بيست و پنجم شوال سالگرد شهادت ششمين پيشواى معصوم، حضرت امام جعفر صادق عليه السلام مىباشد. امام صادق عليه السلام كه كنيهاش “ابوعبداللّه” مىباشد در هفدهم ربيع الاول سال 83 هجرى قمرى در مدينه از بانويى پرهيزكار و با ايمان به نام “فاطمه” متولد شدند و پس از 65سال زندگى در 25 شوال 148 هجرى قمرى رحلت فرمودند، مدت امامت آن بزرگوار 34 سال بود و دوران حياتش همزمان بود با حكمرانى هشام بن عبدالملك، وليد بن يزيد بن عبدالملك، يزيد بن وليد، ابراهيم بن وليد و مروان حمار از سلسله بنى اميه و سفاح و منصور دوانيقى از سلسله بنى عباس. امام صادق عليه السلام همچون ساير ائمه بزرگوار در تمام مدت زندگى و از جمله سالهايى كه امويان حكومت مىكردند به شكل پنهان و آشكار به مبارزه با ستمگران مشغول بود و تا جائى كه محدوديتها و سختگيرىهاى بنى اميه فرصت مىداد به روشنگرى مىپرداخت و حق جويان را هدايت مىفرمود و اسلام راستين را به آنان عرضه مىداشت.
مبارزه امام صادق عليه السلام به حدى بود كه موجب برخوردهايى نيز گرديد. از جمله آن كه سالى در مراسم حج امام با ايراد خطابهاى به عوامل رستگارى و ضلالت اشاره فرمود و رستگارى را در پيروى از رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم و ائمه بزرگوار عليهم السلام و ضلالت و شوربختى را در پيروى و اطاعت از دشمنان ائمه عليهم السلام ذكر نمود اين خطابه مورد خشم خليفه اموى واقع شدو موجب برخوردهايى گرديد.
يكى از ويژگىهاى عمده دوره امام صادق عليه السلام، اين بود كه شور و نشاط علمى و فرهنگى در جامعه اسلامى گسترش چشمگير و كمنظيرى پيدا كرد. شور و نشاط علمى اى كه در تاريخ بشر كم سابقه است كه ملتى با اين شور و نشاط به سوى علوم روى آورد اعم از علوم اسلامى يعنى علمى كه مستقيماً مربوط به اسلام است، مثل علم قراءت، علم تفسير، علم حديث، علم فقه، مسائل مربوط به كلام و قسمتهاى مختلف ادبيات، و يا علومى كه مربوط به اسلام نيست، به اصطلاح علوم بشرى است يعنى علوم كلى انسانى است.
مثل طب، فلسفه، نجوم و رياضيات، اين را در كتب تاريخ نوشتهاند كه ناگهان (در آن عصر) يك حركت و يك جنبش علمى فوق العادهاى پيدا مىشود و زمينه براى اين كه اگر كسى متاع فكرى دارد عرضه بدارد فوق العاده آماده مىگردد… در اين زمان ما مىبينيم كه يك مرتبه بازار جنگ عقايد داغ مىشود… و افكار و جريانهاى مختلف فكرى ميدانى براى عرضه پيدا مىكنند، دانشمندان در موضوعات به بحث و بررسى مشغول مىشوند و در اين ميدانى كه جنگ انديشه به وقوع پيوسته است حتى افكار الحادى و جريانات فكرى منحرف نيز مجال بروز پيدا مىكنند.
امام صادق عليه السلام در اين ميدان مبارزه با همه جريانات فكرى به آنهايى كه در چهارچوب اسلام به عرضه افكار گوناگون مىپردازند و چه آنهايى كه با اساس عقايد اسلامى مخالفند، به مواجهه بر مىخيزد تا عقايد باطل را بكوبد و انديشههاى منحرف را اصلاح كند و در اين ميان عقايد ناب اسلامى را به تشنگان حقيقت هديه نمايد. بدين ترتيب قيام امام صادق عليه السلام براى عرضه افكار خالص اسلام و طرد انديشههاى باطل و منحرف سبب مىشود كه شيفتگان حقيقت پيرامون شمع وجود آن بزرگوار گرد آيند و بزرگترين حوزه درسى را تشكيل دهند، حوزهاى كه سرچشمه تمام حركتهاى علمى و فرهنگى در دنياى اسلام گرديد.
حركت علمى و فرهنگى امام صادق عليه السلام در آن حد از اهميت است كه مىتوان گفت سرسلسله همه جريانها و حركتهاى علمى مسلمانان به نوعى از اين امام بزرگوار بهره جستهاند. به عنوان مثال تمام امامهاى اهل تسنن يا بلا واسطه و يا معالواسطه شاگرد امام بوده و نزد امام شاگردى كردهاند. در رأس ائمه اهل تسنن ابوحنيفه است. نوشتهاند ابوحنيفه دو سال شاگرد امام بوده و اين جمله را ما در كتابهاى خود مىخوانيم كه گفتهاند او (منظور ابوحنيفه) گفت: «لولا السنتان لهلك نعمان» اگر آن دو سال نبود نعمان از بين رفته بود.(نعمان اسم ابوحنيفه است. اسمش نعمان بن ثابت بن مرزبان است، اجدادش ايرانى هستند) مالك بن انس كه امام ديگر اهل تسنن است نيز معاصر امام صادق است. او هم نزد امام مىآمد و به شاگردى امام افتخار مىكرد. شافعى در دوره بعد بود ولى او شاگردى كرده، شاگردان ابوحنيفه را و خود مالك بن انس را. احمد بن حنبل نيز سلسله نسبش در شاگردى در يك جهت به امام مىرسد و همين طور ديگران.
تأثير تعليمات امام صادق عليه السلام تنها محدود به حركتهاى علمى و فرهنگى در قرون گذشته نمىباشد. بلكه اگر دقت كنيم مىبينيم چه در ميان شيعيان و چه در ميان اهل سنت قيام علمى و فرهنگى امام صادق عليه السلام هم اكنون نيز داراى اثر قاطع است و مسلم در آينده نيز چنين خواهد بود.
تأثير حركت امام صادق بر حوزههاى شيعه كه خيلى واضح است، حوزههاى (كنونى) سنى هم مولود امام صادق(ع) است.
به جهت اين كه رأس و رئيس حوزههاى سنى “جامع ازهر” است (منظور دانشگاه الازهر مصر مىباشد) كه از هزار سال پيش تشكيل شده و جامع ازهر را هم شيعيان فاطمى تشكيل دادند و تمام حوزههاى ديگر اهل تسنن منشعب از جامعالازهر است، و همه اينها مولود همين استفادهاى است كه امام صادق(ع) از وضع زمان خويش كرده و سنگ بناى فرهنگ و دانش عظيم اسلامى را نهاده است.
ضمن عرض تسليت سالگرد شهادت اين امام بزرگوار به عموم مسلمانان، از خداوند طلب توفيق مىكنيم تا بتوانيم هم در زمينه علمى و هم عملى، راه پر شكوه و الهى آن حضرت را دنبال نمائيم.
پاورقي ها:
