جامعه مطبوعاتى از برجسته ترين عناصر فرهنگى كشور است و رسالتى بسان رسولان الهى دارد. اين جامعه, مجموعه اى فهيم, آگاه, متعهد و آگاهى بخش است كه راستى ها و كژىها را به نيكى مى نماياند; در بحران ها مردم را آماده پذيرش ناملايمات مى كند و در چاره انديشى براى معضلات اجتماعى و گشودن گره هاى كور و تزريق مقاومت و پايدارى به جامعه, پيشگام است و ساعى است تا در هر حال سطح فرهنگ عمومى و دانش ملى را ارتقا بخشد. كم توقع ترين قشر جامعه است و پاسدار بزرگ خوبى ها و پاكى ها, پيكارگر سترگ عرصه مبارزه با بى عدالتى, ناهنجارى و پلشتى هاست و بسا در اين رهگذر, دچار محروميت و آوارگى و خشم صاحبان قدرت و گروه هاى فشار قرار گيرد.
از سويى روزنامه نگاران با اين كه جزو مشهورترين آحاد جامعه اند, از مظلوم ترين آنها نيز هستند; شايد كمتر كارى مانند روزنامه نگارى داراى فشارهاى روحى و عصبى, تهديد و ارعاب, بى مهرى و ناسپاسى, خستگى توانفرسا و از جان مايه گذاشتن باشد. افزون بر اينها, عدم حمايت قانونى از مسائل معيشتى روزنامه نگاران و درآمد اندك آنان, موجب مى شود كه كسانى جز عاشقان به اين حرفه, به پشت ميزهاى تحريريه كشانده نشوند.
بنابراين, برگزارى جشنواره هاى مطبوعاتى و تقدير از سربازان بزرگ جبهه فرهنگى نظام اسلامى, كارى بايسته و در خور تقدير است, لكن متإسفانه در چهارمين جشنواره مطبوعات, اين اقدام شايسته, دستخوش كژانديشى, بدسليقگى و غرض ورزى قرار گرفت, به طورى كه به جاى تقدير از روزنامه نگاران و ارباب مطبوعات, عملا به حركتى باندى و مشكوك تبديل شد و كار به جايى رسيد كه دبير محترم جشنواره, در قبال مصيبت داورى, براى روزنامه نگاران از خداوند طلب صبر كرد!
بارى نقد و بررسى عملكرد چهارمين جشنواره مطبوعات و گفت وگو در امورى چون بى نظمى و نابسامانى, فقدان برنامه ريزى, عدم انعكاس مطلوب نتايج گروه هاى تخصصى در مطبوعات, تحت الشعاع قرار گرفتن نمايشگاه مطبوعات از ناحيه تداخل و همزمانى با نمايشگاه كتاب را به فرصت ديگرى مى سپاريم و به ذكر مواردى چند در باب مسابقه بسنده مى كنيم:
1ـ تنوع و گوناگونى رشته هاى اعلام شده, مستلزم آن بود كه هيإت داوران در هر دو مرحله (مرحله نامزدى آثار و مرحله معرفى آثار برتر) ضمن صلاحيت هاى نظرى و عملى روزنامه نگارى, در يكى از رشته هاى مورد نظر داراى تخصص باشند و از معيارهاى مشخص پيروى كنند, اما متإسفانه چنين نشد و اختلاف ميان ديدگاه گروه هاى به اصطلاح تخصصى و هيإت نهايى داوران به گونه اى بود كه يكى از نويسندگان محترم بر اساس داورى نخست در بسيارى از گرايش ها, نامزد اثر برتر شناخته شد, ولى هيإت نهايى داوران حتى در يك مورد هم رإى به برترى آثار وى نداد! و اين نشانه فقدان قانونمندى و دوگانگى معيارهاست.
2ـ با اين كه كسى در فرهنگى و اسلامى بودن انقلاب, ترديد ندارد و تعداد زيادى از نشريات كشور درباره ((معارف اسلامى)) قلم مى زنند, ولى سوگمندانه معارف اسلامى با ((جدول)) با سهميه يكسان در يك جايگاه قرار گرفت و پايين تر از سهميه ((عكس)), آن هم با عنوان مبهم و بدون توضيح معارف اسلامى!
پيداست اين سخن به معناى بى اهميت جلوه دادن موضوع هايى چون جدول و عكس نيست, بل حكايت از نزول جايگاه معارف اسلامى در جشنواره دارد. از اين رو, حاجتى هم به حضور كارشناس اين مسائل, در هيإت داوران, احساس نكردند.
3ـ در گزينش آثار برتر, مى بايست به دو معيار شكلى و محتوايى توجه مى شد; يعنى اثر هم از جنبه روزنامه نگارى (مانند برقرارى ارتباط با مخاطب, قدرت ارائه مطلوب و رعايت اصول نگارش و ويرايش) و هم از جهت محتوا و پيام, ارزيابى شود, لكن در اين جشنواره, عمدتا به بخش اول و با نگرش خاصى عنايت شده بود, به طورى كه مى توان گرايش جشنواره امسال را ((ژورناليسم نقابدار)) ناميد.
4ـ يكى از شرايط داورى, درك درست از زمان و فضاى نگارش مقاله هاست; فى المثل مقاله اى را كه در فضاى شكل گيرى انتخابات پنجمين دوره مجلس شوراى اسلامى نگارش يافته, با فضاى امروز نبايد ارزشيابى كرد و بايد با توجه به حساسيت زمان تحرير ملاحظه شود, ولى متإسفانه داوران اين دوره از اين معيار هم غفلت كرده بودند.
5ـ انتخاب آثار برتر به مثابه ((گرا)) دادن به جامعه مطبوعاتى و ترسيم خطوط آينده مطبوعات از سوى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى و مآلا از سوى نظام مقدس جمهورى اسلامى تلقى مى شود. اكنون سوال اين است كه آيا معرفى چند نشريه معدود و چند نويسنده مشخص را ـ كه در بسيارى از موارد تكرارى از همان كارهاى سال گذشته و فاقد هرگونه ابتكار و نوآورى بودند ـ مى توان به حساب سليقه نظام اسلامى گذاشت و به مطبوعات توصيه كرد كه از ((ژورناليسم نقابدار)) تعريف نشده ـ كه احتمالا در مسير فرهنگ غير انگيخته از سياست حركت مى كند ـ پيروى كنند؟
6ـ طبق آمار رسمى, تعداد 746 نشريه مجوز انتشار دارند, كه تنها تعداد اندكى از آنان به عنوان آثار برتر مطبوعاتى معرفى شدند, سوال اين است كه آيا ساير نشريات كشور در مسابقه اين جشنواره شركت كرده بودند يا خير؟ اگر شركت نكرده بودند چرا؟ و اگر شركت كرده بودند, آيا آثار بهترى از آنچه معرفى شده داشته اند يا خير؟ در صورتى كه شركت كرده و آثار قابل قبولى ارائه نكرده اند, نمايانگر يك فاجعه فرهنگى است, زيرا اين همه نشريه (از روزنامه تا فصلنامه) و نويسنده, از عهده آثارى در حد آثار معمولى برگزيده, عاجز مانده اند! و اگر نه چنين است بل آثار برترى نيز بوده, اما داوران حوصله و وقت مطالعه آنها را نداشته يا فاقد صلاحيت داورى بوده, يا باندى حركت كرده اند, هر كدام از اينها نيز مصيبت فرهنگى و ضايعه جبران ناپذير براى كشور است, حتى جسارت به همان بزرگوارانى است كه صاحب اثر برتر معرفى شده اند, زيرا آنها را در معرض اتهام قرار داده اند, با اين كه برخى از آنان نويسندگان متعهد و لايقى هستند كه چه بسا در يك داورى عادلانه هم سزاوار شناخته مى شدند.
7ـ بر اساس آنچه اعلام شده, اثر برگزيده اى در رشته هاى سرمقاله, نقد موسيقى, شعر, مقاله ورزشى, نقد تجسمى, صفحهآرايى روزنامه اى, مقاله اجتماعى, نقد سياسى, وجدان كارى, سردبيرى و تهاجم فرهنگى معرفى نشد. اين مسإله محل تإمل است; به ويژه در زمينه ((سرمقاله)) كه در سومين جشنواره نيز به سرنوشت امسال گرفتار شد, و اين توهين آشكارى است به همه سردبيران نشرياتى كه در اين دو سال در جشنواره شركت كرده اند, زيرا بدين مفهوم است كه سردبيران كشور از نگارش سرمقاله اى كه در خور گزينش افتد ـ و لو در حد لوح تقدير ـ عاجزاند, در حالى كه هر روز, هر هفته و هر ماه شاهديم كه سردبيران كشور در ساحت هاى گوناگون به خلق آثار ارزشمند همت مى گمارند و معمولا آگاهى هاى روزنامه نگارى و تدوين مقالات آنها از ديگر نويسندگان كمتر نيست. از اين رو, با توجه به آثار معرفى شده برتر در رشته هاى ديگر, موضع گيرى دو ساله داوران جشنواره شگفتآور و سوال برانگيز است!
8ـ داوران هر دو مرحله چهارمين جشنواره مطبوعات بايد بدانند:
اولا: داورى شعبه اى از قضاوت است كه مانند حركت بر روى تيغه اى است كه اندكى لغزش, به مثابه سقوط در دره هلاكت است.
ثانيا: دستاورد اين جشنواره ها بايد موجب تشويق جامعه مطبوعاتى و ايجاد روح اعتماد به دست اندركاران مى شد, نه بر عكس.
ثالثا: داورى درباره آثار مطبوعاتى, با قضاوت در امور ديگر متفاوت است, و لازم بود به حساسيت و آگاهى اين ((جامعه)) توجه مى شد,, زيرا استفهام و انتقاد از همزادان روزنامه نگارى هستند و لذا تصميم هاى حساب نشده بى واكنش نخواهند ماند.
رابعا: جشنواره مطبوعات, مربوط به همه كشور است و ((شركت سهامى)) عده اى معدود نيست و اگر كسى صلاحيت يا فرصت ارزيابى و مقايسه آثار روزنامه نگاران را ندارد, نبايد به اين عرصه قدم بگذارد, كه بى اعتماد جلوه دادن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى در چشم آگاه ترين جامعه فرهنگى كشور كم گناهى نيست.
خامسا: بهتر است معاون محترم مطبوعاتى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى, به جاى انديشه بين المللى كردن جشنواره مطبوعات به فكر اصلاح جشنواره هاى داخلى مطبوعات باشند و براى اثبات حسن نيت و صداقت داوران در مراحل مختلف, و برطرف شدن سوء ظن ها, آثار برتر را در يك مجموعه چاپ و در اختيار ارباب مطبوعات قرار دهند تا سره از ناسره جدا شود.
در خاتمه از مسوولان بلند پايه فرهنگمند كشور مصرانه مى خواهيم كه اجازه ندهند عناصر مشكوكى, مهمترين ابزار فرهنگى انقلاب اسلامى; يعنى جامعه مطبوعاتى را به ابتذال بكشانند و از مسير رشد و بالندگى باز دارند. البته در قبال اين مسائل, نشريات مذهبى و به ويژه حوزوى رسالت ديگرى دارند كه بايسته است با برگزارى همايش مطبوعات دينى به اقدام هاى مقتضى دست يازند.
والسلام على من اتبع الهدى
پاورقي ها:

قسمت اول

روايت رويت و مشاهده حقيقت

يكى از پديده هاى شگفت انگيز كه از حقايق غيبى پرده برمى دارد, خواب هايى است كه
در منابع اسلامى از آنها به ((روياى صادقه)) تعبير مى شود و در قرآن كريم
نمونه هاى مستندى از اين گونه خواب ها ذكر شده است. در روايات امامان معصوم, چنين
آمده كه خواب راستين الهامى است از سوى خداوند متعال بر بنده مومن كه او را از
خير و شرى كه در آينده به او خواهد رسيد, خبر خواهد داد. در حديثى از رسول
اكرم(ص) نقل شده است: كسى كه به روياى صادقه ايمان ندارد به خدا و رسولش ايمان
نخواهد داشت.(1)

و نيز آن حضرت در سخن ديگرى فرموده اند: راستگوترين افراد در ميان شما فردى
است كه رويايش صادق تر و مطابق با حقيقت باشد.(2) در حديثى به نقل از رسول
اكرم(ص) مى خوانيم: ((ان الرويا جزء من سته و اربعين جزء من النبوه;(3) روياى
صادق يك جزء از چهل و شش جزء امر نبوت است.))

عباده بن صامت; از خاتم پيامبران حديثى نقل نموده است بر اين وجه كه مقصود از
آن بشارت كه در قرآن شريف براى افراد باايمان و پرهيزگار آمده (لهم البشرى فى
الحيوه الدنيا)(4) روياى راستين و صالحى است كه مومن براى خود مى بيند و يا
ديگران برايش مى بينند و چنين رويايى در واقع كلامى است از خداوند كه در حال خواب
با بنده اش مى گويد.(5)

البته بين روياهاى راستين و خواب هاى غيرواقع و آشفته تفاوت هاى اساسى وجود
دارد و اين گونه نيست كه هر نوع خواب داراى معنا و مفهوم واقعى باشد و آنان كه
بر اين باورند كه هر خوابى بصورت رمزى حقايقى را براى فرد خواب بين روشن مى كند
سخت در اشتباه هستند.

زيرا روياهاى ناشى از آشفتگى هاى روانى و آرزوهاى اشخاص كه در هنگام روز در
ذهن مى پرورانند, تخويفهاى شيطانى و عكس العمل طبايع و مزاج بيمار و اختلالات
هورمونى اساس درستى نداشته و فاقد هرگونه اعتبارى هستند و متإسفانه كم نيستند
افرادى كه اينگونه خواب هاى آشفته را به عنوان روياهاى درست تلقى نموده و با
روياهاى صادقه مخلوط مى كنند. و نيز ما بايد متوجه اين واقعيت باشيم كه اولا همه
روياها بنيان درستى ندارند و ثانيا از نظر موازين اسلامى ما اجازه نداريم براساس
روياهايى كه مى بينيم در قلوب برادران مسلمان امواجى از وحشت و هاله اى از نگرانى
پديد آوريم, برخورد خردمندانه با چنين مسائل و رعايت موازين اخلاقى اصل مسلمى
است كه بايد مطمح نظر دوستداران حقيقت قرار گيرد.

خواب هايى كه مربوط به مبشرات معنوى بوده و ما از آنها به عنوان روياهاى صادقه
تلقى مى كنيم حقيقتى را به انسان الهام مى نمايد كه روح و روانش را در ثبات و
آرامش فرو مى برد, البته در مواقعى اين خوابها ظاهرى غمگين دارند ولى نبايد از
خاصيت آموزندگى و هشدار دهندگى آنها غافل بود و اين كه در مواقعى انسان را
متوجه حقايقى كرده و طريق حق را از باطل روشن مى كند. بدون شك قلب پاك و عارى از
هواهاى نفسانى نقش موثر و سازنده اى در اين مورد دارد و روياهاى صادقه چون
فروغ هاى فروزان بر سينه اين انسان ها انعكاس يافته تا چشم دل آن را مشاهده كند
نفس طيب و طاهرى كه از آلودگى هاى دنيايى و شهوانى و وابستگى هاى مادى رهايى
يافته در عالم رويا مجالى يافته تا مشهوداتى را كه در عالم ملكوت و جايگاه
عرشيان و قدسيان كشف كرده بازگو نمايد. اما اگر نفسى چراگاه شيطان است و
وسوسه هاى او بوستان روانش را از تعفن گناه و عصيان پر كرده القائاتى خوفناك و
در عين حال بى اساس و آشفته بر قلبش وارد مى شود كه هراس انگيز و توإم با نگرانى
است بر اين اساس روياهاى راستين ميوه تزكيه روح, تلاش معنوى و كوشش هاى عبادى است
و به منزله اجر و پاداش خداوند به بنده اش تلقى مى گردد و ممكن است انسان نيكوكار
از اين رهگذر در موضوعاتى به بينش و معرفت خود بيفزايد و يا با مشاهده مسائلى
كه در حالت عادى از آنها آگاهى نداشت در امور زندگى مراقبت بيشترى داشته و خود
را به مسير صدق و صفا و حقيقت نزديك سازد.

نگارنده در اين نوشتار كوشيده است تا حماسه شكوهمند عاشورا و رهبرى اين قيام
جاودانه را در آيينه روياهاى صادقه مورد بررسى گذرا قرار دهد.



خاك خونين

حافظ (ابوالقاسم طبرانى) در كتاب ((المعجم الكبير)) پس از چند واسطه از ((ام
سلمه)) روايت كرده است ك رسول خدا(ص) روزى به خواب رفته بود وقتى بيدار شدند
مشاهده كرديم آشفته به نظر مى رسيدند و در دست مباركشان تربتى سرخ رنگ بود و آن
را مى گردانيدند. پرسيدم اين تربت چيست؟ فرمودند: جبرئيل مرا خبر داد كه حسين(ع)
در سرزمين عراق كشته مى شود و اين آن تربت است.

هم چنين ((حاكم, ابوعبدالله نيشابورى)) در ((المستدرك)) چنين مضمونى را
نگاشته است.(6)

ابن عساكر, در ((تاريخ دمشق)) پس از چند واسطه از ((على بن زيد بن جذعان))
روايت كرده است كه: ابن عباس از خواب بيدار شد, در حالى كه عبارت ((انا لله و
انا اليه راجعون)) را بر زبان جارى مى كرد و مى گفت: سوگند به خدا كه حضرت امام
حسين(ع) را به شهادت رسانيدند. مستمعين و يارانش گفتند اين گونه نيست. جواب داد:
رسول خدا را در عالم رويا ديدم كه شيشه اى از خون با خود داشت و به من فرمود هيچ
مى دانى بعد از من چه كردند؟ فرزندم, حسين را كشتند و اين حاوى خون او و ياران
اوست كه آن را به سوى خداى ـ عزوجل ـ بالا مى برم ((ابن جزعان)) افزوده است, تاريخ
اين داستان و حتى ساعت وقوع آن را نوشتند, پس از 24 روز به مدينه خبر رسيد كه
حضرت امام حسين(ع) در همان روز و همان وقت مشخص شده در رويا به شهادت رسيده است.
(7)

حافظ ترمذى در كتاب ((الجامع الصحيح))(8) از ابوسعيد, اشج از ابوخالد احمر از
رزين از سلمى روايت كرده كه وى گفته است بر ام سلمه وارد شدم ديدم مشغول گريستن
است سوال كردم چرا گريه مى كنى گفت رسول خدا را در خواب ديدم كه بر چهره مبارك و
سرش خاك نشسته بود عرض كردم يا رسول الله(ص) شما را چه شده فرمود: لحظه اى پيش
ناظر شهادت فرزندم حسين بودم.

ام الفضل, همسر عباس بن عبدالمطلب (عموى رسول خدا) كه نامش ((لبابه)) بود,
رويايى ديد كه موجب نگرانى و تإلم خاطر وى گرديد و براى تعبير آن به محضر رسول
خدا شرفياب گرديد و خواب خويش را چنين بيان كرد: در رويايى مشاهده نمودم عضوى
از اعضاى بدن شما در خانه ام واقع شده است, حضرت محمد(ص) خوابش را چنين تعبير
فرمود: دخترم فاطمه(س) پسرى به دنيا خواهد آورد و تو او را به شير قثم (يكى از
فرزندان عباس) شير خواهى داد. مدتى نگذشت كه فاطمه زهرا[س] امام حسين(ع) را به
دنيا آورد و ((لبابه)) وى را براى شير دادن به نزد خود برد.(9)

در كتاب ((مدينه المعاجز)) آمده است: زن ابوسفيان به خانه رسول اكرم(ص) آمد و
در كنار عايشه قرار گرفت و گفت روياى شگفتى ديدم, مايلم, آن را براى پيامبر نقل
كنم و خواب خود را چنين بيان كرد: خورشيدى عالم افروز را ديدم كه ماهى از آن
بيرون آمد و نور آن بر تمام جهان تابيدن گرفت, از آن ماه دو ستاره برخاست كه
جهان را روشن نمود. در اين ميان ابر تيره اى نمودار شد و مارى از آن خارج شد و
دو ستاره را بلعيد. مردم بر اين ماجرا گريستند و محزون گشتند. عايشه اين خواب
را به پيامبر اكرم(ص) عرضه داشت, آن حضرت با شنيدن اين رويا سيمايى دگرگون يافت
و فرمود خورشيد جهانتاب من هستم و دخترم فاطمه زهرا(س) آن ماه است و منظور از
آن دو ستاره امام حسن(ع) و امام حسين(ع) هستند آن ابر سياه معاويه مى باشد و
مارى كه از آن برون شده, فرزندش يزيد است. البته اگرچه يزيد تنها دستور به قتل
حضرت امام حسين(ع) داد ولى بايد به اين واقعيت اشاره نمود كه معاويه براى تثبيت
قدرت وى و بيعت گرفتن از مردم براى پسرش, يزيد حضرت امام حسن(ع) را مانعى بزرگ
بر سر راه خود مى ديد و لذا به شهادت ايشان اقدام نمود.



كاروان كربلا

در برخى روايات و منابع تاريخى چنين ذكر شده است كه وقتى حضرت امام حسين(ع)
خواست از بيعت با يزيد امتناع كند و از مدينه بيرون آيد.
در شب نخست بعد از آن كه از نزد حاكم اين شهر ـ وليد ـ جدا شد به زيارت مرقد
منور جدش رسول الله(ص) رفت و روى به آن روضه مطهر نمود و گفت: اى خداى من, اين
قبر فرستاده تو (حضرت محمد((ص))) است و من فرزند دختر او هستم و آنچه برايم رخ
داده است بر آن آگاهى, خوبى ها را دوست دارم و از منكرات متنفرم. اى پروردگارى
كه داراى مقام والايى هستى, به حق اين قبر منور و آن كسى كه در درونش آرميده است
هر آنچه رضاى تو و رسولت در آن نهفته برايم برگزين.

به دنبال اين سخنان تإثر انگيز, آن امام همام به شدت گريست و همچنان بر سر
قبر جدش بود تا حوالى صبح كه سر بر قبر گذارده و خوابش برد و در عالم رويا رسول
خدا را ديد در حالى كه گروهى از فرشتگان او را در ميان گرفته بودند. سپس پيامبر
اكرم(ص) او را در آغوش گرفت و ميان دو چشمش را بوسيد. آن گاه فرمود: اى محبوب
من, حسين جانم, گويا تو را مشاهده مى كنم كه به زودى به خون خويش آغشته شده, و
در زمين كربلا گروهى سرت را بريده در حالى كه تشنه كام هستى. سومين فروغ امامت
گريست و از آخرين فرستاده الهى خواست تا او را به همراه خود ببرد ولى رسول
خدا(ص) خطاب به وى فرمود: به دنيا بازگرد تا شهادت نصيبت گردد و آن پاداش عظيمى
كه خداوند برايت مقرر داشته است به تو برسد. سپس امام از خواب بيدار شد و آنچه
را در اين رويا ديده بود براى خاندانش بازگفت و اين ماجرا سبب تإثر و شيون
آنان گشت.(10)

كاروان كربلا وقتى به منزل ((قصر بنى مقاتل)) رسيد, بنا به نقلى ((عقبه بن
سمعان)) كه از ياران و همراهان كاروان امام بود و بسيارى از روايات واقعه
عاشورا از وى نقل شده است, مى گويد: شب هنگام در ركاب امام حركت كرديم و چون
ساعتى راه پيموديم حضرت امام حسين(ع) را خواب كوتاهى فرا گرفت و به زودى ديدگان
خود را گشوده و فرمود: انا لله و انا اليه راجعون, الحمد لله رب العالمين و دو
يا سه بار آيه ((استرجاع)) را تكرار فرمود. حضرت على اكبر(ع) وقتى متوجه
دگرگونى حال پدر شد و ديد مدام آيه استرجاع را بر زبان جارى مى نمايد, اسب خود
را به سوى مركب پدر هدايت كرد و خطاب به حضرت اباعبدالله(ع) عرض كرد: پدر جان,
فدايت شوم براى چه اظهار نگرانى مى كنى و استرجاع فرموده و زبان به حمد خداى
خويش گشوده ايد. امام لب به سخن گشود و فرمود: فرزندم, اندكى كه خواب رفتم در
حالت رويا سوارى عنان اسب را كشيد و گفت اين جمعيت در حال حركت اند و به استقبال
مرگ مى روند.

على اكبر(ع) در اين مصاحبه معرفتى سربلند و پيروز بيرون آمد و با قوت قلب و
شهامتى شگرف خطاب به پدر بزرگوار خويش عرض كرد:
خداوند پيشامد بدى برايتان پيش نياورد. آيا ما بر حق نيستيم؟ پدر فرمود:
سوگند به خداوندى كه بازگشت بندگان به سوى اوست, ما بر حقيم.
حضرت على اكبر(ع) با شنيدن اين سخن چون گل شكفته شد و عرض كرد: پس وقتى بر حق
بودن ما قطعى است, ديگر از مرگ باكى نداريم.
پدر كه چنين معرفتى را از پسر ديد, فرمود: خدايت پاداشى نيكو عطا نمايد.
بهترين پاداشى كه بايد فرزندى از پدر دريافت كند.(11)

مقتل نويسان, چنين نوشته اند: به هنگام سحر عاشورا, حضرت امام حسين(ع) را
خوابى مختصر در ربود و چون بيدار شد, فرمود: هيچ مى دانيد چه در خواب ديدم؟ عرض
كردند چه چيزى را مشاهده كرديد؟ فرمودند: در عالم رويا ديدم گويا سگ هايى قصد
حمله دارند و ميان آنها سگى ابلق را ديدم كه يورش او به من سخت تر بود و گمان
مى رود آن كس كه قاتل من خواهد بود مردى ابرص باشد آن گاه افزودند پس از آن رسول
خدا(ص) را با جمعى از اصحابش ديدم كه مى فرمود: فرزندم, تو شهيد آل عترت هستى و
عرشيان ورودت را به يكديگر مژده داده و در شب آينده نزد من خواهى بود. پس بشتاب
و اين فرشته الهى است كه براى جمعآورى خونت آمده است. امام پس از اين سخنان
افزود اين است خوابى كه ديدم و پيوستن ما به عالم قدس و ملكوت و رهايى از اين
دنيا, نزديك شده است.(12)



كردار و گفتار

شخصى به نام عبدالله رياح, مرد نابينايى را ديد و سبب كورى او را پرسيد. او
گفت: همراه سپاهيان اموى در كربلا بودم, ولى در جنگ عليه امام حسين(ع) و يارانش
حضور نداشتم, شبى به خواب رفتم و در عالم رويا فردى را با قيافه اى موحش ديدم كه
مرا خطاب قرار داده و مى گويد:
رسول الله, تو را احضار نموده اند, گرچه من به دليل هراسى كه داشتم در رفتن
تعلل ورزيدم, اما به اجبار مرا نزد آن سرور عالميان بردند. آن حضرت را با
قيافه اى خشمناك ديدم به پيشگاه مباركشان سلام كردم و عرض نمودم: يا رسول الله,
به خدا قسم, من حتى به سوى خاندان و اهل بيت تو در كربلا تيرى نيفكندم و نيزه اى
پرتاب ننمودم. پيامبر فرمود: آيا سبب آن نشدى كه لشكر ظلم از لحاظ تعداد افزون
گردد. سپس آن حضرت از طشت خونى كه در مقابلشان بود, مشتى برگرفته و برچشمانم
ماليدند. ديدگانم از آن سوخت و چون بيدار شدم خود را نابينا يافتم.(13)

البته ما كه كرارا اين ذكر را بر زبان جارى مى سازيم: يا ليتنى كنت معكم فافوز
فوزا عظيما, بايد متوجه اين واقعيت باشيم كه زبان و نيت و اعمال و رفتارمان با
يكديگر هماهنگى داشته باشند و به آنچه مى گوييم باور داشته باشيم و آنچه را باور
داريم عمل كنيم. شهيد دستغيب نقل كرده است يكى از دوستان, اين حكايت را تعريف
كرد: مكرر بر زبان جارى مى كردم: ((يا ليتنى كنت معكم)) يعنى اى امام حسين(ع) و
ياران آن امام, كاش من هم با شما بودم; و تصور مى كردم, ثواب شهداى كربلا را
خواهم داشت. شبى در عالم رويا وقايع كربلا را آن طور كه اهل منبر مى گفتند, ملاحظه
كردم, لشكر امام و سپاه ((ابن سعد)) در مقابل هم قرار گرفتند و من رو به
خيمه هاى سالار شهيدان رفتم و جزء اصحابش قرار گرفتم. آن وقت بنى هاشم يكى يكى به
عرصه رزم رفتند. پيش خود مى گفتم الان نوبت من فرا مى رسد و موقع فداكارى نزديك
است, مواظب بودم كه آقا امام حسين(ع) مرا نبيند بعد به سرعت پا به فرار گذاشتم
و به قدرى در متوارى شدن التهاب و هيجان داشتم كه از سرعت و دويدن از خواب
بيدار شدم. آرى با زبان و لفظ كار درست نمى شود و گاهى انسان طى رويايى صادق
مورد امتحان قرار مى گيرد.(14)

ادامه دارد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) كنز العمال, ج15, ص371.
2 ) همان.
3 ) مجمع البيان, ج5 ـ 6, ص233.
4 ) سوره يونس(10) آيه64.
5 ) محمد تقى فلسفى, معاد از نظر روح و جسم, ج اول, ص308 (به نقل از السمإ
والعالم, ص442).
6 ) علامه عبدالحسين امينى در كتاب سيرتنا و سنتنا سيره نبينا و سنته مإخذ و
مصادر اين رويا را ذكر كرده است.
7 ) همان.
8 ) همان, ج13, ص193.
9 ) بحارالانوار, ج44, ص237 و ارشاد مفيد, ص234.
10 ) گرچه ماجراى اين رويا در منابعى چون مجلس سى ام از امالى شيخ صدوق; مقتل
عوالم, ص;54 مقتل خوارزمى, ج1, ص185 و علامه امينى الغدير, ج5, ص224 آمده است,
برخى از پژوهشگران تاريخ عاشورا آن را خالى از كاستى ندانسته و در صحت آن ترديد
روا داشته اند.
11 ) مثير الاحزان فى احوال الائمه الاثنى عشر, علامه جواهرى, ص33, مقتل ابى
مخنف, ص;82 شيخ مفيد, ارشاد, ج2, ص;82 كامل ابن اثير, ج4, ص;51 المختار من مقتل
بحارالانوار, ص75 ـ ;76 الفتوح ابن اعثم كوفى, الفتوح, ص873.
12 ) مقتل علامه عبدالرزاق مقرم, ص220 و نيز بحارالانوار, ج45, ص30.
13 ) ابن شهر آشوب سروى مازندرانى, مناقب, ج4, ص58.
14 ) شهيد آيت الله دستغيب, عدل, ص250 ـ 251.

شكست يهوديان در مدينه(1)

قسمت سوم

آيه دوم:

((هو الذى اخرج الذين كفروا من اهل الكتاب من ديارهم لاول الحشر ما ظننتم ان
يخرجوا و ظنوا انهم مانعتهم حصونهم من الله فاتيهم الله من حيث لم يحتسبوا و قذف
فى قلوبهم الرعب يخربون بيوتهم بايديهم و ايدى المومنين فاعتبروا يا اولى
الابصار))(1)

او كسى است كه كافران اهل كتاب را در نخستين برخورد (با مسلمانان) از
خانه هايشان بيرون راند! گمان نمى كرديد آنان خارج شوند, و خودشان نيز گمان
مى كردند كه دژهاى محكمشان آنها را از عذاب الهى مانع مى شود; اما خداوند از آن جا
كه گمان نمى كردند به سراغشان آمد و در دلهايشان ترس و وحشت افكند, به گونه اى كه
خانه هاى خود را با دست خويش و با دست مومنان ويران مى كردند; پس عبرت بگيريد اى
صاحبان چشم!



شإن نزول

در مدينه يهوديان از نظر سياسى و اقتصادى مقتدر بودند.وقتى كه رسول اكرم(ص)
وارد مدينه شدند, آنان نخست دسيسه هاى مرموزانه اى به كار گرفتند ولى ديدند حضرت
مستقيما با آنها كارى ندارد و زمينه پيشرفتش هم فراهم است. سپس سه قبيله يهودى
بنى نضير و بنى قريظه و بنى قينقاع پيمان عدم تعرض بستند كه نه با اسلام باشند نه
عليه اسلام, وقتى جنگ بدر شروع شد و مسلمين پيروز شدند فهميدند كه حضرت محمد(ص)
همان پيامبر معهود است و زمانى كه جنگ احد با آن حوادثش پايان گرفت, كعب ابن
اشرف, پيشواى يهوديان بنى نضير, از مدينه به مكه رفت و با ابوسفيان رابطه برقرار
كرد و سوگند ياد كردند كه دشمن قسم خورده اسلام شوند. رسول اكرم(ص) روزى به
قبيله بنى نضير رفت تا طبق برخى از نقل ها درباره ديه دو نفر از آنها مهلت
بخواهد, كعب ابن اشرف, حضرت را به گرمى مى پذيرد, اما در پنهانى توطئه ترور و
قتل حضرت را در منزل خودش در همان قبيله بنى نضير فراهم مى كند, ذات اقدس اله به
وسيله وحى رسول اكرم(ص) را آگاه مى كند, حضرت فورا از آن جا برمى خيزد و به مدينه
مىآيد. قرآن كريم نسبت به يهوديان اعلان خطر كرد و به حضرت فرمود: ((لاتزال تطلع
على خائنه منهم))(2) در سوره مائده آمده است كه خداى سبحان به رسولش فرمود
اينها هر روز نقشه مى كشند اين چنين نيست كه اگر يك نقشه از آنها را خنثى كردى
آنها دست از نقشه و توطئه بردارند. رسول اكرم طبق دستور الهى از آن جا خارج شد
و دستور قتل كعب ابن اشرف را داد. كعب ابن اشرف به هلاكت رسيد, آن گاه يهوديان
بنى نضير با رسول اكرم مذاكره كردند كه ما چه كنيم؟ حضرت فرمود: از اين جا بايد
بيرون برويد و جلاى وطن كنيد. آنها تعهد سپردند كه بعد از مدتى جلاى وطن كنند
منافقين به همين يهوديان بنى نضير ـ كه رابطه سياسى مرموزانه اى داشتند ـ گفتند
شما جلاى وطن نكنيد و از مدينه بيرون نرويد و اگر خواستيد بيرون برويد ما با
شماييم و اگر به جنگ شما آمدند ما شما را يارى مى كنيم: ((لئن اخرجتم لنخرجن
معكم و لانطيع فيكم احدا ابدا و ان قوتلتم لننصرنكم))(3) از اين رو يهوديان به
پيامبر(ص) گفتند: ما از محلمان و از اين قبيله و از اين قلعه ها بيرون نمى رويم
تو هر چه از دستت بر مىآيد بكن.

اين شإن نزول آيه بود, البته با تفاوت هايى كه بين آن چه كه مرحوم امين الاسلام
در ((مجمع البيان)) نقل كرده با آن چه كه از تفسير على ابن ابراهيم قمى نقل شده
است و تفاسير ديگرى مانند آن.



عدم حسن ظن و سوء ظن به خدا

اين آيه دو نكته را يادآور مى شود: يكى سوء ظن يهوديان به خدا و ديگرى عدم حسن
ظن مسلمين به خدا; اين دو ظن با هم تفاوت دارد لذا تعبير قرآن هم حساب شده است,
آن چه بد است سوء ظن به خدا است نه عدم حسن ظن, فرمود يهوديان گمان مى كردند كه
هيچ قدرتى نمى تواند آنها را شكست بدهد, زيرا قلعه هاى مستحكم نفوذ ناپذير داشتند
آنها سوء ظن داشتند و شما حسن ظن نداشتيد, شما فكر نمى كرديد كه آنها با داشتن
همه اين قلعه ها و دژهاى مستحكم رفتنى باشند, آنها هم سوء ظن داشتند و خيال
مى كردند كه با همه اين قلعه هاى مستحكم هرگز شكست نمى خورند, فرمود: ((هو الذى
إخرج الذين كفروا من اهل الكتاب من ديارهم)) يعنى يهوديان بنى نضير را, نه تنها
از بيت شان بلكه از دارشان بيرون بردند, چون ((دار)) وسيع تر از ((بيت)) است.



مفهوم اوليت

((لاول الحشر)) يعنى اين يهوديان تاكنون در رفاه و آسايش به سر مى بردند هيچ
كدام از آنها و نياكانشان درد آوارگى را نچشيده بودند, اين اولين بار است كه
اسلام آنها را آواره مى كند: ((هوالذى اخرج الذين كفروا من اهل الكتاب من ديارهم
لاول الحشر)) هيچ قدرتى از نظر نظامى توان جنگيدن با آنها را نداشت از نظر سياسى
هم روابط تيره اى با مشركين داشتند اما هيچ قدرتى نتوانست آنها را آواره كند فقط
اسلام آنها را آواره كرد. اين اوليت در ((لاول الحشر)) تنها اوليت تاريخى و زمانى
نيست, چون اوليت تاريخى و زمانى فخرآور نيست; مثلا در حرم به روى همه زائران باز
است كسى صبح, زودتر از ديگران به حرم وارد مى شود, و ديگرى ديرتر, در اين صورت,
كسى كه زودتر رسيده, افتخارى را كسب نكرده چون همه فهميده اند كه بايد به حرم
مشرف شوند و زيارت كنند اما كسى راهش دورتر بود و يا ضعيف تر بود و ديرتر رسيد,
اما ديگرى راهش نزديك تر بود و يا قوىتر بود و زودتر رسيد, اين گونه از اوليت ها
زمانى است و اوليت زمانى مايه فخر نيست, اما گاهى حادثه اى پيش آمده اولا: تشخيص
اين كه اين حادثه حق است يا باطل كار آسانى نيست ثانيا: بعد از فهم حق بودن
كار, شجاعت و اقدام در مسير آن, مهم است. اين اوليت باعث فخر است. اين كه در
بسيارى از احتجاج ها در جريان اين كه على ابن ابى طالب(س) به عنوان ((اول من
اسلم)) به عنوان فخر ياد مى شود اين است نه اين كه على ابن ابى طالب(س) روز شنبه
ايمان آورد و ديگران در روزهاى يك شنبه و دوشنبه و… بلكه منظور اين است كه
روزى كه تشخيص اين كه اسلام حق است يا نه كار هر كسى نبود, على(ع) اسلام آورد و
شجاعانه اقدام كرد. پس دو عامل تشخيص حق و اقدام شجاعانه به جريان ((اول من
اسلم)) بها مى دهد.

حال يهوديان هم كه در ناز و نعمت پروريده شده بودند اولين كسى كه آنان را
آواره كرد, اسلام بود, لذا خداوند مى فرمايد: ((هوالذى اخرج الذين كفروا من اهل
الكتاب من ديارهم لاول الحشر)) اگر كسى بگويد براى اولين بار اسلام, يهوديان را
از مدينه بيرون كرده است اين فخر است.

در اين ((لاول الحشر)) نكته اى است كه بايد ذكر كنيم: ((حشر)) به معناى جمع است.
در قيامت عده اى محشور و جمع مى شوند اما نه با آسايش و آسانى بلكه با قدرت و
زور, اگر گروهى را با فشار ـ و نه با رإفت و مهربانى ـ از جاهاى دور گرد هم
بياورند, اين را ((حشر)) مى گويند در اين جا هم خداوند فرمود ما يهوديان را از
قلعه هايشان بيرون كرديم و در اين كار نه دشمنان از خطر سوء ظن محفوظ و نه
دوستان داراى حسن ظن بودند: ((ما ظننتم إن يخرجوا و ظنوا انهم مانعتهم حصونهم
من الله)) شما فكر نمى كرديد كه آنان بيرون رفتنى باشند, زيرا با هيچ عاملى
نمى توانستيد بر قلعه هايشان مسلط شويد, ((ما ظننتم إن يخرجوا)) اين عدم حسن ظن
شما بود. قرآن كريم نسبت به مسلمين اين نكته را هم رعايت مى كند و نمى فرمايد كه
شما به خدا گمان بد داشتيد بلكه مى فرمايد شما گمان نمى كرديد كه اينها رفتنى
باشند, اما سوء ظن يهوديان اين است كه: ((و ظنوا انهم مانعتهم حصونهم من الله))
آنها خود را با خدا طرف مى ديدند سوء ظن داشتيد و مى گفتند كسى نمى تواند ما را از
اين ديار و قلعه هاى مستحكم بيرون كند. در حالى كه خدا عزيز و نفوذناپذير است و
اگر قلعه مستحكم در برابر خدا بتواند مقاومت كند پس خدا معاذالله عزيز نيست پس
اين چنين نيست كه اين قلعه ها مانع نفوذ اراده حق باشد.

مشابه اين كار از منافقين هم نقل شده است منافق چون طبعا كافر است مخصوصا در
روزهاى جنگ ((هم للكفر يومئذ اقرب منهم للايمان))(4) در روزهاى جنگ هم آنها
كافرانه فكر مى كردند. در سوره مباركه فتح جريان منافقين را اين گونه نقل مى كنند:
سر اين كه منافقين در جبهه شركت نمى كردند اين بود كه فكر مى كردند مسلمين پيروز
نمى شوند و رهبرشان هم شكست مى خورد و كشته مى شود: ((بل ظننتم ان لن ينقلب الرسول
والمومنون الى اهليهم ابدا)) به منافقين خطاب كرده مى فرمايد شما فكر مى كرديد كه
زعيم اسلام (رسول اسلام) با همراهانشان وقتى به جبهه رفتند زنده بر نمى گردند اين
همان سوء ظن است: ((و زين ذلك فى قلوبكم و ظننتم ظن السوء و كنتم قوما
بورا))(5) شما يك ملت بايرى بوديد (باير در برابر داير آن زمين بى ثمر را گويند
اگر زمينه زندگى مردم هم مثل زمين بى ثمر شد آن مردم را باير مى گويند)

منافق باير است و ثمر نمى دهد اين سوء ظن هم در كافران است هم در منافقان. ولى
درباره مومنين فرمود: ((ما ظننتم ان يخرجوا)) دو تعبير لطيف نسبت به مومنين هست
اولا: نسبت به خدا نداد و نفرمود كه شما گمان نمى كرديد كه خدا اين كار را نمى كند
بلكه فرمود: شما گمان نمى كرديد كه كافران و يهوديان بنى نضير متوارى شوند. نكته
ديگر هم عدم ظن را به مومنين نسبت داد نه ظن عدم را, فرمود: ((ما ظننتم ان
يخرجوا)) و نفرمود: ((ما ظننتم ان لايفعل الله كذا)) مظنون درباره مومنين فعل
كفار است نه فعل حق. ولى درباره كفار اين دو نكته كاملا به عكس است هم ظن عدم
است نه عدم الظن هم مظنون فعل خداست, فرمود: ((ما ظننتم ان يخرجوا)) درباره
كفار فرمود: ((و ظنوا انهم مانعتهم حصونهم من الله…)) اينها ظن و گمان داشتند
كه خدا نمى تواند درباره شان كارى بكند سوء ظن به الله بود. ظن به عدم داشتند
((و ظنوا انهم مانعتهم حصونهم من الله)) چون حصون و قلعه ها نزدشان معتبر بود و
خيال مى كردند كه قلعه نمى گذارد كه خدا در آنها اثر بگذارد. انسانى كه مادى است
و جهان بينى مادى دارد, و ديگر سخن از روح و قلب و غيب و امثال آن, برايش مطرح
نيست فقط سخن از قلعه مى كند, آن گاه خداى سبحان فرمود ما همين قلعه را به دست
خودشان خراب كرديم. اولين كار اين بود كه با كشتن زعيمشان آنها را ترسانديم,
وقتى ترسيدند پا به فرار گذاشتند و براى اين كه زودتر فرار كنند همين قلعه اى كه
برايشان جاى امن بود به دست خودشان خراب شد, گرچه مومنين از بيرون تخريب
مى كردند اما قبل از اين كه مومنين شروع به كار بكنند خودشان تخريب كردند.



عذاب الهى

((فاتيهم الله من حيث لم يحتسبوا و قذف فى قلوبهم الرعب يخربون بيوتهم
بايديهم و ايدى المومنين)) هم اينها كه قلعه براىشان جاى امن بود اكنون به جاى
عذاب بدل شده است. فرار از خانه هاى عادى كار آسانى است اما گريختن از قلعه هاى
بلند و مستحكم, مشكل است. مى بينيم كه اگر خداى سبحان اراده كند جاى امن خطرناك
مى شود و به عكس, هرگز كسى فكر نمى كرد در جريان توفان نوح از تنور, آب بجوشد;
تنورى كه محل شعله ور شدن آتش است, با آب سنخيت ندارد ممكن بود خداى سبحان دستور
بدهد همين آب در جاى ديگر بجوشد اما از تنور جوشش دادن نشانه آن است كه هر جا
خدا بخواهد و اراده كند وضع برمى گردد: ((و فار التنور)).(6)

اگر انسان بى راهه برود, از جايى كه فكرش را هم نمى كند خدا به او ضربه مى زند و
در وادى خطر مى افتد و اگر در راه حق باشد خداى سبحان به او از راه هاى فكر نشده
فيض مى رساند. ((من يتق الله يجعل له مخرجا و يرزقه من حيث لايحتسب))(7) آن وقتى
هم كه بخواهد بگيرد ((من حيث لايحتسب)) مى گيرد. پس چه بهتر كه انسان كار را به
او بسپارد, اگر كار را به او بسپارد و در مسير مستقيم باشد راحت است كه او عزيز
است, ولى اگر به او نسپارد و بى راهه برود از راهى كه فكر نمى كرده آسيب مى بيند,
چه اين كه اگر در راه باشد از راهى كه فكر نمى كرده به او نفع مى رسد. هم درباره
تقوا آمده است كه: ((من يتق الله يجعل له مخرجا و يرزقه من حيث لايحتسب)) و هم
درباره بى تقوايى و انحراف آمده است كه: ((فإتا هم الله من حيث لم
يحتسبوا))(8)

اينها فكر همه چيز, حتى سنگ و گل را كرده اند اما فكر دل را نكرده اند كه چه
كسى بر دلشان مسلط مى شود و آنها را مى ترساند فرمود: ما آنها را با كشته شدن
زعيمشان كعب بن اشرف, مرعوب كرديم:



مطلب آغاز سوره ها

حالا معلوم مى شود كه چرا سوره حشر با توحيد شروع شده است, فرمود: ((و هو الذى
اخرج)) گاهى قصه ها ساده است, خداوند مى فرمايد اين قصه ها را ببينيد و جمع بندى
كنيد تا به الله برسيد, اما گاهى از عمق شروع مى شود و از همان اول كه لحن آيه
شروع مى شود با توحيد شروع مى شود: ((و هو الذى اخرج الذين كفروا من اهل الكتاب
من ديارهم لاول الحشر)). اگر آيه اى اولش با توحيد بود پيداست كه عميق است. فرمود
ما كار را از دل شروع كرديم آن گاه تخريب اين قلعه ها هم به دست خودشان شروع شد,
مومنين از بيرون خراب مى كردند كه زودتر برسند آنها هم از درون خراب مى كردند كه
زودتر فرار كنند, و سرانجام طولى نكشيد كه اين قلعه ها فتح شد.ادامه دارد


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) حشر (59) آيه2.
2 ) مائده (5) آيه13.
3 ) حشر (59) آيه11.
4 ) آل عمران (3) آيه167.
5 ) فتح (48) آيه 12.
6 ) هود (11) آيه40.
7 ) طلاق (65) آيه3.
8 ) حشر (59) آيه2.

جهان اسلام

امام جمعه مسجدالحرام خواستار وحدت مسلمانان عليه جنايات صهيونيست ها شد.

كميته دائمى قدس خواستار قطع روابط دولت هاى اسلامى با رژيم صهيونيستى شد.(9 /
1/76)

مردم مالزى با شعارهاى مرگ بر اسرائيل و زنده باد اسلام تظاهرات كردند.(16/1
/ 76)

شيخ الازهر عمليات شهادت طلبانه عليه صهيونيست ها را قانونى خواند.(21/1 /
76)

صدها نفر از اعضاى سازمان اخوان المسلمين مصر دستگير شدند.(24/1/76)

300 نويسنده مصرى براى مبارزه عليه صهيونيست ها هم پيمان شدند.(25/1/76)

100 نفر از مسلمانان بحرين دستگير شدند.(31/1/76)

امل و حزب الله لبنان عليه اسرائيل بيانيه مشترك دادند.(3/2/76)

نيروهاى لائيك 7 مركز آموزش قرآن را در تركيه آتش زدند.(9/2/76)

صدها مسلمان فلسطينى عليه آتاترك تظاهرات كردند.(14/2/76)

جماعت اسلامى مصر به خاطر وضعيت عمر عبدالرحمن به كلينتون هشدار داد.



داخلى

رهبر انقلاب: در شرايط حاضر خطر گرايش به اشرافى گرى بيشتر است, مسوولان و مردم
بايد مراقب اين خطر باشند.

سران كشورهاى اسلامى آمادگى خود را براى حضور فعال در هشتمين اجلاس سران
كشورهاى عضو كنفرانس اسلامى در تهران اعلام كردند.
(5/1/76)

((يونيدو)) طرح مطالعات توسعه صنعتى 13 كشور آفريقا را به ايران واگذار كرد.

ايران به عنوان بهترين ارائه دهنده خدمات پزشكى در حج برگزيده شد.(16/1 /
76)

چند مقام دولتى و مديران 24 شركت آلمان به دادگاه ايران فرا خوانده شدند.(19
/ 1/76)

رهبر معظم انقلاب اسلامى: مجمع تشخيص مصلحت بايد سياست هاى آينده را در مقام
مستشار عالى رهبرى معين كند.(20/1/76)

فروش اقساطى سهام كارخانه ها و شركت هاى دولتى به بخش خصوصى غيرقانونى اعلام شد.


حداقل نرخ ديه 48 ميليون ريال تعيين شد.(21/1/76)

بيش از 95 درصد كودكان زير 5 سال عليه بيمارى فلج واكسينه شدند.(23/1 /
76)

ايران و روسيه براى ساخت و خريد تجهيزات نظامى و هسته اى به توافق رسيدند.

انجام آزمايش تالاسمى قبل از ازدواج اجبارى شد.(24/1/76)

وزراى بازرگانى و صنايع: هيچ دليلى براى افزايش قيمت ها وجود ندارد, بهاى مواد
اوليه كاهش يافته است.

زائران كشورهاى مختلف در كنار كعبه فرياد مرگ بر آمريكا و مرگ بر اسرائيل
سردادند.

مردم و مجلس خواستار تجديد نظر در روابط با آلمان شدند.(25/1/76)

نيروى هوايى موفق به ساخت هواپيماى جنگنده شكارى شد.(26/1/76)

دلاور مردان كشتى آزاد, بار ديگر پرچم قهرمانى ايران را در آسيا به احتراز
درآوردند.(30/1/76)

با صدور بيانيه اى تشكل ((جمعى از ايثارگران انقلاب اسلامى)) اعلام موجوديت كرد.
(3/2/76)

دكتراى افتخارى علوم سياسى دانشگاه تهران به رئيس جمهور اهدا شد.(8/2 /
76)

238 نفر نامزد انتخابات رياست جمهورى شدند.(9/2/76)

معلمان نمونه سراسر كشور از خدمات فرهنگى رئيس جمهور تقدير كردند.(14/2 /
76)

حضرت آيه الله خامنه اى: مردم در انتخابات رياست جمهورى بيش از همه به علما
اعتماد مى كنند.

يكى از شاهدان اصلى دادگاه ميكونوس شهادت خود را پس گرفت.(14/2/76)



خارجى

وليعهد اردن از عرفات خواست مانع اقدامات ضد صهيونيستى فلسطينى ها شود.

حافظ اسد: رژيم صهيونيستى در تلاش براى ادامه اشغال سرزمين هاى عربى است.(28 /
12/75)

حكم اخراج دبير اول سفارت آمريكا در روسيه سفيد صادر شد.(5/1/76)

پاپ خواستار گسترش روابط با ايران شد.(7/1/76)

كميسيون فرهنگى سناى فرانسه با وضع قانون ممنوعيت حجاب اسلامى در مدارس مخالفت
كرد.(9/1/76)

قطعنامه لغو روابط با اسرائيل در اجلاس اتحاديه عرب امضا شد.(11/1/76)

وزير خارجه مصر از بهبود روابط اعراب و ايران استقبال كرد.(16/1/76)

واتيكان: غرب به سوى تباهى و مرگ پيش مى رود, تنها راه نجات, انتخاب خدا و
هم گامى با اوست.

عفو بين الملل از لندن: شكنجه گران در آمريكا از ابزارهاى پيشرفته الكتريكى
استفاده مى كنند.(17/1/76)

سوريه: انتفاضه تنها راه احقاق حقوق فلسطينيان است.(18/1/76)

جنبش عدم تعهد خواستار قطع روابط كشورهاى عضو با رژيم صهيونيستى شد.(20/1 /
76)

وزير امور خارجه پاكستان: پاكستان طالبان را به رسميت نمى شناسد.(21/1 /
76)

اشپيگل: آلمان تكنولوژى اتمى در اختيار عراق قرار داد.

بوريس يلتسين: مسكو مصمم به حمايت از جمهورى اسلامى ايران است.

چين از همكارىهاى امنيتى آمريكا و ژاپن انتقاد كرد.(23/1/76)

اتحاديه بازرگانى عرب خواستار قطع روابط با رژيم صهيونيستى شد.

بن بلا: در شرايط كشتار مردم الجزاير برگزارى انتخابات شرمآور است.(26/1 /
76)

وزير خارجه آلمان: اروپا بدون ايران نمى تواند سياست موفقى داشته باشد.(30/1
/ 76)

پنتاگون: نگران خطر تروريسم داخلى در جامعه آمريكا هستيم.(31/1/76)

شوراى روابط خارجى آمريكا, شكست طرح هاى واشنگتن عليه ايران را رسما اعلام كرد.


سفير دانمارك: غربى ها چه بخواهند چه نخواهند ايران پيروز و پابرجاست.

((گجرال)) مإمور تشكيل دولت در هند شد.(1/2/76)

پليس نيويورك تظاهرات مسالمتآميز سرخ پوستان را سركوب كرد.

پنج نماينده پارلمان تركيه براى تشكيل حكومت اسلامى در اين كشور سوگند خوردند.


طالبان: فهد از ما حمايت مى كند.(2/2/76)

شوراى امنيت ملى تركيه دستور تعطيلى صدها مدرسه دينى در اين كشور را صادر كرد.


مجمع عمومى, سياست هاى توسعه طلبانه رژيم صهيونيستى را محكوم كرد.

احزاب مصر خواستار انزواى رژيم صهيونيستى شدند.(7/2/76)

انتخابات يمن با به جاى گذاشتن 11 كشته پايان يافت.(8/2/76)

پينگ پنگ بازان ايران, قطر و الجزاير از مسابقه با تيم اسرائيل خوددارى كردند.


راديو لندن: بازگشت سفيران اروپا به تهران نشانه شكست تلاش هاى آمريكاست.(10 /
2/76)

مطبوعات آلمان: واكنش ايران باعث بزرگترين آبروريزى براى اروپا شد.

محافظه كاران پس از 18 سال صحنه سياسى انگليس را ترك كردند.(13/2/76)
پاورقي ها:

خواص آب انگور سياه
براساس تحقيقى كه در يك كنفرانس علمى ارائه شده است نوشيدن آب انگور سياه داراى خاصيت ضد لختگى خون مشابه آسپيرين است و بدن را در برابر بيمارى قلبى محافظت مى كند.
دو تحقيق ارائه شده در اجلاس انجمن كارديولوژى در آناهيم كاليفرنيا شامل يك تحقيق انجام شده بر روى انسان و يك تحقيق انجام شده بر روى ميمون هاى هندى قهوه اى است.
سرپرست اين مطالعات گفت: آب انگور سياه تإثير ضد لختگى مشابه آسپيرين ايجاد مى كند و به نظر مى رسد در مقايسه نسبتا كم خطر باشد كسانى كه آب انگور سياه مى نوشند از تإثيرات مضر الكل در شراب و ناراحتى هاى بالقوه معده ناشى از مصرف آسپيرين در امان هستند.
وى خواص سه نوع آب ميوه يعنى انگور سياه, پرتقال, و گريب فروت را مورد مقايسه قرار داد و دريافت مقدار تجمع پلاكت ها عامل لختگى خون در بين مصرف كنندگان آب انگور سياه 39 درصد كمتر است.
ساير آب ميوه ها اين اثرات را از خود نشان ندادند.
محققان گفتند اين تإثيرات مفيد ناشى از وجودflavonoids است, تركيباتى كه به طور طبيعى در بسيارى از ميوه جات و سبزيجات از جمله انگورهايى كه از آن آب انگور سياه به دست مىآيد يافت مى شود.
جان فولتس سرپرست اين مطالعات, از تحقيقات انجام شده بر روى ميمون ها براى تعيين مقدار مفيد آب انگور استفاده كرد و مشخص نمود كه يك مرد با وزن 70 كيلوگرم با نوشيدن 35 ميلى ليتر آب انگور سياه در روز مى تواند مقدار پلاكت هاى ايجاد كننده لختگى در خون خود را به ميزان قابل توجهى كاهش دهد.
زنان با وزن متوسط با نوشيدن 25 ميلى ليتر آب انگور سياه مى توانند از فوايد اين نوشيدنى بهره مند شوند.
قبل از جايگزينى آب انگور به جاى ساير داروها بايد احتياطهايى انجام شود و براى آن كه معلوم شود مصرف آب انگور سياه در تركيب با آسپيرين مفيد خواهد بود يا نه نياز به انجام تحقيقات بيشترى در اين زمينه است.

رژيهاى غذايى و بروز افسردگى
به گفته محققان, برخى رژيم هاى غذايى در زنانى كه نسبت به افسردگى آسيب پذير هستند, مى تواند به بروز مجدد اين عارضه روانى منجر شود.
اين روند با محروم شدن سلول هاى مغزى از پروتئين هاى حياتى كه وضعيت روحى افراد را كنترل مى كنند پديد مىآيد.
محققان ضمن تحقيقات خود به مطالعه نقش پروتئين تريپتوفانTryptophan) ) كه در بسيارى از غذاها وجود دارد پرداختند. اين پروتئين در ساخته شدن يكى از پيام رسان هاى شيميايىNeurotransmitter) ) به نام سروتونينSerotonin) ) نقشى بسيار حياتى ايفا مى كند.
يك رژيم غذايى كه در آن تريپتوفان اندكى وجود دارد با كاهش مقدار سروتونين در سلول هاى مغز, مى تواند به بروز افسردگى در افراد آسيب پذير منجر شود.
دانشمندان مى گويند حتى تغيير اندك اين پروتئين نيز مى تواند تإثيرات عميقى در افرادى كه نسبت به افسردگى كلينيكى آسيب پذيرى دارند به وجود بياورد.
محققان يكى از بيمارستان هاى اكسفورد انگلستان به اندازه گيرى مقدار تريپتوفان در خون 15 زن كه سابقه افسردگى داشتند اقدام كردند.
اين زن ها پس از مورد درمان قرار گرفتن, در هنگام انجام اين آزمايش ها از افسردگى رنج نمى بردند و در سلامت كامل قرار داشتند.
در مرحله بعد به اين گروه از زنان رژيمى متشكل از دو مايع مختلف داده شد كه در يكى تريپتوفان وجود داشت و مايع ديگر خالى از اين پروتئين بود.
هيچ يك از اين زنها از نوع مايع مورد استفاده خود اطلاع نداشتند.
پس از گذشت يك هفته, حالات روحى اين افراد هر يك ساعت يك بار به مدت 7 ساعت مورد مشاهده دقيق قرار گرفت.
نتايج اين مشاهدات كه در جديدترين شماره مجله پزشكى لانستLancet)) به چاپ رسيده است نشان مى دهد كه مايع بدون تريپتوفان باعث شد اين پروتئين در خون تا 75 درصد كاهش يابد. در 10 نفر از زن هايى كه از اين مايع استفاده كرده بودند علايم افسردگى كامل ظاهر گرديد و در 5 نفر ديگر از همين گروه نيز افسردگى نسبى مشاهده شد.
اين علايم پس از استفاده از مايع حاوى پروتئين تريپتوفان, مرتفع گرديد.
به گفته زنان شركت كننده در اين آزمايش, حالات افسردگى مجدد در آنها, دقيقا مشابه افسردگى هاى قبلى آنها بوده است.
روان پزشكان مى گويند افرادى كه سابقه افسردگى شديد دارند, آسيب پذيرى زيادى نسبت به كاهش مقدار تريپتوفان در خون نشان مى دهند.

بازيافت كليه از اهداكنندگان متوفى
پزشكان آمريكايى براى عمل پيوند, دريافت كليه از افراد زنده را ترجيح مى دهند چرا كه معتقدند بيشترين شانس موفقيت را براى عمل پيوند فراهم مى كند.
پزشكان ژاپنى در تحقيقى كه ممكن است شمار كليه هاى آماده براى پيوند را به ميزان زيادى افزايش دهد اعلام كردند كليه هاى بيماران متوفى را بازيابى كرده اند و دريافته اند كه بسيارى از آنها دست كم براى 10 سال قابل استفاده است.
در ژاپن كه ممنوعيت هاى فرهنگى و قوانين بر مسإله پيوند كليه حاكم است كليه را تنها زمانى مى توان از بدن بيمار برداشت كه قلب او از تپش باز ايستاده باشد و به اين دليل بيماران زيادى در انتظار پيوند كليه جان مى سپارند در حالى كه اين عمل در آمريكا عادى است. پزشكان ژاپنى به ندرت اقدام به استفاده از اندام هاى بيمارانى مى كنند كه دچار مرگ مغزى شده ولى قلبشان هنوز در حال تپيدن است.
يك تحقيق محققان ژاپنى كه در نشست انجمن ارولوژى آمريكا ارائه شده است نشان مى دهد پيوند كليه از اهدا كنندگانى كه قلبشان از كار بازايستاده است, سال ها بعد از عمل پيوند كاملا سالم و زنده مانده است.
دكتر كازونارى تانابه, از دانشكده پزشكى زنان توكيو گزارش داد 85 درصد از 108 كليه پيوندى مدت يك سال, 72 درصد مدت 5 سال و 52 درصد مدت 10 سال كار كردند.
بيش از 91 درصد از بيماران 10 سال بعد از عمل پيوند زنده بودند اگرچه در برخى كه اولين پيوند ناموفق بوده است, عمل هاى پيوند مجددا بر روى آنها انجام گرفته است.
تانابه مى گويد, نتايج به دست آمده بسيار خوب است. اين كشف ممكن است به افزايش شمار كليه هاى آماده براى پيوند كمك كند.

مرى مصنوعى ساخته شد
پژوهشگران دانشگاه پزشكى و داروسازى ((توباما)) با بهره گيرى از يك نگهدارنده از جنس ((كولاژن)) موفق به ساخت ((مرى)) مصنوعى شدند.
روزنامه ژاپنى ((نى كى سان گيو)) نوشت: براى ساخت اين ((مرى)) ابتدا نگهدارنده كولاژنى را بر روى عضلات پشت و زير بافت پوستى خرگوش پيوند مى زنند كه پس از دو هفته كولاژن تجزيه شده و بافت بدن خرگوش جايگزين آن مى شود.
دانشمندان بعد از اين مرحله, محل مورد نظر را با عمل جراحى باز كرده و به آن پوست نازك پشت خرگوش را پيوند زدند كه منجر به ايجاد يك بافت جديد شد.
پژوهشگران دانشگاه ((تويوما)) مى گويند بافتى كه پس از سه هفته ايجاد مى شود به راحتى منبسط مى شود و به سختى منقبض مى شود.
دانشمندان از اين بافت, يك مرى مصنوعى با قطر 4 ميلى متر و درازاى 2 سانتى متر ساختند و به مرى خرگوش پيوند زدند و نتيجه آزمايش موفقيتآميز بود.
پژوهشگران ژاپنى مى گويند ((مرى)) مصنوعى جديد برخلاف نمونه هاى قبلى به راحتى با مرى اصلى پيوند برقرار مى كند و هيچ محلى براى تراوش آب نيز در آن ديده نشده است.
پژوهشگران ژاپنى با بهره گيرى از دانش ژنتيك و فن ساخت اعضإ مصنوعى پيشتر, يك ((شش)) از نوع ((هيبريد)) نيز ساخته بودند كه با بدن موجود زنده سازگارى داشت.

ارتباط باكترىها با يكديگر
باكترىها و ميكروب ها از طريق صدور و جذب برخى مواد شيميايى با يكديگر و با گياهان و جانوران ((مكالمه)) مى كنند. اين نحوه برقرارى ارتباط مى تواند توضيحى بر اين نكته باشد كه چرا ميكروب ها مى توانند شمار زيادى از تركيبات شيميايى را به وجود آورند.
به نوشته ماهنامه علمى ((ساينتيفيك امريكن)) دانشمندان دريافته اند كه ميكروب ها و باكترىها در زمره قديمى ترين و فراوان ترين ارگانيزم هاى حياتى موجود بر بروى زمين اند.
وقتى با ميكروسكپ هاى الكترونى به اين باكترىها نظر شود ديده مى شود كه آنها چيزى ظاهرا جز يك ظرف پر از ((دى ان آ)) و ماده بى شكل سيتوپلاسم نيستند.
سلول بسيارى ديگر از ارگانيزم ها برخلاف ساختار باكترىها داراى ساختمانى پيچيده, شامل يك هسته, اسكلت بندى درونى و يك مولد توليد انرژى داخلى موسوم به ميتوكوندرياmitochondria است.
اما سادگى عجيب باكترىها در نقطه مقابل توانايى شگفت انگيز آنها براى بهره گيرى از محيط اطرافشان قرار دارد. اين توانايى بهتر از هر مورد ديگر در هنگام برقرارى ارتباط توسط باكترىها با ارگانيزم هاى پيچيده و نيز با ديگر باكترىها آشكار مى شود.
گاهى اوقات اين مكالمات كه از طريق مبادله برخى علائم شيميايى به انجام مى رسد سبب بروز تغييرات كوچكى در طرفين گفت و گو مى شود اما در مواردى نيز تغييراتى كه عارض دو طرف مكالمه مى شود كاملا گسترده و بنيادى است.
زيست شناسان تا همين اواخر مى پنداشتند كه هر چند باكترىها در دسته هاى بزرگ زندگى مى كنند اما هر يك از آنها در درون اين دسته ها و گروه صرفا يك واحد مجزا به شمار مىآيند كه رفتارى فردى و مجزا از ديگران دارند.
اما اكنون روشن شده است كه باكترىهاى درون هر مجموعه با يكديگر ارتباط نزديكى دارند و دائما در حال مبادله پيام و خبرگيرى از احوال يكديگر هستند و شيوه عمل هر يك از اعضاى گروه توسط همين ارتباطات جمعى تعيين مى شود.
پاورقي ها:

اسرار سجده
از اميرالمومنين(ع), سوال شد معناى سجده چيست؟ فرمود: يعنى خدايا تو مرا از خاك آفريدى و از دل خاك خارج كردى و سجده دوم يعنى دوباره به خاك باز گردانيم و سر برداشتن از سجده دوم يعنى دوباره از خاك مرا بيرون خواهى آورد.
(بحارالانوار, ج85, ص139)

سخن حكيمانه
وقتى نايب السلطنه از طرف ناصرالدين شاه به ملاقات مرحوم حاجى ملاعلى كنى رفته بود, مرحوم آقا به واسطه درد پايى كه داشت از نايب عذر خواست و پاى خود را دراز نمود نايب از اين رفتار نايب سخت ناراحت شد و گفت: آقا منم پايم درد مى كند با اجازه شما دراز كنم! مرحوم حاجى كنى فرمود: نايب! من كه پايم را دراز مى كنم دستم را كوتاه كرده ام شما هم دستتان را كوتاه كن و پايت را دراز نما ما چه حرفى داريم!
(كشكول طبسى, ص146)

همنشين بىآزار
زاهدى گفت روزى به گورستان رفتم و بهلول را در آن جا ديدم پرسيدم اين جا چه مى كنى؟ گفت: با مردمانى همنشينى همى كنم كه آزارم نمى دهند اگر از عقبى غافل شوم ياد آوريم مى كنند و اگر غايب شوم غيبتم نمى كنند!
(كشكول شيخ بهايى, ص11)

گزينش برتر
اصبغ بن نباته كه از ياران اميرمومنان بود از حضرت نقل مى كند كه فرمود: فرشته وحى خدا نزد آدم آمد و گفت من مإمورم كه تو را ميان سه چيز مخير سازم كه يكى را انتخاب كنى, آدم گفت كدامند؟ پيك وحى پاسخ داد ((خرد)) و ((شرم از زشتى ها)) و ((ديندارى)). آدم گفت خرد را انتخاب كردم. فرشته به ديندارى و شرم گفت برگرديد ولى پاسخ دادند ما دستور داريم هميشه همراه عقل و خرد باشيم و از آن جدا نشويم فرشته وحى پاسخ داد بنابراين به وظيفه خود عمل كنيد و از نزد آدم بازگشت.
(خصال, شيخ صدوق)

پاسخگويى مذهب
از انيشتين پرسيدند چرا آفريده شده ايم؟ او گفت به عقيده من جواب قطعى به اين سوال به عهده مذهب و مكتب مخصوص است ولى اگر كسى بپرسد كه آيا طرح اين چنين سوالى عقلانى است؟ بايد بگوييم يعنى جواب آن اين است كه انسانى كه زندگى و حيات ديگران و حتى خودش را بى معنا و واهى مى داند نه تنها بدبخت است بلكه صلاحيت زندگى هم ندارد.
(از دنيايى كه من مى بينم, ص17)

عظمت آفرينش
نيوتن, رياضى دان معروف, در اواخر عمر طولانى خويش در برابر عظمت آفرينش چنين اظهار نظر نمود: نمى دانم من در نظر جهان چگونه جلوه مى كنم, اما در نظر شخص خودم مانند پسر بچه اى هستم كه در كنار دريا به بازى مشغول است من مانند همان پسربچه گاه و بيگاه با پيدا كردن سنگ ريزه صاف تر يا گوش ماهى زيباترى خود را مشغول مى سازم در حالى كه اقيانوس عظيم حقيقت, در برابر من قرار دارد و اسرار آن نامكشوف باقى مانده است.
(كتاب هايى كه دنيا را تغيير داده اند, ص280)

راستگويى
معاويه به يكى از سرداران خود گفت چرا در مدت جنگ ما با على سكوت كردى و چيزى نگفتى؟ او در جواب گفت براى اين كه اگر راست مى گفتم مورد غضب تو مى شدم و اگر دروغ مى گفتم مورد غضب خدا و رسول او واقع مى گشتم از اين جهت بود كه ساكت ماندم. (كشكول طبسى)

