وفاء به عهد و پیمان

آیه اللّه جوادى آملى

تهیه و تدوین: حجهالاسلام و المسلمین محمدرضا مصطفى پور

 

مقدمه

سرمایه واژه آشنایى است که همه انسان‏ها مفهوم آن را مى‏دانند اما باید دانست که سرمایه داراى معناى گسترده است. فقط بر مال و ثروت و پول و دارایى سرمایه اطلاق نمى‏شود. بلکه در این سرمایه اقتصادى از سرمایه انسانى نیز سخن به میان مى‏آید و بالاتر از آن، توانایى‏ها، استعدادها و علاقه‏ها و بینش‏هاى یک فرد و تفکر و اندیشه‏هاى او از مصادیق سرمایه به حساب مى‏آید.

یکى از سرمایه‏هاى مهم هر جامعه‏اى که از مؤلّفه‏هاى مهم و مؤثر و اساسى در توسعه و ثبات آن جامعه محسوب مى‏شود سرمایه اجتماعى است. سرمایه اجتماعى آن قدر مهم است که توسعه اقتصادى و سیاسى و فرهنگى در پرتو او تحقق پیدا مى‏کند تا آن جا که مى‏توان گفت سرمایه انسانى ابزارى براى رسیدن به سرمایه اجتماعى شمرده مى‏شود، گاه از این سرمایه به ثروت نامرئى و پنهان یاد مى‏شود، سرمایه اجتماعى مجموعه منابعى است که در ذات روابط خانوادگى و در سازمان‏هاى اجتماعى جامعه وجود دارد و بر رشد شناختى و یا اجتماعى افراد مؤثر است و یا سرمایه اجتماعى عبارت است از ارزش آن جنبه از ساختار اجتماعى که به عنوان منبعى در اختیار افراد و اعضاء قرار مى‏گیرد تا بتواند به اهداف و منافع خود دست یابد و برخى آن را مجموعه‏اى از مفاهیمى مانند اعتماد، هنجارها و شبکه مى‏دانند که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه اعضاى یک اجتماع مى‏شود و در نهایت منافع متقابل آن‏ها را تأمین مى‏کند. با توجه به این تعاریف مى‏توان گفت سرمایه اجتماعى را مى‏توان اعتماد و هنجارهاى اجتماعى دانست که در یک شبکه ارتباط اجتماعى وجود دارد که منشأ عمل متقابل اجتماعى مى‏گردد.

مجموعه آن چه که محتواى سرمایه اجتماعى را تشکیل مى‏دهد عبارت است از: ۱- اعتماد به کسانى که در زندگى اجتماعى با آن‏ها در ارتباط هستیم.۲- مشارکت اجتماعى با حضور در فعالیت‏هاى سیاسى و نظارت و انتقاد در رفتار سیاسى افراد. ۳- اتحاد و همبستگى بین افراد جامعه. ۴- احساس تعهّد و مسئولیّت پذیرى. ۵ – قانونمدارى ۶-وجدان کارى و انضباط اجتماعى. ۷-صداقت و راستگویى و راست کردارى ۸ -احترام متقابل افراد ۹- امانت دارى. ۱۰- روحیه فداکارى و ایثارگرى در افراد جامعه و مواردى مانند آن.

ناگفته نماند این مجموعه‏اى که بر شمرده شد ممکن است برخى در برخى تأثیر داشته باشند از باب مثال مهمترین بُعد سرمایه اجتماعى اعتماد است که با عواملى چون صداقت، امانت دارى و عمل به وعده و پاى بندى به تعهدها و پیمان‏ها تثبیت مى‏شود.

با توجه به این که اعتماد متقابل افراد اجتماع نسبت به یکدیگر یکى از مهمترین سرمایه‏هاى یک اجتماع است و همین مؤلّفه است که جامعه را از صورت آحاد پراکنده بیرون مى‏آورد و همچون رشته‏هاى زنجیر آن‏ها را بهم پیوند مى‏دهد و پشتوانه فعالیت‏هاى هماهنگ اجتماعى و همکارى در سطح وسیع مى‏گردد.

