اصول اعتقادی
اسلام
«معاد»
قسمت بیست و
چهارم
تجسم اعمال
آيت الله
حسين نوري
در مقاله های
پیش، بحث در نحوه ی مجازات اعمال در روز قیامت در این مورد بود که آیا مجازات
بوسیله خود اعمال صورت میگیرد؟ یعنی اعمال نیک انسان در صحنه ی آخرت در چهره ی خوب
و مطلوب و زیبای بهشتی جلوه گر و اعمال بد در چهره ی زشت و نامطلوب و جهنمی مجسم
می گردد؟
یا اینکه
بهشت و جهنم و ثواب و عذاب و بالاخره پاداش و کیفر، از اعمال انسانی جدا است و
آثار و نتائجی است که بر اعمال انسانها مترتب میشود؟
هریک از این
دو نظریه، طرفدارانی در میان علمای اسلامی دارد و هر یک به آیاتی از قرآن مجید و احادیثی از احادیث اسلامی
استدلال می کنند که، به شرح قسمتی از آنها پرداختیم.
علامه ی
مجلسی که از طرفداران نظریه ی دوم است، پس از نقل عباراتی از «شیخ بهاءالدین عاملی» که با پافشاری
از نظریه ی اول طرفداری میکند میگوید: «نظریه» شیخ بهائی قابل قبول نیست زیرا این
نظریه مستلزم تبدل عَرَض -که اعمال انسانی است- به جوهر1 است و تبدل
عَرَض به جوهر و همچنین عکس آن یعنی تبدل جوهر به عَرَض محال است.
و در این
موضوع تفاوتی میان دنیا و آخرت نیست و اینکه در صحنه ی دنیا تبدل عَرَض به جوهر
محال و غیرممکن باشد ولی در صحنه ی آخرت این تبدل ممکن باشد غیرقابل قبول است و
چیزی جز سفسطه و مغالطه نیست زیرا نشاه ی آخرت مانند نشاه ی دنیا است و فقط تفاوت
آنها در این است که یکی قبل از مرگ و دیگری بعد از مرگ است و روشن است که واقع شدن
مرگ میان دو نشاه، هرگز نمی تواند امر محال را ممکن بسازد. سپس میگوید: آیات و
روایاتی که در ظاهر دلالت بر تجسم اعمال دارد قابل توجیه می باشد و ناگزیر مورد
توجیه قرار می گیرند»2.
در این مورد
در رابطه با کلام علامه مجلسی باید گفت که تفاوت جهان آخرت با این جهان فقط در
«اینکه یکی قبل از مرگ و دیگری پس از مرگ است» نیست بلکه تفاوت آنها بسیار عمیق تر
و گسترده تر از این است و چنانکه از آیات قرآنی و احادیث اسلامی استفاده میشود در
جهان آخرت اساسا موجودات چهره ها و سیماهای دیگری را باز می یابند و جهان آخرت،
جهانی است که همه چیز در آن زنده است جهانی است که زمین و زمان در آن سخن میگوید و
اعضاء و جوارح بدن انسان درباره ی اعمال او گواهی میدهند و متکبران بصورت مورچه و
سخن چینان به شکل میمون و حرام خواران بصورت خوک محشور می- گردند.3 و
تازیانه ای که در دست ستمگران بوده است به شکل اژدها محشور میشود. خلاصه آن جهان،
جهان بروز حقایق است و همه چیز با صورت واقعی و باطنی خود آشکار می گردد.
عالم افسرده
است نام اوجماد جامد افسرده
بودای اوستاد
باش تا
خورشید حشر آید عیان تا ببینی جنبش جسم جهان
مرده
اینسویند و آنسو زنده اند خامش اینجا
و آنطرف گوینده اند
و میتوان
گفت: اساس بحث تبدل عََرَض به جوهر با موضوع تجسم اعمال در روز قیامت مرتبط نیست و
در صحنه آخرت نه تنها اعمال انسانها با چهره ی دیگری ظاهر، بلکه بسیاری از
موضوعاتی که در دنیا چهره ی مخصوص دنیوی دارند در آنجهان با چهره ی دیگری مجسم و
آشکار میشوند و این مطلب با مراجعه به اخبار اهلبیت عصمت و طهارت سلام الله علیهم
روشن میشود و ما برای نمونه به ذکر برخی از آنها می پردازیم:
1- قرآن مجید
چنانکه
میدانیم قرآن مجید در صحنه ی این دنیا بصورت کتابی است مقدس که مورد تلاوت قرار می
گیرد و برنامه ی مدون زندگی انسانها را تشکیل میدهد ولی احادیث اسلامی میگوید که
این کتاب در صحنه ی آخرت با چهره ی دیگری ظاهر می گردد:
حضرت باقر
علیه السلام به مردی بنام سعد خفاف فرمودند:
ای سعد قرآن
را یاد بگیرید که «قرآن» در روز قیامت در بهترین سیما و صورت در عرصه ی محشر
درحالی که اجتماع مردم 120 هزار وصف را تشکیل داده اند و 80 هزار صف از آن صفوف
امت حضرت محمد صلی الله علیه و آله و 40 هزار صف امت پیامبران دیگر است حضور پیدا
میکند و در ابتداء بطرف صفوف مسلمین می آید و بر آنها سلام میکند و آنها از دیدن
زیبائی جمال و شکوه آن به شگفت میآیند و میگویند: «لا اله الا الله الحلیم الکریم»
این شخص که این اندازه جمال و نورانیت و عظمت دارد کیست؟
از آن پس به
طرف صف شهدای راه خدا حرکت میکند آنان نیز از مشاهده ی جمال و جلال و شکوه آن خیره
میشوند و میگویند: «لا اله الا الله الرب الرحیم» این شخص گویا با این اندازه از
شکوه و عظمت و زیبائی و روشنائی از شهدای دریا است و بهمین علت است که این همه
بهاء و جمال و شکوه بآن داده شده است!!
از آن پس از
آنجا نیز حرکت کرده به سوی شهیدان دریا میرود آنها نیز هنگامی که آنرا می- بینند
از عظمت و شکوه و جمال او تعجب می کنند و میگویند «این شخص با این شکوه از شهیدان
دریا است جز اینکه جزیره و نقطه ای که آن در آنجا بشهادت نائل گردیده است از جزیره
و نقطه ای که ما در آن بشهادت رسیده ایم بزرگتر و پرخطرتر بوده است.
سپس از آن
نقطه نیز عبور کرده در چهره ی پیغمبران خدا رو به صف پیغمبران میآید در اینحال
پیغمبران خدا (ع) به آن می نگرند و از شکوه و عظمت آن به شگفت میآیند و میگویند
«لا اله الا الله الحلیم الکریم» گویا این پیغمبر است ولی دارای عظمت بسیار زیادی
است.
بعد از آن
همه ی آنها اجتماع میکنند و همگی به محضر مقدس حضرت پیغمبر اسلام صلی الله علیه و
آله میآیند و میگویند ای محمد! این شخص کیست؟
پیغمبر اکرم
«ص» به آنها میگوید: آیا این را نمی شناسید؟
میگویند ما
آنرا نمی شناسیم ولی معلوم است که مورد رحمت الهی است.
حضرت پیغمبر
«ص» می فرماید: این حجت خدا است بر مردم از آن پس از آنجا نیز گذشته بطرف صف
فرشتگان در چهره ی فرشته ی مقرب خداوند میآید هنگامی که فرشتگان آنرا با جمال عظمت
می بینند تعجب میکنند و میگویند پروردگار ما بزرگ و مقدس است!! گویا این شخص جزء
فرشتگان است و باید مقربترین فرشتگان باشد و از همین رو است که این همه بها و شکوه
و عظمت آنرا فرا گرفته است.
بعد از آن،
از آن نقطه نیز عبور کره زیر عرش خداوند توقف میکند و بسجده میافتد.
پس خداوند
تبارک و تعالی آنرا صدا میزند و به آن میگوید: «ای حجت من در روی زمین و کلام صادق
و ناطق من» سر خود را بالا کن و از من سوال نما که هرچه بخواهی بتو داده خواهد شد
و شفاعت کن که شفاعت تو پذیرفته میشود.
از آن پس سر
خود را بلند میکند و خداوند بآن میگوید:
بندگان مرا
در رابطه با خود چگونه دیدی؟
آن در پاسخ
میگوید:
پروردگارا
گروهی از آنان حق مرا مراعات کردند و براهنمائیهای من عمل کردند و پشت سر من گام
برداشتند ولی دسته ای از آنها بمن توجه نکردند و حق مرا سبک شمردند و براهنمائیهای
من توجه و عمل ننمودند و با اینکه من برای همه ی مردم حجت و دلیل می- باشم مرا
تکذیب کردند.
در این حال
خداوند تبارک و تعالی میفرماید: «به عزت و جلال و عظمت خودم سوگند امروز بهترین
پاداش ها را بکسانی میدهم که بدستورهائی که در تو مندرج است عمل کرده اند و
شدیدترین و دردناکترین عذاب نیز برای کسانی است که براهنمائیهای تو پشت پا زدند و
عمل نکردند».
از آن پس
«قرآن» بسوی مردم برمیگردد و بنزد کسانی که بآن عمل کرده اند میآید و بآنان
میگوید: «من آنکسی هستم که تو شب ها را برای انس گرفتن با من بیدار ماندی و در راه
عملی شدن راهنمائیهای من زحمت ها کشیدی و اذیتهائی را تحمل کردی امروز روزی است که
هر کس نتیجه ی کار و زحمت خود را باز خواهد یافت و من امروز پشت سر تو ایستاده ام
و بعد از آن رو بجانب پروردگار میکند و میگوید: پروردگارا بنده ی تو که تو بحال او
آگاه تر میباشی، در راه بکار بستن راهنمائیهای من خود را بزحمت انداخت و او همواره
مراقب حق من بود و برای خاطر من دوست میداشت و برای خاطر من دشمن میداشت.
در این حال
خداوند میفرماید: این بنده ی مرا اکنون به بهشت داخل کنید و از لباسهای بهشتی بر
او بپوشانید و از تاجهای بهشتی بر فرق او بگذارید.
سپس خداوند
میگوید: بعزت و جلال خودم سوگند امروز این پنج مطلب را باین قبیل افراد ارزانی
میدارم:
1- آنها
همیشه جوان خواهند بود و هرگز پیری در وجود آنها راه پیدا نخواهد کرد.
2- همواره
سالم و تندرست خواهند ماند و هرگز بیماری عارض آنها نخواهد شد.
3- همیشه غنی
و توانگر خواهند بود و هیچگاه فقر بر آنها سایه نخواهد افکند.
4- همواره
شادمان خواهند بود و هیچوقت حزن و اندوه بر آنها عارض نخواهد شد.
5- همیشه
زنده خواهند بود و مرگ هیچوقت بسراغ آنها نخواهد آمد.4
2- ماه رمضان
میدانیم «ماه
رمضان» یکی از ماههای دوازده گانه ی سال و دارای فضیلت و عظمت مخصوصی است و قرآن
مقدس در این ماه نازل گردیده و روزه گرفتن که یکی از عبادات پر اهمیت اسلامی است در این ماه واجب شده
است ولی در روز قیامت با چهره ی دیگری محشور می گردد.
در تفسیر
حضرت عسکری «ع» آمده است که خداوند در روز قیامت «ماه رمضان» را در بهترین و
زیباترین چهره محشور میگرداند و آنرا برای اینکه همه ی اهل محشر ببینند در جایگاه
بلندی قرار میدهد و خلعت های بسیاری از خلعت های بهشتی و همچنین انواع لباسها و
زیورهای بهشتی را در اختیار آن میگذارد.
از آن پس
منادی ای از عرش خداوند ندا میدهد که ای مردم!
آیا صاحب این
چهره ی با عظمت را میشناسید؟
مردم در پاسخ
میگویند: پروردگارا ما صاحب این سیمای با عظمت را نمی شناسیم.
منادی الهی
میگوید: این ماه رمضان است و چه بسیار کسانی که بوسیله ی آن سعادتمند شدند و چه
بسیارند کسانی که بواسطه ی آن شقاوتمند گردیدند.
اکنون آگاه
باشید هر مومنی که در ماه رمضان طاعت پروردگار را بزرگ شمرده است و بوظیفه ی خود
در این ماه مقدس عمل کرده است نزدیک بیاید و نصیب خود را با درنظر گرفتن مراتب اطاعت و جدیت از این
خلعت ها بگیرد.
بعد از آن
افراد مومنی که در راه اطاعت خداوند در این ماه گام برداشته و بوظیفه خود عمل کرده
اند پیش می آیند و از آن خلعت ها باندازه اطاعت خود و جدیتی که داشته اند می-
گیرند و بر اندام خود می پوشند.
اما افرادی
که برای ماه رمضان احترام و اهمیت لازم را قائل نشدند و بوظیفه ی خود در آنماه عمل
ننمودند از جامه های آتشین پوشانده می شوند.5
از این قبیل
نمونه ها این موضوع -همانطور که گفته شد- بطور روشن بدست می آید که روز قیامت روز
نمایان شدن حقایق و پدیدارشدن چهره های باطنی و واقعی موجودات است و بنابراین
پذیرفتن موضوع تجسم اعمال و صورت گرفتن مجازات بوسیله ی خود اعمال -چون یک حقیقت
قرآنی و حدیثی است- استبعادی ندارد.
ادامه دارد