شبکه‌های اجتماعی نسل جدیدی از وب‌سایت‌ها هستند که این روزها در کانون توجه کاربران جهانی اینترنت قرار گرفته‌اند و از رسانه‌های مهم و تاثیرگذار محسوب می‌شوند. این‌گونه سایت‌ها بر مبنای تشکیل اجتماعات آنلاین فعالیت می‌کنند و کاربران آنها حول محور مشترکی گرد هم می‌آیند.
به عبارت دیگر شبکه‌های اجتماعی را گونه‌ای از رسانه‌های اجتماعی می‌دانند که امکان دستیابی به نحوه جدیدی از برقراری ارتباط و به اشتراک‌گذاری محتوا را در اینترنت فراهم آورده‌اند. امروزه میلیون‌ها نفر از کاربران اینترنت، عضو صدها شبکه اجتماعی متفاوت هستند و بخشی از فعالیت آنلاین روزانه را در فضای اینترنت در این سایت‌ها انجام می‌دهند.(۱)
قابلیت‌های تعاملی و نیز امکان هدفمندی در تولید و ارائه محتوا و نیز امکان انتخاب مخاطبان، وجه تمایز مهم شبکه‌های اجتماعی مجازی از سایر رسانه‌های مجازی است. در این میان یکــی از شــبکه‌های اجتماعــی کــه امروزه با اقبــال کاربــران مواجــه شــده و محبوبیــت زیــادی کسب کــرده اســت شــبکه اجتماعــی اینســتاگرام اســت.
اینستاگرام یک پلتفرم رسانه اجتماعی با قابلیت اشتراک‌گذاری عکس و ویدئوست. این شبکه اجتماعی طیف وسیعی از فیلترها را برای اعمال بر روی عکس‌ها ارائه می‌دهد تا ظاهر آنها را بهتر کند. همچنین به کاربران اجازه می‌دهد تا داستان‌های مبتنی بر ویدئو و ویدئوهای واقعی را ارسال کنند.
سرویس اینستاگرام پس از انتشار در سال ۲۰۱۰ محبوبیت بسیاری در میان افراد پیدا کرد و یک سال بعد، به بیش از ۱۰ میلیون کاربر دست یافت. فیــس‌بــوک در آوریــل ۲۰۱۲ به دنبال رشد سریع کاربران اینستاگرام، این شبکه اجتماعی را بـه مبلـغ یـک میلیارد دلار به صورت نقد و سهام خریداری کرد. تعداد کاربران اینستاگرام از زمان راه‌اندازی در سال ۲۰۱۰ میلادی تا کنون به یک میلیارد نفر رسیده است و این پلتفرم در میان ۶ شبکه اجتماعی برتر دنیا قرار گرفته و پس از فیس‌بوک، یوتیوب و واتس‌اپ چهارمین شبکه اجتماعی پرطرفدار در جهان است. افزون بر این، اینستاگرام با قابلیت‌ها و امکانات به‌روز خود توانسته نظر بسیاری از کسب و کارها را برای بازاریابی اینترنتی به خود جلب کند.(۲) مطابق یک نظرسنجی ۸۹ درصد از افراد اظهار داشته‌اند که اینستاگرام مهم‌ترین کانال رسانه‌های اجتماعی برای بازاریابی است. براساس آمارها ۲۵ میلیون کسب و کار در اینستاگرام وجود دارد و حدود هشتاد و سه درصد از کاربران اینستاگرام محصولات و خدمات جدیدی را روی این نرم‌افزار کشف می‌کنند.(۳)
با وجود محبوبیت بالای اینستاگرام در جهان، این شبکه اجتماعی در برخی کشورها فیلتر است. به عنوان مثال دسترسی به اینستاگرام، فیس‌بوک و گوگل در کشور چین مسدود است و چینی‌ها از نمونه داخلی این شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. کاربران اینترنت در کره شمالی نیز به اینستاگرام دسترسی ندارند.
در ادامه به آمارهایی در مورد این پلتفرم شبکه اجتماعی در ایران و سایر کشورها می‌پردازیم.