اسلام به عنوان دین جامع، مسلمانان را به امورى فراخوانده است تا با عمل به آن، اعتماد متقابل را در جامعه تقویت و تحکیم نموده و همبستگى اجتماعى را پایدار سازند که از جمله از آن امور وفاى به عهد و پاى بندى به قرار دادهاست.

 

مؤمنان و لزوم وفاى به عهد

در قرآن کریم در آیات گوناگونى مؤمنان را به این اصل حیاتى در جلب اعتماد اجتماعى توجه داده است گاهى در جایى که مؤمنان را به رستگارى مى‏ستاید یکى از ویژگى‏هاى آن‏ها را رعایت عهد و پیمان مى‏داند و مى‏فرماید: “قد افلح المؤمنون…و الذین هم لاماناتهم و عهدهم راعون؛۱ مؤمنان رستگار شدند آن‏ها کارهاى فراوانى انجام مى‏دهند که از جمله آن رعایت امانت‏ها و عهد است. یعنى آن‏ها امانت‏ها و عهد خود را رعایت مى‏کنند. در سوره معارج نیز هنگام بر شمردن ویژگى‏هاى نمازگزاران، رعایت امانت‏ها و عهد را نیز از جمله آن‏ها مى‏داند “و الّذین هم لاماناتهم و عهدهم راعون”۲

در سوره بقره نیز هنگام بیان ویژگى‏هاى برّ ونیکى ونیکان مى‏فرماید: “والموفون بعهدهم اذا عاهدوا”۳ یکى از ویژگى‏هاى نیکان آن است که آن‏ها به هنگامى که پیمان مى‏بندند به آن وفا مى‏کنند.

به لحاظ این که وفاى به عهد و پیمان از عوامل مهم اعتماد متقابل اجتماعى و در نتیجه از عوامل مهم سرمایه اجتماعى است. در روایات آمده است که رعایت عهد و پیمان و وفاء به آن نسبت به همه لازم است خواه طرف مقابل مسلمان باشد یا کافر و نیکوکار باشد یا بدکار. امام باقر(ع) فرمود: “ثلاث لم یجعل اللّه عزّ و جلّ لاحد فیهن رخصه:اداء الامانه الى البرّ و الفاجر والوفاء بالعهد للبرّ و الفاجر و برّالوالدین برّین کانا او فاجرین؛۴ سه چیز است که خداى سبحان اجازه ترک آن را به کسى نداده است: ۱- اداء امانت نسبت به نیکوکار و بدکار ۲- وفاء به عهد و پیمان نسبت به نیکوکار و بدکار ۳- نیکى به پدر و مادر چه نیکوکار باشند چه بدکار.”

پیامبر گرامى اسلام(ص) نیز فرمود: “من کان یؤمن باللّه و الیوم الآخر فلیف اذا عهد؛۵ کسى که به خدا و روز قیامت اعتقاد دارد باید به عهد و پیمان خود وفا کند.”

در سوره اسراء نیز خطاب به مؤمنان فرمود: “و اوفوا بالعهد انّ العهد کان مسؤولاً؛۶ و به عهد و پیمان خود وفا کنید که از عهد سؤال مى‏شود.” سؤال از عهد را مفسران به گونه‏هاى مختلف تفسیر کرده‏اند ولى روشن‏ترین وجه آن است که از خود وفاء به عهد سؤال مى‏کنند یعنى آدمیان در مقابل عهد و پیمان مسؤولند که آن را وفاء کنند و اگر کسى به آن وفاء نکرده باز مسؤول است که چرا به آن وفا نکرده است.

در سوره مبارکه مائده به ایمان آورده‏ها فرمود: “یا ایّهاالّذین آمنوا اوفوا بالعقود احلّت لکم بهیمه الانعام الّا ما یتلى علیکم غیر محلّى الصید و انتم حرم انّ اللّه یحکم ما یرید؛۷ اى کسانى که ایمان آورده‏اید به پیمان‏ها (و قراردادها) وفا کنید چهارپایان براى شما حلال شده است مگر آن چه بر شما خوانده مى‏شود و استنثناء خواهد شد، و به هنگام احرام صید را حلال نشمرید خداوند هرچه بخواهد در مصلحت باشد، حکم مى‏کند.”

