وسیع را در جهت تکامل وپیشرفت واقعی جامعه و خدمت و احسان و ایثار به حرکت در بیاورد از دو طریق گام بر داشته است:

۱-نیروی باطنی

اسلام به وسیله ایجاد ایمان عمیق و ریشه دار به مبدا و معاد جلو تندروی ها و استثمار جوئی هایی را علاوه بر اینکه چنانکه گفتیم میگیرد و غریزه سرکش حرص و آز و برتری طلبی را مهار و کنترل میکند ، استعداد ها و امکانات را در جهت ترقی جامعه و خدمت و احسان و ایثار و گذشت بسیج میکند.

۲-نیروی خارجی

اسلام به وسیله نیروی خارجی که از حکومت مقتدر اسلامی و ولایت فقیه سر چشمه میگیرد با قدرت کامل سد محکمی در جلوی ستم پیشگی ها و ضعیف کشی ها  و استثمار ایجاد میکند و افراد بشر را با نشان دادن الگوها و بیان مطالب مفید ومستدل در جهت خدمت به جامعه و اصلاح آن و رفع نا به سامانیها به حرکت در می آورد .و همین موضوع یکی از مزایای مهم نظام  اقتصادی اسلام محسوب میشود.

ولی سیستم سرمایه داری که اساس آن بر آزادی بی حد و حصر اقتصادی و مالکیت خصوصی به معنای بسیار وسیعی –چنانکه قبلا گفته شد- پی ریزی شده است علاوه بر اینکه در راه از بین بردن سوء استفاده از قدرتها و استعدادها و امکانات گامی برنمیدارد راه آن را هموارتر میسازد و به این قبیل کارها میدان وسیعتری می بخشد و عرصه فعالیت های استثماری را باز تر میکند .

در نتیجه عده ای رفته رفته منابع و مجاری ثروتها را در دست گرفته به تدریج واحد های بزرگ اقتصادی به وجود می آورند و مالکین کوچکتر را یا از میزان فعالیت به کلی بیرون میرانند و یا آنها را یه زنجیر استثمار واستعبار میکشند و دسترنج و حاصل کار آنان را با عناوین مختلف و تبلیغات فریبنده به خود اختصاص میدهند.

ما امروز در سطح جهان واحدهای اقتصادی بزرگ صنعتی مربوط به بخشهای مختلف فولاد ، برق ، اتومبیل سازی ، کشتی سازی ، هواپیما سازی ، اسلحه سازی …. را می بینیم و همچنین در قلمرو خدمات هیز واحد های بزرگی را مشاهده میکنیم که بخش عمده ای از فعالیت اقتصادی جهان را به عهده دارند که از این قبیل شرکت های عظیم بیمه ها ، کمپانیهای هواپیمایی ، کشتیرانی و غیره و در بخش کشاورزی نیز واحد های بزرگ کشاورزی مانند پنبه ، غلات ، نیشکر و قهوه که با زیر کشت بردن هزاران هکتار زمین و به کار گرفتن چندین هزار کارگر واحدهای بزرگ تولیدی را به وجود آورده اند ، دیده میشود.

و میدانم که اینها در دنیای سرمایه داری به این آسانی و سادگی به وجود نیامده است اینها نوعا در میدان رقابت رقبای ضعیفتر از خود را از پا در آورده و ضمنا افراد بسیاری را زیر سلطه استثمار خود کشیده اند با به این صورت در آمده اند و بر همین اساس نیز به حیات خود ادامه میدهند.

به علاوه با تکامل ماشینیسم و پیچیدگی بیش از پیش وسائل و ابزار فنی ، تاسیس واحد های بزرگ اقتصادی –چه در عالم صنعت وبازرگانی وخدمات و چه در جهت کشاورزی و بانکداری – به سرمایه های عظیمی احتیاج دارد که تنها سرمایه داران بزرگ میتوانند چنین واحد هایی را تاسیس کنند و سرمایه داران جزء و انفرادی که قدرت تاسیس واحدهای بزرگ را ندارند هرگز نمیتوانند با سرمایه داران بزرگ معارضه و مقابله کنند و چون راههای فعالیت های اقتصادی را بر روی خود بسته میبینند ناگزیر متوقف و راکد میگردند و بالاخره به تحلیل میروند و سقوط میکنند.