طفل حكيم
روزى ابوحنيفه از محلى مى گذشت ديد طفلى از جاى گل آلود راه مى رود او را صدا زد و گفت مواظب باش نلغزى. طفل در جوابش گفت: لغزش من سهل است تو مواظب خودت باش كه نلغزى چون از لغزش تو پيروانت هم مى لغزند.
(انيس الادبإ, ص96)

چيز نارسيده
روزى پادشاهى از حاضران در مجلس پرسيد آن چيست كه پارسال نرسيده امسال هم نمى رسد سال آينده نيز نخواهد رسيد؟ مردى سپاهى كه در آن جا حضور داشت گفت مواجب من است.
(بگوئيم و بخنديم)

قيمت امير
روزى ملانصر الدين با يكى از امرإ وقت به حمام رفته بود در حمام امير از روى شوخى از او پرسيد اگر من غلام بودم اكنون چند مى ارزيدم ملانصرالدين بلافاصله جواب داد پنجاه دينار امير خشمناك شد و فرياد زد احمق فقط همين لنگى كه به خود بسته ام 50 دينار ارزش دارد. ملانصرالدين لبخندى زد و گفت آرى من نيز قيمت لنگ را گفتم وگرنه امير كه در حمام قيمتى ندارد.
(بگوئيم و بخنديم, ص194)

درمان دردها
يونك روان شناس معروف و معاصر مى گويد: من صدها بيمار را معالجه كرده ام و از ميان تمام بيماران من يكى پيدا نشد كه مشكل روانيش مربوط به پيدا كردن عقيده دينى نسبت به زندگى نباشد. با اطمينان خاطر مى گويم هر يك از آنها از آن جهت مريض شده بودند كه آنچه را مذاهب زنده هر عصر به پيروان خود عطا كرده اند از دست داده بودند و آنها كه عقيده مذهبى خود را باز نيافتند واقعا درمان نشدند.
(انسان معاصر در طلب روح)

ياد ابرار
سائلى را گفت آن پير كهن
چند از مردان حق گويى سخن
گفت خوش آيد زبان را بر دوام
تا بگويد حرف ايشان را مدام
گر نيم زيشان از ايشان گفته ام
خوشدلم كاين قصه از جان گفته ام
گر ندارم از شكر جز نام بهر
اين بسى بهتر كه اندر كام زهر
(بيدارگران اقاليم قبله)

حكمت زندگى
شنيدم شبى در كتب خانه من
به پروانه مى گفت كرم كتابى
به اوراق سينا نشيمن گرفتم
بسى ديدم از نسخه فاريابى
نفهميده ام حكمت زندگى را
همان تيره روزم زبىآفتابى
نكو گفت پروانه نيم سوزى
كه اين نكته را در كتابى نيابى
تپش مى كند زنده تر زندگى را
تپش مى دهد بال و پر زندگى را
(اقبال لاهورى)

حكمت درويشانه
پادشاهى به چشم حقارت در طايفه اى از درويشان نگاه كرد. يكى از آن ميان به فراست بدانست, گفت: اى ملك ما به جيش از تو كمتر و به عيش از تو خوشتر و به مرگ با تو برابريم.(انيس الناس, ص107)

بهترين
حكيمى را پرسيدند: برادر بهتر يا دوست؟ گفت: برادر دوست.
(انيس الناس, ص17)

خانه دل
پيامبر فرمود: خانه اى را كه در آن سگ است ملائكه داخل نمى شوند پس هرگاه خانه دل مملو از صفات رذيله كه سگان درنده هستند باشد چگونه ملائكه كه حمله علوم و معارفند داخل مى شوند.
(معراج السعاده, ص15)

دعوى مردانگى
لاف سر پنجگى و دعوى مردى بگذار
عاجز نفس فرومايه, چه مردى چه زنى
گرت از دست برآيد دهنى شيرين كن
مردى آن نيست كه مشتى بزنى بر دهنى
(مصلح الدين سعدى)

برترى عدل
شخصى از مولا اميرالمومنين سوال كرد كه جود بهترا ست يا عدل؟
حضرت فرمود: عدل افضل است چرا كه: 1ـ عدل هر چيز را در جاى خود قرار مى دهد و هر حقى را به ذى حق واقعى مى رساند, ولى جود امور و جريانها را از محل خودشان خارج مى كند.
2ـ عدل اداره كننده عموم است و مبناى زندگى, ولى جود يك حالت استثنايى است در موقع خاص!
(بيست گفتار, استاد مطهرى, ص 5 و 6)

عزت نفس
ابوغالب فخرالملك, وزير بهإالدوله, گويد چون خداى تعالى پسرى به سيد رضى كرامت فرمود, هزار دينار چشم روشنى برايش فرستادم, سيد رضى آن وجه را رد كرد و گفت وزير مى داند من از كسى چيزى قبول نمى كنم, ديگر بار فرستادم و گفتم: براى مولود است, باز فرمود: كودكان ما نيز قبول نمى كنند, باز گفتم: براى قابله است, پاسخ آمد قابله از زنان خودمان هستند, براى بار چهارم گفتم: براى طلاب است كه در خدمتتان درس مى خوانند, سيد فرمود: هر كس از طلاب مى خواهد بردارد يكى از طلاب برخاست دينارى برداشت و قدرى از آن را بريد و باقى را گذاشت, سيد فرمود چرا چنين كردى؟ گفت: ديشب براى روغن چراغ احتياج پيدا كردم و كليد در خزانه شما كه وقف طلاب است نبود از اين رو از بقال نسيه روغن چراغ گرفتم و حال خواستم قرض خود را ادا كنم.
(بيدارگران اقاليم قبله, ص216)
پاورقي ها:

مهريز, برادر سيد مهدى طباطبايى
1ـ اقتصاد را از سه زاويه مى توان مورد مطالعه قرار داد: 1ـ علم اقتصاد 2ـ نظام اقتصادى 3ـ سياست اقتصادى. آنچه در مقاله ((حكومت دينى يا حكومت فقهى)) گفته شده, اين است كه اسلام داراى نظام اقتصادى و سياست اقتصادى است, ولى علم اقتصاد مخصوص به دين و مسلك خاصى نيست.
2ـ مطالبى كه تحت عنوان گزارش هاى علمى ـ پژوهشى در مجله چاپ مى شود, از بولتن هاى علمى ـ پژوهشى خبرگزارى جمهورى اسلامى اقتباس شده و دخل و تصرف هاى مجله در حد ويرايش و احيانا تلخيص است.

سوال:
1ـ آيا گفتن تسبيحات حضرت زهرا(س) و شمردن با انگشتان دست به جاى تسبيح اشكال دارد يا نه؟
2ـ نماز كسى كه به زادگاه خود برمى گردد شكسته است يا درست؟ مثلا شخصى در روستا يا شهرى به دنيا آمده و تا 18 سالگى آن جا بوده سپس به جاى ديگر رفته و آن جا ساكن شده, حال اگر براى مسافرت به زادگاهش برود نمازش چه صورتى دارد؟ در ضمن يك اتاق يا منزل از پدر يا مادرش در همان زادگاهش به ارث برده و هنوز نفروخته است؟
3ـ آيا در مسح پا, تر شدن تمام انگشتان پا واجب است.
(قم, م. ت)
پاسخ :
1ـ شمردن تسبيح با انگشت اشكال ندارد.
2ـ اگر از زادگاه اعراض نكرده باشد; يعنى تصميم نداشته باشد تا آخر در آن جا سكنى نكند نمازش تمام است.
3ـ در مسح پا به مقدار پهناى يك انگشت از سر انگشتان تا برآمدگى وسط پا مسح كافى است و بهتر است حداقل سه انگشت باشد و تا مفصل مسح كند.

سوال:
1ـ كسى كه مشغول خواندن نمازهاى جهريه است آيا غير از حمد و سوره مى تواند بقيه اش را آهسته بخواند. در مورد نماز ظهر و عصر حكمش را مرقوم فرماييد.
2ـ در بعضى از مناطق هنگام برخورد دو نفر به واسطه احترامى كه نسبت به همديگر دارند ديده بوسى مى نمايند مثلا زن نامحرم كه احتمال ريبه از طرف او نيست طرف مقابل خود را كه مذكر است مى بوسد. نظر اسلام در اين مورد چيست؟ حكمش را در مورد پيرزن هاى نامحرم بيان فرماييد.
3ـ در بعضى از مناطق رسم است در وقت عروسى طبل همراه نقاره مى زنند كه اصطلاحا مى گويند: ساز و نقاره كه فقط مردان چوب بازى مى كنند, آيا از نظر اسلام اشكال دارد, وظيفه ما در شيوه برخورد با آنها چيست؟
4ـ بنده در زمان حيات حضرت امام(ره) به سن بلوغ رسيده بودم و الان با اجازه مقام معظم رهبرى بر تقليد از امام باقى هستم. حال بعد از گذشت 7ـ8 سال به شك افتادم كه آيا تا زمان زنده بودن حضرت امام, به سن بلوغ رسيده بودم يا نه؟
5ـ كسى كه در بانكى حساب باز مى كند و مبلغ معينى را پرداخت مى كند. اگرچه وام نگيرد آيا وقتى كه يك سال بگذرد خمسش را بايد بپردازد يا خير؟
6ـ معمولا در احوال پرسى بين دوستان وقتى كه صحبت هايشان تمام مى شود مى گويند: سلام مرا به فلانى برسان, آيا كسى كه حامل پيام مى باشد اگر در رساندنش تخلف كند گناه كرده است يا نه؟
7ـ موسيقى كه معمولا در بين مردم رايج است و مطرب نيست اگر بدون خواننده باشد (مثل نوار موسيقى امام على((ع))) چه حكمى دارد؟
8ـ رقص مرد در پيش مرد و مرد در پيش زن و بالعكس چه حكمى دارد؟(قم, م.و)
پاسخ :
1ـ مى تواند آهسته يا بلند بخواند.
2ـ جايز نيست.
3ـ اگر چوب بازى نوعى رقص باشد اشكال دارد و اگرنه اشكال ندارد و ساز و نقاره اگر مناسب مجالس لهو و فسوق باشد جايز نيست.
4ـ وظيفه خود را از دفتر معظم له بپرسيد.
5ـ اگر از درآمد در عرض سال باشد خمس دارد.
6ـ گناه نيست.
7ـ اگر موسيقى مناسب مجالس لهو و فسوق نباشد اشكال ندارد.
8ـ اشكال دارد.

سوال:
1ـ خداوند به بندگانش مى گويد كه قسم نخوريد حتى اگر قسمتان درست باشد ولى؟ خود چندين بار در قرآن قسم ياد كرده است مثل: والشمس و ضحيها, چرا؟
2ـ مى فرمايند بانوان و دختران بايد هنگام نماز حجاب كامل را رعايت كنند و حجاب كامل پوشاندن كامل بدن به غير از صورت و مچ دست و پا مى باشد, آيا دختران و بانوان مى توانند با پوشيدن بلوز و شلوار و روسرى نماز بخوانند يا نه؟
3 ـ كسى كه نمى داند چقدر نمازش قضا شده بايد چقدر نماز قضا بخواند چون نماز را سبك شمرده است و نمازش قضا شده است؟(قم, ر. عباسى)
پاسخ :
1ـ خداوند نفرموده است قسم نخوريد بلكه گاهى قسم خوردن واجب مى شود و در دادگاه گاهى چاره اى به جز قسم خوردن نيست. آن چه گفته شده اين است كه نبايد انسان براى چيزهاى بى ارزش و يا كم ارزش به ذات مقدس خداوند قسم بخورد آن هم در صحبت هاى معمولى و معامله و امثال آن.
2ـ اگر با بلوز و روسرى بتوانند موها و بدن خود را بپوشانند نماز اشكال ندارد.
3ـ به مقدارى كه يقين دارد نمازش فوت شده است قضا كند و مقدار مشكوك قضا ندارد.

سوال:
در جايى آقاى سروش مطرح كرده اند كه: ((معضله دعا اين است كه از يك طرف, خدا را بايد خواند و رحمت و اجابت او را بايد جلب كرد و از يك طرف بايد معتقد بود كه كسى در خدا و اراده او تإثير نمى تواند بگذارد)) اين مسإله مقدارى ذهن من را راجع به دعا كردن مغشوش كرده است اگر ممكن است بفرماييد كه سخن وى چرا صحيح نيست؟
(تبريز, ر.ن)
پاسخ :
پاسخ اين است كه دعا در انسان تإثير مى گذارد نه در خدا. رحمت خدا همه جا و همه كس و همه چيز را فرا گرفته است. انسان با دعا كردن قابليت جلب رحمت خداوند را در خود به وجود مىآورد و در مورد دعا براى ديگران نيز قابليت ريزش رحمت بر آنها را به وجود مىآورد و لذا دعاى كسى مستجاب است كه خود قربى داشته باشد و از اين قبيل است دعاى ملائكه براى مومنين و در مورد دعا براى باران و مانند آن اثر دعا اين است كه آن خواسته داراى مصلحت مى شود و خداوند آن چه را صلاح است انجام مى دهد. شاهد اين مدعا رواياتى است كه مى گويد اگر مومن به جاى درخواست حاجت, خدا را تمجيد كند خدا حاجت او را برمىآورد. تفصيل اين مطلب نياز به يك كتاب دارد.

تهران برادر ا, ح, حق شناس
بستگى به نظر مرجع شما در بقاى بر تقليد دارد و بهتر است سوال خود را از دفتر همان مرجع بپرسيد.

تازه هاى نشر: انتشارات بنياد حفظ آثار و ارزش هاى دفاع مقدس:
نقش فرهنگ دفاع مقدس, در اصلاح فرهنگ عمومى كشور, چاپ اول.
وصال (خاطره), محمد ابراهيم شفيعى, چاپ اول.
جنگى بود, جنگى نبود (داستان) مجيد قيصرى, نشر صابر, چاپ اول.
راز سبز آتش (خاطره) غلامعلى شجاعيان, چاپ اول.
دو هفته نامه جوانان روستا, نشريه فرهنگى, اجتماعى و اقتصادى به صاحب امتيازى موسسه توسعه روستايى ايران.
ويژه نامه سروهاى حماسه (يادنامه فرماندهان شهيد شهرستان انديمشك), مركز فرهنگى ـ هنرى غدير.

تذكر:
از ارسال اشعار, مقالات و پيشنهادها و راه حل و انتقادهاى سازنده برادران و خواهران ذيل سپاسگزاريم و اميد است كه همچنان ما را مورد عنايت خويش قرار دهند و از اين كه به علت محدوديت صفحه شعر نمى توان از همه اشعار رسيده استفاده كرد, پوزش مى طلبيم:
تهران, ليلا مهر آساO اصفهان, سيد اكبر سجاد (هشيار اصفهانى),O انديمشك, افسانه گرگينO آبادان, خدابخش استوارىO قم, سيد محمد على ميركريمىO اصفهان, زهرا عقيلى,O مشهد, فروغ الزمان ضرغامى,O بابل, مهدى كامران,O همدان, على رضا ميرزايىO O.
پاورقي ها:

عارف فرزانه و فقيه فرهيخته, حضرت آيه الله العظمى حاج آقا رضا بهإالدينى بزرگ مردى ملكوتى است كه به پاس نزديك به يك قرن تدريس و تهذيب معظم له, اولين اجلاس ((حوزه و تهذيب)), به همت سازمان تبليغات اسلامى, در تاريخ 23 ـ 24 اسفندماه 1375 در مدرسه دارالشفاى قم برگزار شد. مطالعه ((جلوه هاى جاودانه)) زندگانى اين آيت بصيرت, ديده اى روشن مى طلبد و باور ((انديشه هاى آسمانى))اش, محتاج قلبى سرشار از معرفت است. سيماى پرنور اين پير ژرف انديش, رايحه مسيحايى ((روح الله)) دارد و سينه پرعطوفتش با گوهرهاى گرانبهايى از اسرار الهى زينت يافته است. معظم له, از ياران ديرين حضرت امام خمينى(ره) است و خاطراتى شيرين از آن پير سفر كرده در سينه دارد كه به مناسبت سالگرد رحلتش, گلواژه هاى معطرى از آن حكايات را از كتاب ارزشمند ((آيت بصيرت)) اقتباس نموده, تقديم مى كنيم.
((واحد مقالات))

سر پيروزى
((هيچ چيز به اندازه عمل انسان در ساختن ديگران موثر نيست. رفتار و حركات يك انسان وارسته, خود تبليغ به وارستگى است: ((كونوا دعاه الناس بغير السنتكم; مردم را با غير زبان خود (عمل) به سوى خدا بخوانيد.)) اين كه تمام روحانيت به حضرت امام (قدس سره) توجه دارند و ايشان را به عنوان الگو پذيرفتند, به خاطر دعاوى امام نيست, به خاطر عمل ايشان است. آنچه به ايشان اين جنبه را داده است, اعمال و رفتار ايشان است. ما بيش از شصت سال امام را مى شناختيم. ايشان از ابتداى امر متعبد بودند. در پنجاه سال پيش شايع بود, كه ايشان استاد فلسفه اند. در عين حال همه مى گفتند ما چنين مرد حكيمى كه تا اين اندازه به مسائل ائمه ـ عليهم السلام ـ و اوضاع امور, وارد باشد, سراغ نداريم. بى جهت نيست كه چنين توفيقاتى نصيب امام شده است. از نظر اخلاق هم ايشان بى نظير بودند. شايد حدود 30 يا 25 سال كه ايشان با مرحوم زنجانى در جلسات فيضيه شركت داشتند, همواره پشت سر ايشان حركت مى كردند. حتى يك مرتبه ديده نشد كه بر ايشان پيشى بگيرد.
جلسات نشست امام هم با شاگردانش تشكيل مى شد. مسإله استاد و شاگرد اصلا براى امام موضوع نداشت. ايشان نمى گفت: اينها شاگردان من هستند, نبايد با اينها بنشينم; نه اين حرف ها نبود. گاهى رياست جلسه هم به دست شاگردان مى افتاد, امام استاد جلسه بود, اما جلسه را ديگران اداره مى كردند.
از نظر سياست و بينش اجتماعى هم كه جاى حرف نيست. اشاره مى كنيم: اين كه زعامت و مرجعيت عامه, به دست آيه الله بروجردى افتاد, تا حدود زيادى مرهون زحمات امام بود. ايشان صلاح مى ديدند كه بايد مرجعيت در دست يك نفر, متمركز باشد. روى همين اصل در اين جهت زياد كوشيدند.
خلاصه اين كه از ابتداى تإسيس حوزه علميه قم تاكنون, ما براى امام نظير نيافتيم و همه به خاطر خودسازى و تهذيب ايشان بوده است.))

الف ـ سال هاى آغاز طلبگى
((در سال هاى اول طلبگى كه در مدرسه فيضيه بوديم, با حاجآقا روح الله آشنا شديم. مدتى نگذشت كه رفاقت و دوستى ما با ايشان بسيار صميمى گشت. او را در حد بسيار بالايى از پاكى و تقوا ديديم. ايشان در جوانى علاقه شديدى به اهل بيت اظهار مى كرد و ارتباط تنگاتنگ معنوى با ائمه ـ عليهم السلام ـ داشت, به طورى كه در ماه مبارك رمضان كه با هم در جلسه اى شركت مى كرديم, ابتدا قرائت قرآن بود و سپس تلاوت كلام معصومين ـ عليهم السلام ـ . كتاب ارزشمند ((عبقات الانوار)) از مرحوم ميرحامد حسين آورده مى شد و از روى آن احاديثى گهربار و سخنانى دلنشين از ائمه ـ عليهم السلام ـ بيان مى گرديد.
با آن كه حاج آقاروح الله از نظر مالى وضع مناسبى نداشت, جديت و شور و عشق اين جوان موجب شد يك جلد از كتاب عبقات را منتشر نمايد, تا بقيه هم بتوانند از آن استفاده كنند.))

ب ـ شهامت و شجاعت
((در زمان رضاخان, فشار بر حوزه شروع شد, گاهى با ((تهديد)) و زمانى با ((تطميع)) قصد شكستن مراكز دينى و علمى را داشت. بدين خاطر بود كه در يك اقدام جسورانه قصد متفرق كردن طلاب و نابودى حوزه را كرد و از طريق مسوول دادگسترى وقت به نام داور, از كليه طلاب براى خدمت در پست قضاوت دعوت نمود. وى براى جذب هرچه بيشتر افراد و طلابى كه در اوضاع سخت مالى به سر مى بردند, مبلغى حدود دويست برابر شهريه حوزه براى طلاب و صد برابر شهريه براى استادان را پيشنهاد كرد; يعنى مبلغ سيصد تومان در هر ماه! جاذبه بسيار و زرق و برق زياد اين سخن در بعضى ها تإثير گذاشت و آنان را از حوزه و درس و بحث دور ساخت, به طورى كه در روزهاى آخر ثبت نام, گاهى طلبه اى براى اين كه عقب زده نشود, تمام زندگى و كتاب هايش را يك جا مى فروخت, تا از درس و تحصيل و فشار مالى حاكم بر حوزه نجات پيدا كند.
اين اقدام رضا خان, ضربه اى هولناك بر حوزه ها زد و زحمات چندين ساله حضرت آيه الله حاج شيخ عبدالكريم حائرى براى بعضى افراد را از بين برد. بسيارى از بزرگان چون حضرات آيات, حاج آقا روح الله خمينى, حاج سيد محمد رضا گلپايگانى و حاج شيخ محمد على اراكى ـ اين شخصيت هاى ربانى و الهى ـ ماندند و مقاومت كردند و از حوزه و علم و دانش و از ((قال الباقر)) و ((قال الصادق)) دست نكشيدند.
بنده مشاهده كردم آنانى كه پشت به حوزه نمودند و پول و رياست را بر عزت و افتخار و فقر حوزه و علم آن ترجيح دادند به وضع بسيار دلخراش از كار افتادند و خانه نشين شدند و سرانجام با ذلت و نكبت از دنيا رفتند. اما افرادى كه ماندند و تحمل كردند و از فقر و سختى و مشكلات نهراسيدند, همه آبرومند و بزرگوار گشتند. اين همه به خاطر مقاومت در ادامه درس و ماندن در سلك روحانيت بود. بايد مواظب باشيم فريب دنيا و ظواهر چشمگير آن را نخوريم, حقوق هاى دويست و سيصد برابر و حتى بيشتر, ما را از علم و حوزه دور نكند. مگر آن كه واقعا انسان احساس وظيفه كند كه در اين صورت آن مبالغ مطرح نخواهد بود.
از موارد شجاعت حاج آقا روح الله, مخالفت با كشف حجاب و برخورد با دعوت رضاخان از علما به مجلس جشن بود. او قيد كرده بود كه آقايان عمامه ها را از سر بر دارند و با خانم هاى سربرهنه و بى حجاب به مجلس وارد شوند!
بنده در حجره مشغول مطالعه بودم كه آقا روح الله وارد شد و نشست, از من پرسيد ما با اين دعوت چه كنيم؟ بنده در فكر بودم كه چه جوابى بدهم. يك باره گفت: ((هرگز قبول نخواهيم كرد و مقاومت مى كنيم.)) و تا پايان هم مخالفت و مقاومت نمود.))

ج ـ خدمات حاج آقا روح الله (ره)
((نكته اى كه بايد ذكر كنم اين است كه چنين فردى كه آن روز حوزه ها را ديده بود و پا به ميدان مبارزه گذارد و تلاش كرد, خداوند به خاطر نيت پاك و مجاهدت بسيار او را يارى كرد و چنين عزتى به حوزه ها بخشيد. حقش اين است كه خدمات حاج آقا روح الله را ارج نهيم و از اين فرصت پيش آمده حداكثر استفاده را ببريم. ايشان حق عظيمى به گردن حوزه و طلاب دارند. بايد بيشتر درس بخوانيم طلاب فعلى آن فشارها را نديده اند و آن زجرها را نچشيده اند. روزهايى كه از فشار حكومت نمى توانستيم در مدرسه فيضيه بمانيم, در بيابان ها و باغ هاى اطراف قم مشغول درس و بحث بوديم از ما جواز عمامه مى خواستند و اگر نداشتيم كار ما به پاسگاه و بازداشت مى كشيد, همان طورى كه روزى نزديك حرم با بنده چنين كردند.
بايد قدر بدانيم و بيشتر متوجه باشيم, بيدار و هوشيار باشيم تا خداى ناكرده كفران نعمت نشود. اگر بيدارى و هوشيارى آن روز حاج شيخ نبود و دلسوزى ايشان درباره حوزه ها و طلاب وجود نداشت, با آن همه فشار حوزه ها را حفظ نمى كردند تا به دست ما برساند. او خودش سوخت و خاموش شد, ولى اصل حوزه ماند, تا اين كه به دست مرد باكفايتى چون آقا روح الله احيا شد.))

د ـ تإييد حضرت امام قدس سره
((يادم مىآيد كه در سال 1342 عده اى در مورد مرجعيت, نزد بنده آمدند و نظر مرا درباره دو نفر خواستند. عرض كردم: فلانى آدم خوبى است, اما فقط به درد درس و بحث مى خورد, ولى حاج آقا روح الله به درد همه كارى مى خورد.
اين سخن به گوش آن فرد رسيد و از دست من ناراحت شد; تا اين كه قبل از انقلاب از دنيا رفت. يك شب به خواب ما آمد و اظهار ناراحتى كرد, گفتم: به خاطر آن حرف, چه كنم تا از دستم راضى شوى؟ گفت: يك ختم قرآن برايم بخوان. ما خوانديم مدتى بعد در سال 1357 هـ.ش كه با پيروزى انقلاب مدرسه فيضيه بازگشايى شد, تعدادى از ارواح را ديدم كه خوشحال هستند يكى از آنها روح همان شخص بود در آن زمان بود كه احساس كردم خود ايشان هم فهميده كه آقا روح الله به درد همه كارى مى خورد.
حاج آقا روح الله كه به قم آمدند به ديدار ايشان رفتم و او را زيارت كردم. هنگامى كه براى بازديد بنده به منزل ما تشريف آوردند به ايشان عرض كردم: كار بزرگى كرديد و بايد تا آخر پاى آن بايستيد. فرمود: همه چيز در اختيار من است و من در اختيار خودم نيستم!
اعتقاد ما اين است كه مثل امام خمينى در زمان فعلى نداريم. وى فهم معصوم را پيدا كرده, درك او فوق درك ها و شجاعت ايشان فوق شجاعت هاست. پاى خود را جاى پاى معصوم گذارده و به واسطه نبوغ و درك فوق العاده و شجاعت بسيارش از همه جلو زده است. بايد انسان مويد من عندالله باشد تا بگويد: ((آمريكا هيچ غلطى نمى تواند بكند)) و يا بگويد: ((من توى دهن اين دولت كه از طرف آمريكا است مى زنم.)) اينها در تاريخ شيعه, آن هم به اين گستردگى در حد ناياب است.))

هـ ـ آثار سازنده
((بنده از نوجوانى به روزه و نماز شب علاقه مند بودم. سال هاى بسيارى با آنها انس داشته ام كه منشإ آثار و خيرات فراوانى برايم بوده اند.
اولين بارى كه ارواح علماى بزرگ به سراغ ما آمدند, هنگامى بود كه از شدت روزه فشار سختى را تحمل مى كردم, حتى افرادى چون امام خمينى توصيه به ترك روزه مى كردند, اما آثار و بركات آن بسيار بود و علاقه فراوانى به آنها نشان مى دادم. به تهجد و نماز شب نيز عشق و علاقه اى زياد در خود احساس مى كردم, به طورى كه خواب شيرين در برابر آن بى ارزش بود. اين شور و عشق به حدى بود كه گاهى خود به خود ـ هنگام اقامه نماز ـ بيدار مى شدم و در شب هايى كه خسته بودم, دست غيبى مرا بيدار مى كرد.
يادم هست در سال 1365 شمسى كه بيمار بودم و در اثر كسالت ضعف شديدى پيدا كردم, بر آن شدم كه در آن شب تهجد را تعطيل كنم, چون توان آن را در خود نمى ديدم; اما در سحر همان شب حاج آقا روح الله خمينى ـ قدس سره ـ را در خواب ديدم كه مى گويد: ((بلند شو و مشغول تهجد باش)). در آن شب به خاطر سخنان ايشان مشغول نماز شب شدم.
البته تإثير روزه و نماز شب با دست كشيدن از گناه و دورى از محرمات حاصل مى شود; و الا روزه اى كه تنها گرسنگى باشد و نماز شبى كه فقط بيدارى و پس از آن گناهان گوناگون و يا فخر و تكبر و خودنمايى, هيچ ارزشى ندارد.))
در نگاهى كوتاه به زندگانى حضرت آيه الله بهإالدينى, اين توشه معنوى را از بهترين صفات ايشان مى يابيم كه موجب پيشرفت هاى ارزنده اى بوده است. ايشان به دليل حالت هاى معنوى به قدرت روحى عميقى رسيده بودند, به طورى كه تسلطى همه جانبه بر جسم خويش در خود ايجاد نموده بودند.
نقطه آغاز اين تصميم, جمله اى حكيمانه از دوست صميمى و يار قديمى ايشان, امام خمينى قدس سره بوده است.
داستان را از زبان ايشان مى خوانيم:
((در دوران جوانى با زمستان سردى رو به رو شديم كه همچون ديگران براى دورى از سوزش سرما, پوستينى بر تن كرده بوديم و همراه آن كارهاى خود را با زحمت انجام مى داديم. تا اين كه روزى حاج آقا روح الله سراغ ما آمد و مرا با آن وضع ديد. فرمود: اين چه وضعى است كه براى خود درست كرده ايد؟!
از آن روز تصميم گرفتم بر سرما مسلط شوم. مدتى نگذشت كه در سوز و سرماى شديد زمستان با لباس معمولى زندگى مى كردم و هيچ گاه وسايل گرم كننده به كار نمى بردم و تنها از رواندازى سبك استفاده مى كردم.))

و ـ حمايت از ولايت
((بنده قبل از سال 42 درس خارج فقه داشتم. يك سال هنگام شروع, احساس كردم ساعت درس بنده با درس آقا روح الله هم زمان است و به خاطر تقويت درس ايشان و احترام به آن بزرگوار, درس خود را تعطيل كردم.
پس از پيروزى انقلاب ـ چون در دادگاه هاى كشور به نظر آقا روح الله عمل مى شد ـ بنده درس خارج قضا را تعطيل كردم, مبادا نتيجه بحث ما مخالفت با نظرهاى ايشان تلقى شود و موجب اختلاف و يا تضعيف نظام گردد.
با اخلاص بسيار و سوز فراوانى كه حاج آقا روح الله داشت, براى بنده روشن بود كه ائمه ـ عليهم السلام ـ هميشه پشتيبان او خواهند بود. از اين رو, تبليغات بعضى را براى مرجعيت افراد و قائم مقامى آنها, كارى پوچ و بى حاصل مى دانستم. مى ديدم كه خدا در اين كار نظر ندارد و موفق نمى شوند. از همان زمان رهبرى را در آقاى خامنه اى مى ديدم. چرا كه ايشان ذخيره الهى براى بعد از امام بوده است. بايد او را در اهدافش يارى كنيم.
بايد توجه داشته باشيم كه مخالفت با ولايت فقيه كار ساده اى نيست. هنگامى كه ميرزاى شيرازى بزرگ, مبارزه با دولت انگلستان را از طريق تحريم تنباكو آغاز كرد, يك روحانى با او مخالفت كرد و ميرزا با شنيدن مخالفت او, وى را نفرين كرد. همان نفرين باعث شد كه نسل او از سلك روحانيت محروم شوند. پسر جوانش جوانمرگ شد و حسرت داشتن فرزند عالم به دل او ماند.))

ز ـ حاج آقا مصطفى خمينى قدس سره
دفتر خاطرات و كتاب انديشه هاى حضرت آيه الله بهإالدينى نام چندين شخصيت فرهيخته و عاليقدر ديگر را در خود جاى داده است. از جمله آن ستارگان تابناك, شهيد حاج آقا مصطفى خمينى ـ قدس سرهـ فرزند بزرگ حضرت امام خمينى ـقدس سرهـ است.
سفارش ها و توصيه هاى حضرت امام ـ قدس سرهـ وى را بر آن داشته بود كه هماره رفت و آمدى صميمانه و رفاقتى مخلصانه با ((حاج آقا بهإ)) داشته باشد. از اين رو ايشان ديدى دقيق و عميق درباره ابعاد روحى و اخلاقى حاج آقا مصطفى پيدا نموده و بعد از حضرت امام قدس سره, وى را در بسيارى از زمينه ها شناخته است. بر اين اساس است كه درباره آن فرزانه والا مقام, خود قلم به دست گرفته و چنين مى نويسند:
((آيه الله حاج آقا مصطفى خمينى قدس سره, دانش هاى عقلى, نقلى, سياست اسلامى و دينى را در جوانى فراهم آورده بود, و به آن جا كه بايد برسد, رسيده بود. از نخبگان زمان ما, بلكه عصرها و زمان ها بود. درست گفتار و نيك سيرت بود. با كمال زيركى و هوشيارى به نفوس, آگاهى داشت. سهم فراوانى در انقلاب و حوادث آن مى برد. فرزند امام بود, بلكه خود, امامى بود. پدرى به مانند امام داشت, امام او را دوست مى داشت نه به خاطر فرزند بودنش و او نيز امام را دوست مى داشت, نه به خاطر پدر بودنش, بلكه به خاطر كمالات و انگيزه هاى ديگرى كه جاى بيان آنها نيست.))
و در گفت و گويى رو در رو مى فرمود:
((آنچه من در اين جا درباره حاج آقا مصطفى آوردم, هيچ مبالغه و گزاف نيست, اگر كمى به ذهن بعيد مى رسد, به خاطر اين است كه ما حاج آقا مصطفى را نمى شناسيم. او به راستى يكى از شخصيت هاى بزرگ, اما گمنام ماست, كسى نتوانست خوب او را بشناسد و بشناساند.
من معتقدم كه هيچ كس به اندازه خود امام ـ قدس سرهـ حاج آقا مصطفى را نمى شناخت افسوس كه ايشان هم به لحاظهاى گوناگون نتوانستند به معرفى چهره تابناك آن شهيد برآيند.))