در این آیه مؤمنان را مخاطب قرار داده و از آن‏ها خواسته است که به پیمان‏ها و قراردادها وفا کنند و در واقع با این خطاب به مؤمنان گوش زد مى‏کند که ایمان تو مى‏طلبد به پیمانى که دارى وفادار باشى و اگر مى‏خواستى ایمانت به کمال برسد و مؤمن راستین باشى باید این دستور را به کارگیرى، علاوه بر این وجه، جهت دیگر در خطاب است و آن این که خطاب “اى مؤمنان” از سوى خدا شیرینى و لذتى را در مؤمن ایجاد مى‏کند که رنج این تکلیف و مسؤولیت را از ایشان مى‏زداید. از این رو امام صادق(ع) فرمود: “لذّه ما فى الندا ازال تعب العباده والعناء؛۸ لذت موجود در ندا و خطاب الهى رنج و سختى عبادت و اطاعت را زایل مى‏کند.”

زیرا آدم مؤمن خود را مخاطب خدایى مى‏داند که کامل و کمال مطلق و جمال و جلال مطلق و دارنده همه اسماء حسنا و زیبایى‏ها است که انسانى را که تمام وجود و فقر و نیاز و وابستگى است و از خود چیزى ندارد شایستگى آن را پیدا کرده مخاطب او شود. و به او فرمان دهد و از او تکلیف وظیفه‏اى طلب کند.

 

معناى عقد

“عقد” در آیه به معناى(معقود) یعنى پیمان است. گرچه عقد در لغت آن چیزى است که بشر در کارهاى روزانه خود در امور محسوس به کار مى‏برد مانند گره زدن با طناب اما همین عمل در امور معنوى نیز به کار مى‏رود مانند پیمان‌هایى که میان انسان‏ها برقرار مى‏شود.

نسبت عقد و عهد عموم وخصوص مطلق است هر عقدى عهد است ولى هر عهدى عقد نیست.

 

وفاء به عهد از احکام بین‏المللى اسلام

قرآن کریم بر وفا به عقد و عهد تکیه مى‏کند و آن را از برنامه‏هاى بین المللى خود مى‏داند. هرگاه انسان عقدى مى‏بندد خواه با شخص یا دولتى چه مؤمن و مسلمان یا کافر، این عقد واجب “الاطاعه و واجب الوفاء” و نقض آن حرام است. از این رو قرآن به مؤمنان دستور مى‏دهد به عقد و عهدى که با مشرکان بسته‏اند وفادار باشند. “کیف یکون للمشرکین عهد عند اللّه و عند رسوله الّا الّذین عاهدتم عند المسجد الحرام فما استقاموا لکم فاستقیموا لهم؛۹ چگونه براى مشرکان پیمانى نزد خدا و رسول او خواهد بود (در حالى که آن‏ها همواره آماده شکستن پیمان شما هستند) مگر کسانى که نزد مسجد الحرام با آنان پیمان بستید (و پیمان خود را محترم شمردند) تا زمانى که در برابر شما وفادار باشند شما نیز وفادارى کنید.”.

اما اگر سر گردگان آن‏ها پیمان شکنى کردند با آنها ستیز کنید: “و ان نکثوا ایمانهم من بعد عهدهم وطعنوا فى دینکم فقاتلوا ائمه الفکر انّهم لاایمان لهم؛۱۰ و اگر پیمان‏هاى خود را پس از عهد بشکنند و آیین شما را مورد طعن قرار دهند با پیشوایان کفر پیکار کنید چرا که آن‏ها پیمانى ندارند.”

 

اقسام عهد و پیمان

عهد و پیمان داراى اقسامى است:

۱- عهد با خدا که عقد توحید است یعنى انسان با خدا میثاق و پیمان مى‏بندد که او را به یکتایى و یگانگى بشناسد و فقط در برابر او عبادت کند و از او – پیروى نماید و از غیر او چه شیطان باشد، چه انسان باشد یا هواى نفس باشد – اطاعت ننماید. از این رو قرآن در سوره یس فرمود: “الم اعهد الیکم یا بنى آدم ان لاتعبدوا الشیطان انه لکم عدوّ مبین و ان اعبدونى هذا صراط مستقیم؛۱۱ آیا با شما عهد نکردم اى فرزندان آدم که شیطان را نپرستید که او براى شما دشمن آشکارى است و این که مرا بپرستید که راه مستقیم این است.”

