پاسدارى و مراقبت از خويشتن
آيت الله جوادى آملى
تهيه و تدوين:حجةالاسلام و المسلمين محمدرضا مصطفى پور
مهمترين كار انسان و بزرگترين مسؤوليت او نسبت به خويشتن تهذيب نفس است، قرآن كتابى است كه فراوان درباره معرفت، تهذيب و تزكيه نفس سخن گفته و از وى خواسته تا به شناخت و مواظبت و مراقبت دائمى از خود بپردازد و با اين تهذيب نفس و مراقبت و مواظبت از آن به لقاء الهى كه غايت آفرينش اوست نائل شود.
به لحاظ اين كه همه انسانها در حال سفر به سوى خدا هستند و همگان به سوى او در حركتند تا با او ملاقات كنند: «يا ايّها الانسان انك كادح الى ربّك كدحاً فملاقيه؛(1) اى انسان، تو با تلاش و رنج به سوى پروردگارت پيش مىروى و سرانجام او را ملاقات خواهى كرد.»
خطاب به انسان كه همه اصناف انسان را شامل مىشود و در واقع بر انسانيت انسان تكيه كرده، بيانگر اين حقيقت است كه خداوند نيروهاى لازم براى حركت مستمر الهى در وجود او قرار داده است و همه انسانها مسافرى هستند كه به سوى خدا در حال سفرند تا به اقليم وجود گام نهند.
انسانى كه مسافر است بايد همواره مراقب باشد كه از وسط جاده حركت كند تا به نقطهاى كه جاده به آن منتهى مىشود، برسد و آن نقطه همان غايت مطلوبى است كه هر انسان سالكى غرضش رسيدن به آن است و اگر انسانى در وسط جاده حركت كرد، هدايت شده است امّا اگر سهل انگارى كند و از وسط جاده به اين طرف و آن طرف متمايل شود به تدريج گمراه شده و نتيجه مطلوب از دست او مىرود و در نتيجه گرفتار گمراهى مىشود.
و به عبارت ديگر: همه راههايى كه سالك طى مىكند چه راه هدايت و چه راه ضلالت، چه راه و چه بيراهه همه و همه به سوى خداى منتهى مىشوند چون غايت و مقصود نزد اوست، چيزى كه هست آن هست كه راهها مختلفند يكى آدمى را به مطلوبش و به فلاح و رستگارى مىرساند و ديگرى زيان كارش مىسازد.
براى اين جهت كه انسان به سوى خدا در حال حركت است و بايد در وسط جاده حركت كند حضرت امير(ع) در نهج البلاغه ضمن تقسيم آدميان به سه گروه به آنها هشدار مىدهد كه در وسط جاده حركت كنند: «اليمين و الشمال مضلة و الطريق الوسطى هى الجادة؛(2) انحراف به راست و چپ گمراهى و ضلالت است و راه ميان و مستقيم جاده وسيع الهى است.» و ويژگىهاى اين جاده ميانه عبارت است از اين كه: «عليها باقى الكتاب و آثار النبوة و منها منغذ السّنه و اليها مصير العاقبه؛(3) قرآن مجيد كتاب جاويدان الهى، آثار نبوت و راه ورود به سنت پيامبر و پايان كار نيز به راه ميانه منتهى مىشود.»
يعنى تنها راه براى نجات و سعادت همانا سلوك در جاده ميانه است، قرآن در برنامه ايمان آوردهها نيز از آنها خواسته است تا با مراقبت از خويشتن و پاسدارى از ايمان و لوازم آن راه نجات و سعادت را براى خودشان هموار سازند و از اين راه به كمال شايسته خود يعنى ملاقات الهى نائل شوند. در سوره مائده آيه 105 فرمود: «يا ايها الذين آمنوا عليكم انفسكم لايضرّكم من ضلّ اذا اهتديتم الى اللّه مرجعكم جميعاً فينبئكم بما كنتم تعملون؛ اى مؤمنان، مراقب خود باشيد، اگر شما هدايت يافتهايد، گمراهى كسانى كه گمراه شدهاند به شما زيانى نمىرساند، بازگشت همه به سوى خداست پس شما را به آن چه كه عمل مىكرديد، آگاه مىسازد.»
در اين آيه چهار مطلب آمده است كه در چهار فصل از آن بحث مىشود:
1- لزوم مراقبت دائمى از خويشتن.
2- مصونيت از آسيب پذيرى در برابر گمراهان در پرتو مراقبت از خويش.
3- رجوع همگان به خدا.
4- اخبار از اعمال همگان پس از رجوع به خدا.
فصل اول:
لزوم پاسدارى و مراقبت از خويشتن
در اين آيه خطاب به مؤمنان فرمود: «عليكم انفسكم؛يعنى ملازم خود و مراقب خويشتن باشد» زيرا آدمى با كمى غفلت، مسلك را از دست مىدهد.
آدمى كه پيوسته در حركت است بايد توجه داشته باشد كه در هر حركت در نظر گرفتن امورى لازم است كه آدمى بايد به آنها توجه داشته باشد:
1- متحرك 2- مبدأ و قوه حركت 3- هدف حركت 4- مسافت حركت 5 – زمان حركت 6- محرّك 7- زاد و توشه 8 – مركب.
در سير انسان، متحرك و سالك و مسافر خود انسان است و هدف و مقصد او لقاء الهى و راه آن، دين خدا يعنى قرآن و سنت و به طور كلّى صراط مستقيم و محرّك او خداى سبحان و ياد او و زاد راه و ره توشه او تقواى الهى و مسافت آن دنيا و عالم طبيعت و زمان آن مقدار حركت سالك به سمت هدف است. حال به تفصيل به بيان اين امور مىپردازيم:
1- متحرك و سالك
سالك و متحرك خود انسان است كه مىتواند با خودشناسى و تهذيب نفس به بالاترين مدارج كمال يعنى فرشته خويى سير كند و مىتواند با ترك آن به مرتبهاى سقوط كند كه از حيوانات نيز پستتر گردد انسانى كه خود را شناخت و بر نفس امّاره خود حاكم شد، مىتواند راه را تا آن جا ادامه دهد كه به مقام نفس مطمئنّه دست يابد و مخاطب خداى سبحان قرار گيرد كه «يا ايتها النفس المطمئنه ارجعى الى ربّك راضية مرضية فادخلى فى عبادى وادخلى جنّتى؛(4) از نفس مطمئنه به سوى پروردگارت باز گرد، در حالى كه هم تو از او خوشنودى و هم او از تو خوشنود است و در سلك بندگانم داخل شو و در بهشتم وارد گرد.»
انسان هايى كه در پرتو ايمان و ياد خدا به اطمينان رسيدهاند و به خدا و و عدههاى او اطمينان دارند و در نهايت نيز با اطمينان و آرامش در حضور خداى سبحان قرار مىگيرند.
اگر آدمى بخواهد در بستر نفس خود حركت كند دو چيز براى او اهمّيت دارد يكى بينش صحيح كه خواست آدمى را دگرگون كند و ديگر اراده قوى و آهنين و اگر اراده قوى با بينش صحيح همراه باشد وى مراحل تكامل را طى مىكند و به مقام اطمينان راه مىيابد.
از باب تشبيه معقول به محسوس: وجود انسان در درجه اول مانند معادن طلا و نقره است كه اين معادن از آغاز معدن نبودهاند بلكه استعداد طلا و نقره شدن در نهان و نهاد خاكها بوده و هر خاكى استعداد معدن خاصى را داشته و به مرور زمان كم كم آن سنگ و سپس لعل و طلا شدهاند. آدميان نيز استعداد فرشته شدن را دارند و با آماده كردن نهان و نهاد خود و شكوفايى استعداد، فرشته خو مىشوند.
2- راه سلوك
لازم حركت و سفر، راه است و گرنه سفر عملى نمىشود عنوان صراط و سبيل و طريق نشانه وجود راه است انسانى كه به خواهد به سوى مقصد حركت كند بايد در راه يا صراط مستقيم حركت كند و صراط مستقيم همان دين الهى، عبادت و سرسپردگى در برابر خدا و بندگى او، تسليم بودن در برابر اوست چنانچه انبياء و اولياء و صدّيقين و شهداء اين راه را رفتهاند و به مقصد نائل شدهاند يعنى آن چه انبياء و اولياى الهى بيان كردهاند و خود آن را در عمل پياده كردهاند راه است.
در برابر صراط مستقيم، راههاى انحرافى است كه سرعت سير در آن، انسان را از مقصد دور مىكند.
انسان بايد مواظب و مراقب باشد كه در راه باشد و گرنه راه را گم خواهد كرد. انسان همين كه نفس خود را رها كرد و مشغول ديگرى شد سقوط كرده است پس بايد همه خاطرات و اخلاق و اعمال و نيّات خود را مراقبت كند كه بيگانه در او راه نيابد. اگر بيگانه در او راه يافت صاحب خانه را اسير و بيرون مىكند.
همه تلاش شيطان آن است كه درون انسان راه يابد و صاحب خانه را اسير بيرون كند و آدمى بايد تلاش كند تا شيطان به حريم جان او راه پيدا نكند و آن راه، خداست كه «ذكر اللّه مطردة الشيطان؛(5) ياد خدا وسيله طرد شيطان است.»
3- هدف حركت
هر راهى براى نيل به هدف است و هدف و مقصد سير انسان لقاء اللّه است يعنى اگر انسان اعتقاد، تخلّق و عمل صالحى دارد براى تقرّب به خداست اين كه انسان به خدا تقرب پيدا كند معنايش آن است كه به كمالات خدا نزديك شود. يعنى آدمى سعى كند كمالات الهى را در خود پياده كرده و از علم و قدرت و عدالت و ارزشهاى الهى برخوردار شود و از نقائص و كاستىها و آلودگىها خود را پاك سازد تا با جان پاك به لقاء الهى برسد: «و انّ الى ربّك المنتهى؛(6) منتها و پايان سير انسان پروردگار است.»
4- زاد راه
سير نفسانى انسان همچون طى راه بدون زاد راه و توشه و مركب ممكن نيست زاد راه همان تقوا است كه در قرآن به آن امر شده است.
«تزوّدوا فان خير الزاد التقوى؛(7) توشه برگيريد پس در حقيقت بهترين توشه تقواى الهى است.» اين زاد راه هم در درون نفس انسان و مربوط به شؤون نفسانى اوست.
5 – مركب حركت
آدمى براى حركت در راه نياز به مركب دارد تا بر آن سوار شود و به سوى مقصد حركت كند و اين، سير را آسانتر كرده و او بهتر طى كند.
حضرت امير(ع) مركب انسان را به سوى مقصد، عدالت و ميانه روى مىداند: «ليكن مركبك العدل فمن راكبها ملك؛(8) عدل مركب تو باشد، هر كه عادلانه زندگى كند مالك هوا و هوس خود خواهد شد و سلطان سلطنت خويش.»
و فرمود: «ليكن مركبك القصد و مطلبك الرشد؛(9) مركب تو اقتصاد صحيح و قسط و عدل و مطلوب تو رشد باشد.»
و فرمود: «اركب الحق و ان خالف هواك؛(10) مركب تو حق باشد گرچه مخالف هوايت باشد.»
امام حسن عسگرى(ع) فرمود: «انّ الوصول الى اللّه سفر لايدرك الّا بامتطاء الليل؛(11) وصول براى خدا مسافرتى است كه بدون مركب نماز شب به ثمر نمىرسد.» اهل نماز شب سواره راه مىروند.چون شب زندهدارى از بهترين عبادت هاست.
آدمى اگر آن را به انجام رساند به مقصد يعنى لقاء الهى نائل مىشود.
برخى از بزرگان اهل معرفت محبّت را مركب دانستهاند.(12)
يعنى افرادى كه از روى محبت خدا را مىپرستند سوارهاند و آدمى بايد تلاش كند تا از راه معرفت الهى به محبت و عشق به او دست يابد تا به آسانى به سوى هدف حركت كند.
6- زمان حركت
در سير و سلوك زمان هم مطرح است و آن، مقدار حركت سالك به سمت هدف است، هر اندازه انسان اهل سير و سلوك باشد همان، اندازه زمان سير او خواهد بود.
محور كارهاى انسان براى رفع نيازهاى فردى و اجتماعى او تاريخ و زمان ميلادى يا شمسى يا قمرى است ولى اينها زمان سير و سلوك نيست بلكه اين زمان مال متحركهاى ديگر است، مقدار عمر زمينى را نشان مىدهد نه ساكنان آن را، عمر انسان بر اين اساس نيست كه زمين به دور خورشيد بچرخد، هر اندازه انسان حركت كند همان مقدار عمر دارد. از باب مثال، وقتى انسان در سير و سلوك پنجاه قدم علمى يا عملى در مسير هدف برداشته باشد پنجاه سال عمر كرده است اما اگر انسانى چنين سير معنوى نداشته باشد كودكى است كه پير شده است زيرا به سوى خدا قدمى بر نداشته است بنابراين عمر هر انسان به ميزان سير و سلوك اوست.
7- تحرّك
تنها محرّك در سير و سلوك نفسانى ذات اقدس الهى است او دو نوع تحريك دارد:
الف: عمومى كه همه انسانها را دعوت مىكند.
ب: تحريك تكوينى كه ويژه گروهى خاص است.
چنان كه انسان متفكر را با تكليف، تشويق و تهديدهاى تشريعى و با ترغيب به لقاى حق و تشويق به بهشت حركت مىدهد و با نهادينه شدن اين انگيزهها در انسان خداوند او را در ادامه دادن راه و سرعت سير كمك مىكند. افزون بر تداوم تشويقهاى تشريعى از جهت تكوين نيز گرايش و شوقى در او مىآفريند و وسائلش را آسان مىكند در نتيجه او به راحتى اين راه را مىپيمايد: «امّا من اعطى واتّقى و صدّق بالحسنى فسنيسّره لليسرى؛(13) آنكس كه در راه خدا اعطا مىكند و پرهيزگارى پيشه نمايد و به جزاى نيك الهى ايمان داشته باشد.ما او را در مسير آسانى قرار مىدهيم. يعنى انسانى كه در راه خدا انفاق كند و به نيازمندان كمك نمايد و با نيّت پاك و از روى اخلاص اين كار را انجام دهد و به روز قيامت و پاداشهاى نيك الهى و يا به شريعت الهى و آيين اسلام ايمان داشته باشد، خداى سبحان به او توفيق عنايت كرده و امر اطاعت الهى را براى او آسان مىگرداند. زيرا انسانى كه ايمان به معاد و پاداش عظيم الهى را پيشه خود سازد مشكلات بر او آسان شده و مسير تكامل را به راحتى طى مىكند.
بنابراين راه بهره مندى از اين تحريك تكوين خاص ارتباط با مبدأ فاعلى و محرّك و پيوند با مبدأ غايى يعنى هدف است و اين مبدأ فاعلى و غايى همانا خداى سبحان است. و اگر سالك از مبدأ فاصله بگيرد و يا ارتباطش را قطع كند از حركت باز خواهد ايستاد و چون هيچ چيز در اين عالم راكد نيست معناى توقف آن است كه ديگر به سمت هدف واقعى نمىرود بلكه در مسير انحرافى گام برمى دارد.
بهر روى محرّك انسان و هادى او خداست و هدف اين حركت نيز لقاى اوست و تنها راه رسيدن به هدف واقعى ارتباط با محرّك و عامل حركت، در واقع خداى سبحان است و آيات قرآن در زمينه ارتباط خدا دو دسته هستند.
1- آياتى كه به انسان گوشزد مىكند آدمى همواره بايد به ياد خدا باشد: «يا ايها الّذين آمنوا اذكروا اللّه ذكراً كثيراً؛(14) اى مؤمنان زياد به ياد خدا باشيد.»
2- آياتى كه انسان را متوجه ذكر نعمتهاى الهى مىكند: «اذكروا نعمتى التى انعمت عليكم؛(15) بياد نعمتى باشيد كه من به شما انعام كردم.»
بنابراين انسان پيوسته بايد از طريق توجه به نعمتهاى الهى و ياد خدا با او ارتباط برقرار كند و از برنامههاى او پيروى نمايد تا او را به سوى هدف هدايت كند و به عبارت ديگر انسان شاكر در برابر نعمتهاى خدا، راه وصول به حق بر او آسان مىشود.
انسانى كه در حال حركت و سير و سلوك است مسافت حركت او همين دنياست كه به آن به عنوان تجارت خانه اولياء الهى بنگرد و از آن براى جهان ابديت بهره بردارى نمايد.
و به عبارت ديگر: قيامت ظرف ظهور واقعيتهايى است كه در دنيا انجام داده است يعنى هر كس در دنيا هرچه را انجام دهد در آخرت همان ظهور خواهد كرد.
در حقيقت انسان در سير و سلوك نوع متوسط است و تحت او انواع مختلفى است كه هم اكنون در دنيا تحقق دارند و در قيامت ظهور مىكنند در دنيا تحت عنوان انسان انواع چهارگانه شيطان، فرشته، بهائم و درندگان است و در هر يك از اين راهها كه بخواهد حركت كند، ابتدا آن وصف براى او به صورت حالت مىشود و اگر ساليان متمادى به همان وضعيت ادامه دهد آن وصف براى او ملكه مىشود و در صورت ملكه شدن آن وصف، چنين شخصى يا شيطان مىشود يا فرشته مىشود و يا حيوان و يا درّنده و حقيقت او در قيامت به صورت واقعى خود محشور مىگردد. زيرا آن روز، روزى است كه باطن انسانها آشكار خواهد شد اگر باطن او شيطان باشد، شيطان گونه و اگر درنده باشد درنده گونه و اگر حيوان باشد، حيوان گونه و اگر فرشته باشد، فرشته خو محشور خواهد شد و اگر انسان بخواهد انسان و فرشته خو محشور شود بايد در مسير لقاء الهى به سير و سلوك پرداخته و با فراهم كردن زاد و توشه تقوا در صراط مستقيم الهى حركت كند.
فصل دوم:
مصونيّت از آسيب پذيرى در برابر ديگر گمراهان
در قسمت دوم آيه پس از توجه به مراقبت از خويشتن، آدميان را بر اين نكته متذكر مىشود كه اگر انسانى هدايت يافته باشد گمراهى ديگران اعم از نياكان، دوستان و بستگان آسيبى به او نمىرساند «لايضرّكم من ضلّ اذا اهتديتم»(16) زيرا اين انسان با پذيرش هدايت الهى و پيروى از برنامهها و معارف قرآن و سنت پيامبر(ص) و اقتداء به ائمه معصومين(ع) و مراقبت بر اين وضع و تداوم آن براى او مصونيت حاصل مىشود كه اگر محيط اطراف او آلوده باشد اين آلودگى به او سرايت نكند و او را آلوده نسازد.
سؤال و جواب
برخى با توجه به اين قسمت از آيه برداشت كردهاند كه هر كس فقط بايد به فكر خود باشد و از خود مراقبت كند تا به نجات برسد و در قبال جامعه مسؤوليتى ندارد و نبايد در برابر آنان به امر به معروف و نهى از منكر بپردازد، همينكه خود را مراقبت كرد و هدايت شد و گمراهى ديگران به او آسيبى نمىرساند و ظاهر اين آيه با آيات امر به معروف و نهى از منكر ناسازگار است كه آدميان رابه مسؤوليت اجتماعى آنها توجه مىدهد.
از پى اين سؤال دو جواب داده شده است:
1- در منطق قرآن هدايت يافته كسى است كه همه واجبات الهى را انجام داده و محرمات الهى را ترك كند و مىدانيم كه يكى از واجبات الهى امر به معروف و نهى از منكر است و اگر كسى اين وظيفه الهى را ترك كند اطلاق لفظ هدايت يافته بر او صحيح نيست. زيرا او همه واجبات الهى را انجام نداده است.
2- آيه از آياتى است كه تأكيد آن بر وجود امر به معروف و نهى از منكر بيشتر است زيرا آيه خطاب به مؤمنانى است كه آنها مراقب خودشان باشند و به فكر اصلاح يكديگر و تأمين نيازها و تعليم و تزكيه ديگران نيز مىباشند و جامعه را در مىيابند و اگر احياناً آنها وظيفه خود را انجام دادند و ديگران نپذيرفتند به لحاظ اين كه آنها مراقب خودشان هستند وظيفه خود را در مقابل آنها انجام مىدهند، گمراهى آنها آسيبى به او نمىرساند.
و به عبارت ديگر: مؤمنان بايد به خود به پردازند و از ديگران كه اهل ضلالتند و با امر به معروف و نهى از منكر هدايت نشدهاند، صرفنظر كرده و در زمره آنان قرار نگيرند و از گمراهى آنها نيز نهراسند و بدانند كه حساب گمراهان با پروردگارشان هست نه با مؤمنان، و در واقع مؤمنان مسؤول كار آنها نيستند. براى تأييد اين مطلب به دو روايت استناد مىشود:
1- ابوثعلبه از پيامبر اكرم(ص) درباره آيه «يا ايها الذين آمنوا عليكم انفسكم لايضرّكم من ضلّ اذا اهتديتم»(17) پرسيد، حضرت در جواب فرمود: «ائمر بالمعروف و انه عن المنكر و اصبر على ما اصابك حتى اذا رأيت شحاً مطاعاً و هوى متبعاً و اعجاب كلّ ذى رأى برأيه فعليك بنفسك و دع عنك امر العامة؛(18) امر به معروف كن و نهى از منكر نما و بر آن چه كه به تو مىرسد شكيبا باش، اما هنگامى كه ببينيد مردم، دنيا را مقدّم داشته و بخل و هوا بر آنها حكومت مىكند و هر كس تنها رأى خود را مىپسندد و گوشش بدهكار سخن ديگرى نيست به خويشتن به پرداز و عوام را رها كن.»
2- در حديث ديگرى نيز آمده است كه جبير بن نصير مىگويد: در حلقه جمعى از ياران پيامبر(ص) نشسته بودم و از همه كم سنتر بودم، آنها سخن از امر به معروف و نهى از منكر به ميان آوردند، من در ميان سخنان آنان آمده و گفتم، مگر خداوند در قرآن نمىفرمايد: «يا ايها الذين آمنوا عليكم انفسكم لايضرّكم من ضلّ اذا اهتديتم» بنابراين امر به معروف و نهى از منكر چه لزومى دارد ناگاه همگى مرا مورد سرزنش قرار داده و اعتراض كرده و گفتند: آيهاى از قرآن را جدا مىكنى بدون آن كه معناى آن را بدانى.
سپس آنها رو به من كرده و گفتند: تو جوان كم سن و سالى هستى و آيهاى از قرآن را بدون آن كه معناى آن را بدانى از بقيّه جدا كردى ولى شايد به چنين زمانى برسد كه ببينى بخل مردم را فرا گرفته و بر آنها حكومت مىكند، هوا وهوس پيشواى مردم است و هر كس تنها رأى خود را مىپسندد در چنان زمانى مراقب باش گمراهى ديگران به تو آسيبى نمىرساند.(19)
در واقع اين آيه مربوط به شرائط خاصى است كه امر به معروف و نهى از منكر نتيجه بخش نيست زيرا در آن شرائط دنيا و تمايلات نفسانى مردم بر آنها حاكم است و آنها پذيراى حق نيستند.
اما تو بايد مراقب خود باشى كه در آن شرائط گمراهى آنان به تو آسيبى نرساند زيرا هر كس مسؤول اعمال خويش است و خدا شما را به خاطر اعمال آنان مؤاخذه نخواهد كرد.
فصل سوم:
رجوع همگان به خدا
در اين فصل بخش سوم آيه مورد بحث واقع مىشود كه مىفرمايد:
«الى اللّه مرجعكم جميعاً» يعنى مرجع همگى و رجوع همگان به سوى خداى سبحان است.
با توجه به اين كه خداى سبحان آفريدگار همه اشياء است. بازگشت همه موجودات نيز به سوى خدا است و در خصوص انسانها نيز فرمود:آدميان وقتى با مصيبتى مواجه مىشوند مىگويند: «انا للّه و انا اليه راجعون»(20) توجه به اين واقعيت كه همه از او هستيم اين درس را به ما مىدهد كه از زوال نعمت هرگز ناراحت نشويم زيرا هرچه هست او به ما داده است و اين كه به سوى او بر مىگرديم به ما مىگويد: اين جا سراى جاويدان نيست و دنيا محلى گذراست كه ما بايد از آن در جهت پيمودن مراحل تكامل استفاده كنيم.
در فصل اول نيز به اين مطلب پرداخته شد كه هدف و مقصد نهايى همه انسانها خداى سبحان است چه انسانهايى كه هدايت يافته باشند و در جاده ميانه حركت كنند و چه كسانى كه در دو طرف جاده حركت نمايند.
فصل چهارم:
اخبار به اعمال پس از رجوع به خدا
در فصل چهارم به بخش چهارم آيه پرداخته مىشود كه مىفرمايد: «فينبئكم بما كنتم تعملون» پس از رجوع به خدا به حساب همگان رسيدگى مىشود و همه را به آن چه انجام دادهاند آگاه مىسازند.
روز قيامت روزى است كه هرچه انسان داده است به او اطلاع مىدهند. زيرا اين كارها در حضور خدايى انجام شده است كه او همه چيز را مىداند حتى از چشمهاى خيانت كار آگاه است. «يعلم خائنة الاعين و ما تخفى الصدور؛(21) خداى سبحان به چشمهاى خائن و آن چه كه در سينهها مخفى مىكنيد آگاه است.» و او «يعلم السرّ و اخفى؛(22) خداى متعال به سرّ و پنهانتر از سرّ و راز آگاه است.»
با توجه به اين كه آدمى به سوى خدا رجوع مىكند و خداى سبحان از همه اسرار آگاه است و او را به همه اعمال او خبر مىدهد پس بر انسان لازم است به مراقبت از خويشتن بپردازد و از خود و ايمان خود پاسدارى نمايد و با نفسى پاك و اعمال صالح در حضور خداى سبحان قرار گيرد و با او ملاقات كند.
نتيجه گيرى
با توجه به آيه 105 سوره مباركه مائده يكى از برنامههاى مؤمنان آن است كه همواره مراقب خود و ايمان خود باشند و اين مراقبت با پيروى از تعاليم قرآن و دستورات پيامبر تحقق پيدا مىكند و اين تعاليم و دستورات بايد بر روابط فردى و اجتماعى انسان حاكم باشد به گونهاى كه عمل به آن براى او ملكه شده و او به راحتى آن اعمال را انجام مىدهد افزون بر آن او بايد به اين نكته توجه داشته باشد كه منحرفان براى گمراهى او در كمين هستند و او بايد با مراقبت از خويش و هدايت يافتگى در صراط مستقيم حركت كند تا گمراهان منحرف در كمين نشسته به او آسيبى وارد نكنند.
اهل ايمان بايد بدانند خداى سبحان آغاز و انجام همه انسان هاست و اين خدا عالم به همه حقايق و واقعيت هاست از اين رو در قيامت انسان را تمامى اعمال دنيويشان آگاه ساخته و دستاوردشان را به آنها نشان خواهد داد.
در واقع باور به خدا و قيامت و بازگشت به خدا و حساب رسى كردارها زمينه ساز مراجعت بر ايمان و لوازم آن و پرهيز از گمراهى است كه مؤمنان بايد به آن به عنوان برنامه نظر كنند و از آن بهره برند.
پىنوشتها:
1. سوره انشقاق، آيه 6.
2. نهج البلاغه، خطبه 16.
3. همان.
4. سوره فجر،آيه 30 -27.
5. غررالحكم، ج 1، ص 404.
6. سوره نجم،آيه 42.
7. سوره بقره، ايه 197.
8. غررالحكم، شماره 7767.
9. همان، شماره 8054.
10. همان، شماره 964.
11. بحارالانوار، ج 75، ص 380.
12. شرح فصوص قيصرى، ص 46.
13. سوره ليل، آيه 7 – 5.
14. سوره احزاب، آيه 41.
15. سوره بقره، آيه 40.
16. سوره مائده، آيه 105.
17 . همان.
18. مصباح الشريعه، ص 19.
19. تفسير طبرسى، ذيل آيه.
20. سوره بقره، آيه 156.
21. سوره غافر، آيه 19.
22. سوره طه، آيه 7.
