یاران امام (اَبان بن تَغْلِب)

یاران امام  (اَبان بن تَغْلِب)         

امامان ما یارانی مخلص و باوفا داشتند که با
سختی ها و دشواری ها ی دوران بنی امیه و بنی عباس همواره دست به گریبان بودند  و در سخت ترین شرایط ، با پیشوایان  و رهبران خویش (ائمه علیهم السلام ) در تماس
بوده و هر فرصتی را غنیمت شمرده از مقام معظم آنان ، کسب فیض می کردند . وبوسیله
همین اصحاب با وفا و دانش پژوه ، قطره ای از دریای بی کران علوم آل محمد «ص» نسل
به نسل منتقل شد  و به ما رسید .

 این
حاملان علم با تحمل کردن شرائط نا گوار 
زندگی در آن دوره های پر از فتنه  و
آشوب و ستم  ، جان  و مال و 
خاندان و دارائی خویش را در این راه مقدس گذاشته و به حق از اسلام  عزیز پاسداری 
کردند .

اکنون ما بر آن شدیم که یادی  هر چند 
کوتاه از این صاحبان علم و فضیلت در مجله نموده و خلاصه ای از زندگی سراسر
افتخار آنان درج نمائیم . باشد که امت اسلام با چهره های بسیار محبوب  و در عین حال مظلومی که مفاخر بزرگ مکتب تشیع
بشمار می آیند تا اندازه ای آشنا شوند .لازم به تذکر است که در این بررسی کوتاه ،
بدون اینکه برتر ی های علمی یا تسلسل تاریخی را منظور داشته باشیم ، هر باریکی از
این پاسداران بزرگ  اسلام  را در اختیار نموده  و به 
امت پاسدار  اسلام  معرفی 
مینمائیم .

« در مسجد مدینه بنشین و برای مردم فتوا بده و
سئوالهای شرعی آنان را پاسخگو باش . من دوست دارم در شیعیانم شخصی مانند تو پیدا
شود ».

این سخن بزرگ از امام باقر (ع)است که به ابان
بن تغلب  کوفی فرمود . وپس از آن حضرت ،
امام صادق (ع)نیز بر این سخن تاکید کرد . و از اینجا معلوم می شود « ابان » بقدر
مورد اعتماد  این دو امام معصوم بوده که به
او اجازۀ فتوا دادن می دهند . وهمچنین بنظر می رسد ، ایشان نه تنها روایت های  ائمه را خوب شنیده و به یاد سپرده بلکه خوب
فهمیده ودرک کرده بود  که امام نه تنها
بوجود چنین شاگرد برجسته و دانشمندی مباهات می کند و خرسند است که در شیعیان مانند
چنین شخصیتی پیدا شده ، بلکه به او بالا ترین اجازه را می دهد و آن اجازه فتوا
دادن است ، و معنای اجازۀ امام این است که ابان انقدر براحکام شرعیه مسلط بوده که
حق دارد جای امام بنشیند و سئوالهای 
گوناگون  شرعی سئوال کنندگان را
پاسخگو باشد .

ابان ابن تلغب کیست ؟

 یکی
از ستمهای نابخشودنی تاریخ همین است که بیشتر در کنار ستمگران و پادشاهان  بوده و از محضر پر فیض فقیهان و دانشمندان کمتر
استفاده کرده است . و لذا می بینیم به تفصیل درباره جام های شراب و زلف کنیزان و
نقش کاخ های بلورین  ، سخن پرانی کرده و
هزاران فضیلت دروغین را به شاهان 
شاهزادگان نسبت داده ولی کمتر از فضیلت 
ها ، دانش ها ، معنویت ها  و شهامت
های دانشمندان و یاران راستین  اسلام ،
سخنی  بمیان  آورده است . وابان بن تغلب نیز از از این غفلت
و فراموشی  تاریخ  مستثنی 
نیست و تنها برخی از سخنان والای بزرگان دین است که شخصیت استثنائی وکم
نظیر او را به ما شناسانده است .

ابان ، علم فقه و تفسیر قرآن را از محضر امام
زین العابدین و امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهم السلام فراگرفت و تا آنجا
پیش رفت که از شاگردان با رز و بنام اهل بیت به حساب آمد . او یکی از اصحاب بزرگ
است که روایتهایش مورد تصدیق علمای برجسته رجال قرار گرفته و جزء ثقات می باشد .
ونه تنها علمای شیعه او ثقه می دانند که بسیاری از بزرگان اهل سنت  از او به عظمت یاد کرده و توثیق می نمایند .

یاقوت حموی گوید  :« ابان فقیه ، لغت شناس ، قاری قرآن و امامی
(شیعی) است . اوثقه ای بلند پایه و دارای منزلتی سترگ  است . ازعلی بن الحسین و ابی عبدالله (ع) روایت
کرده و درباره واژه های مشکل قرآن ،کتاب نوشته است ».

ابن عدی گوید :« هر چه از او نقل کنند درست
است زیرا مردی راستگو می باشد گر چه مذهبش تشیع است !! او به حق صلاحیت روایت کردن
دارد ».

ابن سعد در طبقاتش ، حاکم در مستدرکش ،
ابونعیم در تاریخش و بسیاری دیگر از او تجلیل کرده و توثیق نموده اند . مسلم ، ترمذی
، ابوداود ، نسّائی و ابن ماجه نیز از او حدیث نقل کرده اند .

ابان از فقهای بنامی است که مردم برای اخذ
احکام  ،گردا  گردش گردش جمع می شدند و از او استفاده می
کردند. و هنگامی که وارد مسجد مدینه می شد ، ستونی را که پیامبر اکرم (ص)برآن تکیه
میداد ، برای او خالی می کردند که کنار ان تکیه دهد و احکام را به مردم برساند.

اولین تفسیر نویس

ابان بن تغلب کوفی ، متخصص در علوم قرآنی بود
، واو اولین کسی است که در این باره کتاب نگاشته است . مرحوم آیه الله سید حسن صدر
در کتاب تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام گوید« ابابن تغلب اولین کسی است که در معانی
قرآن کتاب نوشت . و او نیز اولین کسی است که درباره واژه های مشکل قرآن ، کتابی
تالیف کرد. سیوطی در « طبقات » گواهی می دهد که او اولین مولف در تفسیر واژه های
قرآنی است و در حالی که یاقوت حموی در معجم الادباء می گوید ابان در سا ل 141 وفات
کرده است ، تعجب از حافظ شام ، جلال ادین سیوطی است که در کتاب « اوائل» خود می
گوید اولین کسی که درباره واژه های مشکل قرآن کتاب نوشته ، ابو عبیده معمربن مثنی
است که در سال 208 یا 211 در گذشته است ! و از یاد می برد که وقتی شرح حال ابان بن
تغلب را می نویسد ، او را اولین مولف در این علم می داند …». و اینکه گفته می
شود ، ابان از قاریان قرآن است ، معنایش ان نیست که ابان صدای خوشی داشته است و
کاری جز قرآن خواندن نداشته ، همانگونه که در این زمان مرسوم شده است که قاری قرآن
بیشتر بر افرادی اطلاق می شود که فقط قرآن را با صدای خوب می خوانند و در علم
تجوید مقداری اگاهی دارند . بلکه چون در آن زمان قراءتها آشنائی داشته و به اسرار
و رموز علم لغت مطلع بوده و بهترن قرائت را تشخیص می داده است ، او را قاری قرآن
می دانستند . محمد بن موسی بن ابی مریم گوید: « ابان بن تغلب را شنیدم که قرآن می
خواند . براستی کسی را مانند او ندیدم که قرآن بخواند . او برترین قاریان قرآن بود
».

 ابان
بن عثمان گوید : امام صادق (ع)به من فرمود :« ابان بن تغلب روایتهای بسیاری را از
من نقل کرده ، پس هر چه از آن روایتها برای تو باز گو کند ، تو از طرف منت برای
مردم نقل کن » و در جای دیگری از ابان بن عثمان نقل شده که امام صادق «ع» به او
فرمود : «ابان بن تغلب، سی هزار (000/30) حدیث از من روایت کرده ، آنها را از او
نقل کن ».

عبد الله بن خفقه گوید : ابان بن تغلب به من
گفت : بر گروهی از مردم گذشتم که مرا ملامت می کردند و می گفتند : چرا از جعفر «ع»
روایت نقل می کنی ؟ در پاسخ آنها گفتم : مرا ملامت می کنید در روایت کردن از شخصی
که چیزی از او نپرسیدم جز اینکه فرمود : قال رسول اله « پیامبر می فرماید…»

سلیم بن ابی حبه گوید : خدمت امام صادق «ع»
رسیدم و سئوالهائی کردم . هنگام وداع عرض کردم : خیلی مایلم که از شما سخنان دیگری
بشنوم ولی چه کنم که دسترسی ندارم . فرمود : « ابان بن تغلب را دریاب که از من
حدیث بسیاری شنیده است ، پس هر چه برای تو روایت کرد ، آن را از سوی من برای
دیگران روایت کن ».

تالیفات ابان :

1-   
غریب القرآن : که در آن
واژه های دشوار قرآن را ترجمه قران را ترجمه و تفسیر کرده است .

2-   
معانی القرآن .

3-   
الفضائل .

4-   
القراء ات

5-   
 الاصول فی الروایه علی مذهب الشیعه

در هر صورت ، ابان یکی از برجسته ترین شاگردان
امام باقر و امام صادق علیهما السلام است که خدمات بسیار ارزشمند به اسلام و قرآن
کرده است . و در فضلیت او همین بس که یکجا ، فقط از امام صادق «ع» سی هزار حدیث در
سینه اش جای داشت . 

ابان در سال 141 هجری قمری در گذشت .
هنگامی که خبر وفاتش را به امام صادق (ع)دادند ، حضرت فرمود : « رَحِمهُ الله ،اَمَا
و الله لَقَد اوجَعَ قَلبی موتُ أبان» خدایش رحمت کند به خدا قسم مرگ ابان ، قلب
مرا به درد آورد و آزرده ساخت .

***

منابع استفاده شده: اعيان الشيعه،
الإمام الصادق و المذاهب الاربعه- فهرست ابن النديم- سفينة البحار- تأسيس الشيعه
لعلوم الاسلام- فهرست شيخ طوسي (ره)- طبقات ابن سعد و معجم الادباء حموي.