در لزوم وفاء به عهد الهى فرمود: “و اوفوا بعهد اللّه اذا عاهدتم ولاتنقضوا الایمان بعد توکیدها و قد جعلتم اللّه علیکم کفیلا؛۱۲ هنگامى که با خدا عهد بستید به عهد با خدا وفا کنید و سوگندها را بعد از محکم ساختن نشکنید در حالى که خدا را کفیل و ضامن بر سوگند خود قرار داده‏اید.”

۲- عهد با رسول خدا که همان عهد نبوت با رسول خدا است.

۳- عهد با اولیاء خدا که همان عقد ولایت با آن‌هاست.

در این سه قسم آدمى باید با پیمانى که به خدا و پیامبر و اهل بیت او منعقد کرده است وفاءکند.

۴- عهد با مردم: انسان هر نوع تعهد و قراردادى که با مردم منعقد مى‏کند باید به آن وفاء کند که ممکن است این عهد در قالب معاملات و دادوستد انجام شود که وفاء به آن در چارچوب همان قرار داد لازم الوفاء است از باب مثال اگر معامله‏اى انجام شد و خرید و فروشى به وقوع پیوست، خریدار باید پول را پرداخت کند و فروشنده نیز باید کالا را تحویل دهد و اگر تعهدات از نوع اخلاقى باشد در آن جا نیز به لحاظ این که آن تعهد محترم است لازم الوفاء است و گرنه آدمى از نیل به کمال و فضائل اخلاقى و مقامات عالیه انسانى باز مى‏ماند.

 

پیمان شکنى زورمندان

تحلیل قرآن درباره وفاء به عهد و عقد آن است که عدّه‏اى قدرت‏مند و قدرت مدار به عهدشان وفا نمى‏کنند و این سرّ فتنه عالم است، انسان نمى‏تواند زندگى کند. چنان که دولت‏ها باید به ناچار با دولت‏هاى دیگر تعامل مالى یا حقوقى داشته باشند و این بدون عقد و عهد تحقق پیدا نمى‏کند و اگر به تعهد عمل نشود و هر قدرتمند عقدش را زیر پاگذارد نمى‏توان مسالمت‏آمیز زندگى کرد. بر این اساس است که احترام به عقود و قرار داد متقابل واجب و لازم است و اگر قدرتمندى با اتکاء به قدرت خود در رابطه با ملت‏هاى ضعیف تنها به منافع خود بیاندیشد و با اندک بهانه‏اى پیمان شکنى کند نمى‏توان نظمى در جهان برقرار کرد و با امنیت و آرامش به زندگى ادامه داد. از این رو لازم است همه آدمیان بر اساس این قانون بین المللى به عقد و عهد پاى بند بوده و به منافع همگان فکر کنند تا ثبات و امنیت برقرار و ادامه زندگى میسور باشد.

۵ – عهد با خویشتن: عهدهایى که انسان به هنگام تهذیب نفس و خودسازى و در طریق تکامل صفات نیک و اعمال صالحه با خودش منعقد مى‏کند، یعنى انسان با خود تعهد مى‏کند که هر روز جز در مسیر طاعت حق گام بر ندارد و از گناهان بپرهیزد و این عهد با خویشتن همان است که علماى اخلاق و عرفان از آن به مشارطه و مراقبه و محاسبه یاد مى‏کنند که آدمى پیوسته با خود شرط مى‏کند هر روز چه کارهایى را انجام دهد و از چه کارهایى پرهیز کند و در طول روز مراقب و نگهبان خویش باشد که به این تعهد عمل کند و شامگاهان با محاسبه و حسابرسى از خویشتن و بررسى اعمال روزانه خود کاستى‏هاى خود را شناخته و با توجه به آن با توبه به جبران آن اقدام کند و در صورت مثبت بودن اعمال به ستایش خداى سبحان بپردازد.