ح ـ دو دوست صميمى
صميميت, صفا, يكرنگى و خلوص اين دو بزرگوار, گفتنى هاى بسيارى دارد كه بنا به گفته آيه الله بهإالدينى جز برخى از آنها را نمى توان بيان كرد!
روزى اين پير فرزانه به آن دوست فرهيخته و عارف, توسط حاج آقا مصطفى پيغام مى دهد كه شهريه طلاب را زياد كنيد, خدا مى رساند, پيغام كه مى رسد از همان ماه حضرت امام شهريه را زياد مى كنند.
و با توصيه حضرت امام راحل ـ قدس سره ـ بود كه مسوولين مدرسه فيضيه تنها از حضرت آيه الله بهإ الدينى دعوت كردند تا با شروع درس اخلاق, افراد مستعد و پاك سرشت را به بلنداى هدايت و رستگارى, رهنمون سازد. اوايل انقلاب كه برخى از مسوولين حوزه علميه قم خدمت رهبر كبير انقلاب ـ قدس سره ـ شرفياب شدند, ايشان فرمودند: ((اگر قرار است درس اخلاق گفته شود, آقاى بهإ الدينى بايد بگويد.))
شناخت زواياى فكرى و ابعاد عرفانى الهى اين دو بزرگوار نسبت به هم آن قدر بود كه حضرت امام ـ قدس سرهـ در جمله اى خطاب به حاج آقا مصطفى, فرزند عزيزش مى فرمايد: ((مصطفى! شما مرتب به خدمت آقاى بهإالدينى برويد, اگر ايشان راهتان ندادند از پشت بام به منزلشان رفته و از وجود وى استفاده كنيد.))
اين آغازى براى رفاقت و صميميت چهل ساله بين حاج آقا مصطفى و معظم له مى شود. ايشان پيرامون شخصيت آن مرحوم مى فرمودند:
((در طول چهل سالى كه ما با حاج آقا مصطفى رفت و آمد داشتيم, پاكى را در چهره اش مى ديديم و حتى يك دروغ از او نشنيديم, ولو به ضرر خودش هم بود, دست از صداقت برنمى داشت.))
آن صميميت و خلوص بدان جا رسيد كه حضرت آيه الله بهإالدينى فرمود: ((با همه گرفتارىاى كه امام داشتند و ما داشتيم, بعد از انقلاب, ملاقات خود را قطع نكرديم. ))
و در جاى ديگر در همين باره مى گفتند: ((در مقاطع مختلف جنگ و مشكلات كشور, ارواح به سراغ ما مىآمدند و سفارش امام را به ما مى كردند, دستوراتى عبادى صادر مى كردند, تا استحكام بيشترى براى امام و انقلاب حاصل شود.))
و زمانى ديگر مى فرمودند: ((بسيارى از مطالب درباره آقا روح الله هست كه مى دانم و هرگز مطرح نكرده ام و صلاح نمى دانم بگويم.))

ت ـ درباره مقام معظم رهبرى
بعد از امام اگر بشود به كسى اعتماد كرد به اين سيد (آيه الله خامنه اى) است… ايشان از همه افراد به امام نزديك تر است… كسى كه ما به او اميدواريم آقاى خامنه اى است…, بايد به او كمك كرد كه تنها نباشد.
اين جملات بخش هايى از سخنان اين انديشمند ژرف انديش و عالم گرانقدر است. عباراتى كه از سال 1361 تا 1367 فرموده اند.
گاهى كه صحبت از قائم مقامى برخى افراد بعد از امام مى شد, ايشان لبخندى مليح زده و با تإمل انديشمندانه اى مى فرمود: ((ما اين طور نمى بينيم, چون خدا نمى خواهد, هر چند بعضى تلاش مى كنند. خيال مى كنند مى توانند براى شيعه از جانب خود رهبر و مرجع درست كنند.))
آن گاه اين داستان را بيان مى كردند كه: ((در زمان سيد ابوالحسن اصفهانى براى مرجعيت بعد از ايشان, تبليغ زيادى براى ميرزا محمد حسين اصفهانى (كمپانى) كردند, ولى از آن جاكه خدا نمى خواست, ميرزا محمد حسين اصفهانى پنج سال قبل از سيد ابوالحسن اصفهانى رحلت كرد و سيد ابوالحسن اصفهانى بر پيكرش نماز خواند.))
در سال 1365 كه برخى از دوستان و علاقه مندان ايشان در خدمت آقا بودند, صحبت از رهبرى بعد از حضرت امام ـقدس سرهـ به ميان آمد فرمودند:
((البته هيچ كس حاج آقا روح الله نمى شود, ولى آقاى خامنه اى از همه به امام نزديك تر است. كسى كه ما به او اميدواريم آقاى خامنه اى است. شما از ما قبول نمى كنيد و تعجب مى كنيد, ولى اين ديد ماست, نزد ما محرز است سيد على خامنه اى.))
زمان مى گذشت و به مرور زمان سخنان گهربار و گلواژه هاى بينش آفرين اين پير روشن ضمير, بيشتر و بهتر عملى مى شد. تا اين كه رحلت حضرت امام ـ قدس سرهـ و انتخاب حضرت آيه الله خامنه اى ـ مدظله العالى ـ پيش آمد. خدمت ايشان رسيديم و به عنوان خبر جديدى خدمتشان عرض كرديم. فرمودند:
((ما مدت ها پيش به اين مطلب رسيده بوديم و بايد به ايشان كمك كرد تا تنها نباشد.))
پاورقي ها:

(ويژه محرم و سالگرد رحلت امام)

پاورقي ها:

(سخنانى از امام حسين عليه السلام)

((من زارنى بعد موتى زرته يوم القيامه و لو لم يكن الا فى النار لاخرجته)).
(1)

هر كس پس از مرگ من مرا زيارت كند, من در روز قيامت به ديدار او خواهم رفت و
اگر گرفتار عذاب جهنم باشد از آن جا بيرونش خواهم آورد.



((ان اجود الناس من اعطى من لايرجو و ان إعفى الناس من عفى عن قدره)).(2)

سخاوت مندترين مردم كسى است كه به شخصى كه به اعطاى او اميدى ندارد مالى را
اعطا كند و بخشنده ترين مردم كسى است كه در عين قدرت بر انتقام عفو كند.



((من قبل عطإك فقد إعانك على الكرم)).(3)

هر كس بخشش تو را پذيرفت, تو را بر كرامت يارى كرده است.



((لما سئل: هل ولد المهدى عليه السلام؟ قال: لا ولو ادركته لخدمته ايام
حياتى)).(4)

زمانى كه از امام(ع) سوال شد: آيا مهدى ـ عليه السلام ـ به دنيا آمده است؟
فرمود: خير و اگر او را درك مى كردم در تمام عمرم خدمتگزارش بودم.



((من احبنا لله و رسوله جإ معنا يوم القيامه كهاتين و قرن بين سبابتيه)).
(5)

هر كس به خاطر خدا و رسولش (ص) ما را دوست بدارد روز قيامت با ماست مانند اين
دو, و به دو انگشت وسطى و سبابه اش, اشاره فرمود.



((الزموا مودتنا اهل البيت فان من لقى الله و هو يودنا دخل فى شفاعتنا, ان
حوائج الناس اليكم من نعم الله عليكم فلاتملوا من تلك النعم فتعود عليكم نقما)).
(6)

با مودت و دوستى ما همراه باشيد همانا كسى كه ما را ملاقات كند در حالى كه
محبت ما را دارد, شفاعت ما شامل وى مى شود, همانا حوائج مردم به سوى شما از
نعمت هاى الهى است پس از اين نعمت ها آزرده خاطر نشويد, تا به جاى نعمت بر شما
نقمت و عذاب برگشت كند.



((لاينبغى لنفس مومنه ترى من يعصى الله فلاتنكر عليه)).

براى شخص مومن شايسته نيست كه ببيند كسى خدا را معصيت مى كند و او را نهى نكند.




((شر خصال الملوك الجبن مع الاعدإ والقسوه على الضعفإ والبخل عند الاعطإ)).
(7)

بدترين خصلت هاى فرمانروايان ترس از دشمن است و قساوت و سخت گيرى بر ضعفا و
بخل ورزى, هنگام بخشش به زيردستان.



[قال] حينما رإى القبور: ((ما إحسن ظواهرها و انما الدواهى فى بطونها
فالله عبادالله لاتشغلوا بالدنيا فان القبر بيت العمل فاعملوا ولاتغفلوا))

و إنشد عليه السلام قائلا:

يا من بدنيا اشتغل

و غره طول الامل

الموت يإتى بغته

والقبر صندوق العمل.(8)

امام ـ عليه السلام ـ هنگامى كه قبور را ديد فرمود چه ظاهرهاى زيبايى دارند و
همانا در باطن آنها مصيبت و سختى هاى بزرگى است. پس اى بندگان خدا سرگرم دنيا
نشويد, به درستى كه قبر خانه عمل است پس عمل شايسته انجام دهيد و غافل نباشيد.


سپس امام(ع) اين شعر را قرائت فرمودند:

اى كسى كه به دنيا مشغول شدى

و طولانى بودن آرزوها تو را فريب داده است

مرگ ناگهان خواهد آمد

و قبر خانه و محزن عمل هاست.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) موسوعه كلمات امام حسين(ع) ص650, ح673.
2 ) اعلام الدين, ص298.
3 ) بحارالانوار, ج71, ص352.
4 ) عقد الدرر, ص160.
5 ) بحارالانوار, ج27, ص127.
6 ) احقاق الحق, ج11, ص591.
7 ) مناقب ابن شهر آشوب, ج4, ص65.
8 ) احقاق الحق, ج11 , ص628.

بر اساس نتايج سرشمارى اخير, جمهورى اسلامى ايران, از جوان ترين كشورهاى دنياست. جايگاه نسل جوان در هر كشورى; به ويژه نقش اين نسل ـ به عنوان عمده ترين ركن مردمى نظام اسلامى ـ در پيروزى انقلاب اسلامى و جنگ تحميلى بر كسى پوشيده نيست.
از سويى, نزديك به دو دهه از انقلاب اسلامى مى گذرد و اكنون نسل انقلاب و دفاع مقدس, در حال گذار به مرحله ميانسالى است و عملا پس از دو سه دهه ديگر, رسالت خويش را به نسل كنونى انقلاب اسلامى خواهد سپرد; به عبارت ديگر تداوم و يا انحراف انقلاب در گرو اصلاح يا افساد اين نسل است. تبيين اين مهم, نه در حوصله سرمقاله است و نه چندان نيازمند استدلال, كافى است به سرنوشت انهدام و فروپاشى اتحاد جماهير شوروى و مقاومت جمهورى چين و كره شمالى و كوبا, در برابر اين موج اشاره شود گورباچف چون فرزند انقلاب اكتبر 1917 روسيه نبود, نه تنها در برابر انهدام پايگاه سوسياليسم جهانى مقاومت نكرد, بلكه خود در فروپاشى آن پيشقدم شد, در حالى كه سه كشور ديگر سوسياليستى, چون زمام امورشان به دست فرزندان انقلاب بود, در مقابل اين موج ويرانگر و سهمگين ـ با وجود سست بنيادى سوسياليسم و مخالفتش با فطرت بشرى ـ مقاومت كردند.
دشمن نيز اين نكته را با فراست و تجربه دريافته است. از اين رو, هنوز آتش جبهه نظامى فروكش نكرده بود كه تهاجم سنگين فرهنگى را در دستور كار قرار داد, ولى در قبال آن, متإسفانه كسانى با كژ انديشى و ساده انگارى تهاجمى را كه تا اندرون خانه هايشان رخنه كرده بود, ((تبادل)) ناميدند و در عمل آتش بيار معركه دشمن شدند.
به هر روى, دشمن كوشيد تا با ايجاد زمينه سياست گريزى نسل جوان و به كار گرفتن ابزار تهاجم امواج, پيوند اين نسل را با گذشته مذهبى ـ فرهنگى افتخار آميزش بگسلد و او را در مسير سياست ها و اهداف استعمارى خويش رهنمون كند. البته خيل عظيمى از نسل جوان, با هوشمندى خود و احساس مسووليت والدين و با تربيت اسلامى خانوادگى و سلامت فضاى محيطى, توطئه دشمن را دريافت و بسان جنگ تحميلى, خود پيشگام مبارزه با اين تهاجم شد, اما برخى ـ گرچه اندك ـ دستخوش نيرنگ دشمن قرار گرفتند و اكنون نيز اگر اين بيمارى مسرى مهار نشود, خطر سرايت آن در آلوده ساختن دامن هاى پاك همچنان باقى است. گفتنى است كه تنها نسل جوان در معرض آفت تهاجم فرهنگى نيست, ولكن به سبب ويژگى ها و موقعيت اين مقطع سنى, آسيب پذيرى اين نسل از اقشار ديگر بيشتر است.
به هر حال, دهه نخست انقلاب اسلامى, با دسيسه هاى رنگارنگ استكبار, به خصوص جنگ تحميلى, سپرى شد. دهه دوم نيز عملا در خدمت توسعه و استحكام زير ساخت هاى اقتصادى كشور قرار گرفت كه دستاورد آن, خدمت هاى ارزشمندى در مسير توسعه و آبادانى كشور اسلامى بود, ولى اندوهگنانه بايد گفت در اين دهه, اقتصاد از فرهنگ, فربه تر ديده شد و در نتيجه, تعادل ميان اين دو به سود توسعه اقتصادى بر هم خورد. دهه سوم انقلاب اسلامى (يا به تعبير مقام معظم رهبرى, گام چهارم انقلاب, تحول اخلاقى و معنوى) يا دهه فرهنگى انقلاب اسلامى است.
رئيس جمهور محترم, بايد راهبرد محورى خويش را اين مهم قرار دهد و همت خويش را اولا: مصروف از ميان برداشتن موانع فرهنگمدارى قرار داده, كاستى هاى گذشته را جبران كند;
ثانيا: با اعمال سياست هاى مدون و سازمان يافته, تهاجم فرهنگى دشمن را مهار و منهدم سازد;
ثالثا: مساعى خويش را در گسترش و توسعه فرهنگ ناب اسلامى, به كار گيرد و انقلاب اسلامى را با اين فرهنگ درخشان به جهان تشنه معنويت, عرضه كند و به ياد داشته باشد كه اساسى ترين رسالت انقلاب اسلامى, چيزى غير از اين نبوده است.والسلام سردبير

پاورقي ها:

پس از گذشت نزديك به چهار سال از ماجراى رستوران ميكونوس, كه در آن چهار تن از عناصر حزب منحله دموكرات كردستان ايران, قربانى تسويه حساب درون گروهى شدند, بى دادگاه ميكونوس در تاريخ 21 فروردين 1376, با استناد به اظهارات واهى چند تن از ضد انقلابيون مجرم فرارى, سه تبعه لبنان و يك ايرانى را به زندان هايى از حبس ابد تا چند سال محكوم كرد و با وجود پرونده سازىهاى فراوان و جو سازىهاى صهيونيسم بين الملل, دستاويزى براى محكوميت مسوولان جمهورى اسلامى نداشت ولى در شرح حكم, برخى از آنان را به زمينه سازى براى ماجراى ياد شده متهم كرد.
متعاقب آن, وزارت خارجه آلمان, چهار ديپلمات ايرانى را از خاك آن كشور اخراج نمود و هلند به عنوان رئيس دوره اى اتحاديه اروپا اعلام كرد كه كشورهاى عضو اين اتحاديه سفيران خود را از تهران فراخوانند.
در پى اين رخداد كم سابقه, واكنش هاى داخلى و بين المللى مهمى عليه اين جنجال صورت گرفت. رئيس جمهور اسلامى ايران, رإى دادگاه ميكونوس را ((يك فضاحت تاريخى براى دستگاه قضايى آلمان)) خواند و موجى از خشم و نفرت در جهان اسلام, عليه اين هياهو برخاست. رسوايى دادگاه ميكونوس به حدى بود كه سخنگوى يكى از احزاب آلمان با صراحت گفت: ((يك قاضى كوچك با ادعاهاى دروغ نمى تواند تعيين كننده روابط آلمان با دنيا باشد)). برخى از كشورهاى اروپايى نيز از فراخوانى سفيرانشان استقبال نكردند و كشورهايى مانند يونان و ايتاليا ناخرسندى خويش را رسما اعلام كردند و كريستف ولف, سخنگوى اتاق صنايع و بازرگانى آلمان اعلام كرد: ((مناسبات اقتصادى ايران و آلمان نبايد تحت تإثير رإى دادگاه ميكونوس قرار گيرد.))
درباره اهداف و انگيزه هاى شكل گيرى اين حادثه رسوا, تاكنون تحليل هاى منطقى و قابل قبولى ارائه شده است و اجمالا همه تحليل گران و صاحب نظران منصف به مغرضانه, غير مستند و سياسى بودن رإى دادگاه و نقش آمريكا و اسرائيل به عنوان عوامل پشت صحنه و انگيزه سياسى كارگردانان اين ماجرا, اذعان كرده اند.

دلايل سياسى و غير قضايى بودن حكم
1ـ عمده ترين دلايل قاضى پرونده, اظهارات عناصرى چون بنى صدر و پاره اى از ضد انقلابيون فرارى مانند منافقين و سلطنت طلب ها بوده كه از نظر حقوقى فاقد ارزش است. زيرا بنى صدر خود مجرمى است كه به علت شركت در هواپيماربايى, دستور ضرب و شتم مردم در ماجراى 14 اسفند و همكارى با منافقين در ترور و تخريب, از سوى دستگاه قضايى جمهورى اسلامى ايران تحت تعقيب است و منافقين, به اعتراف خود آلمان ها, افرادى شرور و تروريست هستند, با اين حال گفته هاى اينها دستاويز قاضى دادگاه ميكونوس قرار مى گيرد ولى پيشنهاد مكرر سفارت جمهورى اسلامى ايران در آلمان, براى اداى توضيح ها و دفاعيات لازم, از سوى همين قاضى, تعمدا ناديده گرفته مى شود! گذشته از آن, براساس پاره اى از گزارش ها, بنى صدر خائن براى شركت در اين دادگاه صهيونيستى, مبلغ پنج هزار دلار, علاوه بر هزينه سفرش, رشوه دريافت كرده بود.

2ـ حكم اعلام شده در تاريخ 21 فروردين ماه, از پيش معلوم بوده است و تشكيل دادگاه صرفا براى حفظ ظاهر صورت پذيرفته, چرا كه قبلا ديپلمات هاى انگليسى به مإموران سياسى جمهورى اسلامى ايران, حكمى را كه ظاهرا دادگاه صادر كرد, در مذاكراتشان بيان كرده بودند.
3ـ اعلام حكم از سوى قاضى دادگاه, در حالى انجام مى شود كه منافقين و سلطنت طلب ها ـ با اجازه نيروهاى امنيتى آلمان ـ در بيرون و درون دادگاه ميكونوس اجتماع كرده بودند و در حال قرائت حكم, بسان ميتينگ سياسى, با كف زدن هاى ممتد, مفاد آن تإييد مى شود. و بلافاصله پس از اعلام حكم فرمايشى, ضدانقلابيون با صدور بيانيه هايى ضمن اظهار شادمانى, رإى دادگاه را حاصل تلاش هاى مستمر خود خواندند و با عنوان پيروزى از آن ياد مى كنند.
4ـ قبلا واسطه هاى غربى, پيشنهاد معامله سياسى بر سر اين حكم, به ايران داده بودند و گفته بودند در قبال كمك در آزادى ((رون آراد)) ـ خلبان اسرائيلى كه مدعى اند در لبنان اسير است ـ, پرونده دادگاه ميكونوس مختومه اعلام خواهد شد.
در ضمن اين ادله, نشانگر كذب بودن ادعاى استقلال قوه قضائيه آلمان نيز هست.

انگيزه صدور رإى
در پى پيروزى نتانياهو در انتخابات پارلمانى اسرائيل و مخالفت علنى وى با طرح به اصطلاح ((زمين در مقابل صلح)) و در دستور كار قرار دادن گسترش شهرك سازى و اخراج فلسطينيان از سرزمين هاى اشغالى, حقانيت مواضع جمهورى اسلامى ايران براى كشورهاى عربى ـ اسلامى, بيش از پيش روشن شد تا جايى كه رئيس دولت به اصطلاح خودگردان غزه (عرفات) در ملاقات با رئيس جمهور كشورمان, در پاكستان, از آينده نگرى جمهورى اسلامى و درستى مواضع آن در قبال اسرائيل تقدير كرد و اتحاديه عرب در آخرين نشست خود, با نزديكى رابطه با ايران و ضرورت تحريم رابطه با اسرائيل تإكيد كرد و اعضاى شوراى امنيت سازمان ملل متحد نيز دوبار به اتفاق آرا, رإى به محكوميت اسرائيل دادند ـ كه البته در هر دو نوبت با وتوى آمريكا مواجه شد ـ و سرانجام سخنگوى وزارت امور خارجه آلمان, در پى ملاقات هيإت فلسطينى با ((مادلين آلبرايت)) وزير امورخارجه آمريكا, تصريح كرد كه مذاكرات صلح به بن بست رسيده است; يعنى پنج سال تلاش آمريكا جهت به سازش كشاندن اعراب به شكست انجاميد و اين همه در حالى بود كه سران كشورهاى اسلامى ـ با وجود ممانعت و توصيه آمريكا به عدم شركت ـ بر حضور خود در اجلاسيه تهران, در سال جارى, تإكيد كردند كه موفقيت بزرگى براى دولت اسلامى به شمار مى رفت.
بنابراين رژيم صهيونيستى در افكار عمومى جهان محكوم تر از پيش و به كلى منزوى شده بود و آمريكا نيز كه پيش تر در تحريم اقتصادى جمهورى اسلامى موفقيتى كسب نكرده بود, به دنبال وتوى دوباره محكوميت اسرائيل در شوراى امنيت, در موضع انفعالى و انزوا قرار گرفته بود, در چنين موقعيتى مى بايست دستاويزى فراهم آورند تا مدتى موج تبليغاتى را به سوى ديگرى هدايت كنند, و از فشار متراكم سياسى بر اسرائيل بكاهند, لذا با كمك عوامل صهيونيستى در داخل آلمان ـ مانند حزب سبز ـ و به علت بى كفايتى دولت مردان برلين, سناريوى دادگاه ميكونوس روى صحنه رفت و با فضاحت تمام به نمايش درآمد, و در پى آن, ((نيكولاس برنز)), سخنگوى وزارت امور خارجه آمريكا, اعلام كرد كه ايالات متحده از تصميم آلمان تمجيد مى كند و افزود: ((تصميم دادگاه آلمان تإييدى است بر اين موضع دولت آمريكا كه كشورهاى اروپايى بايد در منزوى ساختن ايران به ايالات متحده بپيوندند.))
بارى متإسفانه اروپا, در اين ماجرا, نشان داد كه هنوز به رشد سياسى نرسيده و همچنان محتاج قيمومت آمريكا و اسرائيل است و صدراعظم آلمان ثابت كرد كه از توانايى اداره كشور بزرگى چون آلمان و حفظ منافع كشورش در برابر فتنه انگيزى گروه هاى وابسته به آمريكا و اسرائيل عاجز است.
اما مسوولان سياسى كشور ما نيز در رابطه با آلمان از موضع حكمت و مصلحت عمل نكرده اند, زيرا بدون هيچ التزام و ضرورتى و از روى حسن نيت در آزادى گروگان هاى غربى در لبنان كمك نمودند اما آنها در راه نجات گروگان هاى اسير ايران در اسرائيل همكارى نكردند!
دو جاسوس آلمانى از جمله شيمكوس را كه به اعدام محكوم شده بود, بدون هيچ تضمينى آزاد كردند و حدود سه ماه پيش كه قاضى دادگاه ياد شده كيفرخواستى را بر ضد مسوولان عالى رتبه كشور اسلامى, اعلام كرد و سيل خشم و خروش مردمى در مقابله با آن برخاست, متإسفانه اقدام موثرى به عمل نياوردند و در فريب دروغ هاى هلموت كهل, صدراعظم آلمان, گرفتار شدند.
اكنون نيز گرچه مقابله به مثل در رابطه با فراخوانى سفير و اخراج چهار ديپلمات مآب آلمانى لازم بود ولى بايد سريعا پرونده آلمان درباره مجهز ساختن رژيم بعثى, به سلاح هاى مرگبار شيميايى و ميكروبى و سيستم موشكى اسكاد ـ ب و… به جريان افتد و رسما صدر اعظم, وزير اقتصاد و وزير دفاع آنان كه ـ به اعتراف مطبوعات آلمان چون اشپيگل ـ كاملا در جريان جزئيات امر بوده و به دستور آنها اين اقدام ها صورت گرفته است, محاكمه شوند و در روابط اقتصادى با آلمان نيز جدا تجديد نظر شود, حتى اگر اين مشكل رخ نمى داد باز هم بزرگ ترين شريك تجارى قرار دادن آلمان از آينده نگرى و مصلحت نظام به دور بود و سرانجام بايد به خاطر داشت كه سياست هاى واكنشى در شإن ام القراى جهان اسلام نيست.
والسلام على من اتبع الهدى
پاورقي ها:

ازدواج و تشكيل خانواده, پيمانى مقدس و الهى است كه بين زن و شوهر و بر اساس فطرت خدايى و امر خداوند متعال صورت مى گيرد. هر چند در امر ازدواج و تشكيل خانواده نيازهاى جنسى و عاطفى و روانى دخالت دارند, ولى ازدواج نوعى تكامل روانى و رسيدن به تماميت شخصيت است. يعنى همان طور كه ما در تعريف شخصيت مى گوييم كه شخصيت كل صفات و خصوصيات فرد است; در واقع يكى از آن صفات و خصوصيات مهم, ازدواج است. بهترين تعبير از ازدواج را خداوند متعال در قرآن كريم, سوره روم, آيه 20 بيان فرموده است: ((و من آياته ان خلق لكم من انفسكم ازواجا لتسكنوا اليها و جعل بينكم موده و رحمه ان فى ذلك لايات لقوم يتفكرون; و از نشانه هاى او اين كه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفريد تا در كنار آنان آرامش بيابيد, و در ميانتان مودت و رحمت قرار داد, در اين نشانه هايى است براى گروهى كه تفكر مى كنند!))
زندگى مشترك در آغاز غالبا از ميل جنسى ريشه مى گيرد, ولى در اين حد متوقف نمى شود و به تدريج به نوعى همبستگى عميق روحى و عاطفى, اقتصادى و اجتماعى ميان آن دو منتهى مى شود كه از آن به پيوند همسرى يا زناشويى تعبير مى شود.
بنابراين, به دنبال احساس تمايل قلبى زن و مرد براى ايجاد پيوند ميان خود است كه پيمان همسرى يا عقد ازدواج بسته مى شود.
اين پيمان در زندگى انسان از اهميت خاصى برخوردار است, زيرا موجوديت دو انسان را از جهات بسيار به هم مى پيوندد و نخستين محيط زندگى نوزاد انسانى را بنيان مى نهد و از اين راه بر جسم و جان و انديشه و عمل آينده او اثر مى گذارد. به همين جهت, پيمان ازدواج ميان ملل مختلف امرى مقدس شمرده مى شود و در نظام هاى حقوقى مختلف به آن توجه خاصى شده است.
اسلام نيز در نظام اجتماعى خود براى مسإله ازدواج اهميت فراوان و خاصى قائل شده است. در آيات قرآن و سخنان پيامبر اكرم(ص) و پيشوايان معصوم(ع) به تشويق هاى وافر آنان درباره ازدواج برمى خوريم, به حدى كه بنيان نهادن خانواده, از هر بنيان گذارى ديگر در پيشگاه خداوند محبوب تر شناخته شده است, زيرا ازدواج و تشكيل خانواده, پيمانى مقدس و ملكوتى است كه جلو بى بند و بارى و هرج و مرج طلبى ها و هم چنين آشفتگى هاى جنسى را مى گيرد و پسران و دختران جوان را وا مى دارد كه در چهارچوب قاعده و رعايت اصول و ضوابطى تن به حيات اجتماعى دهند و موجبات حفظ نسل شناخته شده و تربيت و سرپرستى آنها را از اين طريق فراهم آوردند و از پيدايش نسلى ناهنجار كه بار سرپرستى احدى بر دوششان نيست, جلوگيرى به عمل آورد. تشكيل خانواده مايه سكون و آرامش است, در بين نسلى كه بحران غرائز آنها را به اضطراب و نابسامانى دعوت مى كند و اين سكون خود موجب روابط پايدار و انديشيده است و از درگيرىها و اختلافات جلوگيرى مى كند. خانواده موجب پديد آمدن دوستى هاى پرشور و مودت و صفاى بى نظير, دوستى هاى خالص و صميمانه و بالاخره عشق است كه خود در پاك نگه داشتن محيط و جلوگيرى از درگيرىها نقش فوق العاده دارد.
اصولا ازدواج اين وظيفه را عهده دار است كه بين دو نفر كه هيچ گونه رابطه اى ندارند, انس و الفتى ايجاد كند كه يار و غمخوار همديگر گردند. در قبال رنج ها و مشقت ها از يكديگر حمايت نمايند, حيات خود را بر اساس ضوابط استوار نظام دهند و به كمك همديگر, موجبات رشد خود و اجتماع را فراهم آورند. زناشويى, ازدواج دو شخصيت است, با حفظ نسبى استقلال هر يك از زن و شوهر براى همكارى متقابل, نه انحلال يك شخصيت براى تكميل خواسته هاى ديگرى!
زناشويى بايد بر اساس محبت, همكارى, همدردى, تفاهم, تكميل, گذشت, فداكارى متقابل و زندگى مشترك زن و شوهر استوار باشد. مفهوم زناشويى با توجه به حفظ نسبى استقلال شخصيت زن و مرد و فراهم ساختن و امكان رشد و تعالى بعدى و ارضاى نيازمندىهاى مشروع و متقابل هر يك از آنها تكوين يافته است. دور شدن از اين مفهوم و عدم توجه به هدف اساسى زناشويى متناسب با شرايط و مقتضيات زندگى اجتماعى, سبب فراوانى زناشويى هاى سست و نابسامان و طلاق مى شود.
زناشويى را نبايد به هيچ وجه به منظور دستگيرى و ترحم به فردى انجام داد. چه ترحم, نه هدف و نه ضامن دوام زناشويى است, زيرا نمى توان پيش بينى كرد كه حس ترحم تا چه مدت مى تواند ادامه يابد و جايگزين ساير عواطف و سبب تسكين نيازمندىهاى ديگر حيات زناشويى گردد. ممكن است چنين زناشويى هايى با موفقيت نيز توإم باشند, ولى اين استثناها نمى توانند ملاك كلى در اين مورد باشند. زناشويى نبايد به منظور اداى دين و كفاره گناهان و يا رفع كدورت و شرمندگى باشد و چنين مقاصدى مانند احساس ترحم و ميل به دستگيرى نمى تواند غايت اساسى و ضامن دوام زناشويى بشود.
زناشويى نبايد مساوى با انتخاب نوكر و يا كلفتى مهربان و دلسوز باشد. اگرچه وجود همسرى متناسب و پرمحبت در امور داخلى به فرد مدد مى رساند, ليكن به زناشويى نمى توان تنها با چنين ديدى نگريست. هيچ زن باشخصيتى حاضر نيست كه تنها آشپز يا كلفت همسر خود باشد. توجه به احساسات و تمايلات و اغراض يك طرفه و خود پرستانه موجب بروز اختلالات عميق در زندگى خانوادگى خواهد بود.
زناشويى هايى كه فقط بر مبناى احساسات سطحى و زودگذر بنا نهاده شده باشند و پيش از بلوغ روانى براى ازدواج و عدم بلوغ شخصيتى پدران و مادران براى درك مسووليت عميق پرورش صحيح فرزند انجام گيرد, موجب اثرهاى ناگوارى بر فرزندان و موجب تظاهرات گوناگون روانى و سرشكستگى اجتماعى مى گردد.
به طور كلى, ازدواجى كه براى تفنن و ارضاى هوس انجام گيرد, يا به خاطر روابط جنسى, رسيدن به مال و ثروت و زيبايى و يا رسيدن به مددكار در انجام كارها, فخرفروشى و خودنمايى و طلب آرزو در سايه وصلت با فردى از طبقه بالاتر, فراغ از رنج خدمات زندگى و انداختن بار آن به دوش همسر كه نوعى استثمار است, ترحم و لطف به فردى كه بى پناه است و فريب دادن براى ارضاى هوس انجام گيرد, نمى تواند با موفقيت توإم گردد و با شكست روبه رو مى شود.
از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمودند: ((كسى كه زنى را تزويج مى كند و از اين كار منظورى به جز جمال او ندارد, چيزى كه خشنودش كند, از او نخواهد ديد و كسى كه زن را به خاطر مالش تزويج كند, (يعنى اگر مال نداشت هرگز با او ازدواج نمى كرد) خداى تعالى او را به خودش واگذار مى كند.))

اهداف ازدواج
ازدواج اهداف و انگيزه هاى مختلفى دارد و نيازها و اهداف بسيارى را تإمين مى كند. مهمترين اهدافى كه در ازدواج دنبال مى شود, عبارت اند از:

1ـ رسيدن به سكون و آرامش
ازدواج, نقش مهمى در ايجاد سكون و آرامش درونى دارد, زيرا ازدواج نوعى نياز فطرى است, به همين جهت افراد مجرد آرامش كامل روحى و روانى ندارند و در آنها هميشه يك نوع كشمكش درونى وجود دارد, ولى ازدواج نيازهاى عاطفى افراد را برآورده مى كند و كشمكش درونى را از بين برده و ميل و انگيزه زندگى را در آنها قوى مى نمايد, زيرا فردى كه ازدواج كرده, مى داند كه كسى او را از صميم دل دوست دارد و منتظر و نيازمند او مى باشد. اين احساس, تلاش و كوشش او را در زندگى چند برابر مى كند و زمانى كه بعد از تلاش و كوشش و خستگى به هم مى رسند و با روى خوش با يكديگر برخورد مى كنند, خستگى ها از ياد مى روند و جاى خود را به سكون و آرامش مى دهند.
انسان دوست دارد كه همه او را دوست داشته باشند و به او احترام بگذارند و همين طور او هم سعى مى كند همه را دوست داشته باشد و به همه احترام مى گذارد, ولى در اين بين انسان فطرتا نيازمند اين است كه يك شخص خاص بيشتر از همه او را دوست داشته باشد و بيشتر از همه به او مهر و محبت كند و همين طور مى خواهد كه شخصى را بيشتر از همه دوست بدارد و بيشتر از همه به او مهر و محبت كند و اين نياز در ازدواج برآورده مى شود. به عبارت ديگر, همه ما احتياج به احساس گرمى عاطفى داريم و مايل هستيم كه به شخص ديگرى متعلق باشيم و نوعى از خوشى را در ازدواج جستجو مى كنيم كه اغلب بر مبناى احساسات ما نسبت به منزل و خانواده در كودكى بنا نهاده شده است. با تإسيس منزل شخصى, معمولا قوس تكاملى فرد كامل مى گردد. در شكل جديد زندگى, فرد گم كرده خود را كه احساس استقلال است, در مى يابد و احساس بهترى خواهد داشت. احساس نياز به شركت و سهيم شدن فردى در علائق, آرزوها, اميدها و ناكامى ها بايد با اهميت تلقى شود. در زندگى پيچيده امروز يافتن رفيقى مهربان كه فرد بتواند تمام مسائل خويش را با او مطرح سازد و توقع تفاهم و دلسوزى از او داشته باشد و به طور كلى فرد را با تمام نقاط ضعف و مصايبش بپذيرد, بيش از هر زمان ديگر حس مى شود.

2ـ شكوفايى عواطف و احساسات
يكى ديگر از ثمره هاى پر بار ازدواج, شكوفايى عواطف مى باشد. در سايه اين پيمان مقدس و ملكوتى, عواطف پاكى كه در وجود زن و مرد نهفته است, شكفته مى شود, و شكوفه باز مى كند. در سايه شكوفايى اين عواطف پاك است كه مشكلات زندگى يك به يك آسان مى گردند و افراد مسائل زندگى را تحمل مى كنند و به همديگر ايثار و محبت مى كنند و اگر قصورى هم داشته باشند, گذشت مى كنند. اين شكوفايى عواطف, هم چنين باعث مى شود كه افراد به اولاد خود عشق و محبت داشته باشند و با حوصله و صبر شب ها بيدار بمانند و سختى هاى فراوان بكشند, تا اولاد خود را بزرگ كنند و آنها را خوب تربيت كرده و به جامعه تحويل بدهند.

3ـ تإمين نيازهاى جنسى
انسان داراى مجموعه اى از نيازها و غرايز است كه عدم ارضا و يا نقص در ارضاى هر كدام از اين غرايز ايجاد تزلزل در شخصيت را موجب مى گردد. يكى از نيرومندترين غرايز انسان, غريزه جنسى است كه بر اثر ازدواج تإمين اين نياز در مسير طبيعى و سالم قرار مى گيرد و زن و مرد را از انحراف و گناه مصون مى دارد. بنابراين, تنها وسيله طبيعى و مشروع ارضاى اين غريزه, ازدواج و تشكيل خانواده است.
شايد به همين علت است كه رسول خدا(ص) مى فرمايد: ((هر كس كه ازدواج كند, نصف دينش را حفظ كرده است.)) و يا ((هر كس كه مى خواهد پاك و پاكيزه خدا را ملاقات كند, بايد ازدواج كند)).
ضرورت تإمين نياز جنسى تنها از بعد مادى و جسمانى نبايد مطرح شود, بلكه در نتيجه تإمين اين نياز جسمانى, فرد از لحاظ روانى, ذهنى و اخلاقى نيز به آرامش مى رسد. بنابراين, فرد پس از ازدواج مى تواند اين غريزه مهم حياتى را با شيوه اى مطلوب و معقول و اجتماع پسند ارضا كند و در سايه آن به آرامش دست يابد.

4ـ حفظ نوع و نسب
يكى ديگر از اهداف ازدواج, حفظ نوع و نسب است. نسل بشر, با ازدواج حفظ و استمرار پيدا مى كند. البته نه تنها حفظ فيزيكى بدن, بلكه حفظ و استمرار پيوند عاطفى و روانى بشر نيز در ازدواج صورت مى گيرد, و ديگرى, حفظ نسب مى باشد. اگر ازدواج صورت نگيرد, نسب افراد از بين مى رود و مشكلات عظيمى ايجاد مى شود كه نمونه آنها مشكلات فراوانى است كه كودكان بى پدر و مادر براى جامعه, خانواده و زنى كه آن بچه را به دنيا آورده, در غرب ايجاد كرده است. كلا انتساب به والدين و اجداد, موجب آرامش دل و كرامت انسانى است.

5ـ جلوگيرى از انحرافات اخلاقى و بيمارىها
جلوگيرى از انحرافات اخلاقى و بيمارىهاى مختلف جسمى و روانى يكى ديگر از ثمرات خيلى مهم ازدواج است. تحقيقات نشان مى دهد كه ميزان بزهكارى, در ميان افراد مجرد, چندين برابر افراد متإهل مى باشد. اين ميزان در جوامع مختلف تا هشت و يا نه برابر هم مى رسد. انحرافات جنسى, مصرف مشروبات الكلى, اعتياد به مواد مخدر, مصرف دخانيات, قتل, دزدى, انحرافات سياسى و حتى تصادفات رانندگى, در ميان افراد مجرد چندين برابر افراد متإهل مى باشد. هم چنين, انواع بيمارىهاى جنسى; مانند: سيفليس, سوزاك, ايدز و غير آنها و بيمارىهاى روانى; مانند: افسردگى, اضطراب, اسكبز و فرنيا و غيره, در افراد مجرد, خيلى بيشتر از افراد متإهل است.

6ـ رسيدن به تماميت شخصيت و تكميل و تكامل
ازدواج كردن, همان طورى كه اشاره شد, نوعى تكامل روانى و عاطفى است كه شخصيت انسان را كامل مى كند. مى توان چنين بيان نمود كه, شخصى كه ازدواج نكرده, هنوز به آن اندازه از رشد و تكامل روانى نرسيده است و شخصيت او تكميل نشده است, ولى ازدواج و تشكيل خانواده شخصيت او را تكميل مى كند, زيرا هيچ انسانى به تنهايى كامل نيست, به همين جهت پيوسته در جهت جبران نقص و كمبود خويش تلاش مى كند. دختران و پسران جوان پس از دوران بلوغ و جوانى ضمن آن كه درصدد رسيدن به استقلال فكرى هستند, براى جبران نواقص خود و تإمين نيازهاى بى شمار خويش, به سوى ازدواج سوق داده مى شوند و با گزينش همسرى شايسته موجبات رشد و تكامل خويش را فراهم مى كنند. هنگامى كه فرد در كانون يك زندگى مشترك قرار مى گيرد, در سايه انس و الفت و محبت و روابط نزديك و صميمانه, بيشتر احساس مسووليت مى كند, استقلال مى يابد, زندگى خويش را هدف دار مى كند و از ثمرات كسب و كار و تلاش خود در واحد خانواده نو بنياد خويش بهره مى گيرد.
در زندگى زناشويى, زن و مرد از تشويق ها, حمايت ها رهنمودها و كمك هاى يكديگر بهره مند مى گردند و در برخورد با مسائل و مشكلات زندگى, از تعاون و همكارىهاى همسر خويش استمداد مى جويند. به همين دليل برخوردارى از وجود همسرى مومن و شايسته, يكى از بزرگترين نعمت هاى الهى است كه براى دنيا و آخرت انسان سودمند خواهد بود.
در سايه ازدواج و پيوند زناشويى, زن و شوهر گمان مى كنند فردى كامل شده اند, دختر وارد دنياى زنان و مادران مى شود و پسران وارد دنياى مردان و پدران. اين امر, به ويژه در زمانى شكل مى گيرد كه پيوند زناشويى با معنويتى همراه بوده باشد و زن و شوهر در سايه آن احساس مى كنند سكونى يافته و به خدا نزديك تر شده اند. چنين حالتى كه منتهاى مقصد و هدف است, آدمى بر اثر آن خود را تحت نظام الهى مى يابد.

7ـ تعاون و همكارى
در سايه ازدواج, روحيه تعاون و همكارى به اوج مى رسد, در اين پيوند, زن و شوهر دست به دست هم مى دهند و مشكلات را از سر راه برمى دارند. بچه ها را تربيت و بزرگ مى كنند. و مشكلاتى كه در تنهايى و مجرد بودن, احتمالا تا آخر عمر حل نمى شدند و يا لااقل چندين سال طول مى كشيد, از سر راه تكامل فرد كنار گذاشته مى شود.
در ازدواج چون دو نفر هدف مشتركى دارند, بنابراين دست به دست هم داده, راحت تر موانع را كنار مى گذارند و به همديگر عشق و علاقه مى ورزند. در سايه اين عشق و محبت و علاقه, هر كس در جاى خود مى كوشد كه مانع و مشكلات را از سر راه زندگى خود كنار گذارد و زندگى را هر چه بيشتر شيرين كند.

8 ـ پاسخ به نداى فطرت
همان طور كه اشاره شد, ازدواج پيمان مقدسى است كه بر اساس فطرت خدايى و امر خداوند متعال صورت مى گيرد و در حقيقت پاسخى درست و شرعى است كه به نداى فطرت و غريزه داده مى شود. خداوند متعال انسان را آفريد و براى وصول به آرامش و تداوم و بقاى نسل و نوع بشر, غريزه جنسى را در اندرون وجودش قرار داده و هدف از آن, رحمت و مودت, آرامش و آسايش, مهر و محبت, گذشت و فداكارى, شكوفايى عواطف, سلامت روان و جسم, سلامت اجتماع و جامعه و هم چنين بقاى نوع مى باشد. از آنچه گفته شد, فلسفه توصيه و تإكيد اسلام بر اين پيوند مقدس و بزرگداشت و اهميت آن روشن مى شود تا آن جا كه ازدواج به مثابه احراز نيمى از دين معرفى شده و دين دارى را بدون آن ناقص دانسته اند.

پاورقي ها:منابع : 1 ) قرآن مجيد. 2 ) فرض الله قلى زاده, ازدواج پيوندى مقدس (زير چاپ). 3 ) فرض الله قلى زاده, عوامل موثر در بهداشت روانى كودكان (زيرچاپ). 4 ) سيد ابوالقاسم حسينى, اصول بهداشت روانى, نشر دانشگاه مشهد, چاپ دوم, مشهد, 1363. 5 ) جمعى از نويسندگان, آموزش جوانان در آستانه ازدواج, نشر انجمن اوليا و مربيان, چاپ دوم, 1374. 6 ) مهدى كى نيا, مبانى جرم شناسى, نشر دانشگاه تهران, چاپ سوم, تهران, 1370. 7 ) بهداشت ازدواج از نظر اسلام, نشر گلى, چاپ يازدهم, 1369. 8 ) على قائمى, نظام حيات خانواده در اسلام, نشر انجمن و اوليا مربيان, چاپ چهارم. 9 ) احمد بهشتى , اسلام و تربيت كودك, نشر سازمان تبليغات اسلامى, چاپ اول, 1370. 10 ) بهشتى, باهنر, گلزاده غفورى, شناخت اسلام, دفتر نشر فرهنگ اسلامى, چاپ هشتم, 1371. 11 ) حضرت امام خمينى(ره), تحرير الوسيله , ترجمه سيد محمد باقر موسوى همدانى, نشر دارالعلم, قم, چاپ اول, 1370. 12 ) مجيد رشيد پور, تعادل و استحكام خانواده, نشر اطلاعات, چاپ اول, 1373.

حكومت و وظايف آن
نظام ادارى و اجرايى را بايد سازمان دولت و حكومت دانست كه در راستاى فلسفه وجودى خود و تإمين انتظارات ملت از آن شكل مى گيرد. در واقع اين سازمان روش و ابزارى است كه از طريق آن دولت و حكومت, هم خود را اداره مى كند و هم كشور را, و نيز به وسيله آن نيازهاى مادى و معنوى حال و آينده ملت را تإمين مى نمايد.
دولت و حكومت نيز تجلى اراده ملت است كه به خود سازمان مى دهد و اين سازماندهى سياسى را به نمايش مى گذارد. بنابراين, حكومت و دولت يا به عبارتى سازمان سياسى ملت و كشور از طرف ملت مإموريت ها و وظايفى به عهده دارد كه اجمالا به شرح زير است:
1ـ برقرارى نظم, امنيت, عدالت اجتماعى و تنظيم روابط مسالمت آميز بين آحاد ملت, از طريق ايجاد نهادهاى امنيتى, انتظامى, قضايى, بازرسى و…;
2ـ تنظيم روابط ملت با ملل ديگر, از طريق ايجاد نهادهايى چون وزارت خارجه, نهادهاى تجارى و اقتصادى و فرهنگى بين المللى;
3ـ تإمين امنيت ملت در مقابل تهديدات ساير ملل مجاور و غير مجاور, از طريق ايجاد نهادهاى دفاعى و ارتش;
4ـ اداره امور سرزمين و تنظيم رابطه مسالمتآميز دولت و حكومت با ملت و مراقبت بر تإمين رضايت ملت از دولت, از طريق نهادهاى سياسى چون وزارت كشور;
5ـ تربيت تخصصى و اجتماعى و اخلاقى آحاد ملت, به ويژه نسل آينده و ارتقاى دائمى سطح آگاهى هاى عمومى و تخصصى ملت و تكامل فكرى, علمى, بينشى, مهارتى و اخلاقى آن, از طريق وزارتخانه ها و نهادهاى آموزشى, علمى و رسانه اى;
6ـ پاسدارى از هويت ملى و عقيدتى, ميراث فرهنگى و تمدن ملت و تقويت و بسط آن, از طريق نهادهاى فرهنگى و دينى;
7ـ ترتيب تإمين نيازهاى مادى و معنوى; از قبيل غذا, پوشاك, مسكن, ارتباط, سفر, خدمات سير و سياحت, بهداشت و درمان, صنعت, اشتغال, محيط زيست, سكونت گاه و غير آنها, از طريق تإسيس وزارتخانه ها و نهادهاى تخصصى مربوط.
انجام مإموريت هاى مزبور يا مإموريت هاى خرد و كلان ديگر كه ممكن است بر اساس نيازهاى ملت مطرح شود در گرو ايجاد سازمان هاى ادارى متناسب با آن مى باشد كه دولت را در ايفاى وظايفى كه نسبت به ملت دارد كمك و مساعدت مى نمايد.
علاوه بر سازمان هاى مزبور كه انجام وظايف دولت نسبت به ملت و كشور را به عهده دارند, سازمان هاى ديگرى نيز در مجموعه دولت و حكومت وجود دارند كه ظاهرا مسووليتى نسبت به ملت ندارند و رابطه آنها با ملت غير مستقيم است. اين سازمان ها در واقع دولت و حكومت را سازماندهى و تجهيز مى كنند. اين سازمان ها ساختار دولت و ابعاد آن و نحوه عمل و فرآيندها و رويه هاى حاكم بر رفتار سازمان هاى دولت را مشخص مى نمايند. و در مجموعه حكومت و دولت نقش محورى دارند. اين سازمان ها عبارتند از سازمان برنامه و بودجه, سازمان امور ادارى و استخدامى, وزارت دارايى و…

كيفيت ارتباط دولت و ملت
نكته اى كه در اين بحث كلى نبايد مورد غفلت قرار گيرد اين است كه كيفيت ارتباط دولت و ملت چگونه است, و چه نهادهايى باعث ارتباط آن دو مى شوند؟ در اين جا نقش نهادها و مكانيزم هاى تجلى اراده سياسى ملت قابل توجه است. در فرآيند ارتباط ملت با دولت و حكومت دو مجموعه به ايفاى نقش مى پردازند.
ابتدا مجموعه نيروهاى سياسى جامعه در قالب احزاب, گروه ها, تشكل ها, انجمن ها, شوراها و نظاير آن هستند كه به صورت كانون هاى ابراز تمايلات سياسى و خواست هاى ملت عمل نموده و متقابلا به خواست ها و تمايلات مزبور جهت داده و ابعاد تازه اى به آن مى بخشند.
سپس مجموعه نيروها و نهادهاى رسمى قانون گذارى و سياست گذارى هستند كه رفتار و اعمال دولت و حكومت (نهادهاى اجرايى, قضايى, دفاعى و…) را كنترل و نظارت نموده و يا آن را جهت داده و هدايت مى نمايند. ملت براى اعمال نظريات, خواست ها و تمايلات خود مى تواند به روش هاى مختلف عمل كند. يكى از اين روش ها مجالس قانون گذارى است كه از طريق انتخاب وكلايى, امر نظارت بر رفتار دولت و سياست گذارى در امور كشور را انجام مى دهد. روش ديگر ممكن است دخالت مستقيم ملت باشد و آن اين كه رإسا زعماى حكومت و دولتمردان سطح ملى و يا محلى را انتخاب نمايد. روش ديگر ممكن است تركيبى از اين ها باشد كه در هر صورت بيانگر نقش اساسى و بنيادين ملت در ايجاد سازمان سياسى خود و كنترل و هدايت آن مى باشد.
با اين بحث مقدماتى اين نتيجه حاصل مىآيد كه ملت, دولت را براى انجام امور مربوط به خود و كشور به وجود مىآورد و دولت نيز براى انجام اين وظايف دو دسته سازمان تإسيس مى كند; يك دسته سازمان هاى محورى است كه مسوول سازمان دادن و اداره سازمان ها و تشكيلات دولت هستند و دسته دوم سازمان هايى هستند كه مستقيما مإمور پاسخ گويى به نيازهاى ملت مى باشند (نيازهاى معنوى, مادى, دفاعى, قضايى, امنيتى و…).
بديهى است كه دولت بايد سازمان خود را طورى طراحى نمايد كه به انجام اين مإموريت مهم توانا باشد و دولت را در انجام تعهداتش نسبت به ملت يارى نمايد.
درباره ايران قبل از انقلاب اسلامى (و برخى از كشورهاى جهان سوم), متإسفانه سازمان دولت قادر به انجام وظايف خود نبوده و از همه مهم تر اين كه دولت از موضع فلسفه وجودى خود به ملت نگاه نمى كرد, بلكه به جاى خدمت گذارى به ملت, به عنوان يك قوه حاكم بر آن, فرمانروايى نموده و از ملت انتظار اطاعت بى چون و چرا را داشت. اين مشكل از اين جا ناشى شده است كه فرهنگ سياسى اين جوامع يا ريشه در فرهنگ سياسى ادوار استبدادى حكومت هاى بومى دارد و يا اين كه محصول ادبيات سياسى دوران استعمار قديم و جديد مى باشدو به عبارتى دولت ها به مفهوم واقعى آن, سازمان سياسى شكل يافته بر اساس اراده سياسى ملت نيستند و بيشتر تحميلى به نظر مىآيند.
دولت و حكومت در ايران قبل از انقلاب اسلامى نيز چنين طبيعتى داشته است و منهاى تجربه ناموفق دوره مشروطيت, ملت ايران براى اولين بار در تاريخ سياسى خود, در پى انقلاب اسلامى توانست به مفهوم واقعى خود سازمان سياسى پيدا نمايد و دولت و حكومت تشكيل بدهد كه بر پايه اراده ملت رفتار خود را شكل داده و تعهداتش را نسبت به آن ايفا نمايد.
طبيعى است كه سازمان دولت و اصول حاكم بر شكل گيرى آن بايد با گذشته تفاوت كند و سازماندهى جديدى لازم است تا بتواند اهداف حكومت كه همان خواست ها و نيازهاى ملت بوده و در قانون اساسى متبلور شده است را تحقق ببخشد.
اين امر از همان ابتدا مد نظر بوده و لزوم تجديد نظر در سازمان سنتى دولت گذشته احساس شده است و پس از پيروزى انقلاب اسلامى گاه و بى گاه به اين مسإله توجه گرديده است, ولى به نظر مى رسد تلاش هاى به عمل آمده ناكافى و يا ناقص بوده به نحوى كه نتوانسته است به دگرگونى سازمان دولت و انطباق آن با مقتضيات حكومت و دولت جديد و انقلابى بينجامد. از اين رو به بروز مسائل جديد و پيچيده تر شدن فرآيندها و مكانيزم هاى عمل كننده در سازمان دولت كمك نموده است.
بقاى برخى معضلات اقتصادى, اجتماعى, فرهنگى و ادارى در جامعه ايران پس از انقلاب اسلامى نياز به تحليل و بررسى عالمانه و محققانه دارد, ولى در هر صورت آنچه را كه نمى توان در هر تحليلى ناديده گرفت, نقش سازمان دولت به عنوان مسوول كلى امور جامعه است كه بقاى معضلات مزبور خود شاخصى براى ارزيابى توانايى اين سازمان در ايفاى تعهداتش نسبت به ملت محسوب مى شود, يعنى با علم به اين مسإله كه متغيرهاى درون كشورى و برون كشورى و حتى تاريخى در كاركردهاى جداگانه يا هماهنگ, باعث پيدايش و بقاى معضلات گوناگون در جامعه مى شوند, نمى توان دولت و سازمان دولت را در اين مسإله تبرئه نمود و آن را در اين امر غير مسوول شناخت بلكه بر عكس, دولت بايد خود را مورد سوال قرار دهد كه تا چه اندازه قابليت, انعطاف, آمادگى و توانايى اداره جامعه و برطرف كردن مسائل آن را دارد, و اگر چنين توانايى وجود نداشته است اشكال كار در كجاست ؟ و چه كاستى هايى در سازمان دولت وجود دارد؟ و اساسا چه نوع سازمانى براى دولت در كشور ايران كه متناسب با مقتضيات انقلاب اسلامى و اراده و خواست ملت باشد مورد نياز است؟
تجربه نشان داده است كه سازمان كنونى نتوانسته و نمى تواند پاسخ گوى ايفاى تعهدات دولت نسبت به ملت و انقلاب اسلامى باشد و نياز به دگرگونى اساسى و سازماندهى جديد احساس مى شود.

ويژگى هاى سازمان فعلى دولت
ـ از ويژگى هاى اصلى سازمان كنونى اين است كه :
1ـ هنوز عميقا به اين باور نرسيده است كه بايد خدمتگزار ملت باشد و نه حاكم بر آن. على رغم اين كه اين مطلب بارها از سوى حضرت امام خمينى(ره) و رهبرى معظم انقلاب اسلامى و روساى محترم جمهور مورد تإكيد قرار گرفته است;
2ـ شديدا دچار تشريفات ادارى و بوروكراسى آزار دهنده و غير منطقى است كه متإسفانه دائما حيطه خود را گسترش مى دهد و ملت را در فشار جبر سازمانى گسترش يابنده گرفتار مى نمايد. اين وضعيت هم سرمايه هاى ملت و دولت را بى جهت هدر داده و هم نارضايتى عمومى را گسترش مى دهد كه در بلند مدت باعث بى اعتبارى نقش دولت نزد ملت و شكل گيرى اعتراض عليه آن مى شود;
3ـ كادرها و نيروهاى انسانى درون خود اعم از مديران, كارشناسان, متصديان و نيروهاى خدماتى را نيز آزار مى دهد و ضمن تبديل آنها به عوامل مكانيكى, باعث ايجاد رويارويى و تقابل بين آنها و مردم به عنوان ارباب رجوع مى گردد و اين نزاع ديرينه همچنان ادامه دارد و متإسفانه در اين ميان, طرفين مظلوم نزاع هر دو بازنده هستند در صورتى كه مقصر اصلى سازمان است!
4ـ سازمان دولت در نگرش, تصميم گيرى, سياست گذارى و اجرا به شدت تمركز گراست كه ريشه در سيستم سياسى و ادارى بسيط كشور دارد. هر چند سيستم سياسى تركيبى هم شايد چندان براى كشور ايران مناسب نباشد, ولى امكان طراحى الگويى ميانه و خروج سازمان دولت از تمركز گرايى غير منطقى وجود دارد. تمركز گرايى مزبور نتايج منفى زيادى دارد از جمله توليد بوروكراسى و تشريفات ادارى رايج در آن, تإخير در انجام امور, افزايش سقف هزينه هاى جارى دولت, بلا استفاده ماندن توانايى ساختار منطقه اى دولت در استان ها و شهرستان ها, جلوگيرى از روند توسعه اقتصادى, اجتماعى و فرهنگى, ضايع كردن منابع ملى و…;
5ـ نامتناسب بودن ساختار سازمان سياسى ـ ادارى دولت در پهنه كشور و عدم تبعيت الگوى تقسيمات كشورى از منطق علمى و نيازهاى ملى و منطقه اى;
6ـ ناتوانى سازمان دولت از به دوش كشيدن مسووليت هاى توسعه در كشور, به ويژه اين كه براى خروج از چرخه توسعه نيافتگى و دست يابى به موقعيت مناسب تر در جهان بايد تلاش هاى مضاعفى را انجام دهد.
7ـ برخوردارى از ساختارى دو گانه كه در يك سو وزارتخانه ها و دستگاه هاى سنتى با ساختار كهن گذشته قرار دارد و در سوى ديگر نهادهاى انقلابى كه در تعارض بين الگوپذيرى تحميلى از ساختارهاى كهن گذشته با فلسفه وجودى خود دچار نوعى سرگردانى هستند;
8ـ فقدان الگوى تقسيم كار سازمانى يكپارچه در دولت چه در سطح ملى و چه در سطح منطقه اى, كه به گسترش سازمان هاى تكرارى در يك امر ملى يا منطقه اى و افزايش سطح هزينه هاى ملى و نيز بروز نابسامانى ها در ايفاى تعهدات اجتماعى دولت نسبت به ملت منجر شده است. نظير بخش هاى مسكن, كشاورزى, خدمات شهرى, آموزش, خدمات اجتماعى, روابط خارجى, امور داخلى و… .
به هر صورت آنچه كه مشخص است اين است كه سازمان دولت نتوانسته است در حد انتظار از پس انجام تعهدات آن نسبت به ملت و اهداف انقلاب اسلامى برآيد و بى توجهى به آن و عدم دگرگونى در آن به ادامه ناتوانى دولت در حل مسائل كشور كمك خواهد كرد و به او اجازه نخواهد داد تا گام هاى موثرى در جهت توسعه ملى و پيشرفت سريع كشور بردارد. بنابراين لازم است رئيس جمهور آينده اين امر اساسى را سرلوحه كار خود قرار داده و ضمن پايان دادن به انتظار ديرينه ملت در جهت دگرگونى سيستم ادارى و اجرايى كشور, سازمان مناسبى را براى ايفاى تعهدات دولت طراحى و اجرا نمايد.
البته اين امر به يك عزم ملى نياز دارد كه در اين عزم ملى همگان بايد رئيس جمهور را مساعدت نمايند, در غير اين صورت اين اقدام ثمربخش نخواهد بود; يعنى رئيس جمهور براى انجام اين كار بزرگ نياز به همراهى و التفات رهبرى انقلاب اسلامى دارد و مجلس شوراى اسلامى و قوه قضائيه و كارشناسان سازمان دولت و اساتيد دانشگاه بايد رئيس جمهور را مدد رسانند.

راه حل ها
در مرحله اقدام, رئيس جمهور بايد موارد زير را مد نظر قرار دهد:
1ـ تحول را از دستگاه هاى محورى و سازمان دهنده دولت; يعنى سازمان برنامه و بودجه, سازمان امور ادارى و استخدامى كشور و وزارت اقتصاد و دارايى آغاز نمايد, تا نظام ناظر بر سازمان يابى مجموعه دولت در ابعاد مختلف ادارى, امور بودجه, برنامه ريزى, استخدام و كاربرى نيروى انسانى, مديريت, عمليات مالى دولتى, حسابدارى دولتى, اموال و غير آنها دگرگون و تسهيل گردد;
2ـ سيستم سياسى ادارى متمركز به نظام نيمه متمركز در جهت توزيع فضايى قدرت در كشور, همراه با پيش بينى تضمين هايى براى صيانت از وحدت ملى و سرزمينى تبديل شود, و الگوى سازمان يابى فضايى دولت براساس آن طراحى گردد به نحوى كه حصول به اهداف و نيازهاى سطح كشورى و مناطق مختلف عملى شود;
3ـ در سازمان دولت تقسيم كار به صورت يكپارچه و بر اساس اصل ((براى هر امر ملى فقط يك دستگاه مسوول)) انجام پذيرد. در اين صورت به ساختار دوگانه سازمان دولت نيز پايان داده خواهد شد;
4ـ در سازمان جديد به عنصر انديشه, قوه كارشناسى و تخصصى, به ويژه در رإس آن بهاى زيادى داده شود و ضمن ايجاد زمينه هاى جذب نخبگان فكرى و تخصصى جامعه در سازمان دولت, نهادهاى مشاوره اى واقعى و معنى دار در كنار رئيس جمهور, وزيران, استانداران, سفيران و روساى سازمان هاى ملى و منطقه اى ايجاد گردد;
5ـ تمركز زدايى سازمانى جدى گرفته شود و وزارتخانه ها به وظايف صرفا ستادى و سياست گذارى با وجهه ملى بپردازند و امور اجرايى و نيز تصميم گيرى در امور منطقه اى را به استان ها و شهرستان ها تفويض نمايند.
6ـ در ساختار تشكيلاتى كليه سازمان ها و نهادهاى دولتى چه در سطح ملى و چه در سطح منطقه اى, معاون طرح و برنامه پيش بينى شده و عزل و نصب آن قانون مند شود تا اولا: دستگاهها با روش و ديد برنامه اى با مسائل جامعه و كشور برخورد نموده و پيش بينى كننده باشند, ثانيا: برنامه ها و سياست هاى متخذه از ثبات نسبى برخوردار باشند.
پاورقي ها:

مقدمه

ماجراى غدير و نصب حضرت على(ع) به عنوان خليفه و امام بعد از پيامبر(ص) از
جانب آن حضرت در صحراى غدير در روز 18 ذىحجه سال دهم هجرت در برابر بيش از صد
هزار مسلمان از امور قطعى است, و از نظر اسناد و دلالت, هيچ گونه ابهام و اشكالى
در آن نيست, از اين رو از ذكر آن خوددارى كرده, به بررسى موضوع ديگرى در اين
باره مى پردازيم, و آن اين كه: آيا اميرمومنان على(ع) براى اثبات رهبرى خود, و
هم چنين ساير افراد خاندان نبوت(ع) براى خلافت بلافصل على(ع) به حديث غدير استدلال
نموده اند يا دليلى بر اين مدعا در دست نيست؟

گرچه بعضى مغرضان يا ناآگاهان در پاسخ اين سوال, طفره رفته اند, ولى اسناد,
مدارك و شواهد بسيار از طرق روايى شيعه و سنى در دست است كه اميرمومنان على(ع)
و خاندان نبوت و اصحاب و ياران مخلص پيامبر(ص) و امامان(ع) در هر فرصت مناسبى,
به نقل و بررسى ماجراى غدير پرداخته, و با استدلال به آن, مسإله خلافت و رهبرى
اميرمومنان على(ع) را پس از پيامبر(ص) اثبات نموده اند.(1)

ما در اين جا در ميان ده ها استدلال آنها نظر شما را به ذكر چند نمونه جلب
مى كنيم:



الف: در ايام خلافت ابوبكر

پس از رحلت پيامبر اكرم(ص) و حادثه سقيفه بنى ساعده, و بيعت مردم با ابوبكر,
حضرت على(ع) و جمعى از بنى هاشم و ياران على(ع) از بيعت امتناع مى ورزيدند, بحران
بسيار شديد بود, در اين بحران, حضرت على(ع) در خانه خود به سر مى برد, و به
تنظيم و جمعآورى آيات قرآن اشتغال داشت, حضرت على(ع) را براى اخذ بيعت آوردند,
آن حضرت در ضمن گفتارى در حضور جمعيت به حديث غدير استدلال كرد و فرمود:
((رسول خدا(ص) در روز غدير, در مورد رهبرى من, براى احدى حجت و عذر و سخنى
باقى نگذاشت, شما را به خدا سوگند مى دهم كه هر كس اين سخن را كه پيامبر(ص)
درروز غدير فرمود, برخيزد و گواهى دهد, و آن سخن اين بود كه پيامبر(ص) در غدير
فرمود:

((من كنت مولاه فهذا على مولاه اللهم وال من والاه, و عاد من عاداه, وانصر من
نصره, واخذل من خذله; كسى كه من مولى و رهبر او هستم, پس اين على(ع) مولى و
رهبر اوست, خدايا دوست بدار آن كس را كه على(ع) را دوست دارد, و دشمن بدار آن
كس را كه على(ع) را دشمن دارد, يارى كن آن كس را كه على(ع) را يارى كند, واگذار
آن كس را كه على را واگذارد.))

زيد بن ارقم مى گويد: ((دوازده نفر از شركت كنندگان در جنگ بدر, برخاستند و
گواهى دادند, و من كه اين سخن را در روز غدير از پيامبر(ص) شنيده بودم, در آن
روز از گواهى دادن كتمان نمودم و مورد نفرين على(ع) قرار گرفتم.))(2)

هم چنين در همين ايام كه حضرت على(ع) را با اكراه براى گرفتن بيعت به مسجد
آوردند, آن حضرت خطاب به جمعيت, به امورى براى تثبيت رهبرى خود, استدلال فرمود,
از جمله به حديث غدير استدلال كرده, چنين فرمود: ((يا معاشر المهاجر والانصار,
انشدكم بالله اسمعتم رسول الله(ص) يقول يوم غدير خم كذا و كذا; اى گروه مهاجر و
انصار! شما را به خدا سوگند مى دهم و به گواهى مى گيرم, آيا شنيديد كه پيامبر(ص)
در روز غدير در شإن من چنين و چنان فرمود؟!)) حاضران گفتند: آرى شنيديم. حتى
ابوبكر گفت: ((آرى همه آنچه را گفتى شنيده ايم و به خاطر سپرده ايم, ولى…
.))(3)

در همين ايام از خاندان پيامبر(ص) نيز براى اثبات خلافت حضرت على(ع) به حديث
غدير استدلال نمودند, از جمله حضرت زهرا(س) خطاب به مهاجر و انصار فرمود:
((انسيتم قول رسول الله(ص) يوم غدير خم; من كنت مولاه فعلى مولاه; آيا سخن رسول
خدا(ص) را در روز غدير خم فراموش كرده ايد كه فرمود: كسى كه من رهبر او هستم, پس
على(ع) رهبر اوست.))(4)

در همين ايام بعضى از اصحاب نيز به حديث غدير استدلال كردند, از جمله اسامه بن
زيد در ضمن نامه اى به ابوبكر, او را از عهده دارى خلافت برحذر داشت, و در ضمن
گفتارى نوشت: ((… فقد علمت ما كان من قول رسول الله(ص) فى على(ع) يوم الغدير,
فما طال العهد فتنسى;(5) تو به سخن رسول خدا(ص) در شإن على(ع) در روز غدير, به
خوبى آگاهى دارى, هنوز از آن روز دير زمانى نگذشته كه آن سخن را به فراموشى
سپرده باشى!))



ب: در شوراى شش نفره

پس از آن كه عمر بن خطاب در سال 23, در مدينه وفات كرد, مسلمانان مطابق وصيت
او, شوراى شش نفرى را تشكيل دادند تا خليفه بعد از او را در ميان شش نفر تعيين
كنند, در مجلس تعيين خليفه, جمعيت بسيارى از مهاجر و انصار اجتماع نمودند, حضرت
على(ع) در آن مجلس شركت نمود, و به دفاع از حق خود پرداخت و با آنها احتجاج و
مناشده نمود, و در ضمن گفتارش به حديث غدير, چنين استدلال كرد: ((انشدكم بالله
هل فيكم احد قال له رسول الله(ص): من كنت مولاه فعلى مولاه غيرى;(6) شما را به
خدا سوگند مى دهم, آيا در ميان شما كسى جز من وجود دارد كه پيامبر(ص) در شإن او
فرموده باشد: كسى كه من رهبر او هستم, پس على(ع) رهبر اوست.))

و در تعبير ديگر آمده فرمود: ((انشدكم بالله امنكم من نصبه رسول الله يوم
غدير خم للولايه غيرى;(7) شما را به خدا سوگند, آيا در ميان شما جز من كسى هست
كه پيامبر(ص) او را در روز غديرخم براى ولايت و رهبرى, نصب فرمود؟)) حاضران پاسخ
دادند; خدا را گواه مى گيريم; نه.



ج: در عصر خلافت عثمان

مطابق روايت سليم بن قيس, و حموينى شافعى در فرائدالسمطين, اميرمومنان على(ع)
در عصر خلافت عثمان, براى اثبات خلافت خود به امورى از جمله به حديث غدير استدلال
كرد, و به مردم چنين فرمود: ((شما را به خدا سوگند مى دهم آيا مى دانيد كه رسول
خدا(ص) در روز غدير خم مرا به رهبرى نصب فرمود, به من فرمود: برخيز, برخاستم,
آن گاه گفت: ((من كنت مولاه فعلى مولاه…; كسى كه من مولى و رهبر او هستم, پس
على(ع) مولى و رهبر اوست.)) سلمان از رسول خدا(ص) پرسيد: منظور از اين ولايت
چيست؟ رسول خدا(ص) در پاسخ فرمود: ((ولإ كولاى, من كنت اولى به من نفسه; منظور
از ولايت, ولايتى همچون ولايت من است كه من بر خود مومنان اولى هستم و از جان آنها
به آنها برترى دارم.))(8)



د: در عصر خلافت امام على(ع)

اميرمومنان على(ع) در عصر خلافت خود نيز در فرصت هاى مختلف, مانند روز ((رحبه))
در سال 35 در كوفه, و روز جمل در سال 36, و در روز ((ركبان)) (اجتماع سواران)
در سال 36 و 37 در كوفه, و در لشكرگاه صفين در سال 37, به حديث غدير استدلال كرد
و مسلمانان را به گواهى طلبيد, در روز رحبه 24 نفر از اصحاب پيامبر(ص) برخاستند
و گواهى دادند كه ماجراى غدير را ديده اند و گفتار پيامبر(ص) را در آن روز
شنيده اند, و در روز ركبان, نه نفر گواهى دادند.(9)

به اين ترتيب مى بينيم به رغم ادعاى بعضى كه منكر استدلال حضرت على(ع) به حديث
غدير شده اند, و يا آن را كمرنگ جلوه داده اند, آن حضرت در موارد متعدد, در
فرصت هاى مناسب, به خصوص در همايش هاى ويژه حديث غدير را مطرح نموده, و با استدلال
به آن, از حق خود دفاع كرده است.



هـ : امام حسن و امام حسين(ع) و حديث غدير

از خاندان نبوت, امام حسن(ع) و امام حسين(ع) نيز در بعضى از موارد, براى
اثبات حقانيت و امامت حضرت على(ع), به حديث غدير, استدلال كرده اند, از جمله در
ماجراى صلح معاويه و امام حسن(ع) كه در سال 41 رخ داد, امام حسن(ع) برخاست و
خطبه اى غرا خواند, در آن خطبه پس از حمد و ثناى الهى و برشمردن بعضى از
كرامت هاى خاندان نبوت, ماجراى غدير را يادآورى كرد و فرمود: ((و قد رإوه و
سمعوه حين اخذ بيد ابى بغدير خم, و قال لهم; من كنت مولاه فعلى مولاه…;(10)
مسلمانان ديدند و شنيدند كه پيامبر(ص) دست پدرم را در غدير خم گرفت, و خطاب به
مردم فرمود: آن كس كه من مولى و رهبر او هستم, پس على(ع) مولى و رهبر اوست…
))

و در سال 58 در عصر خلافت معاويه, امام حسين(ع) در مراسم حج در سرزمين منى در
اجتماع بيش از هفتصد نفر از مسلمانان مهاجر و انصار, كه حدود دويست نفر از آنها
از اصحاب رسول خدا(ص) بودند, سخنرانى كرد, و در ضمن گفتارش, به حديث غدير
استدلال كرده و چنين فرمود:
((انشدكم الله اتعلمون ان رسول الله نصبه يوم غدير خم, فنادى له بالولايه و
قال: ليبلغ الشاهد الغائب; آيا مى دانيد كه رسول خدا(ص) على(ع) را به رهبرى در
روز غديرخم نصب كرد, و با نداى خود, ولايت او را ابلاغ نموده و سپس فرمود: حاضران
به غائبان خبر دهند؟.))

حاضران گفتند: ((آرى خدا را گواه مى گيريم كه اين ماجرا را مى دانيم.))(11)



و: عبدالله بن جعفر و حديث غدير

يكى از افراد خاندان نبوت عبدالله بن جعفر طيار, برادر زاده على(ع) است كه
بعد از شهادت اميرمومنان على(ع), در نزد معاويه, به حديث غدير استدلال نمود, او
همراه حسن و حسين(ع) و عبدالله بن عباس و فضل بن عباس در نزد معاويه اجتماع
كردند, معاويه به عبدالله بن جعفر گفت:
((تو چقدر به حسن و حسين(ع) احترام مى كنى و از آنها تجليل مى نمايى, با اين كه
مقام آنها برتر از مقام تو نيست, و پدر آنها بهتر از پدرت نيست, و اگرفاطمه (س)
دختر رسول خدا(ص) نبود, مى گفتم مقام مادر تو اسمإ بنت عميس از او كمتر نبود.
))

عبدالله گفت: ((آگاهى تو به مقام حسن و حسين(ع) و مقام پدر و مادرشان اندك
است, سوگند به خدا آنها برتر از من هستند, و پدرانشان از پدرم برتر است, و
مادرشان از مادرم ارجمندتر مى باشد… اى معاويه! ((ان نبينا(ص) قد نصب لامته
افضل الناس, و اولاهم, و خيرهم بغدير خم;(12) همانا پيامبر ما(ص) در غدير خم
على(ع) را به عنوان برترين و مقدم ترين و نيك ترين انسان ها, به رهبرى نصب كرد.))



ز: عمار ياسر و اصبغ بن نباته

اصحاب باوفاى پيامبر(ص) نيز در فرصت هاى مناسب به دفاع از حق على(ع)
مى پرداختند, و به حديث غدير استدلال مى نمودند, از جمله عمار ياسر, يار راستين
پيامبر(ص) و حضرت على(ع) بود, او در جنگ صفين خطاب به عمرو عاص فرمود: ((ايها
الابتر الست تعلم ان رسول الله(ص) قال لعلى; من كنت مولاه فعلى مولاه اللهم وال من
والاه, و عاد من عاداه; اى ابتر آيا نمى دانى كه رسول خدا(ص) در غدير به على(ع)
فرمود: آن كس كه من مولى و رهبر او هستم, پس على(ع) مولى و رهبر اوست, خدايا
دوست بدار آن كس را كه على(ع) را دوست بدارد, و دشمن بدار آن كس را كه على(ع)
را دشمن بدارد.))(13)

اصبغ بن نباته صحابى معروف نيز كه از ياران مخصوص حضرت على(ع) بود, نامه اى از
جانب آن حضرت براى معاويه برد, وقتى كه بر معاويه وارد شد, ديد جمعى از ياران
خود فروخته او, از جمله عمرو عاص, ابوهريره, وليد بن عقبه حضور دارند, نامه
على(ع) را به معاويه داد, معاويه آن را خواند, سپس گفت: ((على(ع) قاتلان عثمان
را به ما تحويل نمى دهد.))

اصبغ گفت: ((اى معاويه! خون عثمان را بهانه قرار مده, تو مى خواهى با اين
بهانه سلطنت و رياست بر مردم را به دست آورى, اگر تصميم يارى عثمان را داشتى,
هنگامى كه زنده بود, او را يارى مى نمودى, ولى او را يارى نكردى در انتظار ماندى
تا خون او را بهانه و وسيله وصول به ملك و منال خود سازى.))

معاويه از گفتار اصبغ بن نباته خشمگين شد, و مى خواست بر خشمش بيفزايد كه اصبغ
در حضور معاويه و حاضران, به ابوهريره گفت: ((اى صحابى رسول خدا, من تو را به
خداى يكتا و بى همتا كه بر نهان و آشكار آگاهى دارد, و به حق حبيبش محمد
مصطفى(ص) واگذار مى كنم, و با توجه به آنها از تو مى خواهم كه به من خبر دهى آيا
در روز غديرخم, حاضر بودى؟)) ابوهريره گفت: ((آرى حاضر بودم.)) اصبغ گفت: در آن
روز از پيامبر(ص) چه شنيدى؟ ابوهريره گفت: شنيدم رسول خدا(ص) در شإن على(ع)
فرمود: ((من كنت مولاه فعلى مولاه اللهم وال من والاه, و عاد من عاداه, وانصر من
نصره, واخذل من خذله.))

گفتم: ((اى ابوهريره, اكنون كه تو به عكس سخن پيامبر(ص) رفتار مى كنى, دشمن
على(ع) (معاويه) را دوست مى دارى, و دوست على را دشمن مى دارى)) ابوهريره آه
طولانى كشيد و گفت: ((انا لله و انا اليه راجعون))(14)



حـ : استدلال قيس بن سعد

قيس بن سعد از مسلمانان بزرگ و غيور انصار بود, بعد از شهادت امام حسن
مجتبى(ع) براى انجام مراسم حج, وارد مكه شد, و در مكه در ملاقاتى با معاويه به
وى گفت: سوگند به جانم, با بودن على(ع) و فرزندانش, هيچ كس از مهاجر و انصار و
قريش و عرب و عجم شايسته خلافت نيستند.))

معاويه از سخن قيس خشمگين شد, و گفت: تو اين حرف ها را از كجا مى گويى و از چه
كسى شنيده اى؟ قيس پس از گفتارى, ماجراى غدير را بازگو كرد, و گفت: رسول خدا(ص)
على(ع) را در روز غدير خم معرفى كرد و فرمود: ((هر كس من مولى و رهبر او هستم,
پس على(ع) مولى و رهبر اوست.))(15)

به اين ترتيب مى بينيم استدلال به حديث غدير در ميان خاندان نبوت و ياران ممتاز
پيامبر(ص) معمول بود, و آنها در هر فرصت مناسب آن را براى اثبات اولويت على(ع)
براى رهبرى, مطرح مى نمودند.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) بخشى از اين استدلال ها تحت عنوان ((مناشدات و احتجاجات)), در كتاب ارزشمند
الغدير, جلد اول, به طور مسند از كتب معروف و معتبر اهل تسنن, از صفحه 159 تا
213 آمده است.
2 ) ابومنصور, احمد بن على بن ابى طالب طبرسى, احتجاج طبرسى, ج1, ص96.
3 ) همان, ص110.
4 ) شمس الدين, ابوالخير الجزرى الشافعى, اسنى المطالب فى مناقب على بن
ابى طالب, مطابق نقل علامه امينى در الغدير, ج1, ص197.
5 ) ابومنصور, احمد بن على بن ابى طالب طبرسى, احتجاج طبرسى, ج1, ص114.
6 ) علامه امينى, الغدير, ج1, ص159 تا 163, به نقل از مدارك متعدد اهل تسنن.
7 ) همان.
8 ) همان, ص165, به نقل از مدارك متعدد اهل تسنن.
9 ) همان, ص166 تا 196, اسامى گواهان در صفحه 184 و 191 همين كتاب آمده است.
10 ) قندوزى حنفى, ينابيع الموده, ص;482 علامه امينى, الغدير, ج1, ص198.
11 ) علامه امينى, الغدير, ج1, ص198.
12 ) همان, ص200.
13 ) ابن ابى الحديد, شرح نهج البلاغه, ج2, ص273.
14 ) علامه حنفى, مناقب على بن ابى طالب, ص130, مطابق نقل علامه امينى, الغدير,
ج1, ص202 و 203.
15 ) علامه امينى, الغدير, ج1, ص207 و 208.

پيش درآمد

فرهنگ هر جامعه, زيربناى رفتار و اعمال و مواضع آن جامعه است, بدان گونه كه
مى توان تحول و دگرگونى در سياست, اقتصاد, مديريت و ديگر مقوله هاى علوم انسانى
را بازتابى از دگرگونى فرهنگى ناميد. در دهه دوم انقلاب كارستان هاى بزرگى به
سامان رسيد. ولكن سوگمندانه بايد اذعان كرد كه تحول فرهنگى به فراخور انقلاب,
صورن نبسته است, از اين رو مقام معظم رهبرى, گام چهارم فراروى انقلاب را, گام
نوسازى و تحول معنوى و اخلاقى جامعه دانستند. در اين نوشتار بر آنيم تا ضرورت
توجه و اهميت به فرهنگ و مسإله نخست دانستن آن را بر رسيم.



هدف حكومت اسلامى

حكومت اسلامى براساس اصول و اهداف خود, همه چيز را در مسير هدايت و سعادت
جاودانى انسان ها مى نگرد و هدايت و سعادت انسان ها چيزى نيست كه صرفا با شعار يا
تحميل محقق شود. مهمترين رسالت حكومت اسلامى هموار كردن راه رشد جامعه و ساختن
بستر فرهنگى مناسب براى شكوفايى شخصيت حقيقى انسان ها است.

اگر جسم, مركب روح است و روح ملكوتى, حقيقت انسان را شكل مى دهد و اگر دنيا
مزرعه آخرت است; ارزش جسم تابع نقشى است كه براى روح و سعادت ابدى انسان ايفا
مى كند. پس هدف اصلى حكومت اسلامى نه تإمين نيازهاى جسمانى است و نه زندگى اين
جهانى, بلكه جسم را در خدمت تعالى روح و دنيا را در مسير آخرت مى نگرد. تإمين
خوراك, پوشاك, مسكن, درمان و ساير نيازهاى انسان كه در نظام حكومتى در قالب
برنامه هاى كلان صنعت, كشاورزى, درمان, … شكل مى گيرد, هيچ كدام بدون آن كه نقشى
مثبت در صراط عبوديت حق و در حقيقت براى تعالى روح و تإمين سعادت ديرپاى اخروى
انسان ايفا كنند, به خودى خود داراى ارزش نيستند و در صورتى كه اين امور, موجب
غفلت و احساس استغناى از حق و در نتيجه اعراض جامعه از اهداف عالى حكومت اسلامى
شوند, حتى در صورتى كه از پيشرفته ترين و مرفه ترين كشورهاى ماديگرا پيشى گيريم,
هرگز با اهداف اسلام و حكومت اسلامى انطباق نخواهد داشت.

دنيايى كه تإمين كننده مصالح آخرت باشد, عين آخرت است, اما دست يافتن به هر
آنچه مستلزم قربانى كردن آخرت باشد, ضد ارزش است و در تضاد با اسلام.

مرورى فراگير و جامع بر فقه اسلام كه مشتمل بر كل امور و شوون زندگى فردى و
اجتماعى انسان است, مبين اين نكته است كه روح حاكم بر همه آنها حتى در مورد
مسائل اقتصادى و سياسى, تهذيب و تكامل معنوى انسان است.

نمونه اين نگرش زكات است كه به عنوان ماليات در اقتصاد اسلامى مطرح است. هدف
اصلى پرداخت زكات ضمن برخوردارى از مزايا و نتايج گوناگون, طهارت و تزكيه نفس,
است, آن گونه كه قرآن مى فرمايد: ((خذ من اموالهم صدقه تطهرهم و تزكيهم بها.
))(1)

به هر حال, منظور اين است كه كار اصلى حكومت اسلامى تلاش براى تحقق همان هدفى
است كه اسلام با بعثت پيامبراكرم(ص) به دنبال آن بود.

پيغمبر اكرم, هدف از بعثت را تحقق و به كمال رساندن مكارم اخلاق در جامعه بشرى
اعلام مى فرمايد: ((بعثت لاتمم مكارم الاخلاق)) و قرآن نيز تزكيه انسان ها را در صدر
اهداف بعثت شمرده است.(2) و حتى اقامه قسط و عدالت هدفى فروتر در راه رسيدن به
آن هدف عالى تلقى شده است و به اين ترتيب رشد و توسعه اقتصادى ـ اجتماعى فقط در
راه برپايى قسط و عدل است و قسط و عدل به منظور هموار نمودن راه رشد معنوى و
فرهنگى و تحقق فضايل و مكارم اخلاقى در جامعه ارزش مى يابد.

بنابراين, حكومت اسلامى موظف است علاوه بر جهت گيرى دقيق در كليه برنامه هاى
اقتصادى, سياسى, اجتماعى به سوى هدف اصلى و تعبيه اهداف فرهنگى در متن آنها,
بخش اعظم امكاناتش را مصروف فرهنگ اسلامى و عبوديت حق در جامعه كند.

بايد اذعان داشت كه كار حكومت اسلامى بسيار, بسيار دشوارتر از ساير حكومت هاست,
زيرا علاوه بر جبهه گيرى مترفين و استكبار جهانى و شياطين كوچك و بزرگ در برابر
چنين حكومتى, نفس كار از آن جا كه بر خلاف خواسته هاى نفسانى و كشش هاى خاكى و
غريزى (بعد بالفعل) انسان هاست و مقصد آن سوق دادن روح ملكوتى انسان ها (بعد
بالقوه) به سوى عروج به عالم غيب و تإمين سعادت و زندگى جاويد انسان است, كارى
بس دشوار و رسالتى بس بزرگ و سنگين را به عهده دارد كه جز با تلاش مضاعف و اتكال
محض به مبدإ ملك و اتصال كامل به منبع عزت و قوت و قدرت مطلق و انقطاع از هر
چه جز اوست امكان موفقيت نداشته و اگر جز اين تصور شود يا در نيمه راه مى ماند
يا به بى راهه كشيده مى شود.

علاوه بر مشكل كار, ((اشكال در كار)) را عمدتا در عملكرد هيجده ساله بايد
جستجو كرد. البته تذكر اين نكته, ضرورى است كه ابعاد مثبت و سازنده خارق العاده
و دستاوردهاى شگفت انگيز نظام جمهورى اسلامى حتى براى دشمنان قابل انكار نيست و
بى گمان با توجه به تنگناها و موانع عادى و تحميلى دشمنان هيچ دولتى در شرايط
مشابه نتوانسته است به اندازه جمهورى اسلامى ضمن تحمل جنگ و انواع فشارها و
همزمان با جبران خرابى ها و عقب ماندگى هاى گذشته به مردم خدمت كند. در اين مقام
سخن از آرمان و كارهاى مهم انجام نشده است, نه انكار كارهاى انجام شده!



جايگاه فرهنگ در نظام اسلامى

در نظام اسلامى, زيربناى تمام اصلاحات به اصلاحات فرهنگى برمى گردد و استقلال
فرهنگى است كه استقلال در ساير زمينه ها را تضمين مى كند. با پيروزى انقلاب و
شكل گيرى جمهورى اسلامى, استقلال سياسى در بالاترين حد ممكن براى كشورمان حاصل شد و
اسطوره وابستگى اجتناب ناپذير كشورها به ابرقدرت ها فرو ريخت. در زمينه هاى
صنعتى, كشاورزى و… نيز گام هاى نسبتا بزرگ و موثرى برداشته شده است, اما در
زمينه فرهنگى با توجه به اهميت سرنوشت ساز و نقش موثر آن در تضمين استقلال سياسى
و اقتصادى و… و جايگاه زيربنايى آن در نظام اسلامى كمترين كار اساسى انجام شده
است, به ويژه در شرايطى كه دشمن به دلايل گوناگون عمده توجه و فشار تهاجمى اش را
در اين ميدان به كار گرفته است.

اگر امروز جامعه ما از ويژگى هاى فرهنگى مثبتى برخوردار است, الزاما محصول
برنامه ريزى و عملكرد مسوولان فرهنگى نيست همان طور كه نسبت به تغيير مثبت هيچ يك
از پديده هاى منفى فرهنگى, اقدام چشمگير و موثرى به عمل نياورده اند. اگر بخشى از
جامعه ما تحت تإثير فرهنگ ستم شاهى و برنامه ريزىهاى اربابان غربى اش از دير زمان
گرفتار خصلت هاى زشت تن پرورى, كم كارى, سرهم بندى در كار, تك روى, كوته نظرى,
بى نظمى, قانون شكنى, مصرف گرايى, اسراف و تبذير, عدم رعايت بهداشت و… بوده
است, كدام برنامه موثر و پى گيرى در محو اين امور اعمال شده است؟ جامعه ما تا چه
اندازه به سوى فرهنگ تلاش گرى و پركارى, محكم كارى و اتقان عمل, تعاون و
جمع گرايى, بلند نظرى و آينده نگرى, نظم و وقت شناسى, قانون مندى و انقياد در برابر
قانون, صرفه جويى و استفاده بهينه از نعمت ها و امكانات و گرايش به توليد, بازدهى
و بهره دهى بيشتر به جامعه و… سوق يافته است؟ آيا تا زمانى كه اين امور براى
جامعه ما به صورت يك فرهنگ و خصلت فردى و اجتماعى محقق و تثبيت نشود, تضمينى
براى موفقيت هاى بزرگ و دست يابى به اهداف سياسى, مديريتى, اجتماعى, علمى, صنعتى,
اقتصادى و… وجود دارد؟

تحقق امورى از قبيل آنچه ذكر شد بديهى ترين مقوله فرهنگى است كه حتى براى
نظام هاى مادىگرا و در مسير تحقق اهداف مادى و دنيوى نيز يك ضرورت قطعى است و
شاهديم كه كشورهاى غربى عموما ـ صرف نظر از انگيزه و هدف ـ اين امور را در حد
بالايى در جوامع خود پياده كرده اند. اين نكته تإسف هر مسلمان راستينى را
دوچندان مى كند, چرا كه علاوه بر اين كه اين كاستى تإسف بار منشإ بسيارى از عقب
ماندگى ها و مصائب در جوامع اسلامى است, همچون ابرى تيره چهره درخشان اسلام را نزد
ديگر جوامعى كه از حقيقت اسلام بيگانه اند و اسلام را از نگاه به سنت ها و رفتارهاى
مسلمانان ارزيابى مى كنند, مكدر و خلاف واقع مى نماياند! دشمنان هشيار و كينه توز
اسلام نيز با استفاده از همين نقطه ضعف همواره سعى كرده اند بيشترين ضربه را به
اسلام بزنند. اين در حالى است كه اسلام بيشترين فاصله را با اين گونه انحطاطهاى
فرهنگى داشته و بى گمان هيچ مكتب و آيينى به اندازه اسلام بر فرهنگ كار, توليد,
محكم كارى, تعاون, آينده نگرى , جمع گرايى, قانونمندى و نظم, صرفه جويى و بهره ورى
مطلوب و اجتناب از اسراف و تبذير تإكيد نكرده است و بررسى ديدگاه و دستورهاى
استوار اسلام درباره هر يك از اين امور مجال وسيعى مى طلبد.

با اين حال, اساس فرهنگ اسلام كه ريشه در معارف و اعتقادات آن دارد امرى فراتر
از مواردى است كه ذكر شد. امرى كه در پرتو تحقق آن تمام دستاوردهاى مثبت فرهنگى
و عوامل كمال انسان را نه فقط در دايره تنگ دنياى مادى و بعد جسمانى, بل امتداد
ابديت و حقيقت ملكوتى انسانى را در بر مى گيرد و با تغيير ماهيت رفتارها و
شاكله هاى فرهنگى در سايه انگيزه و هدف, محتوا و ارزش ديگرى مى يابند.



مشكل اصلى؟

كم توجهى به مقوله فرهنگ و اهميت آن موجب شده است كه هنوز تصوير روشنى از
مفهوم, گستره و ريشه فرهنگ اسلامى و تفاوت ها و تضادهاى آن با ساير فرهنگ ها ارائه
نشده است و كسانى كه ساده انديشانه خواسته اند تلاشى در اين صحنه به عمل آورند,
ديدگاهى مشترك ندارند و فعاليت هايشان نيز اكثرا كم نتيجه و احيانا متضاد و
ناهمگون بوده است و على رغم اين كه سالانه صدها ميليارد تومان از بودجه بيت المال
به عنوان فعاليت هاى فرهنگى توسط نهادهاى مختلف فرهنگى هزينه مى شود پيشرفت
چشمگيرى در اين قلمرو حاصل نشده است.


بنابراين, مشكل اصلى در مقوله فرهنگ را بايد در عدم درك صحيح و توافق اساسى
در مفهوم و تعريف فرهنگ اسلامى جستجو كرد.

طبيعى است اختلاف نظر يا ابهام و عدم درك صحيح از بنياد فرهنگ اسلامى به
راهبردها و كاربردهاى فرهنگى نيز سرايت يافته و سردرگمى و بى فرجامى گريبان
سياست گذارىها و برنامه ريزىها را نيز گرفته و از مجموعه كارهاى انجام شده, نتيجه
مطلوبى حاصل نمى شود.

ناهمگونى و سردرگمى در برنامه ها و داورىهاى متضاد در مورد فعاليت هايى كه تحت
عنوان كار فرهنگى انجام مى شود, عمدتا ناشى از همين مشكل اصلى است.



نقش شوراى انقلاب فرهنگى

شوراى انقلاب فرهنگى كه امام راحل, آن را بنيان نهاد و مقام معظم رهبرى با
اهتمام مضاعف آن را تحكيم فرمود, مسووليت تحقق اين امر مهم را داشته و دارد. از
آن جا كه رهبرى انقلاب اسلامى بيشترين اهميت و فراگيرترين قلمرو را براى مسإله
فرهنگ قائل بودند, اركان اصلى (سران سه قوه) و مهم ترين دستگاه ها و عناصر نظام و
جامعه اسلامى را به عضويت اين شورا فرمان دادند; اما متإسفانه به دلايلى از قبيل
آنچه مورد اشاره قرار گرفت و درگيرى مستمر اعضا با مشاغل و مسووليت هاى ديگرشان,
هرگز اين امر مهم را به عنوان كار اصلى و دست اول خود نتوانستند قرار دهند و در
نتيجه, اين شورا ضعيف ترين عملكرد را در قياس با آنچه
انتظارمى رفت تاكنون ارائه داده است.

اگر اين شورا را مشابه شوراى عالى دفاع, در شرايط جنگ تحميلى بدانيم اين ضعف
مشخص تر مى شود. در شرايط جنگ اعضاى شوراى عالى دفاع ضمن اهتمام به مسووليت ها و
امور جارى بيشترين اهتمام را به دفاع در برابر تهاجم نظامى دشمن داشتند. اين در
حالى است كه مسإله فرهنگ به مراتب از موضوع جنگ مهم تر است و تهاجم فرهنگى دشمن
كه امروز به اوج خود رسيده است به مراتب از تهاجم نظامى اش سرنوشت سازتر است,
شكست در جنگ نظامى احدى الحسنيين بود و قربانيان آن شهدا بودند كه شهادت
بالاترين مقامى است كه انسان به آن نائل مى شود, ولى قربانيان اين جنگ به قعر
جهنم سقوط مى كنند. قربانيان آن جنگ شهدايى بودند كه روح جاودانه و متكامل آنان
هم چنان روح بخش جامعه و جان بخش خانواده و نزديكانش بوده و هستند. ولى قربانيان
اين جنگ, مردگان متحركى هستند كه همچون جيفه اى متعفن و آلوده به ميكرب مسرى
نزديكان و اطرافيان را نيز سرافكنده يا آلوده مى كنند! و بالاخره شكست در اين
صحنه; يعنى از دست دادن همه چيز, گرچه به ظاهر بسيارى از چيزها را به دست
آوريم!

در اين جا از كم توجهى و غفلت حوزه هاى علميه و دانشمندان اسلامى كه درگير
كارهاى اجرايى روزمره نيستند, نمى توان به سادگى گذشت.
قطاع الطريق و رهزنان حتى در داخل كشور اركان اعتقادى, فرهنگى اسلام و نظام
اسلامى را موذيانه و گستاخانه مورد هجوم قرار مى دهند; ولى تحرك غيرت مندانه
چندانى از حوزه ها مشاهده نمى شود. از مطبوعات وابسته به عناصر لائيك, ليبرال و ضد
انقلاب كه در سايه جمهورى اسلامى با برخوردارى از فرصت و تجربه و توان قلمى,
انهدام اسلام و ترويج فرهنگ غربى را دنبال مى كنند, بگذريم, حتى رنگين نامه و
روزنامه هايى كه با بودجه بيت المال و اسلام تإسيس و اداره مى شوند, صحنه
قلم فرسايى حرفه اىهاى تربيت شده فرهنگ غربى است و تا آن جا پيش مى تازند كه مثلا
قتل فجيع دو كودك در خيابان گاندى را كه به دست دو نوجوان از همان قربانيان
تهاجم فرهنگى غرب اتفاق افتاد چنان تحليل و ترسيم كردند كه نتيجه آن تبرئه
فرهنگ غرب و بمباران ماهواره اى آن بود و آنان كه بايد چنان صحنه مطبوعات را
قبضه كنند كه جايى و نيازى به اين مغزهاى گنديده غربى نماند, چنان خفته اند كه
گويى مرده اند!



اشاراتى در مورد زير بناى فرهنگ اسلامى

مجموعه رفتارها و آثار وجودى انسان ها نشإت گرفته از باورهاى قلبى و خصلت هاى
درونى آنها است و در عين حال اين رفتارها موضوع احكام خمسه است و ارزش گذارى
اعمال انسان تابعى از آن احكام است.

ايمان (باور قلبى) مرتبه تثبيت شده علم بر صفحه دل است و امرى فراتر و عميق تر
از علم است و اخلاق (خوى و خصلت هاى درونى) صفات رسوخ يافته و پايدار شده در جان
آدمى است كه با حالت هاى گذرايى كه بر روح به طور موقت عارض مى شود متفاوت است.
پس وجه اشتراك ايمان و اخلاق, رسوخ و پايدارى است و هر دو مى توانند مثبت يا منفى
باشند و تإثير و تإثر متقابل داشته باشند.

اين دو عنصر اساسى, سازنده شخصيت حقيقى انسان اند و ضمن آن كه شاكله شخصيت
درونى را مى سازند, شخصيت برونى انسان نيز تحت تإثير آنها شكل مى گيرد.

رفتارها و مجموعه آثار وجودى انسان ها بازتاب طبيعى باورها و خصايل درونى
آنهاست و تصحيح و تعالى و زيبايى آنها به صورت فراگير و پايدار, جز با تصحيح و
تكامل باورها و خصايل درونى امكان پذير نيست.

در عين حال اعمال و رفتارها نيز در باورها و صفات تإثير متقابل دارند و مثلا
ممارست و تكرار هر چه بيشتر اعمال نيك و رفتارهاى خير مى تواند باورها و صفات
نشإت گرفته از آنها را تثبيت و تقويت كند; مثلا انفاق بيشتر, صفت سخاوت را
راسخ تر مى كند و مداومت در نماز خاضعانه تر موجب قرب بيشتر و باور افزون تر به خدا
مى شود.

رفتارها به نوبه خود موضوع احكام پنج گانه هستند كه عبارت اند از واجب, مستحب,
مباح, مكروه و حرام. خط ارزش و ضد ارزش به ترتيب در طيف اين احكام قابل ترسيم
است و مباح را نقطه صفر و صعود به طرف مستحب و واجب را قلمرو ارزش ها, و سقوط در
امتداد مكروه و حرام را محدوده ضد ارزش ها مى توان ترسيم كرد.

مباحات تحت تإثير غلبه هر يك از دو طرف طيف مزبور قابل الحاق به آنهاست.
انسان مومن و متخلق به فضايل اخلاقى كه زندگى دنيا را مسير آخرت و حركت در آن را
براى رسيدن به لقإالله و قرب به او مى بيند, امورى از قبيل خوردن و خوابيدن (كه
ابتدائا از مقوله مباحات به شمار مىآيند) به عنوان ضرورت هاى مقدمى براى ادامه
حيات به منظور سير الى الله مى نگرند و بدين ترتيب مباحات حلال نيز به قلمرو
واجبات و مستحبات پيوند مى خورند و مجموعه حركات و اعمال آنها تبديل به عبادت و
مصداق: ((ان صلوتى و نسكى و محياى و مماتى لله رب العالمين))(3) مى شوند.

براساس اين بينش تمام رفتارهاى فردى و اجتماعى جامعه اسلامى صبغه و محتواى
عبادى مى يابند و از خواص عبادت برخوردار مى شوند و از آن جا كه در اين فرض اعمال
و رفتارهاى انسان نشإت گرفته از ايمان و باور قلبى او به خدا است. هرچه درجات
ايمان بالاتر باشد, به همان نسبت عمل از كيفيت و محتواى برتر و شكل و قالب
زيباتر و استوارتر برخوردار مى شود و در عين حال با پيوند عمل به مبدإ لايزال,
جاودانه و آثار جاودانه مى يابد در اين قلمرو ديگر اثرى از ضد ارزش ها و گناهان و
مكروهات يافت نمى شود, اسراف و تبذيرها جاى خود را به صرفه جويى, و نيز مصرف
گرايى و تجمل پرستى و زندگى پرخرج و ريخت و پاش جاى خود را به توليد و بازدهى
بيشتر و ساده زيستى مى دهد. پركارى و تلاش خستگى ناپذير به جاى تن پرورى و كم كارى
مى نشيند و سرهم بندى و تدليس به محكم كارى و صداقت تبديل مى شود و نظم و انضباط
و قانون مندى به جاى بى نظمى و قانون شكنى قرار مى گيرد و… و در يك جمله
خودمحورى, خودپرستى و خودخواهى به خداخواهى و خداپرستى تبديل مى شود و در پرتو
آن عشق به جامعه و خدمت به مردم و روحيه ايثار و فداكارى فضاى جامعه اسلامى را
فرا مى گيرد.

آنچه ذكر شد اشاره اى گذرا به گوشه هايى از فرهنگ اسلامى بود و در نگاهى عميق تر
به مبانى فرهنگ اسلامى درمى يابيم كه فرهنگ اسلامى منطبق است با هر آنچه انسان را
به كمال غايى سوق مى دهد; كه چيزى جز عبادت و پرستش حق نيست, زيرا:

آفريدگار, فلسفه خلقت انسان را فقط و فقط رسيدن به مقام عبوديت و تنها راه
كمال را در عبادت خود قرار داده است: ((ما خلقت الجن والانس الا ليعبدون))(4) و
تنها انسان را به يك امر فرمان داده است و آن هم پرستش او است: ((و ما امروا الا
ليعبدوا الله مخلصين له الدين))(5) و يگانه صراط استوارى كه انسان را به كمال
مطلوب مى رساند; عبادت خود دانسته است: ((و ان اعبدونى هذا صراط مستقيم))(6) و
انسان را فقط به پيمودن راه مستقيم فرمان داده و از پيمودن راه هاى ديگر نهى
فرموده است: و ان هذا صراطى مستقيما فاتبعوه و لاتتبعوا السبل فتفرق بكم عن
سبيله)).(7)

در مكتب توحيد نه سخن از ((من)) است كه زيربناى فرهنگ غربى و اگزيستانسياليزم
و سرمايه دارى است و نه ((ما)) كه مدعاى مكتب سوسياليستى است كه هر دو شرك است,
بلكه كانون و اساس همه امور ((خدا)) است: ((در خلوت مستان نه منى هست و نه
مايى))(8)

در اين نگرش, من و ما هر كدام جايگاه صحيح و مطلوب خود را مى يابد و رابطه آن
دو به بهترين وجه ممكن شكل مى گيرد.

به جهان خرم از آنم كه جهان خرم ازاوست

عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از اوست

و عبادت كه اوج تواضع و فروتنى و فرمان بردارى در پيشگاه خالق يكتاست, بازتابى
از ميزان شناخت و معرفت و ايمان به اوست و فقط هر آنچه براى او و رضايت و قرب
به او انجام شود مصداق عمل صالح است و جز آن خسران و تباهى است: ((ان الانسان
لفى خسر الا الذين آمنوا و عملوا الصالحات;(9) و آنچه وراى هدايت وحى و حق است
ضلالت و گمراهى است; ((فماذا بعد الحق الا الضلال.))(10)

خلاصه آن كه اگر پذيرفتيم علت وجودى انسان پرستش حق است و فقط با پيمودن صراط
مستقيم عبوديت حق است كه انسان به كمال نايل مى شود و دست تواناى آفريدگار هستى
در نهاد انسان, فطرت پرستش حق و گرايش به سوى جمال, كمال, علم, عزت و قوت مطلق
و كشش به سرچشمه تمام خوبى ها و كمالات; يعنى خداوند متعال را تعبيه فرموده است و
بالتبع اگر قبول كرديم كه هر آنچه انسان را از پيمودن اين راه باز دارد فسق و
خروج از مسير كمال انسان و ضلالت است و منتهى به سقوط و انحطاط انسان مى شود,
مى توانيم با محك زدن تمام امور و كارها با اين اصل آنها را مورد ارزيابى قرار
دهيم تا ميزان انطباق و عدم انطباق آنها با فرهنگ اسلامى مشخص شود. با اين شاخص
مى توان مثلا در مقوله هنر مرز بين موسيقى, فيلم و تئاتر حرام و غير حرام را
تشخيص داد و مصداق فرهنگى و ضد فرهنگى بودن آنها را دريافت.

اگر مجموعه راهبردها و تشكيلات و روش هاى نظام ادارى كشور با چنين نگرشى ترسيم
شود, ممكن است ضرورت تحول گسترده و عميقى در نظام ادارى كشور به وجود آيد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) سوره توبه(9) آيه103.
2 ) سوره جمعه(62), آيه2.
3 ) سوره انعام(6), آيه162.
4 ) سوره ذاريات(51), آيه56.
5 ) سوره بينه(98), آيه5.
6 ) سوره يس(36), آيه61.
7 ) سوره انعام(6), آيه153.
8 ) ديوان امام خمينى, ص187.
9 ) سوره العصر(103), آيه 3 ـ2.
10 ) سوره يونس(10), آيه32.

در جامعه انسانى, اساسى ترين كار, تعليم و تربيت است. كسى كه اين رسالت را به
دوش مى كشد ((معلم)) است. كار معلمى به هرگونه تلاشى كه براى هدايت, تكامل و
تعليم و آموزش انسان, صورت مى گيرد اطلاق مى شود, براساس همين تعريف است كه
پيامبران, معلم بشر خوانده مى شوند, هم چنين پدر و مادر و ديگر اعضاى خانواده
نسبت به كوچك ترها نقش معلم را دارند. اما در نام گذارى طبقات مختلفى كه وظيفه
تعليم و تربيت را بر عهده گرفته اند, اصطلاحا تنها به يك طبقه ((معلم)) مى گويند;
يعنى همان كسانى كه رسالت آموزش و پروش فرزندان ما را از دوره كودكى و تحصيلات
ابتدايى تا دوره جوانى و تحصيلات عالى, بر عهده مى گيرند.

در جامعه اسلامى ما اين وظيفه مهم بر عهده انسان هاى شريف, قانع و وظيفه شناسى
است كه از سر تعهد و دلسوزى به ساختن و شكل دهى استعدادهاى مومن و كاردان
مشغولند. مردم ما نيز از آن جا كه به نقش اين طبقه فرهيخته, آگاهند, هميشه از
كارشان تقدير مى كنند و حتى روز مشخصى را هم به نام ((روز معلم)) تعيين كرده اند.
به همين مناسبت لازم است كه درباره ((نقش معلم در جامعه)) مطالبى را با معلمان
عزيز در ميان بگذاريم.



جايگاه معلم

قرآن كريم, براى كار فرهنگيان, نقش كار خدايى قائل است, نخستين سوره اى كه بر
پيامبر اكرم(ص) نازل شد به اين نقش, اشاره مى كند:



((اقرإ باسم ربك الذى خلق خلق الانسان من علق اقرء و ربك الاكرم الذى
علم بالقلم علم الانسان ما لم يعلم))

در اين سوره, صفت ((تعليم)) براى خداوند متعال آمده است; يعنى همان كارى كه
معلمان بدان مشغولند.

علاوه بر اين, نقش معلم در جامعه, نقش پيامبران است; يعنى معلمان با الگوگيرى
از رسولان الهى به پرورش و آموزرش افراد جامعه, همت مى گمارند.

بر اين نقش در آيه هاى متعددى از قرآن كريم تصريح شده است براى نمونه در سوره
جمعه مى فرمايد: ((هو الذى بعث فى الاميين رسولا منهم يتلوا عليهم آياته و يزكيهم
و يعلمهم الكتاب والحكمه; او كسى است كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولى از
خودشان برانگيخت كه آياتش را بر آنها مى خواند و آنها را تزكيه مى كند و به آنان
كتاب (قرآن) و حكمت مىآموزد.))



ارزش كار معلم

اهميت هر كارى را بايد با نقش و ارزش آن سنجيد. اهميت كار تعليم و تربيت و
معلمى به اندازه اى است كه ساختن و هدايت يك فرد مساوى زنده كردن همه افراد
جامعه است. خداوند در آيه 32 از سوره مائده مى فرمايد: ((…من احياها فكانما
احيى الناس جميعا; … هر كس, انسانى را از مرگ رهايى بخشد, چنان است كه گويى
همه مردم را زنده كرده است.))

امام صادق(ع) در تفسير اين آيه, سخنى دارند كه مفهوم آن را نقل مى كنيم, ايشان
فرموده اند: منظور از زنده كردن يك فرد, هدايت و پرورش اوست, اگر كسى جوانى را
به راه درست, هدايت كند و وظيفه انسان سازى را بر عهده بگيرد, مثل اين است كه
همه دنيا را زنده كرده است. پس منظور از زنده كردن, پرورش و هدايت كردن است.

پيشوايان دينى ما هميشه و در همه حال, مردم را به ارزش اين كار بزرگ, تذكر
مى دادند و حساسيت آن را در پيچ و خم هاى زندگى فردى و اجتماعى, نشان مى دادند;
مثلا به اين داستان توجه كنيد:

يكى از نبردهاى پيامبر(ص) جنگ خيبر بود, در اين جنگ, براى مسلمانان وضعيت
حساس و فوق العاده اى به وجود آمده بود; يعنى جنگ تا ده روز پشت دژهاى مستحكم
يهوديان به بن بست كشيده شده بود. هر فرماندهى كه مإمور فتح دژها مى گرديد با
شكست مواجه مى شد.))(1) تا اين كه سرانجام پيامبر(ص) افسران و دلاوران ارتش را
جمع كرد و اين جمله را فرمود: ((لاعطين الرايه غدا رجلا يحب الله و رسوله و يحبه
الله و رسوله يفتح الله على يديه ليس بفرار;(2) اين پرچم را فردا به دست كسى
مى دهم كه خدا و پيامبر را دوست دارد و خدا و پيامبر او را دوست مى دارند و
خداوند اين دژ را به دست او مى گشايد و او اهل فرار نيست.))

همه منتظر بودند كه پيامبر(ص) پرچم را به چه كسى خواهد داد و آن فرد كيست؟ تا
اين كه پيامبر(ص) فرمود: ((على كجاست؟)) در پاسخ عرض كردند: او چشم درد دارد و
در گوشه اى استراحت مى كند. فرمود: او را بياوريد. على(ع) آمد. پيامبر(ص) دستى بر
ديدگان او كشيد و در حقش دعا فرمود. با اين عمل پيامبر, درد چشم به كلى برطرف
شد و پرچم را به دست او داد.

نكته تربيتى كه ما از اين داستان در نظر داريم اين است كه:

در آن هنگام كه على(ع) عازم حمله به دشمن بود, پيامبر به او فرمود: قبل از
جنگ, نمايندگانى را به سوى سران دژ اعزام كن و آنان را به آيين اسلام دعوت نما و.
.. سپس فرمود: ((لئن يهدى الله بك رجلا واحدا خير من ان يكون لك حمر النعم;(3)
هرگاه خداوند يك فرد را به وسيله تو هدايت كند, بهتر از اين است كه شتران سرخ
موى از آن تو باشد و آنها را در راه خدا صرف كنى.))

آرى, اين ارزش انسان سازى است كه در تعاليم اسلامى هيچ چيز با آن برابرى
نمى كند.



وظايف معلم

انسان موجودى است كه با جبرهاى گوناگونى همراه است; يعنى رفتارهايى كه از خود
بروز مى دهد تحت تإثير عواملى است كه از پيش از تولد و دوران انعقاد نطفه تا
محيط, تغذيه و وراثت, در او موثر بوده اند. هر چه آدمى بتواند بر اين جبرها فايق
آيد, تربيت او بهتر و صحيح تر است.
اساسا كار معلمان و دست اندركاران تعليم و تربيت اين است كه بتوانند اين
عوامل جبرى را به نحو احسن به فرد منتقل كنند; يعنى وراثت خوب, محيط مناسب,
تغذيه حلال و تربيت درست را براى او ايجاد كنند تا زمينه انتخاب آزاد و آگاهانه
او فراهم آيد و يا اين كه اگر كسى عوامل جبرى نامناسبى او را احاطه كرده اند,
معلم به گونه اى عمل كند كه بتواند تإثير اين عوامل را بشكند و از آن ميان, راه
درست را بنماياند.

پس وظيفه اصلى معلم تإثير گذارى صحيح بر عوامل نادرست وراثت, محيط و تربيت
خانوادگى و تغذيه است. براى اين كه با اين قوانين و عوامل آشنا شويم, اندكى
درباره هر يك بحث مى كنيم:

1ـ وراثت: منظور از وراثت اين است كه انسان به واسطه ژن ها, صفات ظاهرى و
معنوى پدر و مادر به او منتقل مى شود. شكل ظاهرى صورت و اندام, هم چنين خصوصيات
باطنى زشت مثل خودخواهى, جاه طلبى, حسادت, و يا ويژگى هاى پسنديده مثل سخاوت,
ابتكار, هوش و چيزهايى از اين قبيل, از پدر و مادر به كودك مى رسد; منتها گاهى
آشكار است و زمانى پنهان.

البته قانون وراثت با اين كه امر مسلمى است ولى مى بينيم كه برخى از فرزندان
صفات پدر و مادر خود را به ارث نبرده اند. اين استثناها مربوط به اين است كه اين
فرزندان از اجداد قبلى خود, خصوصياتى را كسب كرده اند, چنان كه دكتر الكسيس كارل
مى گويد:

((ما قطعات بى شمارى از عوامل ارثى نياكان را با خود داريم كه صفات ما نيز از
صفات ايشان مشتق شده است….))(4)

حديثى نيز هست كه امام باقر(ع) فرمود: مردى از انصار با همسر خود به محضر
رسول اكرم(ص) شرفياب شد و عرض كرد: يا رسول الله, اين زن, دختر عمو و همسر من
است, زنى است پاك و با عفت ولى براى من فرزندى آورده است كه چهره اش سياه و
سوراخ هاى بينى اش گشاد, موهايش پيچيده و خلاصه طفلى با تمام خصوصيات نژاد يك حبشى
از او متولد شده است كه نظير چنين فرزندى در خانواده و اجداد پدرى ما نيست.
رسول اكرم(ص) از زن سوال كرد: تو چه مى گويى؟ آن زن, قسم ياد كرد كه از موقعى كه
من به همسرى اين مرد درآمده ام كوچك ترين انحرافى مرتكب نشده ام.

حضرت به فكر فرو رفت و سپس فرمود: بين هر انسان تا آدم 99 عرق وجود دارد كه
در ساختمان جسم فرزند فعاليت مى كنند و وقتى نطفه اى در رحم قرار گيرد, عرق ها به
جنبش افتاده و همه از خدا درخواست مى كنند كه فرزند, شبيه آنها بشود. اين بچه
غير مشابه شما هم از همان عرق هاى دور دست است كه در اجداد و اجداد اجداد شما
سابقه ندارد. كودك را بگير, او فرزند توست.(5)

بنابراين, اسلام, قانون وراثت را مى پذيرد و روان شناسان نيز از آن, بسيار سخن
گفته اند, بنابراين, قانون مسلم و انكارناپذيرى است و بر پدران و مادران است كه
مواظب باشند كه چه ويژگى هايى را به فرزندان خود منتقل مى كنند.

پس حال كه وراثت, امر مسلمى است, وظيفه معلم آن است كه بر اين قانون آگاهى
داشته باشد و در هنگام كار تربيتى, خصوصيات پدر و مادر افراد را هم در نظر
بگيرد.

2ـ محيط: آدمى در محيط پرورش مى يابد, فضايل و رذايل اخلاقى را از محيط
برمى گيرد. محيطهاى انسان هم مختلف است: خانواده نخستين محيط اوست, سپس كوچه و
محله و آن گاه مدرسه و… .

معلم, هوشيارانه بايد عامل محيط را دريابد و ريشه يابى كند كه دانشآموز و يا
فردى كه او را تربيت مى كند از قبل در چه محيطى پرورش يافته, خانواده او كيست؟
پدر و مادر و اطرافيانشان چه خصوصياتى دارند؟ در اين ميان, خصوصا بايد به تربيت
خانوادگى فرد, نظر كند.

3ـ تغذيه: يكى ديگر از عوامل شكل دهنده شخصيت انسان, غذاست. قرآن كريم به اين
حقيقت اين گونه اشاره كرده است: ((فلينظر الانسان الى طعامه))(6) در احاديث
معصومان ـعليهم السلام ـ نيز نكته هاى ارزشمندى در اين خصوص وجود دارد, به طورى
كه بخش قابل توجه اى از كلمات آن بزرگان كه در باب هاى مختلف كتاب هاى حديثى وجود
دارد, مربوط به تغذيه است.

اين همه تإكيد از آن روست كه غذا در روح و رفتار آدمى موثر است. متإسفانه
روان شناسى, به اين موضوع اصلا توجهى نكرده و درباره غذاهاى حرام و حلال و نقش
آنها در رفتارهاى ناهنجار فردى و اجتماعى بحثى نكرده است. ما نمونه هاى فراوانى
از انسان هاى خوش رفتار و يا بد رفتار در تاريخ داريم كه خود و يا اطرافيانشان
اعتراف كرده اند كه ريشه كردارهايشان در شير و مادر و نيز تغذيه هاى بعدى بوده
است.

معلم بايد به نقش تغذيه آگاه باشد و هر آن, خود و ديگران را در خصوص تغذيه
درست و مناسب بدنى از يك سو و نيز تغذيه روحى و پرورشى كه همان پرهيز از غذاهاى
حرام و شبهه ناك است, از سوى ديگر, تذكر دهد.

به نظر ما, اگر معلم توانست فعاليت هاى خود را علاوه بر آموزش بر عوامل وراثت,
محيط و تغذيه, متمركز كند, در كار خود موفق است و مى تواند دانش آموزان كارآمد و
خلاقى را تربيت كند و بر بسيارى از نابسامانى هاى تربيتى و خانوادگى فايق آيد.



پيش زمينه ها

گفتيم كه معلمى, شغل انبياست و معلم كسى است كه مى كوشد با آموزش و پرورش
استعدادها, بر عوامل وراثت, محيط و تغذيه غلبه كند و زمينه رشد فرد و اجتماع را
فراهم سازد. اما صد البته كه اين رسالت عظيم به پيش زمينه هايى نياز دارد كه تا
فراهم نشود كار تربيت عقيم و نازاست. اين پيش زمينه به طور خلاصه آن است كه معلم
تا خود را نساخته باشد نمى تواند ديگران را بسازد:

ذات نايافته از هستى بخش

كى تواند كه شود هستى بخش

پس بايد خودسازى كند, و براى اين امر پيش نياز ديگرى لازم است و آن, خودشناسى
است, يعنى خودسازى به هيچ روى ميسور نيست مگر آن كه فرد ابتدا خود را شناخته
باشد. بنابراين پيش زمينه هاى لازم براى معلم دو چيز است: خودشناسى و خودسازى.

خودشناسى: درباره خودشناسى, همه مكتب هاى عرفانى و انسان گرا, به نحوى سخن
گفته اند. فيلسوفان الهى كهن, تنها يك چيز را قابل ارزش مى دانستند و آن,
خودشناسى بوده است.

در اسلام و قرآن, انسان, گرامى ترين موجودى است كه تمامى هستى به خاطر رشد و
تكامل او آفريده شده است. در احاديث معصومان ـ عليهم السلام ـ به اندازه اى به
خودشناسى اهميت داده شده كه با آن خداشناسى, به دست مىآيد: ((من عرف نفسه فقد
عرفه ربه)).

معلم در درجه نخست بايد بر استعدادها و توان روحى و معنوى خويش وقوف يابد و
از نقش خليفه اللهى خود در هستى آگاه شود, سپس جايگاه شغلى و رسالت اصلى خود را
بشناسد تا بتواند در كار تربيت, كامياب شود. معلمى كه خود را نشناخته و از نقش
خويش در هستى و اجتماع غافل است, نمى تواند نيروهاى آگاه و مفيدى را تربيت كند.

خودسازى: هر گامى كه در راه خودشناسى برداريم, به همان اندازه با نيروى طلب و
اراده بايد در راه خودسازى قدم برداريم. خودسازى, ميوه اى است كه از درخت تناور
خودشناسى مى رويد. شناخت هاى ما از خود و هستى بايد در خودسازى تجلى يابد و
نشانه هاى خودسازى هم در كردارها خود را نشان مى دهد.

معلمى كه به خودسازى پرداخته است, خود به خود بيشترينه وظيفه خويش را در ديگر
سازى و شاگرد پرورى انجام داده است. و اين همان دعوت عملى است كه در اين سخن
معصوم, جلوه گر شده است كه: ((كونوا دعاه الناس بغير إلسنتكم)).

اميد كه معلمان عزيز و همه دست اندركاران آموزش و پروش و تربيت جامعه اسلامى
ما بر اين دو ابزار كارآمد بيش از پيش, دست يابند و در كار تربيتى و آموزشى
خويش, موفق باشند.


پاورقي ها:پانوشت ها:
1 ) تاريخ طبرى, ج2, ص300.
2 ) مجمع البيان, ج9, ص;120 سيره حلبى, ج2, ص;43 سيره ابن هشام, ج3, ص349.
3 ) صحيح مسلم, ج5, ص;195 صحيح بخارى, ج5,ص22و23.
4 ) انسان موجود ناشناخته, ص245 و 253.
5 ) وسائل الشيعه, ج5, ص128.
6 ) عبس (80) آيه24.

تسبيح حق

قسمت دوم

((سبح لله ما فى السموات و ما فى الارض و هو العزيز الحكيم))(1)

در بحث قبل گفتيم كه: اسناد تسبيح به ما فى السموات, اسناد الى ما هو له است,
نه مجازى در كلمه است و نه مجازى در اسناد, زيرا اگر برهان عقلى يا نقلى معتبر
بر خلاف ظاهر اقامه نشد آن ظاهر, حجت است. ظاهر اين كريمه همانند آيات ديگر
تسبيح را به همه موجودات آسمانى و زمينى اسناد داد و چون دليل عقلى و يا نقلى
معتبر بر خلاف آن اقامه نشد بايد اين ظاهر را بر گرفت. چند دسته از آيات قرآن
كريم اين گونه از ظواهر را تإييد مى كند. دسته اى از آيات, اسلام را به موجودات
عالم اسناد مى دهد: ((له اسلم من فى السموات والارض))(2) دسته ديگر سجود را به
موجودات عالم اسناد مى دهد: ((و لله يسجد ما فى السموات و ما فى الارض))(3) دسته
سوم امتثال امر الهى را به اينها اسناد مى دهد كه در سوره ((فصلت)) آمده است:
((فقال لها و للارض ائتيا طوعا او كرها قالتا إتينا طائعين))(4) يعنى خداى
سبحان به آسمان و زمين فرمود مطيع امر من باشيد و منقادا بياييد, آسمان و زمين
عرض كردند ما همانند ساير اطاعت كننده ها مىآييم.

اين سه دسته از آيات با آيه هاى تسبيح, هم محتوايند و ظاهر همه اينها مإخوذ
است مگر اين كه دليل بر خلافش اقامه بشود كه نشد.



نظم ادبى در ذكر تسبيح

از تسبيح حق در آغاز سوره حشر با فعل ماضى ياد شد: ((سبح لله)) و در پايان
همين سوره به صورت مضارع آمد: ((يسبح له ما فى السموات و الارض))(5) در مسإله
تسبيح نظم صناعى سوره ها هم اين طور بود; يعنى در بحث قبل ديديم كه تسبيح در سوره
مباركه اسرإ با مصدر شروع شد: ((سبحان الذى اسرا)) در سوره حديد و حشر و صف با
فعل ماضى: ((سبح)) و در سوره جمعه و تغابن با مضارع: ((يسبح)) و در سوره مباركه
((اعلى)) با امر شروع شد: ((سبح)). نظم صناعى و ادبى اين سوره ها محفوظ ماند
گرچه در مضمون آيات سوره هاى گذشته گاهى مضارع مقدم بر ماضى است, و گاهى امر
مقدم بر مضارع است, ولى اين سير ادبى آغاز سوره ها با نظم صناعى محفوظ ماند.

اين كه تسبيح با فعل هاى ماضى و مضارع و امر و مصدر ياد مى شود نشانه آن است كه
نه ماضى به معناى ماضى است نه مضارع به معناى مضارع است, چون هر كدام از اين
افعال دلالت بر صدور فعل در زمان خاص دارند اگر فعلى به شكل هاى مصدر, ماضى,
مضارع و امر آمد معلوم مى شود كه اصل فعل مراد است خصوصيات زمان دخيل نيست; يعنى
اين چنين نيست كه اين فعل در گذشته صادر شده باشد چون همين معنا به صورت مضارع
ياد شد, يا در آينده واقع بشود چون همين فعل به صورت ماضى ياد شد و يا اساسا
زمان در او منظور باشد چون همين فعل به صورت مصدر ياد شد. از اين كه گاهى
((سبحان)) و زمانى ((سبح)) و وقتى ((يسبح)) و در جايى ((سبح)) است معلوم مى شود
كه اين گونه از افعال منسلخ از زمان اند; يعنى همان طورى كه ذات اقدس اله منزه
از نقص است و اين نقص در يك زمان خاص نيست و هم چنين متصف به كمالات ذاتى است و
اين اتصاف در زمان خاص نيست اگر گفته شد: ((كان الله عليما قديرا)) اين ((كان))
فقط اصل اتصاف را مى رساند نه زمان را, اگر هم موجودات, خدا را تسبيح مى كنند اين
تسبيح هم منزه از زمان است خود اين تسبيح سبوح است و منزه از آن است كه به لوث
زمان آلوده بشود. اگر گفته شد ((كان الله عليما قديرا)) يعنى علم و قدرت براى
حق تعالى هميشه ثابت است, اگر گفته شد موجودات عالم خدا را تسبيح مى كنند يعنى
اين تنزيه و تسبيح, دائمى و هميشگى است.



تسبيح دائمى حق

از موجودات عالم, چگونه كار دائم صادر مى شود بدون اين كه خسته شوند؟ موجودات
يا به صورت فرشته اند كه خداى سبحان درباره آنان فرمود كه اينها دائما در حال
تسبيح و عبادتند و فتور و ضعفى در آنان راه ندارد, چون يك موجود مجرد هرگز خسته
نمى شود. يا موجودات مادى نظير آسمان و زمين و گياهان و درختان و…, همه كارشان
را در صراط حق است. انسان هم اگر كارش را در صراط حق تنظيم مى كند اين انسان همه
شوونش عبادت است: ((ان صلاتى و نسكى و محياى و مماتى لله رب العالمين))(6) اين
كه در زيارت آل ياسين ـ كه از بهترين زيارت هاى ماست ـ به حضرت ولى عصر ـ ارواحنا
فداه ـ و بر تمام جزئيات زندگى آن حضرت سلام عرض مى كنيم و مى گوييم: سلام بر تو
وقتى كه مى نشينى, سلام بر تو وقتى كه مى ايستى ((والسلام عليك حين تقرإ و تبين
والسلام عليك حين تقوم السلام عليك حين تقعد و السلام عليك حين تركع و تسجد والسلام
عليك فى آنإ ليلك و اطراف نهارك))(7) نشان مى دهد كه ولى عصر ـ ارواحنا فداه ـ
همه كارهايش لله است. پس اگر موجودى توانست همه شوونش را لله تنظيم كند اين
موجود دائما در عبادت است.

در كتاب شريف وسائل الشيعه, بابى در بحث الصلاه هست كه اگر كسى دائما متذكر به
حق بود ذكر خدا در دل و بر لب داشت, او دائما در نماز است. اگر گفته شده كه
((خوشا آنان كه دائم در نمازند)) نه يعنى هميشه نماز مى خوانند, بلكه بدين
معناست كه انسان هاى الهى در عين حال كه كارهاى عادى دارند همه كارهايشان نماز
است. اگر كسى هميشه به ياد حق باشد مثل اين است كه هميشه در نماز است: ((الذين
هم على صلاتهم دائمون))(8) همين است ((والذين هم على صلاتهم يحافظون))(9) يا
((على صلواتهم يحافظون))(10) يك بحث ديگرى دارد كه اينها مواظب نمازهاى واجب و
مستحب اند اما دائما در نمازند اين حال كسى است كه ((اقم الصلاه لذكرى))(11) را
امتثال مى كند. اگر كسى ياد حق را هميشه در دل داشت اين دائما در نماز است.
موجودات جهان خارج دائما در صراط مستقيم اند و هرگز غافل نيستند.

بنابراين, فرشتگان, موجودات و نيز انسان هاى الهى و خودساخته, هرگز از تسبيح
خسته نمى شوند, چون هيچ گاه عصيان نمى كنند, فقط انسان معصيت كار است كه در نظام
تشريع كه واقع مى شود, گناه مى كند وگرنه در نظام تكوين, هيچ موجودى معصيت نمى كند.




تسبيح گويى كل آفرينش

خداوند متعال, در اين آيه شريفه, ((سبح)) را به ((ما فى السموات و ما فى
الارض)) اسناد داده است, اگر چيزى به سماوات و ارض اسناد داده شد ما فى السموات
و مافى الارض را هم شامل مى شود و اگر چيزى به ما فى السماوات و ما فى الارض منسوب
شد خود سماوات و ارض را هم شامل مى شود, اين سياق نشانه آن است كه هيچ كدام از
اينها خالى از حكم ديگرى نيست اگر گفتيم خداوند آسمان ها و زمين را خلق كرد يعنى
من فى السموات و من فى الارض هم مخلوق اند. اگر گفتيم آسمان و زمين به ياد حق است
من فى السماوات و من فى الارض هم به ياد حق اند. خود سياق و حكم نشان مى دهد كه
ظرف و مظروف هر دو در اين حكم سهيم اند.

پس آن جا كه حكم به آسمان و زمين اسناد داده شد من فى السموات و من فى الارض
را هم شامل مى شود آن جا كه حكم به من فى السماوات و من فى الارض اسناد داده شد
خود سماوات و ارض را هم شامل مى شود منظور كل نظام آفرينش است.



آسمان در قرآن

در قرآن كريم منظور از آسمان ها آن نيست كه در كتاب هاى هيئت و نجوم مطرح است;
يعنى همين هفت آسمان يا كمتر يا بيشتر, چون قرآن آسمان را با خصوصياتى ذكر
مى كند كه در دسترس علم هيئت نيست; مثلا مى فرمايد درهاى آسمان به روى كفار باز
نمى شود: ((لا تفتح لهم ابواب السمإ))(12) اين آسمانى كه در دارد و درش به روى
كافر باز نمى شود اين آسمانى نيست كه رصد خانه و هيئت آن را كشف كند, اين آسمان
فقط به روى مومنين باز است. يا اين كه گفته شده دعاى مومنين از آسمان ها مى گذرد
اين آسمانى نيست كه علم هيئت آن را كشف مى كند, اينها در حقيقت زمين اند نه آسمان.
يا اين كه مى فرمايد: ((و فتحت السمإ فكانت ابوابا))(13) هنگام قيامت سراسر
آسمان ها در است و گشوده مى شود, منظور, آسمان ظاهر نيست.

البته ممكن است آن چه را كه قرآن كريم درباره آسمان ظاهرى فرموده علم آن را
كشف كرده يا مى كند اما اساس سماوات, غيبى و معنوى است آن جا كه مى فرمايد: ((و
اوحى فى كل سمإ امرها)).(14) امر هر آسمانى را خدا به مسوول آن آسمان وحى
فرستاد و از راه ايهإ او را توجيه كرد يا در هنگام نزول وحى مى فرمايد: ((يتنزل
الامر بينهن)).(15)

همه اينها نشان مى دهد كه اين, آن آسمانى نيست كه با هيئت و علم كشف بشود بلكه
آسمانى است كه در عروج رسول اكرم(ص) و مانند آن مطرح است. بنابراين, چه آسمان
ظاهر, چه آسمان باطن همه مسبح ذات اقدس الله اند.



علت ذكر ((لام)) در لله

كلمه ((سبح)) در اين آيه شريفه متعدى است. ريشه اصلى اين كلمه, ثلاثى مجرد است
كه سبح, آن شناگرى است كه در دريا از چشم دور مى شود: ((سبح فى المإ اذا ذهب و
بعد)) اين را مى گويند سابح, تسبيح يعنى تبعيد, دور داشتن يعنى ذات اقدس الله را
از هر نقصى و از هر عيبى دور داشتن, سبحه يعنى نزهه و بعده. سبح متعدى است چه
اين كه ((با))ى تعديه هم در قرآن كريم فراوان استعمال شد آن چه كه موساى كليم
مى فرمايد به خدا عرض مى كند: ((كى نسبحك كثيرا))(16) و يا خدا مى فرمايد: ((و
تسبحوه بكره و اصيلا))(17) يا در موارد ديگرى مثل امر كه ((سبح اسم ربك
الاعلى))(18) در همه موارد چه امر و چه مضارع اينها همه متعدى است و نيازى به
كلمه لام نيست. اين لام يا براى آن است كه اخلاص را بفهماند: ((سبح مخلصا لله)) يا
معناى خضوع و سجود در اين تسبيح تضمين شده است: ((سبح ساجدا خاضعا لله)) يا
براى تضمين معناى سجود و خضوع است يا همان معناى غايى كه لله يعنى خالصا لوجه
الله, از اين جهت با لام ذكر شده است.



علت تقديم مفعول بر فاعل

در اين كريمه ((سبح لله ما فى السموات و ما فى الارض)) و علت تقديم مفعول بر
فاعل نه تنها براى آن است كه در ظرف و جار و مجرور سعه اى است كه در غير آن نيست
بلكه تقديم لله در همه اين موارد كه مفعول مقدم است براى اهميت مسإله است مثل
اين كه در مسإله جهاد خدا نمى گويد شما در راه خدا بجنگيد بلكه مى گويد در راه
خدا شما بجنگيد: ((فليقاتل فى سبيل الله الذين يشرون الحياه الدنيا
بالاخره))(19) نمى فرمايد ((فليقاتل الذين يشرون الحياه الدنيا والاخره فى سبيل
الله)) چون هدف حتى بر فاعليت فاعل, مقدم است لذا در اين گونه موارد نوعا نام
ذات اقدس اله قبلا ذكر مى شود.



هم آهنگى ابتداى هر سوره با محتواى آن

هر مضمونى كه در ابتداى هر سوره مىآيد در حقيقت, نشان دهنده محتوا و مضمون آن
سوره است, حتى اسماى حسنايى هم كه در پايان سوره ذكرمى شود آن هم عهده دار محتواى
سوره است; يعنى اگر سوره اى ـ مثل همين سوره حشر ـ با تسبيح آغاز شد, يا عزت و
حكمت يك جا ذكرشد, نشان مضمون اين سوره است. اينها اوصاف و اسماى الهى اند. در
پايان همين سوره حشر آمده است كه: ((يسبح له ما فى السموات والارض و هو العزيز
الحكيم)) يعنى تسبيح, عزت, حكمت و… عهده دار محتواى اين سوره اند يعنى هر مطلبى
كه در اين سوره مطرح هست به استناد تسبيح حق, عزت حق و حكمت حق است. اسماى
حسنايى كه در پايان هر آيه ذكر مى شود اين تإثير را دارند چه اين كه اگر در
پايان هر سوره هم ذكر شوند اين تإثير را نيز خواهند داشت. ويژگيى كه سوره حشر
دارد اين است كه بسيارى از اسماى حسناى حق تعالى در پايان آن آمده است. پس
((سبح لله ما فى السموات و ما فى الارض))گاهى ((ما)) براى تقرير و زيادى تثبيت
مطلب تكرار مى شود و زمانى هم نيازى به تكرار آن نيست چه اين كه در سوره حديد
مى فرمايد: ((سبح لله ما فى السموات والارض)) بدون تكرار كلمه ((ما)). ولى در
سوره حشر مى فرمايد:
((سبح لله ما فى السموات و ما فى الارض)) وقتى انسان در طليعه سوره با نزاهت
حق رو به رو و به مضمون سوره وارد مى شود هر جا نقصى به ذهن او رسيد به قصور خود
حمل مى كند, چون اول پذيرفت خدا سبوح و منزه از هر نقص است. سوره هايى كه بوى نقص
و طعم عيب دارند معمولا با تسبيح شروع مى شوند, مثل آن سوره هايى كه در آن, قرض
الحسنه دادن به خدا و يا نصرت او مطرح است, توضيح آن كه: خدا در بعضى از اين
سوره ها مى فرمايد به من قرض الحسنه بدهيد: ((من ذا الذى يقرض الله قرضا
حسنا))(20) يا كيست كه خدا را يارى كند چون قرض الحسنه مرحله اى قوىتر از مرحله
نصرت است. گاهى خدا مى فرمايد كيست كه به من قرض بدهد و زمانى مى فرمايد كيست كه
مرا يارى كند؟
قرض الحسنه را بايد به كسى داد كه ندارد ولى مى تواند تهيه كند, و كسى را بايد
يارى داد كه توان ندارد. نقص مورد نصرت بيش از نقص قرض الحسنه است. همه اين
مراحل را قرآن كريم از باب تنزل اسمإ حق ياد مى كند. چون اين گونه تعبيرات بوى
نقص مى دهد و طعم عيب دارد اول اين سوره ها با تسبيح حق شروع مى شود: ((سبح لله ما
فى السموات و ما فى الارض)) بعد مى فرمايد: ((من ذا الذى يقرض الله قرضا حسنا))
يعنى اگر ما در وسط سوره حديد به قرض الحسنه دادن به خدا برخورد كرديم چون اول
سوره با تسبيح همراه بود يقين پيدا مى كنيم كه اين قرض الحسنه ناشى از فقر خدا
نيست. در اين سوره مباركه حشر هم ما يك آثار بى مهرى را مى بينيم كه خدا دستور
جلاى وطن به يهوديان بنى نضير مى دهد.

اين جلا, طعم بى مهرى مى دهد اما وقتى در آغاز اين سوره با سبوح بودن حق آشنا
شديم كه خدا منزه از هر نقص و مبراى از هر عيب است مى فهميم كه اگر در جايى
دستور شدت داده است در آن جا به عنوان ((اشد المعاقبين فى موضع النكال
والنقمه))(21) ظهور كرده است و وضعش براى ما روشن نيست بايد كم كم بفهميم.

تسبيحى كه در اين سوره است براى آن است كه بسيارى از مضامين اين سوره با عزت
خدا تضمين مى شود خداى عزيز دستور جلاى وطن مى دهد اگر او سبوح است و از هر عيب و
نقصى منزه است يقينا در اين كار مصلحت است گاهى دستور مى دهد درخت ها را قطع
كنيد, اين يك مورد استثنايى است: ((ما قطعتم من لينه او تركتموها قائمه على
اصولها فبإذن الله))(22) قطع درخت در اسلام ممنوع بود يعنى در همه جنگ ها به همه
رزمندگان گفته بودند كه نبايد درخت كسى را قطع كنيد, اما در اين سوره دستور قطع
درختان يك باغ آمده است و اين به حسب ظاهر, رنگ بى مهرى دارد. ولى اگر انسان
ريشه يابى كند مى بيند كه اين جا جاى ظهور ((اشد المعاقبين فى موضع النكال
والنقمه)) است و لذا مى فرمايد:
((سبح لله ما فى السموات و ما فى الارض و هو العزيز الحكيم)).

خدا عزيز است در بحث هاى قبل هم آورديم كه عزيز را از همان عزت گرفته اند عزت
يعنى صلابت و نفوذ ناپذيرى, به زمينى كه سرسخت و نفوذ ناپذير است و با نيش كلنگ
و بيل هم نمى توان خاكى از او كند ((ارض عزاز)) مى گويند, اين زمين عزيز و
نفوذناپذير است, مومن عزيز هم اين چنين نفوذ ناپذير و تسليم ناشدنى است و اگر
چنان چه كسى به نبرد با عزيز پرداخت قهرا شكست مى خورد و آن عزيز, پيروز است. پس
غلبه از لوازم عزت است نه اين كه معناى عزت, غلبه باشد نه عزيز يعنى پيروز, نه
عزت يعنى غلبه, اگر موجودى نفوذناپذير بود جنگ با او با شكست همراه است و خدا
عزيز است و در دسترس كسى نيست اگر چيزى هم در دسترس نبود و بعيدالمنال بود
مى گويند عزيزالوجود است يعنى نمى توان به او دسترسى پيدا كرد, خدا عزيز است و
هيچ كس به او دسترسى ندارد.



