قسمت چهارم
آیت الله جوادی آملی
منکرین معاد
قرآن کریم رسالت انبیاء را ضروری میداند و هدف رسالت را قیام مردم بالقسط میداند و برای پیاده شدن هدف انبیاء، یاد معاد را مؤثر ترین عامل میشمرد.
انسجام نبوت و معاد
“یا ایّها النّبی انّا ارسلناک شاهدا و مبشّرا و نذیرا و داعیا الی الله باذنه و سراجا منیرا، و بشّر المؤمنین بأنّ لهم من الله فضلا
کبیرا”. [۱]
نام مبارک پیامبر و رسول اکرم(ص) با لقب نبوت یا رسالت آمده و هرگز پیامبر را با اسم صدا نمی کنند در این آیه، میفرماید:
ما تو را شاهد فرستادیم که نمونه و اسوه باشی و هم شاهد اعمال امت در دنیا و در قیامت باشی و دو نمونه دیگر ازصفات حضرت (ص) را نیز یادآور شده است:
۱ــ انذار، ۲ــ تبشیر، و این دو صفت ناظر به مسئله معاد است که جریان رسالت را همراه
با مسأله معاد ذکر نموده است، بدینصورت:
در برابر فضائل نیکان بشارت بدهید و در قبال رذالت تبهکاران انذار کنید، زیرا اگر کسی
این چنین پندارد که قیامتی و حسابی نیست همچنانکه قرآن می فرماید:
“ایحسب الانسان ان یترک سدی”[۲]
داعی ندارد که از شهوات پرهیز کند و تن به دشواریها دهدزیرا بهشت احاطه به دشواریها و جهنم احاطه به شهوات و لذائذ شده است چنانچه علی (ع) میفرماید:
“انّا الجنه حفّت بالمکاره و ان النار حفّت بالشهوات”. [۳]
اگر انجام وظائفی که رسول اکرم (ص) فرموده دشوار است در قبالش بشارتی هم دارد. اگر کسی خیال کند انسان یاوه و بیهوده خلق شده است یعنی بعد ار مرگ خبری نیست، عاملی در او نیست که دست از لذائذ بکشد و دشواریها را تحمل کند.
قرآن کریم انسان را دائمی و ابدی میداند که زوال برای او نیست زیرا از عالمی به عالم دیگر منتقل می شود:
“وبشّرالمؤمنین بأنّ لهم من الله” “فضلا کبیرا”[۴]
به مؤمنین بشارت ده که پس از مرگ فضل کبیر الهی در انتظار آنان است.
خدا و منکرین معاد
” و انذر النّاس یوم یأتیهم العذاب فیقول الّذین ظلموا ربّنا اخّر نا الی اجل قریب نجب دعوتک و نتّبع الرّسل اولم تکونوا اقسمتم من قبل مالکم من زوال و سکنتم فی مساکن الّذین ظلموا انفسهم و تبیّن لکم کیف فعلنا بهم و ضربنا لکمم الامثال”. [۵]
مردم را بترسان ازروزیکه عذاب میاید و ظالمین در آنروز گویند:
“پروردگارا ما را مهلت ده برای اینکه دعوت ترا بپذیریم و از پیامبرانی که “داعیا الی الله ” بودند پیروی کنیم”. البته این خواهش در هنگام ظهور جریان بعد ازمرگ می باشد در جواب گفته می شود:
مگر نه آن بود که قبلا اصرار داشتید و باورتان شده بود که ماندنی هستید. قرآن جریان آن سرمایه دار را نقل میکند:
“و دخل جنّته و هو ظالم لنفسه قال ما اظنّ ان تبید هذه ابدا، و ما اظنّ الساعه قائمه و لئن رددت الی ربّی لاجدنّ خیرا منها منقلبا. . . “[۶]
وقتی داخل باغ شد گفت :گمان نمی کنم این باغ ازبین برود و دربارۀ قیامت هم گمان نمی کنم معادی باشد و اگر هم باشد همانطوری که الان متنعمیم، آنجا هم از نعمتها برخوردار خواهیم بود.
“اولم تکونوا اقسمتم من قبل. . . “[۷]
در جواب تبهکاران گفته می شود :مگر شما آنهائی نبودید که با قسم و سوگند می گفتید ما از بین نمی رویم با اینکه گذشتگان خود را دیدیدازبین رفتند و شما جانشین آنها شدید و ما آنها را بخاک کشیدیم در صورتیکه آنها فکر نمیکردند از بین بروند و این صحنه ها را از نزدیک مشاهده کردید ولی متنبه نشدید.
“وقدمکروا مکرهم و عندالله مکرهم و””انّ کان مکرهم لتزول منه الجبال”[۸]
تبهکارانی بودند که هر چه را در توان داشتند از لحاظ توطئه و نقشه اعمال کردند نقشه های اینها در مهار قدرت خدا است و او میداند چگونه توطئه میکنند و بر فرض اینکه خدا بر همه چیز آگاه است پس این توطئه و مکرشان بی اثر خواهد بود اگر چه در حدی باشد که کوهها از آن زیر و رو شود، و از بین برود، چون در حضور خدا است.
یک نکتۀ ادبی
اگر “ان ” در آیه “وان کان مکرهم. . . ” وصلیه باشد معنی چنین میشود :”اگر چه مکر آنها بطوری باشد که کوه را فرو ریزد، باز هم چون نزد خداست بی اثر است، برای اینکه نظام آفرینش در اختیار او است و همه این پیچ و مهره ها را او عالم است و به تمام راههای نفوذی این نقشه آگاه است. ولی اگر “ان” نافیه باشد معنی چنین میشود:مکر آنها این طور نیست که بتواند کوه را فرو ریزد. اگر دین به منزله جبال است و اگر مؤمن “کالجبل الراسخ”است، مکر اینها نمی تواند کوه را زیروروکند!ونمونه های این معجزه الهی را انقلاب اسلامی خوب تبیین کرد. کسیکه با آیات الهی در تماس است و آیات را تلاوت میکند، میبیندکه هر لحظه تازه است.
“فلا تحسبنّ الله مخلف وعده رسله””انّ الله عزیزٌ ذوانتقام”. [۹]
هرگز نپندارید که خدا نسبت به انبیائش خلف وعده کند، اصلا در هیچ موردی خلف وعده نیست تا چه رسد به انبیاءش خلف وعده شود چون فرموده:”انّا لننصر رسلنا والّذین آمنوا
فی ــ “”الحیوه الدّنیا و یوم یقوم الاشهاد”[۱۰] هیچ پیامبر و هیچ مؤمنی لله قیام نکرد مگر اینکه پیروز شد، هم در دنیا و هم در آخرت. و خدای متعال هرگز خلف وعده ندارد، چرا؟چون “انّ الله عزیز ذوانتقام” ازتبهکاران انتقام میگیرد، عزیز است و راه برای بیگانه ها بازنیست که قدرت خدای را بگیرند.
کسی که از شرح صدربرخوردار نبود، روحش پرواز نکردو در تنگنای طبیعت ماند، در همه ادوار وجودی، در حلقه و سلسله زنجیر بسته است.
مجرمین در روزقیامت در فشارند
“وتری المجرمین مقرّنین فی الاصفاد”[۱۱]
تبهکاران در همه نشئات در فشارند، نه تنها در حال مردن، نه تنهادر قبر، نه تنها در قیامت جائی برای ایستادن ندارند و در فشار هستندبلکه در جهنم نیز جای وسیع ندارند و در فشار هستند. آنکس که از شرح صدر برخوردار نبود، روحش پرواز نکرد و در تنگنای طبیعت ماند، در همه این ادوار وجودی در حلقه و سلسلۀ زنجیر بسته است، در دنیا هم بسته است برای اینکه خداوند فرمود:
“من اعرض عن ذکری فانّ له معیشه” “ضنکا و نحشره یوم القیامه اعمی”[۱۲]
کسیکه از یاد خدا روی برگرداند و اعراض کند در معیشت تنگ قرار میگیرد. معیشت تنگ به معنای فقر نیست همچنانکه علی (ع) فرموده:
“ولا کنزاغنی من القناعه. . . “[۱۳]
هیچ گنجی غنی تراز قناعت نیست. ولی ازآنجائیکه تبهکار به اینفکر است که ثروت اندوزی کند، درخروش این است که چگونه بیفزاید و چگونه گم یا کم نشود و لذا همیشه در فشار است، هیچ آسایشی ندارد، خوابش نمی برد، احساس ایمنی وآرامش پیدا نمی کند، در هنگام مردن هم به تعبیر این آیه:
“و لو تری اذ یتوفّی الّذین کفروا” “الملئکه یضربون وجوههم و ادبارهم”
“وذوّقوا عذاب الحریق”. [۱۴]
بافشار، و باسیلی خوردن به صورت و پشت وآسیب دیدن، جان میدهد. در آیه :
“واذا القوا منها مکانا ضیّقا مقرّنین ” “دعوا هنا لک ثبورا”. [۱۵]
در مکان تنگ جای دارندودست و پای آنها در قید وزنجیر بسته است.
خوراک و پوشاک مجرمین
“سرابیلهم من قطران و تغشی وجوههم” ” النّار، لیجزی الله کلّ نفس ماکسبت” “انّ الله سریع الحساب”[۱۶]
پوشاک آنان از قطران است. قطران ماده سیاهی است مانند قیر که بدنه کشتیها را با آن روغن مالی می کنند. “لیس لهم طعام الّا من ضریع لا یسمن” “ولایغنی من جوع”. [۱۷] خوراکشان ضریع است. ضریع به تیغهای بیابانی میگویند که خوراک حیوانات است مثل شتر
و امثال آن که هم سیر میشوند و هم چاق، اماضریع جهنم حیوان انسان نما رانه سیر میکند، نه فربه. شریفترین عضو اینها که چهره و صورت است زیر پوشش آتش قرار دارد چون عمری با صورت معصیت کردندنه پیشانی به خاک مالیدند، نه چهرۀ بشاش نسبت به مؤمنین داشتند و این نشان میدهدکه همان عمل است که به این صورت در می آید همچنانکه درسورۀ مبارکه بقره داشت:
“کذالک یریهم الله اعمالهم حسرات” ” علیهم وما هم بخارجین من النّار ” [۱۸]
در سوره زلزال فرموده:
“یومئذ یصدر النّاس اشتاتالیروا اعمالهم” “فمن یعمل مثقال ذرّه خیرا یره ومن ــ ” ” یعمل مثقال ذرّه شرّا یره” [۱۹]
“هذا بلاغ للناس و لینذروا به و””لیعملوا انّما هو اله واحد و لیذّکر. ” “اولوالالباب “. [۲۰]
این بهترین تبلیغی است برای مردم برای اینکه انذار شودکه رسالت وقتی اهدافش محقق میشود که مردم یادمعاد باشند. امیدواریم که یاد معادرا خدا به عنوان بهترین نعمت به همه اعطا کند. و السلام علی من اتّبع الهدی.
ادامه دارد
[۱] سوره احزاب ــ آیه ۴۵، ۴۷٫
[۲] سوره قیامت ــ آیه ۳۶٫
[۳] ــ نهج البلاغه ــ خطبه ۱۷۶٫
[۴] ــسوره احزاب ــآیه ۴۷٫
[۵] ــ سوره ابراهیم ــ آیه۵ ۴۴، ۴٫
[۶] ــ سوره کهف ــ آیه ۳۵، ۳۹
[۷] ــ در زمان جاهلیت مرسوم بود، به اشیائی که مقداری عظمت و دوام داشت
میگفتند :این از بین رفتنی نیست الان هم گاهی شنیده میشود. فرش محکم بافت،
نمیر است:که این از فرهنگ طاغوت است.
[۸] ــ سوره ابراهیم ــ آیه ۴۶٫
[۹] ــ سوره ابراهیم ــ آیه ۴۷٫
[۱۰] ــ سوره مؤمن ــ آیه ۵۱٫
[۱۱] ــ سوره ابراهیم ــ آیه ۴۹، اصفاد به معنای قید و زنجیره هائی است که به دست و پای مجرمین می بندند.
[۱۲] ــ سوره طه ــ آیه ۱۲۴٫
[۱۳] ــ نهج البلاغه ــ کلمات قصار۳۷۱٫
[۱۴] ــ سوره انفال ــ آیه ۵۰٫
[۱۵] ــ سوره فرقان ــ آیه ۱۳٫
[۱۶] ــ سوره ابراهیم ــ آیه ۵۰، ۵۱٫
[۱۷] ــ سوره غاشیه ــ آیه ۷، ۶٫
[۱۸] ــ سوره بقره ــ آیه ۱۶۷٫
[۱۹] ــ سوره زلزال ــ آیه ۸، ۶٫
[۲۰] ــ سوره ابراهیم ــ آیه ۵۲٫