بر ساحل معرفت

پرسش: آيا مسأله حجاب در قرآن مطرح شده است؟ اگر مطرح شده، علت داشتن حجاب را چه دانسته است؟

پاسخ: عفت و پاكدامنى، با آفرينش و فطرت زن به هم آميخته است، و در آفرينش او، جايگاه عظيم و بلندى دارد كه هم خود زنان خواهان عفت و پاكدامنى هستند و هم ديگران زن را با اين ويژگى مى‏خواهند. اسلام نيز آفرينش زن و صلاح و خير جامعه را در نظر گرفته، و حجاب را لازم شمرده تا عفت برونى زن، با عفت درونى او هماهنگ و بنيان خانواده مستحكم گردد و زيبايى زن، از آنِ همسرش باشدو زن همچون كالاى ناچيزى در معرض ديد همگان قرار نگيرد.
قرآن مسأله حجاب را در چند آيه، يادآورى و در بعضى از آنها به حكمت و فلسفه آن هم اشاره كرده است كه برخى از آنها عبارتند از:
1 – پاكى دلهاى مردان و زنان و آلوده نشدن آنها:
در مكتب قرآن، علاوه بر بهداشت جسمى (كه در دنيا مطرح است) يك نوع بهداشت روحى و روانى هم وجود دارد كه چنان چه مراعات نشود، روح مسموم مى‏شود و آثار خطرناكى را در پى دارد كه از مسموميت جسمى به مراتب خطرناك‏تر است. در برخى آيات، به رعايت اين نوع از بهداشت توصيه شده است.
قرآن، در آيه 53 سوره احزاب، در مورد روبرو شدن و صحبت كردن با زنان پيامبر مى‏فرمايد:
«وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ…» و هنگامى كه چيزى [از وسايل زندگى را به عنوان عاريت ]از آنان [= همسران پيامبر ]مى‏خواهيد، از پشت پرده بخواهيد. اين كار، براى پاكى دلهاى شما و آنها بهتر است.
2- در امان ماندن از اذيت افراد سبكسر:
خداوند در آيه 59 سوره احزاب مى‏فرمايد:
«يَا أَيُّهَا النَّبِىُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَن يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا» يعنى: اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: روسرى‏هاى بلند خود را بر خويش فرو افكنند [طورى كه زير گلو و سينه هايشان پيدا نباشد] اين كار براى اين كه شناخته شوند و مورد اذيت [اهل فسق و فجور] قرار نگيرند، بهتر است، (و اگر تاكنون خطا و كوتاهى از آنها سرزده توبه كنند) خداوند همواره آمرزنده و رحيم است.
3 – به طمع نيفتادن افراد سبكسر و بيماردل:
در آيه‏32 سوره احزاب خطاب به زنان پيامبر – كه خطاب به همه زنهاست – آمده است: «… به شكل هوس‏انگيز سخن نگوييد كه بيماردلان در شما طمع كنند، و سخن شايسته بگوييد» و در آيه 30 و 31 سوره نور خطاب به پيامبر اكرم(ص) مى‏فرمايد:
«قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ…» به مؤمنان بگو چشم‏هاى خود را [از نگاه به نامحرمان‏] فرو گيرند، عفت خود را حفظ كنند. اين، براى آنان پاكيزه‏تر است… و به زنان باايمان بگو چشم‏هاى خود را [از نگاه هوس آلود] فرو گيرند، و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را – جز آن مقدارى كه نمايان است – آشكار نكنند، و [اطراف ]روسرى‏هاى خود را بر سينه خود افكنند [تا گردن و سينه با آن پوشانده شود]، و زينت خود را آشكار نسازند، مگر براى شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پدر شوهرانشان، يا پسرانشان، يا پسران همسرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسران خواهرانشان، يا زنان هم كيششان، يا برده‏گانشان‏[كنيزانشان‏]، يا افراد سفيه كه تمايلى به زن ندارند، يا كودكانى كه از امور جنسى مربوط به زنان آگاه نيستند، و هنگام راه رفتن، پاهاى خود را به زمين نزنند تا زينت پنهانيشان دانسته شود [و صداى خلخال كه بر پا دارند به گوش رسد] اى مؤمنان همگى به سوى خدا بازگرديد تا رستگار شويد!
علاوه بر آنچه بيان شد، استوارى اجتماع و استحكام پيوند خانوادگى، جلوگيرى از چشم چرانى‏ها، حفظ ارزش‏ها، احترامِ زن – كه هر اندازه متين‏تر و باوقارتر و عفيف‏تر حركت كند و خود را در معرض نمايش مرد نامحرم نگذارد به احترامش افزوده مى‏شود – از ديگر علت‏ها و فلسفه‏هاى حجاب است كه از آيات و روايات استفاده مى‏شود.(1)

پرسش: نسل انسان چگونه افزايش يافت؟ خواهر و برادر كه نمى‏توانند ازدياد نسل كنند؟

پاسخ: يك عمل، وقتى شرعاً حرام و ممنوع است كه از طرف خداوندى كه آگاه به مصالح و مفاسد است حرام و ممنوع شده باشد، و تا حكم حرمت آن ابلاغ نشده و به مردم نرسيده است، ارتكاب آن گناه وحرام نيست؛ چنان كه در قوانين عادى نيز اين گونه است، مثلاً تا زمانى كه دولت اعلام نكند رانندگى با موتور سيكلت بدون گواهينامه جرم محسوب مى‏شود، رانندگى بدون گواهينامه اشكال ندارد، ولى پس از اعلام دولت، رانندگى به اين شكل، جرم است و با موتور سواران متخلّف برخورد مى‏كنند.
در مورد احكام شرعى نيز تا حكمِ حرام بودن به مردم ابلاغ نشود، انجام آن براى مردم گناه ندارد، چنان كه بيشتر احكام اسلام به تدريج و پس از هجرت نازل شد و علّت اين امر نيز روشن است، زيرا احكام دين، به منزله درس‏هاى آموزشى بشر، از اوّل خلقت تا آخر در يك مدرسه است، و روشن است كه همه مطالب تا پايان دوره آموزش عالى را نمى‏توان به كودك كلاس اول آموزش داد.
با توجه به آن چه گذشت، فرزندان آدم هم – اگر خواهر و برادر با يك ديگر ازدواج كرده باشند – به اين خاطر بوده كه حرمت ازدواج خواهر و برادر، هنوز از طرف خدا نازل نشده بود و بعداً حرام شد.
اين مطلب در رواياتى هم مطرح شده است از آن جمله روايتى از امام رضا عليه‏السلام است كه درباره ازدواج فرزندان آدم از ايشان سؤال شد:
امام در جواب فرمودند: در موقع ازدواج، هابيل را به خواهر دو قلوى قابيل و قابيل را به خواهر دو قلوى هابيل تزويج نمودند، و بعد از آن، ازدواج خواهر و برادر حرام شد.(2) از آيه يك سوره نساء كه مى‏فرمايد: «خداوند از آدم و همسرش مردان و زنان فراوانى را به وجود آورد» استفاده مى‏شود كه زياد شدن نسل فرزندان آدم فقط از طريق آدم و همسرش صورت گرفته است.(3)
افزون بر اين، در حال اضطرار و ناچارى نيز احكام تغيير مى‏كند، مثلاً خوردن گوشت مردار كه حرام است، در حالت اضطرار جايز مى‏شود. در اين جا نيز مسأله چنين است.
در زمينه ازدواج فرزندان آدم علاوه بر اين نظر، احتمالات ديگرى هم وجود دارد:
1 – اين كه خواهر و برادر با يكديگر ازدواج نكردند، بلكه با افرادى از حور يا جن ازدواج كردند.(4)
2 – احتمال دارد فرزندان آدم با بازماندگان انسان‏هاى پيشين ازدواج كرده باشند.(5)

پرسش: در «بسم الله الرحمن الرحيم» چرا به جاى «رحمن و رحيم) صفات ديگر «رزّاق، كريم، غفور و…» گفته نشده؟ مثل: «بسم الله الكريم الغفور»؟

پاسخ: در فرهنگ قرآن، رحمان صفتى از خداوند است كه رحمت عامّ الهى را بيان كرده و شامل همه مخلوقات (مؤمن و كافر، نيكوكار و بدكار مى‏شود.) ولى رحيم صفتى كه رحمت خاص پروردگار، كه ويژه بندگان مؤمن و صالح است، را بيان مى‏كند. كه شكر رحمت واسعه ناشى از رحمانيت الهى را به جا آورند و آن را در خلاف رضاى او استفاده نكنند. بنابراين در آغاز كارها براى پيشرفت كار و پيروزى بر مشكلات، بايد دست به دامن رحمت واسعه او زده، هم رحمت عام – كه آثار آن بر سراسر جهان پرتو افكنده و همه موجودات را فرا گرفته – و هم رحمت خاص خدا را طلب كنيم. مؤمنين راستين با گفتن «بسم الله الرحمن الرحيم» در آغاز كارها، دل از همه جا كنده و تنها دل به خدا بسته و از رحمت فراگير او استمداد و يارى مى‏طلبند.(6) و اين شعارى است كه در آن مجموعه مسايل مبدأ، مسير و هدف خلقت مطرح است. مبدأ خلقت (اللّه)، مسير خلقت (رحمانيت الهى كه برجسته‏ترين جلوه رحمانيت، نعمت بعثتِ انبيا بوده و…)، مقصد و هدف خلقت (رحيميت، كه غرض از خلقت بهره مندى مخلوقات به خصوص انسان از عنايت خاص او مى‏باشد).
جالب اين كه نيرويى كه هم چون نيروى جاذبه، جنبه عمومى داشته و دلها را به هم پيوند مى‏دهد، همين صفت رحمت است، پس براى پيوند خلق با خالق نيز از اين صفت بايد استفاده كرد.(7)

پرسش: در چند آيه از قرآن كريم، «من يشاء» به كار رفته است كه خداوند فرموده: «هر كس را كه بخواهم هدايت مى‏كنم». آيا اين مطلب با عدل خدا سازگار است؟

پاسخ: سؤال شما به اين معنا برمى‏گردد كه بگوييم: آيا هدايت و اضلال الهى به معنى اجبار و سلب آزادى اراده از انسان‏هاست؟
طبق آيه شريفه (27 رعد) «يهدى اليه من اناب»، سنّت خدا هدايت افرادى قرار گرفته كه به سوى او برگردند، و داراى قلبى باشند كه به ياد او آرامش و اطمينان داشته باشد، چرا كه امر هدايت به دست خداست، و او نخواسته كسانى هدايت شوند كه ضلالت برايشان نوشته شده است.
استناد قضيه «هدايت» به مشيت پروردگار در آيه فوق، روشن مى‏سازد كه اين امر، براساس سنتى است كه دائماً جريان داشته، بر طبق نظام متقنى است كه هرگز خلل نمى‏پذيرد. آرى، خداى تعالى، هدايت كسى را مى‏خواهد كه خود او به سوى خدا بازگشت بكند، و مشيتش بر ضلالت كسى تعلق مى‏گيرد كه از خدا روى بگرداند و به سوى او باز نگردد. از همين جا به دست مى‏آيد كه جمله «انّ الله يضل من يشاء…» در تقدير «انّ الله يضل بمشيته من لم ينب اليه و يهدى بمشيته من اناب اليه» است، يعنى خداوند به مشيتش گمراه مى‏كند كسى را كه به سوى او رجوع نكند و به مشيّتش هدايت مى‏كند كسى را كه به سوى او بازگردد. بنابراين بايد دانست كه گمراه كردن خدا هم هيچ وقت ابتدايى نيست، و اين كه فرمود: «يضل به كثيراً و يهدى…»(8) به خوبى گوياى اين حقيقت است كه گمراه كردن خدا به وسيله قرآن كريم، از باب مُجازات فاسقان و به خاطر فسقشان است؛ وگرنه ساحت خداى عزّوجلّ منزّه از آن است كه ابتدائاً و بدون جرم كسى را گمراه كند.
بر خدا جايز نيست، كه بنده‏اى را ابتدائاً و بدون هيچ جرمى از نعمت ايمان محروم، و يا از راه راست گمراه سازد؛ امّا به عنوان مجازات چرا جايز نباشد؟ (9)
به بيان ديگر، هدايت و ضلالت در قرآن، به معنى اجبار بر انتخاب راه درست و يا غلط نيست، بلكه به شهادت آيات متعددى از خود قرآن، «هدايت» به معنى فراهم آوردن وسايل سعادت، و «اضلال»، به معنى از بين بردن زمينه‏هاى مساعد است، بدون اين كه جنبه اجبارى به خود بگيرد، و اين فراهم ساختن يا بر هم زدن اسباب، نتيجه اعمال خود انسان‏ها است كه اين امر را در پى دارد؛ پس اگر خدا به كسانى توفيق هدايت مى‏دهد، و يا از كسانى اين توفيق را سلب مى‏كند، نتيجه مستقيم اعمال خود آنها است.(10)

پرسش: در سوره شعرا، آيه 86 آمده «اغفر لابى انه كان من الضالين» مگر اعتقاد ما اين نيست كه صُلب پيامبران همه معصومند؟ و اگر منظور عموى حضرت ابراهيم است، چرا لفظ عربى «عم» نيامده است؟

پاسخ: بله، عمده چيزى كه مورد استدلال شيعه و موافقان آنان از علماى سنّت است، اخبارى است كه از طريق شيعه و سنّى وارد شده ودلالت دارد بر اين كه آباى رسول خدا (ص) همه موحد بوده و هيچ يك از آنان مشرك نبوده‏اند.
آيه «ربنا اغفرلى و لوالدى…» (11) دلالت دارد بر اين كه «آزر» پدر حقيقى ابراهيم (ع) نبوده است، زيرا در آيه مزبور از پدر و مادر خود به كلمه «والدىّ» تعبير كرده كه فقط بر پدر و مادر صلبى اطلاق مى‏شود، و در آيه مورد بحث، كلمه «أب» را به كار برده كه به غير پدر هم اطلاق مى‏شود. در ساير آياتى كه اسم آزر برده شده نيز از او به «أب» تعبير كرده، و اين كلمه، به غير پدر از قبيل جد و عمو و كسان ديگر نيز اطلاق مى‏شود. در خود قرآن از ابراهيم كه جد يعقوب است، و هم چنين از اسماعيل كه عموى او است، به پدر تعبير كرده و مى‏فرمايد: «ام كنتم شهداء اذ حضر يعقوب الموت اذ قال لبنيه ما تعبدون من بعدى قالوا نعبد الهك و اله آبائك ابراهيم و اسماعيل…» گفتند: خداى تو و خداى پدرانت ابراهيم و اسماعيل و اسحاق را مى‏پرستيم…(12)
و نيز آن جا كه كلام يوسف را حكايت مى‏كند، چنين مى‏فرمايد: «واتبعت ملة آبايى ابراهيم و اسحق و يعقوب» و از آيين پدرانم ابراهيم خليل و اسحاق و يعقوب پيروى كردم» (13) با اين كه اسحاق جد يوسف، و ابراهيم جدّ پدر او است، پس به خوبى روشن شد كه «آزر» پدر حقيقى ابراهيم نبوده و به جهت عنوانى كه در او بوده، او را پدر خطاب كرده است، چون در لغت، اوصاف و عناوينى وجود دارد كه مصحّح اطلاق پدر بر دارنده آن است، از آن جمله است، جدّ، عمو، پدر زن و هر كسى كه زمام امور آدمى را در دست دارد و هر كسى كه بزرگ و فرمانرواى قوم است، بنابراين، پدر حقيقى ابراهيم عليه‏السلام شخص ديگرى غير از آزر بوده كه روايات اسم او را «تارخ» معرفى و تورات نيز آن را تأييد كرده است.(14)

پرسش: چرا قبل از اين كه علم روز بعضى از مسائل را كشف و اختراع كند، ما آن را از قرآن استخراج نمى‏كنيم و فقط بعد از اين كه جهان را پر كرد، مى‏گوييم قرآن نيز چنين گفته است؟

پاسخ: درباره جامعيت قرآن دو ديدگاه وجود دارد. ديدگاهى كه قرآن را جامع همه علوم و دانش‏ها مى‏داند، فهم و درك آن را مختص معصومين و راسخين در علم مى‏شمارد و فهم انسان عادى را از درك معارف آن كوتاه مى‏داند؛ بنابراين نمى‏توان توقع داشت كه مفسران، قبل از كشف مسائل علمى از قرآن مطالب را بيابند، چرا كه هرقدر هم در فهم قرآن دقيق و قوى باشند، باز تا عصمت و علم لدنى و جزء راسخين در علم بودن فاصله بسيارى دارند.
ديدگاهى كه تعريف ديگرى براى جامعيت قرآن ارائه داد، وجود آيات مربوط به جهان و كيهان‏شناسى و… را استطرادى و جنبى مى‏داند. بنابراين در هيچ زمنيه‏اى، به بحث‏هاى تفصيلى در مورد موجودات نپرداخته؛ بلكه به همان اندازه‏اى كه هدف قرآن در هدايت مردم تأمين مى‏شده، بسنده كرده است ؛ به همين جهت، اين آيات برخلاف بسيارى از آيات ديگر، غالباً داراى ابهامهايى است كه دستيابى به مسائل علمى، بدون مقدمه خارجى را مشكل بلكه ناممكن مى‏سازد. (علاوه بر اين، طبق اين نظريه و ديدگاه، لازم نيست قرآن در يك مسأله علمى حتماً نظريه داده باشد، زيرا قرآن جايگاه حل مسائل علمى نيست).
در پايان تذكر اين مطالب لازم است كه علوم تجربى ثابت نبوده، در راه رسيدن به تكامل، در حال تغيير و تحوّل است، لذا نمى‏توان به طور حتم يك قاعده تجربى را با قرآن تطبيق داد؛ مگر آن كه مسأله‏اى مانند حركت زمين و خورشيد و يا زوجيت در گياهان و حيوانات و… كه ديگر جاى هيچ ترديدى در آن نمانده باشد.
[با تقدير از مركز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبليغات اسلامى كه در تهيّه پرسش‏ها و پاسخ‏هاى قرآنى، مجله را همراهى كردند.
ضمناً خوانندگان گرامى مى‏توانند براى دريافت پاسخ‏هاى قرآنى به اين آدرس مكاتبه، يا تماس حاصل نمايند:
قم – صندوق پستى 3775 – 37185 نمابر: 7736270 – تلفن: 7742160 – 7742150]

پى‏نوشت‏ها: –

1) جهت آگاهى بيشتر ر. ك: مسأله حجاب، مرتضى مطهرى، انتشارات صدرا – فلسفه حجاب، على محمدى، انتشارات ارم.
2) ميزان الحكمه، محمدى رى شهرى، ج‏4، ص‏3031 و 3032، باب 3781، ازدواج بنى‏آدم.
3) جهت آگاهى بيشتر در اين زمينه، به تفسيرالميزان، علامه طباطبايى، ترجمه سيد محمد باقر موسى همدانى، ج‏4، ص‏228 – 230، انتشارات اسلامى قم و تفسير نمونه مكارم شيرازى، ج‏3، ص‏246، ذيل آيه 1 نساء، دارالكتب الاسلامية، مراجعه كنيد.
4) حيوة القلوب علامه مجلسى، ج‏1، ص‏67 و 68، فصل پنجم، احوال اولاد آدم، كتابفروشى اسلاميه.
5) تفسير نمونه، همان، ص‏247.
6) تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ج‏1، ص‏22 – 26، دار الكتب الاسلاميه.
7) تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ج‏1، ص‏26، دار الكتب الاسلاميه.
8) بقره، 26.
9) ترجمه تفسيرالميزان، علامه طباطبايى، سيد محمد باقر موسى همدانى، ج‏19، ص‏424، ج‏11، ص‏482 – 483، انتشارات اسلامى قم، جامعه مدرسين قم.
10) تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ج‏1، ص‏152.
11) ابراهيم، 41.
12) بقره، 133.
13) يوسف، 38.
14) ترجمه الميزان، همان، ص‏235، ج‏7، ص‏290 همان جلد.

 

شكست استكبار در كوير طبس، نمونه‏اى از امداد غيبى خداوند

غلامرضا گلى زواره‏

به مناسبت فرارسيدن سالروز تهاجم نظامى امريكا به ايران در 15 ارديبهشت 1359

نصرت الهى، بارقه‏اى ملكوتى‏

از بحث‏هاى مهم قرآنى كه به جنبه‏هاى ويژه‏اى از نصرت الهى اشاره دارد امدادهاى غيبى است. اصولاً از نظر جهان بينى اسلامى، هستى و واقعيت‏هاى زندگى به مسايل مادى و طبيعى محدود نمى‏گردد، بلكه هستى به دو عالم غيب و شهود يا نهان و آشكار تقسيم مى‏شود. برخلاف آن كه عالم طبيعت به وسيله زمان و مكان حدودى پيدا مى‏كند و به قوه و استعداد، حركت و تكامل بستگى دارد، عالم غيب منحصر به اين ابعاد و محدوديت‏ها نمى‏باشد و از واقعيتى مطلق منشأ مى‏گيرد.
البته بايد اين حقيقت را هم دانست كه تمامى موجودات به حمايت و امداد غيبى نياز دارند و تدبير امور جهان هستى در عالم غيب صورت مى‏گيرد. در زندگى بشرى به يك سلسله مددهاى غيبى اى برمى‏خوريم كه مؤيّد لطف و عنايت الهى به يك اجتماع يا فرد خاصى است. بديهى است كه اين حمايت‏هاى غيبى گزاف و بدون قيد و شرط و خارج از سنت الهى نمى‏باشد، بلكه بر اساس شايستگى‏ها، لياقت‏ها و فراهم بودن شراط ويژه، آدمى مشمول الطاف مخفى پروردگار خويش قرار گرفته و خداوند او را در گرفتارى‏ها، ظلمت‏ها و شدايد مدد مى‏نمايد:
«والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا»(1)
امداد خاص خداى متعال نسبت به آنان كه با صدق و اخلاص قدم در طريق حق نهادند و سعادت اخروى و رضايت پروردگار عالم را وجهه همت خويش قرار مى‏دهند به توفيق الهى تعبير مى‏شود. بدين معنا كه همراه با سعى و تلاشى كه انسان از خود بروز مى‏دهد خداوند نيز اسباب و شرايط را چنان فراهم مى‏سازد كه او آسان‏تر به مقصد برسد. اين سنت، اختصاص به افرادى دارد كه طالب حق اند. منتها بايد توجه داشت كه گاهى اسباب و علل ظاهرى در كنار هم گرد مى‏آيند و نيل به مقصود را تسهيل مى‏كنند و گاهى لطف الهى به شكل يك امداد غيبى و باطنى شامل حال اهل ايمان مى‏گردد و كارهاى دشوار با اتكاء به آن نصرت باطنى پوشيده از انظار بسى سهل و آسان مى‏گردد. اين قبيل امدادهاى غيبى كه اراده اهل ايمان را تقويت كرده و آنان را به تحقق آرمان‏هاى خود موفق مى‏دارد، هم به شكل فردى وهم به شكل اجتماعى مى‏تواند تجلّى كند. چه بسيار امت هايى كه با تجهيزات و نيروهاى اندك به عرصه مبارزه با باطل قدم نهادند و با نيروهاى غيبى، جبهه آنها تقويت شده و بر خصم خود فائق آمده‏اند:
«كَم مِّن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ»(2)
اگر جامعه‏اى درست حركت كند و در مسير حق گام نهد، خدا ياريش مى‏كند:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا»(3)
معناى توكل نيز اين است كه آدمى سبب و علت را در امور ظاهرى نبيند و انسان متوكّل كسى است كه در ضمن آن كه به اسباب و علل ظاهرى توجه داشته و به آنها دست مى‏يابد، ولى به آنها اعتماد كامل ندارد و مى‏داند كه عواملى ناپيدا با اراده الهى كارسازترند. براين اساس اگر امور ظاهرى به انسان متوكّل و مؤمن خيانت كرد يا دشمن او را غافل‏گير نمود، با وجود توطئه‏هاى حساب شده متجاوزان باز آن عوامل مخفى الهى به يارى اين انسان متكى به خدا مى‏شتابند و ضمن يارى كردن او، حيله‏هاى دشمنان را خنثى و بى‏اثر مى‏سازند. از اين رو در آخرين آيه از سوره بقره از زبان مؤمنان آمده: «انت مولانا فانصرنا على القوم الكافرين»
از اين آيه برمى‏آيد كه نتيجه و مقتضاى ولايت خداوند بر مؤمنان، نصرت و امداد آنان است.
اگر به حوادث و جريان‏هاى انقلاب اسلامى نيك نظر افكنيم و با ژرف انديشى مسايل آن را بازخوانى نماييم به وضوح مشاهده مى‏كنيم كه الطاف الهى توطئه هايى را نابود كرده كه هر كدام از آنها به تنهايى قادر بوده‏اند يك نظام اجتماعى و سياسى را از بين ببرند؛ مثلاً موضوع نزاع داخلى و شورش ناحيه‏اى كه در اوايل پيروزى انقلاب اسلامى از گوشه و كنار سرزمين اسلامى ايران شعله ور مى‏گرديد، گاه از كردستان و در مواقعى از تركمن صحرا، خوزستان، بلوچستان و آذربايجان سر بر مى‏آورد كه اگر پشتيبانى خداوند از امت به پا خاسته ايران به رهبرى امام خمينى نبود، تضعيف و تحليل نهضت اسلامى را به دنبال مى‏آورد. جريان‏هاى گوناگون فكرى، حزبى و قومى به بهانه‏هاى ملى گرايى، حمايت از مردم، جانبدارى از محرومان و ادعاى دموكراسى و آزادى كه از سوى ابرقدرت‏هاى شرقى و غربى تغذيه فكرى و ارائه مى‏شدند، در پى آن بودند و هستند كه مسير اصيل اسلام ناب محمدى را كه ستون‏هاى اصلى انقلاب اسلامى بر آن استوار گرديده مخدوش يا منحرف كرده و به سوى ابرقدرت‏ها بكشانند و شعار قرآنى انقلاب را كه نه شرقى و نه غربى بوده از تاب و توان بيندازند كه با حمايت الهى نقشه‏هاى مزبور نقش بر آب گرديد.

مصداقى بر سوره فيل‏

بسم الله الرحمن الرحيم * أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ * أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ * وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ * تَرْمِيهِم بِحِجَارَةٍ مِّن سِجِّيلٍ * فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَّأْكُولٍ(4)
شبانگاهان كه شب تيره بر پهنه زمين گسترده شد، ابرهه سوار بر فيل و همراه فيل سوارانش با تمامى توش و توان و ساز و برگ، عزم ويرانگرى خانه خداى كرده و به سوى كعبه روانه شد. سپاهيانش متكبرانه سايه شوم خود را بر هر راه و مسيرى در صحرا و بيابان افكندند. در آن لحظات حساس نه كسى را ياراى ايستادن و نه فردى بيدار بود، جز مردى كهن سال، دل سوخته و بيدار از سلاله پاك ابراهيم خليل كه در دل شب به نيايش ايستاده و اين گونه با معبود خويش زمزمه مى‏كند:
اى خداى كعبه اگر اين سرزمين را به لطف خود كرامت و قداست بخشيده‏اى تا در آن بر سر هر مناره و مأذنه بانگ پرستش تو بلند باشد، پس حافظ و نگهبان آن باش كه صاحب اين خانه تو هستى.
چنين شد كه خداوند بر آن سپاه فرو رفته در غفلت و غرور، ابابيل را با سنگ هايى از جنس گل فرستاد كه به سويشان پرتاب كرده و آنان را همچون برگ‏هاى خورده شده از درون و برون متلاشى نمود. كيد و حيله آنان را به تباهى و نابودى كشانيد و آن‏ها كه تصور مى‏نمودند تمامى اهل زمين مقابل قدرت و ساز و برگشان تسليم اند ديگر باره ديدند آنچه بر سرزمين ايران حاكم است ايمان مى‏باشد و آنچه خود به آن اتكا دارند جز آهن خُرد شده و پوسيده چيزى نيست و خدا خواست اين بارقه الهى باقى بماند تا آن روح قدسى، خمينى كبير – كه حركت انبيا و اوليا را استمرار مى‏بخشيد – در پرتو اين نور الهى به قيام «الله اكبر» ايستاده و جهانيان رابه اعجاب و شگفتى وا دارد. شرق و غرب را در بهت و تحيّر فرو برده و به همگان ثابت كند: «امريكا هيچ غلطى نمى‏تواند بكند».
آنچه در طبس گذشت با تمامى زواياى حركت و انجام، بدون شك مصداقى ديگر بر سوره فيل بود و چهارم ارديبهشت 1359 يوم الفيل ديگر و كارتر، مظهر استكبار جهانى و ابرهه‏اى ديگر. بدين گونه عنايت، لطف و رحمت الهى بر مؤمنين گسترانيده شد.
آنچه در اين ماجرا گذشت نه يك واقعه‏اى ساده و زودگذر و فراموش شونده بود – آن چنان كه عوامل نفاق داخلى كوشيدند تا خاموشش گذارند – بلكه تمثيلى و تذكرى است ماندگار براى كسانى كه با چشمان و دلهاى خويش جز آنچه هست هم مشاهده كرده و مى‏شنوند و اعتقاد دارند كه تذكر ديگرى بود بر اثبات قدرت لايزال خداوندى و سستى عزم دشمنان خدا.
آن شب هنگامى كه مردم ايران در خواب به سر مى‏بردند، چندين هواپيما و هلى كوپتر امريكايى با آرم ارتش ايران، حمل نفرات و تجهيزات جنگى قصد داشتند در اطراف تهران بر زمين نشسته و چندين نقطه حساس و حياتى را نابود كنند.
راستى اگر خداوند تبارك و تعالى به انقلاب اسلامى، رهبر و مردم ايران عنايت ويژه‏اى نداشت، اين تهاجم وسيع كه از ماه‏ها قبل تدارك ديده شده و به ميزان قابل توجهى براى آن نيرو و وقت صرف شده بود به اين سادگى و با توفانى از شن خنثى نمى‏گرديد. به راستى اگر آن دانه‏هاى كوچك شن جلو ديد خلبان هواپيما را نمى‏گرفت و آن برخورد و آتش سوزى به وجود نمى‏آمد، چه كسى توانايى آن را داشت كه از اجراى اين نقشه شوم و گسترده جلوگيرى كند؟
چنين بود كه شن‏هاى كوچك بيابان بر نشانه‏هاى بزرگ قدرت مادى مستكبران فائق آمد و مسلمانان مشاهده كردند كه خداوند با هواپيماهاى غول پيكر جنايت كاران چه كرد و چگونه كيدشان را تباه نمود و مزدورانشان را روسياه ساخت.
اگر استكبار جهانى در مقابل نظام اسلامى ايران ايستاده و با هزاران نيرنگ با انقلاب اسلامى مبارزه مى‏كند بى‏جهت نيست، زيرا هرگز بدينسان تحقير نگرديد و به اين اندازه طبل رسوائيش نواخته نشده بود.
امريكا چنين در سر مى‏پرورانيد كه كسى را ياراى كوچك‏ترين توهين و تحقير و رويارويى با او نمى‏باشد، ولى با پيروزى انقلاب اسلامى به رهبرى امام خمينى اين بت موهوم، شكسته شد، به ويژه پس از منهدم گرديدن امريكا در جريان حمله چتربازانش به ايران آن چنان ضربه‏اى خورد كه به قول جيمى كارتر: هنوز هر شب كابوس شكست طبس را مشاهده مى‏كنم.
متأسفانه مسلمانان جهان و ساير ملت‏ها با وجود رسوايى‏هاى گوناگون استكبار جهانى موفق نشده‏اند كه قدرت‏هاى پوشالى را به زوال بكشانند و در مقابل آنان جبهه‏اى واحد و كارساز تشكيل دهند، زيرا كم‏تر به قوه ايمان و نيروى الهى اتكا دارند. در اعمال و رفتار نيز آن گونه نبوده‏اند كه زمينه‏هاى امداد الهى و نصرت حق را فراهم كنند تا به مدد غيبى بر جنود باطل غلبه يابند، ولى امت مسلمان ايران در چندين عرصه ثابت نمود كه در مقابل هر قدرت شيطانى پيروز خواهد شد. بنابراين هرگونه بيم و هراس از جانيان جهانى از سستى ايمان و تزلزل باورها حكايت دارد.

شرح توطئه نافرجام

در شامگاه چهارم ارديبهشت 1359 ه.ش هفت فروند هواپيماى غول پيكر نظامى 130 – C و هشت فروند بال گرد نظامى مجهز امريكايى مرزهاى هواى جنوبى ايران را بدون كوچك‏ترين مقاومتى پشت سر گذاشته و وارد حريم هوايى جمهورى اسلامى ايران مى‏گردند. يكى از پاسگاه‏هاى مرزى عبور آنها را گزارش مى‏دهد، امّا به دلايلى نامعلوم به آن گزارش ترتيب اثر داده نمى‏شود.
هواپيماها و بال گردها پس از طى مسافتى بيش از هزار كيلومتر در حريم هوايى ايران بدون برخورد با هيچ گونه مانعى جهت سوخت‏گيرى و احتمالاً براى هماهنگى شروع عمليات در يك فرودگاه متروكه – كه در جنگ جهانى دوم در نزديك رباط خان طبس توسط قواى متفقين ساخته شده بود – فرود مى‏آيند. توطئه گران مجهز به تمامى تجهيزات نظامى و حتى تانك، موتور سيكلت‏هاى پرقدرت سريع و سنگين (تريل) اتومبيل جيپ و سلاح‏هاى مختلف بودند. زمان فرود اندكى قبل از نيمه شب چهارم ارديبهشت بود.(5)
يك اتوبوس مسافربرى از كوره راه نزديك عبور مى‏كند. با پنتاگون تماس گرفته شد كه چه تصميمى در مورد چهل سرنشين اتوبوس بگيرند، دستور داده شد كه تمامى مسافران را بازداشت نموده و درون يك هواپيماى 130 – C قرار داده و به طور موقت آنان را از ايران خارج سازند. يكى از ايرانيان گفت: آنها به ما گفتند كه دوباره بر اتوبوس سوار مى‏شويم، يك امريكايى اتوبوس ما را به نزديك هواپيمايى راند. او به ما گفت: پياده شويم و سوار هواپيما گرديم. حساس‏ترين لحظات مأموريت فرا مى‏رسيد. يكى از مسافران ايرانى گفت: ما در حال سوار شدن به داخل هواپيما بوديم كه ناگهان مشاهده كرديم يكى از هواپيماها آتش گرفت. حقيقت مطلب اين بود كه يكى از بال گردها در زمين از هواپيماى 130 C-بنزين‏گيرى كرده بود، از زمين بلند شد تا بال گرد ديگرى جهت سوخت‏گيرى آماده شود، اما در اين لحظه خلبان، بال‏گرد RH-S3Dرا به سرعت به سوى جلو راند. در اين لحظه پروانه آن با بدنه هواپيما برخورد نمود و در همان موقع هر دو آتش گرفتند و هشت امريكايى هلاك گرديدند.
هم چنين قبل از آتش سوزى يك كاميون به طرف جاده مى‏آمد كه راننده‏اش پس از تيراندازى به سوى تانكر متوارى شد. ترافيك غير منتظره در جاده‏اى كويرى و احتمال فاش شدن مأموريت، مرگ كماندوها و احتياج فورى به رسانيدن زخمى‏ها به بيمارستان يك تصميم بسيار دشوارى را پيش مى‏كشيد كه امريكايى‏ها بايد هرچه زودتر صحرا را ترك كنند. زمانى باقى نمانده بود تا بدنه هواپپيما خنك شود و آنها اجساد را بيرون بكشند. در عوض نجات دهندگان بايد در مرحله اول خود را از اين وضع مى‏رهانيدند. پس به سوى هواپيماى 130C- رفتند و سوار آن شدند و پا به فرار گذاشتند. يكى از كسانى كه در اين مأموريت نقش داشت، با حضور جيمى كارتر در مصاحبه مطبوعاتى پس از عمليات نافرجام نجات، جزئيات چندى از اين مأموريت را فاش نمود، اما وزير دفاع امريكا – هارولد براون – سرّى‏تر برخورد مى‏نمود و كم‏تر اطلاعات مى‏داد.
حضور كارتر در يك مصاحبه مطبوعاتى، آن هم درست چند ساعت پس از فرار امريكايى‏ها از خاك ايران با چشمانى سرخ و ورم كرده حاكى از بى‏خوابى، خشم، ترس و نااميدى نشان دهنده اين موضوع بود كه مى‏خواست به عوامل خود در درون ايران بفهماند كه عمليات عقيم مانده وآنان را از ادامه برنامه بازدارد.
نكته ديگر اين كه پس از آن از سوى كارتر و هارولد براون اعلام گرديد كه اسناد طبقه بندى شده و سرّى در صحنه عمليات باقى مانده، بال گردها مورد حمله واقع شده و همراه با اسناد باقى مانده نابود گرديدند. بال‏گردها مأموريت داشتند تا كماندوها را به يك اردوگاه دومى بعد از سوخت‏گيرى در محلى كه مخفى‏گاه كوهستانى نام داشت و خارج از تهران بود منتقل سازند تا از ردگيرى رادارها و نيروهاى دفاعى ايران در امان باشند. برخى از افراد نجات توسط كاميون‏هايى به محوطه سفارت امريكا در ايران (لانه جاسوسى) آورده مى‏شدند؛ هرچند كه اين وسايل نقليه از كجا مى‏آمدند؟ مسئله‏اى سرّى بود. درست در زمانى كه بال گردها بر فراز لانه جاسوسى پديدار مى‏شدند، مأموران نجات قصد ناتوان نمودن مأموران محافظ را داشتند، سپس گروگان‏ها و تيم مهاجم را به وعده گاهى كه مشخص شده بود با هواپيما منتقل مى‏نمودند.(6)
روز جمعه پنجم ارديبهشت 1359 حدود ساعت 12 نيم روز از تهران به سپاه پاسداران انقلاب اسلامى يزد خبرى مبنى بر وجود چند هواپيما و بال گرد امريكايى در فرودگاه متروكه حوالى طبس كه مسافرين اتوبوسى را به گروگان گرفته‏اند، گزارش شد. در ساعت 3 بعد از ظهر همان روز از مركز سپاه يزد پنج نفر به سرپرستى محمد منتظر قائم (فرمانده سپاه اين ناحيه) عازم محل حادثه شدند، در حوالى محل حادثه آنان با تعدادى از پاسداران كميته برخورد نمودند، عده‏اى از افراد ژاندارمرى نيز در منطقه حضور داشتند، اما هيچ يك به محل هواپيما و بال گرد نزديك نشده بودند، زيرا در همان هنگام چند فانتوم در ارتفاع زياد در حال پرواز بر فراز منطقه بودند.
افراد ژاندارمرى منطقه به پاسداران اعزامى مى‏گويند: منطقه ناامن است و بايد با مركز تماس بگيرند. اگر فانتوم‏ها ايرانى هستند مشخص شود ومطلع گردند كه منطقه را بمباران نكنند، زيرا نيروهاى ايرانى در آن جا هستند.
اگرچه افراد ژاندارمرى محل را ترك نمودند، ولى پاسداران به بال گردها نزديك شدند. در يك سوى جاده دو فروند و در سوى ديگر چهار فروند بال گرد قرار داشت كه يكى از آنها در حال سوختن بود. از ميان افراد اعزامى شهيد محمد منتظر قائم و يك نفر ديگر به محل نزديك‏تر شدند و مراقب مين گذارى احتمالى بودند تا به خودرو جيپ باقى مانده كه حامل مقدارى اسلحه و مهمات بود رسيدند، آن را روشن نمودند و به كنار جاده آوردند، سپس به چند موتوسيكلت تريل كه روى كيلومتر شمار آن كاملاً استتار شده بود رسيدند، در اين بين متوجه توفان شنى كه به آنها نزديك مى‏شد گرديدند، از اولين بال گرد كه گذشتند به وسايلى چون لباس و ماسك برخورد كرده و آنها را به كنار جاده انتقال دادند. سپس شهيد محمد منتظر قائم و يكى از پاسداران با احتياط داخل يكى از بال گردها شدند كه داخل آن يك تيربار كاليبر 50 سوار شده و روى سه پايه نوار فشنگ به آن وصل شده و كاملاً آماده شليك بود.
در گوشه ديگر حدود 10 كيسه حاوى قطعات كاليبر 50 سوار شده، چند جعبه فشنگ كاليبر 50 تعدادى كيف مخصوص بى‏سيم صحرايى كه پر از مواد منفجره آماده انفجار بود و يك كلاسور محتوى چند ورقه درجه بندى شده يافتند. هر كدام از آنها با مقدارى وسايل و اسلحه نيروى دريايى امريكا از بال گرد خارج شدند.
در اين هنگام توفان شن تمام شد و هوا كاملا صاف گرديد. ناگهان سه يا چهار فانتوم از روى بال گردها عبور كردند، چرخى زده و به سوى آنها بازگشتند و با كاليبر 50 به سمت بال گردى كه دستگاه رادارى در آن روشن بود شليك كردند. در يك لحظه آن بال گرد منهدم شد و از بين رفت. فانتوم‏ها كه دور شدند دو پاسدار به سرعت حدود صد متر از آنها فاصله گرفتند و روى زمين دراز كشيدند، اما فانتوم‏ها همچنان در حال پرواز بودند و به سوى دو پاسدار و ديگر نيروهاى اعزامى از سپاه يزد كه داخل جيب كنار جاده بودند، تيراندازى مى‏نمودند. سرانجام در اثر انفجار يك راكت، برادر پاسدار محمد منتظر قائم فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامى يزد به شهادت رسيد و دو تن ديگر زخمى گرديدند كه به طبس انتقال يافتند. پيكر مطهر شهيد منتظر قائم شب هنگام بر شن‏هاى كوير آميخته با خون خويش باقى مى‏ماند و صبح گاهان براى بردن اولين شهيد حمله نظامى مستقيم امريكا به ايران، به سوى كوير مى‏آيند و اين در حالى بود كه يك دستش قطع شده و پاره‏هاى آهن راكت در قلبش فرو نشسته و به ديدار حق شتافته بود.(7)

اهداف و مقاصد اين تهاجم ناكام‏

از سوى تمامى خبرگزارى‏هاى جهان مخابره گرديد كه نيروهاى كماندويى امريكايى با تجهيزات كامل نظامى براى نجات گروگان‏هاى لانه جاسوسى به سوى تهران رهسپار شدند، ولى به دليل اشكال در برنامه در كوير ايران متوقف شده و افراد باقى مانده فرار كرده‏اند.
اما در پس اين حركت چه قضايايى نهفته بود و آنها مى‏خواستند چه نقشه‏اى را عملى سازند؟ ساده‏انديشى است اگر تصور كنيم كه آنان صرفاً براى نجات 52 گروگان آن همه بال گرد و هواپيما و سلاح و مهمات را به ايران انتقال داده بودند. آنان مى‏خواستند مراكز مهمى چون منزل امام خمينى، مراكز سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، مدرسه فيضيه، مقر رياست جمهورى، نخست وزيرى، ستاد كميته مركزى، انبارهاى مهمات ارتش را بمباران كنند. هم چنين شخصيت‏هاى مهم مملكتى را از بين برده ويك حكومت سوسيال دموكرات به سبك امريكايى و به رياست شاهپور بختيار به روى كار آورند.
آنچه امام خمينى پس از شكست حمله نظامى امريكا بيان فرمود، هم جواب اين هدف واقعى امريكا و هم پاسخى براى مطالب ادعايى مبنى بر نجات گروگان‏هاست:
«كارتر گمان مى‏كند با دست زدن به اين مانورهاى احمقانه، مى‏تواند ملت ايران را كه براى آزادى و استقلال خويش و براى اسلام عزيز از هيچ فداكارى روگردان نيستند، از راه خودش كه راه خدا و انسانيت است منصرف كند، كارتر باز احساس كرده با چه ملتى روبه روست و با چه مكتبى بازى مى‏كند. ملت ما ملت خون و مكتب ما [مكتب‏] جهاد است. كارتر بايد بداند كه اگر اين گروه به مركز جاسوسى امريكا در تهران حمله كرده بودند اكنون هيچ يك از آنها و از پنجاه نفر جاسوس محبوس در لانه جاسوسى چيزى نبود و همه رهسپار جهنم شده بودند. كارتر بايد بداند كه حمله به ايران، حمله به تمام بلاد مسلمين است و مسلمين جهان در اين امر بى‏تفاوت نيستند.»(8)
از آن جا كه هدف امريكا نابودى انقلاب را به همراه داشت، نيروهاى انقلاب و به ويژه امّت مؤمن و مسلمان كه به پيروى از رهبر خويش معابر و خيابان‏ها را از شعار و فرياد مرگ بر امريكا پر كرده بودند، بغض خود را عليه امريكا افزودند. سپاه پاسداران انقلاب اسلامى كه مدام مورد غضب و بغض امريكا بوده و در همين توطئه يكى از بهترين نيروهاى خود را از دست داده بود عليه امريكا و عمّال داخلى موضع سخت گرفت و هنوز چندى نگذشته بود كه با شركت فعّال در كشف كودتاى استكبارى و دست‏گيرى عوامل داخلى ثابت كرد كه چگونه در مقابل ابرقدرت‏ها ثابت و استوار ايستاده است. دانشجويان مسلمان پيرو خط امام كه در آن زمان به درستى نمادى از مبارزات ضد استكبارى امت ايران شناخته مى‏شدند و قبل از آن بارها مورد تخطئه مخالفين اشغال لانه جاسوسى قرار گرفته بودند بار ديگر در سطح جامعه اسلامى و انقلابى مطرح شدند و همين امر به شدت گرفتن جوّ ضدامپرياليستى موجود در ايران فزونى داد. دانشجويان مسلمان پيرو خط امام، گروگان‏ها را به محل‏هاى متعدد در سراسر ايران انتقال داده و شور ضد امريكايى را به تمامى نقاط كشور سرايت دادند. به اين ترتيب سياست‏هاى امريكا در ايران به سختى شكست خورد.
از سوى ديگر اين مانور امريكا موجب منسجم‏تر شدن صفوف امت انقلابى و مسلمان ايران عليه خود او گرديد و يك بار ديگر خشم فزاينده ملت ايران عليه استكبار افزايش يافت. از جهت ديگر امريكا براى تبليغات رنگارنگ خود هيچ محملى نيافت و اين از بزرگ‏ترين خسارت هايى بود كه اين حمله نظامى نصيب امريكا كرد. از جانب ديگر امريكا با دست زدن به اين توطئه نافرجام، خود را بيش از گذشته در ايران اسلامى به عنوان استعمارگرى خونخوار و كينه توز مطرح كرد. هم چنين گروهك‏هاى مخالف جمهورى اسلامى كه تا آن زمان خود را ضدامپرياليست مى‏خواندند و هم مقابله و مبارزه جمهورى اسلامى با امريكا را يك حركت ظاهرى مى‏خواندند، بر اثر يورش نافرجام مذكور، تمامى رشته‏هاى خود را پنبه يافتند و تمامى تحليل‏ها و تفسيرهاى خود را مبنى بر اين كه ضد امريكايى بودن ايران يك نمايش است بر باد رفته ديدند. از اين رو به يك ورشكستگى سياسى تمام و بى‏آبرويى مفرط دچار شدند. ستون پنجم نيز افشا گرديد و اقدامات هم زمان گروهك‏ها و نيز موضع‏گيرى‏هاى آنان پس از شكست طبس ماهيت امريكايى آنان را آشكارتر ساخت.
شكست عمليات در صحراى طبس براى دولتمردان امريكايى به طور اخص و مردم جهان به طور اعم بسيار شگفت‏آور و غير منتظره و برخلاف مسايل علمى و تكنيكى جلوه‏گر شد، زيرا دولت تجاوزگر امريكا:
1 – در خصوص چنين مأموريتى متجاوز از پنج ماه تمام در صحراى آريزونا – جايى كه تقريباً داراى شرايط كوير ايران است – تعليمات پيچيده و فشرده‏اى را به كماندوهاى مخصوص خويش داده بود.
2 – از پيچيده‏ترين تعليمات و تكنيك‏هاى نظامى، اعم از تسليحات دفاعى تا صنايع مدرن استفاده گرديده بود، زيرا بال گردهاى RH-S3D سيكورسكى از بهترين نوع بال گردهاى مخصوص عمليات نجات در نظر گرفته شده بودند و قبلاً كارآيى بسيار خوب و درخشانى از خود نشان داده بودند.
3 – براساس گفته‏هاى مقامات رسمى پنتاگون، بودجه هنگفتى جهت اين عمليات در نظر گرفته بودند.
4 – تمامى گروه‏ها واحتمالاً كسانى كه در عمليات نجات موفقيت‏آميز از اين قبيل ؛ همانند عمليات نجات انتبه شركت داشتند نقش مؤثرى در هماهنگى و سازماندهى اين طرح عهده‏دار بودند.
5 – به كمك سازمان هواشناسى امريكا وضع جوّى ايران به خصوص منطقه فرود در صحراى طبس كاملاً مورد پيش بينى علمى واقع شده بود. به علت اين كه آن شب، مهتابى بود و احتمال وقوع طوفان معمولاً در اين مواقع بعيد به نظر مى‏رسيد، ورود هر نوع جبهه هواى غير مطلوب شگفت‏آور است.(9)
اين جاست كه فرمايش قرآن كريم دقيقاً تحقق عينى پيدا مى‏كند، آن جا كه خداوند مى‏فرمايد:
«لاَ يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُواْ تُصِيبُهُم بِمَا صَنَعُواْ قَارِعَةٌ»؛(10) آنان كه كفر ورزيدند به آنچه با دست‏هاى خود ساخته‏اند سركوبى سختى پيوسته بر آنها خواهد رسيد.
پس از اين اعجاز خداوندى آن چه بر جاى ماند چيزى جز پيكره سوخته و سرافكندگى و اقرار شرم آلود به شكستى بزرگ از طرف دشمن و ايجاد اتحاد و حاكميت توحيد در بين امت اسلام و اعلام خدا صاحبى اين ملت نبود. دشمن كوشيد تا با ايجاد جوّ روانى حقيقت از دست رفته را باز يابد، ولى مؤثر واقع نشد و به لطف خداوند، مردم، پايدارتر و هوشيارتر شدند.

بررسى‏هايى در خصوص زمينه‏هاى تجاوز

اول – در روز 19 فروردين جيمى كارتر رئيس جمهور اسبق امريكا بر صفحه تلويزيون ظاهر گرديد و اعلام نمود كه امريكا با ايران قطع رابطه كرده است. هم چنين اعلام نمود كه به ديپلمات‏هاى ايرانى مقيم امريكا يك مهلت 24 ساعته داده شده است تا خاك امريكا را ترك كنند.
در اين خصوص امام خمينى فرمود: اگر تنها يك كارى را كارتر به نفع محرومان كرده باشد، همين قطع رابطه است.(11)
لذا قطع شدن رابطه ايران با شيطان بزرگ مورد بحث محافل مختلف قرار گرفت و هر يك به مقتضاى منافع خود تحليل‏هاى گوناگونى ارائه كردند، اما واكنش رسمى نظام اسلامى ايران در چند جمله مختصر رهبر انقلاب خلاصه گرديد كه فرمود: ملت شريف ايران! خبر قطع رابطه بين امريكا و ايران را دريافت كردم. رابطه بين يك ملت به پا خاسته براى رهايى خود از چنگال چپاول گران بين المللى با يك چپاول گر عالم‏خوار هميشه به ضرر ملت مظلوم و به نفع چپاول گر است. ما اين قطع رابطه را به فال نيك مى‏گيريم، چون كه اين قطع رابطه دليلى بر قطع اميد دولت امريكا از ايران است. ملت رزمنده ايران اگر اين طليعه پيروزى نهايى را كه ابرقدرت سفاكى را وادار به قطع رابطه يعنى خاتمه دادن به چپاول گرى كرده، اگر جشن بگيرد حق دارد.(12)
در واقع قطع رابطه و قطع اميد در پى موضع‏گيرى‏هاى مداوم رهبر انقلاب اسلامى صورت گرفت، و امريكا ناگزير به انجام آن شد، در پيام امام خمينى به مناسبت سالگرد انقلاب اسلامى در سال 1359 ه.ش آمده است:
شيطان بزرگ براى رسيدن به چند سال سند جنايت به هر وسيله ممكن دستاويز به هر نقشه شيطانى متشبث مى‏شود. او گاهى با اشغال نظامى و پياده كردن چتربازان در لانه جاسوسى و گاهى با محاصره اقتصادى و منزوى كردن، كشور ما را تهديد مى‏كرد و از آن نتيجه نگرفت و اكنون به يك نقشه سياسى دست زده است.(13)
امام با اين انديشه كه رابطه با امريكا را مى‏خواهيم چه كنيم، قطع ارتباط با استكبار را به فال نيك گرفت و امريكاى مستأصل پس از 16 روز صدق گفته امام را با عمل خود ثابت كرد و با تجهيزات نظامى به عنوان نجات گروگان‏ها به ايران هجوم آورد كه در كوير ايران دچار خشم و توفان گرديد.
2 – با اشغال لانه جاسوسى از سوى دانشجويان مسلمان پيرو خط امام – كه در حقيقت انقلاب دومى به وقوع پيوست – توطئه‏هاى مزورانه امريكا در نفوذ، رسوخ و مسخ انقلاب اسلامى به شكست منجر شد. دست‏هاى خيانت بار همساز با شيطان بزرگ نيز در اين ماجرا افشا گرديد. لذا تهديدات نظامى و اقتصادى از ابتدايى‏ترين اقدامات جهت غلبه بر اين پيروزى بزرگ بود. امت مسلمان ايران از تاريخ 13 آبان 1358 كه روز تسخير جاسوس خانه امريكا بود در گرماگرم يك جريان حادّ ضد امريكايى قرار گرفته بود.
البته مردم، مخصوصاً دانشجويان چنين مبارزه پرشور و خط مبارزاتى پيگير را از رهبر انقلاب كه امريكا را به بن‏بست كشانده بود، فرا گرفته بودند و تسخير آن لانه جاسوسى محصول حملات بى‏امان امام خمينى عليه امريكا بود. ايشان در يك سخنرانى تلويزيونى فرمودند: «چرا جوانان و طلاّب ما ساكت نشسته‏اند و عليه امريكا و توطئه‏هاى او نمى‏شورند» دو سه روزى از اين بيانات نگذشته بود كه لانه جاسوسى در تهران فتح گرديد. (14) شكست كوشش‏هاى ديپلماتيك و طرح‏هاى بسيار مزورانه امريكا براى آزادسازى گروگان‏ها از اهم زمينه‏هايى بود كه موجبات اين تهاجم را فراهم ساخت.
3- گروهك‏هاى چپ و راست داخلى كه هميشه كوركورانه دستورات اربابان خود را عملى مى‏ساختند، اين بار نيز به خاطر حفظ سنگر دانشگاه و مخالفت با تعطيلى دانشگاه‏ها و مبارزه با اصل انقلاب فرهنگى به شيوه انقلاب اسلامى به جنگ و جدال، خونريزى، هياهو و سنگربندى مشغول گشته و آن چنان ماهرانه جوّ را آماده ساختند كه گويى اين بخش نيز جزيى از طرح كلّى تجاوز نظامى بوده است.
4- در همين ايام بود كه رژيم حاكم به عراق به آتش افروزى‏هاى مرزى خويش دامن زد و در مناطق غربى نيز احزاب سياسى به بلوا و آشوب عليه نظام اسلامى دست زدند. اين تشنج‏ها از آن جا كه از يك منبع فرمان مى‏گرفت به گونه‏اى وسيع و گسترده جلوه نمود تا اين كه با اعزام نيروهاى سپاه و ارتش به سوى اين نواحى مسئله به شكل درگيرى درآمد و نقل و انتقال قواى نظامى از مركز به سمت غرب كشور، غير از كنترل ضد انقلاب داخلى نتايج ناگوارى داشت، زيرا تمركز نيروها در آن زمان در يك منطقه، به فراموش سپردن دشمن خارجى و باز گذاشتن دست او براى تجاوز تلقى مى‏گرديد. هم چنين به دليل اين گونه مسايل در زمان تهاجم نظامى هيچ كدام از لوازم دفاعى و مخابراتى مهم در حومه مركزى ايران استقرار نداشته است.

پى‏نوشت‏ها: –

1 – سوره عنكبوت، آيه‏69.
2 – سوره بقره، آيه‏249.
3 – سوره احزاب، آيه‏9.
4 – سوره فيل.
5 – حماسه‏هاى جاويد، ج‏2، ص‏220.
6 – نگرشى بر ماجراى طبس، دانشجويان مسلمان پيرو خط امام، ص‏27 – 26.
7 – حماسه‏هاى جاويد، ص‏223؛ نخستين شهيد توطئه نظامى امريكا، ص‏55 – 54.
8 – مجله پيام انقلاب، شماره 31، 12/ 2 / 1360، ص 10 – 9.
9 – نگرشى بر ماجراى طبس، ص‏12.
10 – سوره رعد، آيه‏37.
11 – مجله پيام انقلاب، شماره 31، ص‏9.
12 – صحيفه نور، ج‏7، ص‏170.
13 – همان، ج‏8، ص‏221.
14 – مجله پيام انقلاب، همان، ص‏8.

 

ربيع السرور

حجت الاسلام سيد تقى واردى

ماه ربيع الاول، سومين ماه تاريخ هجرى قمرى و از ماه‏هاى معروف و سرنوشت ساز تاريخ اسلام است.
حوادث و رويدادهاى مهمى در اين ماه به وقوع پيوست كه سرنوشت بشريت را دگرگون ساخت، بدين جهت از جايگاه مهم و ويژه‏اى برخوردار است و مسلمانان عالم هميشه آن را با ديدگاه خاصى مى‏نگرند.
گرچه ربيع الاول بسان ساير ماه‏هاى سال توأم با حوادث تلخ و شيرين و رويدادهاى تأسف بار و سرورآفرين است، وليكن با وجود چند رويداد حزن‏انگيز، در نزد شيعيان، اما به خاطر وقايع شادى آفرين از ايام مسرت بخش و دلنواز محسوب مى‏گردد.
بدين منظور در اين مقال تنها به چند رويداد خاطره‏انگيز و شادى آفرين در صدر اسلام و تاريخ پرافتخار تشيّع اشاره مى‏كنيم و آن‏ها عبارت اند از :
1 – ميلاد فرخنده پيامبر اسلام(ص)؛
2- ازدواج حضرت محمد(ص) با حضرت خديجه(س)؛
3- هجرت سرنوشت ساز رسول خدا(ص)؛
4- نزول آيه جان نثارى در شأن امام على(ع)؛
5- ميلاد مسعود امام جعفر صادق(ع).

ميلاد فرخنده پيامبر اسلام، حضرت محمد(ص)
(17 ربيع الاول نخستين سال عام الفيل – 53 سال پيش از هجرت -)

حضرت محمد(ص)، آخرين پيامبر الهى در 17 ربيع الاول از پدرى به نام عبدالله بن عبدالمطلب و مادرى به نام آمنه بنت وهب ديده به جهان گشود و با انوار رخسار و جمال منوّرش، جهان تيره و تاريك؛ به ويژه عربستان را روشن گردانيد.
پدرش عبدالله پيش از تولدش به همراه ساير بازرگانان قريش، جهت سفرى تجارى عازم شام گرديد و در بازگشت از شام، در يثرب (مدينه منوّره) بيمار شد و در همان جا درگذشت و به ديدار نوزاد خويش توفيقى نيافت.
وفات عبدالله، دو ماه و به روايتى هفت ماه پيش از تولد فرزندش حضرت محمد(ص) بود.
آمنه كه به تقوا، عفت و پاكيزگى در ميان بانوان قريش معروف بود، پس از تولد نور ديده‏اش چندان در اين دنياى فانى زندگى نكرد. وى دو سال و چهار ماه و به روايتى شش سال پس از ميلاد رسول خدا(ص)، در بازگشت از يثرب، در مكانى به نام «ابوا» بدرود حيات گفت و در همان مكان مدفون شد.
رسول خدا(ص) پس از تولد، در كفالت جدش عبدالمطلب – بزرگ و سيد قريش مكه – قرار گرفت. عبدالمطلب ابتدا جهت شير دادن آن حضرت را به «ثويبه» (آزاد شده ابولهب) سپرد، ولى پس از مدتى وى را به «حليمه دختر عبدالله بن حارث سعديه» واگذار كرد.
حليمه، در ظاهر اگرچه دايه وى بود، ولى در حقيقت به مدت پنج سال از او مراقبت و در حقّش مادرى كرد.
پيامبر اسلام(ص) از دوران كودكى داراى دو نام بود: يكى «محمد» (كه جد بزرگوارش براى وى برگزيد) و ديگرى «احمد» (كه مادر ارجمندش آن را انتخاب كرده بود).
از امام صادق(ع) روايت شد كه ابليس، پس از رانده شدن از رحمت الهى، مى‏توانست به هفت آسمان رفت و آمد كند و خبرهاى آسمانى را گوش دهد، تا اين كه حضرت عيسى(ع) ديده به جهان گشود، از آن پس، ابليس از سه آسمان فوقانى ممنوع شد و تنها در چهار آسمان پايين‏تر، رفت و آمد مى‏كرد. ولى چون حضرت محمد(ص) به دنيا آمد، ابليس از تمام آسمان‏ها رانده شد و رفت و آمدش ممنوع گرديد و غير از او، تمامى شياطين نيز با تيرهاى شهاب از آسمان رانده شدند.
هم چنين روايت شده است كه هنگام ولادت فرخنده حضرت محمد(ص) چند مسئله اتفاق افتاد: ايوان كسرا شكاف برداشت و چند كنگره آن فرو ريخت، آتش آتشكده بزرگ فارس خاموش شد، درياچه ساوه خشك گرديد، بت‏هاى مكه سرنگون شدند، نورى از وجود آن حضرت به سوى آسمان بلند شد كه شعاع آن فرسنگ‏ها را روشن كرد، انوشيروان (پادشاه ساسانى ايران) و مؤبدان بزرگ دربار وى، خواب‏هاى وحشتناكى ديدند آن حضرت ختنه شده و ناف بريده به دنيا آمد و پس از استقرار در زمين گفت: «الله اكبر و الحمد لله كثيراً، سبحان الله بكرةً و اصيلاً»
گفتنى است كه تاريخ نگاران و سيره‏نويسان شيعه و اهل سنت، با اين كه در سال و ماه تولد آن حضرت، اتفاق نظر داشته و مى‏گويند كه آن حضرت در اول عام‏الفيل، برابر با سال 570 ميلادى و در ماه ربيع الاول ديده به جهان گشود، ولى درباره روز تولد اختلاف نظر دارند. شيعيان، معتقدند كه رسول خدا(ص) در روز جمعه، مصادف با 17 ربيع الاول به دنيا آمد و اهل سنت مى‏گويند كه تولد وى روز دوشنبه دوازدهم ربيع الاول بوده است.(1)
در نظام جمهورى اسلامى ايران، به خاطر احترام به ديدگاه علماى شيعه و اهل سنت و جهت ايجاد وحدت و هم دلى ميان تمام مسلمانان جهان، از 12 تا 17 ربيع الاول، هفته وحدت اعلام گرديده و مسلمانان عالم اين هفته را گرامى مى‏دارند.
اما اين كه سال تولد پيامبر(ص) را عام‏الفيل مى‏نامند، بدين جهت است كه دو ماه و هفده روز پيش از تولد پيامبر(ص)، يعنى در نخستين روز محرم سال 570 ميلادى، فيل سواران «ابرهه» به مكه هجوم آورده و قصد نابودى كعبه و مسجدالحرام را نمودند، ولى با معجزه شگفت الهى سركوب شدند.
ماجراى اين واقعه عظيم از اين قرار بود كه ابرهة بن صباح يكى از جنگ جويان حبشى كه با پشتيبانى‏هاى بى‏دريغ نجاشى حبشه و قيصر روم بر يمن استيلا يافته و درصدد ترويج و تبليغ مسيحيت در يمن و تمامى شبه جزيره عربستان برآمده بود، كعبه را مانع هدف‏هاى خويش مى‏ديد. بدين جهت، براى تخريب آن و وادار كردن عرب‏هاى حجاز به مسيحيت، به مكه هجوم آورد و سپاهيان بى‏نزاكت وى در حالى كه سوار بر فيل بودند، به سوى خانه خدا كعبه يورش بردند، ولى هنوز پاى آنان به مسجدالحرام نرسيده بود كه فوجى از پرندگان، از سمت دريا پديدار شده و آنان را از آسمان سنگ باران كردند. در اندك مدتى تمامى سپاهيان وى به وضع فجيعى كشته شدند و تنها تعداد اندكى از آنان با زخم‏هاى جانكاه، عقب نشينى كرده و به سوى يمن فرار نمودند.(2)
قرآن كريم به داستان ابرهه و فيل سواران حبشى اشاره كرد و سوره ويژه‏اى را به نام الفيل نازل فرمود.
ماجراى اصحاب فيل، يكى از بزرگ‏ترين رويدادهاى عصر جاهليت در عربستان بود، بدين لحاظ مبدأ تاريخ عرب‏ها قرار گرفت و تا پيش از تعيين تاريخ هجرى قمرى، از اين تاريخ استفاده مى‏نمودند.

ازدواج حضرت محمد(ص) با حضرت خديجه(س)
(10 ربيع الاول سال 25 عام الفيل – 28 سال پيش از هجرت -)

حضرت خديجه، دختر خويلد بن اسد، پيش از ازدواج با رسول خدا(ص) در آغاز با عتيق بن عائذ ازدواج كرد و از او داراى فرزندى به نام جاريه شد. پس از مرگ عتيق، با ابوهالة بن منذر اسدى ازدواج نمود و از او نيز داراى فرزندى به نام هند بن ابى هاله شد. پس از مرگ ابوهاله، خديجه بنت خويلد از دارايى‏هاى خويش و دارايى‏هاى شوهران گذشته‏اش، اقدام به سرمايه گذارى تجارى و اقتصادى كرد. لذا دارايى‏هاى خود را به مضاربه داد و ثروت زيادى به دست آورد و از توانگران و ثروتمندان معروف عرب شد. آن چنان كه نقل شد، تعداد هشتاد هزار شتر، كالاهاى بازرگانى كاروان‏هاى او را جا به جا مى‏كردند.
بزرگان قريش و ثروتمندان عرب، تمايل زيادى به ازدواج با وى نمودند. از جمله عقبة بن ابى معيط، ابوجهل، و ابوسفيان از وى خواستگارى نمودند، ولى همه آنان را رد كرد و دست رد به سينه شان زد و هيچ تمايلى به ازدواج ديگر از خود نشان نداد. اما از روزى كه حضرت محمد(ص) با پيشنهاد عمويش حضرت ابوطالب (ع) حاضر شد كه با خديجه بنت خويلد پيمانى بسته و از مقدارى از دارايى‏هاى وى به شرط مضاربه تجارت كند، قضايا دگرگون شد و خديجه براى ادامه زندگى خويش، راه ديگرى برگزيد. حضرت محمد(ص) با دارايى خديجه و به همراه دو تن از غلامان وى، اقدام به سفر بازرگانى به سرزمين شام نمود و در اين سفر، خريدو فروش خوبى به عمل آورد و سود فراوانى به دست آورد و همه آن‏ها را پس از بازگشت به مكه، تحويل خديجه نمود و تنها به سهم خويش قناعت كرد.
خديجه، كه از امانت دارى امين قريش و صفا و صميميت وى به وجد آمده و خوش‏رفتارى و خوش اخلاقى وى را از دو غلام خويش شنيده بود، مبهوت رفتار و كردار حضرت محمد(ص) گرديد و عشق وى را در قلب خويش زنده كرد. از آن سو، حضرت محمد(ص) به سنينى رسيده بود كه مى‏بايست ازدواج مى‏كرد. عمويش «حضرت ابوطالب(ع)» و همسر عمويش حضرت فاطمه بنت اسد(س) در پى يافتن همسرى شايسته براى او بودند.
خديجه (س) كه از تصميم آنها باخبر شده بود نفيسه دختر عليه را به نزد پيامبر(ص) فرستاد و عشق و علاقه خويش نسبت به آن حضرت و آمادگى ازدواج با وى را ابراز نمود. پيامبر اكرم(ص) با عمويش ابوطالب(ع) در اين باره مشورت كرد و همگى از آن استقبال كردند.
بدين منظور، ابوطالب(ع) به همراه تعدادى از بزرگان بنى‏هاشم به نزد خويلد بن اسد و به روايتى نزد ورقة بن نوفل عموى خديجه رفت و خديجه را براى حضرت محمد(ص) خواستگارى كردند.
درخواست آنان از سوى خديجه و عمويش پذيرفته شد وعقد نكاح آن دو جارى شد و مهريه خديجه، چهارصد دينار تعيين گرديد كه خود وى، آن را ضامن شد. بدين ترتيب در دهم ربيع الاول سال 25 عام الفيل (28 سال پيش از هجرت) ازدواج آن دو بزرگوار برگزار شد.
خديجه به هنگام ازدواج با رسول خدا(ص)، چهل ساله بود و پيامبر(ص)، بيست وپنج ساله.
خديجه كبرا در خانه پيامبر(ص) داراى شش فرزند شد كه عبارتند از: قاسم، عبدالله، رقيه، زينب، ام كلثوم و فاطمه زهرا (سلام الله عليهم اجمعين) كه تمام آنها، جز فاطمه زهرا (س) پيش ازبعثت پيامبر(ص) به دنيا آمده بودند و تنها فاطمه(س) پس از بعثت به دنيا آمد و خير كثيرى براى عالميان شد.(3)

هجرت سرنوشت ساز رسول خدا(ص) از مكه به مدينه منوّره‏
(اوّل ربيع الاوّل نخستين سال هجرى قمرى)

پيامبر اكرم(ص)، سيزده سال در مكه معظمه، مردم را به يكتا پرستى و دين مبين اسلام دعوت كرد و در اين راه، سختى‏هاى فراوانى متحمل گرديد و اهالى مكه، به ويژه قريش، (كه طائفه بزرگ و سرآمد طايفه‏هاى ديگر بود و خود پيامبر(ص) نيز به همين طايفه نسبت داشت) با آن حضرت و يارانش به مخالفت و دشمنى پرداخته و با شديدترين وجه ممكن، آنان را آزار و شكنجه دادند. پى آمد چنين سخت‏گيرى هايى، سه سال محاصره پيامبر(ص) و آل‏عبدالمطلب در شعب ابى طالب، دوبار مهاجرت مسلمانان به حبشه و كشته شدن چندين تن از ياران پيامبر(ص) و شكنجه توان فرساى گروهى از آنان به دست قريشيان مشرك بود.
اهالى مكه پس از درگذشت حضرت خديجه(س) و حضرت ابوطالب(ع)، بر دشمنى خويش افزودند و حتى قصد جان پيامبر(ص) را نمودند. از سوى ديگر تعدادى از اهالى يثرب در همان سال‏هاى غربت و تنهايى پيامبر(ص) در ايام حج با وى و اهداف بلند دينش آشنا شده و پس از بازگشت به يثرب، به تبليغ آن پرداختند. مردم يثرب، رفته رفته به اسلام علاقه نشان داده و در مراسم سال بعد، تعداد زيادى به نزد رسول خدا(ص) رسيدند و به دست مبارك وى، مسلمان شده و با آن حضرت پيمان بستند. امّا در مراسم حجّ سال سيزدهم بعثت، گروهى از حاجيان يثربى كه تعدادشان هفتاد و سه مرد و زن بود، در اواسط ايام تشريق و در محل عقبه در سرزمين منى، ايمان آورده، و با آن حضرت پيمان بستند، تا از وى و يارانش همانند خانواده و طايفه خويش پشتيبانى كنند.(4)
پس از گذشت ايام حج و بازگشت اهالى يثرب به سرزمين خويش، مهاجرت مسلمانان مكه به سوى يثرب آغاز گرديد. آنان به دستور پيامبر(ص) به دور از چشم مشركان قريش به صورت فردى و گروهى عازم يثرب شدند. به طورى كه در مكه معظمه، جز پيامبر(ص) و تعدادى اندك از يارانش و گروهى از زنان و مردان كهن سال و از كار افتاده، كسى باقى نماند. پيامبر(ص) بيش از هر زمان ديگر، در يكى دو ماه آخر اقامتش در مكه، احساس تنهايى و خطر مى‏كرد. سرانجام سران قريش در واپسين روزهاى ماه صفر، تصميم به كشتن پيامبر(ص) گرفتند.
آنان در «دارالنّدوة» كه مجلس شوراى اعيان و اشراف آنان بود، جلسه‏اى برگزار كرده و پس از تبادل نظر و گفت‏وگوهاى زياد، به كشتن پيامبر(ص) از سوى نمايندگان تمام طوايف قريش رأى دادند و شب اوّل ربيع الاوّل را براى اين كار برگزيدند.
شب موعود فرا رسيد، پيامبر(ص) براى فريب مشركان، حضرت على(ع) را به جاى خويش در بسترش خوابانيد و خود، از خانه خارج و با ابوبكر از مكه گريخت و در غار «ثور» كه در جنوب مكه و در نقطه مقابل مدينه قرار داشت، پناه گرفت.
مشركان، پس از هجوم به خانه پيامبر(ص) و مشاهده على بن ابى طالب(ع) در رختخواب آن حضرت، خشمناك‏تر شده و به تعقيب آن حضرت پرداختند و براى پيدا كردن وى، صد شتر جايزه تعيين نمودند، ولى هرچه تلاش كردند، به وى دست نيافتند.
آن حضرت پس از سه شب پنهان ماندن در غار ثور، در شب چهارم ربيع الاول به سوى مدينه هجرت كرد و در دوازدهم همين ماه وارد مدينه شد و مورد استقبال باشكوه اهالى مدينه قرار گرفت.(5)
درباره تاريخ هجرت پيامبر(ص)، حديثى از ذريّه پاكش حضرت امام على بن الحسين(ع) نقل مى‏كنيم:
مرحوم كلينى(ره) در كتاب شريف «الكافى» از ابن محبوب، از هشام بن سالم، از ابى حمزه، و او از سعد بن مسيّب روايت كرد: از امام على بن الحسين(ع) پرسيدم: روزى كه على بن ابى طالب(ع) مسلمان شد، چند ساله بود؟
آيا وى هيچ گاه مبتلا به كفر و شرك شده بود؟ امام فرمود: هنگامى كه خداوند سبحان، پيامبر اكرم(ص) را به نبوت برانگيخت، على(ع) ده ساله بود و در آن زمان، كفر و شركى نداشت و در لحظه نخست، به خدا و پيامبرش ايمان آورد و بر تمامى مردم در ايمان به خداو رسولش و نماز خواندن با پيامبر(ص) به مدت سه سال پيشى گرفت. وى نخستين كسى بود كه با پيامبر(ص) نماز مى‏خواند و نماز مسلمانان در آن زمان در هر وقت، دو ركعت بود.
البته اين نماز تا آخرين روزهاى حضور پيامبر(ص) در مكه معظمه به همين مقدار بود و پيامبر(ص)، على(ع) را جانشين خويش در امورى كه از عهده ديگران بيرون بود، قرار مى‏داد و بيرون رفتن پيامبر(ص) و تمامى كسانى كه با وى بودند، از نخستين روز ربيع الاول سال سيزدهم بعثت كه مصادف با روز پنج شنبه بود، آغاز گرديد و دوازدهم ربيع الاول به هنگام ظهر وارد سرزمين مدينه شدند. آن حضرت، در آغاز در روستاى «قبا» فرود آمد و دو ركعت نماز ظهر و دو ركعت نماز عصر به جا آورد. پيامبر(ص) هم چنان نماز پنجگانه خويش را دو ركعت، دو ركعت مى‏خواند و در خانه عمرو بن عوف به مدت ده روز اقامت گزيد و منتظر رسيدن على(ع) و ساير مهاجران مكه ماند.
على عليه السلام پس از چندى از مكه به قبا رسيد و در خانه عمرو بن عوف به پيامبر(ص) پيوست. از آن پس، پيامبر(ص) تصميم گرفت به سوى يثرب حركت كند. روز جمعه هنگام طلوع خورشيد، در محله بنى سالم بن عوف فرود آمد و براى آنان نقشه مسجدى را پى‏ريزى كرد و قبله آن را تعيين نمود و دو ركعت نماز جمعه به جاى آورد و براى نمازگزاران، دو خطبه خواند. سپس همان روز به سوى يثرب روان شد و در اين هنگام، على(ع) همراه وى بود. آن حضرت سوار بر شتر بود و به هر قبيله‏اى از اهالى يثرب كه مى‏رسيد، آنان تقاضا مى‏كردند كه آن حضرت در محله آنان فرود آيد. استقبال شايانى از آن حضرت به عمل آوردند و آن حضرت به آنان فرمود: مهار شتر را رها كنيد و او مأمور است.
شتر، هم چنان به پيش مى‏رفت تا به مكانى رسيد كه هم اكنون مسجدالنبى (ص) در آن است. در آن جا شتر زانو زد و پيامبر(ص)پياده شد. ابوايّوب انصارى كه در آن نزديكى خانه داشت، اسباب و اثاث آن حضرت را به خانه خود برد و پيامبر(ص) همراه با حضرت على(ع) وارد خانه وى شدند، تا اين كه مسجدالرسول(ص) ساخته شد و پيامبر(ص) براى خويش و على خانه‏اى ساخت و از آن پس به خانه‏هاى خود رفتند.
سعيد بن مسيّب، به امام زين العابدين(ع) عرض كرد: فدايت گردم هنگامى كه پيامبر(ص) به سوى مدينه مى‏آمد، ابوبكر همراه وى بود، از كجا از وى جدا شد؟ امام فرمود: هنگامى كه پيامبر(ص) از مكه به قبا آمد، ابوبكر همراه وى بود. پيامبر(ص) در قبا به انتظار على(ع) نشست. ابوبكر به پيامبر(ص) گفت: برخيز با هم به مدينه برويم، زيرا اهالى آن از ديدن تو خوشحال مى‏شوند. آنان منتظر ورود تو به اين شهرند. پس به سوى آنان رويم و در اين جا به انتظار على(ع) توقف مكن، زيرا گمان نمى‏كنم كه على(ع) تا يك ماه ديگر به تو رسد. پيامبر(ص) در پاسخش فرمود: هرگز از جايم حركت نمى‏كنم تا پسر عمو و برادرم در نزد پروردگار متعال و دوستداشتنى‏ترين فرد خاندانم، همان كسى كه با در خطر گذاشتن جانش مرا از دست مشركان رهايى داد، به من بپيوندد.
امام زين العابدين(ع) فرمود: در اين هنگام، ابوبكر به خشم آمد و ناراحت گرديد و حسادت على(ع) بر وى عارض گرديد و اين نخستين دشمنى وى نسبت به رسول خدا(ص) درباره على(ع) بود و نخستين سرپيچى وى از فرمان رسول خدا(ص).
ابوبكر هنگامى كه اصرار پيامبر(ص) در باقى ماندن در محله قبا تا رسيدن حضرت على(ع) را مشاهده كرد، از پيامبر(ص) جدا گرديد و خود به سوى مدينه رفت. پيامبر(ص) نيز در آن جا توقف كرد تا حضرت على(ع) به همراه ساير خاندان نبوى، از جمله حضرت فاطمه زهرا(س) به او پيوستند و به اتفاق هم به سوى مدينه حركت نمودند.(6)
از اين حديث شريف و احاديث ديگر به دست مى‏آيد كه هجرت پيامبر(ص) از مكه معظمه، از شب پنج شنبه، نخستين شب ربيع الاول آغاز گرديد و پس از سه شب پنهان ماندن در غار ثور، در شب چهارم ربيع‏الاول به سوى يثرب حركت كردند و در روز دوشنبه، دوازدهم همين ماه به روستاى قبا (كه در دو فرسنگى يثرب قرار داشت) وارد شدند و پس از چند روز توقف در اين محل (و به روايت امام زين العابدين(ع) به مدت ده روز توقف در قبا) و با رسيدن حضرت على(ع) در روز جمعه 23 ربيع الاول وارد شهر يثرب گرديد و اين شهر از آن پس، به مدينةالرسول(ص) شهرت يافت.
ولى برخى از مورّخان اهل سنّت، ورود حضرت على(ع) را پانزدهم ربيع الاوّل ذكر كرده‏اند.

نزول آيه «جان نثارى» در شأن امام على بن ابى طالب(ع)
(اول ربيع الاول نخستين سال هجرى قمرى)

نخستين شب ربيع الاول، مصادف با شب پنج شنبه، رويداد عظيمى در جهان بشريت، به ويژه در عالم اسلام به جود آمد و به «ليلة المبيت» معروف گرديد.
ماجراى تاريخى آن را در صفحات پيش بيان كرديم و در اين جا تنها به بحث قرآنى آن مى‏پردازيم:
خداوند متعال براى تحسين و تقدير از كاركرد اميرمؤمنان، على بن ابى طالب(ع) كه در شب هجرت پيامبر اكرم(ص) خطر را به جان خويش خريد و براى فريب مشركان قريش در بستر پيامبر(ص) آرميد، تا آن حضرت به راحتى از خانه خود و از شهر مكه بگريزد، آيه‏اى بر پيامبرش نازل كرد و جان‏نثارى، فداكارى، تعهد و ايمان حضرت على(ع) را ستود:
«وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ»(7)؛ برخى از مردم (با ايمان و فداكار هم چون على(ع) در ليلة المبيت، به هنگام خفتن در جايگاه پيامبر«ص») جان خود را در برابر خشنودى خدا مى‏فروشند و خداوند نسبت به بندگانش مهربان است.
تمامى مفسّران شيعه و اكثر مفسران اهل سنت، معتقدند كه شأن نزول اين آيه، فداكارى حضرت على(ع) در ليلة المبيت و در بيان فضيلت و مقام آن حضرت است.
صاحب تفسير شريف «مجمع البيان» مى‏گويد: اين آيه در ميان راه مكه و مدينه، به هنگام هجرت پيامبر(ص) بر آن حضرت نازل گرديد.(8)
هم چنين اين مفسّر گرانقدر روايت مى‏كند: هنگامى كه حضرت على(ع) در بستر پيامبر(ص) خوابيد تا پيامبر(ص) از دسيسه مشركان بگريزد، جبرئيل در بالاى سر حضرت على(ع) و ميكائيل در پايين پاهايش قرار گرفته (و او را محافظت مى‏نمودند) و جبرئيل به آن حضرت، مى‏گفت: آفرين و خوشا به افرادى مانند تو، اى پسر ابى‏طالب! كه خداوند متعال در ميان فرشتگانش به تو مباهات مى‏كند و به تو مى‏نازد.(9)
اين آيه، همان طورى كه مؤمنان و خداجويان عالم را خشنود و به رسيدن مقام رضايتمندى پروردگارشان از آنان، اميدوار و دل‏گرم مى‏گرداند، به همان سان، منافقان و دشمنان اهل بيت(ع) را ناراحت و نااميد مى‏كند.
به عنوان نمونه، روايت شده كه معاوية بن ابى سفيان، دشمن سرسخت خاندان پيامبر(ص)، چنان از اين فضيلت ناراحت بود كه «سمرة بن جندب» را با چهار صد هزار درهم تطميع كرد كه آن را با جعل يك حديث دروغين، درباره «عبدالرحمن بن ملجم مرادى» (قاتل امام على«ع») تفسير كند و آن منافق نيز همين كار را انجام داد، ولى همان طورى كه انتظار مى‏رفت، حتى يك نفر، حديث وى را نپذيرفته و بهايى براى حديث جعلى وى قائل نشدند.(10)
آرى، فداكارى حضرت على(ع) در آن شب بزرگ، موجب رهايى وجود شريف رسول خدا(ص) از كيد و كين مشركان و هجرت سرنوشت ساز آن حضرت از مكه به مدينه و حيات مجدّد دين مبين اسلام شد و اين فضيلتى است كه پس از پيامبر(ص)، تنها شايسته وجود نازنين اميرمؤمنان مى‏باشد. ما نيز با جبرئيل امين هم نوا شده و به آن حضرت عرض مى‏كنيم: بَخٍّ بَخٍّ مِنْ مثلك يابن ابى طالب، يُباهى الله بك الملائكة.

ميلاد مسعود امام جعفر صادق(ع)
(17 ربيع الاول سال 83 هجرى قمرى)

روز جمعه، هنگام طلوع فجر (به روايتى در روز دوشنبه) هفدهم ربيع الاول سال 83 قمرى از امام محمد باقر(ع) فرزندى ديده به جهان گشود و عالم انسانى را با انوار طيّبه خويش تابناك نمود. او را به نام عموى نياكانش جعفر طيّار(ع)، «جعفر» نام نهادند. حضرت جعفر بن محمد(ع) داراى يك كنيه معروف به نام «ابوعبدالله» و دو كنيه غير معروف به نام‏هاى ابو اسماعيل و ابوموسى بود. هم چنان، آن حضرت داراى القابى چند بود كه معروف‏ترين آن‏ها عبارت است از: صادق، صابر، طاهر و فاضل.(11)
شيعيان و محبّان اهل بيت(ع) وى را به صادق آل محمد(ص) مى‏شناسند، زيرا آن حضرت، هرگز سخنى جز راست و درست، چيزى نفرمود.
بنا به روايتى، پيامبر اكرم(ص) در حيات خويش، تولد امام جعفر صادق(ع) را پيش بينى و پيش گويى و لقب «صادق» را براى وى برگزيد. امام زين العابدين(ع)، جد بزرگوار امام جعفر صادق(ع) فرمود: پدرم از پدرش و او از رسول خدا(ص) روايت كرد كه آن حضرت فرمود: هنگامى كه فرزندم جعفر بن محمد بن على بن حسين(ع)به دنيا آمد، وى را «صادق» بناميد، زيرا فرزندى از نسل پنجم او، نيز نامش جعفر است و به دروغ ادعاى امامت و پيشوايى مى‏نمايد و در نزد خداى سبحان به «جعفر كذّاب» و افتراكننده به خدا، معروف شده است.
آن گاه امام زين العابدين (ع) گريست و فرمود: گويا، جعفر كذّاب را مى‏بينم كه خليفه غاصب و ستم گر عصر خويش را برمى‏انگيزاند تا از امام غايب (حضرت مهدى«ع») تفحّص كرده و از وى جست‏وجو به عمل آورد.(12)
مادر گرامى امام جعفر صادق(ع)، فاطمه، معروف به «اُمّ فروه» از زنان نيكوسرشت، نيكوكار و نيكورفتار عصر خويش بود. اين بانوى باتقوا و متديّن، از جهت فضيلت و منقبت، سرآمد زنان روزگار خود به شمار مى‏آمد وامام صادق(ع) در شأن و مقام وى فرمود: مادرم از زنانى بود كه ايمان داشت، تقوا پيشه كرده و نيكوكارى مى‏نمود و خدا، نيكوكاران را دوست دارد.(13)
اُمّ فروه، دختر «قاسم بن محمد بن ابى بكر» و از خاندان معروف صدر اسلام است. پدرش قاسم بن محمد، از فقهاى هفت گانه معروف مدينه و از معتمدان و دوستان امام زين العابدين (ع) بود و پدر بزرگش «محمد بن ابى بكر» از ياران فداكار امام على بن ابى طالب(ع) و از مخالفان سرسخت عثمان بن عفان بود و در راه وفادارى به مولا و مرادش حضرت على(ع) ، در مصر مورد هجوم سپاهيان معاوية بن ابى سفيان قرار گفت و به طرز فجيعى به شهادت رسيد.
بدين گونه امام جعفر صادق(ع) هم از سوى پدر و هم از سوى مادر به شهيدان بزرگ و سرافراز اسلام اتصال پيدا مى‏كند.
امام جعفر صادق(ع) مدت دوازده سال، حيات بابركت جدّ گرامى اش امام زين‏العابدين(ع) را درك كرد و از مكتب تربيتى و علمى وى بهره وافر يافت.
هم چنين، آن حضرت مدت 32 سال از وجود شريف پدرش امام محمد باقر (ع) برخوردار بود و در تمام رويدادهاى مهم در كنار پدر ارجمندش قرار داشت. مدت امامت امام جعفر صادق(ع) 33 سال و ده ماه (از ذى حجه سال‏114 تا 25 شوال سال 148 قمرى) بود و در ايّام زندگى بابركت خويش با خلاف غاصبانه چند تن از خلفاى اموى و دو تن از خلفاى عباسى به شرح ذيل معاصر بود:
1 – عبدالملك بن مروان (86 – 65 ق)؛
2 – وليد بن عبدالملك (99 – 86 ق)؛
3 – سليمان بن عبدالملك (99 – 96ق)؛
4 – عمر بن عبدالعزيز (101 – 99 ق)؛
5 – يزيد بن عبدالملك (105 -1-1 ق)؛
6 – هشام بن عبدالمك (125 – 105ق) ؛
7 – وليد بن يزيد (126 – 125 ق)؛
8 – يزيد بن وليد (126 – 126 ق)؛
9 – مروان بن محمد (132 – 126 ق)؛
10 – ابوالعباس سفاح (136 – 132ق)؛
11 – منصور دوانيقى (158 – 136 ق).
گفتنى است كه نُه نفر اول از طايفه بنى اميه و دو نفر آخر از خاندان بنى‏عباس بودند و آن حضرت از هر دو طايفه، سختى‏ها و بى‏مهرى‏هاى فراوانى ديد، اما چون آن امام بزرگوار در انتهاى دوران خلافت ستم كارانه امويان و در آغاز خلافت فريب كارانه عباسيان مى‏زيست، فرصت مناسبى به دست آورد تا در زمان انتقال خلافت از يك طايفه غاصب به طايفه غاصب ديگر و سرگرم شدن آنان به يكديگر، مكتب اهل‏بيت(ع) را به مسلمانان بشناساند و زمينه ترويج و تبليغ اين مكتب را مهيّا سازد و از اين راه، بيشترين بهره را نصيب اسلام و مسلمانان نمايد.
آن حضرت با تشكيل حوزه علميه و تعليم شاگردانى مبرز چون: هشام، زراره و محمد بن مسلم، تحوّل شگرفى در جهان اسلام و مذهب شيعه پديد آورد و جهانيان را با اسلام ناب محمدى(ص) و مكتب حيات بخش اهل بيت(ع) آشنا ساخت. به همين جهت، وى را پايه گذار مذهب «اماميّه» دانسته و شيعيان امامى اثنى عشرى را شيعه جعفرى مى‏گويند. سرانجام اين امام همام، در سن 65 سالگى به وسيله زهرى كه منصور دوانيقى، به واسطه عوامل و مزدوران خود در مدينه، به آن حضرت خورانيد، مسموم شد و به خاطر شدت زهر، به شهادت رسيد.
تاريخ شهادت وى، 25 شوال سال 148 قمرى مى‏باشد.

پى‏نوشت‏ها:

1) نك: فرازهايى از تاريخ پيامبر اسلام(ص)، ص‏57؛ منتهى الآمال، ج‏1، ص‏13؛ المبعث والمغازى، ص‏34؛ الامتاع، ص‏3؛ تاريخ اليعقوبى، ج‏2، ص‏5؛ بحارالانوار، ج‏15، ص‏248؛ تاريخ ابن خلدون، ج‏1، ص‏383؛ تاريخ دمشق، ج‏3، ص‏70، 72و 75.
2) نك: تاريخ ابن خلدون، ج‏1، ص‏63؛ بحارالانوار، ج‏65، ص‏232؛ روز شمار تاريخ اسلام، (ماه محرم)، ص‏45.
3) نك: العامل فى التاريخ، ج‏2، ص‏39؛ فرازهايى از تاريخ اسلام، ص‏77؛ منتهى‏الآمال، ج‏1، ص‏45.
4) تاريخ ابن خلدون، ج‏1، ص‏392.
5) نك: مسار الشيعه، ص‏27؛ تاريخ ابن خلدون، ج‏1، ص‏396؛ فرازهايى از تاريخ پيامبر اسلام(ص)، ص‏191؛ زندگانى چهارده معصوم(ع) ترجمه اعلام الورى، ص‏88؛ الارشاد، ص‏45؛ تاريخ دمشق، ج‏1، ص‏37 و 47؛ تاريخ الطبرى، ج‏2، ص‏394؛ الكامل فى التاريخ، ج‏2، ص‏101.
6) الكافى، ج‏8، ص‏338، حديث‏536.
7) سوره بقره، آيه‏207.
8) مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج‏2 – 1، ص‏535؛ تفسير نمونه، ج‏2، ص‏47.
9) مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج‏2 – 1، ص‏535؛ تفسير نمونه، ج‏2، ص‏46؛ تاريخ اليعقوبى، ج‏1، ص‏358.
10) تفسير نمونه، ج‏2، ص‏48.
11) تاج المواليد (از مجموعه نفيس)، ص‏43؛ الارشاد، ص‏525، و كشف الغمة، ج‏2، ص‏369.
12) منتهى الآمال، ج‏2، ص‏121.
13) همان.

 

 

مفاتيح ترنم

ايمان

آن را كه زمين و آسمانش جا نيست‏
بر عرش برين و كرسيش مأوا نيست‏
اندر دل عاشقش بگنجد اى دوست‏
ايمانست اين و غير از اين معنا نيست‏

(ديوان امام خمينى)

افسوس

افسوس كه عمر در بطالت بگذشت‏
با بار گنه بدون طاعت بگذشت‏
فردا كه به صحنه مجازات روم‏
گويند كه هنگام ندامت بگذشت‏

(ديوان امام خمينى)

قربانى دانش

معلّم رهنماى آدم است و فخر انسانى‏
بناى كاخ تعليم و تعلّم را هم او بانى
معلّم را مقام و قدر بعد از انبياء باشد
بود او بهترين استاد بر هر عالى و دانى‏
به قدر و منزلت باشد به هر جا در صف اول‏
گرامى در بر هر قوم و ملت، خاصه ايرانى‏
معلم را نباشد شيوه ماه و سال جز خدمت‏
كه جز اين نيست راه خدمت و رسم‏مسلمانى‏
دهد تعليم دانش تا به نسل حاضر و آتى‏
نخواهد راحتى بر خود، نترسد از پريشانى‏
معلّم كيست آن كو با توان و همت والا
رهاند جان انسانى زدام جهل و نادانى‏
نه تنها در طريق تربيت اوقات سازد صرف‏
كه سازد جان شيرين در ره تعليم قربانى
رسيدن آرزو دارى چو بر سر منزل مقصود
مبر از دست هرگز دامن فضلش به آسانى
طبيب حاذق است و گر نخواهى نزد او رفتن‏
از آن ترسم به درمان دلت اى دوست درمانى‏
بود هر چيز را پايان در اين عالم بجز دانش‏
كه دانش را نه حدّى مى‏توان ديدن نه پايانى‏
زاوصاف معلم گفتنى زين بيش بايد گفت‏
نگنجد گرچه آن اوصاف در نطق و سخنرانى‏
خدايا از تو خواهم در همه احوال يا اوقات‏
به لطف بيكرانت هر بلا از وى بگردانى‏

(محمد خرّمشاهى «ميلاد»)

فصل بهار

اى دل بهار مى‏رسد و غافلى هنوز
بى‏برگ و بى‏جوانه و بى‏حاصلى هنوز
ياران سبز، رفته به گلگشت نوبهار
اما تو زرد و غمزده در منزلى هنوز
ياران زهفت خوان شكفتن گذشته‏اند
هجرت كن از خزان، تو چرا در گلى هنوز
يك غنچه معرفت، ز كرامات نوبهار
از باغ گل نچيده‏اى و جاهلى هنوز
اى دل بيا به باغ تماشاى نوبهار
فيضى ببر ز گل، تو اگر قابلى هنوز
فهم بهار، جز به شكفتن نمى‏شود
در راه گُل شدن، تو چرا كاهلى هنوز؟
اى دل بگو چرا چو پرستو در اين بهار
مجنون گل نمى‏شوى و عاقلى هنوز
دستى نمى‏كشى به سر آسمان چرا
اى دل اگر به چلچله‏ها مايلى هنوز
اى دل به ياد دلشدگان چمن به شوق‏
يك سوره گُل بخوان تو اگر بيدلى هنوز
كن اقتدا به لاله در اين نوبهار عشق‏
اى دل اگر به مذهب گل قايلى هنوز
سهم تو از نزول بهاران خجالت است‏
اى دل بهار مى‏رسد و غافلى هنوز

(رضا اسماعيلى)

موقوفه دين‏

جان لوح سفيدى است سياهش نكنيد
هر آن چه گناه است نگاهش نكنيد
اين قطعه زمين دل كه در دست شماست‏
موقوفه دين است، تباهش نكنيد

(جواد محدثى)

خورشيد

بايد از فيض شهادت دين خود احيا كنم‏
جان خود تقديم آن خورشيد بى‏همتا كنم‏
بايد از جان بگذرم در راه استقلال دين‏
تا زخود خوشنود و راضى خالق يكتا كنم‏
گر شهادت آرمان ماست از مردن چه باك‏
مى‏روم تا در بهشت قدسيان مأوا كنم‏
مى‏ستيزم با هر آن كس دشمنى با حق كند
گر كُشم يا كشته گردم با خدا سودا كنم‏

(شهيد على بيگ زاده)

حفظ نظام مقدس جمهورى اسلامى بر همه واجب است‏

اى مسلمان هوشيار
اى برادر بيدار
نكند يك لحظه
غافل از دشمن مكار شوى‏
قاسطين بيدارند
مارقين در كارند
ناكثين بسيارند
در كمينند كه تو
لحظه‏اى ديده به هم بگذارى‏
مشو آسوده كه بگذشت خطر
نشوى غرّه به پيروزى خويش‏
كه خطر بسيار است‏
راه بس دشوار است‏
ليك با همّت مردانه تو
ليك با عزم دليرانه تو
كه زدى بانگ بزرگست خدا
و فرو ريختى آن سدّ عظيم‏
با تهى مشت گره كرده خويش‏
و جهان را به شگفت آوردى‏
مشكلى نيست كه آسان نكنى‏
رمز پيروزى ما وحدت بود
وحدت رهبرى و راه و هدف‏
كه همه در يك صف‏
همگى جان بر كف‏
در پى كندن بنيان ستم‏
دست داديم به هم‏
و خدا يار جماعت باشد

(امير حسين غلامى)

قصه قدس

روزى به كنار قدس مهمانى بود
آهنگ صفا، صلح و مسلمانى بود
كودك به كنار مادر و بابا شاد
يك خانه كوچك و هزاران فرياد
در ماه خدا سفره افطار گشاد
در فطر همه به دور قدس و آزاد
ايام كلاس و درس در مدرسه جمع‏
پروانه صفت، شاد به دور يك شمع‏
در وقت سفر شاد ز آرامش راه‏
در، گاه حَضَر، خانه و كاشانه پناه‏
بابا به دل راحت و آسوده به كار
مادر چو چراغ خانه نورى بيدار
در روز به شاخه‏هاى زيتون بازى‏
شب‏ها به ميان خانه خواب نازى‏
ما اهل فلسطين سرمان در پر خود
در لانه خود خانه خود، كشور خود
ناگاه عقاب پنجه در خون رقصيد
چون ابر غروب، بارش خون باريد
چنگال سياه زد به صد لانه سبز
نابود نمود اهل كاشانه سبز
از شهر و ديار و خانه پرتاب شديم‏
بى‏جرم و بهانه بى‏سبب آب شديم‏
آواره كوه و دشت و صحرا گشتيم‏
در غربت خويش موج دريا گشتيم‏
آن گرگ سياه، دست بر پاى گرفت‏
در خانه و كاشانه ما، جاى گرفت‏
آواره «صبرا و شتيلا» بوديم‏
بى‏توشه و در گوشه صحرا بوديم‏
آن گرگ به اين كوير هم رحم نكرد
بر پيرزن و صغير هم رحم نكرد

هر كودك و مرد و زن در اين صحرا بود
غواص به خون خويش در دريا بود
در جنگ ميان خون و شمشير چه شد؟
در جنگ ميان سينه و تير چه شد؟
او بود و تفنگ و موشك و تيغ و سلاح‏
ما با دم سنگريزه اميد فلاح‏
او بود و به تيغ خويش بى‏رحم و پليد
ما با زن و مرد و كودك و قلب سفيد
او با دل سنگ بود و ما دست به سنگ‏
او خون بمكيد، رنگ بگرفت زننگ‏
بر كودك «الدّوره» ما رحم نكرد
بر پير زمين خورده چرا رحم نكرد
بر دست عليل بر عصا تيغ گشود
هر گرگ كه پاره پاره مى‏كرد ستود
روزى به كنار كوه با تيزى سنگ‏
دستان جوانان ببريد آن دلسنگ‏
تا دست زسنگ نور كوتاه كنيم‏
چون شير خدا سر به دل چاه كنيم‏
آرام شديم تا كه طوفان گرديم‏
از بهر ستم، خواب پريشان گرديم‏
امروز كه انتفاضه آغاز شده‏
صد زخم، كه كهنه گشته، خود باز شده‏
امروز به سجيل، ابابيل شويم
نابودگر طائفه فيل شويم‏
امروز شده رجم شياطين آغاز
با سنگ سفيد قدسيان در پرواز
آيد حجرالاسود از آن بيت حرم‏
تا سنگ زند بر دل اين ظلم و ستم‏
آنقدر به سينه تيغ را ناز كنيم‏
تا بر پر انتفاضه پرواز كنيم‏
آنقدر به خون خويش طوفان سازيم‏
درياى ستم سخت پريشان سازيم‏
با موى سفيد غرق در خون عهد است‏
قنداق سفيد سرخ و گلگون عهد است‏
با مرد و زن به زير آوار دچار
با چشم اميد كور از غربت يار
با مركب صد شهيد مشتاق الاه‏
با كودك بى‏مادر و بابا و پناه‏
صد عهد زجان و دل بدينها بستيم‏
تا قدس رها نگشته ما هم هستيم‏
بر ذات خداى كبريايى سوگند
ما قدس شريف را رهانيم از بند

(سيد جعفر علوى)

 

شفاعت در قرآن و حديث‏

محمود سعدى‏

اين مقاله توسط مركز فرهنگ و معارف قرآن تهيه و در اختيار مجله قرار گرفته.

مقدمه‏

يكى از مزايايى كه خداى متعال به مؤمنان، اختصاص داده اين است كه اگر مؤمن، ايمان خودش را تا هنگام مرگ حفظ كند كه باعث سلب توفيق و سوء عقاب و سرانجام، شك و ترديد يا انكار و جحود نشود، و خلاصه در يك جمله «اگر با ايمان از دار دنيا برود» به عذاب ابدى مبتلا نخواهد شد و جهنم برايش ابدى نخواهد بود و گناهان كوچكش به واسطه اجتناب و دورى از گناهان كبيره، بخشوده شده و گناهان بزرگش به وسيله توبه كامل و مورد قبول‏پروردگارش، آمرزيده مى‏شود، و اگر موفق به چنين توبه‏اى نشد، تحمل گرفتارى‏ها و مصائب دنيا بار گناهانش را سبك مى‏كند و سختى‏هاى برزخ و مواقف آغازين رستاخيز ناخالصى هايش را مى‏زدايد و اگر باز هم از آلودگى‏هاى گناهان پاك نشد به وسيله شفاعت – كه مظهر تجلى بزرگ‏ترين و فراگيرترين رحمت الهى در اولياء خدا به ويژه رسول اكرم و اهل بيت كرامش (عليهم الصلوة والسلام) مى‏باشد – از عذاب دوزخ نجات خواهد يافت.(1) بر حسب روايات فراوان «مقام محمود» كه در قرآن كريم(2) به رسول اكرم(ص) وعده داده شده همين مقام شفاعت است، و نيز آيه شريفه «و لسوف يعطيك ربّك فترضى؛(3) و همانا پروردگارت «آنقدر» به تو عطا خواهد كرد كه خشنود شوى.» اشاره به آمرزش الهى است كه به واسطه شفاعت آن حضرت شامل حال كسانى كه استحقاق دارند مى‏شود.
بنابراين، بزرگترين و نهايى‏ترين اميد مؤمنان گنه كار، شفاعت است، ولى در عين حال نبايد از «مكر الهى» ايمن شوند و بايد هميشه بيمناك باشند كه مبادا كارى از آنها سر زده باشد يا سر بزند كه موجب سوء عاقبت و سلب ايمان، در هنگام مرگ گردد و مبادا علاقه به امور دنيوى به حدّى در دلش رسوخ يابد كه «العياذ بالله» با بغض خداى متعال از اين جهان برود بدان جهت كه مى‏بيند اوست كه به وسيله مرگ، بين او و محبوب‏ها و معشوق‏ها جدايى مى‏افكند.

مفهوم شفاعت‏

شفاعت از ماده «شفع» است كه در لغت به معناى «جفت شدن با چيزى» است، و اصطلاحاً به معناى حائل شدن براى رفع ضرر از كسى و يا رساندن منفعتى به اوست و در عبارت ساده‏تر و در محاورات عرفى بدين معنا به كار مى‏رود كه شخص آبرومندى از بزرگى بخواهد كه از مجرمى بگذرد يا بر پاداش خدمتگزارى بيفزايد. البته در اين وساطت براى دفع ضرر از كسى بايد سه طرف وجود داشته باشند:
الف – شفاعت، ب – شفاعت شونده، ج‏شفاعت كننده‏
در اصطلاح شرعى و مذهبى شفاعت درآن جا مطرح مى‏شود كه شخصى در نزد خداوند براى ديگرى طلب مغفرت و آمرزش نمايد و يا بخواهد عقابى كه در اثر گناه متوجه نفس گنهكار شده از او برداشته شود و يا تخفيف يابد. در اين حال، شخص گنهكار، شفاعت شونده و ذات مقدس پروردگار پذيرنده شفاعت خواهد بود.
شفاعت به معناى مذكور از مسلّمات دين مبين اسلام به شمار مى‏رود و در اين زمينه علاوه بر آيات متعدد قرآنى، روايات فراوانى از طريق شيعه و سنّى از رسول‏اكرم(ص) نقل گرديده است. شايد به جرأت بتوان گفت كه از همه ائمه معصومين در زمينه شفاعت روايت داريم و اين روايات هرگونه ابهام و شك و ترديدى را در زمينه شفاعت از بين مى‏برد و موجبات يقين را براى حقيقت جويان با انصاف فراهم مى‏سازد.
در موارد متعارف علت اين كه كسى شفاعت شفيعى را مى‏پذيرد اين است كه مى‏ترسد اگر نپذيرد شفاعت كننده رنجيده مى‏شود و رنجش خاطر وى موجب محروميت از لذت مؤانست و خدمت و يا حتى موجب ضررى از ناحيه شفيع گردد. مشركانى كه آفريدگار جهان را داراى اوصاف انسانى و از جمله نياز به انس با همسر و نديمان و كمك ياران و همكاران و يا ترس از انبازان و همتايان مى‏پنداشتند براى جلب توجه خداى بزرگ يا مصونيّت از خشم وى دست به دامن خدايان پندارى مى‏زدند و به پرستش فرشتگان و جنّيان و كرنش در برابر بت‏ها و تنديس‏ها پرداخته و مى‏گفتند: «هؤلاء شفعائنا عند الله؛(4) اينان شفيعان ما نزد الله هستند» و نيز مى‏گفتند:
«ما نعبدهم الاّ ليقربونا الى الله زُلفى؛(5) اينان را پرستش نمى‏كنيم؛ جز به اين منظور كه قرب و منزلتى براى ما نزد الله تحصيل كنند.»
قرآن كريم نيز در مقام ردّ چنين پندارهاى جاهلانه‏اى مى‏فرمايد: «ليس لها من دون الله ولىٌّ و لا شفيع؛(6) ولى بايد توجه داشت كه نفى چنين شفيعان و چنين شفاعتى به معناى نفى مطلق شفاعت نيست و در خود قرآن كريم آياتى داريم كه «شفاعت باذن الله» را اثبات و شرايط شفيعان و نيز شرايط كسانى كه مشمول شفاعت واقع مى‏شوند را بيان فرموده است. وانگهى پذيرفته شدن شفاعت شفيعان مأذون از طرف خداى متعال، به واسطه ترس يا نياز به ايشان نيست، بلكه راهى است كه خود او براى كسانى كه كمترين لياقت دريافت رحمت ابدى را دارند گشوده و براى آن، شرايط و ضوابطى تعيين فرموده است. در حقيقت فرق بين اعتقاد به شفاعت صحيح و شفاعت شرك‏آميز، همان فرق بين اعتقاد به ولايت و تدبير استقلالى است كه در مباحث خداشناسى بيان مى‏شود.
واژه شفاعت گاهى به معناى وسيع‏ترى به كار مى‏رود و شامل ظهور هر تأثير خيرى در انسان به وسيله ديگرى مى‏شود و چنان كه پدر و مادر نسبت به فرزندان و گاهى بالعكس، يا آموزگاران و ارشادگران نسبت به شاگردانشان و حتى مؤذن نسبت به كسانى كه با صداى اذان او به ياد نماز افتاده و به مسجد رفته‏اند شفاعت مى‏كنند، و در حقيقت، همان اثر خيرى كه در دنيا داشته‏اند، به صورت شفاعت و دستگيرى در قيامت ظاهر مى‏شود.
نكته ديگر اين كه: استغفار براى گنهكاران در همين دنيا نيز نوعى شفاعت است و حتى دعا كردن براى ديگران و درخواست قضاى حوائجشان از خداى متعال نيز در حقيقت از قبيل «شفاعت عندالله» به شمار مى‏رود، زيرا همگى اينها وساطت نزد خداى متعال براى رساندن خيرى به شخصى ديگر يا دفع شرى از اوست. اينك به ذكر و ترجمه برخى از آيات و روايات كوتاه كه در اين زمينه وجود دارد مى‏پردازيم:

آيات‏

«مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ؛(7) كيست كه در نزد خداوند براى ديگران شفاعت كند مگر به اذن او؟»
«مَا مِن شَفِيعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ؛(8) شفيعى نيست مگر پس از اذن او».
«يَوْمَئِذٍ لا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلاّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِىَ لَهُ قَوْلا؛(9) در آن روز (قيامت) شفاعت هيچ كس سودى نبخشد جز آن كس كه خداى رحمن به او رخصت شفاعت داده و سخنش مورد پسند او گرديده است.»
«لا يَمْلِكُونَ الشَّفَاعَةَ إِلا مَنِ اتَّخَذَ عِند الرَّحْمَنِ عَهْدًا؛(10) در قيامت هيچ كس مالك شفاعت نمى‏باشد مگر كسى كه [به پرستش حق‏] از خداى متعال عهد [نامه توحيد كامل ]دريافته است».
«وَلا يَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ؛(11) و هرگز آن مقرّبان درگاه الهى از احدى جز آن كس كه خدا از او راضى است شفاعت نمى‏كنند و آنها دائماً از خوف قهر خدا هراسانند.»

روايات‏

همان طور كه گفته شد در زمينه شفاعت هم از طريق اهل سنّت و هم از طريق شيعه اخبار فراوانى به دست ما رسيده است. نخست به ذكر چند روايت كه از طريق اهل سنّت از پيامبر اكرم(ص) رسيده است مى‏پردازيم و سپس اخبار شيعه را در زمينه شفاعت بررسى مى‏كنيم.

اخبار اهل سنّت‏

قال رسول الله(ص): «شفاعتى نائلة ان شاء الله من مات و لا يشرك بالله شيئاً؛ از شفاعت من – اگر خداوند بخواهد – آن كس برخوردار خواهد شد كه بميرد در حالى كه هيچ گونه شائبه شركى نسبت به خداوند در دلش نباشد.»
قال رسول الله(ص): «قوله تعالى: عسى ان يبعثك ربّك مقاماً محمودا؛(12) هو المقام الذى اشفع لامتى فيه؛ منظور از «مقام محمود» در آنجا كه خداوند مى‏فرمايد: «اميد است كه خداوند تو را براى مقام محمود برگزيند» مقامى است كه من در آن براى امتم شفاعت مى‏كنم».
قال رسول الله(ص): «يشفع يوم القيامة الانبياء ثم العلماء ثم الشهداء؛ در آن روز نخست انبياء، پس از آن علما و سپس شهداء، گنهكاران را شفاعت مى‏كنند».

اخبار شيعه(13)

قال رسول الله(ص): «ثلاثة يشفعون الى الله فيشَّفعون: الانبياء، ثم العلماء ثم الشهداء؛ سه گروهند كه در نزد خداوند براى گنه‏كاران شفاعت مى‏كنند و شفاعتشان مورد قبول واقع مى‏شود: نخست انبيا، سپس علما، پس از آن شهداء».(14)
قال رسول الله(ص): «انما شفاعتى لاهل الكبائر من امتى؛ شفاعت من فقط براى كسانى از امتم مى‏باشد كه مرتكب گناهان كبيره شده‏اند.»
قال اميرالمؤمنين(ع): «لنا شفاعة و لاهل مودّتنا شفاعة؛ اميرالمؤمنين (در ضمن حديثى) فرمودند: براى ما و نيز براى اهل مودّت و دوستى ما حق شفاعت وجود دارد.»
قال الصادق(ع): «من انكر ثلاثة اشياء فليس من شيعتنا، المعراج والمسألة فى القبر والشفاعة؛ امام صادق(ع) فرمودند: هر كس منكر سه چيز شود از شيعيان ما محسوب نمى‏شود: معراج پيامبر، سؤال در قبر و مسئله شفاعت.»
قال الصادق(ع): «نمجّد ربّنا، و نصلّى على نبيّنا، و نشفع لشيعتنا فلايردّنا ربّنا؛ امام صادق(ع) فرمود: ما پروردگارمان را تمجيد مى‏كنيم و بر پيامبرمان درود و سلام مى‏فرستيم، و براى شيعيانمان شفاعت مى‏كنيم، و خداوند نيز درخواست ما را ردّ نمى‏كند.»
قال الرضا(ع): «من كذب بشفاعة رسول الله(ص) لم تنله؛ هر كس شفاعت رسول خدا(ص) را تكذيب نمايد مشمول آن نخواهد شد.
با توجه به آيات متعدد قرآنى و روايات فراوانى كه از شيعه و اهل سنت در زمينه شفاعت وجود دارد، انكار و تشكيك در آن هرگز براى اهل تحقيق و انصاف ممكن نيست.

جمع بندى روايات در باب شفاعت‏

آن چه از روايات در اين جا ذكر گرديد، تعداد كمى از روايات متعددى است كه در زمينه شفاعت به معناى گسترده آن به ما رسيده است. ما در اين جا براى رعايت اختصار از ذكر بقيه روايات اين باب كه در كتب احاديث آمده است خوددارى مى‏كنيم و با جمع بندى جامع از مجموع روايات به دست آمده، معانى گوناگون و اصطلاح «شفاعت» در لسان شرع را نيز بيان مى‏كنيم:
به طور كلى مى‏توان اين روايات را به سه دسته تقسيم كرد:
دسته اوّل: رواياتى است كه شفاعت را به پيامبر اسلام(ص) و اهل بيت شان، مؤمنين و يا گروه‏هاى خاص ديگر مثل انبيا، علما و شهدا نسبت مى‏دهند و در بعضى از روايات آمده است كه همسايه نيز درباره همسايه شفاعت مى‏كند.(15)
دسته دوم: رواياتى است كه شفاعت را به بعضى از اعمال نسبت مى‏دهند. به عنوان مثال در روايتى شفاعت به «رحم و امانت‏دارى» نسبت داده شده است.(16)
دسته سوم: رواياتى است كه مفادشان اين است كه همه مردم (ظاهراً بدون استثناء) در قيامت نيازمند شفاعت پيامبر اكرم(ص) مى‏باشند.(17)
اگر بخواهيم معناى عام و جامعى براى شفاعت – با توجه به گونه‏هاى مختلف آن – ارائه دهيم، بهتر اين است كه بگوييم: «شفاعت همان واسطه شدن در درگاه الهى است» و اين گروه‏ها، اشخاص و يا افعالى كه در روايات به عنوان «شفيع» مطرح مى‏شوند، هر يك به نوبه خود مجرايى از مجارى فيض بارى تعالى هستند و وسائط و كانال‏هاى جريان لطف و رحمت خداوندى به شمار مى‏روند يعنى همان گونه كه هر يك از فيوضات الهى سبب و مجراى خاصى دارد، فيض شفاعت الهى نيز سبب و كانال خاصى دارد.

توضيح مطلب‏

اگرچه سراسر وجود و هستى ما از آن خداست، و در هر لحظه غرق در درياى فيض الهى هستيم؛ امّا خداى تعالى فيوضات خاصى دارد كه شامل حال همه افراد نمى‏شود. بلكه متوقّف بر اعمال و افعال اختيارى‏اى است كه هر كس موفق به انجام آن اعمال گردد از آن فيوضات بهره‏مند مى‏شود. هم چنين با توجه به تفاوت و اختلافى كه بين اين افعال – به عنوان اسباب تحصيل آن فيض‏ها – وجود دارد، خود اين فيض‏ها نيز مختلف مى‏شود. به گونه‏اى كه فيض خاصى كه از راه انجام يك فعل معيّن عايد انسان مى‏شود با فيض خاص عمل ديگر تفاوت دارد و اين دو قابل جانشينى و تبديل نيستند. به عنوان مثال فيض و ثوابى كه از راه «صدقه» به انسان مى‏رسد، ممكن نيست كه از راه ديگرى كسب شود. و هر يك از اعمال نيك و صالح ديگر نيز سبب فيض خاصى هستند كه اين فيض‏هاى خاص جز از راه انجام فعل اختيارى خاص خودشان حاصل نمى‏شود. براين اساس مى‏توان گفت حتى ملائكه الهى نيز كه موجوداتى تام التجرد بوده و جميع كمالات ممكنه نوع خود را بالفعل داراست از آن جا كه در كارهاى خود مختار نيستند، نمى‏توانند لذّت خاصى را كه از راه انجام يك فعل اختيارى براى ما قابل درك است ادراك كنند.
هدف از اين توضيحات اين است كه بگوييم: شفاعت نيز همچون ساير فيوضات حق تعالى سبب و مجراى خاصى دارد، اگر اين سبب فراهم نشود اين فيض هرگز به كسى نخواهد رسيد، و اين اسباب نيز هم‏چون ساير اسبابِ فيض‏هاى الهى جز از راه افعال اختيارى قابل تحصيل نيست.

پاسخ به دو سؤال:

حال با توجه به مطالب مذكور پاسخ دو شبهه از شبهاتى كه در زمينه شفاعت مطرح شده است روشن مى‏شود.
از آن جا كه پاسخ اين دو شبهه ارتباط مستقيم با مطالب مذكور دارد، لذا اين دو شبهه را در اين جا مطرح كرده و پاسخ مى‏دهيم و پاسخ شبهات ديگر را در جاى خود پاسخ مى‏دهيم.
سؤال اول: آيا شفاعت به معناى تحت تأثير قرار گرفتن خداوند در برابر ديگرى – يعنى شفيع – نيست؟ چرا كه اگر بگوييم در مسأله شفاعت مؤثر حقيقى تنها و تنها خداست، بنابراين درخواست شفيع هيچ اثرى نداشته و شفاعت بى‏معناست؛ و اگر بگوييم ديگرى نيز در افاضه اين فيض الهى از ناحيه خداوند مؤثر است، مستلزم تأثر و انفعال خداوند است!
سؤال دوم: آيا شفاعت كردن شفيع براى رفع عقاب از كسى است كه مستحق عقاب است و آيا پذيرش اين شفاعت از جانب خداوند به اين معنا نيست كه رحمت و لطف و مهربانى شفيع بيشتر و بالاتر از رحمت و لطف خداوند است؟

پاسخ سؤال اول:

با توجه به اين كه گفتيم شفاعت نيز فيضى از فيوضات خداوندى است بنابراين روشن است كه منشأ اصلى و حقيقى اين فيض شفيع نيست، هرچند كه او تنها و تنها به عنوان كانال و فيض خاص الهى در رسيدن آن به انسان مدخليت دارد. يعنى فيض شفاعت تنها و تنها از آن خداست؛ اما خود او كانال خاصى، مانند: پيامبران، ائمه، شهدا، علما و… را براى اين فيض قرار داده است كه اين فيض جز از اين مجارى قابل تحصيل نيست، بنابراين در عين حالى كه اين وسائط در شفاعت مؤثرند، هرگز اين مطلب به معناى متأثر شدن و انفعال پذيرى خداوند نيست.

پاسخ سؤال دوم:

از پاسخ سؤال قبلى پاسخ اين سؤال نيز روشن مى‏شود يعنى وقتى روشن شد كه فيض و رحمت تنها از ناحيه خداست، و اين شفعا و وسائط تنها نقش مجرا و واسطه دارند؛ بنابراين هرگز چنين نيست كه رحمت و مهربانى شفيع بيشتر از خداوند باشد،بلكه اين رحمت بى‏منتهاى اوست كه باعث شده بابى به نام «شفاعت» به عنوان آخرين مرحله بهره مندى از فيض الهى گشوده گردد تا از اين طريق نيز افراد بيشترى مشمول فيض و رحمت او واقع شوند.

شرايط شفاعت‏

هرچند مسئله شفاعت از اصول مسلّم و قطعى اسلام است، اما تابع شرايط و مقتضيات خاص و ويژه‏اى است، كه از لابلاى مباحث گذشته تا حدودى مى‏توان اين شرايط را به دست آورد، اين شرايط را به صورت خلاصه ذكر مى‏كنيم:
1 – اذن الهى: چنان كه در بسيارى از آيات قرآن كريم مشاهده كرديم، يكى از شرايط اساسى و اصلى شفاعت اين است كه به اذن الهى باشد. بنابراين چنين نيست كه هر كس بتواند در مورد هر كس كه بخواهد شفاعت كند:
«رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الرحْمَنِ لا يَمْلِكُونَ مِنْهُ خِطَابًا».(18)
2 – رضايت خدا نسبت به شفيع: علاوه بر اين كه اصل شفاعت بايستى با اذن الهى باشد، شخص شفيع نيز بايستى از كسانى باشد كه خداوند شفاعت آنان را مى‏پذيرد. با توجه به اين شرايط نيز نمى‏توان از هر كسى توقع شفاعت داشت وهر كس نمى‏توانند مدّعى حق شفاعت شود.
3 – رضايت خدا نسبت به فرد مورد شفاعت: در مسئله شفاعت، رضايت خداوند نسبت به شفاعت شوندگان نيز شرط است. يعنى چنين نيست كه فيض شفاعت بدون استثنا نصيب هر كس شود، بلكه – چنان كه اشاره نموديم – اسباب و ملاك خاصى دارد كه هر كس اين ملاك را تحصيل كرده باشد، مشمول شفاعت شفاعت كنندگان قرار مى‏گيرد و در غير اين صورت از اين فيض محروم خواهد بود.
از آيات و روايات شفاعت مى‏توان بعضى از شرايط شفاعت شوندگان را كه موجب رضايت خداوند نسبت به شفاعت در حق آنان مى‏گردد به دست آورد، مانند شرائط «ايمان»، «اقامه نماز» «پرداخت زكات» و «اعتقاد به معاد» كه از آيات زير به دست مى‏آيد:
«فِي جَنَّاتٍ يَتَسَاءلُونَ * عَنِ الْمُجْرِمِينَ * مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ * قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ *وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ * وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ * وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ * حَتَّى أَتَانَا الْيَقِينُ * فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ؛ بهشتيان در بهشت از مجرمين سؤال مى‏كنند كه چه كرديد كه اينك گرفتار عذاب دوزخ شديد؟
دوزخيان پاسخ مى‏دهند، ما از نمازگزاران نبوديم، و با پرداخت زكات دستگيرى از مسكينان نكرديم، و همواره عمر خويش را با اهل باطل به بطالت گذرانديم، و روز جزا و قيامت را دروغ مى‏پنداشتيم، تا اين كه ناگاه مرگ گريبان ما را گرفت و برايمان يقين حاصل شد. [اما اينان بايد بدانند كه‏]، با اين وضع، شفاعت شافعان در روز رستاخيز هرگز شامل حال آنها نمى‏شود.(19)
به طور كلى بايد سنخيّتى بين شفاعت‏كنندگان و شفاعت شوندگان وجود داشته باشد تا شفاعت مؤثر باشد، اما اگر زنگارهاى سياهى و پليدى و گناه آنقدر زياد باشد كه به طور كلى سنخيّت بين دو گروه از بين رفته باشد، شفاعت هيچ اثرى نخواهد داشت (بايد آهن باشد تا آهن ربا، جذب كند ولى اگر زنگار تمام روى آهن را بپوشاند، آهن‏ربا آن را جذب نخواهد كرد).

پى‏نوشت‏ها: –

1) عن النبى(ص): «ادّخرتُ شفاعتى لاهل الكبائر من امتى؛ شفاعتم را براى ارتكاب كنندگان گناهان كبيره از امتم ذخيره كردم». (بحارالانوار، ج‏8، ص‏37 – 40).
2) بعضى از شب را بيدار و متهجد باش و نماز شب را به جاى آر، باشد كه خدايت تو را به مقام محمود مبعوث گرداند. (اسراء/79)
3) سوره ضحى، آيه‏5.
4) سوره يونس، آيه‏18.
5) سوره زمر، آيه‏3.
6) سوره انعام، آيه‏7.
7) سوره بقره، آيه‏255.
8) سوره يونس، آيه‏3.
9) سوره طه، آيه‏109.
10) سوره مريم، آيه‏87.
11) سوره انبياء، آيه‏28.
12) سوره اسراء، آيه‏79.
13) بحارالانوار، ج‏8، ص‏29 – 63.
14) بحارالانوار، ج‏8.
15) بحارالانوار، ج‏8، ص‏34 – 40، ح‏21، ص‏42، ح‏35.
16) بحارالانوار، ج‏8، ص‏43، ح‏39.
17) بحارالانوار، ج‏8، ص‏48، ح‏51، ص‏42، ح‏31، ص‏38، ح‏10.
18) سوره نبأ، آيه‏37.
19) سوره مدثر، آيات 48 – 40.

 

 

نظر دين درباره دنيا

آية الله شهيد مرتضى مطهرى‏

روز شهادت استاد شهيد مرتضى مطهرى و روز معلم گرامى باد

موضوع بحث، «دنيا از نظر دين است». البته ما تنها از نظر دين اسلام بحث مى‏كنيم، مخصوصاً نظر ما به منطقى است كه قرآن كريم در اين باب پيش گرفته است، اين منطق لازم است روشن شود، زيرا متداول‏ترين مطلبى كه به عنوان موعظه و نصيحت از زبان دين گفته مى‏شود همان‏هاست كه تحت عنوان مذمّت دنيا و بدى دنيا و توصيه ترك دنيا و رها كردن آن گفته مى‏شود. هر كسى مى‏خواهد واعظ بشود و مردم را موعظه كند، اول مطلبى كه به ذهنش مى‏رسد: اين است كه برود جمله‏هايى شعر يا نثر در مذمّت دنيا و پيشنهاد ترك دنيا ياد بگيرد، به همين جهت به اندازه‏اى كه اين مطلب به گوش مردم خورده هيچ مطلب ديگر به گوششان نخورده است.
اين مطلب با تربيت و اخلاق مردم و نوع توجهى كه بايد به مسائل زندگى داشته باشند مربوط است، از اين نظر در درجه اول اهميت است. اگر به طرز خوب و معقولى تفسير شود، در تهذيب اخلاق و عزّت نفس و بلندى نظر و خوشبختى فردى و حسن روابط اجتماعى مردم مؤثّر است، و اگر به طرز نامطلوبى تفسير شود موجب تخدير و بى‏حس كردن اعصاب و بى‏قيد كردن آنها و سر منشأ همه نوع بدبختى و بى‏چاره‏گى‏هاى فردى و اجتماعى خواهد شد.

تفسير غلط از زهد و ترك دنيا

از قضا تدريجاً جانب تفسير دوم چربيده، مواعظ و نصايحى كه تدريجاً به شعر يا نثر در اين زمينه پيدا شده غالباً به شكل دوم است و اثر تخدير و بى‏حس كردن را دارد و اين دو علت دارد: يكى نفوذ برخى افكار و فلسفه‏هايى كه پيش از اسلام بوده و مبتنى است بر بد بينى به هستى و جهان و گردش روزگار و بر شريّت آنچه در اين جهان است كه در اثر اختلاط ملت‏هاى اسلامى در ميان مسلمين شايع شده است. ديگر حوادث تاريخى ناگوار و علل اجتماعى خاصى كه در طول چهارده قرن در محيط اسلامى رخ داد و طبعاً مولّد بدبينى و بى‏علاقه‏گى و شيوع فلسفه‏هاى مبنى بر بدبينى گرديده است.
حالا مستقيماً بايد ببينيم منطق قرآن در اين زمينه چيست؟ آيا مى‏توان همين فلسفه بدبينى را از قرآن استخراج كرد؟ يا اين كه در قرآن چنين مطلبى يافت نمى‏شود؟

زهد در قرآن‏

در قرآن كريم در عين اين كه از دنيا به عنوان يك زندگانى فانى كه قابل نيست انسان آن را منتهاى آرزو و آخرين مقصد قرار دهد ياد شده: «اَلمالُ والبَنون زِينَة الحيوةِ الدّنيا والباقِيات الصّالِحات خَير عِندَ ربِّكَ ثواباً وَ خيرُ املاً»1 يعنى ثروت و فرزندان رونق همين زندگانى دنيا هستند و اما اعمال صالحى كه باقى مى‏ماند بهتر است از لحاظ پاداش پروردگار و از لحاظ اين كه انسان به آنها دل ببندد.
قرآن با اين كه دنيا را به عنوان اين كه غايت آمال و منتهاى آرزو باشد قابل و لايق براى بشر نمى‏داند، در عين حال نمى‏گويد: كه موجودات و مخلوقات از آسمان و زمين و كوه و دريا و صحرا و نبات و حيوان و انسان با همه نظاماتى كه دارند و گردش‏ها و حركت‏ها كه مى‏كنند زشت است، غلط است، باطل است. بلكه بر عكس اين نظام را نظام راستين و حق مى‏داند و مى‏گويد: «وَ ما خَلَقْنا السّموات والاَرضَ وَ ما بَينَهُما لاعبين»2 ما آسمان‏ها و زمين و آن‏چه ميان آنهاست به قصد بازى نيافريده‏ايم. قرآن كريم به موجودات و مخلوقات عالم از جماد و نبات و حيوان قسم مى‏خورد: «والشّمس وَ ضُحيها والقَمرِ إذا تَليها».3 «والتّينِ والزَّيتون و طورِ سينينَ و هذا البَلَدِ الاَمينِ»4 «وَالعادِياتِ ضَبْحاً * فالمورياتِ قَدحاً».5 «وَ نَفسٍ و ما سَواها * فَالهَمها فُجورها و تقواها»6 قرآن مى‏فرمايد «ما تَرى فى خَلقِ الرّحمن مِن تفاوتٍ فارجِعِ البَصَر هَل تَرى مِن فُطورٍ».7
اساساً بدبينى به خلقت و آفرينش و به گردش و نظام عالم با فلسفه اسلام يعنى با هسته مركزى فلسفه اسلام كه توحيد است سازگار نيست، اين گونه نظريه‏ها يا بايد بر ماترياليسم و ماديّت و انكار مبدأ حقِ حكيمِ عادل مبتنى باشد، و يا بر اساس ثنويت و دوگانگى وجود و هستى، همان طورى كه در برخى فلسفه‏ها يا آيين‏ها به دو اصل و دو مبدأ براى هستى معتقد شده‏اند: يكى را مبدأ خيرات و نيكى‏ها و ديگرى را مبدأ شرور و بدى‏ها دانسته‏اند.
اما در دينى كه بر اساس توحيد و اعتقاد به خداى رحمن و رحيم و عليم و حكيم بنا شده جايى براى اين افكار باقى نمى‏ماند، همان طورى كه در آيات زيادى تصريح شده است.
آن چه به عنوان فنا و زوال دنيا و تشبيه به گياهى كه «در اثر باران از زمين سر مى‏زند» و بعد رشد مى‏كند، سپس زرد و خشك مى‏شود، تدريجاً از بين مى‏رود گفته شده، در حقيقت براى بالابردن ارزش انسان است كه انسان نبايد غايت آمال و منتهاى آرزوى خود را امور مادى و آن چه از شؤون امور مادى است قرار دهد، ماديات دنيا ارزش اين را ندارد كه هدف اعلى باشد. اين جهت ربطى ندارد به اين كه ما دنيا را در ذات خودش شر و زشت بدانيم.
به همين جهت است كه هيچ كس از دانشمندان اسلامى ديده نشده كه آن سلسله از آيات را به عنوان بدبينى به خلقت و گردش روزگار توجيه كرده باشد.

آيا علاقه به دنيا مذموم است؟

تفسير و توجيهى كه از طرف بعضى براى آن آيات شده يكى اين است كه گفته‏اند: منظور اين آيات بدى خود دنيا نيست، زيرا خود دنيا عبارت است از همين اعيان و اشياى زمينى و آسمانى و هيچ يك از اينها بد نيست، اينها همه آيات حكمت و قدرت پروردگارند و نمى‏توانند بد بوده باشند، آن چيزى كه بد و مذموم است محبت و علاقه به اين امور است محبت دنيا و علاقه به دنيا بد است، نه خود دنيا. همان طورى كه مى‏دانيم در زمينه مذمّت و تقبيح محبت دنيا آن قدر به شعر و نثر گفته شده است كه از حدّ احصا خارج است.
اين تفسير خيلى شايع است، از غالب اشخاص كه شما بپرسيد معناى بدى دنيا چيست خواهند گفت: معنايش اين است كه محبت دنيا بد است و الاّ خود دنيا كه بد نيست اگر بد بود خداوند خلق نمى‏كرد.
اگر دقت بكنيم اين تفسير – هر چند خيلى معروف و مشهور است و خيلى مسلم فرض شده – بى‏اشكال نيست، و با بيانات خود قرآن وفق نمى‏دهد.
زيرا … بايد ببينيم آيا علاقه‏اى كه بشر به دنيا دارد علاقه فطرى و طبيعى است يعنى در نهاد بشر و غريزه بشر اين علاقه گذاشته شده؟ يا بعدها در اثر عوامل خاصى مثلاً به حكم عادت و تلقين يا ساير عوامل در بشر پيدا مى‏شود؟ مثلاً پدران و مادران به فرزندان، و فرزندان به والدين خود علاقه و محبت دارند، مرد و زن هر كدام به جنس مخالف خود علاقه دارند. هر كسى به مال و ثروت علاقه دارد، به محبوبيت و احترام علاقه دارد، به خيلى چيزهاى ديگر علاقه دارد.

اين علاقه‏ها آيا فطرى و طبيعى هر كس است يا مصنوعى است و در اثر سوء تربيت پيدا مى‏شود؟

بدون شك اين علايق، طبيعى و فطرى است و در اين صورت چگونه ممكن است بدو مذموم باشد، و وظيفه انسان اين باشد كه اين علايق را از خود دور بكند. همان طور كه مخلوقات و موجودات بيرون از وجود انسان هيچ كدام را نمى‏توان گفت شر است و خالى از حكمت است، و همان طور كه اعضا و جوارح بدن انسان هيچ كدام بى‏حكمت نيست، يك رگ ريز، يك عضو كوچك، يك مو در بدن انسان يا حيوانى يافت نمى‏شود كه زايد و بى‏حكمت بوده باشد، همين طور هم در قوا و غرايز و اعضاى روحى انسان، در ميل‏ها و رغبت‏هاى انسان هيچ ميل و رغبت و علاقه‏اى طبيعى و فطرى نيست كه بى‏حكمت باشد، هدف و مقصدى نداشته باشد؛ همه اينها حكمت دارد؛ علاقه به فرزند، علاقه به پدر و مادر، علاقه به همسر، علاقه به مال و ثروت، علاقه به پيش افتادن و تقدّم، علاقه به احترام و محبوبيت همه اينها حكمت‏هاى بزرگى دارد كه بدون اينها اساس زندگى بشر از هم پاشيده مى‏شود.

به علاوه خود قرآن كريم همين محبت‏ها را به عنوان نشانه‏هاى حكمت پروردگار ذكر مى‏كند؛ مثلاً در سوره روم در رديف اين كه خلقت بشر و خواب و بعضى چيزهاى ديگر را از آيات و نشانه‏هاى حكمت و تدبير خداوند ذكر مى‏كند، مى‏فرمايد: «وَ مِن آياتِه ان خَلَقَ لَكُمْ مِنْ اَنفسِكُم اَزواجاً لِتَسكُنوا اِلَيها وَ جَعَلَ بَيْنَكُم مَوَدَّة و رَحمةً اِنّ فِى ذلِك لآياتٍ لِقَومٍ يَتَفَكّرونَ»8 يعنى يكى از نشانه‏هاى پروردگار آن است كه از جنس خود شما آدميان براى شما جفت و همسر آفريد و ميان شما مودّت و محبّت ايجاد كرد، و در اين حقيقت، نشانه‏ها از تدبير و تسخير و حكمت پروردگار است براى كسانى كه در اين مسائل فكر كنند.
اگر محبت همسر بد مى‏بود، در اين آيه به عنوان يكى از نشانه‏ها و آثار حكمت و تدابير حكيمانه خداوند ذكر نمى‏شد.
مسلّماً اين علاقه در طبيعت مردم نهاده شده، و خيلى واضح است كه اين علايق مقدمه و وسيله‏اى است براى اين كه امور جهان نظم و گردش منظّم خود را داشته باشد، اگر اين علايق نبود نه نسل ادامه پيدا مى‏كرد و نه زندگى و تمدن پيش مى‏رفت و نه كار و كسب و حركت و جنبشى در كار بود بلكه بشرى در روى زمين باقى نمى‏ماند.

راه حل‏ها

اين دو تفسير و دو نظر درباره دنيا، يكى نظر كسانى كه عالم دنيا را بالذات عالم شر و فساد و تباهى مى‏دانند، و يكى نظر كسانى كه خود دنيا را خوب مى‏دانند اما علاقه و محبت به دنيا را بد مى‏دانند.
اما آنها كه به تمام دنيا و هستى با نظر بدبينى نگاه مى‏كنند و هستى و حيات را شرّ و تباهى مى‏دانند راه چاره و راه حلى هم براى سعادت بشر و نجات او از بدبختى ندارند مگر پوچى‏گرايى و خودكشى، سخيف‏ترين سخنان همين سخن است و بدبخت‏ترين مردم دنيا هم همين اشخاص هستند. اينها به قول «ويليام جيمز» مانند موشى كه در زير تله جير جير مى‏كند بايد آه بكشند و ناله كنند.
ولى آنهايى كه گفته‏اند خود دنيا بد نيست علاقه به دنيا بد است، مى‏گويند چنين نيست كه بايد سوخت و ساخت، راه حل براى سعادت بشر و نجات او از بدبختى اين است كه با اين علاقه‏ها مبارزه و ريشه آنها كنده شود. آن وقت انسان از چنگال شرور رهايى مى‏يابد و شاهد سعادت را در آغوش مى‏گيرد.
در جواب اين گروه بايد گفت: گذشته از اين كه قوا و ميل‏ها و رغبت‏هاى طبيعى و فطرى كه در روح است طبق يك نظر فلسفى دقيق – كه اخيراً روان‏شناسى هم آن را تأييد كرده – قابل قلع و قمع كردن و ريشه‏كن كردن نيست و حداكثر اين است كه در اثر رياضت‏ها و مجاهدت‏ها پس رانده شود و به شعور باطن بگريزد و بعداً احياناً به صورت خطرناكى از مجراى ديگرى بروز و ظهور كند و توليد بيمارى‏هاى روحى و عصبى بنمايد؛ قطع نظر از اين جهت، قطع ريشه علايق صد در صد بر ضرر بشر است، درست مثل اين است كه عضوى از اعضاى او را (دست يا پا يا چشم، يا بينى را) قطع كنند.
هر قوه و غريزه‏اى نيرويى است در وجود انسان و براى ايجاد حركتى و كارى در وجود انسان گذاشته شده، لغو و عبث در خلقت نيست، به چه جهت بايد مركز اين نيرو را خراب كرده و از بين برد؟!

منطق قرآن‏

آن چيزى كه از قرآن كريم استفاده مى‏شود اين نيست كه اساساً علاقه و محبت به كائنات بد است، و راه چاره هم اين تعيين نشده كه علايق و محبت‏ها را بايد سركوب كرد. آن مطلب، مطلب ديگرى است و راه چاره هم غير اين است.
آن چه قرآن آن را مذموم مى‏شمارد علاقه به معناى بسته بودن و دل‏خوش بودن و قانع بودن و رضايت دادن به امور مادى دنيوى است، قرآن مى‏فرمايد: «المال والبَنون زِينة الحيوةِ الدّنيا والباقياتُ الصّالحات خَير عِندَ ربّك ثواباً وَ خَير املا»9 يعنى ثروت و فرزندان مايه رونق زندگى همين دنياست، و اما اعمال صالح كه باقى مى‏مانند از نظر پاداش الهى و از نظر اين كه انسان آنها را هدف و ايده‏آل قرار دهد بهترند. پس سخن در هدف و ايده‏آل و كمال مطلوب است.
قرآن كريم اهل دنيا را اين طور وصف مى‏كند: «الّذين لايَرجُونَ لِقاءَنا وَ رَضُوا بِالحيوةِ الدّنيا وَ اِطْمانّوا بِها والّذينَ هُم عَنْ آياتِنا غافُلون».10
آنهايى كه اميدوار به ملاقات ما نيستند و رضايت داده‏اند به زندگى دنيا و به آن آرام گرفته‏اند و آنها كه از آيات ما غافلند. در اين آيه سخن از مذموم بودن و رضايت دادن و قانع شدن و آرام گرفتن به ماديات است، اين وصف اهل دنيا است به معناى مذموم آن.
يا مى‏فرمايد: «فَاعْرِضْ عَنْ مَن تَولى عَنْ ذِكرِنا وَ لَمْ يُرد الاّ الحيوة الدّنيا ذلك مبلَغهُم مِن العِلم»11 يعنى رو بگردان از آنها كه به قرآن پشت كرده‏اند و جز زندگى دنيا نمى‏خواهند و حدّ علمى و سطح فكرى آنها همين قدر است. باز هم سخن درباره افرادى است كه جز دنيا هدف و مطلوبى ندارند و سطح فكرشان از ماديات بالاتر نيست.
يا مى‏فرمايد: «زيّن للناس حُبّ الشّهوات مِن النّساء والبنينَ والقناطير المقنطرةِ مِن الذّهبِ والفضّةِ والخَيل المسوّمَةِ والانعامِ والحرثِ ذلك مَتاع الحيوة الدنيا»12 علاقه به شهوات از قبيل زن و فرزندان و طلا و نقره و اسبان عالى و چهارپايان و كشت و زرع در نظر اينها جلوه كرده است، اينها كالاى دنيا است، و عاقبت نيك با خدا است. در اين آيه نيز سخن از صرف ميل و رغبت طبيعى نيست، سخن در اين است كه محبت به مظاهر شهوت در نظر بعضى از مردم زينت داده شده و بزرگ‏تر و زيباتر از آن چه كه هست جلوه داده شده و افراد را به خود مشغول و مفتون كرده است و به صورت كمال مطلوب درآمده است. يا مى‏فرمايد: «ارضيتم بالحيوة الدّنيا مِن الآخرةِ فَما مَتاع الحيوةِ الدّنيا فى الآخرةِ الاّ قليلٌ»13 آيا به دنيا به عوض آخرت رضايت داده‏ايد؟ دنيا نسبت به آخرت جز اندكى نيست.
همه اينها انتقاد از دل‏خوشى و رضايت و قناعت به علايق دنيوى است.
فرق است بين علاقه به مال و فرزند و ساير شؤون زندگى دنياوى و بين قانع بودن و رضايت دادن و غايت آمال قرار دادن اينها. وقتى كه نقطه هدف، جلوگيرى از انحصار و محدود شدن بشر به علائق مادى باشد راه چاره سركوب كردن و قطع و بريدن علايق طبيعى مادى و منهدم كردن اين نيروها نيست، بلكه راه چاره آزاد كردن و به كار انداختن يك سلسله علايق ديگرى است در بشر كه آنها بعد از علايق جسمى پيدا مى‏شوند و احتياج به تحريك و احيا دارند.
پس در حقيقت تعليمات دينى براى بيدار كردن شعورهاى عالى‏ترى در انسان است و آن شعورها در غريزه و فطرت بشر هستند، و چون عالى‏ترند و از مقام عالى انسان سرچشمه مى‏گيرند ديرتر بيدار مى‏شوند و احتياج به تحريك و احيا و بيدار كردن دارند، آن شعورها مربوط به معنويات است.
هر علاقه‏اى چشمه‏اى است از روح انسان كه باز مى‏شود و جارى مى‏گردد. مقصود دين، بستن چشمه‏هاى محسوس مادى نيست، مقصود باز كردن و كوشش براى جارى ساختن چشمه‏هاى ديگر است، يعنى چشمه‏هاى معنويات، و يا به عبارت ديگر هدف، محدود كردن و كم كردن نيروهاى محسوس از آن مقدار كه در متن خلقت به دست حكمت پروردگار آفريده شده نيست، بلكه هدف آزاد كردن يك سلسله نيروهاى معنوى است كه احتياج به آزاد شدن دارد. با يك مثال ساده مطلب را توضيح مى‏دهيم:
انسان فرزندى دارد و او را به مدرسه مى‏فرستد، وقتى كه مى‏بيند آن بچه تمام علاقه و همتش به بازى و شكم خوارگى است ناراحت مى‏شود و او را مورد عتاب قرار مى‏دهد، او را بازى‏گوش و شكم‏خواره مى‏خواند، و با اين عناوين او را ملامت مى‏كند، زيرا ميل دارد كه در آن بچه علاقه به درس و كتاب و خواندن و نوشتن پيدا بشود؛ اين علايق طبعاً از علاقه به بازى و خوراك ديرتر در بچه پيدا مى‏شود، به علاوه احتياج دارد به تحريك و تشويق، غريزه علم در هر بشرى هست در عين حال بايد آن را تحريك كرد.
ولى اين دليل نيست كه پدر مى‏خواهد فرزندش اساساً رغبتى به بازى و رغبتى به غذا و استراحت نداشته باشد، اگر روزى احساس كند كه ميل به بازى يا به غذا از بچه سلب شده فوق‏العاده ناراحت مى‏شود و آن را دليل بر يك نوع بيمارى مى‏گيرد و به طبيب مراجعه مى‏كند، زيرا مى‏داند بچه سالم در عين حال كه بايد به مدرسه و كتاب علاقه داشته باشد، بايد نشاط داشته باشد و به موقع بازى كند، به موقع غذا بخورد، پس وقتى كه پدر فرزند را به عنوان بازى گوش يا شكمو ملامت مى‏كند در حقيقت از حصر و انحصار علاقه او به بازى يا خوردن نالان است.

ريشه اين منطق در جهان بينى اسلامى‏

اين منطق كه قرآن كريم درباره دنيا و منع حصر علايق به دنيا و ماديات دارد به سبب يك نوع نگرش قرآن است درباره جهان و درباره انسان. قرآن كريم از نظر جهان، نشأت وجود را منحصر به نشئه مادى و دنياوى نمى‏داند، با اعتراف به عظمت اين دنيا در درجه‏اى كه هست به نشئه ديگر كه بسى عظيم‏تر و وسيع‏تر و فسيح‏تر است قائل است، نشئه دنيا در برابر او چيزى به شمار نمى‏رود! و از نظر انسان مى‏گويد زندگانى منحصر به نشئه دنيا نيست، در نشئه آخرت هم حياتى دارد، پس قهراً انسان در نظر قرآن با اين كه از ميوه‏هاى درخت همين دنيا است، دامنه وجود و حياتش تا ماوراء دنيا هم گسترده شده، قهراً اين انسان با اين اهميت نبايد هدف نهايى خود را دنيا و ماديات قرار دهد، خود را به دنيا بفروشد على (ع) مى‏فرمايد: «وَ لبئس المتجران ترى الدّنيا لنفسِكَ ثَمناً» بد معامله‏اى است كه خود را به دنيا بفروشى.
پس همان طورى كه يك فصل از فصول جهان بينى و فلسفه قرآنى؛ يعنى فصل توحيد چنان كه در آغاز سخن عرض كردم اجازه نمى‏دهد كه ما با چشم بدبينى به دنيا و جهان محسوس نگاه كنيم، يك فصل ديگر از فصول جهان شناسى و فلسفه قرآنى ايجاب مى‏كند كه هدف اعلى و غايت آمال انسان بالاتر از دنيا و ماديات باشد، و آن فصل، فصل معاد و انسان است.

اخلاق و دنيا پرستى‏

گذشته از اينها يك فصل ديگر هم در اسلام هست كه آن نيز ايجاب مى‏كند كه از اهميت دادن به ماديات كاسته شود و آن فصل تربيت و اخلاق است، اين قسمت را ساير مكاتب تربيتى هم قبول دارند كه براى تربيت اجتماعى بشر و براى آمادگى بشر براى زندگى اجتماعى بايد كارى كرد كه افراد، هدف و ايده‏آل معنوى داشته باشند و به ماديات حرص نورزند، آتش حرص و طمع هر اندازه تيزتر بشود موجب عمران و آبادى اجتماع كه نمى‏شود سهل است، موجب خرابى و ويرانى اجتماع هم مى‏گردد.
از نظر سعادت يك فرد هم هر چند نبايد افراط كرد و مانند برخى از فلاسفه گفت كه سعادت و خوشى در ترك همه چيز است اما بدون شك طبع مستغنى و بى‏اعتنا يكى از شرايط اوليه سعادت است.
اين جا به يك توضيح ديگر نيازمنديم. ممكن است كسى تصور كند كه از آن چه گفتيم كه منظور جلوگيرى از انحصار و محدود شدن علايق بشر به ماديات است، اين توهّم پديد آيد كه بايد هم خدا را دوست داشت و هم دنيا را، هم ماده را كمال مطلوب قرار داد و هم معنا را يعنى نوعى شرك. خير، منظور اين نيست. منظور اين است كه انسان يك سلسله عواطف و دلبستگى‏هاى طبيعى به اشيا دارد كه اينها بر اساس حكمت‏هايى در انسان آفريده شده و همه انبيا و اوليا از اين گونه عواطف بهره‏مند بوده‏اند و خداوند را بر آنها شكر مى‏كرده‏اند و اينها نه قطع شدنى است و نه فرضاً قطع شدنى باشد، خوب است كه قطع شود.
انسان ظرفيت ديگرى دارد ماوراى اين ميل‏ها و عواطف، و آن ظرفيت كمال مطلوب داشتن است، ايده‏آل داشتن است. دنيا و ماديات نبايد به صورت ايده‏آل و كمال مطلوب درآيد، محبتى كه مذموم است اين گونه محبت است. ميل‏ها و عواطف يك نوع استعداد است در بشر و به منزله ابزارهايى براى زندگى هستند، اما استعداد كمال مطلوب داشتن استعداد خاصى است كه از عمق انسانيت و جوهر انسانيت سرچشمه مى‏گيرد و از مختصات انسان است. پيامبران نيامده‏اند ميل‏ها را و عواطف را از بين ببرند و سرچشمه آنها را بخشكانند بلكه آنها آمده‏اند دنيا و ماديات را از صورت كمال مطلوب خارج نمايند و خدا و آخرت را به عنوان كمال مطلوب عرضه نمايند. و در حقيقت انبيا كه مى‏خواهند نگذارند كه دنيا و ماديات از جايگاه طبيعى خود، يعنى مورد رغبت و ميل و عاطفه بودن، كه جايگاه طبيعى است و نوعى پيوند طبيعى ميان انسان و اشيا است خارج شده نقل مكان دهد و در آن جايگاه مقدس كه قلب ناميده مى‏شود و هسته مركزى وجود انسان است و ظرفيت انسانى اوست، كانون كشش او به سوى لايتناهى است، بنشيند و بالطبع مانع پرواز انسان به سوى كمال لايتناهى گردد.
اين كه در قرآن كريم وارد شده «ما جعل الله لِرَجلٍ مِن قلبين فِى جَوفه»14 يعنى خداوند در اندرون كسى دو دل قرار نداده، به منظور اين نيست كه مردم يا بايد به خدا علاقه داشته باشند يا به غير خدا از زن و فرزند و مال و غيره، مقصود اين است كه مردم بايد يك هدف اعلى و منتهاى آرزو داشته باشند، دو چيزى كه با هم جمع نمى‏شود اين است كه منتهاى آرزو خدا باشد يا ماديات دنيوى، و الاّ صرف علاقه به چند چيز در آن واحد خيلى واضح است كه ميسّر است.

پى‏نوشت‏ها: –

1 ) كهف (18) آيه‏46.
2 ) دخان (44) آيه‏38.
3 ) شمس (91) آيه‏1.
4 ) تين (95) آيه‏1.
5 ) عاديات (100) آيه 1 – 2.
6 ) شمس (91) آيه‏7 – 8.
7 ) ملك (67) آيه‏3.
8 ) رعد (13) آيه‏3.
9 ) كهف (18) آيه‏46.
10 ) يونس (10) آيه‏7.
11 ) نجم (53) آيه‏29.
12 ) آل عمران (3) آيه‏14.
13 ) توبه (9) آيه‏38.
14 ) احزاب (33) آيه‏4.

 

 

مهر و محبت در سيره پيشوايان

حجةالاسلام والمسلمين محمد محمدى اشتهاردى‏

اشاره:

واژه محبت زيباترين واژه‏اى است كه در بسيارى از موارد نقش سازنده و پرثمر داشته و مى‏توان در پرتو آن نيروى جاذبه را قوى كرد. انسان‏ها را با آن به سوى حق و عدالت جذب نمود و ارتباطات را نيك و باصفا كرد و كدورت‏ها، كينه‏ها و زشتى‏هاى ديگر اخلاقى را در جامعه پاك سازى نمود.
مهر و محبت همان مهربانى، رأفت، مدارا، دل سوزى، ترحّم، صميميت و صفاى قلب است كه داراى شاخه هايى مانند: محبت دو جانبه پدر و مادر با فرزندان، همسران، همسايگان، دوستان، هم كيشان، هم سفران، هم زبانان، همكاران، خويشان، امت و امام، قوى و ضعيف، غنى و فقير، نسبت به اقليت‏هاى مذهبى و… مى‏باشد. سرچشمه آثار درخشان و بركات بوده و پديدآورنده مدينه فاضله و زيبايى زندگى خواهد شد؛ حتى اهرمى نيرومند و عميق براى پركردن چالش‏ها و زدودن نخوت‏ها، نكبت‏ها و اختلاف‏ها و پيامدهاى شوم آن است.
بر همين اساس اسلام و قرآن، بهاى بسيار زيادى به آن داده است؛ مثلاً «مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ؛1 محمد(ص) فرستاده خدا است، و كسانى كه با او هستند، در برابر كفّار سرسخت و شديد و در ميان خود مهربانند.»
اميرمؤمنا على(ع) فرمود: «اشرف الشّيم رعايةُ الوُدّ؛2 برترين خوى‏ها، رعايت كردن حريم دوستى و محبت است».
رسول اكرم (ص) فرمود: «لو كانَ الرّفيقُ خلقاً يُرى‏ ما كانَ ممّا خَلَقَ اللّهُ شَى‏ءٌ احسَنُ مِنْهُ؛3 اگر مهربانى و صميميت به صورتى مجسّم شود، آن چنان زيبا است كه خداوند مخلوقى زيباتر از آن را نيافريده است.»
مولانا جلال الدين در ديوان مثنوى خود گويد: لقمان داراى ارباب با محبت بود، به طورى كه هر غذايى كه مى‏خواست بخورد، نخست آن را نزد لقمان نهاده و سپس نيم خورده لقمان را مى‏خورد. روزى خربزه آورد و آن را پاره كرد و يك قاچ از آن به لقمان داد، لقمان دريافت كه بسيار تلخ است، در عين حال چيزى نگفت و آن را با لذت و شوق خورد. به اين ترتيب ارباب او هفده قاچ به لقمان داد و او آن را خورد، تنها يك قاچ باقى ماند و خودش آن را خورد، ولى ديد بسيار تلخ است، زبانش آبله زد و گلويش سوخت و حالش دگرگون شد، به لقمان گفت: «اين زهر را چگونه نوش كردى؟»
لقمان گفت: آن همه نيكى به من كردى، در ميان آن‏ها يكى تلخ بود، آيا سزا است، كه به خاطر يك تلخى آن همه نيكى‏ها را فراموش كنم و ناشكرى نمايم؟ از اين رو اين زهر را به خاطر شيرينى‏هاى محبت و نعمتت نوش جان كردم:
از محبت تلخ‏ها شيرين شود
وز محبت مس‏ها زرّين شود
از محبت خارها گل مى‏شود
وز محبت سركه‏ها مُل مى‏شود
از محبت نار نورى مى‏شود
وز محبت ديو حورى مى‏شود
از محبت سُقم صحت مى‏شود
وز محبت قهر، رحمت مى‏شود4

پيامبر(ص) و امامان(ع) – كه اسوه‏هاى راستين بشريّت هستند – نسبت به آحاد مردم بسيار مهربان، صميمى و پرمحبت بودند. جاذبه محبّت‏هاى پيامبر(ص) يكى از عوامل بزرگ گرايش مشركان به اسلام گرديد. آنها در جاى خود، نهايت درجه مودت و آيين دوستى و رفاقت نسبت به مردم را رعايت مى‏كردند. محبت آنها نسبت به محرومان و از پا افتادگان بيشتر بود. آنها مظهر صفات الهى بودند، ترحم و دوستى و مهربانيشان بر خشونتشان مى‏چربيد، اصل را بر محبت قرار داده بودند و از خشونت به عنوان استثنا استفاده مى‏كردند. به نمونه‏هايى از شيوه‏هاى برخورد و ارتباط دوستانه پيشوايان با افراد مختلف، اشاره مى‏كنيم:
1 – در ماجراى جنگ خيبر كه در سال هفتم هجرت رخ داد، سپاه اسلام پيروز شد. يكى از كسانى كه در اين نبرد اسير مسلمانان شد، صفيه دختر حىّ بن اخطب (دانشمند سرشناس يهود) بود. بلال حبشى صفيه را همراه يك بانوى ديگر به مدينه آورد، ولى آنها را از كنار جنازه‏هاى بستگانشان عبور داد، آنها با ديدن آن منظره‏ها، بسيار ناراحت شده و گريه سر دادند و صورتشان را خراشيدند. وقتى وارد مدينه شده و به محضر پيامبر(ص) رسيدند، پيامبر(ص) از صفيّه در مورد علت خراشيدگى چهره‏اش پرسيد، صفيه ماجرا را گفت، پيامبر(ص) دريافت كه بلال حبشى در اين مورد، آيين اخلاق و مهر و محبت اسلامى را رعايت نكرده است، لذا او را مورد سرزنش قرارد داد و فرمود: «انزعَتْ مِنْكَ الرّحْمَةُ يا بلال، حَيْثُ تَمَرُّ بامراتَيْنِ عَلى قَتلى رِجالِهِما؟5 اى بلال! آيا مهر و محبت از وجود تو زدوده شده كه آن دو بانو را در كنار كشته‏شدگانشان حركت دادى؟ چرا بى‏رحمى كردى؟»
اين‏گونه سرزنش‏ها بيانگر آن است كه اسلام دين محبت است؛ حتى تا اين اندازه كه نبايد در منطقه جنگ، بازماندگان كفار را در كنار جنازه كشته هايشان عبور داد.
2 – مردى نزد پيامبر(ص) آمد و گفت: «من هرگز كودكى را نبوسيده‏ام» وقتى رفت، پيامبر(ص) فرمود: «اين مرد از اهل دوزخ است»6
3- روزى پيامبر(ص) نماز ظهر را با جماعت اقامه نمود، ولى بر خلاف معمول دو ركعت آخر را به سرعت به پايان رسانيد، پس از نماز، از آن حضرت پرسيدند: آيا حادثه تلخى رخ داده؟ علت شتاب شما چه بود؟
آن بزرگوار در پاسخ فرمود: «اَما سَمِعْتُم صَراخَ الصَّبىّ؛ آيا شما صداى ناله كوك را نشنيديد؟»
معلوم شد در نزديك محل اقامه نماز نوزادى گريه مى‏كرده و كسى نبوده تا با نوازش او را آرام كند، مهر و محبت پيامبر(ص) موجب شده كه نمازش را كوتاه كند، و آن كودك را مورد لطف و نوازش قرار دهد.7
4 – يكى از اصحاب مى‏گويد: پيامبر(ص) را ديدم كه در مسجد به نماز ايستاده بود، وقتى به سجده رفت، حسن و حسين(ع) بر پشتش پريدند، بعضى مى‏خواستند آن دو را رد كنند، پيامبر(ص) اشاره كرد به آنها كار نداشته باشيد، وقتى نماز تمام شد، آن دو كودك را در آغوش گرفت و فرمود: «كسى كه مرا دوست دارد، بايد اين دو را دوست بدارد.»8
نيز روايت شده: روزى نماز جماعت به امامت پيامبر(ص) در مسجد برقرار بود، حسين(ع) – كه دوران كودكى را به سر مى‏برد – با علاقه شديد به سوى محراب دويد و در سجده بر پشت آن حضرت سوار شد و پاهاى خود را حركت مى‏داد، و مى‏گفت حَلْ حَلْ (كه عرب‏ها هنگام راندن شتر اين واژه را مى‏گويند) هنگامى كه پيامبر(ص) سر از سجده برداشته و مى‏نشست، حسين(ع) را با دست هايش مى‏گرفت و در كنار بر زمين مى‏نهاد، هنگامى كه به سجده دوم مى‏رفت، باز حسين(ع) بر پشت آن حضرت سوار مى‏شد و پاهايش را حركت مى‏داد، و همان جمله را تكرار مى‏كرد اين منظره چند بار تكرار شد تا پيامبر(ص) از نماز فارغ گرديد.
يك نفر يهودى از دور اين منظره را مى‏ديد، نزديك آمد و به پيامبر(ص) عرض كرد: «شما با فرزندان خود به گونه‏اى رفتار مى‏كنيد كه در ميان ما چنين رفتارى نيست؟
پيامبر (ص) به او فرمود: «اگر شما به خدا و رسولش ايمان بياوريد، به كودكان مهر و محبت مى‏ورزيد، همين منظره و گفتار موجب شد كه آن يهودى مسلمان گرديد.»9
5 – محبت‏ها و مهربانى‏هاى ايثارگرانه حضرت زهرا(س) و حضرت على(ع) به محرومان، بينوايان، يتيمان، اسيران كه صدها مورد آن در روايات ما آمده، هر كدام درس مهم محبت و صميميتى است كه در سيره تابان آنها مى‏درخشد. يكى از شعبه‏هاى محبت – كه قبلاً خاطرنشان شد – روابط دوستانه و مهرانگيز همسران نسبت به همديگر است، حضرت زهرا(س) نسبت به همسر به قدرى پر محبت بود كه حضرت على(ع) مى‏فرمايد: «هرگونه اندوه و رنج و ناراحتى‏اى كه در بيرون خانه بر من وارد مى‏شد، با ديدار زهرا(س) همه آنها به شادى و آرامش تبديل مى‏گرديد.»
با اين كه اين دو بزرگوار بيش از ده سال همسر همديگر بوده، و در سخت‏ترين شرايط و فضاسازى‏هاى دشمن و جنگ‏ها قرار داشتند، در عين حال، حضرت على(ع) مى‏فرمايد: «فواللّهِ ما اَغْضَبْتُها، و لا اَكْرَهْتُها عَلى امْرٍ حَتّى قَبَضَها اللّهُ عَزَّوجلَّ، وَ لا اَغْضَبَتْنى وَ لا غَضَبَتْ لي اَمْراً؛ سوگند به خدا! من هيچ گاه زهرا (س) را از آغاز تا آخرين لحظه عمرش خشمگين و ناخشنود نكردم، او نيز هيچ گاه موجب خشم و ناخشنودى من نشد.»10
روشن است كه چنين صميميت و همدلى و صفايى جز در پرتو مهر و محبت به دست نمى‏آيد. حضرت على(ع) در امور خانه، فاطمه(س) را كمك مى‏كرد، هيزم و آب به خانه مى‏آورد و خانه را جاروب مى‏كرد. پيوند مقدس همسرى آنها به گونه‏اى بود كه روح تعاون و صميميت در آن حاكم بود و در واقع يك روح در دو پيكر بودند. اصولاً در زندگى آنها دوئيّت معنا نداشت.11
درباره فرزند دارى و رابطه والدين با فرزند نيز آنچه در زندگى آنها اساس و محور كار بود، محبت و مهربانى بود، آنها با فرزندانشان دوست و رفيق صميمى بودند و به شخصيت آنها بها مى‏دادند. به نيازهاى جسمى و روحى آنها توجه عميق داشتند و هرگز به روحيه لطيف آنها ضربه نزدند، عدالت و احسان نسبت به آنها را به طور كامل رعايت مى‏نمودند، و برخورد صادقانه و پرصفايى با آنها داشتند كه چاشنى همه اين امور، مهر و محبّت بود.
6 – ماجراى معروف آموزش وضو به پيرمرد توسط حسن و حسين(ع) كه در آن هنگام كودك بودند، نيز بيانگر اوج ادب و محبت آنها است. آنها ديدند پيرمرد وضوى ناقص گرفت، براى اين كه مبادا به او اهانت شود و يا تحقير گردد، با كمال محبت به او رو كرده و گفتند: «اى شيخ! ما وضو مى‏سازيم، ببين كدام يك از ما بهتر وضو مى‏گيرد!»
پيرمرد به تماشاى آن‏ها پرداخت، آنها هر دو وضوى كامل گرفتند، پيرمرد به ناقص بودن وضوى خودش پى برد، به آنها گفت: «هر دو وضوى نيك ساختيد، و وضوى من نادان ناقص بود، اكنون وضوى كامل را از شما آموختم، شما به خاطر علاقه‏اى كه به امت جدتان داريد، وضوى صحيح را به من ياد داديد، سپاس گزارم.»12
7 – روزى امام حسن مجتبى(ع) كودكى را ديد كه نان خشكى در دست داشت، لقمه اى از آن را مى‏خورد و لقمه ديگر را به سگى كه در آن جا بود مى‏داد. البته آن كودك فرزند يك برده بود، امام حسن(ع) از او پرسيد: چرا چنين مى‏كنى؟
عرض كرد: «من از خدا شرم كردم كه غذا بخورم، و حيوانى گرسنه به من نگاه كند، و من به او غذا ندهم.»
امام حسن(ع) از روش و پاسخ زيباى او خوشحال شد، دستور داد لباس و غذاى فراوانى به آن كودك دادند، آن گاه با مهر و محبت سرشارى، آن كودك را از اربابش خريد و آزاد نمود.13
8 – هنگامى كه در ماجراى كربلا، امام حسين(ع) از مدينه به سوى مكه عازم شد، يكى از ساكنان مدينه به نام عبدالله بن مطيع، در مدينه براى خود چاه آبى حفر كرده بود تا با افراد خانواده‏اش از آب آن بهره‏مند گردد، ولى آب آن اندك و شور بود، به محضر امام حسين(ع) آمد و عرض كرد: «فدايت گردم! اين چاه را كنده‏ايم و امروز به آب رسيده، ولى آبش اندك و شور است.»
امام حسين(ع) با مهر و عاطفه‏اى سرشار از محبّت كنار چاه آمد، و اندكى از آب آن را نوشيد و سپس مقدارى از آب را به دهان ريخت و مضمضه كرد، و آن گاه آن را در درون چاه ريخت، اين كار باعث شد كه آب آن چاه، هم شيرين شد و هم زياد گرديد.14
9 – روزى امام حسين (ع) از راهى عبور مى‏كرد، چند نفر فقير را ديد كه پلاسى روى خاك افكنده‏اند، و تكه‏هاى خشك نان در دست دارند و مى‏خورند، وقتى امام را ديدند، او را به جمع خود براى خوردن نان دعوت نمودند. امام با كمال محبت نزد آنها رفت و كنار آنها نشست، از نان خشك آنها خورد و اين آيه را خواند: «انّهُ لايُحِبُّ المستكبرين؛ خداوند متكبّران را دوست ندارد»15 سپس با نگاهى مهرانگيز به آنها فرمود: «من دعوت شما را پذيرفتم، اكنون نوبت شما است كه دعوت مرا براى ناهار بپذيريد.» آنها دعوت امام را پذيرفتند و همراه آن حضرت به خانه آمدند، امام حسين(ع) به خدمت كار خانه فرمود: آنچه از غذا در خانه هست براى مهمانان بياور، او غذا آورد، و امام از آنها پذيرايى خوبى كرد.16
10 – ابوعبيده مى‏گويد: در سفرى سوار بر يك شتر با امام باقر(ع) هم سفر بودم، من در يك طرف كجاوه و آن حضرت در طرف ديگر آن بود. هنگام سوار شدن، نخست من سوار مى‏شدم، بعد او سوار مى‏شد، وقتى هر دو در جاى خود قرار مى‏گرفتيم، آن حضرت به من سلام مى‏كرد و مانند مردى كه دوست خود را تازه ديده است مصافحه مى‏نمود و احوال پرسى مى‏كرد و هنگام پياده شدن، آن حضرت زودتر از من پياده مى‏شد. وقتى در زمين قرار مى‏گرفتيم، آن حضرت به من سلام مى‏كرد، و باز مانند كسى كه بعد از مدت‏ها دوستش را تازه ديده به گرمى مصافحه مى‏كرد و احوال پرسى مى‏نمود. به آن بزرگوار عرض كردم: شما به گونه‏اى رفتار مى‏كنيد كه هيچ كس آن گونه رفتار نمى‏كند!
در پاسخ فرمود: «آيا نمى‏دانى كه پاداش دست دادن به هم چقدر فراوان است؟ مؤمنان وقتى كه به همديگر مى‏رسند و با هم مصافحه مى‏كنند، آن چنان گناهانشان مى‏ريزد كه برگ درختان (در پاييز) مى‏ريزد، خداوند به آنها به نظر رحمت مى‏نگرد، تا از همديگر جدا گردند.»17
به راستى كه پيرو اين امامان برگزيده الهى هستيم، آيا نبايد به آنها اقتدا كرد و نسبت به همديگر با كمال صميميت و مهربانى رفتار كنيم؟
11 – محمد بن سهل قمى مى‏گويد: در سفر مكه به مدينه رفتم، در آن جا به محضر امام جواد(ع) رسيدم، خواستم لباسى را از آن بزرگوار به عنوان بركت زندگى بگيرم، فرصتى به دست نيامد، با حضرت خداحافظى نموده و از خانه‏اش بيرون آمدم، تصميم گرفتم در اين مورد نامه‏اى برايش بنويسم و تقاضاى لباس كنم. نامه را نوشتم و به مسجد رفتم و پس از انجام دو ركعت نماز و استخاره به قلبم آمد كه نامه را نفرستم، از اين رو نامه را پاره كردم و همراه كاروان از مدينه به سوى وطن حركت نموديم، فاصله زيادى از مدينه دور شده بوديم، ناگاه شخصى نزد من آمد و دستمالى در دستش بود كه آن لباس مورد آرزوى من در درون آن قرار داشت. از افراد مى‏پرسيد: محمد بن سهل قمى كيست؟ تا اين كه مرا پيدا كرد و آن دستمال را به من داد و گفت: «مولايم (امام جواد) اين لباس را براى شما فرستاه است.» نگاه كردم ديدم دو لباس مرغوب و نرم است.
او نيز آن لباس‏ها را گرفت و تا آخر عمر نزد او بود، وقتى كه از دنيا رفت، پسرش احمد با همان دو لباس، پيكر او را كفن نمود.18
12 – روزى امام كاظم(ع) در كنار مردى ژوليده و غبارآلود مى‏گذشت، به او سلام كرد و با مهربانى ويژه‏اى در نزد او نشست و مدتى طولانى با او به گفت و گو پرداخت، آن‏گاه با محبت سرشارى به او فرمود: «براى خدمت گذارى حاضرم، هر كارى دارى بگو انجام دهم.»
شخصى با ديدن اين منظره، شگفت زده شد و به امام عرض كرد: «عجبا! شما در كنار اين مرد (ژوليده و خاك آلود و كوخ‏نشين) آمده‏اى و همنشين او شده‏اى، و اكنون هم به او اعلام مى‏كنى كه آماده خدمت گذارى هستى؟ با اين كه به او سزاوار است كه تو را خدمت كند؟»
امام كاظم(ع) در پاسخ فرمود: «اين شخص بنده‏اى از بندگان خدا براساس كتاب خدا (قرآن) است، و برادر دينى من، و همسايه من در شهرهاى خدا است، پدر من و او (حضرت آدم«ع») يكى است، و او بهترين پدران است و بالاترين دين، دين اسلام است كه ما را به همكارى دعوت كرده است. شايد روزگار دگرگون شود و ما دست نياز به سوى او دراز كنيم، و خدا ما را پس از فخر بر او، در برابرش كوچك نمايد.» سپس امام كاظم(ع) شعرى خواند كه معنايش اين است: «با كسى كه در ظاهر، تناسبى براى ارتباط با ما ندارد، رابطه برقرار مى‏سازيم، از ترس اين كه مبادا بدون دوست گرديم.»19
براى روشن‏تر شدن اين مطلب مهم، توجه شما را به يك فراز جالب از زندگى امام خمينى(قدس سرّه) كه در مصاحبه خانم مرضيه حديدچى، معروف به خانم دبّاغ آمده، جلب مى‏كنم:
«به ياد دارم يكى از بچه‏هاى (سه چهار ساله) مرحوم آقاى اشراقى (كه نوه امام بود) يك روز به راهرو خانه امام در جماران آمد و يك لنگه كفش برداشت و گفت كه مى‏خواهد امام را بزند، من دنبالش دويدم تا لنگه كفش را بگيرم، ولى او در را باز كرد، و به داخل اتاق رفت، تا رفتم او را بگيرم، حضرت امام خمينى قدس سرّه دستشان را بلند كردند و به من فهماندند كه كارى نداشته باشم. بچه سه – چهار بار با كفش به حضرت امام زد، بعد امام او را بغل كردند و بوسيدند و فرمودند:
«بابا جون اگر من به شما مى‏گويم كه به اين كاغذها دست نزنى، به اين خاطر است كه اينها مال مردم است و من بايد آنها را بخوانم و جواب بدهم و اگر پاره شوند، پيش خدا مسئولم.»
يعنى امام بدون اين كه حالت خاصّى در چهره‏شان پيدا شود، خيلى راحت با آن بچه برخورد كردند، سرانجام بچه لنگه كفش را همان جا گذاشت، و از اتاق بيرون رفت. مى‏خواهم بگويم امام ظرافت‏هاى تربيتى و خانوادگى پرمحبت خاصّى داشتند.
ولى بعضى در عين آن كه در لباس اسلام مى‏درخشند رعايت نمى‏كنند، مثلاً در زمان جنگ همسر يك فرمانده تعريف مى‏كرد كه يك روز صبح شوهرش بيرون مى‏رود تا براى بچه بيمارشان شير بگيرد، ولى ساعت 12 شب به منزل برمى‏گردد.
اين برخورد صحيح نيست، و نشانه بى‏توجهى و بى‏مهرى به مسائل خانواده است، در صورتى كه امام قدّس سرّه چنين نبودند.»20

پى‏نوشت‏ها:

1 – فتح، 29.
2 – غررالحكم، (ترجمه محمد على انصارى)، ج‏1، ص‏209.
3 – اصول كافى، ج‏2، ص‏120.
4 – ديوان مثنوى، به خط ميرخانى، دفتر دوم، ص‏143.
5 – سيره ابن هشام، ج‏3، ص‏350؛ بحار، ج‏22، ص‏5.
6 – فروع كافى، ج‏6، ص‏50.
7 – همان، ص‏48.
8 – مناقب ابن شهر آشوب، ج‏3، ص‏384.
9 – همان، ص‏71 و 72.
10 – وسائل الشيعه، ج‏14، ص‏492.
11 – اقتباس از بحارالانوار، ج‏43، ص‏151.
12 – مناقب ابن شهر آشوب، ج‏3، ص‏403.
13 – البداية والنهاية، ج‏8، ص‏38.
14 – فضائل الخمسه فيروزآبادى، ج‏3، ص‏271.
15 – نحل، 23.
16 – بحارالانوار، ج‏44، ص‏189.
17 – اصول كافى، ج‏2، ص‏179.
18 – مختار الخرائج، ص‏273.
19 – اعيان الشيعه، چاپ ارشاد، ج‏2، ص‏7.
20 – اقتباس از امير رضا ستوده، پا به پاى آفتاب، ج‏1، ص‏326.

 

 

آزمونى ديگر براى مسئولان

حجة الاسلام والمسلمين محمد تقى رهبر

رهبر معظم انقلاب سال 82 را سال خدمت به مردم اعلام نمودند. اين موضوعى است كه بايد در صدر برنامه‏ها و سياست‏هاى نظام قرار گيرد. اصولاً فلسفه حكومت چيزى جز سامان دادن به وضع كشور و رسيدگى به مشكلات مردم و حفظ و حراست از ارزشها نيست. آنچه براى زمامداران و مسئولان ماندنى است و رضاى خلق و خالق را در پى دارد اين است كه از پايگاه حكومت، ارزش‏هاى دينى و مصالح اجتماعى را مورد حمايت قرار دهند وگرنه حكومت سرابى كاذب و چون كف‏هاى روى آب مانند همه چيز اين دنيا بر باد رفتنى است. به بيان اميرالمؤمنين(ع) حكومت امانت الهى است كه نبايد به آن خيانت شود و اهداف اصلى آن از ياد رود. در نامه‏اى كه آن حضرت به اشعث بن قيس عامل خود در آذربايجان مى‏نويسد يادآور مى‏شود: «ان عملك ليس لك بطعمة ولكنّه فى عنقك امانة و انت مسترعى لمن فوقك…» كار فرماندارى براى تو وسيله بهره كشى و سودآورى نيست بلكه بر گردن تو امانت است، و بايد در برابر مقام مافوق خود كه تو را زير نظر دارد پاسخگو باشى.(1)
فراموش نكنيم كه نظام ما برگرفته از مكتب علوى است و مى‏بايست شباهتى به سيره عملى آن حضرت داشته باشد و مسئولين امر با خدمتگزارى پيوند خود را با جامعه مستحكم كنند.
يكى از آفات حكومت بريده شدن دولتمردان و كارگزاران امور از مردم است. مردمى كه آنان را به مقام و رياست رسانده و سرنوشت خود را هم چون امانتى به دست آنان سپرده‏اند.
متأسفانه برخى كارگزاران و صاحبان مقام و منصب كم حافظه‏اند و زود فراموش مى‏كنند كه مردم چه حقى بر آنان دارند و جاه و مقام را به بركت مجاهدات مردم و صدقه سر آنها كسب كرده‏اند. اين عده روزى كه حضور مردم را مى‏خواهند و به آراء مردم نياز دارند حاضرند پاى مردم را ببوسند تا رأى بيشتر به دست آورند! و التماس مى‏كنند تا از اين پلكان خود را به اهداف و مقاصد ديگر برسانند و به هر ترفندى دست مى‏يازند تا بر رقباى خود پيروز گردند، اما همين كه جاى خود را محكم كردند و آسوده خاطر بر پست و مقام چيره شدند ديگر مردم را نمى‏شناسند و خدمت به مردم براى آنان مفهومى ندارد و گاه در سخنرانى‏ها و نطق‏ها و موضع‏گيرى‏ها به مردم بى‏اعتنايى مى‏كنند و گاهى با لحن اهانت‏آميز مى‏گويند: اينها كه در راهپيمايى‏هاى سرنوشت ساز ملى و دينى و ضداستكبارى به خيابان‏ها مى‏آيند مردم نيستند و تنها كسانى را مردم مى‏دانند كه پاى صندوق‏هاى رأى بيايند و به آنها رأى بدهند!!
و اى كاش كه براى آنان نيز كارى در جهت خدمت انجام مى‏دادند و وجدان خود را بدين وسيله راضى مى‏كردند. پاسخ به آن اهانت كه بر مردم روا مى‏دارند و بيان خدمتى كه اين افراد انجام مى‏دهند فعلاً مقصد اين مقال نيست. آنچه محور بحث كنونى است سخن با مخاطبانى است كه جايگاه و نقش مردم را باور دارند و مفهوم خدمتگزارى را مى‏شناسند و خدمت را از خيانت تميز مى‏دهند و رضاى خلق و خالق را آرمان خود مى‏دانند و آن گاه به عرصه سياسى قدم مى‏گذارند. جاى آن دارد كه اينها چگونگى خدمت به كشور و مردم را به بررسى نهند، پيرامون آن فكر كنند و بدون فوت وقت به مشكلات مردم بينديشند و دردهاى جامعه كنونى را بشناسند و درصدد چاره برآيند.
انتظار اين بود كه مسئولين امور و نمايندگان مردم، توصيه مقام معظم رهبرى در خصوص خدمتگزارى به مردم در سال 82 را مد نظر قرار داده و در ساعات نخستين شروع كار مجلس و ساير نهادها و دستگاه‏ها اين موضوع را مطرح مى‏كردند و در تحقق اين خواسته كه رضاى خدا و خلق را در پى دارد چاره‏اى مى‏انديشيدند. بيكارى، فقر، تبعيض، فساد، گرانى و مشكلات اقتصادى و ادارى آفاتى هستند كه جو روانى جامعه را تهديد مى‏كنند و زمينه دخالت‏هاى بيگانه را فراهم مى‏سازند. و دشمن به اين فرصت‏ها چشم طمع بسته است. پرداختن به اين معضلات و چاره جويى براى حل آن‏ها از وظايف اوليّه نمايندگان مردم و دستگاه‏هاى اجرايى و ادارى كشور است كه متأسفانه از نظر يك عده به بوته فراموشى سپرده شده و آقايان و خانم‏ها كه خودشان بحمدالله! هيچ مشكل مادى ندارند و از حقوق كلان و مسكن و اتومبيل و امتيازات ديگر و سفره‏ها و سفرهاى داخلى و خارجى و تفريح و سياحت بهره كافى دارند، مشكل توده‏هاى مردم را كه مقام و رياست آنان به بركت وجود آنها كسب شده است، ناديده گرفته و بدون توجه به مصالح ملى سرگرم منازعات سياسى فرسايشى شده‏اند.
طرح مسائل جنجال برانگيز در وضع كنونى و مشاجرات جناحى و جر و بحث بر سر حذف نظارت استصوابى و مانند آن، در وضع كنونى كشور و با توجه به تهديدهاى بالقوه‏اى كه دشمنان تدارك ديده‏اند، حركتى است برخلاف مصالح كشور و در راستاى تحليل بردن نيروها بدون دست آوردى معقول و خداپسند كه آن را با عقل سياسى و تعهد دينى نمى‏توان توجيه كرد. اين گونه مباحث وقت تلف كن تنها به درد كسانى مى‏خورد كه هيچ مشكل ديگرى در زندگى ندارند و به فكر ادامه سياست و رياست خود در آينده مى‏باشند كه مبادا فيلترهاى قانونى به گونه‏اى آنها را كنار بگذارد و از صحنه سياسى منزوى كند وگرنه توده مردم و گروه‏هاى مستقل سياسى از اين بحث‏ها خسته شده و اصلاً مايل به شنيدن آن نيستند.
در انتخابات شوراها مردم نشان دادند كه‏بوق و كرنا و شعارهاى پر آب و رنگ و تبليغات سرسام آور كمترين تأثيرى بر دل‏ها و مغزهاى مردم ندارد و همه اعتراف كردند كه شعارها بى‏رنگ شده و بايد به مرحله عمل گام نهاد كه عمل بهترين تبليغ است انتخابات شوراها روشن كرد كه مردم صاحب اراده و تصميم اند و از آگاهى لازم برخوردارند و با هر وسيله ممكن حتى با سكوت و عدم همكارى حرف خود را مى‏زنند اگر گوش شنوايى باشد اين پيام مى‏تواند براى آينده آموزنده باشد. بنابراين بهتر آن است كه مسئولان در هر نهاد و كارگزاران در هر مقام پيوند خود را با خدا و خلق مستحكم كنند كه اين سرمايه‏اى است پايدار و همان گونه كه امام چهارم مى‏فرمايد: «من اصلح مابينه و بين الله اصلح الله مابينه و بين الناس» آن كس كه ميان خود و خدا صلح و سازش برقرار سازد خداوند ميان او و مردم صلح و صفا برقرار خواهد ساخت.

مسائل عراق و منطقه

مسئله ديگر آن كه كشور همسايه، عراق به اشغال نظامى امريكا و انگليس و اسرائيل درآمد و خطرناكترين طرح براى اداره عراق پس از جنگ همان است كه پنتاگون و سيا و موساد براى ملت مظلوم و ستمديده مسلمان عراق و بلكه همه مسلمانان طراحى كرده كه در جهت تحقق آرمان صهيونيسم و اسرائيل از نيل تا فرات است و اينك فرات و دجله كه سرچشمه حيات اقتصادى مردم است و هم چنين مخازن و معادن سرشار نفت و گاز در تصرف بيگانگان قرار دارد و كارگزاران فرهنگى و سياسى صهيونيستى و امريكايى در حال تدوين و نگارش فرهنگ و آئين نامه ادارى و سياسى اين منطقه و ايجاد دگرگونى در فكر و عقيده و اخلاق و ايمان نسل آينده سرزمينى مى‏باشند كه چهارده قرن است با فرهنگ و سنن اسلامى و شيعى روزگار گذرانيده و مهد تشيّع و مزار امامان و شهيدان و امامزادگان، اماكن مقدّسه و مساجد و معابد تاريخى در كربلا و نجف و كوفه و كاظمين و سامره و جاى جاى اين سرزمين مقدس و مبارك بوده است و اين منطقه با اين ويژگى‏ها و با موقعيت استراتژيكى حساس در قلب جهان اسلام اگر پايگاه صهيونيست‏ها و امريكايى‏ها و انگليسى‏ها شود، به جرأت مى‏توان گفت كه فاجعه‏اى به بار مى‏آورد كه به اين بزرگى در قرن‏هاى اخير كمتر اتفاق افتاده و اگر اين طرح و نقشه تثبيت شود و به اجرا درآيد بزرگترين ننگ براى مسلمانان جهان و خطرناكترين مصيبت براى شيعه و انقلاب و كشور ما و ديگر كشورهاى همسايه خواهد بود. شايد براى دولتمردان ديگر كشورها كه پايگاه به امريكا داده و حياتشان در گرو بردگى شيطان بزرگ است چندان مهم نباشد ولى براى ايران اسلامى و آرمان‏هاى مكتبى ما مهم است كه شاهد حضور سرسخت‏ترين دشمنان بشريت در همجوارى كشور و محاصره كامل خط كمربندى امريكايى – اسرائيلى باشد، محاصره‏اى كه بى‏شك خطرات سهمگين‏ترى را براى كشور ما و جهان اسلام در پى خواهد داشت. وضع موجود ايجاب مى‏كند تمام توجه مسئولين به اين سو معطوف گردد كه با خط مشى صحيح و موضع‏گيرى‏هاى قاطع فضاى حضور بيگانه را بر او تيره و تار كنند و به مردم عراق ايده و آگاهى بدهند تا از اين فرصت استفاده نموده براى سرنوشت عراق حركتى خودجوش مردمى با هدايت و رهبرى دينى صورت گيرد و پاى بيگانه را در سرزمين خود بشكنند و امريكا را با شكست و رسوايى روبرو سازند و از منطقه بيرون كنند و سرزمين مقدس عراق را از سلطه كفار محارب آزاد سازند كه به صورت سرزمين قدس به اشغال غاصبان درنيايد و حاشا كه امت اسلام و شيعيان اهل بيت چنين چيزى را تحمل كنند كه مقدّرات كشور عراق و فرهنگ و دين و ناموس و شرف مسلمين به اين آسانى در تصرف دشمن درآيد. ايران اسلامى و علما و فقها مى‏توانند در اين ميان نقش عمده‏اى ايفا كنند چرا كه اكثريت مردم عراق را شيعيان تشكيل مى‏دهند و رأى و فتواى علماى شيعه ايرانى و غير ايرانى همواره براى اين مردم مورد احترام بوده و اگر مسلمانان عراق اعم از شيعه و سنى بدانند وظيفه آنها جهاد با كفار مهاجم و اشغالگر است شاخ آنها را دير يا زود خواهند شكست و ديگر مسلمانان نيز به يارى آنها خواهند شتافت و رؤياى شيطانى امريكا و اسرائيل را آشفته خواهند ساخت. اين مطلب نياز به هم‏فكرى، مآل انديشى و حساسيت فوق العاده و اقدام مناسب و به موقع دارد كه بخشى از اين مسئوليت بر دوش علماى حوزه‏ها و فقها و مراجع است كه فتواى جهاد با كفار و اخراج آنها را از عراق صادر كنند و بخش ديگر آن به دوش مسئولين كه با موضع گيرى قاطع وضعيت را دنبال كنند و با پشتيبانى مردم تكليف خود را ادا نمايند چرا كه اگر اين خاكريز به تصرف كامل دشمن درآمد متعاقب آن ديگر كشورها از هجوم او در امان نخواهند بود. تأكيد مى‏كنيم كه صدور حكم جهاد با كفار و عدم همكارى با دشمن متجاوز در روحيه مردم و سرنوشت عراق و منطقه فوق العاده مؤثر است همان گونه كه در گذشته نيز مؤثر بوده. قضيه تحريم تنباكو از سوى ميرزاى شيرازى و فتواى جهاد با اشغالگران انگليسى به رهبرى روحانيت در عراق و حضور علما در جبهه جنگ در گذشته نمونه هايى از آن است. وضعيت امروز با وسعتى خطرناكتر از گذشته پيش رو است. امروز امريكا و انگليس درصدد تحقق بخشيدن آرمان يهود و سلطه كامل بر منطقه خاورميانه و اسرائيل از نيل تا فرات‏اند و اعلام جنگ صليبى بر عليه جهان اسلام از سوى سردمداران كاخ سفيد و رژيم جنگ طلب امريكا جاى ابهام براى كسى باقى نمى‏گذارد كه دشمنان خدا چه طرحى را براى اسلام و مسلمين تدارك ديده‏اند كه اگر عملى شد خداى نخواسته مكه و مدينه نيز در امان نخواهد ماند. بى‏تفاوتى و بى‏طرفى و سياسى كارى امروز از هيچ مسلمانى پذيرفته نيست، و جز تسليم و شكست معنايى ندارد.
لحظه‏هاى حساس بر جهان اسلام مى‏گذرد كه همه بايد در برابر آن احساس مسئوليت كنند. تنها به منافع محدود ملى و درون مرزى ننگرند، بلكه مسائل جهان اسلام را كه منافع ملى بخشى از آن است، در نظر گيرند. بدانند كه اگر عراق جزيره امنى براى دشمن شد براى ما و ديگر مسلمانان منافع ملى وغير ملى مفهوم ندارد.
بزرگترين خطر تهديد كننده همانا حضور اشغالگران در عراق و تثبيت حاكميت رژيم‏هاى دست نشانده امريكايى مى‏باشد كه دلسوزان اسلام آن را تحمل نخواهند كرد.
اينها مسائل امروز ماست كه نمايندگان مردم در مجلس شوراى اسلامى و كارگزاران سياست خارجى و داخلى و نهادهاى ديگر حوزه روحانيت و هم چنين توده مردم نبايد از آن غفلت ورزند. مى‏بينيم كه در سراسر جهان و حتى كشورهاى غير اسلامى تظاهرات ضد جنگ و محكوميت اشغال عراق و بر ضد ياغيگرى امريكا ادامه دارد اين بيدارى عمومى يك پديده مبارك است و چنين به نظر مى‏رسد كه ايران اسلامى و انقلابى بايد در اين مصاف در خط مقدم مبارزه باشد. تظاهرات پى در پى در هر جاى جهان در آشفته كردن خواب دشمن بى‏تأثير نيست، وقتى ملت‏هاى غير مسلمان در كشورهايى چون كره، هند، فيليپين، ايتاليا، سوئيس، اسپانيا، استراليا و حتى انگليس و امريكا به مخالفت با سياست‏هاى جنگ افروزانه و قلدرمآبانه امريكا برخاسته‏اند و اقشار مختلف، علمى، دانشجويى، مردمى و كارگرى و غيره امريكا را توبيخ و تحقير مى‏كنند و آدمك‏هاى بوش و پرچم امريكا را آتش مى‏زنند، وقتى مفتى اعظم مصر امريكا و متحدانش را تحريم مى‏كند و فرياد جهاد با كفار محارب را سر مى‏دهد، آيا ما مى‏توانيم در برابر اين ياغى گرى نكبت بار ساكت و آرام بنشينيم؟!
انتظار مردم جهان و مسلمانان سراسر گيتى از ايران اسلامى و رهروان راه امام خمينى(قدس سره) بيش از اين است. موضع‏گيرى ايران براى ديگر مسلمانان جهان دلگرم كننده خواهد بود، همان گونه كه حركت‏هاى خودجوش مردمى در كشورهاى ديگر را بايد بازتاب انقلاب اسلامى برشمرد كه به مردم عالم اين جرأت را داده كه على رغم تمايل سردمدارانشان به خيابان‏ها بريزند و پرچم ضد جنگ برافراشته و حكومت هايشان را از همكارى با امريكا برحذر دارند. خلاصه آن كه دين به يارى ما امروز نياز مبرم دارد.
«إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُم»

پى‏نوشت:

1) نهج البلاغه، نامه 5.

 

 

وحى و نبوّت در قرآن (2)
ميزان كشف و تجربه‏

آيت الله جوادى آملى
نگارش و تدوين: حجةالاسلام والمسلمين محمدرضا مصطفى‏پور

براى هر چيز ميزانى است، ميزان رؤياها و حالات مناميّه خواب و رؤياى پيامبران است اميرالمؤمنين مى‏فرمايد: «رؤيا الانبياء وحى»(1) خواب‏هاى پيامبران وحى است، اگر ما وحى را يك تجربه شهودى بشمريم بايد ساير تجربه‏هاى شهودى كشف‏ها و رؤياها را به آن ميزان عرضه كنيم، آنچه پيامبران مى‏يابند همه حقّ است، شيطان در آن حريم راه ندارد، چنان كه در حديث فوق فرمود شيطان نمى‏تواند به شكل من و اوصياى من درآيد، اگر كسى پيامبر و يا يكى از اوصياى او را ديد مانند اين است كه خود پيامبر را مشاهده كرده است، از اين رو سخن پيامبر، همچون قرآن، و سنّت قطعى، ميزان سنجش كشف و شهود است.
دانشمندان، سنّت و اخبار مدسوس و مغشوش را به اخبار قطعى و متواتر و قرآن عرضه مى‏كنند و چنانچه با آنها همخوانى نداشته باشد دور مى‏ريزند، وبه تعبير ديگر به ديوار مى‏زنند، در قرآن نيز متشابهات را به محكمات ارجاع مى‏دهند و در پرتو محكمات به مفاد آنها پى مى‏برند، در كشف و شهود نيز «ميزان» كشف و شهود پيامبر و امام است، معصوم سخنش قطع آور، كردارش براساس يقين و كشف و شهودش تام است، زيرا او از ناحيه ادراك، مدرَك و مدرِك كامل و ترازو است، در حقيقت ميزان قسط و متن شهود و كشف است، زيرا او حق را مشاهده مى‏كند و بر زبان جارى مى‏سازد، مخلص است و شيطان بر او تسليم.
ابن عربى در اين باره جمله زيبايى دارد، وى پيامبر اكرم(ص) را صاحب كشف تام (ميزان كشف) دانسته مى‏گويد: «فكان له(ص) الكشف الاتمّ فيرى ما لا نرى، و لقد نبّه (ع) على امر عمل عليه اهل الله فوجدوه صحيحاً، «قوله، لولا تزييد فى حديثكم و تمريج فى قلوبكم لرأيتم ما أرى و لسمعتم ما اسمع»(2) يعنى كشف تام و كامل از آن او(ص) است، وى چيزهايى مشاهده مى‏كند كه ما نمى‏بينيم، او به امرى آگاهى داد كه اهل الله وقتى بدان امر و دستور عمل كردند، صحيح يافتند، فرمايش او (ص) اين است كه اگر در سخنانتان حشو و زوايد نمى‏بود (از لهو و لغو كلام پرهيز مى‏كرديد) و اگر در دلهايتان آشوب و آشفتگى و بلوا نبود (سالم مى‏انديشيديد) همانا آنچه من مى‏بينم شما هم مشاهده مى‏كرديد و آنچه من مى‏شنوم (وحى و كلام خدا) شما هم مى‏شنيديد.
پيامبر اسلام(ص) در حديث ديگر گوشزد مى‏فرمايد كه خواب‏هاى انسان كه درخيال متّصل صورت مى‏پذيرند همه از مخزن الهى به طور شفاف اخذ مى‏شوند، ليكن در بازگشت از جانب خداوند در آسمان‏هاى ميانه دچار انحراف گشته و اضغاث و احلام مى‏شوند «قال رسول الله(ص) يا على ما من عبد ينام الاّ عرج بروحه الى رب العالمين، فما رأى عند ربّ العالمين فهو حقّ، ثمّ اذا امر الله العزيز الجبّار بردّ روحه الى جسده، فصارت الرّوح بين السّماء والارض، فما رأته فهو اضغاثُ احلام»(3) بنابراين تا وقتى روح انسان نزد رب العالمين است هر آن چه مشاهده كند زلال و صاف و از سرچشمه مى‏بيند، وقتى به بدن برمى‏گردد از جادّه صواب انحراف مى‏يابد، و بنا به گفته قيصرى «ان الخواطر الاول كلّها ربّانيّة حقيقةً و انّما يتطرق اليها من تعملات النّفس و تصرّفاتها امورٌ تخرجها عن الصّواب فتصير احاديث نفسانية و وساوس شيطانية»(4) بنابراين، تجربه عارفان نيازمند عرضه به ميزان است، و هر تجربه دينى را نمى‏توان صحيح دانست و آثار واقع بر آن مترتّب كرد. تجربه‏اى ميزان است كه فرشته وحى را چونان همنشينانى كه ما به علم ضرورى مى‏شناسيم بشناسد، صداى وحى را بشنود و متن قرآن باشد، آرى كلام الله ناطق (كه به مرتبه‏هايى از قرآن ساكت بالاتر است)، آن سان كه پيامبر(ص) خطاب به على(ع) فرمود تو آن چه را من مى‏بينم و مى‏شنوم مى‏بينى و مى‏شنوى، و آن گونه كه اميرالمؤمنين(ع) فرمود: «انّ الكتاب لمعى ما فارقته منذ صحبته»(5) قرآن كريم با من است، و از زمانى كه با آن مصاحب و همراه گرديده‏ام لحظه‏اى جدا نگشته‏ام.

راه تجربه صحيح

1. نخست بايد حواس پنج گانه ظاهرى كنترل شوند، به همه جا ننگرد، به هر سخنى گوش ندهد، غذاى طاهر بخورد، دست و پا و ساير اعضا به مسير صحيح به كار گرفته شوند، و…
2. قلب و دل را پالايش دهد، دل را آزاد كند و در قيد و بند خدا قرار دهد، دل را حرم خداوند بداند و بنا به سروده آن عارف نامى:
زدست ديده و دل هر دو فرياد
كه هرچه ديده بيند دل كند ياد
بسازم خنجرى نيشش زفولاد
زنم بر ديده تادل گردد آزاد
3. به مقدار لازم با خدا خلوت گزيند و از مردم فارغ گردد، به ويژه شب‏ها براى خويش بوده، راز ونيازى داشته و به فكر كار روزانه دنيايى نباشد، به سخن ديگر از راه نوافل به خدا تقرّب جويد، كه اين بهترين راه تقرّب است.
پويندگان اين راه كم نيستند، يكى حارثة بن مالك است كه از اين طريق به جايى رسيد كه بهشت و دوزخ، هم چنين دوزخيان و بهشتيان، نعمت و عذاب آنان و… را مشاهده كرد و شهود خود را به پيامبر(ص) عرضه داشت، يعنى كشف و شهود خويش را به «ميزان» كه همان «كشف تام معصوم» است عرضه كرد، پيامبر كشف او را صحيح دانست و فرمود: «هذا عبدٌ نوّر الله قلبه بالايمان، ابصرتَ فاثبت» فقال يا رسول الله: ادع الله لى أن يرزقنى الشهادة معك، فقال اللهم ارزق حارثة الشهادة»(6)
اين بنده‏اى است كه خداوند قلب او را به نور ايمان نورانى كرده، سپس فرمود: بينا گشتى، چشم بصيرتت باز شد، مواظب حال خود باش، و بر اين راه استوار بمان، سپس از پيامبر خواست دعا بفرمايد شهادت نصيبش گردد، پيامبر(ص) دعا فرمود و حارثة دهمين نفر بود كه در پيكار موته همراه جعفر بن ابى‏طالب به درجه رفيعه شهادت نايل آمد.
امام اميرالمؤمنين (ع) نيز بر اين نكته تكيه دارد كه مؤمنان و پارسايان كسانى هستند كه يقين و باورشان به بهشت مانند يقين و باور كسى است كه آن را ديده است كه چگونه اهل آن در آن به خوشى به سر مى‏برند، و ايمانشان به آتش دوزخ هم چون ايمان كسى است كه آن را ديده است كه اهل آن چگونه در آن به عذاب گرفتارند «فهم والجنة كمن قدرآها، فهم فيها منعّمون، و هم والنار كمن قد رآها فهم فيها معذّبون»(7)
4. با برهان عقلى همگام باشد، خدا و پيامبرى كه با برهان شناخته نشود و اعتقادى كه بر اساس دليل و برهان نباشد كارآمد نخواهد بود، ياران موسى (ع) با ديدن معجزه به او گرويدند و با شنيدن صداى گوساله سامرى، گوساله پرست شدند، چون در كارشان بينش نبود، برهان نبود، از اين رو امام علىّ بن ابى طالب مى‏فرمايد: خداوند را به اسماء و صفاتش بشناسيد و پيامبر را به رسالت و پيامبرى، و اولوا الامر را به امر به معروف، عدل و احسان «اعرفوا اللّه باللّه والرّسول بالرّسالة و اولى الامر بالامر بالمعروف والعدل والاحسان»(8)
ما اين درايت، بينش صحيح و استدلال قوى را در سخن منصور بن حازم ملاحظه مى‏كنيم، او گويد: «قلت لابى عبدالله(ع) انّى ناظرتُ قوماً فقلت لهم: ان الله جلّ جلاله أجلّ و اعزّ و أكرم من ان يُعرف بخلقه بل العبادُ يُعرفون بالله،فقال: رحمك الله»(9) به امام صادق عرض كردم با گروهى مناظره داشتم، به آنان گفتم خداوند جليل اجلّ از آن است كه به واسطه مخلوقاتش شناخته شود، بلكه بندگانش به وسيله خدا شناخته مى‏شوند، فرمود خدايت رحمت كند.
خداوند متعال مى‏فرمايد:
«وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ»(10)
آنان كه در راه ما جهاد گرند به يقين راههاى خود را بر آنان مى‏نمايانيم و در حقيقت خدا با نيكوكاران است. نيز بر اين مطلب ظاهر اين آيه دلالت دارد: «وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ»(11)
آنقدر در عبادت پروردگارت كوشا باش تا به مقام يقين دست يازى، زيرا به مقام يقين رسيدن فرع بر عبادت و بندگى است، حق تعالى در آيه ديگر مى‏فرمايد: «وَكَذَلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ»(12) اين گونه ملكوت آسمان‏ها و زمين را به ابراهيم نموديم تا از جمله يقين كنندگان باشد. ملكوت آسمان‏ها و زمين با مقام يقين ارتباط تنگاتنگ دارد، خداوند در مقام بيان تفسير آثار يقين مى‏فرمايد: «كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ * لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ * ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ»(13)اگر علم اليقين داشتيد به يقين دوزخ را مى‏بينيد، سپس آن را قطعاً به عين اليقين در مى‏يابيد، هم چنين مى‏فرمايد: «كَلاَّ إِنَّ كِتَابَ الأَبْرَارِ لَفِي عِلِّيِّينَ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا عِلِّيُّونَ *كِتَابٌ مَّرْقُومٌ * يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ»(14) تو چه دانى كه عليّون چيست، كتابى است نوشته شده، كه مقرّبان آن را مشاهده خواهند كرد.(15)
قرآن راهكار يك تجربه كارآمد، صحيح، دينى و الهى را در روى كرد «خودشناسى» دانسته مى‏فرمايد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ عَلَيْكُمْ أَنفُسَكُمْ لاَ يَضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ»(16) اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد بر شما باد به رعايت و مواظبت از نفس خودتان چه آنان كه گمراه شده‏اند گمراهيشان به شما زيان نمى‏رساند، اگر شما خود راه را از دست ندهيد، بازگشت همه شما به خدا است، و پس از آن آگاهتان مى‏سازد به آنچه عمل مى‏كرديد.
اين آيه براى انسان هدفى فرض كرده كه به سوى او راه بپيمايد و در پيمودن راه گمراه نگردد، و آن هدف جز «سعادت» و سرانجام نيك چيزى نيست، و به هر حال انسان چه گمراه و چه سعادتمند به سوى خدا گام برمى‏دارد، انسان گمشده‏اى را به نام «سعادت» جستجو مى‏كند و همه جا را مى‏كاود تا بدان دست يازد، اين گمشده و غايت مطلوب نزد خداوند است، جز اين راهها مختلف مى‏باشند يكى انسان را به هدف نهايى و رستگارى هدايت مى‏كند و ديگرى زيانكارش مى‏سازد، چنان كه مى‏فرمايد: «يَا أَيُّهَا الإِنسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلاقِيهِ»(17) اى انسان همانا تو كوشا براى رسيدن به پروردگار خويش هستى و سرانجام او را ملاقات خواهى كرد، و گروهى (حزب الله) به رستگارى مى‏رسند «أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»(18) آگاه باش حزب و دسته خدا همگان رستگارانند، و گروهى به هلاكت مى‏رسند «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُواْ نِعْمَةَ اللّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّواْ قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ»(19) آيا نمى‏نگرى كسانى را كه به جاى شكر نعمت خداوند كفر ورزيده و قوم خود را به هلاكت كشاندند.
به هر روى دو راه وجود دارد، و بر دين باوران است كه به خود بپردازند «عليكم انفسكم» و از ديگران كه اهل گمراهى‏اند صرف نظر كنند و بدانند كه حساب گمراهان با پروردگار آنان است، «تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُم مَّا كَسَبْتُمْ وَلاَ تُسْأَلُونَ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ»(20) آنان امّتى بودند كه اگر اطاعت كردند و اگر معصيت نمودند، براى خود كردند و گذشتند، شما هم آنچه انجام مى‏دهيد براى خود مى‏كنيد، و شما جوابگوى كردار آنان نخواهيد بود و از آنها بازخواست نخواهيد شد.
پس بر مؤمنان است كه به كار و هدايت خود بپردازند و ضلالت و شيوع گناهانى كه از مردم مى‏بينند آنان را لغزش ندهد، مردم، اينان را مشغول نكنند و اينان هم به كار مردم نپردازند، حق حق است گرچه مردم، آن را ترك گويند، و باطل باطل است گرچه مردم بدان روى آورند «قُل لاَّ يَسْتَوِي الْخَبِيثُ وَالطَّيِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَبِيثِ فَاتَّقُواْ اللّهَ يَا أُوْلِي الأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»(21)اى صاحبان خرد ناب شما تقواى الهى پيشه سازيد، باشد كه رستگار گرديد.
شايان دقّت است، راهى كه قرآن به سلوك و پيمودن آن دعوت فرموده همان «نفس» مؤمن است «عليكم انفسكم» زيرا وقتى گفته مى‏شود: زنهار راه را گم مكن، بدان معنا است كه راه را نگهدارى كن و از آن جدا مشو، پس معناى اين كه مى‏فرمايد: زنهار نفسهايتان را از دست ندهيد معلوم مى‏شود نفسها همان راه هستند نه راهروان، آن سان كه نظير آن را در اين آيه مى‏فرمايد:
«وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ»(22) به درستى كه اين است راه و روش من (پيامبر) در حالى كه راه مستقيم و هموارى است، پس پيروى كنيد از اين روش و پيرو هر راهكارى نباشيد، كه خداوند به كيفر كردارتان از راه خود متفرّق مى‏سازد.
بنابراين نفس ما، راه هدايت ما است، نه از جهت اين كه نفس يكى از رهروان راه هدايت است، يعنى نفس مؤمن همان راهى است كه بايد پيمود، و همان خط و مسيرى است كه به پروردگار منتهى مى‏گردد و به سعادتش مى‏انجامد.
در مقابل، اگر نفس خود را فراموش سازيم خدا را فراموش كرده‏ايم، يعنى اگر راه را فراموش كرديم به منتهى اليه راه نمى‏رسيم، «وَلا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ أُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ»(23) مانند كسانى نباشيد كه خدا را فراموش كردند و خداوند به كيفر اين فراموشيشان نفس‏شان را از يادشان برد، اينان همان فاسقان‏اند.
آيه به روشنى مى‏فرمايد مراقب نفس باشيد، كشيك آن را بكشيد، و قراول آن باشيد، تا كردارى انجام دهد كه سرمايه و توشه فردا باشد، زيرا از براى امروز فردايى است.
گر مسلمانى از اين است كه حافظ دارد
آه اگر از پس امروز بود فردايى‏

نفس انسان هر آن در حركت و در طىّ مسافت است، هدف او رسيدن به خداوند و نعمت‏هاى او است، از اين رو انسان خردورز هيچ گاه هدف را فراموش نمى‏كند، پيامبر اسلام(ص) در حديثى كه شيعه و سنّى آن را نقل كرده‏اند مى‏فرمايد: «من عرف نفسه فقد عرف ربّه» هر كه خود را شناخت خداى خود را شناخته است، اگر نفس را به كردار نيكو گماشتيم و يا در مسير انحراف و گمراهى انداختيم سود و زيانش به او برمى‏گردد «إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لأَنفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا»(24)
نفس انسان (خود او)است كه مراتب و مراحل حيات از جنين، كودكى، جوانى، پيرى را پشت سر گذاشته وارد برزخ مى‏گردد، سپس وارد قيامت شده و بعد از آن در بهشت و يا دوزخ به سر خواهد برد، و هر آن به جانب خداوند رهسپار است «وَأَنَّ إِلَى رَبِّكَ الْمُنتَهَى»(25)
بر اين پايه يگانه تربيت كننده نفس انسان كردار او است، عمل است كه نفس انسان را موافق و همسوى خود مى‏گرداند و بار مى‏آورد، اين كردار اگر با هدف آفرينش و ايجاد او همخوان باشد سعيد و نيك بخت گشته و نتيجه كردارش را كاملاً دريافت مى‏دارد بدون هيچ ضرر و زيان.
نفس به نوبه خود ذاتاً نيكو آفريده شده، خوب و بد خود را تشخيص مى‏دهد و بدانها گرايش ذاتى دارد و نصاب تشخيص نيك و بد در او كامل گرديده است، و به سخن ديگر حقتعالى براى آفرينش نفس بالاترين درجه كمال، شعور، ادراك و پارامترهاى سعادت‏بخش را در نظر گرفته و با سوگند و تأكيد مى‏فرمايد: «وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا * قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا * وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا»(26) سوگند به نفس و كسى كه آن را چنين موزون آفريد، و پس از خلقت فجور و آلودگى آن را و هم چنين پارسايى اش را به آن الهام كرد، به تحقيق رستگار شد كسى كه نفس را تزكيه كرد و پالايش داد، و به راستى زيان كار و بى‏بهره شد آن كس كه قدر نفس را نشناخت و از آن بهره برنداشت.
حاصل، اين كه، آيات مزبور از كيفيّت و چگونگى نفس تعدّى نكرده، نفس را موجودى دانسته موزون و معتدل، موجودى كه پذيراى پارسايى و يا آلودگى است، با فجور آلوده و با تقوا تزكيه و پالايش مى‏يابد و از اين رهگذر سعادتمند و يا محروم مى‏گردد، اين معنا با مقتضاى تكوين انسان مطابق است و مى‏تواند هر كدام را برگزيند، و اين واقعيتى است كه هرگز از وى جدا نمى‏گردد و او راهى يكى از اين دو راه است، او مى‏تواند راه حيات، نور، هدايت، و يا طريق ضلالت، گمراهى تاريكى و انحراف را طىّ كند «اَوَ مَنْ كانَ حيّاً فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَن مَّثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا»(27) آيا كسى كه مرده دل و كافر بود و ما او را زنده و داراى ايمانش كرديم و براى او نورى قرار داديم كه با آن بين مردم رفتار كند مانند كسى است كه تو گويى در تاريكى‏ها فرو رفته و از آن بيرون آمدنى نيست؟!
بنابراين بر تك تك افراد و بر جامعه انسانى است كه به هدايت الهى و معارف ربّانى و سنّت و قوانين پسنديده و بر كردار شايسته و شعاير اسلامى گردن نهد، باشد كه سعادتمند گردد، در اين صورت باكى نيست اگر افرادى گمراهى را پى گرفتند و در تاريكى‏ها مأوى گزيدند «لاَ يَضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ» آن گونه كه در حديث مى‏خوانيم «اعرفكم بنفسه، اعرفكم بربّه» بديهى است چنين كسى به پروردگارش نزديكتر است، و از نعمت‏هاى او برخوردارتر.(28)
در نتيجه تنها راه تجربه آن است كه قرآن نشان داده و نتيجه پيامبرى را در درون انسان نشانداده است، پيامبر بزرگوار اسلام(ص) مى‏فرمايد:
«من ختم القرآن فكانّما أدرجت النّبوة بين جنبيه ولكنّه لايوحى اليه»(29) كسى كه قرآن مطهّر را در جان خويش جاى دهد گويا پيامبرى را در درون خويش درج كرده جز اين كه به او وحى نمى‏شود و پيامبر تشريع نيست.

نمونه‏اى از تجربه‏هاى قرآنى

«إِذْ يُرِيكَهُمُ اللّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلاً وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيرًا لَّفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الأَمْرِ وَلَكِنَّ اللّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ * وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلاً وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِىَ اللّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولاً وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ»(30) اى پيامبر ياد كن آن گاه را كه خداوند آنان (سپاه دشمن در جنگ بدر) را در خوابت به تو اندك نشان داد، و اگر ايشان را به تو بسيار نشان مى‏داد قطعاً سست مى‏شديد و حتماً در كار جهاد منازعه مى‏كرديد، ولى خداوند شما را به سلامت داشت، چرا كه او به راز دلها دانا است، آن گاه كه چون با هم برخورد كرديد، آنان را در ديدگاه شما اندك جلوه داد و شما را نيز در ديدگان آنان كم نمودار ساخت تا خداوند كارى را كه انجام شدنى بود تحقق بخشيد، و كارها به سوى خدا باز گردانده مى‏شود.
مى‏دانيم در پيكار بدر دو نيروى نابرابر در مقابل هم صف آرايى كردند، خداوند پيشاپيش براى اين كه اين نبرد به سود اسلام بينجامد يك تجربه و صحنه رويارويى را به پيامبر نشان داد كه گروه اندكى حمله كردند، پيامبر وقتى آن را براى مسلمانان بازگو كرد همه براى نبرد حاضر شدند، زيرا اگر از كمّ و كيف و چند و چونى نيروى دشمن خبر مى‏يافتند سست گشته و منازعه آنان بالا مى‏گرفت، از طرف ديگر پيامبر(ص) معصوم است و شيطان در محدوده وجود و عقلانيّت او راه ندارد پس آن چه در رؤيا مشاهده فرمود حقّ است، و خداوند قادر است كثير را قليل نمايد و بر عكس.
از سوى سوّم، كافران هدفى جز دنيا نداشتند، و آن چه مى‏خواستند متاع دنيا بود، و به فرموده قرآن «قل متاعُ الدّنيا قليل»(31) سرمايه دنيا اندك است، در نتيجه همه سرمايه آنان متاع قليل است، و اين حقيقت براى پيامبر(ص) به عنوان رؤياى راست به شهود آمد.
از ناحيه چهارم، براى مؤمنان نيز اين تجربه پيش آمد كه كافران را كم مشاهده كردند «فى اعينكم قليلاً» لذا وقتى وارد كارزار شدند گروه كمى مشاهده كردند و به سختى جنگيدند، دليران اين نبرد، مجاهدانى نستوه و جان بر كف، صحنه را بر مشركان تنگ و آنان را فرارى ساختند، پس اين يك تجربه صد در صد دينى نيست، بلكه به بركت وحى و نبوّت نصيب جنگجويان نستوه گرديد كه به رأى العين اندك بودن دشمن را مشاهده مى‏كردند، يعنى رؤياى راستين پيامبر براى مردم به حدّ رؤيت رسيد.
از جانب پنجم، خداوند به خاطر نصرت دين كه خواسته او است، و به آن فرمان داده است، «ليقضى الله امراً كان مفعولاً» مسلمانان را در چشم كافران نيز كم نشان داد «و يقلّلكم فى اعينهم» لذا آنان جسورانه اقدام به پيكار و پيشدستى كردند، حتّى ابوجهل گفت، اينان يك خوراك ما هم به حساب نمى‏آيند، و لازم نيست ما شمشير و تير براى آنان به كار اندازيم، غلامان خود را مى‏فرستيم كه آنان را با دست‏هاى خالى دستگير كنند «ما هم الا اكلة رأس ولو بعثنا اليهم عبيدنا لاخذوهم اخذاً باليد»(32)
اين آيه مى‏تواند بر مشركان نيز يك تجربه به حساب آيد، تجربه‏اى منفى و ضددينى، چرا كه يا آنان به عقيده خود دين داشتند، و از مرام و مسلك خويش دفاع مى‏كردند و خداى خود را به گونه‏اى ديگر مى‏شناختند، چنان كه در حديث مى‏خوانيم، خداوند را هر نادانى مى‏شناسد «معروف عند كلّ جاهل»(33) و يا به خاطر آن است كه با نتيجه نبخشيدن تلاش‏ها و زحمات چندين ساله پيامبر(ص) مشركان ديگر زمينه هدايت نداشتند «وجعلنا على قلوبهم اكنّةً و فى آذانهم وقرا»(34) ما بر دل هايشان پرده افكنديم و در گوش هايشان سنگينى قرار داديم، و اگر هر معجزه‏اى را به بينند به آن ايمان نمى‏آورند، بنابراين تجربه مشركان و كم ديدن مؤمنان و نديدن واقعيت يك تجربه بسيار بد فرجام بود.

پرسش و پاسخ

اگر مشركان در يك تجربه مؤمنان را كم ديدند «يقلّلكم فى اعينهم» و گفتند اينان چون يك لقمه ما به حساب هم نمى‏آيند، غلامان خود را مى‏فرستيم بدون اسلحه دستگيرشان سازند پس چگونه است قرآن در آيه ديگر مى‏فرمايد مشركان در همين جنگ بدر مؤمنان را دو برابر خويش ديدند؟
«قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَأُخْرَى كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُم مِّثْلَيْهِمْ رَأْىَ الْعَيْنِ وَاللّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَن يَشَاء إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لأُوْلِي الأَبْصَارِ»(35) قطعاً در برخورد ميان دو گروه، براى شما نشانه‏اى و درس عبرتى بود، گروهى در راه خدا مى‏جنگيدند، و ديگر گروه كافر بودند كه مؤمنان را به چشم دو برابر خود مى‏ديدند، و خدا هر كه را بخواهد به يارى خود تأييد مى‏كند، يقيناً در اين ماجرا براى صاحبانِ بينش عبرتى است.

در پاسخ اين سؤال مى‏گوييم:

علامه طباطبايى (قدّس سرّه) مى‏فرمايد در ابتداى كارزار هر دو طرف در چشم يكديگر كم مى‏آمدند تا هر يك به طمع پيروزى خود كار جنگ را شروع نمايد، ولى پس از شروع در پيكار، دسته مؤمنان در نظر كافران دو برابر از آن چه بودند جلوه كرد از اين رو ترسيدند و رو به فرار نهادند، در نتيجه پيروزى از آن مسلمانان گرديد، بنابراين آيه اوّل موضوع كم ديدن هر يك از دو طرف را در آغاز جنگ بيان مى‏كند و آيه دوّم دو برابر آمدن مؤمنان به چشم كافران پس از آغاز جنگ را بيان كرده است. به ويژه با توجّه به آيات قبل از اين آيه خداوند به مشركان چنين گوشزد مى‏فرمايد كه شما اگر اهل بصيرت باشيد براى پى بردن به غلبه حق و اين كه خداوند هر كس را بخواهد مى‏تواند نصرت دهد و پيروزى بخشد، و ابداً به مال و اولاد كسى مغلوب نخواهد شد، بايد به آن چه در روز «بدر» ديديد بسنده كنيد، زيرا در آن روز رزمندگان اسلام افرادى معدود بودند، و شماره آنان به ثلث مشركان درآوردگاه نمى‏رسيد، و از ناحيه ابزار و ادوات جنگى هم قابل مقايسه با آنان نبودند، زيرا سيصد و سيزده نفر بيش نبودند و تنها شش عدد زره و هشت عدد شمشير و دو اسب در اختيار داشتند، ولى لشگر دشمن قريب هزار نفر مردان جنگجو با تجهيزات كامل آن زمان، مركب‏هاى سوارى، شتران باركش و سوارى، زره، شمشير و ساير ادوات، با اين وصف خداوند آن عده كم را دو برابر نشان داد تا بر دلهايشان ترس چيره و رو به هزيمت نهاده و فتح و پيروزى از آن مسلمين گردد، افزون بر اين فرشتگان را نيز به كمك فرستاد.
و از سوى ديگر مشركان را در نظر مؤمنان كم جلوه داد تا دلهايشان استوار و درونشان راآرامش بخشد تا وعده پيروزى و تجربه دينى پيامبر(ص) در خواب، به نيكى انجام پذيرد و دين خداوند به منصه ظهور برسد «لِيَقْضِىَ اللّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولاً وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ»(36)
دانشمندان اين گونه استدلال را «برهان» مى‏دانند يعنى انسان خداوند را مى‏شناسد به حق برهان و سپس به وسيله او به عنوان علّت ايجاد كننده مخلوقات و ممكنات بر وجود و پيدايش اشياء، بندگان و ساير موجودات استدلال مى‏كند، نه آن گونه كه به «واسطه اشياء» استدلال شود خدايى وجود دارد، بر اين پايه برخى معتقدند واژه «برهان» جز بر نوع اوّل «برهان لمّى» زيبنده و حقيقت نمى‏باشد، و استدلال از راه دوّم را «دليل انّى» مى‏خوانند.
به هر روى ديدگاهى كه منصور بن حازم در مسأله شناخت ارائه داد، از بهترين راهكارهاى استدلال است، چنين انسانى است كه مصداق فرمايش امام على (عليه‏السلام) قرار مى‏گيرد كه وقتى عقل انسان زنده شود «برق له لامع كثير البرق، فابان له الطّريق و سلك به السبيل» برق درخشنده و پاينده راه را به او مى‏نمايد، و چنان او را راه مى‏برد كه به سراى جاودان برساند.

راه كار قرآن در تجربه

اگر ما بتوانيم راهيابى به ملكوت آسمان‏ها و زمين را تجربه بناميم لازم است از رهنمودهاى قرآن بهره گيريم.
جناب علامه طباطبايى(قدّس سرّه) در اين باره مى‏نگارد: «يك حقيقت قرآنى (كه هيچ جاى انكار ندارد) وجود دارد، و آن اين است كه با ورود انسان به گلستان «ولايت الهى» و تقرّب او به مقام مقدّس و بزرگ خداوندى براى او درى به ملكوت آسمان‏ها و زمين باز مى‏شود كه آيات بزرگ الهى و انوار جبروت خاموش نشدنى او كه بر ديگران پنهان است از آن در مشاهده مى‏كند.»
امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد: «لو أنّ الشياطين يحومون حول قلوب بنى آدم لرأوا ملكوت السماوات والارض» اگر نه اين بود كه شيطان‏ها اطراف دل‏هاى بنى‏آدم گردش مى‏كنند، قطعاً ملكوت آسمان‏ها و زمين را مى‏ديدند، اهل سنّت نيز از پيامبر(ص) روايت مى‏كنند ايشان فرمود: «لولا تكثيرٌ من كلامكم و تمريجٌ فى قلوبكم لرأيتُم ما أرى‏ ولسمعتم ما أسمع» اگر زيادى در سخن شما و اغتشاش و بلوا در دلهايتان نبود، حتماً آنچه من مى‏بينم مى‏ديديد، و آنچه من مى‏شنوم مى‏شنيديد.

پى‏نوشت‏ها:

1) همان، 11 / 64، 61 / 181.
2) فتوحات، 1 / 147، دار احياء تراث عربى.
3) بحار 61 / 158، از امالى صدوق.
4) شرح فصوص قيصرى، فصّ نوحى، ص‏151.
5) نهج البلاغه فيض، خ‏121.
6) اصول كافى، ج‏2، ص‏52.
7) نهج البلاغه فيض، خطبه همّام 184.
8) اصول كافى، ج‏1، ص‏85، باب انّه لايعرف الاّ به.
9) همان.
10) عنكبوت، 69.
11) حجر، آيه‏99.
12) انعام، آيه‏75.
13) تكاثر، آيه 5-7.
14) مطففين، آيات 21 – 18.
15) الميزان، ذيل مائده، آيه‏19.
16) مائده، آيه‏105.
17) انشقاق، آيه 6.
18) مجادله، آيه‏22.
19) ابراهيم، آيه‏28.
20) بقره، آيه‏134.
21) مائده آيه‏100.
22) انعام، 153.
23) حشر، آيه‏21.
24) اسراء،آيه‏7.
25) نجم، آيه‏42.
26) شمس، آيه 10 – 6.
27) انعام، آيه‏122.
28) ر.ك: الميزان، ذيل مائده، آيه‏105.
29) اصول كافى، ج‏2، ص‏604.
30) انفال، آيات‏44 – 43.
31) نساء 77.
32) نورالثقلين، ج‏2، ص‏128.
33) اصول كافى، ج‏1، ص‏91.
34) انعام، 25؛ اسراء، 46.
35) آل عمران، آيه‏13.
36) الميزان، ج‏3، ص‏107.

 

 

سخنان معصومين
علم و عالم‏

رسول اكرم صلى الله عليه و آله:

«انّ الله يطاع بالعلم و يعبد بالعلم و خير الدّنيا و الآخرة مع العلم »1

براستى خداى متعال با علم ،اطاعت و عبادت مى‏شود و خير دنيا و آخرت همراه علم است».

نبى اعظم صلى الله عليه و آله:

«ان العلم يهتف بالعمل فان اجابه و الاّ ارتحل عنه»2

علم، عمل مى‏طلبد، اگر عالم آن را (با عمل خويش) پاسخ داد(چه بهتر) و گرنه دانش از او رخت برمى‏بندد.

رسول الله صلى الله عليه و آله:

«زيارة العلماء احبّ الى اللّه تعالى – من سبعين طوافاً حول البيت و افضل من سبعين حَجَّةً و عمرةً مبرورةً مقبولة…»3

نزد خداوند متعال، ديدار دانشمندان، از هفتاد بار طواف پيرامون خانه كعبه محبوبتر و از هفتاد حجّ و عمره مقبول و مبرور، برتر است.

امام على عليه السلام:

«الا اخبركم بالفقيه حقّاً؟ قالوا: بلى يا اميرالمؤمنين،قال: من لم يقنَطِ النّاسَ من رحمة اللّه و لم يُؤمِنهُم من عذاب اللّه و لم يُرَخَّص لهم فى معاصى اللّه»4

آيا شما را خبر دهم درباره فقيه حقيقى؟ گفتند: آرى اى امير مؤمنان؛ فرمود: او كسى است كه مردم را از رحمت خدا نوميد نگرداند و آنان را از عذاب الهى آسوده خاطر نكند و آنان را در ارتكاب معاصى رخصت ندهد.

امام على عليه السلام:

«العلم اكثر مِن اَن يُحاط به فخذوا من كلّ علمٍ احسنه»5

علم بيشتر از آن است كه تمامش فرا گرفته شود، پس شما از هر علمى بهترش را فرا گيريد.

امام على عليه السلام:

«انّ كمال الدّين طلب العلم و العمل به الا و انّ طلب العلم اَوجَبُ عليكم من طلب المال»6

كمال دين در طلب دانش و عمل بدان است. آگاه باشيد كه آموختن دانش واجبتر است از اندوختن مال.

امام على عليه السلام:

«من المفروض على كلّ عالمٍ ان يصون بالورع جانِبَهُ و ان يَبذُل علمَهُ لطالبه»7

بر هر دانشمندى لازم است كه با پرهيزكارى مراقب خويش باشد و دانش خود را در اختيار طالبان علم قرار دهد.

امام على عليه السلام:

«انّما العالم مَن دعاه علمه الى الورع و التّقى و الزّهد فى عالم الفناء و التولّه بجنّة المأوى»8
عالم كسى است كه عملش او را به پارسايى و خداترسى و زهد در جهان فانى و شوق به بهشت جاودان فرا خواند.

امام على عليه السلام:

«انّ العلم حياة القلوب و نور الابصار مِنَ العمى و قوّة الابدان من الضّعف»9

براستى كه دانش حياتبخش دلها و روشنى بخش چشمها از كورى و نيرو بخش بدنها از ناتوانى است.

امام على عليه السلام:

«بالعلم يطاع اللّه و يعبد و بالعلم يعرّف اللّه و يوحِّد و بالعلم توصل الارحام و به يعرف الحلال و الحرام. و العلم امام العقل و العقل تابعه، يلهمه السعداء و يحرمه الاشقياء»10

به وسيله علم است كه خداوند اطاعت و عبادت مى‏شود، با علم معرفت خداوند و توحيد او حاصل مى‏شود، به وسيله علم صله رحم انجام و حلال از حرام بازشناخته مى‏شود و علم پيشواز عقل و عقل تابع آن است و سعادتمندان بدان الهام مى‏يابند و تيره بختان، محروم مى‏شوند.

امام صادق عليه السلام:

«انّ الحكمة المعرفة و التفقّه فى الدّين، فمن فَقِهَ منكم فهو حكيمٌ، و ما احدٌ يموت من المؤمنين احبّ الى ابليس من فقيهٍ»11

همانا حكمت، شناخت خداوند و ژرف نگرى در دين است پس هر كس از شما (شيعيان) فقيه شود به حكمت دست يافته، و مرگ هيچ يك از مؤمنان نزد ابليس محبوبتر از مرگ فقيه نيست.

امام رضا عليه السلام:

«الا انّ الفقيه من افَاضَ خَيرَهُ و انقذهم من اعدائهم و وَفَّرَ عليهم نعم جنان اللّه و حَصَّلَ لهم رضوان اللّه تعالى»12

آگاه باشيد! فقيه كسى است كه خيرش را بر مردم سرازير سازد و آنان را از دشمنانشان نجات دهد و نعمتهاى بهشتى را بر آنها افزونى بخشد و خشنودى خدا را برايشان تحصيل نمايد.

امام حسن عسگرى عليه السلام:

«انّ علماءَ شيعتنا يُحشَرون فيخلع عليهم من خلع الكرامات على قَدرِ كثرة علومهم وَجِدِّهِم فى ارشاد عباد اللّه حتّى يُخلَعَ على الواحد منهم اَلفُ حُلَّةٍ من نور»13

علماى شيعه ما برانگيخته مى‏شوند در حالى كه به اندازه كثرت علم، و جدّيتشان در راهنمايى بندگان خدا جامه‏اى فاخر از كرامت به ايشان پوشانده مى‏شود تا جايى كه يكى از آنها هزار هزار حلّه از نور بر تن خواهد داشت.

پى‏نوشت‏ها: –

1. (بحار الانوار، ج‏1،ص‏64)
2. (بحار،ج‏2، ص‏33)
3. (عُدّهَ الدّاعى، ص‏66)
4. (مستدرك سفينةالبحار،ج‏1، ص‏482)
5. (بحار،ج‏2، ص‏48)
6. (شرح غرر،ج‏2، ص‏157)
7. (كافى،ج‏1، ص‏23)
8. (بحار،ج‏92، ص‏211)
9. (شرح غررالحكم،ج‏3، ص‏94)
10. (بحار، ج‏1، ص‏166)
11. (بحار، ج‏1، ص‏215)
12. (بحار، ج‏2، ص‏5)
13. (بحار، ج‏2، ص‏3)

 

 

دانستنى هايى از قرآن
تسليم محض‏

«ومن يسلم وجهه الى الله و هو محسن فقد استمسك بالعروة الوثقى و الى الله عاقبة الأمور»

(سوره لقمان، آيه 22)

و هر كس كه وجود خويش را به خدا بسپارد و نيكوكار هم باشد، پس قطعا به پيوند محكم چنگ زده است و عاقبت كارها به سوى خدا است.
آرى! هر كس امر خود را به سوى خدا تفويض كند و با تمام وجود به درگاه او روى آورد و نيكوكار هم باشد يعنى كارهايش را با اخلاص انجام دهد، پس قطعا چنين انسانى به عروة الوثقاى الهى چنگ زده و بازگشت همگان به سوى خدا است تا نيكوكاران را پاداش دهد و بدكاران را مجازات نمايد.
تسليم وجه: وجه به معناى صورت است و چون صورت مهمترين حواس انسان است لذا از واژه وجه به معناى شخصيت و ذات انسان استفاده مى شود. يعنى انسان با تمام وجود تسليم محض اوامر خدا باشد و از هيچ حكمى سرپيچى نكند هرچند ممكن است خداوند به خاطر آزمايش وى، بلائى غير قابل تحمل براو وارد سازد و او را در تنگنا قرار دهد، انسان نيكوكار و مخلص حالت تسليم را دارد يعنى هرچند در سختى و مشقت و رنج قرار گيرد، تسليم محض است. اگر انسان به حالت تسليم رسيد، بى گمان به عروة الوثقاى خدا چنگ زده است و خداوند او را مورد عفو و رحمت بى پايان خويش قرار مى دهد.

حالت رضا و حالت تسليم:

گاهى ممكن است انسان به حالت رضا برسد. اين بالاترين مقام است كه كسى از آنچه خداوند براى او خواسته راضى و خشنود باشد. چنين مقامى مخصوص انبيا و اوصيا و عدد بسيار كمى از اولياى برگزيده الهى است (ثلة من الأولين و قليل من الآخرين) خيلى دشوار و سخت است كه انسان در برابر نا ملايمات كه تمام آن تقدير الهى است حالت رضا و خشنودى كامل داشته باشد. يعنى نه تنها تسليم محض باشد كه راضى هم باشد. و در درجه دوم حالت تسليم است كه اگر هم گرفتارى پيش آيد و مسائل ناگوارى برايش رخ دهد، خم به ابرو نمى آورد و خرسند هم مى شود، زيرا هر چه پيش آيد همه را از خدا مى بيند «ان هي الا فتنتك» حضرت موسى تصريح مى كند كه هرچه پيش مى‏آيد و همه مشكلات و دردها و رنجها فتنه و آزمايش تو است كه بايد در برابرش تسليم و راضى بود.
زينب كبرا سلام الله عليها اين انسان والائى كه در تاريخ نظير ندارد، در پاسخ ابن زياد لعنه الله كه به او گفت: كار خدا را در باره اهل بيتت چگونه يافتى ؟ فرمود: «ما رأيت الاّ جميلا» جز زيبائى چيزى نديدم.
آنقدر در اين جمله حضرت زينب، زيبائى نهفته و آنقدر به زينب كبرا عظمت مى بخشد كه حد و اندازه ندارد. و از همين جمله كوتاه مى فهميم كه عظمت و بزرگوارى زينب نامتناهى و بى كران است. او در برابر سيل بلا و مصيبت، خم به ابرو نمى آورد و كاملا راضى به رضايت الهى است، بلكه همه را زيبائى مى بيند. خدايا اين چه موجود سترگى است كه اولياى خدا در برابر عظمتش سر فرود مى آورند.
خود امام حسين عليه السلام را ببينيد، پس از آن همه مصيبت كه كوه ها را از جا مى كند و درياها را خشك مى كند، و در حالى كه آخرين لحظات زندگى مباركش را با آن همه تير در تمام اجزاء بدنش مى گذراند در گودال قتلگاه با آرامش كامل عرضه مى دارد: «الهي رضا برضائك» خدايا به آنچه تو راضى هستى من هم راضيم.
ما كه هرگز به چنين مقام والائى نخواهيم رسيد، حد اقل بايد تسليم اوامر خدا باشيم، هرچند ممكن است مسائلى پيش آيد كه مورد رضايت ما نباشد و از پذيرش آن اكراه داريم ولى دليل نمى شود كه از خود بى خود شده و به غفلت روى آوريم و خداى نخواسته حرفي بزنيم كه مورد خشم ذات مقدسش قرار گيريم.

عروة الوثقى چيست ؟

تفسير البرهان روايتى را از امام رضا عليه السلام نقل كرده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «سيكون بعدي فتنةٌ مظلمة الناجي منها من تمسك بالعروة الوثقى. فقيل يا رسول الله: و ما العروة الوثقى ؟ قال: ولاية سيد الوصيين. قيل: من سيد الوصيين ؟ قال: أمير المؤمنين. قيل يا رسول الله: و من أمير المؤمنين ؟ قال: مولى المسلمين و إمامهم بعدي. قيل: يا رسول الله و من مولى المسلمين و امامهم بعدك ؟ قال: أخي علي بن أبي طالب».
پس از رحلت من، فتنه اى تاريك جهان را فرا مى گيرد. تنها كسانى از آن نجات مى يابند كه به عروة الوثقا چنگ زنند . گفته شد: يا رسول الله عروة الوثقا چيست ؟ فرمود: ولايت سرور اوصيا. گفته شد: سيد اوصيا كيست ؟ فرمود: امير مؤمنان. باز سؤال شد: امير مؤمنان كيست ؟ فرمود: سرور مسلمانان و پيشواى آنان پس از من. گفتند: او كيست ؟ فرمود: برادرم على بن أبي طالب.
روايات ديگرى نقل شده است كه دلالت دارد بر اينكه عروة الوثقاى الهى، ولايت و محبت اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام است. در آية الكرسى هم مى خوانيم: «فمن يكفر بالطاغوت و يؤمن بالله فقد استمسك بالعروة الوثقى» و هر كه به طاغوت كافر شود و به خدا ايمان آورد بى گمان به عروة الوثقى چنگ زده است. و اين آيه هيچ منافاتى با آن روايات ندارد زيرا لازمه ولايت على، كافر شدن به جبت و طاغوت و ايمان به خدا است و السلام.

 

رهنمودهاى مقام معظم رهبرى‏

موضع ملت ايران در اينباره (تجاوز آمريكا و انگليس به عراق) همانند ملت عراق است ملت ايران نيز همچون ملت عراق از سقوط صدام خوشحال است اما فجايع صورت گرفته در عراق و اشغالگرى و تجاوز را به شدت محكوم مى‏كند. و با رد گماشته شدن يك حاكم نظامى آمريكايى در عراق معتقد است سرنوشت ملت عراق بايد تنها به دست اين ملت تعيين شود.
در قضيه عراق چهار مسئله كاملاً مجزا يعنى سقوط صدام،فجايع پيش آمده براى ملت عراق، تجاوز آمريكا و انگليس به يك كشور مستقل و مسئله اداره آينده عراق وجود دارد كه جمهورى اسلامى ايران در مورد هر كدام از اينها،موضعى شفاف و روشن دارد كه برخاسته از فكر و تدبير اسلامى است و با رعايت مصالح و منافع كشور اتخاذ شده است.
ملت عراق از سقوط صدام كاملاً خوشحال است اما در جنگ بين صدام و اشغالگران آمريكايى كاملاً بيطرف بود و ملت و دولت ايران نيز دقيقاً هيمن موضع را اتخاذ كردند و مسئولان باتلاش و كوشش، اجازه ندادند در طول جنگ به هيچ يك از طرفين درگير كمكى شود.
رزمندگان دلاور ما بدون هيچ امكانات نظامى، 35 روز در برابر هجوم عراقى‏ها به خرمشهر مقاومت كردند كه ملت ايران بايد به آنها افتخار كند اما بغداد با بيش از 120 هزار نيروى نظامى، سه روزه سقوط كرد كه اين قضيه، واقعاً مشكوك است.
دبير كل سازمان ملل در اين قضيه توقعات جامعه جهانى را برآورده نكرد و هيچيك از اركان سازمان ملل اعم از شوراى امنيت و مجمع عمومى سازمان ملل حتى يك جلسه براى محكوميت تجاوز به عراق تشكيل ندادند.
در اين تجاوز مشخص شد، آمريكا محور شرارت واقعى است و حقيقتاً همان گونه كه امام بزرگوار فرمودند،شيطان بزرگ است.
نه ملت عراق نه ملت ايران و نه جامعه بين المللى، گماشته شدن يك حاكم نظامى آمريكايى بر عراق را نخواهد پذيرفت.
آمريكايى‏ها مى‏خواهند با گماشتن اين حاكم نظامى، به تدريج كنترل فرهنگ ملت عراق را نيز در دست گيرند و طرز تفكر اين ملت را در مورد اشغالگران تغيير دهند اما اين كار نشدنى است و نسلهاى بعدى ملت عراق نيز جنايات آنها را از ياد نخواهند برد.
ملت عراق از چاله صدام ديكتاتور به چاه يك ديكتاتور آمريكايى مى‏افتد و ما نيز اين مسئله را تجاوز به حريم اسلام و مسلمين مى‏دانيم.
آمريكايى‏ها در عرصه شعار آزادى و دموكراسى شكست مشهودى خوردند و نشان دادند كه ليبرال دموكراسى، تجاوز به حريم ديگر كشورها و لگد مال كردن ملتهاى ديگر را تجويز مى‏كند.
اگر آمريكايى‏ها راست مى‏گويند و براى سقوط صدام و آزادى ملت عراق آمده‏اند اكنون كه صدام سقوط كرده بايد بى درنگ از اين كشور خارج شوند و اداره امور عراق را به دست خود اين ملت بسپارند اما آنها اين كار را نمى‏كنند چون دروغ مى‏گويند.
گروه‏ها و فعالان سياسى بايد با مراقبت از بروز هرگونه هرج و مرج و انتقام‏گيرى‏هاى نادرست، از ايجاد هرگونه زمينه كه موجب پايدارى حضور اشغالگران در عراق شود،پرهيز كنند.
كسانى كه سالهاى متمادى به نام مردم عراق سخن مى‏گفتند، اكنون بايد به مردم عراق و آرمان‏هاى آنان وفادار باشند و از هرگونه پنهان كارى و زدوبند با بيگانگان و قدرت‏هاى خارجى خوددارى كنند.
اگر ضعف و نقص در كار ما باشد اسلام نيز زيان مى‏بيند و دشمن نيز در اين مسئله حداكثر سوءاستفاده را مى‏كند.
مسئولان بايد با جديت، همدلى و پرداختن به مسائل اصلى اين هدف (اثبات كارآمدى نظام دينى جمهورى اسلامى) را محقق كنند و ملت آگاه و نجيب ايران نيز بايد تلاش براى تحقق اين هدف را از مسئولان سه قوه و همه نهادها و دستگاهها طلب كنند.

حمايت مجامع بين المللى از متجاوز

دنيا امروز گرفتار جهانخواران و غارتگرانى است كه كشورها را به آتش مى‏كشند و غارت مى‏كنند و نيز گرفتار وابستگان آنان است كه منافع ملت‏ها و كشورهاى خود را فداى منافع ابر قدرت‏ها مى‏كنند و همچنين گرفتار سازمان‏هاى دست نشانده قدرت‏هاى بزرگ بويژه آمريكاست كه با اسم بى‏محتواى شوراى امنيت و عفو بين‏الملل و حقوق بشر و از اين قبيل مفاهيم بى‏محتوا كه به قدرت‏هاى بزرگ خدمت مى‏كنند و در حقيقت مجرى احكام و مقاصد آنان و مأمور محكوم نمودن مستضعفان و مظلومان جهان به نفع قدرت‏هاى بزرگ جهانخوار هستند مى‏باشند… (21/11/61)
ما در عصرى هستيم كه جنايتكاران به جاى توبيخ و تأديب، تحسين و تأييد مى‏شوند. ما در عصرى بسر مى‏بريم كه سازمان‏هاى به اصطلاح حقوق بشر، نگهبان منافع ظالمانه ابر جنايتكاران و مدافع ستمكارى آنان و بستگان آنان هستند. (28/3/62)
مشكلى كه امروز دنيا را تهديد مى‏كند، مشكل اين دو ابرقدرت است. اين دو ابر قدرت كه تمام دنيا را در زير بال خودشان نگه داشته‏اند و از آنها استفاده مى‏كنند، اينها مشغول به يك طرح هايى هستند…كه براى آتيه بشر خطرناك است گرچه هر دسته‏اى از دسته ديگر مى‏ترسند و اين ابر قدرت از آن ابر قدرت و آن از اين، لكن ممكن است كه يك وقت در رأس يكى از اين دو ابر قدرت، يك ديوانه‏اى واقع بشود مثل هيتلر يا مثل صدام و به واسطه آن جنونى كه براى قدرت دارد، دنيا را به تباهى بكشد. و اگر خداى نخواسته يك جنگ بين اين دو قدرت در امروز تحقق پيدا كند، اينها دنيا را به خاك و خون مى‏كشند و به تباهى. مشكل دنيا امروز اينها هستند. بايد براى آتيه دنيا، امروز توده‏هاى مردم، نويسندگان، گويندگان، فكر بكنند و مردم را آگاه بكنند به اين خطرى كه تمام بشريت را تهديد مى‏كند، آگاه كنند همه توده‏هاى دنيا را كه اين خطر بزرگ پيش است و اگر اين ابر قدرت‏ها در اين حالى كه هستند…به همين حال باقى باشند دنيا ممكن است كه به خرابى بكشد و عمده ضررش به ملتها برسد. (13/8/61)
قدرت‏هاى بزرگ بايد طرز تفكرشان را عوض كنند. بايد بدانند كه دنيا عوض شده است. دنيا، دنياى سابق نيست. كه يا انگلستان بايد بر همه دنيا حكومت كند يا اروپا يا آمريكا و يا شوروى دنيا امروز نمى‏پذيرد اين را، بايد آنها تعديل كنند كارهاى خودشان را، دنيا نمى‏پذيرد كه دو قدرت تمام دنيا را از بين ببرند. دنيا نمى‏پذيرد كه يك اقليت تمام كشورها را ببلعد. بايد اينها در كارهاى خودشان يك تجديد نظر بكنند. (18/11/62)

 

تازه هاى انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم
(بوستان كتاب قم)

دنياى جوان, علامه سيد محمد حسين فضل الله, ترجمه مجيد مرادى
الفباى زندگى, جواد محدثى
جامعه برين, جستارى در جامعه دينى و جامعه مدنى, سيد موسى ميرمدرس
برگ و باد, گزيده اشعار, جواد محدثى
پله پله تا خدا, به انتخاب محمود پور وهاب و مجيد ملا محمدى
آيه هاى آفتاب, به انتخاب محمد پور وهاب و مجيد ملامحمدى
مربى نمونه, تفسير سوره لقمان, آيه الله جعفر سبحانى
جام عبرت, سيد حسين اسحاقى
عبرت هاى عاشورا, چاپ دوم, سيد احمد خاتمى
دهكده پرماجرا, محمد رزقى
فاطمه(عليها سلام) گلواژه آفرينش, سيد ضيإ مرتضوى
انديشه سياسى شيخ طوسى, سيد محمد رضا موسويان
انديشه سياسى, آيه الله مطهرى, نجف لك زايى
مديريت منابع انسانى, دكتر حسن زارعى متين
تفسير راهنما, ج16, اكبر هاشمى رفسنجانى
التعزيز فى الفقه الاسلامى, يحى الطايى
روش هاى تبليغ و سخنرانى, احمد صادقى اردستانى
مبانى اخلاق اسلامى, آيه الله مختار ايمنيان
پژوهشى درباره طنز در شريعت و اخلاق, مركز پژوهش هاى اسلامى صدا و سيما
زملك تا ملكوت, اسدالله بقايى
حقوق و وظايف غير مسلمانان, مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى
فيض و فاعليت وجودى از فلوطين تا صدرالمتإلهين, دكتر سعيد رحيميان
داستان دوستان, محمد محمدى اشتهاردى
انوارى از نهج البلاغه, محمد جعفر امامى
فهرست مقالات فقهى, رسول طلائيان
فلسفه دين, محمد حسين زاده
سوء عرضه در حقوق انگليس و تدليس در حقوق اسلام, مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى
غنايم الايام, محقق قمى
قواعد كلى استنباط, رضا اسلامى
الطريقه النقيه, در 3 جلد, نفى منفرد
صبح اميد (نگاهى به مبحث مهدويت وانتظار), جواد محدثى
انديشه سياسى علامه مجلسى, ابوالفضل سلطان محمدى
تفسيرى بر اصول فلسفه و روش رئاليسم, محمد باقر شريعيت سبزوارى
سبز مثل آدينه, جواد نعيمى
آئين سفر, سيد اصغر ناظم زاده قمى
بانوى مهتاب, مرتضى دانشمند
خاطرات اميرمومنان عليه السلام, شعبان خان صنمى (صبورى)
بيا…. تو هم, مرتضى دانشمند
جزيره خضرا در ترازوى نقد, علامه سيد جعفر مرتضى عامى ترجمه محمد سپهرى
آنچه يك جوان بايد بداند, رضا و بتول فرهاديان
عصر زندگى, محمد حكيمى
عصر امام خمينى(ره) مير احمد رضا حاجتى
يكصد و چهارده معماى قرآنى, محمود جويبارى
روش هاى تإويل قرآن, دكتر محمد كاظم شاكر
تربيت, ابراهيم امينى

 

 

اخبار ايران و جهان اسلام

جهان اسلام

اردوغان: ممنوعيت حجاب اسلامى در تركيه را لغو مى كنيم.(16/8/81)
نماز جمعه در مسجدالاقصى با حضور 150 هزار فلسطينى روزه دار برگزار شد.(18/8/81)
ارتش سرخ مجاهدين مسلمان مسئوليت حمله به نظاميان آمريكايى در افغانستان را برعهده گرفت.
اردوغان: حزب ما هيچ برنامه اسلامى پنهان ندارد.(20/8/81)
5 صهيونيست در عمليات متعهدانه يك مبارز فلسطينى به هلاكت رسيدند.(21/8/81)
نظاميان صهيونيست با تانك و زره پوش به نابلس يورش بردند.(22/8/81)
ژنرال اسرائيلى و 20 نظامى همراه در كمين فلسطينى ها كشته شدند.(25/8/81)
سراسر مناطق خودگردان فلسطين توسط رژيم صهيونيستى اشغال نظامى شد.(29/8/81)
30 روزه دار فلسطينى در تهاجم وحشيانه صهيونيست ها شهيد و زخمى شدند.(30/8/81)
مبارز فلسطينى با قايق انفجارى به ناوچه صهيونيست ها كوبيد.
اهانت به مقدسات مسلمانان, نيجريه را به آشوب كشيد.(2/9/81)
گسترش جنگ خيابانى در نيجريه موجب لغو مراسم انتخاب دختر شايسته! جهان شد. (3/9/81)
فتواى مرگ در نيجريه براى نويسنده هتاك به پيامبر اسلام(ص) صادر شد.(7/9/81)
مسئولان دولتى لبنان افطارى سفير امريكا را تحريم كردند.
جوخه هاى مرگ رژيم صهيونيستى دانشآموزان فلسطينى را به رگبار بستند.(12/9/81)
كمك مالى عربستان به خانواده شهيدان فلسطينى قطع شد.
15 فلسطينى در تهاجم تانك هاى اسرائيلى به شهر طولكرم شهيد ومجروح شدند.(13/9/81)

داخلى

كوتاهى در مبارزه با مفاسد اقتصادى, اعتراض دانشجويان را برانگيخت.
با تصويب هيإت دولت, تبليغ كالاهاى امريكايى در ايران ممنوع شد.(16/8/81)
بانك مركزى 380 ميليون يورو اوراق قرضه مى فروشد.(18/8/81)
مإموران ((اف بى آى)) پژوهشگر ايرانى را در فرودگاه واشنگتن با زنجير بستند!
معاون فنى سازمان مديريت و برنامه ريزى: 64 درصد طرح هاى ملى و عمرانى از برنامه عقب هستند.(19/8/81)
كروبى: به لايحه اختيارات رئيس جمهور اشكالات جدى دارم.
مجلس با طرح انتخاب مديران آموزش و پرورش توسط معلمان مخالفت كرد.
دولت افغانستان جريان آب رودخانه هيرمند را به طور كامل قطع كرد.(20/8/81)
رهبر انقلاب: قواى سه گانه اگر مشكلات را حل نكنند, مردم را وارد ميدان مى كنم.
نتيجه گزارش هيإت تحقيق و تفحص از شهردارى: شروع, ادامه و توقف فروش تراكم خلاف بوده است.(21/8/81)
176 نماينده مجلس براى ايجاد وفاق ملى بيانيه صادر كردند.(22/8/81)
دبير انجمن خودروسازان: عامل اصلى گرانى خودرو دولت است.
نشست صميمى دانشگاهيان با رهبر انقلاب انجام شد.
توصيه رئيس جمهور و رئيس مجلس: آرامش را حفظ كنيد, از حكم آغاجرى سوء استفاده نشود.(23/8/81)
ايران 5 هزار خودرو به عراق صادر مى كند.(25/8/81)
رهبر انقلاب دستور بازنگرى در حكم آغاجرى را صادر كردند.(26/8/81)
رهبر انقلاب: امروز ملت ايران نيازمند اقتدار مادى و معنوى است.
بزرگترين تونل كشور افتتاح شد.(27/8/81)
كروبى: شوراى شهر 8 ميليون تهرانى را به مسخره گرفته است.
رئيس قوه قضائيه: عدالت قضايى مصلحت پذير نيست, حكم آغاجرى مانند ساير احكام بايد سير قضايى خود را طى كند.
شهرام جزايرى به 27 سال حبس تعزيرى, ضبط كليه اموال كه از طريق نامشروع حاصل شده, ضبط وجوه مورد ارتشإ و 50 ضربه شلاق در انظار عمومى محكوم شد.(28/8/81)
دانشجويان: مافياى قدرت و ثروت پشت صحنه آشوب هاست.
انحصار واردات و توليد خودرو شكسته شد. (29/8/81)
رهبر انقلاب به زمينه سازان هرج و مرج در كشور هشدار داد.(2/9/81)
حجاريان: شايد خاتمى خوشش نيايد, اما او سياستمدار و فعال نيست.
نقش دستگاه هاى دولتى در ناآرامى هاى اخير دانشگاه ها افشا شد.(4/9/81)
شهردار تبريز: خودروسازان مانع از دسترسى مردم به خودروى ارزان مى شوند.
با تشكيل جلسه فوق العاده در وزارت كشور, تكليف شوراى شهر تهران امروز يكسره مى شود.(5/9/81)
خاتمى: جنايت هايى كه تا امروز رخ داده در مقابل جنايات صهيونيست ها ناچيز است.
طلاهاى قوىترين مرد دنيا ـ حسين رضازاده ـ ايران را به مقام سوم جهان رساند. (7/9/81)
رهبر انقلاب: جاى مزاحمان علم و آگاهى در دانشگاه نيست.(9/9/81)
وزارت نفت از احتمال جيره بندى بنزين خبر داد.
رضازاده: عشق به ايران را با هيچ چيز عوض نمى كنم.(10/9/81)
رهبر انقلاب در ديدار رئيس جمهور و هيإت دولت: مسئولان به نزديكان خود اجازه سوء استفاده ندهند.(11/9/81)
رئيس قوه قضائيه: قانون رسيدگى به اموال مسئولان در دست تهيه است.
اولين جلسه دادگاه متهمان پرونده نظرسنجى (قاضيان, عباس عبدى و علوىتبار) برگزار شد.
وزارت كشور به انحلال شوراى شهر تهران مى انديشد.
سازمان مديريت و برنامه ريزى: 58 درصد از طرح هاى عمرانى سال گذشته اجرا نشد!(12/9/81)
اكثريت مجلس و وزارت نفت بنزين را گران كردند.
نوربخش: درآمد سرانه كشور 1500 دلار است.
سرپرست مجتمع قضايى رسيدگى به جرايم اقتصادى: مفاسد اقتصادى در دستگاه هاى دولتى بيداد مى كند.(13/9/81)
خاتمى در پاسخ به انتقادات سعيد حجاريان: خودم را سياستمدار موفقى مى دانم.
سازمان مديريت و برنامه ريزى كشور: نرخ بيكارى افزايش يافت.(14/9/81)

خارجى

حكمتيار دولت ((سايه)) در افغانستان تشكيل مى دهد.(16/8/81)
زيمبابوه: انگليسى ها بدون رواديد حق ورود به هزاره را ندارند.(18/8/81)
مسئول امنيتى سفارت امريكا در نپال به ضرب گلوله سه مرد مسلح كشته شد.(19/8/81)
افغان ها طى دو روز سه بار به پايگاههاى نظامى امريكا حمله كردند.(19/8/81)
جلسه اضطرارى پارلمان عراق براى پذيرش يا رد قطعنامه شوراى امنيت تشكيل شد. (20/8/81)
پارلمان عراق زير بار قطعنامه شوراى امنيت نرفت.
گردباد مرگبار تنسى امريكا را به هم ريخت.(21/8/81)
مشاور ريگان: اكنون وقت حمله نظامى به ايران است.
مجلس عراق تصميم گيرى نهايى درباره قطعنامه 1441 را به عهده صدام گذاشت.(22/8/81)
جيانگ زمين از رهبرى حزب كمونيست چين كنار رفت.
16 نظامى امريكايى در افغانستان كشته شدند.
عراق موافقت بى قيد و شرط خود با قطعنامه شوراى امنيت را اعلام كرد.(23/8/81)
عبدالله گل معاون اردوغان نخست وزير تركيه شد.
ژنرال مشرف 5 سال ديگر رئيس جمهور پاكستان شد.
كوفى عنان: امريكا در صدد بهانه تراشى براى حمله به عراق است.(25/8/81)
در اعتراض به تربيت ديكتاتورها در ((مدرسه نظامى امريكا)), تظاهركنندگان امريكايى پرچم امريكا را آتش زدند.
ليبى درخواست پناهندگى صدام را تكذيب كرد.(26/8/81)
نخست وزير سابق ايتاليا به جرم قتل يك خبرنگار به 24 سال زندان محكوم شد.
زكى يمانى وزير نفت سابق عربستان: امريكا درصورت حمله به ايران درهاى جهنم را به روى خود مى گشايد.
رژيم صهيونيستى كليه توافقات با دولت خودگردان را باطل اعلام كرد.(27/8/81)
هواپيماهاى امريكا و انگليس پايگاه ضدهوايى عراق را بمباران كردند.(28/8/81)
عراق 11 دوره از افسران احتياط خود را به خدمت فراخواند.
به اتهام جنايت جنگى, فرمانده پيشين ارتش عراق در دانمارك دستگير شد.(29/8/81)
امريكا خواستار اعزام نيروهاى انگليسى براى حمله به عراق شد.(30/8/81)
75 افسر اطلاعاتى ((موساد)) براى كمك به مإموران ((سيا)) در كابل اعزام شدند.
طالبان 12 نظامى امريكايى را در افغانستان به هلاكت رساند.(3/9/81)
دور تازه درگيرىها در اردن 9 كشته و زخمى برجا گذاشت.
رامسفلد: صدام در صورت خلع سلاح مى تواند بر سر قدرت باقى بماند.(4/9/81)
حريم هوايى عراق ديروز 80 بار توسط هواپيماهاى امريكا وانگليس نقض شد.(9/9/81)
40 امريكايى در شبيخون افغان ها كشته و مجروح شدند.
صدام موقتا حكومت را به يك شوراى 5 نفره واگذار كرد.(10/9/81)
كرزاى از آغاز خلع سلاح عمومى در افغانستان خبر داد.
نظاميان امريكايى عمليات حمله به عراق را در قطر تمرين مى كنند.(12/9/81)
طرفداران امريكا, پايتخت ونزوئلا را به آشوب كشيدند.
بازرسى از كاخ هاى صدام آغاز شد.(13/9/81)

 

گفته ها و نوشته ها

آيا مى دانيد؟

بزرگ ترين سوره قرآن ((بقره)) است.
كوچك ترين سوره قرآن ((كوثر)) است.
بزرگترين آيه قرآن آيه 282 سوره ((بقره)) است.
كوچكترين آيه قرآن ـ غير از اوائل سوره ها ((مدهامتان)) است كه در سوره الرحمن قرار داد.
اولين سوره قرآن ((حمد)) است.
آخرين سوره قرآن ((ناس)) است.
اولين سوره نازل شده سوره ((علق)) است.
آخرين سوره نازل شده سوره ((نصر)) است.
اولين آيه نازل شده قرآن ((اقرء باسم ربك)) است كه در سوره علق قرار دارد.
آخرين آيه نازل شده قرآن آيه ((اليوم اكملت لكم دينكم)) كه در سوره مائده آيه 3 قرار دارد.
بزرگترين كلمه قرآن ((فاسقيناكموه)) است كه در سوره حجر آيه22 قرار دارد.
كوچكترين كلمه قرآن فراوان مانند بإ در ((بسم الله)).
اولين حرف قرآن ((بإ)) و آخرين حرف قرآن ((سين)) و كلمه وسط قرآن ((وليتلطف)) است كه در سوره كهف آيه19 قرار دارد.

نفس مطمئنه

نفس مطمئنه نفسى است كه آرامش پيدا كرده است به اين معنى كه انسان چنان با هواهاى نفسانى خود مبارزه مى كند و با انجام واجبات و ترك محرمات به تربيت و تكميل نفس همت مى گمارد كه ديگر به غير خدا اعتنايى نداشته و به سوى گناه نمى رود و چنان آرامش و اطمينانى در او پيدا مى شود كه همانند كوه ثابت و استوار مى شود كه هيچ يك از گناهان و هواهاى نفسانى و شهوات دنيا و حب جاه و مال نمى توانند او را متزلزل و منحرف نمايند و وسوسه هاى شيطان را در او راهى نيست. و اين نفس است كه به او خطاب مى شود: ((يا ايتها النفس المطمئنه ارجعى الى ربك راضيه مرضيه))

سنت شست و شوى دهان ((مضمضه))

چون شخص قيام كننده به نماز مى خواهد به راز و نياز در برابر خداى بى نياز, در محراب نيايش, حقيقت بندگى را به نمايش بگذارد, و با خدا راز گويدو زبان به ستايش و سپاس گشايد و لذت حضور و هم سخنى و وصل را بچشد و آلودگى هاى گفتن ها و نگفتن ها[ آلودگى آنچه را ناروا بوده و گفته و آن چه را كه لازم بوده بگويد و نگفته], خوردن ها و نخوردن ها, بوسيدن ها و نبوسيدن ها[ چه دست هايى را كه بوسيده كه نمى بايست مى بوسيد و چه پينه دار دستهايى را كه پيامبروار و چه رخسارهاى غم زده و غبار دارى را كه على وار بايد مى بوسيد و نبوسيد] را از لب و دندان و دهان و زبان بزدايد, همه را مى شويد.
چون دهان وسيله سخن گفتن و خوردن وآشاميدن است و متاع فريبنده دروغ, تهمت, غيبت, اهانت, ناسزا, سخن چينى, و هرگونه گفتار بيهوده و باطلى از اين دروازه بى دربان صادر مى شود و هم چنين انواع غذاها و نوشيدنى ها كه از اين راه به معده مى رسد كه مانع از جوشش سرچشمه گواراى درك راز و نياز با آفريدگار بى نياز است. از اين رو ظاهر دهان را با آب شستشو مى دهيم تا كثافات ظاهرى آن زدوده شود و باطن و روح آن را هم با آب توبه و توجه به خدا مى شوئيم تا همه زنگارها پاك شود.
مستحب است دهان سه بار شسته شود, يك مرتبه براى گفتن هاى ناروا, مرتبه دوم براى خوردنى هاى بى حساب, و مرتبه سوم براى بوسه زدن ها و نبوسيدن ها.

اسراف

حضرت رسول(ص) از راهى عبور مى كرد, مردى به نام سعد را ديد كه در حال وضو گرفتن است وبيش از اندازه لازم, آب مصرف مى كند. حضرت به وى فرمود: اين اسراف چيست؟
او گفت: مگر در وضو گرفتن هم اسراف هست؟
حضرت فرمود: آرى, هرچند در كنار نهر جارى هم وضو گرفته شود.(وسائل الشيعه, ج15, ص260)

شهيد

واژه اى محترم تر و والاتر از واژه شهيد نيست و عنوانى باعظمت تر و بالاتر از عنوان شهيد نيست. و آرزويى براى اولياى خدا از آرزوى شهادت مقدم نيست. كسى كه خود را از خدا و مسوول نزد خدا و زندگى اش را براى خدا و تمام حركاتش را در محضر خدا و بازگشتش را به سوى خدا مى داند, طبيعى است كه همواره آرزوى كشته شدن در راه خدا, دل و جان و روح و روانش را در انتظار رسيدن به رضوان خدا نگهدارد. اين است كه در هر حال كه خود را در مظان استجابت دعا مى بيند دست نياز به درگاه بى نياز او برمى دارد و مى گويد: و قتلا فى سبيلك فوفق لنا…
سر اين كه چنين شخص با عظمتى را شهيد مى گويند در مجمع البحرين چنين آمده: چون ملائكه رحمت نزد او حاضر مى شوند, چون خدا و ملائكه او در بهشت شهود او هستند, چون از كسانى است كه با پيغمبر اكرم (ص) در روز قيامت بر امت هاى گذشته به شهادت گرفته مى شوند, چون نمرده است و حاضر است و شهيد است چون به شهادت حق قيام كرد در راه خدا تا كشته شد.

زينت اسلام و تشيع باشيد

بعضى افراد, در طول مسافرت به ويژه سفرهاى خارجى, خود را آزاد و بى قيد و شرط مى دانند و چون كسى را مراقب و آشناى خود نمى بينند, به هر گناهى تن مى دهند غافل از اين كه خداوند ناظر و مراقب اعمال انسان است و كوچك ترين حركت انسان از خدا مخفى نخواهد ماند.
اين گروه نه تنها نشانى از اسلام و تشيع ندارند بلكه سبب آبروريزى مسلمانان شده و حرمت ايشان را خدشه دار مى كنند, مدعى تشيع بايد اعمال و كردارش از هر كس ديگر بهتر و زيبنده تر باشد و در رعايت احكام و مسائل اسلامى بسيار دقت كرده و با رفتار خويش الگوى مناسبى براى ديگران باشد.
امام صادق(ع) خطاب به جمعى از شيعيان چنين فرمودند: ((اى گروه شيعيان! شما زينت ما باشيد, و مايه عيب و عار ما نشويد, با مردم به خوش رويى و مهربانى رفتار كنيد و زبانتان را حفظ كنيد تا آلوده زياده گويى و كلمات ناپسند نشويد. ))(بحارالانوار, ج68, ص152)

حسب و نسب به درد نمى خورد

طاووس يمانى گويد: حضرت على بن الحسين عليه السلام را ديدم كه از وقت عشإ تا سحر به دور خانه خدا طواف مى كرد و به عبادت مشغول بود, آنگاه كه مسجد خلوت شد سر بر آسمان برآورد و با خداى خويش اين گونه زمزمه داشت:
((خداوندگارا! ستارگان در افق ناپديد شدند و چشمان مردم به خواب رفت و درهاى آسمان به روى بندگانت گشوده گرديد)), مى نگريستم كه چندين بار در مناجات هاى خود مى گريست. سپس سر بر خاك نهاد و سجده رفت, از التهاب و گريه هاى او من نيز به زارى افتادم, نزديكش رفتم سرش را بر زانو نهادم و مى گريستم, سرشك من بر گونه هايش مى ريخت, برخاست و فرمود: تو كيستى كه مرا از مناجات با پروردگارم بازداشتى؟
عرض كردم: اى پسر پيامبر من طاووس هستم, اين زارى و بى تابى تو را نتوانستم ديد. آخر اين درد و اشك و زارى ما را سزد نه شما را! تو فرزند حسين بن على (ع) هستى, مادر شما فاطمه زهرا(س) است, جد تو رسول الله(ص) است, اين وحشت و هراس شما از چه روست؟
سر بلند نمود و نگاهى عميق به من انداخت و فرمود: اى طاووس! نسبت ها را كنار گذار.خداوند بهشتش را منحصرا خاص نيكوكاران قرار داده, اگر چه غلامى سياه چهره باشد و آتش را براى نافرمانان هرچند آقازاده اى از قريش باشد. مگر نشنيده اى كه مى فرمايد: ((فاذا نفخ فى الصور فلا انساب بينهم يومئذ ولا يتسإلون)) (مومنون/ [ (102چون در صور دميده شود در آن روز انسابى بين شما نيست و از حسب و نسب شما سوال نمى شود]. به خدا سوگند تنها چيزى كه نفع به تو مى رساند عمل خيرى است كه قبلا فرستاده اى.(تفسير نورالثقلين, ج3, ص563)

 

رابطه دين و حكومت از منظر على(ع)

فاطمه وثوقى

مقدمه

در جهان امروز عده اى ادعاى طرفدارى از حقوق بشر داشته و براى آنان برنامه و قانون هايى تنظيم مى كنند. اين در حالى است كه خود آنان, نه بشر را مى شناسند و نه حقوق آن را, زيرا آنان سازنده روح و جسم بشر نبوده و خود نيز در چنگال ماديات گرفتار هستند و به افراد ضعيف تر از خودشان وابسته مى باشند كه اين وضعيت مجال شناخت انسان را به آنان نمى دهد.
علاوه بر آن درك اين مطلب و حقيقت بر آنان روشن نيست كه هدف از خلقت انسان چيست؟ زيرا شناخت انسان, شخصيتى ملكوتى و عميق مى طلبد كه با الهام گرفتن از خالق هستى, هدف خلقت را درك نمايد و اين انسان ملكوتى جز اميرمومنان و امثال ايشان نمى تواند باشد.
در نظر مولاى متقيان امت, پيكر واحدى است كه رهبر بايد همه اعضاى آن را به طورى كه لازم است, نگهدارى كند تا همگان در سلامتى و امنيت و رفاه نسبى بسر ببرند. تنها چنين طرز تفكرى است كه مى تواند جامعه را توحيدى كرده و پايدار نمايد و بر حول محور دين و عدالت اجتماعى كه خميرمايه سعادت هر جامعه پايدار مى باشد, بچرخاند و با برنامه ريزى منظم سازماندهى مطلوب جامعه را در جهت اصلاح و رفاه به پيش ببرد و براى عمران و آبادانى و توسعه انگيزه لازم و كافى را در مردم به وجود بياورد.
يكى از اهداف امام(ع) از قبول خلافت, ايجاد زمينه هاى مادى و معنوى از طريق ـ جامعه شناسى و روانشناسى ـ احترام به حقوق انسان ها و احقاق حق و شناساندن جايگاه خليفه الهى مسلمين و اهل ذمه و… در جهت تإمين امنيت ملى در جامعه توحيدى بود, تا همگان در محيط آرام و بى دغدغه به تفكر و انديشه در جهت اصلاحات درونى وبيرونى اقدام نمايند و به يك زندگى سعادت مندى دست يابند.
در اين نوشتار سعى بر آن است كه عملكرد پنج ساله حكومت مولاى متقيان را از دو محور مورد بررسى قرار دهيم:
1. عواملى كه رابطه ميان حكومت و مردم را استحكام بخشيده و جامعه را به سوى يك زندگى ايدهآل سوق مى داد.
2. عواملى كه پايه هاى حكومت اسلامى را متزلزل ساخته و زمينه رشد فساد را فراهم مى كرد.

محور اول:
برپايى اركان اصلاح و هدايت

هر حكومتى براى ايجاد چنين فضايى, علاوه بر ايمان به خدا مى بايد به پايه هاى عدالت اجتماعى نيز تكيه نمايد. در اين راستا مولاى متقيان براى استحكام پايه هاى عدالت, گام نخست را با انتخاب كارگزاران صالح و مديران شايسته شروع كرد. چرا كه مسوولانى كه در رإس امور قرار مى گيرند, الگوهاى رفتارى و عملى هر جامعه اى به شمار مىآيند.
اميرمومنان(ع) در انتخاب كارگزاران صالح ضمن توجه به شايسته سالارى و مديريت مطلوب آنان و تشويق آنان, از خطاى كوچك آنان چشم پوشى نمى كرد, زيرا انحراف و فساد كارگزاران و اغماض از خطاى آنان زمينه ساز فساد در جامعه توحيدى بود و يا زمينه هاى فساد را گسترش مى داد و پايه هاى عدالت را لرزانده و مخل امنيت ملى بود.
با توجه به دگرگونى عقيدتى, فرهنگى, اجتماعى و سياسى در جامعه مسلمين, مولاى متقيان نياز ضرورى و حياتى جان اسلام را پاك سازى بنيادين تشخيص داده و بر اين اساس برنامه ريزى كردند كه شروع كار ايشان با انتخاب كارگزاران صالح و متعهد بود. تا اين كه از يك سو خلاهاى موجود, كه ميراث خلفإ سلف بود جبران گردد, و از سوى ديگر اسلام ناب در جامعه ترويج گرديده و يك آمادگى دفاعى جدى در برابر دشمنان درونى وبيرونى پديد آيد. و نيز تشنگان عدالت از سرچشمه آب سيراب گردند.
تشنگانى كه به جبر جهالت و قبيله گرايى, از سرچشمه آب حيات منحرف شده بودند و سال ها تازيانه هاى جهل و ستم را بر وجود خود تحمل كرده بودند. اين ستم, پس از وفات رسول خدا آغاز شده و با طى كردن فراز و نشيب هاى بسيار در عصر عثمان به اوج خود رسيده بود, زيرا تمام امكانات جامعه و اركان حكومت در دست خواص و درباريان و بنى اميه قرار داشت.
بدين وسيله تمام اسباب و ابزارهاى انگيزش براى اصلاح و بازگشت از انحطاط از مردم گرفته شده بود و مسلما جهادگر و ايثارگر عصر رسول خدا(ص) را به انسان هايى بى تفاوت تبديل كرده بود, به طورى كه در بسيارى از مسايل با يكديگر اختلاف نظر داشتند. بنابر اعتراف خود مردم تنها در مورد قبله و اذان با هم اتفاق نظر داشتند.
((جرج زيدان)) مورخ لبنانى معتقد است:
((اعراب مسلمان اندك اندك به فساد و هرزگى گراييدند)) اين سخن جرج زيدان هشدارى است براى همه مسلمانان عصر معاصر, به ويژه مردم انقلابى كشور ايران, در حالى كه آن ها سال ها در خدمت رسول خدا در فضاى معنوى و پاكيزه اسلام استنشاق كرده بودند و در پاى ركاب آن حضرت به جهاد فى سبيل الله پرداخته بودند.
اما پس از وفات آن حضرت در يك واكنش ناشايست و غير منطقى از مسير اصلى اسلام جدا شدند و به دنبال جدايى از سرچشمه هدايت, به دنياگرايى روى آوردند و سرانجام عامل سستى زيربناى اسلام راستين گرديدند و به تبع اشتباه فاحش آنان و پايه ريزى غلط آن دوران, امروز شاهد واپس گرايى بسيارى از كشورهاى اسلامى هستيم. بنابراين اصلاح اركان عدالت يك ضرورت بود.
در اين راستا تمام دستورات و هشدارهاى امام على(ع) براى كارگزاران در جهت برپايى عدالت اجتماعى و جانشين كردن مهر و محبت و صميميت به جاى بغض و كينه و سوء ظن ها بود.
آن جا كه فرموده: ((پس داد خدا و مردم را از خود بدهيد, در برآوردن حاجت هاى آنان شكيبايى ورزيد كه شما رعيت را گنجورانيد امت را وكيلان و امامان را سفيران, حاجت كسى را ناروا مگذاريد و در اداهاى آنچه مطلوب است باز مداريد…))
هنگامى كه مسلمانان ستم كشيده اين همه لطف و محبت را در حق خودشان مى ديدند, مشتاقانه دل هايشان را به سوى اسلام و حكومت دينى روانه مى كردند. در جنگ هاى معروف سه گانه قاسطين همين مردم برهنه و گرسنه بودند كه پاى ركاب اميرمومنان شمشير مى زدند و شهيد مى شدند; نه دنياپرستان بى درد كه تاب تحمل عدالت امام را نداشته و از راه حق منحرف شدند.
هر انسان منصف هنگامى كه دستورالعمل هاى كارگزاران را مى بيند بى اختيار سر تعظيم و ارادت در پيشگاه آن رهبر فرزانه فرود مىآورد. در نامه اى خطاب به مالك فرموده: ((پس اميدشان را برآور, ستودنشان را به نيكى پيوسته دار و رنج كسانى را كه كوشش كرده اند بر زبان آر كه فراوان ياد كردن نيكويى آنان, دليرى را برانگيزاند و ترسان به دل را به كوشش مايل گرداند, ان شإ الله مقدار رنج هر يك را در نظر بگير و رنج ديگرى را به حساب ديگر مگذار…))(1)
مولاى متقيان با احياى شخصيت انسان ها اعم از مسلمان و ذمى, گرد و غبار حقارت و اسارت را از روح و جسم آنان زدودند و آنان را انسان هايى دلير ببار آوردند, به طورى كه دشمن سرسخت امام (معاويه) در يك محاكمه به يكى از ياران باوفاى آن حضرت كه زنى به نام ((ام الخير)) بود ـ و در جنگ صفين مردم را عليه معاويه تحريك مى كرد ـ گفت: على بن ابى طالب شما را گستاخ كرده كه بر سلطان خود جسارت كنيد. (2)
از ديدگاه امام بدترين فقر, فقر شخصيت بود. لذا به مديران خود توصيه مى كردند كه به خاطر ماليات لباس تابستان و زمستان مردم را نفروشيد زيرا برنامه ما آن است كه با گذشت و اغماض از مردم ماليات بگيريم. نظر تو در آبادانى زمين, بيشتر از فكر جمعآورى ماليات باشد.(3)
و نيز مى فرمود: ((به مسئله خراج بايد چنان برسى, كه موجب اصلاح گردد, زيرا مصلحت همگان در آن است. اگر مردم به صلاح نباشند, كار ديگران نيز اصلاح نپذيرد))(4)
شايد مراد حضرت از ديگران, مردم ديگر بلاد اسلامى غير از محل حكومت خودشان باشد.
با توجه به نامه ها و خطبه هاى آن حضرت, امام(ع) بسان يك روانشناس و روانپزشك حاذق به روانكاوى جامعه عنايت داشته و سعى در درمان دردهاى روحى ـ روانى و جسمى مردم داشتند و به تمام اقشار مردم توجه كرده و آنان را مورد لطف خود قرار مى دادند و مى فرمودند: ((… و كار اين جمله استوار نشود (سپاه و رعيت, قاضى, عاملان ديوان و…) جز با بازرگانان و صنعت گران كه فراهم مى شوند و با سودى كه به دست مىآورند بازارها را برپا مى دارند و كار مردم را كفايت مى كنند.))(5)
از آن جا كه تقدير وتشكر, عامل پيشرفت و تلاش بيشتر مى گردد, به ويژه آن كه اين تشويق از سوى رهبر جامعه باشد ـ مردم را به پيمودن راه و روش رهبران خود علاقمند مى سازد. معروف است كه ((الناس على دين ملوكهم)).
در اين راستا امام به طور جدى به عوامل حكومتى خود توصيه مى كردند كه اخلاق و رفتار يك مدير شايسته را داشته باشند تا اين كه مردم از آنان الگو بگيرند و از آن چه باعث تفرقه و تشتت در ميان مسلمين باشد بپرهيزند; حتى در مورد انجام فرائض دينى به مالك مى فرمايد:
((با مردم چنان نمازگزار كه نه آنان را برهانى و نه نماز را ضايع گردانى, زيرا ممكن است در ميان مردم كسى باشد كه بيمار است يا حاجتى دارد و گرفتارست. من از رسول خدا(ص) ـ آن گاه كه مرا به يمن مى فرستاد ـ پرسيدم با مردم چگونه نماز گزارم؟ فرمود: در حد ناتوان آنان و بر مومنان رحمت آور.))
امروز نيز هرگاه مديران خدمتگزار جامعه ما از اين شيوه زيبا و استاندارد امام(ع) پيروى كرده و آن را سرلوحه كار خود قرار بدهند, مردم را در جهت ديندارى و اصلاح جامعه يارى مى نمايند.
از جمله عواملى كه از ديدگاه مولاى متقيان زمينه ساز روابط حسنه ميان مردم وحكومت بود. احقاق حق و اجراى حدود الهى بود به طورى كه هيچ مجرم يا ظالمى از چنگال عدالت ايشان نتوانست فرار كند حتى در دورانى كه خليفه مسلمين نبود و به عنوان يك مسلمان واقعى در ميان مردم به يارى اسلام مى شتافت.
به عنوان مثال: ((يكى از نزديكان عثمان (خليفه وقت) مرتكب خلافى شد و مجرم شناخته شده بود و هيچ يك از مسلمان ها جرإت نكردند كه حدود الهى را بر وى جارى كنند, ولى امام با كمال شهامت و بدون در نظر گرفتن موقعيت آن شخص با عثمان به وظيفه خود عمل كرده و حدود الهى رادر مورد آن جارى كردند.))
آن حضرت در قضاوت ها و داورىهاى زيباى خود با استفاده از روابط عاطفى و حتى مسائل فيزيكى با روش حكيمانه بهترين نتيجه گيرىها را نموده و عادلانه ترين احكام را صادر مى فرمودند, به طورى كه زبان زد خاص و عام بودند.
حضرت همواره با انصاف و قاطعيت از حق مظلوم دفاع مى كردند و در اين راستا هيچ شخصيت و گروهى نمى توانست مانع كار آن حضرت باشد. خود حضرت مى فرمايد: ((افراد خوار و ستمديده در نزد من بسيار عزيز و قوى هستند تا اين كه حق آنان را به آن ها بازگردانم و افراد قوى و ستمگر را به سزاى اعمالشان برسانم)) در اين راستا به فرزند خود توصيه مى فرمود: ((و كونا للظالم خصما و للمظلوم عونا)) دشمن ظالم و ياور مظلوم باشيد.
گرچه امام اين توصيه را به فرزند خود فرمود, اما در حقيقت اين توصيه براى همه فرزندان اسلام, در همه اعصار است كه همواره طرفدار حق باشند و دشمن باطل, هرچند كه فرسنگ ها راه فاصله ميان ظالم و مظلوم و مدافع مظلوم وجود داشته باشد. امروز اعلام برائت از زورمداران, به ويژه صهيونيسم و امريكا از جانب مسلمانان از همين مقوله است و طرفدارى از مردم مظلوم فلسطين, لبيك به پيام نجات بخش مولاى متقيان است.
اين گونه بود كه تشنگان آب حيات سيراب گشته و جانى دوباره گرفتند و پابرهنگان در حكومت علوى مقام و منزلت يافتند و احساس بزرگى كردند و اعتماد به نفس از دست رفته خويش را دوباره بازيافتند. و به پاس خدمات ارزنده اميرمومنان پاى ركاب حضرتش تا آخرين لحظه مقاومت و دفاع كردند. بدينگونه همه آحاد ملت از خان گسترده عدالت علوى بهره مند گرديدند.
برخلاف دشمن يهود و خوارج, آن حضرت حقوق آن ها را از بيت المال قطع نفرمودند, بلكه سفارش كردند كه بعد از من با خوارج كارى نداشته باشيد زيرا از ديدگاه امام همه مردم يا انسانند ـ كه حقوق انسانى دارند ـ يا مسلمانند ـ كه حقوق اسلامى دارند ـ .
در ميان سياست هاى حكومتى مولاى متقيان, اصلاح سيستم قضايى واقتصادى از جايگاه ويژه اى برخوردار بود.
از آن جا كه امنيت ملى بسان حصار به اطراف بلاد اسلامى بود, تا در سايه آرامش مردم به امور معيشتى خود رسيدگى كنند كه اين خود نقش كليدى در زندگى انسان ها دارد, زيرا با شكم خالى و گرسنه خداپرستى ميسر نمى شود.
اين ديدگاه, امام را بر آن داشت كه امور معيشتى مردم به گونه اى باشد كه افرادى كه نزديك به حكومت زندگى مى كنند با كسانى كه در نقاط دور زندگى مى كنند يكسان باشند. گرچه امام در مورد پياده كردن روش تقسيم عادلانه بيت المال با مشكلات فراوانى رو به رو شده و مورد سرزنش قرار گرفتند, اما اين را نپذيرفتند كه عرب بر عجم و سفيد بر سياه برترى داشته باشند, حتى عده اى از دنياپرستان به خاطر تقسيم برابر و مساوى بيت المال از اطراف امام پراكنده شده و به معاويه پيوستند. اما براى على(ع) هدايت انسان ها مهم و حياتى بود, نه رفاه طلبى آنان. اصلاحات اساسى امام در زمينه هاى مختلف نيز بازگشت به همين نقطه داشت كه زمينه مساعد براى هدايت انسان ها به سوى خداوند و كمال فراهم گردد.
مى توان گفت كه دقيقا هدف امام از قبول حكومت, ايجاد ارتباط بين مردم و ديندارى بود كه برخلاف مشكلات و كارشكنى هاى فراوان, از سوى دوستان و دشمنان قسم خورده اى چون معاويه, جامعه اسلامى رنگ و بوى معنويت به خود گرفت.
مولاى متقيان رهبر خردمند تشيع, جمله ((هل الدين الا الحب)) را با عمل زيباى خودشان تفسير كرده كه نهال هاى مهر و محبت را در دل انسان هاى مستعد نشاندند. البته ثمره اين نهال هاى مهربان زمانى به بار نشست كه كودكان يتيم كوفه با جام هاى شير, جلوى در خانه مولاى متقيان صف كشيده و مى گفتند: طبيب براى على(ع) شير تجويز كرده است و تا او شير نخورد ما نيز غذا نمى خوريم. لذا بدينسان حكومت مردمى و تربيت دينى را تحكيم فرمودند و خستگى چند ساله را از تن بيرون كردند.
آرى اين نمودى بود از يك رابطه دوستانه و پدرانه يك رهبر مهربان و دلسوز و فداكار با رعيت و زيردستان خود.
جرج جرداق مسيحى مى نويسد: ((آيا از فرمانروايى خبر دارى كه خود نان سير نخورد زيرا كه در كشور او كسانى يافت مى شدند كه با شكم سير نمى خوابيدند و جامه نرم نمى پوشيدند؟! (زيرا در ميان ملت كسانى بودند كه لباس خشن و درشت مى پوشيدند) و درهمى را اندوخته خود نساخت؟… و به فرزندان و ياران خود هم وصيت كرد كه غير از اين راه و روش نپيمايند. برادر خود را به خاطر يك دينار ـ كه بدون حق از بيت المال طلب مى كرد ـ مورد بازخواست قرار داد و پيروان و فرمانداران خود را به خاطر يك گرده نان كه به عنوان رشوه از ثروتمندى گرفته و خورده بودند, تهديد كرد و به محاكمه و دادگاه كشانيد؟
البته لازم به ذكر است كه آن حضرت خود را نيز محاكمه كرد. روزى مردم كوفه را مورد خطاب قرار داده و فرمودند: اى مردم كوفه اگر ديديد كه من از شهر شما بيرون رفتم به غير از آن وضعى كه داشتم (مثلا لباس, خوراك يا مركب و غلام من) عوض شد و در مدت حكومتم يك زندگى مرفه براى خود درست كرده ام, بدانيد كه من در حكومت, به شما خيانت كرده ام. زمانى كه به همه مردم نان با گوشت مى دادند, خود نان بدون گوشت مصرف مى كردند.))(6)

محور دوم:
برچيدن عوامل انحراف و انحطاط:

آنچه در حكومت پنج ساله مولاى متقيان به چشم مى خورد الفاظ درشت و جذاب و چشمگير نيست, بلكه عمل است و فداكارى و از خودگذشتگى براى ريشه كن كردن نمودن ريشه هاى ظلم و فساد و مسدود كردن راه هاى بى عدالتى ها با توجه به شيوه حكومتى خلفاى قبلى ـ كه آغازگر فتنه ها و بى عدالتى ها بوده و باب تبعيض, تعدى و تجاوز به حقوق انسان ها را گشودند ـ مردمان مسلمانى كه در دامن اسلام رشد كرده بودند به انسان هاى بى تفاوت و دنياطلب تبديل شده بودند. ديگر آن انسان هاى آرمان گرا و جهادگر نبودند. البته اين درد بزرگ از خطبه هاى اميرمومنان به وضوح روشن مى شود, آن جا كه فرمودند: ((يا اشباه الرجال ولا رجال, حلوم الاطفال…)) اى مردان به صورت مرد (شبيه مرد نه خود مرد) كم خردان نازپرور, كاش شما را نديده بودم))(7)
به طور معمول سيستم اقتصادى, استخوان بندى هر حكومتى را تشكيل مى دهد و در بعضى مواقع بحران آفرين بوده و چرخ هاى عمران و آبادان را كند مى نمايد.
لذا بر رهبران حكومتى فرض است كه با تدابير شايسته و سازماندهى شده اى از بروز مشكلات اقتصادى جلوگيرى نمايند. بر اين اساس امام على(ع) از طريق تقسيم عادلانه بيت المال و هم چنين اخذ وجوهات, ماليات و صدقات و ساير اموالى ـ كه به نوعى در امور معيشتى مردم نقشآفرين بود ـ دقت ويژه اى داشته و شخصا در اين امور, حساسيت نشان مى دادند تا بدان جا پيش رفتند كه حتى اموالى را كه عثمان به نزديكان و درباريان خود بذل كرده بود مطالبه كردند.
در اين راستا امام به كارگزاران خود توصيه مى كردند كه شديدا مراقب رفتار و كردار خود بوده و زندگى ساده و بىآلايشى را در پيش بگيرند, و صفت زيباى قناعت را به مردم زيردست خود نيز ياد بدهند تا بدين وسيله اسباب و ريشه هاى زندگى تجملى و غير اسلامى خشكيده شود.
آن حضرت علاوه بر توصيه هاى لازم براى كارگزاران خود, مإموران مخفى اى را برگزيده بودند كه اطلاعات لازم را به ايشان مى رساندند و حضرت به موقع از بروز حوادث ناگوار جلوگيرى مى كردند و در صورت سستى و تخلف, آنها را موعظه يا مجازات مى كردند. وقتى اطلاع يافتند كه يكى از كارگزاران در يك مهمانى مجلل شركت كرده, او را توبيخ نمودند, زيرا همان ميهمانى مى توانست گام اول براى شروع يك چپاول باشد.
امام در نامه 21 خطاب به عبدالله بن عباس (استاندار اهواز و فارس) نوشتند:
((و همانا به خدا سوگند مى خورم, ـ سوگندى راست ـ اگر به من خبر رسد كه تو در فىء مسلمانان اندك يا بسيار خيانت كرده اى, چنان بر تو سخت گيرم كه اندك مال درمانى و در هزينه عيال بازمانى.))
امام(ع) طبق اين نامه بدون در نظر گرفتن موقعيت خويشاوندى, چنين قاطع و جدى هشدار و اخطار مى دادند. به قول خود اميرمومنان: ((لباس خود را آن قدر وصله زده ام كه از وصله كننده آن خجالت مى كشم))
امام به عنوان رهبر حكومت اسلامى با چنين لباس زندگى مى كردند اما براى آسايش و رفاه مردم تلاش بى وقفه داشتند. لذا هدف از آن همه دقت نظر و ايثار و تلاش اين بود كه زمينه هاى انحراف و ظلم و تعدى از ميان برود تا راه براى برقرارى حكومت الهى هموار گردد, در سايه ايمان به خدا انسان هاى شريف و با شخصيت تربيت شوند. گرچه امام روش زندگى ساده و بىآلايش خود را در جامعه تعميم نداده بودند, اما مردم را نيز به حال خود رها نكردند تا اين كه عده اى به تكاثر و تفاخر بپردازند و سبب گرسنگى عده اى گردند.
امام بر اين عقيده بودند كه استفاده از نعم الهى وسيله اى است براى رسيدن به هدف نهايى.
آن حضرت با اطلاع به اين مطلب كه مديران حكومتى الگوى عملى براى مردم مى باشند, بيشترين دقت نظر را در مورد كارگزاران به كار مى بستند.
در نامه چهلم خطاب به يكى از عاملان آمده است:
((به من خبر رسيده كه تو زمين را برهنه كرده اى و هرچه زير پايت بوده گرفته اى و از آن چه در دستت بوده خورده, پس حساب خود را برايم بفرست و بدان كه حسابرسى پروردگار برايت از حسابرسى مردم بزرگ تر است.))
در يك اخطار شديداللحنى به يكى از عوامل چنين فرمودند:
((از خدا بترس و اموال اين مردم را به آنها برگردان! كه اگر چنين نكنى و خدا مرا به تو رساند,… تو را با آن شمشيرى مى زنم كه هرگز كسى را با آن نزدم. مگر آن كه داخل آتش شد. به خدا سوگند! اگر حسن و حسين نيز كارى را كه تو كرده اى, كرده بودند, هرگز بر آن ها در نزد من دوستى و محبتى نبود و از من به اميدى نمى رسيدند تا آن كه حق را از آنان بازستانم)).(8)
آن چه امام درصدد ريشه كن كردن آن بودند, ثمره حكومت غير اسلامى, و مستبدانه حكام گذشته بود كه از دوران خليفه دوم آثار شوم آن پديدار گرديده و در عصر عثمان از شدت قابل توجهى برخوردار گشت, به طورى كه دشمنان اسلام كه از سوى رسول خدا(ص) طرد شده بودند, در حكومت و دربار عثمان مقام و منزلتى يافته و مورد توجه عثمان قرار گرفتند. عثمان بازار موقوفه ((نهروز)) در مدينه را ـ كه پيامبر گرامى وقف مستمندان مسلمين كرده بود ـ به داماد خود (حرث بن حكم, برادر مروان) بخشيد و در يك مورد, غنائم تمام افريقا را يك جا در اختيار عبدالله بن سرح گذاشت.))(9)
خودسرى و خودكامگى عثمان به حدى رسيد كه ديگر براى مردم قابل تحمل نبود, از اين رو عده اى از ياران پيامبر و بزرگان به رهبرى امام على(ع) نزد عثمان آمده و به اين شيوه نادرست حكومتى اعتراض كردند.
عثمان گفت: ((من خويشاوند دارم.))
گفتند: ((مگر پيشينيان تو خويشاوند نداشتند؟))
عثمان گفت: آنها سعى مى كردند كه بستگان خود را از حقوق بيت المال منع كنند (البته اين مورد صادق نيست چون در زمان دو خليفه پيشين نيز, نزديكان و اقوام آنان از موقعيت ويژه اى برخوردار بودند و حتى خليفه دوم سبب شد كه معاويه بتواند پايه هاى حكومت خود را مستحكم كند و بر گرده مسلمين سوار گردد.) و من سعى مى كنم كه به اقوام خود كمك كنم. گفتند: ((به خدا سوگند كه راه آنها براى ما محبوب تر از راه توست.))(10)
مى توان گفت كه بخشش هاى بى مورد عثمان بود كه طلحه و زبير را از مسير اصلى اسلام منحرف كرد, زيرا آنها در اثر احسان هاى عثمان داراى مال و منال بسيارى شده بودند, زبير در بصره خانه اى ساخت كه امروزه هم معروف است و تجار بحرينى و غيره همه در آن جا اطراق مى كردند و در كوفه, مصر و اسكندريه هم خانه هايى ساخت كه بعد از مرگش, پنجاه هزار دينار و هزار اسب وهزار عبد و كنيز باقى ماند.))(11)
((طلحه نيز در كوفه خانه اى ساخته كه به ((دارالطلحتين)) معروف شد. غله اش از عراق هر روز هزار دينار بود.))(12)
و نمونه هايى از اين قبيل.
بنابراين دنياپرستى و تجمل گرايى, چنان در روح و جسم مردم رخنه كرده بود ـ كه با گذشت بيست و هشت سال از عمر اسلام محمدى(ص) مردم ايثارگر و جهادگر را عوض كرد, به طورى كه نه تنها در ميادين جهاد به صورت فعال شركت نمى كردند, بلكه آشكارا, از امام و رهبر خود نيز سرپيچى مى كردند, لذا جمله ((يا اشباه الرجال)) شاهد بر اين مدعاست.
در روز قتل عثمان پانصد هزار درهم و صد و پنجاه هزار دينار و هزار شتر نزد خزانه دارش بود و قيمت صدقات باقى مانده دويست هزار دينار بود.(13) خطبه معروف شقشقيه امام بيانگر قلع و قمع اموال مسلمين است.
آنچه كه امام على(ع) بر سر آن عمر پربركت خود را نهادند, ايجاد يك جامعه توحيدى براساس برپايى فرامين الهى بود. امام(ع) در طول پنج سال حكومت خود با سه جنگ بزرگ و سرنوشت ساز و كمرشكن (براى مسلمين) روبرو شدند كه طرف مقابل امام مسلمانان بودند كه در دامن اسلام پرورش يافته بودند و حتى بعضى از آنان نماز شب خوانهايى بودند كه پيشانى پينه بسته از سجده داشتند اما جاهل به مسائل اسلامى بودند. چرا كه ساليان متوالى در مكتب خلفإ غير قانونى, اسلام را آموخته بودند و امثال تيم دارى و كعب الاحبارها به عنوان مفسر قرآن براى آنان مسايل اسلامى را آموزش مى دادند و يكى از شاگردان مخلص مكتب كعب الاحبار معاويه و عمروعاص بودند. كه روزى برسد خواندن, آيه اى با ابن عباس اختلاف پيدا كردند معاويه براى حل مشكل از كعب كمك خواست. ابن عباس نقل مى كند: ((روزى نزد معاويه بودم او آيه 86 از سوره كهف را به طور خاص خواند و من به او اعتراض كردم.
معاويه آيه را از عبدالله بن عمروعاص سوال كرد. او نظر معاويه را تإييد كرد. من در جواب گفتم: قرآن در خانه ما نازل شده (يعنى ما سزاواريم كه درباره آن سخن بگوييم. نه كسانى مثل عمروعاص) نتيجه اين شد كه براى حل مسإله معاويه كسى را نزد كعب الاحبار فرستاد تا با نظر او اختلاف حل شود.))(14)
مردم مسلمان در عصر خلفإ سلف ياد گرفته بودند كه تنها به عبادت خشك و بى روح بپردازند و قرآن خالى از مفهوم و معانى و تفسير بخوانند, همين تربيت ها سبب شده بود كه مردم مسلمان از دين اسلام تنها قبله و اسم آن را با خود حمل كنند. كار انحراف به جايى رسيده بود كه مالك بن انس مى گويد: (از قول پدرش) آنچه امروز مردم انجام مى دهند با آنچه در صدر اسلام انجام گرفت هيچ شباهتى نمى بينم مگر در اذان.(15)
حسن بصرى مى گويد: اگر اصحاب رسولخدا(ص) امروز در جمع ما حاضر شوند هيچ يك از رفتارهاى ما را مطابق موازين اسلام نخواهند يافت مگر قبله را.))(16)
خلاصه اين كه آن چه به يك حكومت عظمت و اقتدار بخشيده و موجب تداوم آن مى گردد, علاوه بر نقش رهبرى جامع الشرايط, وجود كارگزاران صالح و متعهد در اركان حكومت است كه با اجراى عدالت اجتماعى, ابتكار عمل و صداقت و وجدان كارى خود, مردم را نسبت به نظام, خوش بين كرده و ارتباط مردمى را با حكومت تحكيم مى بخشند.
امت را به زندگى در سايه حكومت دينى علاقه مند ساخته و وفادارى امت را نسبت به حكومت تضمين مى نمايند.
علاوه بر آن موانع رشد و توسعه را برطرف كرده و ابواب فساد و انحطاط را مسدود نمايند.
با توجه به فلسفه حكومت دينى ـ كه اصل را بر هدايت انسان ها نهاده ـ و تلاش بى وقفه اميرمومنان در حكومت كوتاهش, پى مى بريم كه چرا خود نان خشك خورد, اما بيش از همه مردم كار و تلاش مى كرد.

پى نوشت ها:

1. نهج البلاغه, ترجمه دكتر جعفر شهيدى, نامه 53.
2. سخنرانى سركار خانم صفاتى (زيدت عزها).
3. صداى عدالت انسانى, جرق جرداق, ترجمه سيدهادى خسروشاهى, ج1, ص240.
4. همان, ص233.
5. نهج البلاغه, نامه53.
6. توحيد, عدل, عدالت اجتماعى, محسن قرائتى, ص171.
7. نهج البلاغه, خطبه27.
8. همان, خطبه41.
9. حكومت على(ع) و مديريت اسلامى, غلامرضا اشرف سمنانى, ص100.
10. همان, ص101.
11. مروج الذهب, مسعودى, ج2, ص133.
12. همان.
13. طبقات الكبرى, ابن سعد, ج3, ص130.
14. نقش ائمه در احيإ دين, علامه عسكرى, ج6, ص112.
15. آموزش عقايد مسوولان, محسن غرويان, محمد رضا غلامى, سيد محمد حسين ميرباقرى, ج3, ص351.
16. همان, ج2, ص352.

 

بر ساحل معرفت

اين ستون براى پاسخگويى به سوالات قرآنى شما تدارك ديده شده است, سوالات و شبهات خود را پيرامون مفاهيم و معارف قرآن كريم براى ما ارسال كنيد تا ما نيز با كمك پژوهشگران مركز فرهنگ و معارف قرآن, به آن ها پاسخ دهيم.

آيا خداوند انسان ها را گمراه مى كند؟!

سوال: اگر كارهاى خداوند براساس عدل و حكمت است, منظور از آيه93 سوره نحل كه مى فرمايد: ((يضل من يشإ ويهدى من يشإ)) چيست؟
اگر هدايت و گمراهى به خواست خداوند است چگونه با عدل الهى سازگار است كه ما را به جرم گمراهى كيفر و در برابر هدايت پاداش دهد؟
پاسخ: آيات قرآن مجيد يكديگر را تفسير مى كند و بسيارى از آيات وجود دارد كه بايد در كنار هم چيده شوند تامعناى آن ها با توجه به يكديگر روشن شود. در اين آيه گفته شده كه: ((خداوند هر كه را بخواهد هدايت مى كند)) در آيات ديگرى از قرآن مانند آيه74 سوره مومن گفته شده: ((كذلك يضل الله الكافرين)) اين گونه خداوند كافران را گمراه مى سازد, و در آيه 34 سوره مومن چنين مى خوانيم: ((كذلك يضل الله من هو مسرف مرتاب)) اين گونه خداوند هر اسرافكار ترديد كننده اى را گمراه مى سازد.
اين دو آيه توضيح مى دهد كه چگونه كسانى توفيق و لطف الهى را از دست داده و از راه مستقيم زندگى و سعادت دور مى افتند و ما با توجه به اين دوآيه مى توانيم معنى آيه اول مورد سوال را به طور روشن بفهميم كه آنهايى كه به مضمون آيه اول از هدايت الهى محروم مى شوند, همان گنهكاران و افراد بى ايمان و ستمگرند نه افراد ديگر و بى توفيق شدن افراد آلوده نيز امرى كاملا طبيعى است.
درآيات الهى نيكى ها از جانب خدا و گمراهى و بدى از جانب نفس آدمى است.
در آيه 79 سوره نسإ مى خوانيم: ((ما اصابك من حسنه فمن الله وما اصابك من سيئه فمن نفسك)) در مورد هدايت الهى كه در آيه مورد سوال به آن اشاره شده است: ((و هر كه را بخواهد هدايت مى كند)) نيز مطلب به همين صورت است, منظور از هدايت همان لطف وتوفيق الهى است كه شامل حال بندگان خالص مى شود, اين افراد هر روز استعداد و شايستگى خود را براى توفيق الهى در اثر عمل به دستورات و تعاليم آسمانى بيشتر مى كنند و از آن سهم بيشترى مى برند.
از اين رو در قرآن مى خوانيم كه: ((والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا وان الله لمع المحسنين))(1) و كسانى را كه در راه ما تلاش كنند راه ها را به آنان نشان مى دهيم.
بنابراين ((ضلالت الهى)) به معناى سلب توفيق و ((هدايت)) كسب توفيق است.

منظور از لقإ الله چيست؟

سوال: در آيات متعددى از قرآن مجيد كه اشاره به قيامت و رستاخيز مى كند, تعبير به ((لقإ الله)) يا ((لقإ رب)) آمده است.
توضيح بفرماييد اين ملاقات چگونه صورت مى گيرد و آيا با آياتى كه ديدن پروردگار را محال مى شمارد مانند ((لن ترانى يا موسى)) (اى موسى هرگز مرا نخواهى ديد) در تضاد نيست؟
پاسخ: مفسران درباره ((ملاقات پروردگار)) سخنان متفاوتى بيان كرده اند. گاه گفته اند منظور از ((لقإ الله)) ملاقات فرشتگان خدا در قيامت است و گاه بيان داشتند كه منظور ملاقات حساب و جزإ و ثواب اوست و گاهى نيز آن را به معنى ملاقات حكم و فرمان او گرفته اند به اين ترتيب هر كدام كلمه اى را در تقدير گرفته اند در حالى كه مى دانيم تقدير بر خلاف اصل است و تا دليلى بر آن نباشد بايد از آن پرهيز كرد.
بدون شك منظور از اين ملاقات, ملاقات حسى پروردگار نيست, چرا كه ملاقات حسى تنها در مورد اجسام است كه داراى مكان و زمان و رنگ و كيفيات ديگر است. بلكه منظور يك شهود باطنى و ديدار و ملاقات روحانى و معنوى با خداست زيرا در قيامت حجاب ها كنار مى رود و آثار خداوند چنان در عرصه محشر و ديگر صحنه ها و مواقف قيامت ظاهر مى شود كه همه كس حتى كافران, خدا را با چشم دل مى بينند و او را ديدار مى كنند هرچند اين ديدارها نيز متفاوت است.
در حديثى از امام على(ع) به مردمى كه اين گونه آيات را با آيه ((لا تدركه الابصار وهو يدرك الابصار وهو اللطيف الخبير)) در تضاد مى دانست آمده است: ((لقإ به معنى مشاهده با چشم نيست بلكه همان رستاخيز و برانگيخته شدن مردگان است, در حقيقت اميرمومنان على(ع) مسإله لقإ الله را به چيزى تفسير مى كند كه شهود پروردگار از لوازم آن است و آن روز رستاخيز و برطرف شدن حجاب هاست.))
فخر رازى در تفسيرش در اين باره مى گويد: ((انسان در اين دنيا به خاطر غرق شدن در امور مادى و تلاش براى معاش غالبا از خدا غافل مى شود ولى در قيامت كه همه اين مشغولات فكرى برطرف مى گردد, انسان با تمام وجودش متوجه پروردگار مى شود و اين است معنى ((لقإالله))(تفسير كبير فخر رازى, در آيه مورد بحث)
در حديث ديگرى, از امام على(ع) منظور از ديدن پروردگار آمده است: ((لاتدركه العيون بمشاهده العيان ولكن تدركه القلوب بحقائق الايمان)) چشم هاى ظاهر هرگز او را مشاهده نمى كند بلكه قلب ها به وسيله نور ايمان او را درك مى نمايند.(نهج البلاغه, ص179, تفسير نمونه, ج1, ص217)

سوال: خداوند در قرآن مى فرمايد:
((ان ربكم الله الذى خلق السماوات والارض فى سته ايام))(2) مقصود از شش روز چيست؟ و چرا خداوند همه آن ها را در يك لحظه نيافريد.
پاسخ: اصولا لفظ ((يوم)) كه مرادف آن در زبان فارسى كلمه ((روز)) است, در هر مقامى روى مناسبتى معناى مخصوصى به خود مى گيرد, معمولا اين لفظ در همان معناى روز كه ضد شب است, به كار مى رود ولى گاهى نيز همين لفظ به معناى ((دوران)) استعمال مى شود. مثلا پيرمردى مى گويد: ((روزى كودك بودم, روزى هم جوان, امروز ديگر پير شده ام.))
امام على(ع) مى فرمايد: ((الدهر يومان, يوم لك و يوم عليك; روزگار دو روز بيشتر نيست, روزى به نفع تو و روزى هم به ضرر توست.))
روى اين بيان مقصود از شش روز كه زمين و آسمان در آن آفريده شده شش دوران است كه بر زمين و آسمان ها گذشته تا به صورت فعلى درآمده است يعنى اين وضع فعلى در زمين و اجرام آسمانى نتيجه يك سلسله تحولات پى در پى است تا به صورت فعلى رسيده حال ممكن است مدت يك دوران ده ميليون سال يا ده ميليارد سال بوده باشد.
اما چرا خداوند تمام آن ها را در يك لحظه خلق نكرده و به طور تدريج خلقت آنها صورت پذيرفت؟
پاسخ آن كه جهانى كه ما در آن زندگى مى كنيم جهان ماده است و تكامل تدريجى از آثار لاينفك موجود مادى است و امور مادى بالطبع در طى زمان از صورتى به صورتى درآمده و مراحلى را طى مى نمايد و در نتيجه يك پديده كامل مى شود و زمين و آسمان ها نيز از اين قانون مستثنا نيستند.
اين مسئله را مى توان در تمام پديده هاى مادى اعم از رشد گياهان و درختان و حيوانات و انسان ها و نيز شكل گيرى معادن و منابع مشاهده كرد.

سوال: با اين كه پيامبر(ص) هم خودش در راه راست بود هم مسلمانان را به راه راست هدايت كرده بود, پس چرا در حال نماز مى فرمود: ((اهدنا الصراط المستقيم)).
پاسخ: جهان هستى با تمام پديده هاى خود ـ اعم از مادى و معنوى ـ قابل زوال و دستخوش تغيير و تحول است هم چنان كه اصل پيدايش يك پديده در پرتو علت و شرايط خاصى صورت مى گيرد, هم چنين استمرار و ادامه وجود آن, شرايط و مراقبت هاى خاصى لازم دارد تا به آن لباس استمرار و بقا بپوشاند و از زوال و فناى آن جلوگيرى كند.
موضوع هدايت به راه راست نيز مشمول همين قانون است. بقا و ادامه هدايت در فرد و يا جامعه به مراقبت ها و شرايط خاص نيازمند است و الا ممكن است يك فرد هدايت يافته در آينده عمر خود از هدايت منحرف شده گمراه گردد.
بنابراين اگر يك فرد هدايت يافته, بگويد: ((اهدنا الصراط المستقيم)) هدف اين است كه ما را در اين راه پايدار فرما و اين نعمت را درباره ما مستمر و دائمى گردان.
مفسر بزرگ اسلام ((طبرسى)) در ((مجمع البيان)) مثال مى زند و مى گويد: ((و نظير اين گونه تعبيرات در ميان ما فراوان است; شما وقتى احساس مى كنيد كه مهمان عزيز شما مى خواهد كم كم دست از غذا بكشد فورا به او مى گوييد: ميل بفرماييد در صورتى كه او آرام آرام مشغول خوردن است ولى منظور اين است كه اين كار را ادامه بده. ))

آيا آيه 39 سوره الرحمن با ساير آيات متعارض است؟
سوال: در سوره ((الرحمن)) آيه39 چنين مى خوانيم: ((فيومئذ لا يسال عن ذنبه انس ولا جان)) در آن روز از گناه هيچ كس چه از جن يا از انس, سوال نمى شود, در حالى كه در آيات متعددى از قرآن مى خوانيم: در آن روز از گناهكاران سوال مى شود, اين دو قسم آيات چگونه با يكديگر قابل جمعند؟
پاسخ: براى فهم درست قرآن بايد نگاه جامع به آيات داشت چرا كه در قرآن آيات محكم و متشابه, ناسخ و منسوخ, مجمل و مبين, و… وجود دارد.
همانطور كه آيات بعد از اين سوره گواهى مى دهد, منظور از سوال نكردن از گناهكاران در اين جا اين است كه سوال زبانى از آنها نمى شود كه آن ها مانند اين جهان با ((زبان)) پاسخ بگويند, بلكه قيافه هاى ايشان حاكى از اعمال آنهاست و دست و پا و اعضاى تن آنان تمام اعمال و گفتارشان را بازگو مى كند.
در دو آيه بعد در همين سوره مى فرمايد: ((يعرف المجرمون بسيماهم)) مجرمان از چهره هايشان شناخته مى شوند و در سوره ((يس)) آيه 65 مى خوانيم: ((اليوم نختم على افواههم وتكلمنا ايديهم وتشهد ارجلهم بما كانوا يكسبون)) امروز بر دهانشان مهرى مى نهيم و دستهايشان با ما سخن مى گويند و پاهايشان كارهايى را كه انجام مى دادند شهادت مى دهند, بنابراين اگر در آيه مورد بحث مى فرمايد ((سوال نمى شود)) يعنى سوال زبانى نمى شود.

سوال: در سوره انبيإ آيه98 درباره معبودان باطلى كه مشركان مى پسنديدند چنين مى فرمايد: ((انكم وما تعبدون من دون الله حصب جهنم انتم لها واردون)) شما و آنچه غير خدا مى پرستيد, هيزم جهنم خواهيد بود و همگى در آن وارد مى شويد.
بنابراين معبودهاى غير واقعى در آتش دوزخ خواهند سوخت در صورتى كه بعضى معبودهاى باطل مانند حيواناتى كه اقوام نادان آن ها را مى پرستيدند از موجودات جاندار مى باشند. گناه اين موجودات جاندار چيست كه در آتش بسوزند؟!
پاسخ: چنان كه مفسر عاليقدر شيعه مرحوم ((طبرسى)) در تفسير خود (مجمع البيان) مى گويد: خطاب در آيه متوجه مشركان مكه است و همه آيه هاى سوره ((انبيإ)) در مكه نازل شده است و معبودهاى باطل مردم ((مكه)) از چوب و فلز و سنگ بود و معبودهايى كه آتش گيرانه دوزخند همين بت ها و امثال آن است كه در هنگام نزول قرآن, مردم مكه آنها را پرستش مى نمودند و معبودهاى زنده كه مورد پرستش بعضى از مردم است مشمول اين آيه نيست, جالب اين كه در آن زمان در شبه جزيره عربستان موجود زنده اى مورد پرستش بت پرستان نبوده است.
نكته قابل توجه اينجاست كه خداوند اين معبودهاى دروغين را در دوزخ مى سوزاند تا مشركان بفهمند كه آن معبودهاى دروغين كه در نظر آن ها موجودات مقدسى بودند چگونه آتش بر جان خود آنها شدند و كوچكترين نيروى دفاعى از خود ندارند.

آيا سجده براى غير خدا جايز است

سوال: خداوند در آيه 100 سوره يوسف مى فرمايد: ((ورفع ابويه على العرش وخروا له سجدا وقال يا ابت هـذا تاويل روياى من قبل)) و[ يوسف] پدر و مادر خود را بر تخت نشاند و همگى به خاطر او به سجده افتادند و گفت: پدر! اين تعبير خوابى است كه قبلا ديدم.
(چون يوسف قبلا در خواب ديده بود كه خورشيد و ماه و يازده ستاره در برابر او به سجده افتادند)
ولى از طرفى در تاريخ مى خوانيم: هنگامى كه اميرمومنان(ع) عازم صفين بودند, گروهى كه در كنار جاده صف كشيده بودند طبق رسم و احترامى كه براى سلاطين ساسانى قبلا معمول مى داشتند, تا چشمانشان به آن حضرت افتاد به خاك افتادند. اميرمومنان(ع) تا اين منظره را ديد ناراحت شد و فرمود: چه معصيت بى لذتى را مرتكب مى شويد, برويد به دنبال كار خود كه من هم مانند شما مخلوق هستم.!
پاسخ: سجده به عنوان پرستش, مخصوص ذات مقدس خداوند است و براى هيچ كس غير او جايز نيست.
پدر و مادر و برادران يوسف همانطور كه در تفسير اين آيه از حضرت صادق و حضرت هادى(عليهما السلام) نقل شده, اين سجده را به عنوان شكر براى خداوند به جاى آوردند و چنان كه صاحب تفسير مجمع البيان گفته است, ضمير ((له)) در ((خروا له سجدا)) به خداوند برمى گردد نه به يوسف, يعنى سجده براى خداوند كردند.
در جريان سجده فرشتگان در برابر آدم(ع) نيز مطلب از همين قرار است, يعنى سجده براى خدا و آدم قبله بوده است, روى اين بيان, ديگر منافاتى ميان آيه و مطلب تاريخى كه از اميرمومنان (ع) نقل شده است نيست.

سوال: چرا برخى از ستمگران غرق نعمتند و مجازات نمى بينند؟

پاسخ: از آيات قرآن مجيد استفاده مى شود كه خداوند افراد گنهكار را در صورتى كه زياد آلوده گناه نشده باشند به وسيله زنگ هاى بيدارباش و عكس العمل هاى اعمالشان و يا گاهى به وسيله مجازات هاى متناسب با اعمالى كه از آن ها سر زده است, بيدار مى سازد و به راه حق باز مى گرداند.
اين ها كسانى هستند كه هنوز شايستگى هدايت را دارند و مشمول لطف خداوند مى باشند و در حقيقت مجازات و ناراحتى هاى آنان, نعمتى براى آن ها محسوب مى شود, چنان كه در قرآن مى خوانيم: ((ظهر الفساد فى البر والبحر بما كسبت ايدى الناس ليذيقهم بعض الذى عملوا لعلهم يرجعون))(3) در خشكى و درياهافساد و تباهى بر اثر اعمال مردم ظاهر شد تا خداوند نتيجه قسمتى از اعمال آنها را به آنها بچشاند شايد كه ايشان برگردند.
ولى آن ها كه گناه وعصيان را به مرحله نهايى رسانده و تمام پل ها را پشت سر خود خراب كرده اند خدا آنها را به حال خود واگذار مى كند و به اصطلاح به آن ها ميدان مى دهد تا پشتشان از بار گناه سنگين شده و استحقاق حداكثر مجازات را پيدا كنند.
آيه 178 سوره آل عمران به اين معنى تإكيد كرده مى فرمايد: گمان نكنند آنهايى كه كافر شدند مهلتى كه به ايشان مى دهيم, براى آنها خوب است بلكه مهلت مى دهيم تا به گناه و طغيان خود بيفزايد و براى آنان عذاب خوار كننده است.
در خطبه اى كه حضرت زينب(ع) در شام در برابر حكومت خودكامه جبار ايراد كرد با استدلال به مفهوم اين آيه خطاب به يزيد فرمود: ((تو امروز شادى مى كنى و چنين مى پندارى كه چون فراخناى جهان را بر ما تنگ كرده اى و كرانه هاى آسمان را بر ما بسته اى و ما را هم چون اسيران از اين ديار به آن ديار مى برى, نشانه قدرت توست و يا در پيشگاه خدا قدر و منزلتى دارى و ما را در درگاه او راهى نيست؟!
اشتباه مى كنى, اين فرصت و آزادى را خداوند به خاطر اين به تو داده تا پشتت از بار گناه سنگين گردد و عذاب دردناك در انتظار توست…))

پى نوشت ها:

1. سوره عنكبوت, آيه69.
2. يونس, 3.
3. روم, 41.

 

مناسبت هاى ماه

5 ديماه: ولادت باسعادت حضرت عيسى مسيح عليه السلام پيامبر پيام آور رحمت و صلح و دوستى.
7 ديماه: سالروز تشكيل نهضت سوادآموزى است, در هفتم ديماه 1358 امام بزرگوار رضوان الله عليه با پيام راهگشايى همه مردم ايران را براى ريشه كن ساختن جهل و بى سوادى بسيج نمودند, با تشكيل نهضت سوادآموزى, گام هاى موثرى براى ريشه كن شدن اين فقر عمومى برداشته شد. به اميد روزى كه حتى يك بى سواد در سراسر كشور اسلاميمان پيدا نشود.
9 ديماه: مصادف با 25 شوال سالروز شهادت يكى از درخشنده ترين ستارگان آسمان ولايت و امامت, ششمين راهبر راستين اسلام پس از پيامبر گرامى, امام صادق عليه السلام است كه توانست در فرصتى كوتاه كه در اثر قيام مردم بر عليه بنى اميه و آشفته شدن دستگاه حكومت, به دست آمده بود, درهاى مكتب حياتبخش اسلام را به روى مردم بازگشايى كند و احكامى را كه در اثر جنايات امويان واژگون جلوه داده شده و فرهنگ اصيل اسلام ناب را كه به دست مزدوران و منحرفين از مسير اصلى خارج شده بود و به سستى و پژمردگى گرائيده بود مجددا به راه اصلى خود برگرداند.
منزل آن حضرت همانند دانشگاهى بود كه حدود چهار هزار دانش پژوه را كه براى دريافت علوم حديث, تفسير, حكمت, كلام و… پاى سخنان دلرباى امام نشسته بودند در خود جاى داده بود و از وجود امام به عنوان رهبر حركت علمى و فكرى استفاده مى كردند.
امام صادق(ع) در 17 ربيع الاول سال 82 هجرى قمرى چشم به جهان گشود, سه سال از عمر خويش را در حكومت عبدالملك مروان, نه سال و هشت ماه در ايام تصدى وليد, سه سال و سه ماه در زمان سليمان, دو سال و پنج ماه در حكومت عمر بن عبدالعزيز, چهار سال و يك ماه در حكومت يزيد بن عبدالملك, بيست سال در سلطنت هشام بن عبدالملك, يك سال در حكومت وليد بن يزيد و شش ماه در حكومت يزيد بن وليد گذراند و بدينسان چهل و چهار سال و سه ماه انواع ستم ها و محنت هايى را كه بر مردم بى گناه و خصوصا اهل بيت پيامبر روا مى داشتند, شاهد بود. و آخرالامر در 25 شوال 148 به وسيله زهر مسموم و به اجداد طاهرينش ملحق شد.
به اميد اين كه در تمام مراحل مختلف زندگى رهنمودهاى آن امام همام شمع راهمان باشد.
13 ديماه: ابلاغ پيام رهبر كبير انقلاب اسلامى در اين روز توسط آيه الله جوادى آملى و هيئت همراه به ميخائيل گورباچف نقطه عطفى در روابط ايران و شوروى سابق گشود.
گورباچف پس از روى كار آمدن, گذشته از تغييرات وسيعى كه در نظام اجرايى و اقتصادى داخلى كشورش انجام داد, اقدام به آزادى مذهب نمود به حدى كه مسلمانان توانستند پس از سال هاى طولانى از مإذنه هاى مساجد خود اذان بگويند و به ترويج اسلام بپردازند.
به دنبال اين تحولات رهبر كبير انقلاب اسلامى امام خمينى(ره) در تاريخ 67/10/11 نامه اى براى گورباچف ارسال داشتند كه در آن نامه, علاوه بر دعوت الهى رهبران شوروى, علت نوشتن چنين نامه اى را به گورباچف چنين ذكر فرمودند: ((… از آنجا كه پس از روى كارآمدن شما چنين احساس مى شود كه جنابعالى در تحليل حوادث سياسى جهان خصوصا در رابطه با مسائل شوروى, در دور جديدى از بازنگرى و تحول و برخورد قرار گرفته ايد, و جسارت و گستاخى شما در برخورد با واقعيات جهان چه بسا منشإ تحولات و موجب به هم خوردن معادلات فعلى حاكم بر جهان گردد, لازم ديدم نكاتى را يادآور شوم…))
و طولى نكشيد كه ابرقدرت شرق متلاشى شد و تذكرات و پيش بينى هاى امام به حقيقت پيوست.
15 ديماه: ولادت كريمه اهل بيت حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليهاست. در روز اول ذيقعده سال 173 هجرى قمرى در مدينه چشم به جهان گشود و در دوازدهم ربيع الثانى سال 201 در 28 سالگى چشم از اين جهان بست. ميلادش را به همه شيفتگان ولايت به ويژه مردم شهيدپرور قم تهنيت مى گوئيم.
17 ديماه: يادآور خاطره تلخ و برنامه ننگينى است كه استعمارگران و در رإس آنها استعمار پير انگلستان توسط رضاخان در ايران به اجرا درآورد.
استعمارگران براى رواج فرهنگ غرب در آسيا, سه عنصر فرومايه را همزمان در ايران, تركيه و افغانستان مإمور كردند تا به اسلام زدايى بپردازند و فرهنگ غرب را جايگزين آن كنند. رضاخان در ايران, كمال آتاتورك در تركيه و امان الله خان در افغانستان.
آتاتورك در سال 1343 قمرى در تركيه مذهب را حذف و آن چه را كه در كتب دينى و برنامه هاى درسى مدارس تركيه بود از بين برد و امپراطورى بزرگ عثمانى به يك نظام لائيك ضد مذهب تبديل شد كه اثرات آن هنوز هم در تركيه حاكم است.
امان الله خان در افغانستان نتوانست در مقابل اراده ملت كارى از پيش ببرد و صلابت و پايدارى مردم نقشه هايش را خنثى كرد. و چندان توفيقى نتوانست به دست بياورد.
اما رضاخان در ايران با حمايت انگلستان به تاريخ هفدهم دى ماه 1314 شمسى اعلام كشف حجاب اجبارى نمود و با كمال وقاحت و بى شرمى در مقابل يكى از قوانين ضرورى اسلام ايستاد و پرچم مخالفت با اسلام را در كشور مسلمان ايران برافراشت گرچه مبارزه با حجاب را از سالها قبل آغاز كرده بود.
روحانيت بيدار و مردم متدين در عين خفقان رضاخانى در هر موقعيتى كه به دست مىآمد مخالفت خود را با اين جنايت ابراز مى كردند. در نامه اى آيه الله العظمى حايرى(ره) به رضاخان نوشت كه: ((بنده با اين كه تاكنون در هيچ كارى دخالت نداشتم, اكنون مى شنوم اقدام به كارهايى مى شود كه مخالفت صريح با طريقه جعفريه و قانون اسلام دارد كه ديگر خوددارى و تحمل برايم مشكل است.))
يكى از اين مخالفت ها كه به قيام خونين مردم مسلمان منجر شد, در مسجد گوهرشاد مشهد اتفاق افتاد. جمعيت زيادى به عنوان اعتراض به رژيم در مسجد گوهرشاد مشهد كنار مرقد مطهر حضرت ثامن الائمه(ع) اجتماع كردند و حجه الاسلام حاج شيخ محمد تقى بهلول كه هنوز هم در قيد حيات است به تبيين خطر فرهنگ غرب پرداخت و مردم را به قيام دعوت كرد كه مردم هم با ابراز احساسات, تنفر خود را از رژيم رضاخانى ابراز مى داشتند. چهار ساعت از شب گذشته بود كه به دستور رضاخان, در مسجد مردم را به گلوله بستند و صدها شهيد و مجروح نتيجه فرمان رضاخانى بود.
درود بى كران بر شهداى مسجدگوهرشاد و ديگر شهداى انقلاب خون بار ايران.
امام خمينى(ره) در فرازى از جملات خود مى فرمايند: ((انگليسى هاى جنايت كار, رضا خان را اسلحه دار كردند, اين آدم ناشايسته بى اصل را با اسلحه آوردند و مسلط كردند… اسلحه در دست بى عقل بود… آن جنايات و كشتار عامى كه در مسجد گوهرشاد واقع شد, به دنبال آن, علماى خراسان را گرفتند آوردند به تهران, حبس كردند و بعضى شان را هم محاكمه كردند و بعضى شان را هم كشتند براى اين كه اسلحه در دست بى عقل بود…))
(صحيفه نور, ج1, ص268 و 269)

18 ديماه: شهادت ميرزا تقى خان اميركبير به دست مزدوران حكومت در سال 1230 شمسى.
19 ديماه: نوزدهم دى ماه 1356 يادآور پيوستن تمامى قشرهاى مختلف با هدفى صد در صد اسلامى به يكديگر براى حمايت از اسلام و مقام ولايت بود كه بازگو نمودن گوشه هايى از خاطرات آن روز براى نونهالان امروز و نسل هاى آينده عبرتآموز است به اين اميد كه با شناخت توطئه هاى گوناگون دشمن, عوامل تفرقه افكن را طرد و با وحدت و انسجامى بيشتر, اهدافى را كه براى تحققش, آن همه خون هاى پاك ريخته شد, به نتيجه برسانيم و اين انقلاب اسلامى را كه خونبهاى آن عزيزان است تا ظهور صاحبش حضرت ولى عصر(عج) محافظت نمائيم.
روز 17 دى ماه در روزنامه اطلاعات مقاله اى تحت عنوان ((ايران و استعمار سرخ و سياه)) به قلم فردى با نام احمد رشيدى مطلق منتشر شد كه در آن صريحا به حضرت امام خمينى(ره) اهانت شده بود. و جلسه بزرگداشت چهلمين روز درگذشت آيه الله شهيد مرحوم حاج آقا مصطفى و قطعنامه اى 14 ماده اى را كه به همين مناسبت تنظيم شده بود به سخريه گرفتند.
خبر روزنامه در بين مردم منتشر شد, درس هاى حوزه تعطيل شد, طلاب با اجتماع در مدرسه آيت الله بروجردى(ره) اولين راهپيمايى را به طرف منزل مرحوم آيه الله گلپايگانى آغاز كردند, در مراجعت, در ابتداى خيابان چهارمردان با يورش مإمورين كه براى متفرق نمودن آنان آماده شده بودند مواجه شدند. در بعد از ظهر يكشنبه 18 ديماه جمعيت بيشترى اجتماع و پس از حضور در منزل مرحوم آيه الله نجفى مرعشى و شنيدن سخنان ايشان, به طرف منزل مرحوم آيه الله حايرى حركت و پس از آن با حضور در نماز مغرب و عشإ در مسجد اعظم, در صحن مطهر اجتماع و به دادن شعار پرداختند و همگى فرياد مى زدند: ((درود بر خمينى)), ((مرگ بر اين حكومت يزيدى)), ((مرگ بر پهلوى)), ((دانشجو روحانى پيوندتان مبارك)) اين تظاهرات و شعارها تا پاسى از شب در حرم مطهر و اطراف آن ادامه داشت.
صبح دوشنبه 19 دى ماه جمعيت پس از اجتماع به منزل مرحوم آيه الله آملى رفتند كه پس از سخنان ايشان, مردم به سوى منزل مرحوم آيه الله علامه طباطبايى رهسپار شدند, يكى از آقايان از سوى آيه الله طباطبايى سخنانى افشاگرانه ايراد نمودند. مردم سپس به منزل بعضى ديگر از فضلا رفتند, جمعيت پس از عبور از خيابان آذر و بازار و چهار راه بازار, متفرق و قرار بعدى منزل آيه الله نورى بود.
جمعيت در بعد از ظهر به سوى صفائيه و خيابان بيگدلى حركت و با ورود به منزل آيه الله نورى همدانى و شنيدن سخنانى پرشور از ايشان, براى رفتن به منزل يكى ديگر از آقايان به حركت درآمدند كه با رسيدن مردم به چهار راه بيمارستان با شكسته شدن شيشه بانك صادرات توسط يكى از مإمورين, گارديها كه مسيرخيابان را مسدود كرده بودند, به جمعيت فشرده كه به ناچار از پياده روها عبور مى كردند يورش بردند, در نتيجه بيش از 240 نفر شهيد و مجروح شدند و بدينسان قيام 19 دى در قم رقم خورد و صفائيه به نام خيابان شهدإ نامگذارى شد, اعتراض ها و چهلم هاى مكرر براى اين مراسم همچنان ادامه داشت تا حكومت طاغوت سرنگون و حكومت جمهورى اسلامى به رهبرى امام خمينى(ره) مستقر گرديد. روحشان شاد.
22 ديماه: تشكيل شوراى انقلاب به دستور حضرت امام(ره) در 22 دى ماه 1357 شمسى.
25 ديماه: بيست و پنجم ديماه امسال مصادف است با يازدهم ذى القعده سالروز تولد هشتمين اختر تابناك آسمان ولايت و امامت حضرت على بن موسى الرضا عليه السلام. آن حضرت بنابر نقل مشهور در يازدهم ذيقعده سال 148 هجرى قمرى در مدينه منوره متولد و جهان را به نور قدوم خود منور ساخت. زندگى آن بزرگوار هم چون پدران والامقامش الگوى هدايت تقواپيشگان و مجالس آن حضرت پناهگاه انديشمندان و متفكران دوران بود كه از دنياى بيكران علمش استفاده مى بردند. بارگاه مقدسش در خراسان ملجإ مسلمانان و بزرگترين افتخار مردم ايران است.
فرارسيدن ولادت باسعادتش را به تمام شيعيان جهان به ويژه به عتبه بوسان درگاهش و طواف كنندگان ضريح مباركش تبريك مى گوئيم و اميدواريم كه الطاف آن حضرت در حيات و ممات همواره شامل حال همه باشد.
27 ديماه: يادآور خاطره شهادت فدائيان اسلام حجه الاسلام سيد مجتبى نواب صفوى, خليل طهماسبى, مظفر ذوالقدر و سيد محمد واحدى در سال 1334 شمسى به دست مزدوران پهلوى است. روحشان شاد.

 

 

ويژگى هاى بى ثباتى حكومت ها از ديدگاه نهج البلاغه
قسمت آخر

سيد محمد باقر ركنى

ترك امر به معروف و نهى از منكر

از ديگر عوامل مهم و كاملا موثر در تنظيم ارتباطات اجتماعى مسئله امر به معروف و نهى از منكر است كه به عنوان يكى از فروع دين مبين اسلام نيز مطرح مى باشد.
شايد بتوان گفت كاربردى بودن و گستره اجتماعى اين سنت الهى بيش از مواردى از قبيل: جهاد, خمس, زكات و… باشد.
على(ع) صريحا در باب فريضه امر به معروف و نهى از منكر مى فرمايد:
((مردم! مثل هاى قرآن درباره كسانى كه عذاب و كيفر شدند و روزهاى سخت آنان و آسيب هاى شديدى كه ديدند, در نزد شماست, پس وعده عذاب خدا را دور مپنداريد و به عذر اين كه آگاهى نداريد خود را گرفتار نسازيد و انتقام خدا را سبك و خود را از كيفر الهى ايمن مپنداريد, زيرا كه خداى سبحان, مردم روزگاران گذشته را از رحمت خود دور نساخت, مگر به خاطر ترك امر به معروف و نهى از منكر.
پس خدا, بى خردان را براى نافرمانى و خردمندان را براى ترك و بازداشتن ديگران از گناه لعنت كرد.))(1)
در جاى ديگر مى فرمايد: ((فساد آشكار شد, نه كسى باقيمانده كه كار زشت را دگرگون كند و يا از نافرمانى و معصيت بازدارد, شما با چنين وضعى مى خواهيد در خانه قدس الهى و جوار رحمت پروردگارى قرار گيريد؟
و عزيزترين دوستانش باشيد؟
هرگز! نمى توان خدا را نسبت به بهشت جاويدانش فريفت و جز با عبادت نمى توان رضايت او را به دست آورد, نفرين بر آنان كه امر به معروف مى كنند و خود ترك مى نمايند و نهى از منكر دارند و خود مرتكب آن مى شوند.))(2)
همان طور كه ذكر شد دايره عمل امر به معروف و نهى از منكر, حوزه هاى مختلف و وسيعى از جامعه را ـ چه ابعاد فردى و چه ابعاد اجتماعى ـ در بر مى گيرد; از جمله زمينه هاى اقتصادى فرهنگى, سياسى, اخلاقى و…
متإسفانه بعضى اوقات به دليل سطحى نگرى, دامنه وسيع اين فريضه به طور ناخواسته محدود به مسايل كم اهميت تر مى شود كه خود اين موضوع را مى توان نوعى منكر پنهان, ناميد.
به هر حال براساس آيات و روايات متعدد, بى توجهى به موضوع امر به معروف و نهى از منكر منجر به عوارض و نابسامانى هاى اجتماعى شده كه به برخى از آن ها به صورت گذرا اشاره مى كنيم:
1. كم رنگ شدن ارزش ها و نيكى ها در سطح جامعه (تغيير ارزش هاى حاكم بر يك جامعه)
2. گسترش فساد و گناه در سطوح مختلف جامعه.
3. رواج عدم مسئوليت پذيرى و بى تفاوتى نسبت به رذايل اخلاقى در گروه هاى مختلف اجتماعى به دليل از بين رفتن قبح ذاتى و فعلى معاصى (كه اين نابود شدن قبح معاصى از خود معاصى و تباهى ها مخرب تر و ويران گرتر مى باشد.)
4. اختلاط حق وباطل, نيكى و بدى به دليل تناقض به دستورات الهى با عرف مردم جامعه.
5. تسلط بدكاران و فاسقان بر جامعه.
6. عدم استجابت دعاى نيكان و پرهيزكاران جامعه (كه به نوعى تمثيل سوختن تر و خشك با همديگر را تداعى مى كند)
7. محروم شدن از نعمت هاى الهى.

ى ـ دورى از نعمت اسلام

از آنجايى كه دين مبين اسلام كامل ترين و جامع ترين اديان الهى بوده و تمامى دستورات اين دين در قرآن كريم متجلى و جهت هدايت آدميان بر پيامبر(ص) اسلام نازل گرديده ـ و بنا به تصريح خود قرآن كه فرموده: ((لا رطب و لايابس الا فى كتاب مبين))(3) مسلما به راه سعادت و نجات آدميان نيز در آن اشاره شده, لذا دورى از نعمت دين اسلام به معناى واقعى, باعث خسران و زيان زندگى انسان ها مى گردد.
خداى متعال در قرآن مى فرمايد: ((و من يبتغ غير الاسلام دينا فلن يقبل منه))(4)
امام(ع) نيز با استناد به كلام الهى مى فرمايد: ((هر كس جز اسلام دينى را انتخاب كند به يقين, شقاوت او ثابت و پيوند او با خدا قطع و سقوطش سهمگين خواهد بود, سرانجامش رنج و اندوهى بى پايان و شكنجه اى پردرد مى باشد.))(5)
البته اين كه جامعه مسلمين در مقايسه با ساير بلاد غير اسلامى از لحاظ پيشرفت عمومى چه جايگاهى دارد و يا چه عواملى در عقب ماندگى يا شكوفايى جامعه اسلامى (در مقاطع خاصى از تاريخ) دخيل بوده بحثى جداگانه است كه در اين مجال نمى گنجد اما براى آگاهى بيشتر مى توان به بخش ((علل انحطاط مسلمين)), كتاب ((اسلام و مقتضيات زمان)) شهيد مطهرى مراجعه كرد.

ك ـ رهبر ناسالم

از فاكتورهاى مهم كه در ارتقا يا تنزل مرتبه اجتماعى مردم يك جامعه موثر بوده و اختصاص به مسلمين ندارد, ويژگى هاى شخصيتى و كارآمدى پيشوا و مقتداى آن جامعه است. از زمان فلاسفه قديم ـ مانند ارسطو و افلاطون ـ تا حال حاضر, علماى اجتماعى عنايت خاصى به شيوه هاى زمامدارى و شرايط داشته اند, چون قوام و بقاى حكومت ها بستگى به نوع تقابل بين رهبر و مردم دارد.
البته وجود رهبر, اگرچه واجد شرايط هم نباشد, جهت پيشگيرى از متلاشى شدن و از هم گسيختگى جامعه ضرورى است.
حضرت على(ع) با توجه به شرايط خاص و بحرانى زمان واگذارى خلافت به ايشان مى فرمايد: ((سوگند به خدا! به آن چه انجام داده ايد گردن مى نهم تا هنگامى كه اوضاع مسلمين رو به راه باشد و از هم نپاشد و جز من بر ديگرى ستم نشود.))(6)
حضرت على(ع) به برخى از ويژگى هاى منفى رهبر جامعه ـ كه باعث سقوط جامعه مى شود ـ اشاره مى فرمايند:
((… همانا شما دانستيد كه سزاوار نيست بخيل بر ناموس, جان, غنيمت ها و احكام مسلمين رهبرى كرده و امامت مسلمين را عهده دار شود تا در اموال آن ها حريص گردد. نادان نيز لياقت رهبرى ندارد تا با نادانى خود مسلمانان را به گمراهى كشاند. ستم كار نيز نمى تواند رهبر مردم باشد كه با ستم, حق مردم را غصب و عطاهاى آنان را قطع كند و نه كسى كه در تقسيم بيت المال عدالت ندارد, زيرا در اموال و ثروت آنان حيف و ميل داشته و گروهى را بر گروهى مقدم مى دارد. رشوه خوار درقضاوت هم نمى تواند امام باشد, زيرا براى داورى با رشوه گرفتن, حقوق مردم را پايمال و حق را به صاحبان آن نرساند. آن كس كه سنت پيامبر(ص) را ضايع مى كند, لياقت رهبرى ندارد, زيرا امت اسلامى را به هلاكت مى كشاند.))(7)
در جاى ديگر مى فرمايد: ((آگاه باشيد! به زودى پس از من به خوارى و ذلت گرفتار مى شويد و شمشير برنده بر شما مسلط مى گردد و به استبدادى دچار خواهيد شد كه براى ديگر ستم گران راه و رسم حكومت قرار خواهد گرفت.))(8)
امام(ع) به طور واضح به حقوق متقابل رهبر و مردم و اثرات آن اشاره مى فرمايد:
((… در ميان حقوق الهى بزرگ ترين حق, حق رهبر بر مردم و حق مردم بر رهبر است, حقى كه خداى سبحان بر هر دو گروه لازم كرد و آن را عامل پايدارى پيوند ملت و رهبر و عزت دين قرار داد. پس رعيت اصلاح نمى شود, جز آن كه زمامداران اصلاح گردند, و زمامداران اصلاح نمى شوند جز با درست كارى رعيت. آن گاه كه مردم حق رهبرى را ادا كنند و زمامدار حق مردم را بپردازد, حق در جامعه عزت مى يابد و راه هاى دين پديدار, و نشانه هاى عدالت برقرار و سنت پيامبر(ص) پايدار گردد, پس روزگار اصلاح شود و مردم در تداوم حكومت اميدوار و دشمن در آرزوهايش مإيوس مى شود, اما اگر مردم هر حكومت چيره شوند يا زمامدار بر رعيت ستم كند, وحدت كلمه از بين مى رود, نشانه هاى ستم آشكار و نيرنگ بازى در دين فراوان مى گردد و راه گسترده سنت پيامبر(ص) متروك, هواپرستى فراوان, احكام دين تعطيل و بيمارىهاى دل فراوان گردد, مردم از اين كه حق بزرگى فراموش مى شود يا باطل خطرناكى در جامعه رواج مى يابد, احساس نگرانى اى نمى كنند.
پس در آن زمان نيكان خوار و بدان قدرت مند مى شوند و كيفر الهى بر بندگان بزرگ و دردناك خواهد بود.))
از ديدگاه امام (ع), عدم رعايت حقوق رهبر و مردم داراى پيامدهاى مضرى است كه عبارت اند از: بى ثباتى جامعه, به وجود آمدن تبعيض هاى اجتماعى و تغيير هنجارهاى جامعه كه نهايتا به استحاله فكرى ـ عقيدتى خواص و عامه مردم مى انجامد.
علاوه بر اين, يك رهبر كارآمد و موفق و واجد شرايط مديريت جامعه, بايد سرپرستى گروهى از مردم را به عهده بگيرد تا آن جامعه نيز در مسير موفقيت و سربلندى قرار گيرد.

ل ـ عدم رعايت حقوق مردم

اصولا عدم رعايت حقوق اجتماعى مردم سبب ايجاد بى عدالتى, هرج و مرج, تبعيض ودر نهايت افزايش فاصله هاى طبقاتى در جامعه مى شود كه پيدايش شكاف طبقاتى آفت بسيار بزرگى جهت سست شدن پايه هاى هر حكومتى ـ چه مسلمان و چه غير مسلمان ـ مى شود.
بحث عدم تجاوز و تعدى به حريم عمومى و خصوصى ديگران به حدى گسترده است كه از ديرباز مطمح نظر اغلب فلاسفه و علماى علوم انسانى و اجتماعى بوده تا جايى كه منجر به پيدايش مكتب ها و نظريات مختلفى در اين باب شده است.
امام(ع) مى فرمايد: ((… همانا ملت هاى پيش از شما به هلاكت رسيدند, بدان جهت كه حق مردم را نپرداختند. پس دنيا را با رشوه دادن به دست آوردند و به راه باطلشان بردند و آنان هم اطاعت كردند.))(9)
وقتى رعايت قانون و گسترش قسط و عدالت در جامعه اى كم رنگ شد, وقتى اهداف و مطامع شخصى وسيله و ابزار رسيدن به اهداف را توجيه نمايند, وقتى فرهنگ رايج اين است كه با پول هر امرى ممكن مى شود, وقتى جمع شدن ثروت از راه هاى مشروع و غيرمشروع از هم تشخيص داده نشود, وقتى از رشوه به عنوان هبه و هديه ياد شود, وقتى رسيدگى عادلانه اى در خصوص افزايش بى حد و حصر ثروت عده اى محدود در جامعه صورت نپذيرد, وقتى هر كس بنا به سليقه و منافع خود حامى عدالت و قانون باشد و از رانت هاى موجود به جاى خدمت به كشور از قانون بهره بردارى شخصى شود, طبيعتا جايگاه رفيع قانون و عدالت به جاى احقاق حقوق مظلومين و مستحقين, به نوعى, ابزار دست صاحبان ثروت و قدرت مى گردد.
پر واضح است كه اگر در جامعه اى كه اجراى قانون, توجه به عدالت و انصاف, رسيدگى به تخلفات در سايه دستورات الهى نباشد, و آرامش و امنيت اجتماعى نيز دچار تزلزل و آسيب پذيرى شود و جامعه اى كه روى آرامش نبيند, هميشه درگير تخاصمات گروهى و اجتماعى خواهد بود.
به جاى اين كه از فرصت هاى موجود جهت پيشرفت و آبادانى جامعه استفاده شود, تمام وقت و هزينه عمومى; حتى خصوصى صرف امور باطل و مخرب جامعه مى گردد. تصميم گيرندگان و نخبگان به جاى ارائه راه كارهاى جديد و مناسب جهت ارتقإ جامعه بايد درگير مسايل جزيى و بى اهميت باندى و گروهى شوند.

م ـ فقر (اقتصادى, فرهنگى, سياسى)

حضرت على(ع) خطاب به فرزندش محمد حنفيه مى فرمايد: ((اى فرزند من از تهيدستى بر تو هراسناكم, از فقر به خدا پناه ببر كه همانا فقر دين انسان را ناقص, عقل را سرگردان مى كند و عامل دشمنى است.))
البته مراد از فقر فقط جنبه اقتصادى آن نيست, بلكه در زمينه هاى مختلف مى تواند در زندگى فردى و اجتماعى افراد موثر باشد. اگر جامعه اى از لحاظ امكانات مادى و رفاهى در مضيقه باشد چه تبعات نامناسبى بر تعاملات و روابط اجتماعى ـ چه در داخل جامعه و يك ملت و چه در ارتباط با ساير ممالك ديگر ـ به بار مىآورد. مسلما وقتى كشورى داراى ذخاير مادى فراوان باشد و فرهنگ استفاده صحيح آن نيز رايج باشد به استقلال, استغنإ و عزت آن ملت كمك خواهد كرد.
با تخصيص منابع مالى مطلوب, امكان نشر اصول اعتقادى و فكرى مناسب حال افراد جامعه نيز فراهم مىآيد. فقر و فلاكت از عواملى هستند كه به طور واضح در نوع زندگى فردى و اجتماعى افراد دخيل است. معصومين(ع) و بزرگان دين اسلام نيز نسبت به آفات فقر توصيه هاى متعددى بيان كرده اند, از جمله: ((من لا معاد له لا معاش له)).
در هر حال تمكن مادى به اقتدار وپايدارى جوامع كمك خواهد كرد. البته داشتن ثروت هاى طبيعى وغنى و تمكن مادى يك مسإله است و استفاده مطلوب و بهينه از اين گونه منابع و ذخاير, جهت پيشرفت و آبادانى يك مملكت, مسئله مهم تر ديگر است.

ن ـ از خود بيگانگى (خود فراموشى)

موضوع از خود بيگانگى يا به عبارتى فراموش كردن هويت واقعى انسان ها, در مكاتب مختلف از زواياى گوناگون بررسى شده است, به عنوان مثال, در ماركسيسم هم به نوعى ـ البته از ديد اقتصادى نيروى كار و توليد ـ به مسئله از خود بيگانگى پرداخته شده است. اما چون ما از ديدگاه اسلام ـ يا به عبارتى از منظر نهج البلاغه ـ به موضوع پرداخته ايم, بهتر است به قرآن كريم و كلام نورانى حضرت (ع) مراجعه كنيم:
((دشمن ترين آفريده ها نزد خدا دو نفرند: مردى كه خدا او را به حال خود واگذاشته و از راه راست دور افتاده است كه دلش شيفته بدعت و مردم را گمراه كرده و به فتنه انگيزى مى كشاند و راه رستگارى گذشتگان را گم كرده و طرفداران خود و آيندگان را گمراه ساخته بار گناه ديگران را بر دوش كشيده و گرفتار زشتى هاى خود نيز مى باشد و مردى كه مجهولاتى به هم يافته و در ميان انسان هاى نادان جايگاهى پيدا كرده است.))(10)
خداوند متعال نيز در قرآن صريحا مى فرمايد: ((نسوا الله فنسيهم ان المنافقين هم الفاسقون))(11) (شما مومنان) مانند آنها نباشيد كه خدا را فراموش كردند, خدا هم نفوس آنها را از يادشان برد. آنها به حقيقت بدكاران عالمند.(12)
يكى از آفت هاى بزرگ فردى و اجتماعى فراموش كردن خود واقعى فرد يا گروه است كه هر چه دامنه اين فراموشى گسترده تر باشد, ضرر و زيان آن نيز بيشتر است, يعنى از خود بيگانگى يك جامعه به مراتب زيان بارتر از خود بيگانگى فرد است. عدم شناخت خود واقعى افراديك جامعه, منجر به عدم شناخت موقعيت و وضعيت آن جامعه, هم چنين ارتباطات متقابل با جوامع و ملل ديگر مى شود. وقتى جامعه اى به نقصان يا توانمندىهاى خود به طور دقيق واقف نباشد چگونه ممكن است مسير ترقى و پيشرفت خود را تشخيص دهد. اين كه در متون اسلامى خودشناسى مترادف يا مقدم بر خداشناسى شمرده مى شود. به همين دليل است, چنان كه پيامبر اكرم(ص) فرمود: ((من عرف نفسه فقد عرف ربه)).
چه خسرانى بالاتر از اين كه آفريدگار قادر و متعال, گروهى از انسان ها را به حال خود واگذارد تا در كفران و عصيان نعمت هاى الهى غرق شوند. حتى در برخى كتاب هاى روانشناسى در مبحث تشويق و تنبيه يادآورى شده است كه يك نمونه از جديدترين تنبيه هاى افراد تحت آموزش, رها كردن آن ها و توجه نداشتن به حال آنهاست, به طورى كه نه تذكرى داده شود و نه پاداشى در نظر گرفته شود.
اصولا بريدن و جدا شدن از هويت خود نتيجه اى جز سرگردانى, بلاتكليفى, بى هدفى و بى نظمى فكرى و اعتقادى ندارد كه ـ اين موارد ذكر شده ـ اگر در فرهنگ عامه يك ملتى نهادينه شود, تصور آينده مبهم و تاريك آن جامعه نيز زجرآور خواهد بود. مصاديق فراوانى از سرگذشت افراد و ملل مختلفى كه خود واقعيشان يا به عبارتى بعد انسانى انسانيتشان رابه دست فراموشى سپرده و به دليل ازدست دادن نعمت هاى الهى و فرصت هاى مغتنم, نهايتا به فلاكت و اضمحلال رسيده اند مورد اشاره مى باشد, از جمله سرگذشت عبرت انگيز قوم بنى اسرائيل كه فراز و نشيب هاى فراوانى داشته است.

ص ـ دنيا پرستى

حضرت على (ع) جهت خودسازى و تزكيه افراد در فرصت هاى مختلف هشدارها, ارشادات و رهنمودهاى خود را با دلسوزى تمام بيان داشته است. آن جا كه مى فرمايد:
((اى مردم! همانا بر شما از دو چيز مى ترسم: هواپرستى و آرزوهاى طولانى. اما پيروى از خواهش نفس, انسان را از حق باز مى دارد و آرزوهاى طولانى آخرت را از ياد مى برد.))(13)
در جاى ديگرى نيز مى فرمايد:
((همانا بسيارى از مردم دگرگون شدند و از سعادت و رستگارى بى بهره ماندند به دنياپرستى روى آورده و از روى هواى نفس سخن گفتند… همانا بدبخت كسى است كه از عقل و تجربه اى كه نصيب او شده محروم بماند.))(14)
هم چنين مى فرمايد: ((آگاه باشيد! دنياى حرام چونان عشوه گر هرزه اى است كه تسليم نشود و مركب سركشى است كه فرمان نبرد, دروغ گويى خيانت كار, ناسپاسى حق نشناس, دشمنى حيله گر, پشت كننده اى سرگردان, حالاتش متزلزل, عزتش خوارى, جدش بازى و شوخى و بلنداى آن سقوط است, خانه جنگ و غارت گرى, تبه كارى و هلاكت و سرمنزل ناآرامى است.))(15)
اگر در جوامع امروزى, تمدن غرب را با بارزترين تمايل به دنيا دوستى و دنياپرستى قلمداد كنيم شايد با اندكى تإمل و تعقل از وضعيت زمان حال كشورهاى مختلف جهان به فهم سخنان اميرالمومنين(ع) نزديك شويم.
مى توان نظريه ((اشپنگلر)) مبنى بر اين كه هر تمدنى چهار مرحله: تولد, بلوغ, انحطاط و مرگ را دارد و اين كه غرب فعلا در مرحله انحطاط آن به سر مى برد را,(16) به نوعى مويد همان كلام امام(ع) بدانيم. (البته مطالعه اوضاع كنونى جوامع نيز به اثبات نظريه ((اشپنگلر)) كمك مى كند.)

ع ـ خودخواهى و خودپسندى

حضرت على(ع) در ذم خودپسندى و خودخواهى مى فرمايد:
((… در حل مشكلات به خود پناه مى برند و در مبهمات تنها به رإى خويش تكيه مى كنند, گويا هر كدام امام و راهبر خويش اند كه به دست گيره هاى مطمئن و اسباب محكمى ـ كه خود باور دارند ـ چنگ مى زنند))(17)
تكبر, غرور, گردنكشى, عجب, خودخواهى و خودپسندى به نوعى در يك سنخ قرار مى گيرند.
رذايلى كه ريشه در نفس پرستى و تبعيت از بعد حيوانى انسان ها دارد ـ اين كه انسانى فقط به خود تكيه داشته باشد و از هيچ گونه خرد جمعى, مشورت, تجربه و يا دستورات متقن الهى و دينى استفاده نكند ـ راهى جز بن بست پيش روى خود ندارد. اوج خودمحورى انسان منجر به پيدايش مكتب اومانيسم گرديده كه پيروان آن سعى در جهان شمول كردن آن داشتند, لكن در عمل و واقعيت نتوانست پاسخ گوى نيازها و زواياى گوناگون زندگى انسان ها باشد و عينا مشاهده مى شود كه تاريخ مصرف اصول و مبانى اين مكتب گذشته است. تلاش هايى كه جهت برقرارى اسلوب و اصول دهكده جهانى مى شود كاملامتناقض با نظريه ها و مكتب هايى از قبيل اصالت فرد يا اومانيسم مى باشد.

ف ـ لقمه حرام

امام(ع) در نكوهش و آگاهى به مردم عصر خود راجع به وضعيت موجود و خبر از آينده نابسامان آنها پس از توضيحات مفصلى مى فرمايد:
((… سعى كنيد تا شما پرچم فتنه ها و بدعت ها نباشيد و آنچه را كه پيوند امت اسلامى بدان استوار است و پايه هاى طاعت بر آن پايدار, بر خود لازم شماريد و در محضرخدا, ستمديده وارد شويد, نه ستم گر.
از افتادن درون دام هاى شيطان و قرارگرفتن در وادى دشمنى ها بپرهيزيد و لقمه هاى حرام به شكم خود راه ندهيد…))(18)
وقتى در جامعه اى ـ خصوصا اسلامى ـ تكاثر ثروت از هر راهى مشروع شمرده شود, فرهنگ كسب درآمد زياد, بدون سعى و تلاش و سختى كشيدن, عمومى گردد ـ برخلاف آيات و روايات متعدد ـ رباخوارى امرى مذموم به حساب نيايد, پرداخت خمس و زكات مفهوم عملى و جدى اى نداشته باشد, لقمه هاى شبهه ناك و حرام افزايش يابد, به تدريج اثرات وضعى اين گونه درآمدهاى غيرحلال و غير قانونى در تار و پود شكل گيرى اخلاق شخصيتى افراد جامعه و در نتيجه تغييرات آرام رفتار اجتماعى بروز كرده و اثرات مخرب و جبران ناپذير آن دامن گير عموم جامعه مى گردد.
نمونه عينى آن در واقعه عاشورا اتفاق افتاد. پس از آن همه وعظ و نصيحت امام حسين(ع) خطاب به لشكريان دشمن ـ كه متإسفانه موثر واقع نشد ـ فرمود:
((شكم هاى شما از لقمه هاى حرام پر شده, لذا سخن حق را درك نمى كنيد.))
بنابراين اثرات لقمه حرام طورى در تغييرات اجتماعى و چرخش هاى عقيدتى و فكرى مردم موثر است تا آن جا كه تلاش ها و زحمات شخصيتى چون پيامبر اكرم(ص) و اميرالمومنين(ع) به فراموشى سپرده شده و گروه بى شمارى اصرار بر كشتن فرزند آن شخصيت بزرگ الهى داشته اند.
البته تمايل به زندگى شيطانى و غيرخدايى و سوق به حرام خوارى تبعات فراوان ديگرى از جمله: عدم استجابت دعا نيز دارد.

نتيجه گيرى:

با مطالعه و تدبر در موارد ذكر شده ـ كه به عنوان عوامل بى ثباتى و انحطاط جوامع مطرح گرديد ـ مى توان گفت چه بسا كه هر كدام از اين ويژگى ها به تنهايى نيز عاملى اثرگذار و مخرب در جهت تضعيف و تحليل رفتن هر جامعه اى باشد. اما هر كدام داراى شدت و ضعفى هستند.
از ديد فرامذهبى و كلى كه به قضيه پرداخته شود به نظر مى رسد كه ويژگى عدم اتحاد و همدلى مهم ترين عامل بدبختى و عقب نگه داشته شدن, تشتت آرا و تضعيف پايه هاى حكومتى يك نظام و جامعه به شمار مىآيد. اما از ديد اسلام و دستورات الهى اگر به موضوع پرداخته شود شايد بتوان گفت مهم ترين عامل سقوط و هلاكت جوامع همان دورى از نعمت اسلام است.
بديهى است كه ساير عوامل ذكر شده حتى نداشتن همدلى و اتحاد, اعراض از سنت نبوى(ص), مهجورى قرآن و… مجموعه اى از فاصله گرفتن و دورى از نعمت اسلام اصيل است.
اگر در همين جامعه خودمان ـ بعد از وقوع انقلاب اسلامى تاكنون ـ با بصيرت و تدبر مطالعه و ملاحظه شود كاملا تإثير دورى يا نزديكى به مبانى اسلام واقعى در جريانات اجتماعى را مشاهده خواهيم كرد.
حتى مى توان تك تك عوامل انحطاط و سقوط را به صورت موردى بررسى نمود و باز هم مشاهده كرد كه ريشه همه آن ها همان دورى از اسلام است. (تإكيد ما بر اسلام به دليل اسلامى بودن سيستم حكومتى كشورمان مى باشد.) به عنوان مثال: در دوران هشت سال دفاع مقدس چه شور و شوقى جهت اهداى انواع كمك هاى مادى و معنوى به جبهه ها سرازير بود; حتى برخى تمام زندگى و هستى خود را فداى دفاع از اسلام مى نمودند, اما بعد از شروع دوران سازندگى ـ و به اصطلاح آرامش بعد از جنگ ـ برخى از همان افراد كم كم با تغيير هنجارها و ارزش ها به سمت و سوى ديگرى از قبيل تجمل گرايى و مصرف گرايى متمايل شده و حتى در برخى موارد كار به جايى رسيد كه اصولا فلسفه جنگ و دفاع و حضور در جبهه ها نيز زير سوال رفت.
البته اين كه چرا دنياى اسلام با وجود برخوردارى بيش از يك ميليارد نفر مسلمان در سطح جهان, وضيعتى نامطلوب و زجرآور دارد, يا اين كه چرا در محدوده اى كوچك تر ـ مانند كشور خودمان ـ تفسيرهاى متفاوت و سليقه اى از گوهر دين اسلام شده و هر روز گروهى گروه ديگرى را به بى دينى و نامسلمانى متهم مى كنند, شايد ريشه در عدم شناخت دقيق اصول و مبانى اسلام وقرآن دارد كه متإسفانه تبعات ويران گر و مخرب آن ـ چه در سطح بين المللى وچه داخل جامعه خودمان ـ بر هيچ عقل بصيرى پوشيده نيست.
به هر حال با مطالعه تاريخى در سير زندگى انسان ها مشاهده مى كنيم كه روزگار با هيچ كس و هيچ قوم و ملتى عقد اخوت و برادرى نبسته است, و آن جا كه اراده ها يكسان, همدلى و اتحاد بارز بوده و آن چه كه تعيين كنده و تإثيرگذار بوده همان عزم و اراده جمعى بوده است, پيروزى و سربلندى جوامع و به تبع آن ارتقاى جمعى, حاصل شده است, اگرچه رهبرى و امامت مختص اولياى خدا هم نباشد.
اما آن جايى كه گسستگى, خودخواهى و خودمحورى در قالب بى دينى و از ياد بردن خدا و آخرت بوده ثمره اى جز فلاكت و انحطاط در بر نداشته, اگرچه معصوم(ع) در رإس حكومت باشد, كه اين مسإله واقعه تلخ و جبران ناپذيرى است كه از وجود و بركت اولياى الهى و معصومين(ع) ـ آن طور كه شايسته باشد ـ در زمان حيات نورانيشان استفاده نشد, وگرنه وضعيت امروز مسلمين بسيار متفاوت تر از آن چيزى بود كه امروزه مشاهده مى كنيم.
اميد كه با بهره گيرى از سيره عملى زندگانى امام على(ع) ـ كه برخى رشحات آن در صحيفه گران قدر نهج البلاغه گردآورى شده ـ سعى در گسترش و استحكام بنيان هاى يك جامعه واقعا شكوفاى اسلامى ـ انسانى داشته باشيم.

پى نوشت ها:

1. دشتى, محمد ـ محمدى, سيد كاظم, ترجمه نهج البلاغه, خطبه 50.
2. همان, 129.
3. قرآن كريم, انعام, آيه59.
4. آل عمران, 85.
5. ترجمه نهج البلاغه, خطبه161.
6. همان, خطبه74.
7. همان, خطبه131.
8. همان, خطبه58.
9. همان, خطبه216.
10. همان, نامه 79.
11. همان, خطبه17.
12. سوره حشر, آيه19.
13. ترجمه نهج البلاغه, ص22.
14. همان, نامه78.
15. همان, خطبه191.
16. روشه, گى ـ تغييرات اجتماعى ـ ترجمه منصور وثوقى, ص25, انتشارات نى, 1366.
17. ترجمه نهج البلاغه, ص38, خطبه88.
18. همان مإخذ, خطبه151.

 

بررسى ديدگاه قرآن پيرامون مفاسد اقتصادى

مركز فرهنگ معارف قرآن
حجه الاسلام خليل منصورى

جستار گشايى

بى گمان بدون تبيين مفاهيم قرآنى, ايجاد ((جامعه قرآنى)) و ((حكومت اسلامى)) ناشدنى است; چون با تبيين آن, زمينه فراگير شدن اسلام, به منظور پرستش درست آفريدگار بزرگ هستى و سعادتمند شدن انسان خاكى و نجات جامعه هاى انسانى, فراهم خواهد شد.
با تبيين مفاهيم قرآنى مى توان گامى درراه شناخت اسلام اصيل و بازگرداندن عزت و افتخار به مسلمانان, و حفظ توده هاى وسيع جوانان آگاه, و گسترش آرمان هاى قرآنى برداشت;و منشإ تحول هاى بنيادين در سطح افراد و جامعه ايمانى شد.
قرآن به عنوان عصاره تعاليم و آموزه هاى انسان ساز, از اين طريق به صورتى شايسته مورد توجه قرار مى گيرد و حقايق خورشيد سان قرآنى و آموزه هاى ابرزدا و آفتاب آفرين آن, جان تازه اى به حيات و زندگى جامعه مى بخشد. از آن جايى كه تعاليم و آموزه هاى قرآنى, حقيقت هاى سرشار, جهت دهنده, عدالت آفرين, محروميت زدا و عزت بخش هستند, و از جهات متعدد قابل توجه و دقت مى باشند, بررسى و مطالعات دقيق و جداگانه اى مى طلبند. توجه به مضامين بلند آيات قرآنى كه در ارتباط تنگاتنگ خود مجموع نظامى هماهنگ را پديد مىآورند, به دقت و امعان نظر نيازمند است. بيان موضع گيرىهاى والاى اسلام در راه ايجاد عدالت حياتى, و دفاع واقعى از توده هاى محروم و حكومت قسط و داد بر زندگى انسان نيازمند ايستادگى در برابر ((سكوت وقوف دار)) است تا بدين وسيله قدرت و توان بالقوه و شگرف آموزه هاى قرآنى در جامعه سازى ايمانى همراه با عدالت, توسعه, رفاه و در پايان سعادت دو دنيا آشكار شود.
براى رسيدن به طرح اقتصادى راستين قرآنى و روشن كردن ماهيت چگونگى ((سيروگردش ثروت و امكانات در جامعه اسلامى)) توجه به مجموعهآموزه هاى قرآنى ـ اسلامى امرى ضرورى و بايسته است.
بايد توجه داشت قرآن و حديث دو ركن بنيادين هدايت الهى است كه بدون هر يك, هدايت فعلى مفهوم نمى يابد, از اين رو براى رسيدن به جامعه ايمانى ـ قرآنى پيروى از قرآن و عترت شرط اساسى است, چون هدايت خداوند متكى به دو ركن صامت و ناطق است. اين وحدت و آميختگى در تعاليم قرآن و عترت هدايت را فعليت مى بخشد. از اين رو در تبيين مفاهيم قرآنى به عنوان پيش شرط توجه به روايات عترت لحاظ مى شود.

خطوط كلى اقتصاد اسلامى

خط كلى در مباحث اقتصادى چنين مى نمايد كه قرآن ((رابطه مال با انسان)) و ((انسان با مال)) را به پنج شكل ترسيم مى كند:
1. فقر.
2. مسكنت.
3. ثروت كفافى و مشروع.
4. ثروت كلان.
5. سرمايه دارى تكاثرى.(1)
پديده فقر و مسكنت پيامد و بازتاب چگونگى توزيع ثروت در جامعه است. قرآن تإكيد دارد كه اين دو پديده از جامعه ايمانى ـ قرآنى رخت بربندد و در اين راستا راهكارها و برنامه هايى نيز مشخص و معين نموده است. آهنگ سير مال و توزيع ثروت و امكانات در جامعه قرآنى بايد چنان باشد كه فقر ظهور و شيوع نيابد, و همواره پس از پيدايش آن, درصدد رفع آن برآيند; و نيز علل پديدآورنده آن را, چه اشخاص و چه مقررات, نابود سازند, زيرا كه جامعه قرآنى جامعه منهاى فقر است.
در احاديث و اخبار مربوط به عصر ظهور (كه عصر تحقق مدنيت قرآنى است) آمده است كه در آن جامعه آرمانى قرآنى, فقيرى كه نيازمند گرفتن زكات باشد, به چشم نمى خورد: لاترى محتاجا الى الزكاه.(2)
هم چنين اميرمومنان(ع) در ترسيم سيماى جامعه قرآنى, آن را جامعه اى معرفى مى كند كه در آن كسى يافت نشود كه هزينه هاى زندگى خويش را نداشته باشد: ((ما عال فيكم عائل و لا ظلم منكم مسلم و لا معاهد)).(3)

عدم فقر معيار جامعه اسلامى

پس ميزان تحقق يافتن جامعه اسلامى, عدم حضور فقر در آن است. فقر با عدل نيز تضاد دارد, و لازمه جدانشدنى جامعه قرآنى عدل است. اگر در جامعه اى عدالت نباشد, آن جامعه, قرآنى و اسلامى نيست. خداوند هدف از بعثت پيامبران را آن دانسته است كه مردم را به جايگاهى از شناخت و معرفت برسانند كه مردم خود به قسط و عدل قيام كنند وخواستار برپايى عدالت باشند. پيامبران براى تبيين و معرفى حقوق مردم به آنان بسيار جانفشانى كردند تا مردم را به حقوق خود آگاه سازند و در اين راه با صاحبان زر و زور و تزوير درافتادند, آنان كه همواره مخالف آگاهى مردم و مطالبات واقعى و حقيقى ايشان بوده و هستند: ((لقد ارسلنا رسلنا بالبينات وانزلنا معهم الكتاب والميزان ليقوم الناس بالقسط وانزلنا الحديد فيه باس شديد))(4) به راستى ما پيامبران را با دلايل آشكار روانه كرديم و با آنان كتاب و ترازو را فرو آورديم تا مردم خود به انصاف و قسط برخيزند; و آهن را كه در آن سختى بسيار و استوار و استحكام است فرود آورديم.
بيان انزال آهن, نشان دهنده آن است كه مردم در راستاى احقاق حقوق خويش مى توانند از آهن كه ابزار جنگى ودفاعى است بهره گيرند و با آهن كه خود چيزى سخت است در راستاى احقاق حقوق خويش به شدت و خشونت از آن استفاده كنند.
در اين آيه به نكته ديگرى نيز اشاره شده است و آن اين كه پيامبران با آوردن كتاب كه در بردارنده دانش و حقوق مردمان است به آنان آگاهى داده و مردم را به حقوقشان آشنا ساختند تا خود مردم براى اجراى عدالت و قسط اقدام نمايند و حتى به پا خيزند و با مفاسد اعم از اقتصادى, فرهنگى, سياسى و اجتماعى برخورد نمايند.
از قرآن چنين برمىآيد كه معيار و ملاك اصلى, ((ايجاد قسط)) در اجتماع و رسيدن به مدنيت سالم قرآنى و عدالت عام اسلامى است; نه ديوار آهنين پيرامون پديده ارتجاعى سرمايه دارى و سرمايه داران كشيدن; البته قانون فقهى ((حرمت مال و مالكيت)) كه اصلى معقول و عقلايى است, يك اصل امضايى ولى محدود است و ملاك آن نيز معلوم و مشخص مى باشد و نمى توان با سوء برداشت و يا استفاده از آن پديده ارتجاعى سرمايه دارى كنونى را توجيه كرد و به آن شرعيت بخشيد; آن اصل اصولا با آن پديده ارتجاعى منطبق نيست. به هر حال پديده سرمايه دارى كه جز زيان براى اسلام و جامعه قرآنى و مومنان نتيجه اى ندارد, يك پديده غير عقلانى و غيرمشروع مى باشد, زيرا به نص احاديث و اخبار عترت طاهره(ع) نمى توان سرمايه اى كه از حلال و حرام و آميخته از حق و باطل گرد آمده است, شرعى دانست.

اصل قسط و عدالت

اصل قسط و ((اقامه قسط)) در جامعه قرآنى, بر همه اصول و قوانين و قواعد ديگر حاكم است, اين اصل بايد به عنوان يك ((اصل حاكم)) (به اصطلاح اصوليين) در همه جا و هر حكم و فتوايى مورد توجه قرار گيرد. در جهت هر فتوا, ايجاد عدل و قسط اصل باشد.
از سوى ديگر, پذيرفتن مال ها و ثروت هايى كه موجبات ايجاد سرمايه دارى از هم گسيخته را فراهم مىآورد, خطرى است كه جامعه قرآنى و مسلمانان را مورد تهديد جدى قرار مى دهد و بقاى جامعه ايمانى را با بحران مشروعيت و مقبوليت مواجه مى سازد.
امام صادق(ع) در اين باره مى فرمايد:
((ان من بقإ المسلمين و بقإ الاسلام إن تصير الاموال عند من يعرف فيها الحق و يصنع المعروف, و ان من فنإ الاسلام و فنإ المسلمين إن تصير الاموال فى إيدى من لايعرف فيها الحق و لايصنع فيها المعروف))(5) ; مايه بقاى مسلمانان و بقاى اسلام اين است كه اموال و ثروت ها در نزد كسانى باشد كه مى دانند حق و ميزان درست در كار مال و مالدارى چيست, و همواره با آن ثروت, كار خير مى كنند و براى خود انباشت نمى كنند و زراندوزى ندارند; و مايه فناى اسلام و از ميان رفتن مسلمانان, اين است كه ثروت در دست كسانى قرار گيرد كه حق تملك آن را نمى دانند و با آن كار خير نمى كنند و حق مال را نمى پردازند.
و معلوم است كه اگر توانگران حق را در كار توانگرى بشناسند و ثروت را در جهت خير و صلاح اجتماع ايمانى قرار دهند, آن همه ثروت در نزد آنان انباشت نمى شد و به آن همه زندگى هاى سراسر تجمل و اسراف, خانه ها و كاخ ها و گذران ها و بى خبرىها نمى توانستند بپردازند, به ويژه در روزگارى كه فقر و محروميت و تورم بيداد مى كند. اين است كه بقاى اين گونه اموال در نزد افرادى محدود و دسته اى معدود به معناى فناى اسلام و جامعه قرآنى است.
از ديدگاه اسلام, توانگران و حاكمان مسئول فقر مردم و محروميت ايشان هستند:
((ان الناس ما افتقروا و لااحتاجوا و لا جاعوا و لا عروا الا بذنوب الاغنيإ))(6) مردم به گناه و افساد توانگران فقير و محروم, محتاج, گرسنه و برهنه شدند.
امام حسن عسكرى مى فرمايد: ((إغنياوهم يسرقون زاد الفقرإ;(7) ثروتمندان ايشان, زاد و توشه و امكانات زندگى فقيران را به سرقت مى برند.
و اميرمومنان مى فرمايد: ((ما جاع فقير الا بما منع غنى))(8) هيچ فقيرى گرسنه نماند, مگر به سبب امتناع ثروتمندان از دادن حق محرومان.
و پيامبراكرم(ص) مى فرمايد: ((ان الله جعل إرزاق الفقرإ فى اموال الاغنيإ, فان جاعوا و عروا فبذنب الاغنيإ));(9) خدا روزى بينوايان و كمبودداران را در اموال ثروتمندان قرار داد. پس اگر فقرا گرسنه و برهنه باشند در اثر گناه اغنياست.

ثروت كفافى ومشروع

يكى ديگر از اشكال رابطه انسان و ثروت, رابطه ثروت و غناى كفافى و مشروع است. اين غنا از آن جايى كه محدود و كرانه مند است به مشروعيت و مقبوليت عرفى نزديك است; به اين معنا كه اگر در آن حدود شرعى رعايت شود, مشروعيت شرعى مى يابد و از نظر عرف عقلايى نيز امرى مقبول شمرده مى شود; چون مى دانيم كه هر ثروت مشروعى اندك و محدود است و آن گونه نيست كه حد و مرزى نداشته باشد. البته منظور از غناى كفافى چيزى در حد بخور و نمير داشتن نيست. بلكه ثروتى است كه صاحب آن بتواند زندگى آبرومند و متناسبى داشته باشد. بنابراين مى تواند در حدى از ثروت و توانگرى برخوردار باشد كه افزون بر خورد و خوراك و اسباب آسايش, هزينه هاى فردى و اجتماعى و شرعى خود را به سامان برساند.
اين ثروت و غنا (در صورتى كه بر پايه اصول و موازين شرعى گرد آمده باشد) پسنديده و مشروع است, و در صورتى كه به دل صاحب آن نچسبد و در راههاى درست صرف و هزينه شود به عنوان ((عون على التقوى و الاخره)) بسيار مطلوب و پسنديده است; چون موجب بى نيازى و يارى انسان در راه رسيدن به تقواى دنيا, كرامت, عزت و سعادت دو سرا مى گردد.

ثروت كلان

اين توانگرى و غنا, مرحله پس از غناى كفافى است و افزون بر آن داشتن و نگاهداشتن است. اين توانگرى براساس احاديث وتعاليم دينى موجب هلاكت دنيوى و اخروى توانگر است; و بايد شخص توانگر وغنى خود نگذارد تا اين اموال و ثروت در نزد او انباشته بماند و از دسترس ديگران به ويژه نيازمندان دور باشد, بلكه بايد همواره بذل و انفاق نمايد و در راه خدا و مصارف صحيح اجتماعى آن را هزينه كند.
درباره اين غنا بايد يادآور شد كه اگر جامعه نيازى داشت و صاحب مال و ثروت خود بذل كرد, مى توان با احكام حكومتى و ولايى به تعديل آن پرداخت, بلكه در زمان هايى كه مردم و جامعه دچار محروميت هستند, اين تعديل لازم و ضرورى مى گردد; زيرا ملاك اصلى در اسلام ايجاد قسط و عدالت همه مردم است.
غناى وافر در جامعه موجب از ميان رفتن ((عدل)) است, پس به طور يقين بايد از ميان برود وگرنه دين از دست مى رود, چون دين با عدل و داد برپا مى ماند نه ظلم و بى عدالتى. راز بقاى دولت و برقرارى احكام دين در عدالت است.
امام اميرمومنان (ع) مى فرمايد: ((العدل حياه الاحكام))(10) بقا و زندگى دينى و حكومتى به عدل است.
اين سخن واقع گرايانه به صراحت مى گويد كه بقا و زنده ماندن احكام دين وعمل به احكام دينى در ميان مردم, تنها در گرو وجود عدالت همه سويه است. واقعيت زندگى و نيازهاى بشرى گوياى همين اصل است. اين واقعيتى است كه تجربه آن را به اثبات رسانده است.

سرمايه دارى تكاثرى و ثروت هاى بى حساب

يكى ديگر از اشكال رابطه ميان ثروت و انسان, زياده خواهى و تكاثرطلبى است. اين مرحله از غنا و توانگرى بسيار خطرناك است و بايد به سرعت و بى درنگ درمان شده و چاره گردد. آثار مترتب بر آن, دين, جامعه, اخلاق و انسانيت و همه ارزش هاى انسانى و اسلامى را نابود مى سازد. اين پديده نيز همانند ((مسكنت)) بسيار براى انسان و انسانيت زيانبار است و همه فضيلت ها و ارزش ها را نابود مى سازد. در حقيقت ((ثروت تكاثرى و مسكنت)) دو سوى افراط و تفريط در نسبت انسان و ثروت است. هر دو ويرانگر بنياد عدل, دين, حق و فضيلت هستند. به اين دو كرامت اجتماعى و شخصيت انسانى نابود مى شوند. پس بايد هر دو به سرعت درمان و از جامعه برداشته و از ميان بروند.
غناى تكاثرى به طور ذاتى, ضد تعهد, ديندارى و التزام به تكليف است, خداوند مى فرمايد: ((الهيكم التكاثر))(11) تكاثر شما را به لهو و بيهودگى كشانده است.
اين غده سرطانى در پيكر اقتصاد اجتماعى است و منشإ اصلى و نيرومند استكبار در همه سطوح اجتماعى و جهانى مى باشد.
اين جهنم سوزان و فساد كبير, بايد فورى متلاشى و مضمحل گردد و دريايى از اقدام بر سر شعله هاى فروزان و سركش و خاكستر كننده آن فرو بارد.
بايد اموال و ثروت تكاثرى با دخالت حاكميت اسلامى به مواضع و جايگاه هاى اصلى و صاحبان واقعى خود بازگردد و به اصطلاح ((مصادره)) شود; چون اين گونه غنا تكاثرى و حتى ثروت كلان نيز, بنابر مدلول صريح احاديث اسلامى از حلال و راه هاى مشروع گرد نمىآيد.
تجربه نيز عدم حليت اين گونه اموال را ثابت كرده و زيانبار بودن آن به اثبات رسيده است.

پى نوشت ها:

1. ر. ك: الحياه, محمد رضا حكيم, ج3 و 6.
2. معجم احاديث و اخبار المهدى(عج) على كورانى.
3. كافى, ج8, ص32.
4. حديد, آيه25.
5. وسايل الشيعه, ج11, ص521, وافى, ج2, ص62.
6. وسايل الشيعه, ج4, ص6.
7. مستدرك الوسايل, ج2, ص322.
8. نهج البلاغه, خ1242.
9. مستدرك, ج1, ص159.
10. غرر الحكم.
11. سوره تكاثر, آيه1.

 

يادها و خاطره ها

حجه الاسلام والمسلمين محمد حسن رحيميان

بزرگترين پاسخ با كوچكترين انگشت!

امام در حالى كه كمترين و كوچكترين توهين به مقدسات و پيشوايان دينى را برنمى تافت و تحمل نمى كرد ولى در برابر توهين و هتاكى و بدترين جسارت به خودش, هيچ گونه عكس العملى نشان نمى داد و به سادگى از كنار آن مى گذشت. در اين زمينه نمونه هاى فراوانى را از امام سراغ دارم كه برخى از آنها را در كتاب ((در سايه آفتاب)) ذكر كرده ام و در اينجا به يك نمونه ديگر بسنده مى كنم.
يكى از عناصر ضد انقلاب در امريكا كتاب قطورى را كه سراسر هتاكى و تهمت هاى بسيار زشت عليه امام بود با استناد كذب به مرحوم آقاى پسنديده, نوشته بود. اين تهمت نامه با بهترين نگارش و حروف چينى و مرغوب ترين كاغذ و جلد در شمارگانى وسيع به طور مكرر در امريكا به چاپ رسيده و در بين ايرانيان و فارسى زبانان پخش شده بود. نسخه اى از آن را هم با پست براى امام فرستاده بودند. ما با اطلاع از محتواى زشت كتاب, آن را بايگانى كرديم. چند ماه بعد حضرت امام نسخه اى ديگر از همين كتاب را به ما دادند و فرمودند فلان كس براى من آورده است براى او بفرستيد و به اين ترتيب متوجه شديم كتاب مزبور از طريق آن شخص به امام رسيده و آن را ملاحظه فرموده اند.
آقاى رسولى خطاب به امام گفت: با توجه به اين كه اين كتاب از اول تا آخر خلاف گويى و تهمت و افترإ به جنابعالى است آن هم از قول آقاى پسنديده, هرچند هيچ كس مطالب آن را قبول نمى كند, ولى اگر تكذيب نشود ممكن است در آينده براى تاريخ ايجاد شبهه نمايد لذا مناسب است آقاى پسنديده دروغ بودن اين مطالب را اعلام كند.
حضرت امام بى اعتنا به اين پيشنهاد فقط انگشت كوچك دستشان را به علامت منفى, اندكى به طرف بالا تكان دادند و به كار خود مشغول شدند.
با مشاهده صلابت و بى اعتنايى امام نسبت به اين موضوع, يك بار ديگر, مصداق شاخص حديثى كه مومن را به كوهى پابرجا و استوار تشبيه مى كند كه هرگز طوفان هاى سخت او را تكان نمى دهد, در امام مجسم يافتم و در برابر عظمت روح و بلنداى قله وجودى امام, شگفت زده, احساس كوچكى كردم و بر ارادت و عشقم به ساحت ملكوتى ايشان افزوده شد با اين حال, انديشيدم كه ما بايد تكليف خود را انجام دهيم و به دنبال آن با حاج احمد آقا موضوع را در ميان گذاشتم و پيشنهاد كردم در ادامه چاپ خاطرات افراد مختلف در مجله پاسدار اسلام اين بار تحت همين عنوان با آقاى پسنديده مصاحبه و آن را چاپ كنيم و از ايشان درخواست كردم به منظور حاضر كردن آقاى پسنديده براى مصاحبه كمك كنند. آقاى حاج احمد آقا استقبال كرد و پذيرفت و اولين جلسه را به اتفاق ايشان به منزل آقاى پسنديده رفتيم و اولين مصاحبه انجام پذيرفت و طى حدود ده جلسه صحبت ها و خاطرات ايشان را ضبط كردم و علاوه بر صوت, تصوير ويديويى ايشان را نيز ضبط نمودم. نوارها در حدود 500 صفحه پياده شد و تلخيص آن را مجددا براى تصحيح نهايى نزد آقاى پسنديده بردم تا سنديت مطالب ايشان علاوه بر صوت و تصوير با دستخط ايشان نيز مستحكم تر شود, آقاى پسنديده نيز علاوه بر تصحيح مطالب پياده شده, چند صفحه ديگر با دستخط خودشان نوشتند. اين خاطرات در شماره هاى 84, 85, 86, 87, 88, 89 پاسدار اسلام در ماه هاى پايانى سال 67 و فروردين و ارديبهشت سال 68 به چاپ رسيد.
لازم به يادآورى است كه مجله پاسدار اسلام را به طور مرتب در اولين روزهايى كه به تهران مى رسيد خدمت امام تقديم مى كردم و تنها موردى كه استثنإا در تقديم به امام تإخير شد, و امام سراغ گرفتند يكى از همين شماره هايى بود كه خاطرات آقاى پسنديده در آن چاپ مى شد به علاوه حاج احمد آقا برايم نقل كرد كه امام از قوت و بقإ حافظه آقاى پسنديده در آن شرايط سنى كه حدود 90 سال داشتند و ذكر اسامى فراوان و تاريخ هاى دقيق حوادث, اظهار تعجب كرده بودند و به اين ترتيب مطلع شدم كه امام نيز اين خاطرات را خوانده بودند.
در سال هاى بعد نيز مجموعه اين خاطرات را به حوزه هنرى سازمان تبليغات اسلامى دادم و توسط انتشارات سوره در يك مجلد تحت عنوان خاطرات آيه الله پسنديده به چاپ رسيد و نوار ويديويى آن را نيز به صدا و سيما دادم كه در ساخت برنامه هاى مربوط به امام مورد استفاده قرار گرفت.
نكته جالب در صحبت هاى آقاى پسنديده كه امام نيز از آن اظهار شگفتى كرده بودند اين بود كه در هر جلسه بدون اتكا به يادداشت, دهها نام و تاريخ دقيق كه عمدتا مربوط به زمان كودكى و نوجوانى ايشان بود را ذكر مى كرد كه بسيارى از نام ها به سبك قديم با پيشوندها و پسوندهاى مركب همراه با نسبت ها و روابط آن ها با يكديگر بود.
با تهيه خاطرات آقاى پسنديده مستند به صوت, تصوير و كتابت ايشان و انتشار آن, كارى تاريخى انجام گرفت كه به طور غير مستقيم پاسخ و تكذيبيه اى بود به دروغ ها و تهمت هايى كه به آقاى پسنديده نسبت داده بودند اما انعكاس آن در غرب به خصوص امريكا كه محل انتشار آن اكاذيب بوده از توان ما خارج بود. اين موضوع را نيز خداوند به دست دشمن حل كرد و باز هم تفسيرى عينى از آيه قرآنى ((ان الله يدافع عن الذين آمنوا)) يعنى دفاع خداوند از انسان هاى مومن را شاهد بوديم.
به اين ترتيب كه وقتى در يكى از شماره هاى پاسدار اسلام در خاطرات آقاى پسنديده اين مطلب مطرح شده بود كه جد اعلاى امام از سادات ساكن در كشمير بوده است, دشمن به گمان اين كه نقطه ضعفى از زبان برادر امام به دست آورده است به قصد افشاى آن, مصاحبه و خاطرات آقاى پسنديده به نقل از مجله پاسدار اسلام در يكى از روزنامه هايى كه با تيراژ ميليونى در امريكا منتشر مى شود مطرح كردند و در نتيجه خاطرات اصلى آقاى پسنديده اجمالا در سطح جهانى مطرح گرديد و آن شماره مجله پاسدار اسلام با آن كه چند بار تجديد چاپ شد, باز هم ناياب گرديد.
مكر الهى به مكر دشمن غالب آمد. دشمن مى خواست بگويد اگريك روز طرح هندى الاصل بودن امام در يكى از روزنامه هاى رژيم شاه موجب برانگيختن مردم عليه شاه گرديد, امروز برادر امام به همان مطلب اعتراف كرده است در حالى كه با اندكى تإمل موضوع براى همه قابل فهم بود كه در آن جا قصد و لحن توهين باعث قيام مردم شد و همه سادات قبل از اين كه هندى يا ايرانى و لبنانى و عراقى باشند اصلا مدنى و مكى هستند و اين يكى از افتخارات ايران است كه بيشترين فرزندان رسول خدا(ص) به ايران مهاجرت كردند و انتشار اسلام به طرف مشرق زمين نيز از طريق ايران و مهاجرت ايرانيان و هم چنين سادات به اين مناطق صورت پذيرفته است و از جمله اجداد امام كه ساكن در خراسان بوده اند و از آن جا براى تبليغ تشيع به كشمير مهاجرت كرده بودند.

 

مفاتيح ترنم

گره گشا

صد شكر كه چون تو پيشوايى داريم
فريادرس روز جزايى داريم
باكى نبود زمشكلات جانكاه
تا چون تو رضا(ع) گره گشايى داريم

(على هنرور)

موقوفه دين

جان لوح سفيدى است, سياهش نكنيد
هر آنچه گناه است نگاهش نكنيد
اين قطعه زمين دل كه در دست شماست
موقوفه دين است, تباهش نكنيد

(جواد محدثى)

خورشيد

بايد از فيض شهادت دين خود احيا كنم
جان خود تقديم آن خورشيد بى همتا كنم
بايد از جان بگذرم در راه استقلال دين
تا زخود خوشنود و راضى خالق يكتا كنم
گر شهادت آرمان ماست از مردن چه باك
مى روم تا در بهشت قدسيان مإوا كنم
مى ستيزم با هر آن كس دشمنى با حق كند
گر كشم يا كشته گردم با خدا سودا كنم

(شهيد على بيگ زاده)

خورشيد طوس

خورشيد دين مى تابد از خاك خراسان
ظلمت گريزان است و خفاشان هراسان
ايران به اقيانوس عرفان تو وصل است
ما را فقط گنج تولاى تو اصل است
ايران ما مديون لطف بى حد توست
اين جلوه هاى جاودان از مرقد توست
جبريل مى سايد جبين بر آستانت
ملك سليمان گوشه اى از داستانت
مشهد زتو, شهر قم از معصومه روشن
لطف شما بر هم زن نيرنگ دشمن
بنيان دين بى مهرتان سست و خراب است
عالم جدا از عشقتان خواب و سراب است
قم گشته از درياى علمت پر تلاطم
قم مشهد علم است و مشهد خانه قم
اى قبله كوى تو مغناطيس دل ها
مهر تو رويانده بسى گلها ز گل ها
ما تشنه ايم و كوثر حق, بارگاهت
ما تيره جانان, در پى برق نگاهت
از خاكبوس آستانت گرچه دوريم
عشق تو را در سينه داريم و صبوريم
اى كعبه دل هاى ما كوى ((ولا))يت
اى عاشقان راه معنى مبتلايت
عيسى دمى, يوسف رخى, شمس الشموسى
نور خدا, خورشيد عالمتاب طوسى
اى نور تو در جبهه هامان پرتو افكن
در پشت جبهه درگهت مإوا و مإمن
آنان كه با خون, ره به ديو و دد گرفتند
درس شهادت از قم و مشهد گرفتند
آغوش بگشادند هر تير بلا را
تا متصل سازند طوس و كربلا را
آرى شرار عشق تو افسردنى نيست
اين جان به تو زنده است و هرگز مردنى نيست
هر كس ز هر جا عاقبت مإيوس گردد
سوى خراسان آيد و پابوس گردد
اين مادران صابر و گم كرده فرزند
دريا دلان داغدار و دردمندند
دارالشفاى درگهت جانباز دارد
كمتر ز آهو نيست, او هم راز دارد
دعبل از آن خلعت كه از دست تو پوشيد
يك قطره از درياى احسان تو نوشيد

شمس ضحى

اكنون دل غمديده ام از غم رها شد
آخر گره از مشكل پيچيده واشد
اين مژده بر گوشم رسيد از هاتف غيب
گفتا زجا برخيز ميلاد رضا شد
شمس ولايت از مدينه گشت طالع
عالم منور از رخ شمس ضحا شد
برخيز ساقى ساغر ما پر زمى كن
زيرا كه روز شادى اهل ولا شد
ما باده نوشان مى خم غديريم
چون روز مولود وصى مرتضى شد
بيت امام هفتمين شد طور سينا
ارض و سما از پرتوش غرق ضيا شد
بايد به احمد تهنيت گوئيم زيرا
از پرده بيرون بضعه خيرالورا شد
در دامن تكتم گل زهرا چو بشكفت
عالم معطر گشت و پرنور و صفا شد
اى قبله هفتم پناه بى پناهان
ما را به درگاه تو دست التجا شد
كن دستگيرى از فقيران و ضيعفان
اى آن كه لطفت شامل خلق خدا شد
اى ياور درماندگان و دردمندان
هر كس كه آمد بر درت دردش دوا شد
نوميد كى گردد زدرگاه عطايت
هر كس كه با مهر و ولايت آشنا شد

(هنرور)

وصف قبرستان بقيع

جلوه جنت به چشم خاكيان دارد بقيع
يا صفاى خلوت افلاكيان دارد بقيع
گرچه با شمع و چراغ اين آستان بيگانه است
الفتى با مهر و ماه آسمان دارد بقيع
گرچه محصولش بظاهر يك نيستان ناله است
يك چمن گل نيز در آغوش جان دارد بقيع
گرچه مى تابد بر او خورشيد سوزان حجاز
از پر و بال ملائك سايبان دارد بقيع
مى توان گفت از گلاب گريه اهل نظر
بى نهايت چشمه اشك روان دارد بقيع
بشكند بار امانت گرچه پشت كوه را
قدرت حمل چنين بار گران دارد بقيع
تا سر و كارش بود با عترت پاك رسول
كى عنايت با كم و كيف جهان دارد بقيع
اينكه ريزد از در و ديوار او گرد ملال
هر وجب خاكش هزاران داستان دارد بقيع
فاطمه بنت اسد, عباس عم, ام البنين
اين همه همسايه عرش آستان دارد بقيع
در پناه مجتبى در ظل زين العابدين
ارتباط معنوى با قدسيان دارد بقيع
باقر علم نبى و صادق آل رسول
خفته اند آنجا كه عمر جاودان دارد بقيع
خفته بين منبر و محراب اما باز هم
از تو اى انسيه حورا, نشان دارد بقيع
راز مخفى بودن قبر ترا با ما نگفت
تا يكى مهر خموشى بر دهان دارد بقيع
شب كه تاريك است و در بر روى مردم بسته است
زائرى چون مهدى صاحب زمان دارد بقيع

نگين قم

شهرها انگشترند و ((قم)) نگين
قم هماره حجت روى زمين
تربت قم, قبله عشق و وفاست
شهر علم و شهر ايمان و صفاست
مرقد ((معصومه)) چشم شهر ما
مهر او جانهاى ما را كهربا
دخترى از اهل بيت آفتاب
وارث در حيا, گنج حجاب
در حريمش مرغ دل پر مى زند
هر گرفتار آمده, در مى زند
هر دلى اينجاست مجذوب حرم
جان, اسير رشته جود و كرم
اين حرم باشد ملائك را مطائف
زائران را ارمغان, عشق و عفاف
آستان بوسش بسى فرزانگان
معرفتآموز, از اين آستان
ديده پاكان به قبرش دوخته
عصمت و پاكى از آن آموخته
((حوزه قم)) هاله اى بر گرد آن
فقه و احكام خدا را مرزبان
قم هميشه رفته راه مستقيم
بوده در مهد هدايت ها مقيم
شهر خون, شهر شرف, شهر جهاد
شهر فقه و حوزه, علم و اجتهاد
هر كجا را هر چه سيرت داده اند
اهل قم را هم بصيرت داده اند
نقطه قاف قيامند اهل قم
برق تيغ بى نيامند اهل قم
اهل قم زاول ولايت داشتند
در دل و در ديده ((آيت)) داشتند
سر نمى سودند جز بر پاى دين
دل نمى دادند الا بر يقين
دين, مطيع امر مولا بودن است
راه را با رهنما پيمودن است
اهل قم از ياوران ((قائم)) اند
در قيام و پيشتازى دائم اند
دختر موسى بن جعفر را درود
كز عناياتش تراويد اين سرود

(جواد محدثى)

 

 

امام صادق از ديد ديگران

استاد سيد محمد جواد مهرى

امام جعفر صادق عليه السلام ششمين پيشوا و ستاره درخشان آسمان ولايت در روز جمعه 17 ربيع الاول از سال 83 هجرى قمرى مطابق با سال 701 ميلادى در مدينه منوره چشم به دنيا گشود, و چه زيبا تصادفى است كه رئيس مذهب در همان روزى متولد مى شود كه رئيس شريعت به دنيا آمده است. و اين خود دلالت دارد بر اينكه اين مولود فرخنده مانند جد بزرگوارش توانائى بسط و پخش احكام شرع و علوم آل محمد را بيش از ساير امامان خواهد داشت. و چنين هم بود.زيرا آن حضرت در دوران اضمحلال و نابودى تدريجى بنى اميه و ضعف دولت بنى عباس مى زيست و اين دوران فرصتى بسيار مغتنم براى حضرتش بود كه فقه آل محمد و ديگر علوم اسلامى و حتى تجربى را در گستره جهان منتشر سازد. او بود كه بيش از چهار هزار شاگرد از گوشه و كنار جهان در محضر درسش حاضر مى شدند و افتخار استفاده از علوم بى كران و بى پايانش را داشتند. و نه آنان, كه امامان و مجتهدان اهل سنت و اصحاب مذاهب چهارگانه نيز در خدمت حضرتش حاضر مى شدند و بهره ها مى بردند. و حد اقل در مسجد رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم نهصد عالم بزرگ ديده مى شد و هر يك اعتراف مى كرد كه: ((حدثنى جعفر بن محمد)).
امام صادق عليه السلام استاد مسلم جابر بن حيان, مبتكر علم شيمى بود. او اصول اين علم را به جابر آموخت تا آن شاگرد نيز بيش از هزار رساله در اين باب منتشر سازد.
امام صادق عليه السلام روزانه با ملحدان و منافقان و كفار بحث و احتجاج مى كرد و آنان را مغلوب مى ساخت و او بود كه اساس علم كلام را بنيان نهاد و او را كسى جز نيايش و پدران و فرزندان پاك و مطهرش نمى شناسد. و ما تنها به آثار جاودانه او در سراسر جهان تا روز رستاخيز با عظمت و شگفتى مى نگريم هرچند شگفتى ندارد, زيرا هرچه هست و نيست در اين خاندان است و بس. تنها اينان اند كه محور فضيلت و مركز علم لدنى هستند, هرچه كمالات و فضائل در قلب انسان خطور كند و نكند در آل محمد است. هرچه ما داريم و ديگران دارند از جعفر بن محمد است.
كافى است كه جهان اسلام مالامال از تعليمات مقدس امام صادق عليه السلام است و تا جهان برپا است انسانيت در برابر اين شخصيت عظيم و سترگ, سر تعظيم و فروتنى را فرود مى آورد و هرگز احدى قدر اورا نخواهد شناخت و به مقام بلندش پى نخواهد برد و هيچ سخنورى توانائى توصيف و تعريفش نخواهد داشت زيرا تنها آفتاب معرف آفتاب است و بس. همان كافى است كه دم فرو بنديم و زبان از گفتن باز داريم.
مادر آن حضرت ام فروه (فاطمه) دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر است, نوه صحابى بزرگ و عاليقدر محمد بن ابى بكر يار و شاگرد با وفا و مخلص اميرالمومنين عليه السلام كه پس از توليتش از سوى آن حضرت بر مصر, توسط معاويه مسموم شد و به شهادت رسيد.
امام صادق عليه السلام در ميان پيشوايان و امامان, بالاترين عمر را داشت. آن حضرت 65 يا 68 سال عمر كرد كه البته چندان زياد نيست ولى نسبت به ديگر امامان معصوم و مظلوم كه همواره در سنين جوانى توسط دشمنان اسلام و غاصبان خلافت به شهادت مى رسيدند, عمر بيشترى كرده است و اين عمر نسبتا دراز همگام با ضعف و ناتوانى دولت بنى اميه, فرصتى زرين به امام داد كه علوم آل بيت را بيشتر از ساير امامان, منتشر سازد و در حقيقت نقشى مكمل نقش والاى پدر بزرگوارش امام باقر عليه السلام را داشت زيرا امام حسين عليه السلام در سرزمين تفتيده كربلا با نثار خون خويش, حق را از باطل براى هميشه جدا ساخت و امام سجاد عليه السلام با پيدايش زمينه معنوى از راه عبادت و مناجات و دعا, امت اسلامى را از خواب غفلت بيدار مى ساخت, سپس امام باقر عليه السلام به صحنه تشريف آورد تا علم را بشكافد و رموز پنهانش را بر ملا سازد و آن را در ميان امت اسلامى پخش كند و اساس راستين فقه آل محمد(ص) را به منصه ظهور رساند و امام صادق عليه السلام اين خط را ادامه داد و اين روش را استحكام بخشيد و بنيانش را استوار ساخت تا جائى كه فراتر از زمان و مكان باشد. بنابر اين ولادت امام صادق عليه السلام در حقيقت نقطه عطفى الهى بر اين امت بود خصوصا و بر تمام دنيا به طور كلى, زيرا نه تنها محدوده منطقه اسلامى را فرا گرفت بلكه شعاع نورانيش سراسر گيتى را دربر گرفت تا جائى كه علوم آن حضرت تا امروز در ميان علماى اسلامى و غير اسلامى مورد بحث و گفتگو و مناقشه جدى است و نه تنها شيعيان از وجود پر جودش فيض برده اند كه چهار مذهب اهل تسنن هم, اصول فقه و احكام شريعت مقدس را از محضر آن امام معصوم فراگرفته اند و حتى غربيها و كفار نيز از لابلاى سخنان درربارش مضامين عاليه علمى را استخراج مى كنند. بشنويد ديگران چگونه از او نام مى برند و چه سان او را مى ستايند.
ابوحنيفه امام و موسس مذهب حنفى اهل سنت مى گويد: ((لولا السنتان لهلك النعمان)) اگر آن دو سال درس در محضر امام صادق نبود, من هلاك شده بودم. روزى از او پرسيدند: فقيه ترين كسى را كه مى شناسى كيست؟ گفت: جعفر بن محمد.
امام مالك بنيانگذار مذهب مالكى مى گويد: ((ما رات عين و لا سمعت اذن و لا خطر على قلب بشر افضل من جعفر بن محمد فضلا و علما و عباده و ورعا. و كان كثير الحديث طيب المجالسه, كثير الفوائد وكان و الله اذا قال صدق)).(مناقب ابن شهرآشوب 4/275)
هيچ ديده اى نديده و هيچ گوشى نشنيده و بر قلب هيچ كس خطور نكرده كسى كه برتر و افضل از جعفر بن محمد باشد چه از نظر فضائل و كمالات و چه از نظر دانش و عبادات و پارسائى.
او بسيار حديث مى گفت و خوش گفتگو بود و استفاده زياد مى رساند. و به خدا سوگند هرچه مى گفت راست بود.
ابن ابى ليلى كه از قضات و فقهاى مشهور اهل سنت است نيز مى گويد: ((ما كنت تاركا قولا قلته او قضإ قضيته لقول احد الا رجلا واحدا هو جعفر بن محمد)) از سخنى كه گفته بودم يا قضاوتى كه كرده بودم هرگز بر نمى گشتم و حرف كسى را نمى پذيرفتم جز يك نفر و او جعفر بن محمد است. عمر بن مقدام گويد: ((كنت اذا نظرت الى جعفر بن محمد علمت انه من سلاله النبى)) هرگاه به سيماى جعفر بن محمد مى نگريستم به حق مى دانستم كه او از نسل پيامبران است.
امام نووى گويد: ((اتفقوا على امامته و جلالته و سيادته)) تمام مردم اتفاق نظر دارند بر امامتش و بزرگمنشيش و آقائيش.
امام ذهبى در ميزان الاعتدال گويد: ((جعفر بن محمد بن على بن الحسين الهاشمى ابو عبدالله احد الائمه الاعلام, بر صادق كبير الشان)). جعفر بن محمد بن على بن الحسين, ابو عبدالله اين رادمرد از دودمان هاشم يكى از امامان به نام است.او مردى است نيك و راستگو و بزرگوار.
ابن حجر در صواعقش گويد: ((نقل الناس منه من العلوم ما سار به الركبان وانتشر صيته فى جميع البلدان)) مردم از او دانش هاى بسيار نقل كردند و نام ناميش در جهان انتشار يافت.
محمد بن طلحه شافعى در كتاب مطالب السول (ص81) گويد: ((و هو الامام جعفر من عظمإ اهل البيت وساداتهم, ذو علوم جمه و عباده موقره,و اوراد متواصله, و تلاوه للقرآن كثيره, يتبع معانى القرآن الكريم, و يستخرج من بحره جواهره و يستنتج عجائبه, و يقسم اوقاته على انواع الطاعات بحيث يحاسب عليها نفسه. رويته تذكر بالاخره و باستماع حديثه يترصد فى الدنيا و الاقتدإ بهديه يورث الجنه. نور قسماته شاهد على انه من سلاله النبوه, و طهاره افعاله تصدع بانه من ذريه الرساله. . و اما مناقبه و صفاته فكاد تفوق عدد الحاصر و يحار فى انواعها فهم اليقظ الباصر حتى انه من كثره علومه المفاضه على قلبه من سجال التقوى, صارت الاحكام التى لا تدرك عللها و العلوم التى تقصر الافهام عن الاحاطه بحكمها, تضاف اليه و تروى عنه)).
او است امام جعفر از بزرگان اهل بيت و سرورانشان. داراى دانشهاى بسيار و عبادت راستين و ذكرهاى پى در پى و تلاوت بسيار قرآن كريم. او پيوسته معانى قرآن را دنبال مى كند و از درياى بى كرانش جواهراتش را بر مى گزيند و شگفتيهايش را بازگو مى نمايد. آن حضرت اوقات خود را بر عبادتهاى مختلف تقسيم مى كند بگونه اى كه خويشتن را بتواند بازجوئى و بازپرسى نمايد. ديدارش انسان را به ياد آخرت مى اندازد و با شنيدن سخنان دلربايش دل را از دنيا مى كند و پيروى از راهش انسان را وارث بهشت مى كند. نور ديدگانش گواهى مى دهد كه او از سلاله پيامبر است و پاكى كردارش بى گمان دليل اين است كه او از ذريه و دودمان پاك رسول الله است. و اما در باره منش ها و صفات نيكش چه گويم كه هرگز به حساب نايد و در فهم و درك آن فهميدگان روزگار ناتوانند تا جائى كه از بسيارى دانشش كه بر قلب پارسايش افاضه نموده, هر حكمى را كه ديگران ندانند و علومى كه فهم و خرد خردمندان از دركش ناتوان آيند به او باز مى گردند و از او روايت مى كنند.
حافظ ابو نعيم در حليه الاوليا گويد: ((و منهم الامام الناطق و الزمام السابق, ابو عبد الله جعفر بن محمد الصادق, اقبل على العباده و الخضوع و آثر العزله و الخشوع و نهى عن الرياسه و الجموع)) (حليه الاوليإ ج 3/192) و يكى از آن بزرگان امام به حق ناطق و پيشواى جاودانه جعفر بن محمد الصادق است. او بر عبادت و بندگى و پارسائى چنان اقبال كرد كه از دنيا و رياست دنيا بكلى چشم پوشيد و خشوع و فروتنى را برنامه خود قرار داد.
شيخ عبد الرحمن سالمى در كتاب طبقات المشايخ گويد: ((جعفر الصادق فاق جميع اقرانه من اهل البيت و هو ذو علم غزير و زهد بالغ فى الدنيا و ورع تام فى الشهوات و ادب كامل فى الحكمه)). جعفر صادق از تمام بزرگان اهل بيت برتر بود. او داراى دانشى شگرف و زهدى بسيار در دنيا است و او از تمام هواها و هوسها به دور است و در حكمت سرآمد ديگران.
ابن صباغ مالكى در فصول المهمه اش گويد: ((كان جعفر الصادق(ع) من بين اخوته, خليفه ابيه, ووصيه والقائم بالامامه بعده, برز على جماعه بالفضل, وكان انبههم ذكرا واجلهم قدرا, نقل الناس عنه من العلوم ما سارت به الركبان, وانتشر صيته وذكره فى البلدان, ولم ينقل العلمإ عن احد من اهل بيته ما نقلوا عنه من الحديث. انك اذا تتبعت كتب التاريخ والتراجم والسير تقف على نظير هذه الكلمات واشباهها, كلها تعرب عن اتفاق الامه على امامته فى العلم والقياده الروحيه, وان اختلفوا فى كونه اماما منصوصا من قبل الله عز وجل.. مناقب ابى عبد الله جعفر الصادق فاضله و صفاته فى الشرف كامله و شرفه على جهات الايام سائله و انديه المجد و العز بمفاخره و مآثره آهله)). جعفر صادق از ميان تمام برادرانش او جانشين پدر بود و او وصى پدر و امام پس از وى به حساب مى آيد. بر ديگران در فضيلت بالاتر است و داراى مقامى والاتر و نام و نشانى برتر. مردم در تمام دانش ها از او نقل قول مى كردند تا جائى كه زبانزد خاص و عام بود و آنچنان نامش در شهرها و بر سر زبانها بود كه دانشمندان به اندازه او از هيچ يك از اهل بيت حديث نقل نكردند. و اگر تو در كتابهاى تاريخ بنگرى و جستجو كنى مى بينى همه در باره اش چنين سخن مى گويند و او را به بزرگى ياد مى كنند و هرچند برخى معتقد به امامتش با نص رسول الله نبودند ولى همه رهبرى روحى و معنوى او را مى پذيرند. سجايا و خصال جعفر بن محمد برتر و صفاتش در شرافت و عظمت كامل تر و بزرگمنشيش بر همگان روشن و انجمنهاى عزت و كرامت بمناقب و آثار جاودانه اش استوار و پابرجا است.
ابو بحر جاحظ كه دشمنيش با اهل بيت مشهور است در باره اش گويد: ((جعفر بن محمد الذى ملا الدنيا علمه وفقهه, ويقال: ان ابا حنيفه من تلامذته, وكذلك سفيان الثورى, وحسبك بهما فى هذا الباب.)) جعفر بن محمد كه علم و فقهش جهان را پر كرده است گويندكه ابوحنيفه و سفيان ثورى از شاگردانش بوده اند و همين براى عظمت مقامش تو را كافى است.
شهرستانى در كتاب ملل و نحل گويد: ((هو ذو علم غزير فى الدين والادب, كامل فى الحكمه, وزهد بالغ وورع تام فى الشهوات, وقد اقام بالمدينه مده يفيد الشيعه المنتمين اليه, ويفيض على الموالين اسرار العلوم)) او است داراى دانش بى شمار و زهدى فراوان و ورعى كامل از شبهات. وى در مدينه مدتى اقامت گزيد كه شيعيان از محضر مباركش استفاده مى بردند و از اسرار علوم سر در مى آوردند.
يافعى در مرآه الجنان گويد: ((وفيها توفى الامام السيد الجليل سلاله النبوه ومعدن الفتوه, ابو عبد الله جعفر الصادق, ودفن بالبقيع فى قبر فيه ابوه محمد الباقر, وجده زين العابدين وعم جده الحسن بن على رضوان الله عليهم اجمعين, واكرم بذلك القبر وما جمع من الاشراف الكرام اولى المناقب, وانما لقب بالصادق لصدقه فى مقالته, وله كلام نفيس فى علوم التوحيد وغيرها, وقد الف تلميذه جابر بن حيان الصوفى كتابا يشتمل على الف ورقه يتضمن رسائله وهى خمسمائه رساله)). و همچنين در مدينه از دنيا رفت سرور عاليمقام دودمان نبوت و كان جوانمردى و فتوت ابو عبد الله جعفر صادق و در بقيع كنار قبر پدرش محمد باقر و جدش زين العابدين و عموى جدش حسن بن على, درود خداوند بر آنان, به خاك سپرده شد و چه خاك مباركى كه برترين و والاترين انسانها را در خود جاى داده. و اينكه صادق به او گفته مى شود براى اينكه در سخنانش پيوسته راست گفتار بود. او داراى سخنى ارزنده در باره توحيد و غير توحيد مى باشد. شاگردش جابر بن حيان كتابى را تاليف كرد كه بيش از هزار ورق دارد و متضمن پانصد رساله است. و بالاتر بگويم منصور كه خود قاتل امام صادق است پس از شهادتش شخصى به نام اسماعيل بن على (كه از عموزاده هاى منصور عباسى است) او را مى بيند كه سخت آشفته و مى گريد. علت گريه اش را مى پرسد. منصور پاسخ مى دهد: ((ماعلمت مانزل باهلك فقلت: وما ذاك يا امير المومنين, قال: فان سيدهم وعالمهم وبقيه الاخيار منهم توفى, فقلت ومن هو ؟ قال: جعفر بن محمد, فقلت: اعظم الله اجر امير المومنين واطال لنا بقإه, فقال لى: ان جعفرا كان ممن قال الله فيه ((ثم اورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا)); نمى دانى به خاندان و فاميلت چه گذشته است ؟ گفتم چه شده است امير ؟ گفت: سيد و سرور و آقا و دانشمند خاندان, از دنيا رفته است. گفتم: چه كسى ؟ گفت: جعفر بن محمد. به او تسليت گفتم, او به من گفت: جعفر بن محمد كسى است كه خداوند در باره اش مى فرمايد: و بدينسان كتاب خود را به كسى ارث مى دهيم كه از برگزيدگان بندگانمان است.
به هر حال هرچه در باره او بگويند و بنويسند و اعتراف كنند, نمى از يم بيش نيست. مقام اين امام بزرگوار آنقدر والا و سترگ است كه تمام نوشته هاى جهان در برابر عظمت بى پايانش, قطره اى از دريا است. او ناخداى كشتى نجات و رهبر امت اسلام و علت وجود كائنات مى باشد. او وارث علوم انبيا و مرسلين است. او تمام صفات و كمالات را از نيايش و پدرانش به ارث برده است. دنيا هرگز مانند او انسان كاملى را در تمام ادوار و دورانهايش به خود نديده است جز او ودودمان پاك رسالت. تبارك الله اين چه رادمردى است كه دوست و دشمن توان نگرش به آفتاب سيمايش را ندارد جز آنكه در برابر آن همه نور و فروغ و عظمت سر فرود آورند و او را همچنان پيامبر بستايند.
از ابو هريره نقل شده است كه گفت: شنيدم رسول خدا را كه مى فرمود: ((سيولد من ولدى من اسمه جعفر و لقبه الصادق, ينطق لسانه بالحديث من يوم ولادته)) از فرزندانم, فرزندى به دنيا خواهد آمد كه نامش جعفر و لقبش صادق است. او از روز ولادتش زبان را با حديث مى گشايد. راستى فضيلت را از زبان ديگران شنيدن جالب است. آنها كه در امامت امامان در سنين كودكى تشكيك مى كنند در برابر چنين روايتى چه مى گويند كه رسول خدا اين صادق امين و عظيمترين انسان روى زمين گواهى مى دهد كه نوه عزيزش امام صادق از نخستين روز زندگى حديث رسول الله را براى مردم بيان مى كند. ما در برابر چه انسان والائى قرار گرفته ايم؟ و اين چه مقامى است كه به عرش مى رسد.
و سرانجام اين بزرگمرد تاريخ انسانيت, مورد خشم دستگاه غاصب عباسى قرار گرفت زيرا هرگز منصور را خوش نمى آمد كه شاهد پيشرفت علمى و شهرت روزافزون از حد فراتر امام باشد. او ترس آن داشت كه روزى امام صادق به خاطر آن همه نفوذ كه در ميان خلائق داشت و همه مردم به ديد محبت و بزرگى به او مى نگريستند, شايد روزى كرسى خلافت را از زير پايش بيرون بكشد و حكومتش را واژگون سازد لذا همواره در پى ضربه زدن به حضرت بود تا آنكه سرانجام با انگور زهرآگين امام را به شهادت رساند.
امام صادق عليه السلام در روز دوشنبه 25 شوال از سال 148 هجرى قمرى در مدينه منوره وفات يافت و در خاك پاك بقيع كنار پدرش و نيايش به خاك سپرده شد.
در پايان يكى از وصيتها و سفارشهاى جاودانه امام صادق به شيعيان را تقديم حضورتان مى كنيم كه همواره مورد استفاده قرار گيرد. آن حضرت به خيثمه جعفى مى فرمايد: ((ابلغ موالينا السلام و اوصهم بتقوى الله و ان يعود غنيهم فقيرهم و قويهم ضعيفهم, و ان يعود صحيحهم مريضهم و ان يشهد حيهم جنازه ميتهم و ان يتلاقوا فى بيوتهم فان لقإ بعضهم بعضا حياه لامرنا, رحم الله امرءا احيا امرنا. يا خيثمه ! انا لا نغنى عنكم من الله شيئا الا بالعمل و ان ولايتنا لا تنال الا بالورع)) سلام مرا به شيعيانمان برسان و به آنها سفارش كن كه تقواى الهى را سرمشق خود قرار دهند و همواره ثروتمندانشان به يارى فقيران و تهيدستانشان بشتابند و نيرومندان, ضعفايشان را دريابند و تندرستان به عيادت بيمارانشان روند و زندگان جنازه مرده هايشان را تشييع كنند و پيوسته در خانه هاى خود ديدار به هم رسانند كه ديدار آنان با يكديگر امر ولايت مارا زنده نگه مى دارد. خدا رحمت كندكسى كه امر ما را احيا كند. اى خيثمه! همانا ما كارى را براى شما نمى توانيم انجام دهيم جز آنكه اعمال درستى داشته باشيد. و بدان كه ولايتمان به دست نمى آيد جز با پارسائى و تقوا.
والسلام

 

توحيد در سيره پيشوايان

حجه الاسلام والمسلمين محمد محمدى اشتهاردى

پيش سخن

توحيد و اعتقاد به يكتايى و بى همتايى خدا در همه ابعاد, اساس و پايه هر دين حق, و نخستين سخن پيامبران خدا است كه در سرلوحه برنامه آنها و پيروانشان مى درخشد. و به عكس, شرك و بت پرستى و هرگونه انحراف از صراط توحيد, آفت بزرگ براى انسانيت و آتش شعله ور براى سوزاندن كرامت و كمال انسانى است, صلابت و موضع گيرى قاطع پيامبران در تثبيت توحيد و مبارزه با شرك به قدرى جدى و شكست ناپذير بود كه در راه توحيد در سخت ترين شرايط و فضاسازىهاى مشركان ايستادگى نمودند, و حتى در اين راستا به شهادت رسيدند.
در قرآن آمده: ((وكاين من نبى قاتل معه ربيون كثير))(1) و چه بسيار پيامبرانى كه مردان الهى فراوانى به همراه آنها (در راه مبارزه با شرك) با مشركان جنگيدند.
و در ذيل آيه 21 و 22 آل عمران روايت شده: يهود عنود, قبل از اسلام, در يك روز, چهل و سه نفر از پيامبران بنى اسرائيل را كشتند, كه آنها براساس شريعت موسى(ع) مردم را به توحيد دعوت كرده و از شرك برحذر مى داشتند, در همان روز 112 نفر از عابدان و صالحان به دفاع از پيامبران شهيد برخاستند, و به امر به معروف و نهى از منكر پرداختند, يهوديان سنگدل در همان روز, آن 112 نفر را قتل عام كردند(2) و در آيه 8 سوره بروج مى خوانيم: ((وما نقموا منهم الا ان يومنوا بالله العزيز الحميد))(3) هيچ ايرادى بر آنها (يكتاپرستان) نداشتند, جز اين كه آنها به خداوند عزيز و حميد ايمان آورده بودند.
امام صادق(ع) پس از تلاوت اين آيه فرمود: ((قبل از شما قومى بودند كه آنها را به دليل توحيد و مبارزه با شرك مى سوزاندند و با اره قطعه قطعه مى نمودند, و در شكنجه هاى بسيار سخت قرار مى دادند, ولى آنها با كمال ايستادگى در راه توحيد و دورى از شرك, مقاومت مى نمودند.))(4)
و از حضرت على(ع) نقل شده خداوند پيامبرى از ميان مردم حبشه به سوى مردم مبعوث كرد, او مردم را به توحيد و مبارزه بر هر گونه شرك دعوت نمود, مردم آن پيامبر را تكذيب كردند, و با او و يارانش جنگيدند, سرانجام گروهى از ياران آن پيامبر را كشتند, و گروهى را با آن پيامبر اسير نمودند, سپس گودالى را پر از آتش نموده, و مردم را كنار آن دعوت مى نمودند و به آنها مى گفتند هر كس در آيين ما است, كنار برود, و هر كس, دين اين گروه را دارد, بايد خودش را در درون آتش بيفكند, آن پيامبر و يارانش كه براى شهادت از همديگر پيشى مى گرفتند, در آن آتش سوختند, و دست از توحيد برنداشتند, در اين هنگام يك بانوى خداپرست را همراه فرزند خردسالش آوردند, او هنگامى كه به اجبار مشركان مى خواست خود را به آتش بيفكند, عطوفت مادرى نسبت به كودك شيرخوارش به هيجان آمد و مانع از اين كار شد, آن كودك صدا زد: ((مادرم نترس هم خود را و هم مرا به آتش بيفكن, ((ان هذا والله فى الله قليل))(5) سوگند به خدا اين در راه خدا چيز اندكى است.
تاريخ اسلام, به ويژه در صدر اسلام در مكه, نيز پر از اين حوادث است, كه پيامبر اسلام(ص) و يارانش در راه تثبيت توحيد و مبارزه با شرك, هرگونه شكنجه ها را تحمل نموده, و با كمال قاطعيت, از حريم توحيد دفاع مى نمودند, و در اين راه عده اى شهيد شدند, و سرانجام همه بت ها و مظاهر بت پرستى را در سراسر جزيره العرب نابود نموده, و سرزمين ها را از لوث وجود بت ها پاك سازى نمودند.
توحيد داراى شاخه ها و ابعاد گوناگون است كه چهارشاخه اصلى آن عبارتند از: توحيد ذات, توحيد صفات, توحيد عبادت (يعنى پرستش تنها به ذات پاك خدا اختصاص دارد) و توحيد افعال, كه هر يك به شعبه هاى ديگرى تقسيم مى گردد, اهداف پيامبران در سرلوحه برنامه هايشان استقرار توحيد در همه ابعادش در همه عرصه ها بود, روشن است كه چنين كارى همراه مبارزه شديد با هرگونه شرك جلى و خفى در همه ابعاد آن مى باشد, از اين رو آنها همه مظاهر شرك را براى مردم تبيين مى كردند, تا روح و روان آنها را براى زمينه سازى و گرايش به توحيد آماده نمايند. تا اين حد كه پيامبر(ص) به يكى از اصحاب به نام عبدالله بن مسعود فرمود:
((اياك ان تشرك بالله طرفه عين, و ان نشزت بالمنشار, إو قطعت او صلبت, او احرقت بالنار))(6) از همتا قراردادن براى خدا حتى به اندازه يك چشم برهم زدن اجتناب كن, هرچند با اره تو را بريده بريده كنند, يا تو را پاره پاره نموده و يا به دار بياويزند و يا با آتش بسوزانند.))

توحيد در سيماى پيامبر و على در دوران كودكى

در تاريخ زندگى درخشان پيامبر(ص) آمده, هنگامى كه آن حضرت در دوران شيرخوارگى به حليمه سعديه سپرده شد, در آن هنگام كه سه ساله بود, روزى به مادر رضاعى خود حليمه كه در بيابان چادرنشين بود گفت ((اى مادر چرا دو نفر از برادرانم (منظور فرزندان حليمه هستند) را در روز نمى بينم؟ حليمه عرض كرد: آنها روزها براى چراندن گوسفندها به صحرا مى روند, و اكنون در بيابان هستند. پيامبر(ص) فرمود: دوست دارم من نيز همراه آنها به صحرا بروم.
حليمه به او پاسخ مثبت داد, صبح بعد روغن بر موى سر محمد(ص) زد, و سرمه بر چشمش كشيد, و يك مهره يمانى (براى حفاظت او) به گردنش آويخت.
محمد(ص) كه در همان دوران كودكى به طور دقيق همه ابعاد توحيد را رعايت مى كرد, بى درنگ مهره را از گردنش بيرون آورد و به دور افكند, سپس به حليمه رو كرد و فرمود: ((مهلا يا اماه! فان معى من يحفظنى))(7) مادرجان آرام بگير, اين چيست؟ من خدايى دارم كه مرا حفظ مى كند.)) (نه مهره يمانى)
و در زندگى تابان حضرت على(ع) در دوران كودكى آمده: روزى ابوطالب پدر بزرگوارش به خانه آمد و به همسرش فاطمه بنت اسد چنين گفت: ((امروز چيز عجيبى از على(ع) ديدم, او را ديدم (كه در دوران كودكى بود) بت ها را مى شكند, ترسيدم كه بزرگان مشرك قريش با خبر شده و به او آسيب برسانند.))
فاطمه مادر على(ع) گفت: شگفتا! من خبرى عجيب تر از اين به تو بدهم, آن هنگام كه على(ع) كودك و در رحم من قرار داشت, كنار كعبه براى طواف رفتم, مشغول طواف به قصد پرستش خدا (نه پرستش بتها) شدم, بت پرستان بت ها را در محلى در كنار كعبه نهاده بودند, وقتى كه در طواف كعبه به روبروى آن محل مى رسيدم, على(ع) در رحم من آن چنان دو پاى خود را فشار مى داد كه من از نزديك شدن به جايگاه بت ها ناتوان مى شدم و احساس مى كردم كه اگر فرضا (به فرض محال) بخواهم به سوى بت ها بروم, على(ع) از رفتن من به آن سو جلوگيرى مى كند, و نيز احساس مى كردم كه حضرت على(ع) از بت ها متنفر است.(8)
على(ع) از همان كودكى آن چنان در سطح عالى توحيد بود كه خود مى فرمايد: ((لو كشف الغطا ما إزددت يقينا))(9) اگر همه پرده ها برداشته شود, چيزى بر يقين من نمى افزايد.
يعنى يقين من درباره توحيد و ايمان به غيب به درجه آخر رسيده است, و هرگز او از آغاز كودكى تا آخر, به اندازه يك چشم به هم زدن مشرك نشد و حتى در ايمان به غيب لحظه اى شك نكرد.
مبارزات او با هرگونه شرك به جايى رسيد كه بعضى معتقد به خدايى او شدند, حضرت آنها را از اين كار سخيف نهى مى كرد, وقتى كه مى ديد آنها سماجت مى كنند آنها را با آتش مى سوزاند و اعدام مى كرد.(10)
در سيره درخشان امام صادق(ع) آمده: از كسانى كه توحيد و ايمان آنها ناقص است اين كه اگر كسى بگويد: اگر فلانى نبود هلاك مى شدم, يا آسيب مى ديدم, و يا زن و بچه ام درمانده مى شدند, چنين كسى براى خدا شريك قرار داده است, يكى از حاضران گفت: پس او چه بگويد؟ آن حضرت فرمود: ((چنين بگويد: اگر خداوند با كمك رسانى فلان كس به من منت نمى گذاشت, هلاك مى شدم.))(11) نيز فرمود: ((شرك پنهان تر از حركت مورچه (در چاه تاريك, روى سنگ سياه) است, و يكى از شعبه هاى شرك آن است كه انسان (مثلا در قنوت) انگشترش را بگرداند و عقيق آن را رو به آسمان قرار دهد, تا به اين وسيله حاجت خود را از خدا بخواهد و امثال آن.))(12)
و نيز از گفتار امام صادق(ع) است: ((هرگاه گروهى خداوند يكتا و بى همتا را پرستش كنند, و نماز را برپا دارند و زكات را بپردازند, و حج كعبه را بجا آورند, و در ماه رمضان روزه بگيرند, سپس به چيزى كه خداوند يا پيامبرش به آن دستور داده است بگويند: چرا خدا يا رسولش, خلاف آن را دستور نداده اند؟ يا چنين تصورى را در ذهن خود بيابند, به همين اندازه مشرك شده اند.)) (چرا كه توحيد در قانونگذارى الهى را منكر شده اند) سپس آن حضرت براى تإييد سخن خود اين آيه را تلاوت فرمود: ((فلا وربك لا يومنون حتى يحكموك فيما شجر بينهم ثم لا يجدوا فى انفسهم حرجا مما قضيت ويسلموا تسليما))(13) به پروردگارت سوگند, آنها مومن نخواهند بود, مگر اينكه در اختلافات خود, تو را به داورى طلبند, و سپس از داورى تو در دل خود احساس ناراحتى نكنند, و كاملا تسليم باشند.))(14)

چند نمونه از سيره پيامبر(ص) و على(ع)

پس از فتح مكه كه در سال هشتم هجرت رخ داد, پاسى از شب مى گذشت, پيامبر(ص) تصميم گرفت پس از پاكسازى مسجدالحرام و اطراف آن از لوث بت, به داخل خانه كعبه رود و آنجا را نيز پاك سازى نمايد, حضرت على(ع) را به حضور طلبيد, با هم كنار كعبه رفتند, هفت دور, كعبه را طواف كردند, سپس پيامبر(ص) داخل كعبه شد و با چوبى كه در دست داشت, همه بت ها را از جايگاه خود بر زمين افكند, و آنها را همراه على(ع) درهم شكست. در اين وقت پيامبر(ص) تصميم گرفت بزرگترين بتى را كه بر سقف كعبه آويخته شده بود, از سقف كعبه به پايين اندازد و سرنگون و نابود نمايد. به على(ع) فرمود بنشين و شانه ات را بگير تا بتوانم بالا روم. على(ع) نشست و آنگاه پيامبر(ص) بر شانه على(ع) ايستاد و فرمود: برخيز! على(ع) با همه نيرو, با سختى از جاى خود حركت كرد.
پيامبر(ص) اين بار فرود آمد و على(ع) را بر شانه خود نهاد. على(ع) در اين باره مى گويد:
((وقتى كه بر شانه پيامبر(ص) ايستاده بودم, احساس كردم اگر بخواهم مى توانم بر افق آسمان دست يابم, و دستم را به ستاره ثريا برسانم…)) على(ع) با دست پرتوان خود, آن بت بزرگ را كه به سقف كعبه ميخ كوب شده بود جدا نموده و بر زمين افكند و درهم شكست.(15)
از توفيقات سرشار على(ع) در اين راستا اين كه در سال نهم هجرت, به پيامبر(ص) خبر رسيد كه در ميان قبيله طى واقع در يمن, بت خانه بزرگى وجود دارد كه پرستشگاه بت پرستان است, پيامبر(ص) على(ع) را با 150 نفر مإمور تخريب آن بت خانه كرد, على(ع) با همراهان, با كمال حفظ رازدارى نظامى, خود را سحرگاهان به بت خانه رساندند و آن را ويران نموده, و بت بزرگ آنها را درهم شكستند.(16)
مسإله رسمى و مهم ديگر در راستاى مبارزه با بت پرستى, و اثبات و اعلام توحيد ناب, خواندن آيات برائت از مشركين در نزديك كعبه بود, كه در ماه ذيحجه سال نهم هجرت رخ داد, حضرت على(ع) از سوى پيامبر(ص) مإمور شد تا از مدينه به مكه رفته و در روز عيد قربان قطعنامه مهم برائت از مشركان را در سرزمين منى, به مشركان ابلاغ نمايد.
توضيح اين كه آيات آغاز سوره توبه (از آيه 1 تا 13) نازل شد كه روح اين آيات در چهار ماده زير خلاصه مى شد:
1. ممنوعيت ورود بت پرستان به مسجدالحرام و خانه خدا.
2. ممنوعيت طواف با بدن برهنه.
3. ممنوعيت شركت مشركان در مراسم حج.
4. پيمان وفاداران به پيمان, محترم است, و به پيمان شكنان تا چهارماه مهلت داده مى شود, تا به اسلام بپيوندند, وگرنه اسلام با آنها در حال نبرد است.
حضرت على(ع) اين مإموريت را به نحو احسن انجام داد, و رسما مسإله نابودى بت و بت پرستى را در ميان هزاران نفر مشرك اعلام نموده, و مردم را به سوى توحيد دعوت نمود.(17)

توحيد عملى در سيره پيشوايان

در سيره درخشان پيامبر(ص) و امامان(ع) اين مطلب هميشه آشكار بود, كه همواره به ياد خدا بودند, گويى او را مى ديدند و در درياى توحيد غرق شده و مثل افتادن يك قطره باران كه به اقيانوس بيفتد, فانى در ذات خدا بودند, و ابعاد مختلف آثار توحيد همواره در شيوه هاى زندگى آنها در همه ابعاد و عرصه ها ديده مى شد آن گونه كه شاعر مى گويد:
اسير عشق تو از هشت خلد مستغنى است
غلام كوى تو از هر دو جهان آزاد است
در حالات پيامبر(ص) نقل شده: سوار بر شتر بود, در مسير راه ناگاه پياده شد, پنج بار سجده كرد و سپس سوار گرديد, همراهان پرسيدند, چرا ناگهان اين سجده ها را انجام داديد؟
پيامبر(ص) در پاسخ فرمود: ((جبرئيل از جانب خدا نزدم آمد و مژده هايى به من داد, كه براى هر يك از آن مژده ها يك سجده شكر بجا آوردم.))(18)
ذعلب يمانى از حضرت على(ع) پرسيد: ((هل رإيت ربك يا اميرالمومنين)) اى اميرمومنان! آيا پروردگارت را ديده اى؟
آن حضرت در پاسخ فرمود: ((إفاعبد ما لا إرى)) آيا من كسى را كه نديده ام مى پرستم؟
ذعلب پرسيد: چگونه خدا را ديده اى؟
على(ع) فرمود: ((چشم ها هرگز او را آشكار نمى بينند, اما قلب ها با نيروى حقيقت ايمان او را درك مى كنند, او به همه چيز نزديك تر است اما نه آن طور كه به آنها چسبيده باشد, و از همه چيز دور است اما نه آنچنان كه از آنها بيگانه باشد… ))(19)
هشام بن احمر مى گويد: همراه امام كاظم(ع) بودم, آن حضرت سوار بر مركب بود و با هم در بيرون شهر مدينه حركت مى كرديم, ناگاه ديدم آن حضرت از بالاى مركب زانو خم كرد و پياده شد, به سجده افتاد و سجده طولانى كرد, سپس سر بلند نمود, از او پرسيدم: ((قربانت گردم چرا سجده طولانى نمودى؟))
فرمود: هنگام حركت به ياد نعمتى افتادم كه خداوند به من عطا فرموده است, و خواستم خدا را به خاطر آن نعمت سجده كنم و در حال سجده از او شكر و سپاس نمايم. (20)

پى نوشت ها:

1. سوره آل عمران, 146.
2. تفسير مجمع البيان, ج1, ص423.
3. سوره بروج, آيه8.
4. تفسير نورالثقلين, ج5, ص547.
5. اقتباس از تفسير الميزان, ج20, ص377.
6. بحارالانوار, ج77, ص107.
7. همان, ج15, ص392.
8. الخرائج راوندى, مطابق نقل بحارالانوار, ج42, ص18.
9. شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد, ج11, ص202.
10. بحارالانوار, ج46, ص136.
11. همان, ج72, ص100.
12. بحارالانوار, ج72, ص96, و ج71, ص142.
13. نسإ, آيه65.
14. اصول كافى, ج2, ص398.
15. الغدير, ج7, ص10 تا 13.
16. اقتباس از سيره واقدى, ج3, ص;988 سيره ابن هشام, ج4, ص225.
17. ارشاد شيخ مفيد, ص;33 خصائص نسائى, ص;28 مسند احمد, ج1, ص151.
18. اصول كافى, ج2, ص98.
19. نهج البلاغه, خطبه179.
20. اصول كافى, ج2, ص98.

 

شرح دعاى كميل

حجه الاسلام والمسلمين حسين انصاريان

در شماره گذشته مطالبى پيرامون ذكر, تقديم خوانندگان محترم نموديم و اينك ادامه بحث تقديم امت پاسدار اسلام مى گردد:
توجه به اين حقيقت لازم است كه پاك كردن قلب از رذايل, و شست و شوى آن از قبايح, و حاضر كردن مفاهيم و معانى اسمإ حسنى و صفات علياى حضرت حق در آن, و حفظ اين حقايق عظيمه و مراتب كريمه از دستبرد شياطين انسى و جنى و حضور دائمى در محضر مبارك او, و قدم نهادن در هر كارى و حركت به سوى هر برنامه اى و غافل نبودن از او و بى خبر نماندن از حضرتش در آنى از آنات و وقتى از اوقات و انجام هر عبادتى كه انسان نسبت به آن مكلف است, و پرداختن به هر عمل خيرى, و هر گونه خدمت مثبتى به مردم به قصد تحصيل خوشنودى او ذكر است.
گروهى از اهل دل, و جمعى از آزاد شدگان از آب و گل, و فرقه اى از عارفان واصل, آياتى كه مردم را دعوت به ذكر مى كنند, و رواياتى كه تشويق به ذكر مى نمايند, كلمه ذكر را در آن آيات و روايات به معناى همين حقايق باطنى و عملى مى دانند.
و نيز جلوه دادن آيات قرآن, و به طلوع آوردن آثار نبوت و رسالت, و ظهور دادن روايات اهل بيت را از افق زندگى, مصداق كامل ذكر بر شمرده اند.
آرى دسترسى به قرب حق فقط با ذكر حق كه عبارت از اين واقعيات بيان شده به وسيله اهل دل است ميسر است, و راهى به سوى قرب جز با كمك ذكر وجود ندارد.
ياد خدا را بر كشور دل حاكم كنيد, و به آيات قرآن مجيد عمل نمائيد و با همه وجود از نبوت پيامبر و امامت امامان معصوم پيروى كنيد تا به مقام قرب برسيد, و در زمره مقربان قرار گيريد و شيرينى انس با خدا و اجراى دستورات او و همراه بودن با پيامبر و اهل بيت او را بچشيد, و از اين طريق هماى سعادت و خوشبختى را در آغوش بگيريد.
هنگامى كه خانه دل مظهر مفاهيم و معانى اسمإ و صفات حضرت محبوب شود, و آثار اين مفاهيم و معانى در روح و نفس, و اعضإ و جوارح ظاهر گردد, محبتى عطرآگين, و عشقى آتشين كه ميوه شيرين معرفت به مفاهيم اسمإ و صفات است سراسر خانه دل را به تصرف خود درمىآورد, و جلوه ((اشد حبا لله))(1) همه وجود انسان را محاصره مى كند, و آدمى را در گروه ((رجال لاتلهيهم تجاره و لا بيع عن ذكر الله))(2) كه مقامى جامع و كامل است قرار مى دهد, و بر كرسى خلافت و جانشينى از خدا مى نشاند, و لذت و شيرينى مقام قرب را به انسان مى چشاند.
در اين جايگاه رفيع است كه انسان از دسترس هر شيطان اغواگرى مصون است, و هيچ چيز قدرت منصرف كردن انسان را از خدا ندارد, و آدمى در اين عرصه گاه نورانى جز خدا نمى شناسد, و جز خدا نمى بيند, و جز خدا نمى خواهد, و جز خدا نمى داند, و جز خدا نمى يابد.
سرحلقه عارفان, امام پرهيزكاران, رهبر پاكان, شمع دل واصلان, مقتداى كاملان, اسوه عاشقان با همه وجود مترنم به اين ترانه عاشقانه بود:
((ما رإيت شيئا الا و رإيت الله قبله و معه و بعده)) چيزى را نديدم مگر آن كه پيش از آن و همراه آن و بعد از آن خدا را ديدم.
و تربيت شده دامن معرفت و بصيرتش حضرت سيدالشهدإ در اوج تشنگى و گرسنگى, و در حالى كه همه مصائب او را محاصره كرده بود, در ميان گودال در كنار هفتاد و يك بدن قطعه قطعه و با شنيدن ناله جانسوز زنان و دختران اهل بيت, صورت خون آلود بر پيشگاه محبوب بر خاك مى گذارد و مى گويد:
((الهى رضا بقضائك صبرا على بلائك, تسليما لامرك لا معبود لى سواك…))
خدايا به قضاى تو خوشنود و راضيم, برآزمايش و بلايت صابرم, در برابر فرامينت تسليمم, براى من معبودى جز تو وجود ندارد.
دانى چه آرزو ز تو دارم نگار من
خواهم كه يار كس نشوى جز كه يار من
گيرد قرار كار من آن دم كه گوئيم
يار توإم قرار توإم بى قرار من
من جز تو دلبرى نشناسم توئى توئى
دلدار من نگار من اى غمگسار من
خالت نهاد گر چه بسى داغ بر دلم
ياد تو شد انيس دل داغدار من
دوش از زبان بلبل دل مى شنيد گل
كى گل عذار من چمنت مرغزار من
گفت آرى آرى اين چمن حسن از آن تست
نوميد نيست هر كه شد اميدوار من
سيمرغ قاف قدرت عشقم كه هر زمان
شهباز رفعتى شود از نو شكار من

((واستشفع بك الى نفسك))
خدايا تو را براى نجات خويش, از بند گناهان و عقوبت ها به سوى ذات مقدست و نزد حضرتت شفيع قرار مى دهم.
اين بخش از دعا نشان دهنده اين حقيقت است كه اولا دعاكننده به اوج انقطاع از ماسواى محبوب رسيده, و از همه علل و اسباب دل بريده, و روى قلب را به سوى حضرت دوست نموده, و چشم اميد از غير او بسته, و فقط دلگرم به عنايات و الطاف او شده و با توجه به اين كه شفيع بايد كسى باشد كه شفاعتش مقبول افتد, و در شفاعت خدا هيچ ترسى از عدم پذيرش وجود ندارد, پس حضرت حق را نزد ذات خودش شفيع گدا و سائلى چون خود قرار داده است.
و ثانيا خود را در غرق بودن در گناه, و سنگينى بار معصيت, و فراوانى عصيان, و كثرت نافرمانى, و تهيدست بودن از عبادت وبندگى به گونه اى فرض كرده كه شفاعت ديگر شفاعت كنندگان اثرى به حال او ندارد, و از قابليت شفاعت ديگران محروم شده, و تنها خداست كه اگر از او نزد ذات مقدسش شفاعت كند از بند گناه نجات يابد, و از چاه عصيان بيرون آيد, و از سنگينى آثار گناه رها شود, و مورد عفو و آمرزش قرار گيرد, به اين خاطر با دلى سوزان, و اشكى ريزان, و حالى پريشان, دست به دعا برمى دارد و در كمال فروتنى و انكسار مى گويد: ((واستشفع بك الى نفسك)).
اهل معرفت به اين حقيقت توجه دارند كه شفاعت عبارت از يارى دادن وجودى قوى و نيرومند به موجودى ضعيف و ناتوان است, كه اين موجود ناتوان در حدى از معرفت و ايمان و عمل صالح و اخلاق حسنه برخوردار است, ولى ناتوانى او سبب لغزش و گناه او شده است, البته نه گناهى كه چراغ محبت و معرفت, و ايمان و عملش را خاموش كرده باشد, بلكه گناهى كه قدم او را براى رسيدن به كمال معنوى سست كرده, و او را از رسيدن به بهشت محروم نموده است, و پروردگار از روى لطف و رحمتش مقام شفاعت را قرار داده است تا شفيع قوى و نيرومند از طريق آبرو و معنويتش به گناهكار مومن كمك دهد, تا در دنيا از اسارت گناه نجات يابد, و در راه كمال قرار گيرد و در آخرت از كيفر گناه مصون ماند.
بنابراين شفاعت در قيامت شامل كافران, مشركان, معاندان, منافقان و بريدگان از ايمان و عمل صالح نمى شود, چنان كه در قرآن مجيد به اين حقيقت اشاره شده است:
((كل نفس بما كسبت رهينه # الا اصحاب اليمين # فى جنات يتسإلون # عن المجرمين # ما سلككم فى سقر # قالوا لم نك من المصلين # ولم نك نطعم المسكين # وكنا نخوض مع الخائضين # وكنا نكذب بيوم الدين # حتى اتانا اليقين # فما تنفعهم شفاعه الشافعين))(3)
هر كس گروگان اعمال زشتى است كه مرتكب شده است, مگر سعادتمندان كه در بهشت ها با رو كردن به دوزخ از مجرمان و گناهكاران مى پرسند چه چيز شما را به دوزخ درآورده؟ گويند: ما از نمازگزاران نبوديم, و ناتوانان را طعام نمى داديم, و با فرو روندگان در باطل فرو مى رفتيم, و روز جزا را تكذيب مى كرديم تا مرگ به ما رسيد پس با اين وضع و حالى كه دارند شفاعت شافعان سودى به آنان ندهد.
بر پايه آيات قرآن و روايات اهل بيت, كسى كه اميد به شفاعت دارد بايد در حد لازم از سرمايه ايمان و عمل صالح برخوردار باشد, تا بتواند نقص و عيب كارش را, و كمبود معنويش را در دنيا با شفاعت هدايت الهى جبران كند, و درد ناتوانى و ضعفش را در قيامت براى حركت به بهشت با شفاعت شفيعان درمان نمايد, يا اگر به خاطر سنگينى بار گناه در دوزخ افتاد, با استفاده كردن از قدرت شفاعت شيعيان, خود را از آن مهلكه عظيم نجات دهد.
از آيات قرآن مجيد و روايات استفاده مى شود كه شفيعان دنيا و آخرت كه شفاعتشان سبب هدايت و نجات, و عامل رشد و كمال, و باعث رساندن انسان به رحمت و مغفرت و عفو خداست, در صورتى كه خواهان شفاعت لياقت شفاعت شدن را از دست نداده باشد عبارت اند از ايمان, عمل صالح, توبه, قرآن, انبيإ, امامان, شهيدان, مومنان راستين, عالمان ربانى كه همان گونه كه كافران و مشركان و غافلان در دنيا به شفاعت اينان از كفر و شرك و غفلت نجات پيدا مى كنند, و به مومن و موحد و دارنده معرفت و آگاهى تبديل مى شوند, در قيامت هم از كمبودهايى كه به سبب گناه عارض آنان شده و نتوانستند در دنيا جبران كنند به شفاعت آنان نجات مى يابند, بنابراين شفاعت به اين معنى كه در عرصه گاه تكوين و طبيعت و تشريع داراى سيطره ويژه به خود است اصلى از اصول اسلام است كه منكر آن از دايره اسلام بيرون و در ظلمتكده كفر است.
شفاعت به معناى دستگيرى قوى از ناتوان, كه آثارى از معنويت و شيوه هاى عملى قوى را در حدى در خود دارد, در آخرين مرحله قيامت انجام مى گيرد و پيش گيرى از وارد شدن در آتش مى كند و يا سبب خارج ساختن از آتش مى گردد, و تإثير آن به واسطه رحمت واسعه حق و يا مقام رفيع شخص شفاعت كننده و نيز لياقت شفاعت شونده است.(4)

شفاعت ايمان

((يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله وآمنوا برسوله يوتكم كفلين من رحمته ويجعل لكم نورا تمشون به ويغفر لكم والله غفور رحيم))(5)
اى اهل ايمان تقواى الهى پيشه كنيد, و به پيامبرش ايمان آوريد تا شما را دو بهره از رحمتش دهد, و نورى برايتان قرار دهد كه به وسيله آن راه زندگى سالم را بپيماييد و شما را بيامرزد, كه خدا بسيار آمرزنده و مهربان است.

شفاعت عمل صالح

((وعد الله الذين آمنوا وعملوا الصالحات لهم مغفره واجر عظيم))(6) خدا به كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند مژده داده كه براى آنان آمرزش و پاداش عظيم است.

شفاعت توبه

معاويه بن وهب مى گويد: از حضرت صادق(ع) شنيدم مى فرمود: هنگامى كه بنده توبه خالص و بى شائبه كند خدا به او محبت ورزد, و در دنيا و آخرت بر او پرده پوشى نمايد, گفتم: چگونه پرده پوشى نمايد؟
فرمود: آن چه از گناهان كه دو فرشته گماشته شده بر او نوشته اند از يادشان محو كند و به اعضاى او وحى فرمايد: آنچه از گناهان بر روى تو انجام داده پنهان دار, پس خدا را ديدار كند در حالى كه هنگام ديدار خدا چيزى كه به زيان وى بر گناهانش گواهى دهد نيست.(7)

شفاعت قرآن

((… اذا التبست عليكم الفتن كقطع الليل المظلم فعليكم بالقرآن, فانه شافع مشفع و ماحل مصدق.))
رسول خدا(ص) فرمود: هنگامى كه فتنه ها چون شب تار شما را فراگرفت به قرآن روى آوريد زيرا قرآن شفيعى است كه شفاعتش پذيرفته مى شود و گزارشگر و شكايت كننده اى است كه گزارش و شكايتش مورد تصديق قرار مى گيرد.
روايات زيادى درباره شفاعت انبيإ و امامان و شهيدان, و مومنان راستين و عالمان ربانى در كتاب با عظمت بحارالانوار, و محجه البيضإ و ساير كتب حديث نقل شده كه خوانندگان عزيز مى توانند به آن منابع نور و هدايت مراجعه كنند.

((و اسئلك بجودك و كرمك ان تدنينى من قربك و ان توزعنى شكرك و ان تلهمنى ذكرك))
خدايا به وسيله بخشش و سخاوتت, و بزرگوارى و كرمت (كه همه ظاهر و باطن هستى را فراگرفته) از تو درخواست مى كنم كه مرا به مقام قرب خود نزديك گردانى, و سپاسگزارى همه نمعت هايت و ياد وجود مقدست را به من الهام كن.
اميرالمومنين عليه السلام در اين جملات عرشى و ملكوتى و در اين فرازهاى نورانى سه مقام از مقامات بسيار با ارزش سالكين را از پروردگار مهربان درخواست مى كند:
1. دست يابى به مقام قرب, 2. وصول به مقام شكر, 3. رسيدن به مقام ذكر.
بدون ترديد تحصيل اين سه مقام جز به سبب جود و كرم حضرت دوست و جز به كمك بخشش و سخاوت و آقايى و بزرگوارى حضرت معشوق ميسر نيست.
اگر او شوق و رغبت و اشتياق و حال, و مايه هاى عملى به سالك نبخشد, و اسباب رسيدن به اين مقامات ملكوتى را به انسان عطا نكند, و آقايى و بزرگوارى اش از راهرو راه دستگيرى ننمايد, و به عبد نيازمندش براى عبور از حجاب هاى ظلمانى و نورانى كمك نكند, و او را منزل به منزل و مقام به مقام پيش نبرد, به اين مقامات معنوى و مراتب عرشى نخواهد رسيد, به اين خاطر است كه دعاكننده جود و كرمش را به عنوان وسيله و سرمايه و مايه اصلى درخواست مى كند تا در پرتو تجلى آثار اين دو صفت در تمام شئون زندگى اش بتواند به هر سه مقام واصل شود.
براى تماشاى اندكى از جود و كرم حضرت حق, و توجه به آثار اين دو صفت, و جلوه اش در زندگى انسان, لازم است به جملاتى از دعاى بى نظير عرفه حضرت سيدالشهدإ(ع) با تإمل و انديشه دقت كنيم, تا به اين حقيقت آگاه شويم كه با اتصال به جود و كرم او, و انفصال از ماسواى حضرتش مى توان به مقامات معنوى نايل شد.
((همه ستايش سپاس ويژه توست, اى كه لغزشم را ناديده گرفت, و اندوهم را زدود, و دعايم را مستجاب كرد, و عيبم را پوشانيد و گناهم را آمرزيد, و مرا به خواسته ام رسانيد, و بر دشمنم پيروز گردانيد, اگر نعمت ها و عطاها و بخشش هاى باارزشت را برشمارم هرگز نمى توانم به شماره آورم, اى سرور و آقاى من, تويى كه عطا كردى, تويى كه نعمت دادى, تويى كه احسان نمودى, تويى كه زيبايى بخشيدى, تويى كه فزونى دادى, تويى كه كامل نمودى, تويى كه روزى عنايت كردى, تويى كه توفيق دادى, تويى كه عطا فرمودى, تويى كه بى نياز نمودى, تويى كه ثروت بخشيدى, تويى كه پناه دادى, تويى كه كفايت كردى, تويى كه راهنمايى نمودى, تويى كه محافظت فرمودى, تويى كه پرده پوشيدى, تويى كه آمرزيدى, تويى كه ناديده گرفتى, تويى كه قدرت دادى, تويى كه عزت بخشيدى, تويى كه يارى دادى, تويى كه مساعدت فرمودى, تويى كه تإييد نمودى, تويى كه پيروزى عطا كردى, تويى كه درمان نمودى, تويى كه سلامت همه جانبه عنايت فرمودى, تويى كه گرامى داشتى.))
و نيز براى آگاهى به گوشه اى از جود و كرم حضرتش, واجب است با چشم دل به مفاهيم عرشى جملاتى از دعاى ابوحمزه ثمالى كه مناجات شب هاى ماه مبارك حضرت زين العابدين است بنگريم:
((آقاى من, منم كودكى و كوچكى كه او را پروريدى, منم نادانى كه دانايش نمودى, منم گمراهى كه هدايتش فرمودى, منم افتاده اى كه بلندى و رفعتش دادى, منم ترسانى كه امانش بخشيدى, و گرسنه اى كه سيرش نمودى, و تشنه اى كه سيرابش كردى, و برهنه اى كه لباس پوشاندى, و تهيدستى كه توانگرش كردى, و ناتوانى كه نيرومندش ساختى, و خوارى كه عزيزش نمودى, و بيمارى كه شفايش دادى, و درخواست كننده اى كه عطايش بخشيدى و گناهكارى كه گناهش را پوشاندى, و خطاكارى كه ناديده اش گرفتى و اندكى كه بسيارش فرمودى, و مستضعفى كه نصرتش دادى, و رانده شده اى كه مإوايش بخشيدى. ))
آرى سالك با درخواست اين دو وسيله و با اتصال به اين دو سبب كه جود و كرم بى نهايت حضرت محبوب است, و به گوشه اى از آثار بسيار اندك اين دو صفت دردعاى عرفه ودعاى ابوحمزه اشاره شده مى تواند به مقام قرب و شكر و ذكر برسد و در زمره مقربين و شاكرين و ذاكرين قرار گيرد.

مقام قرب

اين مقام برترين و آخرين مقام و مرتبه سالكين راه محبوب است, كه با جود و كرمش در شئون زندگى سالك و با تخلق راهرو به اخلاق حسنه و اجتناب از محرمات, و دورى از نفوس شريره, و ازدياد ايمان, و مداومت بر عمل صالح, و خلاصه با اطاعت همه جانبه از خدا, و پيروى كامل از پيامبر اسلام و اهل بيت بزرگوارش و هم نشينى با اولياى الهى و رعايت مراقبه و محاسبه و مشارطه و قدم نهادن در وادى تخليه و تحليه و تجليه به دست مىآيد.
يقينا با قدم اطاعت و عبادت, رسيدن به مقام قرب براى هر عاشق شيفته اى ميسر است, و سالك چون به اين مقام برسد حقيقت توحيد در سراسر وجودش جلوه مى كند و ماسوى الله در اعتقاد و ايمان توحيدى اش فانى مى گردد, و بر كرسى خلافت و جانشينى از خدا به اذن خدا تكيه مى زند و به توفيق حق در محدوده وجود خود, كار خدايى مى كند, چنان كه در حديث قدسى آمده است:
((عبدى اطعنى حتى اجعلك مثلى اقول لشىء كن فيكون تقول لشىء كن فيكون))(8)
بنده من از من اطاعت كن تا تو را از نظر اراده و قدرت نمونه اى از خود قرار دهم به چيزى مى گويم باش بى درنگ موجود شود, تو نيز به چيزى بگويى باش بى درنگ موجود شود.
و در حديث ديگرى آمده:
((انا ملك حى لا إموت إبدا, عبدى اطعنى اجعلك ملكا حيا لايموت ابدا))(9)
من پادشاه زنده اى هستم كه هرگز نمى ميرم, بنده من از من اطاعت كن تا تو را پادشاه زنده اى قرار دهم كه هرگز نميرى.
اهل معرفت عقيده دارند, هدف از همه طاعات و عبادات چه طاعات و عبادات بدنيه و قلبيه, و چه طاعات و عبادات ظاهريه و باطنيه رسيدن به مقام قرب است, چون كسى آنها را به قصد قربت, و با رعايت همه شرايط انجام دهد به آن مقام والا و مرتبه بالا خواهد رسيد, و اراده اش در اراده حق فانى خواهد شد و در باطنش جز اراده خدا نخواهد ماند, پس هرگاه بخواهد مى تواند كار خدايى انجام دهد.
سالك هنگامى كه با قدم طاعت و عبادت به سوى حضرت حق حركت كند به هر قدمى كه برمى دارد رحمت خدا و اسمإ حسنى و اوصاف علياى حضرت او با سرعتى غير قابل مقايسه با حركت سالك به مسالك نزديك مى شود چنان كه در حديث قدسى آمده:
((من تقرب الى شبرا تقربت اليه ذراعا و من تقرب الى ذراعا تقربت اليه باعا, من اتانى مشيا اتيته هروله))(10) كسى كه يك وجب به من نزديك شود من به اندازه طول آرنج يا سر انگشت دست به او نزديك مى شوم, و كسى كه به اندازه طول آرنج تا سر انگشت دست به من نزديك شود, من به اندازه طول بين سرانگشتان دو دست راست و چپ كه به طور افقى باز باشد به او نزديك شوم, و هر كس قدم زنان به سوى من آيد من هروله كنان به سوى او آيم!
آرى نتيجه طاعت و عبادت نزديك شدن عبد به مولا و نزديك شدن مولا به عبد است كه در آيات و روايات از اين حقيقت تعبير به مقام قرب شده و رسيدگان به اين مقام را مقربين ناميده اند.
اهل دل همه افعال و صفات مقربين را فانى در افعال و صفات خدا مى دانند و اراده مقربين را اراده خدا مى شمارند, وگفتار مقربين را پرتوى از گفتار خدا به حساب مىآورند, نظر اهل دل نسبت به مقربين برگرفته از روايات قدسى و احاديث بسيار مهمى است كه از رسول خدا و اهل بيت در كتاب هاى با ارزش حديث نقل شده است:
ان الله يقول لايزال عبد يتقرب الى بالنوافل حتى احبه فاكون انا سمعه الذى يسمع به, و بصره الذى يبصر به, و لسانه الذى ينطق به و قلبه الذى يعقل به, فاذا دعانى اجبته, و اذا سإلنى اعطيته;(11) خدا مى فرمايد: همواره سالك به سبب نافله ها به من تقرب مى جويد, تا آنجا كه من به او عشق ورزم, در اين حال است كه من گوش او مى شوم كه با آن گوش مى شنود, و چشم او مى شوم كه با آن چشم مى بيند, و زبان او مى شوم كه با آن زبان سخن مى گويد, و قلب او مى شوم كه با آن قلب تعقل مى كند, پس هنگامى كه مرا بخواند او را پاسخ مى گويم, و زمانى كه از من بخواهد به او عطا مى كنم.
قال النبى(ص): ((كلام المتقين بمنزله الوحى من السمإ اذا وجدت كلمه على لسان بعضهم فقيل له من حدثك بهذه فيقول: حدثنى قلبى عن فكرى, عن سرى, عن ربى))(12)
پيامبر فرمود: كلام تقواپيشگان در رتبه وحى آسمانى است, هنگامى كه سخنى بر زبان برخى از آنان ظاهر شود, پس به آنها گويند: چه كسى به اين صورت با تو سخن گفت (كه تو گويا از جانب او مى گويى) مى گويد دلم از فكرم و فكرم از عمق باطنم و عمق باطنم از سوى پروردگارم با من سخن گفت!
برترين مرحله اين مقام براى پيامبر اسلام بود, به اين خاطر مى فرمود:
((من رآنى فقد رإى الحق))(13) كسى كه مرا ببيند, به يقين حق را ديده است.
و نيز فرمود:
((لى مع الله وقت لايسعنى فيه ملك مقرب و لا نبى مرسل))(14) براى من با خدا زمانى است كه هيچ فرشته مقرب و پيامبر مرسلى در آن زمان با من نمى گنجد.
و پس از پيامبر برترين مرحله اين مقام براى مولاى عارفان اميرمومنان بود كه فرمود:
((معرفتى بالنورانيه معرفه الله))(15) شناخت من به سبب نورانيت باطن شناخت خداست.
جلال الدين رومى مقام فنإ فى الله نوح را كه از بندگان مقرب پروردگار بود از قول نوح چنين نقل مى كند:
گفت نوح اى سركشان من, من نيم
من زجان مردم به جانان مى زيم
چون به مردم از حواس بوالبشر
حق مرا شد سمع و ادراك و بصر
چون كه من من نيستم اين دم زهوست
پيش اين دم هر كه دم زد كافر اوست

پى نوشت ها:

1. بقره,165.
2. نور, 37.
3. مدثر, 48 ـ 38.
4. ترجمه الميزان, ج1, ص231, با اندكى تصرف در عبارت.
5. حديد, 28.
6. مائده, 9.
7. اصول كافى, ج4, ص164.
8. انيس الليل, ص152.
9. روح البيان.
10. نفحات الليل, ص66.
11. كنزالعمال, ح1155.
12. بحرالمعارف, ج1, ص40.
13 و 14 و 15. نفحات الليل, ص67 ـ 66.

 

مثلث شوم نفاق, و منافقان جديد

حجه الاسلام والمسلمين محمد تقى رهبر

مقاله اين ماه را با آياتى از سوره احزاب آغاز مى كنيم. آياتى كه در لحظه هاى خطر و توطئه عليه اسلام و مسلمين, تكليف پيامبر را مشخص مى نمود و آن را به عنوان يك دستور براى راهيان حق در مواجهه با دشمن بايد تلقى كرد, كه امروزه نيز با همان ساز و برگ در برابر اسلام جبهه گشوده است.
((لئن لم ينته المنافقون والذين فى قلوبهم مرض والمرجفون فى المدينه لنغرينك بهم ثم لا يجاورونك فيها الا قليلا # ملعونين اينما ثقفوا اخذوا وقتلوا تقتيلا # سنه الله فى الذين خلوا من قبل ولن تجد لسنه الله تبديلا))
(آيات 62 ـ 60 سوره احزاب)
((چنان كه منافقان و آنان كه در دلهايشان بيمارى است و آنها كه در مدينه تشنج آفرينى مى كنند, دست از اعمال خود برندارند, تو را براى رويارويى با آنان فرمان خواهيم داد, آن گاه در جوار تو جز اندكى نخواهند زيست.
آنها لعنت شده گانند, هر جا به دام افتادند دستگير مى شوند و به اشد مجازات به قتل مى رسند.
اين سنت الهى است كه از پيش درباره گذشتگان نيز به اجرا درآمده و سنت الهى قابل تغيير نيست.))
نخست به تفسير اجمالى آيات بنگريم و سپس به انطباق آن با وضع موجود و تكليف مسلمانان در برابر دشمنان نگاهى گذرا كنيم.
آيه اول, چهره سه گروه از جبهه مخالف اسلام را ترسيم مى كند:

الف ـ منافقان

آنها كه درون و برونشان در تضاد است. سيمايشان با سيرتشان تفاوت دارد, بر زبان چيزى مى گويند كه بدان ايمان ندارند, اسلام را در ظاهر پذيرفته اند اما در باطن با آن خصومت مى ورزند.
خطر اينان از خطر كفار و مشركين كه به صراحت اعلام موضع مى كنند, بيشتر است.
اميرالمومنين (ع) نقل مى كند كه رسول گرامى اسلام به من فرمودند: ((انى لا إخاف على امتى مومنا و لا مشركا, اما المومن فيمنعه ايمانه و اما المشرك فيقمعه الله بشركه, ولكنى اخاف عليكم كل منافق الجنان عالم اللسان يقول ما تعرفون و يعمل ما تنكرون))(نهج البلاغه, نامه27)
((براى امت خود از مومنان و مشركان بيم ندارم, چرا كه مومن را ايمانش باز مى دارد و مشرك را خداوند به موجب شركش سركوب مى نمايد, بلكه از خطر منافقانى هراسانم كه در دل نفاق دارند اما به زبان دانا مى نمايند آنها چيزى را مى گويند كه مورد پسند شماست, اما عمل مى كنند به چيزى كه از نظر شما ناپسند است.))
از آغاز نهضت اسلام تاكنون, خطراتى كه متوجه اسلام شد, عمدتا از سوى منافقان بوده كه در صف مسلمين جا گرفته اند و مقاصد پليد خود را در كسوت اسلام به اجرا درآورده, و از اسلام براى هجوم بر اسلام سنگر گرفته اند, سردسته اينان در عصر پيامبر, خاندان بنى اميه و بنى مروان بودند كه استمرار توطئه هاى آنان در سيماى حاكميت معاويه و يزيد و مروان وعبدالملك و ساير حكام اموى و مروانى ظهور كرد و آن همه فتنه ها را در اسلام پديد آوردند و بدعت ها و تحريف ها و قتل و غارت ها, ره آورد حكومت آنان بود تا دولت اموى منقرض گرديد و عباسيان جايگزين آنان شدند كه آنها نيز دست كمى از امويان نداشتند و تاريخ خونبار اسلام گواه ضربات سهمگينى است كه نفاق جديد در قالب خلافت حاكمان بر اسلام وارد ساخت.
و در همين جا اشاره كنيم: كه انقلاب اسلامى نيز از آغاز شكل گيرى با جبهه نفاق رو در رو بوده است, آنها كه خون بزرگان ما چون مطهرى, مفتح, بهشتى, رجايى, باهنر و صدها چهره مقدس اسلام و انقلاب را ريختند, تا انتقام عقده ها و شكست هاى خود را بگيرند, جريان نفاق از ميان رفت و خط شوم منافقان كوردل هم چنان در سنگرهاى ديگر با الفاظ و عبارات و قالب هاى ديگر استمرار يافت و هم اكنون كه قلم, اين سطور را رقم مى زند, شاهد و ناظر جبهه اى هستيم كه در كار تحريف اسلام و استحاله انقلاب و هجوم به ارزش ها و توطئه و تشنج آفرينى مى باشد و عجب اين كه اين ها نفاق خود را پنهان هم نمى دارند و با صراحت تمام از مفتريان و اهانت كنندگان به اسلام اعلام حمايت مى كنند. جيره خوار اين ملت اند و به آرمان هاى ملت خيانت مى ورزند, كه در اين مجال بيش از اين پرده بردارى نمى كنيم و سخن از اين مقال را به مناسبتى ديگر مى سپاريم.

ب ـ بيماردلان

گروه دوم ـ ((والذين فى قلوبهم مرض)) آنها كه دلهايشان بيمار است. اين مرض به شك تفسير شده است (تفسير صافى)
شك در چه چيز؟
پاسخ معلوم است !
شك در رسالت و دين و شرايع و احكام الهى.
در عصر نبى اكرم(ص) حتى در دوران مدينه كه حكومت اسلامى شكل گرفته بود, بيماردلانى بودند كه به بهانه هاى گوناگون از بى ثباتى اعتقادى خود سخن مى گفتند, حلال و حرام خدا را به سخريه مى گرفتند و مورد ترديد قرار مى دادند. اين همان مرض شك بود كه امروز نيز در پاره اى قلب هاى بيمار رخنه كرده ((فى قلوبهم مرض فزادهم الله مرضا)) قلبهايشان بيمار است و چون به معالجه دلها و پاكسازى درون تن نمى دهند, خداوند بيمارىشان را افزون مى سازد و هر اندازه در انحراف خود لجاجت مى كنند به پرتگاه دورترى مى افتند.
در سال هاى اخير ديديم كه پاره اى مطبوعات زنجيره اى با كفران نعمت آزادى چه هتاكى ها نسبت به اسلام و احكام الله نمودند و قلم هاى زهرآگينشان چه ياوه ها سرود كه به اعتقاد نويسنده اين مقال نظير آن را, حتى در نشريات و مطبوعات عصر پهلوى به ياد نداريم.
رنجنامه اين ماجراى تلخ در اين مقال نمى گنجد و مايه شگفتى است كه بسيارى از آنان كه نان اسلام و امام زمان(ع) را خوردند و به جاه و مقام رسيدند و خون اسلام و پيامبر در رگهايشان جارى بود! به حمايت از اين جريان فاسد پرداختند و آزادى را در مخاطره سانسور تلقى كردند!! كه اگر قرار باشد پرونده اين جريان برملا شود, و در ديد عموم و داورى وجدان عمومى قرار گيرد, تلخ ترين تراژدى از بى حرمتى ها به نمايش درخواهد آمد.
اين در يك جبهه, در جبهه ديگر پاره اى در سخنرانى ها به هتك حرمت مقدسات و اهانت به ارزش هاى اسلامى دست زدند و برخى جريان هاى سياسى مدعى اسلاميت از آنان حمايت كردند و آن گاه كه با آنان برخورد قانونى شد, اشك تمساح ريختند و دانشگاه ها را به تشنج كشانيدند و از تريبون مجلس به حمايت از آنان پرداختند كه اين را نشانه غربت سهمگين اسلام در خانه ملت و احكام اسلام را در فضاى آموزش عالى و بى تعهدى پاره اى مدعيان اسلاميت بايد تلقى كرد… باشد تا در محكمه تاريخ و محكمه عدل الهى تكليف آنها روشن شود.
اينها هستند بخشى از بيماردلان عصر ما كه قرآن تكليف را در برابر ايشان روشن مى سازد.

ب ـ تشنج آفرينان ((مرجفون))

((رجف)) به معناى زلزله است و به هر خبر يا گفتارى كه اضطراب و تشنج بيافريند نيز اطلاق مى شود. ((مرجفون)) كسانى هستند كه با خبرهاى دروغ و شايعه و الفاظ پريشان, دل ها را به اضطراب مى كشانند, آرامش مردم را برهم مى زنند, و در اجتماع رخنه مى كنند تا وحدت را متلاشى سازند.
دو دلى و ترديد و بى اعتمادى را رواج دهند.
در تفسير قمى آمده است:
آيه درباره منافقانى نازل شده كه نسبت به رسول خدا(ص) كه در برخى غزوات بودند خبرهايى را پخش مى كردند از اين قبيل كه پيغمبر كشته شده يا اسير گشته تا بدين وسيله مسلمانان را اندوهگين سازند و سرنوشت دعوت اسلامى را با بحران مواجه كنند و شكست نهضت اسلامى را لحظه شمارى كنند كه خداوند بدين وسيله و با آيات فوق هشدار داده كه اگر اينان از بحرانآفرينى و فتنه انگيزى دست برندارند, تكليف تو را با آنان روشن خواهيم ساخت و به تبعيد و قتل و كشتار آنان دستور خواهيم داد و اين تهديد جدى را قرآن با لسان وحى به توطئه گران اعلام داشت تا حساب كار خود را بكنند و بدانند اسلام با گروه هاى فتنه گر نه شوخى دارد و نه سر آشتى و بايد چشم به راه يك جنگ تمام عيار باشند.
بديهى است كه هيچ نهضتى از نهضت هاى الهى و انقلابى از اين نوع خطرات در امان نبوده ـ چنان كه آيات, بيانگر است ـ و سينه هاى كينه توز و قلب هاى چركين همواره از خشم و خصومت مى تپد و تجلى و غلبه حق را برنمى تابند.
و امروزه نيز انقلاب اسلامى ما كه پنجه در پنجه استكبار جهانى افكنده نبايد خود را از اين خطرات در امان بداند و در همين حال فرزندان اسلام و انقلاب بايد تشنج آفرينان و بحران سازان را كه هر از چندگاه مى كوشند دل ملت را خالى كنند و وعده بحران مى دهند, به خوبى بشناسند و خوشبختانه يا بدبختانه اين عناصر بحران ساز و تشنجآفرين, خود نقاب از چهره خويش فرو افكنده و با اعلام موضع, خود را معرفى كرده اند و قرآن نيز تكليف را مشخص كرده است.
همان گونه كه چهره باطنى شان در زير و بم حوادث برملا شده و همكارىهايشان با دشمنان دين و كشور از پرده برون افتاده و زبان دفاعشان در كام خشك شده است!

مثلث شوم از ديدگاه قرآن

قرآن كريم اين مثلث شوم ((منافقان, بيماردلان, تشنج آفرينان)) را به سخت ترين عتاب مورد هجوم قرار مى دهد.
اولا ـ با عبارت ((ملعونين)) از آنان ياد مى كند. مى دانيم كه لعنت واژه اى نيست كه قرآن در هر جايى به كار برده باشد, تندترين تعبير قرآن لعنت است. اينجا درباره آن مثلث شوم لعنت شدگان را به كار برده است و اين نهايت ابراز تنفر كلام الهى است از سه گروه ياد شده (و يا يك گروه با سه ويژگى) كه از رحمت الهى دور افتاده اند و به زبان پيامبر لعنت شده اند و مطرود خلق خواهند بود.
اگر اين تعبير رنجش آور است, از قرآن است. قرار نيست قرآن به توطئه گران احترام بگذارد و در دادن عنوانى كه مستوجب آنند تساهل كند اين درس را قرآن به مسلمانان مى دهد و غيرت اسلامى و عزت دينى ايجاب مى كند كه با اين گونه دشمنان همان گونه برخورد كنند كه قرآن ديكته كرده است حالا دشمنان اسلام مى پسندند يا نمى پسندند, امرى جداگانه است. اين شدنى نيست كه كسى مدعى اسلاميت باشد اما با دشمنان خدا سر در يك آخور داشته باشد و رفاقت و صميميت و هم جبهه بودن را بهانه سازش و دفاع از باطل قرار دهد.
ثانيا ـ فرمان صريح آيه كريمه است كه اين مثلث شوم نبايد آزاد باشد, ((اينما ثقفوا اخذوا وقتلوا تقتيلا)) از هر پناهگاهى كه هستند بايد بيرون كشيده شوند و اگر از مجالى كه داده مى شود استفاده نكنند و توبه ننمايند, مجازات سختى دارند كه آن قتل است. ملاحظه كنيد كه اين بيانات از قرآن است, تفسير و تإويل هم ندارد. اگر واقعا اثبات شود بيماردلانى مصداق آيه كريمه اند كه با اعمال منافقانه و تشنج آفرينى بر ضد اسلام توطئه مى كنند و مسلمين را مرعوب مى سازند و نااميد مى كنند تا زير پاى انقلاب اسلامى را خالى نمايند, و جاده را براى نفوذ دشمن فراهم سازند, مجازاتشان چيست؟!
جالب اين كه قرآن اين دستور را يك سنت از گذشته تاريخ رسالت هاى الهى دانسته است. سنتى كه تبديل و تغيير ندارد. گويا قرآن مى خواهد با اين عبارات بگويد: اين دستورات به زمان خاص تعلق ندارد و جبهه حق همواره مورد خصومت جبهه باطل است و جنگ حق و باطل در گستره گيتى و طول اعصار تمام شدنى نيست, و آشتى حق و باطل محال است تا اهل حق تكليف خود را بدانند و راز اين كه اميرالمومنين نتوانست با معاويه و جريان اموى سازش كند, در همين نكته نهفته است و دليل آن كه امام حسين(ع) تن به بيعت يزيديان نداد و جام شهادت نوشيد تا بدينوسيله به عمر حاكمان غاصب خاتمه دهد جز اين نيست و اگر امام امت خمينى كبير, سازش با استكبار جهانى و صهيونيسم تجاوزگر را از محالات برشمرد ادامه همان راه است و كسانى رهبرى اين راهند كه امروزه نيز با همان ايده و آرمان زنده باشند و منصب و مقام را جز براى استقرار حق و حاكميت دين خدا نخواهند و بيدار باشند كه به نفع دشمنان كار نكنند و در صف پياده نظام دشمن قرار نگيرند كه اگر جز اين باشد مصداقى براى آيات فوق خواهند بود و سوابقشان نمى تواند كفاره كجروىها و خيانت هاى كنونى آنان باشد, همان گونه كه طلحه و زبيرها با سوابق درخشانى كه در اسلام داشتند, هنگامى كه در بوته امتحان قرار گرفتند افتخارات گذشته را پايمال كردند و خط بطلان بر آن مجاهدات كشيدند و در صف مخالفان امام زمان خود قرار گرفتند.
بنابراين بايد همگان به هوش باشند كه تاريخ قابل تكرار است و بازار امتحان همچنان گرم و لحظه اى غفلت مسير حيات آدمى را عوض خواهد كرد و از شاهراه به پرتگاه خواهد كشيد. و به خدا بايد پناه برد از بدى سرانجام!

 

 

عقل و دين

آيه الله جوادى آملى
نگارش و تدوين: حجه الاسلام والمسلمين محمد رضا مصطفى پور

استدلال هاى انبيا و اولياى الهى

خداوند سبحان, گذشته از اين كه در قرآن, براهين عقلى ارايه فرموده, ادله اى را نيز كه به انبياى گذشته آموخت و آن ذوات مقدس در مقام احتجاج با ملحدان اقامه نموده اند, در قرآن براى امت اسلامى بازگو فرمود; سپس آن ها را به تعقل وادار كرد: ((قالت رسلهم افى الله شك فاطر السماوات والارض))(1) آيا در اين كه خدا خالق آسمان ها و زمين است, شكى است؟
آيا نظام آفرينش بدون فاطر و خالق است؟ هرگز نمى توان گفت كه جهان حاضر بدون فاطر خلق شده و خود به خود پديد آمده است يا خالقى مانند خودشان آن ها را پديد آورده است.
پس, جهان پديد آورنده اى دارد, ولى اين پديد آورنده, نه مثل آنهاست و نه مماثل دارد; زيرا اگر مماثل داشته باشد, تحت يك عنوان كلى مندرج است; چون اگر چيزى مثل داشته باشد, جامع دارد و هر آن چه كه جامع دارد, آن جامع, امر ممكنى است كه اين امر ممكن, گاهى در ضمن اين فرد موجود است و گاهى در ضمن فرد ديگر, اين خود استدلالى بر اثبات وجود خدا و وحدانيت اوست. اكنون به احتجاج حضرت ابراهيم(ع) اشاره مى كنيم.

استدلال عقلى حضرت ابراهيم خليل(ع) در قرآن

خداى سبحان, احتجاج حضرت ابراهيم(ع) را اين گونه نقل مى كند: ((ربى الذى يحيـى ويميت))(2) يعنى چون موت و حياتى هست, اين موت و حيات از روى تصادف و اتفاق نيست; بلكه ((محيى و مميت)) دارد.
عامل احيا و اماته, بايد موجودى مصون از گزند محو, و حى محض باشد كه او همان خداى سبحان است: ((الحى الذى لا يموت))(3) و ((هو الحى القيوم))(4) .
پس, زنده كننده و ميراننده, رب است و چون نمرود, نخواست كه برهان عقلى حضرت ابراهيم(ع) را بفهمد يا نخواست كه حاضران در صحنه مناظره آگاه شوند, مغالطه كرد و گفت: ((انا احيـى واميت))(5) ; من زنده مى كنم و مى ميرانم.
او جريان عوام فريبانه اى را جهت مغالطه ارايه كرد, حضرت ابراهيم(ع) نيز از برهان عقلى شفاف تر و آشكارترى كمك گرفت و فرمود: مدير و مدبر منظومه شمسى, رب است: ((فان الله ياتى بالشمس من المشرق فات بها من المغرب))(6) خداى سبحان, خورشيد را از مشرق برمىآورد, پس تو از مغرب برآور; در اين حال, نمرود سرافكنده شد.
خداى سبحان در سوره انعام نيز فرمود: ((وتلك حجتنا آتيناها ابراهيم على قومه نرفع درجات من نشإ))(7) ; آن حجت ماست كه به ابراهيم(ع) داديم; آن گاه احتجاج هاى حضرت ابراهيم(ع) را در برابر بيگانگان كه با آن حضرت مناظره مى كردند, نقل مى كند; كه همگى, عقلى است; چنان كه راه شهودى را نيز بيان مى كند:
((وكذلك نرى ابراهيم ملكوت السماوات والارض وليكون من الموقنين))(8) ; و اين گونه ملكوت آسمان ها و زمين را به ابراهيم نمايانديم تا از يقين كنندگان باشد.
خداوند, ابتدا راه قلبى و شهودى را به انبيا نشان داد و انبيا نيز آن ها را به شاگردان خود آموختند; البته بعضى از استعداد فكرى, و برخى از آمادگى ذكرى, و عده اى از استعداد ذوقى, و برخى نيز از جامعيت بين انديشه و ذوق برخوردارند. از اين رو, خداوند به دست انبيا به تناسب استعدادهاى افراد, آن ها را پرورش مى دهد.
در برخوردارى از فكر يا ذوق شهودى, همه انسان ها ـ اعم از مردان و زنان ـ يكسانند. انسان ها با اين كه داراى مراتب و درجاتند, ولى راه شهودى به روى همگان باز است; هرچند راه قلب با راه فكر فرق دارد; زيرا راه قلب در اختيار همگان است و نيز هميشه در اختيار انسان است; يعنى درس خوانده و نيز درس ناخوانده از آن بهره مند است. اما راه فكر را همگان ندارند; زيرا همگان توفيق تحصيل, تدريس و تإليف را ندارند, و نيز اين امور هميشگى نيست; زيرا كسى كه از راه علم حصولى و انديشه فكرى چيزى را فراگرفت, ممكن است در دوران پيرى, آن ها از يادش برود; اما راه دل تا پايان عمر باز است, بلكه در پايان عمر, اين راه بازتر مى شود; زيرا در اين دوران, دل ها نرم تر و شكسته تر است.
بنابراين, خداى سبحان در قرآن كريم, هم راه عقلى و فكرى را فرا راه انسان قرار داد و هم راه شهود و كشف قلبى را به او نماياند.

استدلال عقلى در روايات

در روايات ائمه معصومين(ع) نيز بر برهان عقلى تكيه شده است; مثلا وجود مبارك اميرالمومنين(ع) در نهج البلاغه براى اثبات صفات خدا و عينيت آن صفات با ذات, براهين عقلى اقامه مى كند: ((و كمال توحيده الاخلاص له, و كمال الاخلاص له نفى الصفات عنه, لشهاده كل صفه إنها غير الموصوف, و شهاده كل موصوف إنه غير الصفه))(9) كمال توحيد خدا اخلاص براى اوست و كمال اخلاص براى او, نفى صفات زايد از اوست.
به ديگر سخن, كمال توحيد خدا در اين است كه صفات خدا عين ذات او باشد, نه زايد بر ذات او; زيرا هر صفتى گواهى مى دهد كه غير از موصوف است و هر موصوفى گواهى مى دهد كه غير از صفت است.
به بيان ديگر, هر كس صفات خدا را زايد بر ذات او بداند, دو شاهد هست كه اينها غير همند; اگر وصف, زايد بر موصوف بود, و اگر موصوف, غير صفت بود, هم وصف, شهادت مى دهد كه بيگانه از موصوف است و هم موصوف ـ كه ((مزيد عليه)) است ـ شهادت مى دهد كه بيگانه از وصف است.
پيداست اين مسائل كه صفات خدا عين ذات اوست يا خدا ذات داراى علم نيست, بلكه ذات خداوند عين علم است يا خدا ذات داراى قدرت نيست, بلكه ذات او عين قدرت است, همگى اين مسائل, استدلال عقلى است كه در كلام حضرت على(ع) آمده است.
يادسپارى; تفكر عقلى در عصر على بن ابى طالب(ع) رواج نداشت; برخلاف عصر امام رضا(ع). از اين رو, مشابه براهين عقلى كه در بيان حضرت على(ع) وجود دارد, در بيانات امام رضا(ع) نيز در مسائل مختلف اعتقادى يافت مى شود.(10)

توهم ممنوعيت مطلق سوال در قرآن

بعضى مى گويند: تنها دليل اثباتى دين, قرآن و سنت است و عقل هرگز نمى تواند دليل دينى باشد, زيرا قرآن كريم, اصلى ترين اركان دين را خارج از قلمرو سوال و جواب مى داند; چون اگر سوال از خدا, توحيد ذات اقدس الهى, وحى و رسالت و معاد ممنوع باشد, پرسش از احكام و حكم الهى نيز ممنوع است و در نتيجه راه عقل و تعقل نيز بسته است, زيرا عقل با سوال و جواب زنده است; چنان كه ماهى با آب زنده است.
براى نمونه, قرآن كريم مى فرمايد: ((لا يسال عما يفعل));(11) خدا هر كارى كند, نمى توان درباره او سوال كرد. از طرفى مى گويد: ((ان الحكم الا لله))(12) فرمان روايى مطلق, از آن خداست. وقتى خدا فرمان رواى مطلق باشد و نتوان از اول سوال كرد, معنايش آن است كه مسير تعقل آزاد مسدود است و فقط از راه نقل بايد مبانى و اصول و احكام دين را تإمين كرد.

رد ممنوعيت مطلق سوال

ابتدا بايد دانست كه نقش سوال و جواب در رشد علم چيست؟

رابطه سوال و جواب, همانند رابطه مذكر و مونث است; همان گونه كه طبق جريان عادى از مرد و يا از زن, به تنهايى فرزند متولد نمى شود, بلكه پديد آمدن نسل انسان و تداوم آن در گرو لقاح مذكر و مونث است, پيش رفت و ترقى علم نيز در گرو سوال و جواب است. اشكال و سوال به منزله مونث است و جواب به منزله مذكر, و اين نكاح با ميمنتى كه بين سوال و جواب هست, موجب پيدايى و رشد نسل علوم است.
آن جا كه نفس سوال نيست يا سوال هست, ولى جواب قانع كننده اى نيست, علم عقيم است, پس, زمينه ترقى و پيش رفت جامعه را بايد با سوال و جواب مناسب فراهم كرد; همان گونه كه گاهى بعد از ازدواج, برخى از زنان, پسر يا دختر مى زايند و بعضى عقيمند, ازدواج سوال و جواب نيز همين گونه است: ((يهب لمن يشإ اناثا ويهب لمن يشإ الذكور # او يزوجهم ذكرانا واناثا ويجعل من يشإ عقيما));(13) خداوند به كسى كه بخواهد دختر مى دهد و به كسى كه بخواهد پسر عنايت مى كند و بعضى از ازدواج ها را عقيم مى كند.
از قرآن كريم استفاده مى شود كه دوام فيض الهى در نظام تكوين نيز در گرو سوال و جواب است. از اين رو, در نظام طبيعت, همه موجودات از خداوند سوال مى كنند: ((يساله من فى السماوات والارض كل يوم هو فى شان)).(14) اگر مجموعه نظام آفرينش از خدا سوال مى كنند, خداوند نيز به سوال و درخواست آنان پاسخ مى گويد و همين سوال و درخواست, موجب دوام فيض است, زيرا مخلوق خداى بى نياز, همواره نيازهاى خود را به آن حضرت عرضه مى كند و خداوند بى نياز نيز همواره آن ها را پاسخ مى دهد و به همين دليل, فيض خدا تداوم پيدا مى كند.
سوال هاى ناشى از تعنت و تحقير, سوال فريب كارانه است, و پرسش گر آن درصدد فهميدن نيست. از اين رو, عقيم است و استحقاق جواب ندارد. نيز اگر سوالى استفهامى باشد و به قصد فهميدن پرسيده شود, ولى جواب, گويا و قانع كننده نباشد, گرچه به صورت جواب است, اما سيرت جواب را ندارد. به همين دليل, سوال و جواب عقيم است. اما اگر سوال به قصد تفقه باشد (نه تعنت) و نيز از باب ((فاسالوا اهل الذكر ان كنتم لا تعلمون))(15) باشد, و جواب را اهل ذكر به عهده گيرد و نه بيگانه, اين سوال و جواب عقيم نيست.
به بيان ديگر, سوال محققانه و جواب محققانه, فرزند با بركت دانش را به دنبال خواهد داشت. از اين رو, حيات و رشد علم در پرتو چنين سوال و جوابى تإمين خواهد شد.
پس از بيان نقش سوال و جواب, مى توان گفت كه سوال اقسامى دارد; سوال هاى ممنوع و سوال هاى روا و جايز, چنان كه در عرف نيز بعضى از سوال ها ممنوع و برخى مجاز است; هر مطلبى كه عقل, حق ورود در آن را دارد, سوال از آن رواست; وگرنه نارواست. اينك به برخى از اقسام سوال اشاره مى شود:
1. سوال به معناى درخواست از خدا يا اولياى الهى كه به دستور خداست, اين سنخ از سوال, نه تنها ممنوع نيست, بلكه مورد تشويق و ترغيب قرار گرفته است. خداوند بارها به جامعه انسانى فرمود: ((وسئلوا الله من فضله));(16) از خدا سوال كنيد; ((يساله من فى السماوات والارض كل يوم هو فى شان));(17) سراسر جهان امكان از خدا مسإلت مى كنند. اين گونه سوال و دعا, به امر خداست.
2. سوال استفهامى كه به قصد فهميدن مطلب علمى است, قرآن به اين نوع سوال نيز ترغيب و تشويق مى كند; چنان كه به همگان فرمود: اگر چيزى را نمى دانيد, از اهل ذكر سوال كنيد: ((فاسالوا اهل الذكر ان كنتم لا تعلمون)).(18)
سوال, اعم از مقلدانه يا محققانه, براى رفع جهل و عالم شدن لازم است. سائل در فروع دين, مقلدانه از مراجع فقهى مى پرسد و در اصول دين, محققانه از مراجع فلسفى و كلامى سوال مى كند; زيرا در فروع دين, عالم شدن به اين است كه تعبديات را فرا بگيرد, اما در بخش اصول دين, بايد اصول و اركان نخستين را با استدلال مناسب با شإن خود و معقول فرا بگيرد.
3. گاهى سوال به معناى اعتراض است. اين قسم از سوال نسبت به خداوند سبحان ممنوع است و سوالى كه در بعضى آيات از آن نهى شده, همين نوع از سوال است: ((لا يسال عما يفعل))(19) ; يعنى هيچ قانونى بر خدا حاكم نيست تا خدا زير سوال برود, بلكه ديگران مورد سوال هستند: ((فلنسالن الذين ارسل اليهم ولنسالن المرسلين))(20) ; همه افراد در قيامت مورد سوال الهى قرار مى گيرند; هم پيامبران مسوولند و هم امت هاى آن ها.
حاصل آن كه سوال هايى كه به قصد نقد مطلب علمى و استفهام يا اعتراض علمى باشد ـ كه در مناظره ها و مباحثه ها رواج دارد ـ ممنوع نيست. از اين رو, درباره خدا و اوصاف رسالت و ابعاد مختلف آن, نه تنها سوال و تحقيق ممنوع نيست, بلكه قرآن كريم نيز آن را رد نكرده است.

سوال از پيامبر درباره خدا

عده اى از وجود مبارك پيامبر(ص) سوال و درخواست كردند: خدايى كه ما را به طرف او دعوت مى كنى, به ما معرفى كن تا او را بشناسيم و او را عبادت كنيم. خداوند نيز به دنبال اين درخواست, سوره مبارك ((توحيد)) را بر حضرت رسول(ص) نازل كرد: ((بسم الله الرحمن الرحيم # قل هو الله احد # الله الصمد # لم يلد ولم يولد # ولم يكن له كفوا احد)).(21) اين سوره, نسب نامه خداوند است, بلكه همه قرآن كريم بيان هويت و شناسنامه خداوند است; زيرا سراسر آيات قرآن, خدا و اسماى حسنا و صفات و افعال و آثار او را تشريح مى كند.
عقل نيز مى گويد: بعضى از سوال ها درباره خدا رواست, ولى سوال هايى مانند: خدا از چه خلق شده است؟ ماده و صورتش چيست؟ اين گونه پرسش ها درباره خدا هرگز راه ندارد; چنان كه نقل نيز چنين ممنوعيتى را تإييد مى كند.
سر منع اين گونه پرسش ها درباره خداوند, بى معنا بودن آن است. بنابراين, مسائل را بايد به تصور صحيح از معناى پروردگار هدايت كرد. عقل و نقل, هماهنگ با يكديگر مى گويند: خدا علت مادى و صورى ندارد و مخلوق نيست و نيز اين گونه پرسش ها درباره خداوند روا نيست.
سوال از علت فاعلى و غايى خداوند نيز روا نيست; زيرا همه موجودهاى امكانى نيازمندند و او بى نياز است و موجود بى نياز, فاعل و خالق ندارد. سوال از علت غايى نيز براى خداوند روا نيست; زيرا او كمال محض است و كمال محض, خودش هدف اشياى ديگر است, اما خود, هدف نخواهد داشت: ((هو الاول والاخر))(22) . پس, خدا, نه مبدإ دارد و نه غايت و هدفى خارج از ذلت.
از افعال الهى نيز سوال نمى شود, به گونه اى كه افعال وى زير سوال قرار گيرند; زيرا افعال كسانى مورد سوال واقع مى شود كه در چارچوب قانونى حركت كنند; حال آن كه خدا قانون آفرين است و براساس قانون پيش ساخته عمل نمى كند تا مورد سوال واقع شود; زيرا قانون موجود, فعل و مخلوق خداوند است, و اگر معدوم است, نمى تواند معيار و ميزان قرار گيرد.

پى نوشت ها:

1. سوره ابراهيم, آيه10.
2. بقره, 258.
3. فرقان, 58.
4. بقره, 255.
5. همان, 258.
6. همان.
7. انعام, 83.
8. همان, 75.
9. نهج البلاغه, خطبه1.
10. ر. ك على بن موسى الرضا والفلسفه الالهيه.
11. سوره انبيإ, آيه23.
12. انعام, 57.
13. شورى, 50 ـ 49.
14. رحمن, 29.
15. نحل, 43.
16. نسإ, 32.
17. رحمن, 29.
18. نحل, 43.
19. انبيإ, 23.
20. اعراف, 6.
21. سوره توحيد.
22. حديد, 3.

 

امام خمينى ثابت و استوار از آغاز تا پايان

قم حرم اهل بيت (عليهم السلام)

( قم حرم اهل بيت است, قم مركز علم است, قم مركز تقواست, قم مركز شهادت و شهامت است. از قم علم به همه جهان صادر شده است و مى شود و از قم شهادت به همه جا صادر مى شود. قم شهرى است كه در آن ايمان و علم و تقوا پرورش يافته. از آن وقتى كه قم بوده است, قم از زمان ائمه اطهار مورد توجه اسلام بوده است و از قم تقوا, شجاعت, شهامت و همه فضائل به همه جا صادر مى شود و صادر خواهد شد. علمايى كه در قم من ادراك كرده ام كسانى بودند كه در دنيا نمونه بودند, در علم و تقوا و من اميدوارم كه ادامه پيدا كند اين علم و تقوا در شهر شما تا زمان ظهور امام زمان سلام الله عليه. من هر جا باشم قمى هستم و به قم افتخار مى كنم. دل من پيش قم است و قمى و دل من پيش همه اهل تقواست و همه كسانى كه به اسلام خدمت مى كنند)). )(6 / 6 / 59)
( من قم را مى شناسم, من كه, تو قم بزرگ شدم من, من قبل از اين كه همه شما تقريبا متولد بشويد آمدم قم و همان جا هم بودم و هستم, حالا هم هر وقتى كه حالم مساعد بشود باز مىآيم پيش شما. من مى دانم كه شما قمى ها به اين زودى از اسلام دست برنمى داريد و به هيچ وجه هم دست برنمى داريد. من اين را يك كلمه اى است كه مى گويم براى زمان هاى بعد كه شما بعد از من هم توجه به اين معنا داشته باشيد. هر روزى كه ديديد شخصى يا گروهى يا جبهه اى يا حزبى, هر كس, بر خلاف روحانيت چيزى گفت… از حالا تا هر وقت كه شما بوديد و بعد نسل هاى آينده هم آمدند, هر وقت كسى بر خلاف اصل روحانيت… يا به شخصى كه در روحانيت موثر است, مورد توجه مردم است و موثر است در روحانيت, اگر قلمى يا بيانى اين را خواست بشكند اين نظرش به اين شخص نيست, نظرش به آن گروه هم نيست, اين نظرش به اين است كه اين قشر كه مخالف با اساسى است كه آنها دارند, مخالف با اين است كه مملكت اسلامى تحت سلطه غير باشد. قرآن امر فرموده است كه نبايد باشد, و اين كلام قرآن را منتشر مى كند. اينهايى كه با اصل روحانيت ولو به صورت اينكه ((نه, ما مى خواهيم احترام اينها محفوظ باشد, اگر اينها وارد در سياست بشوند احترامشان از بين مى رود پيش مردم, و ما ميل داريم احترامشان محفوظ باشد)) با اين دوز و كلك ها مى خواهند روحانيت را از صحنه بيرون كنند و كشور شما را تسليم كنند يا به طرف شرق, يا به طرف غرب, اساس اين است.
من اين نصيحتى كه مى كنم, براى شماست و براى نسل هاى آينده كه بدانند اين را كه هر وقت يك قلم فاسدى خواست مطلق روحانيت را از بين ببرد يا به يك صورتى منزوى كند, يا روحانى كه در بين ملت موثر است, او را خواست كه منعزل كند اين روى آن نقشه دارد عمل مى كند. روى نقشه اى كه داشتند و دارند و خواهند داشت و همه ما بايد بيدار باشيم, توجه داشته باشيم كه اين طور نشود كه يك وقت ما را متشتت كنند باز; و ماها را رو به هم قرار بدهند و يك دسته اى از آن طرف و يك دسته اى از اين طرف و يك دسته اى از آن طرف فرياد كنند و يك دسته از اين طرف فرياد كنند, ماها را مقابل هم قرار بدهند و نتيجه را آنها بگيرند. من به همه ملت اين سفارش را مى كنم, همه ملت هايى كه در دنيا هستند سفارش مى كنم, به همه ملت هايى كه در آتيه خواهند آمد سفارش مى كنم كه اساس اين است كه اسلام مخالف با مقاصدشان است و اسلام بايد يا نباشد يا اگر چنانچه يك صورتى باشد به دست اشخاصى باشد كه از اسلام هيچ اطلاعى ندارند ).(27 / 8 / 59)

رهنمودها مقام معظم رهبرى

( امروز همه وظيفه داريم. امروز بزرگترين وظيفه ى ما حراست از نظام اسلامى است. نظام اسلامى عبارت است از اين كه اولا قسط اسلامى و احكام اسلامى در جامعه تحقق پيدا كند; ثانيا افراد صالح و شايسته يى متصدى و مباشر اين كار باشند – بدون وجود افراد شايسته و صالح, امكان ندارد احكام اسلامى و قسط اسلامى در جامعه پياده شود – ثالثا اعتماد و باور و قبول مردم و رابطه ى مستحكم ميان اين مجموعه ى خدمتگزار و مردم بايد وجود داشته باشد.
بنده مكرر تاكيد كرده ام كه ما بايد شكل نظام و روح نظام و محتواى نظام را از اسلام بگيريم, نه از مكاتب بيگانه… ما نبايد تسليم تدبير ديگران درباره ى خودمان باشيم; ما بايد آنچه را كه مصلحت و نياز خود ماست و آنچه را كه به حسب اعتقاد و ايمان ما حق است, دنبال بكنيم و آن, احكام اسلامى و قسط اسلامى و راه اسلام است; همان چيزى است كه ما شكل نظام اسلامى را با آن تعريف كرده ايم و گفته ايم مردم سالارى دينى. مردم سالارى دينى يعنى هدف, تحقق ارزشهاى اسلامى و پياده شدن و عينى شدن مقررات و احكام اسلامى است.
خطر دشمنيها وجود دارد; مثل همين خطراتى كه در تحليلها و خبرها و جريانات سياسى جهانى گفته مى شود و كاملا مى شود آن را ديد و مشاهده كرد. يك وقت صحبت از خطر تهاجم نظامى است, يك وقت صحبت از خطر تلاش براى بر هم زدن امنيت كشور است. هم آن خطر اولى – ولو ضعيف – وجود دارد و هم خطر دومى. همچنين خطر كوشش و تلاش دشمن براى تلاشى درونى و فروپاشى نظام – آن طور كه خودشان تعبير مى كنند – وجود دارد. اينها خطرهايى است كه مسوولان نظام بايد آنها را جدى بگيرند.
امروز وفاق ملى يك وظيفه ى عمومى است. تسليم شدن در مقابل قواره ى كلى نظام اسلامى, يكى از وظايف عمومى ما مسوولان است. چيزهايى كه ممكن است دلهاى مردم را نسبت به نظام و اهدافى كه نظام ترسيم كرده, چركين كند, اگر از هر يك از مسوولان سر بزند – چه قول باشد, چه عمل و رفتار – بر خلاف وظيفه و تكليف و حق است; بايد مراقب باشيم. كارهايى كه مردم را نسبت به صلاح مسوولان نظام بدبين و آنها را دچار ترديد كند, ناحق است و نبايد انجام بگيرد. اگر مردم اين طور احساس كنند كه بخشى از مسوولان نظام دچار مسابقه ى رفاه طلبى و مسابقه براى دستيابى به ثروت و ثروت اندوزى براى خود هستند; اين به ايمان و اطمينان آنها به نظام ضربه مى زند و پشتوانه ى اصلى نظام را كه ايمانهاى مردم است, مى گيرد; دشمن اين را مى خواهد.
آنچه من بر آن تكيه مى كنم, اين است كه نگذاريد مسابقه ى رفاه طلبى و ثروت اندوزى – اگر در بين بعضى وجود دارد – ادامه يابد و توسعه پيدا كند. همه ى مسوولان از زندگى متوسطى برخوردارند. بعضيها در دوران مسووليت درصدد بربيايند از اين فرصت استفاده كنند – چون مى دانند مدت مسووليتها طولانى نيست و كوتاه است – و براى خود زراندوزى كنند; به فكر تامين آتيه ى خود بيفتند.
بنده خيلى ها را در مسووليتهاى مهم و حساس مى شناسم كه باصلاح كامل و بى نظرى و بى توقعى دارند براى خدا كار مى كنند و چيزى نمى خواهند. من گمان نمى كنم در كمتر جايى در دنيا اين طور انسانهاى صالح و مومنى را كه ما بحمدالله والمنه در اين جا داريم, بشود پيدا كرد; منتها عيب و نقص و بيمارى در نظام اسلامى اگر به مقدار كم هم باشد, براى نظام اسلامى و وجهه و اعتبار آن مضر است. دشمن اينها را بزرگ مى كند و سعى مى كند اين فسادها را در داخل جامعه و در بين خود مسوولان گسترش بدهد.
آنچه من مى خواهم به مسوولان عالى رتبه و سطح بالاى نظام عرض بكنم, اين است كه همه ى سعى شان اين باشد كه با هم همكارى كنند. همكارى مسوولان در سطوح عالى نظام مى تواند براى سطوح متوسط و ميانى دستورالعملى بشود. گلاويز شدن, درآويختن با هم و بهانه جويى كردن در بين مسوولان عالى رتبه ى نظام به هيچ وجه مصلحت نيست. البته مسوولان طراز اول نظام خوشبختانه مراقب اين جهات هستند; انسانهايى هستند كه خداى متعال آنها را مشمول هدايت خود قرار داده است و ان شإالله هميشه مشمول هدايت الهى باشند; ليكن بايد خيلى مراقبت و توجه و دقت كرد.
براى اين كه مقاصد عاليه و والاى نظام جمهورى اسلامى تامين بشود, عمده ى ابزار رهبرى همين مجارى قانونى است; يعنى سه قوه ى مجريه, مقننه و قضاييه. اگر قسط اسلامى را توصيه مى كنيم, اگر مسوولان را از مفاسد اقتصادى پرهيز مى دهيم, اگر بر از بين بردن زمينه هاى تبعيض تاكيد و آن را تكرار مى كنيم, ابزارى كه در اختيار ماست, در درجه ى اول جز همين مجارى قانونى چيز ديگرى نيست.
البته اگر قواى سه گانه نتوانند, نخواهند و نكنند, آن وقت مواجه شدن با اين مشكلات, با نيروى خود مردم خواهد بود; كه اميدواريم هيچ وقت پيش نيايد كه رهبرى احساس احتياج كند كه بايد نيروى مردم را وارد ميدان كند, براى اين كه مشكلى را برطرف كند يا كار بزرگى را تحقق ببخشد. بهترين كار, استفاده از همين مجارى قانونى است.
اعتقاد من اين است كه مسوولان كنونى نظام ما مى توانند مشكلات كشور را برطرف كنند.
مسوولان حكومت و قواى سه گانه ى ما مى توانند اين ضعفها و مشكلات را با همين قواره ى قانون اساسى برطرف كنند. همان طور كه اشاره شد, معيار و محك براى قضاوت, قانون اساسى است.
مردم هم امتحان خود را داده اند. مردم, افراد خيلى خوبى هستند. مردم در آن جايى كه احساس كنند وظيفه ى آنهاست, حضور و فداكارى و اقدام و همراهى شان تضمين شده است. )(21 / 8 / 81)

 

 

سخنان معصومين (عليهم السلام)
وفاى به عهد

رسول خدا(ص):

لا دين لمن لا عهد له(1)

آن كسى كه وفاى به عهد و پيمان نكند, دين ندارد.

رسول خدا(ص):

من كان يومن بالله واليوم الاخر فليف اذا وعد(2)

آن كس كه به خدا و روز جزا ايمان دارد بايد به وعده اى كه مى دهد وفا كند.

امام على عليه السلام(ع):

ما ايقن بالله من لم يرع عهوده و ذممه(3)

كسى كه عهد و پيمان خود را رعايت نكرد, به خداى سبحان يقين نياورده است.

امام على عليه السلام(ع):

لاتعتمد على موده من لايوفى بعهده(4)

بر دوستى كسى كه به عهد خود وفا نمى كند, اعتماد نكن.

امام على عليه السلام(ع):

ان العهود قلائد فى الاعناق الى يوم القيامه فمن وصلها وصله الله و من نقضها خذله الله(5)

همانا عهد و پيمان ها گردن بندهايى هستند در گردن ها تا روز قيامت, كسى كه پيوند آن ها را نگهدارد (وفاى به عهد كند) خداوند او را به مقصود مى رساند, و كسى كه آن عهدها را بشكند, خداوند او را به خودش واگذارد.

امام على عليه السلام(ع):

اذا نقضوا العهد سلط الله عليهم عدوهم(6)

هرگاه مردم پيمان شكنى كنند, خداوند دشمنان را بر آن ها مسلط كند.

امام على عليه السلام(ع):

[ يا مالك] ان عقدت بينك و بين عدوك عقده او البسته منك ذمه فحط عهدك بالوفإ وارع ذمتك بالامانه واجعل نفسك جنه دون ما اعطيت(7)

[ اى مالك] اگر بين خود و دشمنت پيمانى بستى و يا پيمان پناه دادن را به او دادى جامه وفا را بر عهد خويش بپوشان و تعهدات خود را محترم بشمار و براى حفظ آنها سينه خود را سپر قرار ده.

امام على عليه السلام(ع):

اسرع الاشيإ عقوبه رجل عاهدته على امر كان من نيتك الوفإ له و فى نيته الغدر بك(8)

سريع ترين چيزها به كيفر مرد, آن است كه با او پيمان بندى و قصدت وفاى به آن باشد و او قصد خيانت به تو را داشته باشد.

امام على عليه السلام(ع):

[ يا مالك] فلا تغدرن بذمتك و لا تخيسن بعهدك و لا تختلن عدوك فانه لايجترى على الله الا جاهل شقى و قد جعل الله عهده و ذمته امنا افضاه بين العباد برحمته و حريما يسكنون الى منعته و يستفيضون الى جواره(9)

[ اى مالك] هيچ گاه به عهد و پيمانت خيانت نكن و پيمان شكنى ننما و دشمنت را فريب مده زيرا غير از نادان و شقى كسى گستاخى بر خداوند روا نمى دارد (چون عهدشكنى گستاخى بر خداوند است) خداوند عهدى را كه با نام او منعقد مى شود از روى رحمت, مايه آسايش بندگان قرار داده, و حريم امنى است كه در سايه نيروى آن سكونت و آرامش پيدا مى كنند و با سرعت به سوى آن پناه مى برند.

امام على عليه السلام(ع):

اعتصموا بالذمم فى إوتادها(10)

پيمان هارا با عمل به مقرراتش محكم نگه داريد.

امام على عليه السلام(ع):

اشرف الهمم رعايه الذمام و افضل الشيم صله الارحام(11)

شريف ترين همت ها رعايت پيمان هاست و برترين روش ها پيوند با خويشاوندان است.

امام صادق عليه السلام(ع):

عده المومن اخاه نذر لا كفاره له فمن اخلف فبخلف الله بدء و لمقته تعرض.(12)

وعده مومن به برادر دينى اش هم چون نذر است كه كفاره ندارد, كسى كه به آن وفا نكند, به مخالفت با وعده خدا برخاسته و خود را در معرض غضب خدا قرار داده است.

امام رضا عليه السلام(ع):

انا إهل بيت نرى ما وعدنا علينا دينا كما صنع رسول الله(ص).(13)

ما خاندانى هستيم كه وعده هاى خود را, قرضى بر گردن خود بينيم, چنان كه رسول خدا(ص) چنين بود.

پى نوشت ها:

1. بحارالانوار, ج75, ص96.
2. اصول كافى, ج2, ص364.
3. غررالحكم, ج2, ص266.
4. همان, ص324.
5. ميزان الحكمه, ج7, ص49.
6. بحارالانوار, ج100, ص45.
7. نهج البلاغه, نامه53.
8. غرر الحكم, ص197.
9. نهج البلاغه, نامه53.
10. همان, حكمت 155.
11. غررالحكم, ج1, ص207.
12. اصول كافى, ج2, ص263.
13. بحارالانوار, ج75, ص97.
ـ1
ـ2
ـ3
ـ4
ـ5
ـ6
ـ7
ـ8
ـ9
ـ10
ـ11
ـ12
ـ13

 

 

دانستنى هايى از قرآن
ويژگى هاى منافقين

((استحوذ عليهم الشيطان فانساهم ذكر الله اولئك حزب الشيطان الا ان حزب الشيطان هم الخاسرون))(سوره مجادله, آيه19)

شيطان بر آن ها چيره شده و ياد خدا را از خاطر آن ها برده است, آن ها حزب شيطانند بدانيد حزب شيطان زيانكارانند.
آيات قبل از اين آيه بخشى از توطئه هاى منافقان را بر ملا مى سازد و آنها را با نشانه هايشان به مسلمانان معرفى مى كند. اينك به اوصاف آنان توجه كنيم و از شر آنان به خدا پناه ببريم:
1. گمراه و گمراه كننده اند, در ظاهر اظهار اسلام و ايمان كرده, ولى در قلب به هيچ معيارى از اصول اسلام ايمان ندارند.
2. لغزشكار و لغزاننده اند, اينان چون در زندگى هدف مشخصى ندارند دچار لغزش و اشتباه مى شوند و ديگران را نيز به اشتباه مى اندازند.
3. به رنگ هاى مختلف درمىآيند و به فنون گوناگون دست مى زنند. به صورت حزب, گروه, جمعيت متشكل مى شوند و در مواقع حساس با جهت گيرىهاى به اصطلاح عوام فريب مردم را فريب مى دهند.
4. در همه جا كمين مى كنند تا نقطه ضعفى از رهروان حقيقى اسلام به دست آورند و به وسيله سم پاشى هاى خود آنان را از صحنه به در كنند و از پاى درآورند.
5. آنان در دل بيمار و در ظاهر آراسته اند, در زندگى سياسى ـ اجتماعى آن چنان برخورد مى كنند كه در ظاهر اشكالى به آنان نمى توان گرفت ولى درونشان پر از كينه رياست طلبى, سودجوئى و فتنه انگيزى است.
6. حركت آنان در خفإ بوده و هم چون نفوذ ميكرب در بدن بيمار, در خون جامعه نفوذ مى كنند مردم را با صحنه سازيهاى فريبنده در مقابل مسئولين قرار مى دهند و از راههاى گوناگون ذهن بعض مسئولين را نسبت به افراد فعال دلسوز متدين بدبين ساخته سازشكاران و منحرفين را در نظر آنان ارزشمند جلوه مى دهند و با از صحنه خارج ساختن افراد صادق, افراد مورد نظر خود را جايگزين مى نمايند.
7. در پرداختن به مسائل درمان مى دهند و سخنانشان شفابخش است ولى عملشان درد درمان ناپذير است. در سخنرانى ها مشكلات دينى و معيشتى مردم را مطرح مى كنند و در جرايد بهترين تحليل ها و راه حل هاى سياسى را ارائه مى دهند ولى در عمل دست به كارشكنى, جاسوسى و توطئه مى زنند كه قابل جبران نيست.
8. نسبت به رفاه مردم حسادت مى ورزند و اميد مردم را به نوميدى و يإس تبديل مى كنند.
9. در هر راهى (مسلمان راستين را) به هلاكت رسانده به هر دلى (جهت القإ شيطنت از طريق واسطه ها) راهى و براى هر اندوهى اشك تمساح مى ريزند.
10. از همديگر تمجيد كرده انتظار پاداش دارند. از اين رو مشاهده مى كنيم هنگامى كه گروهى توطئه اى را به اجرا مى گذارند ديگر گروه ها به اعلام موضع, اعلام پشتيبانى و مديحه سرايى از آن توطئه مى پردازند تا دين خود را به آن گروه نفاق افكن ادا كرده باشند.
11. اگر سوالى را مطرح كردند روى آن اصرار مى ورزند و اگر به انتقاد پرداختند پرده درى مى كنند و اگر در مسئله اى قضاوت كنند, ستم روا مى دارند.
12. آنان در برابر هر حقى باطلى و هر مستقيمى, انحرافى و هر زنده اى قاتلى تهيه ديده اند.
13. براى هر درى كليدى و براى هر شب تاريكى چراغى آماده كرده اند.
14. با اظهار نوميدى مى خواهند به مطامع خود برسند و بازار خود را گرم سازند و كالاى خود را بفروشند.
15. در راه مقاصد خود سخن مى گويند و بدان پوشش حقيقت داده و بدان آرايش و جلا مى دهند, تا از اين راه به فزون طلبى اقتصادى و يا قدرت طلبى خود برسند.
16. اينان راه خود را هموار و آماده مى سازند و سپس در تنگناها به بن بست مى كشانند.
17. اينان پيروان شيطان و زبانه هاى آتش جهنم اند.
18. اينان حزب شيطانند و حزب شيطان زيانكارانند.
اولئك حزب الشيطان الا ان حزب الشيطان هم الخاسرون.

 

اخبار ايران و جهان اسلام

جهان اسلام

كشتار هولناك مردم فلسطين در خان يونس توسط صهيونيست ها به وقوع پيوست.(16/7/81)
31 صهيونيست در دو عمليات شهادت طلبانه كشته و مجروح شدند.(20/7/81)
500 عالم شيعه و سنى عراق عليه آمريكا اعلام جهاد كردند.
تظاهرات خونين هند در اعتراض به اهانت يك كشيش امريكايى به پيامبر اسلام(ص) برگزار شد.(21/7/81)
65 صهيونيست در تازه ترين عمليات شهادت طلبانه مبارزان فلسطينى كشته و زخمى شدند.(1/8/81)
عمليات شهادت طلبانه در ((آريل)) كه طى آن 5 نظامى اسرائيلى از جمله 3 افسر هلاك و 40 نظامى صهيونيست مجروح شدند, نظاميان اسرائيلى را مبهوت كرد.(6/8/81)
اسلامگرايان ميانه رو در انتخابات پارلمانى تركيه پيروز شدند.(13/8/81)
طرفداران سركوب فلسطينى ها در كابينه جديد شارون هم صدا شدند.(15/8/81)

اخبار داخلى

يك هفته پس از لو رفتن جعل نظرسنجى درباره مذاكره با آمريكا, اسناد رسوايى بزرگ رو شد.
رئيس جمهور: در 6 ماه اول امسال 550 هزار شغل ايجاد شده است.(16/7/81)
كروبى در پاسخ به نظر سنجى رابطه با امريكا: همه بدانند افكار عمومى عليه امريكاست.(17/7/81)
ولى امر مسلمين, آمادگى نسل دوم و سوم انقلاب را براى جهاد و شهادت اعلام كرد.
رضا زاده با اقتدار بر سكوى قهرمانى آسيا ايستاد.(18/7/81)
جانباز قطع نخاع با دهان, سه جلد كتاب نوشت.(20/7/81)
ايران ناب ترين مدال بازىهاى آسيايى را به دست آورد.(22/7/81)
آگاهى تهران: قاتل همسر محمدخانى شناسايى نشده است.
عضو هيإت رئيسه مجلس: بحث اصلى كنگره دوم خرداد بايد رفع فقر, فساد و تبعيض باشد.(23/7/81)
ايران و اوكراين 4 سند همكارى امضا كردند.(24/7/81)
خاتمى: شوراهاى شهر جاى طرح اهداف حزبى نيست.(27/7/81)
مانور بزرگ مقابله با حوادث و بلاياى طبيعى در 12 منطقه تهران برگزار شد.(28/7/81)
خاتمى: از پى ريزى اقتصاد سالم دور مانده ايم.
شوراى اقتصاد دو وزارتخانه را مإمور ساماندهى بازار فولاد كرد.(29/7/81)
شهررى به شبكه مترو تهران پيوست.
رهبر انقلاب: دمكراسى امروز جهان, همان ديكتاتورىهاى قديمى است.(2/8/81)
خرازى: بى اعتمادى ما به آمريكا پس از حوادث افغانستان بيشتر شد.(6/8/81)
رئيس جمهور: بوش و بن لادن هر دو منشإ تروريسم هستند.
رئيس مجلس: نمى دانيم با اين دولت اصلاحات چه كنيم!(8/8/81)
كشورهاى گروه 77 با حمله امريكا به عراق مخالفت كردند.
هادى غفارى سابقه برخى از اصلاح طلبان را رو كرد.
شركت هاى ايرانى و اسپانيايى 170 ميليون يورو قرارداد امضا كردند.
خاتمى: قدرت هاى بزرگ بايد به جنگ تبليغاتى و نظامى عليه مسلمانان خاتمه دهند. (9/8/81)
خاتمى: از اصلاحات سوء استفاده شد.(11/8/81)
در اعتراض به سياست هاى مداخله جويانه امريكا, دانشجويان در مقابل سفارت سوئيس تحصن كردند.
6 متهم پرونده گوشت هاى آلوده زندانى شدند.(12/8/81)
رهبر انقلاب: قانون اساسى وظيفه هر كس را مشخص كرده است.
عبدالله نورى عفو شد.
معاون اول قوه قضائيه مسئول پيگيرى پرونده گوشت هاى آلوده شد.
خاتمى: 13 آبان خشم فروخورده يك ملت در قبال سياست هاى مداخله جويانه امريكا بود.(14/8/81)
جشن تكليف صدها نوجوان دختر و پسر با حضور رهبر انقلاب برگزار شد.(15/8/81)

خارجى

2 كويتى تفنگداران امريكايى را به گلوله بستند.
گلبدين حكمتيار در نامه اى به كنگره امريكا از آغاز عمليات چريكى افغان ها عليه نظاميان امريكايى خبر داد.
حكمتيار: امريكا پاسخ تحقير مردم افغانستان را خواهد گرفت.(17/7/81)
زمامداران 6 ولايت افغانستان به امريكا هشدار دادند.(18/7/81)
حمله امريكا به عراق با چراغ سبز كنگره قطعى شد.(20/7/81)
182 امريكايى و اروپايى در انفجار مهيب اندونزى كشته شدند.(21/7/81)
در پاسخ به راهپيمايى يك ميليونى مخالفان, دو ميليون نفر از طرفداران چاوز به خيابان هاى كاراكاس ريختند.(22/7/81)
طى يك هفته سومين حمله مسلحانه به نظاميان امريكايى در كويت صورت گرفت.
صدها سناتور سابق و مقام اقتصادى امريكا عليه بوش بيانيه منتشر كردند.(23/7/81)
گورباچف: حمله نظامى به عراق ضربه مهلكى به منافع امريكا وارد خواهد كرد.(24/7/81)
هر 4 ثانيه يك نفر در جهان بر اثر گرسنگى مى ميرد.(25/7/81)
مخالفت فرانسه و روسيه جنگ عليه عراق را عقب انداخت.(27/7/81)
16 نظامى امريكايى در افغانستان به هلاكت رسيدند.
وزير فوائد عامه افغانستان را امريكايى ها كشتند.(28/7/81)
تك تيرانداز امريكايى يازدهمين شكار خود را كشت.(29/7/81)
30 گروگان و 36 گروگان گير در جريان حمله نيروهاى ويژه روسيه كشته شدند.
سناتور امريكايى مخالف بوش در سانحه هوايى كشته شد.(4/8/81)
رمزى كلارك در اجتماع تظاهركنندگان ضد جنگ در واشنگتن: وقت آن است كه رژيم امريكا را تغيير دهيم.
گروگان گيرى در مسكو با 130 كشته پايان يافت.(5/8/81)
اكثر گروگان هاى مسكو توسط سلاح هاى شيميايى نظاميان روسيه كشته شدند.(6/8/81)
براى شركت در مراسم يادبود, خانواده سناتور امريكايى فرستاده بوش را راه ندادند.(8/8/81)
عملكرد كرملين در ماجراى گروگانگيرى خشم افكار عمومى روسيه را برانگيخت.(8/8/81)
كشورهاى گروه 77 با حمله امريكا به عراق مخالفت كردند.
كرزاى, فرماندهان نظامى افغان را به بركنارى تهديد كرد.(9/8/81)
فرمانده جنگجويان چچن مسئوليت گروگان گيرى مسكو را بر عهده گرفت.(11/8/81)
روژه گارودى نكات تازه اى را درباره حادثه11 سپتامبر فاش كرد.
حكمتيار: سرنوشت ارتش سرخ در افغانستان در انتظار امريكايى هاست.(12/8/81)
در پى نارضايتى مردم, 20 مقام بلندپايه افغانى بركنار شدند.(13/8/81)
5 سرنشين يك خودرو شخصى در يمن با حمله موشكى مإموران ((سيا)) كشته شدند.(14/8/81)
ارتش تركيه: به رإى مردم احترام مى گذاريم.(15/8/81)

 

 

مصرف گرايى

فاطمه وثوق

مقدمه

انقلاب اسلامى ايران با شعار استقلال و آزادى ـ كه بيانگر اهداف بلندش بود ـ به عنوان الگوى برتر مبارزاتى پا به عرصه ظهور گذاشت و در سطح دنيا به عنوان كشورى مستقل و حامى مستضعفان مطرح گرديد. مدت ها با رنج و كوشش به اصلاح اقتصادى, فرهنگى و ساختار اجتماعى پرداخت, اما رفته رفته فرهنگ هاى مختلف و مبتذل خارجى نفوذ كرده و هر كدام جايگزين ديگرى شد; مثلا فرهنگ تجمل گرايى جانشين ساده زيستى و فرهنگ مصرف گرايى جايگزين صنعت و توليد شد.
بنابراين اگر وضع موجود به همين منوال پيش برود ممكن است زنجيرهاى اسارت و وابستگى هاى اقتصادى, فرهنگى و غيره دوباره به پيكره جامعه اسلامى سنگينى كرده و تاريخ سياه گذشته تكرار شود.
لذا در اين مقاله به تحليل گوشه هايى از عوامل و زمينه هاى مصرف گرايى, پرداخته و آثار منفى اين پديده وارداتى در ابعادمختلف اجتماعى, تربيتى, فرهنگى و سياسى بررسى شده است.
شايد باعث آگاهى جامعه و جلوگيرى از گرايش به اسارت اقتصادى گردد.
هر جامعه اى براى رشد و پويايى خود نيازمند قوانين و معيارهاى مشخصى است تا براساس آن برنامه ريزى كرده و با مديريت شايسته اى بتواند در جهت نيل به اهداف خود پيش برود. لذا مسائل اقتصادى هم بايد قانون مند باشد تا اين كه توليد و مصرف به تناسب يك ديگر و در چارچوب معينى حركت نمايد, و جامعه را از ركود اقتصادى و اتلاف سرمايه هاى موجود و مصرف زدگى باز دارد. بنابراين ابتدا به تعريف مصرف گرايى پرداخته و سپس آثار منفى آن را در جامعه مورد تحليل و بررسى قرار مى دهيم.

تعريف مصرف گرايى

خارج شدن از محدوده قانون اقتصادى, گرايش به مصرف و بى توجهى نسبت به درآمد سالانه كشور را مصرف گرايى مى نامند. لذا هنگامى اقتصاد كشور دچار نوسان و شكست مى گردد كه فرهنگ مصرف گرايى بدون توليد حكم فرما شود, يعنى همه افراد جامعه; حتى كشور, مصرف كننده صرف باشند كه در اين صورت, توليدات كم شده و در نتيجه وابستگى اقتصادى بروز مى كند.

تاريخ چه پيدايش پديده مصرف گرايى

پديده شوم مصرف گرايى براى اولين بار در ايران در دوره صفويه و با ورود كالاهاى غربى و شرقى آغاز شد.
شاه عباس صفوى براى جبران شكست خود در جنگ, به وارد كردن سلاح هاى غربى و شرقى رضايت داد. همين رضايت نقطه عطفى در تاريخ ورود مصرف گرايى به شمار مىآيد. اين پديده در دوره قاجاريه پا به عرصه شكوفايى گذاشت و در زمان طاغوت به اوج شكوفايى! خود رسيده بود. اما با پيروزى انقلاب اسلامى, اين پديده وارداتى رو به افول نهاده و جاى خود را به ايثار و فداكارى و تعاون داد.
با توجه به اين كه در آن دوران مردم مسلمان و غيرت مند ايران مصرف اجناس فرنگى را عار مى دانستند, و استفاده از كالاها و اجناس خارجى را مخالف مذهب و مليت خود تلقى مى كردند. به توليد و ابتكار روى آوردند, اما به دلايل گوناگون, اين حساسيت ها در زمان هاى بعدى كاهش يافت و مقاومت در برابر كالاهاى اجانب كاسته شد و مصرف كالاهاى خارجى تمدن و فرهنگ تلقى گرديد كه نوعى عقب نشينى از اصول و ارزش هاى ملى و اسلامى است. اميدواريم كه دولت مردان اين مرز و بوم, چاره اى بينديشند تا فرهنگ توليد; چون كشاورزى و مانند آن بازگشته و مصرف گرايى صرف و بى توليد, بى رونق گردد.

حربه جديد استعمار

كشورهاى استعمارگر و كشورهاى در حال توسعه با اهداف مختلف از ابزار مصرف گرايى استفاده مى كنند. از آن جا كه اين كشورها در صدد وابستگى كشورهاى فقير به خود هستند از هر طريقى اقدام مى كنند; از جمله محاصره اقتصادى. لذا سعى مى كنند تا با ترويج فرهنگ مصرف گرايى به هدف شوم خود برسند. انتخاب اين روش به چند دليل است:
1. رفع نياز در قالب نوگرا شدن!
2. داشتن زمينه هاى مستعد براى استقبال و ماندگارى از سوى مردم!
3. پنهان كردن چهره واقعى توطئه شياطين از ديد عوام.
4. داشتن وجهه بين المللى, در قالب روابط تجارى و غيره و عدم كنترل آن از سوى دولت ها.
5. وابستگى آرام و بدون جنجال هاى سياسى.
6. جايگزينى آسان در صورت آشكار شدن توطئه آن ها .
7. امكان پياده كردن آن در هر نقطه اى از دنيا.
8. پياده كردن اهداف خود در قالب دوستى.

آثار اقتصادى

از آن جا كه واژه ((نوگرايى)) و تنوع طلبى در ميان عامه مردم; بويژه نسل جوان پايگاه امن داشته و از اهميت ويژه اى برخوردار است, لذا مروجان مصرف گرايى, با شعار ((عصر نو, نسل نو)) جوانان را جذب كرده و با پرورش اين انديشه در ميان آنها اين نيروى عظيم را از پيشرفت و صنعت (توليد) بازداشته اند.
اگرچه تنوع طلبى جزو خواسته هاى طبيعى و معقول انسان است, اما امروزه واژه ((نوگرايى)) با اهداف استعمارى دنبال مى شود. لذا مى بايست از سوى انديشمندان جامعه اين واژه به روشنى تبيين شده و چارچوب آن مشخص گردد. تمايل به نوگرايى سبب مى شود كه مسلمان آزادانديش انقلاب, با گذشته پرافتخار خود در تضاد انديشه اى و عقيدتى بوده و مصرف گرايى را پيشه خود سازد و از اين راه در معرض خطر جدىاى قرار بگيرد.
گرچه آغاز نوگرايى پيداست اما هيچ يك از دانشمندان و انديشمندان از سرانجامش اطلاعى ندارد, زيرا هر روز با كالايى و مدل جديدى رو به رو مى شود, لذا اين نگرانى وجود دارد كه سرانجام مصرف گرايان نوگرا به وابستگى اقتصادى و مانند آن ختم شود كه در اين صورت علاوه بر عقب ماندگى اقتصادى, فرهنگى و سياسى, عمر خود نيز به بيهودگى بگذرانند:
عمر گران مايه در اين صرف شد
تا چه خورم صيف و چه پوشم شتا
بنابراين با وارد كردن كالاهاى مورد نياز از طرف كشورهاى خارجى و مصرف آن از طرف كشور داخلى توليدات كاهش مى يابند, يعنى كشاورزى بى رونق, كارخانجات تعطيل, توليدات كالاهاى ضرورى زندگى رو به كاهش و در نتيجه ركود اقتصادى پيش مىآيد. از طرف ديگر جوانان بى كار رو به هرگونه فساد اخلاقى آورده و جامعه اسلامى, به جامعه اى فاسد و بى محتوا تبديل مى شود. با اندك تهديد اقتصادى, تسليم دشمن شده و زمينه بازگشت غارت گران ملى فراهم مى گردد, يعنى شعار اصلى انقلاب (استقلال, آزادى, جمهورى اسلامى) كم رنگ شده و اسارت و بردگى جان تازه اى مى گيرد.
از اين رو امام راحل(ره) مى فرمود: ((كشاورزى محور استقلال است.))
بارها به مردم و مسئولان مربوطه هشدار مى داد امروز مشاهده مى كنيم كه چگونه كشورهاى سلطه گر براى نابودى استقلال كشورها, صنعت كشاورزى آن ها را نابود مى سازند, تا بدين وسيله محور استقلال را به ميل خود تغيير داده و سرمايه هاى انسانى را در راستاى اهداف خود به كار گيرند. بنابراين اساسى ترين روش براى حفظ استقلال, پيشرفت اقتصادى در سايه توليد و ابتكار است.
نشريه لوموند ديپلماتيك در شماره ژانويه 1997 خود تحت عنوان ((رژيم توتاليز جهانى)) به توصيف گوشه هايى از حقيقت تلخ سيطره سرمايه مالى بر نظام و روابط بين المللى مى پردازد و مى گويد:
((بازارهاى داخلى به دليل جهانى شدن اقتصاد, به سرعت از بين مى رود, پايه هاى دولت هاى ملى و محلى كه بر سرمايه هاى ملى استواراند, نابود مى شود. دولت ها روز به روز ضعيف تر, متزلزلتر و ناتوان تر مى شوند. هرگاه اين سرمايه, منافع ملى و حيات اجتماعى مردم را به خطر اندازد آنها نقش دنباله رو را ايفا مى كنند…))
اين اعتراض آشكار جهان سرمايه دارى, هشدارى جدى براى جامعه اسلامى ماست. به اين صورت كه مصرف گرايى هم باعث مى شود كه چرخ هاى اقتصادى به جاى اين كه سبب ايجاد صنايع مادر و مورد نياز جامعه بچرخد, به سمتى مى چرخد كه اجانب انتخاب كرده اند. امروزه آمار بيكاران در سطح جامعه رقم بالايى را نشان مى دهد, در حالى كه اگر سرمايه هاى فردى و ملى در جهت مصرف بهينه به پيش مى رفت, با ايجاد صنايع دستى و كوچك مى توانست گوشه اى از شكل بيكارى را حل كند, يعنى به جاى پر كردن شماره حساب كمپانى هاى تجارى بيگانه با ايجاد اشتغال, گروه بسيارى از جوانان جوياى كار را جذب كار مى كرد, تا بدين وسيله, هم در پيشرفت اقتصاد جامعه شريك مى شد و هم راه فساد و هرزگى را مى بست و فاصله طبقاتى را كم مى كرد.
امروزه ديگر روستائيان به جهت فقر, روانه شهر نمى شوند بلكه در اثر تبليغات عوامل موثرى نظير تلويزيون است كه زمينه هاى تمايل به مصرف گرايى در روستائيان به وجود آمده و آنها را شيفته زندگى شهرى نموده است. با كوچ روستانشينان به شهر, درصد بالايى از اقتصاد جامعه لطمه ديده است و دست هاى با بركتى كه چرخ هاى اقتصاد ـ در بخش كشاورزى ـ را به گردش درآورده بودند امروز خود مصرف كنندگان سرمايه هاى ملى شده اند. با وضع موجود نمى توان به آينده اى بالنده و مستقل اميدوار بود, مگر اين كه هشيارى و بيدارى در ميان ملت مسلمان دوباره برقرار گردد.
هميشه دورنماى مصرف گرايى, وابستگى, ذلت و ركود جامعه بوده است. اگر امروز دولت پرجمعيت چين و هند, توانسته اند علاوه بر استقلال مالى, فكرى و مانند آن در سطح بين المللى نيز داراى جايگاه ويژه اى باشند, به جهت درايت و مديريت مطلوب مسئولان و هشيارى ملت آن بوده است. مردم چين حتى بر روى پشت بام هاى خود گندم كاشتند. مردم هند نيز هنگام مبارزه با استعمار انگليس, لباس هاى خارجى را آتش زدند; حتى از نمك ـ كه جزء نيازهاى روزمره است ـ استفاده نكردند و بدين وسيله ضربه اى محكم به استعمار زدند و امروز به عنوان يكى از كشورهاى در حال توسعه و صاحب تكنولوژى هسته اى در سطح جهان مطرح شده اند.
بنابراين آيا سزاوار است كه كشورى انقلابى و جنگ زده ـ كه مى بايست در حال سازندگى و بالندگى گام بردارد و در تمام عرصه هاى بين المللى بدرخشد ـ اين چنين ركورد مصرف و اسراف را بشكند؟!
اگر قرار بود كه كشورهاى سرمايه دارى اروپا و غرب خود به خود به هدف سرمايه دارى امروز برسند, شايد هزاران سال زمان نياز داشت, اما با تبعيت مردم از فرهنگ مصرف گرايى, كه ساخته و پرداخته خود آنهاست, اين زمان را كاهش داده اند.))
به هر حال جامه عمل پوشاندن به شعار: ((نه شرقى, نه غربى…)) و ((استقلال, آزادى…)) نيازمند زحمات فراوان و هوشيارى امت است.

آثار روانى

هر انسانى در پى گرفتار شدن در دام مصرف گرايى و گرفتن مدال شخصيت كاذب و بى هويتى, بيش از پيش به تلاش بيهوده در جهت به دست آوردن وسايل و لوازم غير ضرورى همت گماشته و هر روز اسباب آشفتگى روح و روانى اى براى خود فراهم مى نمايد.
((منتسكيو)) در روح القوانين مى نويسد:
((گروهى ميل دارند كه با عوامل كوچكى, خود را مورد توجه عام قرار بدهند و درصدد هستند كه زندگانى خود را طورى تنظيم كنند كه شبيه طبقات مافوق خودشان باشند, ولى نتيجه معكوس شده و همه مساوى مى شوند و ديگر كسى بر كسى رجحان ندارد و توجه مردم از يك ديگر كم شده و از اين وضعيت يك ناراحتى عمومى توليد مى گردد. ))
از آن جا كه شخص مصرف گرا هميشه در فكر تهيه كالاى جديد بوده و انتظار مى كشد, لذا با تإخير در واردات فلان كالا يا ممنوعيت آن دچار افسردگى روحى و روانى شده و سرانجام از فعاليت اجتماعى كناره گيرى مى كند و در عرصه اقتصادى بى ارزش مى گردد.
((جرج زيدان)) ـ مورخ مسيحى لبنانى ـ مى نويسد:
((پس از آن كه اعراب به كشور گشايى پرداختند, سيم و زر و غلام و كنيز به جزيره العرب وارد شد. اندك اندك اعراب مسلمان, به فساد و هرزگى گرائيدند.))

آثار تربيتى

معمولا فرزندانى كه در خانواده هاى رفاه طلب و مصرف گرا تربيت مى شوند, انسان هايى كم طاقت, زود رنج و احيانا خودخواه هستند كه در برابر ناملايمات زندگى توان مقابله با مشكلات را نداشته و احساس بى هويتى مى كنند; حتى انگيزه كافى براى تلاش و كوشش در خود نمى بينند. علاوه بر اين انسان هاى پرمدعا و خودكامه اى هستند كه در جهل مركب فرو رفته اند. اين گونه افراد, در بيشتر مواقع قادر به شكوفايى استعدادهاى درونى خود نمى باشند. و انتظار خدمت از ديگران را در سر مى پرورانند.
در چنين شرايطى كارهاى ضد اخلاقى و ضد انسانى هم سر مى زند, به طورى كه گاهى آبرو و حيثيت ملى را در معرض خطر قرار مى دهد, زيرا احساس مسئوليت و تعهد در اين گونه افراد كمياب است.
به قول ((منتسكيو)): ((اين گونه افراد به زودى دشمن قوانين[ الهى و اجتماعى]اى مى شوند كه مزاحم او هستند و در صورت گرفتار شدن, خود و اطرافيان را نيز دچار مشكلات روانى مى نمايند.
در اين زمان است كه تقواى ملى با چه سرعتى رو به انحطاط مى رود.))
انسان هاى مصرف گرا در پى تحولات روحى ناشى از توجه به منافع و خواسته هاى فردى, كم كم نسبت به نزديك ترين افراد خانواده (والدين) بى مهر شده و از آنان كناره مى گيرند.
احساس خويشاوندى رو به ضعف گذارده و سرانجام به صفر مى رسد. معاشرت هاى سالم و صله ارحام, جاى خود را به گرفتارىهاى كاذب ـ حاصل از مصرف گرايى ـ مى دهد.
روزى كه ((ولتر وكالون)) ـ كشيش عصر رنسانس ـ مردم را از كليسا جدا كرد, به ظاهر هدفشان اين بود كه انسان متدين مسيحى را به سوى كمال و تعالى هدايت كنند, زيرا كليسا مانع ترقى و رشد آنها شده بود, لذا قرار بر اين شد كه خود انسان, توليد كند و از راه توليد و فروش, سود ببرد و با سود حاصل از كار و توليد به كارهاى نيك و خداپسندانه بپردازد. اما در بين راه ـ مابين قرون وسطى تا قرن حاضر ـ كارى بر سر اين انسان كمال خواه و هدفمند آمد كه نه تنها به آمال و آرزويش نرسيد, بلكه از يوغ استبداد كليسا خارج شده و تن به اسارتى ديگر داد. و امروز با ناكامى و يإس در سرزمين ((پست مدرن)) ناله هاى جانسوز سر مى دهد و مى گويد: آيا راه نجاتى هست؟ پست مدرن هم نتوانست ما را به ساحل نجات و سعادت برساند.
وابستگى هاى ديروز كجا و دلبستگى هاى امروز كجا؟ ديروز انسان مسلمان, چنين تربيت شده بود كه عشق به دين و آئين داشته و پاى بند به آداب و سنت ملى مذهبى بود.
احترام به بزرگان طايفه, جزيى از تربيت اجتماعى و خانوادگى به شمار مى رفت, اما امروز در پى دنباله روى از نوگرايى و ميوه بى ثمر آن (مصرف گرايى و تجمل گرايى) عشق به اصالت و ارزش ها و آرمان خواهى در وجود او از بين رفته است.
امروزه زير سايه شوم تبليغات ((عصر نو نسل نو) و استفاده بى حد و مرز از اسباب و لوازم وارداتى, تربيت دينى و ملى تحت الشعاع قرار داده و با كشاندن كودكان مسلمان ايران به سوى جمود فكرى و مصرف گرايى, ريشه تربيت سالم دينى را به تباهى مى كشد, كه خود زنگ خطرى براى آينده نسل جوان است.))

آثار سياسى

((گوستاولبون)) مى گويد:
((مردم جزيره العرب تنها مردمى بودند كه به سرعت به تمدن و ترقى رسيدند و اين در سايه آموزه هاى دينى بود كه پيامبر آنان براى آنها به ارمغان آورده بود.)) اما چه شد كه چنين مردمانى دچار انحطاط و عقب ماندگى شدند؟!
در يك رويكرد واقع بينانه بايد اعتراف كرد كه مصرف گرايى و امثال آن براى حفظ و بقاى تمدن غربى است كه با انواع ابزارهاى ظاهرا فرهنگى بر روى سياست هاى پنهان خود سرپوش مى گذارند.
سخنان رئيس يكى از موسسات… در اين مورد گوياترين سند است, او مى گويد:
((با اين كه گاه و بى گاه نغمه هايى از فرهنگ سازان دانشمندان غربى در ضعف و چالش هاى تمدن غرب بيان مى شود, اما آيا به حق مقصر اين وضع را روشن كرده اند؟ آيا مى توان در ميان بهشت رفاهى و مصرف دنياى غرب, شعله هاى آتش و شراره هايى كه عليه تمدن غرب روشن شده ترسيم كنند؟))
اين يعنى اعلام خطر و يك انفجار عظيم كه از سرخوردگى و خستگى از بى هويتى و خودبيزارى و احساس پوچى كردن انسان غربى ناشى شده است.
او اضافه مى كند:
((آيا باز هم ستايش گر توسعه, غربى ها بود؟ كه نمونه اى از آن هفده ميليون انسان مبتلا به ((ايدز)) در كشورهاى جهان سوم و سرعت شگرف گسترش فاصله شمال و جنوب است (شمال در زبان سياست به كشورهاى قدرتمند و سرمايه دار مى گويند). تمدن غرب با اصالت دادن بر سرمايه دارى شكست خورده و موجب افسردگى, طغيان, احساس پوچى در نسل جوان ـ نظير ايجاد حزب سبزها در آلمان ـ و نگرانى و يإس دانشمندان و محققين گشته است.))
بنابراين افتادن در مسير سيل بنيان كن مصرف گرايى بايد به سرانجام آن نيز انديشه كرد. اگر امروز مردم مظلوم فلسطين گرفتار چنگال هاى ((صهيونيسم)) شده اند, به خاطر يك حركت غلط گذشتگان خود! به سوى رفاه طلبى بود. اوايل ورود يهود به سرزمين هاى اشغالى به عنوان ميهمان موقت, مردم آن سرزمين زندگى ساده و اسلامى داشته و فرهنگ ايثار و گذشت را تجربه مى كردند. متإسفانه بر اثر يك غفلت (دنياطلبى) زمين هاى كشاورزى و خانه هاى خود را در مقابل پول هاى كلان صهيونيست ها به باد فنا دادند. غافل از اين كه اين خريد و فروش ها توطئه اى حساب شده بود. لذا مردم فلسطين زمانى از خواب غفلت بيدار شدند كه ديگر فرصتى نمانده بود و بيشتر زمين هاى آنان در اختيار ميهمانان ناخواسته قرار گرفته بود. يهود با همكارى برخى از كشورهاى غربى (در رإس آنها انگليس) اقدام به خريد اراضى فلسطينى كرد. خاك مقدسى كه قربانى رفاه طلبى گذشتگان فلسطينى شده است, به طورى كه امروزه با هزاران شهيد و مجروح و بى خانمان هم نمى توان يك وجب آن را بازگرداند!
وقتى يهود در حال غلبه يافتن بر مردم آنان سامان بود, نشستن در قهوه خانه ها را براى يهوديان ممنوع كرده بودند. در حالى كه قهوه خانه ها محل استراحت و خوش گذرانى فلسطينى ها بود. ((در شهر ناصره صدها عرب روزهاى خود را به بى كارى و نشستن در قهوه خانه ها مى گذراندند…))
اگر مصرف گرايى را نوعى توطئه سياسى تلقى نكنيم, كه در جهت به سستى كشاندن و ايجاد مانع بر سر راه رشد و پيشرفت انقلاب اسلامى نهاده شده است, مانعى بزرگ و خطرناك در راه اداى وظايف اسلامى بوده كه به مقابله پنهان و نامريى با فرهنگ ايثار و قناعت برخاسته است. چنان كه قبلا هم اشاره كرديم, دشمنان انسانيت از اين طريق (مصرف گرايى), وابستگى اقتصادى, سياسى و مانند آن ايجاد كرده و بر كشورهاى ضعيف مسلط مى شوند. لذا براى مقابله با آن بايد به توليد, ابتكار و غيره روى آورد و به اين امر, همت گماشت.

 

مبارزه با هواى نفس

يكى از عوامل مهمى كه انسان را در رسيدن به شناخت آفريدگار يكتا يارى مى دهد مبارزه با هواى نفس و خواسته هاى نفسانى است. اگر شخصى بتواند بر تمايلات نفسانى خود غلبه كند به شناخت خدا دست مى يابد, ولى اگر دنبال خواسته هاى نفسانى رفته و از شهوات حيوانى پيروى كند, نه تنها به مقام شناخت نمى رسد, بلكه ممكن است از مسير حق منحرف شده و در ظلمت ها فرو رود تا آن جا كه از حيوانات هم پست تر گردد.
على(عليه السلام) مى فرمايد:
((ان النفس لاماره بالسوء والفحشإ فمن ائتمنها خانته و من استنام اليها اهلكته و من رضى عنها اوردته شر الموارد;(1) نفس همواره انسان را به بدى و كارهاى زشت فرمان مى دهد. پس هر كس او را امين خود دانست به او خيانت خواهد كرد و هر كس به او اعتماد كند او را به هلاكت مى اندازد و هر كس از او راضى باشد او را به بدترين جايگاه وارد مى كند.))
همچنين فرمود:
((غالب الشهوه قبل قوه ضراوتها فانها ان قويت ملكتك و استقادتك و لم تقدر على مقاومتها;(2) پيش از نيرومندى هواى نفست بر آن چيره شو, كه اگر نيرومند شود, بر تو چيره گشته و به هر جا كه خاطرخواه اوست مى كشاند, در آن صورت قادر نخواهى بود در برابرش مقاومت نمايى.))
نيز فرمود:
((غالب الهوى مغالبه الخصم خصمه و حاربه محاربه العدو عدوه لعلك تملكه;(3) بر هواى نفس خود غلبه كن, چنان كه دشمن بر دشمن غلبه مى كند و با او بجنگ, چنان كه دشمن با دشمن مى جنگد, شايد نفس خود را مهار كنى.))
امام صادق(عليه السلام) نيز در اين مورد مى فرمايد: ((اقصر نفسك عما يضرها من قبل ان تفارقك واسع فى فكاكها تسعى فى طلب معيشتك فان نفسك رهينه بعملك;(4) نفس خودت را از آن چه برايش ضرر دارد بازدار, قبل از اين كه روح از بدنت مفارقت كند. در آزادى نفست بكوش; چنان كه در طلب اسباب معيشت مى كوشى. همانا نفس تو در گرو اعمالت خواهد بود.))
حضرت امام (ره) در كتاب چهل حديث مى فرمايد: ((اگر توانستيم نفس اماره را مهار كرده و به راه مستقيم گام نهيم آن وقت است كه راه سلوك الى الله سهل و آسان شود و طريقه انسانيت روشن و وسيع مى گردد و قدم او كم كم قدم حق شود, از نفس اماره و آثار آن گريزان گردد.))
بنابراين تبعيت و پيروى از هواى نفس, همانند پرده اى روى عقل را مى گيرد و خواسته هاى نفسانى را جلوه مى دهد. صاحبش را با آرزوهاى طولانى خود سرگرم كرده و از توجه به معنويات و آخرت باز مى دارد.به همين جهت بزرگان دين هميشه از خدا مى خواستند كه هيچ گاه آنان را به خودشان وانگذارد.
عايشه مى گويد: نيمه شبى پيامبر را در رختخواب نديدم, برخاستم و جست و جو كردم, ناگهان ديدم كه آن حضرت سر به خاك نهاده و مى گويد: ((اللهم لا تكلنى الى نفسى طرفه عين ابدا;(5) پروردگارا مرا يك آن به خودم وامگذار.))
در مكتب اسلام بهترين تعبير براى رسيدن انسان به كمال واقعى, ((جهاد با نفس)) است. اين جمله از مختصات اسلام است كه اولين بار توسط رسول گرامى اسلام مطرح شد و پس از آن امامان و پيشوايان دين در احاديث خود استفاده كردند.
حضرت على(عليه السلام) فرمود: رسول خدا(صلى الله عليه و آله و سلم) سپاهى را براى جنگ با دشمنان فرستاد. وقتى اين سپاه با پيروزى نزد آن حضرت برگشت از آنان تجليل كرد و فرمود: ((مرحبا بقوم قضوا الجهاد الاصغر و بقى عليهم الجهاد الاكبر;(6) آفرين بر مردمى كه از جهاد كوچك تر بازگشته اند, در حالى كه جهاد بزرگ تر آنان باقى مانده است.))
شخصى عرض كرد: جهاد بزرگ تر كدام است؟ رسول خدا(صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: مجاهده با نفس.
اميرالمومنين على (عليه السلام) هم مى فرمايد: ((ان افضل الجهاد من جاهد نفسه التى بين جنبيه;(7) بهترين جهادها جهاد كسى است كه با نفس خويش كه بين دو پهلويش قرار گرفته (نفس اماره) مبارزه كند.))

مراحل هواپرستى

همان گونه كه كمالات نفسانى مراتبى دارد هواى نفسانى هم داراى مراحلى است كه خسارت و زيانش متفاوت است, از جمله:
مرحله اول ـ شبانه روز به فكر جمع آورى ثروت و حفظ منافع خويش است. اگرچه اين مرحله خلاف اخلاق نيست, اما سازشى با منش انسانى ندارد, زيرا صدقه, انفاق و صله رحم و مانند آن بى رنگ مى شوند.
مرحله دوم ـ نه تنها به نياز خود قانع نيست, بلكه گرفتار حرص و آز مى شود, به جمع آورى مال پرداخته و ثروت اندوزى مى كند كه اين روحيه نه تنها با روش انسانى منطبق نيست, بلكه ضد اخلاق بوده ونوعى بيمارى روانى اى است كه بايد با آن مبارزه كرد.
مرحله سوم ـ دچار حسادت مى شود, يعنى علاوه بر مراحل قبلى, به فكر بدبخت كردن و نابود ساختن رقباى خود مى افتد كه به تعبير قرآن: ((اولئك كالانعام بل هم اضل)), از حيوان هم پست تر مى گردد.
اين مراحل در اثر تمايلات نفسانى به وجود مىآيد. لذا اگر كسى بخواهد انسانى وارسته و كامل شود بايد هواى نفس خود را كنترل نمايد.

گرايش هاى مخفى

گاهى بعضى از افراد به حسب ظاهر از تمايلات نفسانى مبرا هستند, اما غافل از آن كه در باطن آنها بيمارىهاى روحى اى نهفته است كه ناگهان به صفات زشتى مانند: عجب, خودخواهى, بخل, حسد, كينه توزى و… تبديل مى شود.
عبدالملك مروان پيش از آن كه به خلافت برسد هميشه در مسجد و مشغول خواندن قرآن بود, آن قدر انسش با مسجد و قرآن زياد بود كه او را ((حمامه المسجد; كبوتر مسجد)) مى ناميدند. اما وقتى خبر مرگ پدرش را به او دادند در حال خواندن قرآن بود فورا آن را بوسيد و گفت: ((سلام عليك هذا فراق بينى و بينك; سلام بر تو اى قرآن! همين جا وقت جدايى ميان من و توست!!)) لذا در مدت بيست و يك سال حكومتش چنان اعمال زشتى مرتكب شد كه چهره تاريخى اش را سياه كرد.
بنابراين براى رسيدن به كمالات نفسانى, و تزكيه روح بايد تمام بيمارىهاى ظاهرى و باطنى مداوا گردد كه تنها با مبارزه جدى و خودسازى امكان دارد, زيرا هر چه دشمن قوىتر باشد, جهاد با او بزرگ تر و مهم تر است, البته راه هاى مبارزه با نفس مختلف است, اما موثرترين آنها عبارتند از: احساس نياز به خدا, خشوع, گرسنگى, تشنگى, شب زنده دارى, دورى از مجالس گناه, موعظه نفس, مراقبت دائمى, عاقبت انديشى, رعايت فضايل اخلاقى, عبرت از گذشتگان, توبه و مانند آن.
بنابراين از خدا بخواهيم تا ما را آنى به خودمان وانگذارد تا بتوانيم با پيروى از سيره معصومين و عمل به دستورات آنها بر نفس اماره و خواهش هاى نفسانى مسلط شويم و در مسيرى كه رضاى الهى است قدم برداريم. آمين يا رب العالمين.

پى نوشت ها:

1. غرر الحكم, ج1, ح115.
2. همان, ص511.
3. همان, ص509.
4. اصول كافى, ج2, ص455.
5. بحارالانوار, ج18, ص204.
6. وسائل الشيعه, ج11, ص124.
7. بحارالانوار, ج70, ص68.

 

يادها و خاطره ها

حجت الاسلام و المسلمين محمدحسن رحيميان

انسان قدم به قدم طاغوتى مى شود !

در جماران بعد از اين كه اتاقى در مجاورت اتاق كار امام براى حاج احمد آقا ساخته شد با توجه به اين كه در دو ضلع آن , ايوان باريكى به ارتفاع حدود 5 / 1 متر از كف حياط بود , نرده اى فلزى را روى لب ايوان نصب كردند . حاج احمد آقا برايم نقل كرد ـ نقل به مضمون ـ كه يك روز امام سر زده به اين طرف آمدند وآنگاه كه ديدند بعد از اتمام اتاق باز هم كار جديدى روى ايوان انجام شده است , با تلخى به اين كار و هزينه جديد اعتراض كردند .
حاج احمد آقا در ادامه گفت : در ذهنم خطور كرد كه آلان جواب قاطعى به امام مى دهم كه به خوبى قانع شوند على فرزند حاج احمد آقا در آن زمان دو سه ساله بود وبسيار مورد علاقه امام ـ خدمت امام عرض كردم : على نوپا است ومدام اينجا مىآيد . اگر از اين ايوان به پائين بيفتد , ضربه مغزى مى شود به همين جهت نرده را درست كرديم امام درنگى كردند وفرمودند : ((انسان قدم به قدم طاغوتى مى شود ! در هر قدم هم براى خود دلائلى پيدا مى كند !)) .
حضرت امام (قدس سره) نارضايتى خود از اين كار با بيان يك قاعده كلى ويك درس مهم ابراز كردند . اين درست است كه حفظ جان , تغذيه , مسكن , لباس , وسيله نقليه و … براى انسان واجب است اما چگونه ؟ وبا چه قيمتى ؟ اگر انسان راه زياده روى وزياده خواهى را در امور مادى در پيش گرفت , در چه نقطه اى متوقف مى شود ؟ مخصوصا براى مسئولان كه از يك سو دسترسى آنها به امكانات بيشتر است واز سوى ديگر رفتار و كردار آنان روى جامعه تإثير صد چندان دارد .
طاغوتها معمولا از قدم اول طاغوتى نبوده اند . با غفلت وگم كردن راه درست در خط طاغوتى شدن قرار مى گيرند وآرام آرام پيش مى روند ودر هر مرحله اى قرار مى گيرند به پشت سر خود وكسانى كه سطح زندگى آنان پائين تر است نگاه نمى كنند تا احساس طاغوتى شدن به آنها دست دهد . بلكه با نگاه به بالا دست خود در امور مادى باز هم خود را مستضعف وساده زيست ! مى پندارند وبا توجيهات وتسويلات گوناگون وتحت عنوان رفع نيازها , وتإمين ضرورتها جلوتر مى روند وبه مراحل بالاتر طاغوتى شدن دست مى يازند !
اما انسانهاى الهى همواره با فقرا همنشينى ومعاشرت مى كنند وزندگى مادى خود را تهيدست تر از خود مى سنجند وبه اين ترتيب از پوسته خود بينى به فضاى نوعدوستى مى رهند ودر برابر فقرا از آنچه دارند خود را شرمگين ودر پيشگاه خداوند خود را شاكر وصابر مى يابند واز سوى ديگر در عرصه امور معنوى , بالاتر از خود را مى جويند و خويشتن را با فراتر از خود مقايسه مى كنند. دچار عجب و خودبينى و ركود نمى شوند و همواره براى صعود وعروج به مراتب بالاتر مى كوشند .
امام اينگونه بود وفرزندان وشاگردان راستينش را اين گونه تربيت كرد . وچنين بود كه مرحوم احمد آقا با همه وجود در خدمت امام وانقلاب ونظام بود وبا آن كه همواره چه قبل يا بعد از انقلاب در سايه امام ومنزلتى كه در نظام داشت . هر نوع امكاناتى براى او قابل دسترسى بود , ليكن هرگز دست به دنيا ومظاهر دنيا نيالود وحتى از انبوه اموالى كه به عنوان هديه ونذر تقديم امام مى شد , همچون امام هيچ ذخيره اى را براى خود نيندوخت وهمچون امام از حداقل امكانات مادى بهره گرفت ودر خانه استيجارى زندگى كرد ودر همان خانه از دنيا رفت . رحمه الله عليه وعلى والده الكريم .

صرفه جوئى امام

حضرت امام در مصرف وهزينه هاى شخصى همواره به حداقل , اكتفإ مى كردند واين يكى از ويژگيهائى بود كه هر كس با ايشان كمترين معاشرتى داشت , خيلى زود آن را در مى يافت با اين حال دقتها وظريف كاريهاى امام در اين زمينه گفتنى وبه يادماندنى است كه به يك نمونه اشاره مى كنم .
حضرت امام در اتاقى كه محل اصلى زندگى ايشان بود سه نوع وسيله روشنائى داشتند : لامپ مهتابى , لامپ 100 وات ولامپ خواب از نوع بسيار كم مصرف كه همراه با ترانزيستورى كوچك به ديوار نصب مى شد , هر گاه مى خواستند مطالعه كنند يا قرآن ودعا بخوانند بر حسب توصيه چشم پزشك لامپ مهتابى ولامپ 100 وات را با هم روشن مى كردند وآنگاه كه مشغول تماشاى تلويزيون يا در حال گفت وشنود بودند لامپ 100 وات را خاموش وفقط به مهتابى بسنده مى كردند ولى جالب تر اين بود كه به هنگام نماز وتعقيبات ونوافل تنها لامپ خواب روشن بود .
اين وضعيت را در تمام دفعاتى كه در زمان نماز مغرب وعشا وبعد از آن خدمت امام مى رسيدم شاهد بودم ودر هنگام روز هم هر گاه متوجه مى شدند كه بى جهت چراغى روشن است اگر در دسترس خودشان بود شخصا به طرف كليد مى رفتند وآن را خاموش مى كردند واگر در دسترس ايشان نبود تذكر مى دادند كه خاموش شود .
اين دقت ومراقبت امام معمولا در مواردى بود كه جنبه شخصى داشت وصرفا به جهت جلوگيرى از اسراف بود, وروشن است كه اگر هزينه اسراف وتبذير از جيب بيت المال واموال عمومى باشد دقت ورعايت بيشترى را مى طلبد . چرا كه گناه آن مضاعف مى شود وآنان كه در ادارات وموسسات متعلق به مردم وبيت المال از آب , برق , تلفن , وسائل گرمايش وسرمايش و … گرفته تا وقت خودشان كه در ساعات ادارى متعلق به غير است , اسراف وتبذير مى كنند , چگونه پاسخ خدا وصاحبان حق را خواهند داد ؟ وچه عذابى انتظار آنان است ؟ خدا مى داند !

قبض رسيد از امام براى امام !

حضرت امام خمينى , تا جايى كه خبر دارم اولين مرجع تقليدى بود كه دستور دادند دريافت وپرداخت وجوه شرعيه , در قالب يك سيستم حسابدارى دقيق انجام گيرد . يك روز حضرت امام حقير را به همراه آقايان صانعى ورسولى احضار واين دستور را ابلاغ فرمودند . با تقسيم كارها دريافت به عهده آقاى رسولى وپرداخت به عهده آقاى صانعى وثبت وضبط حساب دريافت ها وپرداخت ها به عهده حقير گذاشته شد . يك شماره حساب به نام سه نفر در بانك افتتاح كرديم وبر حسب دستور حضرت امام طى يك نامه رسمى كه ذيل آن به تإييد امام رسيده بود بانك اعلام كرديم كه وجوه واريزى به اين حساب ((مربوط است به مرجع معظم تقليد شيعيان رهبر انقلاب وبنيان گذار جمهورى اسلامى حضرت آيه الله العظمى امام آقاى حاج سيد روح الله مصطفوى خمينى (مدظله العالى) واين مطلب نيز در متن گنجانده شد كه ((شخص امام بر تذكر اين نكته تإكيد فرمودند كه دينارى از اين وجوه , مربوط به شخص ايشان نيست وبه ورثه معظم له به ارث نمى رسد وبه همين ترتيب دينارى از وجوه مزبور به شخص , يا به ورثه اينجانبان تعلق ندارد)) .
يكى از ويژگيهاى برجسته امام اين بود كه نسبت به مقررات وضوابط به شدت پايبند بودند ودر اين پايبندى پيشقدم از ديگران بودند , درست بر خلاف مغرضين يا ناآگاهانى كه براى تضعيف امامت وولايت فقيه القإ مى كنند كه ولى فقيه فوق قانون است , ولى فقيه ورهبرى جامعه اسلامى , كسى است كه بيش از همه پيش از ديگران به رعايت ضوابط مقيد وعامل است . امام وهر ولى فقيه ديگر در نظام اسلامى ومشخصا در شرايط حاضر حضرت آيه الله خامنه اى به اين دليل در اين جايگاه قرار مى گيرند كه در صحنه عمل والتزام به معيارهاى شرعى , پيشتاز مى باشند وهمچنين نسبت به قوانين ومقرراتى كه در امتداد معيارها واحكام شرعى وضع مى شود كاملا مقيد وملتزم بوده وهرگز خود را تافته جدا بافته نمى بينند .
حقير در دفتر امام بر اساس معيارى كه ايشان مشخص كرده بودند , هيچ پرداختى را بدون دستور پرداخت وگرفتن امضإ از دريافت كننده انجام نمى دادم . در مواردى اتفاق مى افتاد كه امام تصميم مى گرفتند به خاطر رعايت جنبه هاى اخلاقى , شخصا مبلغى را به برخى افراد بدهند وبا توجه به اين كه وجوه شرعيه تماما در اختيار اينجانب بود وحتى اگر اشخاصى مستقيما وجوهات را به امام مى دادند بلافاصله آن را به ما تحويل مى دادند وهيچگاه وجوه شرعيه را نزد خودشان نگاه نمى داشتند , بنابراين در موارد معدودى كه مى خواستند شخصا مبلغى را پرداخت كنند , از حقير مى خواستند كه آن مبلغ را به ايشان تقديم كنم . بعضى افراد تصور مى كردند وقتى كه قرار است از صدها مليون تومان پولى كه متعلق به امام بود وما صرفا صندوقدار وامانتدار ايشان بوديم , اگر مثلا مبلغ پنجاه هزار تومان از آن پول كلان را قرار بود به معظم له مسترد كنيم ديگر نيازى به دستور پرداخت وگرفتن امضإ وجود ندارد واصولا چنين كارى ناپسند وتوهين به امام است . اما از نظر ما روش امام اين گونه نبود وعملا اين طور بود كه حقير براى هر يك از ارقام مورد بحث كه معمولا كمتر از يكصدهزار تومان بود , مثل تمام موارد ديگر وساير افراد غريبه , همان فرم هميشگى را مى نوشتم با اين تفاوت كه در ساير موارد نام صادر كننده حواله ونام تحويل گيرنده حواله ونام متفاوت بود ولى در اين چند مورد استثنائى در مقابل صادر كننده وتحويل گيرنده فقط يك نام بود وآن هم امام ! در اولين بار خدمت امام عرض كردم اگر اجازه فرماييد در اين فرم , مثل پرداخت به افراد ديگر اعلام وصول شود كه با گشاده روئى استقبال كردند واز آن به بعد ديگر نياز به گفتن نبود . وجه را همراه با فرم خدمت امام تقديم مى كردم وايشان همزمان مهرشان را از جيب در مىآوردند ورسيد وجه مهر مى شد .
شيوه برخورد امام در اين مورد ما را تشجيع كرده بود كه در برابر هركس ديگرى همين روش را بدون اغماض اعمال كنم لذا يك بار كه مرحوم حاج احمد آقا از آيفون به حقير گفت : حضرت امام دستور داده اند مبلغ يكصد هزار از شما بگيرم وشخصا براى كسى ببرم , حاج عيسى را فرستادم تا تحويل بگيرد وبه من برساند . به ايشان گفتم لطفا رسيد آن را امضإ كنيد تا بفرستم . حاج عيسى نزد من آمد ولى به او گفتم برو رسيد را بگير بياور من هم پول را آماده مى كنم . حاجى عيسى رفت وبرگشت وگفت : حاج احمد آقا فرمودند بعدا رسيد را مى دهم دوباره او را برگرداندم وگفتم به ايشان بگوييد اول رسيد را بدهيد چون ممكن است بعدا در كارها گم شود وفراموش كنيم ! اين بار حاج احمد آقا با عصبانيت رسيد را امضإ كرده بود وفرستاد وبنده هم پول را تحويل دادم . اين ماجرا در دفتر پيچيد وبرخى از دوستان به شدت من را سرزنش كردند ويكى از افراد گفته بود كه رحيميان موقعيت خود را در دفتر خراب كرد , واى به حال او ! جواب دادم براى بنده , امام وامانتدارى براى امام ارزش دارد نه بودن يا نبودن در دفتر حقير كيسه اى براى كار كردن در دفتر براى خود ندوخته ام كه از پاره شدن آن خائف باشم وعشقم را به امام هم هيچ عاملى نمى تواند از دلم خارج كند . در حالى كه برخى منتظر برخورد سلبى حاج احمد آقا با حقير بودند عكس آن رقم خورد وآن دوستان ناآگاه از درايت وعلو طبع حاج احمد آقا به اشتباه خود پى بردند چند روزى از آن قضيه نگذشته بود كه مرحوم حاج احمد آقا به حقير اطلاع داد كه امام موافقت كرده اند كه يك حساب ارزى براى وجوهات شرعيه به نام معظم له افتتاح شود شما با اقاى كفاش زاده برويد حساب را افتتاح كنيد وحق امضاى ثابت هم براى شما باشد ! كه اين كار انجام پذيرفت ومعلوم شد هر چند حاج احمد آقا در قضيه سابق الذكر به خاطر عجله خود در انجام دستور امام وسخت گيرى بنده , عصبانى شده بود , اما او فرزند امام بود با آن روح بلند , دلسوز امام بود با همه وجود وبه دليل همان سخت گيرى وانعطاف ناپذيرى در حساب وحفظ امانت بود كه به جاى كنار گذاردن حقير از حسابهاى ريالى , حساب ارزى را هم كه تازه افتتاح مى شد بر حسب نظر امام به عهده حقير گذاشت !

پاسدارى از مرزها !

حضرت امام در نجف اشرف معمولا براى شهادت ائمه در منزل روضه وذكر مصيبت داشتند كه توسط آقاى كشميرى انجام مى شد اما براى شهادت حضرت زهرا(س) سه روز آن هم دوبار . در فاطميه اول ودوم در ولادت معصومين : نيز جلوس داشتند وگاهى هم مداحان اهل بيت , شعر مى خواندند ظاهرا در 20 جمادى الثانيه 1388 قمرى كه سالروز ولادت حضرت زهرا(س) بود. طبق معمول حضرت امام در حياط منزلشان كه حدود چهل متر مربع مساحت داشت وآكنده از جمعيت بود جلوس كرده بودند . در آن روز يكى از مداحان ايرانى كه بسيار خوش صدا بود تازه به عراق آمده بود اجازه گرفت وشروع كرد به خواندن قصيده اى درباره حضرت زهرا(س) تا رسيد به يك بيت كه براى بالا بردن مقام حضرت زهرا(س) تحقير برخى از انبيإ عظام از آن استشمام مى شد , در حالى كه جمعيت سراپا گوش بودند حضرت امام قبل از آن كه جمله تمام شود ناگهان با لحنى تند فرياد زدند : آقا اين چه حرفهائى است مى خوانيد آقا اين مطالب را نخوان (نقل به مضمون) وبه اين ترتيب عليرغم علاقه وارادت فوق العاده اى كه به حضرت زهرا(س) داشتند ودر ذكر مصائب ايشان حتى يك لحظه از گريه وريختن اشك نمى توانستند خوددارى كنند ولى براى يك لحظه هم نتوانستند شكستن مرزهاى الهى را با كوچك شمردن انبيإ به خاطر حضرت زهرا(س) تحمل كنند وبدون رودر بايستى با اين كه ميزبان جلسه بودند ومداح مهمان بود بى درنگ ودر ميان جمع ودر وسط جمله با قاطعيت او را نهى كردند !

هر كارى سر جاى خود

مرحوم آقاى فرقانى كه در طول اقامت امام در نجف از خدمتگزاران مخلص امام بود , برايم نقل كرد كه شب قبل از شهادت آيه الله حاج آقا مصطفى خمينى , امام به من فرمودند فردا ساعت 9 صبح يادآورى كن كه شما را نزد كسى بفرستم هيچگاه امكان نداشت دستور امام را فراموش كنم ولى هنگامى كه فردا صبح به طرف منزل امام مىآمدم مشاهده كردم سركوچه امام در شارع الرسول(ص) ازدحام است متعجب شدم نزديكتر شدم احساس كردم مردم ناراحت وگريانند از اين كه تراكم جمعيت به طرف خانه امام بود , مضطرب شدم شتابان خود را به جمعيت رساندم واز اين كه فهميدم اماما به سلامت هستند آرامش يافتم اما خبر مصيبت بزرگ وجانكاه شهادت حاج آقا مصطفى دلم را از جا كند . سراسيمه وارد خانه امام شدم . مراجع , علمإ وطلاب ومردم در محضر امام مشغول گريه بودند , اما امام مانند كوهى استوار بدون آن كه گريه كنند نشسته بودند وبه تسليت واردين پاسخ مى گفتند , براى همه , لحظات سنگين وغير قابل تحملى بود . من هوش وحواس از سرم پريده بود . نمى دانستم چه بگويم وچكار كنم ! نزديك امام ايستاده بودم , ناگهان امام با اشاره مرا فراخواندند در حالى كه در فشار روحى شديدى بودم به طرف امام رفتم . امام فرمودند : ديشب به شما گفتم ساعت 9 آن مطلب را به من يادآورى كن ! ولى من هر چه به مغزم فشار آوردم گوئى اصلا شب گذشته را به ياد نمىآوردم تا چه رسد جمله امام را با لكنت زبان عرض كردم آقا ببخشيد … حضرت امام فرمودند فلان مبلغ را براى آقاى … ـ پيرمردى فراموش شده , بيمار , زمين گير وفقير ـ ببر وبه ايشان تقديم كن وسلام وعذر تقصير مرا به او برسان !
بعد از يادآورى امام , تازه مطلب ديشب با دشوارى به ذهنم آمد اما از اين كه امام در اين شرايط سخت وساعات اوليه شهادت حاج آقا مصطفى ودر ميان ازدحام جمعيت , آنچه را در شب قبل تصميم گرفته بودند انجام شود به جاى اين كه من يادآورى كنم , ايشان به ياد من آوردند . متحير وشگفت زده شدم ! پول را برداشتم وبه در خانه آن پيرمرد بردم . در را زدم از پشت در خود را معرفى كردم كه از طرف امام آمده ام اما صاحب خانه باور نمى كرد . در را باز كرد مإموريت خود را انجام دادم اما پيرمرد از شدت گريه وتإثر نزديك بود قالب تهى كند . به خاطر اصل موضوع وتوجه وعنايت امام به شخصى كه از ياد همه رفته است وبه خاطر شهادت حاج آقا مصطفى ومصيبت وارده بر امام وبالاتر از همه اين كه امام در چنين شرايطى ياد او وارسال كمك براى او را فراموش نكرده است .

 

 

اذان; عطر جان بخش گلشن محمدى

گردآورنده: اسماعيل نساجى زواره

هر دولتى در هر عصر و زمانى براى برانگيختن عواطف و احساسات ملت خود و دعوت آنها به وظايف فردى و اجتماعى از شعارهايى استفاده مى كند.
مسيحيان در گذشته و امروز با نواختن صداى ناموزون ((ناقوس)) پيروان خود را به كليسا دعوت مى كنند, ولى در اسلام براى اين دعوت از شعار ((اذان)) استفاده مى شود كه به مراتب رساتر و موثرتر است.
جذابيت اين شعار اسلامى به قدرى است كه به قول نويسنده ((تفسير المنار)): بعضى از مسيحيان متعصب, هنگامى كه اذان اسلامى را مى شنوند, به عمق و عظمت تإثير آن در روحيه شنوندگان اعتراف مى كنند.(1)
اذان يك دعوت زنده است كه نداى آن از سراسر جهان آفرينش به گوش مى رسد. انسان از لحظه اى كه صداى اذان به گوشش مى رسد گويى نماز را آغاز مى كند. اين ندا زمين و آسمان را به هم پيوند داده و تواضع مخلوق را با عظمت خالق درهم مىآميزد.
چه شعارى از اين رساتر كه با نام خداى بزرگ آغاز مى شود و با گواهى به وحدانيت خدا و رسالت پيامبر, اوج مى گيرد و با دعوت به رستگارى و عمل نيك فرود مىآيد. با كلمه ((الله)) شروع مى شود و با آن پايان مى پذيرد.
صداى اذان همانند نداى آزادى و نسيم حيات بخش استقلال و عظمت, گوش هاى مسلمانان راستين را نوازش مى دهد و بر جان بدخواهان اضطراب مى افكند. يكى از رمزهاى بقاى اسلام است; چنان كه ((گلادستون)) ـ يكى از رجال معروف انگلستان ـ در برابر جمعى از مسيحيان اظهار داشت: ((تا زمانى كه نام محمد(صلى الله عليه و آله و سلم) در مإذنه ها بلند است و كعبه پابرجاست و قرآن رهنما و پيشواى مسلمانان است, امكان ندارد كه پايه هاى سياست ما در سرزمين هاى اسلامى استوار و برقرار گردد.))(2)

تشريع اذان

پس از هجرت رسول اكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) به مدينه, مهاجر وانصار, كم كم در اطراف پيامبر اجتماع كرده و حكومت اسلامى را برپا نمودند; مسجد ساختند و نماز جماعت برپا نمودند. روز به روز بر عظمت و شكوه دين اسلام افزوده شد. بنابراين نيازمند وسيله اى شدند تا مردم را هنگام نماز آگاه سازند. لذا پيشنهادهاى مختلفى به پيامبر داده شد, اما پيامبر هيچ كدام را نپذيرفت, زيرا بعضى از پيشنهادها رسم يهوديان بود. به همين خاطر در اولين سال هجرت, اذان به فرمان خداوند توسط جبرئيل بر پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) نازل گرديد. (3)
از امام صادق(عليه السلام)روايت شده: هنگامى كه جبرئيل اذان را بر پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) نازل كرد, سر مبارك آن حضرت در دامان على(عليه السلام) بود. پس جبرئيل جملات اذان و اقامه را بيان كرد, وقتى حضرت بيدارشد, فرمود: اى على! آيا شنيدى؟ گفت: آرى! فرمود: آن را از بر كردى؟ گفت: آرى! فرمود: بلال را صدا كن. على(عليه السلام) نيز بلال را صدا زد. وقتى آمد: پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) اذان را به او تعليم داد(4) و دستور داد در اوقات نماز ـ با صداى بلند و رسايى كه داشت ـ اذان بگويد و او اولين كسى است كه در تاريخ اسلام به مقام موذن مفتخر گرديد. حال اگر ملت هاى ديگر با نواختن ناقوس ها و يا وسايل ديگر, مردم را به معابد دعوت مى كنند در آيين اسلام, اذان موذن رمز اجتماع مسلمين براى پرستش خدا در مساجد است.
پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) نه تنها الفاظ اذان را به بلال تعليم داد, بلكه اوقات آن را هم به وى ياد داد و به مردم گفت: بلال يك مرد وقت شناس است, هر موقع اذان بگويد, نماز بخوانيد.(5) لذا هرگاه آهنگ ملكوتى اذان به موقع از سينه پرسوز بلال به گوش مى رسيد, همچون روحى بود كه در كالبد مرده مردم دميده مى شد و آن ها را زنده مى كرد.(6)
اگرچه در آن روزگار, كسانى بودند كه صوتى دل نشين تر و لهجه اى فصيح تر از بلال داشتند, اما پاك دلى, ايمان و خلوص بلال او را تا آن منزلت رفيع بالا برد. از آن پس بلال همواره همراه پيامبر بود و اذان مى گفت.

جايگاه اذان در تبليغات

اذان يكى از ابزارهاى تبليغ است كه در دعوت به اسلام سهم مهمى دارد. اذان مشتمل است بر مسائلى مانند: تكبير, توحيد, شهادت به يگانگى و عظمت خداوند, گواهى به رسالت پيامبر, توصيه به نماز و رستگارى و بهترين اعمال و بالاخره با ((لا اله الا الله)) تمام مى شود.
نكته قابل توجه در اذان, تكرار جملات است و اين تكرار خود يكى از عوامل موثر در جلب توجه مخاطبين به اهميت موضوع است.
همان گونه كه مبلغين نيز معتقدند, تكرار يك پيام از جمله عواملى است كه در اقناع, تصديق و ترغيب مخاطب تإثير فراوان دارد.
اذان هميشه به عنوان جزيى از عبادت و شعار جاودانه اسلام و گل بانگ توحيد مطرح بوده وخواهد بود كه داراى دو ويژگى است:
الف ـ سركوبى دائم كافران و منافقان.
ب ـ دعوت انسان هاى مسلمان به حق و رستگارى و كلاس پاك سازى و به سازى است.(7)
پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) در اين باره مى فرمايد: ((ان الشيطان اذا سمع الندإ هرب;(8) هرگاه شيطان صداى اذان را مى شنود, فرار مى كند.))
و ((ان إهل السمإ لايسمعون من اهل الارض شيئا الا الاذان;(9) همانا اهل آسمان از اهل زمين چيزى جز اذان نمى شنوند.))
طبق اين دو روايت بايد اذان به گونه اى در صحنه باشد كه از يك سو موجب طرد شيطان و نابودى مظاهر شيطانى گردد و از سوى ديگر انسان را در ملكوت اعلى سير دهد و روحيه عرفانى و معنوى او را آن چنان به معراج ببرد كه گويى آسمان ها نداى او را مى شنوند و از آن ندا لذت برده و به شور و شوق مى افتند.

احكام فقهى اذان

همه مذاهب اسلامى, اذان گفتن را ((مستحب موكد)) مى دانند, به جز حنبلى ها كه مى گويند: ((واجب كفايى)) است.(10) اذان بر دو قسم است: اذان اعلام و اذان نماز (اقامه) كه اذان اعلام بايستى اول وقت گفته شود و اذان نماز, متصل به آن ادا شود; هرچند آخر وقت باشد.
اذان در نمازهاى واجب يوميه مستحب است, اما در عصر عرفه و جمعه و عشاى مزدلفه ساقط مى باشد.
برخى گفته اند: علت سقوط اذان در اين سه مورد آن است كه جمع بين دو نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا مستحب است. لذا با توجه به اين كه اصل اذان براى اعلام است, در صورتى كه همگان آماده نماز دوم هستند, ديگر نيازى به اذان نيست. البته اذان براى هر نماز دوم كه با نماز اول جمع شود هم ساقط است.(11)
مستحب است كه بعد از تولد كودك يا پيش از نام گذارى او در گوش راستش ((اذان)) و در گوش چپش ((اقامه)) گفته شود, تا به روح بلند او مطالب دل نشين القا شده و در نفس او بذر حقايق پاشيده شود و در دوران كودكى و نوجوانى با همان بذرها بزرگ شده و با پاكيزگى كامل, انسانى مهذب به بار آيد.
پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) به حضرت على(عليه السلام) فرمود: ((يا على اذا ولد لك غلام إو جاريه فاذن فى إذنه اليمنى و اقم فى اليسرى فانه لايضره الشيطان إبدا;(12) على جان هر وقت صاحب پسر يا دخترى شدى در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه بخوان كه هرگز شيطان به او زيان نخواهد رساند.))
همچنين مسئله ((صداى زن در اذان)) در برخى از مباحث فقهى مورد توجه قرار گرفته و گفته اند: آيا گفتن اذان و اقامه براى زن نيز مستحب است؟ و آيا زن مى تواند با صداى بلند اذان و اقامه بگويد و مردان نامحرم صداى او را بشنوند, يا فقط مى تواند در جمع زنان اذان و اقامه بگويد؟
برخى از فقها گوش دادن به صداى زن نامحرم را حرام دانسته(13) و شرط استحباب اذان و اقامه را مرد بودن دانسته اند,(14) مگر اين كه براى زنان اذان و اقامه بگويد.
برخى نيز گفتن اذان و اقامه را براى زن جايز دانسته اند. البته برخى با اعتقاد به اين كه ((اذان, اقامه, نماز جمعه و جماعت بر زن واجب نيست)) استحباب اذان و اقامه را نفى كرده اند, كه معلوم نيست بتواند علت نفى ((حرمت صداى زن)) باشد. (15)
عمرو بن ابى نصر گويد: به امام صادق(عليه السلام) عرض كردم: آيا موذن مى تواند بدون وضو اذان بگويد؟ فرمود: آرى, ولى اقامه را با وضو بگويد. عرض كردم: نشسته مى تواند اذان بگويد؟ فرمود: آرى, ولى اقامه را ايستاده بگويد.(16)

تصرف خليفه در اذان

اذان داراى هيجده جمله است كه بدون كم و زياد توسط جبرئيل نازل شد كه در عصر رسول خدا(صلى الله عليه و آله و سلم), ابوبكر و آغاز خلافت عمر به همين شكل گفته مى شد, ولى اهل تسنن (شافعى, حنبلى, حنفى و مالكى) اذان را پانزده جمله مى دانند, يعنى جمله ((حى على خير العمل)) جزء اذان نيست. جمله ((لا اله الا الله)) نيز يك بار گفته مى شود.(17)
طبق روايات شيعه عبارت: ((حى على خير العمل)) در عصر رسول خدا(صلى الله عليه و آله و سلم) جزء اذان بود, ولى عمر آن را برداشت و به جاى آن ((الصلوه خير من النوم)) ابداع كرد. شخصى از عمر پرسيد: به چه دليل؟ عمر گفت: ((اذا سمع عوام الناس ان الصلوه خير العمل تهاونوا بالجهاد و تخلفوا عنه;(18) هرگاه عوام مردم بشنوند كه نماز بهترين عمل است, در مورد جهاد سستى مى كنند و در نتيجه از رفتن به ميدان جهاد سرپيچى مى نمايند.))
لذا مسلمانانى كه بعد از عمر آمدند ـ به غير از خاندان پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) و پيروان ايشان ـ از عمر پيروى نموده و ((حى على خير العمل)) را از اذان و اقامه حذف كردند! در صورتى كه اين جمله در طول تاريخ شعار اهل بيت(عليهم السلام) و پيروان آنها بوده و جزء بديهيات مذهب شيعه به شمار مى رفته تا جايى كه شهيد فخ در زمان هادى, خليفه عباسى قيام كرد و دستور داد كه موذن در اذان خود ((حى على خير العمل)) بگويد.
ابن ابى عمير از امام كاظم(عليه السلام) پرسيد: چرا جمله ((حى على خيرالعمل)) در اذان ترك شد؟ امام كاظم(عليه السلام) در پاسخ فرمود: علت ظاهرى آن را مى خواهى يا علت باطنى را؟
عرض كرد: هر دو را.
امام كاظم(عليه السلام) فرمود: ((علت ظاهرى آن اين بود كه مبادا مردم با تكيه به نماز, جهاد را رها كنند اما علت باطنى آن اين بود كه عبارت ((خيرالعمل)) ولايت امامان(عليهم السلام) بر حق است))(19) لذا كسى كه دستور داد تا جمله ((حى على خير العمل)) در اذان حذف شود, (عمر) به اين منظور بود كه مردم به سوى ولايت امام حق توجه نكرده و احساساتشان به نفع ولايت تحريك نشود.

آثار و فوايد اذان

اذان عبادتى است كه داراى ابعاد مختلفى بوده و هر يك از جملات آن داراى آثار و فوايد تربيتى, اجتماعى, سياسى و فرهنگى اى است كه مهم ترين آنها بدين شرح است:
1. وقت نماز را براى بندگان تعيين مى كند.
2. مفاهيم عالى اعتقادى را تعليم مى دهد.
3. مردم را به عبادت تشويق مى كند.
4. سبب بيدارى غافلان است.
5. مردم را به وحدت و يكپارچگى دعوت مى كند.
6. مسلمانان را به وقت شناسى و نظم در كارها دعوت مى كند.
7. دافع شيطان است; چنان كه امام صادق(عليه السلام) فرمود: هرگاه در تنهايى وحشت زده شديد و پنداشتيد كه شياطين از جن مى خواهند سر راه شما را بگيرند, اذان بگوييد.(20)
8. زمينه را براى تربيت معنوى كودكان آماده مى كند.
9. اذان موجب غم زدايى است.
10. اگر اذان از روى ايمان و اخلاص گفته شود, خداوند گناهان گوينده آن را مى بخشد: ((من اذن فى سبيل الله صلوه واحده ايمانا و احتسابا تقربا الى الله. غفر الله له سلف من ذنوبه;(21) كسى كه براى خدا, اذان يك نماز را از روى ايمان و اخلاص بگويد, خداوند گناهان گذشته او را مى بخشد.))
11. روزى را زياد مى كند. سليمان بن عقيل گفت: به حضرت موسى بن جعفر(عليه السلام) عرض كردم: چرا انسان بايد همراه با موذن اذان بگويد؟ فرمود: اين كار موجب افزايش روزى مى شود.(22)
12. گواهى به ولايت و امامت حضرت على(عليه السلام) مى دهد. از آن جا كه بنى اميه و بنى مروان, گستاخى را به جايى رساندند كه (العياذ بالله) لعن و سب حضرت على(عليه السلام) را جزء اذان و اقامه قرار دادند, و با صداى بلند اعلام مى نمودند و منكر اسلام و ايمان حضرت على (عليه السلام) شدند در حالى كه آن حضرت نخستين كسى بود كه اسلام را پذيرفت.
بنابراين شهادت به ولايت حضرت على(عليه السلام) در اذان, انسان را در مسير ((صراط مستقيم)) ثابت قدم نگاه مى دارد.

پى نوشت ها:

1. تفسير نمونه, ج4, ص437.
2. داعى السمإ, عباس محمود عقاد, ص437 و 438.
3. سيره ابن هشام, ج1, ص154.
4. وسايل الشيعه, حر عاملى, ج4, ص612.
5. مجله مكتب اسلام, سال 9, شماره5, ص20.
6. بحارالانوار, ج22, ص245.
7. اهميت اذان و اقامه, ترجمه محمد محمدى اشتهاردى, ص25.
8. كنز العمال, متقى هندى, حديث 20951.
9. ميزان الحكمه, رى شهرى, ج1, ص82.
10. دايره المعارف جامع اسلامى, حسينى دشتى, ج2, ص62.
11. همان, ص65 و 66.
12. تحف العقول, ابن شعبه حرانى, ص14.
13. جواهر الكلام, شيخ حسن نجفى, ج29, ص97.
14. مجله پيام زن, سال 9, شماره 10, دى ماه 1379, ص27 به نقل از شرايع الاسلام محقق حلى.
15. همان, ص25.
16. دايره المعارف جامع اسلامى, ج2, ص66.
17. الفقه على المذاهب الخمسه, محمد جواد مغنيه, ص119.
18. بحارالانوار, ج84, ص156.
19. اهميت اذان و اقامه, ص37.
20. من لايحضره الفقيه, شيخ صدوق, ج1, ص195.
21. بحارالانوار, ج84, ص157.
22. همان, ص177.

مفاتيح ترنم

ره عشق

در معركه جدال مردانه برو
ستوار بنه گام و صميمانه برو
اين ره, ره عشقست بسان مجنون
شوريده سر و عاشق ديوانه برو

اى پير

اى پير كه فرمان بجوانى دادى
بر امت در خواب تكانى دادى
گر خوانمت عيسى دم دوران نه عجب
بر خلق جهان مرده جانى دادى

(مهدى حديثى قمى)

فلسطين

مرغ دل اندر فراقت روز و شب نالان فلسطين
شد عجين با آرمانت فكر و روح و جان فلسطين
طاير روحم هماره ساحت قدست كشد پر
تا شود در مرز و بومت با تو هم پيمان فلسطين
در سرم سوداى عشقت, نام تو ورد زبانم
ياد تو بخشد به قلبم عزم و اطمينان فلسطين
اعتلا و شوكت تو زندگى بخشد به روحم
پهنه گيتى مرا خود بى تو شد زندان فلسطين
اسوه اى در پايدارى, عزم و ايثار و شهامت
كرده اى دشمن ز كارت مات وسرگردان فلسطين
گوى سبقت را ربودى از سلحشوران زميدان
متكى بر خود چو كردى بر عدو طغيان فلسطين
عزت و فخر و شرف را كرده از آن تو ايزد
آمده بيت المقدس چون ترا مهمان فلسطين
امت اسلام اينك, با دو استعمار گيتى
در ستيز و رزم دائم, چون تو با عدوان فلسطين
مژده ات بادا كه اينك با پيام نغز رهبر
روز قدس اندر جهان شد بهر تو عنوان فلسطين

(سيد اسماعيل عمادى صائرى)

روزه چيست؟ و روزه دار كيست؟

الا كه مژده رحمت دهد هلال صيام
هلا كه ماه عبادت رسيد و وقت قيام
رسيد آن مه اعظم كه ليله القدرش
به از هزار مه و خوشتر از هزاران عام
بهار زندگى آغاز شد كه از هر سوى
رسد روايح گلزار معرفت به مشام
در اين مه است كه شد نازل از مقام جلال
كتاب حق كه به حق آمده است خير كلام
در اين مه است كه درهاى هزل بر بندند
گشوده مى شود ابواب فضل اين ايام
به شهر نعمت و غفران ز فيض شهر الله
شدند يكسره دعوت همى خواص و عوام
به يمن دولت ماه مبارك رمضان
به خلق آمده از خالق اين چنين پيغام
(چنان كه بر امم پيش روزه بنوشتيم
نوشته آمده بر امت رسول انام
جزاى روزه منم خود كه روزه بهر من است
زهى شرافت صائم, زهى علو مقام
ولى چه روزه؟ كه (الصوم لى) خدا فرمود
كدام روزه؟ كه (اجزى به) است در فرجام
بلى دو روى بود روزه را كه مى بايد
شود به هر دو توجه كه روزه يابد نام
نخست ظاهر و آن صورتى كه بنمايد
امور چند به افراد روزه دار حرام
كه اجتناب از آنها اگر نشد يابد
براى مفطر كفاره گنه الزام
دوم حقيقت صوم است و روح و باطن آن
كه مدعى به امر است و حاصل احكام
حقيقت است كه جان مى دهد بهر موضوع
حقيقت است كه آغاز را دهد انجام
حقيقت است كه گويد به روزه دار بپوش
زهرچه غير خدا هست ديده اكرام
حقيقت است كه گويد مرو بسوى هوس
كه روزه دار نه اى هستى ار چنين خودكام
بروزه دار حقيقى كجا اجازه دهند
كه خودسرانه بهر سو دود گسسته لجام
حقيقته اگرت ميل روزه دارى هست
موظفى كه كنى مستمند را اطعام
حقيقتى كه كند روزه تو را مقبول
تفقد است زحال ارامل و ايتام
به چشم وگوش و دل و دست و پا بشو صائم
وگرنه اين هوس روزه است و فكرى خام
زروى معنى و واقع چو روزه دار شوى
زبان مطيع و مسخر شود تو را در كام
كجا است روزه؟ گر افطار مى كنى به حرام
سحر زخون كسان كرده اى تهيه طعام
شكم چو گاو نشايد زهر علف پر كرد
همين بود شرف و فرق آدم از انعام
به صائمين حقيقى بگو كه ناچاريد
براى درك فضيلت زدين رعايت تام

كمال روزه در اين ها كه گفته شد باشد
شروط روزه كامل چنين شده اعلام
چنين چو صورت و معناى روزه شد حاصل
همان بود كه دهد جان خسته را آرام
همان بود كه شفاى صدور و ارواح است
همان بود كه همى خواسته زما اسلام
مفاد گفته (صوموا تصحوا) بزدايد
زخلق اين همه آلام و محنت و اسقام
چو شرط روزه تحقق نيافت نتوان زد
بسوى مقصد غايى بپاى چوبين گام
زخواب غفلت اگر اين زمان شوى (بيدار)
سعادت دو جهان را برى بماه صيام

(احمد شريعتى ((بيدار)))

 

ويژگى هاى بى ثباتى حكومت ها از ديدگاه نهج البلاغه
قسمت اول

سيد محمد باقر ركنى

حدود بيست درصد خطبه هاى نهج البلاغه به بررسى جوامع و حكومت ها و دلايل پيشرفت يا عقب ماندگى آنها پرداخته است. از آن جايى كه اين ويژگى ها عوامل نابودى و سقوط يك جامعه را تبيين مى كنند, بديهى است كه عوامل مخالف آن, سبب عزت, سربلندى و كرامت آن به حساب مىآيند.

به هر حال به شرح مختصر اين ويژگى ها از منظر نهج البلاغه مى پردازيم:

الف ـ نداشتن اتحاد و همدلى

شايد مهم ترين و موثرترين مشخصه يك جامعه رو به زوال مسئله عدم يكپارچگى و اتحاد در فكر و عمل در آن جامعه باشد. البته ممكن است وحدت و هماهنگى عده محدودى سبب انجام كارهاى بزرگ و مفيدى هم بشود.
((زمانى كه همه خواسته ها يكى بود, قلب ها يكسان و مددكار يكديگر و اراده ها واحد بود, جامعه نيز لباس كرامت بر تن داشت))(1) اما اگر جامعه اى تمايلى به پوشيدن لباس عزت و كرامت نداشته باشد مى بايست خود را براى شرايط دشوار و تلخ ناهمگونى و تفرقه افكنى ـ كه مقدمه اى براى اضمحلال عمومى است ـ آماده نمايد. از نمونه هاى عينى اين مطلب, وضعيت اسفبار كشور افغانستان است. عدم يكپارچگى و هم فكرى در رفتار اجتماعى, داراى اثرات گسترده و متفاوتى است كه نتيجه اى جز از هم پاشيدگى اجتماعى نخواهد داشت. امام على (عليه السلام) صريحا خطاب به مردم مى فرمايد:
((ايها الناس المجتمعه ابدانهم, المختلفه اهواوهم; اى مردم بدن هايتان در كنار هم اما افكار و خواسته هاى شما پراكنده است.))(2) در جايى ديگر مى فرمايد: ((و انى والله لاظن إن هولإ القوم سيدالون منكم باجتماعهم على باطلهم و تفرقكم عن حقكم; سوگند به خدا مى دانستم كه مردم شام به زودى بر شما غلبه خواهند كرد, زيرا آنها در يارى كردن باطل خود, وحدت دارند و شما در دفاع از حق متفرقيد. ))(3)
با توجه به كلام روشن امام (عليه السلام) مشخص مى گردد كه انسجام و اتحاد ـ حتى در امور خلاف حق ـ ارزش بيشترى نسبت به تشتت آرا در پيروى از حق خواهد داشت.

ب ـ عدم تبعيت از رهبر (امام)

ويژگى ديگرى كه باعث انحطاط جوامع شده ـ كه به نوعى محصول نداشتن اتحاد و همدلى است ـ نافرمانى از دستورات رهبر و پيشواى يك جامعه است; خصوصا اگر رهبر برگزيده خداوند بوده ـ و به لحاظ داشتن عصمت ـ برترى خاصى بر ساير مردمان داشته باشد.
مسلم است كه عدم بهره گيرى مطلوب و ناسپاسى از وجود رهبر فرزانه در هر جامعه بشرى لطمه هاى جبران ناپذيرى نصيب آن خواهد كرد. امام على(عليه السلام) در اين مورد مى فرمايد: ((آگاه باشيد: پس از من مردى با گلوى گشاده و شكمى بزرگ بر شما مسلط خواهد شد كه هرچه بيابد مى خورد… او را بكشيد! ولى هرگز نمى توانيد او را بكشيد.))(4)
دو مطلب از كلام امام(عليه السلام) استفاده مى شود: اول اين كه قدرنشناسى از حاكم مصلح جامعه سبب تسلط و حكم رانى فاسقان و بدكاران مى شود. ديگر اين كه جامعه به سستى و بى كفايتى سوق پيدا مى كند.
معلوم است كه وقتى جامعه اى لياقت داشتن نعمت بزرگى, چون امامت حضرت على(عليه السلام) را نداشته باشند, گرفتار شخصى چون معاويه مى شوند. البته اين موضوع, قانون الهى است ((ان الله لايغير ما بقوم حتى يغيروا ما بانفسهم;(5) به درستى كه خداوند سرنوشت هيچ قومى را تغيير نمى دهد مگر اين كه آن قوم خود تغيير دهند.))
امام على(عليه السلام) از نافرمانى و سرپيچى مردم روزگار خود بارها لب به شكوه ـ و حتى نفرين گشوده است كه آثار برخى نفرين هاى او در همان زمان و برخى ديگر ـ اگر با تدبر و تحقيق در احوال مردمان كوفه و بصره امروزى مطالعه شود ـ در آينده آشكار مى باشد. امام(عليه السلام) در خصوص علل نكوهش و شكست كوفيان مى فرمايد: ((و لقد اصبحت الامم تخاف ظلم رعاتها و اصبحت اخاف رعيتى; هر آينه ملت هاى جهان صبح مى كنند در حالى كه از ستم زمامدارانشان در ترس و وحشت اند, من صبح مى كنم در حالى كه از ستم گرى پيروان خود وحشت دارم.))(6) در جاى ديگرى مى فرمايد: ((اصبحت والله لا إصدق قولكم و لا اطمع فى نصركم و لا اوعدوا العدو بكم; به خدا سوگند صبح كردم در حالى كه گفتار شما را باور ندارم و به يارى شما اميدوار نيستم و دشمنان را به وسيله شما تهديد نمى كنم.))(7)
به راحتى قابل تصور است كه با چنين شكنندگى و گسستگى ارتباط مردم با رهبر, سرنوشت چنين حكومت هايى به كجا مى انجامد.
با سيرى در تاريخ مربوطه فهميده مى شود كه اگر ارتباط منطقى و سالمى بين تمامى عناصر تشكيل دهنده يك حكومت يا جامعه برقرار نبوده و جامعه فاقد انسجام و هماهنگى لازم باشد, آن جامعه مسير انحطاط و زوال را طى مى كند; اگرچه شخصيتى مانند اميرالمومنين(عليه السلام) هم حاكم آن باشد.
در جاى ديگرى به از بين رفتن وحدت اجتماعى مردم اشاره كرده و مى فرمايد: ((بعد الموالاه احزابا, ما تتعلقون من الاسلام الا باسمه, و لاتعرفون من الايمان الا رسمه; پس از وحدت و برادرى به احزاب گوناگون تبديل گشته ايد, از اسلام, نام آن و از ايمان جز نشانى نمى شناسيد.))(8)
با اندكى تدبر مصداق عملى كلام امام(عليه السلام) را در همين جامعه فعلى خودمان شاهد بوده و هستيم. وقوع انقلاب اسلامى ايران با رهبرى امام خمينى(ره) نشانه ارتباط صميمى و تبعيت عمومى مردم از رهبر است كه نتيجه اى جز پيروزى و عزت جامعه ندارد. امام خمينى(ره)هم وحدت كلمه را رمز پيروزى انقلاب اسلامى ايران مى دانست. مقايسه آن شور و حال و يكپارچگى مردم, با وضعيت كنونى جامعه ـ كه در حال سازندگى اصلاحات مى باشد ـ براى افراد بصير و خردمند نكات عبرت آموزى دارد.

ج ـ عدم عبرت آموزى از گذشتگان

عامل مهم ديگرى كه در ذلت و عزت جوامع موثر است عدم پندگيرى از وضعيت و دگرگونى هاى زندگى گذشتگان مى باشد.
حضرت على(عليه السلام) در خطبه شانزدهم مى فرمايد: ((ان من صرحت له العبر, عما بين يديه من المثلات حجرته التقوى عن تقحم الشبهات; كسى كه عبرت ها براى او آشكار شود و از عذاب آن پند گيرد, تقوا و خويشتن دارى او را از سقوط در شبهات نگه مى دارد.))(9)
امام(عليه السلام) در خطبه هاى 85, 86 و 103 هم به اين مطلب اشاره نموده است; از جمله اين كه مى فرمايد:
((ما اكثر العبر و اقل الاعتبار; عبرت ها چقدر فراوانند و عبرت پذيران چه اندك))(10)
در جاى ديگر ـ پس از يادآورى عبرت گرفتن از درس هاى روزگار ـ خطاب به مردم مى فرمايد: ((اى مردم! خداوند به شما ظلم نخواهد كرد, اما هرگز شما را از آزمايش ايمن نساخت)).(11)
در ادامه و تكميل آن مى فرمايد: ((خدا هرگز جباران دنيا را درهم نشكسته مگر پس از آن كه مهلت هاى لازم و نعمت هاى فراوان بخشيد, و هرگز استخوان شكسته ملتى را بازسازى نفرمود, مگر پس از آزمايش ها و تحمل مشكلات. اى مردم! در سختى هايى كه با آن روبه رو هستيد, و مشكلاتى كه پشت سر گذاشته ايد درس هاى عبرت فراوان وجود دارد, نه هر كه صاحب قلبى است خردمند است و نه هر دارنده گوشى شنواست, و نه هر دارنده چشمى بيناست.))(12)
در جايى ديگر مى فرمايد: ((و لا نتخوف قارعه حتى تحل بنا; و نه از هيچ حادثه مهمى تا به ما فرود نيايد, مى ترسيم.))(13)

د ـ ترس از جنگ با دشمن

مسلما جماعتى كه توان مقابله و رويارويى با دشمن خود نداشته باشد راهى جز تسليم شدن در برابر خواسته هاى آنها ندارد. امام على(عليه السلام) مى فرمايد: ((كسى كه جهاد را ناخوشايند دانسته و ترك كند خدا لباس ذلت و خوارى بر او مى پوشاند. دچار بلا و مصيبت شده و ذليل مى گردد, دل او در پرده گمراهى مانده و حق از او روى مى گرداند, به جهت ترك جهاد به خوارى محكوم و از عدالت محروم است. ))(14) در جاى ديگر مى فرمايد: ((به خدا سوگند! شما در خانه ها فراوان و زير پرچم هاى ميدان نبرد اندكيد… خدا بر پيشانى شما داغ بگذارد.))(15) در خطبه ديگرى مى فرمايد: ((آيا غيرتى نيست كه شما را براى جنگ با دشمن بسيج كند؟(16) به خدا سوگند هر ملتى كه درون خانه خود مورد هجوم قرار گيرد, ذليل خواهد شد.(17) آيا به جاى عزت و سربلندى, بدبختى و ذلت را انتخاب كرده ايد؟ شما را به جهاد با دشمنانتان دعوت مى كنم. چشمانتان از ترس در كاسه مى گردد, گويا ترس از مرگ, عقل شما را ربوده و چون انسان هاى مست از خود بيگانه شده, حيران و سرگردانيد… به خدا سوگند شما وسيله اى براى افروختن آتش جنگ هستيد. شما را فريب مى دهند اما فريب دادن نمى دانيد, سرزمين شما را پياپى مى گيرند و شما پروا نداريد, چشم دشمن براى حمله شما خواب ندارد ولى شما در خواب غفلت به سر مى بريد, به خدا سوگند! شكست براى كسانى است كه دست از يارى يكديگر مى كشند.))(18)

هـ ـ اعراض از سنت نبوى (صلى الله عليه و آله و سلم)

پس از رحلت جانكاه پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) و فتنه سقيفه بنى ساعده ـ كه بر خلاف دستورات صريح قرآن و نبى اكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) به وقوع پيوست ـ و دشمن تلاش بسيار زيادى جهت به فراموشى سپردن سنت نبوى انجام داد كه تا حد زيادى نيز موفق بوده است .
امام على(عليه السلام) سير حركت جامعه اسلامى را چنين ترسيم مى نمايد: ((ساع سريع نجا و طالب بطىء رجا و مقصر فى النار هوى, اليمين والشمال مضله والطريق الوسطى هى الجاده عليها باقى الكتاب و آثار النبوه و منها منفذ السنه و اليها مصير العاقبه; برخى از مردم به سرعت به سوى حق پيش مى روند كه اهل نجات اند و بعضى به كندى مى روند و اميدوارند, و برخى كوتاهى مى كنند و در آتش گرفتاراند. چپ و راست, گمراهى و راه ميانه جاده مستقيم الهى است كه قرآن و آثار نبوت آن را سفارش مى كند و گذرگاه ما سنت پيامبر است و سرانجام بازگشت همه بدان سراست. ))(19)
همچنين مى فرمايد: ((به جانم سوگند! سرگردانى شما پس از من بيشتر خواهد شد. چرا كه به حق پشت كرديد و از نزديكان پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) بريده و به بيگانه ها نزديك شديد, آگاه باشيد اگر از امام خود پيروى مى كرديد, شما را به راهى هدايت مى كرد كه رسول خدا(صلى الله عليه و آله و سلم) رفته بود و از اندوه بى راهه رفتن در امان بوديد و بار سنگين مشكلات را از دوش خود برمى داشتيد. ))(20)

و ـ رجعت به گذشته (جاهليت)

على(عليه السلام) فرموده: ((تا آن كه خدا پيامبرش را نزد خود برد, (افسوس) كه گروهى به گذشته جاهلى خود برگشتند و با پيمودن راه هاى گوناگون به گمراهى رسيدند و به دوستان منحرف خود پيوستند و از دوستى با مومنان بريدند كه به آن امر شده بودند و بنيان اسلامى را تغيير داده, در جاى ديگر بنا نهادند… سرانجام در سرگردانى فرو رفته و در غفلت و سستى به روش و آيين فرعونيان درآمدند, يا از همه بريده و دل به دنيا بسته يا پيوند خود را با دين گسستند.))(21)
اصولا برگشت اگر به آداب, سنن و فرهنگ انسانى صورت پذيرد مايه ترقى و پيشرفت جوامع است, اما اگر ـ مانند مردم زمان اميرالمومنين ـ بازگشت به عصر جاهليت باشد, حاصلى جز احياى آن آداب و رسوم غلط نخواهد داشت.

ز ـ در افتادن با حق

امام(عليه السلام) موضوع دورى از حقيقت و درگير شدن با حق را نيز يكى از عوامل مهم تضعيف و اضمحلال جامعه مى دانند, لذا مى فرمايد: ((من ابدى صفحته للحق هلك; هر كس با حق درافتاد هلاك مى گردد.))(22) در جاى ديگر مى فرمايد: ((اى مردم اگر دست از يارى حق برنمى داشتيد و در خوار ساختن باطل سستى نمى كرديد, هيچ گاه آنان كه به پاى شما نمى رسند در نابودى شما طمع نمى كردند و هيچ قدرت مندى بر شما پيروز نمى گشت, اما چونان امت بنى اسرائيل در حيرت و سرگردانى فرو رفتيد.))(23)
اگر مراد از حقيقت, دين اسلام باشد خداى متعال صريحا در قرآن فرموده: ((ان تنصروا الله ينصركم و يثبت اقدامكم; اگر خدا را يارى كنيد, خداوند هم شما را يارى مى كند و قدم هايتان را استوار مى گرداند.))(24) يعنى اگر گروهى از دين خدا دفاع كرده و در راه الهى قدم گذاردند, خداوند متعال نيز آنها را يارى مى نمايد.

ح ـ شبهه افكنى و بدعت گذارى

از پيامدهاى ناگوار اعراض از سنت نبوى(صلى الله عليه و آله و سلم) كه پس از رحلت پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) به طور جدى شيوع پيدا كرد, تلاش سرسختانه دشمن در شبهه افكنى و بدعت گذارى مسايل اعتقادى مردم بود كه شايد ايجاد شكاف بين مسلمانان و تقسيم آنها (به شيعه و سنى) از تلخ ترين حوادث بوده است. البته ايجاد بذر شك و ترديد و تحريف اصول اعتقادى مردم تبعات گسترده تر ديگرى نيز دارد.
امام على(عليه السلام) صريحا علل پيدايش فتنه ها را برمى شمرد: ((همواره آغاز پديد آمدن فتنه ها, هواپرستى و بدعت گذارى در احكام آسمانى است, نوآورىهايى كه قرآن با آن مخالف است و گروهى بر گروه ديگر سلطه و ولايت يابند كه بر خلاف دين خداست. پس اگر باطل با حق مخلوط نمى شد بر طرفداران حق پوشيده نمى ماند و اگر حق از باطل جدا و خالص مى گشت زبان دشمنان قطع مى گرديد, اما قسمتى از باطل را مى گيرند و به هم مىآميزند, آن جاست كه شيطان بر دوستان خود چيره مى گردد و تنها آنان كه مشمول لطف و رحمت پروردگارند نجات خواهند يافت.))(25)
در جاى ديگر مى فرمايد: ((فيا عجبا! و مالى لا اعجب; در شگفتم; چرا در شگفت نباشم؟! از خطاى گروه هاى پراكنده با دلايل مختلف كه هر يك در مذهب خود دارند! نه گام بر جاى گام پيامبر مى نهند و نه از رفتار جانشين پيغمبر پيروى مى كنند نه به غيب ايمان مىآورند و نه خود را از عيب بركنار مى دارند, به شبهات عمل مى كنند و در گرداب شهوات غوطه ورند, نيكى در نظرشان همان است كه مى پندارند و زشتى همان است كه آنها منكرند.))(26)
همان گونه كه در كلام امام(عليه السلام) اشاره شد, اثرات مخرب و شوم شبهه افكنى و رواج بدعت, تبعات گوناگونى از قبيل مخلوط شدن حق و باطل (جابه جايى حق و باطل), معرفى نيكوكار به جاى بدكار, شكسته شدن پيمان هاى الهى, انحراف و بر عكس شدن مبانى و اصول دينى و اعتقادى, خدشه دار شدن سيره و سنت واقعى پيامبراكرم(صلى الله عليه و آله و سلم), پيدايش دسته ها و گروه هاى مختلف دارد.

ط ـ كنار گذاشتن قرآن (مهجورى قرآن)

حضرت على(عليه السلام) به طور واضح وضعيت جامعه زمان خود را در صورت جدايى از حق و حقيقت در خطبه 147 بيان مى فرمايد: ((همانا پس از من روزگارى بر شما فرا خواهد رسيد كه چيزى پنهان تر از حق و آشكارتر از باطل و فراوان تر از دروغ به خدا و پيامبرش نباشد. نزد مردم آن زمان كالايى زيان مندتر از قرآن نيست. البته اگر آن را درست بخوانند و تفسير كنند. متاعى پرسودتر از قرآن يافت نمى شود آن گاه كه آن را تحريف كنند و معانى دلخواه خود را رواج دهند. در شهرها چيزى ناشناخته تر از معروف و شناخته تر از منكر نيست. حاملان قرآن, قرآن را واگذاشته و حافظان قرآن آن را فراموش مى كنند. پس در آن روز قرآن و پيروانش از ميان مردم رانده و مهجور مى گردند و هر دو غريبانه در يك راه ناشناخته سرگردانند و پناه گاهى ميان مردم وجود ندارند. پس قرآن و پيروانش در ميان مردمند اما گويا حضور ندارند; با مردمند ولى از آنها بريده اند, زيرا گمراهى و هدايت هرگز هماهنگ نشوند; اگرچه (27) كنار يكديگر قرار گيرند. مردم در آن روز در جدايى و تفرقه همداستان و در اتحاد و يگانگى پراكنده اند, گويى آنان پيشواى قرآن بوده و قرآن پيشواى آنان نيست. از قرآن جز نامى نزدشان باقى نماند و آنان جز خطى از قرآن نشناسند. ))(28)
در روايات آمده است: قرآنى كه در خانه اى مهجور و متروك مانده و توجهى ه آن نمى شود فرداى قيامت از صاحب آن خانه شكايت مى كند. وقتى در جامعه مسلمين استفاده از قرآن به مراسم عزادارى اموات و گذاشتن سر سفره عقد و عروسى بسنده شود و به محض شنيدن صداى قرآن ياد تشييع جنازه و گورستان در ذهن ها تداعى شود و در واقع از تدبر و تعقل و عمل به آن كاهلى شود, سرنوشت درخشانى پيش روى جامعه اسلامى نمى باشد.
حضرت در بيان ويژگى قرآن و اصحاب آن مى فرمايد: ((كتاب خدا قرآن… خانه اى است كه ستون هاى آن هرگز فرو نمى ريزد و صاحب عزتى است كه يارانش هرگز شكست ندارند. ))(29)
با توجه به توضيحات امام(عليه السلام) راجع به استفاده ابزارى و منفعت طلبانه از قرآن, در جامعه خودمان نيز چند سالى است به لحاظ تغييرات سياسى و اجتماعى رخ داده و شاهد پديده هرمنوتيك (تفسير به رإى قرآن) و ساير مبانى اصيل دينى بوده ايم كه بحمدالله تا حدودى از شدت آن كاسته شده است. رواج اين گونه اظهار نظرهاى غيرعملى و غيركارشناسانه و نشر برخى شبهات اعتقادى و فكرى مى تواند يادآور وضعيت آزاردهنده جامعه زمان اميرالمومنين باشد.

ى ـ تغيير ارزش ها و هنجارهاى جامعه:

طبيعى است در جامعه اى كه از فرامين الهى, دستورات قرآن و سنت نبوى (صلى الله عليه و آله و سلم) فاصله گرفته و به سمت دنياپرستى سوق پيدا كند, به تدريج هنجارها و ارزش هاى آن جامعه نيز تغيير مى يابد. امام(عليه السلام) در اين باره مى فرمايد: ((اى مردم در روزگارى كينه توز و پر از ناسپاسى و كفران نعمت ها, صبح كرده ايم كه نيكوكار به جاى بدكار به شمار مىآيد و ستم گر بر تجاوز و سركشى خود مى افزايد… و در اين روزگاران مردم چهار گروهند: گروه اول كه اگر دست به فساد نمى زنند براى اين است كه روحشان ناتوان و شمشيرشان كند و امكانات مالى در اختيار ندارند.
گروه دومى آنان كه شمشير كشيده و شر و فسادشان را آشكار كرده اند, لشكرهاى پياده و سواره خود را گردآورده و خود آماده كشتار ديگرانند. دين را براى به دست آوردن مال دنيا تباه كردند كه يا فرمانده گروهى شوند, يا به منبرى فرا رفته خطبه بخوانند, چه بد تجارتى!!…
گروه سوم با اعمال آخرت, دنيا مى طلبند و با اعمال دنيا در پى كسب مقام هاى معنوى آخرت نيستند, خود را كوچك و متواضع جلوه مى دهند, گام ها را رياكارانه كوتاه برمى دارند, دامن خود را جمع كرده و خود را همانند مومنان واقعى مىآرايند, پوشش الهى را وسيله نفاق و دورويى و دنياطلبى خود قرار مى دهند.
و گروه چهارم نيز با پستى و ذلت و فقدان امكانات از به دست آوردن قدرت محروم مانده اند كه خود را به زيور قناعت آراسته و لباس زاهدان پوشيده اند. اينان هرگز, در هيچ زمانى از شب و روز از زاهدان راستين نبوده اند. در ميان اين گروه اندكى باقى مانده اند كه ياد قيامت, چشم هايشان را بر همه چيز فرو بسته و ترس رستاخيز, اشك هايشان را جارى ساخته است, برخى از آنها از جامعه رانده شده و تنها زندگى مى كنند و برخى ديگر را ترسان و سركوب شده يا لب فروبسته و سكوت اختيار كرده اند, بعضى مخلصانه همچنان مردم را به سوى خدا دعوت مى كنند و بعضى ديگر گريان و دردناكند كه تقيه و خويشتن دارى, آنان را از چشم مردم انداخته است. ))(30)
((همانا بسيارى از مردم دگرگون شدند و از سعادت و رستگارى بى بهره ماندند و به دنياپرستى روى آورده و از روى هواى نفس سخن گفتند.))(31)
در خطبه ديگر مى فرمايد: ((.. باطل بر جاى خود استوار شد و جهل و نادانى بر مركب ها سوار و طاغوت زمان عظمت يافته و دعوت كنندگان به حق اندك و بى مشترى خواهند شد. روزگار چونان درنده خطرناكى حمله ور شده و باطل پس از مدت ها سكوت, نعره مى كشد و مردم در شكستن قوانين خدا دست در دست هم مى گذارند و در جدا شدن از دين متحد مى گردند, در دروغ پردازى با هم دوست و در راست گويى دشمن يكديگرند… پست فطرتان همه جا را پر مى كنند و نيكان و بزرگواران كمياب مى شوند مردم آن روزگار چون گرگان, و پادشاهان چون درندگان, تهيدستان طعمه آنان و مستمندان چونان مردگان خواهند بود. راستى از ميانشان رخت برمى بندد و دروغ فراوان مى شود, با زبان تظاهر به دوستى دارند, اما در دل دشمن هستند, به گناه افتخار مى كنند و از پاكدامنى به شگفت مىآيند و اسلام را چون پوستينى واژگونه مى پوشند.))(32)
((مردم! گويا به خيانت و كينه ورزى اتفاق داريد و در رفتار رياكارانه به گياهان روئيده از سرگين مى مانيد, در دوستى با آرزوها به وحدت رسيديد و در جمع آورى ثروت به دشمنى پرداختيد, شيطان شما را در سرگردانى افكنده و غرور شما را به هلاكت مى كشاند, براى خود و شما از خدا يارى مى طلبم.))(33)
((بدانيد كه همانا شما در روزگارى هستيد كه گوينده حق اندك, و زبان از راست گويى عاجز و حق طلبان بى ارزشند, مردم گرفتار گناه و به سازش كارى همداستانند. جوانشان بداخلاق و پيرانشان گنه كار و عالمشان دور و نزديكانشان سود جويند, نه خردسالانشان بزرگان را حرمت مى نهند و نه توانگرانشان دست مستمندان را مى گيرند. ))(34)
بد نيست در اين جا يادى از هنجارها و ارزش هاى والاى جامعه خودمان در اوايل پيروزى انقلاب و دوران دفاع مقدس و مقايسه اى با وضعيت فعلى جامعه مان, بكنيم. به عنوان مثال, اگر زمان جنگ براى مبارزه با دشمن واقعى و حضور در جبهه ها برخى جوان هاى ما شناسنامه هاى خود را دست كارى مى كردند تا سنشان را بزرگ تر نشان دهند, پس از گذشت ده سال از همان جنگ برخى از جوان ها و خانواده هايشان حاضر مى شوند به هر قيمتى دوران سربازى فرزندانشان را در زمان صلح خريدارى كنند تا مبادا اندكى سختى زندگى (البته اگر سختى اى در بين باشد) به جوانانشان آسيب برساند. مسلما در جامعه اى كه راستى جاى خود را به دروغ, صداقت و اخلاص جاى خود را به تظاهر و رياكارى, دعوت به خير جاى خود را به گسترش فساد و تباهى و دورى از حق (نيكى ها و فضيلت ها) جاى خود را به بدىها و رذيلت ها بسپارد, آيا جز آينده اى مبهم و تاريك مى توان انتظار ديگرى داشت؟!

پى نوشت ها:

1. دشتى, محمد, محمدى سيد كاظم, ترجمه نهج البلاغه, ص116, انتشارات مشهور (قم) چاپ اول, 1380 خطبه192.
2. همان مإخذ, خطبه 29.
3. همان, خطبه 25.
4. همان, خطبه 57.
5. رعد, 11.
6. دشتى, ترجمه نهج البلاغه, ص47, خطبه97.
7. همان مإخذ, خطبه 29.
8. همان, خطبه192.
9. همان, خطبه16.
10. همان, حكمت 297.
11. همان, خطبه103.
12. همان, خطبه88.
13. همان, خطبه32.
14. همان, خطبه27.
15. همان, خطبه69.
16. همان, خطبه31.
17. همان, خطبه27.
18. همان, خطبه34.
19. همان, خطبه16.
20. همان, خطبه16.
21. همان, خطبه151.
22. همان, خطبه16.
23. همان, خطبه166.
24. محمد(ص), آيه7.
25. دشتى, خطبه50.
26. همان مإخذ, خطبه 88.
27. همان, خطبه 147.
28. همان, خطبه 133.
29. همان, خطبه 32.
30. همان, نامه 78.
31. همان, خطبه 108.
32. همان, خطبه 133.
33. همان, خطبه 233.
34. همان, خطبه 50.

 

 

حقيقت هميشه زنده(آخرين قسمت)
در عرصه پژوهش و نگارش

غلامرضا گلى زواره

امام خمينى با آن فراست ويژه, ذهن كنجكاو و پويايى كه به صفاى نفس آراسته بود و نيز به مقتضاى توانايى هاى علمى و معرفتى, اين توفيق را يافت كه معارف خويش را در سه عرصه: تدريس, بيانات ارزنده و آموزنده و قلم و نگارش به مشتاقان عرضه بدارد. البته آن روح قدسى نخست خود را مهذب ساخت و سپس به مسائل علمى پرداخت و با شناخت كامل و معرفت ژرف به معارف ناب قرآنى و روايى, عامل اجراى دستورات الهى گرديد و آموخته هاى خود را عملى ساخت. بين نوشته ها, گفتار و كردار امام, هماهنگى كامل وجود دارد. او همراه با حركتى علمى, حقايق ربانى و مكارم معنوى را در حد فهم مردم مطرح ساخت و در تحرير نكته هاى علمى به تمام ابعاد مسئله مورد نظر توجه داشت و مى كوشيد نكات مبهم و تاريك را كاملا بنماياند. آثار آن حكيم وارسته و رهبر به حق پيوسته, به شرح ذيل مى باشد:

الف) تفسير و حديث: 1. تفسير سوره حمد; 2. چهل حديث (اربعين حديث) 3. شرح حديث جنود عقل و جهل; 4. التعليقه على الفوائد الرضويه; 5. شرح دعاى سحر.

ب) مباحث اصولى: 6. انوار الهدايه فى التعليقه على الكفايه; 7. رساله فى قاعده لاضرر; 8. رساله الاجتهاد والتقليد; 9. رساله الاستصحاب; 10. رساله فى التعادل والتراجيح; 11. رساله فى التقيه; 12. رساله فى الطلب والاراده; 13. منهاج الوصول الى علم الاصول ; 14. تقريرات اصوليه; 15. رساله در موضوع علم اصول.

ج) قواعد و متون فقهى: 16. كتاب الطهاره; 17. المكاسب المحرمه; 18. كتاب البيع; 19. تحريرالوسيله; 20. توضيح المسائل (رساله عمليه); 21. حواشى توضيح المسايل آيه الله بروجردى; 22. حاشيه بر عروه الوثقى; 23. تعليقه على وسيله النجاه سيد ابوالحسن اصفهانى; 24. مناسك حج; 25. رساله فى حجيه خبر اصحاب الاصول والكتب; 26. رساله فى بعض فروع العلم الاجمالى; 27. تقريرات درس آيه الله حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى; 28. نجاه العباد در دو مجلد; 29. حاشيه رساله ارث مرحوم حاج ملا هاشم خراسانى; 30. رساله فى تعيين الفجر فى الليالى المقمره; 31. كتاب الخلل فى الصلوه; 32. رساله فى قاعده من ملك.

د) حكمت نظرى و عملى و عرفان: 33. حاشيه بر اسفار ملاصدرا; 34. مصباح الهدايه الى الخلافه والولايه; 35. تعليقه على شرح فصوص الحكم; 36. تعليقات على مصباح الانس; 37. سرالصلوه يا معراج السالكين و صلوه العارفين; 38. آداب الصلوه; 39. مبارزه با نفس يا جهاد اكبر;

هـ) كلام و عقايد: 40. كشف الاسرار; 41 ـ حكومت اسلامى (ولايت فقيه).

و) آثار ذوقى و ادبى و منظوم: 42. سبوى عشق; 43. باده عشق; 44. محرم راز; 45. نقطه عطف; 46. ديوان اشعار شامل قصايد, غزليات, رباعيات و… .
47. صحيفه نور: حاوى مجموعه سخنرانى ها, اعلاميه ها و بيانيه هاى امام (از سال 1342 هـ.ش تا 1368 هـ.ش) با مقدمه حضرت آيه الله خامنه اى كه اخيرا با عنوان صحيفه امام و با اضافات و اصلاحات از سوى موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى (قدس سره) منتشر شده است;

به سوى سراى جاويد

امام خمينى در چهاردهم خرداد 1368 خود را مهياى ملاقات با پروردگار متعال مى نمود. همان كسى كه تمامى لحظه هاى عمرش را براى جلب رضاى خداوند صرف كرده و قامتش جز در برابر او در مقابل هيچ قدرتى خم نگرديده و چشمانش جز براى او نگريسته بود. سروده هاى عارفانه اش, همه از درد فراق و بيان عطش لحظه وصال محبوب حكايت دارد و اين تاريخ لحظه بسيار شكوهمند و سرور آفرين براى او, اما حزن انگيز و جان كاه براى حاميان و عاشقانش بود. او در وصيت نامه اش نوشت:
((با دلى آرام و قلبى مطمئن و روحى شاد و ضميرى اميدوار به فضل خدا از خدمت خواهران و برادران مرخص و به سوى جاىگاه ابدى سفر مى كنم و به دعاى خير شما احتياج مبرم دارم و از خداى رحمان و رحيم مى خواهم كه عذرم را در كوتاهى خدمت و قصور و تقصير بپذيرد.))
در ديوان امام خمينى غزلى به نام ((انتظار)) هست كه دو بيت آخر آن چنين است:
مردم از زندگى بى تو كه با من هستى
طرفه سرى است كه بايد بر استاد كشم
سال ها مى گذرد حادثه ها مىآيد
انتظار فرج از نيمه خرداد كشم
و مطلع اين غزل چنين است:
از غم دوست در اين ميكده فرياد كشم
دادرسى نيست كه در هجر رخش داد كشم(1)
سرانجام آن لحظه فرا رسيد, زيرا پزشكان خيلى كوشيدند سلامتى را به آقا بازگردانند, ولى گويا آن انسان وارسته براى پيوستن به حق و ميهمان عرشيان گشتن و موانست با قدسيان, عزم خود را جزم كرده بود و براى وصال به محبوب راستين, لحظه شمارى مى كرد. هر لحظه كه مى گذشت, به رغم آن حالات ضعف و بيمارى, رنجورى و درد جان كاه ناشى از جراحى پزشكان, سيماى امام نورانى تر مى شد. ساعت ده و بيست دقيقه روز شنبه سيزدهم خرداد بود كه نوار قلب رهبر انقلاب صاف شد. از چند روز قبل, مردم در جريان خبر بيمارى ايشان قرار گرفته بودند. وضع روحى, نگرانى و آشفتگى مردم از اين بابت و نيز مراسم دعا و نيايشى كه در هر كوى و برزن, خانه, مسجد, حسينيه و ديگر اماكن مذهبى و عمومى برگذار شده بود, قابل وصف نيست; كم تر كسى را مى توان ديد كه بخواهد, ابر اندوه و حزن خود را از چهره مخفى كند و همه چشم ها اشك بار و دل ها متوجه جماران بود.
وقتى خبر رحلت امام انتشار يافت, گويى زلزله اى عظيم رخ داده است, امت ايران و مسلمانان جهان يكپارچه گريستند و بر سر و سينه زدند, قلم و بيان قادر نيست ابعاد حادثه و امواج هيجان غير قابل كنترل مردم را در چنين اوقاتى توصيف كند. روز چهاردهم خرداد1368 مجلس خبرگان رهبرى تشكيل گرديد و پس از قرائت وصيت نامه امام خمينى توسط حضرت آيه الله خامنه اى بحث و تبادل نظر براى تعيين جانشين امام خمينى و رهبرى اسلامى آغاز شد و سرانجام به اتفاق آرا حضرت آيه الله خامنه اى ـ زيد عزه ـ براى اين رسالت حياتى و اساسى برگزيده شد.
روز و شب پانزدهم خرداد (1368) ميليون ها نفر از اهالى تهران و عزادارانى كه از ديگر نقاط ايران آمده بودند در مصلاى بزرگ تهران اجتماع كردند, تا براى آخرين بار با پيكر مطهر مردى كه با قيامش قامت خميده ارزش ها و كرامت ها را در عصر اختناق و استبداد استوار كرده و نهضت خود را با خداخواهى و بازگشت به فطرت انسانى آغاز كرده بود, وداع كنند. مردم سوگوار, شب را در كنار پيكر امام به صبح رسانيدند. در نخستين ساعات بامداد شانزده خرداد, ميليون ها نفر به امامت مرحوم آيه الله العظمى گلپايگانى (ره) با چشمانى اشك بار بر پيكر رهبر خود نماز گزاردند. مراسم تشييع از مصلى تا مرقد امام ـ در جنب بهشت زهرا ـ آغاز شد. ساعت ها گذشت, اما به دليل شدت احساسات و هيجان مردم, دفن بدن مطهر امام امكان نداشت. سرانجام ناگزير پيكر آقا با بال گرد به محل دفن انتقال يافت, اما به محض آن كه اين پرنده آهنين بر زمين نشست, موانع بلندى كه براى جلوگيرى از ازدحام عزاداران در محل تدفين پيش بينى شده بود, درهم ريخت و شعله سوزناك فراق چنان بر دل ها زبانه كشيد و احساس جدايى چنان حاضران را بى تاب كرد كه با همه تلاش مجريان, مراسم خاك سپارى انجام نشد. در اين ميان متصديان با مشقت زياد تابوت حامل پيكر پاك امام را از دست هاى سوگواران گرفتند و با بال گرد به جماران بردند و در بعد از ظهر همان روز, مراسم تدفين با همان احساسات و به سختى و صعوبت برگزار گرديد. به همت شيفتگان امام با سرعتى غير قابل تصور, بارگاهى باشكوه به نشانه قدرشناسى جامعه اسلامى از رهبر عالى قدر خويش و به علامت ماندگار شدن ياد و خاطره اش برپا گرديد و مزار شريفش همه روزه و به خصوص در مناسبت هاى مذهبى ميعادگاه زائران ايرانى و مسلمانان ساير كشورها است.
رحلت حضرت امام خمينى, دنياى اسلام را تكان داد و اركان اجتماعى جهان را به لرزه درآورد. اين رويداد آزار دهنده, و تلخ و جان كاه بازتاب گسترده اى در ميان افكار عمومى داشت. بزرگان جهان اسلام زبان به تمجيدش گشودند. محرومان جهان در فراقش خون گريستند و دشمنان به عظمت شخصيت معنوى, تاريخ ساز و تحول آفرين وى اعتراف كردند. ((هنرى كيسينجر)) مشاور رئيس جمهورى امريكا در دهه شصت هفتاد و وزير امور خارجه اسبق اين كشور گفت: آيه الله خمينى غرب را با بحران جدى برنامه ريزى مواجه كرد. تصميم هاى او آن چنان رعدآسا بود كه مجال هر نوع تفكر و برنامه ريزى را از سياست مداران و نظريه پردازان سياسى مى گرفت; هيچ كس نمى توانست تصميم هاى او را از پيش حدس بزند. او با معيارهاى ديگرى; غير از معيارهاى سياسى شناخته شده در دنيا سخن مى گفت و عمل مى كرد, گويى از جاى ديگرى الهام مى گرفت. دشمنى آيه الله خمينى با غرب, برگرفته از تعاليم الهى او بود. وى روا نمى دانست كه مسلمانان زير بار منت و ظلم ديگرى باشند. او در دشمنى خويش هم خلوص نيت داشت.(2) سياست مداران در مقابل ابهت او كرنش نمودند. روزنامه هاى كشورهاى گوناگون, فضايل و مكارم اخلاقى او را ستودند. مسلمانان جهان در سوگ او به ماتم نشستند و مجالس عزادارى امام, تا چهلمين روز در سراسر سرزمين هاى اسلامى برقرار بود. بدين گونه هجوم داغ و درد فراق امام به بيست و نهمين سالگرد حماسه جاويد و پرشكوه 15 خرداد 1342 پيوست و يوم الله ديگرى فرا رسيد. تقدير چنين خواسته بود كه اين دو نام در كنار هم بمانند, به يك ديگر حرمت دهند و ملكوت را به احترام برانگيزند. آرى; رحلت امام هم چون حياتش منشإ بيدارى و نهضتى دوباره شد و راه و يادش جاودانه گرديد; زيرا حقيقتى بود كه فنا و زوال نداشت و جلوه اى از كوثر ولايت بود كه در زمين و زمان جارى است.

پى نوشت ها:

1. ديوان امام خمينى, صص155 ـ 154.
2. هفته نامه سروش, سال بيست و سوم, شماره 1069, ص38.

 

على را بهتر بشناسيم

استاد سيد محمد جواد مهرى

على عليه السلام را كسى جز خدا و رسولش نمى شناسد, همين بس كه بگوئيم على الگوى هر زمان و هر مكان است. على شخصيت كاملى است كه جز كمال مطلق كسى به فضل و مقام او پى نمى برد. پس اگر ناچار به وصفش باشيم, بايد گفت على راد مردى است كه جز به خدا نمى انديشد و اگر سخن بر زبان براند حق است زيرا او محور حق است و تمام فضائل و ملكات انسانى و كمالات بشرى و اخلاق و منش هاى متعالى گرداگرد وجود او مى گردند. على اگر داورى كند جز به حق داورى نمى كند و اگر قضاوتى كند جز حقيقت نباشد.
علم و دانش از هر سوى على بر مى آيد او است محور, و دانش ها از فكر و قلبش تراوش مى كند و اگر او نبود كه درگير و دارهاى زندگى به فرياد تخت نشينان نا بحق مى رسيد, اسلام محمدى زير سوال برده مى شد كه اينها ديگر كيستند و باب علم پيامبر كيست؟

دورى از دنيا

على به دنيا نه تنها نمى انديشد كه از آن گريزان است و اگر برترين زاهدان دنيا در ترازوى زهد قرار گيرند, در برابر على كم وزن اند. دنيا به او روى مى آورد و او روى برگردان است. دنيا را چون زنى فريبكار سه طلاقه مى گويد و از تمام لذائذ آن چشم پوشى مى كند.
خود مى گويد: ((يا دنيا غرى غيرى طلقتك ثلاثا لارجعه بعدها ابدا)) اى دنياى فريبناك, ديگرى را فريب ده من تورا سه طلاقه كرده ام و ديگر بازگشتى به سوى تو نخواهم داشت كه ا ز اول نيز به آن روى نياورد و هرگز زرق و برقش او را فريب نداد.
او از دنيا به دو قرص نان جوين بسنده مى كند و از لباسهاى برونى به دو لباس پشمين.
به سخنان دلربايش گوش فرا دهيد تا ببينيد چه زمامدارى داريد و به دنيا فخر فروشيد كه پيرو چه شخصيتى هستيد … شيعيان!
((الا و ان امامكم قد اكتفى من دنياه بطمريه و من طعمه بقرصيه)) هان… آگاه باشيد! پيشواى شما از دنياى خود به دوپاره تن پوش و از خوردنيهايش به دو قرص نان بسنده كرد. و همانا شما نمى توانيد چنين باشيد ولى با عفت و دورانديشى و با ورع و پيشتازى ياريم دهيد.
و در جائى ديگر مى فرمايد:
((فو الله ما كنزت من دنياكم تبرا و لا ادخرت من غنائمها وفرا, و لا اعددت لبالى ثوبى طمرا, و لا ادخرت من ارضها شبرا))(1) به خدا سوگند از دنيايتان نه زرى اندوخته ام و نه از غنائمش ثروتى انباشته ام و حتى براى كهن جامه خود تن پوش ديگرى و يا از سرزمين هاى شما يك وجب در اختيار نگرفته ام. او آنقدر با مردم همدردى مى كند كه از تمام لذائذ دنيا چشم مى پوشد, نكند در زاويه اى از زواياى كشور پهناور اسلامى, مستمندى بى چاره باشد كه از آن همه نعمت ها محروم است. خود را با بى نواترين انسانها مقايسه مى كند و از او هم كمتر لذت مى برد. به نان جوينى بسنده مى كند و آن را هم خشك چون سنگ تناول مى كند. و چيزى جز سركه يا نمك با نان نمى خورد و هرگز از سر سفره سير بلند نمى شود. اين چه مقامى است. راستى زمامداران دنيا چه كسى مى تواند يك روز نه يك عمر, مانند على زندگى كند.
مى فرمايد:
((هيهات يغلبنى هواى و يقودنى جشعى الى تخير الاطعمه و لعل بالحجاز او اليمامه من لا طمع له فى القرص ولا عهد له بالشبع او ابيت مبطانا و حولى بطون غرى و اكباد حرى))(2)
هيهات كه هوا و هوسم بر من چيره شود و شكمبارگى به گزينش غذاهاى لذيذ و خوشمزه وادارم كند, در حالى كه چه بسا در يمامه و يا حجاز (در اين طرف يا آن طرف كشور اسلامى) كسانى باشند كه اميد دستيابى به قرص نانى نداشته و خاطره اى از سيرى ندارند و هرگز مباد كه من با شكم پر بخوابم در حالى كه شايد گرداگرد من شكمهاى به پشت چسبيده ( از گرسنگى ) و يا جگرهاى سوخته ( از تشنگى ) وجود داشته باشد.
آنچنان دنيا در نظرش بى ارزش است كه اگر به خاطر احقاق حق مظلومى نبود, هرگز حتى به خلافت كه حق الهى خويش بود روى نمى آورد. بشنويد چه مى فرمايد:
((و الله لقد رقعت مدرعتى هذه حتى استحييت من راقعها, و لقد قال لى قائل: الا تنبذها عنك ؟
فقلت: اعزب عنى فعند الصباح يحمد القوم السرى))(3)
به خدا قسم تن پوش خود را آنقدر وصله زدم كه از وصله كننده اش خجالت مى كشم . روزى شخصى به من گفت: آيا هنوز وقت آن نرسيده است كه اين تن پوش كهنه را بيرون اندازى ؟ به او گفتم: دور شو كه همانا بامدادان فردا شب روان را ستايش مى كنند.
پيرهن از رخ وصال خجل
كفن از گريه غسال خجل
شب روان مست ولاى تو على
جان عالم به فداى تو على

زمامدارى

پس اگر على, حكومت را هم مى پذيرد به خاطر احقاق حق مظلومان و يارى رساندن به مستضعفان و محرومان است و بس.
((لم يكن لاحد فى مهمز و لا لقائل فى مغمز, الذليل عندى عزيز حتى آخذ الحق له و القوى عندى ضعيف حتى آخذ الحق منه, رضينا عن الله قضإه و سلمنا لله امره)).
به راستى كه كلمه كلمه نهج البلاغه, حكمت است و بايد پيوسته آن را بخوانيم و به كار بنديم: حضرت مى فرمايد:
در تمام زندگى من, نقطه سياهى نيست تا عيب جويان با چشم و ابرو اشاره كنند و سخنى ( از روى مسخره و طعنه ) بر زبان رانند. خوارترين افراد نزد من عزيز است تا حق او را بستانم و نيرومندترين افراد نزد من ناتوان است تا حق ديگران را از او بازگيرم. ما با تمام وجود به قضاى الهى خشنود و در برابر فرمانش تسليم هستيم.
و اينچنين اند مردان خدا كه در برابر تقديرات و قضاى الهى تسليم اند, تسليم محض. نه اعتراض مى كنند و نه كوچكترين خم به ابرو مى آورند. اگر روزى دهد خرسند و اگر به فقر مبتلايش كند خوشحال. در برابر امر او نه تنها صبر مى كنند كه شكر مى نمايند تا هم جزاى شاكران را دريابند و هم پاداش صابران را.
آرى! اينچنين زمامدارى مى تواند عدالت اجتماعى را در ميان مردم اجرا كند زيرا جز خدا به چيزى نمى انديشد. و آن هنگام كه به خاطر رعايت مساوات در تقسيم بيت المال مورد سرزنش نابخردان قرار مى گيرد, فرياد مى زند:
((اتامرونى ان اطلب النصر بالجور فيمن وليت عليه ؟ و الله ما اطور به ما سمر سامر و ما ام نجم فى السمإ نجما. لو كان المال لى لسويت بينهم فكيف و انما المال مال الله)).(4)
آيا با اصرار از من مى خواهيد كه پيروزى را با بهاى ستم بر كسانى كه مسئوليت سرپرستى آنها بر دوشم نهاده شده است به دست آورم ؟! به خدا سوگند تا روزگار در گردش است و ستارگان آسمان در پى هم حركت مى كنند, چنين كار ناروائى را انجام نمى دهم. اگر اين اموال, ثروت شخصى من بود, در تقسيم آن مساوات را رعايت مى كردم چه رسد به اينكه مال, مال خداست.
و اين سان على از ستم بر ديگران آنقدر فرارى و روى گردان است كه از گرفتن پوست جوى از دهان مورچه اى خوددارى مى كندو بى زار است.
((و الله لو اعطيت الاقاليم السبعه بما تحت افلاكها على ام اعصى الله فى نمله اسلبها جلب شعيره ما فعلت و ان دنياكم عندى اهون من ورقه فى فم جراده تقضمها , ما لعلى و نعيم يفنى و لذه لا تبقى)).
به خدا سوگند اگر اقليمهاى هفتگانه زمين را با هرچه در زير آسمان آنها است, به من داده شود تا خدا را در حد گرفتن پوست جوى از دهان مورى نافرمانى كنم, نخواهم كرد, چرا كه اين دنياى شما در نزد من از برگ نيم جويده اى در دهان ملخى ناچيزتر است. على را با نعمتهاى ناپذير و لذتهاى گذرا و ناپايدار چه كار! اين چه عظمتى است و اين چه مقامى است كه اگر هفت آسمان و زمينش با آنچه در آنهاست به او دهند, به اندازه برگرفتن پوست جوى از دهان مورى, خدا را نافرمانى نمى كند و دنيا با آن همه بزرگى و وسعت در ديدگانش از برگى در دهان ملخى و عطسه بزى حقيرتر جلوه مى كند. اين كيست كه ذره ذره وجودش ((انما نطعمكم لوجه)) است را زمزمه مى كند.
او آنچنان خود را به خدا سپرده است كه گوئى خدا از زبان او سخن مى گويد و از چشم او مى بيند و از گوش او مى شنود و از قلب او احساس مى كند, ديگر چه جا براى نافرمانى مى ماند!
((والله لان ابيت على حسك السعدان مسهدا او اجر فى الاغلال مصفدا خير لى من ان القيالله و رسوله ظالما لبعض العباد او غاصبا لشىء من الحطام))
به خدا قسم اگر شبها را بر خار مغيلان تا صبح بيدار بمانم يا در غل و زنجير مرا بر زمين برهنه بكشند, براى من شيرين تر است كه خدا و رسولش را در حالى ملاقات كنم كه به يكى از بندگان ستمى روا داشته ام يا از اين نعمتهاى ناپايدار دنيا چيز بى ارزشى غصب كرده باشم. على, يگانه روزگار, مردى كه عاشق الله است و پناه امرش و خزينه علمش و مرجع داوريش و حافظ كتابش و كوهواره دينش و تفسير علمش و تاويل حلمش و تعبير عدلش و سمبل رافت و مهرش و هدف خلقت و آفرينشش مى باشد و در يك كلام, متصف به صفات او است هرچند او واجب است و اين ممكن.
و سخن به گزاف نمى گويم كه خودشان گفته اند: ((نزلونا عن الربوبيه و قولوا فينا ما شئتم)) ما را از مقام منيع ربوبيت پائين آوريد و هرچه دلتان خواست در باره ما بگوئيد.

على از زبان پيامبر

در پايان چون تنها رسول الله است كه على را خوب مى شناسد, با كلماتى چند از سخنان گهربار حضرتش در باره وصى و خليفه اش حسن ختام گوئيم:
1ـ هر كه مى خواهد دانش آدم را ببيند و بينش نوح را و بردبارىابراهيم را و پارسائى يحيى را و خشم موسى را, به على بن ابى طالب بنگرد.(5)
2ـ يا على! تو مانند قل هو الله هستى, هر كه تو را از ته دل دوست داشته باشد مانند اين است كه يك سوم قرآن را خوانده است و هر كه تو را قلبا دوست بدارد و با زبان ياريت كند, گويا دوسوم قرآن را خوانده است و هر كه تو را در دل دوست بدارد و با زبان ياريت كند و با عمل كمكت نمايد, چنان است كه همه قرآن را خوانده است.(6)
3ـ حق على بر اين امت مانند حق پدر است بر فرزند.(7)
4ـ ياد و ذكر على عبادت است.(8)
5ـ على و پيروانش رستگاران روز رستاخيزند.(9)
6ـ على ستون دين است.(10)
7ـ هر كه نگويد على بهترين مردم است , كافر مى باشد.(11)
8ـ هر كه على را بيازارد به يقين مرا آزرده است.(12)
9ـ على سرور مومنان است.(13)
10ـ على مهتر مومنان است و مال وثروت, مهتر منافقان.(14)
خدايا ما را با او كه الگوى خليفه اللهى در دنيا و آخرت است محشور فرما.

پى نوشت ها:

1. نهج البلاغه – كتاب 45
2. همان.
3. همان, خطبه 158.
4. همان, خطبه 124.
5. تاريخ دمشق 280 / 3.
6. نور الثقلين 20 / 5.
7. تاريخ دمشق 260 / 2.
8. همان, 345 / 2.
9. همان, 311 / 2.
0. كافى 294 / 1.
1. تاريخ دمشق 439 / 2.
2. همان 384 / 1.
3. كافى 1 / 294.
4. بحار 69 / 5.

 

گفته ها و نوشته ها

نماز واپسين

پيشوايان معصوم(عليهم السلام) از ما خواسته اند: هر نمازى كه مى خوانيم آخرين نماز بدانيم; مانند نماز كسى كه با همه جهان خداحافظى مى كند.
امام صادق(عليه السلام) به[ عبدالله بن ابى يعفور] فرمود:
اى عبدالله! هرگاه نماز مى گزارى همچون نماز وداع كننده اى بگزار كه نگران است هرگز نمازى نخواند. پس ديدگان خود را به سجده گاهت بدوز, اگر بدانى در آن حال ندانى كه چه كسى در اطراف توست, آن گاه نمازت را نيكو به جا خواهى آورد.
پس (اى عبدالله) بدان كه در برابر كسى ايستاده اى كه تو را مى بيند, هر چند تو او را نمى بينى)
(وسائل الشيعه, ج4, ص685)

از سوگند خوردن زياد بپرهيزيد

امام حسين(عليه السلام) فرمود: از سوگند ياد كردن زياد بپرهيزيد, زيرا انسانى به خاطر يكى از موارد زير سوگند ياد مى كند:
1. در خود احساس كمبود مى كند و سوگند مى خورد تا مردم او را تصديق كنند.
2. از آوردن دليل ناتوان است, از اين رو سوگند را وسيله استحكام سخنش قرار مى دهد.
3. در بين مردم متهم شده است, به طورى كه جز با سوگند, حرفش پذيرفته نمى شود.
4. گاهى نيز به اين عمل عادت كرده و بى جهت سوگند ياد مى كند.
(نهج الشهاده, ص350)

عزت خود را نفروشيد

عثمان در عصر خلافت خود كيسه پولى به غلامش داد و گفت: اين كيسه را به ابوذر بده, اگر پذيرفت تو را آزاد مى كنم.
غلام كيسه را گرفت و با شوق تمام نزد ابوذر آمد و آن كيسه را به او داد, اما هرچه اصرار كرد نپذيرفت. غلام گفت: اى ابوذر! آزادى من بستگى به پذيرش تو دارد, اگر اين كيسه پول را نپذيرى من آزاد نخواهم شد.
ابوذر ـ كه حاضر نبود به هيچ وجهى عزت خود را در برابر عثمان پايمال كند ـ گفت: اگر آزادى تو در پذيرفتن من است, ولى پذيرفتن من موجب بردگى خودم نسبت به عثمان مى شود.
(كشكول شيخ بهايى, ج1, ص263)

نشانه منافق

نشانه منافق سه چيز است: هنگام سخن, دروغ مى گويد, وقتى وعده مى دهد تخلف مى كند و هنگامى كه نزد او امانتى بگذارند خيانت مى نمايد, چنين كسى منافق است; هرچند روزه بگيرد و نماز بخواند و خود را مسلمان بداند.
(تفسير نمونه, ج7, ص137)

عبرت گرفتن از دنيا

اگر انسان دنيا را از روى شهرهاى ويران شده و خانه هاى درهم فرو ريخته بشناسد, خواهد ديد كه دنيا, تذكر دهنده اى دلسوز و واعظى گوياست و همچون دوستى مهربان است كه در رسيدن اندوهى به انسان بخل مى ورزد.
(نهج البلاغه, خطبه223)

آموختن قرآن

حضرت على(عليه السلام) مى فرمايد:
قرآن را بياموزيد كه بهترين گفته هاست, در آن تدبر كنيد كه بهار[ و نشاط بخش] قلب هاست, از روشنايى آن شفا بجوييد كه شفابخش بيمارى سينه هاست, آن را به خوبى تلاوت كنيد كه سود بخش ترين داستان هاست. دانشمندى كه به غير علمش عمل كند چون نادان سرگردانى است كه از جهالت به هوش نمىآيد, بلكه حجت و دليل بر او تمام تر, حسرت و افسوس بر او ثابت تر و سرزنش او در پيشگاه خداوند بيشتر است.
(نهج البلاغه, نامه 31)

اقسام برادرى

برادران بر دو گونه اند: 1. واقعى و مورد اطمينان. 2. ظاهرى و زبانى.
اما برادران واقعى, همانند دست و بازو و ثروت اند. پس به برادرى كه اطمينان دارى, مال و دست يارى ببخش و با دوستان يك رنگش دوست و با دشمنانش دشمن باش. رازش را بپوشان, يارى و نيكى هايش را آشكار ساز. البته بدان كه چنين دوستانى از كبريت احمر ناياب ترند!!
اما دوستان ظاهرى كه تو از آنان لذت خود را مى برى, به همان اندازه كه خوشرويى و خوش گويى مى كنند با ايشان خوش بگو و خوشرويى كن.
(غرر الحكم, ج1)

فرازهايى از پيام مقام معظم رهبرى دام ظله درباره نماز:

1. نماز با حضور و با توجه, انسان را از پوچى و بى هدفى و ضعف مى رهاند و افق زندگى را در چشمش روشن مى سازد و به او اهميت و اراده و هدف مى بخشد و دل او را از ميل به كج روى و گناه و پستى نجات مى دهد.
2. انسان هميشه به نماز محتاج است و در عرصه هاى خطر, محتاج تر.
3. هيچ وسيله اى محكم تر و دايمى تر از نماز براى ارتباط ميان انسان و خدا نيست.
4. مبتدىترين انسان ها رابطه خود با خدا را به وسيله نماز آغاز مى كنند; برجسته ترين اولياى خدا نيز بهشت خلوت انس خود با محبوب را در نماز مى جويند.
5. كلمات و اذكار نماز, هر يك خلاصه اى است كه به بخشى از معارف دين اشاره مى كند و به طور مكرر و پى در پى آن را به ياد نمازگزار مىآورد.
6. مردم ما و جامعه ما و به خصوص جوانان ما كه اكنون بار امانت سنگينى را بر دوش گرفته اند, بايد نماز را منبع قدرتى لايزال بدانند و در برابر جبهه فساد و بى عدالتى و كجروى كه امروز بشريت را تهديد مى كند, از نماز و ياد خدا نيرو بگيرند.
7. از كودك دبستانى تا پژوهشگر دوره هاى عالى, هر يك در فراخور ذهن و معرفت خود, مى توانند در راه شناختن نماز و رازهاى آن قدم هايى بردارند و با ناشناخته هايى آشنا شوند.
8. فلسفه نماز, تحليل رازها و رمزهاى آن, با زبان هنر در معرض ديد همگان قرار گيرد تا هر كس به قدر ظرفيت خود از آن متمتع گردد.
9. حقيقت آن است كه در كار معرفى نماز كوتاهى هاى زيادى شده است و نتيجه آن كه نماز هنوز جايگاه شايسته خود را, حتى در نظام اسلامى ما, به دست نياورده است.
10. سخنان سنجيده و افكار بلند در بازشناسى نماز, فراهم و در معرض ذهن و دل دانشجويان و دانشآموزان گذاشته شود.
(پيام مقام معظم رهبرى درباره نماز, /16 7 / 70)

 

 

مناسبت هاى ماه

پنجم آذر ماه

ماه رمضان شاهد دردناكترين فاجعه تاريخ است, در پگاه نوزدهمين روز اين ماه عظيم ترين انسان تاريخ پس از رسولخدا صلى الله عليه و آله و سلم هنگام نماز, با لب روزه, در مسجد كوفه, به دست شقى ترين كسى كه به صورت انسان بود به شهادت رسيد و با نفسى مطمئن و قلبى آرام در هنگام ضربت خوردن فرمود: به پروردگار كعبه رستگار شدم.

پنجم آذر ماه روز تشكيل بسيج مستضعفين

همزمان با پيروزى انقلاب اسلامى در ايران به رهبرى قائد عظيم الشإن حضرت امام خمينى رضوان الله عليه و رإى قاطع ملت بر تشكيل نظام جمهورى اسلامى و موضع گيرى در مقابل شرق و غرب و به خطر افتادن منافع آنان, ابرقدرت ها توسط ايادى داخلى و خارجى خود عليه اين نظام نوپا وارد عمل شدند و به توطئه هايى دست يازيدند كه هر كدامش براى از پاى درآوردن اين نظام نوپا كافى بود. غائله كردستان, جريان گنبد, آشوب آذربايجان و كودتاى نوژه گوشه هايى از اين توطئه ها بود. ولى تصميمات به موقع امام و تبعيت امت از امام و مقاومت اين ملت تازه از بند رسته توطئه ها را يكى پس از ديگرى خنثى نموده و پيش بينى هاى لازم را براى تداوم انقلاب اتخاذ نمودند و حراست از انقلاب مردمى را به خود مردم واگذاردند و همه را موظف به پاسدارى از انقلاب كردند.
امام بزرگوار طى سخنانى فرمودند: ((مملكت اسلامى بايد همه اش نظامى باشد و تعليمات نظامى داشته باشد بايد اين طور بشود كه يك مملكتى بعد از چند سالى كه بيست ميليون جوان دارد, بيست ميليون تفنگدار داشته باشد و بيست ميليون ارتشى داشته است و يك چنين مملكتى آسيب پذير نيست.))
با اين رهنمود 5 آذر 1358 ارتش بيست ميليونى بسيج بنيانگذارى شد تا براى هميشه جان بر كف, به امر رهبر براى حراست از انقلاب در هر زمانى و در هر كجا آماده باشد كه اكنون هم نقش بسيج و بسيجيان را در خنثى نمودن توطئه هاى چند سال اخير شاهد بوده ايم.
امام عزيز جملاتى دارند كه براى نسل ما تكرار آن جملات و تفكر و تعمق در آن بيانات ارزشمند راهگشاى بسيارى از مشكلات امروز ما خواهد بود: به اين جملات گوش دل فرا دهيم:
((خلاصه كلام, اگر بر كشورى نواى دلنشين تفكر بسيجى طنين انداز شد چشم طمع دشمنان و جهانخواران از آن دور خواهد گرديد و الا هر لحظه بايد منتظر حادثه ماند. ))
((من دست يكايك شما پيشگامان رهايى را مى بوسم و مى دانم كه اگر مسئولين نظام اسلامى از شما غافل شوند به آتش دوزخ الهى خواهند سوخت.
من همواره به خلوص و صفاى بسيجيان غبطه مى خورم و از خدا مى خواهم تا با بسيجيانم محشور گرداند, چرا كه در اين دنيا افتخارم اين است كه خود بسيجيم.))(2 / 9 / 67)

هشتم آذر روز جهانى قدس

فرارسيدن روز جهانى قدس, آخرين جمعه ماه مبارك رمضان, وظيفه قطعى پشتيبانى و دفاع از ملت مظلوم فلسطين را بار ديگر با تإكيدى از هميشه بيشتر به مسلمانان غيور جهان يادآورى مى كند.
در همين روزهاى ماه مبارك رمضان مردم روزه دار فلسطين در خانه خود انواع سختى ها را از دشمن غاصب مى كشند خيابان ها به خون زن, مرد, كودك, و نوجوان فلسطينى آغشته است و كشورهاى ديگر و مدعيان حقوق بشر نه تنها كمترين اعتراضى نمى كنند كه متجاوز را تشويق و حمايت نيز مى كنند. و اين نسل نوين ملت فلسطين است كه با نام خدا و تمسك به ايمان اسلامى راه مبارزه را يافته و وظيفه همه مسلمانان است كه آنان را در اين وظيفه مقدس يارى كنند.
امام هميشه بيدار ما رضوان الله عليه اين روز را به عنوان روز حمايت دنياى اسلام از مبارزه قهرمانانه مردم فلسطين و روز قدس ناميدند تا آزادگان جهان با اتحاد و يكدلى به يارى اين رنجديدگان بشتابند و بر قسمتى از آلام آنان مرهم نهند.
امام خمينى فرمودند: روز قدس كه همجوار شب قدر است, لازم است كه در بين مسلمانان احيا شود و مبدإ بيدارى و هشيارى آنان باشد… در روز قدس كه آخرين روزهاى شهر الله اعظم است, سزاوار است كه مسلمانان جهان از قيد اسارت و بردگى شياطين بزرگ و ابرقدرت ها رها شده و به قدرت لايزال ((الله)) بپيوندند و دست جنايتكاران تاريخ را از كشورهاى مستضعفان قطع و رشته طمع آنان را بگسلانند.(/9 5 / 60)
اميدوارم كه مسلمان ها روز قدس را بزرگ بشمارند و در همه ممالك اسلامى در روز قدس, در روز جمعه آخر ماه رمضان تظاهر كنند و مجالس داشته باشند… اگر همه مسلمين كه در دنيا هستند… اگر در روز قدس همه بيرون بيايند از خانه ها و فرياد بكنند: مرگ بر امريكا, مرگ بر اسرائيل, مرگ بر شوروى, همين قول… براى آنها مرگ مىآورد.))(15 / 5 / 59)
مقام معظم رهبرى در پيامى به همين مناسبت فرمودند: اكنون جمعه آخر ماه مبارك رمضان كه از سوى امام راحل عظيم ما رضوان الله عليه روز قدس ناميده شد در پيش روى ماست و در اين ماه رمضان كاملا مجاور ليالى قدر, ما بايد همانطور كه شب قدر را تا صبح به بيدارى مى گذرانيم و با دعا و تضرع خود به درگاه الهى مى خواهيم كه آينده مطلوب براى ما رقم زده شود, روز قدس را و همه اين ايام حساس را كه ليله القدر تاريخ اسلام است به بيدارى و هشيارى بگذرانيم و تا مطلع الفجر نجات ملت هاى مسلمان و مخصوصا ملت شجاع و مظلوم فلسطين دست از تلاش نكشيم. اينجانب اميدوارم ملت بزرگ ما در اين روز قدس نيز مانند هميشه با حضور يك پارچه خود در خيابان ها و راهپيمايى تا محل نمازهاى جمعه فرياد رسا و غريو رعدگون خود را به گوش جهانيان برساندو تكرار كند كه امت امام خمينى عظيم همواره در كنار فلسطين و خصم دشمنان آن خواهد بود.(24 / 1 / 69)

دهم آذر شهادت روحانى مبارز آيت الله سيد حسن مدرس

در روستاى سرابه از توابع اردستان به سال 1287 هـ.ق چشم به جهان گشود. ايام كودكى را در زادگاهش گذراند و پس از فراگيرى علوم ابتدايى جهت تحصيل معارف اسلامى به حوزه شهرضا پيوست و سپس از آنجا به سوى نجف اشرف بار سفر بست. پس از كسب درجه اجتهاد به ايران بازگشت. هنگامى كه سلطه سلسله قاجار همراه با اختناق نيروهاى انگليسى جامعه اسلامى را به نابودى مى كشيد, مدرس به رهبرى و هدايت ميرزاى شيرازى عليه دستگاه ستم برخاست و دليرانه در برابر آنان مقاومت كرد. در سال 1332 مردم رنج كشيده تهران او را به عنوان وكيل در مجلس شوراى آن روز انتخاب كردند. او تنها كسى بود كه در مجلس فرمايشى از حريم اسلام و جامعه محرومين دفاع مى كرد. وقتى رضاخان قداره بند به حكومت رسيد, ,مدرس با مبارزاتش خواب را از چشمان آن طاغى ربوده بود. و چون او را مانع پيشرفت مقاصد شوم ديدند قصد جانش كردند و چون موفق نشدند ابتدا به مدت 9 سال او را به خواف تبعيد و سپس به زندان كاشمر منتقل نمودند و در دهم آذر سال 1316 در هنگام نماز او را به شهادت رساندند.
امام خمينى(ره) راجع به اين شهيد بزرگوار فرمودند: مدرس تنها مرد بزرگى بود كه با او[ رضاخان] مقابله كرد و ايستاد و مخالفت كرد… (16 / 8 / 57)
مدرس جلوى رضا شاه ايستاد و فرياد زد زنده باد خودم, مرده باد رضاخان.(17 / 11 / 57)

يازدهم آذر 1300 شهادت ميرزا كوچكخان جنگلى

در سال 1298 هجرى قمرى برابر با 1257 شمسى در استاد سراى رشت ديده به جهان گشود, نامش يونس و از همان كودكى به كوچك خان مشهور شد.
به سرعت مراتب علمى را پيمود و در حوزه علميه در درس هاى فقه و اصول تبحر يافت, سپس براى نجات جامعه از چنگال نوكران داخلى و استعمارگران روسى و انگليسى به مبارزه مسلحانه روى آورد. و پس از مدتى باتشكيل سازمانى به نام نهضت جنگل با همه امكانات محدودى كه داشت با سه دولت شوروى, انگلستان و عثمانى و هم چنين با استبداد رضاخانى به مبارزه برخاست و با تشكيل حكومت انقلابى در رشت براى نجات ميهن همت گماشت و آخر الامر در اثر خيانت بعضى هم پيمانان جان خود را در اين راه فدا كرد و به همه آزاديخواهان درس مبارزه و چگونه از دين و استقلال ميهن دفاع نمودن را آموخت يادش گرامى باد.

بيستم آذرماه :1360

اسوه تقوا و اخلاق شهيد آيت الله دستغيب توسط منافقين كوردل به شهادت رسيد و به جمع شهداى محراب و شهيدان به خون خفته انقلاب اسلامى پيوست و درس ايثار و استقامت در راه عقيده به همگان آموخت يادش گرامى باد.

بيست و هفتم آذر 1358 روز وحدت حوزه و دانشگاه

وحدت و هماهنگى در ميان اقشار مختلف جامعه از برنامه هاى مهم و استراتژيك اسلام است كه از اولين روزهاى طلوع آفتاب اسلام رسولخدا صلى الله عليه و آله وسلم سعى در ايجاد آن داشته و با برقرارى برادرى ميان صفوف مسلمين آنان متحد ساختند. امام خمينى رضوان الله عليه كه احيا كننده شريعت نبوى و ادامه دهنده راه انبيإ بود يكى از اهداف خويش را ايجاد وحدت درصفوف مختلف و متفرق مسلمانان قرار داد كه يكى از آن وحدت ها وحدت و همدستى دو نهاد مهم علمى و فرهنگى كشور اسلامى يعنى حوزه ودانشگاه بود. امام بزرگوار در مراحل مختلفى بر وحدت اين دو نهاد علمى تإكيد كرده فرمودند:
((دانشگاه پيوند خودش را با فيضيه محكم كند و فيضيه محكم كند پيوستگى خودش را به دانشگاه. شما دو قشرى هستيد كه اگر شما اصلاح بشويد اصلاح مى شود ملت ها و اگر خداى ناخواسته شما اصلاح نشويد و يا منزوى بشويد, مملكتتان و كسانى كه مى توانند در مملكت كارى بكنند منزوى خواهند شد. ((دانشگاه و فيضيه دست به دست هم بدهند و استقلال كشور خودشان را حفظ كنند.))
((امروز دانشآموزان بايد سعى كنند تاريخ انقلاب اسلاميمان را و نقش وحدت بين خودشان و دانشگاهيان با روحانيون را بياموزند.))
و اين وحدت با شهادت شهيد بزرگوار دكتر محمد مفتح در سطح دانشگاه پيوند خورد و در تاريخ خونبار انقلاب اسلامى به يادگار ماند.

 

نقش انتفاضه در نابودى ماشين جنگى اسرائيل

عقب نشينى ارتش صهيونيستى از جنوب لبنان, بزرگترين ضربه در طول تاريخ تشكيل رژيم صهيونيستى بود كه بر پيكره ماشين جنگى اين رژيم نواخته شد.
اين ضربه كه ارتش شكست ناپذير اسرائيل را شكست داد, در نوع خود شكست نظريه امنيتى اسرائيل و توان بازدارندگى آن را به اثبات رساند. و نقش بسزايى در جمع شدن اقشار و گروههاى مختلف فلسطينى حول محور مقاومت ايفا كرد.
يك سال پس از عقب نشينى ارتش اشغالگر يعنى در سال 2001, شعله هاى فروزان و پر حرارت انتفاضه مردمى در مسجدالاقصى زبانه كشيد و ملت فلسطين به يكباره بر بى حرمتى شارون به اين مسجد مقدس خروشيد. از آن پس نظاميان و سياسيون رژيم اشغالگر قدس به فكر افتادند تا براى ترميم توان دفاعى اسرائيل كه تا حد زيادى از بين رفته بود چاره اى بينديشند.
از اين رو به راحتى مى توان دريافت كه توقف خشونت و تروريسم, تنها يك شعار سياسى به هدف كاهش تلفات بشرى نيست بلكه آن يك استراتژى جديد سياسى است تا ارتش اسرائيل بتواند با مستمسك قراردادن آن, قدرت و توان از دست رفته اش را بازيابد.
به باور استراتژيست ها و تئوريسين هاى نظامى رژيم صهيونيستى, يكى از جنبه هاى مهم استراتژى امنيتى اسرائيل ترساندن طرف مقابل از اسرائيل و هم چنين ترساندن مردم اسرائيل از طرف مقابل يعنى فلسطينى هاست. تا نوعى موازنه وحشت برقرار شده و قوم يهود نيز فلسطينى ها را به عنوان دشمن اسرائيل و يهود تصور كند. چه اين كه همه مى دانند رژيم اسرائيل رژيمى است غاصب و تهديد كننده كشورها و ملل عرب كه راهى جز استفاده از زور براى دفاع از خود ندارد, رژيم صهيونيستى كار دفاع از خود را به دو شكل انجام مى دهد:
1. بزرگ جلوه دادن توان نظامى وقدرت خود در برابر طرف مقابل.
2. سركوب شديد طرف فلسطينى به گونه اى كه خارج از تحملش بوده و قادر به پاسخگويى به آن نباشد.
به اعتقاد كارشناسان, تمام اين ها تكرار تجربه هاى شكست خورده قبلى است كه نه تنها سودى براى طرف وارد آورنده فشار يعنى مهاجم را ندارد بلكه توان دفاعى طرف فلسطينى را افزايش داده و به اصطلاح آن را واكسينه مى كند.
از اين رو ما هرازگاهى شاهد ترور رهبران سياسى و جهادى انتفاضه و حمله به مردم غير نظامى هستيم. دشمن از اين طريق مى خواهد به اين رهبران بفهماند كه در صورت ادامه جهاد و مقاومت, مرگ در انتظارشان خواهد بود.
به همين دليل داشتن شجاعت, در كنار دارا بودن درايت و كاردانى يكى از ابزارها و مولفه هاى مهم رهبرى گروههاى فلسطينى و جنبش هاى آزادى بخش به شمار مى رود.
لذا براى درك بهتر پايه ها و قواعد اصلى انتفاضه و پيامدهاى منفى مقاومت ملت فلسطين بر رژيم اشغالگر قدس موارد ذيل را متذكر مى شويم:

1. ابعاد تاريخى و سياسى انتفاضه:

ملت فلسطين و امت عرب, در جنگ با اسرائيل از آغاز قرن بيستم تا پايان آن, مراحل متعدد و خطيرى را پشت سر گذاشته است, اما عمده شكست هاى اعراب در جنگ با صهيونيسم و اسرائيل از زمان تشكيل رژيم صهيونيستى در سال 1948 حادث شد. كه اين امر در سال 1967 و شكست ارتش هاى عرب وارد مرحله تازه اى شد. در سال 1973 با رشادت جوانان عرب چيزى به شكست اسرائيل نمانده بود اما با خروج مصر (كه قوىترين ارتش در جهان عرب به شمار مى رود) از اتحاد عربى, اين جنگ نيز به زيان اعراب تمام شد.
در سال 1982, ارتش اشغالگر قدس به منظور نابودى گروههاى مبارز فلسطينى و اخراج آنها از خاك لبنان, حمله اى سنگين را به اين كشور آغاز كرد. اين وضع ادامه داشت تا اين كه اولين انتفاضه مردمى در فلسطين در سال 1987 شعله ور شد. اين امر صهيونيست ها را بر آن داشت تا با سوء استفاده از آشفته باز جهانى, پيمان ننگين اسلو را در سال 1993 بر سازمان آزادى بخش فلسطين تحميل كنند. اما بدترين ضربه در طول تاريخ جنگ اعراب و اسرائيل, مقاومت دليرانه رزمندگان حزب الله در برابر ماشين جنگى رژيم صهيونيستى بود كه در نهايت به اضمحلال اين ماشين و عقب نشينى آن در ماه مى سال 2000 از جنوب لبنان منجر شد. اين رويداد عظيم آتش فروخورده ملت فلسطين را بار ديگر برافروخت و اين ملت دريافت كه پيمان هايى چون كمپ ديويد 2 فريبى بيش نبوده و صهيونيست ها در وراى اين پيمان, وقت كشى و حق خورى را دنبال مى كنند. همين امر زمينه آغاز دومين انتفاضه را فراهم كرد. تا اين كه شارون در 28 سپتامبر همان سال با ورود به حرم قدسى آتش انتفاضه دوم را روشن كرد و آتشفشان قهر ملت فلسطين از درون منطقه فوران كرد. از همين زمان جنگ اعراب و اسرائيل وارد مرحله جديدى شد كه از نظر شرايط و ماهيت با انتفاضه اول تفاوت دارد. چرا كه در اين انتفاضه ملت فلسطين دريافت كه بايد جنگ را به درون اراضى دشمن بكشاند.

2. مزاياى انتفاضه اقصى:

به اعتقاد كارشناسان مسائل منطقه به ويژه استراتژيست هاى رژيم صهيونيستى انتقاضه دوم كه به انتفاضه اقصى مشهور است چند ويژگى و مولفه خاص خود را دارد كه عبارتند از:
الف ـ اين انتفاضه, توانست افسانه شكست ناپذير بودن اسرائيل و ارتش صهيونيستى را درهم بشكند و براى جهان عرب و اسلام اين واقعيت را به اثبات برساند و روحيه شكست خورده جهان عرب را اعاده كند.
ب ـ انتفاضه دوم باطل بودن تمام معادلات ده ساله صلح يعنى از زمان كنفرانس مادريد درسال 1991 را نشان داد و ثابت كرد راه سازش كه برخى گروه هاى فلسطينى آن را در پيش گرفته اند راهى شكست خورده است و سرابى بيش نيست چرا كه اين راه حتى ساده ترين و ابتدايى ترين حقوق حقه ملت فلسطين را نيز برآورده نساخت. اما با كمال تإسف طرف فلسطينى تا حد زيادى به طرف مقابل يعنى رژيم اشغالگر قدس امتياز داد و حتى موجوديت اسرائيل را به رسميت شناخت و تشكيلات خودگردان عرفات به نگهبان و حافظ امنيت آن بدل شد.
ج ـ مبارزه مسلحانه از ديگر ويژگى هاى بارز انتفاضه مسجدالاقصى است كه باعث شد دامنه جنگ به درون رژيم صهيونيستى كشيده شده و صهيونيست ها حتى در منازل شخصى خود نيز احساس امنيت و آرامش نكنند. همين امر باعث شد تا صهيونيست ها به قدرت بالاى اين انتفاضه اعتراف كرده و حتى رئيس ستاد مشترك ارتش رژيم صهيونيستى آن را تهديدى جدى براى موجوديت و كيان اسرائيل توصيف كند.

3. شكست اسرائيل و انديشه هاى جنگى آن:

شكست نظامى از جمله ابزارهايى است كه مى توان آن را در جهت وارد آوردن شكست معنوى و فرهنگى به دشمن تبديل كرد. انتفاضه مسجدالاقصى باعث شد تا پيروزىهاى نظامى سابق ارتش اسرائيل در جنگ با اعراب تحت الشعاع قرار بگيرد چرا كه همه ناتوانى ارتش صهيونيستى در مقابله با مقاومت هاى مردمى از جمله حزب الله لبنان و مقاومت مردم فلسطين را مشاهده كردند.
نهادهاى سياسى و نظامى اسرائيل همواره در تلاش بوده اند تا جلوى خيزش هاى مردمى در فلسطين را گرفته و از فروپاشى امنيتى و روانى مردم جامعه عبرى جلوگيرى كنند به همين دليل ارتش صهيونيستى از همان آغازين روزهاى انتفاضه به زور متوسل شد, شهادت 240 فلسطينى در دو ماه اول انتفاضه كه مردم جز سنگ سلاحى نداشتند, خود گواهى بر اين مدعاست.
اما با اين وجود ماشين جنگى و سياسى اسرائيل در برابر اراده ملت فلسطين كه خواهان ادامه مقاومت و انتقاضه هستند, به سختى شكست خورد.
موشه يعالون رئيس ستاد مشترك ارتش اسرائيل در سخنانى در اين باره گفت: اگر نقش مقاومت در ميزان آگاهى مردم فلسطين و اعراب بررسى نشود به طور حتم هرگز نمى توانيم به عمق خواسته آنها پى ببريم. درست است كه ما از نظر نظامى يكى از قويترين ارتش ها را داريم اما طرف مقابل باچشم حقارت به ما مى نگرد و ما را ضعيف مى پندارد. اين امر فقط طرف هاى مسلح را تحت تإثير قرار نمى دهد بلكه بر تمام توافقنامه هاى ما با اعراب و از جمله اعراب 48 تإثيرگذار خواهد بود.

4. ابعاد مختلف نبرد و آينده آن:

از جمله مولفه هاى مهم انتفاضه دوم كه در بخش قبل به آن اشاره كرديم, مبارزه مسلحانه و اجراى عمليات در داخل اراضى اشغالى سال 1948 است كه بسيارى از معادلات سنتى نبرد را بر هم زد.
اما در اسرائيل به ويژه نهادهاى نظامى و سياسى آن, بسيارى معتقدند كه امتيازدهى تل آويو در مورد مسائل مختلف مانند انحلال شهرك ها, حاكميت مسلمانان بر مسجدالاقصى, و ارتباط ميان مناطق فلسطينى نشين به زيان تل آويو تمام مى شود و قدرت دفاعى اسرائيل را با چالش هاى بزرگى مواجه خواهد شد.
اين نهادها معتقدند حتى اگر اين امتيازات به حد پيمان اسلو نرسد باز هم تبعات منفى آن در دراز مدت براى تل آويو مشكل ساز خواهد ساخت.
بنابر استراتژى سران رژيم صهيونيستى, امتيازدهى به فلسطينيان باعث مى شود تا آن ها خواسته هاى بيشترى را مطرح كنند و در نهايت موجوديت و ماهيت اسرائيل را نشانه بروند كه اين امر به تغيير مفاهيم و ديدگاههاى سياسى و سرنوشت جنگ اعراب و اسرائيل منجر خواهد شد.
از اين رو ادامه انتفاضه و مقاومت مردمى در فلسطين خطرى بزرگ براى ماهيت و موجوديت رژيم اشغالگر قدس و توان دفاعى اين رژيم به شمار مى رود و مقاومت مسلحانه را به الگويى مناسب و در اصل تنها راه آزادى و كسب حقوق بدل خواهد ساخت.
لذا مى توان گفت انتفاضه دوم سدى بزرگ در برابر ادامه حركت پيمان هايى چون اسلو و كمپ ديويد2 به وجود آورد و توانست تمام نقشه هاى دشمن براى ساكت كردن اعراب و سركوب ملت فلسطين را به شكست بكشاند.
اين انتفاضه ثابت كرد كه ملت فلسطين قادر است وضعيت امنيتى, سياسى و روانى را براى صهيونيست ها به شكلى طاقت فرسا و غير قابل تحمل درآورد و آن ها را كه تاكنون به امتياز گرفتن عادت كرده اند به امتياز دهى وادار سازد.
بنابراين تنها راه به شكست كشاندن طرح هاى سركوبگرانه رژيم صهيونيستى استمرار مقاومت است. چه اين كه رهبران اسرائيل به خوبى مى دانند كه هرگونه امتيازدهى و عقب نشينى در برابر فلسطينيان آينده آنان را شديدا به خطر خواهد افكند.
به همين دليل اكثر فرماندهان نظامى و رهبران سياسى اسرائيل با صراحت انتفاضه مسجدالاقصى را دومين رويداد بزرگ پس از تشكيل اسرائيل درسال 1948 به حساب مىآورند و معتقدند كه اگر جلوى آن گرفته نشود فلسطين پيش از سال 1948 بار ديگر تشكيل خواهد شد.

 

دنيا در سيره پيشوايان

حجه الاسلام والمسلمين محمد محمدى اشتهاردى

اشاره:

مطابق بعضى از آيات و روايات, دنيا به شدت نكوهش شده, اما براساس بعضى ديگر, از آن تمجيد و ستايش شده است. در سيره پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) و امامان(عليهم السلام) نيز همين دوگانگى وجود دارد.
از سوى ديگر زهد و پارسايى از ارزش هاى كليدى و مهم اسلامى است, در عين حال على(عليه السلام) ـ كه سر سلسله زاهدان و وارستگان بود ـ با احداث باغ ها و نخلستان ها و مزارع, ثروت كلانى به دست آورد. آيا زهد و پارسايى, با توسعه ثروت و عوامل آن, ناسازگار است؟ و به طور كلى سيره پيشوايان دين در اين رابطه چگونه بوده است؟!

دنياى پسنديده و ناپسند

اسلام در همه امور آيين اعتدال است. از افراط و تفريط بركنار بوده و از آن به شدت نهى كرده است. بر همين اساس مسلمانان در قرآن به عنوان امت وسط و ميانه معرفى شده اند: ((و كذلك جعلناكم امه وسطا; همان گونه كه قبله شما (نسبت به قبله مسيحيان و يهوديان) يك قبله ميانه است, شما را نيز امت ميانه قرار داده ايم.)) (1) امتى كه نه معنويات را فراموش مى كند و نه بهره خود از دنيا را ناديده مى گيرد.
قرآن از يك سو مى فرمايد: ((و ما الحيوه الدنيا الا متاع الغرور; و زندگى دنيا چيزى جز سرمايه فريب و پوچى نيست.))(2)
و از سوى ديگر از قول حضرت سليمان نقل كرده كه در برابر ثروت و امكانات كلان دنيا, آن را لطف وفضل الهى دانسته كه خدا آن را براى آزمايش در اختيار بشر نهاده است; لذا عرض مى كند: ((هذا من فضل ربى ليبلونى ءإشكر إم إكفر; اين از لطف و فضل پروردگار من است, تا خداوند مرا آزمايش كند كه آيا شكر او را به جا مىآورم يا كفران مى كنم.))(3)
بنابراين خداوند در يك آيه, هم به آخرت طلبى دستور مى دهد و هم به بهره گيرى از شوون دنيا. آن جا كه مى فرمايد:
((وابتغ فيما آتاك الله الدار الاخره و لا تنس نصيبك من الدنيا; و در آنچه خدا به تو داده, سراى آخرت را بطلب, و بهره ات را از دنيا فراموش نكن.))(4) در اين آيه به همان اعتدال اشاره شده كه هم بايد از امكانات دنيا براى آخرت استفاده كرد, و هم از بهره هاى مادى دنيا بهره مند شد. به طور كلى بايد دنيا را وسيله آخرت قرار داد.
پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) و امامان(عليهم السلام) زندگى خود را بر همين اساس تنظيم كرده بودند. به اين صورت كه دنيا در روش آنها وسيله آخرت بود, نه هدف.
از اين رو پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: ((ليس من حب الدنيا طلب ما يصلحك; تحصيل آنچه را كه موجب سامان يافتن زندگى دنياى تو ـ كه از راه صحيح است ـ در شمار حب دنيا نيست.))(5)
حضرت على(عليه السلام) نيز فرموده: ((من بصر بها بصرته, و من ابصر اليها اعمته; هر كس با چشم بصيرت و عبرت به دنيا بنگرد, دنيا به او بصيرت و بينايى مى بخشد و آن كس كه چشمش به دنبال دنيا بوده و شيفته آن گردد, دنيا او را از ديدن حقايق, نابينا مى سازد.))(6)
نتيجه اين كه دنيا بر دو گونه است: پسنديده و ناپسند. هرگاه از آن بهره بردارى صحيح و در راستاى امور معنوى باشد, پسنديده است, اما اگر مايه غرور, فساد و انحراف گردد و باعث فراموشى آخرت شود, ناپسند خواهد بود. دنياى بدون آخرت, و يا آخرت منهاى دنيا, همان راه افراط و تفريطى است كه قطعا راه غلط و خطرناكى خواهد بود.
بر همين اساس اميرمومنان على (عليه السلام) درباره زهد و پارسايى ـ كه ارزش مهم اسلامى است ـ چنين فرمود:
((لو إن رجلا اخذ جميع ما فى الارض, و اراد به وجه الله فهو زاهد, ولو انه ترك الجميع و لم يرد وجه الله فليس بزاهد; اگر انسانى مالك همه دنيا شود, و هدفش از آن وصول به خدا باشد, چنين فردى زاهد و پارسا است و اگر همه دنيا را ترك كند و هدفش از اين كار, رضاى خدا نباشد, او زاهد و پارسا نيست.))(7)
امام كاظم(عليه السلام) نيز فرمود: ((از ما نيست كسى كه دنيايش را براى آخرتش تباه سازد يا آخرتش را براى دنيايش ترك نمايد.))
از سخنان اميرمومنان على(عليه السلام) است كه: ((دنيا خانه گذر به سوى خانه ابدى است. مردم در دنيا دو گونه اند: بعضى خود را مى فروشند ودر نتيجه خود را هلاك مى سازند. برخى هم خود را مى خرند و خويش را آزاد مى نمايند.))(8)
مولانا جلال الدين دنيا را به كشتى اى مثال زده كه اگر آب داخل آن شود, غرق مى گردد و اگر كشتى روى آب باشد و آب در كنار آن, كشتى به حركت خود ادامه مى دهد:
چيست دنيا؟ از خدا غافل بدن
نى قماش و نقره و فرزند و زن
مال را كز بهر دين باشى حمول
نعم مال صالح گفت آن رسول
آب در كشتى هلاك كشتى است
آب در بيرون كشتى پشتى است
چون كه مال و ملك را از دل براند
زان سليمان, خويش جز مسكين نخواند(9)
در اين جا اين سوال پيش مىآيد كه چرا آيات و رواياتى كه بيانگر مذمت و بى ارزشى دنيا هستند, بيش از آيات و رواياتى هستند كه دنيا را مدح كرده اند؟
پاسخ اين كه: آنچه مورد مذمت است, حب و علاقه بسيار و دلبستگى به دنيا است, زيرا موجب انحراف و فراموشى معنويات مى گردد. با توجه به اين كه جاذبه هاى دنيا بسيار قوى بوده و انسان هاى بسيارى را در دام آن گرفتار مى سازد, آيات و روايات, به انسان هشدار داده اند. اين كه حضرت على(عليه السلام) مى فرمايد: ((والله لدنياكم هذه إهون فى عينى من عراق خنزير فى يد مجذوم; سوگند به خدا اين دنياى شما در نظر من از استخوان خوك در دست شخص جذامى پست تر است));(10) اشاره به دنياى دنياپرستان و خودباختگان است; همان كسانى كه زرق و برق دنيا فريبشان داده است.
چنان كه امام صادق(عليه السلام) در وصف همين دنيا مى فرمايد: ((دنيا همانند موجودى است كه سر آن تكبر, چشمش حرص, گوشش طمع, زبانش ريا, دستش شهوت, پايش خودبينى, قلبش غفلت, وجودش فنا, و نتيجه اش زوال است…))(11)
ولى اگر از دنيا بهره بردارى صحيح شود, عين آخرت است. در اين صورت نه تنها نكوهيده نيست, بلكه ستوده خواهد بود. بر همين اساس, ابن ابى يعفور مى گويد: به امام صادق(عليه السلام) عرض كردم: ما دنيا را دوست داريم. فرمود: بااين دوست داشتن مى خواهيد چه كنيد؟ عرض كردم: ازدواج كنيم, حج به جا آوريم, هزينه زندگى اهل و عيال خود را تإمين نموده و كارهاى خير كنيم. فرمود: ((ليس هذا من الدنيا هذا من الاخره; اين از دنيا نيست, بلكه جزيى از آخرت مى باشد.))(12)

رابطه پيشوايان با دنيا

براى اين كه روشن تر شود كه پيشوايان, دنياى خوب را مى پسنديدند و ديگران را بدان تشويق مى نمودند, چند نمونه از شيوه آنها بيان مى كنيم:
1. روزى حضرت على(عليه السلام) در باغ فدك مشغول كشاورزى و هموار كردن زمين بود. با زحمت كار مى كرد و عرق مى ريخت. در اين هنگام زنى خوش سيما به حضور على(عليه السلام) آمد, آن حضرت مى گويد: تا چشمم به او افتاد,… و او را نزد خود به ((بثينه)) (دختر عامر جمحى كه به عنوان زيباترين زن قريش شهرت داشت) تشبيه كردم. به من گفت: ((اى پسر ابوطالب! آيا مى خواهى با من ازدواج كنى, و تو را از رنج بيل زدن بى نياز ساخته و گنج هاى زمين را در اختيارت گذارم و تا آخر عمر, مالك آن گنج ها گردى؟))
گفتم: تو كيستى تا تو را از خاندانت خواستگارى نمايم؟ گفت: من دنيا هستم. به او گفتم: ((ارجعى فاطلبى زوجا غيرى…; بازگرد و شوهرى غير مرا بجوى.))(13)
اين فراز بيانگر آن است كه حضرت على(عليه السلام) براى تإمين هزينه زندگى دنياى خود كار مى كرد و عرق مى ريخت, ولى هرگز حاضر نبود به دنياى ناپسندى روى آورد كه در آن عياشى و خوش گذرانى جاى هدف هاى والاى انسانى را گرفته باشد.
2. روزى شرايط زندگى بر على (عليه السلام) و افراد خانواده اش ـ از نظر هزينه زندگى ـ بسيار سخت شد. آن حضرت به قصد كارگرى از خانه خارج شد. در شهر مدينه به جست و جو پرداخت, ولى كارى نيافت, سرانجام از مدينه خارج گرديد و دريك فرسخ و نيمى مدينه به روستاى كوچكى رسيد, در آن جا ديد بانويى مقدارى خاك, علك كرده و منتظر كارگر است. نزد او رفت و پس از گفت و گو قرار گذاشتند كه آن حضرت آب بياورد و آن خاك را به گل تبديل نموده و براى ديوار كشى آماده سازند و عوض هر دلوى از آب كه مىآورد, يك عدد خرما اجرت بگيرد.
آن روز آن بزرگوار اين كار را ادامه داد و مقدارى خرما گرفت و به مدينه بازگشت. ماجرا را به عرض پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) رسانيد. آن گاه پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) با افراد خانواده نشستند و آن خرماها را خوردند و رفع گرسنگى نمودند.(14)
نظير همين مطلب درباره شخص پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) نقل شده كه آن حضرت به بيابان رفت و در آن جا شترچرانى را ديد كه به سر چاه آب ايستاده و با دلو, آب مى كشد تا به شتران خود آب دهد. آن حضرت نزد او رفت و فرمود: آيا اجير (كارگر مزدگير) مى خواهى؟ ساربان گفت: آرى. قرار گذاشتند كه پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) براى هر دلو آبى كه از چاه مى كشد سه عدد خرما مزد بگيرد. پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) هشت دلو آب كشيد, و بيست و چهار عدد خرما از او گرفت.(15)
3. از حوادث عجيب و معروف اين كه روزى ابن عباس, حضرت على(عليه السلام) را سوار بر شترى ديد كه بارى از هسته خرما حمل مى كرد. پرسيد: اين بار چيست؟ امام على(عليه السلام) فرمود: ((به خواست خدا صد هزار درخت خرما))
حضرت على (عليه السلام) آن هسته ها را به صحرا برد و كاشت و زحمت ها كشيد تا نخلستان هاى وسيعى به وجود آمد. به طورى كه در مجموع داراى صد هزار درخت خرما بود.
او از محصول كار خود, كارهاى مهم اجتماعى انجام مى داد; از جمله هزار برده خريد و آزاد كرد.(16)
از دسترنج خود به مستمندان كمك مى كرد, دنيا را مى خواست, ولى دنيايى كه پلى براى آخرت و سامان بخشى به نابسامانى ها باشد. از بخشش هاى عجيب او اين كه: روزى عبدالله بن زبير (پس از فوت پدرش زبير) به على(عليه السلام) عرض كرد: در دفتر حساب پدرم ديدم كه ايشان هشتاد هزار درهم از پدر شما (ابوطالب) طلب دارد. على(عليه السلام) فرمود: پدرت راست گو بود.
آن گاه دستور داد تا هشت صد هزار درهم به عبدالله بدهند, پس از مدتى عبدالله به حضور على(عليه السلام) آمد و گفت: ((من اشتباه كرده ام پدر من از پدر شما طلب ندارد, بلكه پدر شما (ابوطالب) اين مبلغ را از پدرم زبير طلب دارد!))
حضرت على(عليه السلام) فرمود: پدرت را حلال كرده و بدهكاريش را بخشيدم و اين مبلغى را هم كه به تو دادم پس نمى گيرم و آن را به تو بخشيدم.(17)
با توجه به اين كه اين بخشش ها, از اموال شخصى حضرت على(عليه السلام) بوده, چنين به دست مىآوريم كه دنياطلبى, براى تإمين نيازها و سامان بخشى به زندگى بينوايان و گره گشايى از مشكلات مهم اسلامى, با دلبستگى به دنيا, چنان كه موجب غرور و انحراف گردد از زمين تا آسمان فرق دارد.
4. ماجراى علإ و عاصم كه دو برادر بودند, ولى هر دو, راه افراط و تفريط را پيمودند; اولى در ظاهر به دنياى گسترده و خانه وسيع رو آورده بود و دومى با ترك دنيا, غارنشين شده بود. اين داستان يكى از داستان هاى معروف نهج البلاغه است. حضرت على(عليه السلام) وقتى دانست كه علإ بن زياد, خانه وسيع و دنياى وسيع را براى ارزش هايى مانند: مهمان نوازى, صله رحم, اصلاح و ازدواج بستگان مى خواهد, به او فرمود:
((و بلى ان شئت بها الاخره…; آرى اگر بخواهى با اين وسيله به آرخت برسى, يعنى مهمان دارى كنى, صله رحم بنمايى و حقوق افراد را ادا كنى, فاذا انت قد بلغت بها الاخره; در اين صورت با اين خانه وسيع به آخرت رسيده اى.))
ولى از عاصم شديدا انتقاد كرد و به او فرمود: ((اى دشمنك جان خود, شيطان در تو راه يافته و تو را شكار نموده, آيا به خانواده و فرزندت رحم نمى كنى؟ تو مى پندارى كه خداوند (به ظاهر) طيبات را بر تو حلال كرده, ولى در واقع دوست ندارد كه از آنها بهره مند شوى, تو در پيشگاه خدا بى ارزش تر از آن هستى كه با تو اين گونه رفتار نمايد.))
عاصم عرض كرد: ((اى اميرمومنان! پس چرا تو با اين لباس خشن و آن غذاى ناگوار زندگى مى كنى, با اين كه امام و پيشواى مردم هستى؟))
حضرت على(عليه السلام) در پاسخ فرمود: ((واى بر تو, من مثل تو نيستم (وظيفه من كه امام هستم غير از شماست), خداوند بر پيشوايان حق, واجب كرده كه به خود سخت گيرند و مانند طبقه ضعيف جامعه زندگى نمايند تا نادارى فقير موجب سركشى او از فرمان خدا نشود.))(18)

پى نوشت ها:

1. بقره, 143.
2. آل عمران, 185.
3. نمل, 40.
4. قصص, 77.
5. كنزالعمال, حديث52.
6. نهج البلاغه, خطبه82.
7. غرر الحكم, ترجمه محمد على انصارى, ج2, قسمت آخر, ص28.
8. بحارالانوار, ج73, ص130.
9. ديوان مثنوى به خط ميرخانى, دفتر اول, ص27.
10. نهج البلاغه, حكمت 236.
11. بحارالانوار, ج73, ص105.
12. همان, ص106.
13. همان, ص84.
14. كشف الغمه, مطابق نقل بحارالانوار, ج41, ص33.
15. اقتباس از منتخب التواريخ, ص883.
16. فروع كافى, ج5, ص75 و 74.
17. غرر الحكم, ترجمه محمد على انصارى, ج2, قسمت آخر, ص20.
18. نهج البلاغه, خطبه209.

 

شرح دعاى كميل

حجه الاسلام والمسلمين حسين انصاريان

((اللهم اغفر لى كل ذنب اذنبته و كل خطيئه اخطإتها;

خدايا براى من بيامرز هر گناهى كه انجام دادم و هر خطايى كه مرتكب شدم.))
جاذبه گناه و كشش معصيت, هنگامى كه در قلب انسان نقش ثابت و استوارى نبسته, بلكه گاهى آدمى را دچار عمل خلاف مى كند, در اصطلاح اهل تحقيق ذنب است و زمانى كه در قلب, جاى پايش ثابت و استوار مى شود, و به تعبير اهل فن, براى قلب ملكه مى شود, تا جايى كه انسان در هر زمان و در هر كجا و در هر موقعيت و شرايطى دست به گناه و مصعيت مى زند, در اصطلاح اهل لغت به ((خطيئه)) تعبير مى شود.
گداى درگاه حضرت رب و سائل پيشگاه خداى مهربان, پس از آمرزش خواهى از گناهانى كه پرده حرمت بين بنده و خدا را پاره مى كند, سبب نزول نقمت و عذاب مى شود, نعمت ها را تغيير مى دهد, مانع اجابت دعا مى شود و بلاهاى سنگين بر انسان فرود مىآورد, به پروردگارش مى گويد: همه گناهان و خطاهايى كه در مدت عمرم از من سر زده بيامرز, چه گناه صغيره و چه كبيره, چه آن چه به عمد از من سر زده يا به سهو, چه در زمان كودكى, چه هنگام نوجوانى, چه اول بلوغ و چه در اوج بلوغ, چه در پنهان و چه در آشكار, زيرا كسى جز تو نيست كه همه گناهان و خطاها را بيامرزد, تويى كه در قرآن مجيد در كمال لطف و مهربانى و آقايى و بزرگوارى اعلام كرده اى ((لا تقنطوا من رحمه الله ان الله يغفر الذنوب جميعا انه هو الغفور الرحيم;(1) از رحمت خدا نااميد مشويد, يقينا خدا همه گناهان را مىآمرزد, مسلما او بسيار آمرزنده و مهربانى اش هميشگى است.
بار خدايا من بد نام را
رند غزل خوان مىآشام را
كز ظلم دم به دم روزگار
تار شده هم چو شبم روزگار
نام شده شهره به بدناميم
كام به دل گشته به ناكاميم
غنچه دل چون گل افسردگى
روى نهادست به پژمردگى
از شرر افروزى نار بلا
وزقدر اندوزى شست قضا
خشك شده گلبن انديشه ام
پنجه فرو برده به خون ريشه ام
كار من ار چه همه جرم و خطاست
ليك اميدم ز تو عفو و عطاست
رحمتى آور به گنه كاريم
در گذر از جرم و تبه كاريم
در حرم وصل خودت راه ده
طبع سليم و دل آگاه ده
معتكف ميكده خاص كن
جرعه كش باده اخلاص كن
باده توفيق به جامم بريز
ساغر تحقيق به كامم بريز
((اللهم انى اتقرب اليك بذكرك;
خدايا من به سبب ذكر تو, به سوى تو تقرب مى جويم.))

خرابه هجران

تعلق بيش از حد قلب به امور مادى, تا جايى كه آن امور چون حجابى سنگين بين بنده و رب شوند, ميل بى اندازه به شهوت ها, فرو رفتن در كام لذت ها, صرف همه دقيقه ها و لحظه ها, روزها, شب ها, هفته ها و ماهها براى به دست آوردن متاع حيات دنيا, نشست و برخاست با بى خبران و غافلان, جدا ماندن از اعمال شايسته و خيرات, اسراف در پوشاك و خوراك, تبذير در هزينه كردن اموال, بى خبر بودن از مردم و اقوام, سستى داشتن از انجام واجبات, آلوده بودن به محرمات, تهى بودن از معارف و واقعيات, همه و همه از نشانه هاى زيستن در خرابه هجران است.
خرابه اى كه جز مار و مور, دغل كارى و حيله گرى, حيوان صفتى و پستى, شيطنت و بدمستى, غارت و راهزنى, دروغ و پشت هم اندازى, ريا و خودنمايى, غيبت و تهمت, ربا و غصب, شهوت و خيانت, آلودگى و دنائت, زنا و سرقت, قتل و شرارت, كبر و نخوت, حرص و طمع, بخل و حسد, كينه و دشمنى, خشم و غضب و گناه و معصيت چيزى در آن يافت نمى شود.
خرابه اى كه گنج انسانيت در كنج آن به دست شياطين مى افتد, عمر گران مايه در آن ضايع مى شود, سرمايه هاى معنوى انسان بر باد مى رود, حالت پوچى و پوكى بر آدمى حاكم مى گردد, خسارت و زيان ابدى دامن گير بنىآدم مى شود, پرده ناسپاسى و شرك و كفر و نفاق بر چهره قلب مى افتد.
خرابه اى كه بازار داد و ستدش در اختيار شياطين جنى و انسى است, اكثر مردمش به صورت انسان و به سيرت حيوانند, ظاهرش چون گور كافر پر از زينت و زيور, و باطنش آكنده از عذاب دردناك دوزخ است.
خرابه اى كه آدميانش به آثار ظاهر انسان و به كردار حيوان, همه سرگرم قيل و قال و بى خبر از وجد و حال, تصديقشان از تصور مبرا و تحقيقشان از حقيقت جدا, گروهى بيهوده پرداز و از دست داده پر و بال پرواز, همه كر و كور و با گمان و خيال هم آغوش و از ايمان و يقين دور.
خرابه اى كه ساكنانش از جرعه گناه مدهوش و با شاهد فسق و فجور هم آغوش, پرده عصمت از ميان برداشته و رايت شهوت از هر كرانه افراشته, همه در بستر هوا و هوس خفته, مردان نابكار, زنان بدكار را در بر گرفته, دخترانش مكاره و پسرانش غدار, جوانانش بى هويت و بى كاره و پيرانش فاسق و بدكردار, به اطوار موشند و به كردار خرگوشند, يكى به صورت مار و آن ديگر به سيرت كژدم, آن به دندان مى گزد و اين به دم, نام اين خرابه طبيعت, پادشاهش جهل و سپاهش رذايل, موادش حرام و كارش به تحليل بردن و نابود كردن انسان!!

كشور وصال

به فتواى عقل و شرع بر گرفتار خرابه هجران واجب است, بار سنگين تعلقات بى ثمر از دوش قلب بر زمين نهد و بال پرواز براى سفر و هجرت به سوى كشور وصال بگشايد. با عشق و همت به حركت آيد و با كمك گرفتن از قدرت ذكر به آن كشور كه كشور معرفت و فضيلت, صدق و درستى, امانت و راستى, حق و حقيقت, وفا و صفا, شور و حال, بندگى و عبادت, شرافت و كرامت, محبت و صميميت, زهد و قناعت, صبر و توكل, بصيرت و استقامت, ورع و پاكدامنى, پارسايى و تقوا, واقعيت و عزت, احسان و عدالت است, درآيد و مزه شيرين مقام قرب به حق را بچشد, گل وصال محبوب را ببويد و به اخلاق معشوق آراسته شود و به هم نشينى رفيقانى چون انبيا و صديقين و شهدا و صالحان نايل آيد.
قرآن درباره اين سفر و اين هجرت آگاهانه و حركت عاشقانه, كه حركت و هجرت از همه زشتى ها و بدىها به سوى همه خوبى ها و نيكى ها است, مى فرمايد:
((ومن يهاجر فى سبيل الله يجد فى الارض مراغما كثيرا وسعه ومن يخرج من بيته مهاجرا الى الله ورسوله ثم يدركه الموت فقد وقع اجره على الله وكان الله غفورا رحيما;(2) و هر كس در راه خدا هجرت كند, پناهگاه هاى بسيار فراخى در زمين مى يابد و هر كس از خانه اش براى هجرت به سوى خدا و رسولش بيرون آيد, آن گاه مرگ او را در رسد. مسلما پاداشش بر عهده خدا است و خدا بسيار آمرزنده و مهربانيش هميشگى است.
در بيابان طلب بسيار مى بايد گذشت
وز دو عالم در سراغ يار مى بايد گذشت
سال ها در خواب غفلت بگذراندى عمر را
مدتى هم با دل بيمار مى بايد گذشت
اندرين دريا كه موج اوست تيغ آبدار
از تلاش گوهر شهوار مى بايد گذشت
چون متاع عمر را بسيار ارزان مى خرند
از زيان و سود اين بازار مى بايد گذشت
آفتاب عشق, عالم را منور مى كند
تا بكى در سايه ديوار مى بايد گذشت

ذكر

اهل تحقيق مى گويند: در كلمه نورانى ((بذكرك)) بإ به معناى سببيت است; بنابراين معناى جمله مى شود: خدايا من به سوى ذكر تو به تو تقرب مى جويم.
براى كلمه ((ذكر)) سه معنا بيان شده: 1. توجه و ياد قلبى و باطنى نسبت به حضرت حق; 2. قرآن; 3. پيامبر و اهل بيت.

توجه و ياد قلبى و باطنى

ياد و توجه و ذكر و تذكر ضد غفلت است. غافل از خدا, از اين كه عمرش تباه شود, دچار محرمات و معاصى گردد, حقوق مردم را پايمال كند, از عبادت و بندگى محروم ماند, به حرام خورى دچار آيد, و دست شقاوت و تيره روزى و محروميت و بدبختى گريبانش را بگيرد, باك نخواهد داشت. ولى كسى كه ياد خداست, دلش خانه ذكر محبوب است, قلبش براى او مى تپد, به اين حقيقت آگاهى دارد كه حضرت حق براى هدايت بندگان, انبيا را فرستاد, كتاب هاى آسمانى نازل كرد, براى حسنات پاداشى چون بهشت قرار داد و براى سيئات كيفرى چون دوزخ مقرر كرد, شبانه روزش را در عبادت و بندگى, خدمت به انسان ها, دورى از محرمات, حفظ حقوق مردم, رعايت تقوا و پاك دامنى, تحصيل علم و معرفت, به دست آوردن معاش حلال از راه كسب مشروع, حل مشكلات دردمندان, رفع حاجت نيازمندان و دست گيرى از مستمندان مى گذراند و در همه اين امور جز خشنودى حق و پاداش الهى را نمى طلبد; اين ذكر و توجه كه امرى باطنى و قلبى است, آن چنان قدرتى براى آراسته شدن به حسنات به انسان مى دهد كه انسان, پس از مدتى اندك به عرصه گاه قرب دوست مى رسد و شاهد وصال را به آغوش جان مى گيرد و لذت مناجات و عبادت و خدمت به بندگان را مى چشد. قوم يونس كه دچار غفلت سنگين بودند, با راهنمايى مردى عالم و عاشقى عارف, متذكر حق شدند, به ياد خدا افتادند, با كمك گيرى از ياد دوست پرده غفلت را از برابر ديده قلب كنار زدند, سر به بيابان گذاشتند, صورت بر خاك ذلت نهادند, با آب ديدگان غبار از چهره جان شستند, وجودشان را به توبه واقعى آراستند و با اين واقعيات ابر صاعقه زا و مرگ بار را از ديار خود راندند, به عرصه گاه قرب دوست نشستند و باقى مانده عمر را در درستى و راستى و عبادت و بندگى سپرى كردند و سپس در آغوش خشنودى و كرامت و رحمت حق جان دادند و قدم به سراى آخرت گذاشتند, تا در آن جا براى ابد در بهشت عنبر سرشت جاى گيرند.
گناه كاران دوره تاريخ, فاسقان و فاجرانى كه عاقبت به خير شدند, دست از گناه شستند, از وادى ضلالت به بوستان هدايت هجرت كردند, از شيطنت و حيلت دست باز داشته, به عرصه سلامت و امنيت آمدند و با عبادت وبندگى همه گذشته تاريك خود را جبران كردند, از بركت ياد و توجه قلبى به اين مقامات رسيدند. آنان با توبه و بازگشت خود به خدا, براى آيندگان اسوه و سرمشق شدند و حجت حق را بر همگان تمام كردند.
چهره باعظمتى چون آسيه, اصحاب كهف, بهلول نباش, حر بن يزيد, فضيل عياض كه صفحه هاى تاريخ حيات را با نور قلب خود روشنى بخشيدند, از گروه متذكران و از طايفه يادكنندگان حقند, كه با توجه به خدا و ياد محبوب, روزگار تيره خود را منور ساختند, دامن حيات از دست شيطان كشيدند و به دامان رحمت دوست دست انداختند و خود را سريع تر از حركت نور از حضيض پستى به اوج قله كرامت و درستى و قرب رحمت و وصال رساندند.
آرى آرى آن كه مرد حق بود
از غم دنياى دون مطلق بود
خود نپويد راه جز راه خدا
رو نيارد جز به درگاه خدا
شسته از دنيا و عقبى جمله دست
در مقام قرب حق دارد نشست
وانكه از دنياى دون مسرور شد
از مقام قرب ايزد دور شد
نه زدنيا كام وى حاصل شود
نه به وصل دوست او واصل شود
بگذر از اين كهنه زال و شاديش
پامنه در حجله داماديش
رو بجو در كنج عزلت گوشه اى
خوش به دست آر از قناعت توشه اى
باش قانع تا نيفتى در طمع
كز طمع با ذلت آمد مرد, مع

قرآن

خداى مهربان در آيات متعددى, از قرآن مجيد به عنوان ((ذكر)) ياد كرده, از جمله:
((انا نحن نزلنا الذكر وانا له لحافظون;(3) بى ترديد ما اين قرآن را نازل كرديم و قطعا خود حافظ و نگاهبان آن خواهيم بود.
قرآن مجيد در بردارنده معارف و احكام و فرامينى است كه به كارگيرى آن ها سعادت دنيا و آخرت انسان را تضمين مى كند.
قرآن كتاب زندگى است و انسان از نظر راهنمايى در تمام زواياى حيات به چيزى نياز ندارد, مگر اين كه در آن بيان شده باشد.
قرآن انسان را به پا برجاترين و استوارترين راه, هدايت مى كند و عمل كننده به آياتش را به اجر كريم بشارت مى دهد.
توجه باطنى به قرآن و انديشه در آيات اين كتاب, بيمارى خطرناك جهل را معالجه و قلب را تبديل به كانون معرفت مى كند.
عمل به آيات, بيان كننده خوبى ها و اجتناب از زشتى هايى كه قرآن انسان را نسبت به آن ها هشدار مى دهد, مايه نجات, زمينه ساز كرامت و سبب قرب به خداست.
عمل به قرآن انسان را به همه حسنات آراسته مى كند, از همه سيئات دور نگاه مى دارد و در برابر خطرهاى دنيايى و آخرتى به انسان مصونيت مى دهد.
دانش گذشته, آگاهى نسبت به آينده, و دواى دردها و نظم امور زندگى در قرآن است.
پيامبر اسلام به وسيله قرآن از بدترين مردم, بهترين مردم را ساخت, عرب جاهلى و عجم دور از حقيقت را از لبه پرتگاه جهنم نجات داد و به مرزهاى خوش بختى و سعادت و بهشت آخرت رساند.
رسول خدا فرمود:
((فاذا التبست عليكم الفتن كقطع الليل المظلم فعليكم بالقرآن, فانه شافع مشفع و ماحل مصدق و من جعله امامه قاده الى الجنه و من جعله خلفه, ساقه الى النار;(4) هنگامى كه فتنه ها چون پاره هاى شب تاريك, امور را بر شما مشتبه ساخت; بر شما باد به قرآن. زيرا قرآن شفاعت كننده اى است كه شفاعتش پذيرفته مى شود و شكايت كننده اى كه شكايتش پذيرفته است و كسى كه قرآن را پيشرو خود قرار دهد, او را به بهشت مى برد و هر كس آن را پشت سر اندازد, او را به دوزخ سوق مى دهد.
امام سجاد فرمود:
((لو مات من بين المشرق والمغرب لما استوحشت بعد ان يكون القرآن معى;(5) اگر همه كسانى كه بين مشرق و مغربند, بميرند بعد از اين كه قرآن با من است, دچار وحشت نمى شوم.))
آرى, براى حضرت سجاد كه آيات توحيد در وجودش تحقق داشت و به اين دليل خدا را با چشم دل مى ديد, با محبوب ازلى و ابدى انس داشت, آيات اخلاق از مشرق باطنش طلوع داشت و غرق نور بود, آيات احكام را مو به مو اجرا مى كرد و در زمينه اجرا كمال اخلاص را رعايت مى كرد و آن چنان با آيات مربوط به قيامت انس داشت كه گويى خود رادر قله رفيع نجات مى ديد, جايى براى وحشت در عين تنهايى نبود.
حضرت زين العابدين فرمود:
((آيات القرآن خزائن, فكلما فتحت خزانه ينبغى لك ان تنظر ما فيها;(6) آيات قرآن جاى گاه گنج ها است, پس هر گاه جاى گاهى گشوده شد, سزاوار و شايسته است آن چه را در آن است با تإمل بنگرى.))
كسى كه در آيات قرآن انديشه كند و مفاهيم ملكوتى آيات را بيابد, سپس به آن ها عمل كند و همه حركات ظاهر و باطن خود را با قرآن هماهنگ نمايد, قدرت و نيروى حركت به سوى مقام قرب را پيدا مى كند, به سبب قرآن كه ذكر خداست, در عرصه گاه قرب محبوب قرار مى گيرد, چشم دل از تماشاى جمالش تا ابد برنمى دارد و به زبان حال مى گويد:
تا مرا نور در بصر باشد
به جمال ويم نظر باشد
نظرى را كه او كند نظرى
آن نظر كيميا اثر باشد
كافرم گر به جنب رخسارش
نظرم جانب ديگر باشد
شكر از قهر او بود حنظل
حنظل از لطف او شكر باشد
دوست دارم ز سينه سوزان
ناله اى را كه با اثر باشد
اثر ناله سحر خيزان
در شبانگاه بيش تر باشد
سر نپيچد ز تيغ بيدادش
مگر آن كس كه خيره سر باشد

پيامبر و اهل بيت

امام باقر عليه السلام در پايان روايتى بسيار بسيار با اهميت كه داراى مطالب مهم و با ارزشى است و كلينى بزرگوار آن را در كتاب پرقيمت كافى به عنوان اولين روايت باب فضل قرآن نقل كرده, در توضيح آيه شريفه: ((ان الصلاه تنهى عن الفحشإ والمنكر ولذكر الله اكبر)) فرموده اند: ((و نحن ذكر الله و نحن اكبر))(7)
بى شك منظور از كلمه ((نحن)) پيامبر و دوازده امام معصوم اند.
دوازده امامى كه وارث ايمان و اخلاق, دانش و آگاهى و بصيرت پيامبرند, دوازده امامى كه مفسر قرآن, بيان كننده احكام, حافظان دين و امناى حق در ميان جامعه انسانى اند.
دوازده امامى كه مصداق عينى قرآن, چراغ هاى هدايت, راهنمايان انسان ها به سوى سعادت و تإمين كننده خير دنيا و آخرت مردمند.
آنان يادآور همه حقايق, روشن كننده واقعيات, گنجينه هاى علم و عرفان و مظاهر صفت ها و اسم هاى الهى اند.
از آن جا كه امامان معصوم قرآن ناطقند, حضرت باقر عليه السلام فرمود: ما ذكر خداييم و ما ذكر بزرگ تر هستيم.
بدون پذيرش سرپرستى آنان, بدون قبول معارف آن بزرگواران, بدون اطاعت از دستورات و فرامين آن جانشينان به حق پيامبر و بدون قرار داشتن در دايره ولايتشان ايمان انسان ناقص, اخلاقش فاسد, اعمالش ناشايسته, دنيايش بى نظم, و آخرتش پيچيده به خشم و عذاب خدا است.
رسول اسلام در آخرين لحظه هاى پايان عمرش به امت اعلام كرد:
من دو چيز گران بها در ميان شما مى گذارم: قرآن و عترتم كه اهل بيت من هستند, اين دو از هم جدا نمى شوند تا در كنار حوض بر من وارد شوند, چنان چه به اين دو چيز گران بها تمسك جوييد, پس از من براى ابد روى گمراهى نخواهيد ديد.(8)
امامت شمع فانوس يقين است
امامت نور قلب متقين است
امامت گوهر درياى جود است
امامت جوهر كان وجود است
امامت جانب حق ره نمودن
امامت زنگ از دلها زدودن
امامت رهبرى كردن به خالق
نمودن راه حق را بر خلايق
امامت لجه دين راست گوهر
امامت كان ايمان راست جوهر
امامت مقصد جن و بشر دان
امامت ختم بر اثنى عشر دان
بيا بر گوشه جن و بشر كيست
امام اول از اثنى عشر كيست
على شير خدا شاه ولايت
على مصباح مشكاه هدايت
على داناى سر بود و نابود
على درياى لطف و معدن جود
على تابنده مهر برج ايمان
على رخشنده در درج ايقان
على در دهر حلال مشاكل
على آرام جان و راحت دل
وصى و جانشين مصطفى اوست
ولى و محرم راز خدا اوست
بود اندر جهان ختم امامت
بر او و عترت او تا قيامت

پى نوشت ها:

1. زمر (39) آيه 53.
2. نسإ (4), آيه100.
3. حجر (15) آيه 9.
4. كافى, ج2, ص438.
5. همان, ص440.
6. همان, ص446.
7. همان, ص436.
8. همه كتاب هاى حديث شيعه و سنى.
 

 

 

عقل و دين

آيه الله جوادى آملى
نگارش و تدوين: حجه الاسلام والمسلمين محمد رضا مصطفى پور

يادآورى:

موضوع بحث اين سلسله مقالات, نسبت عقل و دين است. در سه شماره گذشته بخشهايى از مباحث عقل و دين تقديم شما عزيزان گرديد و بحث به برخى دلائل قائلان به حسن و قبح عقلى منتهى شد. اينك ادامه بحث تقديم خوانندگان گرامى مى شود.

راه يابى عقل در عرصه اجتهاد

در قرآن و روايات به عقل و تعقل, اهميت فراوانى داده شده است; مثلا در كتاب هايى مانند جوامع روايى, كافى و بحارالانوار, روايات مربوطه ذكر شده است, اما بايد بدانيم كه عقل از چه زمانى به قلمرو استنباط و اجتهاد راه يافت؟ كدام عقل حجت شرعى است و ملاك حجيت آن كدام است؟
از ديرباز, حجيت و اعتبار عقل در استنباط احكام شرعى ـ به عنوان يكى از ادله اثباتى آن ـ ميان فقها و علماى شيعه مطرح بوده است, ولى نمى توان زمان دقيقى را براى شروع آن تعيين كرد.
نخستين عالم اصولى اى كه به دليل عقلى تصريح كرد, ((ابن ادريس)) (م 598 هـ.ق) بود. او در كتاب خود مى نويسد:
((فان الحق لايعدو إربع طرق; اما كتاب الله سبحانه, إو سنه رسوله(صلى الله عليه و آله و سلم) المتواتره المتفق عليها إو الاجماع إو دليل العقل. فاذا فقدت الثلاثه ـ يعنى الكتاب والسنه والاجماع ـ فالمعتمد فى المسائل الشريعه عند المحققين الباحثين عن مآخذ الشريعه, التمسك بدليل العقل فيها; فانها مبقاه عليه و موكوله اليه, فمن هذا الطريق يوصل الى العلم بجميع الاحكام الشرعيه فى جميع مسائل إهل الفقه, فيجب الاعتماد عليها والتمسك بها)).(1)
يعنى براى رسيدن به حق, بايد به چهار طريق: قرآن, سنت متواتر و متفق عليه, اجماع و عقل مراجعه كرد.
در صورت فقدان ادله كتاب, سنت و اجماع, به دليل عقل تمسك مى كنند. فقها از اين طريق در همه مسائل, به احكام شرعى علم پيدا مى كنند. لذا اعتماد بر آن و تمسك به آن واجب و لازم است.
علاوه بر ابن ادريس(ره), محقق حلى(ره) نيز در كتاب ((معتبر)) در مورد مسئله عقل و مستند بودن آن چنين مى گويد:
((مستند الاحكام و هى عندنا خمسه الكتاب والسنه والاجماع ودليل العقل والاستصحاب. ..; و اما دليل العقل, فقسمان; إحدهما ما يتوقف فيه على الخطاب و هو ثلاثه: الاول لحن الخطاب… والثانى فحوى الخطاب… والثالث دليل الخطاب و هو تعليق الحكم على إحد وصفى الحقيقه…; والقسم الثانى: ماينفرد العقل بالدلاله عليه و هو اما وجوب, كرد الوديعه إو قبح, كالظلم والكذب إو حسن, كالانصاف والصدق, ثم كل واحد من هذه كما يكون ضروريا فقد يكون كسبيا كرد الوديعه مع الضروره و قبح الكذب مع النفع)).(2)
يعنى مستند احكام در نزد شيعه, پنج چيز است: كتاب, سنت, اجماع, عقل و استصحاب. .. . دليل عقل نيز دو قسم است:
قسم اول: دليلى است كه متوقف بر خطاب شرعى است و عقل از لحن, فحوى و دليل خطاب شرعى حقايقى را مى فهمد. قسم سوم, معلق كردن حكم بر يكى از دو وصف حقيقت است.
اما قسم دوم آن چيزى است كه عقل در دلالت بر آن مستقل است و آن يا واجب است ـ مانند رد امانت ـ يا قبيح ـ مانند ظلم و كذب ـ و يا حسن ـ مانند انصاف و صدق ـ كه هر يك از اين ها چنان كه ضرورى است, كسبى هم هست; مانند رد امانت (در صورت ضرورت آن) و قبح كذب (در صورت همراه بودن با منفعت).
((شهيد اول)) نيز در كتاب ((ذكرى الشيعه)) به اين بحث پرداخته است. وى همانند محقق(ره), دليل عقل را دو قسم مى داند: قسمى كه متوقف بر خطاب است و قسمى كه متوقف بر خطاب نيست. نوع دوم بر پنج قسم است:
1. آنچه از قضيه و حكم عقل استفاده مى شود; مانند وجوب قضاى دين, رد امانت, حرمت ظلم و استحباب احسان.
2. تمسك به برائت است; در صورت فقدان دليل(3) …
اما آنچه كه عقل در آن استقلال نداشته و متوقف بر خطاب شرعى است, شش قسم است:
1. مقدمه واجب
2. امر به شىء مستلزم نهى از ضد آن است.
3. فحوى الخطاب.
4. لحن الخطاب.
5. دليل الخطاب.
6. إصاله الاباحه در منافع و إصاله الحرمه در مضار.(4)
بنابراين, گفته هاى محقق و شهيد اول(ره) نشان مى دهد كه در عصر آنان هنوز تفكر و انديشه دليل عقلى, به خوبى تجلى نكرده بود. لذا به گونه اى دليل عقلى را بيان كرده اند كه گاهى شامل ظواهر لفظى هم مى شود; مانند لحن الخطاب (دلالت قرينه عقليه بر حذف لفظ), يا فحوى الخطاب (مفهوم موافق) و يا دليل الخطاب (مفهوم مخالف).
هم چنين استصحاب را از اقسام دليل عقل قرار دادند, در حالى كه استصحاب, دليل جداگانه و اصل مستقلى است. بنابراين اساس استصحاب, دليل نقلى است, نه عقلى; گرچه برهان عقلى اى بر خلاف آن نيست و بناى عقلا آن را رد نمى كند.
متإخران از فقها و اصولى ها ـ مانند ((محقق قمى)), ((سيد محسن كاظمى)) و ((شيخ محمد تقى اصفهانى)) ـ به تفصيل از دليل عقلى بحث كرده اند, اما بزرگانى نظير شيخ انصارى(ره) و آخوند خراسانى مفصلا از عقل و دليل عقلى بحث نكرده اند.

بررسى دليل عقلى در علم اصول

متولى بحث عقل, فن ((اصول)) است, ولى در اصول فقه به مقدار لازم درباره عقل و برهان عقلى در موارد لزوم قطع منطقى, تجربه علمى و كفايت طمإنينه ـ پرداخته نشده است; بلكه اندكى از حجيت ذاتى قطع و اعتبار و عدم اعتبار قطع روانى (قطع قطاع), بحث شده است.
علم اصول بايد ثابت كند كه كتاب, سنت, اجماع و عقل, ادله اثبات دين اند, ولى در اين علم درباره قرآن و عقل, به طور اجمال بحث شده است.
شايسته بود كه اصولى ها در مورد عقل و انواع آن و اين كه كدام عقل دليل اثباتى دين و جزو ادله دين است و موارد فتواى عقل كدام است؟ در كجا عقل, پيك خوبى است و در كجا مستمع خوب؟ اگر عقل مى فهمد, فهميدن عقل چگونه است؟ و مانند آن بحث مى كردند, ولى آنان به جاى آن به توضيح مفهوم موافق و مفهوم مخالف پرداخته و آن را به ((لحن الخطاب)) و ((دليل)) تقسيم كردند كه همگى به دليل لفظى برمى گردد. اين ها استماع و فهم عقل از يك دليل لفظى است و اين صداى شرع و نقل است كه از زبان عقل فهميده مى شود; حال آن كه عقل در صورتى دليل اثباتى دين است كه طبق برهان ويژه, حكم خدا را كشف كند.

يادسپارى

براى تبيين جايگاه اصلى عقل, علم اصول بايد دو مرحله را طى كند:
1. عقل را به عنوان دليل مستقل اثبات دين بشناساند, نه پيك, سخن گو, مستمع و مخاطب.
2. قطع عقلى بايد قطع منطقى باشد, نه قطع روانى, تا بتوان آن را روش مندانه تبيين منطقى كرد.

عقل دينى و فلسفى

انقسام عقل به عقل دينى و عقل فلسفى, و ايجاد چنين اصطلاحى صحيح است, زيرا معمولا عقل به نيروى درك كننده اى اطلاق مى شود كه گاهى هست ها و نيست ها (محدوده حكمت نظرى) را درك مى كند و گاهى نيز بايدها و نبايدها (قلمرو حكمت عملى), يعنى درك همه مسائل حكمت نظرى و حكمت عملى به عهده عقل نظرى است.
اما اگر محدوده درك عقل, مسائل درون دينى اى (مسائل اخلاقى, سياسى, حقوقى يا معارف الهى) باشد كه انبيا به عنوان هدايت آسمانى فراسوى انسان ها نصب كرده اند, مى توان آن را عقل دينى ناميد. به تعبير صحيح: عقلى كه مطالب منقول را كاملا درك مى كند, در مقابل عقلى كه حقايق عينى را درك مى كند.
از دير زمان, عقل را به دو قسم: نظرى و عملى تقسيم مى كردند. اگر عقل عملى را نيروى تحريكى نفسى بدانيم كه عهده دار همه كارهاى عملى نفس است ـ مانند عزم, اراده, تصميم, اخلاص, محبت و… ـ اولى است; چنان كه اصطلاح دوم براى عقل عملى, همين است.

كاربرد عقل در متون نقلى دين

عقل مصطلح فلسفى, اگر به معناى استنتاج مسائل نظرى از بديهيات و روشن كردن مطالب مبهم باشد ـ چنان كه در منطق و فلسفه رايج است ــ در متون نقلى دين نيز مورد بهره بردارى قرار گرفته است, زيرا قرآن از راه هاى گوناگون, عقل را تكريم كرده.
موارد ارايه برهان عقلى, گاهى همراه با نام عقل, تعقل و نظاير آن است و گاهى با نام عقل همراه نيست. اكنون به سه نمونه اشاره مى كنيم:
1. خداوند در قرآن مى فرمايد: ((إم خلقوا من غير شىء إم هم الخالقون;(5) آيا انسان ها بدون مبدإ فاعلى خلق شده اند يا خودشان خالقند؟ اين آيه مى گويد: انسان براساس تصادف و اتفاق به دنيا نيامده, بلكه آفريدگارى دارد, زيرا عقلا محال است كه فعلى بدون فاعل باشد.
اين استدلال, عقلى است و منظور از ((شىء)) در آيه مزبور, مبدإ فاعلى است, نه مبدإ قابلى, چون انكار مبدإ قابلى, ضرر اعتقادى ندارد ـ چنان كه اقرار به آن نيز سودى نمى بخشد ـ بلكه قبول و رد مبدإ فاعلى است كه از جهت اعتقادى موثر است و اثبات و لزوم قبول آن, محور استدلال قرآنى است.
نزاع ملحد و موحد نيز در قبول و رد مبدإ قابلى نيست و رهبران الهى هم مإموريت ندارند كه ملحدان و منكران مبدإ قابلى را به آن معتقد كنند.
بنابراين, مفاد آيه ياد شده اين است: آيا اينها مبدإ فاعلى ندارند و بدون فاعل خلق شده اند؟! حال آن كه فعل بدون فاعل, ((صدفه))(6) و ((ترجح بلامرجح)) بوده و محال است. لذا هر فعلى فاعلى دارد كه آن را خلق كرده است. در اين صورت, آيا فاعل موجودات, خودشان هستند؟ يا ديگرى آنها را خلق كرده است؟ در صورت نخست, ((دور)) لازم مىآيد و دور نيز محال است; چه مضمر باشد و چه مصرح.
در صورت دوم نيز ((تسلسل)) لازم مىآيد كه آن هم محال است.
بنابراين, براساس اين آيه, اولا: صدفه و اتفاق محال است. ثانيا: ضرورت مبدإ فاعلى اثبات مى شود. ثالثا: دور صريح و مضمر و نيز تسلسل باطل مى گردد. پس قرآن با اين كه كلمه عقل را در اين آيه به كار نبرده, اما مطلب را با برهان عقلى تبيين كرده است; يعنى بيان او عقلى است.
آيه ديگرى نيز در باب توحيد است كه مى فرمايد: ((لو كان فيهما آلهه الا الله لفسدتا))(7) حضرت ابراهيم نيز در مقام احتجاج فرمود: ((ربى الذى يحيى و يميت))(8) . در اين دو آيه نيز كلمه عقل به كار نرفته است, اما محتواى آنها استدلال عقلى است.
حضرت اميرالمومنين (عليه السلام) نيز در نهج البلاغه, بر پايه برهان عقلى سخن گفته است; هرچند نامى از عقل نبرده: ((كل قائم فى سوإ معلول))(9) , يعنى هر موجودى كه به خود متكى نيست, هستى او هم صرف و عين ذاتش نيست, بلكه معلول است و هر معلول, علتى دارد. اين سخن, از امام رضا(عليه السلام) نيز نقل شده است.(10)
شبيه استدلال قرآن در مورد ضرورت مبدإ فاعلى و استحاله تصادف, از حضرت اميرالمومنين(عليه السلام) در نهج البلاغه ذكر شده است: ((فالويل لمن إنكر المقدر و جحد المدبر, زعموا إنهم كالنبات ما لهم زارع, و لا لاختلاف صورهم صانع, و لم يلجئوا الى حجه فيما ادعوا و لا تحقيق لما إوعوا, و هل يكون بنإ من غير بان, إو جنايه من غير جان;(11) واى بر آن كس كه ناظم و مدبر را انكار كند! گروهى مى پندارند كه آنها همچون گياه خودرويند و زارعى ندارند و براى اشكال گوناگون آنها آفريننده اى نيست. اينان براى ادعاى خود, دليلى اقامه نكرده اند و براى آنچه كه در مغز خود پرورانده اند, تحقيقى به عمل نياورده اند. آيا ممكن است كه ساختمانى بدون سازنده يا جنايتى بدون جنايت كار پديد آيد؟.))
لذا اين استدلال هاى قرآنى و روايى, برهان عقلى اى است كه در فن فلسفه و كلام نيز به كار مى رود; هرچند هيچ نامى از عقل در تقرير اين براهين برده نشده باشد.
2. قرآن كريم, حكمت را ـ كه كار عقل است ـ در برابر موعظه و جدال احسن قرار مى دهد: ((ادع الى سبيل ربك بالحكمه والموعظه الحسنه و جادلهم بالتى هى إحسن))(12) , يعنى دعوت به خدا سه راه دارد: حكمت, موعظه نيكو و جدال احسن.
بنابراين, حكمتى كه غير از جدال و موعظه است, همان حكمت مصطلح فلسفى است, زيرا حكمت, مقدمات بينى است كه عهده دار تبيين حقايق نظرى است و موعظه درباره اخلاقيات, بايدها و نبايدها از آراى پسنديده كمك مى گيرد و جدال احسن از مشهورات, مسلمات و مقبولات استمداد مى كند, يعنى در جدال احسن از مقدماتى استفاده مى شود كه مورد پذيرش طرف مقابل باشد; مانند مشهورات و آراى پسنديده وگرنه جدالى باطل است. از اين رو, قرآن فرموده ((ولا تجادلوا إهل الكتاب الا بالتى هى إحسن(13) ; با اهل كتاب به غير جدال احسن مجادله نكنيد.))
از امام صادق(عليه السلام) پرسيدند: آيا پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) جدال كرده است؟
فرمود: بلى, حتما جدال كرده, چون خداوند آن حضرت را به جدال امر كرده است. پس جدال بر او واجب بوده. آن گاه حضرت(عليه السلام) آياتى را كه به سبك جدال احسن نازل شده برشمرد كه يكى از آنها, بخش هاى پايانى سوره ((يس)) است.(14) در اين آيات از مقدمات مقبول و مسلم در مقابل دشمن استفاده شده است.
3. قرآن كريم در آياتى برهان عقلى را با نام عقل و در كنار هم ذكر مى كند, يعنى همراه براهينى كه از مقدمات بديهى به نظرى راه مى يابد مى فرمايد: ((ان فى ذلك لذكرى لاولى الالباب))(15) و ((آيات لقوم يعقلون))(16) و ((ان فى خلق السموات والارض… لايات لقوم يعقلون))(17) . عقل در اين آيات, همان عقل نظرى و فلسفى است.

پى نوشت ها:

1. السرائر, ج1, ص46.
2. المعتبر, ج1, ص21 ـ 32.
3. ذكرى الشيعه, ج1, ص52.
4. همان.
5. سوره طور, آيه35.
6. يعنى بر حسب تصادف و اتفاق.
7. انبيإ, آيه 22.
8. بقره, آيه 258.
9. نهج البلاغه, خطبه 186.
10. مسند الرضا(عليه السلام), ج1, ص41.
11. نهج البلاغه, خطبه 185, بند19.
12. نحل, آيه125.
13. عنكبوت, آيه 46.
14. آيات 77 ـ83.
15. زمر, آيه 21.
16. جاثيه, آيه 5.
17. بقره, آيه 164.

 

امام خمينى ثابت و استوار از آغاز تا پايان

اساس كار

( امروز روز اين بحث ها نيست و دنبال كردن اين حرف كه چه كسى بد است و چه كسى خوب است خلاف اسلام است و خلاف مصالح اسلامى. اين جزء نقشه اى از خارج است كه نگذارند اين مملكت آرام گيرد, نگذارند شما يك مملكت اسلامى درست كنيد. اين نقشه اى است كه از خارج اشخاصى شيطان الهام مى كنند به اشخاص متدين و آنها هم بى توجه دنبال مى كنند. و شما مردم را آماده كنيد كه امروز روزى نيست كه ما مساجدمان را صرف اين بكنيم كه زيد بهتر است يا عمرو, مسيرتان, كارتان و منبرتان, بازارتان همه دنبال اين باشد. الان بايد همه روى اين جمع شويم كه اين قانون اساسى درست از كار دربيايد و اشخاصى را كه تهيه مى كنيد براى بررسى قانون اساسى, اشخاص صحيح باشند, مسلمان و متدين باشند, شرقى و غربى نباشند, امين باشند. امروز وقت تان را صرف اين بكنيد, صرف اين كه زيد خوب است يا نيست نكنيد. خوب باشد پيش خدا خوب است بد باشد پيش خدا بد است, به شما چكار؟ اين مگر يكى از اركان اسلام است كه زيد خوب است يا عمرو! امروز سر ولايت حضرت امير(ع) هم نبايد دعوا كرد. امروز بايد همه با هم مجتمع شويد و جمهورى اسلامى را به آخر برسانيم. )
(12 / 4 / 58)
( آقاى رئيس جمهور حدودش در قانون اساسى چى هست, يك قدم آن ور بگذارد من با او مخالفت مى كنم, اگر همه مردم هم موافق باشند, من مخالفت مى كنم. آقاى نخست وزير حدودش چقدر است, از آن حدود نبايد خارج بشود, يك قدم كنار برود با او هم مخالفت مى كنم. مجلس حدودش چقدر است, روى حدودش خودش عمل كند. شوراى نگهبان حدودش چقدر است, قوه قضائيه حدودش چى است, قوه اجرائيه, قانون معين شده است, نمى شود از شما پذيرفت كه ما قانون را قبول نداريم, غلط مى كنى قانون را قبول ندارى, قانون تو را قبول ندارد. نبايد از مردم پذيرفت, از كسى پذيرفت كه ما شوراى نگهبان قبول نداريم, نمى توانى قبول نداشته باشى, مردم رإى دادند به اينها, مردم به قانون اساسى شانزده ميليون تقريبا يا يك قدرى بيشتر رإى دادند به قانون اساسى. مردمى كه به قانون اساسى رإى دادند منتظرند كه قانون اساسى اجرا بشود, نه هر كس از هر جا صبح بلند مى شود, بگويد من, من شوراى نگهبان را قبول ندارم, من قانون اساسى را قبول ندارم, من مجلس را قبول ندارم, من رئيس جمهور را قبول ندارم, من دولت را قبول ندارم. نه, همه بايد مقيد به اين باشيد كه قانون را بپذيريد ولو بر خلاف رإى شما باشد, بايد بپذيريد براى اين كه ميزان اكثريت است و تشخيص شوراى نگهبان كه اين مخالف قانون نيست و مخالف اسلام هم نيست, ميزان اين است, همه ما بايد بپذيريم. )
(6 / 3 / 60)

رهنمودهاى مقام معظم رهبرى

( كسى كه نظام اسلامى را كه عليه فساد, ظلم, بيدادگرى و تبعيض در دنيا قيام كرده است به استبداد و ضديت با آزادى و ضديت با حقوق بشر متهم كند, يا خود دشمن است, يا فريب دشمن را خورده است, اين را بايد همه ـ به خصوص جوان ها ـ توجه داشته باشند.
امروز روش دشمنى, ايجاد اختلاف, نفرت و كينه ميان آحاد مردم است, ايجاد دلسردى نسبت به آرمان هاى اسلامى است, منحرف كردن شعارهاى مردم و طرح شعارهايى است كه با حركت عظيم مردم هيچ همخوانى ندارد.
كشورهايى كه دموكراسى غربى را تجربه كرده اند, ما ديديم به چه فلاكت و ذلتى افتادند و چگونه به نام دموكراسى پنجه هاى طماعان غرب و به خصوص امريكا در دوره اخير در جسم و جان آن مردم فرو رفت و همه چيز آنها را به يغما برد, مردم ما به دنبال اين نوع دموكراسى نبودند.
آن طور كه از حرف هاى مسئولان امريكايى بر مىآيد هدفشان اين است كه منطقه اى را كه اتفاقا دنياى اسلام در آن قرار دارد و از لحاظ سوق الجيشى و موقعيت جغرافيايى و هم چنين از لحاظ منابع طبيعى ـ به خصوص نفت ـ بى نظير و درجه يك است از وجود مزاحمى به نام اسلام و فكر اسلامى و انگيزه هاى اسلامى به كلى خلاص كنند و آن را صد در صد در مشت و قبضه خود بگيرند.
در همين قضيه عراق امريكايى ها مى خواستند بدون قيد و شرط, جنگ خونين و پر ضايعه اى را در اين منطقه به وجود بياورند. البته باز هم از اين فكر منصرف نيستند منتها آن طورى كه اول مى خواستند مهار گسيخته وارد بشوند, پيش نيامد و نتوانستند آنگونه عمل كنند.
آن طور كه آنها قلمداد مى كنند و بلندگوها و تبليغاتچى هايشان هم در گوشه و كنار اين گونه وانمود مى كنند كه ديگر چاره اى نيست, امريكا يك قدرت قاهر است و بايد با آن ساخت و به نحوى با آن كنار آمد, اين گونه نيست, اين قدرت قاهر به خاطر مستى قدرت دارد اشتباه مى كند و اين اشتباه هم دارد زير پاى او حفره و گودال بسيار خطرناكى را به وجود مىآورد.
اسم اسلام را آوردن و تكرار كردن اما عمل به مبانى اسلام نداشتن, اسم حقوق بشر را به عنوان مبنا مطرح كردن اما در عمل هيچ رعايت حقوق بشر را نكردن, اسم آزادى را آوردن اما در عمل رعايت آزادى ديگران را نكردن, اسم قانون و قانون طلبى را آوردن اما در عمل پايبند به قانون نبودن از جمله چيزهاى بسيار بد است, يكى از مصداق هاى بارز و خطرناك بى نظمى است.
الان تبليغات جهانى روى چند چيز متمركز است, يكى از آنها اين است كه در داخل نظام جمهورى اسلامى متصديان و خدمتگزاران نظام را به دو دسته تقسيم مى كنند و براى هر دسته اسم مى گذارند و يك عده هم ساده لوحانه در داخل كشور همان حرف ها را تكرار مى كنند.
اينها دام دشمنان است, همه بايد متوجه باشند در دام دشمن قرار نگيرند.
اختلاف نظر و سليقه و حتى اختلاف عقايد سياسى و دينى و غيره تا آنجايى كه به مبانى عملى نظام ارتباطى ندارد, مى تواند موجب جدايى, دشمنى و خصومت با يكديگر نشود. )
(2 / 9 81/)

 

سخنان معصومين (عليهم السلام)
امام على آگاه به همه معانى قرآن

رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم:

على مع القرآن والقرآن مع على لن يفترقا حتى يردا على الحوض.(بحارالانوار, ج22, ص223, ح2.)

على با قرآن است و قرآن با على است. هرگز از هم جدا نمى شوند تا در كنار حوض بر من وارد شوند.

رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم:

ان القرآن انزل على سبعه احرف ما منها حرف الا له ظهر و بطن و ان على بن ابيطالب عنده علم الظاهر والباطن(حليه الاوليإ, ج1, ص65)

همانا قرآن بر هفت حرف نازل شده است و هيچ حرفى از آن حروف نيست مگر اين كه ظاهر و باطنى دارد و علم ظاهر و باطن قرآن نزد على است.

رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم:

معاشر الناس! تدبروا القرآن وافهموا آياته وانظروا الى محكماته ولاتتبعوا متشابهه! فوالله لن يبين لكم زواجره و لايوضح لكم تفسيره الا الذى انا آخذ بيده و مصعده الى و شائل بعضده و معلمكم ان من كنت مولاه فهذا[ على] مولاه و هو على بن ابى طالب إخى و وصيى.(بحارالانوار ج37, ص209)

اى مردم! در قرآن تدبر كنيد و آيات آن را بفهميد و به محكمات آن نظر كنيد و از متشابه آن پيروى نكنيد! به خدا سوگند! هرگز نواهى آن را براى شما تبيين نمى كند و تفسير آن را براى شما توضيح نمى دهد مگر كسى كه دستش را گرفته و به نزد خود بالا آورده و بازويش را بالا گرفته ام. به شما اعلام مى كنم كه هر كس من مولاى اويم, اين شخص مولاى او است و او على بن ابى طالب برادر و وصى من است…

رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم:

فمن عمى عليه من علمه شىء لم يكن علمه منى و لا سمعه فعليه بعلى بن ابى طالب عليه السلام فانه قد علم كما قد علمته ظاهره و باطنه و محكمه و متشابهه. (بحارالانوار, ج22, ص316)

هر كس كه علم قرآن برايش پوشيده است و از من ياد نگرفته و نشنيده است, بايد به على بن ابى طالب رجوع كند, زيرا او ظاهر و باطن و محكم و متشابه آن را همان گونه كه من مى دانم, مى داند.

رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم:

ان الله عزوجل انزل على القرآن و هو الذى من خالفه ضل و من ابتغى علمه عند غير على هلك.(بحارالانوار, ج38, ص94)

همانا خداى عزوجل قرآن را بر من نازل كرده است كه هر كس با آن مخالفت كند, گمراه است و هر كس علم آن را در نزد غير على(عليه السلام) طلب كند هلاك مى شود.

 امام على عليه السلام:

ما فى القرآن آيه الا و قد قرإتها على رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم و علمنى معناها.(شواهد التنزيل, ج1, ص43, ح33)

هيچ آيه اى در قرآن نيست مگر اين كه آن را بر رسول خدا (صلى الله عليه وآله و سلم) قرائت كردم و معناى آن را به من تعليم داد.

امام على عليه السلام:

ما نزلت على رسول الله آيه من القرآن الا إقرإنيها إو إملاها على فاكتبها بخطى و علمنى تإويلها و تفسيرها و ناسخها و منسوخها و محكمها و متشابهها و دعا الله لى ان يعلمنى فهمها و حفظها فلم إنسى منه حرفا واحدا.(شواهد التنزيل, ج1, ص48, ح41)

نازل نشد بر رسول خدا(صلى الله عليه وآله و سلم) آيه اى از قرآن مگر آن كه بر من خواند و قرائت آن را به من آموخت يا اين كه بر من املا كرد و من آن را به خط خود نوشتم و تإويل و تفسير و ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه آن را به من تعليم داد و از خدا خواست فهم و حفظ آن را به من ياد دهد, پس حتى يك حرف از آن را فراموش نكردم.

امام صادق عليه السلام:

ان الله علم نبيه صلى الله عليه و آله وسلم التنزيل و التإويل فعلمه رسول الله(صلى الله عليه وآله و سلم) عليا (عليه السلام) و علمنا والله…(اصول كافى, ج7, ص442, ح15)

همانا خداوند تإويل و تنزيل[ قرآن] را به پيامبرش تعليم داد و آن حضرت هم آن را به على (عليه السلام) آموخت, به خدا قسم به ما (نيز) تعليم داده است.

 

دانستنيهايى از قرآن
نزول قرآن در شبى مبارك

انا انزلناه فى ليله مباركه انا كنا منذرين (دخان – آيه 3)

ما آن را در شبى پر بركت نازل كرديم و ما همواره انذاركننده بوده ايم.
شب قدر شب نزول قرآن كريم است كه خداوند اين شب استثنائى را بسيار مبارك گردانيده و در اين شب از هر سال, مقدرات جهان رقم زده مى شود.
در اين آيه مباركه خداوند هدف نزول قرآن را در يك كلمه ((منذرين)) بيان فرموده است.
انذار: يعنى ترساندن و بيم دادن, كه خداوند ماموريت به رسولان و پيامبرانش مى دهد تا با بيان احكام الهى و با خواندن كتاب بر مردم, آنان را از عذاب خدا بترسانند و ظالمان و ستمگران را از كيفر گناهانشان بر حذر دارند.
قرآن كريم از سوى خداوند دو نوع نزول داشته است:
1ـ نزول دفعى
2ـ نزول تدريجى.
نزول دفعى: از قرائن معلوم مى شود قرآن كريم يك بار در يك شب مبارك بر قلب رسول خدا نازل شده است.
نزول تدريجى: در طول مدت 23 سال قرآن كريم به تدريج و به مناسبت بر رسول خدا توسط جبرئيل امين نازل شده است.
عجيب است كه برخى از مفسرين قائل شده اند بر اينكه قرآن در شب نيمه شعبان نازل شده و استناد به روايتى نيز مى كنند با اينكه در قرآن تاكيد شده است كه ماه رمضان ماه نزول قرآن است ((شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن)) و با اين تصريح جاى تاويل نيست كه به زور بخواهند ثابت كنند كه قرآن در شب نيمه شعبان نازل شده است. البته شب نيمه شعبان بسيار با عظمت و پر بركت است ولى شب نزول قرآن نمى باشد.
پس مسلم و قطعى است كه قرآن در ماه رمضان و در شب قدر نازل شده. تنها بحثى كه در اينجا هست تعيين شب قدر در ميان شبهاى ماه رمضان مى باشد ; شبى كه خداوند آن را از هزار ماه برتر دانسته است ((ليله القدر خير من الف شهر)).
از روايات مختلف بر مىآيد كه احتمالا شب قدر يكى از ده شب آخر ماه باشد و تاكيد بر شب 19 و شب 21 و شب 23 شده است و بازهم در روايتى امام مى فرمايد, ((ما ايسر ليلتين)) كه مقصود از دوشب, 21 و 23 است و باز در برخى روايات تاكيد بر شب 23 شده است.
اجمالا چناچه مرسوم است كه اين سه شب ماه مبارك احيا گرفته مى شود, بد نيست در اين ده شب از ماه, شيعيان توجه به خصوصى به عبادت و نماز و قرآن كنند خصوصا شبهاى وتر زيرا گذشته از اينكه احتمال دارد شب قدر در يكى از اين شبهاى مبارك باشد, در خصوص اين دهه اخير تاكيد زيادى از امامان عليهم السلام داريم, كه آنها را با قرإت قرآن و نماز و مناجات احيا كنيد. به هر حال نبايد لحظه اى در اين ماه پربركت از ذكر خدا غافل شد و بايد اين فرصت بزرگ را مغتنم شمرد و ضمن حمد و سپاس پروردگار كه ما را زنده نگه داشت تا اين روزهاى با عظمت و پر خير و بركت را استقبال كنيم, بايد سعى شود كه تمام لحظات آنرا با عبادت به سر ببريم. و اگر اين توفيق الهى نصيب كسى شد, آنگاه در روز عيد فطر از خداوند عيدى خواهد گرفت, عيدى مغفرت و رحمت و قبولى اعمال.
مبارك: خداوند اين شب را با بركت و مبارك توصيف كرده است, زيرا در اين شب نعمتها و روزى خود را بر بندگانش تا سال آينده مقرر و تقسيم مى نمايد گذشته از اين كه خود نزول قرآن بالاترين بركت و عميقترين نعمت است و شايد يكى ديگر از دلايل بركت شب قدر اين باشد كه خداوند در اين شب دعاها را مستجاب مى گرداند.
اين شب به قدرى بركت دارد كه تا طلوع فجر انسانها در سلام و سلامتى خواهند گذراند خداوند مى فرمايد: ((سلام هى حتى مطلع الفجر)) پس هر لحظه اش را بايد مغتنم شمرد و بيشتر استغفار و طلب آمرزش گناهان كرد شايد اين سلام شامل حال ما نيز گردد آمين رب العالمين.

 

پرسشها و پاسخها

پرسش: آيا تنها عمل ما مسلمانان مورد قبول حضرت حق قرار مى گيرد و تنها ما به بهشت مى رويم يا عمل غير مسلمانان نيز, اعم از يهوديان و مسيحيان, مورد قبول است و به بهشت مى روند؟

(ايمان نديم پور, دانشآموز : كومله لنگرود)

پاسخ: يكى از پرسش هايى كه از ديرباز در حوزه مباحث كلامى مطرح بوده و پيشينه اى بسيار طولانى دارد, سوال از نقش ايمان و كفر در سعادت و شقاوت ابدى انسان و رابطه ميان ايمان و عمل صالح است.
در طول تاريخ علم كلام, اين مسئله هر از چند گاهى در قالب و عنوانى جديد و با مجموعه اى از پرسش هاى متفاوت و متناسب با ويژگى هاى عصر خود جلوه كرده است.
اين سوال كه آيا هر يك از ايمان و عمل صالح, به نحو مستقل سعادت است يا هر دو با هم, از همان قرن اول ظهور اسلام مطرح بوده است. در اين ميان, از يك طرف, برخى هم چون خوارج, تا آن جا پيش رفتند كه هيچ جاىگاهى براى ايمان لحاظ نكردند و معتقد شدند كه ارتكاب گناه نه تنها موجب كفر و ارتداد مى شود, بلكه عامل مستقلى براى شقاوت ابدى است.
از طرف ديگر, گروه ديگرى مانند مرجئه در نقطه مقابل, اعتقاد داشتند كه وجود ايمان براى سعادت ابدى كافى است و ارتكاب گناه ضررى به سعادت شخصى نمى زند. در حقيقت, عمل او نقش چندانى در سرنوشت وى ندارد.
در طى يك قرن گذشته, به ويژه در دهه هاى اخير, در سايه سهولت و كثرت ارتباطات ميان ملت هاى مختلف و رشد فزاينده وسايل ارتباطى, اين مسئله همواره در ميان عموم طبقات, خصوصا روشن فكران بحث مى شد كه آيا شرط حتمى قبول اعمال ايمان خاص هم چون ايمان اسلامى است يا نه؟
برخى با مطالعه زندگى مخترعان و مكتشفان بزرگ غير مسلمان, كه خدمات بسيار زيادى در پيش برد علم براى بشر انجام داده اند اين سوال را مطرح مى كنند كه اگر بهشت تنها از رهگذر ايمان صحيح به دين اسلام دست يافتنى است, درباره اعمال خير آن ها چه بايد گفت؟
آيا اين امر با عدالت پروردگار سازگار است؟ آيا معقول است گروهى بدون ارائه خدمت به بشر, سرافرازانه به سوى بهشت موعود رهنمون شوند, اما گروهى ديگر كه تمام عمر خود را صرف خدمت به بندگان خدا كرده اند, با سرنوشتى شوم مواجه شوند؟ آيا اين امر با عدالت پروردگار منافات ندارد؟
در اين ميان, گروهى نيز با طرح اين مطلب كه اگر تنها با ايمان به دين اسلام, آن هم در پرتو مذهبى خاص مى توان به رستگارى رسيد, كه در اين صورت, غضب الهى بر رحمتش سايه افكنده و پيشى مى گيرد و اين امر با صفات الهى و رحمت بى كران او در تعارض است. به تبليغ پلوراليسم دينى پرداخته اند در مقابل, عده اى نيز با ديدگاهى بسيار تنگ نظرانه و سخت گيرانه و با استناد به برخى آيات قرآن سعادت اخروى را تنها به گروه اندكى از مسلمانان كه ايمان و عمل صالح را در كنار هم داشته اختصاص داده و اكثر مردم جهان را اهل دوزخ معرفى كرده اند, اما بايد ديد كه منطق صحيح اسلام چه راهى را پيش روى ما قرار داده است. براى يافتن پاسخ لازم بايد به چند مطلب اشاره كنيم:
الف) دينى جز اسلام پذيرفته نيست
دين حق, تنها يكى است و مصداق آن نيز در زمان ما ((اسلام)) است. اين گونه نيست كه همه اديان, حق بوده و پيروى از آن ها سعادت انسان را تإمين كند.
آرى, اديان آسمانى و توحيدى هر يك در زمان خود ـ پيش از نسخ به واسطه آيين آسمانى بعدى ـ حق بوده و تنها مسير رسيدن به سعادت به شمار مىآمدند, اما پس از نسخ, تنها از رهگذر عمل به فرمان جديد الهى سعادت انسان تإمين مى شود. خداوند متعال به همين حقيقت در آيه ذيل تصريح كرده است.
((ومن يبتغ غير الاسلام دينا فلن يقبل منه وهو فى الاخره من الخاسرين; و هر كس غير از اسلام دينى بجويد, هرگز از او پذيرفته نمى شود و او در سراى ديگر از زيان كاران است.))
پس روشن شد كه دين حق منحصر در اسلام است.
اينك جاى اين پرسش هست كه آيا ايمان شرط حتمى قبول عمل خداست, به طورى كه هيچ كار نيكى غير از مسلمانان و بلكه غير شيعه پذيرفته نيست؟

ب) تإثير ايمان در قبول اعمال
هر عملى داراى دو بعد است و هر بعدى از نظر خوبى و بدى حسابى جداگانه دارد:
1. انعكاس شعاع اثر مفيد يا مضر عمل در احتجاج.
2. انتساب عمل به شخص فاعل و انگيزه هاى نفسانى و روحى او كه موجب آن عمل شده است.
در بعد اول, اثر مفيد و يا مضر عمل ارزيابى مى شود و در بعد دوم, نظام روحى و فكرى عامل و نحوه سلوك و مقصد او بررسى مى شود.
اعمال بشر از نظر سودمندى و يا زيان بار بودن, در دفتر تاريخ ثبت مى شود و تاريخ درباره آن قضاوت مى كند, ولى از نظر شعاع انتساب به روح بشر, تنها در دفتر علوى ملكوتى ثبت و ضبط مى شود. قرآن مى فرمايد:
((الذى خلق الموت والحياه ليبلوكم ايكم احسن عملا; آن كه مرگ و زندگى را آفريد تا شما را در امتحان نيكوترين و صواب ترين عمل قرار دهد.))
اين كه فرمود: ((صواب ترين)) عمل و نفرمود ((بيش ترين عمل)) به اين دليل است كه بدانيم مهم دانستن اين امر است كه آن گاه كه تحت تإثير انگيزه هاى روحى, عملى را انجام مى دهيم, گذشته از قالب عمل, كه يك سلسله حركاتى است كه از نظر اجتماعى ارزش دارد, از نظر معنوى واقعا به چه سويى مى رويم؟
بنابراين, با توجه به اين كه كمال حقيقى انسان, در سايه قرب الهى تحقق مى يابد و متقابلا سقوط او بر اثر دورى از خداى متعال حاصل مى شود, مى توان ايمان به خداى متعال و ربوبيت تكوينى و تشريعى را ـ كه مستلزم اعتقاد به معاد و نبوت است ـ نهال تكامل حقيقى او دانست كه اعمال خداپسند, بسان شاخ و برگ هايى از آن مى رويد و ميوه اش سعادت ابدى است كه در جهان آخرت ظاهر مى شود. بنابراين, اگر كسى بذر ايمان را در دلش بپاشد و اين نهال پربركت را غرس نكند, و به جاى آن, بذر عصيان و كفر در دلش بپاشد, استعداد خدا دادىاش را ضايع كرده و درختى به بار آورده كه ميوه اش زقوم دوزخى خواهد بود. چنين كسى راهى به سوى سعادت ابدى نمى برد و تإثير كار نيكش از مرز اين جهان فراتر نمى رود.
از اين رو, خدا در قرآن بر ايمان به عنوان شرط تإثير اعمال نيك در سعادت اخروى تإكيد كرده و مى فرمايد:
((ومن يعمل من الصالحات من ذكر او انثى وهو مومن فاولـئك يدخلون الجنه; هر مرد و زنى كه كارهاى شايسته انجام دهد, در حالى كه مومن باشد, چنين كسانى وارد بهشت خواهند شد.))
از سوى ديگر, در آيه ديگرى ضمن مقرر كردن دوزخ براى كافران اعمالشان را تباه و بى ثمر دانسته و آن ها را به خاكسترى تشبيه كرده كه باد شديدى آن را پراكنده مى سازد و اثرى از آن به جاى نمى گذارد.
((مثل الذين كفروا بربهم اعمالهم كرماد اشتدت به الريح فى يوم عاصف لا يقدرون مما كسبوا على شىء ذلك هو الضلال البعيد; مثل اعمال كافران مانند خاكسترى است كه در يك روز توفانى, باد به سختى بر آن بوزد به چيزى از دست آوردهايشان دست رسى نخواهند داشت و اين است گمراهى.
هم چنين در آيه اى ديگر آن ها را به سرابى تشبيه كرده كه شخص تشنه به آن دل مى بندد, ولى همين كه به آن مى رسد, آبى نمى يابد:
((والذين كفروا اعمالهم كسراب بقيعه يحسبه الظمآن مإ حتى اذا جإه لم يجده شيئا; اعمال كافران همانند سرابى در بيابان هموارى است كه شخص تشنه آن را آب مى پندارد, تا هنگامى كه نزد آن بيايد آن را چيزى نمى يابد.

قاصران و مستضعفان

از آن جا كه جميع تكاليف الهى مشروط به علم و قدرت هستند, كسانى كه از درك حقيقت قاصر و جاهل به آن باشند, از عذاب الهى مصون مى مانند. اين گروه كه اكثريت مردم را تشكيل مى دهند, سرنوشت مقصران و معاندان را نخواهند داشت. خداوند آن گاه كه درباره كافران سخن مى گويد, يادآور مى شود كه جاى گاه آنان دوزخ است. پس مستضعفان را استثنا كرده و مى فرمايد:
((الا المستضعفين من الرجال والنسإ والولدان لا يستطيعون حيله ولا يهتدون سبيلا # فاولـئك عسى الله ان يعفو عنهم وكان الله عفوا غفورا; مگر آن دسته از مردان و زنان و كودكانى كه به راستى تحت فشار قرار گرفته اند (و حقيقتا مستضعفند) نه چاره اى دارند, و نه راهى (براى نجات از آن محيط آلوده) مى يابند. ممكن است خداوند, آن ها را مورد عفو قرار دهد; و خداوند عفو كننده و آمرزنده است.))
بايد توجه داشت كه مستضعفان تنها اختصاص به متولد شدگان در سرزمين هاى دور ـ كه امكان آموزش دين صحيح در آن جا فراهم نيست ـ ندارند, بلكه حتى شامل كسانى مى شود كه در خانواده هايى تربيت يافته اند كه آيين موروثى خود را بسيار محكم و استوار مى دانند, مانند بودايى ها و برهمن ها كه در شرق آسيا به سر مى برند و احتمال نمى دهند كه آيين حقى خارج از اين محدوده وجود داشته باشد.
همين امر در مورد اكثر مردم در كشورهاى غير مسلمان نيز صادق است; اگرچه به واسطه رسانه هاى جمعى, نامى از اسلام شنيده اند, با اين حال, فضاسازى رسانه هاى استكبارى به گونه اى بود كه فرصت نكردند حتى لحظه اى درباره حقانيت دين اسلام تإمل كنند, لذا آن را امرى باطل و خشونت بار قلمداد كرده اند.

ج) كافران اهل خير از عمل خود بهره مند مى شوند

با توجه به مطالب گذشته, از اين نكته نبايد غافل شد كه عمل خير غير مسلمانان, اگرچه عمقى نداشته و باعث بالا رفتن درجات و نيل به سعادت اخروى آن ها نمى شود در عين حال, چنان كه در قرآن آمده, هيچ عمل خيرى بدون پاداش نمى ماند, آن جا كه مى فرمايد:
((انا لا نضيع اجر من احسن عملا; ما اجر كار نيك هيچ كس را از بين نمى بريم.))
يا مى فرمايد: ((فمن يعمل مثقال ذره خيرا يره))
باز هم اعمال خير غير مسلمانان آثارى خواهد داشت كه البته نسبت به اعمالى كه توإم با ايمان است, بسيار ناچيز است. برخى از روايات نيز همين حقيقت را بيان داشته اند, چنان كه پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) مى فرمايد:
از اهل آتش, آن كه عذابش از همه آسان تر است, ((ابن جذعان)) مى باشد. گفته شد: اى رسول خدا! ابن جذعان چه كرده است كه عذابش از همه آسان تر است؟
حضرت فرمود: چون عادت او اين بود كه مردم را غذا مى داد و اطعام مى نمود.
هم چنين امام باقر(عليه السلام) مى فرمايد:
مرد مومنى كه تحت قدرت و سلطنت حاكم جبار و ستمگرى زندگى مى كرد, به دليل اين كه به حقوق او تعدى مى شد و مورد اهانت قرار مى گرفت به دارالشرك فرار كرد و در منزل يكى از مشركان سكنا گزيد. مرد مشرك از او حمايت كرد, و با عطوفت و مهربانى با او رفتار مى كرد, وقت مرگ فرا رسيد, خداوند به او وحى فرستاد: به عزت و جلال خودم سوگند! اگر در بهشت من جايى براى تو بود, تو را در آن جا سكنا مى دادم, اما بهشت من بر هر كسى كه در حال شرك بميرد, حرام است, لكن خطاب به آتش كرد و گفت اى آتش! او را حركت مده و آزار مرسان و ناراحت مكن و صبح و شب رزق و روزى او را برايش بياوريد!
راوى حديث (عبيدالله وصافى) مى گويد كه پرسيدم: آيا رزق و روزى او را از بهشت مىآورند؟
حضرت فرمود: از جايى مىآورند كه خدا خواسته است!

پرسش: شإن نزول سوره قدر چيست؟ و اين سوره در مورد چه كسى نازل شده است؟

(مرتضى يوسفى ـ دانشآموز : املش)

پاسخ: در شإن نزول اين سوره, رواياتى از امامان معصوم(عليهم السلام) وارد شده است كه حضرت رسول(صلى الله عليه و آله و سلم) در خواب ديد بنى اميه بر منبر او بالا مى روند, و سخت اندوهناك شد. خداوند متعال نيز براى تسليتش اين سوره را نازل كرد و در آن فرمود: شب قدر بهتر از هزار ماه[ حكومت بنى اميه] است.
در حديثى از امام صادق(عليه السلام) آمده است كه فرمود: ((انا انزلناه فى ليله القدر: الليله, فاطمه و القدر الله, فمن عرف فاطمه حق معرفتها, فقد ادرك ليله القدر… ما قرآن را در شب قدر نازل كرديم, مقصود از اين شب, فاطمه(س) است, و مقصود از ((قدر)) خداست, هر كس فاطمه را چنان كه شايسته و در خور شناخت او است, بشناسد به يقين شب قدر را دريافته است…))
در احاديث فراوان ديگر آمده است كه شب قدر, براى على بن ابى طالب(عليه السلام) و يازده فرزند اوست, مثلا در حديثى از حضرت رسول(صلى الله عليه و آله و سلم) آمده است كه به اصحاب خود فرمود: ((آمنوا بليله القدر, انها تكون لعلى بن ابى طالب(عليه السلام) و لولده الاحد عشر من بعدى; به شب قدر ايمان بياوريد, همانا شب قدر براى على بن ابى طالب(عليه السلام) و براى يازده فرزند او بعد از من است. در روايتى از امام باقر(عليه السلام) است كه فرمود: ((فانها لولاه الامر خاصه بعد رسول الله(صلى الله عليه و آله و سلم); شب مبارك مخصوص واليان امر بعد از رسول خداست.))
انطباق اين روايات بر شب قدر, از نظر بعضى از مفسران مثل صاحب كتاب كنزالدقائق از اين نظر است كه ولايت فرزندان فاطمه زهرا(س) نيز در اين شب نازل مى شود, پس باطن شب قدر مربوط به ولايت اهل بيت وحى و رسالت(عليه السلام) مخصوصا سر سلسله ولايت بعد از رسول(صلى الله عليه و آله و سلم) على (عليه السلام) و فاطمه(س) است; البته در وجه تإويل اين روايات بر اين آيه جاى تإمل بيشترى است; زيرا مفسران بزرگ ديگرى چون علامه طباطبايى(ره) و تفسير نمونه از اين روايات سخنى به ميان نياورده اند.

پرسش: لطفا پيش گويى هايى كه در قرآن كريم آمده, بيان فرماييد؟

(محمد رضايى ـ دانشآموز: قم)

پاسخ: ((قل للذين كفروا ستغلبون و تحشرون الى جهنم و بئس المهاد; (آل عمران12) به آن ها كه كافر شدند, بگو: (از پيروزى موقت خود در جنگ احد شاد نباشند) به زودى مغلوب خواهيد شد, (و سپس در رستاخيز) به سوى جهنم محشور خواهيد گشت و چه بد جايگاهى است.))
در اين آيه, خداوند متعال به پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) بشارت مى دهد كه بر همه دشمنان پيروز خواهد شد و به كافران هشدار مى دهد: علاوه بر اين كه در اين جهان شكست خواهيد خورد و مغلوب خواهيد شد, در جهان ديگر سرانجامى شوم در پيش رو خواهيد داشت.
اين آيه بعد از جنگ ((احد)) نازل شده و اين در حالى بود كه مسلمانان از نظر ظاهر, قدرت و نفوذ خود را از دست داده بودند و در شرايطى به سر مى بردند كه نشانه هاى پيروزى مسلمانان بر كفار و يهود روشن نبود; طولى نكشيد كه مضمون آيه تحقق يافت. يهوديان مدينه (بنى قريظه و بنى نضير) درهم شكسته شدند و در غزوه خيبر, مهم ترين مركز قدرت آنان متلاشى شد و مشركان نيز در فتح مكه براى هميشه مغلوب گشتند.
2. ((ان الذى فرض عليك القرآن لرآدك الى معاد; (قصص 85) آن كس كه قرآن را بر تو فرض كرد, تو را به جايگاهت (زادگاهت) باز مى گرداند.)) آيه فوق نيز يكى از پيشگويى هاى قرآن كريم است. هنگامى كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) به قصد هجرت از مكه به سوى مدينه مىآمد در ((سرزمين جحفه)) به ياد موطنش مكه افتاد. پيك وحى خدا, جبرئيل نازل شد, و پرسيد: آيا به راستى به شهر و زادگاهت اشتياق دارى؟
پيامبر فرمود: آرى, اين آيه نازل شد و سرانجام اين وعده بزرگ تحقق يافت و پيامبراكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) پيروزمندانه با ارتشى نيرومند و قدرت و عظمتى فراوان وارد مكه شد.
3. ((انا نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون; (حجر, 9) ما قرآن را نازل كرديم, و ما به طور قطع آن را پاسدارى مى كنيم.)) آيه فوق, وعده اى است بر اين كه قرآن كريم, چراغى است كه هرگز در آن غروب افول وجود نخواهد داشت; به طورى كه اگر همه جباران و زورمندان و منحرفان جهان دست به دست هم بدهند كه نورش را خاموش كنند, توانايى نخواهند داشت, چرا كه خداوند حفظ و پاسدارى از آن را به عهده گرفته است.
البته پيشگويى هاى قرآن كريم بسيار بيش تر از موارد مذكور است كه به برخى از آن ها در زير اشاره مى شود:
الف) فهرست آيات ديگرى كه خبر از آينده داده و پيشگويى صريح در آن شده, عبارتند از: قمر, 45 ـ 46 / توبه 15ـ14 / نحل 8 / قصص 85 / فتح 27 / كوثر 3 ـ 1 / تبت 5 ـ 1.
ب) فهرست پيشگويى هاى علمى قرآن كريم, عبارتند از: انعام 125 / يونس 5 / نحل 15 / يس 40 ـ 37 / صافات 6 / واقعه 76 ـ 75 / نبإ 16 ـ 6 / طارق 7 ـ 5.

با تقدير و تشكر از مركز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبليغات اسلامى كه در تهيه پرسش ها و پاسخ هاى قرآنى, مجله را همراهى كردند.
ضمنا خوانندگان گرامى براى دريافت پاسخ به پرسش هاى قرآنى خود مى توانند با اين مركز مكاتبه يا تماس داشته باشند.
نشانى: قم ـ صندوق پستى 3775ـ37185 دورنويس: 7736270
تلفن: 7742160 ـ 7742150

پى نوشت ها:

1. آل عمران (3) آيه85.
2. ملك (67) آيه2.
3. محمد تقى, مصباح يزدى, آموزش عقائد, ج3, سازمان تبليغات اسلامى, چاپ اول, ص130.
4. نسإ (4) آيه 124.
5. ابراهيم (14) آيه18.
6. نور (24) آيه 39.
7. نسإ (4) آيه 98 و 99.
8. جعفر سبحانى, مدخل مسائل جديد در علم كلام, ص320.
9. كهف (18) آيه30.
10. زلزال (99) آيه7.
11. مجلسى, بحار الانوار, ج3, ص316.
12. سيد محمد حسين, حسينى طهرانى, معادشناسى, ج10, ص341 و 340.
13. الميزان, علامه طباطبايى, ج20, ص330.
14. بحارالانوار, محمد باقر مجلسى, ج43, ص65, ح58.
15. اقتباس از كنزالدقائق, علامه شيخ محمد بن محمد رضا قمى مشهدى, ج14, ص358 و ج12, ص116, موسسه طبع و نشر ارشاد اسلامى.
16. ر. ك: تفسير نمونه, آيه الله مكارم شيرازى و ديگران, ج2, ص334, دارالكتب الاسلاميه.
17. ر. ك: تفسير نمونه, ج16, ص184.
18. ر. ك: تفسير نمونه, ج11, ص17.

 

اخبار ايران و جهان اسلام

آخرين گزارش منتشره در خصوص وضعيت مسلمانان در آلمان

براساس تحقيقاتى كه اخيرا صورت گرفته, بيش از 4 / 3 ميليون مسلمان در كشور آلمان زندگى مى كنند. مسلمانان ساكن اين كشور اظهار مى كنند كه تاكنون كارگزاران سياسى آلمان, مسائل مربوط به آنها را چندان جدى نگرفته اند. به موجب نظرسنجى ((موسسه زوست)) شمار مسلمانانى كه تابعيت آلمانى را به دست آورده اند بالغ بر 63 هزار نفر مى گردد.
تنها ده درصد از مسلمانان آلمان در قالب مساجد و اتحاديه ها, سازمانى شده اند. در حال حاضر در آلمان 77 مسجد كلاسيك و 2300 نمازخانه وجود دارد و حدود 123 مسجد نيز در حال ساخت است.

واكنش ايران نسبت به پيشنهاد اتحاديه اروپا در مورد اسرائيل

ايران با پيشنهاد اتحاديه اروپا در رابطه با پذيرش موجوديت اسرائيل به عنوان پيش شرطى در توسعه روابط تجارى با اتحاديه اروپا مخالفت نمود.
معاونت وزارت امورخارجه در امور مربوط به اروپا و امريكا در رابطه با بيانيه اتحاديه اروپا پس از ديدار انجام گرفته در تهران اظهار نمود: شرايط مطرح شده از سوى اتحاديه اروپا را نخواهيم پذيرفت. پس از مذاكراتى كه ميان اتحاديه اروپا و ايران در تهران انجام گرفت, اتحاديه اروپا طى بيانيه اى از ايران دعوت كرد تا اسرائيل را به رسميت بشناسد و از نفوذ خود بر گروه هاى ضد اسرائيلى به منظور عدم ممانعت از روند صلح خاورميانه استفاده نمايد.

دانشجويان باحجاب از ورود به كنفرانس ((موقعيت زن)) ممنوع شدند

دانشجويان محجبه دانشگاه استانبول كه در شروع سال تحصيلى پذيرفته نشدند از حضور در كنفرانسى هم ـ كه از سوى دانشگاه با موضوع ((موقعيت زن در جهان)) برگزار گرديده بود ـ منع شدند.
اين دانشجويان محجبه, دانشگاه استانبول را ـ كه از يك سو آنان را به دانشگاه راه نداده و از سوى ديگر در رابطه با حقوق زن تشكيل كنفرانس مى دهد ـ به سبب داشتن تضاد رفتارى مورد نكوهش قرار دادند.
مسوولين دانشگاه نيز در اين مورد گفتند: براساس حكم شوراى عالى آموزش, دانشجويان محجبه نمى توانند وارد محوطه دانشگاه شوند. از آن جا كه كنفرانس نيز در محدوده دانشگاه برگزار گرديده, اين دانشجويان نمى توانند در آن شركت نمايند.

بوش اجازه حمله به عراق را از مجلس نمايندگان گرفت

مجلس نمايندگان امريكا روز پنج شنبه ـ دهم اكتبر ـ اجازه صدور فرمان حمله نظامى به عراق را به جرح بوش ـ رئيس جمهور اين كشور ـ داد. اين تصميم مجلس بايد به تصويب مجلس سناى امريكا نيز برسد تا قابل اجرا باشد. ناظران مى گويند مجلس سنا نيز به احتمال زياد اين طرح را تصويب خواهد كرد.
جرح بوش و حاميان او در هفته هاى اخير تلاش زيادى كرده بودند تا حمايت كنگره را براى تصويب قانونى كه به رئيس جمهور اجازه مى دهد حتى بدون تإييد سازمان ملل متحد نيز بتواند دستور حمله نظامى به عراق را صادر كند, جلب كنند. طبق اين مصوبه, رئيس جمهور در صورت اقدام نظامى عليه عراق بايد هر شصت روز يكبار گزارش كامل از اوضاع منطقه به كنگره ارائه دهد.

مخالفت جهان اسلام با سياست هاى امريكا

ايران و جهان اسلام با سياست هاى يك جانبه گرايانه امريكا در امور بين المللى مخالف اند. به گزارش خبرگزارىها وزيران امور خارجه ايران و انگليس پس از پايان مذاكرات خود, در كنفرانس خبرى به سوالات خبرنگاران پاسخ دادند. وزير خارجه كشورمان گفت: ايران مخالف برپايى جنگ در منطقه است و مسائل مربوط به عراق بايد با نظارت سازمان ملل حل و فصل شود و حضور امريكا در منطقه, خود تهديدى براى آن به حساب مىآيد.

مصوبه كنگره امريكا, توهين به مسلمانان

مصوبه اخير كنگره امريكا و امضاى رئيس جمهور اين كشور در تعيين بيت المقدس به عنوان پايتخت رژيم صهيونيستى دهن كجى و بى اهميتى به مسلمانان جهان است. آقاى هاشمى رفسنجانى در نماز جمعه تهران با بيان اين مطلب افزود: در حالى كه امريكا به عنوان نيروى ظاهرا بى رقيب و ابرقدرت, نيازمند جلب نظر افكار عمومى جهان اسلام است, اين اقدام بسيار پرمعنا و بى اهميتى به مسلمانان است. وى هم چنين اظهار داشت كه دنياى اسلام با وجود بهره مندى از حاكميت بر مهم ترين مناطق جغرافيايى و حساس دنيا و دارا بودن بيشترين ذخاير انرژى ـ كه حيات دنيا به آنها وابسته است ـ ضعيف عمل مى كند.

نارضايتى امريكا از موفقيت احزاب اسلام گرا در انتخابات پارلمانى پاكستان

شبكه خبرى بى بى سى در گزارشى آورده است: پيام تلخ اين انتخابات براى واشنگتن اين است كه احساسات ضد امريكايى در پاكستان هم چنان شديد است و چالشى جدى متوجه مشرف, كه متحد كليدى امريكا در ((جنگ با تروريسم)) است مى كند. بسيارى از پاكستانى ها و هم چنين تعداد زيادى در غرب, بر اين باور بودند كه فرصت منحصر بفردى براى ريشه كن كردن ((فرهنگ جهاد)) كه در دهه 1980 در پاكستان ريشه دواند فراهم شده است, اما رشته آن اميدها اكنون پنبه شده است. بى بى سى در ادامه گزارش خود آورده است: ((اين انتخابات درس عبرت ناخوشايندى نه تنها براى جرج بوش, بلكه هم چنين براى ساير رهبران غرب است كه نگران شكاف روزافزون جهان اسلام و غرب هستند!!))

فرمانده سپاه: براى مقابله با صهيونيست ها راهى جز تشكيل ((بسيج جهانى اسلام)) وجود ندارد

فرمانده كل سپاه پاسداران گفت: براى مقابله با جنايات وحشيانه صهيونيست ها راهى جز تشكيل ((بسيج جهانى اسلام)) وجود ندارد.
وى افزود: راه شكست صهيونيست ها تشكيل اين بسيج است و بايد اين بسيج با همكارى تمام ملت هاى اسلامى سراسر جهان ايجاد شود زيرا در اين صورت تمام ملت هاى مسلمان مى توانند براى جهاد در راه خدا و آزادى فلسطين عزيز قيام كند.

مردم ايران با انجام راهپيمايى به سياست هاى امريكا و اسرائيل اعتراض كردند

مردم ايران در اعتراض به سياست هاى امريكا در حمايت از رژيم اشغالگر صهيونيستى بعد از برگزارى نمازجمعه در يك راهپيمايى كم نظيرى خشم و نفرت خود را از حاميان اين رژيم ابراز داشتند. پيشاپيش راهپيمايان جمعى از مسوولان كشورى و لشكرى, ائمه جماعات و گروهى از جانبازان جنگ تحميلى همراه و هم صدا با ديگر اقشار مردم در اين راهپيمايى ضدصهيونيستى شركت كردند.

همايش فناورى اطلاع رسانى و ارتباطات در دبى آغاز شد

با مشاركت 250 مقام بلند پايه از 20 كشور منطقه خاورميانه و با حضور وليعهد دبى و وزير دفاع امارات متحده عربى, بزرگترين همايش فن آورى اطلاع رسانى و ارتباطات در منطقه خاورميانه برگزار شد. در اين همايش درباره توسعه فناورى اطلاع رسانى و ارتباطات و راههاى همسو ساختن تلاش هاى به عمل آمده در بخش اطلاع رسانى جهانى بحث و گفت و گو شد. اين نمايشگاه به مدت پنج روز با مشاركت 400 شركت از كشورهاى مختلف جهان در مركز دايمى برگزارى نمايشگاه هاى دبى برگزار شد. لازم به يادآورى است كه از كشورمان نيز شركت هايى, هم با تإسيس غرفه براى عرضه محصولات و خدمات و هم به عنوان بازديد كننده براى آشنايى با جديدترين و آخرين محصولات و خدمات شركت هاى بزرگ جهان در اين نمايشگاه حضور يافتند.

رهبر معظم انقلاب:
قرآن كريم, توحيد را با تسليم ناپذيرى در برابر طاغوت همراه مى داند.

مراسم اختتاميه نوزدهمين دوره مسابقات بين المللى حفظ, قرائت و تفسير قرآن كريم صبح روز يكشنبه هفدهم مهرماه در حضور رهبر معظم انقلاب اسلامى برگزار شد. حضرت آيت الله خامنه اى در اين مراسم با ابراز خرسندى از گرايش روزافزون جوانان به انس با قرآن مجيد تإكيد كردند.
قرآن كريم, توحيد را با تسليم ناپذيرى در برابر طاغوت همراه مى داند.

عكس العمل روحانيون شيعه عراق در برابر حمله امريكا به عراق

خبرگزارىهاى خارجى خبر از فتواى روحانيون شيعه عراق در مورد جايز نبودن همكارى با امريكا براى حمله به عراق دادند.
خبرگزارى فرانسه در اين زمينه گفت: اولين فتوا از ناحيه آيت الله سيستانى, عالى ترين مقام شيعه عراق صادر شده كه در آن اعلام شده وظيفه مسلمانان در اوضاع مشكل كنونى اتخاذ موضع مشترك و به كار بردن همه تلاش هاى خود براى دفاع از عراق و حفظ اين كشور از طرح هاى دشمنان است.
خبر ديگر را تلويزيون الجزيره قطر پخش كرد و گفت:
آيت الله محمد سعيد الحكيم از مراجع حوزه علميه نجف با صدور فتوايى, هرگونه همكارى با امريكا را حرام اعلام كرده است.

هاشمى رفسنجانى: انقلاب اسلامى ايران آمده است كه بماند

رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام در گفتگو با شبكه خبر سيماى جمهورى اسلامى ايران با اشاره به ضرورت پايدارى آثار و ارزش هاى دفاع مقدس گفت:
انقلاب اسلامى ايران آمده است كه بماند و اگر هم دشمنان و مخالفان انقلاب و اسلام, مشكلاتى در مسير انقلاب ايجاد كنند ما با همان روحيه و شرايط اين رسالت را به انجام خواهيم رساند.4 / 7 / 1381
آيت الله خامنه اى در ديدار مسوولان نظام به مناسبت عيد سعيد مبعث:
جسارت آمريكا به مسجدالاقصى از ثمرات ليبرال دموكراسى غرب است.14 / 7 / 1381
حجت الاسلام والمسلمين سيد محمد خاتمى در ديدار دبير كل سازمان كنفرانس اسلامى:
شناسايى بيت المقدس توسط امريكا به عنوان مركز اسرائيل, جفا به ملت فلسطين است.15 / 7 / 1381
رهبر معظم انقلاب در ديدار با فرماندهان سپاه و نيروى انتظامى و جمعى از جانبازان
بيدارى دنياى اسلام و رسوايى امريكا دو پيامد مهم انقلاب اسلامى ايران است.18 / 7 / 1381

رابطه دين و سلامتى

براساس يك گزارش تحقيقاتى, كه در ماه مى, در نشريه نيويورك تايمز به چاپ رسيد, در دهه اخير, بسيارى از دانشمندان ادعا نموده اند كه مداركى مبنى بر وجود رابطه ميان اعتقاد دينى و سلامتى به دست آورده اند.
براساس اين گزارش تحقيقاتى, دانشمندان اعلام كرده اند كه رابطه مستقيمى ميان اعتقاد داشتن به باورهاى دينى و طولانى شدن عمر وجود دارد. اين رابطه به ويژه در زمينه كاهش و غلبه بر بيمارىهاى روحى در اين افراد به وضوح قابل مشاهده مى باشد و اعتقادات مذهبى تإثير مثبت و مستقيمى بر سلامتى روح و روان افراد دارد.
در همين رابطه دكترKoenig از دانشكده داروسازى دانشگاه كامبيا ادعا كرد كه كثرت مدارك معتبر در اين زمينه, هيچ جاى ترديد براى تإييد فرضيه رابطه دين و سلامتى انسان باقى نگذاشته است.