تفسیر سوره لقمان
قسمت هفدهم
اهمیَّت بپا داشتن نماز
آیت الله مشکینی
«¢Óo_ç6»t ÉOÏ%r& no4qn=¢Á9$# öãBù&ur Å$rã÷èyJø9$$Î/ tm÷R$#ur Ç`tã Ìs3ZßJø9$# ÷É9ô¹$#ur 4n?tã !$tB y7t/$|¹r& ( ¨bÎ) y7Ï9ºs ô`ÏB ÇP÷tã ÍqãBW{$#»[1]
پسرم! نماز را بر پا دار و امر بمعروف و نهی از منکر نما، و در برابر مصائب و
مشکلاتی که به تو می رسد، صابر و شکیبا باش چرا که این از امور مهم و اساسی است.
در آیات پانزدهم و شانزدهم همین سوره، دو اصل مهم اعتقادی در سفارشات لقمان که
مربوط به مبدأ و معاد است، ذکر شده است، و ما در قسمتهای گذشته درباره آنها مطالبی
بیان کردیم، ولی آیه فوق که آیه هفدهم است درباره مسائل اعتقادی نمی باشد، بلکه
بعضی از مسائل فرعی در آن مطرح گردیده که عبارت اند از :
1.
اقامه نماز.
2.
امر به معروف.
3.
نهی از منکر.
4.
استقامت در انجام وظائف.
ما در این قسمت تنها به بیان امر اول اکتفا می کنیم و آن سه امر دیگر را، به
شماره های آینده موکول می نمائیم.
اقامه نماز
در آغاز این آیه می فرماید:« Óo_ç6»t ÉOÏ%r& no4qn=¢Á9$#»
فرزندم! نماز را بر پا دار. در این جمله دو احتمال وجود دارد: یکی اینکه منظور از
«اقم الصلوة» امر شخصی باشد یعنی لقمان فرزندش را موظف می سازد که خود نماز بجای
آورد، و احتمال دوّم این است که مقصود، احیای نماز در جامعه است، یعنی نه تنها خود
او مکلف است که نماز بگذارد بلکه باید فریضه نماز را نیز در جامعه اش زنده ساخته و
مردم را بخواندن نماز تشویق و ترغیب نماید. جلمه ی معروف«اشهد انک قد اقمت الصلوة»
هم که در زیارت حضرت امام حسین (ع) آمده است، نیز منظور به همین معنای دوّم است.
اقامه ی
نماز در ادیان گذشته
و چنانچه از
روایات بر می آید، نماز جزء برنامه های دینی تمام پیامبران الهی بوده است. در
روایت است که حضرت آدم(ع) اقامه نماز نموده است و همانطوری که بعضی از محّرمات در
تمام ادیان آسمانی حرام بوده است که از جمله آنها شراب است و در روایت وارد شده
است که: هیچ پیامبری برانگیخته نشد جز اینکه شراب در شریعت او حرام گردیده بود،
اقامه ی نماز نیز در تمام ادیان و شریعت های آسمانی وارد شده و پیامبران به انجام
آن مأموریت داشته اند.
آیاتی که در
قرآن کریم راجع به بعضی از پیامبران ذکر شده است، دلالت بر این دارد که نماز در
شریعت آنان وجود داشته است. چنانچه درباره حضرت ابراهیم (ع) می فرماید که پس از
ساختن کعبه چنین دعا نمود: «Éb>u ÓÍ_ù=yèô_$# zOÉ)ãB Ío4qn=¢Á9$# `ÏBur ÓÉLÍhè »[2]
پروردگارا من و فرزندانم را از بپا دارندگان نماز قرار بده.
و در سوره
«یونس» می فرماید: «!$uZøym÷rr&ur 4n<Î) 4ÓyqãB ÏmÅzr&ur br& #uä§qt7s? $yJä3ÏBöqs)Ï9 uóÇÏJÎ/ $Y?qãç/ (#qè=yèô_$#ur öNà6s?qãç/ \’s#ö6Ï% (#qßJÏ%r&ur no4qn=¢Á9$# 3 ÎÅe³o0ur úüÏZÏB÷sßJø9$#»[3]
– ما بموسی
و برادرش وحی نمودیم که با پیروانتان در سرزمین مصر منزل گیرید و خانه هایتان را
روبروی یکدیگر قرار دهید و نماز پبا دارید و (ای موسی) مؤمنین را بشارت ده(که
سرانجام، پیروزی از آنان خواهد بود).
در سوره
مریم درباره حضرت اسماعیل(ع) چنین آمده است: tb%x.ur ããBù’t ¼ã&s#÷dr& Ío4qn=¢Á9$$Î/
…»[4]–
اسماعیل خانواده اش را به خواندن نماز امر می نمود.
