به مناسبت
شهادت حضرت امير عليه السّلام در 21 رمضان
وصاياي امير
المؤمنين عليه السّلام
درماه رمضان
از سال چهل ام هجرت بود که اميرالمؤمنين عليه السلام کوشش مي کرد، اصحاب و يارانش
را به ياري رساندن به حق وادارد و آنان را تشويق و تحريض مي کرد که با باغيان و ظالمان
و مستکبران و در رأس آنها معاويه، مبارزه و پيکار کنند و در پي اين مطلب بسيار
مهم، سپاهياني به اين سوي و آن سوي براي جلوگيري از توطئه هاي معاويه و ديگر
مجرمان مي فرستاد زيرا معاويه پيوسته به عراق و حجاز و يمن يورش مي برد و براي
اشغال سرزمينهاي اسلامي، تلاش فراوان مي نمود، و درهمين حال، حضرت با ارشادات و
رهنمودها و سفارشهاي خويش، عُمّال و مأمورين خود را وادار به احقاق حقوق مستعضعفين
و بر پا داشتن نماز و اجراي احکام و حدود الهي مي نمود که ناگهان خبر رسيد که
دراثر توطئه از پيش طرح ريزي شده، شقي ترين و بدبخت ترين انسان روي زمين، با شمشير
زهر آگينش ضربتي بر فرق مبارک حضرت اميرالمؤمنين عليه السّلام در مسجد کوفه و درشب
19 ماه رمضان وارد کرد، که دراثر آن ضربت، حضرت در شب بيست ويکم به شهادت رسيد.
اولين سخني که حضرت پس از وارد شدن ضربه بر او فرمود اين بود: ( فزت وربّ الکعبه)
ـ به پروردگار کعبه قسم، رستگار شدم. دو وصيت از امير المؤمنين عليه السلام ـ به
تفاوت الفاظ ـ در روايتها نقل شده که يک وصيّت، مخصوص امام مجتبي عليه السلام است
و وصيّت ديگر عمومي تر و به صيغه جمع است، و چون هر دو وصيّت مانند ديگر سخنان آن
حضرت، بسيار آموزنده است، لذا براي اينکه در اين مناسبت دردناک و جانسوز، بهره اي
برده باشيم و سخنان آن عمل کنيم، اين دو وصيّت را ـ از کامليترين نسخه اش ـ براي
پيروان و شيعيان آن حضرت نقل مي کنيم، به اين اميد که واقعا خود را ملزم به عمل
کردند به دستورات حضرتش نمائيم، باشد که از شفاعتش در روز رستاخيز بهره برده و از
دست مبارکش آب زلال (کوثر) را بنوشيم.
وصيّت به
امام مجتبي عليه السّلام:
(هذا ما أرصي
به علي بن أبي طالب أخو محمّد رسول الله صلّي الله عليه و آله و ابن عمّه و صاحبه
.أوّل وصيتّتي أني أشهد أن لا اله الا الله و أن محمّدا رسوله و خيرته، اختاره
بعلمه، وارتضاه لخيرته. و أنّ الله باعث من في القبور،وسائل الناس عن أعمالهم،
عالمُ بما في الصدور. ثمّ اني أءوصيک با حسن ـ وکفي بک وصيّا ـ بما أوصاني به
رسول الله صلي الله عليه وآله، فاذا کان ذلک يا بنيّ الزم بيتک، وابک علي خطيئتک،
و لا تکن الدنيا اکبر همّک. و أوصيک يا بني بالصّلاة عنمد وقتها والزکاة في أهلها
عند محلّها، و الصّمت عند الشبهة، والاقتصاد و العدل في الرضا و الغضب، و حسن
الجوار، و اکرام الضيف، و رحمة المجهود و أصحاب البلاء، و صلة الرحم، وحبّ
المساکين و مجالستهم، و التواضع فإنّه من أفضل العبادة. و قصّر الأمل، و اذکر
الموت، و ازهد في الذنيا فانک رهين موت و غرض بلاء و طريح سقم.وأوصيک بخشية الله
في سرّ امرک و علانيتک، و أنهاک عن النّسرع بالقول و الفعل، و إذا عرض شي ءُ من
أمر الدنيا فتأنّه حتّي نصيب رشدک فيه .وايّاک و مواطن التهمة و المجلس المظنون به
السّوء، فإن قرين السّوء يغرّجلسه . وکن الله يا بنّي عاملا، وعن الخني زجورا،و
بالمعروف آمرا و عن المنکر ناهيا ـ و اخ الإخوان في الله، و أحبّ الصّالح لصلاحه،
و درا الفاسق عن دينک و ابغضه بقلبک، و زابله بأعمالک لئلا تکون مثله. و ايّاک و
الجلوس في الطرقات، و دع الممارات و مجاراة من لاعقل له و لاعلم . و اقصد يا بنّي
في معيشتک و اقتصد في عبادتک، و عليک فيها بالأمر الدائم الذي تطيقه. والزم الصمت
تسلم، و قدّم لنفسک تغنم، و تعلّم الخير تعلم، و کن لله ذاکرا علي کلّ حال. و ارح
من أهلک الصغير، وقّر منهم الکبير، و لا تأکلنّ طعاما حتي تصدّق منه قبل أکله. و
عليک بالصوم فانّه زکاة البدن و جنّه لأهله . و جاهد نفسک و احذر جليسک، و اجتنب
عدوّک .و عليک بمجالس الذّکر و أکثر من الدّعاء فاني ثم آلک يا بنيّ نصحا وهذا
فراقُ بيني و بينک .و أوصيک بأخيک محمّد خيرا، فإنه شقيقک و ابن أبيک و قد تعلم
حبّي له، و أمّا اخوک الحسين فهو ابن امّک و لا أريد الوصاة بذلک و الله الخليفة
عليکم و ايّاه أسأل أن يصلحکم وأن يکفّ الطغاة البغاة عنکم. و الصيرالصير حتي ينزل
الله الأمر و لا قوة الا بالله العلّي العظيم).
اين است آنچه
وصيت کرد به آن علي بن ابي طالب، برادر محمّد رسول خدا صلي الله عليه و آله و پسر
عمويش و دوستش. نخستين وصّيتم اين است که گواهي مي دهم خدائي جز الله نيست و محمّد
رسول او و برگزيده اش است؛ او را با علمش برگزيد و براي بندگانش پسنديد. و همانا
خداوند مردگان را از قبرهايشان برمي خيزاند و از اعمالشان سئوال مي کند هر چند خود
عالم است به آنچه در سينه ها نهفته اند. سپس تو را اي حسن، وصيت مي کنم ـ و
وصيّي از تو بهتر نيست ـ به آنچه پيامبر
خدا صلي الله عليه و آله مرا وصيّت کرد، پس اگر امر الهي رسيد، فرزندم درخانه ات
بمان و برگناهت اشک بريز و دنيا بزرگترين
همّت نباشد. ترا وصيت مي کنم، فرزندم، که نماز را در اوّل وقت بخواني و زکات را به
اهلش و درجايش بدهي، و درمواضع شبهه توقّف کني . و تو را سفارش مي کنم به ميانه
روي و عدالت چه درحال خشنودي و چه درحال خشم، و مدارات با همسايگان و مهمان نوازي
و ترحّم بر زحمت کشان و بلاديدگان، و مهرباني با خويشاوندان و محبّت به مستمندان و
مجالست با آنها و تواضع که از برترين عبادت ها است. فرزندم ! آرزو را کم کن و به ياد مرگ باش و از دنيا چشم بپوش
زيرا تو در گرو مرگي و معرّض بلائي و زمينگير بيماري و مرض.و تو را وصيت مي کنم به
خشيت از خداوند در آشکارا و پنهاني، و تو
را هشدار مي دهم از شتابزدگي درگفتار و کردار، و اگر امري از امور آخرت براي تو
پيش آمد، فورا آن را انجام ده و اگر امري از امور دنيا براي تو پيش آمد، تأمّل کن
تا اينکه خيرت را محققا دريابي. زنهار از رفتن به مراکز تهمت و مجلسي که احتمال
بطلان و بدي درآن مي رود، چرا که دوست بد، همنشين خود را فريب مي دهد. فرزندم،
براي خدا کار کن و از فحش و ناسزا گفتن بپرهيز و به معروف امر کن و از منکر نهي
نما.و در راه خدا با برادران ديني ات برادري کن و نيکان را براي نيک بودنشان، دوست
بدار و تبهکاران را از دينت دور ساز و با
قلب و جانت از آنان متنفر باش و با اعمالت با آنان مخالفت کن تا مانندشان نباشي. و
زنهار از نشستن در راه ها، و يا کسي که عقل و دانش ندارد، همنشين نباش .و در زندگي
ات ـ‌فرزندم ـ ميانه رو باش و در عبادتت استقامت بورز و بر تو باد به عبادت
(نوافل و مستحبّات) به نحوي که دائمي باشد و توانش داشته باشي. همواره سکوت را
پيشه کن که درامان باشي و پيش از خود، توشه خود را بفرست که غنيمت است… و در هر
حال به ياد خدا باش و از خانواده ات به کوچکترها مهرباني کن و بزرگترها راگرامي
بدار و هرگز غذائي را نخور پيش از آنکه مقداري از آن را قبل ازخوردن، صدقه دهي
. بر تو باد به روزه که زکات بدن است و
سپري است براي روزه داران. و با نفس خود مبازره کن و مواظب همنشينت باش و از دشمنت
دوري جوي. و بر تو باد به مجالس ذکر و ياد خدا و بسيار دعا کن و بدان فرزندم، که
درنصيحتت هيچ کوتاهي نمي کنم و اين فراق بين من و تو است که اکنون فرا رسيده است.
و تو را به برادرت محمد سفارش خير مي کنم زير ا او برادرت و فرزند پدرت است و مي داني
که من به او علاقه ندارم و امّا برادرت حسين که او فرزند مادرت است و نياز مبه
سفارش ندارد.خداوند پشت و پناهتان باشد و از او خواهان که امر شما را به خير
بگذراند و دست ظالمان و تبهکاران را از شما دور سازد. و بر شما باد به صبر و
بردباري تا وقتي که خداوند امرش را برساند(و من از دنيا بروم) و لا قوة الا باللّه
العليّ العظيم.
وصيّت امير
المؤمنين به فرزندانش:
(بسم الله
الرحمن الرحيم هذا ما أوصي به علي بن أبي طالب أوصي أنّه يشهد أن لا اله الّا وحده
شريک له، و أنّ محمّدا عبده و رسوله، أرسله بالهدي و دين الحقّ ليظهره علي الدين کلّه و لوکره
المشرکون، صلّي الله عليه و آله، ثمّ إنّ صلاني و نکي و محياي و مماتي الله ربّ العالمين، لا شريک له و بذلک أمرت و أنا من
المسلمين. ثمّ انّي اوصيک يا حسن و جميع أهل بيني و ولدي و من بلغه کتابي تقوي
الله ربّکم، و لا تموننّ الّا و انتم مسلمون، و اعتصموا بحبل الله جميعا و لا
تفرقّوا فإنّي سمعت رسول الله صلي الله
عليه و آله يقول : صلاح ذات البين أفضل من عامّة الصلاة و الصيام و ان
المبيرة الحالقة للدّين فساد ذات البين،و لا قوّة الّا بالله العلّي العظيم،
انظروا ذوي أرحامکم فصلوهم يهوّن الله عليک الحساب.الله الله في الأيتام فلا
تغبّروا أفواهم، و لا تضيّعوا يحضرتکم، فقد سمعت رسول الله صلي الله عليه و آله
يقول: (من عال يتيما حتّي يستغني أوجب الله عزّوجل له بذلک الجنّة، کما اوجب الله
لآکل مال اليتيم النار). الله الله في القرآن، فلا يسبقکم إلي العمل به أحد غيرکم
.الله الله في جبرانکم. فإن النّبي صلي الله عليه وآله أوصي بهم، و مازال رسول
الله صلي الله عليه و آله يوصي بهم حتّي ظنّنا أنّه سيورثم. الله الله في بيت
ربّکم، فلا يخلومنکم ما يقينم، فأنّه إن ترک ثم لم تناظروا و أدني ما يرجع به من
أمّه أن يغفر له ما سلف. الله الله في الصلاة فأنّها خير العمل و آنّها عمود
دينکم.
الله الله في
الزکاة فانّها تطقي ء غضب ربّکم.
الله الله في
شهر رمضان فإنّ صيامه جنّه من النار.
الله الله في
الفقراء و المساکين فشارکوهم في معائشکم.
الله الله في
الجهاد بأموالکم و أنفسکم و ألسنتکم، فأنّما يجاهد رجلان :إمام هديّ أو مطيع له
مقتد بهداه.الله الله في ذريّة نبيّکم فلا يظلمنّ يحضرتکم و بين ظهرانيّکم و أنتم
تقدرون علي الدفع عنهم.
الله الله في
أصحاب نبيّکم الّذين لم يحدثوا حدثا و لم يؤوا محدثّا، فإنّ رسول الله صلي الله
عليه و آله أوصي بهم و لعن المحدث منهم و من غيرهم و المؤوي للمحدث .
الله الله في
النساء و فيما ملکت أيمانکم، فإنّ آخر ما تکلّم به نبيّکم صلي الله عليه و آله أن
قال :(أوصيکم بالضّعيفين: النساء و ما ملکت أيمانکم). الصلاة الصلاة، الصلاة، لا
تخافوا في الله لومة لا ثم،بکفيکم الله من أذاکم و {من}بغي عليکم، قولوا للنّاس
حسنا کما أمرکم الله عزّوجل، و ل تترکوا الأمر بالمعروف و النهي وعن المنکر فيولّي
الله أمرکم شرارکم، ثمّ تدعون فلا يستجاب لکم عليهم و عليکم يا بنّي بالتّواصل و
التباذل و النّبار، و ايّاکم و التقاطع
والتدابر و التفرّق،و تعاونوا علي البّر و التقوي و لا تعاونوا علي الاثم و
العدوان و اتّقوا الله انّ الله شديد العقاب، حفظکم الله من اهل بيت و حفظ فيکم
نبيّکم استودعکم الله و أفرا عليکم السلام و رحمة الله).
اين است آنچه
علي بن ابي طالب به آن وصيت کرد .وصيّت
کرد و شهادت داد به آنکه خدائي جز الله نيست و او است يکتا وانبازي ندارد واينکه
محمّد بنده و فرستاده او است که با هدايت و آئين خق او را فرستاد تا دينش را بر
تمام آئين ها برتري بخشد هرچند مشرکان را خوش نيايد، درود خداوند بر او و اهل بيتش
باد. و همانا نمازم و عبادتم و زندگي و مرگم براي خداوند، پروردگار عالميان است،
که هيچ شريکي ندارد و به اين مأمور شده ام و من از مسلمانانم.
سپس وصيت مي
کنم به تو اي حسن و به تمام خانواده و اهل بيت و فرزندانم و هرکه وصيتنامه ام را
دريافت نمود، به تقواي الله پروردگارشان و هرگز نميريد جز اينکه مسلمان باشيد و به
ريسمان خداوندچنگ زنيد و متفرّق نگرديد زيرا از رسول خدا صلّي الله عليه و
آله شنيدم که فرمود: اصلاح ذات البين برتر
از عموم نماز و روزه است و آن وران کننده اي که دين را از بين مي برد، فساد ذات
البين است. نيروئي نيست جز با توکّل بر خداي والا و عظيم .پس به خويشاوندانتان
برسيد و با آنان مهرباني کنيد تاخداوند حساب را برشما آسان گرداند. شما را به خدا،
شما را به خدا در ايتام، پس آنان را گرسنه نگذاريد و نيازمند سئوال از خودتان
ننمائيد و آنها را کوچک مشماريد که از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله شنيدم فرمود: هرکه يتيمي را متکفّل شود يا بي نياز
گرداند خداي عزّوجل بهشت را براو واجب گرداند همچنانچه بر کسي که اموال يتيم را
بخورد، دوزخ وااجب گردانيده است. شما را به خدا، سما را به خدا در قران، پس
نگذاريد ديگران، در عمل به آن، بر شما پيشي گيرند.شما را به خدا،شما را به خدا، در
همسايگانتان، زيرا پيامبر صلي الله عليه و آله به آنها سفارش کرد و آنقدر سفارش
کرد که پنداشتيم ارث مي برند.شما را به خدا، شما را به خدا، درهمسايگانتان، زيرا
پيامبر صلي الله عليه و آله، به آنها سفارش کرد و آنقدر سفارش کرد که پنداشتيم ارث
مي برند. شما را به خدا، شما را يه خدا درخانه خدايتان(مساجد) پس تا بوديد آن را
خالي نگذاريد چرا که اگر رهايش کرديد(و به آن رفت و آمد ننموديد) در عذاب مهلت
داده نمي شويد و کمترين چيزي که براي يک نفر باشد که وارد مسجد مي شود اين است که
در بازگشت، گناهان گذشته اش مورد بخشش قرار گيرد. شما را به خدا، شما را به خدا،
در نماز زيرا آن بهترين عمل است و آن
ستون دينتان است. شما را به خدا، شما را به خدا، درزکات که آن خشم پروردگارتانن را
فرو مي نشاند. شما را به خدا، شما را به خدا، درماه رمضان زيرا روزه اش سپري است از
آتش دوزخ. شما را به خدا، شما را به خدا در فقرا و مستمندان، پس آنها را شريک
زندگي خود قراردهيد .