ياران امامان
صفوان بن يحيي
سيّد محمّد جواد مُهري
صفوان بن يحيي از مخلصترين
و راستگوترين ياران امام است. او از فقهاي اصحاب ميباشد كه امام كاظم (ع) را درك
كرده و از آن حضرت روايت كرده است و در زمان امام جواد (ع) از دنيا رفته ولي بيشتر
اوقات خود را در محضر امام رضا سلام الله
عليه گذرانده و داراي مقام و منزلت ويژهاي در نزد آن حضرت بوده و از وكلاي ايشان
نيز بوده است. كتابهاي حديث پر است از نام صفوان و با شمارش روايات زيادي كه ايشان
از ائمه يا اصحاب ائمه نقل كرده و يا از او نقل كردهاند، 1181 مورد ميباشد. بنابراين،
صفوان نه 1181 مورد ميباشد. بنابراين، صفوان نه تنها يار امامان و از فقهاي زمان
خود بوده كه يكي از مشهورترين روات حديث است، و احتمالاً روايات بسيار ديگري نيز
از امامان نقل كرده باشد كه در اثر فشارهاي و خيانتهاي دشمنان اهل بيت از بين رفته
و تلف شده است.
نجاشي«ره» گويد: صفوان
بن يحيي را منزلتي والا از نظر زهد و عبادت و پارسائي است كه در عبادت و ورع مانند
او در زمان خودش ديده نشده است. صفوان 30 كتاب تأليف كرده است كه از آن جمله: كتاب
الوضوء- كتاب الصلاة- كتاب الحج- كتاب الزكاة- كتاب النكاح- كتاب الطلاق- كتاب
الفرائض- كتاب الوصايا- كتاب الشراء و البيع- كتاب العتق و التدبير- كتاب البشارات
و نوادر ميباشد. صفوان بن يحيي رحمة الله عليه در سال 210 (هجري قمري) از دار
دنيا رفت.
شيخ طوسي«ره» گويد:
صفوان بن يحيي كوفي كه كنيهاش ابومحمّد است، از راستگوترين، پارساترين و موثقترين
افراد زمان خود نزد اهل حديث بود. آنگاه شيخ داستان جالبي از ايشان نقل ميكند كه
دليل امانت و همچنين اخلاص او در عبادت است:
صفوان بن يحيي همراه با
دو نفر از دوستانش به نامهاي عبدالله بن جندب و علي بن نعمان به مكّه مشرّف ميشوند،
و پس از انجام اعمال در كنار خانه خدا با هم عهد ميكند كه هر گاه يكي از آنها از
دنيا رفت، دو نفر ديگر اعمال او را به عهده گرفته، تا زندهاند نماز و روزه و حج
و زكات بجاي او انجام دهند و هر گاه دومي از دنيا رفت، آن فرد سوم، همگام با اعمال
خودش، اعمال آن دو نفر را نيز انجام دهد. از قضا آن دو نفر قبل از صفوان از دنيا
رفتند، ولذا صفوان تا زنده بود اعمال آنان را نيز انجام ميداد؛ در هر شبانه روز
150 ركعت نماز ميخواند (فرايض و نوافل) و در سال سه ماه روزه ميگرفت و سه بار در
سال زكات اموالش را ميپرداخت، و بالاتر اينكه نه تنها اين اعمال را بجاي آنان
انجام ميداد كه هر گاه كار خيري ميكرد و يا در راه خدا انفاق مينمود، آن دو
برادر را نيز با خود شريك ميكرد. (و اين بالاترين درجه اخلاص در دوستي و محبت
براي خدا است).
از احتياط و ورعش در دين
همين بس كه يكي ازهمسايگانش (كه اهل كوفه بود) در مكه او را ديد و از او خواست دو
دينار براي خانوادهاش به كوفه با خود ببرد. صفوان گفت:
من اين شتر را كرايه
كردهام، بگذار از صاحب شتر اجازه بگريم، اگر اجازه داد پول تو را همراه با خودم
برميدارم.
صفوان از امام رضا و
امام جواد عليهما السلام روايت كرده است و همچنين از چهل نفر از اصحاب امام صادق (ع)
روايت كرده است. ابن النديم در فهرست خود كتابهاي ديگري براي ايشان ذكر كرده از
جمله: كتاب المحبه و الوظائف- كتاب الآداب و كتاب بشارات المؤمن.
و در كوتاه سخن، تمام
علما و بزرگان از متقدمين و متأخرين، صفوان را مورد اعتماد و وثوق دانستهاند و
هيچ كس در وثاقت و امانت و صدق و اخلاص او شك و ترديدي ندارد و بالاتر اينكه
كشي«ره» و شيخ طوسي«ره» او را از اصحاب اجماع دانستهاند.
همانگونه كه در مقدمه
بيان شد، صفوان از مقرّبين امامان و وكيل امام رضا (ع) بوده و امام جواد«ع» از او
اظهار رضايت كامل كرده است. از جمله رواياتي كه درباره وي آمده است، روايتي است از
امام هشتم (ع) كه ميفرمايد:
«ما ذئبان ضاريان في غنم
قد غاب عنها رعاتها بأضرَّ في دين مسلم من حبّ الرياسة. ثم قال: لكن صفوان لايحب
الرياسة»- دو گرگ خونخوار در گلّه گوسفندي كه شبانش آن را ترك گفته، زيانبارتر
نيست از حبّ رياست و مقام نسبت به دين يك انسان مسلمان.
آنگاه حضرت استدراك كرده
و ميفرمايند: ولي صفوان هرگز حبّ رياست ندارد. (و اين دليل سموّ اخلاق اين مرد با
فضيلت و تقوي است).
عبدالله بن صلت قمي ميگويد:
بر ابوجعفر ثاني (امام جواد) سلام الله عليه وارد شدم كه ايام آخر عمر مباركش را
ميگذراند. شنيدم ميفرمود: خداوند- از طرف من- جزاي خير به صفوان بن يحيي، محمدبن
سنان و زكريابن آدم عطا فرمايد چرا كه اينان به من وفادار بودند.
و اما از دانش و علم
صفوان چه بگوئيم كه به عنوان يكي از فقيهترين روات حديث در بين علماي رجال معروف
شده است. كشي«ره» هنگامي كه فقهاي از اصحاب امام كاظم و امام رضا«ع» را ياد ميكند
ميگويد: «همانا صفوان بن يحيي از اصحاب اجماع است و او و يونس بن عبدالرحمن از
تمام اصحاب زمان خود فقيهتر بودند.» و بالاتر اينكه محمد بن سنان نيز خود گويد:
هركس سئوال از مشكلات دارد به سوي من روي آورد ولي اگر كسي از حلال و حرام ميخواهد
بپرسد، پس به سوي شيخ (يعني صفوان بن يحيي) برود.
صوفان بن يحيي، اين
دانشمند، فقيه، عابد، پارسا، پرهيزكار و يار وفادار امامان عليهم السلام پس ازعمري
كه در خدمت به مكتب و پيشوايان مكتب سلام الله عليهم گذراند، در سال 210 هجري قمري
در مدينه منوّره از دنيا رفت. امام جواد سلام الله عليه حنوط و كفن براي او فرستاد
و دستور داد عمويش اسماعيل بن موسي بر آن بزرگوار نماز گذارد. خداوند او را جزاي
خير دهد و با اوليائش محشور فرمايد.
امام سجاد(ع)
مردي از اهالي كوفه به
امام سجاد(ع)، نوشت و از وي تقاضا نمود تا او را به بهترين كاري كه براي دنيا و
آخرتش مفيد باشد، راهنمائي نمايد.
امام در پاسخ نوشت:
… من طلب رضي الله
بسخط الناس كفاه الله امور الناس و من طلب رضي الناس بسخط الله و كله الله الي
الناس».
(اختصاص- ص 225)
هر كس كه خشنودي خداوند
را (گرچه) با نارضايتي مردم همراه باشد، بجويد؛ خداوند با ياري خويش او را از
ديگران بينياز سازد، و هر كس كه رضايت مردم را ببهاي خشم الهي طلب كند، خداوند او
را به مردم واگذارد (و از نصرت او خودداري نمايد).