پاسخ به اهمّ شبهات عزادارى

حجهالاسلام سید جواد حسینى

 

درس آزادى به دنیا داد رفتار حسین

بذر همت در جهان افشاند، افکار حسین

گرندارى دین به عالم، لااقل آزاده باش

این کلام نغز مى‏باشد زگفتار حسین

مرگ با عزّت زعیش در مذلّت بهتر است

نغمه‏اى مى‏باشد از لعل درربار حسین

حادثه تلخ و جان سوز شهادت سالار شهیدان حسین بن على(ع) و یاران با وفاى او در سال ۶۱ هجرى قمرى باعث شد عزادارى به صورت فرهنگ و مکتبى در جامعه اسلامى خصوصاً تشیّع بروز و ظهور نماید، و قلب‏ها و سرزمین‏ها را در نوردد، و همچنان در قلب تاریخ و جان و دل ملّت‏ها به پیش رود و آثار تحوّلات شگرفى را در بشریت ایجاد نماید، و صَفِ حق جویان و حقیقت طلبان را در مقابل ستمگران و ظالمان همواره تقویت نموده سرپا نگهدارد.

به موازات پیشرفت این مکتب و فرهنگ در طول تاریخ، شبهاتى پیرامون عزادارى بر اهل‏بیت(ع) یا از طرف دشمنان و یا از سوى مذاهب مختلف و یا از سوى اذهان حقیقت جو و حقیقت یاب مطرح بوده و هست که حَلِّ این شبهات و اشکالات در هر عصرى مى‏تواند به نوعى به رشد و بالندگى این مکتب کمک و یارى رساند.

آنچه پیش رو دارید پاسخ به اهمّ شبهاتى است که در این عصر و زمان مطرح است. امید که روح بلند سرور شهیدان ما را در ارائه صحیح و محکم پاسخ‏ها یارى رساند. انشاء اللّه.

 

پرسش ۱- آیا پرسش و مطرح کردن شبهات عزادارى امر معقول و مطلوبى است؟

هم سؤال از علم خیزد هم جواب

همچنانکه خار و گُل از خاک و آب

در پاسخ باید گفت پیشرفت “جامعه” و “فرهنگ” آن در گرو پرسش‏هاى حقیقت جویانه و پاسخ‏هاى عاقلانه و عمیق آن است به همین جهت پیشوایان دینى، خصوصاً امامان معصوم(ع) سخت بر امر پرسش و سؤال نمودن تأکید و پافشارى نموده‏اند.

از جمله امام باقر(ع) از پیامبر اکرم(ص) نقل نموده است که فرموده است: “العلم خزائن و مفتاحها السّؤال فاسئلوا یرحمکم اللّه فانّه یؤجر فیه اربعه السّائل و المعلّم و المستمع و المجیب لهم؛۱ علم گنیجنه‌هایى است و کلید آن پرسش است پس سؤال کنید! خدا شما را مورد رحمتش قرار دهد، زیرا پرسش باعث مى‏شود، چهار کس اجر برد، پرسشگر، معلّم، شنونده و کسى که جواب مى‏دهد.”

لذا از طرح شبهات و نقد و انتقاد نباید ترسید چرا که شبهات و پاسخ آن “بنیان‏هاى معرفتى انسان را به مسائل اسلامى و مؤلّفه‏هاى فرهنگ تقویت مى‏کند و نباید فراموش کرد که در پرتو این پشتوانه نظرى، ایمان آدمى نیز تعالى مى‏یابد، زیرا ایمان بر پایه معرفت و خردورزى شکل مى‏گیرد. از این رو اگر توجیه و تبیین موجّهى از عزادارى ارائه گردد، (و شبهات مطرح شده برطرف شود) پایه‏هاى باور جوانان و نسل معاصر نسبت به این موضوع تقویت خواهد شد.”۲

 

پرسش ۲- آیا عزادارى ریشه قرآنى دارد؟ و یا فقط در فرهنگ تشیّع ریشه دارد؟

در پاسخ این شبهه باید گفت عزادارى ریشه قرآنى نیز دارد و آیات عدیده‏اى بر این امر دلالت دارد که به نمونه‌هایى اشاره مى‏شود:

الف: سوگوارى یعقوب در فراق یوسف

با این که یوسف فقط مفقود الاثر بود و مرگ او حتمى نبود، یعقوب، پیامبر الهى و پدر بزرگوار او آنچنان در فراق او گریه کرد که نابینا شد. چنان که در قرآن کریم مى‏خوانیم “و قال یا اسفى على یوسف و ابیضّت عیناه من الحزن فهو کظیمٌ؛۳ و گفت: اى اندوه (بر فراق) یوسف و چشمان او از اندوه سفید شد امّا خشم خود را فرو مى‏برد.”

آن قدر گریه کرد که برادران یوسف از حزن و اندوه پدر به ستوه آمدند و گفتند: “تاللّه تفتؤا تذکر یوسف حتّى تکون حرضاً او تکون من الهالکین؛۴ به خدا قسم تو آن قدر یاد یوسف مى‏کنى تا در آستانه مرگ قرارگیرى یا هلاک گردى.” او در جواب گفت: “انّما اشکوا بثّى و حزنى الى اللّه و اعلم من اللّه ما لاتعلمون؛۵ من غم و اندوهم را تنها به خدا مى‏گویم (و شکایت نزد او مى‏برم) و از خدا چیزهایى مى‏دانم که شما نمى‏دانید.”

این آیات بخوبى گریه طولانى حضرت یعقوب را منعکس مى‏کند و زمخشرى نیز روایت کرده است که حضرت یوسف از جبرئیل مدت اندوه و گریه پدر را جویا شد؟ پاسخ داد: هفتاد سال به طول انجامید و درباره پاداش گریه او سؤال کرد: پاسخ داد: گریه او پاداش برابر هفتاد شهید را داشت.۶

طبرى از حسن بصرى نقل نموده که “از هنگامى که حضرت یوسف از نزد پدر بیرون رفت تا زمانى که مراجعه کرد هشتاد سال طول کشید و در این مدّت همواره اندوه قلبى او را فرا گرفته بود و گریه مى‏کرد تا بینایى خود را از دست داد،” و حسن بصرى گفته است: “در آن روزگار در روى زمین خلیفه‏اى بزرگوارتر از حضرت یعقوب در پیشگاه خداوند متعال وجود نداشت.”۷

از آیه فوق و روایات نقل شده بخوبى استفاده مى‏شود: گریه و اندوه در سوگ عزیزان، سالیان درازى هم طول بکشد مانعى ندارد. به این جهت است که حضرت سجاد(ع) در پاسخ کسانى که به گریه‏هاى شدید و طولانى آن حضرت در سوگ پدر بزرگوارش اعتراض مى‏کردند، فرمود: “مگر شما از گریه و عزادارى یعقوب اطلاع ندارید؟ او سالیان طولانى در فراق یوسف گریست تا بینایى خود را از دست داد، در صورتى که فرزندش حیات داشت و تنها از جلو چشمانش ناپدید شده بود. امّا من با چشمان خود دیدم که پدرم و ۱۷ تن از اهل بیت پیامبر(ص) را شهید کردند و سرشان را از تن جدا نمودند.”۸

 

ب: تعظیم شعائر الهى

قرآن کریم مى‏فرماید: “و من یعظّم شعائر اللّه فانّها من تقوى القلوب؛۹ و هر کس شعائر الهى را بزرگ دارد این کار نشانه تقواى دلهاست.”

یکى از علماى اهل سنّت مى‏نویسد: “شعائر جمع شعیر( یا شعیره) به معناى علامت است و هرچه که از دیدن آن خدا به یاد آید، شعائر خداست، و شعائر اللّه اختصاص به صفا و مروه ندارد.” چنانکه از دهلوى نقل شده است که “…محبّت شعایر اللّه عبارت است از محبّت قرآن و پیامبر و کعبه، بلکه هر چیز که به خدا منتسب باشد حتى اولیاى خدا.”۱۰

مرحوم علّامه طباطبایى مى‏نویسد: “شعایر عبارت است از نشانه‌هایى که انسان را به سوى خدا راهنمایى مى‏کند و منحصر به صفا و مروه و مانند آن نمى‏شود بنابراین هر نشانه‏اى اکه انسان را به یاد خدا بیندازد تعظیم آن موجب تقواى الهى مى‏گردد و تمام نشانه‏ها را در بر مى‏گیرد.”۱۱

و عزاداریها بهترین مصداق شعائر الهى است چرا که در آنجا قرآن خوانده مى‏شود و مسائل دینى مطرح مى‏گردد، مردم به یاد خدا و قیامت مى‏افتند و در هجران و شهادت اولیاء خدا گریه مى‏کنند.

 

ج: عزادارى فریاد مظلومان و ستمدیدگان

“لا یحبّ اللّه الجهر بالسّوء من القول الّا من ظلم؛۱۲ خداوند متعال فریاد زدن به بدگویى را دوست ندارد جز براى کسانى که مورد ستم قرار گرفته‏اند.”

راستى چه کسى مظلومتر از آل محمد(ص) خصوصاً امامان شیعه و شهداى کربلا سراغ دارید، گریه بر شهداى کربلا، و مظلومیّت امامان فریاد علیه همه ستمگران است حتى ستمگران این زمان.

 

د: عزادارى اظهار مودّت به اهل بیت(ع)

در قرآن کریم مى‏خوانیم: “قل لااسئلکم علیه اجراً الّا المودّه فى القربى؛۱۳ بگو اجرى بر رسالتم از شما نمى‏خواهم مگر دوستى بستگانم را”. دوستى نشانه‌هایى دارد یکى از آنها این است که در شادى اهل بیت شاد و در ماتم آنها اندوهناک باشد.

و امام رضا(ع) نیز فرمود: “اى پسر شبیب ان سرّک ان تکون معنا فى الدّرجات العلى من الجنان فاحزن لحزننا و افرح لفرحنا و علیک بولایتنا فلو انّ رجلاً تولّى حجراً لحشره اللّه معه یوم القیامه؛۱۴ اگر دوست مى‏دارى که همنشین ما در بهشت برین باشى، در غم و اندوه ما اندوهناک و در شادى ما شادمان باش و ولایت ما را بپذیر، چه آن که اگر کسى سنگى را دوست بدارد روز قیامت با آن محشور مى‏گردد.”

بر اساس همین اصل بود که در کوفه و شام برخى از آنانى که به اهلبیت و اسرا بَد مى‏گفتند وقتى متوجّه شدند که این‏ها اقرباى پیامبر(ص) مى‏باشند گریه و زارى مى‏کردند و از این راه مودّت خویش را اظهار مى‏نمودند. چنان که در گزارش جانسوز مسلم گچکار از کوفه این معنى بخوبى منعکس شده است.۱۵ و همچنین در داستان آن پیرمرد شامى که در ابتدا خطاب به امام سجاد(ع) و همراهان گفت: حمد و سپاس خداوندى را که شما را کشت و مغلوب کرد و مردم شهرها را از وجود شما راحت نمود و امیرمؤمنان یزید را بر شما پیروز گردانید.”

آنگاه که امام سجاد(ع) خود را معرّفى نمود و فرمود: “بخدا سوگند بدون شک ما همان خاندان رسول خدا(ص) هستیم و بحق جدّمان سوگند که ما همان خاندان مى‏باشیم.” پیرمرد پس از شناخت آنها گریه کرد و عمّامه خود را از شدّت ناراحتى از سر گرفت و به زمین انداخت و سپس رو به آسمان نمود و گفت: “خدایا ما در پیشگاه تو از دشمنان آل محمد بیزارى مى‏جوئیم….”۱۶

 

پرسش ۳- آیا در گفتار و رفتار پیامبر اکرم(ص) جایى دیده شده که در سوگ عزیزان خود و یا دیگران عزادارى نموده باشد؟!

این شبهه را بیشتر وهابیّون و سلفى‏ها و هم مسلکان آنها دامن مى‏زنند براى روشن شدن حقیقت امر ما نمونه‏هایى را از منابع اهل سنّت ارائه مى‏کنیم که رسول خدا(ص) در موارد و مواضع متعدد عزادارى و سوگوارى نموده‏اند.

در ابتدا به این نکته اشاره کنیم که قرآن کریم صریحاً مى‏فرماید: “ما آتاکم الرّسول فخذوه و مانهاکم عنه فانتهوه؛۱۷ آنچه رسول آورده بگیرید و از آنچه نهى کرده دورى کنید.” آوردن رسول شامل آیات قرآنى، گفتار، رفتار و تقریر آن حضرت مى‏شود چنان که در آیه دیگر مى‏فرماید: “لقد کان لکم فى رسول اللّه اسوهٌ حسنه؛۱۸ به راستى در اقتدا به رسول خدا سرمشق و الگوى نیکویى است.”

 

نمونه‏هایى از سخنان و سیره رسول خدا(ص)

الف: عزادارى در سوگ شهداى احد و عمویش حمزه:

ابن مسعود مى‏گوید: “ما راینا رسول اللّه(ص) باکیاً اشدّ من بکائه على حمزه وضعه فى القبله ثمّ وقف على جنازته و انتحب حتّى نشق یقول: یا عمّ رسول اللّه!و اسد اللّه! و اسد رسول اللّه! یا حمزه! یا فاعل الخیرات یا حمزه! یا کاشف الکربات یا ذاب، یا مانع عن وجه رسول اللّه!؛۱۹ رسول خدا در شهادت حمزه به گونه‏اى به شدّت گریست که مانند آن را از آن حضرت ندیده بودیم، جنازه او را در قبله نهاد آنگاه ایستاد و با صداى بلند گریه سر داد تا این که بیهوش شد و پس از آن فرمود: اى عموى رسول خدا! اى شیر خدا و شیر رسول خدا! اى حمزه، اى انجام دهنده کار خیر، اى حمزه، اى برطرف کننده سختیها از پیامبر، اى کسیکه دشمن را از برابر رسول خدا دور کرده، وجود او را نگهدارى نمودى.”

واقدى مى‏گوید: وقتى صفیه خواهر حمزه کنار جنازه او آمد. نزد پیامبر نشست هرگاه صفیه گریه مى‏کرد آن حضرت نیز گریه مى‏کردند، هرگاه با صداى بلند گریه مى‏کرد آن حضرت نیز با صداى بلند مى‏گریستند و هرگاه حضرت فاطمه گریه مى‏کرد آن حضرت نیز گریه مى‏کردند.”۲۰

محمد طبرى مى‏نویسد: “پیامبر از کنار خانه دو گروه از انصار به نام بنى عبدالاشهل و بنى ظفر گذشتند که بر شهیدان احد گریه و عزادارى مى‏کردند، چشمان مبارکش پر از اشک شد و آنگاه فرمود:”لکن حمزه لابواکى له؛ حمزه گریه کننده ندارد.” سعد بن معاذ و سید بن خضیر که از یاران آن حضرت بودند در هنگام بازگشت به خانه‏اى از بنى عبدالاشهل دستور دادند جلسه گریه و عزادارى را رها ساخته و خانه حمزه بروند و براى عموى پیامبر گریه و عزادارى کنند.”۲۱

ابن عبدالبر مى‏گوید: “سخن پیامبر – لکن حمزه لابواکى له – به گونه‏اى تأثیر گذاشت که از آن پس هیچ خانمى بر مرده خود گریه نمى‏کرد جز آنکه در آغاز بر حمزه و آنگاه بر عزیز خود گریه مى‏کرد.”۲۲

این روایات و گزارش‏ها نشان مى‏دهد که گریه و عزادارى بر شهداى راه خدا موضوعیّت دارد، و باید یاد و نام آنها گرامى داشته شود. ابن هشام مى‏نویسد: پس از حادثه احد شعراى فراوانى براى شهیدان بویژه سالار شهیدان حمزه مرثیه سرودند، مانند حسّان بن ثابت۲۳ کعب بن مالک،۲۴ عبداللّه بن رواحه، ضراربن خطاب، صفیه خواهر حمزه.۲۵

 

ب: عزادارى در سوگ شهادت جعفر

انس بن مالک مى‏گوید: “پیش از آنکه خبر شهادت فرماندهان سپاه در جنگ تبوک نشر یابد پیامبر اکرم(ص) فرمود: زید، جعفر و عبداللّه رواحه شهید شده‏اند. آنگاه فرمود: فرماندهى جنگ را در آغاز زیدبن حارثه بر عهده داشت، پس از شهادت ایشان جعفر بن ابى طالب پرچم را برافراشت تا به شهادت رسید، آنگاه عبداللّه امیر سپاه شد وى نیز شهید شد. پس از آن چشمان مبارکش پر از اشک شد و گریست”.۲۶

اسما همسر جعفر مى‏گوید: رسول خدا فرمود: اى اسما! فرزندان جعفر کجا هستند؟ من فرزندان او را خدمت آن حضرت آوردم، حضرت آنها را در آغوش کشید و مورد نوازش قرار داد سپس چشمان مبارک آن حضرت پر از اشک شد و گریه کرد. عرض کردم گویا از جعفر خبرى به شما رسیده است؟ فرمود: آرى امروز به شهادت رسید.۲۷

 

ج: سعد بن عباده

سعد بن عباده رییس قبیله خزرج در حال بى‏هوشى بود، حضرت فرمودند: تمام کرده است آنگاه پیامبر گریست و همراهان حضرت نیز گریه کردند، برخى به آن حضرت اعتراض کردند، حضرت فرمودند: “آیا نمى‏دانید که خداوند کسى را به خاطر اشک چشم و اندوه قلبى عذاب نمى‏کند؟ آنگاه حضرت به زبانشان اشاره کردند و فرمودند: تنها زبان انسان است که باعث عذاب مى‏گردد (بخاطر کفرگویى) مگر آن که خدا بنده‏اش را مورد رحمت قرار دهد و عذاب نکند.”۲۸

 

د گریه در مرگ فرزندش ابراهیم

انس بن مالک مى‏گوید: بر پیامبر وارد شدیم در حالى که ابراهیم (فرزندش) در حال جان دادن بود دیدم که پیامبر(ص) اشک مى‏ریخت و گریه مى‏کرد: عبدالرحمان گفت: یا رسول اللّه شما چرا گریه مى‏کنید؟ آن حضرت فرمودند: این گریه رحمت است و اضافه کردند چشم مى‏گرید و قلب از شدّت اندوه مى‏سوزد، ولى سخنى که بر خلاف رضاى حق باشد بر زبان نمى‏گویم. سپس فرمود: “و انّا بفراقک یا ابراهیم لمحزونون؛۲۹ اى ابراهیم ما در فراق تو محزون و اندوهگین هستیم.”

در نقل جابر آمده که عبدالرحمان بن عوف وقتى عرض کرد شما از گریه نهى فرموده‏اید چرا گریه مى‏کنید؟ فرمود: من از گریه جلوگیرى نکردم، بلکه از دو گونه فریاد منع کردم که معمولاً افراد احمق و فاجر از خود سر مى‏دهند، یکى از فریاد و صدا در هنگام مصیبت همراه با خراشیدن صورت و پاره کردن گریبان و دیگرى از صدایى (که در مجالس جشن و سرور مانند ناله) شیطان (بلند مى‏شود).”۳۰

 

ه. گریه در فراق دخترش

انس مى‏گوید: “یکى از دختران پیامبر(ص) در مدینه از دنیا رفت در مراسم تشییع و دفن او حضور داشتیم، دیدیم که چشمان مبارک رسول خدا(ص) در کنار قبر دخترش پر از اشک بود و گریه کرد.”۳۱

 

و گریه کنار قبر مادرش آمنه

بعد از فراگیر شدن رسالت، حضرت کنار قبر مادرش آمنه رفته آنچنان گریه کردند که همراهان نیز به گریه افتادند. ابوهریره نقل کرده است که “زار النبى قبر امّه فبکى و بکى من حوله؛۳۲ نبى قبر مادرش را زیارت کرد پس گریه کرد و اطرافیان نیز گریه کردند.”

 

ز: گریه در مرگ عثمان بن مظعون

یکى از یاران بسیار خوب پیامبر عثمان بن مظعون بود. وقتى از دنیا رفت پیامبر در سوگ او گریست. عایشه مى‏گوید: رسول خدا(ص) عثمان بن مظعون را در حالى که فوت کرده بود بوسید و گریه کرد و در تعبیر دیگر آمده که اشک از چشمان مبارکش جارى بود.”۳۳

 

پرسش ۴- آیا درست است که پیامبر اکرم(ص) قبل از شهادت امام حسین(ع) براى او گریه و عزادارى نموده است؟

در جواب این پرسش نیز سعى مى‏کنیم از منابع اهل سنّت استفاده بریم که آن حضرت قبل از شهادت امام حسین(ع) به حال او گریه کرده‏اند، تا به امّت اسلام تعلیم دهد که بر این فرزندش سوگوارى و عزادارى نمایند.

 

الف: هنگام ولادت

بیهقى نقل نموده که اسما بنت عمیس به على بن الحسین(ع) گفت: “من در ولادت حسن و حسین قابله جده‏ات فاطمه(س) بودم وقتى حسین به دنیا آمد، رسول خدا به سراغ من آمد و فرمود: اى اسما فرزندم را بیاور، حسین را در پارچه سفیدى قنداق کرده به دست آن حضرت دادم و در گوش راست اذان و در گوش چپ ایشان اقامه گفتند، آنگاه او را در دامن خود گذاشتند وگریستند! عرض کردم پدر و مادرم فدایت، چرا گریه مى‏کنید؟ فرمود: بر این پسرم! گفتم او که هم اکنون متولد شده است. فرمود: اى اسماء پسرم را گروه ستمگران خواهند کشت. خداوند شفاعتم را به ایشان نرساند! آنگاه فرمود: اى اسماء این مطلب را براى فاطمه مگو چون تازه بچّه دار شده است.”۳۴ با اینکه در مراسم ولادت رسم بر این است که شادى مى‏کنند ولى براى اوّلین بار در تولّد نوزادى عزادارى شد.

 

ب: خواب ام الفضل و گریه حضرت

ام الفضل مى‏گوید: “به محضر رسول خدا(ص) وارد شدم و عرض کردم دیشب خواب ناراحت کننده‏اى دیدم، حضرت فرمودند: خوابت را نقل کن. عرض کردم: خواب دیدم گویا قطعه‏اى از بدن مبارک شما جدا و در دامن من گذاشته شد، حضرت فرمود: خواب خوب دیده‏اى، از فاطمه(س) فرزندى به دنیا مى‏آید و در دامن تو رشد مى‏کند چندى بعد فاطمه حسین را به دنیا آورد و همان گونه که رسول خدا فرموده بود (اتفاق افتاد).

روزى بر آن حضرت وارد شدم، حسین را در دامن خود نشاند و چشمانش پر اشک شده و گریست. عرض کردم پدرم و مادرم به قربانت اى رسول خدا! شما را چه شده است؟ فرمود: اتانى جبرئیل علیه الصلوه والسلام فاخبرنى انّ امّتى ستقتل ابنى فقلت هذا؟ فقال نعم واتانى تربه من تربته حمراءٌ؛ جبرئیل نزدم آمد و خبر داد که امّتم فرزندم حسین را به قتل مى‏رسانند گفتم: این فرزند را؟ فرمودند: آرى، سپس خاک را به من دادند و این خاک همان خاکى بود که سالیان بعد حسین بر روى آن به شهادت رسید.”۳۵

 

ج: سوگوارى در منزل ام سلمه

ام سلمه مى‏گوید: “حسن و حسین(ع) در جلو پیامبر(ص) در خانه من مشغول بازى بودند، جبرییل نازل شد و گفت: اى محمّد! امّت تو فرزندت حسین را شهید خواهند کرد آنگاه رسول خدا(ص) گریست، سپس حسین را در آغوش گرفته و به سینه چسباند و فرمود: “ودیعهٌ عندک هذه التربه و قال رسول اللّه(ص) یا ام سلمه اذا تحولت هذه التربه دماً فاعلمى انّ ابنى قد قتل؛۳۶ این تربت در نزد تو امانت باشد خاک را بوسیدند و فرمودند ام سلمه، هرگاه این تربت رنگ خون به خود گرفت، بدان که فرزندم حسین به شهادت رسیده است.”

 

و: گریه رسول خدا در منزل عایشه

عایشه مى‏گوید: “روزى جبرییل بر رسول خدا(ص) نازل و به آن حضرت وحى نمود، حسین نزد پیامبر(ص) وارد شد و از شانه و پشت آن جناب بالا مى‏رفت و بازى مى‏کرد. جبرییل گفت: اى محمد! به زودى امّت تو فتنه مى‏کنند و این فرزند کوچک تو را پس از تو خواهند کشت، آنگاه جبرییل دست برد و خاک سفید رنگى آورد و گفت: فرزندت در این سرزمین کشته مى‏شود، نام آن طف است! پس از آنکه جبرییل از نزد رسول خدا(ص) رفت، آن حضرت در حالى که خاک را در دست داشت و گریه مى‏کرد بر گروهى از یارانش که ابوبکر، عمر، على، حذیفه، عمار و ابوذر در بین آنها حضور داشتند وارد شدند و فرمودند: جبرییل به من خبر داده است که فرزندم حسین پس از من در سرزمینى به نام طف کشته مى‏شود و این خاک را به من نشان داده که محل شهادت و قبر او در این خاک خواهد بود.”۳۷

 

ه. سوگوارى در منزل زینب

حافظ ابویعلى از زینب دختر جحش روایت مى‏کند “در یکى از روزهایى که رسول خدا(ص) در منزل من بود. امام حسین که تازه راه مى‏رفت وارد اتاق رسول خدا (ص) شد او را گرفتم. فرمودند: رهایش کن او را رها کردم آنگاه وضو گرفته و به نماز ایستادند و همچنان او را در آغوش داشتند هرگاه به رکوع مى‏رفتند او را بر زمین مى‏نهادند. پس از نماز نشستند و گریستند. عرض کردم: یا رسول اللّه امروز موضوعى از شما مشاهده کردم که تا کنون مثل آن را ندیده بودم، فرمودند: جبرییل آمد و خبر داد که امّتم این کودک را مى‏کشند، به جبرییل گفتم: تربت او را به من نشان ده جبرییل خاک سرخ رنگى برایم آورد.”۳۸

 

و سوگوارى در منزل على(ع)

ابوالحسن عبیدى عقیقى از امام على(ع) نقل نمود که “رسول خدا براى دیدار به منزل ما آمدند…بعد از صرف غذا دست آن حضرت را شستم و او دست بر سر و صورت و محاسن خود کشیدند، سپس رو به قبله دست به دعا برداشتند و با چشمانى اشکبار سه بار خود را به زمین انداختند. نتوانستم سبب را جویا شوم در این میان حسین از پشت آن حضرت بالا رفت، مجدداً رسول خدا گریستند، حسین گفت: پدرجان از شما حرکتى دیدم که نظیر آن را تاکنون ندیده بودم! رسول خدا فرمودند: فرزندم! از دیدار شما مسرّتى یافتم که تاکنون این طور خوشحال نشده بودم امّا جبرییل حبیبم بر من نازل و مرا از کشته شدن تو آگاه نمود و قتلگاه شما پراکنده خواهد بود. این خبر مرا بسیار اندوهگین ساخت از خداوند متعال براى شما خواستار خیر و خوبى شدم.”۳۹

 

ز سوگوارى اصحاب همراه رسول خدا(ص)

در روایت آمده است که امام حسین(ع) کودکى دوساله بود. پیامبر(ص) براى سفرى آماده گردیدند در همان گامهاى نخستین ناگهان توقف نموده و فرمودند: هم اکنون جبرییل مرا از سرزمینى آگاه نمود که در کنار شط فرات قرار دارد و نامش کربلا است، حسین فرزند فاطمه در آن سرزمین به شهادت مى‏رسد. از قاتل او جویا شدند؟ فرمود: مردى است که نامش یزید مى‏باشد که فرزندم را به قتل مى‏رساند و هم اکنون محل کشته شدن و دفن حسین را با چشم خود مى‏نگرم. آنگاه پیامبر(ص) با حالت غمگینى و ناراحت از سفر برگشتند و سفر را ناتمام گذاشتند. پس از پایان یافتن سخنان، دست راست را بر سر حسن و دست چپ را بر سر حسین گذاشت سپس دست را به سوى بالا بلند نمود و فرمود: بارالها! محمد بنده و پیامبر توست و این دو، پاکان اهل بیت و برگزیدگان ذریّه من و اصل و ریشه من هستند این دو را در میان امّتم به جانشینى خود مى‏گذارم “اللّهم فبارک له فى قتله و اجعله من سادات الشهداء…؛ خدایا شهادت را براى حسین مبارک گردان و او را سرور شهیدان قرار ده، خدایا براى قاتل و خوارکننده‏اش برکتى قرار مده.”

زمانى که سخنان حضرت به اینجا رسید صداى مردم حاضر در مسجد به گریه بلند شد، حضرت فرمود:اتبکون ولاتنصرونه؟ آیا براى او گریه مى‏کنید و او را یارى نمى‏کنید؟ پس از آن از مسجد خارج شد و بعد از لحظاتى در حالى که رنگشان متغیّر و چهره‏شان برافروخته بود به مسجد بازگشتند و با چشمان گریان فرمود: “اى مردم دو گوهر گرانبها در میان شما بر جاى مى‏گذارم، کتاب خدا و عترتم که آمیخته با آب حیاتم و ثمره وجودم مى‏باشند. این دو از هم جدا نخواهند شد تا هنگامى که کنار حوض کوثر بر من وارد شوند و من در مورد اهل بیتم از شما چیزى جز دوستى آنان نمى‏خواهم و این چیزى است که پروردگارم به من دستور فرموده است. پس مواظب باشید که در روز قیامت در کنار کوثر شما را ملاقات نکنم در حالى که با اهل بیتم دشمنى نموده و بر آنان ستم کرده باشید.”۴۰

نزول مکرر جبرییل بر پیامبراکرم(ص) نشان دهنده اهمیّت عزادارى بر امام حسین(ع) است و این که این مسئله را هم متوجّه شوند.

 

پرسش ۵ – فلسفه عزادارى بر اهل بیت خصوصاً امام و فواید آن چیست؟

۱- اظهار مودّت و دوستى اهل بیت(ع)

قرآن کریم۴۱ و روایات، دوستى خاندان رسالت و اهل بیت را واجب شمرده است و یکى از مهمترین لوازم دوستى اظهار همدردى و هم دلى با آنان است.۴۲

 

۲- انسان سازى

عزادارى آگاهانه و عاشقانه اثرش این است که فضائل و مناقب و آرمان‏هاى فردى که براى او عزادارى مى‏شود به عزاداران منتقل مى‏گردد و در واقع آن فرد یا افراد به عنوان الگویى کامل در بین جامعه مطرح مى‏شود. و الگوگیرى باعث سهولت پیمودن راه هدایت و رسیدن به قلّه سعادت مى‏شود: قرآن کریم در مورد اقتدا به پیامبر اکرم(ص) فرمود: “ولکم فى رسول اللّه اسوهٌ حسنهٌ؛۴۳ براى شما در (رفتار) رسول خدا الگوى نیکویى است.”

بعد از رسول اکرم(ص) اسوه‏هاى امّت همان امامان معصوم(ع) همانهایى که در راه دین خدا مسموم شدند و یا به شهادت رسیدند مى‏باشند، و یکى از آن اسوه‏ها سرور شهیدان حسین بن على(ع) است.

خود آن بزرگوار در نامه‏اى به سلیمان بن صرد خزاعى و مسیّب و…نوشت: “فلکم فى ّ اسوهٌ؛۴۴ براى شما در رفتار من الگو است.”

و در عزاداریهاست که اوصاف سازنده الگو تبیین و ترویج مى‏شود.

 

۳- جامعه سازى

هنگامى که مجلس عزادارى عامل انسان سازى و فردسازى شد تغییرات و اصلاحات درونى انسان به عرصه جامعه نیز کشیده مى‏شود و جامعه را نیز مى‏سازد و آرمان و اهداف والاى اهل بیت بر جامعه حکم فرما مى‏شود، به عنوان نمونه اگر به بیانات، سخنان و شعارهاى عاشورا دقّت کنیم بخوبى مى‏توان عناصر انسان ساز و جامعه و فرهنگ ساز را مشاهده نمود، مواردى همچون:

عبادت و بندگى، ایثار و فداکارى، شجاعت، توکّل، صبر، امر به معروف و نهى از منکر، حرمت بیعت با افرادى چون یزید، شهادت‏طلبى، خدامحورى، ذلّت ناپذیرى و…مى‏توان نام برد.۴۵

 

۴- نوعى اعتراض به ظالمان زمان و حمایت از مظلومان جهان. به همین جهت در جریان انقلاب در شبهاى عاشورا یک مرتبه عزادارى تبدیل به شعار علیه نظام طاغوت شد که:

شب عاشوراست امشب

پهلوى رسوا است امشب

 

۵ – عامل تقویت حسّ عدالت خواهى و انتقام جویى از ستمگران

این درسى است که بخوبى امامان خصوصاً حسین بن على(ع) به جامعه بشرى داد، و شیعیان به خوبى به آن حضرت اقتدا نمودند، لذا در طول تاریخ اسلام همیشه فرد یا افرادى از شیعیان براى عدالت و انتقام از ستمگران زمان خویش قیام نمودند، که نمونه آن را مى‏توان قیام توابین و شیعیان کوفه، قیام مختار، قیام زید بن على، شهداى فخ و دیگر انقلابهاى شیعه دانست.

 

۶- زمینه ساز اجتماع و ارتباط شیعیان با همدیگر در مسیر دفاع از حق

به همین جهت در طول تاریخ، عزادارى‏ها مورد نهى و نفرت ستمگران بوده است و تلاش کرده‏اند که جلو عزاداریها را بگیرند. و حتى در این زمان ابرقدرتهاى دوران، به آن اندازه که از عزاداریها ترس دارند از مسائل دیگر بیم ندارند.

 

 

پرسش ۶- چرا عزادارى سایر امامان مانند عزادارى امام حسین(ع) نیست؟

این به دلیل گستره کمى و کیفى واقعه عاشورا است. وضعیّت خاص جهان و مسلمانان آن عصر، حالات حاکمان مسلمان و ظلم‏هاى فراوان آنان، دربند کشیده شدن انسانیت و آزادى و تحقیر امت اسلامى، سلب امنیّت، تشدید ظلم علیه شیعیان، فراموشى آموزه‏هاى دینى همچون امر به معروف و نهى از منکر، شیوع بدعت‏ها و ورود آنها در حوزه دین، فراموشى اخلاق اسلامى و انسانى و… از یک سو و موقعیّت ویژه اباعبداللّه از جهت مظلومیّت و تنهایى، کیفیّت برخورد مسلمانان به ظاهر دوست با حضرت،

دوستانش بیوفا و دشمنانش بى امان

با کدامین سرکند، مشکل، دوتا دارد حسین

نوع جنگ و برخورد نامناسب با آن حضرت، اصحاب و اهل و عیال، آموزه‏ها و درس‏هاى متنوع تربیتى، اجتماعى، سیاسى، فرهنگى جریان عاشورا خصوصاً کلمات امام حسین(ع) همه و همه شکل خاص و ویژه‏اى به این حادثه داده است تا در طول زمان ابعاد گوناگون و پیچیده و ژرف و عمیق آن، موضوعات و مسائل فراوانى را براى تحقیق و پژوهش پیش روى محققان گذارد.۴۶ و این حادثه بیشتر مطرح شود به همین جهت است که رسول اکرم(ص)، امیرمؤمنان على(ع)، حضرت زهرا(س)، امام حسن مجتبى(ع)، و امامان، پس از اباعبداللّه(ع) سخت برعزادراى و زنده نگهداشتن نام امام حسین(ع) تأکید نموده‏اند، و عملاً خود آن بزرگواران نیز یاد و نام حسین(ع) را گرامى مى‏داشتند و در مناسبت‏ها از او یاد مى‏کردند و براى او عزادارى و سوگوارى مى‏نمودند.۴۷

باز هم به جهت همین نکته است که امام حسن مجتبى(ع) در آخرین لحظات عمر خویش که برادرش حسین(ع) براى او گریه مى‏کرد، فرمود: “لایوم کیومک یا اباعبداللّه؛۴۸ روزى بسان روز تو اى حسین(سخت و دردناک) نیست.” و این جمله از امام صادق(ع) نیز نقل شده است.

از همه مهم‏تر داستان عاشورا و عزادارى و سوگوارى براى آن به گونه‏اى است که یاد و نام همه امامان زنده مى‏شود، و در واقع مکتب اهلبیت زنده مى‏گردد.

لذا امام صادق(ع) فرمود: “فضیل آیا مجالس عزا برپا مى‏کنید و از اهل بیت و آنچه بر آنان گذشته سخن به میان مى‏آورید؟ فضیل عرض کرد: آرى قربانت گردم. امام فرمود: این گونه مجالس را دوست دارم “فاحیوا امرنا یا فضیل” پس امر ما را زنده گردانید که هر کس امر ما را زنده کند مورد لطف و مرحمت خدا قرار مى‏گیرد(اى) فضیل هر کس از ما یاد کند یا نزد او از ما یاد کنند و به اندازه بال مگسى اشک بریزد خدا گناهانش را مى‏آمرزد اگر چه بیش از کف دریا باشد.”۴۹

اى نخل دین قوى شده از جان نثاریت

قربان آن بصیرت و آن هوشیاریت

سر سبز باغ دین، تو زخونت نموده‏اى

قربان باغبانى و آن آبیاریست

تن زیر بار ذلّت و پستى نداده‏اى

صد مرحبا به استقامت و آن پایداریت۵۰

 

پى‏نوشت‏ها:

  1. اعلام الهدایه، المجمع العالمى لاهل البیت، چاپ اول، ۱۴۲۲ ق، ج ۷، ص ۱۵۵، حلیه الاولیاء، ج ۳، ص ۱۸۳٫
  2. پرسش و پاسخ‏هاى برگزیده، ویژه محرّم، شماره ۱۳، گروه مؤلّفان، مفاله محمد رضا کاشفى، نشر معارف، ۱۳۸۴، ص ۱۶۵٫
  3. سوره یوسف، آیه ۸۴٫
  4. سوره یوسف، آیه ۸۵٫
  5. همان،آیه ۸۶٫
  6. زمخشرى تفسیر کشاف،بیروت دارالکتاب العربى، ج ۲، ص ۴۹۷؛ تفسیر کبیر فخر رازى، ج ۱۸،ص ۱۹۳٫
  7. همان، ،۲٫
  8. وسائل الشیعه، حرّ عاملى، بیروت، داراحیاء التراث، ج ۲، ص ۹۲۳ باب جواز البکاء على المیّت؛ مناقب آل ابى طالب، على بن شهر آشوب.
  9. سوره حج، آیه ۳۲٫
  10. حجهالبالغه، شاه ولى اللّه دهلوى، ص ۶۹، الاصول الاربعه فى تردید الوهابیّه، صاحب جان هندى حنفى، ص ۳۰٫
  11. علّامه طباطبایى، تفسیر المیزان، دارالکتب الاسلامیه، ج ۱، ص ۴۱۴، ذیل آیه ۱۶۵ بقره.
  12. سوره نساء، آیه ۱۴۸٫
  13. سوره شورى، آیه ۲۳٫
  14. بحارالانوار، محمد باقر مجلسى، بیروت، داراحیاء التراث العربى، ج ۴۴، ص ۲۸۷ باب ثواب البکاء على مصیبه الحسین(ع).
  15. بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۱۵ – ۱۱۴٫
  16. ر.ک:ترجمه لهوف، سید بن طاووس، ص ۱۷۸ – ۱۷۶٫
  17. سوره حشر، آیه ۷٫
  18. سوره احزاب، آیه ۲۱٫
  19. سیره الحلبیّه، حلبى، ج ۲، ص ۶۰، منتخب کنزل العمال، ج ۲، ص ۴۰، المستدرک على الصحیحین، حاکم نیشابورى، کتاب الجنائز، ج ۱، ص ۳۸۱، و ر.ک وسائل الشیعه، همان، ج ۲، ص ۹۲۴٫
  20. مغازى، واقدى، ج ۱، ص ۳۱۷ – ۳۱۵٫
  21. تاریخ طبرى، محمد بن جریر طبرى، حوادث سنه سوّم هجرى، جنگ احد، ج ۲، ص ۲۷٫
  22. الاستیعاب، عبداللّه محمد بن عبداللّه قرطبى، ج ۱، ص ۴۲۶؛ مسند، احمد حنبل، ج ۲، ص ۴۰٫
  23. سیره النبویّه، ابن هشام، ج ۳، ص ۱۵۹٫
  24. همان، ص ۱۶۶٫
  25. همان، ص ۱۷۳ – ۱۶۷٫
  26. صحیح بخارى، ج ۴، باب ۷۸۹، فضائل اصحاب النبى فى غزوه التبوک، فتح البارى ج ۸، ص ۴۱۳٫
  27. طبقات ابن سعد، باب تسمیه النساء المسلمات المبایعات، ج ۸، ص ۲۸۲٫
  28. جامع الاصول فى الاحادیث الرسول، محمد بن اثیر جزرى، ج ۱۱، ص ۱۰۱ شماره ۸۵۷۳، صحیح بخارى، ج ۳، ص ۱۴۰، باب البکاء عند المریض.
  29. صحیح بخارى، باب ۸۲۸، ص ۱۵۸، فتح البارى، ج ۳، ص ۱۳۵٫
  30. ولکن نهیت عن صوتین احمقین فاجرین صوت خمش وجوه وشق جیوب” جامع الاصول، همان ج ۱۱، ص ۱۰۵ شماره ۸۵۷۷، ترمذى گفته این حسن و صحیح است.
  31. صحیح بخارى، ج ۱، باب ۸۱۷، کتاب الجنائز، ح ۱۲۰۱٫
  32. مسند احمد حنبل، ج ۲، ص ۴۴۱٫
  33. جامع الاصول، همان، ج ۱۱، ص ۹۵، شماره ۸۵۶۶٫
  34. مقتل، ابوالمؤیّد خوارزمى، ج ۱، فصل ششم در فضائل حسنین، ص ۸۸ ؛ ذخائر العقبى محب الدین طبرى، ص ۱۱۹، باب ۹٫
  35. مستدرک على الصحیحین، کتاب معرفه الصحابه، ج ۳، ص ۱۷۶؛ کنزالعمّال، ج ۱۲، ص ۱۲۳، ح ۳۴۳۰۰؛ المنتظم، ج ۵، ص ۷۸، ج ۶، ص ۳۸۶٫
  36. مجمع الزوائد، نورالدین هیثمى، ج ۹، ص ۱۸۹، باب مناقب الحسین، ذخائر العقبى، باب ذکر رؤیا ام سلمه، ص ۱۴۷، مسند احمد حنبل، ج ۳، ص ۲۶۵٫
  37. الصواعق المحرقه، ابن حجر، فصل سوم فى الاحادیث الوارده فى بعض اهل البیت، ص ۱۹۲، اعلام النبوه، ماوردى، ص ۸۳، مقتل خوارزمى، ج ۱، ص ۱۵۹٫
  38. مجمع الزواید، ابوبکر هیثمى، باب مناقب حسین بن على، ج ۹، ص ۱۸۸، کنزالعمّال، همان، ج ۶، ص ۲۲۳٫
  39. مقتل خوارزمى، فصل چهاردهم، ج ۲، ص ۱۶۷٫
  40. مقتل ابن جوزى، ج ۱، ص ۱۶۴٫
  41. سوره شورى، آیه ۴۲٫
  42. این بخش را در ذیل پرسش عزادارى در قرآن و آیه مودت توضیح داده شده.
  43. سوره احزاب،آیه ۲۱٫
  44. محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربى، ج ۴۴، ص ۳۸۱٫
  45. ر.ک: فرهنگ عاشورا، ص ۲۷۱ – ۲۶۸؛ پرسش‏ها و پاسخ‏ها، ج ۱۳، نشر معارف، ص ۱۶۸ – ۱۶۷٫
  46. ر ک: پاسخ‏ها و پرسش‏ها، ص ۱۷۹ – ۱۷۸؛ با حسین، نفس مطمئنه، ص ۱۸ – ۵٫
  47. بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۲۴۵ ،۲۴۳ ،۲۲۳، ص ۲۹۳ ،۲۹۱ ،۲۸۲ ،۲۸۱، و….
  48. شیخ صدوق، امالى، ص ۷۷٫
  49. همان، ص ۲۸۹ – ۲۸۲٫
  50. آیه اللّه حاج آقا على صافى گلپایگانى، راز دل، ص ۵۷۶٫

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *