آیت‌اله سید احمد خاتمی
«زیارت جامعه کبیره» متن جامع امام‌شناسی شیعی است که محور سلسله مقالات در آستان امامان شیعه است. در این مقاله به چند فراز دیگر از این زیارت می‌پردازیم.
«وجعل صلاتنا علیکم وما خصنا به من ولایتکم طیبا لخلقنا و طهاره لانفسنا و تزکیه لنا وکفاره لذنوبنا»؛
«و خداوند درودهای ما را بر شما و نیز آنچه از ولایت شما به ما اختصاص داد، همه اینها را سبب پاکی سرشت و اخلاق ما و پاکیزگی جان‌هایمان و پاکسازی و رشد ما و جبران گناهان‌مان قرار داده است».
صلوات بر پیامبر و خاندانش
صلوات بر پیامبر و خاندان مکرم او دستور قرآن است:
«ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما»؛(۱)
«همانا خداوند و فرشتگان بر پیامبر درود می‌فرستند، ای کسانی که ایمان آورده‌اید بر او درود فرستید و سلام گویید سلامی درخور و شایسته».
«صلوات» پیام تعظیم و تکریم پیامبر اکرم و خاندان مطهر ایشان و در حقیقت بیعت مجدد با این «خط» است.
«صلوات» اعلام موضع است که منی که صلوات می‌فرستم، راهم راه آن برگزیده جهانی و خاندان معصوم اوست.
این اعلام موضع به‌خصوص در شرایطی که اموی‌ها و مروانی‌ها تمام تلاش خود را مصروف خاموش کردن نام اهل بیت«ع» می‌کردند بسیار معنادار است.
دوره امامت امام سجاد«ع» خفقانی‌ترین دوره حضور امامان است. اینکه امام سجاد«ع» در صحیفه سجادیه فصل دعای خویش را با صلوات آغاز می‌کند تا این صلوات‌ها جزء دعا باشند، خود یک جهاد بزرگ است. شاید همین هم رمز آن باشد که فرمودند مستحب است صلوات‌ها بلند فرستاده شوند.
نبی‌اکرم«ص» فرمود: «ارفعوا اصواتکم بالصلاه علی فانها تذهب بالنفاق»(۲) «صداهایتان را با درود بر من بلند کنید، زیرا این کار نفاق را از بین می‌برد». بنابراین «صلوات» علاوه بر آنکه از «اذکار» نه‌گانه مورد سفارش است، همراه خود بار سیاسی ولایتمداری را هم دارد.
امام صادق«ع» فرمود: «افضل الدعاء الصلاه علی رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله»؛ «برترین دعا درود فرستادن بر پیامبر خداست».(۳)
صلوات بر پیامبر و آلش زیرمجموعه ولایت اهل بیت«ع» است؛ یعنی آنکه ولایت این خوبان را پذیرفته، بر پیامبر و آل او صلوات می‌فرستد.
صلوات صحیح
صلوات مورد سفارش پیامبر آن است که بعد از نام حضرت، نام آل او هم آورده شود. صلوات بدون «آل» حضرت، صلوات ابتر و مورد نهی نبی‌اکرم«ص» است.
پیامبر اکرم «ص» فرمود: «لا تصلوا علی صلاه مبتوره اذا صلیتم علی بل صلوا علی اهل بیتی و لا تقطعوهم منی…»(۴)؛ «هرگاه بر من درود فرستادید، درود ناقص نفرستید، بلکه بر خاندانم نیز درود بفرستید و آنان را از من نبرید».
در روایتی آمده است که حضرت امام صادق«ع» فرمود: «پدرم از مردی که به خانه کعبه آویخته بود شنید که می‌گوید اللهم صل علی محمد» و آل حضرت را ضمیمه نمی‌کند، پدرم به او فرمود: یا عبدالله لاتبترها لاتظلمنا حقنا قل اللهم صل علی محمد و اهل بیته(۵)؛ «ای بنده خدا صلواتت را ناقص مکن و در حق ما ستم روا مدار. بگو بار خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست».
اینک سئوال این است که صلوات بر پیامبر و آل ایشان چه پیامی دارد؟
۱ـ پیام پاکی مولا
اولین پیام صلوات حلال‌زادگی است: «طیبا لخلقنا». محبت اهل سنت«ع» هنجار بین‌المللی اسلام است و اختصاص به تشیع ندارد. در حدیثی پیامبر اکرم «ص» به ابوذر، صحابی وفادار خود و اهل بیت «ع» فرمود: «یا اباذر! من احبنا اهل البیت فلیحمد الله علی اول النعم قال رسول‌الله و ما اول النعم؟ قال طیب الولاده انه لا یحبنا اهل البیت الا من طاب مولده(۶) ای ابوذر! هر که ما اهل بیت را دوست داشته باشد باید خدا را بر نخستین نعمت ستایش کند. ابوذر گفت: ای پیامبر خدا! نخستین نعمت چیست؟ فرمود: پاکی ولادت (حلال‌زادگی) ما اهل بیت را جز کسانی که ولادتی پاکیزه داشته باشند دوست ندارند».
بر این اساس است که کسانی را که دشمنی و عداوت با اهل بیت«ع» را در جان دارند، نمی‌توان مسلمان نامید، لذا بزرگانی از فقها فتوا به نجاست ناصبی‌ها داده‌اند.
فقیه بزرگ مرحوم آیت‌الله العظمی سیدیزدی می‌گوید: «اشکال فی نجاسه الصلاه و الخوارج و النواصب…(۷)؛ شکی در نجاست غلات (آنان که پیامبر و امامان را خدا می‌دانند) و خوارج (آنان که معتقد به کفر مولی علی«ع» بودند) و نواصب نیست…».
«نواصب» کسانی هستند که علناً با اهل بیت دشمنی و بغض خود را علنی ابراز می‌کنند. امام صادق«ع» فرمود: «… و ان الناصب لنا اهل البیت لا نجس منه… کسی که با ما اهل بیت به طور علنی دشمنی کند، از سگ هم نجس‌تر است».(۸)
با توجه به آنچه گفته شد روشن می‌شود که جنگی که امروز مخالفان در سوریه دارند جنگ با اسلام است نه با شیعیان و علوی‌ها! مگر می‌شود کسی دم از اسلام بزند و بغض اهل بیت«ع» را در دل داشته باشد؟ باز تأکید می‌کنم که محبت اهل بیت، محور وحدت جهان اسلام است و شیعه و سنی در این امر اتفاق دارند، اما آنچه امروز در سوریه اتفاق می‌افتد، جنگ تمام عیار با اسلام است، گرچه برخی از مدعیان اسلام هم در زمره آنان باشند.
برای اینکه اطمینان بیشتری به آنچه گفته شد بیابید، مناسب است گزارش زیر را با دقت بخوانید:
«گزارشگر عرب تایمز به نقل از یک رزمنده جوان مقاومت اسلامی به نام سازمانی علی که در آزادسازی منطقه العاصی در حومه القصیه شرکت داشته می‌نویسد که برای وی واضح و روشن است که ائتلافی جهانی بین صهیونیست‌ها و وهابیت در راستای منافع مشترک آنها در سوریه به وجود آمده است… .
پس از اینکه درگیری‌ها در جبهه «السلومیه» پایان یافت، میدان درگیری مملو از کشته‌های وهابی بود که روی زمین افتاده بودند. هنگامی که اجساد کشته‌ها را جابه‌جا می‌کردیم به تروریستی رسیدیم که هنوز در حالت احتضار بود. من مقداری آب به او نوشاندم، اما او لبخندی زد و خیال کرد من از عناصر همرزم او در جبهه النصره هستم. در این هنگام به‌سختی زیر لب زمزمه می‌کرد «مجسمه… مجسمه… را فراموش نکنید» من فکر کردم که حال احتضار و سکرات مرگ او را به هذیان‌گویی واداشته است، لذا او را رها کردم و رفتم، اما پس از اینکه سلاح‌ها و تجهیزات آنها را مصادره کردیم، به چند کتابچه فرقه‌ای آنها دست یافتیم که دست‌نوشته‌هایی نیز در میان آنها وجود داشت. دست‌نوشته‌هایی که در تمام آنها یک موضوع مشترک وجود داشت و آن هم این که باید در شام مجسمه بزرگی از یزید بن معاویه بن ابی‌سفیان درست شود که سر حسین بن علی «ع» را در دست دارد. در آن زمان است که معاویه جدید به عنوان خلیفه «امارت اسلامی شام» خروج خواهد کرد تا حکومت فراگیر خود را در روی زمین برپا کند».(۹)
آیا به‌راستی می‌توان تردید کرد که آنچه در دیار شام می‌گذرد جنگ با دولت سوریه نیست، بلکه جنگ با اسلام ناب محمدی«ص» است که این کوردلان با پشتوانه دلاری دشمنان کینه‌توز اسلام یعنی دنیای استکبار به سرکردگی امریکا و رژیم صهیونیستی و انگلیسی و اتحادیه اروپا در حال انجام آنند.
آری فقط با محبت اهل بیت «ع« است که انسان در وادی هولناک اسلام‌ستیزی قرار نمی‌گیرد. در جمله «طیباً لخلقنا» که تاکنون براساس «خلق» به فتح خاء معنا کردیم این احتمال هم هست که به ضم خاء باشد یعنی طیباً لخلقنا؛ یعنی محبت شما سبب پاکیزگی اخلاق ماست. محبت آل پیامبر رابطه مستقیم با اخلاق نیکو دارد. شیعه یعنی رهرو راه پیامبری که نماد «خلق عظیم» و کانون اخلاق نیکو بود.
شیعه و محب اهل بیت«ع» یعنی رهرو راه امامانی که اسوه اخلاق حسنه بودند. شیعه یعنی رهرو راه اهل بیت «ع». امام صادق«ع» ویژگی‌های شیعه را چنین ذکر می‌کند:
«شیعتنا من قدم ما استحسن و امسک ما استقبح واظهر الجمیل و سارع بالامر الجلیل رغبه الی رحمه الجلیل فذاک منّا و الینا و معنا حیث ماکنا؛(۱۰) شیعه ما کسی است که آنچه را که نیک می‌شمارد پیش می‌دارد (به کار می‌بندد) و از آنچه زشت می‌داند خودداری می‌کند، خوبی‌ها را آشکار می‌سازد و از سر اشتیاق به رحمت خدای بزرگ به سوی کارهای سترگ می‌شتابد. پس او از ماست و رو به سوی ما دارد و هر جا باشیم با ماست».
۲ـ پاکی جان
دیگر پیام محبت اهل بیت «ع» پاکی جان است «طهاره لانفسنا»، آن کس که به‌راستی با عمل و نه تنها با شعار اهل بیت«ع» را دوست داشت، تمام تلاشش این خواهد بود که عملکردی متناسب با این محبت داشته باشد. اهل بیت«ع» انتظار دارند شیعه آنان آراسته به فضائل والای اخلاقی باشد. امام صادق«ع» فرمود: «شیعتنا اهل الورع و الاجتهاد و اهل الوفاء و والامانه و اهل الزهد و العباده اصحاب احدی و خمسین رکعه فی الیوم و اللیله، القائمون باللیل، الصائمون بالنهار یزکون اموالهم و یحجون البیت و یجتنبون کل محرم…؛(۱۱) شیعیان ما اهل پارسایی و سختکوشی در عبادت، وفاداری و امانتداری و پارسایی و عبادت‌اند. آنانند که در شبانه‌روز پنجاه و یک رکعت نماز می‌گذارند، شب‌ها را به عبادت سپری می‌کنند و روزها را به روزه‌داری و زکات اموال خود را می‌پردازند، به حج می‌روند و از هر حرامی دوری می‌کنند».
۳ـ رشد و بالندگی
پیام سوم محبت اهل بیت«ع» رشد و بالندگی همراه پاکی است: «و تزکیه لنا». در معنای «زکات» هم پاکی نهفته است و هم نمو(۱۲)؛ یعنی محبت اهل بیت«ع» این پیام را با خود دارد که در مسیر معنوی کمال و سیر و سلوک الی‌الله نباید به کم قانع شد، بلکه باید با هر گامی که برداشته می‌شود خود را برای برداشتن گام بلند دیگر مهیا کرد. این است معنای «تزکیه».
در روایات اهل بیت«ع» بر این نکته تأکید شده است که در مسائل مادی و معیشتی به پایین‌تر از خود نگاه کنید، زیرا این سبب قناعت می‌شود. «و ان انظر الی من هو دونی و لا انظر الی من هو فوقی»، اما در عرصه معنوی پیوسته باید به بالاتر از خود نگریست تا مانع در جا زدن و توقف گردد.
دانش‌آموزی که وضع تحصیلی خوبی دارد و مثلاً نمره او هجده است نباید به کسانی بنگرد که نمره کمتری از او دارند، بلکه باید به کسانی نگاه کند که نمره بیشتر دارند. این سبب می‌شود که تلاش و سختکوشی بیشتری داشته باشد.
کسی که در عرصه معنوی مقید به جا آوردن واجبات است نباید به کسانی بنگرد که مقید به این امر نیستند، بلکه باید به کسانی بنگرد که هم واجبات را به جا می‌آورند، هم مستحبات را: «و تزکیه لنا» یعنی محبت اهل بیت«ع» سبب می‌شود که در پاکی و معنویت پیوسته رو به جلو باشیم و این همانی است که اهل بیت «ع» از ما می‌خواهند. این انوار تابناک این را از ما می‌خواهند که در عرصه فضائل برترین باشیم.
در روایتی از امام صادق«ع» آمده است: «… لیس منّا و لاکرامه من کان فی مصرفیه مائه الف او یزیدون و کان فی ذلک المصر احد اورع منه؛(۱۳) …از ما نیست و کرامتی هم ندارد کسی که در یک شهر صدهزار نفری یا بیشتر به سر ببرد و در آن شهر کسی از او پرهیزگارتر باشد».
در روایتی از حضرت امام کاظم«ع» رسیده است که:
«کثیراً ما کنت السمع ابی یقول لیس من شیعتنا من لا تتحدث المخدرات بورعه فی حذر و رهن و لیس من اولیاءنا من هو فی قریه فیها عشره آلاف رجل فیهم من خلق الله اورع منه؛(۱۴) من بسیار از پدرم می‌شنیدم که می‌فرمود از شیعیان ما نیست کسی که زنان پرده‌نشین در پس پرده خود از ورع او سخن نگویند و از دوستان ویژه ما نیست کسی که در یک شهر ده‌هزار نفری به سر برد و در میان آنان از آفریدگان خدا کسی با ورع‌تر از او باشد».
اینجا طرف مقایسه مخالفان اهل بیت«ع» هستند، یعنی از میان مخالفان ائمه کسی باتقواتر از او باشد، زیرا که درجات ایمان و ورع مختلف است و شیعیان درجاتی دارند و چنان نیست که فقط باتقواترین شیعه باشند و بس!
۴ـ جبران گناهان
دیگر پیام محبت اهل بیت «ع» «کفاره گناهان» است. «کفاره گناهان» به معنای جبران و تاوان گناهان است. محبت اهل بیت«ع» این پیام صریح را با خود دارد که کسی که آنان را دوست دارد باید در پی جبران گناهان برآید، حقوق الهی هر که مدیون است، جبران کند، نماز نخوانده یا درست نخوانده، روزه نگرفته و حج واجبی را که به عهده او بوده، انجام دهد و در پی ادای دیون خود برآید. این همه از مصادیق عملی ولایت‌پذیری از مکتب اهل بیت«ع» است.
در روایتی از حضرت امام صادق«ع» رسیده است:
«انا لا نعد الرجل مؤمنا حتی یکون لجمیع امرنا متبعا مریداً…؛(۱۵) ما کسی را مؤمن (کامل) نمی‌شماریم مگر آنکه پیرو و خواهان همه دستورات ما باشد.
بی‌تردید از اوامر قطعی اهل بیت «ع»، ادای حقوق خداوند و حقوق مردم است. بنابراین، اینکه محبت اهل بیت «ع» کفاره گناهان است بدین معنی است که انسان را وامی‌دارد تا زنده است خطاهای خود را جبران کند و اگر نتوانست و عمرش به پایان رسید، بی‌تردید این محبت در قیامت به عنوان یک سرمایه ارزشمند به حساب خواهد آمد.
در روایتی از حضرت امام رضا«ع» رسیده است:
«من لم یقدر علی ما یکفر به ذنوبه فلیکثر من الصلاه علی محمد و آله فانها تهدم الذنوب هدماً؛(۱۶) هر کسی که توانایی دادن کفاره برای گناهانش را ندارد، بر محمد و خاندان او فراوان صلوات بفرستد، زیرا صلوات گناهان را به‌کلی از بین می‌برد».
این روایت در حقیقت مفسر و حاکم بر تمامی روایاتی است که ولایتمداری و صلوات بر محمد و آل محمد را سبب آمرزش گناهان می‌دانند.
پی‌نوشت‌ها:
۱ـ سوره احزاب، ۵۶.
۲ـ اصول کافی، ج ۲، ص ۴۹۳، حدیث ۱۲.
۳ـ بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۲۹۲.
۴ـ اصول کافی، ج ۲/۴۹۳، حدیث ۱۳ (چاپ دارالکتب الاسلامیه).
۵ـ اصول کافی، ج ۲، ص ۴۹۵، حدیث ۲۱.
۶ـ امالی شیخ طوسی، ص ۴۵۵.
۷ـ العروه الوثقی، ج ۱، ص ۱۴۵، چاپ انتشارات اسلامی.
۸ـ وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۲۲۰، (چاپ آل‌البیت).
۹ـ بولتن مجمع جهانی اهل بیت چهارشنبه ۱۵ خرداد ۱۳۹۲.
۱۰ـ صفات الشیعه، ص ۱۷، حدیث ۳۲.
۱۱ـ صفات الشیعه، ص ۲، حدیث ۱.
۱۲ـ لسان العرب، ج ۱۴، ص ۳۵۸.
۱۳ـ اصول کافی، ج ۲، ص ۷۸، «باب ورع»، حدیث ۱۰، چاپ دارالکتب الاسلامیه.
۱۴ـ اصول کافی، ج ۲، ص ۷۹، «باب ورع» حدیث ۱۵.
۱۵ـ اصول کافی، ج ۲، ص ۷۸، «باب ورع»، حدیث ۱۳.
۱۶ـ عیون اخبار الرضا«ع»، ج ۱، ص ۲۹۴.
سوتیترها:
۱٫
دیگر پیام محبت اهل بیت «ع» پاکی جان است «طهاره لانفسنا»، آن کس که به‌راستی با عمل و نه تنها با شعار اهل بیت«ع» را دوست داشت، تمام تلاشش این خواهد بود که عملکردی متناسب با این محبت داشته باشد. اهل بیت«ع» انتظار دارند شیعه آنان آراسته به فضائل والای اخلاقی باشد.
۲٫
بی‌تردید از اوامر قطعی اهل بیت «ع»، ادای حقوق خداوند و حقوق مردم است. بنابراین، اینکه محبت اهل بیت «ع» کفاره گناهان است بدین معنی است که انسان را وامی‌دارد تا زنده است خطاهای خود را جبران کند و اگر نتوانست و عمرش به پایان رسید، بی‌تردید این محبت در قیامت به عنوان یک سرمایه ارزشمند به حساب خواهد آمد.