اصول
اعتقادي اسلام
معاد
ـ قسمت بيست و نهم
كيفيت
حشر انسانها (5)
آيت
الله حسين نوري
همان
طور كه در مقاله هاي قبل گفتيم يكي از مباحث مهمّ معاد مساله «كيفيت حشر» است در
اين مساله مهمترين مطلب اين است كه تناسب كاملي ميان اعمالي كه انسان ها در دنيا
انجام داده اند با طرز محشور شدن آنها وجود دارد و در اين رابطه احاديث بسياري از
اهل بيت عصمت سلام الله عليهم وارد گرديده است كه همگي بيان گر همين موضوع است و
ما برخي از آنها را در مقاله هاي قبل ذكر كرديم و اكنون با توفيق خداوند متعال به
بيان قسمتي ديگر از آنها مي پردازيم:
1ـ
حشر سائلان و گدايان
بايد
دانست كه يكي از اهداف عاليه اسلام اين است كه لازم است مسلمانان در سايه به كار
بستن مباني سياسي و اقتصادي و فرهنگي اين دين الهي عزت و عظمتي كه در شان يك انسان
كامل است را به دست بياورند و هيچ فردي از افراد مسلمان هرگز روا نيست كاري كه عزت
او را خدشه دار مي سازد انجام بدهد و در راستاي همين هدف است كه اسلام هرگز اجازه
نمي دهد كه يك فرد مسلمان ـ جز در موقع ضرورت ـ دست سوال به سوي كسي دراز كند.
حضرت
رسول اكرم (ص) به ابوذر فرمودند: از سوال كردن جدا بپرهيز زيرا اين كار ذلت و فقر
را براي تو آماده مي كند.[1]
حضرت
باقر (ع) فرمود: كساني كه از مردم تقاضا و سوال مي كنند كه نيازمنديهاي آنان را
برطرف سازند، عزت خود را بر باد مي دهند سپس افزود بدانيد كه عزت مؤمنان در اين
است كه از ان چه كه در دست ديگران است بي نياز باشند و خودكفا گردند و كساني كه
چشم به آن چه كه در دست ديگران است دارند به فقر و وابستگي محكوم مي باشند.[2]
و
نيز حضرت رسول اكرم (ص) فرمودند: كسي كه راه استغنا و بي نيازي از مردم را پيش
بگيرد خداوند او را بي نياز و مستغني مي گرداند و كسي كه در سوال را به روي خود
بگشايد خداوند هفتاد در از فقر و احتياج به روي او باز مي كند.[3]
در
اين مورد بايد توجه د اشت كه منظور در اين نوع احاديث اين نيست كه افراد مسلمان
هيچ گاه در راه حل مشكلات خود از مسلمانان كمك نخواهند و از آنها تقاضاي انجام
كاري را در راه انجام مقاصد و رفع مشكلات زندگي خود نكنند زيرا روشن است كه
گرداندن چرخ هاي اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي زندگي بدون كمك و همدستي ديگران امكان
پذير نيست و اعضاي جامعه مانند اعضاي يك پيكر به يكديگر در ادامه حيات محتاج مي
باشند بلكه منظور انتقاد و مذمت از كساني است كه توكل بر خداوند نداشته و دنبال
وسائل و اسباب معمول و لازم زندگي نمي روند و در نتيجه تنبلي يا عادت هاي غلط، به
تحمل زحماتي كه در راه تحصيل علم و صنعت و كسب و كار وجود دارد تن در نمي دهند و
به گدائي و ذلت تن در داده عزت و آبروي خود را بر باد مي دهند هر چند از طرفي
مسلمانان وظيفه دارند كه سائل را محروم نكنند و به اندازه توان خود به سائلان پاسخ
مثبت بدهند.
و
بالاخره مسلمانان هميشه بايد اين كلام والاي علوي را كه در نهج البلاغه آمده است
شعار خود قرار بدهند.
«اَلْمنِيّه
وَ لا الدَّنِيَّه التّقَلُّلُ و لا التّوسُّلُ».[4]
مرگ
آري ولي پستي و خواري نه.
به
كم ساختن و راضي شدن (كه مقدمه استقلال است) آري اما وابستگي نه.
اكنون،
با توجه به اين مطالب محتواي بيان حضرت صادق (ع) در رابطه با حشر سائلان روشن مي
گردد كه فرمودند: «مَنْ سألَ النّاس و عنْده قوُتُ ثلثة ايّام لقي الله يوم يلقاه
و ليس في وجهه لحم».[5]
يعني:
كسي كه ـ با اين كه قوت و غذاي سه روز خود را دارد ـ دست به گدائي كردن و سوال از
مردم مي زند در روز قيامت در وضعي محشور مي شود كه استخوان هاي صورت او فقط باقي
است و گوشتِ چهره او ريخته شده است.
روشن
است چون شخص سائل در دنيا به واسطه سوال و گدائي آبروي خود را ريخته است در روز
قيامت حشر او به اين صورت تحقق پيدا مي كند.
2ـ
حشر متكبران
بايد
بدانيم كه شناختن حدّ و اندازه خود يكي از وظائف مهم هر انسان است.
افراد
خويشتن شناس كه به ضعف و حقارت خود در برابر جهان با عظمت خلقت پي مي برند و ضعف و
ناتواني خود را در برابر خالق بزرگ اين جهان درك مي كنند هرگز پا از گليم خود
بيرون نمي گذارند و بلند پروازي نمي كنند ولي كساني كه خود را نشناخته اند از حد و
مرز خود پا فراتر مي گذارند و بلند پروازي مي كنند و سرانجام به زمين مي خورند.
حضرت
صادق (ع) در ضمن وصيت خويش به اصحاب خود مي فرمود:
از
تكبر جدا بپرهيزيد زيرا كبريائي مخصوص ذات حضرت احديت است كسي كه با خداوند به
منازعه برخيزد و كبريائي بفروشد خداوند او را به زمين مي زند و در روز قيامت ذليلش
مي گرداند.[6]
انسان
اگر بخواهد عظمت پيدا كند راهي جز اين كه حدّ خود را بشناسد و تواضع را پيشه خود
سازد يعني: خود را كمتر از حدّ وجودي خويش نيز وانمود كند وجود ندارد حضرت رسول
اكرم (ص) مي فرمودند:
«من
تواضع رفعه الله و من تكبّر خفضه الله»[7]
يعني
هر كس تواضع كند خداوند او را بالا مي برد و رفعت مي بخشد و هر كه تكبر نمايد
خداوند او را پائين مي آورد.
اُدَباي
ما كه از قرآن كريم و احاديث معصومين عليهم السلام الهام مي گرفتند در اين زمينه
اشعار فراواني دارند سعدي مي گويد.
يكي
قطره باران ز ابري چكيد
خجل
شد چو پهناي دريا بديد
كه
جائي كه دريا است من كيستم؟
گر
او هست حقا كه من نيستم
چو
خود را به چشم حقارت بديد
صدف
در كنارش چو جان پروريد
سپهرش
به جائي رسانيد كار
كه
شد نامور لولو شاهوار
بلندي
از آن يافت كو پست شد
در
نيستي كوفت تا هست شد
بلنديت
بايد تواضع گزين
كه
اين بام را نيست سلم جز اين
تواضع
كند هوشمند گزين
نهد
شاخ پر ميوه سر بر زمين
اكنون
بايد به كيفيت حشر متكبران توجه كنيم و عكس العمل تكبر آنها را در صحنه حشر كه
صحنه ظهور و تجلي حقايق است ببينيم:
حضرت
رسول اكرم (ص) فرمودند: «متكبران در روز قيامت به صورت مورچه محشور و در زير پاي
مردم قرار مي گيرند و تا انجام رسيدگي به حساب مردم در زير پاي اشخاص پايمال مي
شوند و از آن پس به سوي آتش جهنم برده مي شوند».[8]
3ـ
حشر نيكي كنندگان و بخيلان
لازم
است توجه داشته باشيم كه از ديدگاه اسلام هر قدرتي كه براي انسان به وجود مي آيد و
هر امكاني كه به دست وي مي افتد مسئووليتي را به دنبال مي آورد و بر اين اساس بايد
انسان براساس تعهد اجتماعي، به مسئووليت خود توجه كند و به وظيفه اي كه در رابطه
با قدرت و امكانات خود به وجود آمده است عمل كند و اين حقيقت را در نظر داشته باشد
كه قدرت بدون مسئووليت وجود ندارد.
از
آن بزمت چنين كردند روشن
كه
بخشي نور بزم بي ضيا را
از
آن، بازوت را دادند نيرو
كه
گيري دست هر بي دست و پا را
اسلام،
قبل از هر چيز اين وظيفه را براي مسلمانان مورد تاكيد قرار مي دهد كه به «اوضاع و
كارهاي اجتماعي» اهميت بدهند و در برابر جريان هاي سياسي و فرهنگي و اجتماعي و
اخلاقي ديگران بي تفاوت نباشند و از كنار مشكلات مردم بدون توجه نگذرند حضرت
پيغمبر (ص) فرمودند: « من اصبح و لم يهتم بامور المسلمين فليس بمسلم»[9] ـ
كسي كه در حالي صبح كند كه به كارها و اوضاع مسلمانان اهميت ندهد و از كنار آنها
بي تفاوت بگذرد هرگز مسلمان نيست.
از
آن پس اين حقيقت را نيز با تأكيد هر چه بيشتر ابلاغ مي كند كه خدمت بمردم و منفعت
رساندن بآنها بهرنحوي كه باشد چه بوسيله دانش و تخصص و چه بوسيله مال و چه بوسيله
منصب و مقام و چه بوسيله گام برداشتن و صرف وقت بعنوان كمك بفرد يا اجتماع همه و
همه چه مادي و چه معنوي داراي فضيلت و پاداش مخصوصي است و بهترين و با فضيلت ترين
و با فضيلت ترين افراد كساني هستند كه در اين راستا گام برمي دارند و هر اندازه كه
افراد مسلمان در اين راه كوشاتر بوده و وجودشان بيشتر منشأ خير و كمك و سرچشمه
ايثار باشند به همان نسبت در درگاه خداوند محبوبتر مي باشند.
حضرت
صادق (ع) فرمود: از حضرت پبغمبر (ص) پرسيدند: چه كساني در پيشگاه خدا محبوبترين
افراد هستند؟
حضرت
در پاسخ فرمودند: «اَنْفَعُ النّاسِ لِلنّاس» يعني: كسي كه وجودش بيش از ديگران
براي جامعه منشأ خير و آثار نيك است در درگاه حضرت احديث محبوبتر است. و نيز حضرت
رسول اكرم (ص) فرمودند: «الخلق عيال الله فاحبّ الخلق الي الله مَن نَفَعَ عيال
الله و ادخل علي اهل بيت سرورا»
يعني:
مردم عيال خداوند و تحت مديريت او مي باشند و محبوبترين افراد در نزد خداوند كساني
هستند كه وجودشان براي جامعه مفيد و براي خانواده اي از خانواده هاي اجتماع مسرت و
شادماني ايجاد مي كند.
و
بطور كلي اسلام مسلمانان را در راه انجام خير و خدمت به يكديگر و رساندن منفعت به
يك فرد يا جامعه اي از جوامع اسلامي دعوت و تشويق مي كند و حتّي گفتن يك كلمه حرف
و برداشتن يك گام در اين رابطه را يك ارزش محسوب مي دارد و نيز حتي دفع ضرر و
بليّه را از مسلمانان داراي پاداش مهمي قلمداد مي كند: حضرت امام سجاد (ع) فرمود
حضرت پبغمبر (ص) فرمودند:
هر
كس بليّه اي و تجاوزي را از گروهي از مسلمين دفع كند بهشت براي او واجب مي گردد.
حضرت
صادق (ع) فرمودند: نام يكي از درهاي بهشت «در معروف» يعني درب نيكي و احسان است و
از آن درب فقط كساني كه در دنيا وجودشان منشأ خير و خدمت بوده است داخل بهشت مي
گردند[10] و
نيز فرمودند كساني كه اهل خير و احسان مي باشند قبل از كسان ديگر وارد بهشت مي
شوند.[11]
اكنون
با توجه به اهميت موضوع و اين همه تاكيد كساني كه در اين مورد به دعوت اسلام پاسخ
مثبت ندهند و اين همه تاكيد و تذكر را ناديده گرفته پشت پا به آن بزنند و نسبت به
كارها و اوضاع مسلمانان به كلي بي اعتنا باشند و از كنار مشكلات و گرفتاريهاي
اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي آنها بدون توجه بگذرند و تنها به فكر تأمين منافع شخصي
خود باشند و با اينكه امكان و قدرت دارند از انجام خدمت و كار خير مضايقه كنند و
نسبت به آن بخل ورزند در روز حشر، چون دستهاي خود را در دنيا در راه خير نگشودند و
بخل ورزيدند با دستهاي بسته محشور مي گردند.
حضرت
صادق (ع) فرمودند: كسي كه قدرت رفع مشكل و برآوردن احتياج مسلماني را از جانب خود
و يا بوسيله ديگران داشت ولي با اين وصف كوتاهي و مضايقه كرد در روز قيامت با چهره
سياه در حالي كه دستهاي او بگردنش بسته شده است محشور مي گردد و از جانب خداوند
درباره او گفته مي شود: اين است همان خيانتكاري كه نسبت به خدا و پيغمبر مرتكب خيانت
شد از آن پس طبق فرمان الهي به طرف آتش جهنم كشانده مي شود.[12]
حضرت
باقر (ع) فرمودند: خداوند در روز قيامت افرادي را از قبر در حالي كه دستهاي آنها
به گردنشان بسته شده است و فرشتگاني از جانب خداوند همراه آنها ندا مي دهند كه
اينها كساني هستند به وظائفي كه درباره اموال آنها از جانب خدا معين شده بود عمل
نكردند. محشور مي كند.[13]