 

شهداء وفا کنندگان به عهد الهى

در قرآن کریم آمده است که مجاهدان با خدا پیمان مى‏بندند که با حضور در جبهه‏هاى نبرد از دین خدا دفاع کنند، عدّه‏اى صادقانه بر این عهد پاى بندند و تا پاى شهادت پیش مى‏روند و عدّه‏اى در انتظارند و عدّه‏اى پیمان شکنى مى‏کنند، قرآن کریم در سوره احزاب در این خصوص مى‏فرماید: “من المؤمنین رجال صدقوا ما عاهدوا اللّه علیه فمنهم من قضى نحبه و منهم من ینتظر و ما بدّلوا تبدیلا؛۱۳ در میان مؤمنان مردانى هستند که بر سر عهدى که با خدا بستند صادقانه ایستاده‏اند و بعضى پیمان خود را به آخر بردند و در راه او شربت شهادت نوشیدند و بعضى دیگر در انتظارند و هرگز تغییر و تبدیلى در عهد و پیمان خود نداده‏اند.”

و درباره آن‌هایى که پیمان شکنى کرده‏اند مى‏گوید: “ولقدکانوا عاهدوا اللّه من قبل لایولّون الادبار و کان عهد اللّه مسؤولا؛۱۴ آن‏ها پیش از این با خدا عهد کرده بودند که پشت به دشمن نکنند و عهد الهى مورد سؤال قرار خواهد گرفت (و در برابر آن مسؤولند.)

بر اساس این دو آیه مؤمنان واقعى بر عهد خود با خدا و پیامبر پاى بندند اما منافقان یا فاسقان نه تنها بر عهد خود پاى بند نیستند بلکه نقض عهد کرده و پیمان شکنى مى‏کنند.

 

وفاى به عهد از اوصاف الهى

خداى سبحان داراى اسماء حسنا و صفات جمال و کمال فراوانى است که از جمله آن اوصاف (وفىّ) یعنى وفا کننده به عهد است از این رو در سوره توبه فرمود: خداى سبحان با مؤمنان معامله‏اى مى‏کند و از آن‏ها جان و اموالشان را مى‏خرد و در برابر به آنان بهشت مى‏دهد. سپس مى‏فرماید: “وعداً علیه حقاً فى التوراه و الانجیل و القرآن و من اوفى بعهده من الله؛۱۵ این وعده حقى است بر او که در قرآن و تورات و انجیل آن را بیان کرده و چه کسى از خدا به عهدش وفادارتر است.”

بر این اساس انسانى که بعهد خودش وفاء مى‏کند مظهر مشیت خدا است و در جاى دیگرى فرمود: “واوفوا بعهدى اوف بعهدکم؛۱۶ به پیمانى که با من بسته‏اید وفا کنید تا من نیز به پیمان شما وفا کنم.” آدمى باید که به پیمانى که با خدا بسته وفادار باشد که نتیجه آن وفاء عهد از سوى خداست.

 

انبیاء الهى الگوى وفاء به عهد

پیامبران الهى و اولیاء خداى سبحان از وفا کنندگان به عهد الهى هستند انسان‏ها نیز باید با اسوه قرار دادن آن‏ها به عهد و پیمان پاى بند باشند. قرآن کریم یکى از مصادیق و اسوه‏هاى وفا به عهد را ابراهیم خلیل الرحمن معرفى کرده است و فرمود: “و ابراهیم الّذى و فّى؛۱۷ و ابراهیمى که به عهد خود وفاء کرده و وظیفه خود را به طور کامل ادا کرد.”

از حضرت اسماعیل نیز به (صادق الوعد) یاد کرد و فرمود: “واذکر فى الکتاب اسماعیل انه کان صادق الوعد و کان رسولاً نبیاً؛۱۸ و در این کتاب از اسماعیل یاد کن که او در وعده‏هایش صادق و رسول و پیامبرى بزرگ بود.”

ذکر حضرت ابراهیم و اسماعیل به عنوان وفاء کنندگان به عهد و صادق بودن در وعده از باب مثال است، در واقع همه انبیاء الهى از این وصف مهم بهره‏مندند و مؤمنان باید در وفاء به پیمان به آن‏ها اقتداء کرده و آن‏ها را اسوه خود قرار دهند.