و راجع به
حضرت زکریا (ع) که در محراب عبادت، مورد خطاب فرشتگان الهی قرار می گیرد، در سوره
مبارکه «آل عمران» می خوانیم:
«çmø?y$oYsù èps3Í´¯»n=yJø9$# uqèdur ÖNͬ!$s% Ìj?|Áã Îû É>#tósÏJø9$# ¨br& ©!$# x8çÅe³u;ã 4ÓzósuÎ/ …»[5] –
پس فرشتگان، زکریا را هنگامی که در محراب به نماز ایستاده بود، ندا کردند که،
همانا خداوند ترا بولادت یحیی بشارت می دهد.
حضرت عیسی
(ع) وقتی بدنیا آمد، ولادت او از زنی که هنوز همسری برای خویش انتخاب ننموده است،
مایه شگفتی مردم شد، حضرت مریم پاسخ آنان را بخود عیسی که در گهواره بود حواله
داد، حضرت عیسی فرمود«…ÓÍ_»|¹÷rr&ur Ío4qn=¢Á9$$Î/ Ío4q2¨9$#ur $tB àMøBß $|ym
»[6] –
خداوند مرا بنماز و زکات تا هر هر وقت که زنده ام، دستور داده است.
و چنانچه از
آیات مزبور بر می آید، نماز در شریعت پیامبران دیگر نیز وجود داشته است، واین خود
دلالت بر اهمیت نماز دارد.
فرق شریعت و
دین
چون از
شریعت و دین، صحبت بمیان آمد، لازم است که فرق میان این دو را بطور مختصر بیان
نمائیم: در قرآن کریم می خوانیم: « ان الدین عندالله الأسلام»[7] –
همانا دین در نزد خداوند اسلام است. یعنی تمام پیامبران برای تبلیغ یک دین که
اسلام است مبعوث شده اند،ولی شریعت چنین نیست چرا که شریعت های پیامبران با هم
تفاوتهائی در کم و زیادی احکام داشته است و اگر بخواهیم این تفاوت را به مثال بیان
نمائیم باید بگوئیم که : دین بمثابه ی پیکر و شریعت به منز له ی لباس است. آنچه در
طی بعثت های مکرر تغییر نموده است، شریعتها بوده ولی دین در عصر تمام انبیاء بزرگ
الهی، همان اسلام بوده و تغییری در آن بوجود نیامده است.
روح و پیکره
ی نماز
همانگونه که
بیان شد نماز گرچه جزء اصول دین نیست ولی با این حال، از آن فروعی بوده که در
شریعت آدم، ابراهیم، موسی، عیسی علیهم السلام و دیگر پیامبران وجود داشته است.
نماز دارای
روح و پیکری است، پیکره ی نماز عبارت از اعمال و اذکار است و روح نماز توجه کامل بخداوند
و حضور قلب می باشد و برای هر یک از اجزاء و شرایط نماز، احکام جداگانه ای است که
بخشی بزرگ از فقه اسلامی را بخود اختصاص داده است.
درباره روح
نماز که همان خلوص نیت و توجه قلبی بخدا در حال نماز است، روایات زیادی وارد شده
است که دلالت بر اهمیت فراوان آن دارد، و اصلاً نمازی که بدون روح باشد، مانند
پیکر بی جان و یا درخت خشکیده است، و همانگونه که درخت خشک، دارای برگ و میوه ای
نیست، نماز ی هم که برای خود نمائی و بدون توجه بخداوند متعال خوانده شود، در
حقیقت از آن ثمره و نتیجه ای که باید برخوردار باشد، بی بهره است.
مردی
روستائی نزد عالمی آمد و گفت: هر گاه من مشغول نماز می شوم از آغاز تا پایان نماز
به فکر گاو گوسفند و باغ و مزرعه ام هستم! آن عالم در پاسخ گفت: اینکه تو داری دل
نیست بلکه ده است که حتی در حال نماز، بجای خداوند، در آن حیوان و مزرعه جای دارد.
شما دو نفر
انسان را در نظر بگیرید، یکی از آنها دارای اندامی متناسب، مزاجی سالم ولی از نظر
فکری و معنوی، فاقد ارزش های انسانی باشد و دیگری از جهت جسمی چنین نباشد ولی از
جهات معنوی و علمی در سطحی بالا قرار داشته باشد، کدام یک از این دو نفر در نظر
شما دارای ارزش و احترام است؟
در روز
قیامت هم نمازی با ارزش است که دارای روح باشد یعنی از آغاز نماز که تکبیرة
الاحرام است تا سلام نماز، تمام توجه انسان، به خداوند باشد. قبلاً این مثال را
زده ایم که اگر ضبط صوتی باشد که بتواند تمام افکار انسان را در حال نماز روی نوار
ضبط نماید و انسان بعد از نماز، آن را باز نموده و به افکار و خیالات پراکنده خویش
گوش فرا دهد از نماز خود شرمنده خواهد شد.
