((از مصائب سالار شهيدان يادكنيد و براى امام حسين و خانواده اش گريه كنيد كه امام صادق (ع) مى فرمايد: هركس برامام حسين(ع) گريه كند بهشت براو واجب مى شود. ))(شهيد رضا سيدارونقى از: خوى)

((اگر جنازه شهيدتان سر در بدن ندارد ناراحت نشويد و مگوييد كه سر جوان ما كجاست. زيرا سر مرا همراه كاروان سرهاى شهيدان كربلا بر نيزه كرده و در شهر مى گردانند تا نشانى بر مظلوميت شهيدان راه حق باشند, اگر مدتى جنازه ام بى دست وپا در بيابان بماند بايد به ياد علمدار شهيدان كربلا باشيد كه پيكرش بدون دست و پا در بيابان افتاده بود.))(شهيدناصر چهارلنگ از: انديمشك)

((اكنون شماهايى كه مانده ايد بايد اين خط سرخ و خونين كه همان خط سرخ حسين بن على(ع) است را ادامه دهيد.))(شهيدفردين ميرزاغفارى از: اصفهان)

(( … توصيه دارم كه همواره رهرو اين پير روشن ضميرباشيد. زيرا راه او راه حسين(ع) و راه حسين(ع) راه ا… است. با خدا پيمان مى بندم كه درتمام عاشوراها و تمام كربلاها با حسين(ع) همراه باشم.))(شهيد قاسم على محمدى از: مازندران)

(( … آرى همانطور كه زينب (ع) آن قهرمان كربلا در برابر اين نعمت عظيم الهى خدا را شكرگزارى مى كند ماهم بايد او را شكر كنيم.))(شهيد رسول سيدين از: خمين)

((خدايا دوست دارم اگر شهيد شدم بى سر باشم كه در مقابل امام حسين (ع) روسفيد باشم.))(شهيد سلطانعلى دمبرچلى از: تهران)

((… هنگاميكه زينب بر بالين غرقه به خون برادرش در گودى قتلگاه رسيد و دستها را به سوى آسمان بلند و فرياد برآورد كه خدايا! اين قربانى را از من بپذير, تو نيز همچون زينب مقاوم و استوار باش و همواره در اين فكر باش كه پيام خون شهيدت را به تمامى عالم برسانى.)) (شهيد محمد زارعى از: قم)

((… نبرد ما يك نبردى است كه نشإت گرفته از عاشوراى حسينى است عرصه نبرد عرصه مقدسى است كه بايستى ارتباط با دنيا را قطع و ارتباط با خدا را برقرار ساخت…))(شهيد محمدمحبوبى از: سمنان)

((… سلام بر حضرت سيدالشهدا(ع) كه در روز عاشورا راه و رسم آزادگى, شجاعت, شهامت و ايثار را به ما آموخت.))(شهيد على نورى از: خوى)

((… به حسين(ع) بگو خونش هنوز در رگها مى جوشد و نامش در لاله هاى خونين ميهنم در چهره سرخ رنگ شفق, … اى حسين اگر فرياد هل من ناصر ينصرنى تو را در آن زمان نمى رسيد بدان كه اكنون تمام رزمندگان عشق شهادت يا زيارت تو را دارند.)) (شهيد على اكبر پالويى از: نكا)

((… خدايا تورا شكر مى كنم كه حسين را آفريدى, اى خداى حسين تورا شكر مى كنم كه راه پر افتخار شهادت را در جلوى پاى رزمندگان حق و حقيقت گذاشتى…))(شهيد عباس على باطبى از: بهشهر)

((… دوست دارم كه جسدم تكه تكه شود و سرم از بدن جدا شود و همانطور كه حضرت زينب (س) نتوانست جسد برادرش را تشخيص دهد, شوم كه در مقابل آنها در روز محشر خجل نباشم.))(شهيد سعيد كاكويى از: سارى)

((اگر به زيارت رفتيد به امام حسين (ع)بگوييد كه من هم جوانى داشتم و آرزويش اين بود كه در زمان شما و در ركاب شما باشد ولى امروز اين سعادت را پيدا كرده و به يارى شما آمده.)) (شهيد مجتبى ذكرياپور)

((اگر مى خواهيد در مقام و عظمت شما خللى وارد نشود هيچگاه زبان به شكايت نگشاييد و آنچه را كه از قدر و منزلت الهى شما مى كاهد بر زبان نياوريد, هميشه سعى كنيد سخنان حسين بن على (ع) را در نظر داشته و براى خود الگو قرار دهيد.))
(شهيد على اكبر آذرى نظر)

((… به ميدان آزمايشى مى روى كه در يك طرف كفر است با تمام امكانات و در طرف ديگر جوانان سلحشور و با ايمان كه براى حق مبارزه مى كنند, براى هدفشان و مكتبشان و وقتى اين چنين مى انديشى خود را در كنار همهآنها و جزو يارانشان احساس مى كنى گويى در كنار حسين(ع) و فرياد هل من ناصر ينصرنى اش را پاسخ گفته اى و ديگر برايت مرگ مفهومى ندارد. چه زيبا و با شكوه است اينگونه بودن, اينگونه زيستن و اينگونه مردن.)) (شهيد بهروز ابوحمزه)

((ما وارثان خون حسين(ع) هستيم. و ما را در مبارزه كردن با كفار هيچ ترس و واهمه اى نيست.))(شهيد عبدالحسين رضايى)

((بايد كلمه عشق را در صحنه عاشورا يافت. چگونگى پيوستن و برگشتن عاشق به حضور معشوق عشقى كه دل را روانه بارى تعالى كرده و فكر دنيوى را سلب مى كند. حسين(ع) اين عاشق بزرگ و مظهر عشق, چگونگى اين امر را به ما رهروان حق آموخت. ))(شهيد سيف ا… روستازاده)

((ما از امام حسين(ع) بالاتر نيستيم, كه هستى خود را در راه خدا و دين فدا كرد ما بايد پيروان راه حسين بن على (ع) باشيم, او كه با خون خود اسلام را زنده كرد. ))(شهيد مهدى آقاعباسى)

((آرى لحظه وصل لحظه شورانگيز است, لحظه نشاط آورى است. آرى, لحظه وصل لحظه اى است كه دل و جان آدمى به نور حق روشن و ديدن جمال حق جان مى گيرد و چه لذتى بالاتر از اينكه انسان دل و جانش به جلوه هاى حق روشن شود.

براى من كمال افتخار است كه جان خود را فداى اين چنين راهى كنم, راهى كه حسين بن على(ع) امام عاشقان فداى آن شده است.))(شهيد محمد مصطفى درخشان راد)

((پدرم بدان كه ما سالهاى سال حسين حسين مى گفتيم. الان موقع عمل است بايد با نثار خون خود به نداى مظلومانه امام امت لبيك بگوييم.)) (شهيد جعفر بيات)

((درود بر عاشقان زيارت كربلاى تو يا حسين, كه عاشقانه در راه تو جان مى سپارند, و به عشق اينكه بر خاك زير پايت بوسه زنند جان خود رابراى زيارت تو و معبودشان هديه مى كنند.))(شهيد سليمان عبدى)

((من رفتم به آن راهى كه براى رسيدن به آن مشقات زيادى را كشيدم. من رفتم به آن راهى كه آرزويش را داشتم, من مى روم كه دنباله رو خط سرخ اباعبدالله الحسين باشم.))(شهيد عليرضا زارع بجستانى)

((يا حسين, يا حسين , ياحسين, آنقدر فرياد هل من ناصر ينصرنى ات نافذ بود و آنچنان تنهايى ات در آن تفتيده دشت برهوت دلمان را به آتش كشيد كه اكنون در لبيك به تو اى وارث رسولان همه سختيها را با لذت ايثار بر دوش خواهيم كشيد. ))(شهيد مجتبى طيرانى)

((اما همه بايد سعى كنيم راه شهيدان را كه همان راه سالار شهيدان حسين بن على (ع) است ادامه دهيم و در اين راه از دل و جان و مال خود دريغ نكنيم و حسين و در اين راه ثابت قدم بمانيم.))(شهيد عبدا… دربابارى)

((حسين جان همچنان كه در روز عاشورا يك يك ياران و عزيزانت را در آغوش مى گرفتى, از تو مى خواهم كه به هنگام شهادتم سرم را بر بالينت بگذارى و مرا از عشق به خود و خدايت سيراب گردانى.))(شهيد غلامرضا لاسجردى)

((امام حسين (ع) فرمود اگر آيين پيامبر جز با كشتن من باقى نمى ماند پس اى شمشيرها مرا در آغوش گيريد. اگر ريشه كوچكى از درخت اسلام با خون اين حقير آبيارى مى شود پس بباريد اى توپها و تانكها بر سرم.))(شهيد سيدشكرا… دريابارى)

((اى حسين, اكنون شهيدان بر ما شاهدند, و تو اى سيد شهيدان قافله سالار اين كاروان هستى, مرا , راه عشق نما و به اين كاروان متصل فرما. اى بزرگ آموزگار شهادت , و اى سوخته شعله هاى سركش عشق, به تو اقتدا كردم و تو شاهد باش كه همچون ياران تو به يارى ات برخاستم و نداى پرصلابت هل من ناصر ينصرنى تو را لبيك گفتم.))(شهيد زين العابدين عابدنيا)

((خدايا, در روز رستاخيز هركس در پشت سر امام خويش محشور مى گردد. خدايا, مرا به دنبال امام خمينى كبير و به دنبال جدش حسين (ع) محشورفرما. و مرااز شفاعت پيامبر(ص) و حسين (ع) و امام خمينى بى نصيب مگردان.)) (شهيد سعيد زينال زاده)

((حسين جان, همچنان كه در روز عاشورا يكايك ياران و عزيزانت را در آغوش مى گرفتى از تو مى خواهم در هنگام شهادتم, سرم را بر روى زانويت قرار دهى و مرا از عشق به خود و خدايت سيراب كنى.))(شهيد حسين آقايى)

((هر زمان خواستى گريه كنى بر امام حسين (ع) و فرزندان و اصحابش گريه كن , كه اين عزيزان خدا كه بهتر و باوفاتر از آنان خلق نشده, چگونه غريبانه تحت عنوان خارجى كشته شدند و بدنهاى پاكشان سه روز و دو شب روى زمين گرم كربلا ماند. ))(شهيد مسعود رستگار)

((بايد اين را دانست كه من اين راه حسينى, راه الله و شهيد شدن را خودم آگاهانه و با بينش اسلامى انتخاب كرده ام. و هيچ زور و اجبارى در اين راه نيست بلكه يك انتخاب آگاهانه است كه شخص خود انتخاب مى كند و من اين راه را كه همان راه حسين و يارانش است خودم انتخاب كرده ام مى دانم سعادت دنيا و آخرت در همين راه است.))(شهيد حسين نافله زاده)

((حسين جان, اى معنى انسانيت در زمين و زمان, اى كه به ما درس دادى,درس خوب زيستن و خوب مردن, اى نور, اى روشنى, اى چراغ فروزان برمناره تاريخ در همه عصرها و همه نسلها, امت تو و شاگردان مكتب تو از نزديك به تو لبيك مى گويند مگر نه اين است كه تو بودى كه با راه حركت كمالى خود درس انسان بودن و انسان زيستن و انسان مردن آموختى.))(شهيد محمد دوست محمدى)

((اى امام حسين (ع), اگر چه در كربلا نبوده ام كه به نداى هل من ناصر ينصرنى ات جواب دهم ولى ببين كه به نداى حق طلبانه فرزندت خمينى لبيك گفته و در كربلاى خوزستان جان فشانى مى كنم.))(شهيدحميد كريمى)

((اينك ما مى گوييم حسين جان, اگر در آن فضاى داغ و خونين كسى به فريادت نرسيد و نداى تو را لبيك نگفت, ما پيروانت در فضاى گرم و خونين ايران زمين دست مردانگى مشت كرده , و به نداى غريبى و تنهائيت لبيك مى گوييم.))(شهيد محمد رستگارى مقدم)

((پدرم مگر شما نمى گوييد كاش من به جاى حسين بن على(ع) داغ از دست دادن فرزندان خود را تحمل مى كردم. اى مادر مگر شما نمى گوييد كاش من به جاى زينب بودم و عزيزانم به شهادت مى رسيدند و من به جاى او سوار بر شتر عريان به اسارت مى رفتم. حال مگر خمينى فرزند حسين نيست و مگر جبهه هاى ما كربلا نيست , مگر ابرقدرتها همچون يزيد دستور قتل عام مسلمانان را نمى دهند, مگر اينان همچون مزدوران يزيد خيمه ها و خانه هاى مسلمين را به آتش نمى كشند. مگر فرزندان خردسال ما از رقيه حسين عزيزتر هستند؟ مگر جوانان ما از جوانان حسين عزيزترهستند؟ آرى دوباره كربلا فرا رسيده است.))(شهيد على اصغر قريشى)

((اشك بريزيد , ليكن براى امام حسين(ع) و فرزندانش و ديگر ائمه اطهار كه مظلومانه شهيد شدند.))(شهيد سعيد هداوند)

پاورقي ها:

عزت نفس

امام على (ع): ((اكرم نفسك عن كل دنيه و ان ساقتك الى الرغائب فانك لن تعتاض بما تبذل من نفسك عوضا و لاتكن عبد غيرك و قد جعلك الله حرا)).(1)
على عليه السلام به فرزندش امام مجتبى سلام الله عليه فرمود: نفس خويش را عزيز بشمار و به هيچ پستى و دنائتى تن مده گرچه عمل پست, تو را به تمنياتت برساند, زيرا هيچ چيز با شرافت نفس برابرى نمى كند و (به جاى عزت از دست داده) عوضى همانند آن نصيبت نخواهد شد, و بنده ديگران نباش كه خداوند تو را آزاد آفريده است.

امام على (ع): ((من كرمت عليه نفسه لم يهنها بالمعصيه)).(2)
كسى كه نفس شرافتمند و با عزت دارد هرگز آن را با پليدى گناه, خوار و پست نخواهد ساخت.

امام على (ع): ((إلنفس الدنيه لاتنفك عن الدنائات)).(3)
كسى كه فرومايه و دنى النفس است از كارهاى پست جدايى ندارد.

امام على (ع): ((ساعه ذل لاتفى بعز الدهر)).(4)
يك ساعت ذلت با عزت تمام دوران زندگى برابرى نمى كند.

امام على (ع): ((من تذلل لابنإ الدنيا تعرى من لباس التقوى)).(5)
كسى كه در مقابل شيفتگان دنيا اظهار ذلت كند, با اين عمل, جامه تقوى و پاكى را از بر خود به در آورده است.

امام على (ع): ((اعجز الناس من قدر على ان يزيل النقص عن نفسه و لم يفعل)). (6)
عاجزترين مردم كسى است كه مى تواند نقائص اخلاقى خود را برطرف سازد و از انجام آن خوددارى كند.

امام صادق (ع): ((ان الله عزوجل فوض الى المومن اموره كلها و لم يفوض اليه ان يذل نفسه)).(7)
خداوند تمام كارهاى مومن را به خود او واگذار كرده ولى به او اختيار نداده كه خود را خوار و ذليل كند.

امام صادق (ع): عن زراره عن الصادق(ع): ((ان رجلا اتاه فقال اننى لا احسن ان اعمل عملا بيدى و لا احسن ان اتجر و انا محارف محتاج فقال اعمل واحمل على رإسك واستغن عن الناس)).(8)
زراره از امام صادق عليه السلام نقل كرده كه مردى به حضور حضرت آمد عرض كرد دست سالمى ندارم كه با آن كار كنم, سرمايه ندارم تا با آن تجارت كنم مرد محروم و مستمندى هستم چه كنم؟ حضرت مى ديد كه سر آن مرد سالم است و مى تواند طبق رسوم محلى با آن كار كند فرمود: بار را بر سرت ببر و خود را از مردم بى نياز بدار (و گدايى نكن).

امام صادق (ع): ((اقصر نفسك عما يضرها من قبل ان تفارقك واسع فى فكاكها كما تسعى فى طلب معيشتك فان نفسك رهينه بعملك)).(9)
از آن چه براى جانت زيان بخش است اجتناب نما پيش از آن كه مرگت فرا رسد, و در راه آزاد كردن نفس خويش از قيود سيئات اخلاقى كوشش نما همانطور كه براى معاش خود تلاش مى كنى, چه آن كه خودت و جانت در گرو اعمالى است كه انجام مى دهى.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) نهج البلاغه, نامه31 . 2 ) غرر الحكم, ص677. 3 ) غرر الحكم, ص117. 4 ) غرر الحكم, ص434. 5 ) فهرست غرر, ص126. 6 ) مستدرك, ج2, ص310. 7 ) اصول كافى, ج5, ص63. 8 ) محجه البيضإ, ج3, ص143. 9 ) وسائل, ج4, ص40.

شجره طيبه و شجره خبيثه

((إلم تر كيف ضرب الله مثلا كلمه طيبه كشجره طيبه إصلها ثابت و فرعها فى السمإ توتى إكلها كل حين باذن ربها))(1)
اى پيامبر نديدى كه چگونه خداوند كلمه پاك را به درختى پاك مثل زده كه اصل آن برقرار و شاخه اش در آسمان است, و به اذن پروردگارش هميشه ميوه هاى نيكو مى دهد.

كلمه در قرآن هم بر كلمات تكوينى و هم بر كلمات تدوينى اطلاق مى شود يعنى گاهى قوانين و احكام الهى, كلمه ناميده مى شوند و گاهى بر شخصيت ها و مردان حق و فضيلت اطلاق مى گردد.
و در برابر كلمه طيبه كه مانند شجره طيبه داراى ريشه هاى تنومند و نيرومند در اعماق زمين است در حالى كه برگ و شاخه هايش بر فراز آسمان ها بالا مى رود, كلمه خبيثه اى نيز وجود دارد كه نه ريشه و برگ دارد و نه قرار و دوامى. و اين دو مثل حق و باطل است.
در روز عاشورا دو صف در برابر يك ديگر قرار گرفتند: صفى از كلمات خبيثه و صفى از كلمات طيبه يعنى تفسير اين آيه كريمه هر سال در روز عاشورا محقق مى گردد. زيرا اساسى كه حكومت امويان بر آن اساس و پايه استوار بود همان شورايى بود كه قبلا آن را تشكيل دادند تا امويان ثمره اش را بچينند و در برابر اسلام ناب محمدى قد علم كنند. اين حركتى كه قوامش و پايه اش بر باطل و ظلم و فساد و تباهى بود, به حق نمودار و الگوى كلمه خبيثه ملعونه در قرآن است.
در مقابل, امام حسين عليه السلام شجره طيبه حق را پايه نهاد و هر چند اين شجره بيش از 72 برگ نداشت ولى آن چنان ريشه هايش در اعماق زمين فرو رفته بود كه تا ابد اين كلمه حق, ريشه هايش در اعماق قلوب مومنان خداجوى جاى دارد و هرگز قدرتى نمى تواند آن را از بين ببرد. و هرچند شجره خبيثه امويان داراى چندين هزار شاخ و برگ در آن روز بود ولى چون ريشه نداشت, به زودى ريشه كن شد و نابود گشت و جز لعنت و نفرين هميشگى, نتيجه اى براى صاحبانش نداشت. اما شجره حقه حسينى هر روز رشد و نمو مى كند و ريشه هايش پيوسته نيرومندتر و مستحكم تر مى گردد و سايه هاى بلند پايه اش بر سر ما و نسل هاى آينده تا روز رستاخيز, باقى و بادوام خواهد ماند و از همين درخت حق است كه انوار ايمان و پارسايى و تقوا بر فراز آسمان ها خواهد رفت و هر كه از اين درخت برگيرد, رستگار و هر كه از آن دورى گزيند بدبخت و سيه روز است.
نهضت بارور امام حسين عليه السلام آن چنان درس عزت و عظمت و انسانيت به دنيا آموخت كه بايد تمام بشريت در برابر عظمتش سر فرود آورند و در عزايش اشك بريزند.
در تاريخ الخلفاى سيوطى(2) آمده است: ((لما قتل الحسين احمرت السمإ و لم يرتفع حجر الا وجد تحته دم عبيط حتى فى بيت المقدس)) هنگامى كه حسين كشته شد, آسمان به رنگ سرخ درآمد و هيچ سنگى از زمين برداشته نمى شد, جز آن كه زير آن خونى تازه مى جوشيد, حتى در بيت المقدس.
اين انسان كامل و والايى كه جمادات را به تإثر درآورد ـ و چنان كه ابن ابى حاتم نقل كرده تا چهار ماه پس از شهادتش, آفاق آسمان ها گلگون بود ـ بايد تا روز قيامت, عقول دانشمندان و قلوب انديشمندان را به لرزه درآورد و بايد امت اسلامى ـ در روز عاشورا ـ همه با هم, يك دست و يك صدا, براى احقاق حق رسول خدا كه توسط گروهى جاهل و تبهكار, بر سرزمين تفتيده كربلا, پايمال شد, فرياد زنند و ناله كنند. و ما اگر بر امام حسين گريه مى كنيم, زيرا در شهادتش, حق رسول خدا ضايع شد و چيزى نمانده بود كه رسالت آسمانيش را از بين ببرند, جز آن كه حسين با نثار خون مقدسش, آن را زنده كرد و دوباره رسول خدا زنده شد و اين است معناى سخن رسول الله ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ كه مى فرمايد: ((حسين منى و انا من حسين)) چه زنده ماندن رسالت پيامبر با نثار خون حسين محقق شد و گرنه شجره خبيثه ملعونه يزيديان, مصمم بود نام پيامبر را از مإذنه ها و مناره هاى مساجد بردارد و قرآن را نابود سازد.
پس روز عاشورا, هر مسجدى براى حسين گريه مى كند و هر برگ قرآنى براى سيدالشهدإ اشك مى ريزد و هر نداى ((الله اكبرى)) بر او ناله مى كند. امروز كعبه و مسجدالحرام, مشعر و مقام بلكه تمام ستارگان و افلاك و كهكشان ها بر حسين گريه مى كنند زيرا به وسيله او, قوانين الهى پابرجاى ماند, پس آيا روا نيست ما در اين روز عزا, گريه كنيم و با زمين و زمان و افلاك هم ناله شويم و اشك بريزيم؟
اى حسين! اگر ما تو را نشناختيم, به خدا دهر و زمان ساكت نمى نشيند تا آن كه نور جمال دل آرايت از پشت ابرهاى تار بر دنيا بتابد و اشعه تابناك روح بلندت, صفحه گيتى را روشن سازد و جن و انس در برابر آن همه نور و فروغ, چاره اى جز تسليم و تعظيم نداشته باشند.
رسول خدا(ص) فرمود: ((ان الحسين بن على فى السمإ إكبر منه فى الارض و انه لمكتوب عن يمين عرش الله : مصباح هدى و سفينه نجاه))(3) حسين بن على در آسمان بزرگتر است تا در زمين, و همانا بر طرف راست عرش خدا نوشته شده است: حسين چراغ هدايت و كشتى نجات است.
بيائيم همه با هم از اين چراغ هدايت براى زندگى دنيا و آخرتمان فروغ بگيريم و در اين دوران تباهى و فساد كه جهان را غرق ساخته است, در كشتى نجات حسين سوار شويم تا به ساحل امن و امان برسيم و رستگار گرديم, آمين رب العالمين.


پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ـ (سوره ابراهيم, آيه24) 2 ـ تاريخ الخلفا, ص128. 3 ـ بحارالانوار, ج94, ص184.

وقتى سخن از ((تنبيه)) به ميان مىآيد, در اكثر ذهن ها, ((انضباط)) متبلور
مى شود و در نتيجه برخى تنبيه را با انضباط و اطاعت كوركورانه مترادف مى دانند.
بعضى افراد معتقدند كه انضباط در سايه اطاعت كوركورانه به دست مىآيد و منضبط
كسى است كه بدون اظهار نظرى, دستور مافوق خود را اجرا نمايد. كسانى كه اين گونه
فكر مى كنند, چند فرض را قبول كرده اند كه:

1ـ مافوق هيچ وقت اشتباه نمى كند و دستورهاى او هميشه با صلاح و صواب همراه است.
بنابراين, زيردستان بدون چون و چرا بايد از وى اطاعت كنند;

2ـ افرادى كه تحت سرپرستى يك نفر قرار دارند, معمولا از لحاظ فهم و درك
ضعيفند, روى اين اصل, صلاح و صرفه ايشان در اين است كه دستورهاى سرپرست را بدون
اين كه درباره آنها بحث كنند, به اجرا درآورند;

3ـ اطاعت كوركورانه, پيشرفت و نتيجه كار را بهتر مى سازد و امور را تحت نظم و
قاعده معين درمىآورد.(1)

متإسفانه اين فرض ها را بسيارى از والدين و مربيان پذيرفته اند و فكر مى كنند
كه اگر كودك از آنها اطاعت محض كند, خوشبخت خواهد شد و بنابراين, زمانى كه كودك
از دستور آنان سرپيچى مى كند, او را تنبيه مى كنند تا طبق نظر آنها رفتار كند.
اين گروه معتقدند: ترس از تنبيه, كودك را به اجراى وظايف معين وامى دارد و مانع
از اين مى شود كه او به انجام كارى كه مخالف مقررات است, مبادرت ورزد. تنبيه اثر
فورى دارد و كودك را از ادامه تخلف باز مى دارد.

چنين والدين و مربيانى غافلند كه اطاعت و انضباطى كه از راه تنبيه حاصل شود,
موجب اضمحلال و نابودى حس ابتكار كودك مى گردد.
نيروى كنجكاوى ديگر رشد نمى يابد. اين گونه كودكان چون به سن بلوغ و رشد رسند
يا از هيچ مقامى اطاعت نمى كنند و راه عصيان در پيش مى گيرند, و يا آن كه مطيع
همه مى شوند و براى فرمانبردارى و تو سرى خوردن آمادگى پيدا مى كنند.(2) كودكى كه
از ترس والدين و مربيان خود دست از كار ناصواب مى كشد, در بزرگسالى نيز بدون اين
كه خود متوجه باشد, فقط موقعى دست از كار ناصواب برخواهد داشت كه از تنبيه
بالاترى بترسد و يا او را واقعا تنبيه كنند. در صورتى كه اصل واقعى تربيت اقتضا
مى كند كه آدمى عمل خلاف را نه از ترس تنبيه, بلكه به صرف خلاف بودن آن مرتكب نشود
و تنها براى اين كه وجدانش از ارتكاب به گناه مبرا باشد, از انجام آن سر باز
زند.(3)

بسيارى از والدين و مربيانى كه تنبيه را تجويز مى كنند, معمولا افراد خودخواهى
هستند و به سبب عدم اجراى فرمان آنها و برخوردن به حيثيتشان به تنبيه كودكان
خود اقدام مى كنند و به اين ترتيب خشم خود را فرو مى نشانند.

يكى ديگر از اثرهاى منفى تنبيه اين است كه كودكان از روش تنبيهى والدين خود
تقليد مى كنند. كودكى كه سيلى خورده يا به پشت او زده اند, به هنگامى كه مى كوشد
تا در مورد ديگران اعمال قدرت كند, مىآموزد كه پرخاشگرى خود را به همين نحو
ابراز كند. در يك بررسى از تضادهاى بين كودك و بزرگسال به كودكان پيش دبستانى
نوار ويديويى نشان دادند و از آنان سوال شد كه اگر به جاى والدين مى بودند, چه
احساسى مى داشتند؟ روش هايى كه پيشنهاد كردند, شبيه به همان روش هايى بود كه
والدين خودشان در همان موقعيت به كار مى بردند.(4)

وقتى كه والدين فرزندان خود را تنبيه مى كنند در واقع به آنان مىآموزند كه در
آينده چگونه والدينى باشند. بعضى محققان معتقدند كه به همين طريق بدرفتارى با
كودك از نسلى به نسل ديگر منتقل مى شود. بسيارى از والدين كه فرزندان خود را كتك
مى زنند. خودشان در كودكى اذيت و آزار ديده اند. هم چنين تنبيه باعث مى شود كه
كودك از كسى كه تنبيه مى كند, بپرهيزد. و بسيار مشاهده مى شود كه كودك هيچ علاقه اى
به والدين و محيط خانه ندارد و هميشه از محيط خانه گريزان است. اين گريز از
خانه باعث مى شود با افرادى كه تربيت درستى ندارند, بيشتر نشست و برخاست كند و
به بزهكارى و انحراف سوق پيدا نمايد.

تنبيه موقعيت اجتماعى فرد را متزلزل مى كند; روى همين, كودك براى حفظ موقعيت
اجتماعى خويشتن, از اقدام به كارى كه سبب اجراى تنبيه درباره وى شود, خوددارى
مى نمايد. با اين كه تنبيه اثر فورى دارد و ممكن است كودك را از ادامه تخلف باز
دارد, با اين حال, اثر تنبيه كم است و ارزش تربيتى ندارد. تنبيه خود به خود فرد
را متوجه زشتى و عيب كار خويشتن نمى سازد. شخصيت او را مضمحل مى كند و غالبا
زيان هاى فراوانى در بر دارد; مثلا تنبيه بدنى ممكن است سبب نقص اعضاى بدن شود و
تنبيه روانى نيز آثار سويى در شخصيت فرد باقى مى گذارد. اثر تنبيه موقتى است;
يعنى در وقت معين, شخص را از انجام كارى باز مى دارد, ولى همان طور كه گفته شد,
فرد را متوجه نتايج وخيم كار نمى كند و به محض اين كه ترس از تنبيه از ميان رفت,
دوباره به انجام آن مبادرت مى ورزد.

اسكينر, روان شناس معروف بعد از تحقيقات فراوانى كه در زمينه تشويق و تنبيه
انجام داد, چنين نتيجه گيرى كرد كه: تنبيه در دراز مدت بى تإثير است. چنين به
نظر مى رسد كه تنبيه صرفا رفتار او را پس مى زند و زمانى كه ديگر تهديد تنبيه
وجود نداشته باشد, نرخ پاسخ به ميزان اولش باز مى گردد. بنابراين, گرچه تنبيه
اغلب خيلى موثر به نظر مى رسد, در واقع تنها اثرى ناپايدار بر جاى مى گذارد. دلايل
ديگر اسكينر عليه تنبيه به قرار زيرند:

1ـ تنبيه آثار جانبى هيجانى نامطلوب به بار مىآورد. ارگانيسمى كه تنبيه
مى شود, مى ترسد و اين ترس به محرك هاى مختلفى كه هنگام تنبيه شدن او حضور دارند,
تعميم مى يابد.

2ـ تنبيه به ارگانيسم نشان مى دهد كه چه كار نكند, نه اين كه چه كار بكند. در
قياس با تقويت, تنبيه عملا هيچ گونه اطلاعاتى در اختيار ارگانيسم نمى گذارد. تقويت
نشان مى دهد كه رفتارى كه در موقعيت انجام گرفته, موثر بوده است. بنابراين, به
يادگيرى بيش ترى نياز نيست.
تنبيه غالبا اين آگاهى را به ارگانيسم مى دهد كه پاسخ تنبيه شده در ايجاد
تقويت موثر نيست و او به يادگيرى بيش ترى نياز دارد تا به پاسخى كه كارساز است,
منجر شود.

3ـ تنبيه صدمه زدن به ديگران را توجيه مى كند. اين البته در پرورش كودكان
بيشتر صادق است. وقتى كه كودكان تنبيه مى شوند, تنها چيزى كه مىآموزند, اين است
كه در بعضى موقعيت ها صدمه زدن به ديگران جايز است.

4ـ كودك با قرار گرفتن در موقعيتى كه بتواند در آن رفتار قبلا تنبيه شده خود
را انجام دهد, بدون اين كه براى آن تنبيه شود, ممكن است وادار به انجام آن
رفتار شود. بنابراين, در غياب عوامل تنبيه كننده, ممكن است كودكان فحش بدهند,
شيشه بشكنند, با بزرگ ترها بى ادبانه رفتار كنند, به بچه هاى كوچك تر آزار برسانند
و… . اين كودكان آموخته اند كه در حضور عوامل تنبيه كننده اين رفتارها را واپس
بزنند, اما دلايلى نمى بينند كه در غياب عوامل تنبيه كننده اين رفتارها را انجام
ندهند.

5ـ تنبيه, در شخص تنبيه شده نسبت به عامل تنبيه كننده و ديگران پرخاشگرى
ايجاد مى كند, و اين پرخاشگرى ممكن است موجب مشكلات ديگرى بشود; براى نمونه,
موسسات كيفرى جامعه كه تنبيه را وسيله اصلى كنترل به كار مى برند, مملو از افراد
بسيار پرخاشگر هستند و مادام كه تنبيه يا تهديد تنبيه براى كنترل رفتار آنان به
كار مى رود, هم چنان پرخاشگر باقى خواهند ماند.

6ـ تنبيه, اغلب يك پاسخ نامطلوب را جانشين پاسخ نامطلوب ديگرى مى سازد.

براى نمونه كودكى كه به سبب ريخت و پاش چيزها تنبيه مى شود, يك بچه گريه كن از
آب در مىآيد. بى ترديد, تنبيه شديد, بلافاصله ميل به انجام عمل تنبيه شده را كاهش
مى دهد. شكى نيست كه اين نتيجه مسبب استفاده فراوان از تنبيه است. ما به طور
غريزى به كسى كه رفتارش ما را مىآزارد, حمله مى كنيم, شايد نه به صورت فيزيكى,
بلكه با انتقاد, عدم تإييد, سرزنش يا تمسخر, صرف نظر از اين كه تمايل به انجام
چنين عملى جنبه ارثى دارد يا نه, مسلما نتيجه كار تقويت كننده است و همين امر
رايج بودن آن را تبيين مى كند. اما در دراز مدت تنبيه, عملا رفتار تنبيه شده را
از خزانه رفتار حذف نمى كند و توفيق موقتى آن در ازاى بهاى گزاف كاهش دادن
كارآمدى كلى و خوشوقتى گروه تمام مى شود.(5)

اين روان شناس محقق, تقويت كننده ها را جانشين تنبيه مى كند. تقويت كننده ها به
وجود يا عدم هر محركى كه موجب افزايش وقوع پاسخ گردد, گفته مى شود. تقويت
كننده ها دو نوع هستند. مثبت و منفى. در تقويت مثبت وجود محرك موجب افزايش تكرار
پاسخ مى شود. اما در تقويت منفى عدم حضور يا فقدان محرك موجب تقويت مى گردد. وقتى
كه والدين فرزندشان را به دليل اين كه به كودكى كوچك تر از خودش كمك كرده, تشويق
مى كنند, يا به دليل هر نمره 20 كه در مدرسه گرفته به او مقدارى پول مى دهند و يا
وقتى كه اجازه مى دهند به دليل اين كه كارى را به انجام رسانيده شب كمى ديرتر از
معمول بخوابد, در واقع تقويت مثبت به كار برده اند. تقويت كننده ها ممكن است
اجتماعى (تشويق محبت) يا غير اجتماعى(چيزهاى ملموس, امتيازات خاص) باشند.
تإثيرات تقويت هاى اجتماعى; مانند تشويق تا حدودى بستگى به رابطه كودك با
بزرگسال دارد. معمولا تشويق از طرف والدينى كه رابطه گرم و پذيرايى با كودك
دارند, موثرتر از تشويق از طرف والدينى است كه سرد و بى اعتنا هستند. البته گاهى
تشويق از طرف والدينى كه سرد و بى اعتنا هستند, ممكن است براى كودك اهميت خاصى
داشته باشد, چون به ندرت پيش مىآيد. تإثير تقويت كننده ها در عين حال بستگى دارد
به اين كه كودك در مورد آن تقويت كننده ها چه نگرشى دارد و آنها را چگونه تعبير
و تفسير مى كند.(6)

معمولا والدين به طور غير عمدى رفتار كودك خود را تقويت مى كنند. يك مورد معمول
تقويت غير عمدى اين است كه به كودكان به هنگامى كه رفتار نادرستى از آنان
سرمى زند, بى توجه باشد. با اين بى توجهى, پاداشى را كه كودك شما مى توانست به
احتمال زياد از آن برخوردار شود, از او دريغ مى شود. به طور حتم كودكان در كانون
توجه والدين نشو و نما مى كنند و محروم ساختن آنها حتى براى زمانى كوتاه مى تواند
اثر فورى بر جاى گذارد. شيوه ناديده انگارى, به ويژه وقتى موثر است كه كودك شما
قصد داشته باشد شما را تحريك كرده يا به كلى غافلگير كند. اگر ماهرانه بكوشيد
به سر و صدا يا حرف هاى زيادى و بى سابقه او ترتيب اثر ندهيد, حتما جلو حركات او
را مى گيريد. وقتى كه از عمل خود برگشت, حتما از وى به پاس اين تغيير رفتار
تعريف كنيد.

وقتى به كودك خود بى محلى مى كنيد, ثابت رإى باشيد. اگر دانه اى شكلات خواست و
احساس كرديد در اين وقت نبايد بخورد, تنها يك بار به او بگوييد ((حالا وقت
شيرينى نيست)) بعد چشم از او برداريد, به طورى كه اصلا نگاهتان به نگاه او
برخورد نكند و برخلاف تقاضاى او ساكت بمانيد. منظور از اين عمل آن است كه حتى
حاضر نيستيد به هيچ وجه به او رو نشان دهيد. اگر به رويش لبخند بزنيد, به طور
ضمنى به اين معنى است كه علنا وادارش خواهيد كرد تا پافشارى كند و اين پافشارى
مطمئنا حاكى از آن است كه دل شما را به دست خواهد آورد.

كودك شما ممكن است اكنون همه تلاش خود را براى جلب توجه شما به كار گيرد, از
جمله در اتاق بدود, روى تخت بيفتد, يا روى فرش غلت بزند. برخى از كودكان وقتى
مورد بى توجهى قرار مى گيرند, سرسختانه در پى آنند تا با پدر خود تماس جسمانى
پيدا كنند. كودك شما ممكن است از سر و شانه يتان بالا رود, به لباستان بياويزد,
يا به پايتان بپيچد. اين جاست كه شايد دلتان نرم شود, به ويژه وقتى كه او را با
چهره اى ناراحت ببينيد. اما, اعمال او را به كل ناديده بگيريد. وقتى از حقه بازى
دست برداشت, آن وقت به او توجه نشان دهيد. اگر به فعاليت مورد قبولى مشغول شد و
از درخواست خود براى شكلات دست برداشت, او را تشويق كنيد.(7)

والدينى كه تسليم گريه ها يا خواسته هاى غير منطقى كودك خود شوند, نه تنها
رفتار خلاف كودك را از بين نخواهند برد, بلكه همان رفتارى كه قصد از ميان
بردنشان را داشتند, تقويت مى كنند.

بنابراين, ما مى توانيم به جاى تنبيه از تقويت كننده هاى مثبت و منفى استفاده
كنيم و كودكمان را به رفتار درست وادار نماييم, هرچند اين روش در آغاز وقت گير
به نظر مى رسد, ولى زمانى كه شما چندين بار در مقابل رفتار ناخوشايند آنها
مقاومت كنيد, آنان ياد خواهند گرفت كه رفتارهايى كه شما به آن بى توجه هستيد,
سريع ترك كنند. حتى نتيجه آزمايش هاى گوناگون نيز نشان داده اند كه از راه تنبيه
هميشه گرايش به پاسخ دادن كاهش نمى يابد. از آزمايش هاى نورندايك, ديگر روان شناس
معروف و يكى از بنيان گذاران روان شناسى تجربى, يادگيرى, تربيتى و هوشى, در مورد
انسان چنين نتيجه گرفته اند كه پاداش, رفتار قبلى را تقويت مى كند (اگر رفتار
مثبت بوده باشد), اما تنبيه آن را تضعيف نمى كند (اگر رفتار منفى باشد). از طريق
پاداش ممكن است رفتار به صورت ثابت و پايدار باقى بماند, اما خلاف آن همواره صدق
نمى كند; يعنى به وسيله تنبيه نمى توان موجود را وادار به ترك رفتار كرد. تقويت
در ايجاد رفتار مطلوب موثر است, اما تنبيه سرانجام ممكن است. هم براى تنبيه
شونده و هم براى تنبيه كننده, عواقب شوم و زيان آورى به بار آورد. نتايج تنبيه
قابل پيش بينى و اعتبار نيستند. در خاموشى (زمانى كه كودك كار مثبتى انجام
نمى دهد و والدين كاملا بى توجه مى شوند) رفتار از راه تقويت نشدن محرك, از بين
مى رود, اما تنبيه, به جز موارد خاص وسيله اى مناسب براى تحرك عادت نيست.(8)

البته بعضى روان شناسان با تشويق و تقويت, تنبيه را نيز در مواردى محدود جايز
مى دانند, اينها عقيده دارند كه آدمى به علت تمايل غرائزش در هر سن و سال از
ارتكاب به گناه نمى تواند مبرا باشد و كودكان كه بايد چون نهالى تازه براى زندگى
آينده تربيت شوند, احتياج به دقت فراوان دارند. اين دقت نه تنها به راهنمايى هاى
لازم و كمك هاى فكرى و عملى مفيد اطلاق مى شود, بلكه جلوگيرى از انجام اعمال زشت و
خلاف نيز بايد در سرلوحه برنامه هاى تربيتى آنان قرار گيرد و براى اين منظور
راهنمايى ها و مراقبت هاى لازم از اصول اوليه تربيت كودكان به شمار مى رود و پس از
آن توبيخ و سرزنش و احيانا تنبيه نيز براى آنان لازم است و به خصوص بايد در نظر
گرفت كه مربى براى هدايت كامل فرزندانش به راه هاى حقيقى زندگى, بايد هميشه
چهره اى راضى و متبسم و مهربان نسبت به آنان داشته باشد, ولى چماق نيز در دست و
بالاى سرش به نظر كودك برسد. يعنى در حقيقت براى تربيت صحيح فرزند, و وادار
داشتن او به راه زندگى.

علاوه بر كليه روابط اوليه پدر و مادر و فرزند و خانواده و تشويق و هدايت و
راهنمايى هاى لازم, چماق تنبيه هميشه بايد در دست مربى بوده باشد, ولى هيچ وقت آن
را پايين نياورد, چه در حقيقت با پايين آوردن آن, نه تنها قبح عمل از بين مى رود
و كودك ديگر از آن ترسى نخواهد داشت, بلكه شخصيت كودك نيز لكه دار خواهد شد, و
پس از آن ارتكاب به گناه جديد و احيانا تنبيه و كتك خوردن مجدد ابا و ترس
نخواهد داشت. در هر حال تنبيه لازم است درست به ميزان گناه اعمال شود و كمتر يا
زيادتر آن از هر نوع و به هر شكل باشد, نه تنها زيان دارد, بلكه كودك را به
تدريج انتقامجو و آزار رسان يا مهمل و سهل انگار بار مىآورد. اندازه تنبيه قدرى
است كه كودك را وادار به موافقت كند. در موقعيت هاى طبيعى, كودكان وقتى با تنبيه
شديدى رو به رو مى شوند, بيشتر احتمال دارد كه اطاعت كنند, ولى تنبيه شديد در
عين حال رفتار مطلوب ديگر را سركوب مى كند و هم چنين تنبيه بسيار شديد كودكان را
مى ترساند و خشم آنان را بر مى انگيزد, از اين رو, كودكان كم تر احتمال دارد كه
قاعده اى را كه به آنان تحميل شده بپذيرند و درونى كنند.(9) اما عدم تنبيه و
اغماض كلى گناهان كودك, او را مهمل و لاابالى بار مىآورد و به او مى فهماند كه در
زندگى اصولا تنبيهى در كار نيست و بهتر است بر خر مراد سوار شود و تا آن جا كه
مى تواند بتازد. و اين خود يك نوع خودخواهى و بى بند و بارى بى معنى است كه بعدها
به زيان زندگى شخصى او و اجتماع تمام مى شود.(10) البته منظور از تنبيه, تنبيه
بدنى نيست, بلكه ساير روش هاى تنبيهى مانند: محروم كردن از چيزى, قهر, عدم توجه
حس و مانند اينها, زيرا تنبيه بدنى هيچ وقت نتيجه مثبت نداشته و برعكس عوارض
جانبى شديدى نيز بر جاى گذاشته است. حضرت امام على(ع) مى فرمايند: پند پذيرى
انسان عاقل به وسيله ادب و تربيت است, اين چهارپايان و حيوانات هستند كه با زدن
تربيت مى شوند.(11)

اما امام على(ع) نيز تنبيه غير بدنى را در مواقعى لازم دانسته و جواب مردى كه
از فرزند خود به حضرت شكايت مى كرد, فرمود: فرزندت را نزن و براى ادب كردنش از
او قهر كن, ولى مواظب باش قهرت طول نكشد و هر چه زودتر آشتى كن.(12)

ابن خلدون, دانشمند اسلامى نيز خشونت بى مورد را مردود دانسته و مى گويد: اگر
آموزگار با شاگرد خود خشونت ورزد, دانشآموز نيز به خشونت خو مى گيرد, نشاط و
شادى روح او از بين مى رود, به كسالت و انزوا روى مىآورد و به دروغ و باطل پناه
مى برد, چرا كه بيم آن دارد كه اگر جز اين رفتار كند, ديگران بر او غلبه كنند و
او را مقهور خود سازند. اين چنين است كه دانشآموز با فريب و نيرنگ آشنا مى شود و
كارهاى خود را بر اين روش نادرست پى ريزى مى كند.

بنابراين سزاوار است كه آموزگاران در تعليم و تربيت شاگردان خود و پدران و
مادران در تربيت فرزندان خود خشونت و سخت گيرى نا به جا نداشته باشند, بلكه با
آن به نرمى رفتار نمايند.(13)


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) دكتر على شريعتمدارى, روان شناس تربيتى, نشر اميركبير, چاپ سوم, 1367,
ص470.
2 ) دكتر مهدى كى نيا, مبانى جرم شناسى, نشر دانشگاه تهران, چاپ سوم, 1370, ج2,
ص642.
3 ) دكتر على پريور, تربيت و تندرستى, نشر آسيا, چاپ چهارم, 1370, ص161.
4 ) رشد و شخصيت كودك, هنرى پاول ماسن و ديگرى, (ترجمه) مهشيد ياسائى, نشر
مركز, چاپ چهارم, 1372, ص450.
5 ) بى ـ آر. هرگنهان, متيواچ السون, مقدمه اى بر نظريه هاى يادگيرى (ترجمه)
دكتر على اكبر سيف, نشر دانا, چاپ اول, 1374, ص140.
6 ) رشد و شخصيت كودك, ص453.
7 ) موسسه تايم لايف بوك, به كودك خود رفتار خوب بياموزيم, (ترجمه) غلامرضا
خواجه پور, چاپ دوم, 1374, ص88.
8 ) روان شناسى يادگيرى, دكتر محمد پارسا, نشر بعثت, چاپ اول, 1370, ص133.
9 ) رشد و شخصيت كودك, ص449.
10 ) تربيت و تندرستى, ص160.
11 ) حديث تربيت كودك از سخنان چهارده معصوم, گردآورنده: پيام آزادى, نشر
پيام آزادى, چاپ چهارم, 1364, ص90.
12 ) همان, ص90.
13 ) استاد باقر شريف قريشى, نظام تربيتى اسلام, نشر وزارت فرهنگ و ارشاد, چاپ
اول, 1362, ص127.

قسمت سوم

سيرى در انديشه هاى عرفانى علامه طباطبايى(قدس سره)

اهل تزكيه يا فرقه خدعه

در واقع علامه طباطبايى از آن دسته عرفا حمايت مى كند و خود نيز در سلك آنان
قرار مى گيرد كه داراى معرفت الله و متخلق به اخلاق الله بوده و با تهذيب نفس,
رياضات و مجاهدات و تزكيه روح و پاك ساختن دل از عشق و محبت ماسوى الله به
كمالاتى معنوى نائل شده و ضمن خلق نيكو, علم و عمل خالص و ذكر و فكر در اسمإ و
اوصاف الهى و ترك شهوت حيوانى و فضولات دنيوى به موعظه, هدايت و تربيت جامعه
انسانى پرداخته و افراد مشتاق حق را راهنما هستند; از فقيران و درماندگان
دستگيرى كرده مظلومان را يارى نموده; گمراهان را به سرمنزل مقصود رسانيده و به
حقيقت شاگردان عالى مدرسه انبيإ و مكتب اهل بيت هستند و مضامين قرآنى و روايى
را زيربناى تلاش هاى فكرى, علمى و اخلاقى خود مى دانند.

اما ايشان با آن دسته از صوفيانى كه مدعى دروغين مقام ولايتند و خود را به
هواى نفس و حب رياست و خرقه بازى و سالوسى و ريا و دكان دارى و فريب دادن مردمان
ساده لوح و امور موهوم و تخيلات مشغول كرده اند نه تنها مخالف است, بلكه انزجار و
تنفرى شديد از اين دسته داشته و معتقد است چنين افرادى با افسون و فريب جمعى را
به نام درويش و فقير به گرد خود جمع كرده و دكانى از اخبار عرفانى و حكايت هاى
اغراقآميز مشايخ صوفى را به نام كرامت براى آنان باز مى گويند و به قول مولوى
حرف مردان خدا را دزيده تا متاعى براى دكان خود تدارك ببينند:

چند دزدى حرف مردان خدا

تا فروشى و ستانى, مرحبا

چنين صوفيانى در مريدان خود هيچ تإثير كمال نفس و صفاى روح و خداشناسى و
خداپرستى و تقوى نداشته, بلكه به خودپسندى و نخوت آنان افزوده و مردم را از
فطرت خداشناسى و گرايش هاى عالى انسانى و شوق ذاتى معرفت الله خارج كرده به وادى
ضلالت و راه ريا و سمعت كشند. شمس الدين محمد اسيرى لاهيجى چه خوب اينان را وصف
كرده است:

آن كه ميلش سوى لهوست و سماع

وجد و حالاتش نباشد جز خداع

لاف فقر اندر جهان انداخته

رهبر و رهزن زهم نشناخته

صد فسون و مكر دارد در درون

مخلص و صادق نمايد از برون

رهزنى چون نام خود ره بين كند

عاميان را در هلاكت افكند

گويد او كه من قلا و وزرهم

وز منازل هاى اين ره آگهم

هر كه باور كرد آن مكر و دروغ

ماند از نور ولايت بى فروغ

گم شد و هرگز به منزل ره نبرد

در بيابان هلاكت زار مرد

كرده اى نفس و هوى را پيشوا

لاجرم بويى نيابى از خدا

نور عرفان در دل و جانت نتافت

تو همى گويى چو من عارف كه يافت

نيستت از عارفان شرم و حيا

دعوى عرفان و تلبيس و هوى

واى آن طالب كه در دامش فتاد

هر چه بودش نقد او بر باد داد(1)

علامه طباطبايى كه از جهت سير باطنى در مدارج و معارج عوالم غيب و ملكوت و
وصول به درجات مقربين و صديقين نامور بود, از جهت شرع, فقيهى متشرع به شمار
مى رفت و در رعايت سنن و آداب به تمام معنى بذل توجه داشت و حتى از به جا آوردن
كوچك ترين مستحبات دريغ نمى نمود و به آورندگان شرع مبين به ديده تعظيم و تجليل
مى نگريست, نسبت به برخى صوفيه كه به شرع مقدس آن طور كه بايد و شايد اهميت
نمى دادند معترض و از آنان انتقاد مى كرد و روش آنان را مقرون به خطا و غير مصيب
به سر منزل مقصود مى دانست. از آن طرف نسبت به برخى متنسكين كه به عنوان شرع و
حمايت از دين و ترويج شرع مبين, علماى ربانى را كه با مراقبه و محاسبه سر و كار
داشته و از طريق تزكيه و عبادت به كمالاتى معنوى رسيده بودند, مذمت مى كردند, و
چنين تفكرى را ناشى از تعصب بى جا و خشك مى پنداشت كه روح شريعت از آن بيزار بود.
(2) به نظر علامه بدگويى از چنين انسان هايى كه به طريق كشف و شهود خدا را
شناخته اند و به حالات معنوى رسيده اند يك نوع جمود فكرى بوده و با سيره اهل بيت
عصمت و طهارت(ع) در تباين مى باشد.

علامه مجلسى صاحب كتاب گران سنگ ((بحارالانوار)) با صوفيه ميانه خوبى ندارد و
با صوفيان زمان خود مبارزه بى امانى را انجام داد و حتى برخى را نفى بلد كرد و
راه ايشان را بدعت دانست و اظهار داشت اينان عقايد حقه را تحريف كرده و در
نواميس شرعيه تصرف مى كنند(3) و در رد تصوف و عقايدشان رساله اى نگاشت.(4) علامه
طباطبايى به هنگام تعليقه نويسى بر ((بحارالانوار))(5), با آن كه مقام علمى
بسيار والا و برجسته اى براى علامه مجلسى قائل است, مخالفت ايشان را با درك هاى
ذوقى و عرفانى مورد نقد قرار داده و اين راه را به عنوان يكى از سه راه دست يابى
به انديشه دينى دانسته است. در هفتمين كنگره سالانه بزرگداشت و بررسى آثار و
افكار علامه طباطبايى ـ كه در تاريخ 23 آبان 1371 در تالار وحدت دانشگاه تبريز
گشايش و به مدت سه روز ادامه داشت ـ آيه الله ملكوتى ضمن ابراز تإسف از اين كه
اشخاصى نگذاشتند تعليقات علامه طباطبايى بر بحارالانوار ادامه يابد, از مخالفت
علامه مجلسى با عرفان دفاع كرد و گفت بايد ببينيم مجلسى در چه شرايطى با اين
مسائل مخالفت كرده است. در وقتى كه پادشاه عثمانى سلطان صفوى را بچه درويش خطاب
مى كرد و ايرانيان متهم به صوفى گرى و درويش مسلكى بوده اند. البته اين اظهارات
خود نياز به بررسى دقيق ترى دارد و بايد افزود كه علامه مجلسى همان صوفيانى را
مذمت كرده كه علامه طباطبايى از آنها نفرت داشته و ما بدان ها اشاره كرديم و اين
محدث عصر صفوى خود در منابع خويش برخى مضامين عرفانى را آورده و در همان
رساله اى كه بر ضد صوفيان نگاشته مطالبى را در سير و سلوك با الهام و مستفاد از
روايات آورده است و ايشان همچون علامه با آن صوفى گرى مخالفت كرده كه در مقابل
شرع و احكام دينى ايستاده اند و از خود مضامينى بافته اند كه به منابع و متون
دينى نه تنها استنادى ندارد, بلكه با عرضه كردن آنها به چنين آثارى, ابطال آنها
روشن مى گردد. محمد تقى مجلسى ـ پدر علامه مجلسى ـ خود از زهاد عصر و نامداران
طريقه عرفانى بود و مى كوشيد به وسيله اخبار اهل بيت, برخى از صوفيان را از
عقايد نادرستشان برحذر دارد و گرچه در هدايت عده اى از آنان توفيق يافت, ولى
گروهى ديگر, سخن ارشادى ايشان را نپذيرفته و لذا وى از آنان تبرى جست و
تكفيرشان كرد.(6)

استاد شهيد مرتضى مطهرى مى گويد: هانرى كربن در مصاحبه اى كه با علامه طباطبايى
داشت, از جمله سوالاتى كه كرد اين بود كه اين مسإله ولايت را آيا شيعه از متصوفه
گرفته يا متصوفه از شيعه؟ علامه در پاسخ وى گفته بود: متصوفه از شيعه گرفته اند
براى اين كه اين مسإله از زمانى در شيعه مطرح است كه هنوز تصوف صورتى به خود
نگرفته و هنوز اين مسائل در بين آنان مطرح نبود. اين مسإله, مسإله انسان كامل
و به تعبير ديگر حجت زمان است كه عرفا روى آن تكيه دارند و در هيچ عصر و زمانى
از يك ولى كامل كه آنها آگاهى از او تعبير به قطب مى كنند خالى نيست و براى آن
ولى كامل كه انسانيت را به طور كامل دارد, مقاماتى قائلند كه از افكار ما دور
است.(7)

هم چنين از علامه طباطبايى پرسيده بودند: متصوفه عقيده دارند مقصود از ((هو
الاول والاخر)) در سوره حديد, حضرت على(ع) است و علامه مجلسى در جلد هشتم
بحارالانوار حديثى با چنين مضمونى نقل كرده است و اگر بخواهيم ادعاى صوفيان را
رد كنيم, گفته مرحوم مجلسى نيز مورد تكذيب قرار مى گيرد, در حالى كه ضمايرى كه
برگشتش به خداست در قرآن فراوان ديده مى شود, از كجا بفهميم كه مرجع اين ضماير
على(ع) نباشد با اين كه سياق آيات نشان مى دهد كه مرجع اين ضماير خداوند متعال
است؟

علامه طباطبايى در پاسخ آنان گفت: آن چه در روايت وارد شده اين است كه حضرت
على(ع) ((اول و آخر)) است و در رواياتى هم آمده است كه معنى اول و آخر بودن
على(ع) اين است كه اول كسى است كه به رسول اكرم(ص) ايمان آورد و آخرين كسى است
كه از آن حضرت جدا شد و آن وقتى بود كه پيكر مطهر آن حضرت را در قبر شريف گذاشت
و بيرون آمد و ظاهر سياق اول سوره حديد مى رساند كه مراد از اول, كسى است كه
وجودش مسبوق به عدم نباشد و از آخر, اين است كه وجودش ملحوق به عدم نباشد و آن
خداست ـ عزوجل ـ چنان كه مى فرمايد: ((و ان الى ربك المنتهى)).(8)

هم چنين از اين عالم ربانى پرسيده بودند كه بعضى مى گويند تمام موجودات و
هستى ها از وجود خدا سرچشمه گرفته, پس تمام هستى به طور كلى در زمينه وحدت وجود
خداست, لكن به صورت مختلف هستى ها را مى بينيم مثلا بعضى را درخت, بعضى را سنگ,
بعضى را آدم و امثال آن, جواب چيست؟

ايشان فرموده بودند براهين و ادله اى استوار وجود دارد كه خدا را براى عالم
اثبات مى كنند, اين دلايل عالم را فعل خدا و خدا را فاعل معرفى مى كنند و بديهى
است كه فعل غير از فاعل بايد باشد و اگر فعلى عين فاعل باشد بايد شىء (فاعل)
قبل از وجود خودش (فعل) وجود داشته باشد, پس عالم غير از خداست و بنابراين, اين
كه گفته شده پس تمام به طور كلى در زمينه وحدت وجود خداست الى آخر غلط مى باشد.
(9)



مراقبه و محاسبه

علامه طباطبايى از دوران نوجوانى به انجام تكاليف شرعى و اعمال عبادى مقيد
بود, ذكر خدا بر لب داشت و نوافل را به جا مىآورد, شب هاى ماه مبارك رمضان تا
صبح بيدار بود و پس از مطالعه به دعا و تلاوت قرآن و اذكار مشغول مى شد.(10) در
ايام ليالى رمضان مقيد بود دعاى سحر را با افراد خانواده بخواند.(11) فرزند
علامه ـ نجمه السادات طباطبايى ـ از قول مادرش ـ قمر السادات طباطبايى ـ نقل
كرده كه علامه در ايامى كه در نجف بود پس از اقامه نماز شب نمى خوابيد و در فاصله
بين نوافل شب و نماز صبح با برادرش سيد محمد حسن الهى به مباحثه مى پرداخت يا خط
تمرين مى كرد.(12)

بنا به اظهارات علامه حسن زاده آملى, علامه طباطبايى همواره مراقب نفس خويش بود
و از خدا غافل نمى شد و اين امر در صورت و رفتار و حرفشان پيدا بود كه ايشان در
پيشگاه ديگرى قرار گرفته, هرچند كه به صورت ظاهر بدنش با ديگران بود, مشخص بود
كه در محضر ديگرى نشسته است و اين حالات مصداقى از سخن امام صادق(ع) در مصباح
الشريعه است كه مى فرمايد: العارف شخصه مع الخلق و قلبه مع الله بدن عارف با خلق
و دلش با خداست ولامونس له سوى الله و هو فى رياض قدسه مترود و من لطائف فضله
متزود, توشه اش آن سويى است, قلبش در پيشگاه ملكوت عالم آمد و شد دارد و بر اثر
اين مراقبت به صفت ملكوتى متصف و بدان خو گرفته بود.(13)

استاد عبدالله جوادى آملى خاطر نشان نموده اند: علامه طباطبايى روح بسيار
متعالى و حساسى داشت و وقتى از خدا صحبت مى شد آن قدر حالات عجيب از خود نشان
مى داد كه انسان متحير مى شد كه واقعا در اين مواقع در كدام عالم سير مى كنند.
(14)

علامه طباطبايى بر چهار كتاب مهم عرفانى; يعنى تمهيد القواعد, شرح فصوص ــــرى
؟ , مصباح الانس صدرالدين قونوى و فتوحات محى الدين عربى تسلط كامل داشت و در
تدريس و بررسى آنها صاحب نظر بود و در واقع در فن عرفان اجتهاد داشت و در مسير
كشف و شهود و سير و سلوك از اساتيدى چون آيه الله سيد على قاضى طباطبايى (1285
ـ 1360 هـ.ق) و سيد حسين بادكوبه اى (1293 ـ 1358 هـ.ق)(15) بهره مند گشت.

در واقع به فرمايش مقام معظم رهبرى حضرت آيه الله العظمى خامنه اى: ((چهره
معنوى علامه طباطبايى سيماى پرصلابت مردى بود كه ايمان استوار و عرفانى راستين را
با دانش گسترده و عميق توإم ساخته و با آميزه شگفت خويش ثابت كرده بود كه اسلام
مى تواند سوز درون دل سوختگان شيفته را با عقل راسخ فرزانگان فرهيخته يكجا
گردآورد)).(16)

و به قول شاعر معاصر زكريا اخلاقى:

نور اشراق زسر تا قدمش مى باريد

گرچه خود صاحب پاينده ترين برهان بود

باغ نيلوفرى حكمت و عرفان و ادب

از شميم خوش انديشه اش آبادان بود

دلبر از پيش خود آموختش اسرار سلوك

كه بر او مشكل ديرينه عشق آسان بود(17)



تماشاى ملكوت

در يكى از روزهاى سال 1304 هـ.ش كه علامه طباطبايى در نجف اشرف براى كسب علم
بسر مى برد در حالى كه به آينده خود مى انديشيد, عارف نامدار آيه الله قاضى
طباطبايى بر او وارد شد و با آن چهره جذاب و نورانى و حالت معنوى به علامه
خيرمقدم گفت و در ضمن بيانات خويش اظهار داشت: كسى كه براى تحصيل علم به نجف
مىآيد شايسته است علاوه بر فراگيرى دانش هاى متفاوت به فكر تهذيب نفس و تكميل
مكارم و كسب فضايل باشد و پس از آن سخنان, از جاى خود بلند شد و منزل علامه را
ترك نمود. اين سخنان در روح و روان علامه طباطبايى تإثيرى بسزا نهاد و هر موقع
از سير و سلوك و تهذيب نفس سخن مى گفت, كمالات معنوى آيه الله قاضى را برمى شمرد.
(18) ارمغان چنين ديدارى آن بود كه علامه با وجود برخوردارى از كتب فلسفى وآثار
معقول و انديشه هاى برهانى, سير و سلوك قلبى و بينش شهودى را پيش گيرد.(19)

علامه طباطبايى, براى يكى از شاگردان خود نقل كرده است كه آن چنان بيانات
شگفت انگيز اين عالم ربانى و عارف صمدانى بر صحنه دلم نقش بست كه بسيار برايم
آرام بخش بود و گويى آن چنان سبكبارم كه در زندگى هيچ گونه ملالى ندارم:(20)

پير خرد پيشه نورانى ام

برد زدل زنگ پريشانى ام

گفت كه در زندگى آزادباش

هان گذران است جهان شاد باش

آيه الله قاضى طباطبايى, شاگردان خود را طبق موازين شرعى با رعايت آداب باطنى
اعمال و حضور قلب در نماز و اخلاص در افعال به طريق خاصى دستورهاى عرفانى و
اخلاقى مى دادند و قلوب آنها را مهياى پذيرش الهامات عالم غيب مى نمودند, شاگردان
را توصيه مى كردند چنانچه در حال اقامه نماز و يا قرائت قرآن و يا در حال ذكر و
نيايش در مسجد سهله كوفه براى شما اتفاقى روى داد و برخى جهات غيب را مشاهده
كرديد, اعتنايى نكرده به اعمال عبادى خويش ادامه دهيد!(21)

علامه طباطبايى نقل نموده است كه روزى در مسجد كوفه نشسته و مشغول ذكر بودم در
آن حال حوريه اى بهشتى از طرف راستم مىآمد و يك جام شربت بهشتى در دست داشته و
خود را به من ارائه نمود خواستم به او توجهى كنم كه به ياد توصيه استادم
افتادم, لذا چشم پوشيده روى گردانيدم, آن حوريه برخاست و از طرف چپم آمد و بار
ديگر آن جام را به من تعارف كرد, باز توجهى نكردم, آل حوريه زنجير و از من دور
شد, از آن زمان هر وقت چنين منظره اى را به ياد مىآورم از آزادگى وى متإثر
مى شوم.(22)

هم چنين ايشان به ماجراى ديگرى اشاره كرده و فرموده اند به ياد دارم هنگامى در
نجف اشرف تحت تربيت اخلاقى و عرفانى مرحوم آيه الله قاضى بوديم, سحرگاهى بر بالاى
بام بر سجاده عبادت نشسته بودم, در اين موقع خواب سبكى بر من مستولى گرديد و
مشاهده كردم, دو نفر مقابلم نشسته اند, يكى از آنها حضرت ادريس(ع) و ديگرى برادر
ارجمندم آقاى حاج سيد محمد حسن الهى بود, حضرت ادريس با من به مذاكره و سخن
مشغول شدند, ولى طورى بود كه ايشان القاى كلام مى نمودند و سخنانشان به واسطه كلام
اخوى استماع مى شد.(23) در تإييد اين گونه حالات نقل كرده اند كه حضرت آيه الله
العظمى بروجردى, فرموده بود, استاد بزرگوار من آخوند كاشى كه مردى با كمال بود
مى گفت: من فرشتگان را در آسمان در حال پرواز مشاهده مى كنم.(24) به قول اسيرى
لاهيجى:

ديده روشن بيار و نور بين

دل مصفى كن بهشت و حور بين

علامه طباطبايى, در خاطره اى ديگر گفته است: در ايامى كه در نجف نزد استادم آيه
الله قاضى مشغول كسب فيض بودم, روزى در حالت خلسه به خدمت حضرت على بن جعفر
الصادق(ع) رسيدم, به گونه اى كه گويا به من نزديك مى شد تا به حدى كه نزديكى بدن
او را ادراك مى كردم و صداى نفس او را مى شنيدم.(25)

آرى ايشان با ورود به گلستان الهى و قرب او به مقام قدس خدايى به حالتى رسيده
بود كه درى به سوى ملكوت برايش باز شده و نشانه هايى از غيب را كه بر ديگران
مخفى است مشاهده مى كرد و اين حالت به خاطر آن بود كه علامه با تهذيب نفس و تزكيه
شياطين را از وجود خويش دور ساخته بود, زيرا بنا به فرمايش حضرت امام صادق(ع)
كه خود علامه در جايى نقل نموده است اگر نه اين بود كه شيطان ها اطراف دل هاى
بنىآدم گردش مى كنند حتما ملكوت آسمان ها و زمين را مى ديدند و اين مفسر عالى قدر
به مصداق آيه كريمه ((والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع
المحسنين)),(26) جزو عبادى بود كه به لطف خداوند و با اهتمامى وافر به كشف و
شهود رسيد.

علامه حسن زاده آملى در يكى از آثار خود آورده اند: ((خدمت استادم ـ علامه
طباطبايى ـ عرض كردم جناب آقا بحمدالله تعالى وارداتى روى آورد, در جواب
فرمودند: يك سلسله كشف اصلا ترديد بردار نيست كه محض عيان است, مثل آن كشف عيانى
كه پيغمبر اكرم(ص) براى شما اذان مى گفت, براى مكاشف احوالى پيش مىآيد كه معيار
تميز و ميزان صحت و سقم به دست مىآورد, بايد قرآن و عقل را ضابطه قرار داد)).
(27)

در عرفان عملى ايشان به جايى رسيده بود كه چشم برزخيش باز بود و انسان ها را
مطابق سريره و ملكات آنان مشاهده مى نمود.(28) علامه در تمامى برنامه هاى خود تنها
خداى متعال را هدف خويش مى دانست, چنان كه اميرمومنان(ع) خدا را نهايت آرزوى
عارفان به حق دانسته و در دعاى كميل فرموده است: يا غايه آمال العارفين, وى حقا
مصداق واقعى اين جمله آن حضرت بود و حتى در پژوهش هاى علمى از ذكر خداوند و ياد
حق غافل نمى شد.

اخلاقيات ايشان نيز ناشى از تراوش باطن و بصيرت ضمير و نشستن حقيقت سير و سلوك
در كمون دل و ذهن او و متمايز شدن عالم حقيقت و واقعيت از عالم مجاز و اعتبار و
وصول به حقايق عوالم ملكوتى بود.

استاد شهيد مرتضى مطهرى, درباره تفسير الميزان گفته است: ((تفسير الميزان
همه اش با فكر نوشته نشد, من معتقدم كه بسيارى از اين مطالب از الهامات غيبى
است, كم تر مشكلى در مسائل اسلامى و دينى برايم پيش آمده كه كليد حل آن را در
تفسير الميزان پيدا نكرده باشم…)).(29)



پژوهش هاى عرفانى علامه

روش علامه طباطبايى در خصوص مشاهير عرصه عرفان, تجليل از علماى راستين اين
رشته از معرفت بود, براى مقام زهد و وارستگى و تصفيه باطن و رياضيات شرعى
ملاصدرا ارزش قائل بود و وى را تحسين مى نمود. انديشه هاى فارابى را مى ستود و
اظهار مى داشت آميزه اى از برهان و شهود اشراقى را مى توان در آثار اين حكيم يافت.
درباره محى الدين عربى از وى نقل كرده اند كه نامبرده فصوص الحكم را مشت مشت
آورده و در فتوحات دامن دامن.(30) در عين حال علامه بر برخى تفكرات ابن عربى
انتقاد داشت و خصوصا مسإله خلود وى را نقد نمود.(31)

در مورد ملاصدرا هم چنان نبود كه در برابر آراى او تسليم محض باشد و عقيده
داشت او انسانى فهيم و بزرگى بوده, ولى نقد كردن سخنانش عين احترام نهادن به
همان اظهارات است, در عين حال از انديشه هاى عرفانى ملاصدرا ملهم بود و در نظام و
فضاى تفكرات ذوقى او تنفس مى كرد و از مشرب حكمت متعاليه جرعه مى نوشيد. به نظر
علامه صدرالمتإلهين پايه بحث هاى خود را روى اتحاد ميان عقل, كشف و شرع نهاد و
چنين تفكرى را از راه تزكيه و سير و سلوك به دست آورد.

هم چنين ايشان حواشى و تعليقات آقا على مدرس زنوزى (1234 ـ 1307 هـ.ق) صاحب
بدايع الحكم را در تهران نزد فضل الله خان آشتيانى كه مردى غير معمم و با كمال
بود, ديده است. اين حواشى از دوره اسفار بيش تر و هر تعليقه آن به تنهايى يك
رساله است. علامه براى نظريات عرفانى اين حكيم ارزش قائل بود و موقعى كه در يكى
از جلسات بحث تقابل ((ممكن)) كه فقير است با ((واجب)) كه غنى است پيش آمد و نظر
آقا على حكيم در بدايع الحكم مطرح شد, ايشان در آن جلسه سخنى نگفت, ولى وقتى از
جلسه بيرون آمد, گفت: حق با آقا على حكيم است.(32)

علامه طباطبايى, از مقام و منزلت سيد بن طاووس به عظمت ياد مى كرد و به كتاب
((اقبال)) او ارج مى نهاد و اين عالم وارسته را اهل مراقبت تلقى مى كرد. هم چنين
سلوك علمى و عملى سيد بحرالعلوم را تحسين مى نمود و تشرف وى و سيد بن طاووس را
به خدمت ولى عصر (ارواحنا له الفداه) را به كرات نقل مى كرد. به رساله سير و سلوك
منسوب به سيد بحرالعلوم اهميت مى داد و شاگردان را به مطالعه آن توصيه مى فرمود و
خودشان چندين دوره از آن را براى شاگردان برگزيده و شائق و طالب حق با شرح و
بسط بيان مى كرد. نسخه اى از اين اثر ثمين نزد سيد ابوالقاسم خوانسارى ـ استاد
رياضى علامه در نجف اشرف ـ بوده كه علامه از روى آن نمونه اى استنساخ و تصحيح
نموده است و علامه درباره آن فرموده: استادمان آيه الله قاضى اظهار داشتند: من
رساله اى مانند اين رساله مرحوم سيد بحرالعلوم با اين شيوايى و متانت در سير و
سلوك نديده ام.(33)

يكى از ارزشمندترين آثار عرفانى كه در مناجات و دعا به رشته تحرير درآمده,
كتاب شريف ((المراقبات)) مى باشد. علامه طباطبايى بر اين كتاب تقريظى نوشته كه در
فرازى از آن آمده است:

((اما بعد بدان كه با اين خط كه بر كتاب ((اعمال السنه)) نوشته حجت و نمونه
آشكار آيه الله حاج ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى ـ قدس الله روحه ـ حاشيه مى زنم,
قصد ستايش اين كتاب گران قدر يا تعريف از مولف بزرگوار آن را ندارم, چه اين كتاب
خود بدون شك دريايى پر از در و گوهر است كه سنگينى آن به سنگ و پيمانه نمىآيد و
آن نويسنده خود بدون شك دانشمند بلند پايه اى است كه ارزش و قدرش را با متر و
وجب نمى توان اندازه گرفت… بلكه منظور من از نوشتن اين چند سطر آن است كه
برادران عزيز و بىآلايشم را با بعضى از تذكراتى كه در آن است مواجه كنم و
يادآورى مومنان را بهره مند مى سازد…)).(34)

هم چنين بين شيخ محمد حسين اصفهانى, معروف به كمپانى (از اساتيد علامه
طباطبايى) و سيد احمد كربلايى مكاتباتى عرفانى صورت گرفته كه علامه طباطبايى
تذييلاتى بر آن نگاشته و استاد علامه حسن زاده آملى اين مكاتبات را استنساخ نموده
كه در يادنامه شهيد قدوسى مندرج است.(35)

علامه طباطبايى, در معرفى اين مكاتبات نوشته است[)) :اين نوشتار] در معناى
بيتى از ابيات شيخ عطار جريان يافته و به مقتضاى الكلام يجر الكلام دو مبناى
معروف حكما و عرفا را كه هر يك از اين دو بزرگوار به تقويت يكى از آنها
پرداختند و در روشن ساختن مطلوب استفراغ وسع كامل فرموده اند. نظر به نفاست مطلب
و دقت, بحث خالى از اغلاق و غموض نبود به غرض حفظ آثار بزرگان و قضاى حق اخذ و
تربيت اين بنده ناچيز محمد حسين طباطبايى در اوراقى چند به نام تذييلات و
محاكمات آورده و در روشن ساختن حق مطلب كوتاهى نكردم…)).(36)


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) اسرار الشهود, ص14.
2 ) مهر تابان, علامه سيد محمد حسين حسينى تهرانى, ص74.
3 ) مرآه العقول, ج1, ص2.
4 ) نك : جوابات المسائل الثلاثه.
5 ) علامه طباطبايى بر 87 موضوع از هفت جلد بحار (تا ص 45 ج هفتم) تعليقه دارد.
6 ) علامه مجلسى, رساله الاعتقادات, ص48.
7 ) شهيد مرتضى مطهرى, امامت و رهبرى, ص55.
8 ) علامه طباطبايى, مجموعه مقالات, ص214 ـ 215.
9 ) همان, ص213.
10 ) يادنامه استاد علامه طباطبايى, ص131.
11 ) مجله نور علم, دوره سوم, شماره 9, ص68.
12 ) مجله زن روز, شماره 892, شنبه 29 آبان 1361.
13 ) كيهان انديشه, شماره مسلسل 26, ص9.
14 ) مجله زن روز, همان.
15 ) درباره اين عالم نامدار نگاه كنيد به مقاله نگارنده در مجله پاسدار
اسلام, آبان ماه 1357, تحت عنوان نامدارى ناشناخته.
16 ) آينه عرفان (ويژه دهمين سالگرد رحلت علامه طباطبايى) آبان ماه1370.
17 ) كيهان انديشه, شماره مسلسل 26, مهر و آبان 1368, ص40.
18 ) يادبود يادواره علامه طباطبايى در كازرون, به كوشش منوچهر مظروفيان, ص111
ـ 112.
19 ) آينه عرفان, ص38.
20 ) مقاله ابتكارات علمى علامه طباطبايى, حسن ممدوحى, همان مإخذ, ص46.
21 ) مهر تابان , ص19.
22 ) همان.
23 ) علامه سيد محمد حسين حسينى تهرانى, رساله لب اللباب, ص91 و 92.
24 ) مكتب اسلام, سال21, شماره 10, ص67.
25 ) يادها و يادگارها, ص 25, به نقل از مهر تابان, ص 219.
26 ) عنكبوت(29) آيه 69.
27 ) علامه حسن زاده آملى, هزار و يك نكته, ص520.
28 ) كيهان انديشه, شماره مسلسل 26, مقاله علامه حسن زاده آملى, ص6.
29 ) شهيد مطهرى, حق و باطل, ص89 ـ 90.
30 ) دومين يادنامه علامه طباطبايى, ص38.
31 ) مإخوذ از بيانات آيه الله جوادى آملى, مندرج در مجله شاهد, شماره 48,
ص46.
32 ) مجله شاهد, همان, ص14.
33 ) هزار و يك نكته, ص198 و 610.
34 ) چه بايد كرد (ترجمه و تنظيمى ويژه از مراقبات) حاج ميرزا جواد ملكى
تبريزى, ترجمه محمد تحريرچى, مقدمه علامه, ص 3 ـ 5.
35 ) نك يادنامه شهيد آيه الله قدوسى, ص269 ـ 347.
36 ) همان.

قسمت اول

مسئله رابطه ايران و امريكا در طول قريب به نيم قرن وآثار و عوارض به جاى
مانده آن, يكى از دل مشغولى هاى سياست مداران, نخبگان و مردم ايران بوده است و
حساسيت هاى ايجاد شده در اين باره يكى از داغ ترين مسائل سياسى پس از پيروزى
انقلاب اسلامى را شكل داده است. به طورى كه امروز هم بحث شكل تماس و ارتباط بين
ايران و امريكا يكى از جنجالى ترين مسائل سياست خارجى و داخلى ايران محسوب شده و
هم چنان از جذابيت خاصى در سطح بين المللى برخوردار است. شكل رابطه ايران و
امريكا در رژيم گذشته و رفتار دولت امريكا با ملت ايران, قبل از پيروزى انقلاب
اسلامى در پيدايش نوعى فرهنگ سياسى بيگانه ستيزى و احساس بى اعتمادى نسبت به
امريكا در بين آحاد ملت ايران موثر بوده است به طورى كه يكى از اشتغالات ذهنى هر
ايرانى علاقه مند به سرنوشت جامعه و كشورش را مسإله امريكا تشكيل داده و جزو
زندگى سياسى مردم شده است.

كالبد شكافى اين واقعه و بررسى علمى و تحليلى آن خود نيازمند كارى بس عميق و
وسيع مى باشد كه در اين مجال نمى گنجد. لكن به نظر مى رسد نگاهى اجمالى به آن
بى ثمر نباشد, به ويژه اين كه تصويرى كلى از چگونگى پيدايش امريكا در منطقه و
نفوذ آن در ايران و اين كه چگونه در دوره محمد رضا شاه پهلوى به صورت كشورى
وابسته به امريكا درآمد, مى تواند خواننده را به درك بهتر فرآيندهاى مربوط به
پيدايش وضعيت كنونى مساعدت نمايد.



پيدايش امريكا در منطقه و ايران

امريكا كه امروزه 3536278 مايل مربع مساحت و 265562846 نفر جمعيت و درآمد
سرانه اى معادل 27607 دلار دارد, به عنوان ابرقدرت جهان به ويژه بعد از جنگ جهانى
دوم معروف است. اين كشور به دنبال اكتشاف كريستوفر كلمبوس در 12 اكتبر 1492م;
يعنى حدود پنج قرن پيش كشف شد و در 4 جولاى 1776م; يعنى حدود 220 سال قبل,
اعلاميه استقلال آن قرائت گرديد.(1) موقعيت جغرافيايى آن به گونه اى است كه كم تر
در معرض تحولات و مسائل سياسى ـ نظامى بر قديم و اوراسيا قرار گرفته است. موقعيت
جغرافيايى و وضعيت كشور به آن فرصتى داد تا بتواند ضمن سامان دادن به خود و
پايه ريزى بنيادهاى قدرت و توسعه ملى, به تدريج به صورت يك قدرت بزرگ رشد كند و
بر مسائل منطقه اى و سپس مسائل جهانى اثر بگذارد.

تا اوايل قرن بيستم و به خصوص بين دو جنگ جهانى اول و دوم سرنوشت قدرت جهانى
در قاره اروپا و آسيا تعيين مى شد و مناسبات بين المللى نيز تحت تإثير كيفيت
رابطه قدرت هاى كلاسيك آسيا و اروپا بود. در اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم
قدرت هاى بزرگ جهانى را عمدتا انگليس, آلمان, پروس, عثمانى, فرانسه و چند كشور
اروپايى ديگر تشكيل مى دادند كه به صورت انفرادى يا ائتلافى درگير رقابت ها و
كشمكش هاى خشونت بار مى شدند كه جنگ هاى جهانى اول و دوم نمونه اى از آن است.

الگوى رقابت و كشمكش را در اين دوره رقابت بين قدرت هاى خشكى و دريا و با هدف
تصرف مستعمرات, سرزمين ها و موقعيت هاى برجسته جغرافيايى تشكيل مى داد و انگلستان
به عنوان مظهر قدرت و استراتژى دريايى از يك سو و آلمان به عنوان مظهر قدرت و
استراتژى برى از سوى ديگر در پيشانى اين الگوى رقابت قرار داشتند.

تا جنگ جهانى دوم, ثقل قدرت جهانى و الگوى رقابت, در قاره اروپا قرار داشت و
قدرت هاى جهانى از قاره هاى ديگر ظهور نكرده بودند.
جنگ جهانى دوم از يك سو قدرت هاى جهانى اروپايى الاصل را تضعيف نموده و رهايى
مستعمرات آنها را در پى داشت و از سوى ديگر فضاى بين المللى را براى امريكا
بلارقيب گذاشت. امريكا به لحاظ موقعيت جغرافيايى خود از امنيت و آرامش برخوردار
بود و آسيب هاى جنگ هاى جهانى متوجه آن نگرديد و قدرت ملى آن محفوظ باقى ماند. از
طرفى ديگر قدرت هاى اروپايى و كلاسيك كه در جنگ, آسيب شديد ديده بودند به كمك هاى
امريكا نيازمند بودند.(2) از اين رو, فرصت تاريخى بسيار خوبى براى امريكا جهت
ورود به صحنه بين المللى و توسعه قدرت و سلطه آن در جهان فراهم آمد و امريكا
نيز از آن به خوبى بهره بردارى نمود.

البته قبل از جنگ جهانى دوم امريكا به صورت قدرتى بزرگ كه توانايى حضور در
اوراسيا و ايفاى نقش هاى مسالمت آميز اقتصادى را بازى كند تجلى پيدا كرده بود.
لكن قدرت هاى اروپايى به آن مجال رقابت موثر را نمى دادند.

حضور امريكا در منطقه خليج فارس در اواسط قرن نوزدهم از طريق انعقاد قرارداد
تجارى و دريانوردى با دولت عمان عملى شد و در دوره بين دو جنگ اول و دوم جهانى,
اكتشاف نفت در خليج فارس عامل مهمى در گسترش حضور امريكا و شركت هاى نفتى آن در
منطقه بود.(3) در سال 1932م نفت بحرين كشف شدو به حضور امريكائى ها در منطقه كمك
كرد. يك سال بعد; يعنى 1933م نفت عربستان كشف شد و براى عمليات اكتشاف, توليد و
صدور آن شركت بزرگ نفتى ((آرامكو)) كه از چهار شركت بزرگ نفتى امريكايى تشكيل
شده بود تإسيس گرديد(4) و بدين ترتيب پايه هاى حضور امريكا در عربستان شكل گرفت.
در سال 1934م شركت هاى نفتى امتياز ((نفت كويت)) را نيز به دست آوردند و همپاى
انگليسى ها كنترل صنايع نفت منطقه ژئوپلتيكى خليج فارس را به دست گرفتند. تلاش
آنها براى كسب امتياز نفت ايران به دليل مخالفت انگلستان موثر واقع نشد و
امريكايى ها نتوانستند تا بعد از كودتاى 1332هـ.ش توفيقى به دست آورند. جنگ
جهانى دوم, فرصت خوبى براى امريكايى ها بود تا بتوانند راهى به داخل ايران پيدا
نمايند. تا سال 1940م; يعنى خلال جنگ دوم جهانى قدرت هاى جهانى فعال در امور
ايران و به عبارتى مداخله گر مشخصا انگلستان, روسيه و در دوره هاى خاصى فرانسه و
آلمان بودند كه براى كسب منافع با يكديگر رقابت مى نمودند.

با شروع جنگ جهانى دوم در سال 1939م توسط آلمان ها, كه در ايران نيز نفوذ و
حضور موثرى داشتند وضعيت به نفع متحدين و آلمان بود و انگليس و فرانسه و سايرين
موقعيت خوبى نداشتند و روسيه نيز به طور جدى درباره جنگ موضع گيرى نكرده بود,
زيرا در شرف انعقاد قرارداد عدم تعرض با آلمان و بهره مندى از نتايج جنگ, به
ويژه در منطقه خليج فارس و اقيانوس هند بود, ولى عدم توافق نهايى آلمان و شوروى
از يك سو و به بن بست رسيدن عمليات جبهه غرب (انگلستان) از سوى ديگر, آلمان ها
را متوجه شرق و حمله به شوروى نمود, كه در آغاز, به طور برقآسا و موفقيتآميز
بود و آلمان ها تا نزديكى مسكو و پشت دروازه هاى قفقاز پيش رفتند. احساس خطر
روس ها و انگليس و فرانسه از اين رويداد آنها را به ائتلافى تحت عنوان ((متفقين))
سوق داد كه امريكا نيز به دليل همسويى تاريخى و فرهنگى و سياسى و استراتژيكى با
انگليس به درون اين پيمان كشيده شد. ((متفقين)) خطر سقوط جبهه شوروى را جدى
ديدند و در جستجوى راه حل برآمدند. تحليل نهايى آنها به يافتن راه كارآمد تدارك
جبهه شوروى منجر شد. و در اين ميان ايران نامزد ايفاى چنين نقشى گرديد, لكن
همگرايى رضاشاه با آلمان ها و حضور موثر آنها در ايران مانع بزرگى تلقى مى شد. از
اين رو, راه را در اشغال نظامى ايران يافتند و با بهانه قرار دادن حضور
آلمان ها, در شهريور 1320ش. (1941م) ايران را از شمال و جنوب مورد هجوم و اشغال
نظامى قرار دادند تا بتوانند محور جديد تدارك و لجستيك جبهه شرق و شوروى را
ايجاد و مورد بهره بردارى قرار دهند. نيروهاى شوروى و انگليس كه خود درگير جنگ
مستقيم با آلمان ها بودند پس از اشغال ايران, به امريكايى ها نقش جديدى در ايران
واگذار نمودندو آن عبارت بود از اداره امور راه آهن ايران و افزايش ظرفيت آن و
انتقال كالا و نيرو و تداركات از جنوب به شمال ايران و تحويل به جبهه شوروى.
آنها در اين مإموريت توفيق داشتند و در سايه حضور نيروهاى اشغالگر روس و
انگليس از قدرت مانور و عمل موثر در خاك ايران برخوردار بودند. امريكايى ها در
سال 1941م پا به خاك ايران گذاشتند; يعنى همان سال اول شروع كار محمد رضا شاه
پهلوى, زيرا ((رضاشاه)) پس از اشغال ايران توقيف و به جزيره موريس تبعيد شد و
پسر جوانش تاج و تخت را تحويل گرفت. شروع كار شاه جوان, با آغاز حضور
امريكايى ها در ايران مصادف شد. اين حادثه تصور شكل گيرى اولين پيوندها بين
امريكايى ها و دستگاه حكومتى شاه جوان را عملى مى نمايد.



نفوذ آمريكا در ايران

شاه جوان و فاقد تجربه و در شرايط اشغال ايران كه فاقد قدرت اداره كشور بود
نيازمند به عنايت و همكارى و مساعدت امريكايى ها و ((متفقين)) كه مقدرات كشور را
در آن زمان در دست داشتند بود, به خصوص كه امريكايى ها به عنوان نيروى سومى مطرح
بودند كه ملت ايران از آنها خاطرات بدى نداشت. به عبارتى اين نيروى سوم تازه
وارد به صحنه سياسى ايران, همچون همپيمانان خود; يعنى روس و انگليس, نزد ملت
ايران بدسابقه نبود و افكار عمومى جامعه ايران و احساس ملى نيز از حضور
امريكايى ها در برابر روس ها و انگليس ها استقبال مى نمود. بر همين اساس, روابط
جديدى بين ايران و امريكا شكل گرفت و در اولين اقدام, دولت ايران خواستار اعزام
هيإتى امريكايى براى سامان دهى به وضع ماليه كشور شد. كه به دنبال آن امريكا
دكتر ((ميليسپو)) را به همراه شصت نفر كارشناس و مستشار روانه ايران نمود و
آنها حتى امور خزانه را نيز به دست گرفتند و به تنظيم و تنسيق امور خزانه,
ماليات, حمل و نقل و مايحتاج عمومى در دوره جنگ پرداختند.(5) هم چنين اولين
پيمان بازرگانى ايران و امريكا در 18 فروردين 1322 (8آوريل1943م) در 15 ماده
منعقد(6) گرديد و بدين ترتيب پايه هاى توسعه روابط اقتصادى و تجارى بين دو كشور
به وجود آمد.

از سويى ديگر ايران در همين دوره اشغال نظامى و حضور امريكايى ها, در مورخ 20
مارس 1942م رسما از دولت امريكا تقاضاى هيإت مستشارى نظامى براى خدمت در وزارت
جنگ نمود و در 27 نوامبر 1943م يك قرارداد نظامى بين دو كشور ايران و امريكا به
امضا رسيد كه هدف آن بازسازى ژاندارمرى ايران بود. در تاريخ سوم نوامبر 1943م
قرارداد ديگرى براى بازسازى ارتش ايران منعقد شد كه بر اساس آن هيإت مستشارى
از امريكا به ايران اعزام مى شد. قبل از آن نيز يك گروه مشاور براى بازسازى پليس
ايران اعزام شده بود كه كار تجديد تشكيلات ادارى و سازمانى پليس, تإسيس دانشكده
پليس, سازمان دادن به امور زندان ها و تجديد قوانين و مقررات مربوط به نيروى
پليس را از سال 1942م آغاز نموده بود كه تا 1944 ادامه يافت.(7)

درباره اين حضور سريع در ارتش, پليس, دستگاه اقتصادى و ماليه ايران در اوج
جنگ جهانى دوم و هم زمان با اشغال نظامى ايران از سوى ((متفقين)) كه به درخواست
دولت ايران انجام مى شد چند نكته قابل توجه است:

1ـ دولت امريكا از فرصت حضور مقتدرانه ((متفقين)) در ايران و ضعف دولت ايران
و نياز شاه جوان به چنين مساعدت هايى حداكثر بهره بردارى را به عمل آورد و در
اركان حكومتى ايران براى خود جاى پاى مناسبى باز كرد. به ويژه اين كه حساسيت
ملى نيز وجود نداشت.

2ـ ايرانى ها به امريكايى ها حساسيت منفى نداشتند, زيرا آنها را نيروى سومى
مى يافتند كه هم چون قدرت هاى كلاسيك گذشته (روسيه و انگليس) بدسابقه نبودند و از
آنها انتظار اصلاح امور كشور را داشتند و تصور اين مسئله را كه ممكن است
امريكايى ها روزى به سلطه گران خطرناكى تبديل شوند, نمى كردند.

3ـ روابط شاه جوان در آغاز كارش با امريكا شكل گرفت و توسعه يافت و
امريكايى ها توانستند با همكارىهاى معمولى نظريات او را جلب كنند و او را با خود
همراه سازند.ادامه دارد
پاورقي ها:پى نوشت ها:
World Almanac books, 1997 New jersey , P.497, 512, 831. ,Almanac, 1997
The World(1
2) طرح مارشال و كمك به كشورهاى آسيب ديده جنگ از سوى امريكا, بر اساس همين
ضرورت شكل گرفت.
3) حافظ نيا, محمد رضا; خليج فارس و نقش استراتژيك تنگه هرمز, سمت, تهران,
1371, ص103.
D. Som, US.Persian Gulf Relation Ship, Middle East, G-Town University. .
David (4
5) ذوقى, ايرج, ايران و قدرت هاى بزرگ در جنگ جهانى دوم, پاژتگ, تهران, 1368,
ص170.
6) همان, ص358.
7) همان, ص168.

جشن پيروزى بر طاغوت نفس

واژه ((عيد)) از ريشه عود گرفته شده و به معناى بازگشت است, و واژه ((فطر))
از فطرت گرفته شده و به معناى سرشت است. بنابراين عيد فطر; يعنى بازگشت به فطرت
و سرشت. بازگشت از اين نظر كه آيا رابطه ما با فطرت پاك انسانى به طور صحيح
برقرار است يا نه؟ آيا آن اعماق روح و فطرت پاكى كه خداوند به ما داده و بر اثر
حجاب هاى جهل, انحراف و گناه, زنگار بر رويش نشسته, در كلاس ماه رمضان زنگارها
زدوده شده اند يا نه؟ كه اگر چنين است بايد ابتداى نجات و آغاز پيروزى بر طاغوت
نفس را در نماز عيد فطر اعلام بدارند و جشن بگيرند. به عنوان اين كه: آن چه را
در ماه رمضان آموخته اند و در راه خودسازى و بهسازى به كار برده اند ابراز
بدارند, با كلمات و حركات, بلكه در قلب و درون, با تمام وجود و احساس, و با
شعار آميخته با شعور و فرياد برون و درون كه:

((إلله إكبر, إلله إكبر, لا اله الا الله و إلله إكبر و لله الحمد والحمد
لله على ما هدانا و له الشكر على ما إولانا; خدا بزرگ تر از آن است كه توصيف
گردد.
آرى چنين است, معبودى جز خداى يكتا و بى همتا نيست, و خدا بزرگ تر از آن است كه
وصف شود, حمد و سپاس اختصاص به ذات پاك خدا دارد به خاطر آن كه ما را ـ در
راستاى پاكسازى و بهسازى ـ هدايت كرده, و شكر او را كه جمعيت ما و امت ما را
برترين جمعيت و امت قرار داده است.))

رمضان اندك اندك پايان مى پذيرد, و به انتهاى خود مى رسد, مسلمانان در مكتب
رمضان و روزه, در پرتو آيات قرآن و نيايش ها و تقويت صبر و اراده, پس از فراگيرى
و آموزش به خودسازى پرداخته اند; اينك جشن مى گيرند كه در راه پر دست انداز جهاد
اكبر, با گام هاى استوار عبور كرده اند و به مقصود رسيده اند. چرا كه براى انسان
بازگشت به خويشتن, فرا رسيدن بهار معنويت است; مانند درختانى كه پس از گذران
زمستان سرد زمستانى, به بهار رسيده اند و در مسير حركت قرار گرفته اند, به راستى
چه عيدى شيرين تر و چه پيروزىاى شكوهمندتر از بازگشت به خويشتن, و پيروزى بر
طاغوت نفس اماره؟ كه فطرت را زير پاى سهمگين خود منكوب كرده است.



چهار عيد در اسلام

در اسلام به طور رسمى چهار عيد وجود دارد كه عبارت اند از: عيد قربان, عيد
غدير, عيد جمعه و عيد فطر, عيد قربان جشن ايثار و فداكارى است, و مسلمان در اين
رابطه به خويشتن باز مى گردد كه آيا به باطن و ماهيت چنين عيدى رسيده است يا نه
آن گونه كه ابراهيم خليل(ع) قهرمان توحيد رسيد, و حسين بن على(ع) آن را در كربلا
تكميل كرد. عيد غدير جشن ولايت و امامت است و انسان مسلمان با ژرف انديشى به
خويشتن مى نگرد كه آيا انتخاب او در مسئله بسيار مهم رهبرى, صحيح بوده است يا نه؟
كه در بينش اسلام ناب, مسئله بسيار عميقى است, و از اركان زيربنايى نظام اسلام
است, كه اگر او نباشد هيچ يك از مفاهيم اسلام, ارزش و اصالت خود را نمى توانند
نشان دهند. عيد جمعه بازگشت به خويشتن است كه نقش اساسى در پيشبرد اهداف, و
وصول به مقصود دارد, و به راستى كه برقرارى اتحاد و يك رنگى و همدلى مسلمانان,
وسيعترين و ژرف ترين بركات را براى آنها به ارمغان خواهد آورد.

ولى آيا مى دانيد كه اگر عيد فطرت و خودسازى نباشد, عيدهاى ديگر تكميل نخواهد
شد. اگر چنين عيدى در زندگى انسان تحقق يابد همه روز, روز عيد است چنان كه
اميرمومنان على(ع) فرمود: ((انما هو عيد لمن قبل الله صيامه و شكر قيامه, و كل
يوم لا يعصى الله فيه فهو عيد;(1) امروز تنها عيد كسانى است كه روزه آنها در
پيشگاه خدا پذيرفته شود, و عبادت هاى شبانه آنها مورد پذيرش خداوند شده باشد, و
هر روزى كه گناه نكنى روز عيد تو است.))

حضرت على(ع) اين سخن را از سرچشمه وحى گرفته بود, چرا كه وقتى خطبه رسول
خدا(ص) را در مسجد پيرامون فضايل ماه رمضان شنيد, از آن حضرت پرسيد: ((بهترين
كار در ماه رمضان چيست؟)) پيامبر(ص) پاسخ داد: ((إلورع عن محارم الله
عزوجل;(2) ورع و پرهيزكارى از آن چه خداوند حرام نموده است مى باشد; يعنى همان
خودسازى و بازگشت به فطرت پاك توحيدى)).



مسئله عيد و فطرت در قرآن

براى اين كه مسئله ((بازگشت به فطرت)) را كه ماهيت عيد فطر را تبيين مى كند,
بهتر بفهميم و به اهميت آن, بهتر و عميق تر پى ببريم, مسئله عيد و فطرت را به
طور خلاصه از ديدگاه قرآن, مورد بررسى قرار مى دهيم.

در قرآن مجيد كلمه عيد يك بار آمده, كه در رابطه با حضرت عيسى(ع) و حواريون و
شاگردان مخصوص او است, به اين ترتيب كه: آن شاگردان مخصوص براى تكميل ايمان خود
به عيسى(ع) گفتند: ((آيا پروردگار تو مى تواند غذايى از آسمان (مائده) براى ما
بفرستد؟)) حضرت عيسى(ع) از اين تقاضا كه بوى شك و ترديد مى داد, نگران شد و به
آنها فرمود: ((از خدا بترسيد اگر ايمان داريد.)) ولى به زودى حضرت عيسى(ع)
دريافت كه مقصود آنها مشاهده معجزه بزرگ از عيسى(ع) است, تا در پرتو ديدار آن,
قلبشان پاك و سرشار از اطمينان و يقين گردد, از اين رو به خدا عرض كرد: ((اللهم
ربنا انزل علينا مائده من السمإ تكون لنا عيدا لاولنا و آخرنا و آيه منك;(3)
خداوندا! مائده اى از آسمان بر ما بفرست تا عيدى براى اول و آخر ما باشد و
نشانه اى از تو.))

و از آن جا كه روز نزول مائده روز بازگشت به پيروزى و پاكى و ايمان به خدا
بوده است, حضرت مسيح(ع) آن را ((عيد)) ناميده است, و مطابق روايات چون
((مائده)) در روز يك شنبه نازل شده, مسيحيان اين روز را مانند جمعه ما
مسلمانان, روز عيد مى دانند و تعطيل مى كنند. نتيجه اين كه در قرآن كلمه ((عيد))
به عنوان تكميل ايمان, و وصول به مرحله يقين كه اساس خودسازى است, مطرح شده است.
بنابراين ما كه پيرو قرآن هستيم, بايد به مسئله عيد به عنوان محور پاكسازى و
بهسازى بنگريم. عيد فطر وقتى براى ما عيد واقعى است كه در مسير خودسازى, پيروز
شده باشيم, و تحول عميقى در ما پديدار شده باشد.

اما در مورد فطرت, بايد توجه داشت كه قرآن با صراحت, خداشناسى و دين را
مسئله اى فطرى مى شمرد. آيات متعددى در قرآن به اين مطلب دلالت دارد, از جمله در
آيه 30 روم مى خوانيم: ((فاقم وجهك للدين حنيفا فطره الله التى فطر الناس عليها
لاتبديل لخلق الله ذلك الدين القيم; اى پيامبر! روى خود را متوجه آيين خالص
پروردگار كن, اين فطرتى است كه خداوند انسان ها را بر آن آفريده, دگرگونى در
آفرينش خدا نيست.))

اين آيه با صراحت بيان كننده آن است كه دين اسلام بر اساس فطرت و سرشت و نهاد
انسان مى باشد, و دستورهاى آن همه و همه هماهنگ با درون ذات وجود انسان است, و
اگر فطرت از دستبرد جهل, خرافات, تبليغات غلط و تربيت هاى ناسالم, محفوظ باشد,
همان را مى خواهد كه آيين ناب اسلام آن را مى خواهد, و خداوند آئينش را بر اساس
نيازهاى فطرى بشر تدوين نموده است. و اگر انسان داراى فطرت نخستين, به دور از
حجاب ها و زنگارها باشد, بدون هيچ گونه ترديد و دغدغه, راه توحيد و دستورهاى صحيح
الهى را مى پسندد و برمى گزيند, معناى جهاد اكبر و مبارزه بى امان با طاغوت نفس
اين است كه پرده ها و حجاب ها و زنگارها را از روى فطرت پاك برداريم و آن را
پيروى كنيم.

فطرت در تعبيرات دانشمندان بر دو گونه است: فطرت عقل و فطرت دل. فطرت عقل
يعنى استدلال روشن عقلى, كه انسان بعد از رسيدن به كمال عقل با مشاهده نظام جهان
و دقت در اسرار هستى, بى درنگ به اين حقيقت منتقل مى شود كه محال است, اين نظام و
اسرار شگفت انگيز معلول مبدئى فاقد عقل و شعور باشد و اين ((عقل فطرى)) بدون
نياز به استاد و معلم به مقصود مى رسد, ولى فطرت مفهوم ديگرى نيز دارد كه از آن
تعبير به ((فطرت دل)) مى شود, كه تفسير فطرى بودن دين با اين تعبير, صحيح تر و
مناسب تر به نظر مى رسد. و منظور از آن اين است كه انسان وقتى به اعماق جانش
مى نگرد, نور حق را مى بيند, و ندايى را با گوش دل مى شنود, ندايى كه او را به سوى
مبدإ علم و قدرت بى نظير هستى دعوت مى كند, كه گاهى از آن تعبير به ((درك
وجدانى)) مى شود, مانند آن كه وقتى انسان يك گل زيبا را مى بيند, بدون مقدمه و
استدلال به زيبايى آن پى مى برد و از آن لذت مى برد. اينك پس از اين بيان به اصل
بحث باز مى گرديم كه ((عيد فطر)) به معناى بازگشت به فطرت است, يعنى مسإله جهاد
اكبر و خودسازى در ماه رمضان, انسان را به مقامى مى رساند كه پرده هاى جهل,
هواپرستى و خرافات و هرگونه موانع ضد فطرت, از سر راه فطرت برداشته مى شود, و
انسان مسلمان در اين هنگام به فطرت ناب خود كه از درون ذات وجودش مى جوشد باز
مى گردد, همان فطرتى كه آيينه صاف خدانما و حق نما است; همان پيامبر باطن كه اگر
از اسارت زنجيرهاى جهل و هواپرستى آزاد گردد, راهنماى كامل و دقيق انسان به سوى
كمالات است. و به طور روشن موجب سعادت انسان مى گردد. هرگاه انسان در پرتو فيوضات
و بركات ماه رمضان و عبادت روزه, به اين درجه رسيد, به حقيقت مفهوم عيد فطر
رسيده است, و آغاز ماه رمضان در واقع براى او عيد است و بايد جشن پيروزى بگيرد,
وگرنه هرگز براى او عيد نخواهد بود.

جالب اين كه در آيه مذكور, دين ((قيم)) و استوار و به عبارت ديگر خالص و ناب,
آن دينى است كه با فطرت بىآلايش و سالم آميخته شده باشد.

نكته قابل توجه اين كه شواهد زنده متعدد عينى وجود دارد كه نشان دهنده فطرى
بودن ايمان به حق است; مانند واقعيت هاى تاريخى كه نشان مى دهد, در ميان هر ملتى
در هر دوره اى اعتقاد به خداشناسى و مذهب وجود داشته است, چنان كه شواهد
باستان شناسى و آثار و علائم به جا مانده از دوره هاى قبل از تاريخ بيان كننده اين
واقعيت است.

مطالعات روانى و اكتشافات روان كاوى در ابعاد روح انسان نيز شاهد ديگرى بر
فطرى بودن اعتقادات دينى است, روان شناسان چهار تمايل عالى و اصيل را به عنوان
ابعاد چهارگانه روح معرفى مى كنند كه عبارت اند از حس دانايى, حس زيبايى, حس
نيكى, و حس مذهبى. كه اين خود نيز دريچه ديگرى بر فطرى بودن دين است.(4)

شاهد ديگر بر واقعيت فطرى بودن دين حق, ((ناكامى تبليغات ضد مذهبى)) است, كه
در همه جاى دنيا مشاهده مى شود, فروپاشى شوروى و كمونيسم در عصر حاضر يكى از
نمونه هاى آن است.

و هم چنين تجربيات شخصى در سختى هاو رنج ها شاهد ديگر بر توجه انسان به خواست
فطرت يعنى خداجويى و پناه آوردن به حق است, كه در قرآن در آيات گوناگونى به اين
مطلب اشاره شده است.

اين بحث را با چند گفتار از پيامبر(ص) و امامان معصوم(ع) پايان مى بريم:

در حديث معروفى از پيامبر اكرم(ص) مى خوانيم فرمود: ((كل مولود يولد على
الفطره حتى ليكون ابواهما اللذان يهودانه و ينصرانه;(5) هر نوزادى بر فطرت اسلام
و دين خالى از شرك آفريده شده است, و رنگ هايى همچون يهوديت و نصرانيت انحرافى
است كه از طريق پدر و مادر به آنها انتقال مى يابد.))

و امير مومنان در ضمن گفتارى مى فرمايد: ((فبعث فيهم رسله, و واتر اليهم
انبيائه لتستإدوهم ميثاق فطرته;(6) خداوند رسولان خود را به سوى انسان ها فرستاد
و انبياى خود را يكى پس از ديگرى مإموريت داد تا وفاى به پيمان فطرت را از
آنها مطالبه كند.))

نتيجه اين كه نبايد فطرت را كه همانند آيينه خدانما و حق جو, در درون, ما را
راهنمايى مى كند, و آيين حق را نشان مى دهد به باد فراموشى بسپاريم, بلكه بايد در
پرتو جهاد اكبر به ويژه در ماه رمضان خود را به اين مرحله برسانيم تا از اين
پيامبر و چراغ فروزان درون بهره مند گرديم.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) سيد رضى, نهج البلاغه, حكمت428.
2 ) شيخ صدوق, عيون اخبار الرضا, ج1, ص295.
3 ) مائده (4) آيه 114.
4 ) شرح اين مطلب در كتاب ((حس مذهبى يا بعد چهارم روح انسانى)) ترجمه مهندس
بيانى آمده است.
5 ) علامه طبرسى, تفسير جمع الجوامع, ذيل آيه 30 روم.
6 ) سيد رضى, نهج البلاغه, خطبه اول.

عدالت و اصلاح فرهنگ مصرف

در چند مقالت پيشين گفتيم: ((آفريدگار حكيم براى ادامه حيات و نظام معيشتى
انسان ها, امكانات لازم را در كره خاك نهاده و تحصيل و بهره ورى از آن را به حسن
تدبير و تلاش آنان موكول ساخته است. و اگر اصول عدالت در توليد و توزيع به اجرا
درآيد, فاصله طبقاتى و قطب بندى اجتماعى ريشه كن خواهد شد, اما به دليل تعدى و
تجاوز سلطه جويان از موازين قسط و عدل, جوامع بشرى همواره ستم و تبعيض و شكاف
فقر و غنا را شاهد بوده اند و در حالى كه اسراف و تبذير و حرص و آز گروهى از
رفاه طلبان و استثمارپيشگان را به خود مشغول داشته, فقر و محروميت عامل فشارى
بر توده هاى انسانى بوده است)).

بدين ترتيب از ((اسراف و تبذير)) به عنوان دشمن عدالت اجتماعى بايد نام برده
شود.

قرآن كريم اسراف و تبذير را عمل شيطانى و شيوه طغيانگران و متجاوزان به حدود
الهى و حقوق انسانى ناميده است.

اسراف چنان كه در لغت آمده, عبارت است از: خارج شدن از حد اعتدال, به گفته
راغب اصفهانى : ((اسراف, تجاوز الحد فى كل فعل يفعله الانسان… و ان كان ذلك فى
الانفاق اشهر)).(1)

واژه ((سرف)) (ريشه اسراف) به معناى تعدى و تجاوز از حد; در هر عملى است كه
انسان انجام مى دهد… هر چند بيش ترين استعمال اين واژه در مورد انفاق و خرج
كردن مال است. خواه در مصارف شخصى; همانند خوردن و آشاميدن باشد هم چنان كه
قرآن مى فرمايد: ((كلوا و اشربوا و لاتسرفوا))(2) و خواه در مسائل اجتماعى; مانند:
((والذين اذا انفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا و كانوا بين ذلك قواما(3); بندگان
شايسته خداوند كسانى اند كه چون انفاق كنند, اسراف و زياده روى ننمايند و از بخل
و خستگى در بذل و بخشش بپرهيزند و عدالت و استقامت (قوام) را شيوه خود سازند)).


امير مومنان ـ عليه السلام ـ از اعتدال در معيشت به ((اقتصاد)) تعبير فرموده
است و خروج از آن را اسراف نام داده و در اين خصوص مى فرمايد:
((كل ما زاد على الاقتصاد اسراف;(4) هر آن چه از اقتصاد و ميانه روى تجاوز
كند, اسراف است)).

((تبذير)) نيز به معناى تضييع مال است.

توصيفى كه قرآن از ((مبذرين)) و ((مسرفين)) دارد, مى تواند بيان گر عمق نگرش
اسلام به اين پديده شوم و زيان بار اجتماعى باشد; براى مثال:
در مقام نهى و نكوهش از تبذير و تضييع مال مى فرمايد: ((ولا تبذر تبذيرا ان
المبذرين كانوا اخوان الشياطين;(5) تبذير مكن كه تبذيركنندگان برادران
شيطان اند)).



هم چنين از فرعون سمبل طغيان و تجاوز, به عنوان اسراف كار نام برده است: ((و
ان فرعون لعال فى الارض و انه كان من المسرفين;(6) فرعون در زمين طغيان و سركشى
نمود و به تحقيق كه او از مسرفان بود)). و نيز اسراف كاران را از دوزخيان
برشمرده و مى فرمايد: ((و ان المسرفين هم اصحاب النار)).(7)

آرى اين طغيان گران و سلطه گران جهنمى اند كه به حقوق محرومان دست اندازى مى كنند
و قوت لايموت گرسنگان را از حلقوم آنان مى گيرند و صرف عيش و نوش و هوس بازىهاى
خود مى كنند و همواره فرياد ((هل من مزيد))شان بلند است! به هيچ وجه به آن چه
دارند, قانع نيستند. اگر ثروت جهان را به دست آرند, باز براى غارت گرى بيش تر خود
را آماده مى كنند! و همين ها سد راه عدالت و دشمن بشريت و ضد ارزش هاى انسانى
هستند. و امروزه مصداق بارز آن امريكا و اروپاست كه ديگران نيز بدان معترف اند.



كشورهاى غربى عامل فقر جهانى

بر اساس مطالعات اجتماعى و تحقيق كارشناسانه, عامل فقر و محروميت در جهان,
كشورهاى اروپايى و امريكايى اند.

پروفسور ((گالياكراملو)), استاد جامعه شناس بلغارى, در بررسى فراگيرى,
كشورهاى غربى و امريكا را عامل اصلى گسترش فقر در جهان معاصر معرفى كرده است.
روزنامه پر تيراژ ((دوما)) كه اين مطلب را چاپ نموده است مى نويسد: ((بر اساس
آمارهاى سازمان ملل بيش از يك ميليارد انسان در فقر به سر مى برند. اين روزنامه
مى نويسد: درآمد بيش از سه چهارم از مردم جهان از يك دلار در روز كم تر است, در
حالى كه سازمان ملل كم تر از چهار دلار در روز را فقر مى خواند.)) در جهان امروز
بيش از يك ميليارد نفر بيكارند و بخش عظيمى از ساكنان زمين از آب آشاميدنى سالم
محروم هستند. در همين حال تعداد ثروت مندان در پنجاه سال اخير دو برابر و سپاه
عظيم فقيران چهار برابر بيش تر شده است.(8)

بر اساس آمار و ارقام منتشره, هر ساله چهارده ميليون كودك بر اثر فقر و
بى غذايى و وضعيت نامساعد زيستى, جان خود را از دست مى دهند.
به گزارش ((يونسكو)) روزانه هشت هزار كودك بر اثر نداشتن ((واكسيناسيون)) و
هفت هزار بر اثر اوضاع بد زندگى طعمه مرگ مى شوند.

جاى بسى شگفتى است كه ايالات متحده با اين كه در سراسر جهان به غارت و چپاول
ثروت توده ها و كشورهاى فقير سرگرم است و 35% از انرژى جهان را به خود اختصاص
داده ـ كه بخش عمده آن از همان كشورهايى است كه سرنوشتشان بازيچه دست شيطان
بزرگ و فرزند نامشروعش اسرائيل غاصب است ـ با اين وصف در درون اين كشور ستم و
تبعيض و شكاف فقر و غنا بيش از هر نقطه ديگر جلب نظر مى كند.

بر اساس يك بررسى كه جهان غرب انجام داده, ((امريكا)) از نظر فقر كودكان در
رديف اول و ((فنلاند)) در رديف آخر قرار دارند. 21/5 درصد كودكان امريكايى با
فقر رو به رو هستند, اين فقر شامل خوراك, پوشاك و نگهدارى است. آنها از حمايت
دولتى كم تر برخوردار مى شوند. 13/5 درصد كودكان كانادايى نيز همين سرنوشت را
دارند.(9)

و در گزارش هاى ديگر آمده است: جامعه كنار خيابان و نيازمندان بى خانمان كه شب
لابه لاى كارتن ها و يا در كيسه خواب به سر مى برند و غذاى خود را از ميان زباله ها
تهيه مى كنند چهره شهر ((نيويورك)) را زشت و ننگين ساخته است! نمونه ها از اين
دست فراوان است.

پاپ ژان پل دوم, طى سخنرانى در نيويورك ضمن اعتراض شديد به شكاف اجتماعى ميان
اقشار مختلف مردم امريكا گفت: نيويورك شهر ثروتمندان است, اما كسى از فقرا
حمايت نمى كند. وى با اشاره به جايگاه خانواده تإكيد كرد كه فساد حاكم بر
امريكا نتيجه تزلزل در ساختار خانواده در اين كشور است. پاپ گفت: متإسفانه
امريكا به گورستان ارزش هاى انسانى تبديل شده و اين فاجعه جبران ناپذير است.(10)


در اين مقال, درصدد بررسى دلائل انحطاط غرب به ويژه امريكا, از نظر ارزش هاى
انسانى و حتى اقتصادى و سياسى نيستيم و تفصيل اين مطلب را به زمانى ديگر موكول
مى كنيم كه خود براى غرب باوران درس عبرتى باشد و اين جا تنها اشاره اى است به وضع
محرومان در اين كشور كه خود را به اصطلاح مدافع حقوق بشر! خوانده و داعيه رهبرى
جهان را در سر مى پرورد!



اسراف و تبذير دشمنان عدالت

گفتيم كه اسراف و تبذير دشمن عدالت اجتماعى است و اين حقيقت به ملت و سرزمينى
خاص مربوط و محدود نمى شود, بلكه هر جا اسراف و تبذير چهره گشود پديده شوم تقابل
فقر و غنا و شكاف طبقاتى و ستم وتبعيض و حقارت و فساد و كينه و عداوت پديدار
مى شود و اين را بايد عاملى ويران گر قلمداد كرد. على ـ عليه السلام ـ مى فرمايد:
((كثره السرف تدمر(11); اسرافكارى ويران گر و نابود كننده است)). هم چنان كه عدل
اقتصادى را بايد نشانه خير و سعادت فرد و ملت شمرد, چنان كه اميرمومنان(ع)
مى فرمايد: ((هرگاه خداوند خير بنده اى را اراده كند, اقتصاد و حسن تدبير را بدو
الهام فرمايد و از اسراف و تبذير مصون دارد.))

((اذا اراد الله بعبد خيرا الهمه الاقتصاد و حسن التدبير و جنبه سوء التدبير و
الاسراف)).(12) بديهى است كه رعايت اعتدال و اقتصاد و پرهيز از اسراف و تبذير و
تدبير معيشت در زندگى اجتماعى از اهميت بالاترى برخوردار است و تخلف از ميزان حق
و عدل هم چنان كه يك فرد يا يك خانواده را دچار مشكل و تزلزل مى كند, در سرنوشت
جامعه و ملت و كشور نيز همين نقش را در ابعاد وسيع ترى ايفا خواهد كرد.



اسراف در مال شخصى و اموال عمومى

ناگفته نماند اسراف چه از دارايى هاى شخصى باشد و چه از بيت المال مذموم و
محكوم است, زيرا هدر دادن مال كه پشتوانه زندگى انسان ها است. به معناى
((كفران)) و هدر دادن نعمت هاى الهى و از بين بردن قوت نيازمندان است و اين عمل
نكوهيده هيچ گونه توجيه عقلى يا شرعى ندارد, هرچند با پاره اى توجيهات نامشروع و
سياست كارىهاى فرصت طلبانه همراه باشد. بسيار بودند كسانى كه اميرمومنان(ع) را
مورد نكوهش قرار داده و سخت گيرى آن حضرت را در بذل و بخشش بيت المال خلاف سياست
و مصلحت مى دانستند. اما امام در پاسخ به آنان مى فرمايد: ((آيا از من مى خواهيد
كه براى پيروزى خود از جور و ستم در حق كسانى كه بر آنها حكومت مى كنم, استمداد
جويم؟ به خدا سوگند تا زنده ام و شب و روز برقرار است و ستارگان در آسمان طلوع و
غروب مى كنند, به چنين كارى دست نخواهم زد. اگر اين اموال ملك شخص من بود در
تقسيم آن بين مردم به مساوات عمل مى كردم تا چه رسد به اين كه اموال متعلق به
خدا (در حقيقت بندگان خدا) است. آگاه باشيد كه بخشش مال در موارد ناحق آن تبذير
و اسراف است و اين كار ممكن است در دنيا صاحبش را بالا ببرد, اما در آخر به پستى
و ذلت خواهد كشانيد, و در نظر مردم موجب احترام وى گردد, اما در پيشگاه خداوند
او را خوار و ذليل مى سازد: ((لو كان المال لسويت بينهم فكيف و ان المال مال
الله! الا و ان اعطإ المال فى غير حقه تبذير واسراف و هو يرفع صاحبه فى الدنيا
و يضعه فى الاخره و يكرمه عند الناس و يهينه عندالله…))(13).



از على(ع) سرمشق بگيريم

اين منطق على(ع) مظهر عدل الهى و نداى عدالت انسانى است كه در سراسر سخنان,
خطبه ها و نامه هايش موج مى زند. چهره عدالت گسترى كه حتى از روشن نگه داشتن چراغ
بيت المال در حضور كسانى كه در طلب جاه و مقام با وى به مذاكره نشستند, امتناع
مى ورزيد; چنان كه در داستان طلحه و زبير معروف و مشهور است. و حتى نزديك ترين
افراد به او و فرزندانش مشمول چنين سياستى بودند. اين منطق حق و عدل است. تبصره
و توجيه هم برنمى دارد. اگر توجيه داشت على(ع) از هر كس بدان آگاه تر بود! اين خط
و مشى به عصر و نسلى خاص منحصر نمى گردد, بلكه در هر عصر و زمان به تناسب اوضاع
و احوال سرمشق عمل است براى رجال سياست و كارگزاران و مديران, به ويژه آنان كه
دعوىدار ولايت على(ع) هستند و برآنند تا عدل اسلامى را همانند اميرمومنان(ع) تحقق
بخشند يا حداقل چيزى مشابه آن را ارائه دهند. و از دنيايى كه از سرتا به پا در
چنگال ستم و بى عدالتى اسير است و به آتش تبعيض و فتنه و فساد مى سوزد, مى خواهند
معيارهاى حكومت عدل اسلامى را در برابر جهان خواران و سوداگران عرصه سياست به
تصوير كشند مى بايست سرمشق باشد.



مسئوليت امروز

اگر مبانى اقتصادى قرآن و سنت نبوى و سيره علوى پايه و اساس خط و مشى اقتصادى
و اجتماعى و سياسى ما است, بدون چون و چرا بايد آن را ملاك عمل قرار دهيم. آيين
و فرهنگ توليد و مصرف را براى جامعه تبيين نماييم و آن را در زندگى شخصى خود و
فضاى اجتماعى و نيز تشكيلات حكومتى گسترش دهيم. راه سوء استفاده هاى ((مسرفين))
را ببنديم با تجمل و مصرف گرايى مبارزه كنيم, چرا كه مصرف نامعقول وتجمل گرايى
اين دشمن شماره يك عدالت اجتماعى, آرمان ها و ارزش هاى انقلاب اسلامى را به طور جدى
تهديد مى كند كه آثار زيان باره آن را كم و بيش ديده ايم و اگر چاره عملى نشود,
بايد خود را براى عواقب وخيم و نامطلوب آن آماده سازيم كه به فرموده على ـ عليه
السلام ـ ((سوء تدبير عامل نابودى و تباهى است)) ((سوء التدبير سبب
التدمير))(14) تدبير معيشت يك فرهنگ است كه بايد از طريق آموزش و تبليغ و
رسانه ها و بيش از همه روش عمل مسئولان و دستگاههاى دولتى و روحانيت براى مردم
ترويج و تبيين گردد, متاسفانه براى رواج چنين فرهنگى نه تنها كارى موثر نشده,
بلكه عملا به رواج تجمل و اسراف دامن زده ايم با سيل اتومبيل هاى لوكس و گران قيمت
خارجى در دست پول دارها كه هر لحظه رو به افزونى است. علاوه بر زيان هاى تراكم
ماشين و آثار محيط زيستى و عوارض اخلاقى و اجتماعى ديگر, نشانه اى از مسابقه در
تجمل و مصرف است. نمايشگاه هاى بازرگانى و فروشگاه هاى حتى وابسته به نهادهاى
دولتى, تبليغات تجارى كالاهاى خارجى از رسانه ها و در و ديوار شهر و تابلوهاى
تبليغاتى و رنگ آميزى اتوبوس هاى شركت واحد به اين منظور تفسيرى است بر ترويج
مصرف گرايى و بازاريابى براى خارجى ها, ساختمان سازى به شيوه غربى علاوه بر
زيان هاى اجتماعى, بهداشتى وتراكم و تزاحم نامعقول به ويژه در شهرداران, نمودار
ديگرى از اسراف و تجمل است. افزايش تلفن همراه كه به گفته وزير مخابرات تا سى
ميليون رقم نياز كشور را به تلفن برآورد كرده اند! شاهد ديگرى است از گرايش به
فرهنگ مصرف… ناگفته پيداست آن چه به عنوان مثال ذكر شد اگر به صورت متعادل و
توزيع عادلانه بود و چهره كريه فقر و اجاره بهاى كمرشكن و تورم و كمى درآمد و
گرانى و مشكلات بهداشتى, درمانى و آموزش در مقابل آن وجود نداشت شايد جاى سخن
نبود, سخن اين جا است كه در برابر تب مصرف گرايى و تجمل خواهى قشرهاى وسيعى از
مردم كه صاحبان اصلى اين انقلابند, به ويژه كارمندان و معلم ها و… با عسرت و
سختى روزگار مى گذرانند و علاوه بر فشارهاى فيزيكى روزمره زندگى با فشار روانى
ناشى از شكاف فقر و غنا رو به رو هستند و هر چند و به هر دليل در برابر آن سكوت
كنند, اما عقده هاى روحى و خانوادگى آن بالاخره سر باز مى كند.
خلاصه اگر جامعه مصرفى قابل قبول هم باشد ما خيلى زود به آن رو آورده ايم و اگر
اين روند ادامه يابد سرانجام كمر اقتصاد و كشور را خواهيم شكست.



اسراف در دستگاه هاى دولتى

دستگاه هاى دولتى و نهادهاى حكومتى نيز كم و بيش از اين آفت مصون نمانده اند.
چندى پيش يكى از نمايندگان مجلس شورا در سخنرانى خود در مجلس, اتومبيل هاى گران
قيمت را براى ((تشريفات)) مجلس مورد انتقاد قرار داد و نيز تعويض مبلمان
كميسيون ها و جز آنها… اينها در ديد كسانى قرار دارد كه از شهر و روستا و
نيازهاى بهداشتى و آموزشى و حياتى حوزه نمايندگى خود آگاهند! … نظاير اين را
در ساير نهادها و دستگاه ها كم و بيش مى توان ديد.

به ياد سخن اميرالمومنين ـ عليه السلام ـ باشيم كه به كارگزاران خود توصيه
مى فرمود: نوك قلم هايتان را نازك كنيد كه مركب بيت المال كم تر مصرف شود. ما كه از
((عدالت)) دم مى زنيم خود بايد عامل به آن باشيم. امام صادق(ع) مى فرمايد: ((ان
اشد الناس عذابا يوم القيامه من وصف عدلا ثم خالفه;(15) از ميان مردم در قيامت
آن كس عذابش سخت تر است كه از عدالت حرف بزند, اما در عمل خلاف آن را نشان دهد)).
مسئولان دلسوز كشور خود مى دانند كه تعادل اقتصادى چه نقش مهمى در سياست و فرهنگ
و سرنوشت كشور ايفا مى كند. وضع امروز ما بسيار حساس است.
امروزه ما بايد دوران رياضت را تجربه كنيم تا بار ديگر زير بار يوغ بيگانگان
نرويم و به استقراض و سرمايه گذارى خارجى نيازمند نشويم و همان گونه كه تاكنون
روى پاى خود ايستاده ايم و به شرق و غرب ((نه)) گفته ايم. در آينده بسيار طولانى
بتوانيم استقلال جمهورى اسلامى را حفظ كنيم. امروزه چشم جهانيان به كشور ما دوخته
است. به ويژه پس از برگزارى كنفرانس سران كشورهاى اسلامى كه نقطه عطفى از
پيروزىهاى شكوهمند كشور اسلامى يمان بود. طبيعى است كه چشم استكبار و امپرياليسم
و صهيونيسم بر ما فزونى گيرد و از طرق گوناگون بكوشند, دست آورد اين پيروزىهاى
عظيم را خنثى كنند. بحران اقتصادى و يا فرهنگى و… مى تواند نقطه تهاجم دشمن
باشد. دشمن هرچند بحمدالله مرعوب اقتدار كشور اسلامى ما است, اما از توطئه دست
برنمى دارد مقابله با اين توطئه ها هوشيارى و توجه كافى مى خواهد. غرور پيروزىها
نبايد ما را غافل سازد. بايد توانمندىهاى لازم را در جبهه هاى نظامى, اقتصادى,
سياسى و فرهنگى در حد كافى فراهم سازيم كه يكى از اين جبهه ها جبهه اقتصادى است
كه با سخن و دعاوى سامان نمى گيرد كه مداقه در حساب وعمل را طلب مى كند. به طور
خلاصه بايد سياست جارى نظام بر استقلال اقتصادى باشد كه امروزه تعيين كننده است و
تنظيم توليد و توزيع, و اصلاح فرهنگ مصرف و سامان بخشى به زندگى توده هاى محروم و
مبارزه با تجمل و اسراف و سخت گيرى در خرج و برج ها و گرفتن گريبان مسرفان; يعنى
ام الفسادهاى اجتماع, و تروريست هاى اقتصادى و مهار تورم و اصلاح معيشت اكثريتى
كه در غم و شادى همراه نظام و پشتوانه كشور اسلامى اند. به طور خلاصه:
بى قرارى در اجراى عدالت اجتماعى بايد شعار و عمل ما باشد و اين را بايد از
خودمان آغاز كنيم كه هم عامل اصلاح نفس سركش است و هم عامل صلاح اجتماع. على ـ
عليه السلام ـ مى فرمايد: ((اذا رغبت فى صلاح نفسك فعليك بالاقتصاد و القنوع
والورع;(16) هرگاه به اصلاح نفس خود راغب بودى بر تو باد كه اقتصاد و قناعت و
پرهيزكارى را پيشه كنى.)) و صلاح جامعه نيز بدين بستگى دارد و در عمل بايد به
مردم الگو دهيم فرهنگ مصرف را در خوراك و لباس و مركب و مسكن و آب و نان و برق
و گاز و بنزين و جز آنها بياموزيم كه از اين بابت جامعه شديدا به توجيه و هدايت
نياز دارد. اين واقعا معقول نيست كه در كشور ما سالانه دو ميليون تن نان معادل
360 ميليون دلار ضايع گردد و دور ريخته شود و مصرف سرانه آب به 2500 متر مكعب
برسدو ايران پرمصرف ترين كشور از نظر انرژى باشد تا آن جا كه در يك سال به 12
ميليارد دلار بالغ گردد. علاوه بر اينها هر روز يك ميليارد تومان بابت سيگار
داخلى و خارجى و عمدتا امريكايى پرداخته شود كه جز اعتياد و مرگ و بيمارى
رهآوردى ندارد و نمونه هايى از اين دست كه به كار فرهنگى, تبليغى و برخورد عملى
پى گير نياز دارد. و از طرف ديگر خرج هاى اضافى در ادارات دولتى و زيباسازى غير
ضرورى شهرى با خون و دل مردم و حيف و ميل هاى خود مديرى و تبليغات سرسام آور
تبليغاتى انتخاباتى موسمى كه هر يك جاى سخن دارد و مجال بحث آن نيست… مسئولان
و كارگزاران بايد اين سخن مقام معظم رهبرى را كه در آغاز سال جارى فرمودند
آويزه گوش سازند: ((به نظر من بايد مسئولان كشور راه صرفه جويى و مقابله با اسراف
را به مردم ياد بدهند. خود مسئولان دولتى هم بايد اسراف نكنند.
اسراف مسئولان دولتى از اسراف مردم عادى مضرتر است, زيرا كه اين اسراف در بيت
المال است.

اسراف در جامعه لازمه اشرافى گرى و تقسيم نابرابر ثروت و مايه تضييع اموال
عمومى و نعمت الهى است)).

ادامه دارد


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) المفردات فى غريب القرآن.
2 ) اعراف(7) آيه 31.
3 ) فرقان (25) آيه 67.
4 ) تصنيف غرر الحكم, ص359.
5 ) اسرإ (17) آيه 26 ـ 27.
6 ) يونس (10) آيه 83.
7 ) غافر (40) آيه 43.
8 ) ماهنامه صبح, آذر ماه 76.
9 ) همان, آذر ماه 75.
10 ) روزنامه كيهان, 74/7/16.
11 ) تصنيف غرر, ص359.
12 ) همان, ص453.
13 ) نهج البلاغه, خطبه126.
14 ) غرر الحكم.
15 ) تصنيف غرر, ص237.
16) وسائل الشيعه, ج8, ص400.

ماجراى شناور

بعضى از چيزهايى كه بچه ها ساخته بودند, ابتكار خودشان بود و يكى از آنها ((شناور)) بود.
((هور)) كه بوديم يكى از آنها را داشتيم. بچه ها سوارش مى شدند, اين طرف و آن طرف مى رفتند و ماهى مى گرفتند يك شب توى پاسگاه بوديم و شناور را مثل هميشه به امان خدا وسط آب رها كرده بوديم. صبح كه براى نماز بلند شديم و براى وضو كنار هور آمديم, ديديم شناور نيست, باد شديد ديشب باعث شده بود كه آب موج بردارد و اين شناور سرگردان را به اين طرف و آن طرف برده, و پس از شكستن چند نى كوچك, به طرف عراقيها ببرد.
همين طور كه وضو مى گرفتيم, محسن گفت: ((شايد عراقيها ديشب آمده اند و شناور را برده اند)).
على كه آستينهايش را بالا مى زد گفت: ((پدر بيامرز! معبر تنگ است, اگر عراقيها آمده بودند, نگهبان مى فهميد)).
همان طور كه پوتين خودم را مى پوشيدم گفتم: ((حالا تا آفتاب نزده, نماز را بخوانيم, بعد فكرى مى كنيم)).
آفتاب كه طلوع كرد, كنجكاوى و احساس مسووليت باعث شده, بروم دنبال شناور, وقتى با احتياط به عراقيها نزديك شدم و از پشت نى ها نگاه كردم, ديدم بله, چند عراقى دارند روى شناور ما چادر مى كشند. با خودم گفتم: ((حالا كه اين طور شد با خود چادر تك مى زنيم)).
آن روز هم مثل هر روز, با سركشى به سنگرها در زير آفتاب داغ و سر و كار با هداياى مردم و دعا و روزنامه گذشت. شب, دعاى توسل بود و گريه ها و ناله هاى عاشقانه بچه ها. همان بچه هايى كه شوخى مى كردند و از سر و كول هم بالا مى رفتند. روزها خنده هايشان به طاق كوتاه سنگر مى خورد و شبها, ناله و مناجاتشان تا اوج آسمانها پر مى گشود.
شام كه خورديم گفتيم: بچه ها امشب, شب عمليات است.
به من كه مسوول پاسگاه هم بودم گفتند: ((حاج آقا! چه عملياتى؟ خبر تازه اى رسيده؟))
گفتم: عمليات پس گيرى شناور!
محسن گفت: حاج آقا! يك شناور كه اين قدر مهم نيست تا پس بگيريم.
گفتم: حرفت صحيح است, اما توى اين سه ماهى كه اينجا هستيم, عراقيها نتوانستند حتى پر كاهى هم از ما تك بزنند و در اختيار بگيرند, حالا ديشب, باد شناور را برد طرف آنها, نمى خواهم اين شناور بادآورده هم, مثل كمك هاى بادآورده خارجى زير دندانشان مزه كند و چند شب ديگر هم جرإت كنند بيايند با ما درگير هم بشوند. بايد گربه را دم حجله كشت, بايد كارى كنيم كه از اين فكرها بيايند بيرون.
بچه ها, با تكبير اعلام آمادگى كردند. تجهيزات را برداشتيم و با محسن و على سوار شديم و بدون سر و صدا, از معبرهاى تنگ و پيچ در پيچ گذشتيم.
باد كه توى نى ها مى وزيد, آدم خيال مى كرد نى ها, غولهاى بى شاخ و دمى هستند كه دو طرف ايستاده اند و سوت مى زنند! نزديك پاسگاه كه رسيديم بلم را پشت نى ها مخفى كرديم. على سر طناب را گرفت و آهسته در آب فرو رفت, به آرامى و با مهارت شنا مى كرد و به طرف عراقيها جلو مى رفت. بعد كه آمده بود مى گفت: به نزديك شناور كه رسيدم, تا خواستم طناب را ببندم به دسته شناور, نگهبان عراقى كه گشت مى زد نزديك شد, ايستاد و از بخت بد پايش را گذاشت روى دستم! و من توى آب, زير لب آيه ((و جعلنا…)) مى خواندم. آهسته نفس مى كشيدم و قلبم, چنان مى تپيد كه با خود گفتم الان سرباز عراقى صدايش را مى شنود! حدود پنج دقيقه ايستاد و چقدر هم سنگين بود! ديگر انگشتانم كرخت شده بود.

نگهبان برگشت و براى ادامه گشت, به طرف سنگرهاى خودشان رفت, طناب را كه بستم, برگشتم و شناور را آهسته و بى سر و صدا به دنبالم كشيدم, با آن كه چادر را از رويش جمع كرده بودند, اما باز سنگين بود, شناور, توى تاريكى, مثل نهنگى كوچك به دنبالم مىآمد, آب را مى شكافت, آب موج برمى داشت موج مى رفت تا كناره ها, و علف ها و خزه ها را مى لرزاند…
هر لحظه كه مى گذشت, بر نگرانى ما افزوده مى شد, سرانجام على آمد. كشيديمش توى بلم و من طناب را به عقبه بلم بستم. پارو زنان راه افتاديم و شناور هم به دنبال ما حركت مى كرد. در جاى جاى آسمان ستاره ها مثل پولك مى درخشيدند و هزاران غورباقه هم در هم غور غور مى كردند. وقتى به پاسگاه رسيديم بچه ها نگران و منتظر بودند. شناور را كه در كنار پاسگاه كشيديم, صداى خروپفى آمد. توى راه كه مىآمديم چون احتمال حمله عراقيها را مى داديم, شناور با ما فاصله زيادى داشت. تا در صورت لزوم طناب را ببريم و همين باعث شده بود صداى خروپف را نفهميم. نمى دانم چرا على آن را نشنيد. خلاصه چراغ قوه را كه روشن كرديم, ديديم يك عراقى چاق, با سبيلهايى كه تا بناگوش در رفته بود خوابيده است! شايد باد خنك جزيره, پتوى گرم و خستگى روز, باعث شده بود تا اين همه راه كه آمديم, بيدار نشود. البته ما هم آهسته و بى سر و صدار مىآمديم و شناور, مثل گاهواره اى آرام تكان مى خورد. عراقى, همچنان خوابيده بود و خروپف مى كرد. ما هم پتو را روى او انداختيم و يك نگهبان برايش گذاشتيم. صبح, بچه ها كه براى نماز برخاستند, او همچنان خوابيده بود, تا وقتى كه هوا روشن شد. آفتاب كه طلوع كرد, پتو را از رويش برداشتيم, نور كه تابيد به چشمهايش, پلكهايش را جمع كرد. بعد, يكى دو بار چشمهايش را باز كرد و دوباره بست, آن وقت چشمهايش را خوب باز كرد. آنقدر باز كرد كه با خود گفتم الان چشمش از حدقه مى زند بيرون! وقتى بچه ها را اطراف خودش ديد, نمى دانم شوكه شد يا خودش را به ديوانگى زد. به سر و كله اش مى كوبيد و فرياد مى زد: ((الدخيل يا خمينى, الدخيل يا خمينى)) همين طور كه اين طرف و آن طرفش را نگاه مى كرد نگاهش به من افتاد كه عمامه بر سر داشتم, آمد به طرف من, خودم را كنار كشيدم. بچه ها هجوم آوردند, عراقى نزديك من كه رسيد خودش را انداخت روى پاى من و به عربى مى گفت: ((مرا نكشيد, بگذاريد بروم)).
دستم را گذاشتم زير چانه اش و سرش را بالا آوردم, به چشمهايش كه نگاه كردم, ديدم نگاهش دودو مى زند, گفتم: ((بيا بنشين, تازه ديشب تو را آورديم)).
وقتى فهميد ديشب من هم بودم, تكانى خورد, خودش را عقب كشيد و بربر به من نگاه كرد. ظاهرا به غرورش برخورده بود. برايش صبحانه آوردند و بعد سيگارى كه تند و تند پك مى زد, يك بار هم از دستش افتاد روى پتو, سيگار را كشيد پرسيد: ديشب چگونه مرا آورديد؟ و…
فهميديم كه مسوول پاسگاه عراقيهاست و خواب شيرين پس از پرخورى شبانه كار دستش داده بود. گفت: ((ما نگهبان داشتيم, شما چطور توانستيد مرا بياوريد؟))
گفتم: آيه ((و جعلنا…)) خوانديم.
فهميد, فكر كرد شوخى مى كنم, تا چشمش به على افتاد, تعجب كرد و گفت: ((اين بچه به چه درد جنگ مى خورد؟))
گفتم: همين بچه, ديشب طناب را به شناور بست و تا بلم كشيد.
از تعجب چشمانش گرد شد, گفتم: وقتى مى خواست بيايد اينجا, مسوولين قبول نمى كردند, مى گفتند بچه است و او گفته بود من هيكلم كوچك است, اما زورم زياد است, با هر كسى كه چهار سال از خودم بزرگتر باشد, كشتى مى گيرم و پشت او را به زمين مى زنم, و همين طور هم شد, بعد عراقى را به همراه على و 2 نفر ديگر به قرارگاه فرستاديم.
پاورقي ها:

سرانجام پس از سالها جنايت و ستم, شب پره خون آشام, در ميان فريادهاى بلند
ملت (مرگ بر شاه) به سراشيبى سقوط, سرازير شد و به وادى برهوت رهسپار گرديد.

موج خروشانى كه توسط رهبر و معمار انقلاب اسلامى در ايران, حضرت امام خمينى قدس
سره, پديد آمده بود و توإم با عصيان ملى در تمام ادارات, موسسات, نهادها,
كارخانه ها, بازار و حتى ارتش شده بود شاه را كه سمبل ظلم و جنايت و الگوى
وحشيگرى و خيانت بود, به سقوطى مرگبار كشاند و جهان را وحشت زده كرد. اربابان
زالوصفت و استثمارگر شاه كه مى پنداشتند طرح هاى پيشرفته شان مى تواند حكومت پوشالى
شاه را نگه دارد, يا لااقل رژيمى را جايگزين او كند كه با تمايلات و هواهاى آنان,
سازگار باشد, اين بار سخت به وحشت فرو رفته و شگفت زده شدند كه چه شد؟! چگونه
شاه رفت و قدرت آنان نيز پس از سقوط شاه از بين رفت؟ راستى مگر ممكن است ملتى
با نداشتن سلاح و نيروى اهريمنى, بتواند رژيمى مسلح را از پاى درآورد و به سقوط
وادارد در حالى كه تمام قدرت هاى بزرگ دنيا پشتوانه هايش مى باشند؟

اين جا بود كه برخى فهميدند: آرى! مى شود!! ممكن است فرياد بر سلاح پيروز گردد
ولى با تكيه بر قدرت محض لايزالى نه قدرت هاى پوشالى.

البته من بر اين باورم كه هنوز تحليل گران و سياست بازان غرب, پس از گذشت نوزده
سال از انقلاب, نتوانسته اند بفهمند راز پيروزى اين ملت چه بود. هنوز وقتى سخن از
پيروزى انقلاب اسلامى در ايران مى شود, عوامل مادى را پيش مى كشند و كمبودهاى مادى
به اضافه جو خفقان حاكم بر آن زمان و جلوگيرى از آزادىها را عامل انقلاب و نهضت
مى دانند.

بدون شك جو خفقان حاكم بر آن زمان و جلوگيرى از آزادىها را عامل انقلاب و نهضت
مى دانند.

بدون ترديد جو خفقان و وحشتى كه رژيم براى عموم ملت خصوصا مومنين, خلق كرده
بود, قطعا در پيشرفت نهضت موثر بوده ولى هرگز كمبودها تإثيرى نداشته است, به
ويژه اين كه كمبود چشمگيرى در امور مادى ـ در آن زمان ـ به چشم نمى خورد, و شايد
پس از پيروزى و در دوران جنگ تحميلى ـ در اثر تحريم هاى ابر جنايتكاران ـ
كمبودها, چهره روشن تر و بارزترى داشت ولى هرگز مردم, صحنه را خالى نكردند و خود
را جداى از انقلاب ندانستند.

باز هم در اين جا پرانتزى باز مى كنيم و مى گوئيم: بايد دولت مردمى تلاش كند تا
پس از سال ها محروميت, افق روشن ترى را براى فقر زدايى, ايجاد نمايد و با همكارى
عموم مردم به ويژه كارشناسان اقتصادى, به وضعيت نابسامان موجود خاتمه دهد كه
ان شإ الله چنين نيز خواهد شد.

بگذريم! بحث درباره شگفتى غربى ها بلكه تعجب و حيرت تمام جهانيان از پيروزى
خون بر شمشير و معنويت بر ماديت و حق بر باطل در ايران بود, كه چگونه اين
انقلاب, همه را بهت زده كرد.

پال هنت (كشيش انگليسى) كه در روزهاى گرم انقلاب, در اصفهان به سر مى برد در
خاطرات خود چنين مى نويسد:

((ما هرگز باورمان نمى شد ايران در آستانه يك انقلاب قرار داشته باشد. حالا كه
به گذشته مى نگريم, علت اين ناباورى خود را فقط در عدم آگاهى نسبت به عمق
احساسات مردم ايران مى يابيم كه اين مردم چگونه شاه را عامل اجراى سياست هاى ضد
اسلامى غربى به شمار مىآورند.))(1)

تازه او نتيجه انقلاب را احساسات عاطفى مردم مى داند و باز هم از انگيزه واقعى
انقلاب غافل است.



راز پيروزى

ستون هاى پيروزى انقلاب اسلامى ايران را مى توان در سه كلمه خلاصه كرد:

1ـ خدا

2 ـ رهبر

3ـ ملت



اول: قيام لله

مهم ترين و اساسى ترين عامل پيروزى, قيام لله بود, و اين همان نكته حساسى است
كه كاملا از ديد غربى ها و سياست مآبان مادىگرا, خارج و از حيطه تفكر محدود آنان
بيرون است و براى آنها و دنباله روانشان واژه اى است نامفهوم زيرا با آن انسى
نداشته اند تا بشناسند.

امام (قدس سره) در اين باره چنين مى فرمايد:

((رمز پيروزى ما در اين بود كه نهضت ما تنها سياسى نبود. فقط براى نفت نبود!
جنبه معنوى و اسلامى محض بود. رمز پيروزى, اتكال به قرآن, و شيوه مقدس شهادت است.
در عين حال كه با تانك ها و مسلسل ها روبرو بودند, با دست خالى پيروز شدند. مشت
بر تانك غلبه كرد. شما رمز پيروزى را حفظ كنيد.))

اگر ((قيام لله)) شد و فقط خدا مد نظر بود, يك نفر با دست خالى مى تواند در
برابر تمام بت پرستان بايستد و مقاومت كند و پيروز شود. يك ابراهيم خليل(ع) به
تنهايى مى تواند يك امت باشد. ((ان ابراهيم كان إمه قانتا لله))(2) ابراهيم به
تنهايى يك امت خداپرست بود.

اگر قيام لله شد, يك جوان با آن همه غرور جوانى و تمايلات و غرائز طبيعى, همه
را پشت سر مى گذارد و با فرياد ((الله اكبر)) به استقبال تانك و مسلسل مى رود و
مرگ را گرم در آغوش مى فشارد و خم به ابرو نمىآورد.

جز خدا چه انگيزه اى دارد آن جوان قهرمانى كه در چنگال پليدترين خون آشامان
قرن, در اسارت بعثى ها قرار گرفته, فرياد مى زند: ((مرگ بر صدام ـ ضد اسلام))؟
راستى آيا در تاريخ سراغ داريد رهبرى اين چنين جوانانش را تربيت كرده باشد, جز
در دوران رسالت و تربيت شدگان خاص پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم)؟
اين چه قدرتى است كه يك انسان اميدوار به زندگى را در زير شكنجه بعثيان وا
مى دارد كه تولى و تبراى خود را علنا اعلام نمايد و با فرياد خود دشمن را رسوا
سازد؟ آيا اين انگيزه را مى شود با معيارهاى مادى فهميد و سنجيد؟!

جز كسب رضايت پروردگار, چه انگيزه اى دارد آن كودك سيزده ساله اى كه مواد منفجره
را بر خود مى بندد و به زير تانك دشمن مى رود؟ و چه انگيزه اى داشتند آن غريبان
دوران گرم انقلاب كه خود را ميان خون و دود افكندند و با نثار جان شيرين, پيروزى
را براى ما به ارمغان آوردند, هرچند خود براى هميشه از لذت دوران پس از پيروزى,
محروم ماندند؟

جز خدا چه انگيزه اى دارد آن مادر مهربانى كه با اشك ديده, فرزند بسيجيش را
آماده فرستادن به جبهه نور مى كند, در حالى كه مى داند بازگشتى براى فرزند دلبندش
نيست يا اگر هم باشد به صورت معلول و يا حداقل مجروح است؟

كجايند آنان كه تحليل هاى مادى مى كنند از اين جوانانى كه تمام حجاب هاى نفسانى
را دريدند و تمام تعلقات مادى را پشت سر گذاشتند تا راز و رمز انقلاب را, بنا به
خواسته امام و راهبرشان, نگه دارند و ما بايد همه به اين سفارش امام, جامه عمل
بپوشانيم و آن را در عمل ـ نه تنها در سخن ـ حفظ كنيم.



دوم: رهبرى آگاه و بيدار

رهبرى نقش بسيار مهمى بلكه اساسى ترين نقش را ايفا مى كند. چه كسى است كه مردم
را به سوى قيام براى خدا سوق دهد؟ چه كسى است كه راه پيروزى و سرافرازى را به
مردم بنماياند؟ چه كسى است كه مستضعفان را به انقلاب و پيكار عليه مستكبران دعوت
كند؟ چه كسى است كه خواهان تحقق اسلام واقعى در جهان است؟ و سرانجام چه كسى است
كه بر قلوب و دل هاى مردم حكومت مى كند و آنها را رنگ خدايى مى بخشد؟

آرى! امام رضوان الله عليه پيش از آن كه مردم را به انقلاب عليه طاغوت وادارد,
انقلابى را در درون دلهايشان آغاز كرد. انقلاب امام, انقلابى بود عليه تمام
ارزش هاى به ارث مانده از دوران ستمشاهى; انقلابى بود در روش ها, منش ها, اخلاق و
سنت هاى جاهلى. انسان هايى كه گاهى براى به دست آوردن وسائل بهتر زندگى, تظاهرات
بر پا مى كردند, چنان متحول شدند و چنان با سخنرانى ها و رهنمودها و فعاليت هاى
هميشه جاويد امام در طى بيش از پانزده سال, انقلابى اى شدند كه راه چند ساله را
يك شبه طى كردند. جوانانى كه به فكر آرايش ظاهرى خود بودند و دنبال شهوات
نفسانى راه مى افتادند, اين بار در جست وجوى حقيقت, راه شهادت را پيش گرفتند و
حسين وار ((هيهات منا الذله)) را سر دادند و در يك تحول بزرگ, ارزش هاى طاغوتى را
مبدل به ارزش هاى قرآنى كردند. و اين مهم ترين كارى بود كه امام آغاز كرد.

اگر امام ـ مانند ليبرال ها ـ مى خواست تكيه بر مسائل مادى كند و مردم را عليه
حكومت, به انگيزه بهتر زيستن, بشوراند, هرگز انقلاب پيش نمى رفت و اگر هم پيروزى
ظاهرى به دست مىآمد, فقط براى چند روز بيشتر دوام نداشت. آن انقلابى كه ادامه
داشت و ان شإ الله تا انقلاب مهدى آل محمد ادامه خواهد داشت, به خاطر اين است
كه قلوب مردم متحول شد و انقلاب عليه نفس اماره بود. اين علت جاودانگى امام و
انقلاب است.

اگر مردم فرياد ((الله اكبر)) و ((لا اله الا الله)) سر مى دادند, تنها يك شعار
نبود, بلكه در عمل نيز از اطاعت هرچه ماسوى الله بود دست برداشتند و جز حكومت
الهى چيزى در سر نمى پروراندند. اگر مردم در ميان تظاهرات به نماز مى ايستادند,
در ساير اوقات نيز با همان حال خضوع و خشوع و همان انقلاب درونى, به نماز و
نيايش مى پرداختند.

اگر ((نه شرقى نه غربى)) مى گفتند, راستى از همه آنها بريده بودند و تنها خدا
را در نظر داشتند و او را حاكم بر خود مى دانستند و براى به ثمر رساندن آن
انگيزه الهى بود كه جان و مال و همه دارايى خود را در طبق اخلاص مى گذاشتند.

و امام چه زيبا توصيف مى كند:

((و چه غافلند دنيا پرستان و بى خبران كه ارزش شهادت را در صحنه هاى طبيعت
جستجو مى كنند و وصف آن را در سرودها و حماسه ها و شعرها مى جويند و در كشف آن از
هنر تخيل و كتاب تعقل, مدد مى خواهند و حاشا كه حل اين معما جز به عشق ميسر
نگردد كه بر ملت ما آسان شده است.

و اينك ما شاهد آنيم كه سبك بالان عاشق شهادت بر توسن شرف و عزت به معراج خون
تاخته اند ودر پيشگاه عظمت حق و مقام جمع الجمع به شهود و حضور رسيده اند و انقلاب
ما در اوج قله عزت و شرافت, مشعل دار هدايت نسل هاى تشنه است و اينها همه از بركت
سحر شهيدان است و ما در انتظار رويت خورشيديم)).

اى مردم! به خدا راز بقاى ما و دوام عزت ما فقط و فقط در نگهدارى از ارزش هاى
انقلاب است. نگذاريد خداى نخواسته به خاطر خوشايند استثمارگران غربى كه به خون
ما تشنه اند و شيداى نفت و معادن ما هستند, ارزش هاى انقلاب, يكى پس از ديگرى از
ميان برداشته شود يا كم رنگ گردد. نگذاريد خون شهيدان ما به خاطر برخى تعارف هاى
مرموز پايمال شود, نگذاريد دست آورد مقدس خون شهيدان و ايثارگران و دفاع مقدس
بسيجيان مظلوم, لكه دار گردد. ما انقلاب كرديم كه با تمام مظاهر فساد و بى بند و
بارى در صورت هاى گوناگونش مبارزه كنيم نه اين كه خود به نحوى ـ خداى نخواسته ـ
در پيدايش آنها موثر باشيم!

ما انقلاب كرديم كه وابستگى هايمان از بين برود, نه اين كه خود شعار ((هيهات منا
الذله)) را سر بدهيم و دست ذلت به سوى ابرجنايتكاران پليد بلند كنيم.

ما همه موظفيم كه ضمن نگهدارى وحدت ملى ـ كه خود دست آورد مهم انقلاب است ـ
حرارت انقلابى را همچنان در ميان اقشار مختلف ملت نگه داريم و به سكون و جمود
گرايش پيدا نكنيم. ما ضمن اين كه خود را جزيى لايتجزا از محدوده جهان مى دانيم و
با تمام سازمان هاى بين المللى همكارى مى نمائيم و با آغوش گرم از تمام ملت ها,
استقبال مى كنيم و عوامل تفرقه و جدايى را از خود دور مى سازيم و به دنيا روى
مىآوريم و از همكارى با كشورهاى دوست, سر باز نمى زنيم, ولى هرگز نبايد از
مقدسات خود كه با خون دل امام و خون پاك فرزندانمان عجين شده است, كناره گيرى
كنيم يا خداى نخواسته آنها را عوامل پس گرايى بدانيم. اگر غربى ها نتوانند ـ و
هرگز هم نمى توانند ـ احساسات مردم را درك كنند و از نيروهاى غيبى خدايى سر در
بياورند, هيچ نيازى نيست كه ما به خاطر نفهميدن و درك نكردن آنان, آنقدر كوتاه
بياييم كه حتى جوانمردىها و فداكارىها و ايثارهاى مردممان را ناديده بگيريم.

البته چنين وضعيتى پيش نيامده و ان شإ الله با بيدارى و هوشيارى رهبر معظم
انقلاب ـ كه يكى از نعمت هاى بزرگ الهى است و اميد است خداوند سايه بلند پايه اش
را بر سر اين ملت مستدام بدارد ـ و با بيدارى مردم, پيش نيايد, ولى ما بايد
هشدار دهيم و مردم را, چنان كه امام همواره برحذر مى داشت, از چنان روز خطرناكى
بر حذر داريم و آنها را سفارش به حفظ راز و رمز انقلاب كنيم.

مسئولين ما نيز بايد با پيروى مجدانه از توصيه هاى مقام معظم رهبرى به يارى
امام و انقلاب بشتابند و ضمن اين كه در پى رفع مشكلات جامعه باشند, با همكارى و
وحدت و انسجام بيشتر, روح امام را شاد و انقلاب را از گزندها مصون نگه دارند.



سوم: مردم

رهبر و ملت لازم و ملزوم يكديگرند, يعنى اگر رهبر نباشد, مردم سرگردان مى شوند
و راه را از چاه تشخيص نمى دهند, و اگر رهبر باشد و مردم از او اطاعت نكنند, هيچ
كارى از رهبر برنمىآيد و نمى تواند اهداف خويش را محقق سازد.

پس همچنان كه وجود رهبر لازم است, وجود مردمى اطاعت كننده و همراه و گوش به
فرمان رهبرى نيز لازم است, و اين دو از يكديگر جدا نيستند. راستى گاهى از اوقات
كه اين اطاعت و فرمانبرى مخلصانه را از ملت آگاه و وظيفه شناس ايران مى بينيم,
براى پيامبران و انبياى گذشته كه سالها مردم را به سوى خدا دعوت مى كردند و
اجابت كننده اى نداشتند, بسيار ناراحت و متإثر مى شويم. واقعا خيلى دردآور است
كه پيامبرى اولواالعزم مانند حضرت نوح ـ عليه السلام ـ نزديك به هزار سال مردم
را دعوت به آئين حق كند و هيچ گوش شنوايى نداشته باشد, تا جايى كه گله كنان به
خداى خود عرضه بدارد: ((قال رب انى دعوت قومى ليلا و نهارا فلم يزدهم دعائى الا
فرارا و انى كلما دعوتهم لتغفرلهم جعلوا إصابعهم فى آذانهم واستغشوا ثيابهم و
إصروا واستكبروا استكبارا))(3) بارالها! من قوم خويش را شب و روز دعوت كردم
ولى هرچه بيشتر دعوت مى كردم, هرچه بيشتر از من دور مى شدند و من هرگاه آنها را
دعوت مى كردم كه تو از آنها بگذرى و گناهانشان را ببخشى انگشت ها را درون گوش خود
مى كردند و لباس ها را بر سر خود مى كشيدند و از من فرار مى كردند و بر كار خود
اصرار مى ورزيدند و از حق روى برمى گرداندند.

و اين چقدر دردناك است براى پيامبرى مهربان كه مردم را به سوى حق دعوت كند و
اين چنين از او و از آيين حقش روى برگردانند. و راستى هيچ ملتى و هيچ امتى در
تاريخ بشر, قابل مقايسه با ملت ايران نيست; هم اينان كه پيامبر اكرم(ص) آنها را
برادران خود مى داند كه در آخر الزمان مىآيند و با اين كه او را نديده اند, به او
ايمان مىآورند و پابرجا و با استقامت از دين خدا دفاع مى كنند و پيرو راه انبيا
و اولياى الهى هستند. هم اينان كه وقتى آن آيه نازل مى شود كه مى فرمايد: ((يا
إيها الذين آمنوا من يرتد منكم عن دينه فسوف يإتى الله بقوم يحبهم و يحبونه
إذله على المومنين إعزه على الكافرين يجاهدون فى سبيل الله و لايخافون لومه
لائم))(4)

اى مومنان! هر كه از شما مرتد شد و از دين روى برگرداند, بى گمان خداوند قومى
را مىآورد كه دوستشان دارد و آنها خدا را دوست مى دارند; نسبت به مومنان فروتن و
متواضع هستند و بر كافران سخت گير, در راه خدا جهاد مى كنند و از سرزنش هيچ سرزنش
كننده اى نمى هراسند; در آن حال حضرت رسول(ص) دست بر دوش سلمان زد و فرمود: ((او
و همشهريانش هستند)).(5)

پيروان خمينى عزيز هستند كه مانند پاره هاى آهن, با او و پشت سر او ايستادند و
مقاومت كردند و از دين خدا و رسولش دفاع نمودند و با ايثار خون و جان و فرزند و
مال, درخت بارور اسلام را آبيارى كردند و از ملامت و سرزنش ملامت كنندگان شرقى و
غربى نهراسيدند و با كافران و استثمارگران و استعمارگران, سخت گير و بى تعارف
بودند و در راه احقاق حق و ازهاق باطل, بى وقفه به پيش تاختند و با اطاعت از
فرمان ولى امرشان و رهبر و مقتدايشان, انقلاب را نگه داشتند و لحظه اى از صحنه
نبرد با دشمن انسى و دشمن نفسى غافل نشدند و از پيكار با دشمنان حق, سرپيچى و
تمرد نكردند ((و قاتلوا المشركين حتى لاتكون فتنه و يكون الدين لله))(6) و به حق
مى توان گفت: آن اطاعتى كه مردم ايران از رهبرشان كردند, هيچ امتى در طول تاريخ
از هيچ پيامبر و امامى نكرده است.

مباركتان باد دهه فجر و گوارايتان باد پيروزى.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) پال هنت, كشيش هاى انگليسى, ترجمه ابوترابيان, ص23.
2 ) نحل (16) آيه 120.
3 ) نوح (71) آيه7.
4 ) مائده(5), آيه54.
5 ) الميزان, ج5, ص388.
6 ) بقره (2) آيه193.

فلسفه توزيع فىء

جلوگيرى از تكاثر و مبارزه با فقر

و ما افإ الله على رسوله منهم فما إوجفتم عليه من خيل و لا ركاب ولكن الله
يسلط رسله على من يشإ والله على كل شىء قدير ما إفإ الله على رسوله من
إهل القرى فلله و للرسول و لذى القربى واليتامى والمساكين وابن السبيل كى
لايكون دوله بين الاغنيإ منكم و ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا
واتقوا الله ان الله شديد العقاب;(1) و آن چه را خدا از آنان به رسم غنيمت
عايد پيامبر خود گردانيد[ شما براى تصاحب آن] اسب يا شترى بر آن نتاختيد, ولى
خدا فرستادگانش را بر هر كه بخواهد چيره مى گرداند و خدا بر هر كارى تواناست.

آن چه را خداوند از اهل اين آبادىها به رسولش بازگرداند, از آن خدا و رسول و
خويشاوندان او, و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان است, تا[ اين اموال عظيم] در ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد! آن چه را رسول خدا براى شما آورده
بگيريد[ و اجرا كنيد], و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد; و از[ مخالفت] خدا
بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!))



دو نكته ادبى

در آيه دوم دو نكته ادبى وجود دارد: يكى اين كه آيه عطف نشده و نفرموده ((و
ما افإ الله)) چون تقريبا بيان حكم فقهى همان اصل قبلى است. در آيه قبل حكم
فقهى مشخص نشد بلكه فرمود: ((و ما افإ الله على رسوله منهم فما إوجفتم عليه
من خيل و لا ركاب)) يعنى آن چه كه از اموال يهوديان بنى نضير نصيب دولت اسلامى شد
با دست رنج شما نبود پس شما نبايد توقع داشته باشيد. اما چه بايد كرد؟ اين مشخص
نشد.
لذا حكم فىء را به طورى كه هم شامل اموال بنى نضير بشود و هم شامل ساير فىءها
در آيه بعد بيان فرمود از اين جهت واو عاطفه را ذكر نكرد.

نكته دوم آن است كه كلمه ((فما إوجفتم عليه من خيل و لا ركاب)) در آيه دوم
نيامده چون همان حكم مشخص است; يعنى در بيان فىء است; فىءاى كه بدون دست رنج
مسلمين حاصل مى شود لذا در آيه دوم ((فما إوجفتم عليه من خيل و لا ركاب))
نيامده, يعنى مالى كه بدون رنج و جنگ نصيب دولت اسلامى شود بايد در اين شش سهم
صرف بشود: ((فلله و للرسول و لذى القربى واليتامى والمساكين وابن السبيل))

اين كلمه ((لله)) حكم فقهى دارد, گرچه حكم تكوينى آن محفوظ است. نظير
((إطيعوا الله و إطيعوا الرسول))(2) كه يك حكم فقهى دارد گرچه در اطاعت
تكوينى هم مطيع حق اند.



فلسفه توزيع فىء

حكمى كه معلل باشد هم ظهورش تام است و قوى و هم در برابر ساير احكام قدرت
مقاومت دارد, حكم اين كريمه معلل است فرمود: ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ
منكم)).

در جاهليت ـ چه جاهليت پيشين, چه جاهليت كهن و چه جاهليت تازه ـ جنگ را يك
كشور گشايى مى دانستند و هر كس پيروز مى شد ذخاير و اموال را هم به غنيمت مى برد.
چيزى به اين ضعاف نمى رسيد مگر مال اندك. آل فرعون در جاهليت اولى اين شعار را
داشتند كه ((قد افلح اليوم من استعلى))(3) هر كس پيروز شد, و زد و بند كرد او
رستگار شد. اين شعار در جاهليت ثانيه و ثالثه هم ظهور كرد. در صدر اسلام نيز
همين شعار بود كه ((من عز بز)) يعنى هر كس عزيز و غالب شد بزاز مى شود. بز يعنى
((سلب))

((من عز بز)) يعنى ((من غلب سلب)), هر كس پيروز شد مى ربايد. اين شعار در واقع
همان شعار زمان جاهليت بود. وقتى جريان جلاى وطن بنى نضير مطرح شد به رسول الله ـ
صلى الله عليه و آله و سلم ـ همين پيشنهاد را دادند كه شما هم همين كار را
بكنيد, يعنى مقدارى از اموال را خودتان بگيريد و بقيه را در اختيار ما قرار
بدهيد. در اين جا بود كه همين آيه مورد بحث نازل شد كه اين چنين نيست كه ((من
عز بز)),((من غلب سلب)), چون اولا: شما در اين جا كارى نكرديد و ثانيا: ما آمديم
كه ـ دفعا و رفعا ـ از تكاثر و سرمايه دارى جلوگيرى كنيم; يعنى هم نگذاريم مال ها
يك جا جمع شود و هم بكوشيم كسانى را كه مال ها را يك جا جمع كردند اصلاح كنيم.

لذا اين آيه كه آمد معلل كرد. سر اين كه بعضى از آيات معلل است و بعضى از
آيات بدون علت, همين عنوان است. در جاهليت عده اى از مشركان و يهوديان سرمايه دار
بودند و گروه زيادى هم در رنج, سوره مباركه ((إلهيكم التكاثر)) آمده است كه
جلوى اين كار را بگيرد; يعنى آن ها كه ندارند به فكر تكاثر نيفتند و آن ها كه
دارند از خطر تكاثر نجات پيدا كنند. بعدها اين چنين شد كه خيلى از متمكنين از
تكاثر به كوثر رسيدند, نمونه آن داستان يك مرد انصارى است كه آن را نقل مى كنيم:


وقتى كريمه ((لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون))(4) نازل شد, مردى انصارى
كه وضع مالى اش خوب بود و باغى در مدينه داشت و در همان باغ چشمه آب مى جوشيد و
درختان را سيراب مى كرد, به حضور رسول الله ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ رسيد
و عرض كرد: اكنون كه ما به مقام ابرار نمى رسيم مگر اين كه دست از محبوب هاى مادى
برداريم, من گرچه اموال فراوانى دارم اما بهترين مال من همين باغ سرسبزى است كه
از خودش آب دارد. (در حجاز و مدينه باغى كه مشجر باشد و از خودش آب داشته باشد
بسيار كم بود, سرمايه هاى آن روز هم در همين حد بود نه در حد سرمايه هاى فعلى,
اگر كسى در مدينه يك باغ مشجرى داشت كه آبش از خود باغ بود و تإمين مى شد اين
چنين شخصى متمكن بود) وى گفت: من همين باغ را در اختيار شما قرار مى دهم نه
اموال ديگر را, چون مى خواهم به مقام ابرار برسم و تنها راه رسيدن به مقام ابرار
هم اين است كه دست از محبوب بردارم و اين باغ, محبوب من است.

البته برخى عبارت ((مما تحبون)) را در آيه فوق, ((ما تحبون)) قرائت كرده اند و
اين بدان معنا نيست كه ((ما تحبون)) بوده و بعد به ((مما تحبون)) تحريف شده
است, خير چون هيچ جايى از قرآن دست نخورده است بلكه بدين معنا است كه ما اين
كلمه ((من)) را چطور معنا كنيم, ((من)) را تبعيضيه بگيريم يا بيانيه, اگر من
بيانيه گرفتيم ((لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون)) يعنى حتى تنفقوا ما
تحبون, بايد از تمام محبوب ها صرف نظر كرد تا به مقام ابرار رسيد. و اگر من
تبعيضيه باشد همان ((مما تحبون)) خواهد بود; يعنى من بعض ما تحبون پس براى اين
كه اين ها از تكاثر نجات پيدا كنند و به كوثر برسند فاصله كم نبود اما اين فاصله
را عده اى پيمودند. سوره مباركه ((الهيكم التكاثر حتى زرتم المقابر)) هم براى
دفع خطر تكاثر بود حدوثا, هم براى رفع اين خطر بود بقإا. آنها كه داشتند اين
تكاثر را رفع كنند, و كسانى كه ندارند به دام تكاثر نيفتند.

اين مسإله ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ منكم)) هم اين چنين است. آنها كه
دارند بايد بكوشند تا از غنا نجات پيدا كنند و افرادى كه ندارند تلاش كنند تا به
دام غنا نيفتند, چون اگر افتادند نجات پيدا كردن مشكل است. انسان غنى, انباردار
ورثه است و هرچه از عمرش بگذرد علاقه اش به مال بيش تر مى شود, اين طور نيست كه
علاقه به مال در دوران پيرى كم بشود يا انسان بتواند از مال بهره ببرد, در دوران
پيرى اين علاقه بيش تر خواهد شد و انسان يك انباردار زايدى است. لذا فرمود ما اين
كار را كرديم كه: ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ منكم)).



اغنيا چه كسانى هستند؟

منظور از اغنيا شايد سرمايه دارها نباشند, چون غنى در مقابل فقير است, اگر
فقير كسى است كه موونه سال را ندارد و مستحق زكات است, غنى كسى است كه قدرت
اداره زندگى اش را دارد, همين كه بتواند خود را اداره كند غنى است: ((من كان
غنيا فليستعفف و من كان فقيرا فليإكل بالمعروف)).(5) پس شايد غنى در فقه اللغه
قرآن به معناى سرمايه دار نباشد بلكه در مقابل فقير باشد; يعنى مقصود از غنى كسى
باشد كه موونه سال را دارد.

در بين مسلمين, مهاجران غنى نبودند چون آن ها دست از همه زندگى كشيدند و در
صفه مسجد مدينه سكنا گزيدند, اگر سخن از غنى است ممكن است در بين انصار اغنيا
بودند. ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ منكم)), گرچه خطاب به جمع است اما اين جمع
دو صنف داشتند: مهاجر و انصار, مهاجران گرچه طبق قضاياى شخصى مشمول نيستند,
بعدا ممكن است غنى بشوند ولى آن روز غنى نبودند اما انصار غنى بودند.
نفرمود ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ)) بلكه فرمود: ((كى لايكون دوله بين
الاغنيإ منكم)) اگر قرآن اجازه نمى دهد مال به مسلمانانى كه مخارج سال خود را
مى توانند تإمين كنند برسد چگونه اجازه خواهد داد به دست متكاثران برسد كه:
((جمع مالا و عدده يحسب ان ماله إخلده))(6) منظور از متمكنان, متكاثران
نيستند چون قرآن آنان را با ديد ديگرى مى نگرد, متمكنان كسانى مثل سلمان ـ رضوان
الله عليه ـ و امثال ايشان بودند كه هزينه سالانه شان را تإمين مى كردند و به فكر
خود هم بودند. هزينه سالانه آن ها چند كيلو گندم يا جو بود, نه هزينه سالانه اى كه
ما توقع داريم.
ما دلمان مى خواهد همه چيز داشته باشيم بعد هم قرآن را بفهميم و هم اهل سير و
سلوك باشيم و هم معنويت داشته باشيم و هم خواب خوب ببينيم. اين شدنى نيست, اين
كه ما خيال بكنيم خودمان جزء فقرا هستيم و اغنيا يعنى آن سرمايه دارها, اشتباه
است, سرمايه دارها را قرآن با ((إلهيكم التكاثر)) مى كوبد نه با ((كى لايكون دوله
بين الاغنيإ منكم)). حال شما بررسى كنيد و ببينيد در صدر اسلام در جريان واقعه
يهوديان بنى نضير و بنى قريظه و بنى قينقاع و امثال آن, سرمايه داران انصارى چند
نفر بودند, مهاجران كه فقير و مشهور به اصحاب صفه بودند, حتى برخى از آنان در
مكه هم كه بودند اصلا چيزى نداشتند. عده ديگر هم فقط كوخى داشتند و چند رإس بز,
نه اموال غير منقول اين ها را كسى مى خريد و نه مشركان اجازه مى دادند اموال
منقول شان از مكه به مدينه منتقل شود. اينها حاضر شدند با دست خالى به مدينه
بيايند و در صفه بنشينند, و با زندگى فقيرانه دين خود را حفظ كنند. محرك آنان
در اين كار عظيم اين آيت قرآنى بود كه ((و كاين من دابه لاتحمل رزقها الله
يرزقها و اياكم))(7) اين آيه مضمون اش اين است كه هر جنبنده اى كه از جايى به
جايى مى رود و اهل پس انداز نيست و روزى خود را به همراه نمى برد خدايى كه اين جا
روزى او را مى رساند جاى ديگرى هم كه برود روزى او را خواهد رساند, پرنده هايى كه
اهل ييلاق و قشلاق اند, به فكر ذخيره و پس انداز نيستند, قرآن مى فرمايد اين
جنبنده اى كه از جايى به جايى مى رود و اهل پس انداز نيست و روزى خود را به همراه
نمى برد هر كجا باشد خدا روزىاش را تإمين مى كند.

آرى, اين آيه مهاجران را راه انداخت و گفتند حال كه چنين است همان خدايى كه
در مكه ما را با اين كوخ و دو رإس بز تإمين مى كرد در مدينه هم تإمين مى كند,
حالا از چه راهى تإمين مى كند ما چه مى دانيم. اينها از روى ايمان و با دست خالى
از مكه به مدينه آمدند.

پس مهاجرين كه چيزى نداشتند, انصار هم چيزدار بودند اما نه به آن صورت كه ما
آن ها را سرمايه دار بدانيم و اگر اين كريمه آن طور بود كه فرموده بود: ((كى
لايكون دوله بين الاغنيإ)) ما خيال مى كرديم اغنيإ همان سرمايه داران معروف هستند
اما وقتى فرمود: ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ منكم)) معلوم مى شود كه مطلب خيلى
دقيق تر از آن است; يعنى كسانى كه وضع مالى شان تا حدودى رو به راه است از گرفتن
پرهيز كنند; هم آن ها نگيرند و هم شما به آن ها ندهيد, پس به چه كسى بايد داد؟ به
فقرا.



نحوه مبارزه پيامبر(ص) با فقر

رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ كه مإمور توزيع فىء بود اين چنين
نبود كه فقط نياز مادى فقرا را تإمين كند و بى كار بپروراند بلكه براى آن ها
وسايل كار فراهم مى كرد تا فقر را از بين ببرد نه اين كه به فقير كمك كند. همان
جمله اى كه از بيان حضرت امير ـ سلام الله عليه ـ نقل شده است كه فرمود: ((لو
تمثل لى الفقر رجلا لقتلته)) اگر فقر در مقابل من به صورت مردى درآيد او را
خواهم كشت. پس مى كشم نه اين كه فقير را كمك بكنم. كمك كردن به فقير يك امر
عاطفى است, و شايد كم ترين ثواب را هم داشته باشد, چون انسان وقتى فقير را
مى بيند رنج مى برد, لذا براى برطرف كردن رنج درونى خود به سراغ فقير مى رود و
خيال مى كند اين كار خدايى است در حالى كه فقر را از بين بردن وظيفه است نه فقير
را كمك كردن. البته فقير را كمك كردن هم وظيفه است اما اساس آن است كه انسان
نگذارد كسى فقير بشود يا جامعه اى فقير گردد. قهرا كار و توليد را هم مسئول نظام
اسلامى در اختيار جامعه قرار مى دهد تا مردم فقير نشوند. اگر مال در دست يك گروه
خاصى نباشد و در جامعه توزيع گردد, اين كار, خود به خود جلوى فقر را مى گيرد.



شيوه كمك به فقرا (رعايت حد وسط)

غير از مبارزه با زمينه هاى فقر, گاهى كمك به فقير لازم است كه قرآن آن را نيز
مشخص كرده است. گاهى انسان از روى ترحم و آن هم از اموال مانده به فقير كمك
مى كند, كه قرآن كريم آنرا نهى كرده و فرموده است: اگر خواستيد به فقير, مالى را
بپردازيد حد وسط همين مال هايى باشد كه به فرزندان و خانواده خود مى دهيد, همان
غذاى متوسطى كه خودتان مى خوريد آن را بدهيد منتها كمبود آن مسئله روانى را بايد
با قصد قربت جبران كنيد; يعنى مالى را كه به فقير مى دهيد نه از روى ترحم بلكه
بايد احترامآميز باشد, چون انسان بايد قصد قربت كند. قصد قربت با ترحم سازگار
نيست, اگر از روى ترحم و دل سوزى باشد, پذيرفته نيست.

اصل اين كه انسان اگر چيزى به فقرا مى دهد بايد در حد متوسط زندگى خودش باشد,
اين را در سوره مباركه مائده آيه90 بيان كرده است درباره كفاره قسم مى فرمايد:
((لايواخذكم الله باللغو فى إيمانكم ولكن يواخذكم بماعقدتم الايمان فكفارته
اطعام عشره مساكين من اوسط ما تطعمون اهليكم)) گاهى انسان در طول سال يك يا دو
بار ميهمانى پر خرجى دارد اين ملاك نيست, ((من اوسط ما تطعمون)). البته اين
دستور اختصاص به كفاره قسم ندارد گرچه در خصوص كفاره آمده است اما نه مورد مخصص
است و نه شاهدى بر تخصيص هست. انسان اگر خواست زكات بدهد نبايد از نوع پست ما
تطعمون بدهد بلكه بايد من إوسط ماتطعمون, باشد. بيان عادى حال انفاق, فقراست و
آن كمبود فقر مالى را با اين قصد قربت جبران مى كنند چون همه اينها عبادت است.
زكات به اتفاق همه, عبادت است و نه تنها اجماع بر عبادت بودن زكات هست كه
روايات فراوانى هم داريم, خمس به اندازه زكات روايت ندارد كه قصد قربت در آن
شرط باشد گرچه آن جا هم دعوى اجماع شده, اما باز خمس مثل زكات نيست. در خصوص
خمس به مناسبت آيه اى كه در پيش داريم بحث مستقلى است اما در خصوص زكات انسان
بايد آن را با قصد قربت و احترام صرف كند خواه در مصرف مسكين و يتيم و خواه در
مصرف فى سبيل الله. اگر خواست حوزه اى را اداره كند, مسجدى را تعمير كند, راهى
يا بيمارستانى را بسازد بايد با احترام باشد و نه تنها با احترام باشد بلكه خود
را بده كار بداند, نه بده كار مالى بلكه بده كار روانى. در سوره مباركه توبه آيه
103 اين چنين آمده است: ((خذ من إموالهم صدقه تطهرهم و تزكيهم بها و صل عليهم
ان صلوتك سكن لهم والله سميع عليم)) درباره احكام زكات صدرش اين آيه است, بعد
مى فرمايد اين صدقات را خدا قبول مى كند, آن گاه احكام صدقات را هم بازگو كرده
است.

اين كه احيانا گفته مى شود فلان شخص آدم را پاك مى كند اين چنين نيست بلكه خود
عمل انسان, آدمى را پاك مى كند. نماز و زكات انسان را پاك مى كند, فرمود: ((خذ من
إموالهم صدقه تطهرهم)). اين ((تطهرهم)) مجزوم كه نيست, (تطهرهم) تا جواب امر
باشد و تو مطهر باشى. كلمه ((تطهرهم)) مرفوع است جمله هم در محل نصب است تا صفت
براى صدقه باشد. پس صدقه آدم را پاك مى كند, عمل آدم را پاك مى كند, همان طورى كه
عمل ظاهرى يعنى غسل و غسل, انسان را پاك مى كند. معلوم مى شود كسى كه بده كار شرعى
است آدم آلوده اى است.

اين كه احيانا گفته مى شود مال وسخ و چرك است, از آن رو است كه مادامى كه مال
مردم در دست انسان است و انسان مبتلا به مال مردم است آلوده است, وقتى مال مردم
را داد پاك مى شود.ادامه دارد


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) حشر (59) آيه 7 ـ 6.
2 ) نسإ (4) آيه 59.
3 ) طه (20) آيه 64.
4 ) آل عمران (3) آيه92.
5 ) نسإ (4) آيه6.
6 ) همزه (104) آيه3 ـ 2.
7 ) عنكبوت (29) آيه60.
8 ) اصول كافى, ج1, ص538, ح7.
9 ) بقره (2) آيه129.
10 ) اصول كافى, ج1, ص538, ح3.
11 ) انفال (8) آيه41.
12 ) اصول كافى, ج1, ص538, ح7.
13 ) همان, ص544, ح7.
14 ) مطففين (83) آيه14.

جهان اسلام

3500 مسلمان متعرض به تخريب مسجد بابرى در شهر مدرس هند بازداشت شدند.

وزراى خارجه كشورهاى اسلامى خواستار تجديد نظر دولت هاى مسلمان در روابط با
رژيم صهيونيستى شدند.(16/9/76)

ميدل اسپت: مشكل اسرائيل در جنوب لبنان حل نمى شود, حزب الله بهترين ارتش هاى
چريكى جهان است.(18/9/76)

دانشجويان مغرب در اعتراض به بستن مساجد دست به تظاهرات زدند.(24/9/76)

نظاميان اسرائيل محله هاى فلسطين نشين را در بيت المقدس محاصره كردند.

رژيم مصر براى 4 مسلمان انقلابى تقاضاى حكم اعدام كرد.

گروه طالبان با درخواست لغو محاصره شيعيان افغانستان مخالفت كرد.(29/9 /
76)

ماسخادوف تاريخ هجرى قمرى را سال رسمى مسلمانان چچن اعلام كرد.

92 نفر در الجزاير قتل عام شدند.(30/9/76)

14 نمازگزار در الجزاير توسط مهاجمان ناشناس به شهادت رسيدند.

افراد مسلح در پنجاب پاكستان به سوى نماگزاران آتش گشودند.

37 روستايى ديگر در الجزاير سر بريده شدند.(9/10/76)

74 مزدور مرد و زن كودك ديگر در الجزاير سر بريده شدند.(10/10/76)

412 روستايى در الجزاير به طرز وحشيانه اى قطعه قطعه شدند.(13/10/76)

حكومت عرفات مانع از اجراى چندين عمليات ضدصهيونيستى حماس شد.

مردم چند شهر پاكستان با شركت در تظاهرات خواستار لغو تعطيلى روز يكشنبه شدند.
(14/10/76)

جبهه نجات اسلامى: رژيم الجزاير عامل كشتار مردم بى دفاع است.


داخلى

ايران در نمايشگاه بين المللى بازرگانى ((دوبى)) اول شد.

رهبر انقلاب: جانبازان الگوى جوانان هستند, استمرار روحيه نشاط و پيشرفت آنان
شايسته تقدير است.(16/9/76)

ورود سران و هيإت هاى عاليرتبه كشورهاى اسلامى به تهران آغاز شد.

اجلاس وزراى خارجه كشورهاى اسلامى روز گذشته در تهران پايان يافت.

لايحه تإسيس استان گلستان (گرگان) تصويب شد.(17/9/76)

هشتمين اجلاس سران سازمان كنفرانس اسلامى با بيانات تاريخى حضرت آيت الله
خامنه اى در تهران آغاز شد.(18/9/76)

رهبر انقلاب: دنياى اسلام بايد از حالت ((انفعال)) به حالت ((ابتكار)) درآيد.

آقاى خاتمى رئيس جمهور و رئيس سازمان كنفرانس اسلامى: سازمان كنفرانس اسلامى
بايد نقش مهمى در حل اختلافات جهان اسلام داشته باشد.


حجت الاسلام والمسلمين سيد محمد خاتمى به عنوان رياست سه ساله اجلاس سران كشورهاى
اسلامى انتخاب شد.

دبير كل سازمان ملل از تمدن بزرگ اسلامى به عنوان يك نيروى بزرگ جهانى در راه
اجراى صلح وامنيت در جهان ياد كرد.

ايران اولين دستگاه حفارى مورب را در مناطق نفتى به كار گرفت.

4600 واحد مسكونى در مناطق آسيب ديده از زلزله خراسان احداث شد.

سران و مقامات كشورهاى اسلامى با رهبر انقلاب و رئيس جمهور ديدار كردند.

دبير كل سازمان ملل در دانشگاه تهران: ملت هاى جهان بايد براى ممانعت از
شكل گيرى جامعه غير مدنى همكارى كنند.

رهبر معظم انقلاب در ديدار روساى كشورهاى كويت و مالزى: آمريكا و قدرت هاى
استكبارى قابل اعتماد نيستند. تنها راه نجات, مقاومت و مواضع شجاعانه است.(20 /
9/76)

رهبر انقلاب در پيامى از رئيس جمهور و سران كشورهاى اسلامى در پايان اجلاس تهران
تشكر كردند.

رئيس جمهور از پيام الهام بخش و اميدآفرين رهبر معظم انقلاب به كنفرانس اسلامى
تشكر كرد.

ايران در يك اقدام انسان دوستانه دو اسير اردنى را آزاد كرد.

سران كشورهاى اسلامى: اجلاس تهران پيروزى بزرگ براى ايران و جهان اسلام بود.

اجلاس تهران با تصويب 144 قطعنامه و صدور يك اعلاميه و يك بيانيه به كار خود
پايان داد.

سخنگوى وزارت خارجه آمريكا: بيانيه پايانى اجلاس تهران براى ما نااميد كننده
است!(22/9/76)

دبير كل سازمان ملل در ديدار با همسر رئيس جمهور: نظرات واحد سازمان ملل و
ايران در مورد احقاق حق زنان و مردان بايد جدىتر بررسى شود.

وليعهد عربستان: من شاهد ريشه هاى تمدن عميق و چهره روشن مكارم اخلاق در ايران
بودم.(23/9/76)

رئيس جمهور: تشويق خدمتگزاران از سوى رهبر انقلاب سرمايه مهم دولت است.

جهان, چشم به راه رسيده, ايران در ميلاد مهدى(عج) غرق نور و سرور شد.

رئيس جمهور: اختلافات ما با آمريكا ريشه دارتر از آن است كه به سادگى حل شود,
دولتمردان آمريكا از زمان عقب افتاده اند.

رئيش جمهور: خروج ايران از انزوا, معرفى ايران به عنوان منادى وحدت, رياست
سازمان كنفرانس اسلامى و نقش محورى در طرح مسائل مهم جهان اسلام, ملموس ترين نتايج
اجلاس تهران بود.

موسويان سفير ايران در بن: پرونده شكايت قربانيان حملات شيميايى ايران از
آلمان همچنان در جريان است.(24/9/76)

رهبر انقلاب: امروز هر قلم و حنجره اى كه مردم را مإيوس كند در جهت دشمن است.

رئيس جمهور شبكه جهانى تلويزيون جمهورى اسلامى ايران را افتتاح كرد.

جشن هاى ميلاد مهدى موعود(عج) در ايران اسلامى و نقاط مختلف جهان برگزار شد.

رهبر انقلاب: دست اندركاران برگزارى اجلاس تهران با اين كار بى نظير, آبروى ملت,
نظام و كشور خود را اعتلا بخشيدند.(26/9/76)

ايران به عنوان بزرگراه حياتى جهان در امر حمل و نقل انتخاب شد.

خط لوله گاز تركمنستان ـ ايران آماده بهره بردارى شد.(27/9/76)

سازمان ملل قطعنامه پيشنهادى ايران براى كشورهاى در حال توسعه را تصويب كرد.

هيإت بلندپايه ايتاليايى وارد تهران شد.

عضو كميسيون برنامه و بودجه مجلس: تحقق درآمد پيش بينى شده نفت در بودجه, دور
از دسترس است.

رئيس جمهور: اميدوارم جمهورى اسلامى ايران در دوران رياست بر كنفرانس اسلامى
بتواند تابلوى زيباترى از اسلام ارائه نمايد.

راديو مونت كارلو: سياست هاى حكيمانه ايران, آمريكا را در تنگنا قرار داده است.


دكتر حبيبى همكارىهاى دو جانبه تهران و مسكو را در جهت تإمين صلح و ثبات
منطقه مهم خواند.

بانوان ايران با 58 مدال طلا, 55 نقره و 37 برنز در مكان نخست بازىهاى همبستگى
قرار گرفتند.(29/9/76)

آيت الله هاشمى رفسنجانى: اگر اعراب به اتحاد و تفاهم دست يابند بقإ اسرائيل
در منطقه بسيار دشوار خواهد بود.

خرازى: ايران تحت شرايطى با غرب گفت وگو خواهد كرد.(30/9/76)

رئيس جمهور: اصلاح الگوى مصرف انرژى از برنامه هاى مهم دولت در آينده است.

وزير كشور خواستار برخورد قاطعانه رئيس قوه قضائيه با گروه هاى متجاوز به حريم
قانون و مردم شد.(1/10/76)

سركنسول ايران در افغانستان با 15 ايرانى ربوده شده توسط طالبان ديدار كرد.

هفدهمين دوره مسابقات قرآن نيروهاى مسلح جمهورى اسلامى ايران آغاز شد.(2/10
/ 76)

عليرغم ادعاى دوستى با جمهورى اسلامى ايران, شوراى همكارى خليج فارس از ادعاى
مالكيت امارات بر جزاير ايرانى حمايت كرد!

سخنگوى وزارت خارجه: جزاير سه گانه جزء لاينفك خاك ايران هستند.

رهبر انقلاب از ضعيف بودن مايه علمى كشور در فنون مختلف اظهار تإسف كردند.(3
/ 10/76)

رهبر انقلاب: امروز هر كس شايعه اختلاف را تقويت كند مانند كسى است كه به اصل
اختلاف دامن مى زند.

اولين مجموعه واگن هاى مسافرى ساخت ايران به بنگلادش صادر شد.

رهبر انقلاب: دولت آمريكا اسير صهيونيسم است. هيچ قدرتى نمى تواند ملت انقلابى
ايران را از راه عزت و عظمت اسلايم برگرداند.(4/10/76)

مرحله اصلى مانور 10 هزار نفرى ياوران حضرت مهدى(عج) امروز در كوشك نصرت
قمآغازشد.

آيت الله هاشمى رفسنجانى: همه بايد با هوشيارى توطئه تضعيف ولايت فقيه را خنثى
كنند.(/10/76)

رئيس جمهور: با حاكميت قانون حتى مخالفان نيز احساس امنيت مى كنند. كسانى كه
قصدشان براندازى است حساب ديگر دارند.

رهبر انقلاب: قانون گرايى از شعارهاى خوب دولت جديد است, مسئولان قبل از همه
بايد قانون را رعايت كنند.

رهبر معظم انقلاب: استانداران بايد از مشكلات مردم مطلع باشند, بى خبر به
دستگاه هاى مختلف سركشى كنيد.

وزير كشور: توسعه سياسى اساس كار وزارت كشور است.(7/10/76)

خاتمى: درياى خزر به رژيم حقوقى نياز دارد, ايران و تركمنستان هرج و مرج را
نمى پذيرند.

رهبر معظم انقلاب از تلاش مسئولان نهضت سوادآموزى تقدير كرد.

با حضور خاتمى و نيازوف, خط لوله انتقال گاز تركمنستان به ايران امروز گشايش
يافت.(8/10/76)

رهبر انقلاب: حفظ ارزش هاى اسلايم در كنار فعاليت هاى علمى و تحقيقاتى در محيطهاى
دانشگاهى از اصول فهم انقلاب است.

خبرگزارى شين هوا: سال 97 ميلادى براى ايران سالى همراه با پيروزىهاى سياسى
بود.(9/10/76)

كارخانه توليد شمش آلومينيوم در سوادكوه گشايش يافت.

رهبر انقلاب: حوزه كار حساس وزارت اطلاعات, نيازمند سازماندهى و استحكام در
حركت اطلاعاتى است.

رئيس جمهور: هر كس كه قانون را پذيرفت ما موظف به دفاع از حقوق قانونى او
هستيم.(10/10/76)

شبكه مستقل راديو قرآن در حضور رهبر انقلاب كار خود را آغاز كرد.

يك قاچاقچى كالاى گمركى, به بيش از 12 ميليارد ريال جريمه محكوم شد.

يك نيكوكار شيرازى 13 ميليارد ريال صرف ساخت مجتمع آموزشى كرد.

آمريكا بار ديگر مخالفت خود را با احداث خط لوله انتقال گاز تركمنستان از
طريق ايران اعلام كرد.(11/10/76)

رهبر انقلاب: شايعه اختلاف بين مسئولان, گرايش به آمريكا و بى اعتقاد شدن مردم به
دين از القائات دشمن است.

هاشمى رفسنجانى: اگر مسلمانان به قرآن عمل مى كردند در جهان دستى بالاى آنها
پيدا نمى شد.

جامعه مدرسين حوزه علميه قم آمادگى خود را براى همكارى با دولت آقاى خاتمى
اعلام كرد.

روزنامه ژاپنى آساهى شميبون: خاتمى از سياستمدارانى است كه جهانيان در سال
1998 به او چشم دوخته اند.

رئيس جمهور: هيچ كس قدرت جبران زحمات و فداكارىهاى جانبازان را ندارد.(13 /
10/76)

براى اولين بار در جهان قاليچه 3 بعدى در قم بافته شد.(14/10/76)

براى دومين بار, مجلس به دليل نداشتن دستور كار يك هفته تعطيل شد.

كلينتون جمهورى اسلامى ايران را به حمايت از تروريسم متهم كرد.

هيإت وزيران ابراز تإسف و نگرانى عميق خود را نسبت به قتل عام مسلمانان
الجزاير اعلام كرد.(15/10/76)



خارجى

اتحاديه اروپا بار ديگر درخواست آمريكا براى تحريم ايران را رد كرد.

دور جديد تهاجم ارتش تركيه به شمال عراقق آغاز شد.(16/9/76)

دور جديد تلاش هاى آمريكا براى نجات روند سازش اعراب و اسرائيل با شكست مواجه
شد.(17/9/76)

آمريكا: استقبال خوب كشورهاى اسلامى از اجلاس تهران حقيقتى غير قابل كتمان است.


مطبوعات جهان عرب, برگزارى اجلاس سران اسلامى در تهران را مهم ترين رخداد در
تاريخ اين سازمان توصيف كردند.

عراق تجديد توافقنامه نفت در برابر غذا را پذيرفت.(18/9/76)

برخوردهاى نژاد پرستانه يك ايالت آمريكا را به آشوب كشيد.(19/9/76)

افراد مسلح ناشناس يك مدير آمريكايى را در مكزيك ربودند.

اعدام چهار دانشجوى اردنى در عراق مناسبات امان ـ بغداد را تيره كرد.

طلاس: ائتلاف نامقدس تركيه ـ اسرائيل براى جهان عرب خطرناك است.(22/9/76)

تركيه و اسرائيل قرارداد تازه همكارى امضا كردند.

رياست بدخشان افغانستان در آستانه يك فاجعه انسانى قرار گرفت.

شاه اردن از رژيم عراق به شدت انتقاد كرد.(23/9/76)

رحمان اف: حضور طرفداران سيد عبدالله نورى در دولت تاجيكستان براى ايجاد وحدت
ضرورى است.

آمريكا به حمايت از ديكتاتورهاى جهان اعتراف كرد.

كوفى انان: شرط لغو تحريم هاى عراق اجراى مصوبات بين المللى است.

درخواست تركيه براى عضويت در اتحاديه اروپا رد شد.(24/9/76)

پاناما سالگرد تهاجم آمريكا به اين كشور ار عزاى ملى اعلام كرد.

ماندلا از كنگره ملى آفريقا كناره گيرى كرد.

84 تن در حادثه سقوط هواپيمايى تاجيكستانى كشته شدند.

كلينتون: مردم آمريكا از فرهنگ عظيم ايرانى بسيار بهره مند شده اند.(26/9 /
76)

فراخان: آمريكا به علت فساد داخلى در حال فروپاشى است.

نخست وزير تركيه براى جلب حمايت بيشتر كاخ سفيد از آنكارا عازم واشنگتن شد.

هيإت آمريكايى در پيشاور با نمايندگان طالبان مذاكره كرد.

رئيس جمهور آلمان خواهان گسترش روابط تهران ـ بن شد.(27/9/76)

علامه فضل الله: طرح كاخ سفيد براى گفت و گو با ايران ناشى از شكست آمريكا و
از روى فتنه انگيزى است.

حكومت عرفات طرح آمريكا و اسرائيل براى قلع و قمع مبارزان مسلمان را پذيرفت.
(29/9/76)

رئيس دادگاه قانون اساسى تركيه به بى قانونى در اين كشور اعتراف كرد.

مجمع عمومى سازمان ملل با ايجاد سمت قائم مقام دبير كل موافقت كرد.

امير عبدالله وليعهد عربستان: شوراى همكارى خليج فارس بايد گذشته را فراموش
كند.(30/9/76)

معاون سابق وزير دفاع آمريكا: كشورهاى حوزه خليج فارس از حضور واشنگتن در اين
منطقه ناخشنودند.

يك مقام آمريكايى: آمريكا در انتظار فروكش كردن جوشش انقلابى در ايران است.(1
/ 10/76)

مردم استراليا با حاكميت انگليس و نظام سلطنتى حاكم بر اين كشور مخالفت كردند.


بحران اقتصادى جنوب شرق آسيا 56 هزار آمريكايى را در آستانه بيكارى قرار داد.


عدى فرمانده نيروهاى امنيتى عراق شد.(2/10/76)

100 زندانى سياسى تركيه دست به اعتصاب غذاى نامحدود زدند.(4/10/76)
پاورقي ها:

لزوم كشف روش هاى بهتر درمانى براى بيمارىهاى ريوى
پزشكان متخصص بيمارىهاى تنفسى خواستار تشخيص و معالجه بهتر بيمارىهاى مزمن ريوى كه يك عامل مهم مرگ و مير و از كار افتادگى در سراسر جهان محسوب مى شود هستند.
به گزارش خبرگزارى رويتر از لندن, بيمارى مزمن انسداد ريوىCopd) ) كه مشخصه آن اختلال در جريان يافتن هوا و عملكرد ضعيف ريه است پنجمين عامل مرگبار در جهان به شمار مى رود. محققان پيش بينى مى كنند تا 30 سال آينده شمار مبتلايان به اين بيمارى 3 برابر افزايش يابد.
پيتر كالورلى استاد طب توانبخشى دانشگاه ليورپول در انگلستان مى گويد: طى سالهاى اخير پزشكان متخصص بيمارىهاى تنفسى به بيمارى آسم توجه داشته اند كه منجر به پيشرفت هاى زيادى در اين زمينه شده است. اما هنوز لازم است بيمارىCopd كه 17 بار كشنده تر است ولى به درستى تشخيص داده و درمان نمى شود مورد توجه قرار گيرد.
علائم اين بيمارى سرفه, نفس نفس زدن, خس خس سينه است كه عمدتا مردان ميانسال سيگارى را مبتلا مى كند. تنوع بيمارى و شباهت آن به آسم تشخيص بيمارى را دشوار كرده است.
سيگار كشيدن مهم ترين عامل خطرزا است و حدود 80 درصد از مرگ و ميرهاى ناشى از
Copd در كشورهاى غربى ناشى از استعمال دخانيات است.
دكتر يورگن وستبو از بيمارستان جنتوفتهGentofte در كپنهاگ گفت: اين بيمارى بار اقتصادى سنگينى را بر اقتصاد بهداشت جهان تحميل مى كند.
وى تخمين مى زند كه طى چند دهه آيندهCopd مرگبارتر از ايدز خواهد بود و در كشورهاى در حال توسعه كه تازه ترين هدف صنعت توتون سازى قرار گرفته است, بالاترين ميزان شيوع را خواهد داشت.
زنان نيز از جمله قربانيان اين بيمارى هستند. زنان سيگارى همانند مردان به علت ابتلا به اين بيمارى جان مى سپارند. پيشرفت در زنان به علت آسيب پذيرى بيشتر آنها, بهتر مشهود است.
راه حل كنترل اين بيمارى متقاعد كردن مردم به ترك سيگار و جلوگيرى از رو آوردن كودكان و نوجوانان به استعمال دخانيات است.
تحقيقات نشان داده است ترك اين عادت ضعيف شدن كاركرد ريه را كند كرده و از ميزان مرگ و مير ناشى از آن مى كاهد. خطر مرگ و مير ناشى از بيمارىهاى تنفسى در افرادى كه روزانه 30 نخ سيگار مى كشند 20 برابر افراد غير سيگارى است.

با آغاز فصل سرما انواع گلودردها را بشناسيم
با آغاز فصل سرما, ابتلإ به گلودرد نيز شايع مى شود و اين عارضه به ظاهر ساده تا زمانى كه علت آن به درستى ريشه يابى نشود درمان موثرى نيز نخواهد داشت.
به نوشته روزنامه شيكاگو تريبيون گلودردها آنچنان متداول هستند كه مردم اكثرا آنها را ناديده مى گيرند. بسيارى از مبتلايان گلودرد نيز از يافتن علت آن غفلت مى كنند و تا وقتى ريشه آن مشخص نشود گلودردها از بين نخواهد رفت.
بنابر اين گزارش پاره اى از گلودردها بطور ماهانه بروز مى كنند و همراه با يك تب خفيف و يك كوفتگى عمومى خود را نشان مى دهند اين نوع گلودردها نتيجه استرس هستند.
استرس خود عامل گلودرد نيست, اما شخص را در مقابل ويروس هاى معمولى آسيب پذيرتر مى كند. بردن فرزندان به مدرسه به طور منظم, اين تهديد آسيب پذيرى را به دو برابر افزايش مى دهد زيرا انتقال ميكروب ها و ويروس ها, در محيط مدرسه به دليل جمعيت زياد راحتتر صورت مى گيرد.
درمان گلو درد در مرحله اول استراحت است. گرچه ممكن است گفتن اين حرف از عمل آن آسان تر باشد, ولى اگر شما نمى توانيد شبى هشت ساعت بخوابيد, لااقل سعى كنيد براى مبارزه با جرمها و باكتريها تا آنجا كه مى توانيد دستهاى خود را بشوئيد.
هم چنين براى تسكين موقت بايد از مايعاتى مانند چاى با عسل و دم كردنى هاى گياهى كه داراى لعاب هستند مانند اسطوخودوسLavender و يا گل ختمىComfrey استفاده شود.
چنانچه گلودرد بعد از بهبود سرماخوردگى همچنان ادامه داشت, احتمالا يك عفونت ويروسى وجود دارد كه بايستى با داروهاى پادزيستى درمان شود.
گلودردهاى ناشى از سينوس با درد و يا فشار پشت و زير چشم و هم چنين در امتداد پيشانى توإم هستند. اين دردها احتمالا با دندان درد و يا گرفتگى بينى همراه است.
دكتر ژاكلين كورى رئيس مركز وويس در بيمارستان دانشگاه شيكاگو در اين خصوص گفت: مى توان دردهاى سينوس را با داروهاى خلط آورى كه شاملPseudoephedrine و يا
Phenylpropanolamine هستند, تسكين داد.
مبتلايان دردگلو ناشى از حساسيت معمولا احساس خراش دارند كه اين احساس با گرفتگى گلو و خستگى مفرط توإم است. امكان دارد دردهاى مزمن نيز بروز كند. اين دردها ناشى از محرك هاى تنفسى هستند.
براى درمان اين گلو دردها بايد از اسپرىهاى حاوى استرويدزSteroids topical استفاده كرد.

جهل اجتماعى عامل عدم معالجه مبتلايان به صرع است
بيمارى صرع شايع ترين بيمارى خطرناك مغزى در جهان به شمار مى رود با اين وجود سه چهارم از قربانيان عمدتا به علت جهل اجتماعى كه در مورد اين بيمارى وجود دارد تحت هيچگونه درمانى قرار نمى گيرند.
به گزارش خبرگزارى رويتر از بوئنوس آيرس, دكتر ادوارد رينولدز از بيمارستان كينگز كالج لندن در اين باره گفت: صرع بيمارى بسيار شگفت آورى است, اگرچه يكى از قديمى ترين بيمارىهايى است كه در بشر شناخته شده است, اما هنوز هم ابتلا به اين مرض منجر به بروز ترس, درك نادرست, اضطراب, عدم پذيرش و بدنامى مى انجامد.
حدود 40 ميليون بيمار مبتلا به صرع وجود دارد اما اكثريت آنها با مصرف داروهايى كه به ميزان زيادى قابل دستيابى است مى توانند بهبود پيدا كنند.
دكتر رينولدز در كنگره جهانى صرع در بوئنوس آيرس اظهار داشت: واقعيت جالبى است كه از هر 4 بيمار درمان موفقيتآميز يك تن امكان پذير است اما سه چهارم از اين بيماران در جهان تحت هيچ نوع درمانى قرار نمى گيرند.
تحقيقات نشان داده است كه در كشورهاى در حال توسعه تا 90 درصد از مبتلايان به صرع به هيچ وجه مورد معالجه قرار نمى گيرند.
اين پزشك انگليسى سرپستى برنامه مبارزه جهانى با صرع تحت عنوان ((خروج از تاريكى)) را به عهده دارد كه در ماه ژوئيه توسط سازمان جهانى بهداشت, اتحاد بين المللى عليه صرع و دايره بين المللى صرع آغاز شد.
رينولدز مى گويد: مبتلايان به اين بيمارى غالبا به علت ترس از پيامدهاى اجتماعى آن, بيمارى خود را پنهان مى كنند كه اين پيامدها شامل خجالت و شرمسارى از حمله صرع در اماكن عمومى و دشوارى در به دست آوردن شغل يا گرفتن گواهينامه رانندگى مى شود حتى در برخى كشورها از ازدواج مبتلايان به صرع ممانعت به عمل مىآيد.
شايد اين افراد فقط در خانه و شبها دچار حملات صرعى مى شوند. اگر در خيابان از كنار آنها بگذريد نمى دانيد مبتلا به صرع هستند مگر آن كه غش كرده و دچار حمله صرع شوند.
حتى كسانى كه با مصرف دارو بيمارى خود را تحت كنترل درآوده اند همچنان از جهل و نادانى و بدنامى رنج مى برند.
قرنها اين بيمارى فوق طبيعى يا بيمارى روانى قلمداد مى شد. اما اكنون مى دانيم صرع بيمارى مربوط به اعصاب است كه در اثر تخليه الكتريكى خاصى در مغز بروز مى كند اما هنوز هم عامه مردم از ماهيت اين بيمارى بى خبرند.
ريچارد هولمز رئيس دايره بين المللى صرع در كنفرانس بوئنوس آيرس اظهار داشت: تا همين 30 سال پيش سرطان, جذام و صرع سه بيمارى بزرگ غير قابل بيان بودند.
اما اكنون مردم آزادانه درباره سرطان بحث و گفت و گو مى كنند, بيمارى جذام كمتر تحريم مى شود و ما اميدواريم همين مسإله را در مورد صرع شاهد باشيم.
پاورقي ها:

؟ سوال:
1ـ آيا انجام ندادن[ احتياط واجب] يا[ جايز است] در دستورات اسلام عملى حرام است و گناه محسوب مى شود.
2ـ استفاده از نوارهاى شاد محلى در مجالس عروسى و هم چنين رقصيدن حرام است يا حلال؟
3ـ آيا بازى با پاسور بدون شرط و شروطى و يا برد و باختى حرام است يا حلال.
4ـ لطفا پيرامون كتاب بحارالانوار و تعداد جلدهاى آن توضيحاتى بدهيد؟
(گرمسار: وحيدى)
پاسخ:
1ـ اگر احتياط مستحب باشد ترك آن اشكال ندارد و اگر احتياط واجب باشد بايد يا به آن عمل شود يا به مجتهد ديگر كه اعلم از سايرين است رجوع شود.
2ـ نوار ترانه حرام است چه محلى باشد چه غير آن و رقص محل اشكال است.
3ـ حرام است.
4ـ 110 جلد كتاب است مشتمل بر احاديث اهل بيت عليهم السلام تإليف علا مه مجلسى متوفاى 1111 هجرى قمرى.

؟ سوال:
1ـ همان طور كه مستحضريد قيام متصل به ركوع از اركان نماز است, در صورتى كه قبل از ركوع انسان در حال قيام مشغول قرائت است, چگونه مى شود قيام قبل از ركوع محقق نشود؟
2ـ آيا نماز تراويح در ماه مبارك رمضان مخصوص اهل سنت است يا از طريق اماميه نيز روايت شده است.
3ـ آيا نحوه خواندن نماز و مقدمات آن از زمان تشريع تاكنون به يك منوال بوده يا در زمان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم و يا بعد از آن حضرت در زمان ائمه(ع) تغيير كرده است و به عبارت ديگر منشإ اختلافات اهل تسنن و تشيع در وضو و نماز چيست؟
4ـ خواندن نماز غفيله بعد از نماز مغرب در وقت مشترك نيز جايز است يا نه؟
(بيرجند: ج, مومنى)
پاسخ:
1ـ همين كه از قيام به قصد ركوع خم مى شود قيام متصل به ركوع محقق مى شود ولى اگر مثلا به قصد سجده اشتباها خم شد و در اثنإ راه متوجه شد كه ركوع را انجام نداده است اگر بدون اين كه بايستد همچنان به حالت خميدگى به حد ركوع برسد قيام متصل به ركوع را ترك كرده است.
2ـ نماز تراويح بدعت و حرام است.
3ـ نماز تغيير نيافته است و اختلاف سنى و شيعه در نقل عمل رسول اكرم(ص) است.
4ـ به قصد رجا اشكال ندارد.

؟ سوال:
آيا پيامبر اسلام هم همانند ما نماز مى خواندند و در تشهد مثل ما صلوات مى فرستادند؟(رشت: گ, خاكپور)
پاسخ:
ما سعى مى كنيم مانند پيامبر نماز بخوانيم و ايشان نيز به همين نحو صلوات مى فرستادند.

؟ سوال:
اين جانب معلم هستم و هنوز ازدواج نكرده ام و خانه هم ندارم, چنانچه حقوق يك سالم را پس انداز كنم و در بانك سپرده بگذارم تا بعد از گذشت يك سال دو برابر وام بگيرم آيا به اين پول كه براى خريد خانه پس انداز كرده ام خمس تعلق مى گيرد؟
(تربت حيدريه: سيد محمد, هـ,ش)
پاسخ:
پولى كه تا سر سال نگه داشته ايد خمس دارد ولى اگر با آن زمين بخريد يا مصالح ساختن خانه (مايحتاج آن) بخريد خمس ندارد.

اصفهان: برادر دانشجوى مهندسى متالوژى
شما حق داريد نگران باشيد ولى مهم انجام وظيفه است سعى كنيد او را ارشاد نمائيد و مخصوصا كتاب هايى كه در اين زمينه است به او بدهيد بخواند و براى او دعا كنيد اميد است خداوند هدايتش فرمايد.

ميبد يزد: برادر ابوالفضل, ر
1ـ آن مطلب صحيح است ولى خطاها فرق مى كند و افراد خطرناكى مانند ابن ملجم نبايد زنده بمانند و دزد بايد كيفر ببيند تا دزدى رواج پيدا نكند.
2ـ البته مواردى هست كه خداوند جبران مى كند ولى ما بايد احتياط كنيم و در اين جهان خود را از حق الناس فارغ كنيم و حق الله را هم كاملا رعايت نمائيم.

شهريار: س, چ, 1431
لازم نيست به او بگويد و توبه جدى او كافى است ان شإالله.

؟ سوال:
1ـ اگر كسى توبه كند از كجا بفهمد كه توبه اش در نزد خداوند پذيرفته شده؟
2ـ آيا اگر كسى بر اثر گناهى آسيب به بدن خود بزند خدا او را شفا مى دهد؟
3ـ آيا اين موضوع درست است كه زن و مرد قبل از عقد مى توانند يكديگر را ببينند و به اندام يكديگر نگاه كنند؟ (تهران: عليرضا, س)
پاسخ:
1ـ كسى غيب نمى داند ولى بايد اميدوار بود كه خداوند توبه را مى پذيرد همچنان كه خود وعده داده است شكى كه هست از جهت صداقت انسان و عمل كردن او به مقتضاى توبه است.
2ـ چنين تضمينى داده نشده است.
3ـ در مورد نگاه كردن مرد چنين چيزى گفته نشده است ولى محدود است به عدم شهوت و اين كه از جهات ديگر مورد قبول او باشد.

؟ سوال:
در ايام ولادت ائمه معصومين عليهم السلام مراسمى انجام مى شود و در بعضى از اين مراسم دست مى زنند, اين دست زدن چه حكمى دارد؟(منصور اميدوار)
پاسخ:
كف زدن فى نفسه حرام نيست ولى گاهى به كيفيتى است نامناسب يا همراه با امورى ديگر است كه مناسب مجالس مذهبى نيست و بطور كلى بايد سعى بر اين باشد كه كف زدن جاى صلوات را نگيرد و مجالس مذهبى بايد قداست و معنويت خود را حفظ كند. ديده شده است كه اخيرا تلاشهايى صورت مى گيرد كه ابراز احساسات در مجالس مذهبى و اعياد و مواليد به صورت كف زدن باشد و اين پديده خطرناك است و مومنين بايد عملا با آن مبارزه كنند.

؟ سوال:
1ـ آيا در روز قيامت افرادى كه در بهشت جاى خواهند گرفت و از نعمت ها استفاده خواهند كرد آيا زندگى يكنواخت آنها را خسته نخواهد كرد؟
2ـ آيا اصل موضوع احضار ارواح صحت دارد و چنانچه ممكن است كتابى در اين باره معرفى كنيد.
3ـ اگر كسى روز 22 بهمن سر سال خمسى اوست و اين شخص شغلش قاليبافى است و در روز حساب قاليش تمام نشده, وظيفه اش چيست؟ با توجه به اين كه قيمت قالى مرتبا نوسان دارد.
(آران و بيدگل, احمد ع,س)
پاسخ:
1ـ قرآن مى گويد آنها هرگز ملول و خسته نمى شوند و هرگز نمى خواهند كه از آن جا به جاى ديگر منتقل شوند. ما و شما هنوز معناى بهشت را درك نكرده ايم, آنچه در قرآن است تصويرى از آن است.
2ـ ظاهرا صحت دارد ولى چون از نظر حضرت امام جايز نيست, كتابى معرفى نمى كنيم.
3ـ به همان حد كه رسيده است بايد قيمت كند و حساب نمايد.
پاورقي ها:

دانش در برابر جهل
ـ ويليام جيمس مى گويد: نسبت دانش ما به جهلمان, چون قطره در برابر اقيانوسى ژرف است.
ـ دكتر الكسيس كارل مى گويد: در واقع جهل ما از خود, زياد, و نواحى وسيعى از دنياى درونى ما هنوز ناشناخته مانده است و بيشتر پرسشهايى كه محققين و مطالعه كنندگان زندگى انسان طرح مى كنند بدون پاسخ مى ماند.
(خدا را چگونه بشناسيم, 156, 157)

نتيجه تكبر وعدم اتكال به خدا
شهيد دستغيب مى گويد: تقريبا چهل سال قبل در همين حجره هاى مسجد مشيرالملك شيرازى كه طلاب سكونت داشتند, مدرسى زبردست درس قوانين و مطول مى گفت و مشهور به حافظه و معلومات بوده شب خوابيد صبح كه بلند شد ديد حافظه اش را از دست داده حتى براى نماز صبح سوره حمد را نيز فراموش كرده بود بطور كلى حافظه اش را از دست داد به طورى كه الف را از بإ تشخيص نمى داد و به همين حال بود تا مرد.
(استعاذه, ص240)

نفس آدم
روزى شيخ جعفر كاشف الغطا مبلغى بين فقراى اصفهان تقسيم كرد و پس از اتمام پول به نماز جماعت ايستاد در بين دو نماز سيدى فقير و بى ادب آمد و به شيخ گفت از مال جدم (خمس) به من هم بده شيخ فرمودند: قدرى دير آمدى متإسفانه چيزى باقى نمانده است. فقير بى ادب با كمال جسارت آب دهان خود را به ريش شيخ انداخت. شيخ بدون هيچ خشونتى از جا برخاست و در حالى كه دامن خود را به دست گرفته بود در ميان صفوف نمازگزاران گردش كرد و گفت هر كس ريش شيخ را دوست دارد به سيد كمك كند. مردم كه ناظر اين صحنه بودند اطاعت نموده دامن شيخ را پر از پول نموده, پس همه پولها را به آن سيد تقديم كرد و به نماز عصر ايستاد.(فوائد الرضويه, ص74)

هرگز فقيران را محروم باز نمى گردانيد
از قول حاج ملا صالح برغافى نقل شده كه مى فرمود پدرم گفت: در خواب ديدم پيغمبر اكرم نشسته و علمإ در خدمت پيامبر نشسته اند و مقدم بر همه ابن فهد حلى جاى دارد تعجب كردم كه اين همه علما با آن مقامات و شهرت چگونه است كه همه در مقامى پايين تر از ابن فهد جاى دارند با اين كه ابن فهد را در ميان علما چندان شهرتى نيست از اين رو راز موضوع را از پيامبر خدا پرسيدم رسول خدا فرمود: علت اين است كه ديگر علما هنگامى كه فقير به آنان مراجعه مى كند اگر از مال فقرا نزد ايشان بود به او مى دادند وگرنه جواب مى كردند اما ابن فهد هرگز فقيران را از نزد خود محروم باز نمى گردانيد.
(بيدارگران اقاليم قبله, ص216, 217)

ثروت اندوزى
امام خمينى(ره) مى فرمايد: اگر فقيهى در فكر جمع آورى مال دنيا باشد عادل نيست و نمى تواند امين رسول اكرم و مجرى احكام اسلام باشد.
(ولايت فقيه, ص79)

ـ آن كسى كه براى دنيا دست و پا مى كند ـ هر چند در امر مباح باشد ـ امين الله نيست و نمى توان به او اطمينان كرد تكاليفى كه براى فقهاى اسلام است بر ديگران نيست فقهاى اسلام براى مقام فقاهتى كه دارند بايد بسيارى از مباحات را ترك كنند و از آنها اعراض نمايند.
(ولايت فقيه, ص175)

امام فرمودند: ((اگر خداى نكرده درس نخوانيد حرام است در مدرسه بمانيد نمى توانيد از حقوق شرعى محصلين علوم اسلامى استفاده كنيد)).(ولايت فقيه, ص243)

شهادت دادن
شخصى نزد مرحوم كلباسى, براى امر مهمى شهادت داد. آن جناب پرسيد: پيشه تو چيست؟ پاسخ داد: من غسالم. كلباسى(ره) احكام و مسائل غسل دادن مرده را از او سوال كردو او پاسخ داد. سپس اضافه كرد: ما وقتى كه مرده را به خاك مى سپاريم مطلبى در گوشش مى گوئيم, ايشان سوال كرد چه مى گوئيد؟ غسال جواب داد: مى گوييم خوشا به حال تو كه از دنيا رفتى, و براى اداى شهادت خدمت حاجى كلباسى نرفتى. (فوائد الرضويه, ص11)

اجاقم كور است
عادت شيخ انصارى اين بود كه در بازگشت از مجلس تدريس, ابتدا نزد مادر مىآمد و براى دلجويى از آن پيره زن با وى گفت و گو مى كرد, و از اوضاع زندگى مردم پيشين مى پرسيد و مزاح مى كرد تا مادر را مى خنداند روزى شيخ به مادر گفت: دوران كودكى ام را به ياد دارى كه مشغول علوم مقدماتى بودم, و مرا براى انجام دادن كارهاى منزل به اين سو و آن سو مى فرستادى, ولى من پس از فراغت از درس و مباحثه, آنها را انجام مى دادم و به منزل مىآمدم, و تو خشمگين مى شدى و مى گفتى ((اجاقم كور است)) اكنون هم اجاقت كور است؟ مادر از روى مزاح گفت: بله اينك هم چنين است, زيرا آن وقت به كارهاى منزل نمى رسيدى و اكنون هم كه به مقامى رسيده اى, به سبب احتياط زيادى كه در صرف وجوه شرعى مى كنى, ما را تحت فشار قرار داده اى.
(زندگانى و شخصيت شيخ انصارى, ص59)

دقت در مصرف بيت المال
آورده اند كه: روزى همسر شيخ انصارى از او خواهش كرد تا چادر شبى براى پوشانيدن رختخوابهاى منزل خريدارى نمايد. شيخ به خاطر كثرت تقوا و ورع بدين كار تن در نداد. همسر شيخ كه از نمايان بودن رختخوابها ناراحت بود در خريد گوشت صرفه جويى كرد و به جاى سه سير گوشت تا مدتى دو سير و نيم خريدارى كرد و مقدارى پول از اين طريق ذخيره كرد و يك عدد چادر شب خريد. وقتى شيخ چادر شب را در منزل ديد و بر نحوه خريد آن واقف شد با ناراحتى تمام گفت: اى واى كه تا به حال, مقدارى از وجوه بيت المال بى جهت مصرف شده من خيال مى كردم سه سير گوشت حداقلى است كه مى توانيم با آن زندگى كنيم آن گاه دستور داد چادر شب را پس بدهند و از آن روز به بعد به جاى سه سير گوشت دو سير و نيم خريدارى كنند.
(زندگانى آخوند خراسانى, ص58)

زهد شيخ
دختر شيخ انصارى نقل مى كند در ايام كودكى كه به مدرسه مى رفتم مرسوم بود بعضى از روزها ناهار دانش آموزان را به مكتب مىآوردند و دسته جمعى همه با هم با معلم مى خوردند روزى به مادرم گفتم بعضى ها سينى هاى غذا كه در آن چند نوع خوراك يافت مى شوند مىآورند ولى شما برايم نان و مقدارى تره مى فرستيد بگونه اى كه من شرمنده مى شوم. پدر كلام مرا شنيد و با حالت تغير فرمود: دگر باره نان تنها براى او بفرستيد تا نان و تره به دهانش خوش آيد.
(زندگانى آخوند خراسانى, ص61)

خداوندا مرگ جوانم را برسان
در جلسه اى, فتحعلى شاه از ميرزاى قمى, صاحب قوانين, درخواست كرد كه اجازه دهد دختر خود را به همسرى پسر ميرزا درآورد و رابطه خانوادگى برقرار گردد آن جلسه بدون نتيجه خاتمه يافت. ميرزا كه از اين پيشنهاد سخت نگران بود و اين احتمال وجود داشت كه مجبور شود و از روى ناچارى به اين وصلت تن در دهد دست به دعا برداشت و گفت: خداوندا اگر بناست شاهزاده به همسرى پسر من درآيد مرگ جوانم را برسان.
طولى نكشيد فرزندش در حوض منزل غرق شد و در اثر اين سانحه از دنيا رفت.
(قصص العلمإ, ص10)

بهاى حق جان است
آسيه زن فرعون همسايگى حق طلب كرد و قربت وى خواست گفت خداوندا در همسايگى تو حجره اى خواهم كه در كوى دوست حجره نيكوست ـ پس گفته آيد: آرى نيكوست ولكن بهاى آن بس گران است.
گر هر چيزى به زر فروشند
اين را به جان و دل فروشند.
آسيه گفت: باكى نيست, وگرنه به جاى جانى هزار جان بودى دريغ نيست. پس آسيه راچهار ميخ كردند, و در چشم وى ميخ آهنين فرو بردند, و او در آن تعذيب مى خنديد و شادمانى همى كرد اين چنان است كه
هر جا كه مراد دلبر آمد
يك خار به از هزار خرماست
(لطايفى از قرآن كريم, ص235)
پاورقي ها:

((روز قدس روزى است كه بايد به همه ابرقدرت ها هشدار داد كه بايد دست خود را از روى مستضعفين برداريد و سر جاى خود بنشينيد)).
امام عزيزمان ـ رحمه الله عليه ـ قدس را سمبل و الگوى مقاومت مستمر و بى پايان مسلمانان و مستضعفان در برابر هجوم بى وقفه و دشمنى پيوسته مستكبران و ابرجنايتكاران مى دانند.
امام با سخنان خود درباره ((روز قدس)) كه همواره بر آن تإكيد مى فرمود و بزرگداشت و احيايش را بر همگان لازم و واجب مى دانست, مى خواست به تمام مستضعفين و محرومين هشدار دهد كه خود را در برابر نيروهاى اهريمنى استثمارگران نبازند و با توكل بر نيروى لايزال الهى, قدرتمندانه بر آنها بتازند, و در اين راه مقدس هيچ سستى و عقب نشينى نداشته باشند كه اين قرن به خواست خداوند قرن غلبه مستضعفان بر مستكبران است. ولى شرط اين غلبه و پيروزى همين است كه امام(ره) و مقام معظم رهبرى ـ دام ظله ـ بر آن پيوسته تإكيد مى كند كه در برابر آن همه ظلم و ستم ستمگران در دنياى زور و چپاول و فريب, بايستد و ((لله)) قيام كند و از پاى ننشيند تا به احدى الحسينين برسد. كافى است انسان از اين كودكان مظلوم فلسطين كه با سنگ و چوپ به جان دشمن صهيونيستى تا دندان مسلح افتاده اند, الگو و سرمشق بگيرد و در برابر جنايتكاران از خدا بى خبر كوتاه نيايد, نه اين كه مانند فلسطين فروشان سر ميز مذاكره با آنها بنشيند و شهادت ها و شهامت ها و ايثارگرىهاى ملت فلسطين را در طول 50 سال نبرد براى پيروزى و باز به دست آوردن سرزمين مقدس خويش, از ياد ببرد و تمام مقدسات را به خاطر خوشايند دشمنان يا رسيدن به يك قدرت ظاهرى زير پا بگذارد كه اميد است نه تنها مسئولين فلسطين به خود آيند بلكه تمام اعراب و مسلمانان, مانند هميشه با اشغالگران صهيونيست مبارزه كنند و از مبارزه برخى اين فتح و پيروزى را دور و يا محال مى دانند ولى با حركت هاى جديدى كه در فلسطين براى آزادسازى آن آغاز شده و اخبار مسرت بخشى به گوش مى رسد و با عقيم ماندن طرح هاى سازش اعراب با اسرائيل, اميد است اين نهضت مقدس ادامه پيدا كند و روز قدس را با مسلمانان در بيت المقدس جشن بگيريم.

پاورقي ها:

((انقلاب اسلامى ايران نتيجه 1400 سال رنج و زحمت و مشقت و تبعيد و زندان و شكنجه ها و جنگها و شهادتها مى باشد. افرادى چون مطهرىها و… جان عزيز خود را فدا كرده اند تا اين انقلاب به اينجا رسيده است و ما امروز وارث چنين انقلابى هستيم. شما مى دانيد حفظ هر چيزى از به دست آوردن آن دشوارتر است.))
آموزگار شهيد محمد خالوئى از : تهران

((شجره انقلاب اسلامى احتياج مبرمى به خون جوانان عاشق و خدمتگزار به خداوند سبحان دارد. از آن طرف, خداوند متعال هم جوانان برومند و شايسته و باتقوا را به وسيله (شهادت) گلچين مى كند.))
دانش آموز شهيد داود سهرابى از : تهران

((در اول وصيتنامه به امام عزيز سلام عرض مى كنم كه ما را يارى و رهبرى كرد كه از نظام كثيف طاغوت خارج شويم و در فضاى سالم انقلاب اسلامى زندگى كنيم. نمى دانم شكر اين نعمت را چگونه بجا آورم كه اگر انقلاب نمى شد, حالا در اين مكان مقدس كه خداوند عنايت كامل دارد نبودم بلكه در بدترين و كثيف ترين جاها مشغول معصيت خداوند بودم و از خدا آنقدر دور بودم كه هيچ فكرش را هم نمى توان كرد.))
دانش آموز شهيد احسان كشاورز محمدى از : تهران

((وقتى انقلاب كرديم و آمريكا را كه مظهر شيطان است به رهبرى امام از خاك اسلامى خود بيرون كرديم بايد پذيراى مصايب و دشواريها نيز باشيم. وقتى خواستيم كه سربلند باشيم و حق بگوييم و به حق دعوت كنيم بايد رنج و مشقت فراوانى را تحمل و مبارزه كنيم.))
دانش آموز شهيد حميد رزاقى از : تهران

((من يك جان دارم و آن هم مال انقلاب اسلامى است.))
بسيجى شهيد محمد قاسم رياحى از : بندر گز

((اميدوارم اين انقلاب كه يك انقلاب اسلامى است يك انقلاب جهانى شود و مقدمه براى حضور حضرت بقيه الله ارواحنا لتراب مقدمه الفدإ باشد.))
دانشجوى شهيد على رفيق دوست از : تهران

((اين مردم بدون سلاح, فقط با اسلحه ايمان بر مدرنترين سلاحها پيروز شدند و يك بار ديگر تاريخ اثبات كرد كه قرآن پيروز است و مشرك و كفار نابود و جايشان در زباله دان تاريخ خواهد بود.))
مهندس شهيد منوچهر مهاجرانى از : خمين

((اين انقلاب مانند درختى است جوان كه احتياج به خون دارد مى روم تا با خون خود كه مقدار ناچيزى است اين درخت را آبيارى كنم تا از محصول آن آيندگان استفاده ببرند.))
كارگر شهيد رسول رفيعى از : سبزوار

((اى دولتمردان كه در نظام جمهورى اسلامى ايران مسووليتى به عهده داريد بايد به فكر مردم باشيد بايد براى مردم زندگى ساده را به هر نحوى كه شده تهيه نماييد انقلاب, انقلاب محرومان است بايد در خدمت مردم باشيد و خدمت كنيد.))
شهيد محمد رضا مرادى از : خرمشهر

((نگهدارى انقلاب بزرگترين وظيفه و سخت ترين مسووليتها است, انقلابى كه هم اكنون چشم اميد مستضعفان, گرسنگان و پابرهنگان است… اگر مى خواهيد روح من در آرامش قرار گيرد به امور مردم رسيدگى كنيد.))
پاسدار شهيد احمد رضا سعيدى از : تهران
پاورقي ها:

پاورقي ها:

گناه مانع استجابت دعا

رسول خدا(ص): ((ثلاثه من الذنوب تعجل عقوبتها و لاتوخر الى الاخره: عقوق
الوالدين, والبغى على الناس و كفر الاحسان)).(1)

سه گناه است كه در كيفر آن[ در دنيا] شتاب شود و به روز قيامت نيفتد:
نافرمانى و آزردن پدر و مادر, ستم بر مردم و كفران احسان و نيكى.



امام على (ع): ((المعصيه تمنع الاجابه)).(2)

گناه از اجابت دعا جلوگيرى مى كند.



امام سجاد (ع): ((والذنوب التى ترد الدعإ و تظلم الهوإ: عقوق الوالدين)).
(3)

از جمله گناهانى كه دعا را باز مى گرداند و هوا را تاريك مى كند نافرمانى و
رنجاندن پدر و مادر است.



امام سجاد (ع): ((والذنوب التى ترد الدعإ: سوء النيه و خبث السريره,
والنفاق مع الاخوان, و ترك التصديق بالاجابه, و تإخير الصلوات المفروضات حتى
تذهب اوقاتها و ترك التقرب الى الله عزوجل بالبر و الصدقه واستعمال البذإ
والفحش فى القول)).(4)

آن گناهانى كه دعا را باز مى گرداند: بد دلى و بد طينتى, نفاق با برادران
ايمانى, باور نداشتن اجابت دعا, تإخير نمازهاى واجب تا آن كه وقت آن بگذرد,
نزديك نشدن به خداى عزوجل به وسيله صدقه و بدزبانى و فحش در گفتار.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) امالى شيخ طوسى: ج2, ص13.
2 ) غرر الحكم: ص32.
3 ) معانى الاخبار: 270.
4 ) همان, ص271.

((آن گاه كه درون خويش را از خود تهى يافتى و بيرون خويش را خالى از خدا, قرآن بخوان)).

((آن گاه كه در درياى خروشان زندگى, در چنگال طوفان جهل و ترس اسير شدى و ساحل صلاح و صلح و كشتى نجات و رهايى را آرزو كردى, قرآن بخوان)).

((آن گاه كه عقلت احساست را به بند كشيد و فكرت, عشقت را و قوه پيوستن به يزدان به نيروى عرفان را از دست دادى, قرآن بخوان)).

((آن گاه كه در كوچه باغ هاى يإس, حيران و سرگردان, نااميد و پريشان, در جستجوى قطره اى آب, كشتزار خشك و قحطى زده انديشه ات را تسلى مى دهى, از درياى بيكران اميد لختى برگير و قرآن بخوان)).

((آن گاه كه مرگ را ختم و معاد را وهم و پندار خود را حتم يافتى, قرآن بخوان)).

((آن گاه كه غرور, وجودت را فرا گرفت و تفاخر, شعورت را و ذلت خويش را عزت يافتى و نخوت خويش را همت, قرآن بخوان…)).
شهيد مهدى رجب بيگى از : تهران

((به قرآن و نهج البلاغه روى آوريد و با رهنمودهاى روحانيت متعهد و مبارز پيرو خط امام, با اين منابع گرانقدر اسلامى آشنا شويد و از آن بهره بردارى كنيد)).
پاسدار شهيد حميد رضا جوكار قوچانى از : تهران

((خداوندا, آرزوى تمام رزمندگان اين است كه ان شإ الله روزى برسد كه تمام استكبار و تمام بدبختى هايى كه به جهت دورى از قرآن تو دامنگير اين ملت هاى رنجديده و ستم كشيده شده است, جايش را به اسلام عزيز و اجراى دقيق قانون قرآن مجيد بدهد و در يك مجموعه خدايى با هم زندگى كنند)).
پاسدار شهيد اكبر حاجى پور از : تبريز

((خداوند متعال قرآن را فرستاد تا مردم را از ذلت و گمراهى به عزت و جوانمردى و ايثار هدايت كند, چون قبل از اين كه قرآن مقدس بر رسول الله(ص) نازل گردد همه انسان هاى آن دوره در گمراهى و جهل سياه زمان جاهليت فرو رفته بودند و ارزش انسانى خود را از دست داده بودند)).
كارگر شهيد محمود طهماسبى پور از : اراك

((همسر عزيزم, قرآن را اين كتاب آسمانى را جزو كار ضرورى خود قرار بده و هميشه مطالعه كن, اگر وقت كردى براى آموزش قرآن به مسجد برو)).
پاسدار شهيد ابوالفضل زمانى از : تهران

((به همسر و فرزندانم وصيت مى نمايم كه پيرو مكتب اسلام و كتاب آسمانى قرآن و پشتيبان ولايت فقيه ـ كه همان ولايت ائمه هست ـ باشند)).
پاسدار شهيد حسينعلى محمد زمانى موسى آبادى از : آشتيان

پاورقي ها:

(سيرى در انديشه هاى عرفانى علامه طباطبايى(قدس سره))

قسمت دوم

علامه طباطبايى, پس از اين كه موضوعات مزبور را با تكيه بر آيات قرآن مورد
بررسى قرار مى دهد به اين موضوع مهم اشاره دارد كه وقتى با عبادات و اعمال و
كردار نيكو و راز و نياز با كردگار ياد خدا در دل استوارشد, انسان در صف اهل
يقين قرارگرفته وعده خدايى ((واعبد ربك حتى يإتيك اليقين)).(1) در حق وى عملى
خواهد شد, در اين هنگام است كه درهاى ملكوت آسمان و زمين بر وى بازشده همه چيز
را از آن حق خواهدديد.

وى مى افزايد چنين شخصى در نخستين مرحله به ((توحيدافعالى)) مى رسد و اين
خصوصيت برايش مكشوف مى شود, عينا مشاهده خواهدكرد:
خداست كه جهان و هرچه را در آن است, مى گرداند و اسباب و عوامل بى شمار جهان
آفرينش را كه سرگرم فعاليت هاى گوناگونى هستند و حركت هاى آنها باهمه صفتى كه
دارند اعم از اختيار با صفت اختيار و اضطرار باهمان صفت, همانا با دست تواناى
وى در تابلو آفرينش نقاشى مى شود, اگر علت است و اگر معلول است و اگر رابطه ميان
علت و معلول است همه ساخته و پرداخته اوست: ((ولله ملك السموات والارض)).(2)

علا مه طباطبايى به دنبال اين توصيف عرفانى با ديدگاهى قرآنى كشف توحيد اسمايى
و صفاتى را بيان مى كند: پوينده چنين طريقى عينا مشاهده مى كند, هرصفت و كمالى كه
در اين جهان پهناور خودنمايى مى كند و هر جمال و جلالى كه مشاهده مى شود لمعه و
شعاعى از منبع نور بى پايان حق است كه از روزنه هاى گوناگون تابيده است: ((ولله
الاسمإالحسنى)).(3)

ايشان افزوده اند: در مرحله سوم سالك اين راه مشاهده خواهدكرد كه اين همه صفات
گوناگون جلوه هايى از ذات نامتناهى و در حقيقت هم عين و هم عين ذات مى باشند:

((قل الله خالق كل شىء و هو الواحد القهار)).(4) اما اين راه با درد عشق و
سوز دل توإم مى باشد:

سوز جان و درد و غم بايد بسى

تا درين ره بوكه گردى توكسى

من نخواهم جاه و مال و طمطراق

درد خواهم سوز عشق و اشتياق

از عمل وز علم و زهدت سود نيست

جز شكست و نيستى بهبود نيست(5)

مرحوم علامه طباطبايى كه خود هم در عرفان نظرى متجلى بود و هم در عرفان عملى
متخلق و عرفان نظرى او را بايد در بينش شهودى وى جستجو نمود, او وجود را لابه
شرط واجب مى داند و ديگران را سراب و آن چه را در جهان مى بيند فيوضات الهى و
تجليات حق مشاهده مى كند, در مقام عمل آن بينش بلند, عقل عملى را به پرواز
درآورد كه حالات اخلاقى او را به شكوفايى كامل رسانيد.

به نظر علامه عرفان صحيح در خدمت قرآن است و آن عرفانى كه رو در روى قرآن واقع
شود يك مشاهدات باطل و تخيلاتى بيش نمى باشد و معتقدبود بينش شهودى, اهل دل و
پويندگان راه معنوى را به هدف نهايى خواهد رسانيد.(6)



ولايت و حقايق عرفانى

علامه طباطبايى, شيفتگى خاصى نسبت به اهلبيت و ائمه طاهرين ـ صلوات الله و
سلامه عليهم اجمعين ـ داشت, وقتى نام مبارك يكى از اين ستارگان درخشان بر زبانش
جارى مى گشت اظهار تواضع و ادب در سيمايش مشهود مى شد و مقام آن بزرگواران را فوق
تصور بشرى مى دانست و تضرع و خشوع وجدانى نسبت به آنان ابراز مى نمود و مقيد بود
در مجالس و محافلى كه به مناسبت سالگرد ولادت يا شهادت ائمه(ع) برگزار مى شد,
شركت نمايد و در اماكن زيارتى امامان وقتى وارد مى گرديد حتى با وجود كهولت سن
وكسالت, جميع زوار را مى شكافت و با علاقه خود را به ضريح رسانيده و بر آن بوسه
مى زد و توسل مى جست و در حل مسايل علمى و تفسيرى و رفع معضلات فلسفى از معنويت
ارواح مطهر معصومين(ع) استمداد مى طلبيد و مى فرمود: هر چه داريم از اهل بيت
پيامبر(ص) داريم, گاهى كه از محضر ايشان التماس دعايى درخواست مى شد, اظهار
مى داشت برويد از ائمه(ع) بگيريد ما اينجا كاره اى نيستيم.(7) در واقع ولاى اهل
بيت(ع) براى ايشان به منزله, يك شمع شب افروز شبستان زندگى بود و هركس را كه
اندك بى مهرى نسبت به خاندان پيامبر و مقام ولايت داشت نمى پذيرفت.(8) از شهيد
مطهرى پرسيده بودند اين همه تجليل شما از علامه طباطبايى براى چيست؟ ايشان پاسخ
داده بود: ((من فيلسوف و عارف بسيارى ديده ام و احترام من به ايشان جهت عالم
بودنشان نيست, بلكه از اين جهت است كه او عاشق و دلباخته اهل بيت بوده و كسى
است كه روزه ماه رمضان خود را با بوسه بر ضريح مقدس حضرت معصومه(س) افطار
مى كرد)).(9)

علامه, اين علاقه به اهل بيت را در بينش شهودى و حالات عرفانى بسيار موثر
مى دانست و عقيده داشت: نمى شود كه كسى عارف الهى باشد و صاحب ولايت نباشد و در
آستانه اهلبيت سرفرود نياورد و عتبه بوس آنان نباشد, چون واسطه فيض ولايت است ,
هر عارفى كه مى خواهد به حالات معنوى راه يابد بدون ولايت به جايى نخواهد رسيد و
خود مرحوم علامه دركسب كمالات عرفانى و پژوهش هاى علمى اين گونه بود و در تفسيرش
بحث هاى روايى دارد و اين حالت; يعنى جوامع روايى ما تفسير قرآنند, وجود مبارك
ائمه به اسرار و بطون قرآن آگاهى دارند و جناب علامه در كنار سفره ولايت و فانى
در ولايت بود و در بحث هاى عرفانى, علوم اهلبيت را دخالت مى داد و رونق اين علم را
مديون و مرهون دانش خاندان عصمت و طهارت مى دانست.

به نظر علامه, در ميان صحابه رسول اكرم(ص) كه نزديك به دوازده هزارنفر آنها در
كتب رجال ضبط و شناخته شده اند فقط حضرت على(ع) است كه بيان بليغ او از حقايق
عرفانى و مراحل حيات معنوى به ذخاير بى كرانى مشتمل است. در بين ياران و
شاگردانش انسان هايى چون ((كميل بن زياد)), ((رشيد هجرى)), ((ميثم تمار)) و
((اويس قرن)) پيدا مى شوند كه عامه عرفاى مسلمان آنها را پس از حضرت على(ع) در
رإس سلسله خود قرارداده اند, كسان ديگرى كه درقرن دوم هجرى به وجود آمدند ونزد
مردم به زهاد و اولياى حق, و انسان هاى وارسته موسوم بودند. ارتباط معنوى ـ
تربيتى خود را با حضرت على(ع) و يارانش از نظر دورنمى داشتند.

علا مه طباطبايى نقطه اوج و گسترش و اقتدار عرفان و تصوف را در قرن هفتم هجرى
دانسته و خاطر نشان نموده است: ((اكثريت مشايخ عرفان كه نام هايشان در تذكره ها
ضبط شده است به حسب ظاهر مذهب تسنن داشته اند و طريقت به شكلى كه امروز مشاهده
مى كنيم يادگار آنان مى باشد, اگرچه برخى از آداب و رسوم شان به شيعه نيز سرايت
نموده است)).(10)

ايشان فرموده اند: ((يكى از بهترين شواهدى كه دلالت دارد بر اين كه ظهور اين
طائفه از تعليم و تربيت (عارفان) ـ كه درحدود بيست و پنج سلسله كلى مى باشد و هر
سلسله منشعب به سلسله هاى فرعى متعدد ديگرى است ـ به استثناى يك طايفه, سلسله
طريقت و ارشاد خود را, به پيشواى اول شيعه, منتسب مى سازند. دليل ندارد كه ما
اين نسبت را تكذيب نموده و به واسطه مفاسد و معايبى كه در ميان اين طايفه شيوع
پيداكرده اصل نسبت و استناد را انكار كنيم يا حمل بدكان دارى نمائيم)).(11)

همان گونه كه اشاره گرديد علامه طباطبايى معلومات عرفانى را ملهم از معارف اهل
بيت (ع) مى داند و از سوى ديگر تاثير اين دانسته ها و به عبارت بهتر كشف و شهودها
را در فهم مقام ولايت و مبانى اعتقادى تشيع تإييد مى كند, ولى اين كه فرهنگ
اهلبيت(ع) بر اثر اين دسته از علوم يا تحت تإثير مبانى تربيتى آنها تحول پذيرد
و تغييرات و دگرگونى هايى در اين مجموعه استوار, صورت پذيرد مردود مى داند و
حقايقى را كه انسان از اين طريق به دست مىآورد در مقابل علوم اهل بيت نسبى
دانسته و مى افزايد اين مبانى هرگز دستخوش تغيير و تحول نمى شوند همان گونه كه
اصول معارف چون مبدإ و معاد و اصول عقلى نظير حسن عدل و قبح ظلم از هر گونه
دگرگونى مصونند.(12)

اين فيلسوف وارسته التزام عملى به روايات موثق منقول از اهلبيت را همچون
التزام به آيات قرآنى در اصول دين و تعبد در معارف وحى را ضرورى دانسته, ولى در
عين حال استفاده از منابع روايى و فرهنگ اهل عصمت را بدون استفاده از محصولات
عقلى و شهودى مورد نقد قرار مى دهد.(13)



طريقت و شريعت

به نظر علامه طباطبايى چون پيروان مسالك عرفانى غالبا در محيط تسنن زندگى
مى نمودند و طريقه اى جز همان راه تسنن تصور نمى نمودند, وقتى براى بار اول به
مكتب معنوى اهل بيت(ع) اتصال يافتند و با الهامى كه از فروغ معنوى نخستين امام
شيعه گرفتند, هرگز برايشان باوركردنى نبود و حتى به ذهنشان هم خطور نمى كرد كه
رهبر معنوى كه خود يكى از خلفاى اربعه و جانشين گذشتگان خود مى باشد در معارف
اعتقادى و عملى اسلام نظرى به غيب و معنويت ناشى از حالات عرفانى داشته باشد, از
اين جهت از معارف اميرمومنان(ع) و نظريات عارفانه ايشان دست كشيده و با همان
توشه عمومى, راه سير و سلوك را پيش گرفتند!؟

اتخاذ چنين تصميمى موجب آن شد تا برخى از متون اعتقادى آنان مانع آن گردد تا
يك سلسله حقايق پاك برايشان كشف شود و روح تشيع كه به كتاب هاى عرفانى آنان
دميده شده; همچون روحى است كه در پيكرى رنجور و گرفتار آفت و بلا جاى گزيند و
قادر نباشد برخى از كمالات درونى خود را بروز دهد.

از طرف ديگر به دليل چنين رويكردى موفق نشدند طريقه معرفت نفس و تصفيه باطن
را از بيانات شرع استفاده نموده و دستورهاى كافى راه را از منابع كتاب و سنت
دريافت كنند, لذا به دليل برآوردن نيازهاى مراحل مختلف سير و سلوك, از سوى
مشايخ طريقت دستورهايى صادر و رويه هايى اخذ شد كه در ميان فرمان هاى شرعى اسلام
سابقه نداشت و كم كم به اين جا رسيدند كه طريقه عرفانى در عين اين كه براى معرفت
حق و رسيدن به حالات معنوى مورد قبول خدا و رسول است, ولى در شرع اسلام دستورهايى
ندارد. در آغاز, اين عقيده از شرعيات فاصله كمى گرفت, ولى چون راه كج بود روز
به روز بر جدايى طريقت از شريعت افزوده شد تا آن كه اين دو مقابل يكديگر قرار
گرفتند و عبادات اسلامى, تزكيه و تهذيب نفس از راه عبوديت به شاهد بازى و
حلقه هاى نى و دف و ترانه هاى پرهيجان و رقص و وجد تبديل شد. علامه طباطبايى, پس
از تشريح دليل جدايى و تقابل شريعت و طريقت مى افزايد:

((جمعى از سلاطين و اولياى دولت و توانگران و اهل نعمت كه فطرتا به معنويات
علاقه مند بودند و از طرف ديگر از لذائذ مادى نمى توانستند دل بكنند, سر سپرده اين
طايفه شده هرگونه احترام و مساعدت ممكن را نسبت به مشايخ قوم بذل مى كردند كه
اين خود يكى از بذرهاى فساد بود كه در ميان جماعت نشو و نما مى كرد. بالاخره
عرفان به معناى حقيقت خود ـ خداشناشى يا معادشناسى ـ از ميان قوم رخت بربسته به
جاى آن جز گدايى و دريوزه و افيون و چرس و بنگ و غزلخوانى, چيزى نماند)).(14)

از ديدگاه اين عارف والامقام, چنين نهج پرآفت و جدا شده از شرع و مباحث عبادى
به اهل طريقت شيعه نيز راه يافت و همان گونه كه روش عمومى اجتماعى اكثر كه از
سيرت جاريه زمان رسول الله(ص) منحرف شده بود, شيعه را تحت الشعاع قرار داد و
نگذاشت سيرت نبى اكرم(ص) را پس از استقلال در ميان جمعيت متشكل خود, اجرا و عملى
سازد. ايشان به اين واقعيت اشاره كرده اند كه به دليل اين وضع ناگوار سليقه هاى
علمى كه شيعه با آن همه بار معنوى و سهولت و روانى از ائمه اهل بيت(ع) اخذ كرده
بود, در مدت زمانى كوتاه تحت تإثير سليقه هاى مشايخ صوفى قرار گرفت و طريقه
عرفان دچار رنگ هاى نامطبوع و علف هاى هرزى گشت.(15)

ايشان ضمن آن كه طريق سير معنوى و معرفت نفس را در صورت صحت, راه روشنى براى
خداشناسى و ارتباط با دنياى غلب مى داند و بر اين باور است كه چنين طريقى در خور
فهم عمومى نبوده و براى گروهى خاص عملى مى گردد, اما چنين نمى بيند كه از بيان و
تعليم اين راه صرف نظر شود و در دستورهاى شرعى افراد اين طريق شناخت, از انجام
تكاليف دينى و مقررات شرعى معاف شوند يا خود براى پيمودن اين راه نسخه هايى
تجويز كرده و مقررات جعل كنند, به نظر علامه طباطبايى بيانات دينى و معارف قرآنى
به گونه اى تنظيم شده اند كه براى تمامى طبقات بر حسب قدرت درك و سطح سواد و
معلومات قابل استفاده بوده و هر كس به فراخور حال خويش و طبق ظرفيت خود از آنها
بهره مند مى گردد و اين كه حضرت محمد(ص) فرموده است: ما گروه انبيإ با انسان ها
به ميزان خردشان سخن مى گوييم; ناظر بر اين معناست و بدين مفهوم است كه هر كس بر
حسب توان فهم و دركش خطابى ويژه دارد.

علامه طباطبايى, براى روشن شدن اين موضوع مى نويسد: ((هرگز متصور نيست كه حكيم
على الاطلاق راه شريعت را كه در همه جا راه خود معرفى نموده اراده نكند و به جاى
آن به راهى كه هرگز بيان نكرده است و براى مردم مجهول است دعوت نمايد و بر
تقدير اين كه راه شريعت را اراده كرده باشد و اين همه اصرار را در سلوك آن كند,
هر راهى كه پيمودن آن مستلزم اهمال يا الغإ راه شريعت يا بخش هايى از راه شريعت
باشد, راه خدا نيست…

…دين حنيف اسلام انسان را در حال اجتماع پرورش مى دهد و يك رشته رفتار و
گفتارى را كه نسبت به موقعيت تكوينى آن زيان بخش است, تحريم كرده است و يك سلسله
از اعمال و افعال را كه نظر به زندگى جاويد انسان نافع و سودمند است, ايجاب
نموده, دستور اجرا و عمل آنها را صادر نموده است و در هر حال هيچ گونه تميز
فردى در اسلام منظور نشده است و به هيچ يك از طبقات مردم, اجازه داده نشده, روشى
در زندگى انتخاب كنند يا به اعمال و افعال خاصى بپردازند كه بيرون از روش هاى
عمومى اسلام باشد. زندگى انفرادى اختيار كنند يا از كسب و كار سر باز زنند يا
پاره اى از واجبات را از حق شاغل دانسته به ترك آنها بكوشند, يا برخى از محرمات
را مانند معشوق بازى و باده گسارى و پرده درى را وسيله وصول به حق و شرط سير و
سلوك قرار دهند, يا آبروريزى و گدايى و هرگونه سبك وزنى را از اسباب تهذيب اخلاق
نفس بشمارند…)).(16)

البته منظور علامه در اين بحث از مخالفت هاى دينى آن دسته از گناهانى نيست كه
افرادى از جامعه به دليل سستى عقيده و بى اعتنايى به مقررات مذهبى مرتكب مى شوند
و در پايان مباحث ياد شده خود افزوده اند:

((مراد ما, يك رشته كردارها و رفتارهاى بيرون از مجراى شريعت اسلامى است كه در
سلسله هاى مختلف عرفان, جزء طريقت قرار گرفته است)).(17)


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) انعام (6) آيه 57.
2 ) جاثيه (45) آيه 27.
3 ) اعراف (7) آيه 180.
4 ) مإخوذ و اقتباس از كتاب محمد در آئينه اسلام, علامه طباطبايى, ص 44.ـ40
5 ) شمس الدين محمد اسيرى لاهيجى, اسرار الشهود, تصحيح و مقدمه سيد على آل
داوود, ص15.
6 ) برگرفته از سخنان آيه الله جوادى آملى در بيان حالات علامه طباطبايى, مندرج
در مجله شاهد شماره48, ص15.
7 ) يادها و يادگارها (خاطراتى از علامه طباطبايى) تهيه و تنظيم على تاجينى,
ص92 و 93.
8 ) مجله نور علم, دوره سوم, شماره 9, ص69.
9 ) مجله پيام انقلاب, شماره 123, 9 آبان 1363.
10 ) شيعه در اسلام, ص63.
11 ) رسالت تشيع در دنياى امروز, ص99.
12 ) نك: الميزان ج4, ص119.
13 ) در اين مورد رجوع كنيد به تفسير الميزان ذيل آيه 19 سوره مائده.
14 ) رسالت تشيع, ص102.
15 ) همان, ص103.
16 ) همان, ص106.
17 ) همان, ص109.

قسمت دوم

##ترجمه مهدى اسدى##

اقتصاد و تبليغات
اقتصاد همواره محرك اصلى زندگى در غرب خواهد ماند, چرا كه انسان غربى در نهايت, موجودى اقتصادى است كه توليد مى كند, ماليات مى دهد و مصرف مى كند. مسإله جالب توجه آن است كه اين روند در درون غربيان نهادينه شده است. از اين رو, هرگاه مسإله اى حقوق, انديشه ها يا اعتقادات آنان را خدشه دار مى كند, هيچ گاه به همان ميزان كه وقتى قوانين يا طرح هايى بخواهد سودهاى مادى آنان را محدود سازد يا ماليات بر درآمد آنان را ـ به ضرورتى كه دولت تشخيص مى دهد ـ بيفزايد به جنب و جوش نمى افتند. گويا مسائل اقتصادى مقدساتى هستند كه دست اندازى به آنها گناهى بزرگ به شمار مىآيد.
قضيه به همين جا ختم نمى شود چرا كه انگيزه بسيارى از سليقه ها, گرايش ها و حتى جنبش هاى اجتماعى را اقتصاد تشكيل مى دهد كه در پس شعارهاى ظاهر فريبى چون انسانيت, مساوات و مدرنيسم خفته است. بدين ترتيب جنبش مساوات ميان زن و مرد با آن كه در پى خواسته هاى مشروعى چون حق رإى زنان يا جلوگيرى از هرگونه بهره كشى از آنان است و على رغم آن كه اهدافى همسو با طبيعت انسانى دارد, با همه اينها محرك اصلى و زمينه پنهان پديد آمدن اين جنبش اقتصاد بود.
((ويل دورانت)) يكى از برجسته ترين مورخان و مردم شناسان غرب اين مسإله را به ظهور انقلاب صنعتى در انگلستان در سده گذشته و نياز كارخانه ها به نيروى كار ارزان مرتبط مى داند.
در پس بسيارى از سلايق و فعاليت هاى نوين كه به عنوان نشانه هاى تمدن تبليغ مى شوند, زمينه هاى اقتصادى يافت مى شود كه هدف نهايى آنها مصرف برخى از محصولات در برخى از فعاليت هاى خاص ـ به علل پنهان يا آشكار ـ است. از مهم ترين فعاليت هايى كه غربيان در سال هاى اخير به آن روى آورده اند تمرين هاى ورزشى براى كسب تناسب اندام و آمادگى جسمانى استFitness) ). اين تمرين ها در باشگاه هاى به خصوصى كه كارشناسان بهداشت و تربيت بدنى بر آنها نظارت مى كنند, انجام مى گيرد. اعضاى اين باشگاه ها با پرداخت مبالغ سالانه يا فصلى طى روندى مصرف گرايانه اندك اندك در فعاليت هاى اين مراكز ذوب مى شوند. آنان در اين مراكز تشويق مى شوند براى حفظ تناسب اندام خود غذاهاى ويژه اى مصرف كنند و لباس هاى تنگ و بدن نما بپوشند و با خريد دستگاه هاى ويژه اى علاوه بر تمارين درون باشگاه, تمرين هاى جامانده به علل گوناگون را درون منزل ادامه دهند.
انسان هاى بهره مند از تناسب اندام در غرب به ويژه ميان جوانان ((انسان روز)) شمرده مى شوند. به زعم آنان, چنين انسان هايى الگواى برتر هستند كه ديگران بايد از آنان تبعيت كنند, چرا كه آنان در برابر بيمارىهاى جسمى و روحى مقاوم تر, در زد و خوردها تواناتر و موفق تر و مهم تر از همه آن كه در چشم جنس مخالف جذاب ترند.
منطق اصلى حاكم بر وضعيت اقتصادى غرب آن است كه انسان هر چه بيش تر مصرف كند و بيش تر لذت جويى كند و بيش تر در پى تحقق سودهاى شخصى خود باشد, در نهايت سود آن به جيب جامعه خواهد رفت, زيرا با مصرف گرايى ميزان خريد او بالاتر مى رود و با اين كار گردونه اقتصاد را مى چرخاند, و هنگامى كه در پى ثروت اندوزى مى رود اين كار عملا به تإسيس طرح هاى تجارى و صنعتى منجر مى شود كه باعث ايجاد اشتغال براى برخى از مردم مى شود. و همه اينها با پرداخت ماليات بر درآمد, خزانه دولت را انباشته تر مى كنند و تمام اين چرخه به سود اقتصاد است.
قضيه تا بدان جا پيش رفته است كه معادله اصلى اقتصاد غرب مى رود تا به ((من مصرف مى كنم, پس هستم)) تبديل شود. مصرف گرايى به تعبير ((آدام اسميت)) ـ برجسته ترين نظريه پرداز اقتصاد ـ ((دست پنهان)) بازار است كه توازن و استقرار اقتصاد سرمايه دارى را برقرار ساخته است.

رسانه ها و تبليغات
نمى توان از ((تبليغات)) در غرب سخن گفت بىآن كه از اقتصاد نامى برده نشود; زيربناى تبليغات در غرب آزادى است, اما آزادى سرمايه دارانه. در غرب هر كسى مى تواند روزنامه اى منتشر كند يا ايستگاه تلويزيونى تإسيس كند, و از اين طريق به تبليغ هر عقيده اى ـ در چارچوب قانون هر كشور ـ كه بخواهد بپردازد.
قانون در بردارنده آزادى دعوت به معتقدات و اديان گوناگون نيز هست. اما كدام يك از رسانه هاى تبليغى مى تواند ضامن پايدارى خود باشد. هر يك از آنها به عنوان بودجه اوليه نيازمند ميليون ها دلار است. ميانگين هزينه براى تإسيس يك روزنامه يا هفته نامه با تيراژ نسبتا خوب, پنج تا ده ميليون دلار است, و اين در صورتى است كه آن نشريه پس از چند سال بتواند هزينه هاى خود را, خود تإمين نمايد. چنين هزينه هايى را جز شركت هاى بزرگ و صاحبان سرمايه نمى توانند تهيه كنند.(1)
مهم تر از آن اين است كه تكيه اصلى صاحبان روزنامه ها و مجلات نه بر تيراژ كه بر تبليغات و آگهى هاى ريز و درشت است. شركت هاى بزرگى كه منبع اصلى اموال به دست آمده از آگهى هاى تبليغاتى هستند به صورتى غير مستقيم نفوذ و اعتبارى قوى نزد صاحبان مطبوعات دارند. چنين شركت هايى علاقه مند نيستند آگهى هاى خود را در مطبوعاتى كه مبلغ سرمايه دارى نيستند يا داراى خط مشى ضديت با بهره كشى از كشورهاى مستضعف و اعمال نفوذ در آنها هستند, منتشر كنند.
اين مسإله در حقيقت عرصه آزادى بيان را تنگ تر مى سازد و در نتيجه باعث مى شود ـ بخصوص در سياست خارجى ـ از برخورد منصفانه با پديده ها كاسته شود.

در اين ميان آن دسته از روزنامه هاى مهم كه كوشيدند به اصول عدل و انصاف وفادار بمانند عاقبت نصيبى جز شكست و تهى دستى نيافتند. هم چنين روزنامه نگارانى كه داراى نوعى گرايش به استقلال و اصول انسان گرايانه هستند, هيچ يك پست حساسى را در نشريه خويش به دست نياورده اند, مگر پس از طى كردن هرمى ادارى ـ كه حداقل يك دهه به طول مى انجامد ـ و به دست آوردن برخى از خلق و خوهاى ژورناليستى طى مسير طاقت فرساى صعود به اين قله.
از مهم ترين عناصرى كه در رهگذار تبليغات غرب ريشه دوانده, مسإله اشاره هاى رسواگرانه است كه اين امر نيز بى ارتباط به عامل اقتصادى نيست. روزنامه هايى كه گزارش هاى ((داغ)) چاپ مى كنند يا سخن از ((توطئه ها)) و ((طرح ها)) مى گويند فروش بيش ترى خواهند كرد, و هنگامى كه فروش بالا مى رود نرخ هاى آگهى نيز بالا مى رود.
از نكات ـ شايد ـ مثبتى كه در تبليغات غربى مى توان سراغ گرفت آن است كه به علت تناقض هاى بسيار جامعه كه در مطبوعات بازتاب مى يابد, حقايق غالبا در روزنامه ها, مجلا ت و راديو تلويزيون منعكس مى گردند. و هنگامى كه حقيقتى برملا مى شود,(2) هيچ كس در امان نمى ماند, چه بسا كه اين افشاگرىها غول هايى را از ميان سياست مداران يا صاحبان نفوذ به سبب مسائل ضداخلاقى يا فريب كارانه يا اختلاس, از اوج قدرت به حضيض ذلت فرو كشيده است. غالبا اخبارى از اين دست به گوش مى رسد كه فلان وزير به علت خريد يك دستگاه تلويزيون بدون پرداخت ماليات آن ناچار به استعفا شده است. يا فلان نماينده مجلس به علت استفاده شخصى از ماشين نمايندگان از فلان حزب كنار گذاشته شده است. و ده ها نمونه ديگر كه گاه انسان مسلمان آرزو مى كند مصداق هاى آن در كشورهاى اسلامى نيز تطبيق داده شود.
اهميت خطيرى كه تبليغات از آن برخوردار است از ويژگى هاى آشكار دوران ((پست مدرنيسم)) است. رسانه هاى تبليغى به طور اخص شكل دهى ذهنيات و آراى مردم را نسبت به مسائلى كه با آن تماس مستقيم ندارند, به عهده گرفته است.
در پايان بايد گفت, نمى توان حدس زد كشتى تمدن غرب سرانجام بر كدام بندرگاه تكيه خواهد زد. بى گمان جنب و جوشى براى بازخوانى فراگير ارزش ها و مفاهيم تمدن غرب كه خردگرايى را پايه و اساس تفكر خويش قرار داده, صورت گرفته است. جنب و جوشى كه البته پا به حريم اصل سرمايه دارى نمى گذارد. نكته جالب توجه در اين بازخوانى ـ كه نمود دوران پست مدرنيسم است ـ آن است كه در بسيارى از زمينه ها با نقد اسلامى تمدن غرب همسو گشته است.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) از نكات جالب توجه در رسانه هاى تبليغى غرب جنب و جوش سرمايه داران يهودى در به دست آوردن مالكيت رسانه هاى تبليغى مردمى است. بى گمان يهوديان نقش حساس خود را در وسائل تبليغى نخبگان نيز دارا هستند, ولى مالكيت شبه مطلق آنان در رسانه هاى تبليغى مردمى است. كه اين امر خود به سياست در غرب باز مى گردد كه از ديدگاهى خاص كسب آراى مردمى بيش ترى را هدف خود قرار داده است. به هر مقدار كه انسان بتواند ديگران را با طرح ها و برنامه هاى خود قانع سازد, به همان ميزان در انتخابات و سپس در سياست موفق تر خواهد بود. رسانه هاى مردمى بيش از رسانه هاى نخبگان علاقه مند دارد. با توجه به سطح فرهنگى متوسط اين گروه به آسانى مى توان آنان را در كارى قانع يا حقايق را در برابر آنان دگرگون كرد. كارى كه در گروه هاى ديگر به سختى انجام مى گيرد. 2 ) ((حقيقت)) در غرب از امور شگفتىآور است. واضح است كه در جامعه غربى سطحى از راست گويى و رك گويى وجود دارد كه حدود پايين تر از آن نيز در بسيارى از جوامع مسلمان موجود نيست, و اين مسإله اى انكار ناپذير است. اما اين را نيز مى دانيم كه راست گويى در جامعه غربى بر اصول دينى يا اخلاقى بنا نشده است. شايد به سبب سرشت عملى آنان يا به سبب بهره ورى جمعى غربيان از تجربه ها ـ در همه عرصه ها ـ باشد كه بدين نتيجه رسيده اند كه دروغ باعث گره مندى و پيچيدگى در جامعه مى شود كه به طور كلى سرانجام نه به نفع جامعه است و نه به نفع فرد.

قسمت سوم

و ـ مزيت هاى اقتصادى

جمهورى آذربايجان به منظور شالوده ريزى بناى اقتصادى خود زيربناهاى قابل
توجهى دارد كه مى تواند توسعه اقتصادى كشور را تسهيل بخشيده و از آن كشورى توسعه
يافته, هرچند كوچك در منطقه خزر و حوزه ژئوپلتيكى قفقاز بسازد. لكن بر سر راه
بارور سازى زيربناها و مزيت هاى اقتصادى, موانعى پيش رو دارد كه لزوما بايد
برطرف گردند. اين موانع عبارتنداز سرمايه, فنآورى, مديريت توسعه اقتصادى, سياست
هاى اقتصادى و اجتماعى, امنيت سرمايه گذارى و توليد قانونمند همراه با ضمانت هاى
بين المللى, امنيت اجتماعى تضمين شده براى اتباع خارجى و نظايرآن.

مزايا و زيربناهاى توسعه اقتصادى كشور در آذربايجان عبارتند از:

1 ـ منابع نفتى: حاشيه ساحلى شرق آذربايجان, به ويژه زيرساخت طبيعى شهر باكو
و فلات قاره آذربايجان در درياى خزر مهم ترين منابع نفتى آذربايجان را در خود جاى
داده اند. كشف نفت در باكو در نيمه دوم قرن نوزده انجام پذيرفت واز اوايل قرن
بيستم وارد بازار جهانى گرديد. نفت باكو يكى از انگيزه هاى اصلى كشيده شدن دامنه
جنگ جهانى دوم در سال 2ـ1941به منطقه قفقاز بود, به طورى كه نيروهاى آلمانى تا
قفقاز پيش رفتند و در اوائل سال 1943 م باتلاش سپاهيان روسيه عقب رانده شدند.
(1)

روش استخراج نفت متإسفانه به شكل سنتى و قديمى (تلمبه اى) هنوز ادامه دارد كه
اين بر توليد آلودگى محيطى سواحل و آب هاى درياى مازندران در حوالى باكو تإثير
دارد.(2) نفت باكو تكيه گاه اصلى اقتصاد شوروى سابق را قبل از كشف نفت در مناطق
ديگر كشور نظير ((اورال)) و((سيبرى)) تشكيل مى داد و در حال حاضر نيز كشورهاى
ايران, ارمنستان, آذربايجان, قزاقستان و روسيه, مجموعا از ذخاير عظيم نفت و گاز
در حوزه خزر برخوردارند. بنابراين, حوزه ژئوپلتيكى خزر به عنوان جايگزين حوزه
ژئوپلتيكى خليج فارس در اوايل قرن 21 شناخته مى شود كه به عنوان يكى از مناطق
مهم رقابت بين قدرت هاى جهانى و منطقه اى درخواهد آمد و حضور اصرارگونه, قدرت
هاى جهانى و منطقه اى نظير امريكا, روسيه, چين, ژاپن, اسرائيل, تركيه, انگليس,
فرانسه, هند و جز آنها بى ارتباط بااين واقعيت استراتژيك نيست. افزون بر آن,
درياى خزر به عنوان بزرگ ترين درياچه آب شيرين جهان (ميزان شورى آن در حدود 13
در هزار و يك سوم آب هاى اقيانوس ها و درياهاى آزاد جهان است.) شناخته شده و
داراى ذخاير آبزيان منحصر به فرداست.

آذربايجان در حال حاضر در حدود 250 هزار بشكه نفت به طور روزانه توليد
مى نمايد و ذخيره نفتى كشف شده آن در حدود 3/3 ميليارد بشكه تخمين زده شده است كه
حدود 2/2 ميليارد بشكه آن به فلات قاره خزر مربوط مى باشد.(3) اين ثروت عظيم
بى ارتباط با ديدگاه هاى آذربايجان در خصوص تقسيم درياى مازندران بين (4)كشورهاى
ساحلى و تإسيس رژيم حقوقى جديدى بر اين مبنا نمى تواند باشد.

ذخاير عظيم نفتى آذربايجان انگيزه اى قوى براى پايه ريزى اقتصاد ملى بر مبناى
آن از سوى دولت آذربايجان و نيز براى حضور سرمايه گذاران بزرگ غربى نظير امريكا
در منطقه محسوب مى شود.

2 ـ توريسم: كشور آذربايجان با سواحل زيباى خود در كنار درياى مازندران و
موقعيت جغرافيايى مناسب, براى تبديل شدن به قطب گردش گرى (توريستى) در منطقه
خاورميانه و در ساحل خزر استعداد بسيارخوبى دارد. بنابراين, نمى تواند از ديد
استراتژيست هاى توسعه اقتصادى ناديده انگاشته شود, به ويژه اين كه اوضاع و
احوال فرهنگى و اجتماعى كنونى حاكم بر جامعه آذربايجان, به خصوص شهر باكو,
اجازه چنين امرى را مى دهد.

3 ـ قابليت هاى كشاورزى: سرزمين آذربايجان به لحاظ وضعيت توپوگرافيك و نيز
موقعيت جغرافيايى و آب وهواى مناسب و دشت ها و منابع آب خوب و كافى,استعداد
توسعه دامپرورى, كشاورزى, و باغ دارى را,به ويژه به روش هاى مكانيزه دارد و
مى تواند در برخى زمينه ها به توليد تخصصى و توليد انبوه دست يافته و وارد
بازارهاى جهانى شود.

4 ـ قابليت هاى صنعتى: وجود زمينه هاى فن آورى صنعتى از دوران سلطه روسيه كه
هرچند به طور ناقص وجوددارد, به همراه نيروهاى انسانى متخصص دانشگاهى در مراكز
علمى كشور آذربايجان, مى تواند در كاربرى منابع طبيعى نفت و گاز و توليدات
كشاورزى و دامى و باغ دارى درجهت توسعه صنعتى مفيد و موثر واقع گردد. الگوى
توسعه صنعتى مبتنى بر ذخاير نفت و گاز و توليدات كشاورزى و دامى مى تواند
نويدبخش اقتصاد توانمندى در منطقه قفقاز باشد, به ويژه اين كه سرمايه هاى غربى و
اروپايى و امريكايى و تركيه نيز به كشور آذربايجان سرازير گشته است.



ز: تجربه كوتاه كشوردارى:

از آن جايى كه آذربايجان قبل از قراردادهاى گلستان و تركمنچاى بخشى از قلمرو
حكومتى ايران بوده و پس از قراردادهاى مزبور نيز تحت سلطه تزاريسم و كمونيسم
روسى قرار داشته است, لذا تجربه كاركردهاى يك كشور يا واحد سياسى مستقل را پيدا
نكرده است. اين كشور كه از 1991م در صحنه جغرافياى سياسى جهان ظاهرشد, در حدود
شش سال تجربه كشوردارى دارد, لذا همانند ساير جمهورى هاى تازه استقلال يافته
زمان بيش ترى نياز دارد تا به بلوغ كشوردارى برسد. سازماندهى عناصرى نظير ارتش,
دستگاه سياست خارجى, نيروى انتظامى, دستگاه قضايى, دستگاه و سيستم اقتصادى,
گردش گرى, تجارت خارجى, مشاركت مردمى, آزادى احزاب و دسته هاى سياسى, مديريت
شهرى و منطقه اى و از همه مهم تر احساس استقلال سياسى در مردم و سياست مداران از
جمله امورى است كه به زمان بيش ترى براى رسيدن به بلوغ كشوردارى از سوى دولت
مردان و سياست مداران و نيز از سوى مردم نياز دارد. نگارنده اين واقعيت را در
برخى شوون جامعه آذربايجان از نزديك مشاهده كرده است. بنابراين, نهادينه شدن
احساس استقلال سياسى و نه تابع يك سيستم سياسى كلانتربودن, موضوعى است كه براى
چنين جمهورى هايى هنوز به زمان بيش ترى نيازدارد. به عنوان مثال سوء مديريت
خدماتى شهر باكو و رهابودن برخى امور; عدم احساس امنيت خارجيان از نحوه برخورد
مإموران دولتى; وضع زندانيان; نحوه برخورد پليس و مإموران فرودگاه با خارجيان
و گردش گران; وجود نابه سامانى هاى اجتماعى از قبيل توسعه فقر و طبقات فقير;
گسترش رشوه خوارى و فاصله فقر و غنى و ظهور يك طبقه ثروتمند جديد كه با قدرت
سياسى نيز تركيب شده است; فقدان ثبات در اتخاذ مشى سياست خارجى نسبت به
همسايگان; قبول برخى تعهدات و پيمان ها با قدرت هاى برون منطقه اى نظير امريكا,
اسرائيل,تركيه و جزآنها; تضعيف رابطه سياسى, اجتماعى, فرهنگى و اقتصادى با
جمهورى اسلامى ايران و امثال اين گونه موارد حاكى از آن است كه آذربايجان براى
رسيدن به بلوغ لازم ـ به عنوان يك كشور مستقل ـ زمان بيش ترى نيازدارد.



ح: نامشخص بودن مرزهاى آبى شرق:

به دليل فروپاشى شوروى سابق قراردادهاى دوجانبه 1921 و1940م كه بين ايران و
شوروى منعقد شده و ناظر بر رژيم حقوقى خاصى در درياى خزر بودند, مورد قبول سه
كشور ديگر ساحلى; يعنى تركمنستان, قزاقستان و آذربايجان قرار نگرفت; يعنى الگوى
دو كشورى ساحل خزر پس از فروپاشى شوروى به الگوى پنج كشورى تبديل شد كه شركاى
جديد ساحل خزر مدعى حقوق خود از منابع درياى خزر بودند. در نتيجه ضرورت تإسيس
رژيم حقوقى جديدى مطرح گرديد. كه بين پنج عضو آن اتفاق نظر وجود نداشت.

آذربايجان مدعى تقسيم كل دريا بين اعضإ ساحلى است.

و تلاش هايى كه پس از اجلاس 1374/2/24 در آلماتى مركز قزاقستان(5) شروع
شده است, هم چنان ادامه دارد, ولى نتيجه اى حاصل نگرديده است و كشورهاى ساحلى, به
ويژه آذربايجان به طور يك جانبه اقدام به انعقاد قراردادهاى استخراج نفت با
شركت هاى روسى, امريكايى و جز آ ن مى نمايد كه مورد اعتراض ساير اعضا نيز قرار
مى گيرد. نامشخص بودن مرزهاى فلات قاره آذربايجان و تعجيل آن براى توسعه بهره
بردارى از ذخاير نفتى مورد ادعا, زمينه را براى بروز بحران و درگيرى در منطقه
خزر فراهم مى نمايد.



بازيگران منطقه اى و فرا منطقه اى در آذربايجان

موقعيت و صفات ژئوپلتيكى آذربايجان باعث شده است كه اين كشور دچار خلا قدرت
شود و زمينه را براى رقابت هاى ژئوپلتيكى فراهم نمايد, زيرا برخى كشورها چه در
سطح منطقه و چه در سطح جهان براى خود در آذربايجان يك سرى تعلقات ژئوپلتيكى
قائل هستند. متقابلا آذربايجان نيز سعى دارد, از اين زمينه ها بهره بردارى لازم را
در راستاى منافع ملى خود بنمايد و مشكلات ژئوپلتيكى خود را حل كند.

پس از استقلال آذربايجان زمينه براى توسعه روابط بين اين كشور با جمهورى اسلامى
ايران فراهم آمد, زيرا دو كشور نسبت به يكديگر تعلقات ژئوپلتيكى داشتند.
آذربايجان براى كسب راه ترانزيت جهت ارتباط با دنياى خارج(6) و نيز تإمين
نيازهاى روحى و عاطفى خانواده هاى آذرى كه در طرفين مرز بستگانى داشتند و هم
چنين براى مقابله با ارمنستان و نيز جلب همكارى هاى اقتصادى و فنى, نياز شديدى
به ايران داشت.
جمهورى اسلامى ايران نيز به منظور تإمين نيازهاى فكرى, مذهبى و فرهنگى مردم
شيعه جمهورى آذربايجان و تإمين نيازهاى روحى و عاطفى مردم خود و توسعه حوزه
نفوذ خود در منطقه و جلوگيرى از شكل گيرى كانون تهديد جديد, به گسترش روابط
حسنه, با آذربايجان نيازداشت. در آغاز كار روابط به شدت توسعه يافت, ولى
متإسفانه عوامل محلى و بين المللى وارد ماجرا شده و به سرد شدن روابط دو كشور
بزرگ شيعه نشين جهان و ايجاد فاصله بين آنها كمك كرد.

يكى از عوامل موثر در اين زمينه تبليغاتى بود كه امريكايى ها و وابستگان واقعى
آنها در ايران و آذربايجان درباره شكل گيرى آرمان سياسى الحاق دو آذربايجان
ايران و شوروى به راه انداختند(7) و برخى از مقامات و مسولين ايرانى و
آذربايجانى را تحت تإثير قرارداده و با اقدام يك جانبه دولت آذربايجان, درخصوص
حذف ايران از كنسرسيوم نفتى(8), سياست خارجى ايران در قفقاز متحول گرديد, به
نحوى كه گرايش ايران به سمت ارمنستان بيش تر شد و اين امر بر حساسيت آذربايجان و
بدبينى آن نسبت به سياست ايران در قفقاز تاثير گذاشت. متإسفانه اين وضعيت,
سردى در روابط دو جانبه را تشديد كرد و دولت آذربايجان تضييقات خود را نسبت به
فعاليت هاى سياسى, فرهنگى و اقتصادى ايران در آذربايجان افزايش داد و برخى
جرايد محلى نظير روزنامه ((آزاد ليق)) ارگان جبهه خلق كه به خبرگزارى پرقدرت
((توران)) متكى است و نيز روزنامه ((ينى مساوات)) و جز آن بر تبليغات سوء خود
افزودند. و در تاريخ 75/12/3 ضيإ بنياد اف, معاون فرهنگستان علوم آذربايجان و
نماينده مجلس ملى و رئيس گروه دولتى پارلمانى ايران و آذربايجان كه ظاهرا از
فرماندهان جنگ دوم جهانى و از فاتحان برلين نيز بوده است, در منزلش ترور شد. از
سوئى ديگر برخى تحليل هاى سطحى در داخل ايران, دستگاه سياست خارجى را بر ادامه
سياست دورى گزينى از آذربايجان و نزديكى بيش تر به ارمنستان تشويق مى نمود. نتيجه
اين كم التفاطى دستگاه سياست خارجى ايران به مسئله, از يك طرف و انزواى
ژئوپلتيكى آذربايجان و نيازهاى اقتصادى و تجانس برخى خصلت هاى فرهنگى باغرب باعث
گرديد كه فرصت مناسبى براى حضور قدرت هاى منطقه اى و جهانى كه با جمهورى اسلامى
ايران تضاد دارند, فراهم آيد. اين فرصت باعث گرديد كه قدرت هاى مزبور, مشخصا
امريكا, اسرائيل و تركيه, اولا در منطقه ژئوپلتيكى خزر كه جايگزين آينده خليج
فارس فرض مى شود, جاى پاى خود را محكم كنند; ثانيا دايره نفوذ اقتصادى, سياسى و
فرهنگى خود را تا قفقاز و ماوراى آن توسعه دهند; ثالثا منبع تهديد مناسبى براى
امنيت ملى و تماميت ارضى جمهورى اسلامى ايران به وجود آورند.

جالب اين جاست كه دايره حضور ايران در منطقه, روز به روز محدودتر مى شود و
برعكس, رقبا; يعنى امريكا, اسرائيل و تركيه آذربايجان را به فضاى امنى جهت
استقرار فعاليت هاى خود تبديل مى نمايند كه تفصيل آن مقالى ديگر و مجالى ديگر
مى طلبد.

نكته قابل توجه براى سياست گذاران جمهورى اسلامى ايران اين است كه شكل گيرى
مثلث استراتژيك باكو, آنكارا, تل آويو باهدايت و پشتيبانى امريكا و نيز سفر
((نتانياهو)) از اسرائيل به باكو و سفر مرداد ماه 1376 حيدرعلى اف, رئيس جمهور
آذربايجان به امريكا و انعقاد قراردادهاى نفتى و امنيتى تعهدآور, از يك سو و
تلاش و تعهد امريكا براى ادغام آذربايجان در اقتصاد جهانى و نهادهاى امنيتى
جديدالتإسيس اروپايى و به عبارتى گسترش قلمرو نفوذ ناتو و امثال آن تا پشت
مرزهاى شمالى ايران, اتفاق ساده و كوچكى نيست كه بتوان از كنار آن بى تفاوت گذشت.
اين فرآيندهاى سياسى ژئوپلتيكى حكايت از آن دارد كه دستگاه سياست خارجى ما بيش
از پيش به انديشه ها و انديشمندان متعهد ژئوپلتيك و نيز ارزيابى و بازنگرى اساسى
استراتژى سياست خارجى ايران در حوزه ژئوپلتيكى قفقاز نياز دارد. والسلام


پاورقي ها:پانوشت ها:
1)گيتاشناسى كشورها,سازمان گيتاشناسى,تهران,1369,ص196.
2) مشاهدات نگارنده, تيرماه 1375.
3) روزنامه جمهورى اسلامى, يك شبنه 19/5/1376, شماره 5262,ص 15.
4) همان.
5)همان.
6)بولتن راديوهاى بيگانه, واحد مركزى خبر, 75/12/8,ص 14.
7) كيهان هوايى, شماره 956,70/8/22,ص 6,4,2.
– كيهان هوايى, شماره 950,70/7/10, ص 8.
The News ,Lahore, March,2, 1995 , P.10 –
8 ـ مطبوعات داخلى, 1374/1/24.

ماه رمضان ماه خودسازى و تصفيه روح است. خداوند همه اسباب كار را در اين ماه
براى پالايش روح و روان از آلودگى هاى گناه فراهم نموده و با لطف و رحمت مخصوص
خويش همه درها و راه ها را در راستاى تهذيب نفس و صفاى باطن و تكامل معنوى گشوده
است. فرصت بسيار خوبى براى انسان ها است تا در كنار اين سفره بزرگ و متنوع رحمت
الهى بنشينند و با انواع غذاهاى روحى, روح و روان خود را تقويت كنند.

پيامبر اكرم(ص) فرمود: ((ان لربكم فى إيام دهركم نفحات إلا فتعرضوا لها;(1)
همانا براى پروردگار شما در دوران زندگى شما لحظه هاى بسيار سودمند و مغتنم روى
مىآورد, خودتان را در معرض آن لحظه هاى سودمند قرار دهيد و استفاده شايان
ببريد)).

در حديث ديگر كه حديث قدسى است, خداوند به حضرت داود(ع) چنين وحى كرد: ((ان
لله فى إيام دهركم نفحات إلا فترصدوا لها;(2) همانا براى خداوند در دوران
زندگى شما لحظه هاى سودمندى است, بدانيد و مترصد اين لحظه ها باشيد و آنها را
هوشيارانه و با جديت به دست آوريد)).

ماه رمضان براى تهذيب نفس و خودسازى و پالايش باطن از هرگونه عوامل آلاينده,
بهترين فرصت است, بايد نه تنها خود را در معرض استفاده از آن فرصت قرار دهيم,
بلكه بايد هوشيارانه مترصد آن باشيم و لحظه ها را شكار كنيم و نگذاريم عبور
چرخ هاى روزگار آن را از دست ما بربايد و دور سازد.

اسباب تهذيب نفس و خودسازى در ماه رمضان, تنها به روزه گرفتن نيست, بلكه تلاوت
آيات قرآن, دعاها و مناجات با خدا, اطعام و رسيدگى به مستمندان و محرومان, كسب
صبر و مقاومت, ياد خدا و قيامت در ماه رمضان كه از دستورهاى مستحبى آن است,
هركدام نقشى در خودسازى دارند, يكى از آنها كه مى توان گفت نقش بسيار مهمى در
خودسازى دارد, و ماه رمضان بهار آن مى باشد, دعا و مناجات است كه در اين گفتار
بر آنيم تا به طور خلاصه به بررسى ارزش و شيوه صحيح دعا و نيايش و آثار آن
بپردازيم:



سفارش بسيار موكد به دعا از ديدگاه اسلام

در قرآن و گفتار پيامبر(ص) و امامان(ع) به دعا و نيايش و مناجات با خدا سفارش
بسيار شده است, به عنوان نمونه: 1ـ خداوند در قرآن مى فرمايد: ((قل ما يعبو بكم
ربى لولا دعائكم;(3) بگو پروردگار من براى شما ارجى قائل نيست, اگر دعاى شما
نباشد)).

بنابراين, وزنه و شخصيت و ارجمندى انسان به دعا و ارتباط با خدا بستگى دارد.

2ـ نيز مى فرمايد: ((و قال ربكم إدعونى إستجب لكم ان الذين يستكبرون عن
عبادتى سيدخلون جهنم داخرين;(4) پروردگار شما گفته است مرا بخوانيد تا (دعاى)
شما را اجابت كنم, كسانى كه از عبادت من تكبر مى ورزند, به زودى با خوارى وارد
دوزخ مى شوند)).

در اين آيه درباره دعا پنج مطلب مهم مطرح شده است: 1ـ دعا, محبوب خدا است, او
فرمان مى دهد كه دعا كنيد و اهل دعا و راز و نياز باشيد.
2ـ دعا, موجب اجابت است, با فراهم كردن شرايط استجابت كه همان خودسازى است,
به پاسخ مثبت پروردگار دست يابيد. 3ـ دعا, عبادت است و پاداش عبادت را دارد, و
از نشانه هاى عبوديت و بندگى است, بلكه مطابق پاره اى از روايات, دعا بهترين
عبادت است.(5) معاويه بن عمار از امام صادق(ع) پرسيد: دو نفر از دوستان شما
وارد مسجد مى شوند يكى از آنها بيشتر نماز مى خواند و ديگرى بيش تر دعا مى كند,
كدام يك از اينها برترند؟ امام صادق(ع) در پاسخ فرمود: ((إكثرهما دعإ;(6) آن
كه بيش تر دعا مى كند برتر است)).

4ـ دورى كنندگان از دعا و نيايش, مستكبرند و در صف متكبران و خودكامگان هستند.
5 ـ آنان كه اهل دعا نيستند, عذاب خوار كننده دوزخ در كمينشان است.

در گفتار پيامبر اكرم(ص) و امامان(ع) نيز در ارزش دعا, سخن بسيار گفته شده
است, پيامبر(ص) در سخنى فرمود: ((الدعإ سلاح المومن, و عمود الدين, و نور
السماوات والارض;(7) دعا اسلحه مومن, و ستون دين و نور آسمان ها و زمين است)).
يعنى دعا موجب تقويت انسان با ايمان و پايدارى دين و اعتقاد او, و مايه نورانى
شدن روح و روان او در همه جا است, پرواضح است كه داشتن اين ويژگى ها از شاخصه هاى
اصلى خودسازى و تهذيب نفس است. جالب اين كه پيامبر(ص) در گفتار ديگر فرمود:
((الدعإ مخ العباده و لا يهلك مع الدعإ إحد;(8) دعا مغز عبادت است, هيچ كس از
اهل دعا به هلاكت نمى رسد)). يعنى دعا نيروى فكر و انديشه انسان را تقويت و باز
مى كند و به آن طراوت مى بخشد, و آنان كه با دعا و نيايش همدم هستند بر اثر
استفاده از نتايج آن, همواره در عافيت هستند, و هرگز به هلاكت نمى رسند.

اميرمومنان على(ع) فرمود: ((الدعإ مفاتيح النجاح, و مقاليد الفلاح;(9) دعا
كليدهاىپيروزىوگنجينه هاىرستگارىاست)).



رعايت آداب دعا براى بهره مندى بهتر از مكتب دعا

هر عبادتى آداب و شرايطى دارد كه منهاى آن آداب و شرايط, اثر بخش نخواهد بود,
بنابراين بايد آداب و شرايط دعا را شناخت و آن را فراهم كرد تا اثر بخش باشد,
در چنين صورت قطعا اثر به سزايى در خودسازى و بهسازى خواهد داشت. به عنوان
مثال; تصميم بر ترك گناه, صاف نمودن قلب, غذا و كسب حلال, امر به معروف و نهى از
منكر, پذيرفتن رهبر عادل و شايسته از شرايط دعا است, آداب دعا نيز بسيار است از
جمله:

1ـ آغاز كردن دعا با نام خدا و ذكر صفات الهى;

2ـ صلوات بر پيامبر(ص) و آلش;

3ـ شفيع قرار دادن اولياى خدا مانند پيامبر(ص) و امامان(ع) هنگام دعا;

4ـ اقرار به گناه;

5ـ تضرع و زارى هنگام دعا;

6ـ دو ركعت نماز حاجت, قبل از دعا

7ـ كوچك نشمردن دعا;

8ـ ناچيز دانستن خواسته و نيازها در برابر عظمت خدا;

9ـ همت عالى و بلند نظرى در دعا;

10ـ عمومى كردن دعا;

11ـ دعاى پنهانى كه ارزش آن معادل هفتاد دعاى آشكار است;

12ـ دعاى دسته جمعى;

13ـ حسن ظن به استجابت دعا;

14ـ دعا در وقت ها و مكان هاى مناسب و مقدس;

15ـ اصرار ورزيدن در دعا.(10)

روشن است كه رعايت اين شرايط و آداب هر كدام, نقش سازنده در تقويت ارتباط با
خدا و خودسازى دارند, و انسان را در پاكسازى و بهسازى و حركت صحيح و استوار در
راه تكامل, آماده تر مى سازند, بر همين اساس در دعاى كميل مى خوانيم: ((إللهم
اغفر لى الذنوب التى تحبس الدعإ; خدايا بيامرز آن گناهانى را كه مانع اجابت و
اثر بخشى دعا مى گردند)).

وانگهى در دعاهايى كه در ماه رمضان و غير آن خوانده مى شود, غالبا خواسته هاى
ما در آن دعاها, پاكى دل و عمل, و پرهيز از انحراف و گناه و هرگونه آلودگى است,
و به طور كلى محتواى دعاها نيز در مسير خودسازى است; مثلا هر فرازى از دعاى
ابوحمزه ثمالى كه در سحرهاى ماه رمضان خوانده مى شود, مكتب سازندگى و تهذيب نفس و
صفاى باطن است, به عنوان نمونه در فرازى از آن دعا مى خوانيم: ((إللهم طهر قلبى
من النفاق, و عملى من الريإ, و لسانى من الكذب, و عينى من الخيانه;(11) خدايا
قلبم را از نفاق و دورويى, و كردارم را از ريا و خودنمايى, و زبانم را از دروغ,
و چشمم را از خيانت و بى عفتى پاك كن)).

اينها همه نشان دهنده آن است كه دعا و نيايش صحيح با آداب و شرايط, پشتوانه و
عامل استوار و عميقى براى بهره گيرى از روح رمضان در راه خودسازى است, و مكتب
ماه رمضان با توجه به ابعاد مختلفى كه دارد, از جمله دعا در اين ماه خدا,
عاليترين مكتب سازنده براى پرورش روح پاك و قلب سليم و نيت خالصانه و بى شائبه
است.

بايد سعى كرد كه شيوه دعا كردن را از مكتب خاندان رسالت آموخت, چرا كه اين
موضوع يكى از اركان اصلى دعا است كه دعاهاى مناسب, معقول, پرمعنى و بر اساس
اصول صحيح و حساب شده باشد, چنان كه دعاهايى كه از پيامبر(ص) و امامان(ع) نقل
شده و يا در قرآن ديده مى شود, به روشنى اين مطلب را به ما مىآموزد كه مضامين
دعاها بايد از كيفيت و عمق بالايى برخوردار باشد, به عنوان مثال, حضرت ابراهيم
خليل قهرمان توحيد(ع) پس از تجديد بناى كعبه, چند دعا كرد, كه قرآن دعاى او را
چنين بيان مى كند, او به خدا عرض كرد:

((پروردگارا! از ما بپذير كه تو شنوا و دانايى, پروردگارا ما را تسليم فرمان
خود قرار ده, و از دودمان ما امتى كه تسليم فرمانت باشند به وجود آور! و شيوه
صحيح عبادتمان را به ما نشان ده, و توبه ما را بپذير, كه توبه پذير و مهربان
هستى. پروردگار (پس از من) در ميان مردم پيامبرى از خودشان برانگيز, تا آيات تو
را بر آنها بخواند و كتاب و حكمت را به آنها بياموزد و پاكيزه كند زيرا تو بر
اين كار توانا و آگاه هستى))(12)

پروردگارا! اين شهر (مكه) را شهر امنى قرار ده! و من و فرزندانم را از پرستش
بت ها دور نگهدار, آنها (بت ها) بسيارى از مردم را گمراه ساختند, هر كس از من
پيروى كند از من است, و هر كس نافرمانى من كند, تو بخشنده مهربانى. تو مى دانى
آن چه را كه ما در نهان و آشكار انجام مى دهيم, و چيزى در زمين و آسمان بر خدا
پنهان نيست)).(13)



سه درس مهم از كلاس دعا

دعا و نيايش كه در برنامه ماه رمضان گنجانده شده و نقش بنيانى در تكوين مفهوم
رمضان و روزه را دارد, تنها درخواست روا شدن نياز از درگاه خدا نيست, بلكه
داراى سه بعد است, و به عبارت روشن تر سه درس بزرگ و مهم را بايد از مكتب دعا به
دست آورد و بايد هنگام دعا هر سه, مورد توجه دقيق قرار گيرد:

1 ـ دعا براى دفع بلاها و روا شدن حاجت ها, چنان كه اميرمومنان على(ع) در سخنى
فرمود: ((ادفعوا إمواج البلإ عنكم بالدعإ قبل ورود البلإ;(14) موج هاى بلاها را
قبل از ورودشان, به وسيله دعا كردن از خود دفع كنيد)).

2 ـ در كنار دعا, تضرع, خشوع, مناجات, راز و نياز و ارتباط تنگاتنگ با خدا
وجود دارد كه قطعا چنين خصالى غرورهاى انسان را مى شكند, و دل را آماده پذيرش
مواهب معنوى مى سازد, و به دنبال آن, آرامش خاطر, قوت قلب و روحيه عالى, عايد
انسان مى شود. چنان كه خداوند مى فرمايد: ((إدعوا ربكم تضرعا و خفيه;(15)
پروردگار خود را با تضرع و خضوع و ملتمسانه در آشكار و نهان بخوانيد)).

3 ـ از همه مهم تر, توجه به معارف بلند پايه و محتواى عميق و غنى دعاهايى است
كه از پيامبر(ص) و امامان(ع) به ما رسيده, كه در حقيقت دانشگاه بزرگ انسان سازى
هستند; به عنوان مثال, دعاى اول صحيفه سجاديه و خطبه اول نهج البلاغه, هر دو
هم سان, معارف اسلام را در سطح عالى تبيين مى كنند, و درس هاى سودمندى از معارف و
عرفان حقيقى را به ما مىآموزند.

توجه عميق به محتواى دعاها موجب ارتقاى سطح معلومات و معرفت شده و آشنايى
انسان را به مفاهيم و ارزش هاى بلند سازنده و تكامل بخش كه در رإس آنها مسإله
توحيد و ابعاد آن است. چندان برابر مى كند, جمعى به امام صادق(ع) عرض كردند: چرا
ما دعا مى كنيم, ولى به اجابت نمى رسد؟

امام در پاسخ فرمود: ((لانكم تدعون من لا تعرفونه;(16) زيرا كسى را مى خوانيد كه
او را نمى شناسيد)). يعنى در كنار دعا بايد توجه به معارف و شناخت خدا و اصول
تكامل نيز وجود داشته باشد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) علا مه مجلسى, بحارالانوار, ج71, ص221.
2 ) همان, ج77, ص168.
3 ) فرقان (25) آيه77.
4 ) مومن (40) آيه60.
5 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج2, ص466.
6 ) علا مه طبرسى, مجمع البيان, ج8, ص529.
7 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج1, ص468.
8 ) علا مه مجلسى, بحارالانوار, ج93, ص300.
9 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج2, ص468.
10 ) اقتباس از محمدى رى شهرى, ميزان الحكمه, ج3, ص260 تا 267.
11 ) محدث قمى, مفاتيح الجنان, ص386.
12 ) بقره (2) آيه127 تا 129.
13 ) ابراهيم (14) آيه 35 تا 38.
14 ) علا مه مجلسى, بحارالانوار, ج93, ص289.
15 ) اعراف (7) آيه5.
16 ) بحارالانوار, ج93, ص368.

عدالت سازشكارى ندارد!

اشاره:

در دو بخش پيشين گفتيم: با اين كه عدالت خواهى يك خواسته فطرى است و
پيامآوران خدا براى تحقق قسط و عدل برانگيخته شده اند, اما بشر همواره كابوس
وحشتناك ستم و تبعيض را شاهد بوده است. راز اين فاجعه را بايد در انحراف از
جاده انبيا و خودمحورى هاى بشر جستجو كرد و تا انسان به عنوان يك فرد و يك عامل
تعيين كننده با هدايت آسمانى تربيت نشود و به صفت عدالت متصف نگردد, عدل
اجتماعى هرگز تحقق نيافته و از دايره شعار فراتر نخواهد رفت. و اينك ادامه سخن.


دست توانا و عدالت گستر الهى بر اساس حكمت بى چون خود امكانات معيشت انسان ها
را به گونه اى آفريده كه هر اندازه نسل ها گسترش يابند بتوانند از زمينه هاى موجود
در خشكى و دريا و معادن و ذخاير بهره گيرند و چنان كه مى بينيم هر روز ابعاد
جديدى از نعم الهى و منابع نوينى در سياره خاك بر روى بشر گشوده مى شود كه همپاى
زمان مى تواند پاسخ گوى نياز انسان ها در بسيط خاك و استمرار نسل ها باشد و هم اين
نعمت ها را متناسب با استعداد و مصلحت انسان ها تقسيم كرده و استفاده و بهره گيرى
از آن را به تلاش انسان موكول ساخته است, هم چنان كه براى توزيع عادلانه آنها نيز
هدايت و رهبرى لازم را فرموده است. در قرآن كريم فرمود: ((نحن قسمنا بينهم
معيشتهم فى الحياه الدنيا;(1) ما رزق و روزى آنها را در زندگى دنيا ميان آنها
تقسيم كرديم… )).

از سوى ديگر, حكمت ازلى انسان ها را با استعدادهاى گوناگون و گرايش هاى متفاوت
نه به طور يك سان و يك نواخت و با استعداد واحد آفريده, تا هر فرد يا هر گروه
به سوى شغل و حرفه اى كشيده شوند و در اين كارگاه هستى نقش خويش را ايفا كنند,
مشاغل تقسيم گردد خلاها و جايگاه هاى مختلف اجتماعى پرشود, به تصرف درآيد يكى در
پى دانش و هنر, ديگرى حرفه و صنعت, يكى كشاورزى ديگرى دامدارى, يكى مديريت و
ديگرى تعليم و تربيت و… بالاخره كارها زمين نماند و چرخ هاى زندگى به گردش
درآيد و جامعه مدنى شكل بگيرد و رشد و تكامل انسانى صورت پذيرد. خوب با چنين
فلسفه اى كه ضرورت حيات بشر آن را ايجاب مى كند, ناگزير بايد اختلاف سطح و درجه
پديد آيد و هرگز نبايد انتظار داشت همه در يك سطح باشند. لذا خداوند اختلاف
مراتب و درجات مردم را به خود نسبت داده و در ادامه همان آيه مى فرمايد: ((… و
رفعنا بعضهم فوق بعض درجات ليتخذ بعضهم بعضا سخريا…;(2) و درجات برخى از آنها
را فوق بعضى قرار داديم تا يكديگر را مسخر كنند و به استخدام گيرند)), و از
همين جاست كه تعاون اجتماعى و تشريك مساعى و تبادل منافع صورت مى پذيرد.



تعاون و تعادل

بدين ترتيب آيه فوق دو نكته مهم و بنيادين در زندگى اجتماعى را برمى شمارد:

نكته اول: تقسيم روزى انسان ها از سوى حق تعالى است كه مبدا هر فيض است, چه در
مسائل معنوى (مانند نبوت و امامت) و چه در مسايل مادى و معيشتى؟ و هيچ كس را در
اين امر ياراى استقلال نيست, زيرا ممكن الوجود هرچه دارد, از سرچشمه ازلى واجب
الوجود است. نهايت آن كه انسان ها بايد باتلاش و كوشش روزى مقسوم را بجويند كه
عالم, عالم اسباب است و چنان كه قرآن كريم تصريح مى كند آدمى تنها حاصل سعى و
كوشش خود را برداشت مى كند: ((و ان ليس للانسان الا ما سعى))(3).

و به قول سعدى:

((رزق هر چندبى گمان برسد

شرط عقل است جستن از درها

گرچه كس بى اجل نخواهد مرد

تو مرو دردهان اژدرها))



نكته دوم: تعاون و تعامل در حيات اجتماعى نوع بشر ضرورتى اجتناب ناپذيراست و
اختلاف استعدادها و درجات انسان ها با اين فلسفه است, تا نيازهاى گوناگون بشر
باتشريك مساعى و استخدام يكديگر و تبادل منافع و تقسيم مشاغل تامين گردد كه
بدون آن هرگز زندگى اجتماعى ميسر نيست و چنان كه ملاحظه مى كنيم توسعه و تكامل
علم و صنعت حرفه و فن و … و جامعه و مدنيت در همين اختلاف طبقات و تبادل كار و
محصول كار است و اگر هم افراد بشر با استعداد و ظرفيت يك سان و يك نواخت آفريده
مى شدند, امكان نداشت به استخدام يكديگر تن در دهند و در كنار يكديگر يك زندگانى
مبتنى بر تعاون داشته باشند. چنان كه به تنهايى قادر به تامين زندگى نبودند. كه
معنى آيه ((و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات ليتخذ بعضهم بعضا سخريا)) نيز همين است.
به علاوه با همين اختلاف سطح, آنان را در معرض آزمايش قرار مى داده و فقير و غنى
و قوى و ضعيف هر يك وسيله آزمايش يكديگرند.



پديده استثمار و استعمار

اختلاف درجات و امر معيشت در وراى بعد مثبت و سازنده در تكامل انسان است,
باخاطره تلخ استثمار و استعمار و بهره كشى و ضعيف كشى همراه بوده و كارنامه سياه
استضعاف و استكبار را رقم زده است. رشد عقلى و علمى و توسعه فرهنگ و روابط و
تمدن نيز نتوانسته از بحران بكاهد و بلكه با توسعه روابط و تبديل پنج قاره به
دهكده جهانى و كشف حيله هاى سياسى نوين و ابزارهاى تبليغاتى مدرن و ترفندها و
فنآورىهاى روانى اجتماعى و نظامى گرى در ابعادى وسيع تر از گذشته چهره نموده و
شكاف طبقاتى فقر و غنا و قوى و ضعيف و نژاد و تبار را عميق تر كرده است. اگر در
گذشته جنگ ها با تير و كمان و شمشير بوده است, امروزه غول تكنولوژى تسليحاتى
تلفات را به ارقام نجومى رسانيده و تنها در جنگ جهانى اول و دوم چهل ميليون
كشته و هشتاد ميليون معلول و آواره بر جاى نهاده است و ضايعات جنگ با گذشت ده ها
سال هنوز باقى است و به همين قياس در جنگ ها و درگيرىهاى منطقه اى ديگر… پس از
جنگ هاى جهانى به منظور جلوگيرى از تكرار آن چه در گذشته اتفاق افتاد و در حقيقت
حفظ منافع دولت هاى بزرگ به فكر تشكيل سازمانى افتادند كه حقوق بشر را در سطح
بين المللى تضمين كند!! و از اينجا سازمان ملل و شوراى امنيت شكل گرفت و اعلاميه
جهانى حقوق بشر تهيه و تصويب شد. اين اعلاميه هر چند موارد مثبتى در حقوق
بين الملل دربرداشت, اما اين سازمان كم تر حركتى در جهت حمايت از ملل ضعيف از خود
نشان داده و قطعنامه هاى آن هرگاه به نفع جهان سوم بوده پشتوانه اجرايى نداشته
است. همين سازمان براى نخستين بار رژيم صهيونيستى را به رسميت شناخت و
قطعنامه هاى آنان نيز در جهت محكوميت جنايات رژيم اشغال گر تشريفاتى بوده آن هم
از سوى امريكا وتو شده است. ((حق وتو)) براى پنج كشور امريكا, شوروى, چين,
فرانسه و انگليس يك سند زنده ننگ بار وابستگى سازمان ملل و شوراى امنيت به دول
سلطه گر و امپرياليستى است. بنابراين, سازمانى كه آلت دست ابرقدرت ها بوده و
امروز نيز در خدمت شيطان بزرگ و محافل صهيونيستى است و با اين كه آمريكا بدهى
خود را به سازمان نمى پردازد, اما ابزار بى مزد و مواجب ايالات متحده شده است,
بااين حال چگونه مى توان انتظار داشت چنين سازمانى حافظ منافع ملل ضعيف باشد؟!
در جريان جنگ خليج فارس مصوبات اين سازمان به امريكا و متحدانش جواز حمله به
عراق را داد, چون منافع غرب در ميان بود, اما در ماجراى بوسنى و هرزه گوين چون
امريكا منافعى نداشت و از نفوذ بيش تر اسلام در منطقه هراس داشتند سازمان ملل و
شوراى امنيت نظاره گر جنايات قرون وسطايى صرب ها نسبت به مسلمانان اين كشور بودند
و حضور بعدى آنها نيز در جهت منافع سياسى امريكا و غرب و بى رنگ كردن نيروهاى
اسلامى در منطقه بود بدين سان ملل تحت سلطه هرگز نمى توانند به اميد حمايت
اين گونه سازمان ها باشند, بلكه براى اجراى عدالت بايد با تكيه بر نيروى خودى و
مكتب الهى براى حق و عدل قيام كنند, زيرا حق گرفتنى است نه دادنى!



عناصر تحقق عدالت

تجربه تاريخى حيات انسان نشان داده كه تنها با تكيه بر مكتب آسمانى و اعتماد
بر تربيت شدگان اين مكتب به چشم انداز عدالت مى توان اميد بست. قرآن كريم در
فلسفه بعثت پيامبران تاكيد مى ورزد كه ارسال رسل و انزال كتب به منظور تحقق قسط
و عدل بوده و خداوند امكانات چنين آرمانى را فراهم ساخته است: ((لقد ارسلنا
رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط و انزلنا
الحديد فيه بإس شديد و منافع للناس وليعلم الله من ينصره و رسله بالغيب ان
الله قوى عزيز;(4) به راستى ما پيامبران خود را با دلايل روشن فرستاديم و با
آنها كتاب (آسمانى) و ميزان (شناسايى حق و قوانين عادلانه) نازل كرديم تا مردم
به قسط و عدل قيام كنند و آهن را پديد آورديم كه در آن قدرت و صلابت است و نيز
سودهايى براى مردم, تا خداوند بداند (معلوم دارد) چه كسى او پيامبرانش را
باايمان به غيب يارى مى رساند و خداوند نيرومند و پيروزاست)). اين آيه مشتمل است
بر چندين ركن بنيادين عدالت اجتماعى:

1ـ منبع قانونى و حقوقى عدل, همانا احكام و آيات و بينات و قوانين عادلانه اى
است كه خداوند به وسيله پيامبران نازل فرموده: ((ركن اول = قانون)).

2ـ پيامبران به منظور اقامه قسط و عدل برگزيده شده و خود سكان دار عدالت
اجتماعى بوده اند ((ركن دوم = مجرى قانون)) و نظر به اين كه قسط و عدل براى
هميشه تاريخ حيات انسان است اوصياى ايشان و نزديك ترين افراد به آنها عالمان
دين وارثان انبيااند چنان كه رسول خدا فرموده: ((العلمإ ورثه الانبيإ)).

3ـ آهن با عدالت و قسط رابطه اجرايى دارد, زيرا هم عامل اقتدار است و هم
وسيله مبارزه با ظلم و ستم و ارعاب متخلفان و سركوب متجاوزان, ((علاوه بر منافع
صنعتى)).

بنابراين عدالت از قدرت تفكيك شدنى نيست و دين و سياست و جهاد و مبارزه با
يكديگر پيوند خورده اند.

4 ـ پيامبران در تحقق اين هدف به كمك مردم نياز دارند, مردمى كه باايمان به
غيب دين خدا را يارى دهند و در تحقق عدل اجتماعى با پيامبران و مجريان عدل
همكارى و همراهى داشته باشند: ((زمينه اجتماعى و مساعدت مردمى)).

به طور خلاصه اين چهار اركان عدالت اند: ((قانون, دستگاه اجرايى,
پشتوانه اجرايى, حضورمردمى)) كه در مباحث عدالت اجتماعى به شرح و بيان هريك بايد
پرداخت.

براى ما كه قرآن را تنها كتاب آسمانى قابل اعتماد مى دانيم و آن را مشتمل بر
احكام و قوانين زندگى ساز و جامع مصالح و منافع ناس, مى شناسيم و فقه اسلامى كه
برگرفته از كتاب و سنت و سيره نبوى و امامان معصوم است تنها منبع قوانين حقوقى
مااست, در بند اول جاى سخن نيست و كليات آن چه در كتاب و سنت آمده, مورد اتفاق
و پذيرش عموم مسلمين است. همه بحث ها و سخن ها در عامل دوم است. در عصر رسالت نيز
ميان فرق مسلمين جاى گفتگو نيست كه مدار حق و باطل و مجرى عدل و محور عدالت و
مسائل و احكام شريعت شخص رسول الله(ص) است. اما مشكل هنگامى بروز مى كند كه رسول
خدا(ص) رخت برمى بندد و اختلافات پديد مىآيد با اين كه آن حضرت براى دوران هاى بعد
از خود نيز به امر الهى محور حق و عدل را مشخص فرمود و بدين منظور اميرمومنان
على ـ عليه السلام ـ و فرزندان او ائمه طاهرين را برگزيده است.

در اين جا از ميان صد روايت متواتر كه مورد اتفاق شيعه و سنى است و در جوامع
روايى فريقين ضبط شده است , تنها به نقل يك روايت از منابع اهل سنت بسنده مى كنيم.
پيامبراكرم(ص) فرمود: ((ياعلى إنت اول الناس ايمانا بالله و اوفاهم بعهدالله
و إقومهم بامرالله و إقسمهم بالسويه و إعدلهم فى الرعيه و ابصرهم بالقضيه و
اعظمهم عندالله مزيه;(5) اى على! تويى نخستين كسى كه از ميان مردم به خدا ايمان
آورد و به پيمان خدا به نيكوترين وجه وفا كرد و به امر خدا قيام نمود و
(بيت المال را) به تساوى قسمت كرد و به عدل و داد ميان رعيت عمل نمود تويى
آگاه ترين آنها به حكم و داورى و دارنده مزيت افزون تر از همه نزد خدا)).



اسطوره عدالت

بنابراين در غوغاسالارى عصر خلافت حاكمان كه عدل اسلامى بازيچه هواهاى نفسانى
شده بود و كار بدان جا رسيد كه عناصر منافق و معاندى چون معاويه و يزيد بر مسند
پيامبر تكيه زدند. تنها شاهراه حق و عدل اميرالمومنين(ع) بود كه حتى غير
مسلمانان آن حضرت را ((نداى عدالت انسانى ناميدند)) و در بيان فضائل و دانش و
عدل و كمالاتش داد سخن دادند. على(ع) براى همه مسلمانان به ويژه ما كه داعيه دار
ولايت و تشيع او مى باشيم, ميزان حق و ترازوى عدالت است.

و ما كه طرفدار نظامى هستيم كه بر مكتب ولايت پى ريزى شده بايد گفتار و كردار و
سيره مبارك او را در سياست, مديريت, حكومت, قضاوت, اموال و حقوق و شئون ديگر
زندگى و كشوردارى ملاك عمل قرار دهيم. در اينجا از ميان صدها كلمه, خطبه و
نامه اى كه از مولاى متقيان روايت شده است, به چند مورد مى نگريم: آن حضرت در اين
كه بقاى دولت و نظام حكومت به عدل و داد وابسته است مى فرمايد: ((من عمل بالعدل
حصن الله ملكه;(6) آن كس كه براساس عدل عمل كند خداوند ملك و دولت او را از
تباهى مصون دارد)).

و در فضيلت عدل مى فرمايد: ((لاعدل افضل من ردالمظالم;(7) بهتر از رد مظالم و
جلوگيرى از ستم عدالتى وجود ندارد)).

در خصوص اموال مسلمين و حقوق توده هاى مردمى با جديت و قاطعيت تمام كارگزاران
خود را به حفظ اين حقوق و پرهيز از حيف و ميل بيت المال همواره توصيه مى فرمود و
كم ترين گذشت و اغماض در مورد متخلفان روا نمى داشت.

از جمله در نامه به يكى از عمال خود مى نويسد: ((درخصوص تو به من گزارش داده
شد كه اگر درست باشد و تو چنين كارى كرده باشى خدا را به خشم آورده و امامت را
نافرمانى نموده و به امانت خيانت كرده اى. و امانت را به خوارى و رسوايى كشيده اى.
به من گزارش رسيده كه تو زمين را برهنه كرده اى (محصولآن را به غارت برده اى) و
آن چه زيرقدم تو بوده برداشت كرده و هرچه در اختيار داشته اى خورده اى هرچه زودتر
صورت حساب خود را بفرست و بدان كه حساب خدا از حساب رسى مردم عظيم تر است.))(8)

هم چنين به يكى ديگر از عمال خود كه به حيف و ميل بيت المال دست زده بود
نامه اى تند و مفصل نوشت و او را مورد نكوهش قرار داد كه:
((من به تو اعتماد كردم و تو را صاحب سر خود قراردادم به جهت امانتى كه در تو
سراغ داشتم. اما همين كه ديدى امانت دارى در زمانه خوار گشته است تو نيز خيانت
كردى… گويا تو حجت و بينه اى از خدا دريافت نداشته اى كه درصدد دشمنى با اين
امت برآمدى و شتابان به بيت المال هجوم آوردى و آن چه در توان داشتى از اموال و
حقوق پيرزنان و يتيمان, همچون گرگ ربودى و با خاطرى آسوده به حجاز بردى گويى
اينها ميراث پدر و مادرت بوده است. سبحان الله! آيا تو به معاد ايمان ندارى؟ يا
از مداقه حساب آخرت نمى هراسى؟ تو را ما فردى عاقل مى دانستيم! چگونه آب و خوراك,
گواراى تو است در حالى كه مى دانى حرام مى خورى و حرام مى نوشى؟ چگونه با اموال
يتيمان و بيوه زنان و مومنان و مجاهدان كنيزان مى خرى, و زنان به همسرى مى گيرى؟!
از خدا بترس و حق اين مردم را به آنها بازگردان كه اگر اين كار را نكنى و
خداوند به من امكان دهد با اين شمشير تو را مجازات خواهم كرد. و سرانجامى جز
دوزخ نخواهى داشت. به خدا قسم اگر حسن و حسين كارى را كه تو كردى مرتكب مى شدند
از آنهاحمايت و هوادارى نمى كردم تا حق را از آنان بستانم و ظلمى كه نموده بودند
كيفر كنم…)).(9)

و نيز در خطبه اى كه در آغاز خلافت خود ايراد نمود با اشاره به لجام
گسيختگى هايى كه در عهد عثمان در بيت المال رخ داده و اموال مسلمين را به اين و
آن بخشيده بودند با قاطعيت هرچه تمام تر فرمود: ((به خدا اگر ببينم كه با اين
عطايا و بخشش ها زنانى را كابين بسته اند يا كنيزان با آن خريده اند, آن را به
بيت المال باز مى گردانم, زيرا در عدالت گشايش است و كسى كه عدل بر او تنگ آيد
تحمل ظلم و ستم بر او گران تر است)).(10)

((آگاه باشيد تيره روزىها درست همانند روزى كه پيامبر برگزيده شد (عهد
جاهليت) بار ديگر به شما روى آورد… به خدا شما غربال مى شويد و همانند ديگ
جوشان زير و زبر خواهيدشد آن چنان كه بالا پايين و پايين بالا قرار گيرد و آنان كه
در اسلام سبقت داشتند و كنارزده شده بودند سر كار خواهندآمد و كسانى كه با حيله
و تزوير جلو افتاده بودند عقب رانده خواهند شد)).



امروز نهيب اميرمومنان متوجه ماست

ما كه مى خواهيم پس از چهارده قرن فترت در حكومت اسلامى نمودارى از حاكميت قرآن
باشيم و عدالت على(ع) را به جهانيان ارائه دهيم و طلايه دار امامت امم باشيم بايد
بدانيم قوام نظام ما, فرهنگ ما, سياست ما و انقلاب ما به عدالتى با قاطعيت على(ع)
نيازمند است, مردمى كه با تمام توش و توان نداى امام خود را پاسخ داد و عصاره
جان و عزيزان را به پاى درخت انقلاب نثار كرد تا اين ((شجره طيبه)) به ثمر نشيند
و ((وعده الهى)) با حاكميت مومنان تحقق پذيرد, نمى تواند ناظر بى عدالتى و ستم
اجتماعى و شكاف طبقاتى و فقر و غنا باشد, سرمايه دارى بى قيد و شرط را از يك سو و
عسرت و نكبت را از سوى ديگر در پاره اى قشرها نظاره كند. امروزه ثروت اندوزى,
رشوه خوارى, رباخوارى و حق و حساب به شيوه اى وحشتناك ظهور كرده و در حال رشد
كردن است و اگر اين غده سرطانى در نطفه نابود نشود پيكر جامعه را عليل خواهد
كرد و ارزش ها را به نابودى خواهد كشاند خودسرى و رسوايى مالى و تخلفات در
شهردارىها حيثيت انقلاب را لكه دار كرده و مديريت ها را زير سوال برده و روح
بدبينى و يإس را دميده است, شعار حمايت از بى خانمان ها و تامين مسكن با عوارض
كلان و نرخ تراكم كه ازسوى شهردارىها همزمان بااين شعار به دو برابر افزايش
يافته شعارى ديوارى و نقش برآب و مسخره بيش نيست, برج سازى به شيوه اى نامعقول و
نامناسب بافت شهرى را خراب كرده و فضاى پردود و جهنمى تهران را تنگ تر كرده و
هريك از اين برج ها خنجرى است بر دل مستضعفان و تيرى برچشم بى خانه ها و
اجاره نشين ها كه در يك اطاق اجاره اى زاده شده و در همان اطاق ها مى ميرند و سرنوشت
نسل هاى بعدىشان نيز نامعلوم است. اتومبيل هاى بيست ميليونى تا صدميليونى خط
بطلانى است بر شعار مبارزه با تجمل گرايى و رفاه طلبى و استثمار و اسراف كارى …
نمايشگاه هاى بزرگ بين المللى لباس و لوازم مصرفى و كالاهاى لوكس خارجى زنگ خطرى
است از نفوذ مصرف گرايى و بازاريابى به نفع خارجى ها و نيشخندى بر خود اتكايى و…
تبليغات انتخاباتى مصداق بارزى است از ريخت و پاش گستاخانه بيت المال و اسراف
كارى. راستى اگر قرار است عدالت اسلامى, كه عمود اجتماع و سنگ زيرين ارزش هاست,
به اجرا درآيد, بايد پا را از شعار فراتر نهاد. اگر بنا باشد ارزش هاى انقلاب
اسلامى به دست نسل هاى بعدى برسد و هجوم فرهنگى تبليغى بيگانه بى اثر گردد و فساد
از جامعه رخت بربندد اين جز با عدالت اجتماعى در عرصه عمل و قاطعيت در حق و
گرفتن حلقوم رفاه طلبان و مترفين راه ديگرى ندارد. زيرا باعدالت دل ها آرام
مى گيرد و قلب هاى فرار سامان مى پذيرد. چنان كه در خطابه صديقه كبرى(ع) آمده:
((والعدل تنسيقا للقلوب)). اگر قرار است عدالت به اجرا درآيد چاق و لاغر و قوى و
ضعيف ندارد. خدمات يك فرد يا يك نهاد هرگز دليل برآن نيست كه از تخلفات و لوث
كردن مسئوليت او چشم پوشى شود همان گونه كه على(ع) فرمود: ((اگر حسن و حسين(ع)
تخلفى مى كردند از سياست و مجازات من در امان نبودند اجراى عدالت سازش كارى و
غمض عين نمى شناسد)). على عليه السلام مى فرمايد: ((لايقيم امر الله سبحانه الا من
لايصانع و لايضارع و لا يتبع المطامع;(11) امر خدا را به پا نمى دارد مگر كسى كه
سازش كار نباشد رنگ پذير نباشد و تحت تإثير طمع قرار نگيرد)) و اين سخن على(ع)
را بايد هر مسولى نصب العين در اتاق كار خود قرار دهد و در عمل به آن بكوشد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) زخرف(43) آيه 32.
2 ) همان.
3 ) نجم(53) آيه 39.
4 ) حديد(57) آيه 25.
5 ) حليه الاوليا, ج1, ص66 و الرياض النضره, ج3, ص176.
6 ) و 7 ) تصنيف غرر الحكم, ص446.
7 ) نهج البلاغه, نامه 40.
8 ) همان نامه 41.
9 ) همان نامه 14.
10 ) همان نامه 15.
11 ) همان, قصار, حكمت 110.

آخرين قسمت

4ـ كسى نگفته است ميليون ها ميليون مسلمان طاعتشان مقبول نمى افتد و همه در جهنم اند , كسى معيار بهشت و جهنم را به دقت نمى داند: (( ليس بإمانيكم ولا إمانى إهل الكتاب من يعمل سوءا يجز به ; بهشت و جهنم نه بر اساس آرزوهاى شما تقسيم مى شود و نه بر اساس آرزوهاى اهل كتاب بلكه هركس كار بدى انجام دهد جزاى آن را خواهد ديد)). نه تنها در مقابل مسلمانان ديگر كه در مقابل اهل كتاب خدا چنين مى فرمايد , معيار بهشت و جهنم آروزهاى ما نيست . در روايتى از إمير المومنين ـ عليه السلام ـ آمده است : ((يكى از درهاى بهشت براى مسلمانانى است كه شهادت به وحدانيت داده اند و ذره اى از بغض ما اهل بيت نداشته اند)) .
عمل هرچه باشد چه خوب و چه بد , چه كم و چه زياد در آن جهان اثر دارد, و اين معقول نيست كه چنگيز و هيتلر و صدام, با تبهكاران معمولى دريك جا باشند . هم چنان كه بهشت را ((درجات)) است, ((جهنم)) را نيز ((دركات)) است . پس جهنميان نيز از عمل خوب خود در اين جهان نفعى مى برند, هر خدمتى كه انسان به دين خدا كند و براى خدا باشد در اين جهان و آن جهان در سعادت او موثراست و البته محاسبه نهائى را فقط خدا مى داند .
5 ـ نمى دانم منظور از اين جمله كه آيا عيسى ـ عليه السلام ـ فقط براى اين بود كه جمعى عظيم مشرك شوند و آيين تثليث را برگيرند چيست ؟ آيا اين نويسنده مى خواهد عقيده ((تثليث)) را در ميان مسيحيت انكار كند كه اين انكار آفتاب است ؟ آيا مى خواهد آن را هم از صراطهاى مستقيم خداوند معرفى كند, كه ظاهرا چنين است! پس با صريح آيات قرآن كه خودرا پيرو آن مى داند, چه مى كند ؟ خداوند از زبان عيسى مسيح ـ عليه السلام ـ نقل مى كند كه به پيروانش فرمود : (( وان الله ربى وربكم فاعبدوه هذا صراط مستقيم فاختلف الا حزاب من بينهم ; الله پروردگار من وشما است اورا بپرستيد اين راه راست است , ولى گروه هاى مختلف در ميان آنها پديد آمد)). و مى فرمايد : (( لقد كفر الذين قالوا ان الله هو المسيح بن مريم وقال المسيح يا بنى اسرائيل اعبدوا الله ربى وربكم … ; آنان كه خدارا با مسيح متحد مى دانند كافرند, در حالى كه مسيح به بنى اسرائيل گفت خدارا كه پروردگار من و شماست بپرستيد)); (( لقد كفر الذين قالوا ان الله ثالث ثلا ثه وما من اله الا اله واحد … ; كافر شدند آنان كه گفتند خدا يكى از سه چيز است, در حالى كه معبودى جز خداى يكتا نيست)). و در جاى ديگر: (( واذ قال الله يا عيسى بن مريم إإنت قلت للناس اتخذونى وامى الهين من دون الله قال سبحانك ما يكون لى إن إقول ما ليس لى بحق ان كنت قلته فقد علمته … ; و هنگامى كه خداوند فرمود : اى عيسى بن مريم, آيا تو مردم را گفتى كه من ومادرم را به جاى خدا بپرستيد ؟ عيسى گفت : منزهى تو , ياراى من نيست كه سخنى به جز حق بگويم , اگر گفته بودم تو آن را مى دانستى )).
آيا بازهم شكى در اين هست كه اينان كه قائل به تثليث اند, پيرو عيسى نيستند , نه اين كه او ((مضل)) بوده است و (نعوذ بالله) از سوى شيطان آمده است . او از سوى خداى رحيم و رحمان آمده است و براى هدايت خلق , ولى پيروان واقعى او جز عده قليلى نبودند, هم چنان كه دعوت انبيا در طول تاريخ بشر به شهادت قرآن دچار اين مشكل بوده است .
درباره قوم لوط, خداوند از زبان ملائكه مى فرمايد : (( فما وجدنا فيها غير بيت من المسلمين ; ما در آن شهر فقط يك خانه از مسلمانان ديديم)). كه منظور همان خانه لوط ـ عليه السلام ـ است, و درباره دعوت حضرت موسى ـ عليه السلام ـ آمده است : (( فما آمن به الا ذريه من قومه ; پس كسى به او ايمان نياورد, جز جماعتى از قوم خودش )). و درباره دعوت نوح ـ عليه السلام ـ: (( وما آمن معه الا قليل ; ايمان نياورد با او جز اندكى )). و هم چنين … بلكه به طور كلى مى فرمايد : (( وقليل من عبادى الشكور ; اندكى از بندگان من سپاسگزارند )).
6ـ اين جمله از يك مدعى توحيد بسيار عجيب است كه ((با اين منطق همواره منطقه عظيمى از عالم و آدم تحت سيطره وسلطنت ابليس است و بخش لرزان و حقيرى از آن در كفالت خداست)) . گويا ابليس و پيروانش از سيطره و سلطنت خداوند خارج اند و تحت كفالت الهى نيستند . هيچ موحدى, ابليس را در مقابل خدا قرار نمى دهد , هيچ قدرتى در مقابل خدا وجود ندارد , شيطان و انسان , گمراهان و ره يابان , همه تحت كفالت اويند وهمه را او قدرت داده است و همواره مى دهد .
گمان نيست, بلكه احتمال هم نمى رود كه نويسنده اين نوشتار اين مطلب را نداند, ولى معلوم نيست چه انگيزه مهمى در پيش بوده كه بديهيات توحيد را ناديده گرفته است .
7ـ عناوين كافر و مومن فقهى دنيوى نيستند, بلكه عناوينى قرآنى هستند . قرآن مردم را به دو دسته متمايز تقسيم كرده است: (( هو الذى خلقكم فمنكم كافر ومنكم مومن ; او شمارا آفريده است پس بعضى كافر شدند و بعضى ايمان آوردند)). (( فمنهم من آمن به ومنهم من صد عنه ; بعضى به آن (شريعت آسمانى) ايمان آوردند و بعضى نه تنها خود ايمان نياوردند كه مانع ايمان ديگران نيز شدند )). و اكثر هم كافران اند: (( فإبى إكثر الناس الا كفورا ; اكثر مردم به جز كفر مسلكى را نپذيرفتند)). (( وإكثرهم الكافرون ; اكثر آنها كافرند)). و قرآن پر است از (( الذين كفروا )) و صفات خاص آنها و پى آمد كفرشان و عاقبت كارشان و (( الذين آمنوا )) وخصال و اعمال آنها و جزاى عملشان وموفقيتشان در دنيا و عقبى, و هرگز اين امتياز و جدايى صف, بر كسى كه قرآن را قدرى ورق بزند, پوشيده نيست .
در اين مقاله به مطلبى اشاره شده است كه ممكن است, در ذهن اكثر مردم منشإ شبهه اى باشد , و آن اين كه اگر ما بر حق باشيم, اين از حسن اقبال و بختيارى ماست كه در خانواده اى و شهرى و جامعه اى و كشورى مسلمان و شيعه مذهب و متدين متولد شده ايم و نشإت يافته ايم و اگر در خانواده اى مسيحى يا يهودى بوديم به همان دين در مى آمديم . و چون حسن اقبال نمى تواند معيار درستى راه باشد, پس نويسنده نتيجه گرفته است كه همه راه ها راست و درست است .
جواب اين است كه شكى نيست كه اين از ((حسن اقبال)) ماست و اين نعمتى است كه خداوند به ما عطا فرموده و بايد اورا سپاسگزار باشيم, هم چنان كه امام حسين ـ عليه السلام ـ در دعاى عرفه از نعمت هاى الهى, يكى را همين برمى شمارد كه او را در دوران حكومت كفر به دنيا نياورد, بلكه در عهد اسلام به دنيا آورد و زمينه و محيط مساعد براى كمال معنوى او فراهم نمود . اصولا اين غير قابل انكاراست كه محيطهاى مختلف در سعادت و شقاوت انسان موثر است, همچون ساير عواملى كه از اختيار انسان خارج است . حتى اگر ((پلوراليسم)) را بپذيريم, ولى محيطهايى كه انسان را به جنايت كارى سوق مى دهد بدون شك با محيطهاى آرام, مختلف است, و اين از حسن اقبال كسانى است كه در اين محيط اند . بدون شك مردمى كه در دوران طاغوت يا قبل از پديد آمدن اسلام مى زيستند, زمينه فساد اخلاقى و اعتقادى و فرهنگى براى آنها فراهم بود و در دوران اسلام و حاكميت دين كمتراست . و اين از حسن يا سوء اقبال است , ولى اين هرگز دليل درستى همه راه ها نيست , و هم چنين دليل بر جبر و عدم اختيار نيست , و مواخذه آن بدبختان ظلم نيست , زيرا هركس را خداوند به اندازه اى كه حجت بر او تمام شده است, مواخذه مى كند , هرگز جنايت كار دوران جاهليت, مانند جنايت كار دوران اسلام مواخذه نمى شود .

ولايت فقيه :
در اين مقاله مسإله ((ولايت فقيه)) نيز مورد حمله قرار گرفته است كه: ((عمده دليل آن روايت عمر بن حنظله است كه جمعى در ثقه بودنش شك دارند , و مضمون آن هم سوالى است مربوط به نزاع جزئى بر سر ارث و طلب , و لفظ وارد در آن هم حكم و حاكم است كه ذو وجوه و محتمل المعانى است , ودلالت روايت هم بر مقصود به هيچ وجه روشن و محكم واجماعى نيست …)) .
البته اين مطلب به صورت مثال ذكر شده است, ولى خواننده مقاله متوجه مى شود كه از بخش هاى مهم مقاله است و اگر نگوييم مقصود اصلى همان است, حد اقل يكى از اهداف اساسى اين نوشتاراست . و اين مايه تعجب است كه چرا اين همه دشمنى با اين پديده پر بركت از سوى بعضى مدعيان دين مى شود . به فرض كه هيچ دليلى بر ((ولايت فقيه)) نباشد, ولى واضح است كه در سايه اين اعتقاد وحدت ملى و دينى به وجود آمد , و اين ولايت فقيه بود كه ديو طاغوت را از سرزمين اسلامى بيرون كرد و آن را از سلطه اجنبى نجات داد , و همين اعتقاد معجزه گر بود كه در جنگ هم مانع پيروزى همه هم پيمانان استعمارگر و دشمنان اسلام شد , و اگر جز اين بود مايا بايد تن به شكست مى داديم يا دست در دست اجنبى مى نهاديم . آيا با چنين پديده اى ستيز و مبارزه رواست ؟!
بگذريم از اين كه دليل آن به روايت عمر بن حنظله اختصاص ندارد و اين روايت روايتى است عميق و ائمه ـ عليهم سلام الله ـ فرموده اند كه فقيه كسى است كه كنايات و اشارات مارا بداند .
البته نويسنده , اين مثال را براى مطلبى شامل تر آورده است و آن اين كه اصولا دين , مايه ارزشمندى و تكيه گاه محكمى ندارد , مطلبى به اهميت حاكميت در چنين روايتى گنجانده شده است واين به دليل توفيقى است كه جائران و طاغوتيان در محصور كردن امامان شيعه يافتند كه به آنان اجازه نشر آزادانه آراى خود ندادند و اين محروميتى عظيم در دين براى شيعيان و به اعتقاد شيعيان (!!!) براى كل اسلام پديد آورده است .
تا اين جا سخن از فقر فرهنگى شيعه است و از اين پس اشاره به نقص قرآن و عدم موفقيت … در كامل كردن دين است, عبارت مقاله چنين است : ((آيا اگر حيات مبارك پيامبر طولانى تر مى شد و يا وقايع تاريخى مهم ديگرى در طول عمر ايشان رخ مى داد, حجم قرآن از اين كه هست بسى افزون تر نمى گشت وكتاب مرجع مسلمانان واجد نكته هاى روشنگر بيش ترى نمى شد ؟ مگر قرآن پابه پاى حوادث زمانه رشد نيافته و پيش نيامده است ؟)) .
خداوند مى فرمايد : (( اليوم اكملت لكم دينكم وإتممت عليكم نعمتى و رضيت لكم الا سلا م دينا … ; امروز دين شمارا كامل نمودم و نعمتم را بر شما تمام كردم و دين اسلام را براى شما برگزيدم )).
وپيامبر گرامى اسلام فرمود : چيزى نيست كه شمارا از دوزخ دور كند و به بهشت نزديك كند, مگر اين كه شما را به آن ((امر)) كردم و چيزى نيست كه شمارا به دوزخ نزديك كند و از بهشت دور كند مگر اين كه شمارا از آن ((نهى)) كردم . و البته شكى نيست كه در دين مسائلى است كه پيامبر آنها را به صراحت نفرموده است ودر قرآن هم نيامده است, ولى پيامبر آنهارا به جانشين خود بيان كرد و او را ابوابى از علم آموخت كه از هر كدام هزاران هزار باب علم باز مى شد , و اگر نقصى در دين پيدا شده, از همين جا پيدا شده است كه بدخواهان , مردم را از اين باب علم محروم كردند . واين نكته جالب توجه است كه آيه مذكور در روز غدير هنگامى نازل شد كه امير المومنين ـ عليه السلام ـ به خلافت رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ نصب شد و آن روز دين كامل شد كه رهبر آينده آن تعيين شد .
در پايان اين قسمت چنين آمده است ((داعيه داران ولاف زنان و خودپسندان و پندار پرورانى كه دماغى سرشار از نخوتى ستبر دارند, قدرت و لياقت هم رديف نشستن با ديگران را ندارند و در تنهايى عجب آلود خود مرارت محروميت از محبت را تجربه مى كنند)) .
البته اين صفات, منطبق نمى شود بركسى كه همه گفته هاى دانشمندان را باطلى آميخته به حق مى داند و حتى دين پيامبران را يافته هاى شخصى آنان از تجليات الهى مى داند كه البته به همين دليل همه بشرى و دنيوى و ضعيف و ناچيز و تغيير پذير ونسبى اند و اين سرنوشت هر دينى و هر مسلكى است, بل سرنوشت هر موجودى است كه پابه خراب آباد تاريخ و طبيعت مى نهد و جامه بشريت و ماديت مى پوشد !!! به جز ادعاى خود كه بر همه چيز و همه كس و همه افكار و يافته ها صادق است و هرگز تغيير نمى يابد و استثنا ندارد .
در دهمين بخش اين مقاله آمده است : ((بيش تر دين داران دين دارىشان علت دارد نه دليل زبان حال عموم دين داران اين است كه (انا وجدنا آبإنا على امه وانا على آثارهم مقتدون ) نه فقط عاميان كه عموم روحانيان دينى هم چنين اند … نادرند محققانى كه از تحسين و تقبيح و تقليد و تمتع از راه دين آزاد باشند … اين نهنگان درياى تحقيق در آبگيرهاى كوچك مذاهب و مسالك رايج نمى گنجند, بل هر يك از آنان خود مذهبى است اينان اهل حدثنى قلبى عن ربى اند و راز شان را جز خدا نمى داند …)) .
در نتيجه تمامى علماى مذاهب اهل تحقيق نيستند و فقط صوفيانى كه خودرا از كتاب و سنت پيامبر مستغنى مى دانند و به حق واصل شده اند و ادعاى ((حدثنى قلبى عن ربى)) دارند و هيچ دين و مذهبى ندارند, آنان اهل تحقيق اند . پس اين صراطهاى مستقيم چه شد ؟ و اين كثرت هدايت شده به كجا هدايت شده اند ؟!
آمده است كه ((متوسطان اسير زنجير علتند تا دليل , ومتوسطان جهان را پر كرده اند , بر اينان سنت و تقليد و سابقه ومحيط و معيشت و خشم و شهوت بيشتر فرمان مى راند تا دليل و قرينه و برهان و حجت , بيشتر محكوم جبرند تا اختيار , و بيش تر معذورند تا مسئول …)) در عين حال همه اينها بر صراط مستقيم اند!!!
وانگهى چرا فقط اين نهنگان لا دين و لا مذهب از تعصب دين آبا و اجداد استثنا شده اند ؟ پس اين عالمان و محققانى كه از مذهبى به مذهب ديگر گرايش مى آورند از كدام گروهند ؟ مگر نادرند آنان كه دست از دين و مذهب آباواجداد خويش بر مى دارند؟ پس اين تحولات عظيم مذهبى در جامعه ها از كجا نشإت گرفته است ؟ و چگونه جامعه سنى مذهب ايران تبديل به مركز تشيع در جهان شده است ؟ و آيا مبدإ آن يك تحول فكرى وفرهنگى نبوده است ؟!!
هم اكنون در زمان ما موج تشيع گرايى را كه در مصر و مراكش والجزاير , نويسندگان و محققان را به خود جلب كرده است, چگونه تفسير مى كنيد ؟ آيا اينها نهنگان درياى تحقيق نيستند وفقط آنان كه به پلوراليسم رسيده اند و خودرا از اسارت دين و مذهب رها كرده اند, محقق اند؟!
آمده است : ((كه هيچ فقيهى نداى پلوراليسم در نداده است اين پيام از آن محققان است)) .
منظور از محققان در مقابل فقيهان كسانى است كه خودرا از قيد و بند كتاب و سنت رها كرده اند , سر در انديشه خود فرو برده اند و به پلوراليسم رسيده اند كه آن حق مطلق و تغيير ناپذيراست , اما فقيهان چون اسير قيد و بند كتاب و سنت اند, هرگز به چنين تحقيقى نخواهند رسيد , وگرنه اگر منظور نداى وحدت و نزديك كردن افكار و انديشه ها و دست برداشتن از تعصب ها و تحمل مخالفت ها باشد كه فقيهان شيعه پرچم دار آنند و از اين روى فقه شيعه پويا و متحرك و جاودانه است و اگر بر تقليد از پيشينيان اساس نهاده بود, هم چنان مانند ساير مذاهب جامد و بى روح بود .
و مگر فقيهانى; همچون آيه الله بروجردى و امام خمينى وديگران , مسلمانان را به وحدت نخواندند و مراكز تقريب نيافريدند . پس منظور از وحدت در مقابل تجزم و تعصب دست برداشتن از اين قيد و بند اسارت است كه در نتيجه همنشين همه شدن و از محبت آنان كام بردن را درپى داشته باشد . البته مومنان ديندار از چنين همنشينى بيزار و گريزانند و اين نه از روى نخوت ستبر است, بلكه از روى تقوا و خدا ترسى است و از روى محبت و عشق به خداوند است . عشق به خدا با عشق به دشمنان او هرگز در يك دل جمع نمى شود .
(( لا تجد قوما يومنون بالله واليوم الا خر يوادون من حاد الله ورسوله ولو كانوا آبإهم إو ابنإهم إو اخوانهم إو عشيرتهم اولئك كتب فى قلوبهم الا يمان وايدهم بروح منه ويدخلهم جنات تجرى من تحتها الا نهار خالدين فيها رضى الله عنهم ورضوا عنه اولئك حزب الله الا ان حزب الله هم المفلحون ; هرگز نخواهى يافت كسانى را كه ايمان به خدا و روز واپسين دارند كه دوستى كنند با آنان كه در برابر خدا و رسول (شريعت خدا و رسول) ايستاده اند (وقد علم كرده اند و تسليم فرمان الهى نيستند) هرچند آنان پدران يا فرزندان يا برادران يا قوم و قبيله آنان باشند . اينانند كه خداوند در دلشان ايمان را تثبيت نموده است و آنان را به روح خاصى از خود مويد داشته است و آنان را در بهشت هايى كه جوىها در آن جارى است جاودانه جاى خواهد داد او از آنها راضى و خشنود و آنها از او راضى و خشنودند آنان حزب الله و گروه خاص خدايند. هان, تنها حزب خدا در جهان رستگارند )).
آرى مومنان واقعى هرگز ((پلوراليسم)) را نمى پذيرند و هرگز ((پلوراليسم)) با ايمان به خدا و روز جزا, در يك دل جمع نمى شود. بايد توجه داشت كه آيه مذكور ايمان به خدارا تنها محور دوستى قرار نداده است, بلكه ايمان به خدا و رسول را . كسى كه فرمان رسول را گردن ننهد و تسليم نباشد, هرچند اين عصيان در بعضى از اوامر او باشد مانند فرمان ولايت كه در مورد إمير المومنين و ساير ائمه ـ عليهم السلام ـ صادر شده است, با چنين كسى نبايد دوستى كرد, مگر از روى سياست كه در سوره ممتحنه ذكر شده است .
و در نوشتارى ديگر از اين نويسنده مطلبى در توضيح همين مقاله آمده است كه با اختصار بخش هايى از آن را بررسى مى كنيم : ((اسم هادى خداوند اسم بى مسمائى نيست, اسمى نيست كه تجلى و تحققش تشريفاتى و براى رفع تكليف(!) باشد, خداوند پيامبرانى را بفرستد و آنان هم در گرداب كفرورزىها گرفتار آيند و پيامشان خاموش و خفه گردد وخداوند هم ـ العياذ بالله ـ دلخوش و آسوده خاطر باشد كه ما به تكليف خود عمل كرديم و آنان مختارانه دين زدايى و كفر ورزى كردند ما هم مقتدرانه آنان را به آتش جحيم مى افكنيم .. آن كه جدا به دنبال هدايت مردم است, نمى تواند بنشيند و تماشا كند كه متاع هدايتش را به زورو تزوير مى ربايند و طرح و نقشه اورا ناكام مى گذارند و بازهم دست اصلاحى از آستين قدرت به در نياورد و به كمك مظلومان و محرومان نشتابد, خداوند رحيم چگونه مى تواند ببيند اكثر مخلوقاتش از اين نعمت فاخر كه اعظم نعم اواست به راهزنى راه زنان محروم مى مانند وچاره اى نيانديشد و راه را بر آنان نبندد؟!… به همين سبب اكثر افراد عالم را در اكثر ادوار تاريخ و اكثر فرق مسلمانان را در عالم اسلام بايد بهره مند از هدايت دانست … شرط اول اين حكم آن است كه معناى هدايت را فراخ بگيريد … و شرط دوم اين كه هدايت را در يك نوع و يك مرتبه منحصر ندانيد و انواع ودرجات آن را قبول كنيد سوم اين كه اختيار مردم را به داعى عقل و فطرت اختيارى هدايت شده و خيرجو بدانيد و لذا آن را در مقابل هدايت گرى خداوند ننهيد و نگوييد خداوند دين را فرستاد, اما مردم به اختيار از آن رو برگرداندند بلى بعضى ها به اختيار اعراض از حق مى كنند, لكن مردم على الاغلب به اختيار حق را مى گزينند حقى كه چندگونه و چند چهره است …)) .
اين سخن در صورتى درست مى آيد كه ما اين پيش فرض را پذيرفته باشيم كه طرح و نقشه خداوند هدايت اغلب مردم است . آن گاه مى توان گفت به دليل اين كه قدرت لا يتناهاى الهى هرگونه مانعى را از سر راه پياده شدن اين طرح بر مى دارد. پس اغلب مردم هدايت شده اند, ولى اين گونه تفكر اساسى ندارد . اگر گفته شود ((رحيم)) بودن خداوند اقتضا مى كند كه اكثر مخلوقاتش از اين نعمت فاخر بهره مند شوند , پاسخ اين است كه اگر چنين اقتضايى باشد, چرا اقليتى ناكام بمانند ؟ در پيشگاه خداوند مخلوقات يكسان اند , چرا بعضى را بر بعضى ترجيح دهد و اقليتى را ناكام بگذارد ؟ ! مگر او قدرت هدايت همگان را ندارد يا از خوان نعمت او كم مى آيد يا بهشت او تنگ است و جابراى همه نيست ؟! و اگر چنين باشد چرا اصولا شيطان را بيافريند كه انسان ها را بفريبد ؟ و چرا در جهان به فرعون ها و نمرودها قدرت دهد تا راه هدايت را به زور ببندند ؟ و چرا قارون ها را ثروت دهد تا با پول مردم را از گرد پيامبران بپراكنند ؟ و چرا انسان هاى اغواگر و بد انديش و كژ فهم را بيانى جذاب دهد كه مردم را از صراط مستقيم او دور سازند ؟ و چرا و چرا و چرا ؟؟؟
باز مى گرديم به قرآن , خداوند مى فرمايد : ((ولو إن قرآنا سيرت به الجبال إو قطعت به الارض إو كلم به الموتى بل لله الا مر جميعا إفلم ييإس الذين آمنوا إن لو يشإ الله لهدى الناس جميعا …; و اگر قرآنى فروفرستيم كه كوه ها را با آن بتوان جابه جا كرد و زمين را بتوان شكافت يا در نورديد و با مردگان بتوان سخن گفت (هرگز آنها ايمان نمى آورند) ولى همه كار به دست خداوند است, آيا نبايد مومنان از ايمان آنان (مشركان) مإيوس شوند (وبدانند كه) اگر خدا بخواهد همه مردم را هدايت مى كند )). نتيجه اين كه خدا نمى خواهد همه مردم را بدون اختيار هدايت كند و مى خواهد كه هركس خود راه هدايت را پذيرفت هدايت شود و جز آن چه او مى خواهد چيزى واقع نمى شود ونظير اين آيه در قرآن بسياراست .
پس اين سخن كه خداوند جدا دنبال هدايت است. اگر منظور راهنمايى باشد خداوند به همه انسان ها كم و بيش رسانده است واگر منظور رسانيدن به مقصود باشد, واقعيت ندارد, و اما اين سخن كه ((هدايت)) را فراخ بگيريم و آن را در اعتقاد به چند گزاره خاص خلاصه نكنيم, نتيجه اش نفى هرگونه معياراست براى راه خدا و اعتقاد صحيح كه مايه سعادت است و بر اين اساس اصولا نيازى به ارسال رسل و انزال كتب نبود, هركس با عقل خود راهى را مى يافت و چه فرق مى كند اعتقاد به وجود خدا يا نفى آن , واعتقاد به ربوبيت او يا ربوبيت سنگ و چوب و انسان و ماشين و طبيعت كه اكثر مردم در طول تاريخ به آن معتقد بوده وهستند , و اعتقاد به يگانگى پروردگار و چندگانگى او , و اعتقاد به روز واپسين و عدم آن , و اعتقاد به لزوم پيروى از شرايع آسمانى يا قانون خود ساخته بشر و … .
و اما اين كه نبايد گفت خداوند دين را فرستاد, اما مردم به اختيار از آن روبرگرداندند . اين درست همان است كه قرآن گفته است : ((يا حسره على العباد ما يإتيهم من رسول الا كانوا به يستهزوون;(1) واى بر بندگان , هيچ فرستاده اى از سوى خدا براى آنها نيامد, مگر اين كه او را به تمسخر گرفتند )). (( … وهمت كل امه برسولهم ليإخذوه …(2); و هر امتى در صدد برآمدند پيامبر خود را بكشند)).
آيا اگر اندكى از امت چنين باشند و اكثر مخالف اين رفتار باشند, حكم به امت نسبت داده مى شود ؟! و مگر جاى انكاراست كه اكثر مردم در همه امت ها (نه اكثر) ايمان نياوردند, بلكه پيامبران خدارا كشتند يا تبعيد نمودند ؟!.
و در بخشى ديگر از اين مقاله توضيحى آمده است : ((آيا شما به راستى باور مى كنيد كه پيامبر اسلام, پيام خودرا براى مردمى آورده باشد كه خود معتقداست بيش ترشان عقل وشعور ندارند (اكثرهم لا يعقلون , اكثرهم لا يشعرون) آيا يك فرد متوسط هم چنين كارى مى كند كه عمر و نيروى خودرا ناكامانه در مشاجره و محاجه با سفيهان به هدر دهد و غمگينانه بانگ بردارد, چرا سخنان مرا فهم و باور نمى كنند و نوميدانه از خداوند به دعا بخواهد كه پيام او را در دل ها بنشاند و مكتب اورا پيروز كند ؟ ديده ام كه امروزه پاره اى از آزادى ستيزان هم , جفاكارانه (وگاه مزورانه) بدان آيات توسل مى جويند تا حقوق اكثريت را پامال كنند و مشاركت سياسى مردم در سرنوشتشان را بى منطق و ناروا جلوه دهند , بدين بهانه كه اكثريت نه عقل دارند و نه شعور , و لذا چوپانى را بايد بر آنان گماشت تا آنان را گله بانى كند! حق اين است كه چنين تفسيرى جز جفا كردن در حق آن آيات نيست . به همه آياتى كه چنين تعابيرى دارند مراجعه كنيد تا بر شما معلوم شود كه همه آنها به موارد ويژه اى متعلقند و از طايفه يا نكته خاصى سخن مى گويند وبه هيچ رو تعميم به كل جامعه عربى و از آن بالاتر به كل جامعه بشريت , نمى يابند . به اين آيه از سوره مائده توجه كنيد : (( ولكن الذين كفروا يفترون على الله الكذب واكثرهم لايعقلون ; … كافران بر خدا دروغ مى بندند و بيش ترشان خرد نمى ورزند)) . يا اين آيه از سوره فرقان : (( إرايت من اتخذ الهه هواه افانت تكون عليه وكيلا ؟ ام تحسب ان اكثرهم يسمعون او يعقلون . ان هم الا كالانعام بل هم اضل سبيلا ; (ديدى آن كس را كه هوسش خدايش بود ؟ آيا تو حافظ او هستى ؟ آيا مى پندارى كه بيش تر اينان اهل شنيدن و خرد ورزيدنند ؟ اينان در بى عقلى چون چارپايانند , بلكه راه نايافته تر از آنها) . مثال بيش تر نمى زنم و شمارا به قرآن ارجاع مى دهم تا خود به بررسى همه آيات توفيق يابيد .
آرى باور مى كنيم كه پيامبر با چنان مردمى سخن مى گفت . نه تنها ايشان, بلكه همه پيامبران چنين بودند, ولى منظور از عقل و شعورى كه نفى شده است آن عقل و شعور كه مناط تكليف و مصحح مخاطبه و محاجه است نيست , هم چنان كه آنها را چون چارپايان بل گمراه تر دانستن به اين معنى نيست وگرنه , نه جاى سخن گفتن بود و نه جاى ملامت كردن و نه آنها مستحق عقاب بودند, بلكه منظور آن است كه در آيه اى ديگر آمده است: (( …لهم قلوب لا يفقهون بها ولهم إعين لا يبصرون بها ولهم اذان لا يسمعون بها اولئك كالا نعام بل هم إضل … ; آنان را دل هايى است كه با آنها درك نمى كنند و آنان را ديده هايى است كه با آنها نمى بينند و آنان را گوش هايى است كه با آنها نمى شنوند آنان چون چارپايان اند, بلكه گمراه ترند )). و منظور آن است كه از قلب و چشم و گوش خود در يافتن و ديدن حقايق جهان استفاده نمى كنند .
ودر قرآن از زبان خود آنها حكايت شده است : ((لا نفقه كثيرا مما تقول …; بسيارى از آن چه مى گويى درك نمى كنيم)). بلكه بالاتر , از قوم پيامبر اسلام چنين حكايت فرموده است : (( وقالوا قلوبنا فى إكنه مما تدعونا اليه وفى آذاننا وقر ومن بيننا وبينك حجاب … ; و گفتند دل هاى ما از آن چه توبه آن مارا مى خوانى در پوشش است ودرگوش ما سنگينى است وميان ما و تو حجاب است …)).
و اما فرياد غمگينانه پيامبران كه قرآن از آن مشحون است . حداقل سوره نوح ـ عليه السلام ـ را بخوانيد پيامبرى كه 950 سال به تصريح قرآن قوم خود را دعوت كرد و به جز گروه اندكى كه در كشتى سوار شدند, كسى به او ايمان نياورد .
واما اين كه (اكثرهم لا يعقلون و لا يشعرون) مربوط به گروهى ويژه است و تعميم ندارد, مى گوئيم اولا چنين نيست و در آيه اى ـ حداقل ـ اكثر قوم مخاطب رسول الله ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ را لايعقل خوانده است . در سوره عنكبوت آيه 63 آمده است : (( ولئن سإلتهم من نزل من السمإ مإ فإحيا به الا رض من بعد موتها ليقولن الله قل الحمد لله بل إكثرهم لا يعقلون ; و اگر از آنان بپرسى كيست كه از آسمان باران فرستاد تازمين را پس از خزان زنده كند مى گويند : خدا . بگو ستايش تنها سزاوار خداست, ولى اكثر آنها در نمى يابند)).
و ثانيا تنها نفى شعور و ادراك از اكثريت در اين نتيجه گيرى موثر نيست, بلكه سخن از هدايت و گمراهى اكثر است و قرآن برگمراهى آنها تإكيد دارد . در سوره اعراف آيه 101 و 102 مى خوانيم : ((تلك القرى نقص عليك من إنبائها ولقد جائتهم رسلهم بالبينات فما كانوا ليومنوا بما كذبوا من قبل كذلك يطبع الله على قلوب الكافرين , وما وجدنا لا كثرهم من عهد وان وجدنا إكثرهم لفاسقين; اين داستان جامعه هاى بشرى پيشين است كه برتو مى خوانيم كه پيامبران آنها دلائل روشن براى آنها آوردند, ولى آنها نپذيرفتند چيزى را كه از ابتدا منكر شدند واين گونه است كه خدا بر دل هاى كافران مهر مى زند و ما اكثر آنهارا پيمان شكن و متمرد يافتيم)).
آيا اينها گروه خاصى هستند يا همه جوامع بشرى پيشين كه مخاطب انبيا بودند و در سوره انعام آيه 116 آمده است : (( وان تطع إكثر من فى الا رض يضلوك عن سبيل الله … ; و بيش تر اهل زمين چنين اند كه اگر از آن ها پيروى كنى تورا از راه خدا منحرف مى سازند )). ودر سوره يوسف آيه :103 (( وما إكثر الناس ولو حرصت بمومنين ; و اكثر مردم هر چند تو اصرار ورزى ايمان نخواهند آورد)). و در سوره رعد آيه :1 (( تلك آيات الكتاب والذى انزل اليك من ربك الحق ولكن إكثر الناس لا يومنون ; آنها آيات قرآن است و آن چه بر تو از پروردگار تو فرو فرستاده شده حق است, ولى اكثر مردم ايمان نمى آورند)).
هيچ مطلبى قبل از اين جمله نيامده است كه دليل بر اختصاص باشد .
واما آنان كه از سر ستيز با آزادى به اين آيات توسل مى جويند تا حقوق اكثريت را پامال كنند به آنان بايد گفت اين آيات: اولا بر جامعه اسلامى ما منطبق نيست.
ثانيا در دورانى كه ولى معصوم كه از سوى خدا مفترض الطاعه است غايب مى باشد منطقى است كه بهترين راه براى كنترل قدرت طغيان آور مراجعه به آراى اكثريت است و اين اصلا از محدوده آيات مذكور خارج است .والحمد لله رب العالمين

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) يس (36) آيه 30. 2 ) غافر (40) آيه5.

خودسازى از خودشناسى آغاز مى شود. نخست بايد خود را شناخت تا بتوان خود را
ساخت; چرا كه با خودشناسى, خداشناسى تحقق مى يابد و اگر خدا را شناختيم, خود را
ساخته ايم.

در آغاز بايد ديد چرا پديد آمده ايم؟ و هدف از پيدايش و خلقت ما چيست؟ خداوند
در قرآن كريم تصريح كرده است كه: ((و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون; من جن و
انس را نيافريدم, جز براى اين كه عبادت كنند)).

در تفاسير زيادى ((ليعبدون)) به معناى ((ليعرفون)) آمده است; يعنى هدف از خلقت
شناخت است و گرنه عبادت فقط نماز و روزه و در سجاده نشستن و خدا را نيايش كردن
نيست. نماز و روزه و …, شعبه اى از عبادت است كه شايد از عبادت اجتماعى اهميتش
كم تر باشد, زيرا در آن جا انسان فقط به خود مى انديشد, و عبادت در معناى
گسترده تر با ديگران و به ديگران انديشيدن است.

عبادت, دردشناسى و دردزدايى است. عبادت, در جمع زيستن و براى جمع زيستن است.

اين كه عبادت بيش تر به صورت جمعى مطرح مى شود و بر مسجد و جمعه و جماعت تاكيد
مى شود, براى اين است كه شناخت انسان به خويش منحصر نشود و به ديگران نيز سرايت
كند. ما آفريده نشده ايم كه تنها گليم خود را از آب بيرون بكشيم بلكه بايد در
متن قرار بگيريم نه در حاشيه. در جمع زندگى كنيم نه در دير. به فكر چاره جويى از
ديگران باشيم نه تنها چاره جويى از خويشتن.

به هرحال, بحث ما درباره شناخت نيست كه بحثى است طولانى و از آن مى گذريم. اما
آن چه گفتنى است, اين است كه انسان چگونه بايد خود را بسازد و چگونه بايد خود را
آماده كند تا انسانى الهى گردد; تا قابليت خليفه الله شدن پيدا كند.

خودسازى به اين است كه منش خود را به گونه اى تغيير دهيم كه پروردگار مى خواهد,
و به عبارت ديگر: اگر هم طبيعت ما مايل به تكبر و خودخواهى است, بايد نفس
خويشتن را چنان رياضت دهيم كه از فراز كبر و نخوت فرودآيد و به تواضع و فروتنى
گرايد.

اگر طبيعت ما, به بخل تمايل بيش ترى دارد, چون اين صفت مورد نكوهش خداوند و
تمام پيامبران و اوليا و خردمندان مى باشد, پس بايد از آن دست برداشت و سخاوت مند
شد. خلاصه بايد صفات سلبيه (منفى) را از قلب زدود, چنان كه صفات ثبوتيه را چون
جامه اى تميز و زيبا در بر كرد.

بايد قلب را از آن چه در نظر مولا و پروردگارمان ناخوشايند و مكروه است, پاك
كرد و بايد تمام اعضا و جوارح را در راه رضايش به كار گرفت.

خويشتن را بايد با حلم و بردبارى عادت داد كه درجه و مقام آدمى را والا كند و
در ميان مردم مايه شرف و عزت باشد و با نيكان و بزرگان هم صحبت شود و از هرچه
مايه پستى و تن پرورى و تنبلى است دور سازد و آن چه كه انسان را به خدايش نزديك
و مقرب مى كند, به آن سوى سوق دهد و عاقبت خير و نيك فرجامى, ثمره و نتيجه اش
باشد.

بايد به عفت و پاكدامنى روى آورد و از آن چه مايه نفرت و خجلت باشد و شخصيت
انسان را لكه دار و ننگ بار سازد, دورى جست.

بايد صبر را پيشه خود ساخت تا به يقين و رضا برسد و تسليم در برابر اوامر حق
باشد و تنگناها و محنت ها و رنج ها و سختى ها و تنگدستى ها و رويدادهاى تلخ روزگار,
او را از پاى درنياورد.

بايد به سوى تكامل عقل و روح گام برداشت و با تكيه بر دو بال تقوا و عمل, به
اوج عزت و عظمت و خداخواهى رسيد.

بايد در مقابل لذات زودگذر دنيايى به سلاح تقوا, ورع, پارسايى و زهد مسلح شد
تا رستگار شويم و به بهشت رضوان نايل آييم كه: ((و رضوان من الله اكبر)).

بايد آن چنان بر خويشتن مسلط بود و نفس سركش را مهار كرد كه نه مدح و درود
ديگران و نه فحش و ناسزاى آنها در روحيه فولادين و باصلابتش تاثير گذارد.

بايد خود نگهدار بود از آن چه نارضايتى حق در بردارد, نه آن چه خويشتن بخواهد
يا نخواهد كه در برابر امر مولا خودى نيست كه مطرح باشد.


بايد از شر و بدى و رذايل اخلاقى و عادت هاى ناپسند و منش هاى زشت و كارهاى
قبيح, دور شد چنان كه به خيرخواهى و راست گويى و امانت و فضيلت و اخلاق نيكو و
خصال پسنديده, متخلق شد.

بايد به فكر امروز و فرداى خود بود و براى فردا كه ديرهم نيست آماده شد و
براى جهان جاويدان و ابدى, توشه برداشت.

بايد با استقامت و پايدارى, نه از حوادث و رويدادهاى تلخ ترسيد و نه از ملامت
ملامت كنندگان و سرزنش نادانان, خم به ابرو آورد, بلكه فقط خدا را در نظر داشت و
راه خدا را دنبال كرد و پيوسته از او خواست كه توفيق هدايت در صراط مستقيمش به
وى بخشد: ((اهدنا الصراط المستقيم)).

بايد محبت, دوستى, همكارى, غم خوارى, ايثار, گذشت, بخشش و نرمش را جاىگزين
نفرت, خشم, كينه, خودپسندى, خودمحورى, آز و تندخويى نمود.

بايد از زندگى ديگران عبرت گرفت, نه خود عبرت ديگران شد.

و ده ها بايد و نبايد در اين جا خودنمايى مى كند كه اگر انسان به فطرت و سرشت
خويش بنگرد, به آنها پى خواهدبرد, و ماه رمضان, هنگام آن است كه انسان را متوجه
خويشتن كند و فطرت خفته اش را بيدار سازد و از راه تفكر و انديشيدن ـ كه برترين
عبادت است ـ او را به خودسازى وادارد.

برادران ! خواهران !

ماه خدا فرا رسيده است; جا دارد كه بيش ترين استفاده را از آن بنماييم.
نگذاريد ساعتى, بلكه لحظه اى از اين ماه مبارك به هدر رود. در اين ماه سرنوشت يك
ساله, بلكه سرنوشت تمام عمر تعيين مى شود. هشيار باشيم, مبادا ساعتى بى انگيزه,
بى توجه و بى هدف بگذرد و از عيدى و جايزه الهى در روز عيد فطرـ خداى نخواستهـ
بى بهره و محروم بمانيم كه هيچ زيانى از آن سخت تر و زيان بارتر نيست!

در روايت آمده است كه رسول خداـ صلى الله عليه و آله و سلمـ قبل از ماه رمضان
خطبه اى خواند و در آن خطبه فرمود:

((اى مردم! جبرئيل به ديدار من آمد و گفت: يا محمد! هركه نام تو را بشنود و
بر تو صلوات نفرستد, از رحمت خدا دور باشد. يا محمد! هر كه ماه رمضان را دريابد
و مورد مغفرت و آمرزش پروردگار قرار نگيرد و از دنيا برود, خداوند او را از
رحمتش دور خواهد كرد. اى پيامبر آمين بگو. من هم آمين گفتم)).(1)

در اين ماه خودسازى درهاى بهشت بر روى مومنان گشوده مى شود و درهاى جهنم بسته
مى شود, نبايد كارى كرد كه در اثر آن كار, درهاى بهشت بر رويمان بسته و درهاى
دوزخ گشوده شود.

در اين ماه پربركت ـ چنان كه از روايات استفاده مى شود ـ بهشت را زينت مى دهند
و پاداش كارهاى خير و عبادت ها و راز و نيازها دوبرابر مى گردد.

رسول خداـ صلى الله عليه و آله وسلم ـ فرمود:

((شهر رمضان شهرالله عزو جل و هو شهر يضاعف الله فيه الحسنات و يمحو فيه
السيئات, و هو شهر البركه, و هو شهرالانابه, و هو شهر التوبه, و هو شهرالمغفره,
و هو شهرالعتق من النار و الفوز بالجنه.

إلا فاجتنبوا فيه كل حرام و اكثروا فيه من تلاوه القرآن و سلوا فيه حوائجكم و
اشتغلوا فيه بذكر ربكم و لا يكونن شهر رمضان عندكم كغيره من الشهور فان له
عندالله حرمه و فضلا على سائر الشهور, و لايكونن شهر رمضان, يوم صومكم كيوم
فطركم)).(2)

ماه رمضان, ماه خداى ـ عزوجل ـ است كه در آن پاداش كارهاى نيك دوبرابر مى شود
و گناهان زدوده مى شود.

ماه رمضان, ماه بركت و افزايش است.

ماه رمضان, ماه بازگشت و انابه است.

ماه رمضان, ماه توبه است.

ماه رمضان, ماه آمرزش گناهان و مغفرت است.

ماه رمضان, ماه آزادى و رهايى از جهنم و دست يابى به بهشت است.

پس اى مردم! در ماه رمضان از هر كار بد و حرامى دورى كنيد و در آن بسيار قرآن
بخوانيد و تمام اوقاتش را به ياد و ذكر پروردگارتان مشغول شويد. مبادا ماه
رمضان نزد شما مانند ديگر ماه ها باشد, چرا كه بر ديگر ماه ها حرمت و برترى دارد.


حضرت اميرالمومنين ـ عليه السلام ـ مى فرمايد:

((عليكم فى شهر رمضان بكثره الاستغفار والدعإ, فاما الدعإ فيدفع البلإ عنكم
و اما الاستغفار فتمحى به ذنوبكم;(3)

بر شما باد, در ماه رمضان, به بسيار دعاكردن و استغفارنمودن چرا كه دعا بلا را
از شما دور مى سازد و استغفار, گناهانتان را مى زدايد)).

به هر حال, ماه رمضان ماه خودسازى است و كم ترين خودسازى به اين است كه انسان
خودى را براى خويشتن نشناسد و خدا را مالك خود بداند كه اگر چنين بود, خدا را
خواهد شناخت و حق عبوديت پروردگار را ادا خواهد كرد و از هر چه رنگ ضد خدايى
دارد, دور خواهد شد.
خودسازى و جداشدن از تعلقات و هواهاى نفسانى, منشا تمام كمالات و ملكات و
فضائل انسانى است و اگر كسى توانست خود را از تعلقات مادى برهاند, و به ظواهر
زودگذر دنيا بى اعتنا باشد, بى گمان به خدا توجه خواهدكرد و به سوى تكامل روانه
خواهد شد و اين بالاترين پيروزى و سرفرازى انسان است. خدا مى داند تمام مفاسد
جهان و ظلم ها و تعدىها و تجاوزها و گردن كشى ها در اثر خودبينى و هواپرستى است,
لذا در قرآن كريم همواره تزكيه و تربيت مقدم بر تعليم وآموزش ذكرشده است و
خودسازى; يعنى تزكيه نفس و ماه رمضان ـ به حق ـ ماه تزكيه و تطهير نفس است.

پس بياييد باهم در اين ماه بزرگ آهنگ تقرب به خدا را بجوييم تا در درگاهش ره
يابيم و در روز رستاخيز سفيد روى گرديم.

در پايان فرازى زيبا از نيايش هاى امام سجاد ـ سلام الله عليهـ را يادآور
مى شويم, باشد كه صحيفه سجاديه همواره الگوى ما در زندگى باشد:

((إللهم و انت جعلت من صفايا تلك الوظائف, و خصائص تلك الفروض شهر رمضان,
الذى اختصصته من سائر الشهور و تخيرته من جميع الازمنه و الدهور, و آثرته على كل
إوقات السنه بما إنزلت فيه من القرآن والنور و ضاعفت فيه من الايمان, و فرضت
فيه من الصيام, و رغبت فيه من القيام, و إجللت فيه من ليله القدر التى هى خير
من إلف شهر, ثم آثرتنا به على سائر الامم واصطفيتنا بفضله دون اهل الملل, فصمنا
بإمرك نهاره, و قمنا بعونك ليله, متعرضين بصيامه و قيامه لما عرضتنا له من
رحمتك و نسبتنا اليه من مثوبتك و إنت الملى بما رغب فيه اليك, الجواد بما سئلت
من فضلك القريب الى من حاول قربك;(4)

خداوندا! از كارهاى برگزيده و واجبات ويژه, ماه رمضان را قرار دادى; ماهى كه
آن را از ميان ديگر ماه ها برگزيدى, و از ميان تمام زمان ها و روزگاران, آن را
انتخاب نمودى, و بر جميع اوقات سال برتريش بخشيدى و انتخاب آن به دليل قرآن و
نورى است كه در آن ماه فرو فرستادى, و ايمان را در آن دو برابر ساختى و روزه اش
را واجب و شب زنده دارى را براى عبادت در آن ترغيب فرمودى و شب قدر را كه از
هزار شب برتر است در آن عظمت بخشيدى و گرامى داشتى, سپس ما را به وسيله آن ماه
بر تمام امتها برگزيدى و به سبب فضيلتش ما را ـ نه ديگر پيروان اديان راـ برترى
بخشيدى, پس به فرمان تو روزش را روزه مى داريم و به يارى تو شبش را به عبادت
مى پردازيم, در حالى كه با صيام و قيامش, خويش را مشمول دعوتى كه ما را در معرض
آن قرارداده اى, مى سازيم, و آن را سبب دريافت پاداش تو مى سازيم و تو برآن چه از
درگاهت درخواست شود, توانايى و به آن چه كه از فضل و احسانت مسإلت گردد
بخشاينده اى و به كسى كه آهنگ تقرب به تو جويد نزديكى)).

آخرين سخن اين كه رسيدن اين ماه سراسر خير و بركت را به محضر مبارك ولى الله
الاعظم روحى و إرواح العالمين لتراب مقدمه الفدإ, و محضر مقام معظم رهبرى و
علماى بزرگ و تمام اقشار ملت شريف و سرفراز ايران اسلامى و عموم شيعيان جهان
تبريك و تهنيت مى گوئيم و اميدواريم خداوند ما را توفيق عبادت خصوصا در اين ماه
مبارك بخشد و مستوجب مغفرت و آمرزش درگاهش قرار دهد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) المقنعه, ص 308
2 ) فضائل الاشهر الثلاثه, ص95
3 ) وسائل الشيعه, ج7, ص220
4 ) دعاى 45, صحيفه سجاديه

صاحبان فىء

و ما افإ الله على رسوله منهم فما إوجفتم عليه من خيل و لا ركاب ولكن الله
يسلط رسله على من يشإ والله على كل شىء قدير ما إفإ الله على رسوله من
إهل القرى فلله و للرسول و لذى القربى واليتامى والمساكين وابن السبيل كى
لايكون دوله بين الاغنيإ منكم و ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا
واتقوا الله ان الله شديد العقاب;(1)

و آن چه را خدا از آنان به رسم غنيمت عايد پيامبر خود گردانيد[ شما براى
تصاحب آن] اسب يا شترى بر آن نتاختيد, ولى خدا فرستادگانش را بر هر كه بخواهد
چيره مى گرداند و خدا بر هر كارى تواناست.

آن چه را خداوند از اهل اين آبادىها به رسولش بازگرداند, از آن خدا و رسول و
خويشاوندان او, و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان است, تا[ اين اموال عظيم] در ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد! آن چه را رسول خدا براى شما آورده
بگيريد[ و اجرا كنيد], و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد; و از[ مخالفت] خدا
بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!))



همه آن چه كه براى رسول خدا(ص) در مسائل حكومتى بوده مال ائمه بعدى هم هست و
بعد براى جانشينان آنها است. و شايد سر اين كه لام در سه جا تكرار شده است و در
موارد بعدى تكرار نشده هم اين باشد: ((ما افإ الله على رسوله من اهل القرى
فلله و للرسول و لذى القربى)) اينها همه لام دارد اما بقيه كه همه مصرف كننده اند
به نام ((واليتامى والمساكين وابن السبيل )) هيچ كدام لام ندارد, چون اين ها مصرف
كننده اند اما ((الله و رسول الله و لذى القربى)) زمامدار اين كارند يعنى بايد
در اختيار اينها قرار بگيرد, هم سهم خود را دريافت كنند هم سهام سه گانه
واليتامى والمساكين وابن السبيل را بپردازند. در جاهايى هم كه فرموده است:
((إطيعوا الله و إطيعوا الرسول)) اين تكرار نشان مى دهد كه رسول دو سمت دارد و
از دو جنبه بايد او را اطاعت كرد: يكى پيام رسانى ((إقيموا الصلاه)) سمت ديگر
وى اين است كه امام و رهبر مردم است. از آن جهت كه پيام خدا را مى رساند اطاعت
او همان اطاعت خداست. نحوه ابلاغ هم اين گونه است كه مى گويد: اى مردم خدا فرموده
است: نماز بخوانيد اما از آن جهت كه مى فرمايد من ((اسامه بن زيد)) را فرمانده
لشكر كرده ام از بعد رهبرى است, لذا براى رسول, غير از جنبه رسالت جنبه امامت و
رهبرى هم هست. همه آياتى كه مسائل مالى را مطرح مى كند ناظر به جنبه رسالت رسول
نيست بلكه ناظر به جنبه امامت و رهبرى اوست. بعضى از علماى اهل سنت مى گويند
تعليق حكم بر وصف مشعر عليت است, اين مال چون مال رسول است وقتى او رحلت كرده
است ديگر آن چه هم كه به او تعلق مى گرفته از بين مى رود. اين ديگر مثل فىء, خمس
و امثال آن نيست. فقط آن چه كه براى واليتامى والمساكين وابن السبيل مانده است,
باقى است. منظور از ذىالقربى هم سادات فقيرند چون ذى القربى به صورت واليتامى
والمساكين وابن السبيل تشريع شده است. غافل از اين كه اين اوصاف مال رسول به ما
انه رسول نيست; يعنى مربوط به بعد رسالت پيامبر(ص) نيست بلكه مربوط به رهبرى
ايشان است. رسول از آن جهت كه رسول است پيام الهى را مىآورد, احكام نماز, روزه,
حج و ساير احكام الهى را ابلاغ مى كند, اما چند كار ديگر هم دارد كه مربوط به
رسالت ايشان نيست, مثل وضع مقررات, انجام كارهاى اجرايى, جنگ, صلح, تعيين
فرمانده لشكر و مسوول امور مالى و فرهنگى و… . اين ها مربوط به جنبه رهبرى
رسول است.

پس رسول سه كار دارد: يكى اين كه قوانين كلى را دريافت مى كند و به مردم ابلاغ
مى كند; كه مربوط به جنبه رسالت اوست. اين قوانين كلى حلالش تا قيامت حلال و حرامش
تا قيامت حرام است. كار ديگر ايشان وضع مقررات است; مثلا مى گويد ما در اين چند
سال با فلان گروه جنگى نداريم با فلان گروه صلحى داريم يا افراد را به سمت هاى
مختلف نصب مى كند فرمانده لشكر مسوول امور مالى و… يا مال هايى را كه به دستش
آمده است تقسيم مى كند. در اين تقسيم هاست كه مثلا مى بينيم روزى فقط به مهاجر
مى دهد و به انصار اصلا چيزى نمى دهد. در همين كارهاى اجرايى پنج برخورد گوناگون
در پنج قضيه از رسول اكرم(ص) نقل شده است; يعنى در برخورد با يهوديان بنى نضير,
بنى قريظه, بنى قينقاع, خيبر و مشركين مكه برخوردهاى متفاوتى از پيامبر ديده شد.
اينها كارهاى اجرايى است. كارهاى اجرايى و وضع مقررات, به رسالت آن حضرت ارتباط
ندارد به امامت و رهبرى او, از آن جهت كه زعيم مسلمين است مرتبط است. اين آيه
انفال و خمس و فىء و آيه ((خذ من إموالهم صدقه تطهرهم)) همه اين ها به جنبه
رهبرى پيامبر(ص) برمى گردد; يعنى اين كه به مردم مى گويد: ((إقيموا الصلاه و آتوا
الزكاه)) از جنبه رسالت اوست, پيامبر(ص) اين قانون را از خدا تلقى كرد و به
مردم ابلاغ نمود, اما آن جا كه اجرا مى كند ((خذ من إموالهم صدقه تطهرهم)) اين
كار اجرايى است يا آن جا كه عده اى را به عنوان والعاملين عليها (كارگزاران
زكات) نصب مى كند, اين كار اجرايى است. گرفتن زكات و انبار كردن و توزيع آن, از
كارهاى اجرايى است و مربوط به جنبه امامت اوست نه رسالت. اين قطع شدنى نيست اگر
قطع شدنى باشد معنايش آن است كه قرآن و دين ـ معاذ الله ـ همان سواد على بياض
است كه فقط تلاوتش مانده است و همه آن ادله اى كه مى گويد بشر به قانون الهى نياز
دارد رخت برمى بندد و چون آن ادله قوى است و اختصاص به زمان خاصى ندارد پس همه
احكام الى يوم القيامه, باقى است. بشر حكم مى خواهد و حكم غير خدا هم حكم جاهليت
است. پس تنها حكم خداست ((إفحكم الجاهليه يبغون و من إحسن من الله حكما لقوم
يوقنون))(2)

پس آن چه كه در بعضى از تفاسير اهل سنت آمده است كه اين حكم, مخصوص رسول است
و چون رسالت رسول رخت بربسته است با رحلت آن حضرت ديگر اين حكم نيست, نادرست
است چون از تفاوت بين حكم رسالت و حكم امامت و رهبرى, غفلت كرده اند.



جانشينان پيامبر(ص)

پشتوانه اين رسالت چيست؟ براى انبيا ـ عليهم الصلاه و السلام ـ يك مقام معنوى
است كه آن را به ولايت ياد مى كنند و يك مقام اجرايى, رسالت يك مقام اجرايى است
يعنى تبليغ كردن, حكم را بيان كردن و مانند آن. ارواح طيبه اين بزرگان تا قوى
نشود و ولى حق نشود (ولى يعنى قرب), در تلو لطف حق قرار نگيرد و متقرب به الله
نشود هرگز قدرت خبريابى ندارد. رسالت آخرين مرحله اين بزرگان است. بالاتر از
رسالت, نبوت است و عميق تر از نبوت, ولايت است. ولايت يك امر قرار دادى نيست, وقتى
روح ولى, قريب و نزديك ذات اقدس اله شد آن گاه گزارش ها را دريافت مى كند, اين
پذيرش گزارش را نبوت مى گويند. پس نبوت, خبريابى است, وقتى اين خبرها را به مردم
ابلاغ كرد رسالت است. پس رسالت, پايين ترين مسإله است و نبوت مرحله وسطا است.
عميق تر از همه ولايت است و اگر كسى بخواهد رسول بشود حتما بايد نبى باشد, ممكن
است كسى نبى باشد ولى رسول نباشد, اما ممكن نيست كسى رسول باشد و نبوت را
نگذرانده باشد. لذا وقتى حضرت فرمود:
((الا انه لا نبى بعدى)) همان طورى كه ختم نبوت را اعلام كرده است ختم رسالت را
هم اعلام كرده است. پشتوانه همه اين مقام هاى اجرايى آن مقام ملكوتى است كه انسان
وقتى به آن مقام رسيد مى شود ولى الله, از آن به بعد از نظر كارهاى اجرايى تقسيم
مى شود اين كه احيانا در زيارت شريفه جامعه كبير يا ساير زيارات هست كه: نور شما
و انوار شما يكى بود, طابت و طهرت, بعضها من بعض, شما يك نور بوديد. اين ها همه
ناظر به مقام ولايت است. گرچه از نظر نبوت و رسالت ميانشان فرق است; فقط وجود
مبارك رسول خدا(ص) رسول است آنها بايد اطاعت كنند ولى از آن جهت كه يك نورند در
آن جا هر چه را كه حضرت مى شنود ديگران هم ممكن است بشنوند و هرچه را كه حضرت
مى بيند ديگران هم ممكن است ببينند. جريان معروفى كه در خطبه قاصعه هست اين را
هم تإييد مى كند. خطبه قاصعه مفصل ترين خطبه اى است كه در نهج البلاغه آمده است.

البته مى دانيد آن چه كه در نهج البلاغه آمده عصاره اى از اين خطبه است مثل
عهدنامه حضرت امير(س) به مالك اشتر, كه آن هم عصاره اين عهدنامه است وگرنه در
تحف العقول كه قبل از نهج البلاغه نوشته شده است مفصل تر از نهج البلاغه اين عهدنامه
آمده است. علت اين اختصار هم آن است كه مرحوم سيد رضى ـ رضوان الله تعالى عليه
ـ فقط به جنبه هاى بسيار بليغ مطالب اميرمومنان(ع) نظر داشته است لذا فقط
قسمت هاى برجسته خطبه ها و يا نامه ها را آورده است.

به هر جهت, حضرت در اين خطبه, در آن جا كه فضايل خود را ذكر مى كند مى فرمايد:
من از دوران كودكى با رسول خدا(ص) همراه بودم, از همان دوران شيرخوارگى يك
فرشته بسيار عظيمى پيامبر(ص) را تإييد مى كرد. ((اعظم ملك من ملائكته يسلك به
طريق المكارم و محاسن الاخلاق العالم ليله و نهاره)) من با پيامبر بودم, پيامبر
هم با اعظم ملك الهى بود كه شبانه روز در تحت تدبير آن حضرت بود. ((و لقد كنت
اتبعه اتباع الفصيل اثر إمه يرفع لى فى كل يوم من اخلاقه علما و يإمرنى
بالاقتدإ به و لقد كان يجاور فى كل سنه بحرإ)).

هر ساله پيامبر(ص) به كوه حرا مى رفت: ((فإراه ولا يراه غيرى)) فقط من مى ديدم
كه او در كوه حرإ هر ساله معتكف مى شود. فقط من مى ديدم كسى مواظب آن حضرت نبود.
((و لم يجمع بيت واحد يومئذ فى الاسلام غير رسول الله ـ صلى الله عليه و آله ـ و
خديجه و إنا ثالثهما)) تنها خانه اى كه اعضايش مسلمان بودند همين ما سه نفر
بوديم. آن گاه فرمود: ((إرى نور الوحى و الرساله و اشم ريح النبوه)) من نور
وحى و نور رسالت را مى ديدم و بوى نبوت را استشمام مى كردم. ((و لقد سمعت رنه
الشيطان)) من ناله اى از شيطان شنيدم ((حين نزل الوحى عليه)) وقتى وحى نازل شد,
من ناله شيطان را شنيدم. ((فقلت يا رسول الله ما هذه الرنه)) پرسيدم: اى
پيامبر(ص) اين ناله چيست؟ ((فقال هذا الشيطان قد ايئس من عبادته)) فرمود: اين
ناله يإس شيطان است, چون فهميد كه ديگر در اين سرزمين عبادت نمى شود.

آن گاه به من فرمود: ((انك تسمع ما إسمع و ترى ما إرى الا انك لست بنبى
ولكنك لوزير و انك لعلى خير))(3) يا على هرچه را كه من مى شنوم تو مى شنوى هرچه
را كه من مى بينم تو مى بينى اما تو وزير منى, نبى نيستى. نفرمود تو ولى نيستى
فرمود تو نبى نيستى, چون نبوت بين ولايت و رسالت است. بنابراين پشتوانه اصلى اين
مقام ها همان ولايت است.

اما آن چه كه در اين آيه مطرح است مربوط به ولايت به آن معنا كه ولى الله باشد
نيست, ولايت غير از والى بودن است اين والى بودن يك كار اجرايى است كه از آن به
عنوان رهبرى ياد مى شود اما آن ولايت تكوينى حساب ديگرى دارد, آن ولايت ريشه نبوت
و رسالت است. اما در اين آيه مورد بحث منظور, والى بودن و كار اجرايى كردن است,
و اين مقام قطع شدنى نيست وگرنه هرج و مرج پيش مىآيد. بر همين اساس در ذيل همين
آيه7, سوره حشر فرمود: ((و ما آتيكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا)).

اين هم از موارد اختلاف بين شيعه و اهل سنت است ((ما آتيكم الرسول)) يعنى هرچه
را كه رسول به شما داد بگيريد و هر چه را كه نهى كرد منتهى بشويد. اهل سنت نوعا
مثل امام فخر رازى ـ كه از اشاعره است ـ در ((التفسير الكبير)) و زمخشرى ـ كه
از معتزله است ـ در ((كشاف)) و همراهان اين دو فكر نيز به همين گونه معنا
كرده اند كه اين ((ما اتيكم)) يعنى هر اندازه مالى كه از آن فىء به شما داد قبول
كنيد و هر اندازه كه نداد اعتراض نكنيد. چرا اين چنين معنا مى كنند؟ چون اگر
چيزى از حضرت رسول(ص) نقل بشود و در قرآن ريشه ظاهرى نداشته باشد آنها بگويند
كه شما هم معاذالله مثلا روى اجتهاد خود اين حرف را زده ايد ما هم صاحب نظريم.
اين كه گاهى به پيامبر مى گفتند آيا وحى نازل شد يا با نظر خودتان اين حرف را
زديد براى اين كه بگويند اگر وحى است ما قبول داريم و اگر روى نظر گفتيد شما هم
يك نظر داريد ما هم يك رإى داريم. اين كه مى گويد: ((حسبنا كتاب الله))
نمى خواهد عترت را از بين ببرد بلكه مى خواهد رسالت را از بين ببرد, چون اين حرف
را در حضور صاحب وحى گفت نه يعنى ما تو را قبول داريم هرچه تو گفتى ما قبول
داريم اما بعدىها را قبول نداريم اصلا در موردى واقع شد كه مى خواهد بگويد ما
برهان منهاى پيامبر را قبول داريم, پيامبر(ص) رسالتش را قبول داريم هرچه را وحى
است به عنوان قرآن شنيد به ما تحويل بدهد بعد كارى نداشته باشد. آنها در اين حد
گفتند نه اين كه هم رسالت حضرت را قبول داشته باشند و هم رهبرى و والى بودن و
امامت اش را, اما بعد درباره بعدىها شك كرده باشند, نه اصلا چنين نيست, چون
بعدىها كه نگفتند قلم و دوات حاضر كنيد تا ما بنويسيم اين را خود رسول الله(ص)
فرمود. اينها نه تنها مى خواستند بگويند قرآن بس است ما احتياجى به مضمون نامه
نداريم بلكه خواستند بگويند ما احتياجى به نوشتن تو نداريم. بازگاهى در روايات
به صورت پراكنده هست كه از حضرت سوال مى كردند كه: آيا از خودت گفتى يا وحى است؟
يعنى اگر از خودت گفتى تو يك نظر دارى, ما هم يك نظر داريم.

اينها باورشان شده بود كه رسول خدا ((ما ينطق عن الهوى))(4) است.

پس برادران اهل سنت آيه ((و ما آتيكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا))
را اين طور معنا مى كنند كه هر چه رسول از فىء و مسائل مالى به شما داد بپذيريد,
نداد هم اعتراض نكنيد. اما شيعه اين طور معنا نمى كند بلكه مى گويد: اين ((ما))
اطلاق دارد يك, ذيل هم قرينه اطلاق صبر است دو, بيان آن اين است كه ((ما آتيكم
الرسول)) هر چيزى كه رسول به شما ((ايتا)) كرد: از قانون, مقررات, احكام الهى,
مال بگيريد, چون كلمه ((ايتا)) در همه موارد است. اين كه گفته مى شود ((خذوا ما
آتينكم بقوه))(5) اين كه خدا به بنى اسرائيل مى فرمايد: ((خذوا ما آتينكم)) يعنى
به شما مال و يا قوانين و مقررات و احكام داديم, بگيريد, در اين مورد هم اگر
مى فرمايد: ((ما آتيكم الرسول فخذوه)) اين ((ما)) مطلق است آيه هم همين مورد را
مى گيرد اگر حكمى كرد, مقرراتى داشت, سمتى داد اين ها همه ((اتا)) است.

پس هم كلمه ((ما)) مطلق است و هم صيغه ((آتا)) توان اطلاق را دارد. اما شهادت
ذيل اين است كه فرمود: ((و ما آتيكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا)) اين
((ما نهيكم)) كه ظهورش در مقررات و قوانين خيلى قوى است گاهى مى فرمايند كه
((فامنن او امسك بغير حساب))(6) اگر خصوص مال باشد بايد هرچه داد بگيريد و هر
چه نداد صبر كنيد و اما وقتى مى فرمايد: ((ما نهيكم عنه)) يا دستور مى دهد كه شما
از اين مال فاصله بگيريد يا قانون وضع مى كند نهى دارد; يعنى مناهى رسول را مثل
اوامر رسول بگيريد. اين مناهى رسول همان طورى كه در كارهاى اجرايى حضور و ظهور
دارد در قوانين و مقررات هم حضور و ظهور دارد پس آن چه كه زمخشرى ـ از معتزله ـ
يا امام رازى ـ از اشاعره ـ گفته اند كه اين مخصوص مسائل مالى است, تمام نيست,
بلكه اطلاق ((ما)) و ((آتا)) هر دو را شامل مى شود و ذيل آيه هم تإييد مى كند.
بنابراين هر چه را كه حضرت بفرمايد حجت است و هر مالى هم كه حضرت به هر كه بدهد
يا ندهد حجت است نه مى توان به كارهاى اجرايى آن حضرت اعتراض كرد و نه به كارهاى
تعليمى ايشان.

اين كار ـ همان طورى كه مرحوم امين الاسلام طبرسى اشاره كرده اند ـ بعد از وجود
مبارك حضرت رسول به ائمه(ع) مى رسد تا اين جا در مجمع البيان هست كه بعد از حضرت
به ائمه قائمين مقام او مى رسد اما مى توان گفت چون براهين, مطلق است و هرگز دين
تعطيل بردار نيست اين ائمه دو قسم اند; ائمه بالاصاله كه معصومين ـ عليهم السلامـ
اند و ائمه بالطبع كه جانشينان آنها هستند. اين سمت را هر كدام از ائمه يكى پس
از ديگرى حفظ مى كردند و مى گرفتند, كارهايى كه مربوط به امام قبلى بود امام بعدى
به عهده مى گرفت; مثلا آن چه را كه مرحوم صدوق ـ رضوان الله عليه ـ در كتاب شريف
((من لايحضره الفقيه)) ذكر مى كند كه ائمه, هر سمتى كه براى امام قبلى بود به
عهده مى گرفتند و هركارى كه مال شخص امام قبلى بود به ورثه او واگذار مى كردند.

در جلد دوم ((من لايحضره الفقيه)) (چاپ چهار جلدى, ص23, روايت 14) آمده است كه
ابى على ابن راشد حضور امام هادى(س) امام دهم رسيدو عرض كرد ((انا نوتى بالشىء
فيقال هذا كان لابى جعفر(ع))) گاهى بعضى از اموال را پيش من مىآورند و مى گويند
اين مال ابى جعفر است (منظور از اين ابى جعفر ابى جعفر ثانى است يعنى امام جواد(س)
امام محمد تقى ـ ع ـ ما چه كنيم, قبول كنيم يا نه؟ امام فرمودند: شما از كسانى
كه اين اموال را مىآورند توضيح بخواهيد هر مالى كه به عنوان سهم امام يا فىء و
انفال بود; يعنى هر چه جزء شوون امامت بود كه در اختيار پدرم قرار داشت آن فقط
به من مى رسد و اما اموالى اگر مال پدرم بود نه به سبب امامت بلكه مال شخص او
بود او ميراث است و به ساير ورثه مى رسد.

حال اگر كسى بگويد اين احكام فقط مربوط به همان صدر اسلام بود و ديگر اين
مسائل خمس و فىء و انفال و امثال ذلك را بايد گرفت مى ماند يك سلسله عبادت هاى
خشك شخصى. اين همان مصداق كامل انفكاك دين از سياست است. آن وقت آن همه ادله و
براهينى كه بشر به پيغمبر و قانون و قانون گذار نياز دارد همه عبث خواهد شد و
فقط در آن چند سال صدر اسلام محصور مى شود. اگر دليل عقلى, تاريخى شد و تخصيص
پذير گشت, يقين داشته باشيد كه دليل عقلى نيست, چون عقليه الاحكام لاتخصص دليل
عقلى را نمى توان تاريخى كرد, مال آن زمان است اگر بشر قانون مى خواهد و قانون
بايد الهى باشد اين بايد عملى باشد.



اگر گفتيم درست است كه بشر قانون مى خواهد ولى اين گونه نياز تا سال 250 هجرى
است, از آن به بعد قوانين اجرايى نمى خواهد بلكه فقط به عبادات نياز دارد. معلوم
مى شود آن دو قرن و اندى هم باطل بوده است, چون اگر چيزى حكم عقلى شد براى هميشه
است. مسإله نبوت و امامت و نياز بشر به قانون, حكم نقلى نيست پس حكم عقلى است.
اگر حكم عقلى شد اين همان است كه مى گويند در احكام عقلى سالبه جزئيه نقيض موجبه
كليه است, موجبه جزئيه نقيض سالبه كليه است, اما در احكام نقلى, سالبه جزئيه
مخصص موجبه كليه است, موجبه جزئيه مقيد سالبه كليه است, هيچ تعارضى بين سلب كلى
و ايجاب جزيى چه در اطلاق و چه در عموم, در ادله نقلى اصلا نيست باب تخصيص و
تقييد واضح است.

اما اگر مسإله اى نقلى نشد بلكه عقلى شد و چون ((عقليه الاحكام لاتخصص)) اگر
كسى گفت اين قانون براى آن وقت بود يعنى اصلا قانون نيست وقتى اصلا قانون نبود
اصل برهان عقلى, ويران مى شود, لذا اين آيه كه فرمود: ((ما آتاكم الرسول)) در
واقع رسول بما انه والى است نه رسول بما انه رسول, چون رسول بما انه رسول احكام
مطلق را اطلاق مى كند نه كارهاى جزيى, كارهاى اجرايى را بما انه والى انجام مى دهد
و اين هم هرگز قابل انقطاع نيست.

ادامه دارد


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) حشر (59) آيه 7 ـ 6.
2 ) مائده (5) آيه 50.
3 ) نهج البلاغه صبحى صالح خطبه192.
4 ) نجم (53) آيه3.
5 ) بقره (2) آيه93.
6 ) ص(38) آيه39.

در پانزدهم ماه مبارك رمضان سال سوم هجرى, نخستين گل خوشبوى درخت نبوت و ولايت و اولين ثمره ازدواج على و زهرا به دنيا آمد. اولين هديه شيرين خدا به على مرتضى و فاطمه زهرا در مدينه منوره چشم به دنيا گشود. در اين مكان و زمان مقدس, كودكى متولد شد كه وجود ذى جودش ماه رمضان را قداست و شرافتى افزون تر بخشيد.
خبر ولادت اولين نواده رسول خدا ـ صلى الله عليه وآله ـ به آن حضرت داده شد. پيامبر مشتاقانه به ديدار فرزند عزيز و ارجمندش به خانه على و زهرا ـ سلام الله عليهماـ آمد كه او را دربرگيرد و نوازش كند.
طبق روايتى كه در كتب فريقين آمده است, پيامبر به اسمإ فرمود: اسمإ! فرزندم را بياور.
اسمإ كه كودك را در پارچه اى زردرنگ پيچيده بود, او را به خدمت حضرت آورد. پيامبر ناراحت شد و فرمود: مگر نگفته بودم نوزاد را هرگز در پارچه زرد رنگ نپيچيد؟
اسمإ نوزاد را گرفت و در پارچه اى سفيد رنگ پيچيد و او را به خدمت نياى بزرگوارش آورد. حضرت اذان را در گوش راست و اقامه را در گوش چپش خواند سپس رو به داماد گرامى اش على كرد و فرمود:
يا على! او را چه نام نهادى؟
عرض كرد: اى رسول خدا ! من در نامگذارىاش هرگز بر شما پيشى نمى گيرم.
پيامبر نيز فرمود: من هم برخدايم سبقت نمى گيرم.
فورا جبرئيل امين نازل شد و خدمت رسول خدا عرض كرد:
يا محمد! خدايت سلامت مى رساند و مى فرمايد: چون نسبت على به تو نسبت هارون به موسى است ـ جز اين كه پس از تو پيامبرى نيست ـ لذا نام فرزند هارون را بر او بگذار.
پيامبر فرمود: نام فرزند هارون چه بوده است؟
عرض كرد: شبر.
فرمود: من زبانم عربى است. نام شبر در زبان عربى چه مى باشد؟
جبرئيل گفت: نامش حسن است. او را حسن نام گذار.
(ذخائر العقبى,ص120)
نامش حسن.. رويش حسن .. مويش حسن .. خوى دلجويش حسن .. به به چه زيبا پسرى, چه رعنا مولودى. امروز خانه زهرا نور باران مى شود. فرشتگان به خدمت پيامبر براى عرض تهنيت مىآيند. ما هم از اين جا به خاندان رسالت تبريك مى گوييم.
در صواعق المحرقه ابن حجر,ص115 آمده است:
رسول خدا(ص) فرمود: ((سمى هارون ابنيه شبرا و شبيرا و انى سميت ابنى الحسن والحسين بما سمى به هارون ابنيه; هارون نام دو فرزندش را شبر و شبير گذاشت و من نام دو فرزندانم را حسن و حسين مى گذارم, به همان نامى كه هارون فرزندانش را نام نهاد.))
در كتاب كنزالعمال, ج 6, ص 220, نقل كرده كه حضرت رسول دو فرزندش (حسن و حسين) را در دامان خويش نشانده بود و نوازششان مى كرد و مى فرمود: ((ان ابنى هذين ريحانتاى من الدنيا; اين دو فرزندانم, دو گل خوشبوى من در دنيايند)).
در مجمع الهيثمى ج9, ص181, از انس بن مالك نقل مى كند كه گفت: رسول خدا گاهى به سجود مى رفت, يكى از دو فرزندانش (حسن يا حسين) مىآمد و بر كمر حضرت مى نشست, پس حضرت سجود را طولانى مى كرد تا آن گاه كه خود كودك پايين بيايد. به او گفته مى شد: يا رسول الله! سجودت را طولانى كردى؟ مى فرمود: فرزندم, بردوشم سوار بود, خوش نداشتم كه او را به شتاب وادارم.
و در اين زمينه روايات زيادى از كتب اهل سنت نقل شده است.
در صحيح ترمذى, ج 2, ص 306, نقل شده كه رسول الله(ص) به فاطمه مى فرمود: فرزندانم را بياور تا آنها را استشمام و بو كنم و آنها را در بغل مى گرفت و مى بوسيد و مى بوييد.
در مجمع الهيثمى, ج 9, ص 175, نقل شده كه شخصى از ابن الزبير (دشمن سرسخت اهل بيت) سوال مى كند: چه كسى بيش از همه به پيامبر شباهت داشت؟ او پاسخ مى دهد: حسن بن على, از هر كس بيش تر به پيامبر شبيه بود و حضرت رسول بيش از همه به او محبت و علاقه داشت. او گاهى مىآمد و حضرت رسول در حال سجده بود, پس بركمرش سوار مى شد و پيامبر سر برنمى داشت تا خود كنار رود.
در صحيح ترمذى, ج2, ص240, نقل شده كه اسامه بن زيد گويد: شبى به ديدار پيامبر رفتم, كارى داشتم. پس از آن كه كارم تمام شد, به حضرت عرض كردم: در زير عبايتان گويا چيزى پنهان كرده ايد؟ حضرت عبا را پس زد ديدم حسن و حسين بر دو زانويش نشسته اند. فرمود: اين دو, فرزندانم هستند. خداوندا! من آنها را دوست مى دارم, پس دوست بدار هر كه آنها را دوست مى دارد.
اين محبت فراتر از محبت پدر يا جد به فرزندش است. حضرت رسول ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ در موارد متعددى كه در كتاب هاى اهل سنت ذكرشده, به مردم گوشزد مى كرده است كه محبت حسن و حسين, محبتى الهى است و هر كه پيامبر را دوست مى دارد بايد آنها را دوست بدارد و هر كه با رسول خدا دشمن است, باآنها بى گمان دشمن است. پيامبر آينده را مى ديد كه با آن همه توصيه ها و سفارش هاى متعدد, در اماكن و اوقات مختلف, بااين حال, مردم چه رفتارى با دو ريحانه رسول الله نمودند و چگونه عمل به وصيت پيامبر كردند؟
برخى از برادران اهل سنت چنين وانمود مى كنند كه چون حسنين فرزندان پيامبر بودند و هر انسانى به فرزندان و نوه هايش علاقه دارد, لذا اگر رسول خدا درباره آنها عاطفه اى نشان داده و اظهار محبتى كرده, امرى است طبيعى, ولى با سيل روايت هائى كه خود از پيامبر نقل مى كنند و حضرت دشمنانشان را نفرين مى كند و دوستانشان را بشارت مى دهد, چه مى كنند؟!
در مستدرك صحيحين, ج3, ص166, از ابوهريره نقل شده كه گفت: روزى رسول خدا(ص) بر ما وارد شد, در حالى كه حسن را بريك دوش و حسين را بر دوش ديگر حمل مى كرد, گاهى اين را مى بوسيد و گاهى آن را, تا اين كه به ما نزديك شد. يكى از اصحاب عرض كرد: يا رسول الله! شما آنها را دوست مى داريد؟!
حضرت فرمود: آرى ! هر كه آن دو را دوست بدارد, مرا دوست داشته و هر كه آن دو را دشمن بدارد مرا دشمن داشته است.
و در همين صفحه در روايت ديگرى آمده است كه حضرت فرمود: حسن و حسين دو فرزندان من هستند, هر كه آنان را دوست بدارد, مرا دوست داشته و هر كه مرا دوست دارد, خدا او را دوست مى دارد و هركه را خدا دوست بدارد, او را داخل بهشت خواهد كرد و هركه اين دو را دشمن بدارد, مرا دشمن داشته و هر كه مرا دشمن بدارد خداوند او را دشمن داشته و هر كه را خدا دشمن بدارد, بى گمان وارد دوزخش خواهدكرد.
آن گاه نويسنده كتاب ادامه مى دهد: اين حديث از نظر شيخين (بخارى و مسلم) صحيح است. شايد بيش از چهل حديث با مضمون هاى مختلف در كتاب هاى اهل سنت, در همين مورد وارد شده است.
به همين بسنده مى كنيم و نتيجه گيرى را به خوانندگان عزيز و گرامى واگذار مى نماييم.
البته, ما را دل خوش است كه با تمام وجود به اهل بيت پيامبر عشق مى ورزيم و تنها اميد نجات خود را در روز رستاخيز, همين محبت و علاقه به آنها مى دانيم و به خاطر همين عشق و علاقه است كه روز پانزدهم رمضان را جشن مى گيريم و به دليل خرسندى رسول الله از به دنيا آمدن فرزند دلبندش شاد و خرم مى شويم و به يكديگر تبريك و تهنيت مى گوييم. پس تبريكتان باد اى شيعيان امام مجتبى.

پاورقي ها:

نصيحت پذيرى سبيل هدايت

امام على (ع): ((رحم الله عبدا سمع حكما فوعى و دعى الى رشاد فدنا و إخذ
بحجزه هاد فنجى)).(1)

خدا رحمت كند آن كس را كه چون سخن حكيمانه اى را بشنود خوب فرا گيرد و چون به
هدايت ارشاد گردد بپذيرد و دست به دامن هادى و رهبرى زند و نجات يابد.



امام على (ع): ((إلا و انه من لاينفعه الحق يضره الباطل و من لايستقيم به
الهدى يجر به الضلال الى الردى)).(2)

آگاه باشيد: آنها كه از حق بهره مند نشوند زيان باطل دامنشان را فرا خواهد
گرفت و آن كس كه هدايت, راهنمايش نگردد گمراهى او را به هلاكت مى كشاند.



امام على (ع): ((اسمعوا النصيحه ممن اهداها اليكم واعقلوها على إنفسكم)).
(3)

از كسى كه به شما نصيحت خود را هديه مى كند بشنويد و بپذيريد و آن را براى خود
در خاطر نگه داريد.



امام على (ع): ((فاتقوا الله تقيه من سمع فخشع… و عبر فاعتبر و حذر فحذر
و زجر فازدجر و راجع فتاب و إرى فراى فاسرع طالبا)).(4)

تقوا پيشه كنيد تقواى كسى كه چون بشنود احساس مسووليت كند… و هرگاه درس
عبرت به او بدهند عبرت پذيرد و هرگاه او را برحذر دارند قبول كند و اگر منعش
كردند از نافرمانى بايستد و چون بازگردد توبه كند و هرگاه نشانش دهند ببيند و
به سرعت به سوى حق حركت كند.



امام على (ع): ((ليكن احب الناس اليك من هداك الى مراشدك و كشف لك عن
معايبك)).(5)

بهترين و دوست داشتنى ترين مردم در نزد تو بايد كسى باشد كه تو را به رشد و
هدايت رهنمون سازد و از عيوب تو (در نزد خودت) پرده بردارد.



امام على (ع): ((من استنصح الله وفق)).(6)

هر كس از خداوند متعال درخواست نصيحت كند (و اطاعت اوامرش را نمايد) موفق
مى شود.



امام على (ع): ((من قبل النصيحه إمن من الفضيحه)).(7)

هر كس نصيحت پذير باشد از رسوايى در امان خواهد بود.



امام على (ع): ((اتعظوا بمواعظ الله واقبلوا نصيحه الله… واعلموا إن هذا
القرآن هو الناصح الذى لايغش… واستنصحوه على إنفسكم واتهموا عليه آرإكم
واستغشوا فيه إهوائكم)).(8)

از موعظه ها و اندرزهاى خدا پند بگيريد و نصيحت هاى او را قبول كنيد… و
بدانيد كه اين قرآن پند دهنده اى است كه انسان را نمى فريبد…
خويشتن را با آن اندرز دهيد و هرگاه نظر و كردار شما بر خلاف قرآن بود خود را
متهم سازيد و خواسته هاى خويش را در برابر قرآن نادرست بشماريد.



امام حسن (ع): ((إسمع الاسماع ما وعى التذكير وانتفع به)).(9)

شنواترين گوشها آن است كه تذكرها را بشنود و از آنها نفع ببرد.



امام حسين (ع): ((من دلائل العالم انتقاده لحديثه)).(10)

از نشانه هاى عالم اين است كه گفتار خود را ـ قبل از بيان كردن ـ نقد و بررسى
مى كندO O.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) نهج البلاغه : خطبه76.
2 ) همان, خطبه28.
3 ) غرر الحكم: 2494.
4 ) نهج البلاغه : خطبه83.
5 ) غرر الحكم: 7374.
6 ) نهج البلاغه : خطبه147.
7 ) غرر الحكم: 8344.
8 ) نهج البلاغه : خطبه176.
9 ) بحارالانوار: ج78, ص109, ح17.
10 ) تحف العقول: ص248.

در فضيلت آموختن

((ن والقلم و مايسطرون)).
قسم به قلم و آن چه مى نويسند.
مواردى كه خداوند به آنها سوگند خورده است, عبارت است از نعمت هايى ارزنده و بزرگ كه پروردگار بر مردم منت نهاده و آنها را براى آسايش و زندگى بهتر آنان آفريده است.
يكى از اين نعمت هاى بسيار بزرگ ـ كه توانايى شكر و حمدش را نداريم ـ قلم است, و قلم كنايه از سواد و توانايى خواندن و نوشتن است.
در سوره ((اقرإ)) نيز مى خوانيم:
((إلذى علم بالقلم علم الانسان ما لم يعلم)).
خداوندى كه با قلم بشر را دانش آموخت و او را آموخت آن چه كه نمى دانست.
پس نخستين آيه اى كه برپيامبر نازل شده با خواندن ((اقرإ)) آغاز مى شود و هم چنين سوره اى كه در حساس ترين هنگام بر پيامبر نازل شده, دم از نوشتن (قلم) مى زند. و بدين سان معلوم مى شود سوادآموزى و دانش پژوهى و علم خواهى از نظر خداوند چقدر اهميت دارد كه بايد گفت: برترين و والاترين نعمت الهى, سواد است و توانايى خواندن و نوشتن.
و لذا در روايات و احاديث پيامبر و ائمه معصوم ـ عليهم صلوات الله ـ آن قدر كه بر طلب علم, تشويق و تحريض شده بر چيز ديگرى, تشويق و ترغيب نشده است. همين يك روايت كه همگان آن را از بردارند و همواره تكرار مى كنند, براى بيان اهميت اين مطلب كافى است كه حضرت رسول اكرم ـ صلى الله عيله وآله و سلم ـ مى فرمايد:
((طلب العلم فريضه على كل مسلم (و مسلمه); دانش خواهى بر هر مرد و زن مسلمان واجب است)).
و كم ترين علم, دانستن الفباى آن است; يعنى خواندن و نوشتن. پس عيب نيست كه انسان در سنين بالا به دانش پژوهى بپردازد, بلكه يك وظيفه مقدس است, ولى ننگى بالاتر از اين نيست كه انسان, بى سواد از دنيا برود.
آرى! اسلام است كه بشريت را با علم و قلم آشنا ساخت و اگر ترغيب اسلام به دانش اندوزى نبود, اثرى از حكمت و دانش وجود نداشت. در وقتى اين دين پا به عرصه وجود گذاشت كه در سرتاسر جزير العرب ((هفده)) نفر نويسنده بيش تر نبود, و در اندك زمانى اقيانوس حكمتى از سرچشمه علم رسول خدا جوشيد كه تمام مغزهاى بشر را غرق علم و معرفت كرد.
سواد داشتن محبوب و خواسته فطرى بشر است و اين مطلب به بحث و گفتگو نياز ندارد. آن چنان در فطرت بشر, عشق به علم نهفته است كه هيچ مطلبى اين چنين معشوق بشر نيست. اگر به يك بى سواد نسبت فهم و ادب و دانايى بدهى خرسند مى شود, هر چند خود مى داند كه نادان است و برجهل خويش كاملا آگاه است, ولى اگر به نادان ترين و جاهل ترين مردم نسبت جهل و نادانى دادى, آن چنان خشمناك مى گردد كه گويى آسمان را برسرش فرود آورده اى. چه شده است كه انسان بى سواد با اين كه خود به نادانى اش دانا است, اين چنين از انتساب به بى سوادى, خشمگين مى گردد؟
علت همين است كه عشق به علم و معرفت در نهاد بشر نهاده شده است; پس بايد در پى آن بود و آن را فراگرفت و به آن دست يافت و از آن بهره برد و به سويش حتى اگر در ((چين)) هم باشد روانه شد: ((إطلبواالعلم ولو بالصين)) .
و هيچ وقت براى دانش طلبى و سوادآموزى دير نيست. بياييد چنان كه در سال هاى پس از پيروزى و با توصيه بهنگام و به يادماندنى امام عزيزمان ـ قدس سرهـ , در راه سوادآموزى خود و ديگران, نهضت به پا كرديم, اين نهضت را آن چنان دنبال كنيم كه يك نفر بى سواد در سراسر كشور اسلامى يافت نشود. آن جا است كه هم خدا و هم رسول خدا و هم خلق خدا و هم روح خدا از ما شاد و خرسند مى شوند.
پاورقي ها:

در هشتمين كنفرانس اجلاس سران كشورهاى اسلامى

بسم الله الرحمن الرحيم

مايلم در اين مجمع برادرانه كه مى خواهد از زبان مسلمانان جهان سخن بگويد, سخن
را با ستايش و سپاس الهى آغاز كنم: بارالها تو را سپاس مى گويم بر معرفت, بر
توحيد, بر عبوديت و بر محبت, سپاس مى گويم بر برادرى اسلامى, بر تكريم انسانيت,
بر تعليم صبر و توكل بر توصيه احسان و مروت و درود مى فرستم بر محمد مصطفى (صلى
الله عليه و آله و سلم), بنده و پيامبرت كه پرچم توحيد و عدل را برافراشت صلاى
تكريم انسان سر داد و او را از بندگى هرچه و هركس جز تو آزاد ساخت, و سلام مى كنم
بر خاندان پاك و ياران راست گفتار او و پيروان آنان و همه بندگان شايسته خدا و
همه انسان هاى پاك نهاد.

و به شما ميهمانان عزيز, سران و مسوولان كشورهاى اسلامى و روساى هيئتها و يكايك
اعضاى آنان و نيز به دبير كل سازمان ملل, و دبير كل اين كنفرانس و ديگر
ميهمانان عزيز خوشامدى صميمانه و برادرانه نثار مى كنم.

برادران و خواهران! شما اينك در يكى از خانه ها و پايگاههاى اسلام گرد آمده ايد,
ميزبان شما اگرچه رسما رئيس جمهور ما است, ليكن يكايك ايرانيان خود را ميزبان
شما ميدانند و حضور شما را در اين كشور ايمان گرامى مى دارند.

عزيزان! جمع ما دوستانى نيستيم كه به موجب مصالحى به هم گره خورده باشيم, تا
مصالح ديگرى هم روزى بتواند گره متصل كننده ما را بگسلد, برادرانى هستيم كه
عقيده به قرآن ما را ما با پيوندى ابدى به يكديگر متصل ساخته, و با همه
تفاوتهاى تاريخى و جغرافيايى و سياسى از ما پيكره واحدى كه همان امت اسلامى است
پديد آورده است, ما اين پيوند را با قبول اسلام پذيرفته ايم و از آن گزيرى
نداريم, نقارها, اختلافها و حتى كشمكشها غبارهايى برچهره اين حقيقت است, كه
همواره با زلال حكمت و خردمندى و بردبارى قابل شستشو است.

به اين جلسه عظيم و اين ديدار تاريخى با اين چشم بنگريم تا بتوانيم از آن
براى سرنوشت ملت هاى خود و امت بزرگ اسلامى بهره بگيريم.

برادران و عزيزان! من سخن خود در گشايش اين مجمع را به بيان سه مطلب اختصاص
مى دهم و در پايان نتيجه مى گيرم, آن سه اينهاست, اسلام, امت اسلامى, كنفرانس اسلامى
و آفاق آينده.



1ـ اسلام :

اسلام هم در هنگام طلوع خود و هم امروز راهى به دنيايى نوين با زندگيى
سعادتمندانه و متضمن صلاح و فلاح انسان بوده و هست, رنج هاى اصلى بشر ـ كه اسلام
كمر به زدودن آنها بسته ـ در آن زمان و پيش از آن و امروز همواره چيزهاى ثابت و
واحدى بوده است و هست, فقر, جهل, تبعيض, جنگ و ناامنى و بالاخره زندانى شدن در
حصار مادىگرى و اسارت در كمند خوىهاى زشت خويشتن.

و اسلام دين انسانيت و اعتدال و خردورزى و تسليم در برابر حق متعال است و بى شك
همه اديان پيش از ورود دستهاى تحريف, چنين بوده اند, پس درمان اين دردهاى انسانى
را با شيوه اى دور از زياده روى و افراط و تفريط, و از راههاى خردپسند بر بشر
عرضه كرد و آدمى را به ذكر و تضرع و رابطه باطنى با خداى خود فرا خواند, و
مبارزه با بدى و تجاوز و ظلم و فساد و نيز مبارزه دائم با خودخواهى و خودپسندى
و هوسرانى خود را به او آموخت و بدان توصيه كرد.

احكام عمده اسلام بدين گونه شكل گرفته و برنامه اسلام براى زندگى فردى و
اجتماعى اخلاقى و سياسى بشر از اين ريشه ها روييده است. در نظام سياسى اسلام عدالت
اجتماعى, آزاديهاى گوناگون, صلح عادلانه, مبارزه با زورگويى و تجاوز, روابط زن و
مرد, روابط آحاد مردم در يك جامعه, و روابط جوامع با يكديگر و نيز تزكيه نفس, و
رابطه باطنى هر فرد با خداوند همه و همه مبتنى بر آن پايه ها و ناظر به درمان آن
دردهاى كهن و هميشگى است.

امروز هم به رغم ظواهر رنگين و دلنشين زندگى, بشر از همان دردهايى رنج مى برد,
كه در طول تاريخ برده است, اكثر مردم جهان فقيرند, و عده معدودى بيشترين ثروت
زمين را در دست دارند, اكثر ملت ها از پيشرفت علمى بى نصيب اند, و جمعى دانش خود
را وسيله زورگويى به ديگران كرده اند, در گوشه و كنار جهان, جنگها برپاست و
ديگران هم دائما از بروز جنگ بيم ناكند, در سطح جهان ميان كشورها و نيز در اغلب
كشورها, ميان طبقات مختلف تبعيض هست, تمدن مادى غرب همه را به مادىگرى سوق
مى دهد, و پول و شكم و شهوت بزرگترين همت ها شده و مى شود, و بالاخره صفا و يكرنگى
و گذشت و ايثار در بخشهاى عظيمى از عالم جاى خود را به نيرنگ و توطئه و حرص و
حسد و بخل و ديگر خوىهاى زشت داده است, جهان از لحاظ دانش و تكنولوژى و ابزار و
سرعت و سهولت به كلى باگذشته تفاوت كرده, ولى دردهاى مزمن و كهنه بشر همچنان
پابرجا است, و گرفتارىهاى عمده همان است كه بود.

ليبراليسم غربى و كمونيست و سوسياليسم و غيره همه امتحان خود را داده و
ناتوانى خود را ثابت كرده اند, و امروز هم مانند گذشته, اسلام تنها شفابخش و
فرشته نجات است, امروز هم مانند 1400 سال پيش اين ندا طنين افكن است:

((قد جائكم من الله نور و كتاب مبين, يهدى به الله من اتبع رضوانه سبل السلام,
و يخرجهم من الظلمات الى النور باذنه, و يهديهم الى صراط مستقيم))(1), مهم آن
است كه چهره بى پيرايه اسلام ديده و شناخته شود, دشمنان در طول چند قرن و دوستان
نادان و غافل, در زمانى درازتر چهره نورانى اسلام را زشت كرده و به غرض يا به
سلائق جاهلانه به آن افزوده يا از آن كاسته اند, امروز هم اگر چه كج فهميها و سود
طلبيها از سوى خوديها هنوز در كار تيره كردن تصوير اسلام است, ولى حقا تبليغات
دشمنان در اين باره بسى بيش از آن است, و آنان از راههاى ظريف و موزيانه به اين
كار مشغولند, يك قلم از تلاش خستگى ناپذير دشمنان در اين باره حجم عظيم تبليغاتى
است كه بر عليه ايران اسلامى, پس از قيام دولت اسلام در ايران, به راه افتاده
است, براى از رونق انداختن پيام نافذ اين انقلاب بزرگ, آنان مهمترين كار را تهمت
زدن و خبر دروغ دادن دانسته اند, چندان به دروغ از ما گفته و به ما نسبت
داده اند, كه حرفهاى آنان تكرارى, و براى شنوندگانش ملال آورنده است, در اين مورد
صهيونيستها و رسانه هاى معروف صهيونيستى جهان و عوامل استكبار و بيش از همه
آمريكائيها, فعالترين بوده اند و هستند, يعنى كسانى كه از اين انقلاب بيش از همه
متضرر شده اند.

برادران مسلمان بر اين اساس كار بزرگ ما شناسائى اسلام و شناساندن آن و آشنايى
بيشتر با يكديگر است.



2ـ امت اسلامى:

نخستين فرآورده سياسى ـ انسانى اسلام, امت اسلامى است كه از مدينه النبى آغاز
شد, و به صورتى حيرت آور و افسانه وار قدم در راه رشد كمى و كيفى نهاد, هنوز نيم
قرن از ولادت اين پديده مبارك نگذشته بود, كه نزديك به نيمى از تمامى قلمرو سه
تمدن بزرگ باستانى همسايه خود يعنى ايران, روم, و مصر را درنورديد و يك قرن پس
از آن تمدنى درخشان و حكومتى عزيز و مقتدر در مركز جهان پديد آورد كه از شرق به
ديوار چين, و از سوى ديگر به سواحل اقيانوس اطلس, و از شمال تا استپهاى سيبرى,
و از جنوب تا جنوب اقيانوس هند مى رسيد.

قرن هاى سوم و چهارم هجرى, و پس از آن مزين به تمدنى آنچنان مشعشع است كه پس
از هزار سال هنوز بركات علمى و فرهنگى آن را در مدنيت كنونى جهان مى توان به
وضوح ديد, اگرچه مورخان غربى به هنگام حكايت تاريخ علم و تمدن اين رستاخيز عظيم
و بى سابقه علم و فرهنگ و تمدن را يكسره در بوته اجمال و اهمال مى نهند, و سرگذشت
علم را از يونان و رم باستان يكسره به رنسانس متصل مى كنند, گوئى علم و تمدن
هزار سال مرده بود و يك باره در رنسانس تولد يافت! ليكن حقيقت آن است كه قرون
وسطى فقط براى غرب و اروپا دوران تاريكى و جهالت و وحشت بود, ولى براى دنياى
اسلام با گستره چندين برابر اروپا يعنى از اندلس تا چين دوران تشعشع و بيدارى و
عروج علمى شمرده مى شد.

غرض از اين يادآورى تفاخر به گذشته نيست, غرض يادآورى اين حقيقت است, كه آن
چه آن تمدن را پديد آورد ـ يعنى اسلام و معارف زندگى ساز آن ـ هم اكنون نيز در
اختيار ما است و به ما هشدار مى دهد:

((يا ايها الذين آمنوا استجيبوا لله و للرسول اذا دعاكم لما يحييكم))(2) اسلام
ثابت كرده است, كه ظرفيت آن را دارد كه امت خود را به اعتلاى مدنى و علمى و عزت
و قدرت سياسى برساند, ايمان و مجاهدت و پرهيز از تفرقه تنها شرطهاى تحقق اين
هدف بزرگ است, و قرآن به ما مىآموزد:

((و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون ان كنتم مومنين))(3), و مىآموزد:
((والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع المحسنين))(4), و مىآموزد:
((و إطيعوا الله و رسوله و لا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ريحكم و اصبروا ان الله
مع الصابرين))(5).

ضعف اين سه عامل امت اسلامى را امروز در وضع تاسف بارى قرار داده است, حداقل در
دو قرن گذشته دشمنان پيگير و با تدبير و برخى حكومتهاى مسلمان بى كفايت در كنار
عوامل و شرائط گوناگون تاريخى و سياسى در پديد آوردن اين وضع به شدت موثر
بوده اند, و ما امروز وارث گذشتگانيم.

برادران بيائيد ما براى آيندگان چيزى از اين افتخارآميزتر به ارث بگذاريم.

در بررسى عوامل بيرونى وضع كنونى, من تهاجم جبهه استكبار را از همه موثرتر
مى يابم, در فرهنگ ما استكبار به آن مجموعه قدرتى گفته مى شود, كه با تكيه به
تواناييهاى سياسى و نظامى و علمى و اقتصادى خود, و با الهام از نگرش تبعيضآميز
به نوع بشر, مجموعه هاى بزرگ انسانى يعنى ملتها و دولتها و كشورهارا با سيطره
قلدرانه و تحقيرآميز به سود خود زير فشار و استثمار مى گذارد, در كار آنها دخالت
و به ثروت هاى آنها دست اندازى مى كند, به دولتها زور مى گويد, و به ملتها ستم
مى ورزد, و به فرهنگ ها و سنت هاى آنان اهانت روا مى دارد, مثالهاى بارز آن را
استعمار و سپس استعمار نو, و اخيرا تهاجم همه جانبه سياسى و اقتصادى و تبليغاتى
و حتى نظامى از سوى استعمارگران ديروز و وارثان آنها در برابر چشم ملت هاى ما
نهاده و طعم تلخ آن را به ايشان چشانده است.

قدرتهاى غربى در اين تهاجم موثر از پيشرفت علم و تكنولوژى, و از برخى خصال
ملى و بومى خود بهره بردند, ما دشمن را ملامت نمى كنيم, كسانى سزاوار ملامتند كه
با كوته بينى و راحت طلبى و خودخواهى زمينه پيروزى دشمن و زوال خويش را فراهم
ساختند.

غرب در تهاجم همه جانبه خود, ايمان و خصال اسلامى ما را نيز هدف قرار داد, در
سايه متاع دانش خود كه همه بدان احساس نياز مى كردند فرهنگ اباحى گرى و بى مبالاتى
در دين و اخلاق را هم كه خود دچار آن است مصرانه به جوامع ما صادر كرد, بى شك اين
لجن زار اخلاقى روزى كه چندان دور نيست تمدن كنونى غرب را در خود فرو خواهد برد و
محو خواهد كرد.

دنياى اسلام امروز بر اثر آن تهاجم خصمانه به اضافه عوامل درونى نسل هاى گذشته
در وضعى مصيبت بار است. فقر و جهل و عقب ماندگى علمى, و ضعف اخلاقى, و از همه
بدتر تسلط فرهنگى و بعضا سياسى دشمنان اش بر آن از يك سو, و گرفتارىهاى بزرگى از
قبيل مسإله فلسطين, و مسائل افغانستان, لبنان, عراق, كشمير, بوسنى و هرزه گوين,
قفقاز, و غير آن از سوى ديگر فهرست بلندى از مسووليتهاى الهى و انسانى را در
برابر حكومتها و شخصيتهاى سياسى و رهبران جهان اسلامى قرار داده است.

ما امروز بايد ابتكار عمل را به دست گيريم, تاكنون همواره دشمن ابتكار عمل را
در دست داشته, و ما حد اكثر شكوه و گله كرده ايم.

فلسطين در يك فرايند تاريخى, متشكل از دهها ابتكار عمل از سوى دشمن, به ملك
طلق صهيونيستها بدل شده است.

نخست خريدن زمينهاى فلسطينيان سپس مسلح شدن صهيونيستهاى مهاجر, بعد از آن جنگ
داخلى و اعلام تجزيه فلسطين, سپس تصرف بخشهاى جديدى از آن كشور اسلامى و عربى, و
در نهايت تصرف همه آن و افزودن بخشهائى از كشورهاى مصر و سوريه و اردن به آن.

تا اينجا فقط يك بار همسايگان عرب فلسطين, ابتكار عمل را بدست گرفتند, و آن
حمله رمضان سال 1393 هجرىقمرى, كشورهاى سوريه و مصر بود, كه اگرچه بر اثر
همراهى آمريكا با اسرائيل, و كم همتى كشورهاى اسلامى به نتائج كامل نرسيد, ولى
باز مايه افتخار جبهه عرب, و رها سازى بخشى از سرزمين هاى عربى شد. پس از آن باز
همواره تا امروز صهيونيستها و حاميانشان و در رإس همه آمريكا, ابتكار عمل را
در دادن شعارهاى سازش, و عموما در جهت تحكيم تصرف غاصبانه فلسطين در دست داشته
و حريف هاى خود را تا هر جا توانسته اند به دنبال خود كشانده اند.

ما دولتهاى مسلمان در راه نجات فلسطين بايد به كشورهاى خط مقدم كمك هاى جدىترى
مى كرديم, در گذشته بعضى از دولتهاى ما حتى از پشت هم به جبهه كشورهاى خط مقدم
خنجر زده اند, نمونه بارز آن دولت ايران در عهد پهلوى است متإسفانه در آن
روزگار, ايران خانه امن صهيونيستها, و همكار صميمى دولت غاصب بود.

برادران عزيز! اين وضع با عزت اسلامى ناسازگار, و از راه علاج دردهاى امت اسلامى
بسى دور است, هم بايد همه كشورهاى اسلامى در احقاق حق ملت فلسطين سهم شايسته اى
بر عهده بگيرند, و هم دنياى اسلام بايد از حالت انفعال به حالت ابتكار درآيد,
اين هر دو وظيفه را عجالتا فقط جوانان مومن و غيور فلسطين و لبنان با همه وجود
خود انجام مى دهند, درود بر آنان!

مخالفت ما با آنچه بدان گفتگوى صلح خاورميانه مى گويند, به دليل ناعادلانه
بودن, استكبارى بودن, و تحقيرآميز بودن, و بالاخره غير منطقى بودن آن است, اصل
تحميلى صلح در مقابل زمين به معناى آن است كه صهيونيستها زمينهاى كشورهاى
همسايه را پس بدهند تا ما بپذيريم كه كشور فلسطين متعلق به آنها باشد, چه سخنى
از اين ناعادلانه تر است, چه پاسخى مى توان به ملت كهن فلسطين در اين معامله
مغبونانه داد, از شوخيهاى عبرت انگيز زمانه يكى اين است كه دولت غاصب همين را هم
نامناسب دانسته و آن را رد كرده است, آيا وقت آن نرسيده است كه دنياى اسلام به
اين روحيه استكبارى پاسخ دهد؟

ما اگر مناسبات خود را تنظيم و برادرانه كنيم, اين قدرت را داريم, آمريكا در
برابر جبهه متحد كشورهاى اسلامى از اندونزى تا شمال آفريقا چه مى تواند بكند؟
امروز دلگرمى استكبار به پراكندگى اين جبهه است, آيا وقت آن نرسيده است كه اين
صف را به نفع خودمان مستحكم كنيم؟

حضور دشمنى مانند حكومت صهيونيستى در قلب قلمرو اسلامى شايد مى توانست مارا به
يكديگر نزديكتر سازد, ولى دستهاى مرموز استكبار اين خطر را هم از برابر خود
برداشت, با ما كارى كرد كه ما اينك از يكديگر بيشتر مى ترسيم تا از دشمن,
وسوسه ها, و دروغها, و تبليغات موزيانه, كشورهاى اسلامى را به غلط و نابجا از
يكديگر ترسانده است, اكنون هجده سال است كه نفس مسموم طراحان سياسى استكبار
پيوسته دميده مى شود تا همسايگان ما در خليج فارس را از ايران اسلامى كه پرچم
اتحاد و برادرى را در دست دارد بترساند. من اعلام مى كنم كه هيچ خطرى از سوى
ايران اسلامى, هيچ كشور اسلامى را تهديد نمى كند.

ايران اسلامى به بركت زندگى در زير سايه مبارك احكام قرآن امروز از هميشه
بيشتر مشتاق اتحاد و عزت و اقتدار جهان اسلام است, ما ايرانيان به بركت ايمان
اسلامى و عليرغم توطئه هاى تبليغاتى دشمن, وحدت ملى خود را به شكلى كم نظير حفظ
كرده, و در جهت عكس ادعا و نيز ميل باطنى دشمنان مان حضور مردمى را افزايش
داده ايم, انتخابات درخشان امسال براى گزينش رئيس جمهور, نمونه اين حضور
روزافزون بود.

دولت يكپارچه و مسوولان همه باهم صميمى و ملت و دولت برخوردار از روابط عاطفى
و سرشار از اعتماداند, اعتماد و اتكإ به نفس, در همه تلاشهاى علمى و سياسى, و
اقتصادى, و فرهنگى ما, ترسيم كننده خط و جهت اصلى است, ما به بركت همين
خودباورى كه امام خمينى به ما آموخت, توانستيم كشور ويران, و عقب افتاده دوران
پهلوى را, كه در طول هشت سال جنگ تحميلى ويرانه تر شده بود, بازسازى و از رونق و
نشاط سازندگى برخوردار كنيم, اين همت را در برخى ديگر از كشورهاى برادر نيز
شاهديم, ولى از همه مهمتر عزت و اقتدار سياسى است, ملت و دولت ما به بركت تمسك
به اسلام و مشاركت جدى سياسى توانسته اند نفوذ و دخالت بيگانگان را در كشور خود
ريشه كن كنند.

امروز امت اسلامى نيز تشنه آن اعتماد به نفس, و اين عزت و استقلال است, و بايد
همه در راه آن تلاش كنيم, اين يك مسووليت تاريخى است, و امروز زمينه اداى آن و
كسب عزت و اقتدار و استقلال كامل جهان اسلام فراهم است.

اگر براى هماهنگ كردن تلاشها در اين راه كانونى لازم است, ما اينك آن را نيز در
اختيار داريم, سازمان كنفرانس اسلامى, بايد نگاهى به اين سازمان و آفاق آينده
افكند.



3ـ سازمان كنفرانس اسلامى و آفاق آينده:

اكنون از آتش سوزى مسجد الاقصى, كه به ولادت اين سازمان انجاميد بيست و هفت سال
مى گذرد, شرائط جهان امروز اين سازمان را در معرض انتظارات جدىترى از گذشته قرار
مى دهد, اين سازمان مى تواند مظهر اتحاد حقيقى كشورهاى مسلمان در مسائل و منافع
مشترك آنان باشد, به نام اعضاى خود سخن بگويد, و مطالبه كند, و اقدام كند, و
قدرت مالى و اقتصادى و سياسى آنان را پشت سرخود داشته باشد, ميان اعضاى خود
رابط حل مشكلات باشد, آنجا كه گردآوردن همتها و كمكها براى يك كار بزرگ و يك هدف
مشترك, نيازمند يك نقطه تلاقى, يا يك عنصر هماهنگ كننده است, آن نقطه و آن عنصر
باشد, در آنجا كه لازم است داورى كند, و آنجا كه مفيد است اندرز دهد.

امروز جهان اسلام با اين كه در تجارت جهانى سهمى بسى كمتر از بيست در صد ـ كه
نسبت تقريبى اعضاى آن به كل سكنه جهان است ـ دارد, اما از همين مقدار هم آنچه
مخصوص تجارت درونى ميان كشورهاى اسلامى است, درصدى بسيار پايين است, اين سازمان
مى تواند به اين مسإله موثر اقتصادى كه در سياست اين مجموعه نيز موثر خواهد
بود, نقش فعال ايجاد كند, امروز بعضى از كشورهاى ما از امكانات طبيعى و توليدى
و توانائيهاى علمى و صنعتى و فرهنگى با ارزشى برخوردارند, كه برخى ديگر نهايت
نياز را به آن دارند, اين سازمان مى تواند در تبادل منطقى و عادلانه اين امكانات
دخالت جدى داشته باشد, امروز و هميشه جمع هاى بزرگى از مسلمين دچار دردهاى
جانگزايى هستند, كه حل هاى عاجل مى طلبد, مثلا هم اكنون بعضى از ايالتهاى افغانستان
ـ مانند باميان ـ در معرض آسيب گرسنگى عمومى و سرماى سخت زمستان آن مناطق قرار
دارند, ملت عراق در يكى از سختترين محنتهاى تاريخ خود ـ از لحاظ نايابى مواد
غذائى, و دارو ـ بسر مى برد, و جان ميليونها انسان بويژه كودكان در خطر است, در
الجزائر فجيع ترين جنايات از سوى دستهاى پنهان ارتكاب مى شود, تا اسلامگرايان بدان
متهم, و چهره اسلام از آن زشت شود! در بوسنى, در كشمير, در سومالى, در قره باغ, و
در برخى نقاط ديگر, مسلمانان دچار مشكلات اند! سازمان كنفرانس اسلامى مى تواند با
استفاده از كميته هاى مخصوص به اين كارها همت گمارد, و با كار موثرى كه همه
اعضاى آن در آن سهيمند, معضل را حل كند.

ما براى فعال كردن اين سازمان, در مسائل فى مابين كشورهاى خود, بجز اراده
همگانى و كمك مالى از سوى كشورهاى اسلامى ثروتمند, به هيچ كس و هيچ چيز ديگر
نياز نداريم, مخالفت احتمالى دولتهايى كه از اتحاد مسلمين متضرر مى شوند,
نمى تواند هيچ مانعى بر سر اين راه ايجاد كند, مگر آن كه در اراده ما تزلزل
ايجاد شود, هنگامى كه مردم مسلمان منطقه بالكان با وحشيانه ترين روش نسل كشى
مى شدند, و ملتى تنها در برابر تهاجم نظامى سازمان يافته برخى و چشمهاى بى تفاوت
برخى ديگر, از هويت اسلامى خود دفاع مى كرد, جاى چنين مركزى خالى بود تا بتواند
بخشى از آلام آن برادران را كم كند, و وزنه مهمى در كفه معادلات جهانى به سود آن
ملت مظلوم شود.

هم اكنون حضور ناوهاى بيگانه و بيش از همه عده و عده آمريكائى در خليج فارس ـ
كه يك درياى اسلامى, و مركز مهم انرژى براى همه جهان است ـ موجب ناامنى است!
وجود يك سازمان كنفرانس اسلامى مقتدر, مى تواند از يك سو با زبان عزت و اقتدار
اسلامى بيگانگان را به رفع اين مزاحمت وادار كند, و از سوى ديگر بهانه هاى اين
حضور بى جا را مرتفع سازد, و هرگاه لازم باشد نيرويى از خود كشورهاى اسلامى را به
حراست از امنيت و صلح در اين منطقه بگمارد, هم اكنون اقليتهاى مسلمان در بعضى از
كشورهاى جهان, از تبعيض و ستم و رفتارهاى تإسفآميز به شدت در رنجند, كمك به
آنان وظيفه همه مسلمانان است, ولى براى يك كمك جدى و قابل قبول, در چارچوب
روابط بين المللى نياز به يك مركز بين الممالك اسلامى است, و كدام مركز مناسب تر
از سازمان كنفرانس اسلامى!

دهها كار بر زمين مانده وجود دارد كه هر يك به تنهايى وظيفه همه دولتهاى
اسلامى است, آنچه گفتم نمونه هايى از آن است و در همه اين موارد نقش هيچ دولت
اسلامى نمى تواند جاى خالى يك مركز بين الدول اسلامى را پر كند.

برادران و ميهمانان عزيز, بيائيد بحول و قوه الهى از فرصتها بهره بگيريم, به
يك ديگر نزديك تر شويم, مركز و نقطه اتصال ميان خود را تقويت كنيم, كنفرانس
اسلامى بايد قطعنامه هاى خود را تا اجراى كامل پيگيرى كند, تا اين اجلاسها براى
ملتهاى ما دستاوردى داشته باشد, به علاوه بايد بتواند پارلمان بين المجالس
كشورهاى اسلامى را تاسيس كند, بازار مشترك اسلامى را از صورت يك آرزوى دور به يك
واقعيت تبديل كند, ديوان داورى اسلامى را پيريزى نمايد, و بالاخره به نمايندگى از
پنجاه و پنج كشور اسلامى و يك ميليارد و چند صد ميليون نفوس, يكى از اعضاى ثابت
شوراى امنيت سازمان ملل متحد شود, و تا وقتى حق وتو باقى است ششمين عضو داراى
حق وتو در آن شورا باشد, اين است آفاق آينده اين كنفرانس و همين است كه خواهد
توانست آفاق آينده امت اسلامى را ترسيم كند.

و السلام عليكم و رحمه الله و بركاته.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) سوره مباركه مائده (5) آيه 16.
2 ) سوره مباركه انفال (8) آيه 24.
3 ) سوره مباركه آل عمران (3) آيه 139.
4 ) سوره مباركه عنكبوت (29) آيه 69.
5 ) سوره مباركه انفال (8) آيه 46.

پدران و مادران
شما كه صلاح و فلاح فرزندان خود را مى جوييد, بدانيد كه مسووليتى بسيار بزرگ بر عهده شماست; تربيت نسل جوان با همدلى و همكارى شما ممكن است. نيازهاى عاطفى و روحى جوانان خود را در نظر بگيريد و با كمال محبت و احترام با آنان رفتار كنيد, ولى بكوشيد كه اين مهر ورزى عاقلانه و بجا باشد و از حد نگذرد كه بسيار تخريب كننده است. پدر و مادرى كه بيش از حد به فرزندان خود محبت مى كنند و حتى به خاطر جلب رضايت آنان حدود الهى را زير پا مى گذارند, بدانند كه خشم خداوند متعال را بر خود خواهند خريد و از فرزندان خويش خيرى نخواهند ديد.
محبت زياد به دختران و پسران آنان را به صورت موجوداتى طفيلى و ناتوان بارمىآورد كه در آينده در قبول مسووليت هاى اجتماعى توفيقى نخواهند داشت. مسلم است مادرى كه همه كارهاى خانه را شخصا انجام مى دهد و دختر او با كمال خودخواهى به بهانه درس خواندن دست به سياه و سفيد نمى زند, انسانى عاطفى و زودرنج و پرتوقع را به خانه شوهر مى فرستد كه با مختصر ناملايماتى كه در همه خانواده ها وجود دارد, بناى ناسازگارى خواهد گذاشت. پدرى كه تمام كارهاى بيرون از منزل را با سكوت تمام انجام مى دهد و پسر خويش را آزاد مى گذارد تا وقت را با بازى با دوستان در كوى و برزن به هدر دهد, به ويران سازى شخصيت فرزند خود كمك كرده است. بايد بر دوش دختران و پسران مسووليتى در خور طاقت شان نهاد و از آنها وظيفه خواست و اوقات فراغت آنان را با انجام كارهاى اندرون و بيرون خانه پر كرد تا با واقعيات زندگى آشنا شوند و از توقعات خود بكاهند.
بعضى از پدران و مادران چون در دوران زندگى خويش رنج و محروميت كشيده اند مى كوشند تا فرزندانشان در آسايش مطلق باشند, لذا با خواسته هاى گوناگون آنان حتى چيزهايى كه با درآمد, موقعيت و مصلحت خانوادگى سر تضاد دارد تن در مى دهند كه صد البته كارى ناشايسته است, زيرا هيچ چيز مثل شناخت واقعيت هاى زندگى براى تصحيح نگرش جوانان و اصلاح آنها مفيد نيست. چه داعى داريد كه شما با زحمات طاقت فرسا و گاه از راه هاى نامشروع و غير قانونى به كسب درآمد مشغول باشيد و مرارت ها و سختى ها را به جان پذيرا باشيد, آن گاه جوانان شما بودجه مالى خانواده را در راه هاى غيرصحيح و حتى حرام صرف كنند و شما با كمال تواضع و پنهان كارى چنان رفتار نماييد كه آنان هيچ يك از مشكلات شما را درنيابند و بلكه مدام بر توقعات خود بيفزايند و بهانه گيرى و ناسپاسى كنند.
توجه داشته باشيد كه غرض, گذاشتن منت نيست, بل منظور اين است كه آنها را مسوول بار آوريم تا بدانند كه روزى بايد پاسخگوى اعمال خود باشند, در نتيجه درآمد و حتى آبرو و اعتبار خانواده را كه با سختى و در طول زمان به دست مىآيد, به آسانى و نادانى تباه نسازند.
متإسفانه بسيارى پدران و مادران شاغل درآمد خود را به جاى مصرف در كارهاى ضرورى, وقف زياده خواهى هاى فرزندان پرمدعاى خود مى كنند. به هوش باشيم كه در نتيجه عملكرد ما كشورى كه در حال بازسازى است به جايى رسيده است كه در مصرف كالاهاى تجملى دست بسيارى از كشورهاى پيشرفته را از پشت بسته است.
ايجاد حس مسووليت پذيرى در جوانان, باعث مى گردد كه آنان در مسائل جنسى نيز واقع بين تر و منطقى تر باشند و گمان نكنند هرچه را به چشم مى بينند و دل آنان طلب مى كند, بايد فورا در اختيارشان گذارده شود! شما كه دوست داريد جوانان خود را شايسته و هنرمند بار آوريد و آنان را تشويق مى كنيد كه با كلوپ هاى علمى و فرهنگى تماس بگيرند, مگر نمى دانيد كه پاك و سربلند زيستن بزرگترين هنر زندگى است و جوان بايست اين هنر را در كوران حوادث و مشكلات بياموزد و الا فردا در انجام وظايف خانوادگى و تربيت فرزندان و مسووليت هاى ملى و مذهبى خود ناتوان و ناشكيبا خواهد بود.
حال بهتر است تذكراتى را كه توجه به آن مى تواند از انحراف جوانان جلوگيرى نمايد به ترتيب يادآورى نماييم:
1ـ امام على(ع) فرمود: ((على قدر الحيإ تكون العفه;(1) پاكدامنى هر فرد به اندازه حياى اوست.))
هيچ صفتى مانند حيا نمى تواند انسان را از گناه باز دارد و بيشتر گناهان ريشه در بى حيايى دارد, متإسفانه امروزه در نزد بعضى از مردم كه شناخت درستى از اخلاق اسلامى ندارند, حيا به عنوان ((خجالت)) مذموم به حساب مىآيد, در صورتى كه وجود اين صفت ارزشمند به ويژه براى جوانان بسيار لازم است, زيرا در اين مرحله از عمر كه نيروى شهوت در اوج است, وجود صفت حيا مى تواند مانند سدى محكم سيلاب خواهش هاى نفسانى را مهار نمايد.
پدر و مادر بايد بكوشند كه اين صفت را در فرزندان خود تقويت كنند و در گام نخست خود آنها در زندگى خانوادگى باوقار و باحيا باشند تا همين روحيه را فرزندان از آنان اقتباس كنند. اگر كسى تحقيق كند درمى يابد كه بيشتر جوانانى كه دچار انحرافات اخلاقى مى شوند, در خانواده هايى زندگى مى كنند كه والدين آنها عامل به دستورات اخلاقى نيستند و از انجام اعمال خلاف شرع در حضور كودكان خود ابايى ندارند و ابلهانه اين تظاهر به فسق را نوعى صداقت و بى ريايى مى پندارند! مادرى كه خود از حيا بهره اندكى برده است و رخسار و اندام خود را از نامحرمان نمى پوشاند, چگونه مى تواند دخترى تربيت كند كه پاكدامنى را شعار زندگى خود قرار دهد. حتى اگر والدين متعبد نيستند ولى رستگارى فرزندان خود را طالب هستند, بايد لااقل در ظاهر, مسائل شرعى را مراعات كنند. پدر و مادرى كه در حضور جوانان خود فيلم هاى غيراخلاقى را تماشا مى كنند, بدانند كه با اين كار حيا را از دل فرزندان خود مى زدايند و از بين رفتن حيا يعنى از بين رفتن دين, زيرا اين دو صفت با هم اند و جدا شدنى نيستند چنان كه امير بيان على(ع) فرمود: ((إلايمان والحيإ مقرونان فى قرن و لا يفترقان)).(2)
همراهى پدر و مادر با جوانان خود در ارتكاب گناهان اثرى بسيار تخريب كننده تر دارد, از حالتى كه خود جوانان به طور مخفيانه و هراسناك كار خلافى را انجام مى دهند و خود را گناهكار مى دانند و از اين جهت شرمسار هستند; پس بياييد حتى اگر خودمان واجبات شرعى را رعايت نمى كنيم, لااقل به خاطر اين كه فرزندان ما دچار انحراف نشوند, تظاهر به فساد و بى دينى نكنيم.
2ـ مسإله ديگر كنترل و نظارت بركارها و رفت و آمدهاى نوجوانان است. بعضى از والدين توجه ندارند كه فسادهاى اخلاقى مانند بيمارىها با يك تماس ساده با فرد آلوده به وجود مىآيد, براى مثال تلفن كه اكنون خانواده هاى زيادى از نعمت آن برخوردارند, به صورت وسيله اى براى بسيارى از انحرافات درآمده است, كم نيستند دختران معصومى كه با رد و بدل كردن يك شماره تلفن و انجام يك مكالمه كوتاه تلفنى از روى كنجكاوى و گذاشتن يك قرار ملاقات به دام شياطينى مخوف افتاده اند.
آزاد گذاشتن نوجوانان به خصوص دختران كه عاطفى و زودباورند براى رفت و آمد و شركت در ميهمانى هاى دوستانه كه در آن والدين حضور ندارند و رفتن به خانه دوستان و همسايگان به بهانه درس خواندن, در برخى موارد باعث از بين رفتن عفت آنها مى شود, به ويژه در مورد دختران و پسران اقوام و آشنايان كه به سبب جو اطمينان خانوادگى تماس آنان با يكديگر آسان تر است و خطر داشتن روابط نامشروع بيشتر, زيرا انسان هميشه بايد از گناهى وحشت داشته باشد كه زمينه انجام آن آماده تر است.
البته اين نظارت بايد بدون سوء ظن بى مورد و به طور غير مستقيم و با كمال محبت اعمال شود تا جوان احساس نكند اسير پدر و مادر است و آنان از موضع قدرت به هر كارى كه مى خواهند فرمان مى دهند, بلكه براى هرگونه دخالتى در كار جوانان بايد يك توجيه مقبول و منطقى وجود داشته باشد.
3ـ بايد به طور مناسبى جوانان را از خطر انحرافات جنسى و داشتن روابط نامشروع آگاه ساخت. فسادهاى جنسى چون در هاله اى از كتمان اجتماعى مخفى است و به خاطر حفظ عفت عمومى نمى توان ضررها و عواقب خطرناك آن را به طور كامل و بى پرده به جوانان نماياند, هوشيار كردن جوانان در اين باره مشكل تر است; مثلا در مورد اعتياد چون آفات و نتايج آن بارها در قالب فيلم و سريال و داستان از طريق صدا و سيما و مطبوعات نموده شده است, جوانان ما زشتى اين عمل را زودتر قبول مى كنند, بر خلاف فسادهاى جنسى و روابط نامشروع كه كسى قربانى آن را نمى نگرد و از بدبختى ها و مصايب وى آگاه نيست و نمى شود هم او را به جوانان معرفى كرد تا عبرت گيرند, زيرا در بسيارى اوقات آشنا ساختن جوان با انواع مختلف انحرافات جنسى و فريب خوردگان مبتلايان به آن, خود باعث فاسد شدن او مى شود, لذا دادن هشدار به جوانان در اين باره هم لازم است و هم بايد با احتياط و دقت تمام صورت پذيرد.
4ـ مهم ترين و اصلى ترين مسإله, ازدواج جوانان است. گفتيم كه تمايلات جنسى جز ازدواج درمانى ندارد و پدر و مادر بايد سعى كنند در نزديك ترين زمان ممكن پس از بلوغ, براى جوان خود همسر اختيار كنند. ممكن است اين سخن در جو فعلى حاكم بر جامعه غير منطقى جلوه كند و كسانى را كه جز به دنيا و مظاهر مادى آن نمى انديشند, به شگفتى وادارد, ليكن مطابق خواسته شرع مقدس است و تضمين كننده پاكدامنى و صلاح جوانان اين مرز و بوم.
برخى اعتراض مى كنند كه جوانان در اين سن هنوز بچه اند و قدرت اداره زندگى را ندارند, ولى اين حرف صحيح نيست, زيرا اولا: غريزه جنسى توجهى به اين مسائل ندارد و رشد آن به سبب وجود اين گونه مشكلات متوقف نمى گردد به خصوص در زمان ما كه نسبت به گذشته جوانان زودتر به بلوغ جنسى مى رسند و اطلاعات زيادترى در اين باره دارند.
ثانيا: اين زندگى كه شما با هزاران مشكل براى خود آفريده ايد, مردان و زنان مسن و باتجربه را نيز حيران و درمانده مى سازد, چه رسد به جوانان نورس! خوب كمى از اين توقعات مادى بكاهيد, اندكى شهوات دنيايى و خواسته هاى نفسانى را كه براى خويش ضرورى مى پنداريد, كنار بگذاريد تا زندگى كردن, آسان گردد, شما كه براى آسايش خود هزاران نوع نياز مصرفى تراشيده ايد و متإسفانه آرامش روحى تان را فداى دست يابى به وسايل آسايش جسمى تان كرده ايد, چه اصرارى داريد كه نسل آينده هم مانند شما دچار اين خطاهاى خسارت بار گردند. اين نوع زندگى تجملاتى بر خلاف ادعاى شما جبر زمانه نيست و مى توانيد آن را تغيير دهيد. مگر شما نبوديد كه در اول انقلاب چنان روش زندگى خود را تغيير داديد و به ساده زيستى روى آورديد كه دوست و دشمن را به تعجب واداشتيد! الان هم راه براى تحول باز است, ليكن انسان هاى شجاع و آزاده اى كه بتوانند بر خلاف جهت رودخانه زندگى شنا كنند, اندكند.
اگر به اين نوع زندگى اسراف گرانه و پرزرق و برق معتاد شده ايد و شيطان شما را به حال خود رها نمى سازد كه پاك و ساده زندگى كنيد, حداقل به جوان ها فرصت دهيد تا وسايل مورد نظر شما را در طول سال هاى زندگى تهيه كنند, چه اصرارى داريد كه از همان آغاز ازدواج همه چيز بر وفق مراد باشد, مگر شما خودتان هنگام ازدواج همه وسايل زندگى تان را داشتيد يا اين كه بعد تهيه كرديد!
البته ناگفته نماند كه نقش خانم ها در به وجود آوردن اين معضلات به مراتب از آقايان بيشتر است. هر كسى اندك تإملى كند, در مى يابد كه امر ازدواج در جامعه ما تقريبا يك مسإله زنانه است و در حوزه اختيارات خانم هاست كه متإسفانه غالبا درباره چگونگى تشكيل خانواده و روابط خانوادگى تصورات غلط و نابجايى دارند. بعضى از مادران هستند كه مى خواهند صدها عقده فروخورده و هوس هاى سركوب شده خود را هنگام شوهر دادن دخترشان ارضا كنند, اين است كه بسيارى جوانان از ترس توقعات فوق العاده مادران و زنان اقوام اصلا جرإت نمى كنند از دختر مورد علاقه خود خواستگارى كنند, اگر هم همتى به خرج داده گامى پيش نهند, بايد تا سال هاى سال قسط وام هاى ازدواج را بپردازند. اگر با دقت به مخارج و لوازم عروسى بنگريد غالبا چيزهايى را مى بينيد كه هوس هاى زنان را اشباع مى كند وگرنه مردان به خودى خود به وسايل ضرورى زندگى توجه دارند, نه خرج هاى اسراف گرانه اى مثل هزينه اجاره سالن, تهيه چندين نوع غذا و لباس هاى آن چنانى و آراستن اتاق هاى خانه و فيلمبردارى و عكاسى و هزاران نياز كاذب ديگر كه خود زنان در تراشيدن و شمردن آنها از همه استادترند و بيچاره داماد نگون بخت كه دلى پر مهر دارد و كفى تهى چه كند اگر قبول نكند, اين است كه با كراهت مى پذيرد و تلخى اين مخارج, لذت كامرانى را از ياد وى مى برد, در حالى كه تنها چيزى كه ريشه در فرهنگ اسلامى دارد وليمه ازدواج است و آن هم غذايى است كه پخته مى شود و جمعى از مومنان دعوت مى شوند و از آن مى خورند و براى شادكامى زوجين دعا مى كنند, باقى هزينه ها ربطى به فرهنگ اسلامى و رستگارى ندارد و ساخته دل هاى مريض است كه آن را بر سنت نبوى بسته اند و باعث مشكلات فراوان شده اند.
بايد به اين مادران و خواهران گفت آيا واقعا تجملات زندگى اين قدر براىتان مهم است كه عفت و پاكدامنى دخترتان را حاضريد فداى آن كنيد! يقين داشته باشيد كه شما هم در گناه انحرافاتى كه جوانان به آن دچار مى شوند شريك هستيد و روزى بايد گناه اين رفتارهاى آلوده به حرص و هوس خود را در محكمه عدل خداوندى پاسخگو باشيد.
سنت ازدواج كه اين قدر در اسلام بر آن تإكيد شده است و براى آن انواع مختلفى تشريع شده است تا هر كس به هر صورت كه براى او راحت است, ازدواج كند, بزرگ ترين ضربات را از ناحيه زنان خورده است. آنها نه تنها چند همسرى و ازدواج موقت را گناهى نابخشودنى مى شمارند, بلكه حتى تك همسرى را كه خود مهر تإييد مى نهند با چنان رسوم و آداب جاهلانه اى آميخته اند كه هويت اصلى خود را از دست داده است و مسلم است كه در چنين فضايى گناه زمينه بروز بيشترى خواهد يافت, بنابراين بانوان مسلمان بايد به ياد داشته باشند كه نبايد به خاطر حساسيت هاى زنانه با سنت رسول خدا(ص) مخالفت كنند و يا اگر هم موافقت مى كنند هر طور كه ميل نفسانى آنان تقاضا دارد عمل كنند.
جوانان دل هايى پاك دارند و آنچه از شما انتظار دارند, صداقت و محبت است, اما شما بدون توجه به اين امر مشغول ساختن يك كاخ شيشه اى هستيد كه گمان مى كنيد تضمين كننده خوشبختى فرزند شماست, كه با مختصر ضربه اى درهم خواهد شكست. جوانان را واگذاريد تا با كمال سادگى و بىآلايشى تشكيل خانواده دهند, باشد كه جو فرهنگى موجود تغيير يابد و كارها به سامان آيد.
در اين جا گناه مرفهين بى درد از همه افزون تر است آنان نه تنها خود قربانى رفتار نامعقول و مادىگرايانه خويش اند و مسإله ازدواج را به صورت مصداق اتم اسراف و تبذير درآورده اند, بلكه با گذاردن يك سنت غلط افرادى را كه از لحاظ روحى ضعيف و تقليدگرند در پى خود به پرتگاه نيستى مى كشانند و اگر ما حتى بپذيريم كه اين مخارج اضافى ازدواج براى مرفهين جايز است و آنان مالى را كه از راه حلال به دست آورده اند در كار مباحى مصرف مى كنند ـ كه غالبا چنين نيست ـ توده هاى مردم عادى و كسانى كه با مشكلات مادى دست به گريبان هستند ديگر چرا! چقدر حزن انگيز است كه بعضى از مردم در برهه پس از جنگ مترفان و مسرفان جامعه را الگوى خود قرار داده اند و مشى رهبران انقلاب را از ياد برده اند.

جوانان
اما آنچه لازم است به خود جوانان تذكر داده شود اين است:
1ـ اين امر را هميشه به خاطر داشته باشيد كه دوره جوانى دوره اى سرنوشت ساز و بحرانى است كه اگر هوشيارى و دقت كافى نداشته باشيد, خساراتى را تا پايان عمر متحمل خواهيد شد. اكثر انحرافات خطرناك ريشه در خطاهاى دوره جوانى دارد, پس مردانه بكوشيد تا پاك بمانيد و تن به فسادها نيالاييد و بدانيد گرچه ممكن است در اثر گناه لذت ناچيز و موقتى را به دست آوريد, ليكن عذاب وجدان و ترس از رسوايى, آن را در كام شما تلخ خواهد ساخت, چنان كه على(ع) فرمود: ((هيچ دردى بالاتر از درد گناه نيست!))
2ـ از دوستى با افراد ناباب و كسانى كه چشم و دل پاكى نسبت به ناموس مسلمانان ندارند, بپرهيزيد كه آنها اگر فرصتى پيدا كنند اول به ناموس خود شما خيانت خواهند كرد. بدانيد كه تإثير همنشينى با دوستان در ايام جوانى بر روى اخلاق شما بسيار زياد است, سعى كنيد با كسانى رفاقت كنيد كه حس غيرت و حميت ملى و مذهبى را در شما زنده مى كنند, اين چنين دوستانى از ناموس شما مانند ناموس خود دفاع خواهند كرد.
3ـ در مورد فساد جنسى به ايمان خود مغرور نشويد و خود را زرنگ ندانيد كه هر چه شما زرنگ و هوشيار باشد, شيطان از شما زرنگ تر است. از خداوند عاجزانه بخواهيد كه بر شما رحمت آورد و دامان شما را پاك نگه دارد. مبادا تحت تإثير سخن كسانى كه مسائل جنسى را به طريقه حرام بسيار ساده براى خود حل كرده اند, بدين خيال كه كنترل نفسانى بسيار ساده است, در مكانى حاضر شويد كه مقدمات گناه فراهم است, زيرا با توجه به اين كه نيروى جنسى شما در اوج است وقتى مقدمات گناه فراهم شود, جلوگيرى از آن به غايت مشكل است و نياز به علم و تقواى حضرت يوسف(ع) دارد; بنابراين كسى كه مقدمات گناه را فراهم مى كند بايد انجام آن را از اول مفروض بداند و گمان نكند وقتى شيطان او را به هيجان آورد, مى تواند از كمند شهوت بگريزد.
4ـ بكوشيد به حرف افراد فاسدى كه با مسخره كردن سعى مى كنند شما را از دين خدا باز دارند وقعى ننهيد و توجه داشته باشيد كه فساد كاران دو دسته اند; دسته اول آنان اند كه دامنى آلوده دارند, ليكن صلاح و نيكوكارى را مى ستايند و اهل تقوا را احترام مى گذارند و از گناه خود شرمسارند كه اميد هدايت شدن اين افراد زياد است. دسته دوم آنان اند كه هم خود آلوده اند و هم ديگران را آلوده مى خواهند و از راه رستگارى باز مى دارند و اهل تقوا را مسخره مى كنند و نشانه هاى ديانت را با تعابير و حركات گوناگون مورد انتقاد قرار مى دهند, اينان از دسته اول به مراتب خطرناك ترند و دوستى با ايشان بسيار زيان آور است.
بايد در مقابل طعنه و كنايه هاى اهل فساد طاقت بياوريد. آنان هر كسى را كه به دستورات دين در مورد حجاب و عفاف عمل كند, امل و بى ذوق و نادان مى خوانند, در صورتى كه وقتى پرده ها برافتد روشن مى شود نادان كسى است كه آخرت را از ياد ببرد و در هلاكت ابد افتد. شما نبايد به سبب شرم از تظاهر به ديندارى پرهيز كنيد تا در نتيجه حضور و تعداد فسادكاران در جامعه بيشتر نموده شود, وقتى افراد فاسد از اظهار فساد و آلودگى خود شرم ندارند, چه دليلى دارد كه ما از اظهار اعتقادات دينى و عمل به دستورات شرع مقدس شرمسار باشيم!
5ـ حفظ حجاب براى دختران جوان بسيار مهم است حجاب كامل بزرگ ترين مانع آلودگى است. بعضى از دختران نه به خاطر جلب نظرنامحرم, بلكه براى حفظ شخصيت و اعتبار خود در جمع دوستان, لباس هاى آخرين مد و زيبا بر تن مى كنند و در انظار عمومى ظاهر مى شوند, در حالى كه غافل از آن هستند كه اين ظاهر پر آب و رنگ چشم هاى هوسران جوانان فاسد را به دنبال آنان خواهد كشيد و فساد كاران در كمين آنها خواهند نشست و به انواع نيرنگ ها خواهند كوشيد تا آنها را در دام اندازند و سرمايه عفت شان را بر باد دهند.
6ـ بنا را براين بگذاريد كه هرچه زودتر ازدواج كنيد و تلاش نماييد بر خلاف مردم دنياپرست, ازدواج شما ساده و بدون اسراف و تجمل باشد و تا مى توانيد به بزرگ ترها اجازه ندهيد كه بر شرايط و مقدمات ازدواج بيفزايند و تا مى توانيد به مسائل معنوى توجه كنيد و با جان و دل هزينه هاى زندگى جديد را بپذيريد كه هرچند زياد باشد, اما ارزش دارد و باعث جلوگيرى از انحراف و فساد و كسب سعادت است. نكته ديگر اين كه براى شناخت همسر آينده خود حتما از افراد بزرگ تر و با تجربه تركمك بگيريد و خودتان در اين مورد اقدامى نكنيد كه يكى از دام هاى شيطان اين است كه جوانان دختر و پسر را به خيال انتخاب همسر مناسب و ازدواج و تشكيل زندگى به يكديگر نزديك مى كند تا وقتى آنها را در محل مناسبى يافت با وسوسه هاى ايمان بر باد ده خود, به گناه وادارشان سازد و زندگى شان را تباه كند, به ويژه دختران كه در بيشتر موارد به گمان دست يابى به مرد روياهاى خود به دام اهل فساد افتاده اند.
بايد دانست كه بسيارى از دوستى ها و روابط پنهانى دختران و پسران جوان با يكديگر به مرحله ازدواج نمى رسد و اگر هم به ازدواج ختم شود, تجربه نشان داده است كه اين ازدواج ها چون تنها از روى احساس و هوس بوده است مدت زيادى نپاييده اند و دو طرف به زودى به اين نتيجه رسيده اند كه بايد از هم جدا شوند و گناه سرانجامى جز اين ندارد.
7ـ اگر خداى ناكرده دچار گناه شديد فورا توبه كنيد و به هيچ وجه گناه خود را براى ديگران بازگو نكنيدكه اين كار هم باعث ريختن آبروى شماست كه حفظ آن بر شما واجب است و هم موجب گسترش فساد در جامعه مى شود كه خود گناه ديگرى است با پنهان كردن گناه, اميد مى رود خداوندى كه ستارالعيوب است آن را در دنيا و آخرت از ديگران مخفى نگه دارد.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) غرر الحكم 4/312. 2 ) غرر الحكم 2/47.

((برادران بسيجى و انجمن اسلامى, سعى كنيد خدا را هميشه و همه جا ناظر و حاضر به اعمالتان بدانيد تا سعادتمند شويد. سعى كنيد با مد نظر قرار دادن قوانين و اسلام و شرع و با اطاعت از اوامر امام عزيزمان, اين قلب تپنده امت حزب الله بتوانيد مروج و مبلغ خوبى براى اسلام عزيز در منطقه باشيد. ان شإالله))
پاسدار شهيد غلامحسين طالبى رحمت آبادى از : شهررى

((برادران بسيجى كه به حق پشتوانه انقلاب و وارثان حقيقى خون شهدا مى باشيد, بايد همگى و در همه حال به فكر تزكيه نفس خود باشيم و خودمان را بسازيم و اين نكته را بايد توجه داشته باشيد كه اين لباس جانبازى كه پوشيده اند, لباس سربازان امام زمان(عج) است و متوجه اهميت و مسووليت خطيرى كه بر دوش شما است باشيد. قدر خودتان و قدر يكديگر را بدانيد.))
پاسدار شهيد محمد رضا رمضانى از: تهران

((جبهه صحنه عاشق را و كربلا است, بسيجيان مىآيند و در خون خود مى غلتند و صحنه جنگ را رنگين مى كنند ولى راضيند به رضاى او, چرا كه حسين(ع) آن طور به اينان آموخت. در اين جهان هر چيزى بهترين دارد و مرگ نيز بهترين دارد. بهترين نوع مرگ شهادت در راه خداست.))
دانش آموز شهيد حسين ابراهيم از: تهران

((و اما برادران بسيجى كه بدون هيچ چشم داشتى شبانه روز در تلاشيد, مبادا لحظه اى نااميدى و يإس شما را در برگيرد چرا كه:
در بيابان گر به شوق كعبه خواهى زد قدم سرزنش ها گر كند خار مغيلان غم مخور
دانشجوى شهيد جمشيد ميرزايى از: ميانه

((اى بسيجيان, شما محبوب ولى الله هستيد, شما ياران روح الله هستيد. شما كوبنده عدوالله هستيد, شما حقيقت جندالله هستيد, شما تجلى حزب الله هستيد, شما خاصه اوليإ الله هستيد, و شما ايستادگان در راه خداييد. برپادارندگان عدالتيد و همان هايى كه خداوند اراده كرده انتقامش را از ستمكاران با دستانتان بگيرد.))
پاسدار شهيد روح الله شاپور صفرى از: تهران

((غيور مردان بسيج و شيعيان ايران, يك لحظه به جز اسلام و قرآن فكر نكيند و امام را تنها نگذاريد بدانيد اگر امام تنها بماند و قلبش بشكند تمام شما جوانان مسووليد. عزيزان, پاسدار ولايت فقيه باشيد تا اسلام احيإ شود تا بهتر ابرقدرتها را سركوب كنيد.))
دانش آموز شهيد ذبيح الله مرادى از: همدان

((خطاب به برادران بسيجى, برادران عزيز شما در حال حاضر دشمنان زيادى داريد و همه دشمنان سعى در كوبيدن شما دارند. شما را به خدا كارى نكنيد كه بسيج بدنام شود. اخلاق اسلامى را رعايت كنيد و براى رضاى خدا اسلحه به دست گيريد و مخاصمات را كنار بگذاريد و دست در دست هم كارى كنيد كه اين گروه به نهايت رشد خود برسد و ان شإالله بتوانيد رضاى خداوند را تحصيل كنيد.))
دانش آموز شهيد مهدى محقق امين از : قم

((اى برادران بسيج, كه در راه تداوم انقلاب اسلامى از جان و مال گذشته ايد, استغفار و دعا را از ياد نبريد كه بهترين درمان ها براى تسكين دردهاست و هميشه به ياد خدا باشيد و در راه خدا قدم برداريد و مواظب باشيد هرگز دشمنان دين بين شما تفرقه نيندازند.))
پاسدار شهيد ناصر تاجيك فر از: مشهد
پاورقي ها:

(فرازهايى از زندگى شهيد آيه الله دكتر مفتح)

قسمت اول

بر كرانه كمالات

كسب فضايل و پرواپيشگى به انسان چنان ارزشى مى دهد كه به تدريج زندگى و حياتش
به صورت ميراث علمى و معنوى بروز مى نمايد, بدين معنا كه ديگر چنين وجودى تنها
به خويشتن, خانواده و اطرافيانش تعلق ندارد, بلكه جويبارى است كه از قله توحيد
سرچشمه گرفته و به اقيانوس معرفت و حكمت پيوسته است و در اين رهگذر مردمان را
سيراب مى كند.

((شهيد آيه الله دكتر محمد مفتح)) از جمله انديشمندانى است كه سخن گفتن از
زندگى و مبارزاتش در واقع وصف انديشه و فرهنگ و معنويت جامعه اسلامى است. همان
شخصيت والامقامى كه ((حضرت امام خمينى(ره))) در باره اش فرموده است: ((دانشمند
محترم آقاى مفتح و دو نفر پاسداران عزيزاسلام – رحمه الله عليهم ـ به فيض شهادت
رسيدند و به بارگاه ابديت بار يافتند و در دل ملت و جوانان آگاه ما حماسه
آفريدند و آتش نهضت اسلامى را افروخته تر و جنبش قيام ملت را متحرك تر كردند …
اميدبود از دانش استاد محترم و از زبان و قلم او بهره ها براى اسلام و پيشرفت
نهضت برداشته شود…))(1) و نيز مقام معظم رهبرى, حضرت آيه الله خامنه اى در وصف
اين انديشمند به خون خفته و خردمند وارسته فرموده اند:((… شهيدمفتح يكى از
مظاهر فرهنگى بود كه اسلام را در مرحله عمل به فردها, زاويه ها و خلوت ها محدود
نمى كرد, اسلام را با همان شمول و همه جانبه گيش در اعتقاد و عمل و در معرفت و
تحقق مى فهميد و به دنبال آن تلاش مى كرد…)).(2) او در عرصه انديشه و عمل بر اين
نكته اصرار مى ورزيد كه آن چه براى مامهم مى باشد اسلام است و در يكى از سخنرانى هاى
خود اظهار داشته است:(((بنده) محال است يكى از برنامه هاى اسلامى را از دست بدهم
و با آن معامله كنم, با هيچ گروه با هيچ دسته; ناراحت مى شوند بشنوند. حمل
مى كنند, بكنند مگر ما مى توانيم وظيفه ها را به خاطر اين كه يك گروهى ناراحت شود,
رها كنيم …)).(3) او فرزندى برومند از حوزه و استادى گران قدر از دانشگاه بود
كه خون خود را براى پيوندى مقدس بين نخبگان اين دو كانون هديه كرد تا آغازى
مبارك براى بنيان نهادن تمدنى براساس باورهاى قرآنى و مضامين روايى باشد. همو
كه به منظور تحكيم ارزش هاى دينى و تعميق بخشيدن به فرهنگ تشيع در جامعه ظلمت
زده اى كه رژيم پهلوى برآن سلطه داشت جهادى مستمر و مبارزه اى مداوم را پى گرفت.



نهال انديشه

اين ستاره فروزان جهان تشيع فرزند روحانى فرزانه و عالم متعهد مرحوم ((حاج
شيخ محمودمفتح)) واعظ مشهور همدان است. آن فقيد سعيد در كمال اخلاص و زهد و
صداقت روزگار مى گذرانيد و چون در عرصه ادبيات فارسى و عرب تبحر داشت, اشعار
بى شمارى در مدح و منقبت و رثاى اهل بيت سروده و از اين رهگذر محبت خوى را به
خاندان رسالت و امامت نشان داده بود. محمد مفتح در سال 1307 ه.ش در خانه اى سرشار
از تقوا و فضيلت ديده به جهان گشود.(4) از هفت سالگى به مدرسه پاى گذاشت و
تحصيل دروس ابتدايى را پى گرفت. از همان كودكى گاه گاهى همراه پدر به مجالس وعظ
و سخنرانى مى رفت و در مواقعى پس از اتمام سخنان گرم و دلپذير پدر از بين جمعيت
برمى خاست و با صدايى زيبا و نافذ به ذكر مصيبت اهل بيت ـ عليهم السلام ـ مى پرداخت.


يكى از شخصيت هايى كه در همدان جرعه هايى از انديشه هاى اصيل را در ذهن
شهيدمفتح ((آيه الله العظمى آخوندملاعلى همدانى)) (1312 ـ1398 هـ.ق) است. اين
نامدار عرصه فقاهت و اصول, در حكمت, فلسفه, تاريخ ادبيات و تفسيرقرآن تبحر داشت
و به دليل برخوردارى از خصوصيات پسنديده اخلاقى, همچون قناعت, اخلاص و فروتنى در
مدت كوتاهى محبوب خاص و عام گرديد.(5)

از خدمات ارزنده ايشان تإسيس كتابخانه بزرگى در غرب همدان و در مجاورت مدرسه
علميه اين شهر است كه نسخه هاى خطى بسيار نفيسى در آن نگهدارى مى شود. سه نسخه از
آثار حضرت امام خمينى(ره); يعنى شرح دعاى سحر, آداب الصلوه و اربعين حديث به
صورت مخلوط در مركز مزبور نگاهدارى مى شد كه بعدها به زيور طبع مزين گرديد.(6)

آثار آخوند همدانى در زمينه هاى گوناگون علوم اسلامى خصوصا فقه و اصول و عرفان
و حديث به پانزده جلد بالغ مى گردد, وى شعر هم مى سرود و در سروده هايش ((فنا))
تخلص مى كرد. مزار اين فقيه وارسته و زاهد عارف در قبرستان شهداى همدان قرار
دارد كه مورد توجه علاقه مندان است.



هجرت

شهيدمفتح مقدمات زبان و ادبيات عرب, فقه و بخشى از منطق را نزد والد ماجد و
اساتيد حوزه علميه همدان فراگرفت. وى در سال 1322 هـ ش همدان را به قصد اقامت
در شهر مقدس قم ترك نمود و در جوار بارگاه مقدس حضرت فاطمه معصومه(س) در حجره اى
محقر و نمناك و در نهايت قناعت, همچون ديگر جويندگان دانش دينى در مدرسه
دارالشفإ سكنى گزيد و با جديت و تلاش وافر به كسب معارف پرداخت.

ذوق سرشار و كوشش مداوم او و محظوظ گشتن از وجود اساتيدى برجسته سبب گرديد تا
مفتح جوان به صورت تحسين برانگيزى, دروس حوزه از جمله رسائل ـ مكاست و كفايه را
بين سال هاى 1322 تا 1324 هـ ش بياموزد و خود در زمره اساتيد حوزه علميه قم
قلمداد گردد.
ايشان عرفان و دروس خارج فقه و اصول را در عالى ترين سطح نزد حضرت امام خمينى
ـ قدس سرهـ آموخت. وى علاوه بر روابط شاگرد و استادى با امام پيوندى سرشار از صفا
و عطوفت داشت و رهبركبير انقلاب نسبت به نامبرده اظهار علاقه مى نمود. و در هنگامى
كه امام امت در نجف به سر مى برد, مفتح به طريقى با رهبر و اسوه خويش ارتباط
برقرار نموده بود.(7)

در اوضاعى كه به دليل اختناق حاكم ياراى آن نبود كه كوچك ترين سخنى بتوان گفت
و مطلبى بتوان نوشت دكتر مفتح در انجمن اسلام شناسى فعاليت داشت و نيز مقالاتى كه
تحرير مى نمود و از حضرت امام و برنامه هاى آن روح قدسى سخن به ميان مىآورد. هم
چنين اعضاى انجمن مذكور را تحريض و تشويق مى نمود تا باكمال شهامت, نه تنها
مقاصد آن ابراهيم عصر را تقويت كنند, بلكه نامش را در آثار بگنجانند.(8)

مفتح,بخشى از رسائل شيخ انصارى را نزد آيه الله مجاهد تبريزى و نيز قسمتى از
اصول دروس خارج را در محضر آيه الله العظمى بروجردى (ره) فراگرفت و در فلسفه و
حكمت نزد فيلسوف عالى قدر علامه طباطبائى (ره) تلمذ نمود. مدتى نيز در مكتب حضرت
آيه الله العظمى سيدمحمدرضا گلپايگانى و حضرت آيه الله العظمى مرعشى نجفى از پرتو
فروغ انديشه اين دو استوانه استوار فقه بهره مند گرديد و بعداز آن تحصيلات
دانشگاهى را به موازات كسب دانش حوزه پى گرفت و به دريافت درجه دكترا در رشته
الهيات و معارف اسلامى نائل آمد و در فقه به چنان تبحرى دست يافت عنوان اجتهاد
را احراز نمود. ديگر از اساتيد حوزه كه دكتر مفتح از مجلس پرفيض آنان استفاده
كرده عبارتنداز: آيه الله حاج ميرزا ابوالحسن رفيعى قزوينى (1315 ـ1396هـ ق),(9)
آيه الله سيدمحمد حجت (1310ـ1372 هـ ق)(10) آيه الله حاج سيدمحمد محقق داماد
(1325ـ1388 هـ ق)(11).



مدرس معرفت

دكتر مفتح پس از كسب معارف اسلامى در محضر اساتيد حوزه به تدريس كتاب
((منظومه)) حاج ملاهادى سبزوارى پرداخت و در شرح و توضيح اين اثر مطالبى را به
رشته تحرير درآورد كه مورد توجه حوزويان قرارگرفت و در محافل علمى و دينى
اشتهاريافت. وى ضمن تدريس در حوزه از طريق خطابه هاى خردمندانه و سخنان فصيح و
شيوا آگاهى هاى دينى مردم را ارتقا داد و به تدريس در دبيرستان هاى قم در رشته
معارف دينى پرداخت. او از اين طريق توانست به عنوان چهره اى روحانى اقشار
دانشگاهى, دبيرستانى را با بوستان معطر حوزه و طلاب علوم دينى پيوند دهد و بين
آنان انس و الفت برقرار سازد و اين درحالى بود كه ساواك از حركت مزبور نفرت
داشت. محتواى عميق و كلاس هاى درسى پر جاذبه مفتح در دبيرستان جهت توفيق مفتح در
مقاصد فوق بسيار سودمند و موثر بود. وى به موازات تدريس علوم دينى اذهان
دانشآموزان را نسبت به اوضاع زمان و مسائل سياسى, اجتماعى روشن كرد و در تشكل
آنان جهت فعاليت هاى سياسى عليه رژيم پهلوى جهدى وافر به كار برد.(12)

شهيد مظلوم آيه الله دكتر بهشتى در گفتگويى اظهار داشته است :((مرحوم دكتر مفتح
از دوستان قديم من بودند و اولين آشنايى ما باهم در سال 1325 ه ش بود كه من به
قم آمدم, در آن موقع در درس كفايه مرحوم آقاى داماد كه مى رفتيم ايشان هم در
همان درس حاضر مى شدند. بعد كه در قم يك گروه فعال فرهنگى به وجودآورديم ايشان
در آن گروه عضويت داشتند. درسال 1333 هـ ش كه دبيرستان دين و دانش را به عنوان
يك دبيرستان مترقى فرهنگ اسلامى تإسيس كرديم,… ايشان به عنوان تدريس در آن جا
همكارى را آغاز كردند…)).(13)

دكتر مفتح با همكارى آيه الله خامنه اى (مقام معظم رهبرى) و شهيدبهشتى ((كانون
اسلامى دانشآموزان و فرهنگيان)) را در قم بنيان نهاد. مقام عظماى ولايت ـ حضرت
آيه الله خامنه اى ـ در اين مورد فرموده اند: ((… سال 1339 هـ ش يا 1340 هـ.ش
اقدام كرديم, براى ايجاد يك كانون اسلامى دانشآموزان و فرهنگيان در قم و اولين
مجمع همآهنگ كننده و نزديك كننده روحانى و دانشجو ـ كه پيوندشان مبارك بود ـ را
در آن شهر به وجود آورديم, روحانى, دانشجو, دانشآموز, فرهنگى درمسجد (رضوىقم)
روزهاى جمعه گردهم مىآمدند و بحث هاى اسلامى سازنده داشتيم با آهنگ اجتماعى…)).
(14)



تلاش هاى پژوهشى

آن محقق سخت كوش به منظور معرفى چهره معارف اسلامى به نسل جوان از طريق فضلا و
نويسندگان حوزه مجمعى تحت عنوان ((جلسات علمى اسلام شناسى)) را تشكيل داد. از آن
جا كه ساواك به نقش موثر اين مجمع در شناسايى اسلام و معارف تشيع پى برده بود به
تعطيل نمودن آن اقدام كرد و تنها سيزده جلد كتاب به صورت تإليف يا ترجمه به
قلم نويسندگان متعهد, فعال و برگزيده حوزوى كه دكتر مفتح به تربيت آنها همت
گماشته بود, نوشته شد. آثار مزبور در نشست علمى هيئت نويسندگان مطرح شده و پس
از ارزيابى آن و احيانا مزين گشتن به مقدمه هاى پرمحتواى شهيدمفتح به چاپ سپرده
مى شد. نخستين كتاب كه در تشكيلات مورد اشاره ترجمه و انتشار يافت اثرى است از
((محمدجواد مغنيه)) نويسنده شيعه و لبنانى به نام ((الشيعه و الحاكمون)) كه
مرحوم مصطفى زمانى اين كتاب را طى پانزده روز ترجمه كرد و پس از يك ماه به نشر
آن مبادرت ورزيد. به محض انتشار كتاب دكتر مفتح به عنوان گرداننده يك مجمع
زيرزمينى به سازمان امنيت احضار گرديد و تحت فشار ساواك قرار گرفت, اما شهيد
مفتح از كوشش هاى پژوهشى خود دست برنداشت و مصمم گرديد مجله اى تحت عنوان اسلام
شناسى در دوازده شماره منتشر نمايد كه با نيازمندى هاى جامعه آن روز تناسب
داشته باشد, اما ساواك ديگربار از اين برنامه با خبر شد و اجازه انتشار آن را
نداد.(15)

دكتر مفتح با همكارى شهيد مظلوم دكتربهشتى فعاليت تحقيقى ديگرى را در قم آغاز
كرد و در سال 49 كه اين دو دانشمند در تهران همسايه بودند و انس و آشنايى و
همكارى شان افزون گشت, فعاليت پژوهشى ديگرى را آغاز كرد و با استفاده از منابع
اصيل اسلامى به تحقيقاتى ارزنده و عميق دست زدند.(16)

با وجود آن كه دكترمفتح در سنگرهاى گوناگون مشغول مبارزه با رژيم ستمگر پهلوى
بود و در شهرهاى متعدد از طريق تبليغ, وعظ و خطابه به هدايت مردم مى پرداخت و در
حوزه, دانشگاه و دبيرستان به تدريس و تربيت شاگردان مشغول بود. نگاشته هاى
ارزشمندى به صورت ترجمه و تإليف از خود به يادگار گذاشته است كه فهرست آنها به
شرح ذيل است:

1) ترجمه جلد اول و دوم تفسير مجمع البيان با همكارى آيه الله العظمى نورى و
نيز ترجمه جلد سوم به تنهايى از زبان فارسى به عربى;

2) حاشيه بر الاسفار الاربعه ملاصدراى شيرازى كه اين تلاش مبين عمق ديد فلسفى و
عرفانى دكتر مفتح است;

3) روش انديشه, كه آن را درسال 1336 در علم منطق نوشته و به عنوان اثر كمك
درسى در حوزه و دانشگاه از آن استفاده مى شود و علامه طباطبائى (ره) برآن تقريظى
نوشته است;

4) حكمت الهى و نهج البلاغه, اين كتاب پايان نامه تحصيلى دوره دكتراى آيه الله
مفتح است;

5) آيات و اصول اعتقادى قرآن;

6) نقش دانشمندان در پيش رفت علوم كه حاوى مجموعه مقالات دكتر مفتح در مجله
مكتب اسلام مى باشد;(17)

7) ويژگى هاى زعامت و رهبرى كه متضمن برخى سخنرانى ها و مقالات آن شهيد درخصوص
رهبرى معنوى و سياسى در اسلام و خصوصا مكتب تشيع مى باشد;

8) مجموعه مقالات مندرج در مجلات مكتب اسلام, مكتب تشيع و معارف جعفرى;

9) خطابه هاى عميق و سازنده و ارشادى كه حاوى نكات بديع و روشن گرى هاى جالبى
در مسائل گوناگون معارف قرآنى و اسلامى و مباحث اجتماعى مى باشد و برخى از آنها
در جزواتى مستقل يا در نشريات مذهبى درج شده است.



فعاليت هاى مبارزاتى

دكتر مفتح از همان آغاز فعاليت هاى مبارزاتى, مسافرت هاى تبليغى خود را به
منبرهاى افشاگرانه و روشن گرانه تبديل ساخته و اين خطابه هاى پرشور و آتشين آن
چنان اثر وسيع و ژرفى در بيدارى افكار و آگاهى انديشه ها داشت كه رعب و هراس
رژيم شاه را برانگيخت و به همين دليل ادامه سخنانش از سوى ساواك در اكثر موارد
قطع مى شد و خودش دست گير مى گرديد و چون تعقيب هاى پى درپى و ممانعت ساواك,
تإثيرى در فعاليت هاى وى نگذاشت, ساواك از سر درماندگى وى را از ورود به
شهرستان هاى استان خوزستان ـ كه از مراكز مهم تبليغى وى بود ـ منع نمود تلاش هاى
موثر و مبارزات تبليغى دكتر مفتح چنان وحشتى در دستگاه جهنمى ساواك افكند كه
سبب گرديد آن فرزانه والامقام به نواحى بد و آب وهواى جنوب شرقى از جمله زاهدان
تبعيد گردد, پس از آن به چند شهر ديگر به حالت تبعيد فرستاده شد و در اين نواحى
تحت نظر بود و با اين برنامه رابطه آن شهيد دانشور را با قم قطع نمودند و پس از
به سرآمدن دوران تبعيد در سال 1348 هـ. ش وى را ناگزير ساختند كه به تهران
بيايد و چون اين رفتار و محروم نمودن استاد از حوزه موجب پيدايش نارضايتى در
بين علاقه مندان شده بود, وى را به تدريس در دانشكده الهيات دانشگاه تهران دعوت
نمودند تا شايد به تصور نادرست خويش بتوانند آتش آن اعتراض ها را خاموش كرده و
نيز كوشش هاى تبليغى و حركت هاى سياسى استاد مفتح را كم رنگ سازند. دكتر مفتح
براى آن كه به سنگر ديگرى براى مبارزه با دستگاه ستم دست يابد و نيز به شوق
همكارى با شهيد مطهرى ـ كه در اين دانشكده مشغول تدريس بود ـ دعوت مزبور را
پذيرا شد. يكى از پايگاه هاى استوار وى در مبارزه با دژخيمان شاه ((مسجد
الجواد)) بود كه در آن جا به ايراد سخنرانى و انجام جلسات تفسير قرآن پرداخت,
پس از آن در مسجد ((جاويد)) يك هسته مقاومت تشكيل داد, در آن زمان دكترمفتح
امامت جماعت مسجد مورد اشاره را عهده دار بود تا آن كه موفق شد جوانان و خصوصا
دانشجويان رابه سوى اين كانون توحيد علاقه مند سازد, در مسجد جاويد كلاس هاى,
نهج البلاغه, فلسفه, جامعه شناسى, اقتصاد و دروس آموزشى زبان عربى و انگليسى تشكيل
داد و خود براى حاضران تفسير قرآن مى گفت, وى در اين مسجد به تإسيس كتابخانه,
نمايشگاه كتاب, صندوق قرض الحسنه و سالن سخنرانى همت گماشت و درضمن فعاليت هاى
سياسى را ادامه داد. او عقيده داشت مسجد بايد در تمامى ابعاد مجموعه اى خودكفا
باشد تا نقشه تمامى روابط انسان با خدا و خود و جامعه در آن پياده شود. درسال
1354 هـ ش رژيم شاه مسجد جاويد را به علت تجمع دانشجويان تعطيل كرد و دكتر مفتح
را روانه زندان نمود.(18) استاد شهيددكتر مفتح حدود دو ماه زير سخت ترين
شكنجه هاى رژيم سفاك پهلوى قرارگرفت, اگر چه پس از رهايى, وى نتوانست به مسجد
جاويد برود, ولى درسال 1355 هـ.ش با قبول مسووليت امامت مسجدقبا و برپاداشتن
سخنرانى هاى متعدد و روشن گر و تشكيل كلاس هاى عقيدتى در سطوح مختلف فعاليت
متعهدانه خود را در اين مكان مقدس استمرار داد.(19)

آيه الله محمدمفتح به موازات مبارزه با استبداد از فجايعى كه بر مردم مظلوم
لبنان و فلسطين مى رفت, ناراحت بود و پس از حمله ددمنشانه صهيونيست ها به لبنان
به جمعآورى كمك هاى نقدى براى آوارگان همت گماشت و به منظور نظارت بر توزيع اين
مبالغ و احداث سكونت گاه براى افراد بى خانمان, چندين ماه در كشور لبنان به سر
برد.(20)

در ماه رمضان سال 1356 هـ. ش با تلاش دكتر مفتح, نخستين سخنرانى هاى پرشور كه
ده ها هزار نفر مستمع داشت در مسجد قبا برپا شد كه نقش افشاگرانه و روشن گرانه
آنها فراموش ناشدنى است. وى پس از به پايان رسيدن ماه مبارك رمضان در سال 1356
هـ.ش اعلام كرد نماز عيدفطر را در زمين هاى قيطريه خواهد خواند.

هزاران نفر از مردم مسلمان و رنج ديده به دعوت وى تكبيرگوى به سوى جايگاه
مزبور در حركت بودند كه هنوز طنين خروش آنان در گوش ها باقى است, فريادهايى كه
سكوت چندين ساله را شكست. دكتر مفتح در خطبه نماز عيدفطر به ايجاد يك حكومت
اسلامى اشاره كرد و تغيير تاريخ را آغاز خيانتى وسيع و همه جانبه رژيم شاهنشاهى
قلمداد نمود. در سال 1357 ه.ش اين حركت مقدس و شجاعانه كه بسيار پربار بود,
تكرار شد.

در روز عيدفطر اين سال پس از نماز, اولين تظاهرات باشكوه و دشمن شكن در سطحى
وسيع با شركت افزون بر دو ميليون نفر برگزارشد و در اين راهپيمايى, مردم به
تظاهراتى در روز شانزدهم شهريور فرا خوانده شدند. در شامگاه اين روز رژيم كه
ابعاد اعتراض مسلمانان را ناباورانه مشاهده مى كرد, در تهران و بسيارى از شهرهاى
ديگر ايران حكومت نظامى اعلام كرد و سرانجام روز تصادم خون و شمشير و حماسه و
فداكارى; يعنى هفده شهريور فرا رسيد.

يادآورى مى شود در روز شانزدهم شهريور, آيه الله مفتح به شدت مجروح و مضروب
گرديد و در بيمارستانى بسترى شد, در روز بعد و در نخستين ساعات حكومت نظامى
عناصر خودفروخته با خشونتى بسيار در حالى كه دكتر مفتح از بيمارستان برمى گشت وى
را دستگير و روانه زندان نمودند كه با اوج گيرى انقلاب اسلامى رژيم, مجبور به آزاد
شدن وى گرديد.

آيه الله مفتح از موسسين روحانيت مبارز و عضو شوراى مركزى اين تشكيلات بود و با
انجمن هاى اسلامى پزشكان و مهندسين و هيإت هاى مذهبى همكارى نيمه مخفى داشت. در
هنگام مراجعت پيروزمندانه و سراسر شكوه و عزت امام خمينى ـ قدس سرهـ از اعضاى
اصلى و برنامه ريز فعال كميته استقبال(21) بود, رياست كميته چهار انقلاب اسلامى و
سرپرستى دانشكده الهيات را به عهده گرفت و در زمان تصدى اين سمت با همكارى برخى
افراد فاضل و متعهد در مواد درسى اين كانون علمى جهت ارتقاى فرهنگى و محتوايى
تغييرات بنيادى ايجادكرد.



خرد در خون

شهيد دكترمفتح به عنوان روحانى برجسته در كسوت استاد دانشگاه و حوزه, نقش
موثر و ارزنده در جهت يكى از والاترين اهداف انقلاب اسلامى و نيز يكى از آرزوهاى
امام امت; يعنى پيوند روحانى و دانشجو داشت. وى راه حل مشكلات كشور را اسلامى
نمودن دانشگاه ها مى دانست و معتقد بود, در دانشگاهى اين گونه هدف پرورش انسان هاى
دانشمند, دين دار و متعهد و درست كارى است كه دانش و فن خود را در راه آبادى
كشور و تامين سعادت مردم, عدالت اجتماعى و امنيت اقتصادى به كار مى گيرند و در
طريق استقلال, عزت, عظمت كشور جمهورى اسلامى ايران, جديت نشان مى دهند, در برنامه
اين دانشگاه دروسى تدوين مى شود كه با نيازهاى اساسى جامعه انطباق دارد و
جنبه هاى معنوى هم رعايت مى شود.

به عقيده وى منظور از وحدت حوزه و دانشگاه ادغام اين دو كانون نبود, بلكه
هريك از آنها نكات مثبتى در خود دارد كه بايد به سوى تكامل پيش روند و به هم
نزديك شوند. او مى خواست درس خواندن در دانشگاه چون وظيفه اى الهى تلقى گردد تا
فعاليت دانشجويى با اين انگيزه مفيد و پربار باشد, از نظر وى فضاى دانشگاه بايد
با باورهاى معنوى همآهنگ باشد و دانشجويان در چنين محيط معطرى به فراگيرى علوم
بپردازند. دانشجو به موازات ارتقاى علمى به قدرت تفكر, بينش و هدايت معنوى خود
توجه كند تا با تربيت چنين انسان هاى شايسته اى, اهداف عالى انقلاب اسلامى تحقق
يابد. اولين سمينار وحدت حوزه و دانشگاه بعداز پيروزى انقلاب اسلامى به همت دكتر
مفتح در روز اول آبان ماه سال 1358 ه.ش در دانشكده هدف تير كينه دشمنان اسلام و
خوارج انقلاب اسلامى قرارگرفت و با ريخته شدن خويش بر سنگ فرش دانشگاه نقطه عطف
وحدت روحانى و دانشگاه گرديد. پايان نوشتار را با بيانى از مقام معظم رهبرى,
آيه الله خامنه اى در باره اين شهيد زينت مى دهيم:

((… ياد شهيد عزيز مرحوم آيه الله مفتح, آن شمع پرسوز و گداز و روشنى بخش, آن
روحانى پر جد و جهد و صبور, آن مبلغ دانا و سخنور آن مبارز شجاع و خستگى ناپذير
و آن شخصيت متواضع و محبوب گرامى باد, او كه با خون خود … هدف و راه خود را
امضا كرد و صحت و حقانيت اين همه را به ثبت رسانيد…))(22)


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) از پيام حضرت امام خمينى(قدس سره) به مناسبت شهادت دكترمفتح در 27 آذر
1358 هـ.ش .
2 ) فرهنگ سازان (ويژه نامه رسالت به مناسبت 27 آذر)1358/9/27,ص 3.
3 ) بخشى از سخنرانى دكتر مفتح در مسجد صاحب الزمان تهران در تاريخ /1 1358/6.
4 ) بنا به اظهارات مهندس مهدى مفتح (فرزند شهيد).
5 ) آخوند ملاعلى همدانى (نجوم امت), مجله نورعلم, شماره مسلسل 46 .
6 ) مجله اعتصام, شماره مسلسل 19, آبان ماه 1362,ص 22.
7 ) مصاحبه با آيه الله شهيددكتر بهشتى, ويژه نامه شهيدان, روزنامه جمهورى
اسلامى, 1359/9/27,ص 12.
8 ) افكار شهيددكتر مفتح, مصطفى زمانى,ص 9 ـ10.
9 ) در مورد مرحوم قزوينى نك : منظومه معرفت از نگارنده, ص55 ـ 59.
10 ) نك: نجوم امت (آيه الله سيدمحمدحجت) مجله نورعلم, سال اول, شماره 10.
11 ) گنجينه دانشمندان, محمد شريف رازى,ج 2 ص 64, آثار الحجه, ص 62, مكتب
اسلام, سال دهم, شماره 41.
12 ) شهيدمفتح تكبير وحدت, از نگارنده, ص 37.
13 ) روزنامه جمهورى اسلامى, ويژه نامه شهيدان, 1359/9/27.
14 ) ديدگاه ها, آيه الله سيدعلى خامنه اى,ص 223ـ224.
15 ) افكار شهيدمفتح,ص 9.
16 ) ويژه نامه شهيدان, روزنامه جمهورى اسلامى,1359/9/27.
17 ) از شماره اول سال چهارم به بعد, رمضان المبارك سال 1381هـ.ق مطابق
اسفندماه 1340 ه.ش.
18 ) آيات اصول اعتقادى قرآن, بخش اول,ص 56.
19 ) نشريه شماره 28 حزب جمهورى اسلامى, ص 6.
20 ) نك: مجله اعتصام, شماره 44,ص 19.
21 ) حماسه انقلاب, محمود حكيمى,ص 63و نيز بنگريد به سرگذشت هاى ويژه از زندگى
امام خمينى, ج 4, ص 100.
22 ) از دست خط مقام معظم رهبرى كه در 1364/9/26 در دفتر يادداشت دانشكده
الهيات مرقوم فرموده اند. متن كامل اين دست خط در مجله نصير, سال سوم, پاييز
1373, شماره 10, ص 5 درج شده است.

مى خواهيم به مناسبت, از هفتمين جلوه شمس هدى, وارث ولايت كبرى, فروغ تابان
امامت, حضرت موسى بن جعفر(ع) سخن به ميان آوريم, گرچه فصل فصل كتاب زندگى سراسر
درخشان او درس سازندگى, عرفان, اخلاق, مبارزه, عبوديت و ارزش هاى والاى ديگر است,
چرا كه او خميره اى از ((روح القدس)) و شكوه ابدى, و آيينه و مظهر صفات جمال و
جلال خداوندى بود. مى خواهيم از گوشه زندان او پرده برداريم, آن جا كه آزادمردى
دربند را با يك جهان شكوه و وقار مى نگريم, كه امواج نيل صبر و مقاومتش چونان
موساى كليم(ع) فرعون عباسى را به لجه هلاكت و فلاكت افكنده است.

او هم چون الماس در زندان تاريك بود, و هارون بر سرير سلطنت چون مهره اى تيره
و بى بها. زندگى قهرمانانه امام(ع) در زندان, حقيقت توحيد و ارتباط خالص با خداى
بزرگ را نشان داد, و با صبر و مقاومتش بر ستمگران تاريخ آموخت كه با بند و
زنجير, نمى توان چراغ آزادى و فضيلت را خاموش كرد. ((كاظم)) كلمه نبود, بلكه يك
جهان مقاومت و ايستادگى در برابر جباران شكنجه گر بود, شكوهى وصف ناپذير به
بلنداى خورشيد بود, فريادى صاعقه خيز بر خرمن هستى پليد طاغوتيان.

شمشير على(ع) در دست داشت و فرياد فاطمه(س) در حنجره, و خون حسين(ع) در
رگهايش جارى بود, او وجود عينى قرآن بود, حركت هاى پرصلابت, و واكنش قاطع او در
برابر زورمندان زراندوز و تزويرگران سالوس صفت, چون طوفان كوبنده اى بود كه
روزگار آنها را سياه مى كرد.

وصفش را از كوه دماوند پرسيدم, گفت: از من استوارتر است, از امواج كوه پيكر
اقيانوس پرسيدم گفت: از من خروشان تر است, از خورشيد پرسيدم گفت: از من درخشان تر
است, از ماه پرسيدم گفت: از من تابان تر است, از غرش رعد و برق پرسيدم, گفتند:
غرش او بر ستمگران جبار از غرش ما بلندتر و نافذتر است, از خداى بزرگ پرسيدم,
فرمود: بنده صالح ما است و همواره در سجده هاى طولانى با ما در راز و نياز است,
از قرآن پرسيدم, گفت: آيه آيه من در زندگيش ديده مى شود, از پيامبر(ص) پرسيدم,
فرمود: ((جبرئيل برايم اين پيام را از سوى خداوند آورد, كه خداوند فرمود: موسى
عبدى و حبيبى و خيرتى;(1) حضرت موسى بن جعفر(ع) بنده و دوست من, و برگزيده من
از ميان انسان ها است)).

براى يافتن اين مفاهيم در زندگى امام كاظم(ع) نظر شما را به چند نمونه از
مقاومت و صبر انقلابى و پرصلابت آن حضرت در برابر هارون الرشيد, پنجمين طاغوت
ديكتاتور عباسى, جلب مى كنيم:

1ـ هارون الرشيد در سال 179 هـ.ق, در سفر حج وارد مدينه شد, و امام كاظم(ع)
را به جرم اين كه تسليم حكومت جابرانه او نبود, بلكه رو در روى او قرار گرفته
بود, دستگير كرده و همراه دژخيمان بى رحمش به سوى بصره فرستاد, و آن حضرت را در
بصره به زندان افكندند, او در زندان آن چنان صبور و مقاوم بود كه گويى حادثه اى
در زندگى اش رخ نداده, بلكه مكرر به درگاه خدا سپاسگزارى مى كرد و در دعا چنين
مى گفت: ((إللهم انك تعلم انى كنت إسئلك إن تفرغنى لعبادتك, إللهم و قد فعلت
فلك الحمد;(2) خدايا تو بر حال من آگاهى كه از درگاهت تقاضا داشتم مرا در
خلوتگاه قرار دهى تا با فراغت بيش تر تو را عبادت كنم, تقاضايم را برآوردى, تو
را شكر و سپاس مى گويم)).

آرى آن حضرت زندانى شدن را كه در مسير نهى از منكر بود, از نعمت هاى الهى
مى دانست, و از اين كه در زندان توفيق بيش تر براى ارتباط با خدا يافته, شكر و
سپاس الهى را به جاى مىآورد.

2ـ در آن هنگام كه امام كاظم(ع) را به زندان سخت ((سندى بن شاهك)) بردند, و
در آن جا تحت شكنجه هاى شديد قرار گرفت, هارون يكى از درباريان خود به نام
((ربيع)) را طلبيد, و او را مإمور كرد كه به زندان نزد امام كاظم(ع) برود و از
او دلجويى نمايد و پيشنهاد آزاد شدن از زندان را به او بدهد, و به تقاضاهايش
توجه كند. ربيع در زندان, به محضر امام كاظم(ع) رسيد و به آن حضرت چنين گفت:
((برادرت (هارون) مرا نزد تو فرستاده او سلام رساند و گفت به شما چنين عرض كنم;
چيزهايى درباره تو به من خبر داده اند كه مرا پريشان ساخت. از اين رو, از مدينه
تو را به اين جا (بغداد) نزد خودم آوردم, در مورد آن چيزها تحقيق كردم ديدم, تو
از همه عيوب پاك هستى, و فهميدم كه نسبت دروغ به تو داده اند. اينك با خود فكر
كردم كه تو را به خانه ات (در مدينه) بازگردانم, يا نزد خود نگهدارم, به اين
نتيجه رسيدم كه اگر در نزد من باشى, سينه ام از عداوت تو خالى تر خواهد شد, و
دروغ بدخواهان را آشكارتر خواهد كرد, من ربيع را مإمور نمودم تا هرگونه غذايى
را مايل هستى و هرگونه تقاضايى دارى تإمين كند, با كمال روگشادى از او بخواه
كه بر آورده خواهد شد)).

امام كاظم(ع) با كمال بى اعتنايى به پيام هارون, در دو جمله كوتاه و پرمعنى كه
نشان دهنده مقاومت و صلابتش بود, در پاسخ ربيع فرمود: ((لا حاضر مالى فينفعنى و
لم اخلق سوولا; اموال خودم در نزد من حاضر نيست تا از آن بهره مند گردم, و خداوند
مرا درخواست كننده از خلق نيافريده است)).

آن گاه امام بى درنگ برخاست و گفت: إلله إكبر و مشغول نماز شد.

ربيع, پس از انجام مإموريت, نزد هارون بازگشت و ماجراى ملاقات خود را با امام
كاظم(ع) به هارون گزارش داد. هارون به ربيع گفت: ((روحيه موسى بن جعفر(ع) را
چگونه ديدى؟ و نظرت درباره او چيست؟))

ربيع در پاسخ گفت: ((يا سيدى! لو خططت فى الارض خطه فدخل فيها موسى بن جعفر(ع)
ثم قال لا إخرج منها ما خرج منها; اى سرور من! هرگاه بر روى زمين خطى ترسيم
شود, و موسى بن جعفر(ع) وارد آن خط گردد, سپس بگويد از آن خط خارج نمى شوم, هرگز
خارج نخواهد شد)).

هارون كه امام كاظم(ع) را مى شناخت و از مقاومت و اراده قاطع آن حضرت باخبر
بود, سخن ربيع را تصديق كرد و گفت: ((همين گونه است كه گفتى و من بيشتر دوست
دارم كه او در نزد من در همين جا (زندان بغداد) بماند[ ((.يعنى مقاومت و
استوارى او آن چنان محكم است كه بازگشت او به مدينه براى حكومت ما خطر آفرين
خواهد بود].

آن گاه هارون به ربيع گفت: ((اين موضوع محرمانه بماند, مبادا آن را براى كسى
نقل كنى)).

ربيع مى گويد: تا هارون زنده بود, از ترس او, اين ماجرا را به كسى نگفتم.(3)

3ـ در مورد ديگر, هارون به وسيله يحيى بن خالد براى امام كاظم(ع) كه در زندان
بود, پيام داد كه هرگاه به طور كوتاه عذرخواهى كنى كه از ذمه سوگندم بيرون آيم,
تو را آزاد خواهم كرد, زيرا قبلا سوگند ياد نموده ام تا اقرار نكنى كه با من
بدرفتارى نموده اى, تو را آزاد نسازم.

امام كاظم(ع) با كمال بى اعتنايى به پيام هارون, به يحيى فرمود: ((مرگ من
نزديك است و بيش از يك هفته در دنيا باقى نخواهم بود)).(4)

4ـ هارون خواست از راه تطميع, امام كاظم(ع) را بفريبد, خود را به زندان فضل
بن ربيع رسانيد و امام با وساطت ((فضل بن ربيع)) نزد هارون آمد, هارون به حضرت
احترام شايانى نمود, آن گاه پرسيد: ((چرا به ديدار ما نمىآيى؟))

امام كاظم(ع) در پاسخ فرمود: ((وسعت سلطنت و علاقه و دلبستگى تو به دنيا باعث
شده كه با تو ملاقات نكنم.))

هارون مقدارى درهم و دينار و خلعت, به آن حضرت اهدا كرد, امام كاظم(ع) آن را
پذيرفت, و هنگام پذيرفتن چنين فرمود: ((سوگند به خدا اگر هزينه مسإله ازدواج
عزب هاى خاندان ابوطالب و در نتيجه قطع نسل آنها نبود, هرگز اين پول ها را
نمى پذيرفتم.)) امام(ع) پس از اين سخن, روى خود را به عنوان اعتراض از هارون
برگردانيد, و حمد و سپاس الهى را به جاى آورد.(5)

5ـ هارون در ملاقاتى به امام كاظم(ع) عرض كرد: ((فدك را (كه حق شما است) بگير
تا آن را در اختيار شما بگذارم.)) امام امتناع ورزيد تا اين كه پس از اصرار
بسيار هارون, امام فرمود: ((آن را با حدودى كه دارد مى گيرم.))

هارون گفت: حدود آن چقدر است؟

امام كاظم (ع) فرمود: ((اگر حدود آن را مشخص كنم, آن را در اختيار من
نمى گذارى.))

هارون گفت: به حق جدت سوگند, آن را در اختيار شما مى گذارم.

امام كاظم (ع) فرمود: ((حد اول آن, عدن است, حد دوم آن سمرقند است, حد سوم آن
آفريقا است, و حد چهارم آن سيف البحر نزديك جزاير ارمنستان است)).

امام هنگامى كه اين حدود را نام مى برد, رنگ هارون لحظه به لحظه تغيير مى كرد,
به طورى كه سياه شد و فرياد زد: ((ديگر براى ما چيزى نماند بنابراين بر مسند من
بنشين[ ((.يعنى تو خواهان حكومت هستى, و با اين بيان مى گويى زمام امور رهبرى
بايد در دست من باشد].

امام كاظم(ع) فرمود: ((من كه گفتم اگر حدود فدك را مشخص كنم آن را در اختيارم
نمى گذارى)). در اين هنگام هارون تصميم گرفت تا آن حضرت را به قتل برساند.(6)

6ـ هنگامى كه امام كاظم(ع) در زندان بود, هارون به دليل مقاصد شومى كه داشت,
كنيز زيبارويى را به عنوان خدمتگذارى به امام, به زندان فرستاد, آن كنيز را به
زندان آوردند, و مراحم و الطاف هارون را به عرض امام رساندند[ هارون مى خواست از
اين طريق, امام را از خود خشنود سازد] امام آن كنيز را نپذيرفت و به عامرى
(شخصى كه واسطه رساندن كنيز شده بود), فرمود: به هارون بگو ((بل إنتم بهديتكم
تفرحون; بلكه اين شماييد كه به هدايايتان شاد هستيد)).(7)

عامرى بازگشت و ماجرا را به هارون گفت, هارون خشمگين شد و به عامرى گفت: ((به
موسى بن جعفر(ع) بگو نه ما با رضايت تو, تو را زندانى كرده ايم و نه با رضايت تو
خدمتگذار به نزد تو فرستاده ايم.)) سپس كنيز را در آن جا رها كن و بيا, آن گاه
خادم خود را مإمور كرد تا محرمانه وضع امام و كنيز را به او گزارش دهد. خادم
پس از مدتى به هارون گزارش داد كه آن كنيز آن چنان تحت تإثير چهره ملكوتى امام
كاظم قرار گرفته كه به سجده افتاده و سر از سجده برنمى دارد, و مكرر خدا را
تسبيح و تقديس مى كند و مى گويد ((قدوس سبحانك سبحانك)).

هارون گفت سوگند به خدا موسى بن جعفر(ع) او را جادو نموده, او را نزد من
بياور, عامرى كنيز را نزد هارون آورد, در حالى كه كنيز از خوف خدا به شدت
مى لرزيد هارون گفت: اين چه حالى است كه پيدا كرده اى؟ كنيز گفت: ((امام را ديدم
شب و روز غرق در عبادت و تسبيح است به آن حضرت گفتم براى خدمتگذارى شما آمده ام,
چه كارى دارى تا انجام دهم؟ فرمود: نيازى به تو ندارم, اينها چه خيال مى كنند
ناگاه به سويى متوجه شد, من نيز به آن سو متوجه شدم, باغى پرصفا با حوريان و
غلمان ديدم, بى اختيار به سجده افتادم, تا اين غلام مرا به اين جا آورد.


هارون خشمگين شد و دستور داد آن زن را تحت نظر بگيرند تا وقايع زندان را به
كسى خبر ندهد, او هم چنان تحت نظر مشغول عبادت بود تا از دنيا رفت.(8)


پاورقي ها:پانوشت ها:
1 ) محدث كلينى, اصول كافى, ج1, ص528 , حديث لوح.
2 ) شيخ مفيد, ارشاد مفيد (ترجمه شده) ج2, ص232.
3 ) محدث قمى, انوار البهيه, ص303 و 304.
4 ) همان.
5 ) شيخ صدوق, عيون اخبار الرضا, ج1, ص76, و علامه مجلسى, بحار, ج48, ص217.
6 ) محقق سروى, مناقب آل ابى طالب, ج4, ص321.
7 ) نمل (27) آيه 36, اين سخن در قرآن از زبان حضرت سليمان(ع) نقل شده كه به
هديه آورندگان بلقيس (ملكه كافر سبإ) فرمود.
8 ) محقق سروى, مناقب آل ابى طالب, ج4, ص298.

خود محورى يا حق محورى؟!

در بخش پيشين مقاله گفتيم: ((عدالت آرمان فطرى همه انسان هاست و رسالت داران
توحيد برانگيخته شده اند تا عدل و قسط را حاكم سازند:

سرنوشت عدالت همواره دستخوش بحران بوده و بشر از ستم و تبعيض رنج مى برده است
امروزه نيز بيش از هر زمان با اين سرنوشت تلخ رو به رو است.

ما كه به ارزش هاى اسلامى مى انديشيم و آن را محور حركت هاى خود قرار داده ايم,
نتوانسته ايم چنان كه شايسته و در حد انتظار است, مجرى عدالت باشيم و هنوز در
مراحل نخستين آن را مى سپريم و تا كعبه مقصود راه درازى در پيش داريم كه براى
همايش آن بايد كمر همت ببنديم…)).

حال سخن از اين است كه استقرار عدالت در عرصه عمل نه تنها يك صدفه و اتفاق
نيست كه در نظام علت ها جايگاهى ندارد, بلكه با آرمانگرايى محض و بحث و مذاكره
نيز نمى توان بدان دست يافت, عدالت نيز مانند هر پديده ديگر جهان, اصول و آيينى
دارد و عناصر و نظامنامه خاص خود را مى طلبد و تابع سنن و قوانينى است كه
آفريدگار در نظام تكوين و تشريع اين جهان تعبيه نموده و راه دستيابى به آن را
از طريق عقل و شرع و رهبرى پيامبران به بشر آموخته است. پيش از آن كه عناصر و
اصول بنيادين اجتماعى را بنگريم لازم است كه مفهوم عدالت را تبيين و تفسير كنيم.
هرچند مفهوم بسيط عدل را به دليل آشنايى آن با افكار عموم نياز به شرح و بيان
ندارد, اما تإمل در ابعاد عدل و دقت در تفاسير و تعاريفى كه از آن شده ضرورتى
است كه مى تواند ما را به حقيقت و ژرفاى اين عناصر حياتى در زندگى فردى و جمعى
(انسان) نزديك تر سازد.



عدل اخلاقى و عدالت اجتماعى

عدل, به معناى عام يعنى تعادل و توازن و تساوى, كه عنايت بدين مفهوم, در
حقيقت ((اصلى)) است كه در كل جهان آفرينش و از ذره تا كهكشان را در بر مى گيرد:
((بالعدل قامت السموات والارض)).

اما در مورد انسان, عدل دو چهره دارد: فردى و اجتماعى. يا عدل اخلاق و عدل
اجتماع; هرچند اين دو در عمل تفكيك ناپذيرند و عدل اخلاق يكى از مبانى عدل در
اجتماع است.

عدل اخلاق: علماى علم اخلاق در تعريف عدل گفته اند: ((انقياد عقل عملى در برابر
قوه عاقله و تبعيت از آن در همه تصرفات و اعمال و حركات خود يا مهار كردن غضب و
شهوت تحت هدايت عقل و شرع و به عبارتى ديگر: سياست نيروى غضب و شهوت و جهت دادن
آن در آن چه مقتضاى حكمت است))(1).

در تفسير و توضيح اين مطلب گفته اند: انسان داراى سه قوه ((عاقله, شهويه,
غضبيه)) كه كاربرد هر يك از اينها در حد اعتدال و به دور از افراط و تفريط, جهت
تإمين مصالح حياتى انسان ضرورى است. حالت اعتدال عاقله, ((حكمت)) و اعتدال
شهويه ((عفت)) و اعتدال غضبيه ((شجاعت)) است و آن حالت و ملكه نفسانى است كه
آدمى به وسيله آن بر قواى سه گانه تسلط يافته و آنها را در جاده مستقيم اعتدال
هدايت و كنترل مى كند; همان ((عدالت)) است. بدين ترتيب ((ملكه عدل)) روح حاكم بر
اخلاقيات است و همه فضائل در عدالت سرچشمه دارد. ما در اين جا در پى نقض و ابرام
اين ديدگاه در اخلاق از ديدگاه اسلامى نيستيم اما آن چه مسلم است اين است كه
عدالت يك سجيه برجسته اخلاقى و ملكه نفسانى است كه بر اثر تهذيب نفس و تمرين و
ممارست پديد مىآيد و قواى نفسانى (شهوت و غضب) را به بند مى كشد و از سركشى و
طغيان در كشور وجود آدمى باز مى دارد. همان گونه كه يك زمامدار عادل جامعه را از
طغيان و تجاوز باز مى دارد. از همين جاست كه در سخن دانشمندان آمده است: ((العدل
إفضل سجيه;(2) عدل بهترين سجاياى انسانى است)). چنان كه اين نيز مسلم است كه
صفت عدالت مستلزم ايمان و تقوى است و بدون آنها تحقق پذير نيست, چنان كه قرآن
كريم مى فرمايد: ((اعدلوا هو إقرب للتقوى)) و على(ع) مى فرمايد: ((العدل رإس
الايمان و جماع الاحسان و إعلى مراتب الايمان;(3) عدل سر ايمان و كانون نيكى ها و
بالاترين مدارج ايمان است)).

شايان ذكر اين كه عدل اخلاق پايه و اساس عدالت اجتماعى است و تا ملكه عدالت در
كسى نباشد, هرگز عدالت خواه و عدل گستر نتواند بود.
اميرالمومنين(ع) در وصف متقين مى فرمايد: ((قد الزم نفسه العدل فكان إول عدل
نفى الهوى عن نفسه يصف الحق و يعمل به;(4) خويشتن را به اجراى عدل ملتزم ساخته
و نخستين گام عدالتش دور كردن هواى نفس از خويشتن است, از حق سخن مى گويد و بدان
عمل مى كند)).



عدل در اجتماع

عدالت در مفهوم اجتماعى اش را مى توان چنين تفسير كرد: ((توازن, تعادل, استقامت
در حق, اعطاى حقوق, نيكى را به نيكى پاداش دادن و بدى را به بدى كيفر نمودن)).

چنان كه گفته اند: ((العدل اعطإ كل ذى حق حقه; عدل عبارت است از دادن حق هر
صاحب حق)).

و بدين ترتيب عدالت را مى توان به تساوى حقوق تفسير كرد, به اين معنى كه آحاد
انسانى به طور يكسان از حقى كه متناسب با آنهاست, بر حسب ساختار جسمى و روحى,
عقلى و علمى و عاطفى و نقش وجودى كه در جامعه دارند برخوردار گردند, نه به طور
مساوى ارزش نهادن و امتياز دادن كه اين خود نوعى ظلم است, با توجه به اين تفسير
مولوى مى گويد:

در شريعت هم عطا هم زجر هست

شاه را صدر و فرس را درگه است

عدل چبود؟ وضع اندر موضعش

ظلم چبود؟ وضع در ناموضعش

عدل چبود؟ آب ده اشجار را

ظلم چبود؟ آب دادن خار را(5)

در سخنان على(ع) مواردى است كه عدل را تفسير مى كند, از جمله اين كه ((عدل
ميزانى است كه خداوند سبحان در ميان خلق نهاد, و ترازويى است كه نصب فرموده. پس
از سرپيچى و تمرد خداوند در ميزانى كه نهاده بپرهيز و در سلطنت او معارضه مكن)).


((ان العدل ميزان الله سبحانه الذى وضعه فى الخلق و نصبه لاقامه الحق فلاتخالفه
فى ميزانه ولاتعارضه فى سلطانه.))(6) و نيز مى فرمايد: عدالت انصاف دادن است:
((العدل انصاف)). و هنگامى كه از آن حضرت مى پرسند عدل و داد بهتر است يا سخاوت
و بخشش؟ در پاسخ مى فرمايد:
((إلعدل يضع الامور مواضعها والجود يخرجها من جهتها والعدل سائس عام والجود
عارض خاص فالعدل إشرفهما و إفضلهما;(7) عدالت هر چيز را در جاى خود قرار
مى دهد, ولى سخاوت آن را از مسيرش خارج مى سازد. عدالت سامان بخش عامه مردم است
در حالى كه سخاوت افراد معدودى را شامل مى گردد. بنابراين عدل اشرف و افضل است)).


از مجموع آن چه گفته شد مى توان نتيجه گرفت كه عدالت اجتماعى عمل بر وفق حكمت
و برخورد بر اساس استحقاق, اعطاى حقوق, نهادن چيز به جاى خود, و تدبير حكيمانه
است و اين چيزى است كه حسن نظام عالم و زندگى بنىآدم در همه شوون بدان وابسته
است.



حق محورى, نه خود محورى

يكى از مصاديق عدل به مفهومى كه از نظر گذشت گزينش و انتخاب افراد براى
مسووليت هاى اجتماعى و سياسى براساس لياقت و شايستگى و معيارهايى است كه صلاحيت
انسان ها مشخص مى كند; يعنى علم و امانت و كاردانى و تقوا و دورى گزيدن از
گرايش ها و برخوردهاى جناحى و خطى و گروهى به عبارت ديگر ((حق محورى نه خود
محورى)) و ((حق گرايى, نه گروه گرايى)) كه مى توان اين را سرلوحه منشور عدالت
اجتماعى ناميد.

در نامه إميرالمومنين(ع) به مالك اشتر موارد متعددى است كه از معيارهاى ارزش
افراد در گزينش آنها براى مسووليت هاى اجتماعى و اداره اجتماع و ضرورت تكيه بر
اين معيارها سخن مى گويد. يك جا با بيان اين ويژگى ها چنين مى فرمايد: ((روابط خود
را با افراد باشخصيت و اصيل و خاندان هاى صالح و خوش سابقه برقرار ساز و پس از آن
با مردمان شجاع و سخاوتمند و بزرگوار, چرا كه آنان كانون كرم و سرچشمه نيكى
هستند آن گاه از آنان به گونه اى تفقد كن كه پدر و مادر از فرزندانشان تفقد
مى كنند)).

در بخش ديگر مى نويسد: ((سپس از ميان ملت كسى را كه برترين فرد در نظر تو است
براى داورى ميان مردم برگزين. از كسانى كه مراجعات بسيار آنها را در تنگنا قرار
ندهد و برخورد مخالفان آنان را به خشم نياورد. در اشتباهات پافشارى نكند و
بازگشت به حق, هنگامى كه برايشان روشن شد بر آنها سخت نباشد, طمع را از دل
بيرون نموده و در فهم مطالب به اندك تحقيق بسنده نكنند)).

در قسمت ديگر اين نامه آمده است: ((در امور كارگزارانت بنگر و آنها را با
آزمايش و امتحان به كار گمار و از روى ميل و هوا يا استبداد و خودسرى به كار
منصوب نكن, زيرا استبداد و تسليم تمايلات شدن, كانونى است از شاخه هاى جور و
خيانت, و از ميان آنها افرادى را كه باتجربه تر و پاك تر و پيشگام تر در اسلامند,
برگزين; چه آنها از نظر اخلاق بهتر و از نظر خانواده پاك تر و كم طمع تر و در سنجش
عواقب كارها بيناترند.

((ثم انظر فى إمور عمالك فاستعملهم اختبارا ولا تولهم محاباه و إثره…)).

و در بخش ديگر با اشاره به اين كه در ميان اطرافيان حكومت كسانى هستند كه در
پى سوء استفاده و منافع مادىاند و در سايه مقامات مسوول به استثمار خلق مشغولند
و از جاده حق و عدل رو گردانند, تإكيد مى فرمايد: كه به اينان مجال نده و دست
آنها را كوتاه كن: ((ثم ان للوالى خاصه و بطانه فيهم استئثار و تطاول و قله
انصاف فى معامله فاحسم ماده اولئك بقطع إسباب تلك الاحوال…;(8) بدان كه براى
زمامدار جمعى از خواص و صاحب اسرار, خودخواه و سود پرستند و در معامله با مردم
رعايت انصاف را نمى كنند, پس ريشه اينان را با قطع وسائل از بيخ بركن)).

چنان كه ملاحظه مى كنيم امام حق و عدالت اميرالمومنين(ع) در موارد متعددى از
اين منشور سياسى اجتماعى بر گزينش افراد صالح, عادل, امين, با سابقه و حق جو و
به دور از هوا و هوس و مبرا از روحيه منفعت پرستى تكيه مى فرمايد. بدين ترتيب
اگر يك نظام خواهان عدالت است, بايد در مرحله نخست واگذارى مسووليت ها و انتصاب
مديران و كارگزاران خود گرايش هاى شخصى و يا گروهى و روابط و رفاقت و روح
سوداگرى را كنار بگذارد و با قاطعيت در حق, صلاحيت ها را بنگرد, سابقه ها را منظور
دارد; عملكردها را معيار قرار دهد كه اگر جز اين عمل كند با سرنوشت عدالت بازى
كرده و ملك و ملت را به تباهى كشيده است.

مى گويند اسكندر ذوالقرنين به شهرى آمد و مردم شهر را در انحطاط و ضعف و زبونى
ديد. پرسيد چرا چنين سرنوشتى براى شما پيش آمده است؟ فرزانگان شهر پاسخ دادند:
براى اين كه كارهاى بزرگ را به دست افراد كوچك سپردند و افراد بزرگ را به
كارهاى كوچك سرگرم كردند! اين سوء تدبير سبب شد كارهاى بزرگ ضايع شوند و افرادى
شايسته عاطل و باطل گردند و نالايق ها مصدر امور قرار گيرند و در نتيجه نظام
اجتماعى از هم پاشيد و نابسامانى رواج يافت. در نظام عدل, افرادى شايسته تفويض
مسووليت اند كه خود را فداى حق كنند نه حق را براى خود بخواهند, حق را محور خود
بدانند نه خود را محور حق و به قول شهيد مظلوم انقلاب دكتر بهشتى(ره) شيفتگان
خدمت باشند, نه تشنگان قدرت.

اياز وزير سلطان محمود داستان هايى آموزنده دارد. در يكى از اين داستان ها چنين
آمده است: شبى از شب ها كه سلطان و وزير با جمعى از سپاهيان و مسوولان و
كارگزاران به مقصدى رهسپار بودند به سرزمينى رسيدند كه در آن جواهرات فراوانى
بود, هر يك از همراهان به مقدارى كه مى توانستند از آن جواهرات برداشتند و با
خود آوردند, در اين حال سلطان ديد كه اياز چيزى در دست ندارد, پرسيد تو چه
برداشتى؟

اياز پاسخ داد: من ملازمت خدمت را بر آن جواهرات ترجيح دادم.

من اندر قفاى تو مى تاختم

زخدمت به نعمت بپرداختم

گر از دوست چشمت به احسان اوست

تو در بند خويشى نه در بند دوست

خلاف طريقت بود كاوليا

تمنا كنند از خدا جز خدا

((سعدى))

البته اين ادعا را همه دارند كه قصدشان خدمت است, هيچ كس خود را جاه طلب و
مصلحت انديش نمى داند. اين خصلت آدمى است و نتيجه ((حب ذات)) و براى بعضى زرنگى
و هوشمندى! اما در عرصه آزمايش معلوم مى شود چه كسى در حوادث سپر بلاست و در
ميدان حضور دارد. و كدامين در پى آب و نان و جاه و مقام. به قول خاقانى:

گيرم كه مار چوبه كند تن به شكل مار

كو زهر بهر دشمن و كو مهره بهر دوست

روز تقسيم غنائم همه در صف مقدم اند و آنان كه كم مايه ترند; مانند كف هاى روى آب
نمود بيشترى دارند. فرصت ها را بهتر مى شناسند و هنرمندانه جاى خود را زود عوض
مى كنند, و از همه انقلابى تر مى شوند و آنان كه شايستگى و لياقت بيش ترى دارند, در
اعماق ناپيداى جامعه گم مى شوند و سوابقشان فراموش مى گردد و كسى از آنها سراغ
نمى گيرد و خود هم نيز حاضر نيستند حضور و ظهور خود را به رخ ديگران بكشند و
انزوا را ترجيح مى دهند, زيرا مى بينند ملاك ها دگرگون شده است كه گفته اند:

هماى گو مفكن سايه شرف هرگز

در آن ديار كه طوطى كم از زغن باشد



اينها از يك سو ; از سوى ديگر گرايش هاى گروهى و جناحى است كه مجال نمى دهد از
حريم گروه قدم فراتر نهاده شود و شغلى و مسووليتى اگر هست, حتى تدريس و تحقيق و
سخنرانى و سمينار و ميزگرد و جز آنها بايد به مهره هاى خاص تفويض گردد, چون
((قحط الرجال)) است و عدد افراد باصلاحيت از چند صد نفر تجاوز نمى كند و چون
نيروى انسانى كم است تعدد شغل چاره ساز است؟ اين است كه گاه يك نفر چند شغل و
مسووليت دارد, براى صبح و عصر و گاه و بى گاه شغل و كارى دارد و چند باب اتاق
كار و تلفن و منشى و اتومبيل و دربان را يدك مى كشد و به هيچ كدام هم نمى رسد و
البته توجيه شرعى هم دارد. كه اگر اين را نپذيريم مسووليت ها ((لوث)) مى شود و به
دست نااهل مى افتد! هر كس درون جناح نيست و خارج خط است به نوعى با برچسب و غيبت
و اتهامى رد مى كنند و سلب صلاحيت مى نمايند. و راست يا چپ لقب مى دهند; چون به فلان
آقا سلام كرده يا در جلسه توسل فلان آقا شركت كرده است, پس به اين دليل در صراط
مستقيم نيست! معيار صراط مستقيم را شخص خود, گروه خود, خط و جناح خود مى دانند و
بس, آنها فقط انقلابى, صالح, كاردان و شايسته اند و ديگران بيگانه, ارتجاعى,
كندرو يا تندرو, و محافظه كار و بايد دستشان از دامن انقلاب و اجتماع كوتاه شود.

اين خط مشى ظالمانه و انگ زدن ها كه متإسفانه همواره دامن گير ما بوده است, از
سوى هر جناحى كه باشد محكوم, ناپسند و زشت است و سبب مى شود افراد بسيارى را به
انزوا بكشاند و نيروهاى صالحى را خانه نشين كند و زنده به گور سازد.

در هر حال, جاى آن دارد كه با گذشت قريب بيست سال از عمر انقلاب و استقرار
نظام و با توجه به رهنمودهاى امام راحل ـقدس سره ـ كه همواره به برادرى و همدلى
توصيه مى فرمودند و از ((ما)) و ((من)) برحذر مى داشتند و امروز نيز مقام معظم
رهبرى, همان راه را مى سپرند, به خود آييم و مصالح اسلام و جامعه اسلامى را منظور
داريم و از تنگ نظرىها و درون گرايى ها دست برداريم و رضاى خدا و مصلحت خلق را
سرلوحه كار خويش سازيم تا بتوان به عدل اجتماعى چشم اميد بست كه اين گام نخستين
راه است.




پاورقي ها:پانوشت ها:
1 ) جامع السعادات, ج1, ص52.
2 ) تصنيف غرر الحكم, ص446.
3 ) همان.
4 ) نهج البلاغه, خطبه87.
5 ) مثنوى مولوى, ص542.
6 ) تصنيف غرر الحكم, ص99.
7 ) نهج البلاغه, كلمات قصار,437.
8 ) نهج البلاغه, نامه53.

اين مقاله پاسخى است به مقاله صراطهاى مستقيم كه از عبدالكريم سروش در مجله كيان چندى پيش ذكر شده است. (واحد فرهنگى مجله)

((و إن هذا صراطى مستقيما فاتبعوه ولا تتبعوا السبل فتفرق بكم عن سبيله))
خداوند را يك ((راه مستقيم)) بيش نيست, و از روزى كه انسان را آفريده است, او را به آن سوى خوانده است: ((انا هديناه السبيل …)) و راه هاى ديگر همه انحرافى است. خداوند مى فرمايد: اين راه مستقيم من است كه پيامبر اسلام بر شما به وسيله اين قرآن عرضه مى دارد , از آن پيروى كنيد و راه هاى متفرقه را نپيماييد كه شما را از راه منحصر به فرد خداوند منحرف مى كند .
در جاى ديگر مى فرمايد : (( ان الدين عند الله الا سلا م وما اختلف الذين اوتوا الكتاب الا من بعد ما جإهم العلم بغيا بينهم ..)).
حقيقت دين تسليم در برابر شريعت و تقدير الهى است , وپيشينيانى كه بر آنها كتاب آسمانى نازل شد, همه در ابتدا يك شريعت و يك راه و روش و يك دين و يك دانش آسمانى داشتند , و اختلاف آنها بر اساس تجاوز به حقوق يكديگر پديد آمد; پس از اين كه دانش آسمانى بر آنها نازل شده بود , نه اين كه در فهم يك حقيقت اختلاف كنند . اختلاف مذاهب صرفا اختلاف تفاسير ((يك حقيقت)) نيست و هرگز همه آنها به ((يك حقيقت)) بر نمى گردند .
اين مطلب كه شرايع و اديان آسمانى همه به ((يك حقيقت)) بر مى گردد و اختلافى در آنها نيست و آن چه مايه اختلاف مذاهب شده است, تجاوز بر حقوق ديگران است, كه در قرآن كريم بر آن تإكيد فراوان شده است . قرآن از سويى وحدت اديان واقعى آسمانى را گوشزد مى نمايد و از سويى ديگر نادرست بودن اختلاف مذاهب و اديان ساختگى را .
در سوره شورى, آيه 13 آمده است : (( شرع لكم من الدين ما وصى به نوحا والذى إوحينا اليك وما وصينا به ابراهيم وموسى وعيسى إن إقيموا الدين ولا تتفرقوا فيه …)).
اين آيه هر دو مطلب را در بردارد : از سويى بيان مى كند كه آن چه بر شما به عنوان شريعت نازل شده است, همان است كه به نوح, اولين پيامبر اولوا العزم و پدر دوم انسان سفارش شده است و همان است كه بر ابراهيم و موسى و عيسى فرود آمده است . و از سوى ديگر, تإكيد مى ورزد كه دين را به پا داريد و از كژىها و انحراف ها و تفسيرهاى خود ساخته كه موجب تفرق و پراكندگى است بپرهيزيد .
در سوره آل عمران آيات 84 و 85 نيز آمده است : (( قل آمنا بالله وما انزل علينا وما انزل على ابراهيم واسماعيل واسحاق ويعقوب وما اوتى موسى وعيسى والنبيون من ربهم لا نفرق بين إحد منهم ونحن له مسلمون , ومن يبتغ غير الا سلا م دينا فلن يقبل منه وهو فى الا خره من الخاسرين ;
بگو : ما ايمان آورده ايم به خدا و بر آن چه برما از سوى او فرود آمده است و آن چه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب فرود آمده است و آن چه از سوى پروردگار به موسى و عيسى و ديگر پيامبران رسيده است وهرگز ميان آنها فرقى قائل نيستيم و ما تسليم خواسته پروردگاريم و هركس به جز اسلام ـ كه همان دين تمامى انبيا است ـ دينى را برگزيند از او پذيرفته نيست و او در جهان واپسين از زيانكاران است)).
خداوند در برابر ((اهل كتاب)) به پيامبر خود دستور داده است تا ((وحدت اديان واقعى)) را بيان كند و اين كه راه پيامبر اسلام, همان راه پيامبران پيشين است , راه ابراهيم و موسى و عيسى وهمه پيامبران الهى است . هرگز در ميان آنان تفرقه اى نيست وصراط همه آنها يكى است و آن ((صراط مستقيم)) است , و صراطهاى متعدد مستقيم وجود ندارد وهمه آنها دعوت به اسلام كرده اند . اسلام نه به معناى راه و روش خاصى كه به مقتضاى زمان و مكان تغيير پذيراست , بلكه به معناى ((فقط خدا را در وجود موثر دانستن , و حكم اورا گردن نهادن , و او را عبادت كردن ودر مقابل شريعت و دستور او مصلحت نيانديشيدن , و تسليم قضا و تقدير او بودن و فقط بر او توكل كردن و از او مدد خواستن و … است.))

يگانگى صراط مستقيم
چيزى كه قرآن در اين زمينه بر آن تإكيد دارد دو نكته است : وحدت اديان واقعى الهى;
يگانگى صراط مستقيم و فاسد بودن تفاسير مختلفى كه از اديان واقعى شده است, و اين كه انگيزه اين اختلاف ها تجاوز به حقوق يكديگراست نه اختلاف بينش ها و تفاسير از يك حقيقت .
گر چه همين صراط مستقيم, خود موجب پيدايش اختلافات است و اگر خداوند صراط مستقيم خودش را به مردم نشان نمى داد, همگى يك دين داشتند, ولى اختلافات آنها نه از راه ((اختلاف در تفسير)) است, بلكه منشإ اختلاف , امور مادى وهواهاى نفسانى است و از اين راه مذاهب مختلف پيدا شده است و فقط يك راه از آن راه هاى پديد آمده, حق است و بقيه باطل است . اين مطلب را در يك آيه شگفت انگيز مى خوانيم :
(( كان الناس امه واحده فبعث الله النبيين مبشرين ومنذرين وانزل معهم الكتاب بالحق ليحكم بين الناس فيما اختلفوا فيه وما اختلف فيه الا الذين اوتوه من بعد ما جإتهم البينات بغيا بينهم فهدى الله الذين آمنوا لما اختلفوا فيه من الحق باذنه والله يهدى من يشإ الى صراط مستقيم ;
مردم بدون دعوت انبيا يك مسلك و راه واحد دارند واختلافى در ميان آنها نيست, ولى پس از بعثت انبيا براى بشارت دادن و انذار از روز واپسين و نزول كتاب آسمانى (كه خداوند مى خواهد از اين راه حاكميت شريعت خودرا در ميان جامعه انسانى تحكيم كند و اختلافات را به وسيله بينش آسمانى حقيقت بين از ميان بردارد) كسانى كه كتاب در ميان آنها نازل شده است, در آن اختلاف كردند و اختلاف آنها از روى ستم و تجاوز بود (كه هر گروهى مى خواست خود حاكميت جامعه را به دست بگيرد) با اين كه براهين روشنگر براى آنها فرستاده شده بود و حجت بر آنها تمام بود , پس خداوند تنها يك گروه را كه مومنان واقعى باشند به حق و حقيقت واحدى كه در آن اختلاف بود, هدايت كرد و ديگران منحرف شدند و خداوند هركه را بخواهد به راه راست هدايت مى كند )).
با اين همه روشنگرى كه در ((قرآن)) آمده است مع الاسف در مقاله ((صراطهاى مستقيم)) براى خدا صراطهاى مستقيم به عدد همه اديان انحرافى و همه گرايش هاى متناقض ذكر شده است , و ضمن استدلال به سخن متفلسفان غرب و شعر مولوى, به نكره آوردن صراط مستقيم در چند مورد قرآن نيز استشهاد نموده و چند حديث مجمل نيز به آن اضافه شده است . يكى از موارد تنكير , همين آيه اخير است و پرواضح است كه منظور از اين صراط مستقيم همان راه حقى است كه مومنان به آن هدايت شده اند و ديگران در آن اختلاف كرده و از آن منحرف شده اند , و اين تنكير, گوياى تكثر نيست و اين آيه صريح در ((وحدت صراط مستقيم است)) , علاوه بر آيات ديگر كه اشاره شد, به خصوص آيه اول , و علاوه بر علامت تعريف كه (الف و لام) در چندين آيه قرآن آمده است, از جمله سوره حمد ((اهدنا الصراط المستقيم)) نماز گزارانى كه از نماز خود غفلت ندارند هرگز اين آيه ومضمون آن را فراموش نمى كنند .
مثالى كه از حديث در اين سخن آمده است, روايتى است كه قرآن را ذوبطون دانسته است. گفته شده است كه معناى آن اين است كه سخن حق چند لايه است و يكى از دلايلش اين است كه واقعيت چند لايه است و كلام چون از واقعيت پرده بر مى دارد به تبع چند لايه مى شود .
جواب اين است كه معناى اين حديث اين نيست كه يك واقعيت به چند تفسير متناقض و متقابل از قرآن, باز مى گردد تا هم راه على ـ عليه السلام ـ از قرآن درست آيد و هم راه دشمنان او, بلكه واقعيت هاى متعدد از يك آيه قرآن استفاده مى شود, نه چند لايه واقعيت . از يكى از مفسران بزرگ (ملا فتح على سلطان آبادى) نقل شده است كه درباره آيه (( ولكن الله حبب اليكم الا يمان وزينه فى قلوبكم )) قريب به سى معناى متفاوت در بحث خويش ذكر نمود كه هيچ كدام به ذهن شاگردان او كه همه از فضلاى نامى بودند, نيامده بود . اين است معناى بطون قرآن, نه اين كه ((يك حقيقت)) به ((تفسيرهاى متناقض)) قابل تإويل باشد. تفسيرهايى كه منشإ اختلافات مذاهب و انحرافات شده است. تا بدين وسيله از قرآن هم ((تثليث)) استفاده شود هم ((ثنويت)) هم ((توحيد)); هم خدايى منزه از جسم و جسمانيات و هم خدايى كه در بهشت دنبال آدم و حوا بود و آنها از ترس او در پشت درختان پنهان مى شدند , هم خدايى كه قدرت و عظمت او بيكران و لايتناهى است و هم خدايى كه يعقوب اورا بر زمين زد و به زور از او نبوت گرفت , هم از قرآن جبر استفاده شود, هم اختيار وتفويض هم امر بين الامرين , هم درستى راه زاهدانه امير المومنين ـ عليه السلام ـ هم درستى راه طاغوتيان بنى اميه وبنى عباس , و تا آخرين تناقض هاى مذاهب و مسالك .
حديث ديگرى كه بدان تمسك جسته اند اين است كه خداوند پاره اى از آيات قرآن را براى اقوام ژرفكاوى نازل نموده است كه در آخر الزمان مى آيند . اين حديث ناقص و نادرست نقل شده است و شايد هم نويسنده مقصر نباشد, زيرا بعضى از فلاسفه پيشين نيز اين حديث را در كتاب فلسفى خود ناقص نقل كرده اند تا بر گفتار آنها شاهد باشد, در حالى كه حديث مخالف هر دو برداشت است .
متن حديث كه در كافى جلد1, ص91 آمده است چنين است: ((از امام زين العابدين ـ عليه السلام ـ از ((توحيد)) سوال شد, فرمود: خداوند متعال دانست كه در آخر الزمان كسانى متعمق (ژرف انديش) خواهند آمد, پس آيات سوره توحيد و اول سوره حديد تا (( وهو عليم بذات الصدور )) را نازل فرمود. پس اگر كسى بيش از آن درباره خدا سخن بگويد, هلاك شده است)).
ملاحظه مى شود كه هدف امام ـ عليه السلام ـ از اين بيان منع تعمق و ژرفكاوى در باره ذات اقدس احديت است, ولى هم آن فيلسوفان پيشين و هم اين نويسنده , ذيل حديث را نديده اند يا ناديده گرفته اند تا شاهد بر مدعاى آنها باشد .
جالب آن است كه در اين نوشتار در هر دو سوى حقيقتى كه در قرآن آمده است, بر خلاف قرآن رقم خورده است , از سويى همه راه هاى انحرافى و مذاهب باطل, صراطهاى مستقيم معرفى شده اند و از شعر مولوى شاهد آمده است كه ((منظر را بايد عوض كرد و به جاى آن كه جهان را واجد يك خط راست و صدها خط كج شكسته, ببينيم بايد آن را مجموعه اى از خطوط راست ديد )). و از سوى ديگر گفته شده است: ((اختلاف اديان و شرايع آسمانى نه تنها به دليل اختلاف شرايط اجتماعى يا تحريف شدن دينى و در آمدن دينى ديگراست, بلكه منشإ اختلاف نظرگاه انبيا است , حقيقت يكى است و انبيا هر كدام از زاويه اى به آن نظر كرده اند يا بر پيامبران تجلى هاى مختلف كرده است , وچنين است كه تجربه پيامبر اسلام از نعيم اخروى و بهجت ولذت معنوى در قالب حور (زنان سيه چشم) آمده است و هيچ گاه در قرآن ذكرى از موهاى بور و چشم آبى نيامده است !! )).
گويا اگر پيامبر خاتم ـ صلى الله عليه و آله وسلم ـ از اروپا سربرآورده بود به جاى حور عين زنان چشم آبى مو بور, در قرآن مى آورد , و اين اختلاف هم نه به اين دليل است كه قرآن رو در رو با اعراب سخن مى گويد و مذاق آنان را ملاحظه مى كند, بلكه از اين رواست كه برداشت پيامبر چنين است . گويا قرآن نوشته پيامبر است و گويا وحى چيزى به جز برداشت هاى مختلف پيامبران نيست .
خداوند مى فرمايد : ((ولو تقول علينا بعض الا قاويل لا خذنا منه باليمين ثم لقطعنا منه الوتين;
اگر گفته اى از خود مى ساخت وبه ما نسبت مى داد دست راست اورا مى گرفتيم و شاهرگ اورا مى بريديم)). ((وما ينطق عن الهوى ان هو الا وحى يوحى ; نطق او از روى هوى و هوس نيست, بلكه آن فقط وحى است كه بر او نازل مى شود )).
و اهل سخن مى دانند كه سبك قرآن با سبك سخنان پيامبر از زمين تا آسمان فاصله دارد , و سخن پيامبر در عين فصاحت وبلاغت در برابر قرآن يك سخن عادى و معمولى است .
و در مورد مستقيم بودن همه راه ها آمده است كه: ((اسلام يعنى تاريخ تفاسيرى كه از اسلام شده است و اين تفاسير هميشه متعدد بوده است و معرفت دينى چيزى نيست, جز همين تفسيرهاى سقيم و صحيح …)).
اين مطلب مشتمل بر تناقض است , اگر در اين تفسير ها صحيح و سقيم وجود دارد, پس ((معرفت دينى واقعى)) آن معرفت صحيح است كه حتما يكى از آن تفاسير است, البته ممكن است در هر مسإله اى يك فرقه و يك مذهب بر حق باشند, ولى به هر حال معرفت دينى ((صحيح)) داريم و معرفت دينى ((سقيم)). و ظاهرا اين ترديد و تقسيم به اشتباه آمده است , زيرا در دنباله مطلب تإكيد بر اين شده است كه اصولا حق و باطلى در اين مذاهب و تفاسير وجود ندارد و اصولا جاى پرسش از اين كه مگر مى شود حق را رها كرد و باطل را گرفت, نيست, زيرا هيچ تفسير رسمى و واحد از دين وجود ندارد , و لذا هيچ مرجع و مفسر رسمى از آن وجود ندارد و در معرفت دينى, همچون هر معرفت بشرى ديگر قول هيچ كس حجت تعبدى براى كسى ديگر نيست , و هيچ فهمى مقدس و فوق چون و چرا نيست , و اين سخن همان قدر كه در ((شيمى)) صادق است در ((فقه)) و ((تفسير)) هم صادق است , هركس بار مسئوليتش را خود به دوش مى كشد … .
اگر منظور اين باشد كه به طور كلى مفسرى و مرجعى براى دين وجود ندارد, اين خلاف صريح قرآن و ضرورت دين است, زيرا خداوند پيامبر را مإمور بيان دين كرده است. او فقط آورنده دين و خواننده قرآن نيست . البته بوده اند در ميان مسلمانان كسانى كه چنين تصور كرده اند و گفته اند, ((حسبنا كتاب الله)), بلكه بعضى از نابخردان تفسير خود از قرآن را بر توضيح پيامبر ـ صلى الله عليه وآله وسلم ـ هر چند با سند قطعى باشد, مقدم دانسته اند, و اما پس از پيامبر ـ صلى الله عليه وآله وسلم ـ به حكم حديث ثقلين كه روايت ((قطعى الصدور)) است, مفسران دين و قرآن از سوى آن حضرت تعيين شده اند . و اگر منظور غير از معصومين باشد كه البته اين با بيانى كه آمده است, تطابق ندارد, زيرا در اين مقاله , تفسير سنى و شيعه از دين در يك رديف قرار گرفته است , ولى به هر حال از جهتى ديگر مردوداست, زيرا هركس نمى تواند مسووليت تشخيص احكام شرع را به دوش بكشد و اين كه گفته شده است هيچ, فهمى مقدس و فوق چون و چرا نيست, البته در غير معصومين صحيح است, ولى همان گونه كه همه مردم نمى توانند تخصص پزشكى يا قانون شناسى داشته باشند و نيازمند متخصص اند , در ((فقه)) نيز چنين است وناچار بايد مسئوليت تشخيص احكام را به دوش ديگرى بيفكنند اگر منظور ايشان رد پديده تقليد در فروع دين باشد, سخنى خام وغير عملى است .
البته در اين زمينه دو مسإله اخلاقى وجود دارد كه بايد رعايت شود : يكى اين كه: انسان نبايد به خود و يافته هاى خود, خوش بين باشد و نبايد همه يافته هاى خودرا حق مطلق بداند و هميشه احتمال اشتباه در فهم خود بدهد و بر اين اساس است كه علما رساله هاى فقهى خودرا پر از احتياط كرده اند و تا مسإله اى واضح و روشن نباشد, حكم جزمى نمى دهند, گرچه موارد خلاف اين نيز ديده مى شود .
دوم اين كه: در مباحثات و مناقشات علمى , انسان نبايد حتى در مطالبى كه به آنها قاطع و جازم است, برخوردى سركوب گرانه داشته باشد و طرف را از مسابقه براند خداوند مى فرمايد : (( وانا او اياكم لعلى هدى او فى ضلا ل مبين ; بگو يا ما يا شما در راه هدايتيم يا در گمراهى )).
ابتدإ انسان بايد احتمال اشتباه خودرا مطرح كند و يافته قطعى خودرا به صورت احتمال ذكر نمايد, ولى اين دو مطلب صحيح, هرگز نبايد موجب شود كه انسان سخنان باطل كوته نظران و كسانى كه دين را به خاطر مقاصد دنيوى خود تحريف كرده اند, حق بداند يا اصولا بگويد حق وباطلى در ميان نيست, ودين يك معناى سيالى است كه به هر كدام از اين تفاسير, قابل توجيه است و همه اينها صحيح اند .
سخن عجيبى كه در اين جا استدلال و استشهاد شده, اين است كه: ((اگر واقعا از ميان همه طوايف دين دار (بى دين ها به كنار) كه به ميلياردها نفر مى رسند, تنها اقليت شيعيان اثنى عشرى هدايت يافته اند و بقيه همه ضال و كافرند (به اعتقاد شيعيان) و يا اگر .. در آن صورت هدايت گرى خداوند كجا تحقق يافته است و نعمت عام هدايت او بر سر چه كسانى سايه افكنده است و اسم هادى حق در كجا تجلى شده است ؟! چگونه مى توان باور كرد كه پيامبر اسلام همين كه سربر بالين مرگ نهاد, عاصيان و غاصبانى چند موفق شدند دين اورا بربايند وعامه مسلمين را از فيض هدايت محروم كنند و همه زحمات پيامبر را بر باد دهند ؟! به فرض هم كسانى معدود حق ستيزى وجاه طلبى كردند , ميليون ها ميليون مسلمان را تا پايان تاريخ چه افتاده است كه طاعاتشان مقبول نيافتد و زحماتشان بى پاداش بماند وسوء عاقبت در انتظارشان باشد ؟! و آيا اين عين اعتراف به شكست برنامه هاى الهى و ناكامى پيامبر خداوند نيست ؟ آيا آمدن عيسى, روح خدا و رسول خدا و كلمه خدا فقط براى آن بود كه جمعى عظيم مشرك شوند و آيين تثليث برگيرند و از جاده هدايت به دور افتند و كتاب و كلام و پيامش بلا فاصله تحريف شود ؟! او هادى بود يا مضل ؟ فرستاده شيطان بود يا خداى رحيم و رحمان ؟ با اين منطق همواره منطقه عظيمى از عالم و آدم تحت سيطره ابليس و بخش لرزان وحقيرى از آن در كفالت خدا است , و گمراهان غلبه كمى و كيفى بر هدايت يافتگان دارند , و نيكان در اقليت محض اند , و اديانى كه خداوند براى هدايت خلق فرستاده به كم ترين زحمتى به دست شيطانيان مسخ شده , و اينك اكثريت مردم دنيا , يا دين هاى تحريف شده دارند يا اصلا بهره اى از هدايت و نيكى ندارند و در آخرت بى نصيب از رحمت خداوندند . همين ملاحظات بديهى]!!!] است كه آدمى را وامى دارد تا پهنه هدايت و سعادت را وسيع تر بگيرد و كيد شيطان را به تعليم قرآنى ضعيف ببيند و براى ديگران هم حظى از نجات و سعادت وحقانيت قائل شود و روح پلوراليسم همين است . آن چه در اين جا راهزنى مى كند عناوين كافر و مومن است , كه عناوينى صرفا فقهى دنيوى است (ونظايرش در همه شرايع و مسالك وجود دارد) و ما را از ديدن باطن امور غافل و عاجز مى دارد . برداشتن اين گونه تمايزات ظاهرى در مقام تحقيق , و نظر دوختن در عالم از روزن اسم هادى خداوند , و اساس هدايت ونجات را در طلب صادقانه و عبوديت حق جستن و نه در ارادت ورزيدن به اين يا آن شخص يا عمل كردن به اين يا آن ادب , يا وابسته ماندن به اين يا آن حادثه تاريخى و حكم قشر را از حكم لب جدا كردن , و ذاتى دين را از عرضى آن بازشناختن , و شريعت و حقيقت را در جاى خود نشاندن و شيطان را به حقيقت در حاشيه نه در متن ديدن , ((ولا يحسبن الذين كفروا سبقوا انهم لا يعجزون )) (انفال, آيه59), كليد حل مشكل و هضم وقبول كثرت است . از اين روزن كه بنگريم , پلوراليسم معنايى ندارد, جز اذعان به رحمت واسعه الهى , كاميابى رسولان وى وضعف كيد شيطان و بسط نوازش دستان نوازش گر خداوند بر سر عالميان و آدميان)) .
زهى خيال باطل كه باطل انديشان پيشين نيز بر همين خيال بودند . نكاتى چند بايد گفته شود تا پرده ضعيفى كه بر اين خرافات كشيده شده است برداشته شود :
1 ـ چرا بى دينان به كنار ؟! اگر منظور كسانى باشد كه در قيد وبند دين نيستند كه هم امروز اكثريت اند و هم در هميشه تاريخ . پس اگر اشكال عموم هدايت الهى باشد , و اشكال اين كه چگونه خداوند اين همه انسان را به جهنم مى برد , و اشكال شكست برنامه هاى خدا و پيامبران باشد , چرا بى دينان به كنار ؟! اين جمله خود اعتراف به نادرستى اين تفسير و تفكر است, چرا بايد اكثر انسان ها از هدايت الهى محروم باشند و به جهنم وارد شوند ؟ پس كثرت بى دينان و اكثريت و غلبه آنها نقضى آشكار بر اين سخن است . و اگر منظور كسانى باشد كه به هيچ يك از اديان آسمانى وابسته نيستند, هر چند وابستگى شناسنامه اى باشد كه اينان نيز اگر نگوييم اكثريت اند, ولى بدون شك بسيار زيادند و اين بستگى دارد كه اديان آسمانى را در چه محدوده اى بدانيم . گذشته از اين كه اين گونه وابستگى ها قطعا اثر واقعى ندارد .
2 ـ هادى بودن خداوند به اين معنى نيست كه همه كس را هدايت مى كند (به معناى ايصال الى المطلوب ولو به واسطه) هم چنان كه معناى محيى بودن خداوند اين نيست كه همه چيز را زنده مى كند , و مميت بودن او چنين نيست كه همه چيز را مى ميراند, بلكه به اين معنى است كه هركس هدايت يافته, از ((او)) يافته است و هر كس حيات يافته از ((او)) يافته است و هر چيزى كه مرده است از ((او)) به او رسيده است . او هم چنان كه هادى است, مضل است : ((ومن يضلل الله فماله من هاد ومن يهدى الله فماله من مضل; هركس را او گمراه كند راهنمايى نخواهد داشت وهركس را او هدايت كند هيچ كس وهيچ چيز او را گمراه نمى كند)). ((كذلك يضل الله من يشإ ويهدى من يشإ …; خداوند هركه را بخواهد گمراه مى كند وهركه را بخواهد هدايت مى نمايد )).
البته هدايت به معناى راه نشان دادن وچراغ بر سر راه برافروختن وديده جهان بين عطا كردن وقدرت تفكر وانديشه بخشيدن عام وشامل همه انسان ها است : (( انا خلقنا الا نسان من نطفه امشاج نبتليه فجعلناه سميعا بصيرا انا هديناه السبيل اما شاكرا واما كفورا ; ما انسان را از نطفه آميخته اى آفريديم كه اورا بيازمائيم پس اورا شنوا وبينا قرار داديم وما راه را به او نشان داديم خواه سپاسگزار باشد خواه كافر )). ولى اين هدايت مستلزم راه يابى نيست : (( واما ثمود فهديناهم فاستحبوا العمى على الهدى ; ما قوم ثمودرا هدايت كرديم ولى آنها كوردلى را بر راهيابى ترجيح دادند)) .
پس هدايت بمعناى راهنمايى مستلزم راهيابى نيست .
(در زمينه اين مطلب سخنى ديگر از اين نويسنده آمده است كه در پايان همين مقاله خواهد آمد, ان شإ الله ).
3 ـ آرى همين كه پيامبر, سر بربالين مرگ نهاد, عاصيان وغاصبانى چند موفق شدند دين اورا بربايند وعامه مسلمين را از فيض هدايت محروم كنند, مگر پيامبر خود نفرموده بود: ((انى تارك فيكم الثقلين كتاب الله وعترتى ما ان تمسكتم بهما لن تضلوا بعدى ابدا ولن يفترقا حتى يردا على الحوض, من در ميان شما دو چيز گرانبها باقى مى گذارم : كتاب خدا واهل بيتم , اگر به دامان آنها متوسل شويد هرگز پس از من گمراه نخواهيد شد , وآنها از هم جدا نمى شوند تا روز قيامت )).
اين حديث متواتراست وسنى وشيعه به سندهاى بسيار كه ذره اى شك باقى نمى گذارد, آن را از رسول خدا ـصلى الله عليه وآله وسلم ـ آورده اند . آيا پس از پيامبر ودر طول تاريخ اسلام , مسلمانان از عترت وراه ورسم آنها استفاده اى كردند ؟ آيا در مسانيد وكتب حديث وفقه آنان مطلبى از خاندان پيامبر آمده است ؟ آيا در تفسير قرآن از آنان استمداد نمودند ؟! ومگر پيامبر نفرمود : ((انا مدينه العلم وعلى بابها فمن إراد المدينه فليإت الباب; من شهر علمم وعلى درب ورودى آن شهراست پس هركس بخواهد از شهر علم استفاده كند از على بايد كمك بخواهد)). مگر در خانه علم پيامبر را نبستند واورا خانه نشين نكردند ؟! اين كتب حديث عامه است, ببينيد چقدر حديث از امير المومنين ـ عليه السلام ـ آورده اند وچقدر از زيد وعمرو ؟!!!.
راستى ! چرا پيامبر اين همه تإكيد بر اين داشت كه هر كس دخترم زهرا ـ عليها السلام ـ را اذيت كند, مرا اذيت كرده و در نتيجه خدا را اذيت كرده است ؟! چقدر اين مسإله براى پيامبر مهم بود كه نيمه شب بزرگان صحابه را جمع كند وبه آنان گوشزد نمايد : مبادا پس از من زهرا را اذيت كنيد ؟ مگر زنان در آن زمان تا چه اندازه در فعاليت هاى اجتماعى سهيم بودند كه پيامبر بر زهرايش بترسد ؟! او زنى است خانه نشين وكسى با او كارى ندارد . اگر روال طبيعى باشد, بايد احتمال اين كه پس از پيامبر كسى متعرض حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ بشود در ميان نباشد , يا آن قدر ضعيف باشد كه قابل ذكر نباشد , ولى ملاحظه مى شود كه احاديث در اين زمينه آن قدر زياداست وتإكيد پيامبر آن قدر تكرار شده است كه تحريف گران نتوانسته اند آن را بپوشانند . وكسانى هم كه امروز (با القاب سنگين علمى وروحانى) منكر ستم هاى روا شده بر آن حضرت شده اند, نمى توانند صدور اين احاديث را انكار كنند . واين سوال هم چنان بى جواب مى ماند : چه انگيزه اى پيامبر را وادار به اين تإكيد مى كرد ؟ آيا جز اين بود كه رسول خدا مى دانست پس از او عاصيان وغاصبانى چند موفق مى شوند دين اورا بربايند ؟ ودين او از خانه ـ زهرا سلام الله عليها ـ منتشر مى شد, نه از جاى ديگر , بلكه او خانه ديگران را ((مطلع قرن شيطان)) اعلام نمود .
نه ! چنين نيست كه اين خط انحرافى پس از رحلت پيامبر شروع به فعاليت كرده باشد, بلكه در همان زمان كه اسلام رشد مى نمود, در كنارش اين خط انحرافى نيز بود . ونمود روشنش در حيات رسول خدا آن روز بود كه آن مرد گفت : ((حسبنا كتاب الله ان الرجل ليهجر قد غلبه الوجع; كتاب خدا مارا بس است واين مرد (يعنى پيامبر) سخن بيهوده مى گويد (نعوذ بالله) وبيمارى بر او غالب شده است)).
با اين سخن آيا باز هم جاى سوال است كه اينان در صدد خاموش كردن چراغ هدايتى بودند كه رسول خدا آن را بر افروخته بود ؟! وچطور ممكن است حاكمان در طى قرن ها نتوانند به اين هدف هر چند به طور محدود دست يابند ؟!.
بر فرض كه آن غاصبان را بر حق بدانيد, آيا جاى انكاراست كه پس از سى سال; يعنى در دوران حاكميت بنى اميه (كه اساس آن را همان ها برپا كردند) سعى بر اين بود كه حتى نام پيامبر را از مناره ها ومنبرها برچينند ؟! در دورانى كه خلفاى پيامبر! افرادى سگ باز و ميمون باز و شراب خوار بودند . بر بام كعبه شراب خوردند ودر حال مستى براى مسلمانان نماز جماعت برپا داشتند , مدينه پيامبر را براى اوباش و اراذل شام اباحه مطلق كردند وخون فرزندان پيامبر را ريختند . آيا باز هم جاى شك است كه غاصبانى چند دين پيامبر را ربودند ؟ و از اين بيان, پاسخ سخنى كه در مقاله توضيحى اين نويسنده آمده است, روشن مى شود . ((تشيع)) پاسخ مثبت به همه دعوت رسول الله ـ صلى الله عليه وآله وسلم ـ است وكسانى كه دعوت آن حضرت در مورد تعيين امام و ولى امر پس از دوران رسالت را نپذيرفتند, پاسخ مثبت به همه دعوت او نداده اند .
ادامه دارد
پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) انعام (6) آيه153. 153 . 2 ) آل عمران (3) آيه 19.

از بيست و هفتم رجب تا پانزدهم شعبان

از مبعث خاتم الانبيا تا مبعث خاتم الاوصيا;

از بعثت محمد تا برانگيخته شدن محمد;

از آغازى غريبانه تا آغازى ديگر: ((بدإ الاسلام غريبا و سيعود غريبا));

از ((جإ الحق)) تا ((جإ الحق)) كه آن روز رسول خدا با بعثتش, بت ها را
سرنگون ساخت; باطل را از ميان برداشت و بر جهالت و برداشت هاى غلط از زندگى
آدمى, خط بطلان كشيد, و امروز كه فرزندش امام موعود, ظهور خواهد كرد, بت هاى عصر
نوين را خواهد شكست و از فرهنگ مترقى اسلام پرده برخواهد داشت تا آن جا كه
بپندارند دينى نوين آورده است, و باطل را درهم فروخواهد ريخت كه امام باقر ـ
عليه السلام ـ فرمود:

((اذا قام القائم ذهبت دوله الباطل; اگر قائم آل محمد ـعليه السلام ـ قيام كند,
دولت باطل نابود خواهد شد)).

در روايت ولادت نيز, حكيمه خاتون گويد:

هنگامى كه مهدى زاده شد, پاك و طاهر بود و بر بازوى راستش نوشته بود: ((جإ
الحق و زهق الباطل ان الباطل كان زهوقا)).

آرى, همان گونه كه رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ مإموريت مى يابد
كه بت ها را درهم شكند و خط سرخ بر آن چه غير خدايى دارد بكشد و كفر و شرك و ضلال
را مضمحل و نابود سازد و حق و هدايت و روشنايى را جايگزين باطل و جهالت و گمرهى
نمايد, حجت خدا بر زمين; يعنى ((إبا صالح)) نيز مإموريت دارد تا با ظهورش, حق
را نمايان سازد و باطل را از صحنه خارج نمايد و قدرت هاى ضد خدايى را درهم شكند
و زورگويان و ستم پيشگان و جهان خواران و جائران و جباران را محو و نابود كند و
از صحنه گيتى براندازد و پرچم حكومت راستين الهى را در سراسر جهان به اهتزاز
درآورد.

اگر آن روز آخرين پيام رسان خدا ـ كه درود بى پايان بر او و خاندان پاكش باد ـ
بر فراز خانه خدا برآمد و بت ها را يكى پس از ديگرى درهم فرو ريخت و آواى
دلنشينش در فضاى ظلمتكده مكه, بلند شد كه: ((قولوا لا اله الا الله تفلحوا)), به
زودى نيز آخرين جانشينانش در كنار خانه خدا, همان نوا را سر خواهد داد و اين
زمان دعوت الهى را تكرار خواهد كرد كه: اى مردم ((بقيه الله خير لكم ان كنتم
مومنين)).

تا آن روز اين دو فرياد هم چنان در فضاى جهان طنين انداز است كه: ((لا اله الا
الله)) و ((بقيه الله خير لكم)). و اگر آن روز رسول خدا در يك حركت سريع به اذن
خداوند, 360 بت را از خانه خدا زدود, فرزندش نيز حكومت هاى باطل را مى زدايد و
بت ها را مى شكند و حكومت واحده حق را جايگزين صدها حكومت پوشالى باطل خواهد نمود
و به اثبات خواهد رساند كه: آرى! باطل, توانايى آن را ندارد كه در برابر حق و
حق جويان بايستد و پايدار بماند. همواره پيروزى و سرافرازى با حق است و بس.



انگيزه دو بعثت

اميرالمومنين ـ عليه السلام ـ در بيست و ششمين خطبه نهج البلاغه مى فرمايد:

((ان الله بعث محمدا ـ صلى الله عليه و آله ـ نذيرا للعالمين و امينا على
التنزيل و إنتم معشر العرب على شر دين و فى شر دار, منيخون بين حجاره خشن و
حيات صم, تشربون الكدر و تإكلون الجشب, و تسفكون دمإكم و تقطعون ارحامكم,
الاصنام فيكم منصوبه و الاثام بكم معصوبه; خداوند حضرت محمد ـ صلى الله عليه و
آله ـ را براى هشدار دادن به مردم جهان و پاسدارى از قرآن فرستاد, در حالى كه
شما, گروه اعراب, زشت ترين آيين را براى خود برگزيده و در بدترين جايگاه به سر
مى برديد. در ميان سنگ هاى درشت خارا خانه مى ساختيد و با مارهاى زهردار مى زيستيد.
آب لجن مى نوشيديد. غذاى خشن مى خورديد. خون يكديگر را مى ريختيد. از خويشاوندان
دورى مى كرديد, بت در ميان شما نصب شده بود و از گناهان اجتناب نمى كرديد.

در چنين جاهليتى كه مردم از فرهنگ و اخلاق و انسانيت كاملا به دور بودند و فروغ
حق و حقيقت رخت بر بسته و درخت علم و دانش, پژمرده و پرچم شقاوت و درندگى و
نادرستى, نصب شده بود, خداوند حجتش و رسولش و پيام رسانش را برانگيخت تا فرهنگ
پيشتاز اسلام را جايگزين آن همه نادرستى ها و كژىها و جهالت ها كند و به جاى زنده
به گور كردن دختران و كشتن معصومان و ريختن خون مظلومان, نه تنها به انسان ها,
بلكه با حيوانات نيز خوش رفتارى شود و اخلاق الهى و منش ربانى, حاكم گردد و به
جاى بدبختى و ذلت و عقب افتادگى, پايدارى و عزت و عظمت و سربلندى نصيب مسلمين
گردد)).

امام صادق(ع) درباره قيام امام زمان(عج) مى فرمايد:

((اذا قام القائم حكم بالعدل, وارتفع فى ايامه الجور, و إمنت السبل, واخرجت
الارض بركاتها, و رد كل حق الى إهله…;(1)

هرگاه قائم آل محمد قيام كند, با عدل و داد حكومت نمايد و ظلم و ستم در
دورانش برطرف شود و راه ها امن گردد و بركت هاى زمين ظاهر شود و حق ضايع شده هر
كس را به خويش باز گرداند)).

و نيز همان حضرت مى فرمايد:

((يصنع كما صنع رسول الله(ص), يهدم ما كان قبله كما هدم رسول الله صلى الله
عليه و آله إمر الجاهليه, و يستإنف الاسلام جديدا بعد إن يهدم ما كان قبله;(2)
رفتارش چون رسول الله است, آن چه آيين غلط است, نابود مى سازد چنان كه پيامبر
نيز آيين جاهليت را برانداخت و اسلام را از نو در گيتى حاكم مى نمايد; هم چنان كه
ديگر حكومت ها را از بين مى برد)).

بعثتى است; مانند بعثت رسول الله(ص) كه دولت باطل را سرنگون ساخت و حق را
حاكم نمود. در اين زمان نيز مبعث ديگرى تكرار مى شود.
اين بار نيز ((محمد)) مبعوث شده است كه فسق و فجور و تباهى را برطرف سازد و
ظلم و بى دادگرى و تجاوز و نادرستى را از بين ببرد. و در اين راه, مانند جدش
اذيت و آزار مى بيند و به خاطر گسترش عدل و داد, براى خدا, همه اذيت ها و شكنجه ها
را تحمل مى كند.

امام باقر ـ عليه السلام ـ فرمود:

((ان صاحب هذا الامر لو ظهر, لقى من الناس مثل ما لقى رسول الله صلى الله عليه
و آله و إكثر;(3) امام زمان, هرگاه ظهور كند, همان گونه كه پيامبر از مردم
اذيت ديد, او هم چنان, بلكه بيش تر اذيت مى بيند)).

امام صادق ـ عليه السلام ـ مى فرمايد:

((يعز الله به الاسلام بعد ذله و يحييه بعد موته… و يدعو الى الله بالسيف,
فمن إبى قتل و من نازعه خذل. يظهر من الدين ما هو عليه الدين فى نفسه ما لو
كان رسول الله صلى الله عليه و آله يحكم به. يرفع المذاهب من الارض فلايبقى الا
الدين الخالص;(4) خداوند, اسلام را به واسطه او عزت مى بخشد, پس از آن كه خوار
شده باشد و اسلام را زنده مى كند, پس از آن كه مرده باشد. او با شمشير (سلاح) مردم
را به سوى خدا دعوت مى كند, پس اگر كسى نپذيرفت كشته مى شود و اگر كسى با او
جنگيد, خوار و ذليل مى گردد. امام زمان, دين را چنان كه بايد باشد, ظاهر و آشكار
مى گرداند و چنان كه رسول خدا, حكومت مى كرد, حكومت مى كند. تمام مذاهب و آيين ها
را جز دين خالص خداوند, از ميان برمى دارد.))

چقدر زيبا و جالب, امام معصوم ـ سلام الله عليه ـ بين دو برانگيخته شدن و دو
بعثت پيامبر و امام زمان, مقايسه مى كند. چقدر زيبا رفتارهاى امام را با نياى
بزرگوارش, يكسان مى داند; تو گويى پيامبر از نو برانگيخته شده و پرده هاى تاريك
ظلمت و گمراهى را كه هزاران بار, تاريك تر و نارواتر از جاهليت دوران رسول خدا
است, با قدرت الهى و به كمك مومنان و منتظران فرج, درهم مى نوردد و پرچم ((لا اله
الا الله)) را همان سان كه جد اطهرش برافراشت, برفراز گيتى مى افرازد. با دشمنان
خدا و منافقان و كافران و مشركان ـ كه چقدر زيادند و در رنگ و پوست ها و لباس هاى
گوناگون پراكنده اند ـ چنان مبارزه اى بى امان مى كند و كارزار مى نمايد تا اثرى از
فتنه بر زمين نماند. ((وقاتلوهم حتى لاتكون فتنه و يكون الدين كله لله)) و اگر
آن زمان, رسول خدا فرصت كافى نيافت تا تمام مشركان و منافقان را از بين ببرد,
امروز فرزندش با تمام قدرت, اين امر الهى را اجرا مى سازد. گويا هنوز تإويل اين
آيه شريفه نرسيده است. وقتى اين آيه تإويل مى يابد كه اثرى از مشركين و منافقين
نباشد.



روز موعود

امير مومنان ـ عليه السلام ـ مى فرمايد:

((و لا يبقى إرض الا نودى فيها شهاده إن لا اله الا الله وحده لاشريك له و إن
محمدا رسول الله; و هيچ سرزمينى نمى ماند جز آن كه شهادت به وحدانيت خدا و رسالت
پيامبر در آن برملا مى گردد)).

و آن چه روز فرخنده اى است. حق جويان لحظه لحظه عمر خود را منتظر آن ((روز
موعود)) هستند. منتظرند كه بين ركن و مقام, امام و منجى خود را ببينند, با او
((بيعت)) كنند, چنان كه با جدش ناديده بيعت كردند. منتظرند كه پس از قرن ها
انتظار, وارث زمين گردند: ((و نريد إن نمن على الذين استضعفوا فى الارض و
نجعلهم إئمه و نجعلهم الوارثين. و نمكن لهم فى الارض و نرى فرعون و هامان و
جنودهما منهم ما كانوا يحذرون)).

منتظرند تا در زير سايه امامشان, با دشمنانش كارزار كنند و ظالمان و
ستم پيشگان را از زمين بردارند; همان ها كه در طول ساليان دراز, شيعيان و پيروان
امامان را آزار مى دادند و از هيچ شكنجه اى ـ چه روحى و چه جسمى ـ فروگذار
نمى كردند; اكنون نور خدا نمايان شده و آنان كه خواستند اين نور را در طول تاريخ
خاموش نمايند, بايد امروز خاموش گردند كه اين نور خاموش شدنى نيست: ((يريدون
ليطفئوا نور الله بافواهم والله متم نوره)) و با ظهور مهدى, اين نور كاملا
گسترده مى شود و فروغش همه جا را فرا مى گيرد, هرچند كافران و مشركان را خوش
نيايد.

و منتظران, هر صبح و شام درگاه و بى گاه دست دعا و نيايش را بلند كرده اند و
فرياد مى زنند ((عجل على ظهورك يا صاحب الزمان)) و بايد بسيار ((دعاى فرج)) كنند
تا صاحبشان از راه رسد, تا ابراهيم با تبر بت شكنش و موسى با عصاى معجزه آسايش و
عيسى با دم روح اللهيش و محمد با قرآنش و على با ذوالفقارش برسند كه او وارث
تمام پيامبران و امامان و تمام تقوا پيشگان و مجاهدان و صديقان و شهيدان است.

و چقدر تإكيد بر انتظار فرج شده است كه رسول خدا فرمود:

((انتظار الفرج عباده. افضل اعمال امتى انتظار فرج الله عزوجل;(5) انتظار
فرج, عبادت است. برترين و بهترين اعمال امتم, انتظار فرج از سوى خداى ـ عزوجل ـ
است)).

و اين منتظران ظهورش ـ شيعيان حقيقى ـ برترين انسان ها هستند و از پيروان و
اصحاب ساير امامان نيز شايد برتر باشند, چرا كه نديده به امامشان ايمان
آورده اند. اينها را رسول خدا(ص) برادران خود مى داند و وقتى به ياد برادرانش
مى افتد و اظهار علاقه به آنان مى كند, يكى از اصحاب عرضه مى دارد: مگر ما برادرانت
نيستيم, اى رسول خدا؟

حضرت مى فرمايد: ((نه! شما اصحاب من هستيد, ولى برادرانم كسانى هستند كه در
آخر الزمان مىآيند و به من ايمان مىآورند, در حالى كه مرا نديده اند…
همانا آنان چراغ هاى هدايت در تاريكى هستند كه خداوند آنها را از فتنه هاى
ظلمانى مى رهاند)).(6)

خوشا به حالتان اى صابران در دوران غييبت;

خوشا به حالتان اى پايداران در محبت و عشق به حضرت حجت;

خوشا به حالتان اى منتظران واقعى فرج;

و خوشا به حالتان اى پيروان صديق و مخلص امام زمان.

هم چنان پابرجا بمانيد و استقامت ورزيد و مواظب باشيد كه كژىهاى فريب دهنده,
شما را كج و راست نكند و در احياى امر الهى, پيشتاز و پيشگام باشيد و به انتظار
يارى رساندن به ((مضطر)) واقعى همواره ((إمن يجيب)) بخوانيد تا خداوند دعايتان
را مستجاب گرداند و پراكندگى هايتان را مبدل به وحدت سازد و ((سوء)) را از شما
برطرف نمايد.

در پايان, فرا رسيدن اين دو عيد بزرگ را به امت ((پاسداراسلام)), به ويژه مقام
معظم رهبرى, تبريك و تهنيت گفته, از خداى بزرگ مسإلت داريم ما را در راه احقاق
حق, پايدار گرداند و ما را جزء منتظران واقعى آن حضرت قرار دهد.



انتظار از نظرگاه امام خمينى(ره)

اكنون براى تيمن و تبرك, سخنى والا و دلنشين از خمينى عزيز ـ قدس سره ـ نقل
مى كنيم كه چه زيبا, ظهور امام زمان را امتداد و غايت بعثت تمام پيامبران مى داند
و آن را ثمره دردها و رنجهايشان مى شمارد:

((سالروز مبارك ولادت با سعادت و پربركت حضرت خاتم الاوصيإ و مفخر الاوليإ حجه
بن الحسن العسكرى ـ ارواحنا لمقدمه الفدإ ـ بر مظلومان دهر و مستضعفان جهان
مبارك باد.

و چه مبارك است, ميلاد بزرگ شخصيتى كه برپاكننده عدالتى است كه بعثت انبيا ـ
عليهم السلام ـ براى آن بود.

و چه مبارك است زاد روز ابرمردى كه جهان را از شر ستمگران و دغل بازان تطهير
مى نمايد و زمين را پس از آن كه ظلم و جور, آن را فرا گرفته, پر از عدل و داد
مى نمايد و مستكبران جهان را سركوب و مستضعفان جهان را ((وارثان ارض)) مى نمايد.

و چه مسعود و مبارك است روزى كه جهان از دغل بازىها و فتنه انگيزىها پاك شود و
حكومت عدل الهى بر سراسر گيتى, گسترش يابد و منافقان و حيله گران از صحنه خارج
شوند و پرچم عدالت و رحمت حق تعالى بر بسيط زمين افراشته گردد و تنها قانون عدل
اسلامى بر بشريت حاكم شود و كاخ هاى ستم و كنگره هاى بى داد فرو ريزد و آن چه غايت
بعثت انبيإ ـ عليهم صلوات الله ـ و حاميان إوليإ ـ عليهم السلام ـ بوده, تحقق
يابد و بركات حق تعالى بر زمين نازل شود و قلم هاى ننگين و زبان هاى نفاق افكن
شكسته و بريده شود و سلطان حق تعالى بر عالم پرتوافكن گردد و شياطين و شيطان
صفتان به انزوا گرايند و سازمان هاى دروغين حقوق بشر از دنيا برچيده شود و اميد
است كه خداوند متعال آن روز فرخنده را به ظهور اين مولود فرخنده, هرچه زودتر
فرا رساند و خورشيد هدايت و امامت را طالع فرمايد.

و اكنون ما منتظران مقدم مباركش مكلف هستيم تا با تمام توان, كوشش كنيم تا
قانون عدل الهى را در اين كشور ولى عصر ـ عجل الله فرجه ـ حاكم كنيم و از تفرق
و نفاق و دغل بازى بپرهيزيم و رضاى خداوند متعال را در نظر بگيريم و همگان در
مقابل قانون خاضع باشيم و با صلح و صفا و برادرى و برابرى به پيشبرد انقلاب
اسلامى كوشا باشيم و حق متعال را در همه احوال, حاضر و ناظر بدانيم و تخلف از
دستورات اسلام ننماييم و به وسوسه فتنه انگيزان, اعتنا نكنيم)).(7)


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) منتخب الاثر, ص308.
2 ) بحارالانوار, ج52, ص352.
3 ) بحارالانوار, ج52, ص362.
4 )بشاره الاسلام , ص297.
5 ) بحارالانوار, ج52, ص122.
6 ) منتخب الاثر, ص515 و 516.
7 ) صحيفه نور, 1360/3/28