باب الله چيست؟

شرح دعاي ابوحمزه ثمالي

قسمت هفدهم

باب الله چيست؟

آيت الله ايزدي نجف آبادي

«سيدي لعلك عن بابك طدتني و عن خدمتك نحيتني…».

در خاتمه قسمت قبل گوشزد شد مطالبي در رابطه به
چند جمله قبل(كه از آنها تقريبا مسئله كسالت در عبادت و تأثير گناه بر قلب و علل
آن گفته شد) هست كه اينك به بعضي از آنها مي‌پردازيم:

اولا ـ باب الله چيست و كجا است؟

چنانچه ملاحظه مي‌شود در اين جمله ازدعا كه اكنون
مورد نظر است، يكي از اسباب كسالت در عبادت و رميدگي دل از خدمت معبود رانده شدن
از درگاه او به حساب آمده است.

با در نظر گرفتن اينكه خداوند مانند انسان يا غير
آن نيست كه خانه يا جايگاهي بنام كاخ يا قصر كه در داشته باشد دارا باشد، بايد ديد
مقصود از در خانه خدا چيست؟ از قضا در جاهاي ديگر از دعاها و سخنان پيشوايان ديني
«باب الله» ذكر شده كه از آن جمله در بند 75 از دعاي جوشن كبير چنين آمده است: «يا
من بابه مفتوح للطالبين، يا من سبيله واضح للمنيبين» ـ اي كسي كه در او به روي
طالبين باز و راهش براي توبه كنندگان روشن است.

توجهات قلبي

در شرح اين جمله از دعاي جوشن كبير، فيلسوف اسلامي
مرحوم حاج ملاهادي سبزواري در شرح اسماء صفحه 245 سخني دارند كه ترجمه‌اش اين است:
چون بين خداوند و بندگان، سد و مانعي وجودي نيست و تنها مانع، طلب نكردن و عزم
صحيحي كه انسان را آماده و چالاك بر پيمودن راه عبوديت نداشتن است و اين هر
دو(يعني طلب نكردن و عازم سلوك راه حق نبودن) امر عدمي هستند، پس آنچه لازم است
طلب و انابه است و اين است«در» و اين است«راه» كه بعد از حق در و راهي نزديك‌تر از
اين دو نيست كه اين درف در دل و قلب و اين راه، نفس ناطقه انسانيت است.

چنانچه از اين قسمت از كلام حاجي سبزواري بدست مي‌آيد،
دري كه از آن در ي‌توان به حريم قدس الهي راه پيدا كرد، قلب و توجهات قلبي و در سر
ضمير كدرك نياز خود و بدنبال آن روي دل بسوي بي‌نياز كردن و در اثر آن انابه و
بازگشت بسوي او نمودن و با عرض حاجت بدرگاه او و با اطاعت و سلوك راه عبوديت،
استعداد و لياقت نيل به فيوضات و الطاف بيشتر خداوندي تحصيل كردن است.

بنابراين بايد گفت: كه: باب الله همان قلب و
توجهات قلبي است كه حاجي سبزواري فرموده : «فان الباب باب القلب» و نيز بايد گفت
كه:

اولا خود همين توجهات قلبي نيز از عنايات خداوند
است كه بقول ملاي رومي:

هم دعا از او اجابت هم ز تو                             ايمني از تو نهايت
هم ز تو

ثانياً ـ مي‌توان گفت كه هر توجهي به خداوند و هر
ميل و گرايشي بسوي خيرات چه در رابطه با عبادت خدا و چه در رابطه با دوستي و خير
رساندن به خلق خدا به هر صورتي دري است كه از ناحيه خداوند به روي بنده‌اش باز شده
كه شايد اين معنا را تأييد كند فرمايش اميرالمؤمنين(ع) كه مي‌فرمايد: «ان للجة
بابا يقال له باب المجاهدين» ـ به تحقيق كه براي بهشت دري است كه نامش در مجاهدين
است.

ثالثا ـ مي‌توان گفت كه هر قلب و هر دلي كه از
ناحيه‌اي به خير يا خيراتي توجه كند از همان ناحيه به خدا راه دارد و ازهمان سو در
خداوند به روي او باز است.

رابعاً ـ بايد دانست كه در خانه خدا به روي كسي
بسته است كه در غفلت به سر مي‌برد و به معبود توجه ندارد چنانچه در همين دعا در
قسمتهاي قبلي هست: «و انك لا تحجب عن خلقك الا ان تحجبهم الاعمال دونك» ـ و تو از
نظر بصيرت خلق در پرده نيستي جز آنكه اعمال يا آمال، آنها را محجوب كند.

ذكر يك نكته

چون رشته صحبت به ذكر«باب الله» كشيده شد، از
اينكه نكته نبايد غفلت كرد كه بر حسب روايات، باب الله الاعظم، امام مفترض الطاعه
است چنانچه در اصول كافي«كتاب الحجة» در باب«ان الائمه عليهم السلام هم خلفاء الله
في ارضه و ابوابه التي منها يؤتي» ـ روايت از ابي بصير نقل شده كه گفت: «قال
ابوعبدالله(ع): الاوصياء هم ابواب الله عزوجل التي يؤتي منها…» ـ اوصياء پيامبر
آنها هستند درهاي الهي كه از ناحيه آنها بسوي خدا بايد رفت. حال تحقيق اين كه باب
الله بودن امام يعني چه؟ فعلا مجال بحث آن نيست.

درهاي آسمان و درهاي بهشت

به مناسبت باب الله بد نيست كه سري به درهاي آسمان
زده و روئي به درهاي بهشت آورده چند جمله به رشته تحرير درآوريم با اينكه توجه اين
بنده هست كه بضاعت علمي كه بتوانيم اين مطلب را تام و تمام ادا كنم ندارم و تقريبا
وارد شدن در بحث را بريا خود نوعي جسارت يا به تعبير ديگر خود بلند پروازي بسوي
آسمان مي‌بينم ولي آنچه در حال حضار به ذهن خطور مي‌كند بطور اشاره ذكر مي‌كنم،
باشد كه انشاءالله از سرمايه‌هاي علمي ارباب معرفت در آينده استفاده بيشتري ببريم.

جاي ترديد نيست كه در قرآن شريف كلمه سماء(آسمان
دنيا) به جهت فوق سرما در عالم جسماني اطلاق شده است مثلا در سوره قمر، آيه 11- در
رابطه با طوفان نوح ـ مي‌،رمايد: «ففتحنا ابواب السماء بماءٍ منهمر» كه براي بيان
شدت باران تشبيهي شده مي‌فرمايد: ما باز كرديم درهاي آسمان را به آب ريزان. و در
آيه، سوره«ق» مي‌فرمايد: «افلم ينظروا الي السماء فوقهم كيف بنيناها و زيناها» ـ
آيا به آسمان بالاي سر نظاره نمي‌كنند كه چگونه آن را ساخته و زيبا قرار داده‌ايم.

و ازآيه 5، سوره ملك كه مي‌فرمايد: «و لقد زينا
السماء الدنيا بمصابيح» ـ ما زينت داديم آسمان پائين و نزديك را به چراغهائي و
همچنين آيه 6 سوره و الصافات كه مي‌فرمايد: «انّا زينا السماء الدنيا بزينة
الكواكب» ـ به تحقيق كه ما آسمان پائين و نزديك را به زينت ستارگان مزين نموديم.
از اين آيات چنين بر مي‌آيد كه: اولا ـ مصباح‌ها و چراغها كه زينت بخش آسمانها
است، همين ستاره‌ها هستند و ثانيا ـ تمامعالم بالا كه ستارگان و كهكشان‌ها و اجرام
سماوي را در بردارد سماء و آسمان دنيا و پائين است و روي اين حساب سماء عليا و
آسمان بالا(چنين بنظر ميرسد) از عالم معنويات و غير جسم و جسمانيات است. اين آيات
گوشزد مي‌كند كه آسمان عليا و بالاتري نيز هست.

سماء عليا و عالم بالا

در سوره ذاريات آيه 22 مي‌فرمايد: «و في السماء
رزقكم و ما توعدون» ـ روزي شما و آنچه وعده داده مي‌شويد(بهشت يا بهشت و دوزخ) در
آسمان است.

با رد نظر گرفتن آيه 133 سوره آل عمران كه مي‌فرمايد:
«و سارعوا الي مغفرة من ربكم و جنة عرضها السموات و الأرض…» ـ بشتابيد به بهشتي
كه پهناي آن باندازه زمينو تمام آسمانها است؛ چنين بر مي‌آيد آسماني كه ـ بر طبق
آيه ذاريات ـ بهشت در آن است همين عالم جسماني است، محل ستارگان و ساير اجرام علوي
ـ چنانچه گذشت ـ آسمان دنيا است بلكه عالم برتر از عالم جسم و جسمانيات است و
نتيجه بگيريم كه: آسمان هم كه رزق درآنجا است آن هم عالم بالاي جسم نيست چنانچه
بعضي از مفسرين بنظرشان آمد كه چون باران و ابر و خورشيد و ساير اجرام سماوي كه
اسباب رزق هستند در عالم جسماني بالا قرار دارند پس رزق شما در آسمان است.

و از بيان گذشته و نيز با در نظر گرفتن آيه 40 از
سوره اعراف كه مي‌فرمايد: «انّ الذين كذبوا بآياتنا و استكبروا عنها لا تفتح لهم
ابواب السماء و لا يدخلون الجنة حتي يلج الجمل في سم الخياط» ـ آنها كه آيات ما را
تكذيب كردند و در برابر آنها تكبر ورزيدند، آنها برايشان درهاي آسمان گشوده نمي‌شود
و هيچ گاه وارد بهشت نمي‌شوند مگر اينكه شتر از سوراخ سوزن خياطي بگذرد(يعني به
هيچ وجه امكان ندارد)؛ ممكن است گفته شود كه آسمان عليا و بالا، مراتب قرب معنوي
به خداوند باشد و اين معني تاييد مي‌شود به آيه 9 از سوره فاطر كه مي‌فرمايد:
«اليه يصعد الكلم الطيب و العمل الصالح يرفعه» ـ سخنان پاكيزه بسوي او بالا مي‌روند
و عمل صالح را ترفيع مي‌دهند(يا عمل صالح، كلام طيب را بالا مي‌برد).

و همچنين اين نتيجه گرفته مي‌شود كه درهاي بهشت كه
در آسمان است ـ كه بنا به آيه سوره اعراف بسوي تكذيب كنندگان باز نمي‌شود ـ همان
ابواب الله كه توجهات و گرايشهاي به خيرات و عبادات و در حقيقت راهها و درهائي است
كه حضرت معبود به دلها گشوده است.

در خاتمه چون در اين قسمت كه ابواب الله و درهاي
بهشت و نيز درهاي آسمان صحبت شد بي‌متناسب نيست كه سبيل الله و سبل الله نيز بيان
شود كه بمقاله ديگر واگذار مي‌گردد.

ادامه دارد