اصول اعتقادی اسلام
معاد
قسمت سی و دوّم
آثار اعمال (3)
آيت الله حسين نوری
رشته بحث ما اخيرا در يكی از اصول مسلّم
اسلامی كه نقش اعمال انسان در سعادت و شقاوت وی می باشد بود و در رابطه با اين
موضوع گفته شد كه اين انسان است ه با اراده و اختيار خود در پهنه̾
حيات چهره̾ زندگی خود را با اعمال خويش ترسيم می كند و بنای زندگی خود را می
سازد و در سايه̾ آن زندگی می كند و به طور خلاصه اعمال انسانی اعم از فرهنگی سياسی
اقتصادی اجتماعی و اخلاقی دارای چهره ای در دنيا و چهره ای در چهان واپسين است.
كردار نيكو در هر دو جهان دارای چهره̾
زيبا و سعادت بخش و كردار بد چهره̾ نامطلوب و شقاوت آفرين است.
اين اصل مسلّم هم از آيات قرآن كريم ـ كه
نمونه ای از آنها در مقاله̾ پيشين ذكر گرديد ـ و هم از احاديث اهل بيت عليه السلام استفاده
می شود.
قرآن مجيد در 81 مورد عمل صالح يعنی عمل شايسته
كه شايستگی خود، دارای ابعاد مختلفی است و يك عمل، آن وقت شايسته است كه از همه
ابعاد، شايسته و صالح باشد را مورد ستايش قرار داده و فلاح و سعادت و داشتن زندگی
پاكيزه و نيل به درجات عاليه̾ انسانی و پاداش نيكو و بزرگ و خارج شدن از
ظلمات زندگی و داخل گرديدن به نور و روشنایی و بالاخره « بهشت جاودانی » همه و همه
را در گرو اعمال شايسته معرفی می كند و سقوط و هلاكت و بدبختی و عقب ماندگی و تيره
روزی و گرفتاری و بالاخره « جهنم » را نتيجه̾ اعمال بد انسان ها قلمداد می نمايد و هلاكت
و سقوط ملت های پيشين را نتيجه̾ گناهان و اعمال انحرافی آنها می‌داند و می
فرمايد : « فكلا اخذنا بذنبه فمنهم من ارسلنا عليه حاصبا و منهم من اخذته الصّيحة
و منهم من خسفنا به الأرض و منهم من اغرقنا و ما كان الله ليظلمهم و لكن كانوا
انفسهم يظلمون » [1].
يعنی : همه̾ ملت های پيشين كه گرفتار سقوط گرديدند را در
نتيجه گناهانشان مورد مؤاخذه قرار داديم بر برخی از آنها سنگ بلا فرود آورديم و
بعضی از آنها را به واسطه̾ صيحه̾ آسمانی به هلاكت رسانديم و گروهی از آنها را
در قعر زمين فرو برديم و طائفه ای از آنها را به واسطه̾ غرق شدن هلاك كرديم خداوند به آنها ظلم نكرد
آنها خود به خودشان ظلم كردند.
بر اساس فرهنگ اسلامی همه̾
موجودات لشكر خدا می باشند و در « صراط مستقيم الهی » حركت می كنند و در صورتی‌كه
انسان نيز در « صراط مستقيم انسانی » كه از جانب خداوند معين گرديده است گام
بردارد و پايه̾
زندگی خود را بر مبنای رعايت مقرّرات خداوندی قرار بدهد و با لشكريان الهی
همگام و هم آهنگ باشد آنها به نفع انسان ها حركت می كنند و در نتيجه سعادت دو
جهانی تأمين می شود ولی اگر انسان ها در جهت مخالف حركت آنها حركت كنند و بر خلاف
مقررا ت الهی گام بردارند، لشكريان الهی نيز در خلاف جهت سعادت انسان ها حركت
خواهند كرد و در نتيجه زندگی اين جهان و جهان واپسين انسان ها با تباهی و سياهی
مواجه خواهد شد.
جمله
ذرّات زمين و آسمان
لشكر حقّند گاه امتحان
باد را ديدی كه با عادان چه كرد آب را ديدی كه در طوفان چه
كرد
آنچه با فرعون زد اين بحر كين و آن چه با قارون نموده است
اين زمين
و آنچه آن با بيل با آن پيل كرد و آنچه پشّه كلّه̾
نمرود خورد
سنگ می بارد بر اعدای لوط تا كه در خاك سيه خوردند
غوط
گر بگويم از جمادات جهان عاقلانه ياری ياری
پيغمبران
مثنوی چندان شود كه چل شتر گر كشد خسته شود از بار پر
ای نموده
ضد حق در فعل و درس در
ميان لشكر اوئی بترس
گر بگويد چشم را كور افشار درد چشم از تو برآرد صد دمار
وربد ندان گويد او بنما و بال پس ببينی تو ز دندان گو شمال
بازكن طبّ را بخوان باب العلل تا ببينی لشكرتن را عمل
با يان مطلب نيز بايد توجه داشت كه گناهان در
عين انيكه هر يك از آنها موجب خشم و عذاب پروردگار عالميان می گردد در آثار و
عواقب با هم متفاوت می باشند كه اين موضوع علاوه بر آيات قرآن كريم و احاديث معتبر
اسلامی از دعاهائی نيز كه از ائمّه طاهرين عليهم السلام رسيده است استفاده می‌شود.
مثلا در دعائی كه حضرت اميرمؤمنان (ع) به يكی
از شاگردان شايسته و به نام خود يعنی كميل بن زياد تعليم فرمودند كه در شب نيمه
شعبان و شب های جمعه می خوانيم اين مضمون آمده است :
« اللّهمّ اغفرلی الذنوب الّتی تهتك العصم
اللّهمّ اغفرلی الذنوب التی تنزل النقم اللّهم اغفرلی الذنوب التّی تغير النّعم
اللّهم اغفرلی الذنوب التی تحبس الدّعا اللّهم اغفرلی الذنوب التی تنزل البلاء »
پروردگارا گناهان مرا آن گناهانی كه پرده ها و
حجاب ها مصون و محفوظ ماندن از لغزش های انسانی را پاره می كند را بيامرز.
خداوندا گناهان مرا آن گناهانی كه خشم و
گرفتاری را نازل می كند را ببخش.
پروردگارا گناهان مرا آن گناهانی كه نعمت ها
را تغيير می دهد را بيامرز.
خدايا گناهان مرا آن گناهانی كه دعا را حبس
می كند و مانع مستجاب شدن آن می شود را بيامرز.
بارالها گناهان مرا آن گناهانی كه بلا را نازل
می كند ببخش.
در اين موارد اگر بخواهيم گناهان را از ديدگاه
احاديث اهل بيت عليهم السلام بر اساس آثار و عواقب زيان باری كه دارند دسته بندی
كنيم و برای نمونه از هر دسته ای تعدادی را در اينجا بياوريم بايد بگوئيم كه آنها
دارای اين آثار و عواقب می باشند :
1-
عوارض قلبی گناه
حضرت باقر (ع) فرمودند : دل انسان در ابتدای
امر، سفيد و روشن است ولی هنگامی كه مرتكب گناهی می شود نقطه̾ سياهی در دل او پديد می آيد چنانچه توبه
كرد و آن نقطه̾ تاريك و سياه را به وسيله̾ توبه شستشو داد آن سياهی از بين می رود و دل
دوباره لطافت و صفا و روشنی خود را باز می يابد ولی اگر گناه روی گناه و سياهی
روی سياهی آمد و انسان در بين انجام گناهان مكرّر، توبه نكرد، رفته رفته سياهی و
تاريكی سراسر دل را فرا می گيرد و ديگر صاحب آن دل از راه خير و صلاح به كلّی دور
می افتد.[2]
حضرت صادق عليه السلام فرمودند : پدر بزرگوارم
می فرمودند : هيچ چيز مانند گناه دل را تباه نمی كند و انجام گناه پشت سر گناه (
در بين ارتكاب دو گناه يا بيشتر توبه نكردن ) در دل انسان اثر می گذارد تا اينكه
رفته رفته دل را مغلوب می سازد و بالاخره دل انسان وارونه می شود. [3]
اين عبارت كنايه از اين است كه دل در نتيجه̾
گناه حالت اصلی خود را از دست می دهد و مانند ظرف وارونه می شود و همان طور كه در
ميان ظرف وارونه هيچ چيز قرار نمی گيرد، دل انسان نيز كه خود ظرفی است و بهترين دل
آن است كه ظرفيت بيشتر داشته باشد ( كه حضرت امير مؤمنان (ع) فرمودند : « انّ هذه
القوب اوعية فخيرها او عاها » يعنی اين دل ها ظرف هایی هستند و بهترين دل آن است
كه ظرفيت بيشتری داشته باشد. كلمات قصار نهج البلاغه 147 )
امّا دل در نتيجه گناه ظرفيت خود را از دست می
دهد و ديگر مطالب حق، معارف انسانی، موعظه و نصيحت در آن اثر نمی كند و خوف خدا در
آن قرار نمی گيرد و روشن است دلی كه به چنين وضعی گرفتار شود صاحب آن دل با چه
مصيبتی مواجه گرديده است.
حضرت امير مؤمنان (ع) فرمودند : « لا وجع اوجع
للقلوب من الذنوب » [4] يعنی
هيچ دردی برای دل دردناك تر از گناهان نيست.
و نيز حضرت امير (ع) فرمودند : « ما قست
القلوب الا لكثرة الذنوب » [5]
يعنی دل ها جز در نتيجه ارتكاب گناهان زياد، قساوت بار نمی شوند.
واضح است كه قساوت قلب يكی از عوامل شقاوت
انسان است و هنگامی كه پرده قساوت دل انسان را فرا گرفت ديگر عوامل وعظ و بيداری و
تنبّه و عبرت در آن اثر نمی كند و رفته رفته انسان به پرتگاه سقوط كشانده می شود.
2-
عوارض اقتصادی گناهان
ارتكاب گناهان نقش مهمی در وضع اقتصادی مردم
دارند : باعث كمی توليد و گران شدن نرخ ها و بالا رفتن سطح قيمت ها و از بين رفتن
يا تقليل خير و بركت می شوند :
حضرت اميرمؤمنان (ع) فرمودند : از گناهان
بپرهيزيد زيرا هر نكبت و گرفتاری و كمبود روزی ها كه در صحنه̾ زندگی انسان ها پديد می آيد نتيجه̾
ارتكاب گناهان است.
حضرت رسو اكرم (ص) می فرمودند : « 4 چيز هست
كه در خانه ای راه پيدا می كند موجب ويرانی آن خانه می‌شود ( خانه افراد معدود يا خانه̾
اجتماع ) و بركت را از خانه دور می كند :
1-
خيانت.
2- سرقت.
3- خوردن مشروبات الكلی.
4- زنا [6].
حضرت صادق (ع) فرمودند : خداوند نعمت هایی كه
بر بندگان خود عنايت كرده است هرگز آن را تا مرتكب گناهی نشوند از آنها صلب نمی
كند. [7]
حضرت باقر ( ع) فرمودند : در نتيجه̾
ارتكاب گناه است كه روزی انسان كمبود پيدا می كند.[8]
حضرت پيغمبر اكرم (ص) فرمودند : امّت من تا
هنگامی كه يك ديگر را دوست می دارند و به يكديگر نيكی می كنند و امانت را رعايت
می نمايند و از كارهای حرام اجتناب می كنند و از مهمان ها پذيرائی می نمايند و
نماز را برپا می دارند و زكوة را ادا می كنند در خير و فلاح زندگی خواهند كرد ولی
هنگامی كه اين ارزش ها را كنار بگذارند به سختی زندگی و كمبود نعمت ها گرفتار می
شوند.[9]
3-
عوارض اجتماعی گناهان
از احاديث بسيار اين مطلب به دست می آيد كه
گناهان در وضع فرهنگی و سياسی و اجتماعی مردم تأثير دارد.
حضرت صادق (ع) فرمودند : تعداد كسانی كه به
واسطه̾ ارتكاب گناه می ميرند و دچار مرگ زود رس می شوند بيش از كسانی
است كه به جهت فرا رسيدن اجل طبيعی خود می ميرند. و همچنين تعداد كسانی كه به
واسطه̾ احسان و نيكی كردن به مردم از زندگی بهره مند می شوند بيش از
كسانی است كه به جهت عمر طبيعی خود زنده می مانند. [10]
حضرت رسول اكرم (ص) می فرمايند : هنگامی كه
خداوند بر ملتی خشم می گيرد ولی عذاب نابود كننده بر آنها نازل نمی كند نرخ ها و
قيمت های اجناس در ميان آنها گران می شود و بالا می رود و عمر های آنها كوتاه
می گردد و تاجران از كسب و تجارت خود استفاده نمی برند و ميوه های آنها پاكيزه به
دست نمی آيد و نهر های آنها دچار خشكی و كم آبی می شود و باران از آنها قطع می
شود و اشرار آنها بر آنها مسلط می گردد. [11]
حضرت رضا (ع) فرمودند : مردم، هر قدر گناهانی
را كه در ميان آنها سابقه نداشته است مرتكب بشوند خداوند هم برای آنها بلاهائی و
گرفتاری هائی را پيش می آورد كه در ميان آنها بی سابقه بوده است. [12]
4-
گناه موجب سلب توفيق
می گردد
يكی از آثار مهم گناه اين است كه باعث سلب
توفيق و دور افتادن انسان از وسائل ارتباط و تقرب به خداوند متعال و كوتاه شدن دست
او از اسباب مغفرت و رحمت الهی می شود در اين مورد با ذكر يك حديث اين مقاله را به
پايان می رسانيم و بقيه بحث را با توفيق خداوند برای مقاله های بعد می گذاريم :
حضرت صادق (ع) فرمودند : انسان به واسطه̾
ارتكاب گناه از خواندن نماز شب محروم می شود. [13]
ادامه دارد