معاد
اصول
اعتقادي اسلام
حساب
روز
قيامت
ايت
الله حسين نوري
روزي
که همه انسانهائي که در ظرف ميليونها سال در طي قرون واعصار مختلف در سطح زمين
زندگي کرده و مرده اند دوباره زندگي خود را بازيافته د رپيشگاه عدل الهي حاضر مي
شوند و فرشتگان الهي نيز در اين مجمع بزرگ صف مي کشند و هيچکس بدون اذن خداوند نمي
تواند لب بسخن بگشايد و حرفي بزند و همه و همه منتظر دستور وفرمان مالک يوم الدين
يعني سلطان روزجزا ايستاده اند روزي است بسيار بزرگ و با مهابت!
روزي
که اعمال و عقائد قلبي انسانها و ملکات روحي و حتي اسرار دروني انها با چهره واقعي
و اخروي خود تجلي مي کند و بلکه مجسم مي گردد
اعضا و جوارح بدن اماده گواهي دادن درباره اعمال گرديده اند.
روزي
که پرونده افعال ادميان که با کمال دقت تنظيم شده و هيچيک از کارهاي انان را چه
کوچک و چه بزرگ فرو گذار نکرده است را بدست انان مي دهند تا خود بخوانند و خود
بحساب خود برسند.
روزي
که ميزانهاي دقيقي براي سنجيدن کارها و گفتار
انسانها نصب و مهيا مي گردد روزي که بهشت را با تمام نعمتها ومواهبي که در اغوش دارد و جهنم را با تمام
وسائل عذابي که در بر دارد حاضر نموده اند روزي است بسيار با عظمت که خداوند انرا
در قران مجيد يوم عظيم و يوم کبير قلمداد کرده و در مهابت و عظمت ان تعبيرات
متعددي بکار برده است که يکي از انها اين است:
«
يوم ترونها تذهل کل مرصعه عما ارضعت و تضع کل ذات حمل حملها و تري الناس سکاري و
ما هم بسکاري و لکن عذاب الله شديد»[1]
يعني
روزي که مي بيني از وحشت وهراس هر زن شير دهنده اي از بچه شير خوار خود غافل مي شد
و هر زن حامله اي فرزند خود را از وحشت ساقط مي کند و مردم را از فرط هراس مانند
افراد مست که عقل و هوش خود را از دست داد ه اند مي نگري و حال انکه مست نيستند
ولي عذاب خداوند شديد است!
بس
روي همچو ماه زخجلت شود سياه
بس
قد همچو تيز زهيبت کمان شود
حضرت
امير مومنان عليه السلام مي فرمايد:
و
ذلک يوم يجمع الله فيه الاولين و الاخرين لنقاش الحساب و جزاء الاعمال خضوعا قياما
قد الجمهم العرق و رجفت بهم الارض فاحسنهم حلا من وجد لقدميه موضعا و لنفسه متسعا»[2]
يعني
قيامت روزي است که خداوند در ان روز براي رسيدگي دقيق به حساب و جزاي اعمال همه
خلايق را از اولين تا اخرين جمع مي کند
همه در حال خضوع درحالي که عرق از سر و روي انها ريخته و اطراف دهانشانرا
احاطه کرده ايستاده اند وزلزلهع زمين انها را ميلرزاند نيکوترين و خوشحالترين
افراد در ان رز کسي است که جاي پائي پيدا کند و براي خود محلي بدست بياورد اين
رستاخيز عظيم که خداوند توفيق سعادت و سپيد روئي درانرا بهمه عنايت بفرمايد داراي
مراحل متعددي است که يکي از انها مرحله حساب است که خداوند متعال در 3 جاي قران انرا
يوم الحساب ناميده است.
و
ميتوان درباره ان از نظر تشبيه گفت:
همانطور
که سرمايه و امکانات ديگري با اين هدف در اختيار يک نفر تاجرگذاشته مي شود که با
بکار انداختن ان سرمايه و بره برداري از امکانات موجود و انجام فعاليت هاي بازگاني
گامهائي در راه ترقي و تکامل اقتصادي برداشته سود لازم را بدست بياورد و لذا پس از
يکسال مثلا لازم است محاسبه اي انجام گيرد تا بر اين اساس روشن شود که ايا اين
تاجر از اين سرمايه و امکانات و فرصتهاي موجود فائده اي بدست اورده است يا زيان
کرده است؟
و
در صورت اول استفاده چه اندازه و در صورت دوم ضرر وزيان تا چه حدي است ؟ خداوند
کريم نيز انسانها را با اين هدف با خلقت کامل افريد ه و عقل و ادارک به انان عنايت
کرده و پيغمبران عالي شان براي راهنمائي انها فرستاده و کتابهاي اسماني که روشنگر
راه زندگي است نازل فرموده و پيشوايان معصوم و تشايستهاي نصب کرده و تما م امکانات
و مواهب اين جهان را در اختيار گذاشتهو
مراکز و عوامل تعليم و تربيت صحيح فراهم نموده و بالاخره تمام درهاي ترقي را بر
روي انان گوشده که ازاين سرمايه هاي مهم براي دستيابي به تکامل و سعادتهاي فرهنگي
اخلاقي اجتماعي سياسي اقتصادي استفاده کنند و بهره بر گيرند و در اين راه روشن گام
بردارند و در اين کشتزار حاصلخيز تخم
بکارند تا با دست پر و جودي متکامل و رواني رستگار و دلي سرشار از اطمينان و چهره
اي سفيد و روشن به عرصه قيامت گام بگذارند و به بهشت جاودان و جوار قرب حق تعالي
نائل شوند. بنابراين:
اکنون
که روز قيامت پديد امده و در اين مجمع با شکوه و بزرگ حضور يافته اند قبل از هر
چيز بايد بمرحله حسابرسي وارد شوند و فلز وجودشانرا در معرض سنگ محک الهي قرار
بدهند تا درباره باورها و عقايد انها و همچنين در باره کردار و گفتار و
اخلاق انها محاسبه دقيق انجام بگيرد.
خوش
بود گرمحک تجربه ايد بمان
تا
سيه روي شود ه رکه داروغش باشد
بايد
دانست که چنين مرحله اي در انتظار ما است و بمانزديک است . قران مجيد اين طرز تفکر
که مردم نوعا چنين مي پندارند که هنوز نه حساب روز قيامتي خيلي مانده و ان با ما
فاصله زماني زيادي دارد را تخطئه مي کند و اين فکر باطل و بي اساس مي داند و مي
گويد:
«
اقترب للناس حسابهم و هم في غفله معرضون»[3]
يعني
روز حساب مردم نزديک شده است ولي مردم از ان غافلند و از مهيا شدن براي ان اعراض
مي کنند.
بطور
کلي در قران مجيد اين مطالب را درباره حساب روز قيامت مي خوانيم:
1- دامنه
حساب روز قيامت انقدر وسيع است که علاوه بر تمام کردار و گفتار انسانها.اعتقادات
قبلي را نيز فرا ميگيرد.«ان تبدوا ما في انفسکم او تخفوه يحاسبکم به الله».[4]
يعني
آنچه که در اعماق وجود شما است چه پنهان کنيد و چه آشکار خداوند همه آنها را در
محاسبه خواهد آورد.
2- حساب
روز قيامت بسيار کامل و دقيق انجام خواهد گرفت و چيزي از قلم نخواهد افتاد که« و
ان کان مثقال حبة من خردل اتينا بها و کفي بنا حاسبين»[5].
يعني اگر عمل انسان، کوچک و باندازه خردلي هم باشد روز
قيامت آنرا آشکار ساخته بحساب ميآوريم و ما خود براي حسابرسي کافي هستيم.
و اين همان موضوعي است که لقمان بفرزندش ياد آور گرديد: «
يان بني انها ان تک مثقال حبه من خردل فتکن في صخرة او في السموات او في الارض يات
بها الله ان الله لطيف خبير».[6]
يعني اي فرزند عزيزم اگر اعمال بد و يا خوب انسان باندازه
خردلي در دل سنگ يا اوج آسمانها، يا اعماق زمين پنهان باشد خداوند آنرا آشکار
ساخته بحساب ميآورد که خداوند، باريک بين و آگاه است.
3- محاسبه
همه افراد در روز قيامت يکسان نيست و بطور کلي دو نو ع حسابرسي در روز قيامت بعمل
خواهد آمد:
الف- حساب آسان
ب- حساب شديد و سخت
حسابرسي آسان درباره کساني صورت ميگيرد که نامه عمل آنها
بدست راستشان داده شده است که:
« فاما من اوتي کتابه بيمينه فسوف يحاسب حسابا يسيرا و
ينقلب الي اهله مسرورا»[7].
يعني: کسيکه پرونده عملش بدست راستش داده شد( که اين خود درباره کساني است که در
دنيا راه راست را پيموده و در نتيجه اعمال آنها مورد رضايت خداوند قرار گرفته است)
به آساني به حسابش رسيدگي خواهد شد و او بسوي کسان و خويشان خود در بهشت مسرور و
شادمان خواهد رفت.
و نيز درباره کساني که از مرحله حسابرسي- چون نامه اعمالشان
بدست راستشان داده شده بود- شادمان و خشنود گذشته و کساني که نامه اعمالشان بدست
چپ داده شده بود و از مرحله حسابرسي با شرمندگي و تاسف گذشته اند ميفرمايد:
« فاما من اوتي کتابه بيمينه فيقول هاوم اقروا کتابيه اني
ظننت اني ملاق حسابيه فهوفي عيشة راضية في جنة عالية قطوفها دانية کلوا و اشربوا
هنيئا بما اسلفتم في الايام الحاليه و اما من اوتي کتابه بشماله فيقول يا ليتني لم
اوت کتابيه و لم ادرما حسابيه يا ليتها کانت القاضيه ما اغني عني ماليه هلک غني
سلطانيه».[8]
يعن « کسيکه نامه عملش بدست راستش داده ميشود با کمال نشاط
و سربلندي باهل محشر ميگويد بيائيد نامه مرا که سراسر افتخار است بخوانيد من در
دنيا باين حقيقت ايمان و اعتقاد داشتم که به حساب من رسيدگي خواهد شد اينچنين کس
در عيش و زندگاني خوش خواهد بود و در باغهاي عالي بهشت که ميوه هاي آن هميشه در
دسترس است و باو خطاب ميرسد از غذاهاي لذيذ و آشاميدني هاي گوارا تناول کنيد و
گوارا باد شما را که اين پاداش اعمالي است که در دنيا براي امروز خود انجام داديد
خواهد زيست، و اما کسي که پرونده اعمالش بدست چپش داده ميشود با کمال شرمندگي و
اندوه ميگويد اي کاش نامه مرا بمن نميداند و از حساب خود هرگز آگاه نميشدم اي کاش
مجددا مرگ من فرا ميرسيد امروز مال و ثروت من بفرياد من نرسيد و قدرت و حشمتم
نابود گرديد».
و نيز درباره محاسبه سخت ميگويد:« و کاين منق ريه عتت عن
امر ربها و رسله فحاسبناها حسابا شديدا وعذ بناها عذابا نکرا فذاقت و بال امرها و
کان عاقبة امرها خسرا…»[9]
يعني: چه بسا مردم شهرهائي که از امر خداوند و پيغمبرانش
سرپيچي کردند را بسختي مورد محاسبه قرار داديم و بعذاب بسيار شديد معذبشان ساختيم
تا بکيفر کردار زشت خودشان رسيدند و سرانجام کارشان زيانکاري و حسرت گرديد
و نيز در مورد ديگري کساني که به اوامر خداوند جواب مثبت
نميدهند را با حساب بد و سخت تهديد ميکند و ميفرمايد:
« و الذين لم يستجيبوا له لو ان لهم ما في الارض جميعا و
مثله معه لا فتدوا به اولئک لهم سود الحساب و ماويهم جهنم و بئس المهاد».[10]
يعني: آنانکه اوامر پروردگار را اجابت نکردند اگر مالک دو برابر
آنچه که در زمين است بشوند و آنرا در برابر رهائي از عذاب خداوند بدهند. به حال
آنها مفيد نخواهد بود و براي آنها نتيجه اي نخواهد بخشيد و محاسبه بد و نامطلوب در
انتظار آنها است و جايگاه آنها جهنم که جايگاه بسيار بدي است خواهد بود.
در اين مورد دنباله بحث درباره حساب روز قيامت را با توفيق
خداوند براي مقاله بعد ميگذاريم و اين نکته را يادآور ميشويم که از احاديث اهلبيت
عليهم السلام که در رابطه با قبل از هر چيز هر انساني درباره 4 چيز مورد سؤال قرار
خواهد گرفت و محاسبه اينها بر محاسبه هاي ديگر مقدم است که حضرت رسول اکرم صلي
الله عليه و آله فرمودند:
« لا تزول قدم عبد يوم القيامة حتي سئل عن اريع عن عمره
افناه و شبابه فيم ايلاه و عن ماله من اين کتسبه و فيما انفقه و عن حبنا اهل
البيت».[11]
يعني در روز قيامت همينقدر که انسان وارد عرصه محشر ميشود
پيش از اينکه گام به گام بردارد از او سؤال ميشود:
1- عمر
خود را در چه صرف کرده است؟
2- جواني
خود را در کجا به پيري رسانده است؟
3- مال
خود را از چه راهي بدست آورده و در چه مورد خرج کرده است؟
4- از
محبت و ولايت اهل بيت پيغمبر «ص» صاحبا عمر عزيز است غنيمت دانش
گوي خيري که تواني ببر از ميدانش
چيست دوران رياست که فلک با همه قدر
حاصل آنست که دائم نبود دورانش
آن خدايست تعالي ملک الملک قديم
که تغير نکند ملکت جاويدانش
مقبل امروز کند درد دل ريش دوا
که پس از مرگ ميسر نشود درمانش
هر که داند نفشاند بزمستان درخاک
نا اميدي برد از دخل به تابستانش
معرفت داري و سرمايه بازرگاني
چه به از نعمت باقي؟بده و بستانش
خوي سعديست نصيحت چه کند گر نکند
مشک دارد نتواند که کند پنهانش
ادامه دارد