 

ابعاد عهد و پیمان و وفاء به آن

عهد و عقد داراى ابعاد مختلفى است هم داراى بعد فقهى و حقوقى است و هم داراى بعد اخلاقى، در فقه و حقوق از عهد و عقد از جهت لزوم و جواز و از جهت امکان فسخ و عدم آن و همچنین از این جهت که با چه کسانى مى‏شود پیمان بست و با چه کسى نمى‏توان پیمان بست بحث مى‏شود که به تفصیل در فقه و حقوق مورد بررسى قرار مى‏گیرد.

اما از جنبه اخلاقى، از معاهده و پیمان از آن جهت بحث مى‏شود که داراى ارزش معنوى است و موجب کمال نفس مى‏گردد و به لحاظ اجتماعى موجب تحکیم پیوندهاى اجتماعى و تقویت اعتماد عمومى مى‏گردد.

 

وفاى به عهد در روایات

در احادیث و روایات در زمینه وفا به عهد تعبیرات بسیار جالبى به کار رفته که به برخى از آن‏ها اشاره مى‏شود.

۱- پیامبر اسلام(ص) فرمود: “لادین لمن لاعهد له؛۱۹ کسى که پاى بند به عهد و پیمان خود نیست دین ندارد.”

بر اساس این حدیث دین و دین دارى در پاى بندى به عمل به پیمان‌هاست چه پیمان خالق با انسان و چه پیمان مخلوق با مخلوق و امیرالمؤمنین (ع) فرمود: “اصل الدین اداء الامانه و الوفاء بالعهود؛۲۰ اصل دین دارى در اداء امانت و وفا دارى به پیمان است.”

۲- حضرت امیر(ع) در فرمانش به مالک اشتر بر مسأله وفاى به عهد در برابر هر کس و هر گروه تأکید مى‏کند و مى‏فرماید: “و ان عقدت بینک و بین عدوّک عقده او البسته منک ذمّه فحط عهدک بالوفاء وارع ذمتک بالامانه واجعل نفسک جنّه دون ما اعطیت فانه لیس من فرائض اللّه شى‏ء النّاس اشدّ علیه اجتماعاً مع تفرق اهوائهم و تشتّت آرائهم من تعظیم الوفاء بالعهود و قد لزم ذلک المشرکون فیما بینهم دون المسلمین لما استوبلوا من عواقب الغدر؛۲۱ اگر بین تو و دشمنت پیمانى بسته شد و یا تعهد پناه دادن را به او داده‏اى جامه وفا را بر عهد خویش بپوشان و تعهدات خود را محترم بشمار و جان خویش را سپر تعهدات خود قرار ده، زیرا هیچیک از فرائض الهى نیست که همچون وفاى به عهد و پیمان مردم با تمام اختلافاتى که دارند نسبت به آن این چنین اتفاق نظر داشته باشند،

حتى مشرکان زمان جاهلیت علاوه بر مسلمانان آن را مراعات مى‏کردند. زیرا عواقب پیمان شکنى را آزموده بودند.”

۳- امام على(ع) در حدیث دیگرى فرمود: “انّ العهود قلائد فى الاعناق الى یوم القیامه فمن وصلها وصله الله و من نقضها خذله اللّه؛۲۲ عهد و پیمان طوقى بر گردن انسان‌هاست تا روز قیامت، کسى که آن را پیوند دهد و به آن وفا کند خداوند پیوند او را برقرار سازد و کسى که آن را بشکند خداوند او را به حال خود رها مى‏سازد.”

 

در حدیث دیگرى امام على(ع) فرمود: “اشرف الخلائق الوفاء؛۲۳بهترین آفریده‏ها و یا بهترین خلق و خوى وفاى به عهد و پیمان است.”

و در روایتى پیامبر اکرم(ص) فرمود: پیمان شکنى موجب تسلّط دشمنان مى‏شود: “اذا نقضوا العهد سلّط اللّه علیهم عدوّهم؛۲۴ هنگامى که مردمى پیمان شکنى کنند خداى سبحان دشمنانشان را بر آنان مسلّط مى‏سازد.”

