تدوین و تنظیم:حجهالسلام و المسلمین محمد رضا مصطفی پور
یکی از فضائل مهم انسانی که ارزش او را بالا میبرد و به او اعتلا میبخشد رعایت حجاب و عفاف است.
هر انسانی لازم است همچون مرواریدی در صدفی، خود را، محفوظ نگهدارد. از این جهت لازم است در شرائط فعلی که برخی مسئله حجاب الهی را به سخره گرفته و آیات قرآن را در این رابطه نادیده گرفتهاند و ضرورت آن را مورد تردید قرار دادهاند به نکاتی در این رابطه توجه شود که عبارتند از:
یکم: عَفاف و حجاب، سیرت و صورت متعامل و متقابل انسان فضیلتمحور است، زیرا هویّت اصیل بشر همانا عقل نظریِ حاکم بر وهم و خیال در بُعد اندیشه و عقل عملی والیِ بر شهوت و غضب در بُعد انگیزه است. مقدار رقیقی از عفاف، مایه احترام به حجاب شده و رعایت حجاب، پایه تحکیم عفاف خواهد بود. انسانِ عفیف، حیثیت ارجمند خود را امانت خدا میداند و با صیانت از آن، امینالله میشود و هرگز به خود اجاره نمیدهد که حق الهی را هزینه کند یا حراج نماید و با مبتذل شدن، آن را به بیگانگان مبذول دارد. این انسانشناسی ویژه، قلمرو حق و تکلیف را از هم جدا میکند و هیچگاه به کسی فرصت نمیدهد که خود را مالک حیثیت بداند و در برابر حکم خداوند دعوای انّیّت کرده و هوای خویش را بر فتوای الهی مقدّم بدارد.
پردهداریِ عفیفانه، مانع پردهدریِ هتّاکانه است. عفیف که فرهنگبان عفّت است از بیحجابی یا بدحجابی رنج میبرد. آن ملکهٴ مستور، عاملِ این مُلک محجوب است.
درونت گر نبودی کیمیاگر
به هر دم خون و بلغم جان نگشتی
نهاندار این سخن را زانکه زرها
اگر پنهان نبودی کان نگشتی(۱)
آن که چشم درونی وی از رؤیتِ جمالِ اسمای الهی محروم است:«أَعیُنُهُمفِیغِطَاءٍ عَن ذِکرِی»(۲)، «چشمهایشان در پرده بود و به یاد من نیفتادند و قدرت شنوائى نداشتند- چشم بیرونی او از نگاه نامحرمانه مصون نیست. فقط کوراناند که نگاه آلوده دارند.»
دوم: حجاب که یک امر طبیعی است، مانع دیدن یا شنیدن و برخورد بدنی است؛ ولی عَفاف که یک امر فراطبیعی است، مانع خواسته برخاسته از هوا و حاجب گرایش قلبی است و چون ملکه نفسانی و منزّه از مادّه است میتوان از آن به حجاب نوری یاد کرد که همانند. نماز، حاجبِ مُنکَر است. این فضیلتِ درونی همانند آن اَدَب بیرونی، ویژه انسانِ سالک است که «حَیِّ متألّه» لقب گرفته نه حیوان ناطق. بر اساس «تفسیر انسان به انسان» بیحجابی یا بدحجابی، هر چند آثار شومی به بار میآورد؛ لیکن بدترین اثر آن آسیبی است که به حریم هویّت انسان میرسد، زیرا غیرت، یکی از عناصر محوری کمال بشری است و معنای آن غیرزدایی است، به طوری که نه به قلمرو شخصی غیر، تجاوز شود و نه تعدّیِ غیر به حریم شخصی خویش را تحمل نماید. و اگر در سخنان نورانی امیرمؤمنان علی(ع) چنین آمده است که «ما زنی غیورٌ قطّ»(۳) هیچ انسان غیرتمندی تن به بی عفتی نمیدهند پاکدامنی انسان به میزان غیرت اوست.یا «عفّته علی قدر غیرته»(۴) ناظر به همین مطلب است.
سوم: عفاف که به معنای بسنده نمودن به مقدار حلال و پرهیز از زیادهخواهی است، جامع فضیلت مالی و غریزی است. انسانِ عفیف، به طور رایگان سرپرستی اموال یتیم را به عهده میگیرد و چیزی در قبال زحمتِ نگهداری او و نگهبانی مال وی نمیطلبد و به همان روزی خداداد خود اکتفا میکند:(وَ مَن کَانَ غَنِیّاً فَلیَستَعفِ) (۵)،«هرکه غنی و بینیاز باشد عفت به خرج میدهد و از دریافت مزد خودداری میکند» چه اینکه شخص عفیف تعرّض غریزی نداشته و در صدد همسریابی معقول و مقبول است: «وَ لیَستَعفِفِ الَّذِینَ لاَ یَجِدُونَ نِکَاحاً حَتَّی یُغنِیَهُمُ اللَّهُ مِن فَضلِهِ﴾(۶).«و باید کسانی که هزینه ازدواج و مخارج زندگی را نمییابند پاکدامنی پیشه کنند و از کار زشت پرهیز کنند تا خداوند آنان را از فضل خود بی نیاز کنند»
عِفّت، ضامنِ سلامت دل یا کاشف از آن است، در قبال، طمعورزی به حریمِ غریزیِ بیگانه، عامل مرض قلب یا نشان آن است: «…فَلا تَخضَعنَ بالقولِ فَیَطمَعَ الذی فی قَلْبِه مَرَضٌ و قُلنَ قولاً معروفاً»(۷) «مبادا در حضور مردان به ناز و نرمی سخن بگویید که آنکس که دلش بیمار است و ایمانش ضعیف است طمع میورزد- وظیفه زنان در تأمین سلامت دل، در حجاب گفتاری آنان نیز نهفته است، چه اینکه حجاب مردان، گذشته از صیانت نگاه ناروا، در دستگاه شنوایی اینان نیز تعبیه شده است. قرآن که اهداف فراوانی را در نزول خود دارد، به عنوان شفای بیماریها معرّفی شده: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ القُرآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَهٌ لِلمُؤمِنِین»(۸) «و ما قرآن را برای مومنان مایه شفاء رحمت است فرو فرستادیم»و طبیبانه بیماری دلها را تشریح و داروی شفابخش آن را تبیین میکند، چه اینکه بهداشت و پیشگیری آن را طرّاحی نموده است. لزوم پرهیز از جاذبه رفتاری، گفتاری و کرداری، حجاب مناسبی برای پیدایش مَلکه عَفاف و نگهداری آن است.
چهارم: عَفاف،دژ محکم و حصن رصینی است که از گزند گناه حفظ مینماید، به طوری که انسان عفیف از تیررس شیطان مصون است، چه اینکه از تیر تیز شدن نیز محفوظ خواهد بود، لذا هم از ارائه و نمایاندن شرربار مصون است و هم از رؤیت و دیدن شرّزا سالم خواهد بود.
امام صادق(ع) فرمود: «النظره سهمٌ من سهام ابلیس مسمومٌ و کم من نظرهٍ اَورثت حسره طویله»(۹) «تیری از تیرهای مسموم ابلیس است و چه بسا نگاه کوتاهی که پشیمانی طولانی را بدنبال نگاه داشته باشد.»
هرگونه تماس نامحرمانه و برخورد غیر عفیفانه و پیوند غریزی با نامحرم، گناه ویژه همان عضو محسوب میشود. امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) فرمودهاند: «ما من احد الا و هو یصیب حظّاً من الزنا، فزنا العینین النّظر و زنا الفَم القُبْله و زنا الیدین اللمس».(۱۰)«هر انسان بهرهای از زنا دارد زنای چشم نگاه است و زنای دهن بوسه و زنای دست لمس کردن است» ایمان به خدای سبحان طعم گوارا دارد، ذائقه کسی آن مزه را میچشد که از آسیب نگاه حرام مصون باشد. حضرت امام صادق(ع) فرمود: هر کس برای رضای خداوند نگاه حرام را رها کند، خداوند به او امن و آرامش عطا میکند و او را ایمانی میدهد که طعم آن را مییابد: «من ترکها لله عزّ و جلّ لا لغیره اَعقَبَهُ الله اَمناً و ایماناً یجد طعمه»(۱۱) انسانی که گناه را برای خدا ترک کند به او طعم امنیت و ایمان را میچشاید.
لازم است عنایت شود که عفاف و حجاب، نه ویژه زنان است و نه خصیصه مردان، بلکه هر دو گروه باید کمال خود را در عفاف و جمال خویش را در حجاب جستجو نمایند، چه اینکه آثار عفاف و لوازم حجاب، مخصوص حرفه معیّن نیست، بلکه باید برکات آن را در تمام شئون فردی و جمعی؛ مانند هنر، فیلم و تجسیم مشاهده کرد.
پنجم: عفاف، مایه تقویت نظام امامت است، لذا در نامه امیرمؤمنین(ع) چنین آمد: «اعینونی بورع و اجتهاد و عِفه و سدادٍ»(۱۲)«مرا با پرهیزگاری و تلاش و کوشش و عفت و ایستادگی یاری کنید، لذا جامعه باتقوا، نفوس عفیف دارد: «و انفسهم عفیفه»(۱۳) و زمینه فرشتهخو شدن و با مَلَک محشور گشتن را فراهم مینماید، زیرا جهاد اکبر است: «ما المجاهد الشهید فی سبیل الله باعظمِ اجراً ممّن قَدَرَ فعفَّ لَکادَ العفیفُ ان یکونَ مَلَکاً مِن الملائکه».(۱۴) «مجاهد شهید در راه خدایی از جهت پاداش بالاتر از عفیفی نیست که خودش را حفظ کرد و فرشتهای از فرشتگان گردد.» و تأثیر مثبت عفاف در تأمین سعادت فرد و جامعه، موجب شد تا در دعای حضرت ولیعصر امام مهدی موعود(عج) چنین گفته شود: «…و علی النساء بالحیاء و العفه».(۱۵) «خدا به زنان ما حیاء و عفت عنایت گرداند»
از آنچه بازگو شد میتوان سرّ سپاهی حیا و عَفاف برای عقل در برابر جنود جهل علمی و جهالت عملی را دریافت.(۱۶) عفاف جامعه، گارد مصمّم عقل و ارتش مجهّز رهبری و دژ نفوذناپذیر دینی است. امید است همگان به ویژه جوانان این مرز و بوم اسلامی از آن بهره کافی ببرند.
پینوشت:
- وسائلالشیعه، ط مؤسسه آلالبیت(ع)، ج ۲۰، ص ۱۹۱٫
- وسائلالشیعه، ط مؤسسه آلالبیت(ع)، ج ۲۰، ص ۱۹۱٫
- وسائلالشیعه، ط مؤسسه آلالبیت(ع)، ج ۲۰، ص ۱۹۲٫
- نهجالبلاغه، نامهٴ ۴۵٫
- نهجالبلاغه، خطبهٴ ۱۹۳٫
- نهجالبلاغه، حکمت ۴۷۴٫
- مفاتیحالجنان، دعای امام مهدی(عج).
- الکافی، ج ۱، ص ۲۱؛ «…فکان ممّا اعطی العقل من الخمسه و السبعین الجندوالعفه و ضدّها التهتک …».
- وسائلالشیعه، ط مؤسسه آلالبیت(ع)، ج ۲۰، ص ۱۹۱٫
- وسائلالشیعه، ط مؤسسه آلالبیت(ع)، ج ۲۰، ص ۱۹۱٫
- وسائلالشیعه، ط مؤسسه آلالبیت(ع)، ج ۲۰، ص ۱۹۲٫
- نهجالبلاغه، نامهٴ ۴۵٫
- نهجالبلاغه، خطبهٴ ۱۹۳٫
- نهجالبلاغه، حکمت ۴۷۴٫
- مفاتیحالجنان، دعای امام مهدی(عج).
- الکافی، ج۱، ص۲۱ «…فکان ممّا اعطی العقل من الخمسه و السبعین الجند…والعفه و ضدّها التهتک …».
سوتیتر:
عفاف، مایه تقویت نظام امامت است، لذا در نامه امیرمؤمنین(ع) چنین آمد: مرا با پرهیزگاری و تلاش و کوشش و عفت و ایستادگی یاری کنید. جامعه باتقوا، نفوس عفیف دارد و زمینه فرشتهخو شدن و با مَلَک محشور گشتن را فراهم مینماید