مقدمه:
جنگ‌ها در طول زمان، متناسب با شرایط جامعه، موقعیّت جغرافیایی، کثرت و تعدّد افراد و فناوری‌های نوین، طرف پیروز و شکست خورده با یکدیگر متفاوتند. اقتضائات سخت‌افزاری نبرد موجب شده است که جنگاوران در راستای پیروزی بر دشمن به تعداد رزمندگان اکتفا نکنند و با تولید جنگ‌افزارهای نوین و پیشرفته، پیروزی خویش را تضمین کنند.
با در نظر گرفتن این واقعیت که غرض از جنگ، نه اشتغال به جنگ، بلکه پیروزی است، برخلاف گذشته که عمدتاً کثرت جنگاوران و مهارت‌های جنگی سربازان و سرداران، تعیین‌کننده طرف پیروز در جنگ بود، در سالیان بعد، ابزارهای جنگی، نقش مؤثری در پیروزی و شکست ایفا کردند؛ لذا فناوری‌های نوین به خدمت جنگ درآمده‌اند و سلاح‌هایی سهمگین و دقیق برای پیروزی در جنگ به کار گرفته می‌شوند.
- تطور جنگ‌ها در طول تاریخ
در سالیان اخیر، شکل جنگ‌ها متحول شده است.از آنجا که جنگ مستلزم صرف هزینه‌های فراوان است و تلفات و خسارت‌های زیادی را به بار می‌آورد و دشمنان همواره در چشم جامعه دشمن منفورند، در سال‌های اخیر سعی شده که جنگ متضمن غلبه همه‌جانبه بر دشمن باشد و بدون خسارات و تبعات جانی، مالی و فرهنگی، اهداف خود را نیز تحقق بخشد.
بنابراین گونه‌های جدیدی از جنگ بازتولید شده و در شکل‌ها و قالب‌های متفاوتی بروز و ظهور یافته‌اند، از جمله جنگ سرد، جنگ اقتصادی، جنگ فرهنگی، جنگ نرم، جنگ بیولوژیک، جنگ رسانه‌ای و…غرض از این جنگ‌ها، شکست دشمن در عرصه‌هایی است که نقطه ضعف او به شمار می‌آید و با از بین رفتن آنها، کارکرد دشمن از بین می‌رود و زمینه شکست او فراهم می‌آید. گاهی دشمنان برخی از جنگهای برشمرده شده را مقدّمه تضعیف دشمنان خود قرار می‌دهند و در نهایت با تهاجم و جنگ نظامی، کار دشمن را یکسره می‌کنند.
- جنگ نرم
برخلاف جنگهای گذشته که جنبه نظامی بر آنها غلبه داشت، در عصر حاضر بر جنبه‌های نرم‌افزاری جنگ‌ها تأکید می‌شود و جنگهای مدرن، بیش از جسم، ذهن دشمن را نشانه می‌گیرند.
بر اساس رویکرد جنگهای نرم، مردم جامعه هدف، احساس دشمنی نسبت به دشمن ندارند، بلکه رفتار دشمنانه او را عین محبت تلقی می‌کنند. به این ترتیب گرگ را میش می‌پندارند و نه فقط دست از دشمنی برمی‌دارد، بلکه عملاً در زمره سربازان دشمن قرار می‌گیرند و مطابق امیال او رفتار می‌کنند.
- جنگ ترکیبی
با وجود اینکه جنگ نرم اکثراً با توفیق همراه است و عده زیادی از نیروهای دشمن را به خود جلب و با آلوده کردن ذهن جامعه هدف، دشمن را به دوست تبدیل و در میان سپاه دشمن برای خود، سربازانی را اجیر می‌کند، اما در برخی از جوامع که از فرهنگ غنی برخوردار و مردم‌سالاری واقعی حاکم است و مردم، کارگزاران خویش را منتسب به خود می‌دانند؛ آنان نیز ارتباط وثیقی با مردم دارند؛ مردم دشمن‌شناس هستند و جنگ‌سالاران از مجموعهای از ابزارهای جنگی مناسب برای غلبه بر دشمن استفاده و سعی می‌کنند در فرایند جنگ ترکیبی، مجموعهای از نقاط ضعف حریف را در حوزه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی، رسانه‌ای، امنیتی و… را مدّ نظر قرار دهند و برجسته کنند و البته به صورت همزمان، به این نقاط به شکلی هدفمند و هوشمند یورش ببرند.
طبعاً در این جنگ ترکیبی از مجموعهای از ابزارهای سخت و نرم استفاده می‌شود که ضریب نفوذ فراگیرتر و تأثیرگذاری مناسب‌تری دارد و تخریب آن نیز فراگیرتر است.
- انواع جنگ‌ها علیه نظام اسلامی
پیروزی انقلاب اسلامی موجب دشمنی نظام سلطه شد و تمام تلاش خویش را در معرکه نبرد با نظام اسلامی ابراز کردر همه رویکردهای ممکن در عرصه جنگ را به کار گرفتند. بر این اساس در حالی که در سال‌های اول پیروزی انقلاب اسلامی، نظام سلطه با محوریّت کشور عراق، تمام تلاش خویش را در جنگ نظامی تحمیلی هشت ساله با حمایت سخت‌افزاری قدرت‌های جهانی، ابزارهای نوین جنگی را به کار گرفت، لکن با عنایت به مقاومت نظام اسلامی و پیروزی‌های سپاه اسلام و شکست نظامی دشمنان در معرکه جنگ تحمیلی، شکل جنگ تغییر یافت و جنگ سخت به جنگ نرم و فراگیر فرهنگی علیه نظام اسلامی (در قالب تهاجم فرهنگی) تبدیل شد تا باور شهروندان نظام اسلامی تغییر کند.
با وجود اینکه تهاجم فرهنگی فراگیر دشمن تأثیرات زیادی در جامعه اسلامی به جا گذاشت، اما رویکرد تقابلی در عرصه فرهنگ و دفاع فرهنگی مناسب نظام اسلامی در خصوص این جنگ فرهنگی تا حدّ زیادی توانست از صدمات فراگیر این جنگ بکاهد؛ لذا نظام سلطه برای به شکست کشاندن نظام اسلامی، همزمان، گونه‌های دیگری از جنگ از جمله جنگ اقتصادی و جنگ سایبری را در دستور کار قرار داد.
طبعا دو گونه جنگ اقتصادی و سایبری که عمده فعالیّت‌های دشمن در سالیان اخیر را دربر میگیرد، مستلزم دفاعی همه‌جانبه، بازدارنده، پیشگیرانه و پیش‌دستانه متناسب با این‌گونه نبردهاست.
در این راستا، اقتصاد مقاومتی، با رویکرد درون‌زا و برون‌نگر، ضمن اینکه میتواند حربه دشمن را در شکست دادن نظام اسلامی ناکام بگذارد، قادر است با ایجاد قدرت، آسایش شهروندان و رضایت آنها را تأمین کند.
در حوزه سایبری نیز مجموعهای از رویکردها مشتمل بر ایجاد اینترنت ملیّ، ایجاد نرم‌افزارهای اجتماعی بومی، در کنار آگاهی‌بخشی میتواند به ناکام گذاشتن جنگ سایبری دشمن بینجامد.
با توجه به اینکه گونه‌های مختلف جنگ نتوانست مراد دشمن در شکست نظام اسلامی را محقق کند، دشمنان انقلاب اسلامی، مجموعهای از جنگ‌ها را به صورت همزمان به کار گرفتند و ذیل جنگهای چندوجهی، هیبریدی و شناختی را رقم زدند و در این راستا سعی کردند با این جنگ‌ها نظام اسلامی را از پای درآورند.
- جنگ ترکیبی دشمن و راهکارهای مقابله با آن
جنگهای ترکیبی که از متداول‌ترین و پیچیده‌ترین گونه‌های منازعه در عرصه بین‌المللی هستند، در این ایام توسط بازیگران نظام سلطه به کار گرفته می‌شوند و در صددند مجموعهای از مقابله‌ها در عرصه‌های مختلف از جمله «تاثیرگذاری بر افکار عمومی»، «دروغ و فریب در فضای مجازی»، «تحریم اقتصادی»، «مقابله دیپلماتیک» و «تهاجم فرهنگی» را به صورت همزمان و به صورتی که به شکست طرف مقابل بینجامد به کار بگیرند تا در نهایت به هدفی که در جنگ نظامی نتوانستند برسند با جنگ ترکیبی به دست آورند.
در این جنگ دشمن ابزارهای هم عرض و مختلف را در یک زمان و با یک فرماندهی واحد به کار میگیرد تا در نهایت بتواند نظامی را که با یک جنگ بسیط و یک‌سویه شکست نمی‌خورد با جنگ ترکیبی شکست دهد.
جمهوری اسلامی ایران به خاطر بیش از چهار دهه فعالیّت و به کارگیری راهبردهای استکبارستیز در عرصه بین‌الملل، هدف جنگهای ترکیبی دشمنان قرار گرفته است:
«امروز مقابله با تهاجم دشمن برای تحریف واقعیت‌ها، دستاوردها، پیشرفت‌ها و اقدامات حماسه‌آمیز نظام اسلامی نیازمند یک حرکت دفاعی و تهاجم ترکیبی با محوریت فریضه فوری و قطعی جهاد تبیین است.»(۱)
منطق جنگ اقتضا می‌کند که همواره در موضع دفاعی قرار داشته باشیم و منتظر پیروزی باشیم.
از سوی دیگر برای پیروزی در جنگ باید با سلاحی متوازن و متناسب با دشمن مواجه شد، لذا در مواجهه مطلوب با دشمن در جنگ شناختی و جنگ ترکیبی از یک سو باید ابزارهای متناسب با جنگ شناختی را بازتولید کرد و از سوی دیگر باید از موضع تدافعی و انفعالی درآمد و موضعی فعال در پیش گرفت. در این راستا از یک سو می‌توان با دشمن مقابله به مثل کرد یا حرکتی پیش‌دستانه و یا حتی در مواردی حرکتی پیشگیرانه اتخاذ کرد. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این راستا بر لزوم آمادگی، تدبیر، هوشمندی و هماوردی در مقابله با جنگهای ترکیبی دشمن تأکید می‌کنند:
«در مقابل این تهاجم ترکیبی و دسته‌جمعی نمی‌توانیم همیشه در موضع دفاعی بمانیم و ما نیز باید در زمینه‌های مختلف از جمله رسانه‌ای، امنیتی و اقتصادی تهاجم ترکیبی کنیم که در این زمینه اهل فکر و اقدام به‌خصوص مسئولان موظف به تلاش هستند.» (۲)
آنچه در نهایت در غلبه بر جنگهای ترکیبی و شناختی دشمن در عصر حاضر میتواند مورد تأکید قرار بگیرد، مجموعه جنگهای ترکیبی و شناختی در حوزه دفاعی، تهاجمی است که متناسب با نوع حملات دشمن باید مورد تأکید قرار گیرند و نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای متناسب با آن بازتولید شوند.
گرچه در این میان نمیتوان از جایگاه اموری چون جهاد تبیین، آگاهی‌بخشی، بصیرت‌افزایی و دشمن‌شناسی شهروندان غفلت کرد و نقش آن در ناکام گذاشتن جنگهای گوناگون دشمن را دست‌کم گرفت.
پی‌نوشت:
۱٫حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، ۱۹/۱۱/۱۴۰۰، سالروز بیعت تاریخی همافران نیروی هوایی با امام خمینی
۲٫همان