حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مرداد ۱۴۰۲ این سئوال را مطرح کردند که مگر حاکمیت سیاسی اسلام چه خصوصیتی دارد که سبب حساسیت و واکنش دشمنان جمهوری اسلامی ایران شده است؟ ایشان با بیان چهار شاخصه مهم از خصوصیات حاکمیت اسلام، همگان را به تامل و تعمق در آنها سفارش کردند، زیرا شناخت این شاخصه‌ها را موجب دشمن‌شناسی می‌دانند.
این نوشتار به‌طور گذرا به تبیین این شاخصه‌ها که در حقیقت راهبردی برای تعامل سیاسی فرا مرزی جمهوری اسلامی به شمار می‌روند، می‌پردازد:
۱٫ظلم‌ستیزی
بشر از دیرباز شاهد ظلم، ستم، رنج و تبعیض بوده و همواره از دست طواغیت و قدرتمندان زورگو سیلى خورده است. به همین دلیل احقاق حقوق انسانى و حمایت از مظلوم و مقابله با ظالم، یکى از مبانى مؤکد اسلام و نقطه درخشان حکومت‌هاى توحیدمحور و تبعیت از این الگو، راهى صواب در خوشبختى و سعادت جوامع بشرى است. در جامعه‌اى که سلطه‌گرى و ظلم و بیداد بر آن سایه افکنده باشد، آزادى و عزت وجود ندارند. به همین دلیل مقابله با ظلم براى احقاق حقوق حقه مظلومان و حمایت از آنان و حفظ شأن و کرامت انسانى، خصلت‌هاى ذاتى جوامع خواستار آزادى و طرفدار عدالتند.(۱)
رهبر معظم انقلاب، نظام سیاسی اسلام را مخالف ظلم توصیف می‌کنند و با اشاره به وصیّت امیرالمومنین«ع» خطاب به فرزندانشان که می‌فرمایند: «و کونا للظّالم خصماً و للمظلوم عوناً. »(۲) این فرمایش را یکی از مشخصه‌های حاکمیت اسلامی می‌دانند(۳) و تاکید می‌کنند که «ما خصم ظالم و عون مظلومیم. این موضع، طبعاً دشمن و دشمنى به وجود مى‌آورد و دعوا به راه مى‌اندازد.»(۴) ایشان با اشاره به وصیت امیرالمومنین«ع» خصم را غیر از دشمن می‌دانند و می‌فرمایند: «خصم غیر از دشمن است. یک‌‌وقت کسى دشمن ظالم است؛ یعنى از ظالم بدش مى‌آید. این کافى نیست. «خصم او باش»، یعنى «مدّعى‌اش باش.» خصم یعنى «دشمنى که مدّعى است»، «گریبان ظالم را مى‌گیرد و او را رها نمى‌کند.»(۵) از اینرو معتقدند که «بشریت بعد از امیرالمؤمنین«ع» تا امروز، به سبب نگرفتن گریبان ستمکاران، بدبخت و روسیاه شد. اگر دست‌هاى باایمان، گریبان ظالمان و ستمکاران را مى‌گرفتند، ظلم در دنیا این‌قدر پیش نمى‌رفت؛ بلکه از بُن بر مى‌افتاد.»(۶)
بنابراین ایشان با استناد به این سفارش امیرالمومنین«ع» «و کونا للظّالم خصماً» به معنای خصم ظالم بودن تاکید می‌کنند که «در دنیا، هرجا ظلم و ظالمى هست، تو که اینجا هستى، خود را خصمش بدان.» «و‌للمظلوم عوناً.» هرجا مظلومى هست، به او کمک کن.» البته تاکید می‌کنند که مراد از «عون مظلوم بودن»، طرفدار او بودن نیست، بلکه باید به هر نحو که می‌توانیم به مظلوم کمک کنیم. از اینرو همواره کمک به ملت‌های اسلامی همچون مبارزان فلسطینی و…را یک تکلیف شرعی و الهی و انسانی می‌دانند.(۷)
- مخالفت نظام اسلامی با دست‌درازی به منافع ملت‌ها
رهبر معظم انقلاب با استناد به آیه شریفه «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوّامِینَ لِلّهِ شُهَداءَ بِالْقِسطِ وَ لا یَجرِمَنَّکُم شَنَآنُ قَوْمٍ عَلى أَلاّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى وَ اتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ»(۸) ظلم‌ستیزى و اجراى عدالت را از جمله اصول پذیرفته شده در اسلام توصیف و بیان می‌کنند که «نظام اسلامی با دست‌درازی به منافع ملت‌ها مخالف است؛ حتی اگر در عقیده و رفتار همسان نباشند..«شَنَآنُ قَومٍ»، یعنی حتی اگر با شما مخالفت هم می‌کنند، در برخورد با آنها نباید بی‌عدالتی کنید.» و این نگاه علت مخالفت «رژیم‌هایی را که مبنای کارشان بی‌عدالتی است»، با نظام جمهوری اسلامی توصیف می‌کنند.(۹)
از اینرو افراد جامعه نباید در مورد انحرافات ساکت و به ظلم و تعدى ظالمان بى‌اعتنا باشند: «لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ»(۱۰). آحاد جامعه اسلامى نیز نه باید به دیگران ظلم و نه ظلم و فساد را در جامعه تحمل کنند.(۱۱)
۳٫اعتقاد نظام اسلامی به کرامت انسان
حضرت آیت‌اللّه خامنه‌ای همواره بر کرامت انسانی در نظام اسلامی تأکید کرده و خدشه بر آن را مردود دانسته و فرموده‌اند: «نظام اسلامی معتقد به کرامت انسان است؛ انسان بماهو انسان، نه انسان فلان منطقه، انسان فلان نژاد، انسان فلان رنگ: «وَ لَقَد کَرَّمنا بَنی آدَم؛ ما بنی آدم را تکریم کردیم» این قرآن است؛ سیاهِ منطقه سیاه‌پوست هم «بَنی آدَم» است و هیچ فرقی ندارد.»(۱۲) و: «در نظام اسلامی هر آن چیزی که تکریم انسان در آن خدشه‌دار و کرامت انسانی در آن پایمال بشود، مردود است و هر آن چیزی که انسان را رشد دهد و به تعالی و معنای واقعی انسان نزدیک کند، مطلوب و مرغوب است.»(۱۳)
با این مبنا ایشان علت مخالف دشمنان انقلاب اسلامی را این گونه بیان می‌دارند: «این منطقِ تبعیضی که غربی‌ها به شکل فضاحت‌باری گسترش دادند و عمل کردند و تا امروز هم دارند ادامه می‌دهند، صد درصد ضد قرآن و ضد اسلام است. نظام اسلامی با این مخالف است. شما می‌خواهید آمریکا که هنوز بعد از گذشت سیصد چهارصد سال از آغاز ورود غربی‌ها به آمریکا، گرفتار مسئله تبعیض نژادی است، با نظام اسلامی مهربان باشد؟ نظام اسلامی مخالف این چیزهاست.»(۱۴)
درخصوص اعتقاد نظام اسلامی به کرامت انسان، باید گفت این اصل یکی از مهم‌ترین مبانی نظری فتوای حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در مسئله هسته‌ای نیز به شمار می‌رود، زیرا ایشان استفاده از سلاح هسته‌ای را ضد بشری و ضد انسانی توصیف کرده‌اند و معتقدند که استفاده از سلاح هسته‌ای به کشتار و تخریب گسترده منجر می‌شود و میان آحاد ملت، نظامی و غیرنظامی، کوچک و بزرگ، زن و مرد و کهنسال و خردسال تمایزی قائل نمی‌شود و آثار ضد بشری آن مرزهای سیاسی و جغرافیایی را درمی‌نوردد و حتی به نسل‌های بعدی نیز خسارت‌های جبران‌ناپذیر وارد می‌کند(۱۵) و این موارد بی‌شک مغایر کرامت انسانی است. هیچ چیزی در نظام اسلامی نباید منجر به خدشه‌دار شدن کرامت انسانی شود.(۱۶) ایشان رسماً اعلام کردند: «ما کاربرد این سلاح‌ها را حرام و تلاش برای مصونیت بخشیدن ابنای بشر از این بلای بزرگ را وظیفۀ همگان می‌دانیم.»(۱۷)
- رفتار مسالمت‌آمیز با دولت‌های غیرمتخاصم و مقابله با پیمان‌شکنان و دروغ‌گویان
یکی دیگر از خصوصیات مهمی که رهبر معظم انقلاب برای نظام اسلامی بیان می‌دارند این است که نظام اسلامی با هیچ دولتی بنای مخاصمه و دشمنی ندارد. ایشان با بیان آیه شریفه: «وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ»(۱۸) (و اگر به صلح و آشتى گرایند، تو نیز بدان بگراى و بر خدا توکل کن که مسلماً اوست شنوا و دانا.)، بر رفتار مسالمت‌آمیز با دولت‌های غیرمتخاصم تاکید می‌کنند.(۱۹) «لا یَنْهاکُمُ اللّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ»(۲۰)؛ آن کفّارى که با شما مسئله و دعوا و سابقه سویى ندارند و به شما ظلم و اخراجتان نکردند، شما می‌توانید با آنها ارتباطات حسنه داشته باشید.» البته این رابطه را تا زمانی می‌دانند که پیمان شکنی انجام ندهند: «وَ إِن نَکَثُوا أَیْمانَهُم مِن بَعدِ عَهدِهِم وَ طَعَنُوا فِی دِینِکُم فَقاتِلُوا أَئِمَّهَ الْکُفْرِ إِنَّهُم لا أَیْمانَ لَهُم لَعَلَّهُم یَنْتَهُون؛(۲۱) و اگر پیمانشان را پس از آنکه بِدان متعهد شدند، شکستند و به شما در دینتان طعنه زدند، پس به سراغ ائمّه کفر بروید و آنان را بکشید؛ همانا آنان بر عهد و پیمانى استوار نمی‌مانند، شاید که از کارشان دست بردارند.»
از اینرو مشاهده می‌کنیم که رهبر معظم انقلاب همواره بر پایبندی ایران اسلامی به پیمان‌ها و قراردادهای بین‌المللی هر چند با دشمنان جمهوری اسلامی منعقد شده باشد، تاکید دارند و عدم نقض آنها را تا زمانی که دشمنان به آنها پایبند بمانند، اعلام کرده‌اند.(۲۲) این امر در معاهدات متعدد بین‌المللی جمهوری اسلامی با کشورهای دیگر مشهود است.
نکته آخر: افزایش توانمندی کشور، راهبردی در بازداندگی و امنیت کشور
رهبر معظم انقلاب با اسنتاد به آیه شریفه «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَااسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکمْ وَآخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یعْلَمُهُمْ»؛(۲۳) «هر نیرویی که دارید، برای مقابله با آنها (دشمنان) آماده‌سازید! و (همچنین) اسب‌های ورزیده (برای میدان نبرد) تا به وسیله آن، دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید! و (همچنین) گروه دیگری غیر از اینها را که شما نمی‌شناسید و خدا آنها را می‌شناسد.» بر لزوم افزایش توانمندی و قدرت کشور تاکید و این امر را سبب ترس دشمنان و بازدارندگی و حفظ امنیت کشور توصیف می‌کنند.(۲۴)
در خصوص آیه فوق توجه به دو نکته لازم است:
۱٫بر اساس دیدگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای منظور از قوّه در آیه شریفه توانمندی و قدرت است که به اقتضای زمانه و اجتماع می‌تواند در هر عنصری اعم از سیاسی، نظامی، اقتصادی، فرهنگی و علمی ظهور پیدا کند. از این رو مشاهده می‌کنیم، زمانی منظور از قوّه در تفنگ و سلاح است و در زمانی دیگر معنای دیگری دارد. از اینرو به تعبیر رهبر معظم انقلاب: «آنچه در باره آن باید آمادگی ایجاد کنید، اولاً قُوَّهٍ است…قوّه یعنی قدرت، یعنی توان و نیرو»؛(۲۵) «البته قوّه نظامی هم هست، اما فقط قوّه نظامی نیست.» (۲۶) «قوّه، اعم است از قوّه مادی و معنوی، از قوّه اقتصادی و نظامی، از قوّه علمی و اخلاقی»(۲۷) کلمه «رباط الخیل» نیز در آیه شریفه عطف بر «قوّه» و منظور از آن، ابزار و ادوات است.(۲۸)
۲-نکته دوم اینکه کلمه «تُرهِبون» در آیه شریفه موضوعیت دارد، به این معنا که دستور الهی مبنی بر آماده‌سازی خود، تجهیز امکانات و نیروها برای ترساندن و بیمناک کردن دشمنان است تا جرئت حمله به مسلمانان را پیدا نکنند؛ از این‌‌روست که حضرت آیت‌اللّه خامنه‌ای در معنای «تُرهِبون» می‌گویند: «تُرهِبون فقط به معنای این نیست که کاری کنید که از شما بترسند. منظور ترس بازدارنده است. اگر چنانچه دشمن بیمناک شد از قدرت و آمادگی شما؛ آن‌‌‌وقت این بیمناکی، بازدارنده دشمن است».(۲۹)
از اینرو ایشان معتقدند که آنچه می‌تواند ما را در مقابل تهاجم همه‌جانبه دشمنان در سطوح مختلف حفظ کند، عبارت است از تقویت ایمان، تقویت علم، تقویت فناوری، تسلط بر فنون روز، پیشاهنگ شدن در تولید علم، شکوفایی استعدادهای آحاد ملت و جوانان در رشته‌های مختلف اعم از علوم انسانی، طبیعی و انواع گوناگون علوم تجربی(۳۰). به این دلیل ایشان همواره بر لزوم حرکت بر مرزهای دانش و فناوری تأکید کرده‌اند.(۳۱)
امروزه مشاهده می‌کنیم که بخش نظامی کشور با استفاده از ظرفیت جوانان مؤمن و تقویت فناوری، تسلط بر فنون روز، انواع پهپاد و موشک‌هایی را تولید کرده که به تعبیر حضرت آیت‌اللّه خامنه‌ای تا حدود زیادی موجب بازدارندگی شده است؛(۳۲) بی‌آنکه سلاح هسته‌ای تولید کرده باشیم.
پاورقی‌ها:
۱٫اندیشه نامه انقلاب اسلامی، انتشارات انقلاب اسلامی ۱۳۹۸؛ ص.۸،
۲٫نهج‌البلاغه، خطبه ۴۷، ص. ۴۲۱
۳٫بیانات در دیدار با فرماندهان سپاه انقلاب اسلامی ۲۶/۵/۱۴۰۲
۴٫در دیدار رئیس و اعضاى مجلس خبرگان رهبرى ۲۴/۱۲/۱۳۹۶
۵٫بیانات ۱۳۷۲/۱۲/۱۳
۶٫بیانات ۱۳۷۲/۱۲/۱۳
۷٫بیانات ۱۳۷۰/۰۷/۲۷
۸٫مائده ۸
۹٫بیانات در دیدار با فرماندهان سپاه انقلاب اسلامی ۱۴۰۲/۵/۲۶
۱۰٫بقره ۲۷۹
۱۱٫بیانات، ۱۳۷۵/۳/۱۶؛ ۱۳۷۶/۸/۱۴
۱۲٫بیانات در دیدار با فرماندهان سپاه انقلاب اسلامی ۱۴۰۲/۵/۲۶
- بیانات در تاریخ ۲/۱۰/۱۳۶۱٫
۱۴٫بیانات در دیدار با فرماندهان سپاه انقلاب اسلامی ۱۴۰۲/۵/۲۶
۱۵٫پیام به نخستین اجلاس بین‌المللی خلع سلاح هسته‌ای و عدم اشاعه در تهران در تاریخ ۲۸/۱/ ۱۳۸۹٫
۱۶٫بیانات در تاریخ ۲/۱۰/۱۳۶۱٫
۱۷٫پیام به نخستین اجلاس بین‌المللی خلع سلاح هسته‌ای و عدم اشاعه در تهران در تاریخ ۲۸/۱/۱۳۸۹٫
۱۸٫الأنفال، ۵۸
۱۹٫بیانات در دیدار با فرماندهان سپاه انقلاب اسلامی ۱۴۰۲/۵/۲۶
۲۰٫ممتحنه، ۸، ترجمه: «[امّا] خدا شما را از کسانى که در [کار] دین با شما نجنگیده و شما را از دیارتان بیرون نکرده‌اند بازنمی‌دارد که با آنان نیکى کنید و با ایشان عدالت ورزید.»
۲۱٫توبه: ۱۲
۲۲٫بیانات آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام، ۲۵/۳/ ۱۳۹۵٫
۲۳٫انفال ۸: ۶۰٫
۲۴٫بیانات در دیدار با فرمانده‌هان سپاه انقلاب اسلامی ۱۴۰۲/۵/۲۶
۲۵٫بیانات در مراسم دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه امام‌حسین در تاریخ ۲۱/۷/۱۳۹۸٫
۲۶٫بیانات در دیدار مردم آذربایجان شرقی در تاریخ ۲۷/۱۱/۱۳۹۵٫
۲۷٫بیانات در دیدار مسئولان نظام در تاریخ ۲۵/۳/۱۳۹۵٫
۲۸٫بیانات در مراسم دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه امام‌حسین در تاریخ ۲۱/۷/۱۳۹۸٫
۲۹٫همان.
۳۰٫بیانات در دیدار جمعی از روحانیون استان کرمان در تاریخ ۱۱/۲/۱۳۸۴٫
۳۱٫همان.
۳۲٫بیانات در مراسم سی‌امین سالگرد رحلت امام خمینی(ره) در تاریخ ۱۴/۳/۱۳۹۸٫