رویدادهای تلخ و شیرین
اسفند ۱۳۶۲ و فروردین ۱۳۶۳ رویدادهای زیادی در حوزه سیاسی و جنگ تحمیلی عراق علیه ملت مسلمان ایران روی داد که می‌توان به تک تک آنها اشاره و به تحلیل این رویدادها پرداخت، ولی در این مختصر به چند رویداد تلخ و شیرین می‌پردازیم.
شاید تلخ‌ترین رویداد این دو ماه شهادت سردار بزرگ و رشید اسلام «محمد ابراهیم همت» باشد، اسفندماه ۱۳۶۲ عملیات خیبر آغاز شد و از سوی دیگر فروردین ماه ۱۳۶۳ نیز انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی با تمامی فراز و نشیب‌های آن برگزار شد و ۲۵ اسفند ۱۳۶۲ نیز سکوی نفتی آسیب دیده نوروز مورد حمله هوایی عراق قرار گرفت که منجر به حریق لکه نفتی سطح آب دریا شد.
اعدام ده عضو تشکیلات مخفی حزب توده نیز در از دیگر اخبار قابل بررسی این دو ماه است.
آغاز عملیات خیبر
۳ اسفند ۱۳۶۲ عملیات خیبر در شرق رودخانه دجله و داخل هورالهویزه با هدف انهدام نیروهای سپاه سوم عراق و با رمز «یا رسول‌الله»«ص» آغاز شد.
عملیات خیبر یکی از مهم‌ترین عملیات‌های جنگ تحمیلی بود که چون در اسفندماه ۱۳۶۲ انجام شد و غالباً در این روزها، خانواده‌های ایرانی برای تحویل سال نو آماده می‌شوند، کمتر به آن پرداخته شده است.
پس از فتح خرمشهر و عقب‌نشینی سراسر ارتش عراق، دشمن برای دستیابی به پدافند مطمئن تدابیری به کار بست؛ به گونه‌ای که در مناطق کوهستانی، ارتفاعات مرزی را همچنان در اشغال خود نگه داشت و در مناطق پست، با به کارگیری موانع مصنوعی موقعیت خود را تحکیم بخشید. در عین حال دشمن از موانع طبیعی نیز به منظور ایجاد اطمینان بیشتر بهره می‌گرفت.
عملیات در ساعت ۲۱:۳۰ روز سوم اسفند ۱۳۶۲ با رمز یا رسول‌الله آغاز شد. در مرحله اول نیروهای قرارگاه نجف با تهاجم سراسری در مناطقی چون تنگه و شهر القرنه، جاده بصره ـ العماره و نیز جزایر شمالی و جنوبی مجنون استقرار یافتند. در این میان قرارگاه کربلا که در محور زید وارد عمل شده بود، با به دست آوردن کمترین موفقیت موجب بازگشت یگان‌های ارتش به مواضع قبلی خود شد.
در مرحله دوم عملیات، دو تلاش اصلی در محور جزایر مجنون و طلائیه به منظور الحاق و سپس پیشروی به سمت نشوه در نظر گرفته شد؛ بنا به عللی پیشروی انجام نشد. در مقابل، دشمن به‌تدریج خود را بازیافت و پس از کشف اهداف عملیات و محورهای اصلی تک، تلاش اصلی خود را ابتدا روی پاکسازی حوالی جاده بصره ـ العماره گذارد و سپس روی طلائیه متمرکز شد.
در ادامه عملیات، پس از آن که محور زید شکست خورد، لشکر ۱۴ سپاه پاسداران که تحت امر قرارگاه کربلا (ارتش) بود، آزاد شد و به همراه لشکر ۲۷ مأموریت طلائیه را به عهده گرفت. در آن شب نبردی سخت درگرفت که تا صبح به طول انجامید.