و نیز قانون رقابت موجبا میگردد که موسسات همواره در این راه بکوشند که قیمت کالاهای تولیدی و همچنین نرخ خدمات را پائین بیاورند تا مصرف کنندگان بیشتری را به خود جذب کنند و در این گیرو دار بنگاهها و واحد های کوچک تر که با در نظر گزفتن هزینه های لازم نمیتوانند کالا های تولیدی و خدمات را مطابق موسسات بزرگ عرضه کنند اغلب ورشکست میشوند و یا اینکه از طرف شرکت ها و واحد های بزرگ جذب می گردند.

و نیز معمولا بنگاههای تولیدی پس از هر دوره عملکرد ، قسمت قابل ملاحظه ای از سود خود را به جای تقسیم در بین صاحبان سهام به مصرف سرمایه گذاری جدید و بزرگ تر کردن بنگاهها میرسانند به طوریکه با ملاحظه بیلان بنگاهها معلوم میشود که هر سال مقداری از سود ویژه خود را صرف خرید زمین های مجاور کارخانه ها و بنگاهها به منظور توسعه آنها و تهیه ماشین آلات جدید و ایجاد کارگاههای تازه میکنند تا به این وسیله میدان فعالیت های خود را گسترش بیشتری بدهند ، به طوریکه بسیاری از بیگاههای بزرگ تولیدی و خدماتی امروز که واحد عظیم اقتصادی را تشکیل میدهند در ابتدا واحد کوچک تولیدی و بازرگانی و خدماتی بوده اند که با روش نامبرده تدریجا گسترش یافته تا اینکه به حجم امروز رسیده و به مراکزی بزرگ مبدل گردیده اند و همین امر نیز موجب به تحلیل رفتن و سقوط واحد های کوچکتر میشود.

اینها نمونه ای از مظاهر و روند کاردنیای سرمایه داری است که اسلام هرگز با فعالیت های اقتصادی که اساس آن بر ستم و استثمار و اجحاف پی ریزی شده است ، موافق نیست و نظام اقتصادی اسلام از هر گونه ظلم و تضعیف ناروا و اجحاف خالی و منزه است که شرح آن از مطالبی که قبلا گفته شده است و همچنین از موضوعاتی که بعدا به توفیق پروردگار متعال خواهیم گفت معلوم میگردد . ما در اینجا به شرح دو نوع از این مراکز که خوانندگان محترم با نامها و عناوین آنها آشنایی بیشتر دارند میپردازیم:

۱-کارتل

“کارتل” عبارت است از اتحادیه چند واحد اقتصادی که به منظور ایجاد انحصار و همکاری در زمینه فروش و تولید به وجور آمده است و در حقیقت موسسین کارتلها برای خاتمه دادن به رقابت و تسلط بر بازارهای موجود آنرا به وجود می آورند . باید توجه داشت که در “کارتل ” شرکتهای عضو سازمان ، شخصیت حقوقی دارند.

کارتلها به طور کلی بر دو نوع میباشند :

۱-کارتلهای بین المللی که از اتحاد و انضمام شرکت های چند کشور به وجود آمده و به اصطلاح چند ملیتی میباشند ، اینها برای تسلط بر بازارهای بین المللی به وجود آمده اند.

این کارتلهای بین المللی در فاصله بین دو جنگ جهانی به ویژه بعد از جنگ دوم قدرت فوق العاده ای یافتند و امروز در جریانات سیاسی و اقتصادی جهان نقش مهمی را بازی میکنند.

۲-تراست

تراست بنگاه بزرگ اقتصادی است که از ادغام و اختلاط چند موسسه به وجود آمده است و بر خلاف کارتل که در آن بنگاههای عضو ، استقلال و شخصیت حقوقی خود را حفظ  میکنند در “تراست” بنگاههای ادغام شده از بین میروند و به صورت سازمان واحد در می آیند.

هدف تراست ایجاد انحصار ، و تنظیم بهتر سیستم تولید و کاهش هزینه و استفاده از همکاری دسته جمعی است.

بر خلاف کارتل که ایجاد انحصار هدف اصلی آن میباشد ، در تراست اگر ایجاد انحصار نیز عملی نشد باقی میماند .

تا اینجا به شرح ویژگیها و خصوصیات سیستم سرمایه گذاری پرداختیم ، اکنون لازم است به توفیق خداوند متعال در زاه شرح مفاسد آن نیز برای اینکه با نظام اقتصادی اسلام مقایسه ای به عمل آمده و بهتر با آن آشنا گردیم گامهائی برداریم.

ادامه دارد

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *