در ۲۰ خرداد سال ۱۳۹۳ خبر عجیب اشغال شهر موصل به دست گروه تروریستی داعش در مدت ۲۴ ساعت، به سرتیتر رسانه‌های مهم منطقه و جهان تبدیل و سرآغاز تحولاتی بزرگ در سطح عراق، و منطقه شد.
در این مقاله به بررسی وضعیت شهر موصل پیش از اشغال به دست داعش، روند اشغال این شهر و همچنین در سایه حکومت داعش و عملیات آزادسازی این شهر می‌پردازیم:
موصل؛ دومین شهر بزرگ عراق
موصل مرکز استان نینوی در شمال عراق، به فاصله ۴۶۵ کیلومتری بغداد، از شهرهای تاریخی و دومین شهر بزرگ این کشور است که در هنگام اشغال، حدود دو میلیون نفر شامل ۸۰ درصد مردم عرب اهل سنت و بقیه از اقلیت های قومی، مذهبی و دینیِ دیگری چون مسیحیان، شبک‌ها، کردها، شیعیان و ترکمان‌ها در آن زندگی می‌کردند. شهرت موصل به دلیل تجارت با کشورهای مجاور عراق از جمله سوریه و ترکیه است.
اشغال داعش
عناصر گروه تروریستی داعش پس از درگیری‌های محدودی توانستند شهر موصل را در ۲۰ خرداد ۹۳ اشغال کنند. این در حالی بود که همه تصور می‌کردند نظامیان عراقیِ مستقر در این شهر مقاومت کرده و مانع از اشغال ان به دست داعش شوند، اما این اتفاق نیفتاد و تروریست‌ها تنها با مقاومت محدودی از سوی نیروهای پلیس فدرال عراق مواجه شدند. با وجود اینکه ده‌ها هزار نیروی نظامی عراق در شهر موصل و اطراف آن مستقر بودند، اما مقاومت این نیروها در برابر داعش تنها یک روز طول کشید و پس از آن نیروهای نظامی عراق شهر موصل را ترک کردند!.
داعش پس از اشغال شهر موصل توانست با غارت پادگان‌ها، پایگاه‌ها و مقرهای نظامیِ این شهر تعداد زیادی سلاح، مهمات و تجهیزات نظامی را به غنیمت بگیرد. همچنین پس از اشغال شهر موصل صدها میلیون دلار از اموال دولت عراق به دست داعش افتاد.
پیشروی سریع داعش در عراق
داعش پس از اشغال شهر موصل توانست طی مدت کوتاهی مناطق زیادی را در استان‌های صلاح‌الدین، کرکوک، الانبار و دیالی عراق نیز به اشغال خود درآورد. پیشروی داعش در عراق پس از اشغال شهر موصل به اندازه‌ای سریع بود که نیروهای این گروه تروریستی در طی چند روز به دروازه‌های شهر بغداد، پایتخت عراق رسیدند.
غارت انبارهای سلاح و مهمات ارتش و پلیس عراق در شهر موصل توسط داعش موجب قدرتمندترشدن این گروه تروریستی شد و داعش توانست با انتقال بخشی از این سلاح‌ها و مهمات به سوریه مناطق جدیدی را در این کشور به اشغال خود درآورد.
حضور سرکرده داعش در موصل
تروریست‌های داعش پس از اشغال شهر موصل دست به اقدامات مختلفی در این شهر زدند. از جمله این اقدامات، تخریب آثار تاریخی و اماکن مذهبی از جمله قبر حضرت یونس را در شهر موصل به بهانه مبارزه با شِرک تخریب کردند.
ابوبکر البغدادی سرکرده داعش پس از اشغال شهر موصل به صورت علنی در یکی از مساجد این شهر حضور پیدا کرد و با ایراد خطبه‌ای از تشکیل حکومتی موسوم به خلافت اسلامی در مناطق اشغالی عراق و سوریه توسط داعش خبر داد.
بعد از اشغال موصل، طرافداران داعش در جهان افزایش پیدا کرد و گروه‌های تروریستی گوناگونی در کشورهای مختلف جهان با ابوبکر البغدادی سرکرده داعش بیعت کردند.
شهر موصل پیش از اشغال به دست داعش، یکی از مناطق زندگی مسیحیان و شیعیان عراق بود و تعداد زیادی کلیسا در این شهر وجود داشت، اما اشغال شهر موصل به دست داعش پایان حضور اقلیت‌های دینی و مذهبی در این شهر بود. داعشی‌ها پس از اشغال شهر موصل، کلیساها و حسینیه‌ها را در این شهر تخریب کردند.
صدور فتوای جهاد کفایی در عراق
یکی از اتفاقات مهم پس از اشغال شهر موصل اعلام فتوای جهاد کفایی از سوی آیت‌الله سیستانی از مراجع عظام تقلید بود. فتوایی که اعلام آن از سوی مراجع تقلید شیعه در یک قرن اخیر کمتر سابقه داشته است و این فتوا اتفاقی مهم در تاریخ معاصر عراق به شمار می‌رود. اعلام فتوای جهاد کفایی از سوی آیت‌الله سیستانی موجب هجوم صدهاهزار نفر از مردم عراق به پادگان‌های نظامی در این کشور برای اعزام به مناطق عملیاتی و نبرد با داعش شد.
فتوای جهاد کفایی آیت‌الله سیستانی، جرقه تشکیل نیروی الحشد الشعبی(بسیج مردمی عراق) را زد. الحشد الشعبی از اجتماع اعضای گروه‌های مقاومت عراقی و داوطلبان مردمی این کشور ایجاد شد و این نیرو توانست در مدت کوتاهی پیروزی‌های زیادی را ضد داعش در عراق کسب کند.
الحشد الشعبی اکنون به عنوان یک نیروی رسمی نظامی در عراق شناخته می‌شود که زیرنظر نخست وزیر این کشور که فرمانده کل قوای عراق است، فعالیت می‌کند. الحشد الشعبی از نیروی مقاومت بسیج در ایران الگو گرفته و این نیرو طی سال‌های اخیر توانسته مناطق وسیعی از عراق همچون شهرهای تکریت و بیجی را از اشغال داعش خارج کند.
اشغال شهر موصل موجب تغییرات گسترده در رده مسئولان سیاسی و فرماندهان ارشد نظامی در عراق شد، زیرا اشغال این شهر شکست بزرگی برای ارتش عراق محسوب می‌شد. به همین دلیل فرماندهان نظامی عراق مجبور به انجام تغییرات گسترده در ارتش این کشور شدند تا ارتش عراق بتواند دوباره برای آزادی شهر موصل و شکست داعش آماده شود.
دلایل اشغال موصل به دست داعش
اشغال شهر موصل دلایل مختلفی از جمله خیانت‌های آشکار و پنهان مسئولین این شهر داشت. مسئولین موصل از جمله اثیل النجیفی استاندار آن سعی کردند پیش از اشغال شهر، فضا را در این شهر به سوی طائفه‌گرایی پیش ببرند و زمینه را برای اشغال موصل به دست داعش فراهم کنند. آنها ارتش و پلیس عراق را یک نیروی شیعی معرفی می‌کردند تا بین نیروهای نظامی عراق و مردم شهر موصل فاصله بیندازند و بتوانند از این آب گل‌آلود به نفع خود و داعش ماهی بگیرند.
برخی از گروه‌های سیاسی منتسب به اهل سنت در عراق هم برای حمله داعش به موصل زمینه‌سازی کردند. اعضای این گروه‌ها از ماه‌ها پیش از اشغال موصل دست به تحصن گسترده‌ای در میادین اصلی شهرهای سنی‌نشین عراق از جمله موصل زدند. آنها در این تحصن‌ها به حکومت عراق حمله و نیروهای نظامی این کشور را افراد شبه نظامی طائفه‌گرا و ضد اهل سنت معرفی کردند.
تحصن طولانی مدت برخی از سیاستمداران اهل سنت عراق در شهرهای سنی‌نشین این کشور همچون موصل، زمینه را برای تضعیف حاکمیت حکومت عراق در این شهرها فراهم کرد. همچنین داعش در طول مدت برگزاری تحصن‌ها در شهرهای سنی‌نشین عراق دست به جذب گستردۀ نیرو در این شهرها زد و توانست خود را برای اشغال شهرهای سنی‌نشین عراق به‌خصوص موصل آماده کند.
حمایت کشورهای عربی از داعش
برخی از کشورهای عربی در منطقه هم از اشغال شهر موصل به دست داعش حمایت کردند. رسانه‌های این کشور در روزهای ابتدایی حمله داعش به شهرهای عراق، از اقدام این گروه تروریستی در اخبار خود به عنوان قیام مردم اهل سنت عراق بر ضد حکومت شیعی این کشور یاد کردند. برخی از رسانه‌های عربی نیز تا مدت‌ها حضور داعش در شهرهای عراق را انکار کردند.
مهم‌ترین دلیل حمایت برخی از دولت‌های عربی از حمله داعش به موصل، عصبانی بودن این دولت‌ها از رابطه گرم دولت عراق با دولت ایران بود. این دولت‌های عربی زمانی که دیدند نمی‌توانند رابطه بین ایران و عراق را قطع کنند، سعی کردند با حمایت از داعش، دولت عراق را تضعیف کنند. یکی از اهداف داعش از اشغال شهر موصل ضربه زدن به محور مقاومت و دورکردن عراق از این محور و ایران بود، اما این هدف داعش محقق نشد.
ایران پس از اشغال موصل نخستین کشوری بود که برای مبارزه با داعش به کمک دولت عراق رفت و در ایجاد و گسترش الحشد الشعبی(بسیج مردمی عراق) یار و یاور این کشور بود. حتی تعدادی از مستشاران نظامی ایران در کنار نیروهای الحشد در جبهه‌های نبرد با داعش در عراق به شهادت رسیدند.
رفتار تروریست‌های داعشی با مردم موصل
داعش پس از اشغال شهر موصل به هر بهانه‌ای مردم را بازداشت و به زندان انداخت و فجیع‌ترین شکنجه‌ها را در زندان‌های خود علیه مخالفانش انجام داد. انجام اعدام‌های گسترده در شهر و ایجاد رعب و وحشت از دیگر اقدامات داعش در این شهر بود. این گروه تروریستی، این اعدام‌ها را به بهانه‌های واهی و به صورت علنی در میدان‌های شهر موصل انجام می‌داد تا با گرفتن زهرچشم از مردم این شهر و ترساندن آنها جلوی هرگونه قیام مردمی علیه خود را بگیرد.
داعش پس از اشغال موصل، دست به مصادره گسترده املاک مخالفان خود در این شهر زد و پس از بیرون کردن شهروندان موصلی از خانه‌هایشان، اعضا و نیروهای خود، به‌خصوص جنگجویان خارجی را در این خانه‌ها جای داد. داعش به خاطر کوچک‌ترین مخالفتی توسط شهروندان موصلی با این گروه تروریستی، خانه‌های آنها را مصادره می‌کرد.
داعش گرچه به نام دفاع از اهل سنت در عراق دست به اشغال موصل و شهرهای دیگر زد، اما سنی‌های عراق بیش از شیعیان این کشور از اقدامات داعش ضربه دیدند. این گروه تروریستی بیش از آنکه شیعیان عراق را بکشد، اهل سنت این کشور را کشت.
نتیجه اشغال شهر موصل به دست داعش، تخریب بخشی از زیرساخت‌های این شهر بزرگ عراق از جمله تعدادی از پل‌های اصلی این شهر و دانشگاه موصل بود.
استفاده تبلیغاتی داعش از اشغال موصل
داعش پس از اشغال موصل، به صورت گسترده در برنامه‌های تبلیغاتی خود از این شهر استفاده کرد. این گروه تروریستی فیلم‌های تبلیغاتی بسیاری را در شهر موصل ساخت و سعی کرد که این شهر را به عنوان مدینه فاضله برای مسلمانان جهان معرفی کند تا بتواند افرادی را از سراسر جهان به سوی شهر موصل بکشاند و آنها را جذب خود کند.
داعش پس از اشغال موصل تلاش کرد تا کودکان و نوجوانان این شهر را به عضویت خود درآورد. و گروهی را به نام اشبال خلیفه تشکیل و در قالب این گروه کودکان و نوجوانان این شهر را تحت آموزش‌های عقیدتی و نظامی قرار داد. این گروه تروریستی از اعضای کودک و نوجوان خود در مقابل نیروهای نظامی عراق در شهر موصل استفاده کرد و حتی کودکان و نوجوانان داعشی در این شهر دست به عملیات انتحاری علیه نظامیان عراقی زدند.
آواره شدن مردم موصل به دست داعش
یکی از تبعات اشغال شهر موصل به دست داعش، آواره شدن گسترده مردم این شهر بود. اقدامات سرکوبگرانه داعش در شهر موصل موجب شد که بسیاری از مردم این شهر پس از اشغال آن، به هر طریق ممکن از موصل مهاجرت کنند و به شهرهای دیگر بروند.
آوارگی مردم موصل از آغاز اشغال این شهر به دست داعش آغاز شد و با شروع عملیات آزادی شهر موصل توسط نیروهای نظامی عراق، حجم خروج مردم از این شهر بیشتر شد. همچنین داعش اموال آوارگان موصلی از جمله منازل آنها را مصادره کرد.
اشغال شهر موصل به دست داعش و ادامه آن تا کنون موجب آوارگی بیش از یک میلیون نفر از ساکنان این شهر شده است. این آوارگان توسط دولت عراق در اردوگاه‌ها و شهرهای مختلف این کشور اسکان پیدا کرده‌اند.
داعش با اشغال شهر موصل به دنبال ایجاد یک جنگ طائفه‌ای میان شیعیان و اهل سنت درعراق بود، اما نه تنها این اتفاق نیفتاد، بلکه پس از اشغال شهر، وحدت میان شیعیان و اهل سنت در عراق بیشتر شد. شیعیان عراق آوارگان اهل سنت این کشور به‌خصوص اهالی موصل را در مناطق خود پذیرفتند، از آوارگان عراق استقبال شد و آنها در این مناطق اسکان داده شدند.
تلاش ترکیه برای نفوذ در موصل
یکی از تحولات پس از اشغال شهر موصل تلاش دولت ترکیه برای حضور نظامی در عراق به‌خصوص در اطراف شهر موصل بود. دولت ترکیه از گذشته ادعاهایی در خصوص تعلق شهر موصل به کشور خود داشت و در این راستا سعی کرد نیروی‌های مردمی سنی مذهب را برای عملیات آزادی موصل آموزش بدهد تا بتواند نفوذ ترکیه در موصل را برای همیشه تثبیت کند.
دولت ترکیه طی سال‌های اخیر به بهانه مبارزه با داعش و آموزش نیروهای نظامی با اعزام سرباز و افسر به خاک عراق، پادگانی را در اطراف شهر موصل ایجاد کرده است. این اقدام با واکنش دولت و گروه‌های سیاسی عراق مواجه شد. الحشد الشعبی نیروهای نظامی ترکیه در عراق را اشغالگر خواند و تهدید به حمله نظامی به این نیروها کرد. در نهایت این موضع‌گیری‌ها موجب عقب‌نشینی ترکیه از نقشه خود در موصل شد و هیچ‌کدام از نیروهای تربیت شده ترکیه در عملیات آزادسازی موصل حضور ندارند.
در عملیات آزادسازی محلات شهر موصل تنها نیروهای ارتش و پلیس فدرال عراق شرکت کردند و نیروهای الحشد الشعبی(بسیج مردمی عراق) در عملیات نظامی داخل خود شهر موصل حضور نداشتند. نیروهای الحشد مسئولیت پاکسازی مناطق پیرامون شهر موصل از دست تروریست‌ها را به عهده گرفتند تا راه فرار این تروریست‌ها از شهر موصل به بیرون را ببندند.
عملیات آزادسازی شهر موصل
نیروهای نظامی عراق در روز ۲۶ مهرماه سال گذشته عملیات آزادسازی شهر موصل را با نام «قادمون یا نینوی» با فرمان حیدرالعبادی نخست‌وزیر این کشور آغاز کردند. این نیروها طی سه ماه توانستند مناطق شرقی موصل را به صورت کامل از دست داعش آزاد کنند. پس از آزادی مناطق شرقی موصل وقفه یک ماهه‌ای در عملیات آزادسازی این شهر رخ داد و نیروهای نظامی عراق در یکم اسفندماه سال ۹۵ عملیات آزادسازی مناطق غربی شهر موصل را آغاز کردند که این عملیات هنوز ادامه دارد.
یکی از دلایل اصلی طولانی شدن زمان عملیات آزادسازی شهر موصل، مقاومت شدید تروریست‌های داعشی در داخل این شهر است. گروه تروریستی داعش از همه توان خود برای مقاومت در برابر نیروهای عراق در شهر موصل استفاده کرده است. این گروه تروریستی می‌داند که آزاد شدن شهر موصل به معنای پایان عمر حکومت خودخوانده‌اش در عراق است، به همین دلیل به این راحتی حاضر به ترک این شهر نیست.
پس از شکست‌های سنگین و از دست دادن موصل و مناطق گسترده‌ای از اطراف موصل، داعش تلاش می‌کند به هر طریق ممکن مناطق مرزی مشترک عراق و سوریه را حفظ کند.
تاکتیک داعش برای مقاومت در موصل
تروریست‌های داعشی در شهر موصل و در برابر نظامیان عراقی دست به جنگ خیابانی زدند و با این اقدام سرعت پیشروی این نظامیان را در این شهر کُند کردند. داعش از این تاکتیک در مناطق قدیمی شهر موصل که بافت متراکم‌تری داشت، بیشتر استفاده کرده است.
یکی دیگر از تاکتیک‌های داعش برای کند کردن پیشروی نیروهای نظامی عراقی در شهر موصل استفاده از سپر انسانی است. تروریست‌های داعشی مردم را در مقابل خود قرار می‌دهند تا نیروهای مسلح عراقی نتوانند پیشروی کنند و مجبور شوند به خاطر حفظ جان مردم موصل پیشروی را در موصل متوقف کنند.
از طرفی داعش سعی کرده به هر قیمتی که جلوی فرار مردم را از این شهر بگیرد تا سرعت پیشروی نیروهای عراقی با حضور مردم در موصل کاهش پیدا کند. البته این گروه تروریستی نتوانست به صورت کامل جلوی فرار مردم را از این شهر بگیرد، اما به هر حال داعش صدها تن از شهروندان موصلی از جمله زنان و کودکان را اعدام و زندانی کرد تا مردم این شهر از دست این گروه تروریستی فرار نکنند.
گروه تروریستی داعش از ابتدای شروع عملیات آزادسازی شهر موصل به صورت گسترده از بمب‌ها، تله‌های انفجاری و خودروهای بمب‌گذاری شده در این شهر استفاده کرده است تا جلوی پیشروی نیروهای نظامی عراقی را بگیرد. همچنین در طول این عملیات صدها عامل انتحاری داعش خودشان را در برابر نظامیان عراقی در مناطق مختلف موصل منفجر کردند تا جلوی آزادسازی این شهر را بگیرند.
داعش در درگیری‌های شهر موصل از گردان‌های زبده خود که جنگجویانی با ملیت‌های مختلف، همچون روسی، ترکیه‌ای، مغربی و تونسی داشت، به صورت گسترده استفاده کرد، اما وارد شدن این گردان‌های زبده داعش در درگیری‌های شهر موصل موجب نابودی آنها شد. در نهایت داعش مجبور شد به نیروهای نظامی محلی خود در درگیری‌های شهر موصل تکیه و از این نیروها به صورت گسترده دراین شهر استفاده کند.
استفاده داعش از سلاح شیمیایی در موصل
یکی دیگر از اقدامات جنایتکارانه داعش در شهر موصل، استفاده از سلاح شیمیایی بوده. این گروه تروریستی به صورت گسترده در خمپاره‌ها، موشک‌ها و بمب‌های خود در این شهر از گازهای شیمیایی سمی همچون خردل و کلر استفاده کرده است.
استفاده داعش از سلاح شیمیایی در شهر موصل بارها تکرار شد و در این حملات، ده‌ها تن از شهروندان موصلی و نظامیان عراقی جان خود را از دست دادند. اما استفاده گسترده داعش از سلاح شیمیایی در موصل چندان در رسانه‌های جهان بازتاب خبری پیدا نکرد و نهادهای بین‌المللی به این اقدام داعش واکنشی نشان ندادند.
تروریست‌ها در درگیری‌های شهر موصل از سلاح‌های دیگری مانند پهپادهای بمب‌افکن و انتحاری نیز استفاده کرده است. داعش با استفاده از پهپادهای شناسایی مواضع نظامیان عراقی را در مناطق شهر موصل شناسایی و سپس با استفاده از پهپادهای بمب افکن این مواضع را بمباران می‌کند. مناطق مختلف شهر موصل شاهد این‌گونه حملات داعش بود و این گروه تروریستی تصاویر حملات پهپادی خود را به صورت گسترده در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد.
شهر موصل طی عملیات آزادسازی خود شاهد کشتار صدها تن از شهروندان غیرنظامی خود در بمباران جنگنده‌های آمریکایی بوده است. ارتش آمریکا بارها به بهانه مبارزه با داعش مناطق مختلف شهر موصل را بمباران کرد که در این حملات تعداد زیادی از شهروندان غیرنظامی موصلی از جمله زنان و کودکان جان خود را از دست دادنده‌اند. جنگنده‌هایی آمریکایی پیش از این هم بارها مواضع نیروهای نظامی عراق را بمباران کرده بودند. مقامات آمریکایی در واکنش به این حملات آنها را اشتباهات غیرعمدی! خواندند.
قطعی بودن شکست داعش در موصل
شکست داعش در شهر موصل قطعی است و اکنون بسیاری از مناطق این شهر از دست این گروه تروریستی آزاد شده است. تروریست‌های داعشی تنها توانستند که زمان شکست نهایی خود در شهر موصل را کمی به عقب بیندازند تا دیرتر از این شهر خارج شوند.
با توجه به روند کنونی عملیات آزادسازی شهر موصل پیش بینی می‌شود که در آینده بسیار نزدیکی خبر آزادی کامل این شهر از سوی مسئولان عراقی اعلام شود. اکنون تروریست‌های داعشی تنها در بخش کوچکی از محلات غربی شهر موصل در محاصره کامل نیروهای نظامی عراق قرار دارند.
در زمان اشغال شهر موصل بخش وسیعی از خاک عراق در شمال و غرب این کشور همچون استان‌های صلاح‌الدین، الانبار، دیالی و نینوی در اشغال داعش بود، اما اکنون در آخرین روزهای عملیات آزادسازی موصل تنها بخش محدودی از خاک عراق در استان‌های نینوی، الانبار و کرکوک در اشغال داعش است و گستره مناطق تحت سیطره داعش در عراق بسیار کم شده است.
اشغال موصل به دست داعش زمینه را برای تشکیل یک حکومت توسط این گروه تروریستی در مساحت زیادی از عراق و سوریه فراهم کرد. بر همین اساس آزادی شهر موصل می‌تواند حکومت خودخوانده داعش در این کشورها را به موزه تاریخ بفرستد.
سوتیترها:
۱٫
تروریست‌های داعش پس از اشغال شهر موصل دست به اقدامات مختلفی در این شهر زدند. از جمله این اقدامات، تخریب آثار تاریخی و اماکن مذهبی از جمله قبر حضرت یونس را در شهر موصل به بهانه مبارزه با شِرک تخریب کردند.
۲٫
داعش با اشغال شهر موصل به دنبال ایجاد یک جنگ طائفه‌ای میان شیعیان و اهل سنت درعراق بود، اما نه تنها این اتفاق نیفتاد، بلکه پس از اشغال شهر، وحدت میان شیعیان و اهل سنت در عراق بیشتر شد. شیعیان عراق آوارگان اهل سنت این کشور به‌خصوص اهالی موصل را در مناطق خود پذیرفتند، از آوارگان عراق استقبال شد و آنها در این مناطق اسکان داده شدند.