ساختار نظام
اجرائی كشور
قسمت سیّ و
دوم
نظام
تحقيقاتی و پژوهشی در كشور
محمد رضا
حافظ نيا
4- وجود
فاصله بين دستگاه های اجرائی و مراكز دانشگاهی و داشتن رابطه متقابل بسيار ضعيف :
دستگاه های
اجرائی، مسئول تهيّه و اجرای پروژه های بخش های مختلف توسعه̾ كشور در سطح ملّی و
محلّی می باشند. تهيه و اجرای پروژه ها احتياج به مطالعات اوّليه دارد و دانشگاه
ها اگر در يك عرصه تحقيقاتی قرار بگيرند يقينا رشد علمی خواهند نمود ولی دستگاه
های اجرائی از واگذاری مطالعات پروژه ها و نيز اجرای پروژه های تحقيقاتی خود داری
می كردند و انجام مطالعات مورد نياز را به شركت های مشاوره ای داخلی و عمدتا خارجی
واگذار می كردند و اين خود باعث ذهنی شدن دانشگاهيان و نيز عملزده شدن دستگاه های
اجرائی گرديد، در حالی كه ايجاد و ارتباط متقابل باعث كمال هر دو می شد و در نهايت
اكتشافات علمی حاصل از تحقيقات نيز به سرمايه علمی و تكنولوژیكی كشور كمك می كرد
در صورتی كه اين گونه انجام نشد و شركت های خارجی هم مطالعات انجام شده رابا خود
می بردند.
بعد از
پيروزی انقلاب اسلامی دستگاه های اجرائی، تا اندازه ای به دانشگاه ها رو آورده
اند و نتيجه̾ ارتباط را در كشفيات و اختراعات مربوط به جنگ مشاهده كرديم و اين
تجربه̾ واگذاری مطالعات پروژه های جنگی و عملياتی و نتايج موفقيّت آميز آن نشان می
دهد كه اگر ارتباط مزبور در همه زمينه ها و در همه دستگاه ها و دانشگاه ها برقرار
و قوی و عميق گردد يقينا نتايج مثمر ثمرتری حاصل خواهد آمد. گرايش نداشتن دانشگاه
ها به سوی كارهای تحقيقاتی دستگاه های اجرائی دليل ديگری هم دارد كه در مقررات
اداری ومالی مربوطه بيان خواهد گرديد.
5- ضعيف بودن
جنبه̾ تشويق مبتديان ابتكار و اختراع در مؤسسات تحقيقاتی كشور :
اختراع و
ابتكار در كشور ما به لحاظ تو سری خوری ناشی از القاء فرهنگی استعمار و نيز سياست
های مستقيم و غير مستقيم آن از رشد لازم برخوردار نبوده است. و مخترعين نيز زمينه
رشد و شكوفائی استعداد خود را نداشته اند. آنها جوهر و استعداد ابتكار و اختراع را
دارند ولكن مبتدی می باشند ولی سازمان های مسئول در مقام مقايسه با مشابه خارجی،
به آنها سرد و برخورد كرده و مواردی را می پذيرند كه برابری با مشابه خارجی بنمايد
يا به طور كلی اولين اثر باشد. اين روحيّه با ضرورت پرورش مبتكرين كه مورد تأييد
حضرت امام نيز می بوده مغايرت دارد و لذا مؤسسات مربوطه بايد بينش ها و نگرش ها و
روش های خود را تغيير داده و ترتيبی دهند كه هر كس كه استعداد ابداع و اختراع دارد
و لو كم اهميّت بتواند اختراع خود را تكامل داده و مرتبا مورد تشويق قرار گيرد نه
اينكه از همان ابتدا با او برخورد مأيوس كننده بشود. اين مخترعين مبتدی برای آينده
كشور به مراتب ارزشمند تر از انتقال تكنولوژی مربوطه از خارج می باشند و لذا بايد
مورد تشويق و تنفيذ قرار گرفته و امكانات نامحدود رشد برای آن ها فراهم گردد،
مناسب ترين روشی كه برای حمايت از مخترعين و مبتكرين نو پا به نظر می رسد تأسيس و
تجهيز مراكز پرورش استعدادهای اختراعی و ابداعی كشور در مراكز استان ها و شهرستان
ها می باشد، اينگونه مراكز با حمايت كامل قانونی و مالی واداری كه خواهند شد بايد
زمينه پرورش و رشد استعداد ها را به صورت فراگير و بدون هيچ گونه محدوديتی فراهم
آورند.
6- مقررات
اداری و مالی دست و پاگير :
بخش تحقيقات
علمی و پژوهشی كشور نيز به شدت درگير مقررات بی روح و بی منطق اداری و مالی بوده
و سايه̾ شوم اين مقررات بر سر اين بخش حساس كشور نيز گسترده شده و يكی از عوامل
مهم ضعيف بودن تحقيقات در كشور همين مسئله می باشد.
اگر تا كسی
اشراف كامل بر اثرات متفرّق و در عين حال حساب شده̾ مقررات مالی و اداری بر
تحقيقات كشور نداشته باشد مطلب را متوجه نمی شود و تصور می كند كه اين مقررات كه
بعضا الگوگيری نيز می باشد، چيز خوبی است. برای نمونه به مواردی در اين خصوص اشاره
می گردد:
الف ـ در
مؤسسات دولتی و دستگاه های اجرائی اگر تحقيقی و لو كوچك خواست انجام پذيرد اول
بايد محقق طرح بنويسد بعد در كميسيون موضوع آئين نامه قسمتی از تبصره 2 ماده 43
قانون استخدام كشوری طرح گردد و بعد تصويب و سپس تحقيق انجام شود. بعد از اين
مراحل حق تحقيق در حدی نازل برای محق محاسبه می گردد و سند تنظيم و به ذی حسابی ها
جهت پرداخت ارسال می شود. انجام مراحل مزبور امر تحقيق را به قول حضرت امام در پيچ
و خم های اداری با مشكل روبه رو ساخته و محقق را منصرف و گريزان می‌كند. از طرفی
ديگر پائين بودن ميزان حق التحقيق باعث گريز افراد از تحقيق می‌گردد.
ب ـ دانشگاه های
كشور كه بايد مرتبا در امر تحقيقات علمی تلاش كنند اگر با مؤسسه ای قرار داد
منعقد نموده و تحقيقی را انجام دهند بايد وجوه تحقيق را از مؤسسات دولتی يا خصوصی
دريافت دارند تا هزينه های آن را پرداخت نمايند ولی برابر مقررات مالی كشور بايد
دانشگاه 50 ٪ دريافت های خود را كه به عنوان درآمد تلقی می گردد به حساب بخواهد
تحقيق از دستگاه دولتی و يا خصوصی سفارش دهنده دريافت نمايد تا وقتی كه 50 ٪ آن
را به حساب خزانه بريزد 50 ٪ باقيمانده تكافوی هزينه های تحقيق را بنمايد. طبيعی
است كه هزينه̾ تحقيق دو برابر حدّ معمول آن در جامعه خواهد بود. و هيچ دستگاه
دولتی يا خصوصی حاضر به پرداخت دو برابر هزينه نيست و لذا به شركت های غير
دانشگاهی سفارش می دهد و دانشگاه اگر بخواهد در حدّ يك برابر پول دريافت دارد
طبعا به اندازه 50 ٪ آن بدهكار می ماند و مسلما هيچ فردی چنين كار‌ی را نمی كند و
اين جاست كه دانشگاه ها نه تمايلی نشان می دهند و اين مقررات بی روح مالی كه
ناشی از تفكرات منجمد استعمار زده می باشد مانع گسترش تحقيقات در دانشگاه ها نيز
گرديده است.
ج ـ اخيرا
سازمان امور اداری و استخدامی كشور با قصد خير و به قول خود جهت تشويق مخترعان و
مبتكران دستگاه های دولتی اقدام به صدور بخشنامه شماره 5501 / د ـ 19/12/66 نموده
در حالی كه از پيچ و خم های اداری اين بخشنامه غفلت كرده است بخشنامه مزبور اگر
بخواهد اجرا گردد در گذر از پيچ و خم های اداری نه تنها چيزی عايد مخترع نمی
كند بلكه او را رنجيده خاطر و بد بين نيز می نمايد. مراحل اجرائی بخشنامه عبارتند
از 1- ارائه آن دلائل مستدل توسط مخترع 2- ارسال آن از شهرستان به استان جهت
اقدامات بعدی 3- ارسال از استان به تهران و وزارت متبوع جهت بررسی 4- طرح و تأييد
آن در كميته انتخاب افراد شايسته وزارت متبوع ( موضوع بخشنامه شماره 2870/ ق ـ 28
/ 8 / 64 سازمان امور اداری و استخدامی كشور ) 5- طرح و تأييد آن در كميته ارزيابی
مشاغل تخصصی و تحقيقی وزارت مربوطه 6- ارسال آن پس از تصويب نهائی توسط وزارت
مربوطه به سازمان امور اداری و استخدامی كشور همراه با استدلال ها و مدارك مورد
پسند سازمان 7- بررسی و تأكيد توسط واحدهای ستادی ذيربط در سازمان امور اداری و
استخدامی كشور 8- تصميم گيری نهائی توسط شورای امور اداری و استخدامی كشور.
آيا واقعا
اين است معنی تشويق مخترع ؟! كدام مخترع می تواند اختراع خود را از درون هر يك از
اين هشت مرحله عبور دهد كه آخر چی ؟ و چه به او خواهند داد ؟ نهايت لطف سيستم اداری
كشور به مخترع بيچاره و سرگردان در پيچ و خم اداری ناشی از مقررات اداری و
استخدامی كشور استفاده از ارتقاء گروه از حداكثر دو سطح بالاتر از مدرك تحصيلی اش
می باشد. و در تمام طول خدمت خود اگر ده ها اختراع داشته باشد فقط برای يك بار می
تواند از اين لطف نظام اداری استفاده نمايد. با اين روش ها هيچ وقت كشور به
توسعه̾ علمی و تكنولوژیكی نخواهد رسيد و
اين بدبختی تمام كشور های مظلوم جهان سوم می باشد كه اگر می خواهند قدمی هم
بردارند نمی فهمند چگونه بايد بردارند ! حضرت امام در انتهای بخش مربوطه به مسئله
تحقيقات در پيام بازسازی فرمودند :
« انشاء الله
كه اين استعداد ها در پيچ و خم كوچه های اداره ها خسته و ناتوان نشود.»
امام عزيز «
ره » عمق فاجعه را متوجه بودند و انگار نا اميد از ايجاد تحوّل توسط مسئولين
مربوطه و لذا به آنها خطاب نمی كند بلكه برای مخترعين و مكتشفين آرزو می كند كه
علی رغم اين مشكلات خسته و ناتوان نشوند.
د ـ مورد
ديگر، اين كه برای دبيران و فرهنگيان كشور در ارتقاء به گروه های ممتاز، چند
امتياز به تأليفات و تحقيقات آنها اختصاص داده اند، و دبير مخترع و محقق برای كسب
چند امتياز مربوطه، بايد آن قدر در پيچ و خم اداری مربوط به تأييد و پذيرش اثرش،
از شهرستان تا تهران بدود كه بيزار می شود و از كار خود تنفّر پيدا می كند.
نگارنده بارها پای درد دل مخترعين و مبتكرين معلّم و غير معلم نشسته و از نزديك تا
اندازه ای به مشكلات كار واقف شده است. ولی نتوانسته پاسخ روشنی برای اين عزيزان
كه مورد كم لطفی و بی لطفی نظام اداری و مالی و بودجه ای كشور می باشند ارائه
نمايد. معلمان در گوشه و كنار كشور دارای آثار جالب توجّهی هستند و می توانند نقش
مهمی در تحول علمی و تكنولوژيكی كشور به عهده داشته باشند. توليد دستگاه های او پك
و لام خشك كن برقی و نيز فرستنده راديوئی 9 كيلومتر برد و توليد فيلم و اهم متر و
دستگاه تست پمپ انژكتور و دستگاه آدابتور و دستگاه كنترل نور اتومبيل و ارّه موئی
برقی و به هم زن الكتريكی و سيستم انرژی خورشيدی و سلول فتو الكتريك و ترانس كاهند
هو قالب ها و قطعات كارخانه قند و طرح های كوپتر و موشك و ده ها مورد ابداع و
اختراع نمونه هائی از فعاليّت معلمين كشور آن هم در سطح ديپلم در شهر های مختلف
است كه بيانگر وجود توان عظيم اختراعی و ابداعی در كشور می باشد. لذا از اين جهت
در كشور مشكل وجود ندارد بلكه مشكل عقب افتادگی علمی و تكنولوژیكی كشور را در جای
ديگر بايد جستجو كرد كه امام عزيزمان به خوبی درك نموده و به آن اشاره نمودند،
ساخت نظام اداری و مالی و بودجه ای كشور گريزاننده اصلی تحقيق و ابداع و ابتكار می
باشد كه با توجه به نقش بنيادين اختراعات در خود كفائی كشور و كسب قدرت های لازم
در جهان يقينا دست استعمار و استكبار در چنين ساختی در كار بوده است. در خاتمه ضمن
تشكر از شورای عالی انقلاب فرهنگی كه سياست های تحقيقاتی كشور را مشخّص و به اين
امر مهم پرداختند بايد گفت مشكل كشور تنها
كمبود مراكز تحقيقاتی نيست زيرا همان مقدار قدرت تحقيقاتی كه در كشور وجود دارد
نيز با مشكلات ياد شده رو به رو می باشند و تا زمانی كه اين معضلات به قدرت خود
باقی بماند هر چند مؤسسات تحقيقاتی افزوده شوند چندان مشكلی را حل نخواهند كرد.
لذا شورای عالی انقلاب فرهنگی بايد به اين مسائل ملموس پرداخته و تنگناهای تحقيقات
علمی و فنّی در كشور را از سر راه بردارد و با تمركز و نظام دهی به تحقيقات و
پژوهش های علمی كشور مركز پرورش مستعدين به اختراع و
ابداع و ابتكار در هر زمينه را تأسيس و تجهيز و حمايت كامل بنمايد.
ادامه
دارد