اینستاگرام در ایران
اینستاگرام با تاخیر بیشتری به ایران آمد و نمی‌توان تاریخ دقیقی برای آن تعیین کرد؛ اما به‌طور کلی در حدود سال ۲۰۱۲ اینستاگرام در ایران به محبوبیت رسید و به یکی از پرکاربردترین شبکه‌های اجتماعی پس از تلگرام تبدیل شد. با وجود اینکه در آمارهای رسمی، نامی از ایران دیده نمی‌شود، اما مطابق آمارهای داخلی و برخی منابع خارجی همچون وب‌سایت استاتیستا،(۴) تعداد کاربران ایرانی اینستاگرام، حدود ۴۰ میلیون نفر برآورد می‌شود.(۵) به این ترتیب ایران جزو ۱۰ کشوری است که بیشتر کاربران فعال در رده سنی ۱۸ تا ۲۴ سال را دارد و هشتمین کشور با بیشترین کاربر در اینستاگرام محسوب می‌شود.(۶)
مطابق جدیدترین نظرسنجی انجام شده در ایران، ۵۳٫۱ درصد از افراد بالای ۱۸ سال کشور از اینستاگرام استفاده می کنند. ترکیب جنسیتی کاربران اینستاگرام در این نظرسنجی عبارت است از:
۵۹٫۹درصد زنان و ۵۵٫۲ درصد مردان
علاوه بر این رده سنی کاربران نیز نشانه رابطه معکوس بین افزایش سن و میزان استفاده از ایسنتاگرام است؛
به‌طوری که با افزایش سن، استفاده از اینستاگرام کاهش یافته است. ۷۵٫۹ درصد از کاربران، جوانان بین ۱۸ تا ۲۹ سال، ۵۴٫۸ درصد افراد ۳۰ تا ۴۹ سال و ۲۷٫۳ درصد افراد بالای ۵۰ سال بوده‌اند.
با افزایش سن استفاده از اینستاگرام بین کاربران کاهش یافته است.(۷)
محبوبیت اینستاگرام در ایران در زمینه کسب و کارهای اینترنتی بسیار بالاست. علاوه بر این تبلیغات از طریق اینستاگرام در ایران به‌قدری فعال شده است که برخی از صفحات به درآمد ماهانه ۱۰۰ میلیون تومان رسیده‌اند.
روند رشد کاربران اینستاگرام در جهان
اینستاگرام در ۶ اکتبر ۲۰۱۰ راه‌اندازی شد و طی یک هفته ۱۰۰ هزار کاربر را جذب کرد. تعداد کاربران این سرویس پس از یک سال به حدود ۱۰ میلیون نفر و دو سال بعد یعنی در فوریه سال ۲۰۱۳ به ۱۰۰ میلیون نفر رسید. در تابستان سال ۲۰۱۶ اینستاگرام ۵۰۰ میلیون کاربر را جذب کرد. در سال ۲۰۱۹ تقریباً ۸۱۵ میلیون کاربر به صورت ماهانه به اینستاگرام دسترسی داشتند و در حال حاضر این رقم به یک میلیارد کاربر رسیده است. آخرین پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که در سال ۲۰۲۳ این رقم به نزدیک به ۱٫۲ میلیارد کاربر خواهد رسید.
اینستاگرام هر ۴ تا ۹ ماه بیش از ۱۰۰ میلیون کاربر جدید اضافه کرده است و این نرخ رشد کاربر از سال ۲۰۱۴ ثابت بوده است. این وجود این، بین سپتامبر ۲۰۱۷ و ژوئن ۲۰۱۸، این شرکت ۲۰۰ میلیون کاربر جدید جذب کرده که رقم بسیار چشمگیری است.(۸)
رده سنی و جنسیت کاربران اینستاگرام
طبق آمار بخش تحقیقات سایت ststisa، تا آوریل ۲۰۲۲ تقریباً ۳۱ درصد از مخاطبان جهانی اینستاگرام بین ۲۵ تا ۳۴ سال سن داشتند. بیش از دو سوم از کل مخاطبان اینستاگرام ۳۴ سال و کمتر بودند. میانگین سنی کاربران اینستاگرام به‌طور دقیق‌تر عبارت است از:
۱۸ تا ۲۹ سال: ۵۹ درصد
۳۰ تا ۴۹ سال: ۳۳ درصد
۵۰ تا ۶۴ سال: ۱۸ درصد
بالاتر از ۶۵ سال: ۸ درصد.
اطلاعات جمعیتی کاربران اینستاگرام بر اساس جنسیت، نشان از استفاده بیشتر زنان از این شبکه اجتماعی در مقایسه با مردان دارد؛ با این حال کاربران براساس جنسیت به‌طور نسبتا مساوی تقسیم می‌شوند. در سطح جهانی ۵۰٫۹ درصد از زنان و ۴۹٫۱ درصد از مردان از این برنامه استفاده می‌کنند.(۹)
کشورهای دارای بیشترین کاربر اینستاگرام در سال ۲۰۲۲
تا ژانویه ۲۰۲۲، هند با مجموع ۲۳۰٫۲۵ میلیون کاربر اینستاگرام، بزرگ‌ترین مخاطب این شبکه اجتماعی در جهان محسوب می‌شود. پس از آن ایالات متحده با ۱۵۹٫۷۵ میلیون کاربر و برزیل با ۱۱۹٫۴۵ میلیون کاربر فعال در رده‌های بعدی قرار دارند. اندونزی، روسیه و ترکیه به ترتیب در رده‌های چهارم، پنجم و ششم قرار دارند. برونئی که ۹۲ درصد از جمعیتش از خدمات رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، کشور پیشرو از نظر مخاطبان اینستاگرام است. ۸۲٫۷ درصد از جمعیت قزاقستان نیز از این شبکه اجتماعی استفاده می‌کنند. گوام با ضریب نفوذ ۷۹٫۲ درصد و جزایر کیمن با ۷۸٫۸ درصد مخاطب در رده‌های بعدی قرار دارند.
در این میان هرچند آروبا(۱۰) و رژیم صهیونیستی تعداد مخاطبان نسبتاً کمتری دارند؛ اما همچنان بیش از نیمی از جمعیتشان از اینستاگرام استفاده می‌کنند.
بیشترین دسترسی به اینستاگرام
در دسته‌بندی دیگر، می‌توان از ۵ کشور برتر از لحاظ بیشرین درصد دسترسی به اینستاگرام نام برد که به ترتیب عبارتند از:
ایسلند: ۵۷ درصد، ترکیه: ۵۶ درصد، سوئد: ۵۵ درصد و کویت: ۵۵ درصد(۱۱)
اینستاگرام در اروپا
اینستاگرام بین سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۸ در کشورهای شمال اروپا، سومین برنامه پرکاربرد رسانه‌های اجتماعی روزانه بود. مطابق آمار، درصد کاربران روزانه اینستاگرام در کشورهای شمال اروپا از ۲۹ درصد در سال ۲۰۱۶ به ۳۵ درصد در سال ۲۰۱۸ افزایش داشته است.(۱۲)
طبق نظرسنجی سال ۲۰۲۱، ۲۱ درصد از فنلاندی‌ها در رده سنی ۱۶ تا ۷۴ سال چندین بار در روز از اینستاگرام استفاده می‌کردند. طبق یک نظرسنجی در سال ۲۰۱۹، سرگرمی، رایج‌ترین دلیل استفاده از این شبکه اجتماعی در میان فنلاندی‌ها اظهار شده است. کاربران سوئدی اینستاگرام نیز در بازه زمانی ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۰ از ۱۶ درصد به ۷۱ درصد افزایش داشته‌اند. بر اساس نظرسنجی سال ۲۰۱۹ سوئدی‌ها عمدتاً برای حفظ ارتباط با دوستان و خانواده و نیز سرگرمی از این شبکه اجتماعی استفاده می‌کنند.(۱۳)
بیشترین سهم کاربران اینستاگرام در نروژ در سه ماهه سوم سال ۲۰۲۱ را عمدتاً زنان بین ۱۸ تا ۲۹ سال داشته‌اند. کمترین حضور در اینستاگرام در دوره ارزیابی شده نیز مربوط به مردان ۶۰ ساله یا بالاتر بوده است. دو هدف اصلی استفاده از این شبکه اجتماعی توسط نروژی‌ها همچون سوئدی‌ها و فنلاندی‌ها، سرگرمی و حفظ ارتباط با دوستان و خانواده ذکر شده است.
طبق آمار ژانویه ۲۰۲۲ تعداد کاربران اینستاگرام در لهستان، ۱۱٫۲۹ میلیون و در پرتغال ۵٫۹ میلیون بوده است. اینستاگرام در طول سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ شاهد افزایش مداوم کاربران در پرتغال بود، با این حال، تعداد کاربران در ماه مه ۲۰۲۱ به‌شدت کاهش یافت. به‌طور کلی، از مارس ۲۰۲۲، تعداد مخاطبان بیشتر از همیشه بود.
اینستاگرام در آلمان نیز جزو شبکه‌های اجتماعی پرکاربرد است. تا مارس ۲۰۲۲ اینستاگرام در مجموع ۳۱٫۶ میلیون کاربر فعال در آلمان وجود داشته‌اند و بیشترین مخاطب نیز متعلق به گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال بوده است.
طبق نظرسنجی انجام شده در سال ۲۰۲۱ در بریتانیا، ۲۵ درصد از زنان ۲۵ تا ۳۴ ساله از اینستاگرام استفاده می‌کنند، در حالی که این میزان برای مردان در همان گروه سنی ۲۲ درصد است. همچنین در بریتانیا استفاده از اینستاگرام در خانواده‌های با درآمد بالاتر رایج‌تر است.(۱۴)
اینستاگرام در آمریکا
اینستاگرام پس از فیس‌بوک، پینترست و توییتر، چهارمین سرویس رسانه اجتماعی پربازدید در ایالات متحده است. این کشور با ۱۵۹٫۷۵ میلیون کاربر پس از هند، دومین کشور با بیشترین میزان کاربر اینستاگرام است. از لحاظ رده سنی، تا مارس ۲۰۲۲، ۳۰٫۵ درصد از مخاطبان اینستاگرام در ایالات متحده بین ۲۵ تا ۳۴ سال سن داشتند. اگرچه این گروه سنی بیشترین تعداد کاربران اینستاگرام را به خود اختصاص داده است، اما از دسامبر ۲۰۲۱ تا کنون سه درصد کاهش یافته است. کاربران ۱۳ تا ۱۷ ساله نیز ۵٫۹ درصد از پایگاه کاربران اینستاگرام را در ایالات متحده تشکیل می‌دهند.(۱۵) از پاییز ۲۰۲۰، این برنامه در رتبه سوم از نظر شبکه اجتماعی ترجیحی در بین نوجوانان ایالات متحده قرار داشته است. علاوه بر این در خصوص ترکیب جنسیتی کاربران اینستاگرام در ایالات متحده طبق آمار، ۳۱ درصد از مردان و ۴۳ درصد از زنان آمریکایی از این برنامه استفاده می‌کنند.
نمونه‌ای از اقدامات نظارتی بر اینستاگرام در انگلیس و آمریکا
افزون بر آمار و ارقام ذکر شده درخصوص اینستاگرام، این شبکه اجتماعی در سال‌های اخیر مورد توجه قانونگذاران در زمینه حمایت از کودکان و نوجوانان قرار گرفته است؛ به‌طوری که اثرات منفی و مخرب این برنامه، قانونگذاران را در کشورهای مختلف به اعمال نظارت و قانونمند کردن شبکه‌های اجتماعی مجازی واداشته است. اثرات منفی این پلتفرم عکاسی محبوب بر سلامت روان نوجوانان که با مطالعات و نظرسنجی‌های انجام شده توسط خود این برنامه مشخص شده است، نشان می‌دهد که در میان جوانان آمریکایی بررسی شده که گفته بودند به خودکشی فکر کرده‌اند، ۶ درصد، اینستاگرام را یکی از دلایل مشوق خود ذکر کرده‌اند. این آمار در خصوص نوجوانان انگلیسی به ۱۳ درصد افزایش یافته است. در این خصوص، تازه‌ترین پژوهش‌های دانشگاه هاروارد از وجود رابطه میان استفاده از برخی شبکه‌های اجتماعی و تشدید بروز علائم افسردگی خبر می‌دهند. این در حالی است که شرکت‌هایی مانند فیس‌بوک نتایج این مطالعات را غیرقطعی می‌خوانند.(۱۶)
محتوای سمی و نامناسب اینستاگرام برای کودکان و نوجوانان، موضوعی است که بر اساس اسناد منتشر شده توسط فرانسس هوگن، کارمند سابق فیس‌بوک نیز مورد تأکید قرار گرفته است. هوگن که گزارش‌‌های داخلی این شرکت را در اختیار روزنامه وال‌استریت ژورنال قرار داده، اظهار داشته است که اینستاگرام برای بخشی از جوان‌ترین کاربرانش مضر و به‌ویژه برای نوجوانان «سمی» است.(۱۷)
در این راستا، اخیراً گروهی از دادستان‌های کل ایالت‌های آمریکا، تحقیقاتی را از فیس‌بوک (به عنوان شرکت مادر اینستاگرام) در خصوص تأثیرات منفی ترویج اینستاگرام بر کودکان و نوجوانان به جریان انداخته‌اند. این تحقیقات که توسط ائتلافی دو حزبی از دادستان‌های کل کالیفرنیا، فلوریدا، کنتاکی، ماساچوست، نبراسکا، نیوجرسی، تنسی و ورمونت انجام می‌شود، رویکرد فیس‌بوک در خصوص کودکان و نوجوانان را هدف تفحص و بررسی قرارداده است و مدعی است فیس‌بوک تحقیقات داخلی خود در باره خطرات فیزیکی و ذهنی این پیام‌رسان بر نوجوانان را نادیده گرفته و حتی پنهان کرده است.
در همین راستا، کمیته بازرگانی سنای آمریکا نیز تصمیم گرفت تحقیقاتی را در خصوص وضعیت حمایت از کاربران در فیس‌بوک و نیز خطرات احتمالی این شبکه اجتماعی برای خردسالان و نیز قدرت تأثیرگذاری اینستاگرام در تشویق نوجوانان به آزار‌رسانی به خود و دیگران را بررسی کند. به گفته ریچارد بلومنتال، سناتور دموکرات، فیس‌بوک از تأثیرات مضر شبکه اجتماعی اینستاگرام بر کودکان آگاه بوده و این حقایق و یافته‌ها را پنهان کرده است.
تد کروز، سناتور جمهوری‌خواه اهل تگزاس نیز از فیس‌بوک خواست تا تحقیقات کامل خود را در مورد پیوندهای بین اینستاگرام و خودکشی نوجوانان منتشر کند.(۱۸) همچنین براساس اعلام مورا هیلی، دادستان کل ماساچوست در یک بیانیه مطبوعاتی، فیس‌بوک در پلتفرم‌های خود در زمینه حمایت از خردسالان کوتاهی کرده و ترجیح داده است در برخی از موارد آنها را نادیده بگیرد و همچنین مسائلی را که تهدید واقعی برای سلامت روانی و فیزیکی آنها ایجاد می‌کند، مضاعف کرده است.(۱۹)
به دنبال این موضوع، آدام موسری، مدیر اینستاگرام برای نخستین بار در دسامبر ۲۰۲۱ برای ارائه توضیحات به کنگره آمریکا احضار شد و طی آن از نقش مثبت اینستاگرام در زندگی نوجوانان(از جمله کمک به کاربران جوان برای برقراری ارتباط در مواقع سخت)دفاع کرد و اظهار داشت همه ما می‌خواهیم نوجوانان در فضای آنلاین ایمن باشند و ما نیز همین هدف را داریم.
افزون بر این، سخنگوی متا در واکنش به این تحقیقات، اعلام کرد: «اگرچه چالش‌ها در حمایت آنلاین از کاربران جوان کل صنعت را درگیر کرده، اما ما پیشروی مبارزه با آزار و حمایت از افرادی هستیم که با افکار خودکشی، خودزنی و اختلالات اشتها درگیرند. همچنین این شرکت به توسعه کنترل‌های نظارت والدین و بررسی راه‌هایی برای فراهم کردن تجارب مناسب سن برای نوجوانان ادامه می‌دهد.»
مدت کوتاهی پس از این موضوع، اینستاگرام اعلام کرد که توسعه نسخه‌ای از این شبکه اجتماعی برای کاربران با سن کمتر از ۱۳ سال را متوقف می‌کند. همچنین قابلیتی را ارائه کرد که به موجب آن کاربران تشویق می‌شوند تا پس از مدت زمان مشخصی دیگر از این برنامه استفاده نکنند و از آن فاصله بگیرند. در ماه دسامبر نیز، ابزار کنترل والدین اینستاگرام در ایالات متحده معرفی شد. به گفته آدام موسری مدیر اینستاگرام، این ابزار به والدین اجازه می‌دهد مدت زمانی را که نوجوان در اینستاگرام می‌گذراند و نیز تغییرات در دنبال کننده‌ها و دنبال شونده‌ها را مورد نظارت قرار دهند.(۲۰)
در انگلستان نیز اینستاگرام زیر ذره‌بین قانونگذاران قرار گرفته است.فرانسیس هوگن مدیر مستعفی و افشاگر فیس‌بوک در میان اعضای کمیته تنظیم مقررات نظارتی بر شبکه‌های اجتماعی و تدوین طرح ایمنی شبکه‌های اجتماعی در مجلس عوام انگلیس گفته است: «الگوریتم فیس‌بوک و به تبع آن اینستاگرام درباره محتوا‌ها به گونه‌ای است که می‌تواند همچون بنزین بر روی آتش اختلافات و درگیری‌هاعمل کند.»
اکنون شماری از کارشناسان و مقامات انگلیس بر ضرورت تقویت نظارت بر شبکه‌های اجتماعی وفضای مجازی تاکید می‌کنند.(۲۱)
قانونگذاری و نظارت بر شبکه‌های اجتماعی در انگلیس، پس از خودکشی نوجوانی انگلیسی به نام مولی راسل در سال ۲۰۱۷ کلید خورد. راسل به دنبال تماشای تصاویر خشن و خودآزاری در شبکه اینستاگرام، جان خود را گرفت.
در این راستا انگلیس سعی دارد با وضع قوانین از کودکان در فضای آنلاین حفاظت کند. دفتر کمیساری اطلاعات انگلیس از سال ۲۰۱۸ مشغول تنظیم قانون «طراحی سن مناسب» است. این بخشی از تلاش دولت این کشور برای ایجاد استانداردهای جهانی برای کودکان در فضای آنلاین است. علاوه بر این دولت انگلیس در حال بررسی قوانین جدیدی است که براساس آن، شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، فیس‌بوک و یوتیوب در صورت حذف نکردن مطالب خطرناک و سمی، با جریمه‌های سنگینی روبه‌رو خواهند شد.(۲۲)
پی‌نوشت:
- ۱٫ محکم کار و حلاج،۱۳۹۳ :۸۷ از پی.دی.اف یزهکاری کودکان.
- اینستاگرام فضای دیده شدن یا فرهیختگی- محمد نیک ملکی- ص. ۳٫
- https://topsho.co/instagram-statistics/ https://www.jamaran.news/
- statista.com
- https://majidh.ir/when-instagram-released-in-iran
- https://topsho.co/instagram-statistics/
- https://www.jamaran.news/
- https://www.sargarme.com/number-instagram-users/
- https://www.sargarme.com/number-instagram-users/
- آروبا جزیره‌ای است در جنوب دریای کارائیب، در منطقه آنتیل کوچک و جزئی ار پادشاهی هلند محسوب می‌شود.
- https://www.kalaateh.com/instagram-user-statistics-in-different-countries/
- https://www.statista.com/statistics/800890/instagram-most-followed-influencers-nordic-countries/
- https://www.statista.com/statistics/700483/instagram-usage-purposes-in-finland/.
- https://www.statista.com/statistics/536697/instagram-usage-in-uk-by-age-and-gender
- https://www.statista.com/statistics/398166/us-instagram-user-age-distribution/
- https://www.irna.ir/news/84554715
- https://www.isna.ir/news/1400082821975
- https://www.farsnews.ir/news/14000711000075
- https://www.isna.ir/news/1400082821975
- https://digiato.com/article/2022/03/16/instagram-parental-control-supervision
- https://www.iribnews.ir/00DlVy
- https://ictna.ir/id/102128/