شخصی شنیده
بود که امیرمؤمنان (ع) آنچنان در نماز توجه بخدا دارد که حتی هنگامی که تیری از
پایش در آوردند متوجه آن نشد، با خود گفت: من هم می روم به مسجد کوفه و مانند علی
(ع)دو رکعت نماز با حضور قلب می خوانم. وارد مسجد شد، رو به قبله ایستاد و تکبیر
نماز گفت، یکباره چشمش به مناره ی مسجد افتاد، شروع به شمردن آجرهایی که در
ساختمان مناره بکار رفته است نمود!! وقتی متوجه شد مشغول نماز است که به سلام آخر
نماز رسیده! آیا چنین نمازی می تواند نهی از فحشا و منکر کند؟
همانگونه که
در آیه آمده است:«انّ الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر».
نیاز انسان
به نماز
نماز برای
ساختن انسان و برای پرورش روح و تحصیل معنویت است، بنابراین انسان برای تربیت روح
و ساختن خویش همان اندازه نیاز به نماز دارد که نیاز به هوا دارد، اگر هوا به
انسان نرسد می میرد، و یا چنانچه هوای ناسالم و آلوده وارد ریه او گردد، مبتلا به
بیماری می شود، از اینرو قرآن کریم درباره نماز می فرماید« ان الصلوة تنهی عن
الفحشاء و المنکر»[8] -نماز انسان
را از ارتکاب هر کار زشت باز می دارد.
انسانی که
حق نماز را ادا نکند و آن توجه و حضور قلب لازم را در نماز نداشته باشد، او در
حقیقت نیاز روحی خود را بطور کامل تأمین نکرده است. اگر می بینید که خدای نخواسته
بگناه آلوده می شوید، مثلاً اگر بازاری هستید برای سود بیشتر دروغ می گوئید! اگر
جوانید بدنبال چشم چرانی هستید! و و…. باید بدانید آن نمازی را که «تنهی عن
الفحشاء و المنکر» است انجام نمی دهید، و نماز شما فاقد روح و توجه بخداوند است و
لذا شما را از گناه باز نمی دارد.
نماز وسیله
ارتباط با خداوند
نماز
مهمترین وسیله توجه و ارتباط انسان با خداوند است، در حدیث وارد شده است: « الصلوة
معراح المؤمن» نماز وسیله عروج انسان است نماز معراج مؤمن است که روح انسان را از
توجه به غیر خدا و از توجه به مادیات، باز می دارد و بسوی خدا پرواز می دهد تا
آنجا که تنها توجه باو پیدا نماید و از غیر او دل ببرد. البته نماز ی معراج است که
دارای روح باشد در روایت است:«الصلوة قربان کلی تقی»- نماز وسیله تقرب انسان با
تقوی بخدا است.
فواید سیاسی
نماز
از نظر
سیاسی نیز نماز دارای آثار بسیاری است. این انقلاب بزرگ اسلامی از برکت نمازهای
جماعت بثمر رسید. این مردم بودند که در مساجد اجتماع کردند و نماز جماعت را برگزار
نمودند و به سخنرانیها گوش فرا دادند تا اینکه بینش مذهبی و سیاسی تحصیل نمودند و
آنگاه این انقلاب عظیم را بوجود آوردند.
نماز اول
وقت
در اینجا
مناسب است روایتی از رسول اکرم (ص) درباره فضیلت نماز اول وقت نقل نمائیم: قال
رسول الله (ص):«لا یزال الشیطان هائباً لابن آدم ذعرامنه ما صلّی الصلوات الخمس
لوقتهنّ فاذا ضیّعهنّ اجترأ علیه فادخله فی العظائم»[9] –
پیوسته شیطان از بنی آدم تا هنگامی که نمازش را در وقت فضیلت آن می خواند در خوف و
وحشت است، ولی اگر نماز را در وقت فضیلت نخوانده، شیطان جرأت فریب دادن او را پیدا
نموده و او را به ارتکاب گناهان کبیره وا می دارد.
منظور از
شیطان، چه نفس اماره انسان باشد یا خود شیطان فرد و جامعه ای که مراعات اوقات
فضیلت نمازهای پنجگانه را بنماید، شیطان از آن فرد و جامعه ترسناک و گریزان است و
طمعی در گمراهی وی نمی کند وگرنه از راه کم توجهی به وقت نماز در او نفوذ نموده و
بر وی چیره می گردد.
نماز جمعه
نیز یکی از آن نمازهائی است که شیاطین و حتی شیطان بزرگ (آمریکا) از آن وحشت دارد
زیرا این اجتماعات بزرگ نمازهای جمعه است که بینش مذهبی و سیاسی و شور و حماسه
انقلابی مردم را تقویت کرده و فریاد رسای مرگ بر امریکای آنان، لرزه بر اندام
شیطان بزرگ می افکند. بنابراین باید قدر این نمازهای جمعه را بدانید و برای آن
اهمیت فراوان قائل باشید و شرکت در نمازهای جمعه را برکارهای دیگر ترجیح دهید. خداوند
همه را از نمازگزاران واقعی قرار دهد.