در این میان، فشار دشمن همچنان ادامه داشت و با آن که محور جاده طلاییه ـ به طول ۶ کیلومتر ـ در اختیار نیروهای خودی بود، لیکن وسعت کم منطقه، مانور از یک سو و آتش انبوه و بسیار زیاد دشمن از سوی دیگر، امکان پیشروی و الحاق با محور جزایر مجنون را ناممکن ساخته بود. به همین خاطر از ادامه عملیات در طلائیه صرف‌نظر و اهداف عملیات خیبر به حفظ جزایر مجنون محدود شد.
بر همین اساس و با توجه به فشارهای دشمن، مرحله سوم عملیات به منظور تثبیت موقعیت خودی در جزایر انجام شد. دشمن که هرگونه حضور نیروهای ایرانی در هور را خطری برای جاده بصره ـ العماره می‌دانست با اجرای آتش شدید و توان پیاده و زرهی می‌کوشید جزایر مجنون را بازپس گیرد. این در حالی بود که نیروهای خودی خسته از چند روز جنگ، نداشتن عقبه نزدیک و نیز عدم حمایت آتش توپخانه، به مقاومت خود ادامه دادند. متقابلاً، دشمن با تمرکز صدها قبضه توپ روی جزایر و بمباران مداوم آنها با هواپیما و نیز دراختیار داشتن عقبه خشکی با واحدهای زرهی خود فشارهای متعدد و طاقت‌فرسایی را وارد ساخت.
به‌رغم وضعیت یاد شده، نیروهای خودی می‌کوشیدند به هر صورت ممکن جزایر را حفظ کنند. براین اساس، سپاه پاسداران با تمام استعداد خود برای دفع تهاجم دشمن و حفظ جزایر در آنجا استقرار یافت.
نهایتاً دشمن که در مقابل خود مقاومتی غیر قابل تصور و پیش‌بینی مشاهده می‌کرد، به‌تدریج از بازپس‌گیری جزایر ناامید شد و به تحکیم مواضع پدافندی خود مبادرت ورزید.
عملیات خیبر که به آزادسازی منطقه‌ای به وسعت ۱۰۰۰ کیلومتر مربع در هور، ۱۴۰ کیلومتر مربع در جزایر مجنون و ۴۰ کیلومتر مربع در طلائیه انجامید، موجب افزایش عزم بین‌المللی برای کنترل ایران و جلوگیری از شکست عراق شد؛ به گونه‌ای که از تاریخ سوم اسفند ۱۳۶۲ (زمان آغاز عملیات خیبر) تا تاریخ ۳۰ مهر ۱۳۶۳ تعداد ۴۷۴ طرح صلح از سوی ۵۴ کشور مختلف جهان ارائه شد. شورای امنیت سازمان ملل نیز در تاریخ ۱۱ خرداد ۱۳۶۳ قطعنامه ۵۵۲ خود را در مورد پایان دادن به جنگ ایران و عراق تصویب کرد. این در حالی بود که هیچ‌یک از قطعنامه‌ها و طرح‌های مذکور نظر ایران را تأمین نمی‌کرد.
همچنین در این عملیات فرماندهان جنگ به اهمیت تأثیر تجهیزات دریایی و آبی ـ خاکی برای کسب نتایج مهم و حیاتی پی بردند و نیز سپاه پاسداران به یکی از ضرورت‌های حساس و حیاتی در تکمیل و توسعه سازمان خود یعنی لزوم ایجاد تقویت و توسعه یگان‌های دریایی برای انجام عملیات‌های آبی ـ خاکی آگاه شد.
این رهیافت، قابلیت سپاه در انجام عملیات عبور از هور و رودخانه‌های بزرگ را توسعه داد و هسته اصلی عملیات‌های بدر، والفجر۸، کربلا۳، ۴ و ۵ و نیز زمینه‌ای برای تشکیل نیروی دریایی سپاه پاسداران گردید.(۱)
«همت» به شهادت رسید
۱۷ اسفند ۱۳۶۲ محمدابراهیم همت فرمانده لشکر ۲۷ محمد رسول الله«ص» در منطقه عملیاتی خیبر به شهادت رسید. وی که پیش از فرماندهی این لشکر در تأمین امنیت کردستان و نبرد با ضد انقلاب آن منطقه نقش اساسی داشت هنگام شهادت ۲۸ ساله بود.
با گسترده شدن امواج خروشان انقلاب اسلامی، شهید محمدابراهیم همت فعالیت‌های سیاسی خود را علنی کرد. حضور او در پیشاپیش صفوف تظاهرکنندگان و سفر به شهرهای اطراف برای دریافت و نشر اعلامیه‌های رهبر کبیر انقلاب و ضبط و تکثیر نوارهای سخنرانی ایشان و سایر پیشگامان انقلاب، خاطراتی نیستند که به‌سادگی از یاد مردم شهر و اعضای خانواده و دوستانش محو شود.
وقتی انقلاب به ثمر رسید و اماکن اطلاعاتی ساواک شهرضا به دست مردم انقلابی فتح شد، پرونده سنگینی از ابراهیم به دست آمد.
در این پرونده بیش از بیست گزارش و خبر مکتوب در تأیید نقش فعال او در صحنه تظاهرات و شورش علیه رژیم شاه به چشم می‌خورد که در صورت شکست انقلاب، مجازات سنگینی برای او تدارک دیده می‌شد. تیمسار «ناجی»، فرمانده نظامی وقت اصفهان دستور داده بود که هر جا او را دیدند با گلوله بزنند.
شهید همت پس از ابراز لیاقت در طول مبارزات و فعالیت‌ها، چه قبل و چه پس از انقلاب اسلامی، در تشکیل سپاه پاسداران قمشه نیز نقش چشمگیری داشت. او عضویت در شورای فرماندهی سپاه پاسداران و مسئولیت واحد روابط عمومی را به عهده گرفت و به فعالیت‌های خود بعد تازه‌ای بخشید.
همت به دنبال غائله کردستان، به شهرستان پاوه عزیمت کرد و مسئولیت روابط عمومی سپاه آنجا را به عهده گرفت. او پس از یک سال خدمت در کردستان، به همراه حاج احمد متوسلیان به مکه مشرف شد.
وی با شهادت ناصر کاظمی به فرماندهی سپاه پاوه منصوب شد و تا آغاز جنگ تحمیلی در این سمت باقی ماند.
با شروع عملیات رمضان، در تاریخ ۲۳ تیر ۱۳۶۱ در منطقه شرق بصره، فرماندهی تیپ ۲۷ محمدرسول‌الله«ص» را به عهده گرفت و بعدها با ارتقای این یگان به لشکر، تا زمان شهادتش، در سمت فرماندهی آن لشکر انجام وظیفه کرد.
در عملیات مسلم‌بن‌عقیل«ع» و محرم در سمت فرمانده قرارگاه ظفر، سلحشورانه با دشمن متجاوز جنگید. در عملیات والفجر مقدماتی، مسئولیت سپاه یازدهم قدر را که شامل: لشکر ۲۷ حضرت رسول«ص»، لشکر ۳۱ عاشورا، لشکر ۵ نصر و تیپ ۱۰ سیدالشهدا بود، به عهده گرفت.
سرعت عمل و صلابت رزمندگان لشکر ۲۷ تحت فرماندهی او در عملیات والفجر چهار و تصرف ارتفاعات کانی‌مانگا هرگز از یادها محو نمی‌شود.
اوج حماسه‌آفرینی این سردار بزرگ در عملیات خیبر بود. در این مقطع، حاج همت تمام توان خود را به کار گرفت و در آخرین روزهای حیات دنیوی‌اش، خواب و خوراک و هرگونه بهره مادی از دنیا را برخود حرام کرد و با ایثار خون خود برگی خونین را در تاریخ دفاع مقدس رقم زد.
سرانجام، محمدابراهیم همت ۱۷ اسفند سال ۱۳۶۲ در جزیره مجنون به شهادت رسید.
برگزاری دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی
۲۶ فروردین ۱۳۶۳ انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی برگزار شد.
در آستانه انتخابات مجلس دوم شورای اسلامی گروهک‌های ضدانقلاب و معاند به دلیل رد صلاحیت نامزدهای خود از سوی شورای نگهبان بازی جدیدی را آغاز کردند. در مجلس اول به دلیل عدم حضور شورای نگهبان در روند برگزاری انتخابات، اعضای گروهک‌های ضد انقلاب و معاند حضور چشمگیری داشتند، در این راستا اعتبارنامه برخی از منتخبین به دلیل افشای اسنادی در رابطه با ساواکی بودن و ارتباط آنان با آمریکا رد شد و از سوی دیگر گروهی نیز توانستند اعتبارنامه بگیرند و در طول فعالیت خود به همراهی با ابوالحسن بنی‌صدر نخستین رئیس‌جمهور بپردازند و برای نظام اسلامی چالش‌های بزرگی ایجاد کنند.
در اوایل آبان ۱۳۶۲ نهضت آزادی بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن از مردم خواسته شده بود که در سمیناری تحت عنوان آزادی انتخابات شرکت کنند.
در همان زمان میرحسین موسوی به عنوان نخست‌وزیر در مصاحبه با خبرنگاران به تشکیل کمیته «آزادی انتخابات» واکنش نشان داد و از آن به عنوان پررویی یاد کرد.
میرحسین موسوی در پاسخ به این سئوال که، «در اواخر سال جاری انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی برگزار می‌شود. از هم‌اکنون دشمنان خارجی انقلاب اسلامی و همچنین جریانات انحرافی در داخل کشور سعی در مخدوش جلوه دادن این انتخابات دارند. تحلیل شما از این مسائل چیست و به‌طورکلی انتخابات آینده مجلس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟» اظهار داشت: «بنده به عنوان نخست‌وزیر یقین دارم مردم از انتخابات چون همیشه استقبال خواهند کرد و دولت موظف است که شرایط اجرایی لازم را برای برگزاری هر چه بهتر این انتخابات به عمل آورد.»
وی در ادامه افزود: «مسئله لیبرال‌ها روشن است. آنها چون یقین پیدا کرده‌اند که مردم بدان‌ها رأی نخواهند داد برای آمریکا غذا تهیه می‌کنند، ولی بنده به حضرات اطمینان می‌دهم که اگر آنها جرئت کنند رأی خود را خواهند داشت و ما آن را به مردم اعلام خواهیم کرد و اگر واقعاً مردم به آنها رأی دادند، ما به این رأی احترام خواهیم گذاشت.»
نخست‌وزیر وقت ادامه داد: «در عین حال بنده این اخطار را مجبور هستم بکنم که شعار تأمین آزادی برای انتخابات نمی‌تواند در هنگامه جنگ به عنوان وسیله‌ای جهت تضعیف جبهه‌ها به کار گرفته شود و واقعاً بنده از این همه پررویی متعجبم!»(۲)
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی نیز در اظهاراتی اقدام نهضت آزادی برای برگزاری میتینگ «آزادی انتخابات» را حیله‌های یک جریان شکست‌خورده نامید و گفت: «یک جریانی که یک جریان مختومی (شکست‌خورده و پایان‌یافته) است در نهضت آزادی به خاطر سوابق دولت موقت، به خاطر چیزهای دیگر می‌آید یک حیله‌هایی می‌زند که روح ما اصلاً با آن حیله‌ها سازگار نیست. آنها مثلاً در انتخابات فکر می‌کنند رأی کافی ندارند. حالا اگر وارد انتخابات بشوند به‌طور عادی شکست می‌خورند. می‌آیند یک حیله‌ای می‌زنند که با این حیله همه چیز را خراب کنند.»
وی ادامه می‌دهد: «مدتی پیش آقای بازرگان یک‌جوری در حرف‌هایشان صحبت می‌کردند که آزادی نیست… بعد حالا همین انتخابات که مثلاً شش ماه یا چهار ماه دیگر که باید تبلیغات شروع شود، چیزی اعلام می‌کنند به نام «سمینار تأمین آزادی انتخابات»… اینها همه حساب شده است، یعنی آدم این‌جوری درمی‌افتد آن هم با یک حکومت… تأمین آزادی یعنی در یک جا آزادی نیست و اینها می‌خواهند آزادی را تأمین کنند. خود این کار مفهوم مخالف دارد. خوب وزارت کشور اجازه نمی‌دهد. آنها آن‌طرف قضیه را می‌گیرند.»(۳)
به هر حال انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی در فروردین ماه ۱۳۶۳ برگزار شد و در این مجلس نیز آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رئیس و نائب رئیسان محمد یزدی، مهدی کروبی و محمدمهدی ربانی املشی بودند.
در انتخابات مجلس دوم شورای نگهبان بنا به وظیفه قانونی خود بر روند برگزاری انتخابات نظارت کرد. عدم احراز صلاحیت نامزدهای جریان معارض با انقلاب از جمله اعضای نهضت آزادی در این راستا صورت گرفت و این جریان به روند قانونی با این عنوان که انتخابات آزاد نیست اعتراض کرد. این اعتراض در حالی صورت می‌گرفت که در انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی از میان ۱۵۹۲ نفر نامزد انتخابات تنها صلاحیت ۲۶۶ نفر از داوطلبین احراز نشد که درصد رد صلاحیت شده‌ها ۱۶٫۷۱ درصد ثبت‌نام‌کنندگان بود. از تعداد ۱۳۲۶ نفر نامزد تأیید صلاحیت شده نیز ۱۱۵ نفر اعلام انصراف کردند(۴) و این خود نشان می‌دهد که تعداد بسیار اندکی به دلایل قانونی رد صلاحیت شده و ادعای آزاد نبودن انتخابات ادعای غرض‌ورزانه‌ای بود.
در این انتخابات کاندیداهای جامعه روحانیت مبارز و حزب جمهوری اسلامی اکثریت آرا را از آن خود کردند و به پیروزی قاطع در انتخابات دست یافتند.
دوره دوم مجلس شورای اسلامی زمانی تشکیل شد که تجربه یک دوره مجلس در جمهوری اسلامی را دراختیار داشت.
انزوای سیاسی لیبرال‌ها و یکدست بودن اکثریت نمایندگان مجلس به لحاظ اعتقاد به ولایت‌فقیه از جمله ویژگی‌های این دوره از مجلس است. همچنین در این دوره از مجلس، اختلاف سلیقه بین نیروهای مذهبی منجر به ایجاد شکاف و اختلاف در بین آنان و مقدمه‌ای شد تا بعدها جناح‌های مشهور به «چپ» و «راست» از دل این اختلافات ظهور کنند. از این جهت مطالعه عملکرد و اقدامات مجلس دوم اهمیت می‌یابد.
در این دوره از مجلس، مسئله رأی اعتماد به نخست‌وزیری مهندس موسوی پیش آمد که به قضیه مشهور «۹۹ نفر» منجر شد و باز در همین دوره بررسی نقش و عملکرد حزب جمهوری اسلامی و به‌ویژه تعطیلی فعالیت‌های حزب و نیز نقش جامعه روحانیت مبارز و اختلاف درون آن که باعث پیدایی «مجمع روحانیون مبارز» شد، حائز اهمیت است.
از سوی دیگر مسئله اصلی کشور در مجلس دوم جنگ و اداره آن بود. حمایت‌های گفتاری و عملی نمایندگان در لزوم دفاع از کشور، حضور در مناطق جنگ‌زده و تشویق مردم به مقاومت بیشتر و وضع قوانین جنگی و نظامی، وقت زیادی از مجلس دوم را به خود اختصاص داد. همچنین تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام که در اثر اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان به وجود آمد، به اهمیت این دوره می‌افزاید.
حمله هوایی عراق به سکوی نفتی آسیب‌دیده نوروز
۲۵ اسفند ۱۳۶۲ سکوی نفتی آسیب‌دیده نوروز مورد حمله هوایی عراق قرار گرفت که منجر به حریق لکه نفتی سطح آب دریا شد.
در ۵ فروردین ۱۳۶۳ نیز حمله بالگردهای عراقی به یکی دیگر از سکوهای منطقه نوروز، باعث آتش‌سوزی و نشت روزانه ۵ هزار بشکه نفت به دریا شد. کارشناسان پس از کُند شدن میزان نشت در خرداد ۱۳۶۴ موفق به بستن چاه و خاموش کردن آتش شدند.
این عملیات ۹ شهید برجای گذاشت. این حادثه باعث نشت ۷۳۳ هزار بشکه نفت خام به دریا شد. در مجموع این حوادث ۸۰ میلیون بشکه نفت وارد آب‌های خلیج‌فارس شد.
اعدام ده عضو تشکیلات مخفی حزب توده
۷ اسفند ۱۳۶۲ ده عضو تشکیلات مخفی حزب توده به جرم شرکت در عملیات براندازی و جاسوسی برای بیگانگان به حکم دادگاه انقلاب اسلامی ارتش اعدام شدند.
دادستانی انقلاب اسلامی ارتش با صدور اطلاعیه‌ای اسامی اعدام شدگان را این گونه اعلام کرد: بهرام افضلی، حسن آذرفر، شاهرخ جهانگیری، خسرو لطفی، محمد بهرامی‌نژاد، فرزاد جهاد، غلامرضا خاضعی، ابوالفضل بهرامی، هوشنگ عطاریان و بیژن کبیری.(۵)
پی‌نوشت‌ها
۱ـ عملیات خیبر، دانشنامه رشد.
۲ـ کیهان، ۸ آبان ۱۳۶۲.
۳ـ هاشمی رفسنجانی: سخنرانی‌های سال ۱۳۶۲، دفتر نشر معارف انقلاب، صص ۴۹۱-۴۹۲٫
۴ـ مؤسسه فرهنگی هنری قدر ولایت، تاریخ انقلاب اسلامی(۸ ) مجلس شورای اسلامی(۱)؛ دوره‌های اول و دوم و سوم، ص ۱۵۹٫
۵ـ کیهان، ۷ اسفند ۱۳۶۲، صفحه ۳٫
سوتیترها:
۱٫
سرعت عمل و صلابت رزمندگان لشکر ۲۷ تحت فرماندهی حاج همت در عملیات والفجر چهار و تصرف ارتفاعات کانی‌مانگا هرگز از یادها محو نمی‌شود. اوج حماسه‌آفرینی این سردار بزرگ در عملیات خیبر بود. در این مقطع، اوتمام توان خود را به کار گرفت و در آخرین روزهای حیات دنیوی‌اش، خواب و خوراک و هرگونه بهره مادی از دنیا را برخود حرام کرد و با ایثار خون خود برگی خونین را در تاریخ دفاع مقدس رقم زد.
۲٫
انزوای سیاسی لیبرال‌ها و یکدست بودن اکثریت نمایندگان مجلس دوم به لحاظ اعتقاد به ولایت‌فقیه از جمله ویژگی‌های این دوره از مجلس است. همچنین در این دوره از مجلس، اختلاف سلیقه بین نیروهای مذهبی منجر به ایجاد شکاف و اختلاف در بین آنان و مقدمه‌ای شد تا بعدها جناح‌های مشهور به «چپ» و «راست» از دل این اختلافات ظهور کنند. از این جهت مطالعه عملکرد و اقدامات مجلس دوم اهمیت می‌یابد.
۳٫
در این دوره بررسی نقش و عملکرد حزب جمهوری اسلامی و به‌ویژه تعطیلی فعالیت‌های حزب و نیز نقش جامعه روحانیت مبارز و اختلاف درون آن که باعث پیدایی «مجمع روحانیون مبارز» شد، حائز اهمیت است.