 

آثار فردى و اجتماعى وفاى به عهد

در ضمن بحث‏هاى گذشته روشن شد که پاى بندى به عهد و پیمان چه آثار و عواقب و پى آمدهایى براى فرد و جامعه دارد اما در عین حال برخى از آن‏ها به صورت فهرست وار بیان مى‏شود:

۱- حفظ اعتماد اجتماعى و تحکیم آن به عنوان یکى از مؤلفه‏هاى سرمایه اجتماعى در پرتو عهد و پیمان و عمل به آن.

۲- حافظ شخصیت و بزرگى چنان که حضرت امیر(ع) فرمود: “الوفا حصن السؤدد؛۲۵ وفاء به عهد قلعه و دژ محکم بزرگى و شخصیت است.”

۳- ورود به بهشت: در برخى روایات یکى از عوامل تضمین بهشت را وفاء به عهد و پیمان ذکر کرده است.

۴- نشانه و دلیل ایمان: على علیه السلام فرمود: “من دلایل الایمان الوفاء بالعهد؛ یکى از نشانه‏هاى ایمان وفاء به عهد است.”

 

منشأ وفادارى و پیمان شکنى

آن چه که زمینه ساز پیدایش فضائل و رذایل در انسان است امورى است که مى‏توان سر چشمه فضائل را آگاهى از آن و نتایج آن و همچنین ایمان به خدا و قیامت دانست و سرچشمه رذایل را جهل و نادانى و هواى نفس و دنیاگرایى و حاکمیت شیطان و به طور کلى کفر و بى ایمانى و نفاق دانست زیرا، انسانى که براى منفعت عاجل دنیا پیمان شکنى مى‏کند و خدا و سعادت جاودانه را به فراموشى مى‏سپارد به طور طبیعى پیمان را زیر پا مى‏گذارد و امّا انسانى که از عواقب اعمال و کارها با اطلاع و پیوسته خود را در محضر خدا مى‏داند و مى‏داند که ابدیتى در پیش دارد که سعادت واقعى او را تشکیل مى‏دهد به طور کلى به فضائل و از جمله به عهد الهى پاى بند خواهد بود.

 

نتیجه گیرى

از مجموعه مباحث مطروحه استفاده مى‏شود که یکى از برنامه‏هاى مهم مؤمنان وفادارى به تعهدات و پیمان‏ها است که شامل عمل به تعهدى که انسان با خدا و پیامبر و ائمه معصومین و مردم خویشتن دارد مى‏گردد و اگر انسانى به انواع تعهدات و از جمله تعهّد به مردم پاى بند باشد نتیجه آن از نظر فردى حفظ شخصیت و حفظ محبت الهى و از نظر اجتماعى حفظ اعتماد و در نتیجه تعاون و همکارى همگانى خواهد بود بنابراین بر مؤمنان لازم است به این برنامه الهى پاى بند بوده تا در پرتو آن سعادت جاودانه و اعتماد اجتماعى و شخصیت واقعى خود را حفظ کنند.

 

پى‏نوشت‏ها:

  1. سوره مؤمنون، آیه ۸٫
  2. سوره معارج، آیه ۳۲٫
  3. سوره بقره، آیه ۱۷۷٫
  4. اصول کافى، ج ۲، ص ۱۶۲٫
  5. همان، ص ۳۶۴٫
  6. سوره اسراء، آیه ۳۴٫
  7. سوره مائده، آیه ۱٫
  8. مجمع البیان، ج ۱، ص ۴۹۰٫
  9. سوره توبه، آیه ۷٫
  10. همان، آیه ۱۲٫
  11. سوره یاس، آیه ۶۰ – ۶۱٫
  12. سوره نحل، آیه ۹۱٫
  13. سوره احزاب، آیه ۲۳٫
  14. همان، آیه ۱۵٫
  15. سوره توبه، آیه ۱۱۱٫
  16. سوره بقره، آیه ۴۰٫
  17. سوره نجم، آیه ۳۷٫
  18. سوره مریم، آیه ۵۴٫
  19. بحارالانوار، ج ۶۹، ص ۱۹۸٫
  20. غررالحکم، حدیث ۱۷۶۲٫
  21. نهج البلاغه، نامه ۵۳٫
  22. غررالحکم، حدیث ۳۶۵۰٫
  23. همان، حدیث ۲۸۵۹٫
  24. بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۴۶٫
  25. غررالحکم، حدیث ۱۰۴۴٫

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *