شش سال پیش زمانی که ناآرامی‌ها در سوریه تازه شروع شده بود، مواضع مسئولان ترکیه تعجب همه را برانگیخت، اردوغان در حالی که روابط گرمی را با بشار اسد داشت، با شروع ناآرامی‌ها در سوریه از گروه‌های تروریستی حمایت کرد و از آرزوی خود برای خواندن نماز در مسجد اموی شهر دمشق پس از برکناری بشار اسد از قدرت سخن گفت.
اما پس از گذشت شش سال از شروع ناآرامی‌ها در سوریه نه تنها آرزوی اردوغان تحقق نیافت و بشار اسد از قدرت کنار نگرفت، بلکه دخالت ترکیه در سوریه تبعات منفی بسیاری را برای این کشور به بار آورد و ترکیه به یکی از کشورهای ناامن منطقه تبدیل شد که گردشگران امروز از آن فراری هستند، در واقع می‌توان گفت که سیاست‌های ترکیه در قبال سوریه به صورت کامل شکست خورد.
ترکیه یکی از کشورهایی است که در به وجود آمدن ناآرامی‌ها در سوریه و ادامه آن نقش تاثیرگذاری را ایفا کرد. نقش ترکیه در سوریه یک نقش مخرب و خانمان‌برانداز بود، در این مقاله به بررسی دخالت دولت ترکیه در سوریه و نقش آن در ناآرامی‌های این کشور و تبعات این دخالت می‌پردازیم:
سوریه؛ مستعمره دیروز عثمانی
برای ریشه‌یابی مواضع مسئولان ترکیه در قبال ناآرامی‌ها در سوربه در ابتدا باید به سراغ بازخوانی تاریخ روابط بین این دو کشور پرداخت. ترکیه در زمان امپراطوری عثمانی یک سابقه استعماری طولانی در سوریه داشت، اردوغان هم همیشه به سوریه به چشم یک منطقه نفوذ و حیاط خلوت برای دولت ترکیه نگاه می‌کرد.
ترکیه در حالی در توطئه علیه سوریه شرکت کرد که پیش از ناآرامی‌های سوریه روابط خوبی سیاسی و اقتصادی با این کشور داشت. بشار اسد بازار سوریه را بر روی کالاهای ترکیه باز کرد و سوریه پیش از ناآرامی‌ها به عنوان دروازه ورود ترکیه به جهان عرب شناخته می‌شد.
دلیل موضع‌گیری عجیب ترکیه در قبال ناآرامی‌ها در سوریه را باید در رؤیای اردوغان برای تجدید خلافت عثمانی در جهان دنبال کرد. او سعی کرد که برای تحقق این رؤیا در کشورهایی که سابقاً تحت سیطره امپراطوری عثمانی بودند، نفوذ ترکیه را گسترش دهد. دخالت ترکیه در سوریه هم در راستای تلاش اردوغان برای تجدید امپراطوری عثمانی بود. اردوغان رسیدن به هدف تجدید خلافت عثمانی را در همه برنامه‌ها و سیاست‌های داخلی و خارجی خود دنبال می‌کند.
حمایت ترکیه از تروریسم در سوریه
مسئولان ترکیه در ابتدای ناآرامی‌های سوریه تصور می‌کردند که حکومت سوریه به سادگی و به سرعت سقوط می‌کند. دولت ترکیه در ابتدا برای ساقط کردن حکومت بشار اسد در دو محور فعالیت کرد، اول اینکه گروه‌های تروریستی را در سوریه تأسیس و تجهیز کرد، سپس هم اجازه ورود تروریست‌های خارجی از خاک ترکیه به سوریه را داد.
ترکیه از همان ابتدای ناآرامی‌ها در سوریه، سیاست حمایت همه‌جانبه از گروه‌های تروریستی را در پیش گرفت. این حمایت در ابعاد مختلف سیاسی، مالی، تسلیحاتی، پشتیبانی و رسانه‌ای بود. عملاً شهر استانبول ترکیه طی سال‌های اخیر به اتاق عملیات گروه‌های تروریستی فعال در سوریه و حامیان منطقه‌ای آن تبدیل شد.
