ژئوپلتیک
جزایر سه گانه خلیخ فارس
(ابوموسی
و تنب بزرگ و کوچک)
دکتر
محمدرضا حافظ نیا
قسمت
سوم
جنبه
های استراتژیک نسبت به تنگه هرمز:
تنگه
هرمز از جمله تنگه های استراتژیک جهان است و تنها معبر دریائی است که خلیج فارس را
به عنوان هارتلند یا قلب کره زمین، به نقاط مختلف جهان ارتباط می دهد. این تنگه در
بخش شرقی خلیج فارس واقع بوده و ساحل شمالی آن در اختیار کشور عمان قرار دارد.
ساحل شمالی به لحظ برخورداری از وسعت و فضای زیاد، نسبت به ساحل جنوبی از اهمیت و
اعتبار به مراتب زیادتری برخوردار است و از حیث نظامی نیز ارزش زیادی دارد. برعکس
ساحل جنوبی به علت مرتفع بودن و محدودیت شدید فضائی و وجود فیوردها و استقرار
محدود اجتماعات انسانی در آن از ارزش به
مراتب کمتری برخوردار است و عمدتاً جهت امور کنتری ترددهای دریائی مورد بهره
برداری قرار می گیرد.
تنگه
هرمز به عنوان گذرگاه استراتژیک همیشه مورد توجه قدرتهای جهان و منطقه ای بوده است
زیرا از طریق کنترل و تصرف تنگه می توان ترددهای دریائی بین خلیج فارس و سایر
مناطق جهان را در نظر گرفت و عند اللزوم در حرکت آنه دخالت به عمل آورد.
کشف
نفت در اوائل قرن جاری در منطقه خلیج فارس اهمیت و اعتبار تنگه هرمز را در مسائل
جهانی و نظگاههای استراتژیک افزایش داد و باعث گردید تا امنیت تنگه هرمز و ترددهای
دریائی مورد توجه قرار گیرد . حفاظت از تنگه و دفاع از آن برای کشورهای ساحلی به
ویژه ایران نیز اهمیت دارد. زیرا تنگه در ضلع جنوبی ایران واقع شده و بخشی از
قلمرو حاکمیت و سرزمین آن را تشکیل می دهد و دفاع از ساحل جنوبی ایران و حفظ امنیت
ملی آن در گرو حفاظت از تنگه هرمز قرار دارد. دفاع از تنگه هرمز بویژه در مقابل
تهدیدات خارجی از سوی دریای عمان و اقیانوس هند، مستلزم به کارگیری سیستمی از
سواحل و جزایر پیرامون آن می باشد. یعنی مجموع سواحل و جزایر هرمزگان برای سامان
دهی و سیستم دفاعی تنگه هرمز به کار می آید که از آن جمله جزایر لارک، هرمز، قشم
هنگام، تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی است و به همین دلیل جزایر مزبور به لحاظ موقعیت
جغرافیائی خود نسبت به تنگه هرمز از اهمیت استراتژیک برخوردار می شوند.
جزایر
لارک، هرمز، قشم و هنگام خط مقدم دفاع از تنگه را تشکیل می دهند و جزایر تنب و
ابوموسی به عنوان تکیه گاهای دفاعی جزایر مزبور و نیز تنگه هرمز بخشی از سیستم
دفاعی را شکل می دهند. بدین ترتیب جزایر سه گانه به عنوان دفاع از تنگه هرمز و
سواحل جنوبی ایران در مقابل تهدیدات از بیرون خلیج فارس، از اهمیت استراتژیک
برخوردار هستند؛ و نقش اصلی و عمده این جزایر نقش و کارکرد نظامی است که همچون
ناوهای ثابت در غرب تنگه هرمز و بخش مرکزی خلیج فارس عمدتاً برای عملیات نظامی
کارآئی دارند.
2-عمق
مناسب:
خلیج
فارس دریای نیم بسته و کم عمقی است که تردد تحت البحری ها و زیر دریائی ها را مشکل
می کند و حتی تردد شناورهای سطحی و کشتی ها را در نواحی ساحلی جنوب و غرب خلیج
فارس دچار مشکل می نماید و به همین دلیل خطوط ویژه تردد و کانالهای خاصی برای رفت
و آمد کشتی ها در نزدیکی سواحل و بنادر مربوطه ایجاد شده است که نمونه آن را در
سواحل عربستان و کویت و امارات متحده عربی می توان مشاهده نمود.
زیردریائی
ها به دلیل کمی عمق خلیج فارس قادر به مانور و تردد در تمامی مناطق خلیج فارس
نیستند و در جاهای خاصی که از عمق کافی برخوردار است قادر به استقرار یا تردد
هستند. شیب نامتقارن کف خیلج فارس باعث شده است که عمق آن در نزدیکی ساحل ایران
بیشتر باشد و عمیق ترین نقطه آن در نزدیکی جزیره لاوان به عمق 91 متر قرار دارد. منطقه بین جزایر سه گانه نیز از عمق
خوبی برخوردار است (حدود 60متر) و این عمق باعث می شود که این منطقه مورد توجه
واحدهای رزمی و نظامی برخوردار از زیردریائی قرار
بگیرد و در واقع زیردریائی ها در مجاورت جزایر سه گانه امکان استقرار و تردد
و ره گیری شناورهای سطحی (کشتی ها) را به خوبی دارند.پ
بنابراین
حزایر مزبور از دید یک طرح استراتژیک که کاربری زیردریائی اعم از متعارف یا اتمی
را داشته باشد اهمیت زیادی پیدا می کند و آن را کانون توجه چنین طرحهائی قرار می
دهد.
3-موقعیت
مناسب مرکزی در بخش شرقی خلیج فارس:
جزایر
سه گانه در بخش شرقی خلیج فارس از موقعیت نسبتاً مرکزی برخوردارند و حتی فاصله یکی
از آنها از سواحل شمالی و جنوب تقریباً برابر است این موقعیت همراه با واقع شدن در
برابر تنگه هرمز باعث می شود که ترددهای دریائی تنگه هرمز و سواحل طرفین در معرض
دید قرار داشته باشند . در واقع از طریق این جزایر می توان بخش وسیعی از قلمرو
دریائی و تنگه هرمز و سواحل جنوبی و شمالی خلیج فارس را تحت نظر قرار داد و جزیره
ابوموسی باکوه حلوا که خود به عنواه شاخص ملوانان در خلیج فارس ایفای نقش می کند،
بر منطقه وسیعی تسلط دارد.
4-نظارت
برمحور تردد دریائی تنب- فرور:
همانطور
که گفته شد منطقه مجاور جزایر سه گانه از عمق نسبتاً خوبی برخوردار است و این عمق
باعث شده است که یکی از مهمترین طرح های تفکیک تردد دریائی خلیج فارس از مجاورت
این جزایر عبور نماید.
خطوط
تفکیک تردد دریائی با در نظر گرفتن عوامل مختلف و به منظور تامین امنیت دریانوردی
و کاهش ظایعات ناشی از تصادم و برخورد کشتی ها با یکدیگر و با عوارض مسیرهای
دریائی، توسط سازمان بین المللی دریائی (آیمو- I.M.O) و با کمک کشورهای ساحلی مربوطه تعیین می شود و از دو مسیر رفت و
برگشت و یک منطقه حائل بین دو مسیر تشکیل شده اند. در منطقه خلیج فارس به جز طرح
های تفکیک تردد خاص کشورها ساحلی، دو طرح تفکیک تردد عمومی وجود دارد که مسیر عبور
و مرور کشتی های وارده به خلیج فارس و خارج شده از آن را تعیین می کند. این طرحها
عبارتند از:
1-طرح
تفکیک تردد تنگه هرمز 2-طرح تفکیک تردد تنب- فرور.
طرح
تفکیک تردد تنگه هرمز در حال حاضر در یک مایلی شمال جزیره قوئین کبیر و در منطقه
دریای سرزمینی کشور عمان قرار دارد. فاصله و کوتاهی مسیر، عمق آب، وضعیت جریانات
کشندی و جنبه های امنیتی از عوامل اصلی مکان یابی جغرافیائی طرح مزبور می باشد.
طرح تنگه هرمز قبل از سال 1979 از آب های داخلی کشور عمان، بین جزایر مسندم و
قوئین صغیر عبور می کرد که به دلیل اصرار دولت عمان و با هماهنگی آیمو به محلّ
فعلی انتقال داده شد. مسیر شمالی طرح تفکیک تردد، جهت ورود کشتی ها از خلیج فارس و
ورود آنها به دریای عمان و اقیانوس هند اختصاص دارد. طرح تفکیک تردد تنب- فرور به
طور کامل در آب های سرزمینی کشور ایران قرار گرفته و برای حرکت کشتی ها از شرق به
غرب در نظر گرفته شده است و مسیر جنوبی آن که مورد استفاده کشتی ها با جهت غرب به
شرق می باشد در جنوب جزایر تنب و فرور و یا شمال جزیره ابوموسی قرار گرفته است.
وضعیت جغرافیائی مسیر و عمق مناسب آب و وجود آبتلهای مارینر و کادفروز، از عوامل
اصلی مکان گزینی این طرح می باشد. از آنجائی که طرح تنب-فرور در دریای سرزمینی
ایران و قلمرو حاکمیت آن قرار دارد نظارت بر تردد کشتی ها و همچنین ارائه خدمات
مخابراتی و نصب علائم کمک ناوبری و غیره بعهده ایران است.
همانطوری
که ملاحظه می شود از طریق جزایر سه گانه می توان مسیر بزرگ تردد دریائی داخل خلیج
فارسرا که کشتی ها عمدتاً برای تردد بین تنگه هرمز و سواحل و بنادر ایران، کویت،
عربستان، عراق، بحرین و قطر ازآن عبور می نمایند کنترل و نظارت نمود.