پیشروی گروه‌های تروریستی در سوریه با حمایت کامل ترکیه اتفاق افتاد و این گروه‌ها با بهره‌گیری از همین حمایت توانستند بخش‌های وسیعی از استان‌های ادلب و حلب را اشغال کنند، استانی‌هایی که با ترکیه هم مرز بودند. اگر همین امروز هم ترکیه حمایت خودش را از گروه‌های تروریستی در سوریه قطع کند، این گروه‌ها بدون حمایت ترکیه چند ماهی بیشتر دوام نمی‌آورند.
ترکیه؛ معبر تروریست‌ها به سوریه
خطرناک‌ترین سیاست اردوغان طی بحران سوریه، اجازه دادن به تروریست‌های خارجی برای ورود به خاک سوریه از طریق ترکیه و جنگیدن علیه حکومت بشار اسد بود. از ابتدای جنگ در سوریه، ده‌ها هزار تروریست خارجی از پنج قاره جهان از طریق خاک ترکیه وارد سوریه شدند تا به اقدامات تروریستی در این کشور بپردازند. در میان این تروریست‌های خارجی، اعضای شاخص القاعده هم بودند که بدون هیچ مشکلی وارد ترکیه شدند و بدون هیچ ممانعتی از سوی نیروهای نظامی و امنیتی ترکیه هم این افراد از طریق این کشور وارد خاک سوریه شدند.
شهرهای ترکیه به خصوص استانبول طی سال‌های اخیر مرکز تروریسم جهانی شده است. تروریست‌هایی از پنج قاره جهان در این شهرها حضور داشتند و دارند. هیچ گروه تروریستی تکفیری در جهان وجود ندارد که اعضایش طی سال‌های اخیر به ترکیه سفر نکرده باشند. این مسئله موجب شده که نگاه کشورهای جهان هم به ترکیه تغییر پیدا کند و بسیاری این کشور را به چشم صادرکننده تروریسم به جهان ببینند.
با وجود در دسترس بودن مدارک زیادی که حمایت ترکیه از جریان تروریسم در سوریه را ثابت می‌کند و نیز انتشار تصاویر و گزارش‌های بسیاری توسط خبرنگاران رسانه‌های جهان از این حمایت، اما دولت ترکیه نه تنها حمایت خودش را از تروریسم در سوریه منکر شده، بلکه حتی خودش را خط اول مبارزه با داعش در منطقه از جمله کشور سوریه معرفی کرده است.
در این راستا تعدادی از مقام‌های پلیس و دادگستری ترکیه و نیز جمعی از خبرنگاران این کشور که درخصوص ابعاد حمایت ترکیه از جریان تروریسم در سوریه تحقیق و این مسئله را افشا کردند، توسط نیروهای امنیتی ترکیه بازداشت شدند، برخی از آنها علاوه بر بیکار شدن، به زندان افتادند.
یکی از گروه‌های تروریستی مورد حمایت ترکیه، جنبش اسلامی ترکستان شرقی است که جمعی از اتباع کشور چین این گروه را تشکیل دادند. طی سال‌های اخیر تعدادی از اعضای جنبش اسلامی ترکستان شرقی در داخل پادگان‌های نظامی در ترکیه آموزش نظامی دیدند و پس از تجهیز به سلاح‌های مختلف با کمک ترکیه وارد خاک سوریه شدند تا با ارتش این کشور بجنگند. تاکنون صدها تن از اعضای گروه تکفیری جنبش اسلامی ترکستان شرقی در مناطق مختلف سوریه به دست نیروهای ارتش این کشور به هلاکت رسیدند.
ترکیه همچنین در راستای دخالت در سوریه نگاه ویژه‌ای را به ترکمن‌های این کشور داشت. ترکمن‌های سوریه جمعیتی در حد چند صدهزار نفر دارند و دولت ترکیه سعی کرد که با برانگیختن احساسات ناسیونالیستی در این قشر از مردم سوریه آنها را بر ضد حکومت کشورشان بشوراند. گروه‌های تروریستی فعال در میان ترکمان‌های سوریه از حمایت ویژه دولت ترکیه برخوردار هستند و این دولت به صورت ویژه به این گروه‌ها توجه دارد.
سربازگیری گروه‌های تکفیری در ترکیه
دخالت ترکیه در سوریه مجال را برای گروه‌های تکفیری جهت سربازگیری از میان اتباع ترکیه فراهم کرده است. طی سال‌های اخیر هزاران تن از اتباع ترکیه به گروه‌های تروریستی در سوریه به خصوص داعش و جبهه النصره پیوستند و تاکنون صدها تن از این تروریست‌های ترکیه‌ای در نبرد با نیروهای ارتش سوریه به هلاکت رسیدند.
نیروگیری گروه‌های تروریستی از اتباع ترکیه بدون ایجاد هیچ ممانعتی از دولت این کشور، این گروه‌ها را در داخل ترکیه ریشه‌دار کرده است، همین مسئله باعث می‌شود که فعالیت این گروه‌ها در ترکیه حتی در صورت تغییر سیاست اردوغان در قبال سوریه تا سال‌ها ادامه داشته باشد، چون این گروه‌های تکفیری توانستند که در داخل ترکیه ریشه بدوانند و نیرو جذب کنند و ساختار تشکیل بدهند.
تقویت جریان وهابیت در ترکیه
دخالت ترکیه در سوریه موجب قدرتمند شدن جریان وهابیت در ترکیه شد و این جریان مجال فعالیت بیشتری در این کشور پیدا کرد. فعالیت جریان وهابیت در ترکیه موجب پیوستن هزاران نفر از اتباع این کشور به گروه‌های تکفیری در سوریه شدند.
از آن سو هم قدرتمندتر شدن جریان وهابیت در ترکیه فضای زندگی عادی و فعالیت‌های اجتماعی و مذهبی برای شیعیان و علویان این کشور را محدودتر کرد. شیعیان و علویان ترکیه با وجود اینکه جمعیت زیادی از این کشور را تشکیل می‌دهند، اما از زمان شروع ناآرامی‌ها در سوریه، فشار دستگاه امنیتی ترکیه و جریان وهابیت در این کشور بر این قشر از مردم ترکیه افزایش پیدا کرده است.
ناآرامی؛ ارمغان دخالت ترکیه در سوریه
ترکیه پس از دخالت در سوریه دیگر رنگ آرامش را به خود ندیده و جنگ سوریه امنیت ترکیه را هم به خطر انداخته است. کمتر روزی می‌گذرد که خبری از بمب‌گذاری یا تیراندازی در این کشور از طریق رسانه‌ها مخابره نشود. در طول یک سال اخیر بیش از ۱۰ انفجار انتحاری در ترکیه اتفاق افتاد که مقامات امنیتی این کشور مسئولیت این انفجارها را به گردن پ.ک.ک و داعش انداخته‌اند.
دخالت ترکیه در ناآرامی‌های سوریه موجب شد که ناآرامی به ترکیه هم کشیده شود، این ناآرامی‌ها ضربه سنگینی را به بخش گردشگری ترکیه زد. در انفجارها و اقدامات تروریستی که طی ماه‌های اخیر در شهر استانبول رخ داد، همیشه گردشگران خارجی جزو قربانیان اصلی بودند، اتفاقی که موجب شد که گردشگران خارجی از سفر به ترکیه خودداری کنند و آمار سفر گردشگران خارجی به این کشور به شدت کاهش پیدا کند.
بخش گردشگری ترکیه یکی از بخش‌های اصلی اقتصاد این کشور به شمار می‌رفت، اما ادامه ناآرامی‌ها در ترکیه ضربه سنگینی را به بخش گردشگری این کشور زد. با کاهش گردشگران خارجی در ترکیه به دلیل ناآرامی‌ها در این کشور، بسیاری از فعالان بخش گردشگری ترکیه ورشکست شدند و تعداد زیادی از تأسیسات گردشگری در این کشور تعطیل شد.
بخش گردشگری ترکیه یکی از منابع اصلی کسب درآمدهای ارزی این کشور است. رکود در این بخش، کاهش درآمدهای ارزی ترکیه را به دنبال داشت و افراد زیادی در این کشور به دلیل رکود در بخش گردشگری ترکیه بیکار شدند.
کاهش شدید ارزش پول ترکیه
جنگ سوریه تبعات اقتصادی زیادی را برای ترکیه به دنبال داشت، ناآرامی‌ها در سوریه موجب مهاجرت میلیون‌ها نفر از این کشور به ترکیه شد، مهاجرت میلیون‌ها آواره سوری به ترکیه هزینه‌های اقتصادی سنگین را برای این کشور در پی داشت.
بحران‌های اقتصادی که ترکیه به دلیل دخالت در سوریه به آن گرفتار شد، موجب شد که ارزش پول این کشور کاهش زیادی پیدا کند و قدرت خرید مردم این کشور کم شود. آوارگان سوری حاضر هستند در ترکیه با حقوق بسیار کمی کار کنند و همین مسئله فرصت‌های شغلی زیادی را در این کشور از شهروندان خود ترکیه گرفت و مشکلات اقتصادی آنها را افزایش داد. در نهایت بروز مشکلات اقتصادی در ترکیه پس از دخالت این کشور در سوریه، اعتراضات مردمی را در ترکیه به دنبال داشت.
یکی از تبعات دخالت ترکیه در سوریه این بود که این کشور به معبری برای مهاجرت غیرقانونی به اروپا تبدیل شد. طی سال‌های اخیر صدها هزار نفر از آوارگان سوری، عراقی و افغانستانی از طریق خاک ترکیه به صورت غیرقانونی به اروپا مهاجرت کردند، مسئله‌ای که رابطه ترکیه با کشورهای اروپایی را دچار چالش جدی کرد.
چالش اردوغان با همسایگان ترکیه
دخالت نظامی ترکیه در سوریه، رابطه این کشور با کشورهای منطقه به خصوص کشورهای همسایه‌اش را خراب کرد. ترکیه پیش از ناآرامی‌های سوریه سعی کرده بود که تنش‌های خودش را با کشورهای مجاورش به صفر برساند، اما پس از دخالت ترکیه در سوریه این تنش‌ها نه تنها کاهش پیدا نکرد بلکه به حد دشمنی هم رسید، حتی روابط بین ترکیه با کشورهایی همچون روسیه و عراق به آستانه درگیری نظامی هم کشیده شد.
یکی از خطرناک‌ترین مقاطع جنگ سوریه زمانی بود که ترکیه در آذر سال ۹۴ یک جنگنده ارتش روسیه را در مناطق مرزی استان لاذقیه سوریه ساقط کرد. ارتش ترکیه مدعی شد که جنگنده روسی را به دلیل وارد شدن به آسمان کشورش سرنگون کرده است، این در حالی بود که این جنگنده در مناطق مرزی سوریه پرواز می‌کرد. در پی این رویداد، روابط ترکیه و روسیه بحرانی شد و تا آستانه قطع روابط هم پیش رفت، اما در نهایت دولت ترکیه به خاطر این حادثه از روسیه عذرخواهی رسمی کرد و روابط این دو کشور تا حدودی عادی شد.
یک رویداد دیگر در روابط ترکیه با روسیه زمانی بود که در آذرماه امسال سفیر روسیه در ترکیه توسط یک افسر پلیس این کشور در هنگام بازدید از یک نمایشگاه هنری در شهر آنکارا ترور و کشته شد، گرچه که دولت ترکیه سعی کرد که این قضیه را یک عملیات فردی تروریستی جلوه بدهد، اما به هر حال حمایت دولت ترکیه از تروریسم در سوریه تبعاتی همچون ظهور چنین تروریست‌هایی را در ترکیه به دنبال داشت.
نگرانی ترکیه از تشکیل دولت کردستان سوریه
ناآرامی‌ها در سوریه موجب شد که کنترل مناطق کردنشین این کشور از دست دولت سوریه خارج شود و به دست گروه‌های شبه نظامی کرد بیافتد. اکنون قوی‌ترین گروه در مناطق کردنشین سوریه، حزب اتحاد دموکراتیک کردستان سوریه است که به عنوان شاخه سوری گروه تروریستی پ.ک.ک شناخته می‌شود.
مناطق کردنشین سوریه طی سال‌های اخیر حالت خودمختاری به خود گرفته است و شبه‌نظامیان کرد در این مناطق، دولت و نیروهای نظامی مجزا از دولت سوریه تشکیل دادند. بسیاری از مناطق کردنشین سوریه در مجاورت مرزهای ترکیه قرار دارد و استقلال کردستان سوریه یک کابوس بزرگ برای ترکیه به شمار می‌رود.
جنگ خیابانی در شهرهای کردنشین ترکیه
خودمختار شدن کردستان سوریه و تشکیل گروه‌های شبه‌نظامی در این منطقه، گسترش فعالیت گروه تروریستی پ.ک.ک در ترکیه را به دنبال داشت. هدف گروه پ.ک.ک استقلال مناطق کردنشین ترکیه است و این گروه از سه دهه پیش تاکنون با دولت ترکیه در جنگ است. نبرد پ.ک.ک با دولت ترکیه تا به امروز ده‌ها هزار کشته از دو طرف برجای گذاشته است.
پس از شروع ناآرامی‌ها در سوریه، فعالیت‌های مسلحانه گروه پ.ک.ک که برای مدتی متوقف شده بود، دوباره آغاز و حتی دامنه این فعالیت‌ها از دامنه کوهستان‌های مرزی به عمق شهرهای کردنشین ترکیه هم کشیده شد و این شهرها طی سال‌های اخیر شاهد درگیری مستقیم تروریست‌های پ.ک.ک با نیروهای نظامی و امنیتی ترکیه بودند.
جنگ خیابانی در شهرها و روستاهای کردنشین ترکیه که ماه‌ها به طول کشید، ویرانی بخشی از این مناطق را به دنبال داشت و تعداد زیادی از مردم کرد ترکیه به دلیل این درگیری‌ها آواره شدند. برخی از شهرهای کردنشین ترکیه طی سال‌های اخیر، شکل شهرهای جنگ‌زده را به خود گرفت.
ادامه فعالیت گروه‌های شبه‌نظامی کرد در سوریه و تقویت احتمال تشکیل دولت مستقل کردستان سوریه، گسترش ناآرامی‌ها در ترکیه را به دنبال دارد، چون در آن صورت تروریست‌های پ.ک.ک با تشکیل دولت کردستان سوریه امیدوار می‌شوند که بتوانند دولت کردستان ترکیه را هم تشکیل بدهند و این خودش انگیزه‌ای برای ادامه مبارزه آنها با دولت ترکیه خواهد بود.
طی سال‌های اخیر یکی از موارد اختلافی ترکیه با کشورهای غربی در زمینه بحران سوریه حمایت این کشورها از گروه‌های شبه‌نظامی کرد سوریه بود. ترکیه مخالف حمایت از این گروه‌ها بود و قدرتمند شدن این گروه‌ها را تهدیدی برای امنیت ملی خود می‌دانست، اما غربی‌ها با وجود مخالفت ترکیه به حمایت سیاسی، مالی و تسلیحاتی از گروه‌های کرد ادامه دادند.
ورود ارتش ترکیه به خاک سوریه
نیروهای نظامی ترکیه طی ماه‌های اخیر به صورت مستقیم در جنگ سوریه دخالت کردند. ارتش ترکیه از چند ماه پیش به بهانه مبارزه با داعش در قالب عملیاتی به نام سپر فرات وارد خاک سوریه شد، اما در واقع هدف اصلی ترکیه از این عملیات نظامی، باز کردن راه برای پیشروی گروه‌های تروریستی مورد حمایت خودش در استان حلب در شمال سوریه بود.
دولت ترکیه تصور می‌کرد که نیروهای نظامی‌اش بدون دادن هزینه انسانی و تجهیزاتی می‌توانند به راحتی در داخل خاک سوریه پیشروی کنند، اما این اتفاق نیفتاد و دخالت نظامی مستقیم ترکیه در خاک سوریه تلفات سنگینی را برای این کشور به دنبال داشت.
طی ماه‌های اخیر ده‌ها تن از سربازان ارتش ترکیه در عملیات نظامی در خاک سوریه به دست داعش کشته و صدها تن دیگر از این سربازان هم مجروح شدند. تلفات نظامی ارتش ترکیه در داخل خاک سوریه هم ادامه دارد و روز به روز اخبار جدیدی از کشته شدن سربازان ترکیه در خاک سوریه در رسانه‌ها مخابره می‌شود.
علاوه بر این داعش توانست که تعداد زیادی از خودروهای نظامی ارتش ترکیه همچون تانک‌ها را در داخل خاک سوریه منهدم کند و تعدادی از این خودروها را هم به غنیمت گرفت. حتی این گروه ترویستی توانست که دو سرباز ارتش ترکیه را اسیر کند و پس از مدتی هم تصاویر اعدام فجیع این سربازان از سوی داعش در رسانه‌های جهان منتشر شد.
نیروی زمینی ارتش ترکیه در حالی این تلفات سنگین را در یک عملیات نظامی در خاک سوریه داد که از پشتیبانی کامل نیروی هوایی این کشور برخوردار بود. این عملیات نظامی ادامه دارد و احتمال افزایش آمار تلفات نظامی ترکیه در داخل خاک سوریه زیاد است.
شکست سیاست‌های اردوغان در سوریه
غربی‌ها هم طی سال‌های اخیر، چندان با دولت ترکیه در اجرای سیاست‌هایش در سوریه همراهی نکردند و پشت این کشور را در سوریه خالی کردند. اصراری که اردوغان برای برکنار کردن بشار اسد از قدرت در سوریه دارد، در میان سران کشورهای غربی وجود ندارد، چون آنها می‌دانند که در صورت سقوط حکومت سوریه، گروه‌های تروریستی تکفیری جای این حکومت را می‌گیرند و این مسئله به هیچ‌وجه به صلاح امنیت جهان نیست.
یکی از نشانه‌های شکست سیاست اردوغان در قبال سوریه، آزادسازی شهر حلب به دست ارتش سوریه بود، با وجود تمام اقداماتی که اردوغان برای نجات تروریست‌ها در حلب انجام داد، اما ارتش سوریه این شهر مهم و استراتژیک را به صورت کامل از دست گروه‌های تروریستی آزاد کرد.
دولت ترکیه اخیراً تغییراتی را در سیاست خارجی خود داشته و سعی کرده است که با گسترش روابط خودش با روسیه به دستاورد چشمگیری در سوریه برسد، البته بازهم به نظر نمی‌رسد که اردوغان از این راه هم بتواند به موفقیت قابل ذکری دست پیدا کند.
تبعات ادامه دخالت ترکیه در سوریه
دولت ترکیه به هر حال باید دست از دخالت در سوریه بردارد و رویه خودش را در قبال این کشور تغییر بدهد. تجربه چندین سال جنگ در سوریه نشان داده است که امکان سرنگون کردن دولت این کشور از طریق عملیات نظامی و حمایت از گروه‌های تروریستی وجود ندارد، به همین دلیل دولت ترکیه باید شیوه تعامل با دولت سوریه را در پیش بگیرد.
ادامه دخالت ترکیه در سوریه استمرار ناآرامی‌ها در این کشور و نیز گسترش آن را به دنبال دارد. همچنین با ادامه این دخالت، اقتصاد ترکیه و بخش گردشگری، بحران‌شان ادامه پیدا خواهد کرد. راه نجات ترکیه از بحران‌های اقتصادی و امنیتی، دست کشیدن دولت این کشور از دخالت در سوریه است.
البته به نظر نمی‌رسد که ترکیه حاضر باشد تغییر اساسی را در سیاست‌های خود در قبال سوریه بدهد، چون اردوغان تمام اعتبار سیاسی خودش را در راه کمک به گروه‌های تروریستی در سوریه گذاشته است. او تغییر اساسی در سیاست‌های ترکیه را به منزله پذیرش اشتباه بودن روش خود طی سال‌های گذشته می‌داند و به همین دلیل از این کار دوری خواهد کرد.
سناریوی متحمل برای آینده این است که ناآرامی‌ها در ترکیه افزایش پیدا کند و بخش گردشگری این کشور باز هم شاهد کاهش تعداد گردشگران خارجی باشد، از آن سو هم تلفات ارتش ترکیه در داخل سوریه ادامه پیدا خواهد کرد و حتی اگر این ارتش پیشروی قابل توجهی داشته باشد، به قیمت دادن تلفات انسانی خواهد بود. ارتش سوریه هم احتمالاً در آینده، مناطق بیشتری را در استان‌های حلب و شاید ادلب از دست تروریست‌ها آزاد کند.