آميختگى عزت و حكمت

آن گاه اين عزت و صلابتش آميخته با حكمت است هر كارى كه مى كند به جاست اين
چنين نيست كه چون عزيز است ـ معاذ الله ـ كارهاى نابه جا بكند, او سبوح است و
منزه از هر عيب و نقص است پس عزتش با حكمت همراه است و اگر كسى در برابر او
خاضع, مطيع و منقاد بود خدا عزت و حكمت خود را در او ظاهر مى كند و او مظهر عزيز
و حكيم مى شود, اگر فرمود: ((العزه لله جميعا))(23) در كنارش هم فرمود: ((لله
العزه و لرسوله و للمومنين))(24) اگر فرمود: ((و هو العزيز الحكيم))(25) كه اين
لسان, لسان حصر حكمت است ولى فرمود من به هر كه بخواهم مى دهم:
((و يوتى الحكمه من يشإ و من يوت الحكمه فقط اوتى خيرا كثيرا))(26) حكمت,
كار خدا و وصف فعلى خداست چه اين كه عزت هم صفت فعلى اوست, و اين صفت را در
افرادى ظاهر مى كند آن گاه مى فرمايد: ((العزه لله و لرسوله و للمومنين)). در جاى
ديگر مى فرمايد: ((العزه لله جميعا)) نه اين كه خدا و پيامبران همه عزيزاند بلكه
عزت پيامبران و مومنين مظهر عزت حق است, عزت بالاصاله و بالذات از آن خداست
درباره حكمت هم باز اين چنين است.

اگر ((يوتى الحكمه من يشإ)) اين چنين نيست كه خدا به كسى حكمت بدهد و به او
واگذار و يا عطا كند كه آن فرد حكيم بشود بلكه در آينه هستى او مى تابد و او
مظهر حكمت مى شود.

بنابراين, آن چه كه در اين سوره مطرح است مضمون اين سوره را همين سطر اول
تضمين مى كند: ((سبح لله ما فى السموات و ما فى الارض و هو العزيز الحكيم)).

در اين سوره, عزت و حكمت, همراه با هم آمده است: ((و هو العزيز الحكيم)) اين
لسان, لسان حصر است; او عزيز و حكيم است و اين چنين نيست كه اين صفات را
جداگانه داشته باشد. گاهى ممكن است انسان دو صفت داشته باشد هر صفتى را در جاى
خود اعمال كند منهاى وصف ديگرى, اما اوصاف ذات اقدس اله اين چنين نيست لذا گاهى
بدون عطف ذكر مى شود مخصوصا در پايان همين سوره مباركه حشر كه بسيارى از اسماى
الهى ذكر مى شود, نوع اين اسما و صفات, بدون عطف است, اين جا هم كه بدون عطف ياد
شده براى آن است كه حكمتش آميخته با عزت و عزتش آميخته با حكمت است, او حكيمانه
عزيز است و عزيزانه حكيم است, و هو العزيز الحكيم.

والسلام.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) حشر (859) آيه1.
2 ) آل عمران (3) آيه83.
3 ) نحل (16) آيه 49.
4 ) فصلت (41) آيه11.
5 ) حشر (59) آيه24.
6 ) انعام (6) آيه162.
7 ) مفاتيح الجنان دعاى آل ياسين.
8 ) معارج (70) آيه23.
9 ) همان, آيه34.
10 ) مومنون (23) آيه9.
11 ) طه (20) آيه14.
12 ) اعراف (7) آيه40.
13 ) نبإ (78) آيه9.
14 ) فصلت (41) آيه12.
15 ) طلاق (65) آيه14.
16 ) طه (20) آيه33.
17 ) فتح (48) آيه9.
18 ) اعلى (87) آيه1.
19 ) نسإ (4) آيه74.
20 ) بقره(2) آيه245.
21 ) مفاتيح الجنان.
22 ) حشر(59) آيه5.
23 ) نسإ (4) آيه139.
24 ) منافقون آيه63.
25 ) ابراهيم (14) آيه4.
26 ) بقره(2) 269.

جهان اسلام

علامه سيد محمد حسين فضل الله: حكم اعدام سلمان رشدى مورد اجماع علماى اسلام
است.(28/11/75)

دادگاه استانبول شش اسلامگرا را به حبس ابد محكوم كرد.(2/12/75)

عوامل مسلح فرقه گرا دو عضو بلند پايه نهضت فقه جعفرى پاكستان را به شهادت
رساندند.(5/12/75)

يك رهبر مسيحيان آمريكا مسلمان شد.(7/12/75)

مفتى قدس: دريافت شناسنامه اسرائيلى توسط مسلمانان فلسطينى حرام است.(8/12
/ 75)

تظاهر كنندگان خشمگين پاكستانى پرچم آمريكا و آدمك كلينتون را به آتش كشيدند.
(9/12/75)

سازمان جماعت اسلامى مصر اعلام كرد: رژيم مبارك كافر است و بايد سرنگون شود.(20
/ 12/75)

سه عضو نهضت جعفرى پاكستان به شهادت رسيدند.(23/12/75)

عضو بلندپايه نهضت فقه جعفرى در پنجاب پاكستان به شهادت رسيد.

پرچم اسرائيل در اجتماع اعتراضآميز حزب الله لبنان به آتش كشيده شد.(25/12
/ 75)



داخلى

سينماگران كشور با آرمان هاى امام خمينى و شهيدان انقلاب تجديد ميثاق كردند.

جمهورى اسلامى ايران و تركمنستان پنج سند همكارى امضا كردند.(27/11/75)

دستگاه آزمايش موتور هواپيماى سوخو 24 در ايران ساخته شد.

فرمانده سابق قرارگاه حمزه به فرماندهى نيروى انتظامى منصوب شد.(28/11 /
75)

شهردار سابق منطقه 6 تهران به 13 سال زندان و تبعيد محكوم شد.(29/11/75)

سرمايه گذارى بانك ها در شركت هاى سرمايه گذار ممنوع شد.

مجلس, تشكيل دادگاه خانواده را تصويب كرد.(1/12/75)

رئيس جمهور: عدالت اجتماعى بايد ركن اساسى و راهبردى برنامه 25 ساله توسعه
كشور باشد.(2/12/75)

رئيس مجلس: دست آمريكا و صهيونيست ها در واقعه مولتان پاكستان كاملا پيداست.(4
/ 12/75)

طى سال جارى مردم 110 ميليارد ريال از طريق كميته امداد به محرومين اهدا
كردند.(5/12/75)

حجه الاسلام والمسلمين خاتمى: هر كس در نظام ماست بايد ولايت فقيه را به عنوان
مبناى نظام بپذيرد.(7/12/75)

رهبر انقلاب: نتيجه آراى مردم در انتخابات رياست جمهورى هر چه باشد به سود
كشور و نظام است.

رهبر انقلاب: كسى كه اكثريت آرا را به دست آورد مشروعيت مردمى دارد و رهبرى
نظام او را تنفيذ مى كند.(8/12/75)

روساى سه قوه بر لزوم بى طرفى مسوولان اجرايى در برگزارى انتخابات تإكيد كردند.
(9/12/75)

سفير تركيه از ايران اخراج شد.(11/12/75)

رئيس جمهور: ايران تنها كشورى است كه بدون كمك خارجى و با اتكا به مردم
ويرانى هاى جنگ را بازسازى كرد.(12/12/75)

رهبر انقلاب: نمى توان تحمل كرد عده اى ثروت اندوزى كنند و در كنار آن جمعى
گرسنه باشند.

تعداد قربانيان زلزله اردبيل به 965 نفر رسيد.(14/12/75)

رهبر انقلاب: نوسازى معنوى و استقرار عدالت اجتماعى به عنوان گام چهارم انقلاب
بايد شتاب بگيرد.

اسپرىهاى دارويى براى اولين بار در ايران ساخته شد.(19/12/75)

150 نفر از كاركنان گمركات كشور به اتهام تخلف از كار بركنار شدند.

رهبر انقلاب: اجبار دختران به ازدواج هاى ناخواسته خلاف شرع است.

رهبر انقلاب اسلامى: اسلام براى ايجاد محيطى سالم و امن حجاب را براى زنان تعيين
كرده است.(21/12/75)

رهبر انقلاب: از هر كارى كه با مهار تورم و تقويت پول ملى تعارض دارد, بايد
جلوگيرى شود.

يك هواپيماى سى ـ 130 با 86 سرنشين در ارتفاعات نيشابور سقوط كرد.

حضرت آيه الله خامنه اى: نبايد گوهر گرانبهاى ارتباط با مردم را از دست داد,
اشرافى گرى شاخص اصلى دورى از مردم است.(25/12/75)

از سوى سازمان ملل, ايران جدىترين كشور در مبارزه با مواد مخدر شناخته شد.(27
/ 12/75)

طى حكمى از سوى رهبر انقلاب, تركيب جديد مجمع تشخيص مصلحت با رياست پنج ساله
آقاى هاشمى رفسنجانى تعيين شد.(28/12/75)



خارجى

مجسمه آتاترك در تركيه به آتش كشيده شد.(27/11/75)

به فرمان يلتسين 200 هزار نيروى مسلح روسيه از كار بركنار شدند.

رئيس مجلس اسلامى انگليس: هزاران مسلمان براى اجراى حكم اعدام سلمان رشدى هم
قسم شده اند.(1/12/75)

يك ديپلمات آمريكايى به جرم جاسوسى از هند اخراج شد.(2/12/75)

وزير دفاع عربستان: داشتن بهترين روابط با ايران براى رياض مهم است.(6/12 /
75)

گروه ((ارتش خدا)) در آمريكا اعلام موجوديت كرد.(8/12/75)

پارلمان تركيه طرح استيضاح اربكان را رد كرد.(9/12/75)

دولت نواز شريف به تقليد از غرب روزهاى يك شنبه را تعطيل رسمى اعلام كرد.(11 /
12/75)

امير بحرين: روابط خوب ايران و بحرين منافع دو كشور را در منطقه به همراه
خواهد داشت.(12/12/75)

نمايندگان مجلس اردن خواستار اخراج سفير اسرائيل شدند.(14/12/75)

سوريه: شهرك سازى صهيونيست ها اعلام جنگ عليه اعراب است.

نتانياهو چهار دفتر ساف در بيت المقدس را تعطيل كرد.(16/12/75)

آمريكا با قطعنامه ضد اسرائيلى شوراى امنيت مخالفت كرد.(18/12/75)

اربكان: هيچ كس قدرت شكست دادن مردم دين دار را ندارد.(19/12/75)

بى نظير بوتو به عنوان رهبر دائمى حزب مردم پاكستان انتخاب شد.

ربانى: پاكستان و آمريكا عامل بدبختى مردم افغانستان هستند.(20/12/75)

رژيم صهيونيستى احداث شهرك هاى يهودىنشين در بيت المقدس را آغاز كرد.(21/12 /
75)

شوراى امنيت تحريم ليبى را چهار ماه ديگر تمديد كرد.

مجمع عمومى سازمان ملل با اكثريت آرا از سياست هاى توسعه طلبانه رژيم
صهيونيستى انتقاد كرد.(25/12/75)

وليعهد عربستان: مصلحت دو كشور ايران و عربستان در تقويت علائق و روابط حسنه
است.(27/12/75)
پاورقي ها:

سوال:
1ـ آيا پولى كه دولت به عنوان عيدى و پاداش به كارمندان مى دهد, خمس دارد يانه؟
2ـ سال مالى حقوق بگيران دولت چگونه است; يعنى از چه تاريخى مى توان سال مالى را قرار داد؟
(دزفول , جواد احمدى)
پاسخ :
1ـ طبق فتواى حضرت امام و مقام معظم رهبرى, عيدى و پاداش خمس ندارد.
2ـ ابتداى سال مالى حقوق بگيران, روز اول دريافت اولين حقوق است بنابراين اگر شما هميشه بيست و هشتم هر ماه حقوق دريافت مى كنيد همان روز, اول سال مالى شماست, و در پايان سال هر چه اضافه بر هزينه سالتان اندوخته داشتيد, يك پنجم آن را بايد به عنوان خمس پرداخت كنيد.

سوال:
1ـ چرا با وجود اين كه تمام انسان ها از يك تن آفريده شده اند برخى سياه پوست و بعضى سفيد پوست مى باشند؟
2ـ آيا مى توان امامان(ع) و مخصوصا امام زمان(عج) را ديد يا خير؟
3ـ زمان ورود سلمان فارسى به مكه قبل از بعثت بود يا بعد از بعثت؟
4ـ تا چه اندازه مى توان به كتاب مفاتيح الجنان اطمينان كرد با توجه به اين كه اين جانب چند مورد آن را امتحان كرده ام و نتيجه اى حاصل نشده است؟
(آبيك, ابراهيم)
پاسخ :
1ـ سياهى و سفيدى تابع عوامل محيطى و نژادى است.
2ـ مسلما ديدن آن حضرت(ع) براى افراد معمولى ميسر نيست.
3 ـ جناب سلمان وارد مدينه شدنه مكه.
4ـ دعاها را بايد به قصد رجا خواند و اما اين كه تجربه كرده ايد و مفيد نبوده است دليل نادرستى مطلب نيست. ممكن است شرايط مساعد نبوده است.

آمل, برادر عبدالرضا. ج
دارا بودن ثروت زياد, دليل بر اين نيست كه ثروتمند محبوب خداست بلكه چه بسا ثروت زياد موجب عذاب زياد شود, البته اگر ثروتمند, حقوق مالى اش (خمس و زكات) را پرداخت نمايد و با آن حج گزارد و به مستمندان, به ويژه اقوام, كمك نمايد و ثروتش را وسيله اى براى كسب رضاى خدا و خدمت به خلق قرار دهد, اين ثروت خير است و موجب سعادت. ولى اگر آن را در مسير باطل به كار برد و ابزار تجمل پرستى, عياشى و اسراف قرار دهد, اين ثروت شر و وسيله عذاب الهى است.

آبادان, خواهر مريم. ب
1ـ حد شرعى حجاب براى بانوان پوشش همه بدن به استثناى دو دست و صورت است, بنابراين پوشانيدن پا نيز در غير نماز واجب است و دليل بر حجاب, آيات قرآن و روايات معصومان (ع) است.
2ـ وقتى كسى, ديگرى را به قتل برساند, ولى مقتول ـ با نظر حاكم شرع ـ حق قصاص دارد و اگر به ديه مصالحه كرد يا عفو نمود, حق وى ساقط مى شود اما حكومت اسلامى مى تواند براى جلوگيرى از تكرار اين گونه مفاسد, قاتل را تعزير كند و حكام شرع نبايد به مجرد عفو يا مصالحه به ديه, توسط ولى دم, قاتل را آزاد كنند.
3ـ هيچ دليل عقلى يا شرعى درباره نحوست روز سيزدهم وجود ندارد و آنچه كه معروف شده مطلبى خرافى و غير عقلانى است. همين طور عطسه كردن را به فال بد گرفتن نيز مذموم است و نبايد به آن اعتنا كرد.

تهران, خواهر نرگس صادقيان
از اظهار لطف شما نسبت به مجله خودتان و ارائه پيشنهادهايتان سپاسگزاريم. درباره نامزدهاى رياست جمهورى, به سرمقاله اين ماه مراجعه فرماييد.

شيراز, خواهر مهرى. م
1ـ نوروز باستانى, عيدى ملى است كه اسلام نيز آن را مطلوب دانسته و كوشيده است به آن جهت معنوى بدهد از اين رو در اين روز, به غسل كردن, گرفتن روزه و پوشيدن پاكيزه ترين لباس ها توصيه كرده است ولى چهارشنبه سورى, مراسمى خرافى و ارتجاعى است كه با هيچ منطق و استدلال عقلانى قابل توجيه نيست و الحمدلله مردم مسلمان و خردمند كشورمان نيز آن را ناپسند مى دانند, روى اين جهت مطلبى كه مجله ((زن روز)) در اين باره نوشته عملا در خدمت احياى سنتى نابخردانه و خرافى است و به هيچ وجه در شإن موسسه بزرگى مانند كيهان كه سوابق درخشانى در دفاع از ارزش هاى فرهنگى جامعه اسلامى دارد نيست و انتظار مى رود اين اشتباه جبران شود.
2ـ وليمه براى پنج مورد مستحب است: 1ـ ازدواج 2ـ تولد فرزند 3ـ ختنه 4ـ خريد خانه 5ـ بازگشت از سفر مكه.
3ـ مهر يا صداق از سنت هاى اسلامى است كه اگر در عقد ذكر نشود, پس از همبستر شدن, معادل مهر زنانى مانند او بر عهده شوهر مىآيد و مطلوب ترين مبلغ مهر, مهرالسنه است. در روايت آمده است كه از بد قدمى زن, مهر زياد اوست. بنابراين اسلام به مسلمانان سفارش مى كند كه در امر ازدواج آسان گير باشند و از اصرار بر مهر زياد پرهيز كنند.

اهواز , برادر دكتر م. بهمنش
نوشته ايد از خانواده اى مستضعف بوده ايد كه با تلاش فراوان و كمك هاى كميته امداد امام خمينى ـ قدس سره ـ اكنون پزشكى ماهر و داراى درآمد بالا هستيد و به شكرانه اين موهبت و جهت اداى دين به اسلام و انقلاب هر ماه, مبلغى از حقوق خود را به نيازمندان فاميل اختصاص مى دهيد و از ساير همكاران به ويژه آنان كه از خانواده هاى محروم جامعه برخاسته اند, خواسته ايد كه گذشته خويش را فراموش نكنند و بدانند به جاى زياده روى و اسراف, بهتر است نيازمندان را هم در شادى خويش سهيم كنند كه موجب قرب الهى و خشنودى خلق است كه هم در آخرت مإجورند و هم نزد مردم محبوب. ما نيز از كار پسنديده و توصيه صوابتان تقدير مى كنيم و موفقيت شما را از خداى بزرگ مسإلت داريم.

تهران, خواهر افسر. ع
نوشته ايد((تالارهايى هستندكه افرادلاابالى آنها را براى مراسم عروسى اجاره مى كنند و شوونات اسلامى در آن جا رعايت نمى شود)).
به عنوان يك وظيفه دينى مى توانيد نيروهاى انتظامى محل را در جريان قرار دهيد تا با متخلفان برخورد كنند و اگر آنها كوتاهى نمودند, مراتب را به وزارت اطلاعات و در نهايت مقام هاى بالاى كشور گزارش كنيد. گرچه متإسفانه دستگاه قضايى هم برخورد قاطعى با اين گونه افراد ندارد و معمولا با جريمه اى اندك آنها را آزاد مى كنند, در حالى كه بايد اين مراكز براى هميشه تعطيل شوند و گردانندگان آنان ـ كه عناصر مفسدىاند و هدفى جز اشاعه فحشإ و فساد در جامعه ندارند ـ به اشد مجازات برسند.

رشت, خواهر مريم. پ
1ـ استفاده از لباس عروس و آرايش مخصوص, در شب عروسى, مانع شرعى ندارد ولى عروس و خانم هايى كه داراى آرايش هستند بايد خود را از نامحرم بپوشانند.
2ـ شادى و استفاده از ابزار مشروع در عروسى مانعى ندارد و مثلا دف زدن توسط زنان و در مجالس زنانه بلامانع است ولى محرمات الهى چون اختلاط زن و مرد و عدم رعايت پوشش اسلامى و رقص و مانند آن جايز نيست.

اصفهان , برادر سيد حسام فلسفى
از اهتمام شما به امور جوانان و نوجوانان سپاسگزاريم, ما نيز در حد مقدور, انجام وظيفه خواهيم كرد.

زرند, برادر محمد مهدى
1ـ به مقدارى كه از آنهاقرض كرده ايد اگر جاى آن بگذاريد خمس ندارد.
2ـ اگر عمدا آن روزه ها را خورده ايد بايد علاوه بر قضا كفاره بدهيد يعنى براى هر روز به 60 فقير, به هر كدام 750 گرم آرد يا نان يا گندم و امثال آن, بدهيد و وقتى توانستيد 60 روز را نيز روزه بگيريد.
3ـ سال قمرى براى خمس اشكال ندارد و هر سال مقدارى كه بايد قسط قرض ها را بدهيد خمس ندارد مابقى درآمد خمس دارد و خمس را بايد به مرجع تقليدتان برسانيد و بقاى بر تقليد حضرت امام هم بايد براساس تقليد از مرجع زنده اعلم باشد.

تهران خواهر زهرا. م
از ارسال كارت تبريك به مناسبت سال نو, سپاسگزاريم, ما نيز سالى پربار و سرشار از معنويت براى شما و همه خوانندگان مجله, آرزو مى كنيم.

خواهر الف . ر . 395
بازگو كردن گناه, پيش هيچ كس درست نيست, تنها راه نجات, توبه يعنى پشيمانى از گذشته و تصميم به ترك گناه است. مطمئن باشيد خداوند مهربان كسى را كه از روى خلوص نيت به سوى او روى آود, نااميد نمى كند. ازدواج شما هم از نظر شرعى صحيح است و مشكلى ندارد و نگرانى شما بى مورد است.
شما فقط از خداوند طلب آمرزش كنيد و با عبادت و بندگى خدا, ان شإالله, رستگار خواهيد شد. قدر همسر مهربان و فرزندان عزيزتان را هم بدانيد, موفق باشيد.

تازه هاى نشر
همراه با زائرين كعبه, محمد ابراهيم رحيمى نژاد, موسسه فرهنگى همسايه, چاپ اول.
همه چيزها آبى است (مجموعه شعر) , صادق رحمانى, ترجمه محمد الامين, موسسه فرهنگى همسايه.
محراب, يادمان چهارمين همايش سراسر نمايش بچه هاى مسجد, اثر دفتر نمايش بچه هاى مسجد, حوزه هنرى سازمان تبليغات اسلامى.
كاروانى از شعرهاى عاشورايى, مركز پژوهش هاى فرهنگى بنياد شهيد و انجمن ادبى شاعران انقلاب اسلامى.
ايثار و شهادت در مكتب امام خمينى(س), موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(س).
ضيافت نور, منتخب سروده هاى شاعران شاهد, دفتر دوم, ناشر: هنر و انديشه.
وحدت مرجعيت و رهبرى, سيد على شفيعى, انتشارات انديشه, چاپ اول.
سيماى قدس (مصلاى پيامبران), غلامرضا گلى زواره, مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامى, چاپ اول.
شمشير و سياست (مبارزه اسلام نبوى و اسلام اموى), صالح الوردانى, ترجمه سيد محمد جواد مهرى, بنياد معارف اسلامى, چاپ اول1375.
فريب (كاوشى در اسلام پيامبر و اسلام سياست بازان), صالح الوردانى, ترجمه سيد محمد جواد مهرى, بنياد معارف اسلامى, چاپ اول 1375.
ندإ القدس, نشريه جنبش جهاد اسلامى فلسطين دفتر تهران.

انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم:
المعجم المفهرس لالفاظ احاديث بحارالانوار, جزء يازدهم, چاپ اول.
تفكر دينى در قرن بيستم, جان مك كويرى, ترجمه عباس شيخ شعاعى, محمد محمد رضايى , چاپ اول.
تمثيلات و تشبيهات در آثار استاد شهيد مطهرى, على رضا رجالى تهرانى چاپ اول.
درآمدى بر مبانى اصطلاح نامه علوم اسلامى, مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى, گردآورنده محمد هادى يعقوب نژاد, چاپ اول.
مديريت اسلامى, محمد حسين ابراهيمى, چاپ اول.
سيماى كارگزاران على بن ابى طالب, جلد اول , چاپ سوم.
يك تكه نان, چاپ سوم
داستان دوستان, جلد پنجم, چاپ چهارم.
شرح خطبه حضرت زهرا(ع) جلد اول, چاپ پنجم.
ترجمه و شرح بدايه الحكمه, جلد سوم, چاپ سوم.
شب قدر, قلب ماه رمضان, ويرايش دوم.
پاورقي ها:

(ويژه عيد غدير خم)

پاورقي ها:

پروردگارا! زبان ها از رسيدن, به مرتبه ستايشى كه سزاوار جلال تو است كوتاه آمده و خردها از ادراك ژرفناى ذات تو ناتوان شده و چشم ها از نگريستن به انوار جمالت وامانده اند! تو براى آفريده هايت, راهى جهت شناخت ذات خود, جز اظهار ناتوانى از شناخت, نآشيگشوده اى!
خدايا! ما را از آنان قرار ده كه درختان اشتياق تو در باغ دل هاشان ريشه دوانيده و آتش محبت تو فضاى قلب هاشان را فرا گرفته است; پس آنان در آشيانه هاى افكار بلند خود, پناه گرفته اند و در گلگشت قرب و شهود مى خرامند و از سرچشمه هاى محبتت با جام هاى لطف تو مىآشامند و به چشمه سار صفا درآمده اند. پرده ها از برابر ديدگانشان فرو افتاده و تاريكى ترديد از باورها و دل هاشان زدوده شده و قلب هاشان از وسوسه شك هاى بى حاصل پاك آمده است.
رسيدن به شناخت تو سينه هاى ايشان را وسعت بخشيده و همت هاى بلند, آنها را به مسابقه سعادت و پارسايى واداشته است و از چشمه شيرين طاعت حق, آبى خوش گوار نصيب آنان شده و در محفل انس با پروردگار, سيرت آنها پاك گرديده است و در سرزمين هراس, راه هاى ايشان امن است.
با پناه آوردن به دامان رب الارباب, جان هايشان به اطمينان رسيده و ارواحشان به پيروزمندى و رستگارى خود يقين يافته اند و ديدگانشان با نظر به جمال محبوب روشن گرديده و به سبب رسيدن به مقصود و نيل به آرزويشان آرامش خاطر يافته اند و با فروختن دنيا به آخرت, تجارتى پرسود كرده اند!
خداى من! چه قدر الهام ياد تو در دل ها لذت بخش است و چه قدر راه يابى به آستان تو, با انديشه هايى كه در راه هاى غيب سير مى كنند, دلپذير است و چه قدر مزه محبت تو خوش و طعم شراب وصل تو شيرين است!
پس ما را در درگاه خويش پناه ده و مران و دور مساز! ما را از خاص ترين عارفان و صالح ترين بندگان و راستگوترين طاعت پيشگان و خالص ترين پرستشگران خود قرار ده!
اى بزرگ مرتبه, اى گران قدر, اى بخشنده, اى احسان كننده, به حق رحمت و نعمت خود, اى مهربان ترين مهربانان!
(ترجمه مناجاه العارفين)
پاورقي ها:

سردبير

((به سوى صندوق هاى رإى چون موجى خروشان و دريايى مواج, با صفوفى فشرده رفته, رإى خود را به شخصى كه متعهد به اسلام و خدمتگزار به ملت و كشور و حامى مستضعفان و داراى بصيرت در امر دين و دنيا و منزه از گرايش به شرق و غرب و مكتب هاى انحرافى و داراى ديد سياسى است, بدهيد. امروز شركت در انتخابات رياست جمهور نه فقط يك وظيفه اجتماعى و ملى است, بلكه يك وظيفه شرعى اسلامى و الهى است. ))(صحيفه نور, ج15, ص164)

حساسيت و اهميت هفتمين دوره انتخابات رياست جمهورى و نقش فرد برگزيده بر كسى پوشيده نيست, زيرا, گرچه سرنوشت كشور اسلامى لااقل براى يك دوره چهار ساله رقم مى خورد, ولى پىآمدها و دستآوردهاى اين انتخاب تا سال ها ادامه خواهد يافت و چه بسا حاكميت سياسى در روندى قرار گيرد كه رهايى از آن به ساليان درازى دشوار آيد. از اين رو نه تنها گروه هاى وفادار به انقلاب اسلامى به ساحت رقابت آمده اند, بل پاره اى از مخالفان نيز بيانيه انتخاباتى صادر نموده اند. با اين حال سرنوشت نهايى انتخابات با آراى مستقيم مردم, تعيين خواهد شد.
مردم مسلمان ايران عموما, در اين باره به سه دسته تقسيم مى شوند:
1ـ گروه هايى كه داراى برنامه, تشكيلات و خط و ربط سياسى اند, اينان از مدت ها پيش با راى زنى و تشريك مساعى و ائتلاف با تشكل هاى همآهنگ, نامزدهاى خود را برگزيده و از هيچ تلاشى در كسب پيروزى آنها دريغ نخواهند كرد.
2ـ عده اى كه وابستگى گروهى ندارند; ولى اهل تجزيه و تحليل مسائل اند; يعنى تقريبا اكثر مردم. اينان معمولا در هنگام انتخابات به نتيجه نهايى مى رسند و بر اساس عواملى چون رهنمودهاى حضرت امام خمينى ـ قدس سره ـ و مقام معظم رهبرى ـ مدظله العالى ـ و ارزيابى گذشته و حال نامزدها و مطالعه برنامه ها و راهكارها و توانايى و كارآمدى آنان و مقبوليت گروه هاى حامى آنها, تصميم گيرى مى كنند.
3ـ گروهى از مردم كه ترجيح مى دهند به جاى تجزيه و تحليل مسائل, به كلياتى مانند اشتهار نامزدها, شناخت اجمالى از آنان و مقبوليت حاميانشان تمسك كنند و در مواردى هم پس از مشورت با عالمان دينى و آگاهان سياسى, به گزينش مى پردازند, گرچه نقش تبليغات بر دو گروه اخير, به ويژه گروه سوم قابل انكار نيست, اما ديرينه انتخابات, نمايانگر آن است كه مردم همواره مصالح اسلام و انقلاب را مطمح نظر دارند و با ظرافت و دقت, ساعى اند زمام امور را به دست صالح ترين بسپارند.
با اين وصف, يادآورى دو نكته مهم به مردم هوشمند و انتخابگر مسلمان كشورمان ضرورى مى نمايد:
الف ـ مقام معظم رهبرى, در جمع زائران حرم رضوى, فرمودند: ((ما بايد گام چهارم انقلاب را كه گام نوسازى و تحول معنوى و اخلاقى است برداريم و در جامعه, به يك معنا اين حركت از همه حركت ها دشوارتر است و خيلى سخت است كه انسان از لحاظ اخلاقى, همه جامعه را نوسازى كند و تحولى ببخشد و رذايل اخلاقى را كنار بريزد و معنويات را بر جامعه مستقر كند, به خاطر همين است كه ما بدون يك تحول اخلاقى عميق و گسترده, نخواهيم توانست عدالت اجتماعى را آن طورى كه مورد نظر اسلام است, انجام بدهيم.))
بنابراين دهه سوم انقلاب, دهه بازسازى فرهنگى و اخلاقى است و پنهان نيست كه سكان دار نظام اجرايى كشور كه مجرى اين راهبرد بلند است, مى بايست ـ ضمن دارا بودن قابليت هاى در خور اين مقام ـ فرهنگمندى آراسته به اخلاق دينى و شيدا و دلباخته ارزش هاى اخلاقى اسلام و عدالت اجتماعى باشد و پيشينه او نيز پاى بندىاش را به فرهنگ اسلامى گواهى دهد.
ب ـ گروهى از مردم, هيچ يك از نامزدهاى كنونى را با آرمان هاى خويش كاملا همآهنگ نمى بينند, از اين رو دست خوش حيرت و سرگردانى اند و چه بسا اظهار مى كنند كه به واسطه مسووليت دينى و اجتماعى در انتخابات شركت مى كنيم ولى رإى سفيد به صندوق خواهيم انداخت!
اين كسان غفلت مى كنند از اين كه اولا: طبق آموزه هاى دينى, انتخاب خردمندانه آن نيست كه لزوما ميان خوب و بد صورت پذيرد, بل انتخابى است كه به مصلحت نزديك تر و يا از مفسده دورتر باشد. ثانيا: سرانجام يكى از نامزدهاى كنونى اكثريت آرا را احراز خواهد كرد و قانونا بر كرسى رياست جمهورى تكيه خواهد زد و حتما در ميان اين نامزدها, كسانى هستند كه به مواضع و ديدگاه هاى ما نزديك تر و كسانى هستند كه دورتر باشند, پس اگر آن كس را كه به مواضع ما نزديك تر است گزينش نكنيم, چه بسا آن كس كه دورتر است, به مسووليت دست يابد و در آن صورت ما نيز از آرمان هاى خويش فاصله بيشترى خواهيم گرفت, پس همه بايد در انتخابات سرنوشت ساز هفتمين دوره انتخابات رياست جمهورى شركت جوييم و كسى را كه به عقايد و آرمان هاى خود نزديك تر مى بينيم برگزينيم و اين بيان ارزشمند حضرت آيه الله العظمى خامنه اى, در پيام نوروزى, را به خاطر داشته باشيم كه فرمود: ((من از همه ملت ايران تقاضا مى كنم كه با روشن بينى و هوشمندى و تيزبينى خود, به اين مسإله به صورت يك مسإله ملى و تاريخى نگاه كنند و آن را دست كم نگيرند… همه با همت, با حسن خلق و روشن بينى و اميد با اين قضيه مواجه بشوند, آراى زيادى را در صندوق ها بريزند و رئيس جمهور را با رإى بالايى ـ ان شإالله ـ انتخاب بكنند, تا دولت و رئيس جمهور آينده, دستشان باز باشد و بتوانند با پشتوانه عظيم آراى ملت, كشور را بسازند.)) والسلام
پاورقي ها:

سيرى در زندگى, انديشه, اخلاق و رفتار آيه الله سيد محمد حسن الهى طباطبايى(قدس سره)
قسمت دوم

دو بال علم و تقوا
در سال 1314 هـ.ش آيه الله سيد محمد حسن الهى و برادرش به دليل اختلال در وضع معاش و نرسيدن مقررى از ايران به موطن خويش (تبريز) بازگشت, آيه الله الهى در حوزه تبريز به تدريس فلسفه از شفا و اسفار و ساير كتاب هاى ملاصدرا اشتغال ورزيد و در ضمن برخى جويندگان كمال را به سوى قله معنويت هدايت نمود.
نامبرده انسانى بسيار ساده, بىآلايش, فروتن, مهربان و مربى نفوس بود. علامه طباطبايى در مناسبت هاى گوناگون براى شاگردان خود از خصوصيات روحى ايشان سخن مى گفت و اخلاق و رفتارش را تمجيد و تحسين مى كرد و هوش و استعداد و توانايى هاى علمى برادر را مى ستود و در جلسه اى نقل كرده بود:
((برادر ما راجع به تإثير صدا و كيفيت آهنگ ها و تإثير آن در روح و به طور كلى از اسرار علم موسيقى و روابط معنوى روح با صداها و طنين هاى وارده در گوش, كتابى به رشته تحرير درآوردند كه انصافا اثر نفيسى بود و تا به حال (زمان نقل اين مطلب) در دنياى امروز بى نظير و از هر جهت بديع و بى سابقه بود, لكن بعد از اتمام آن, بيم آن را پيدا كرد كه به دست نااهلان و حكام جائر بيفتد و تشكيلات نامشروع از آن استفاده سوء بنمايند, لذا آن را به طور كلى مفقود نمود.))
آيه الله حاج سيد محمد حسن الهى از جميع جهات مشابه علامه طباطبايى بود و در سبك و شيوه, سعه صدر و همت عالى, زندگانى زاهدانه به معناى واقعى, دورى از اهل دنيا, رابطه با خداوند, انس و الفت با ذكر و عبادت توإم با ادراك و بصيرت و معرفت, شيفتگى به شرع مطهر و محبت توإم با معرفت نسبت به خاندان عصمت و طهارت, تلاش در جهت اعتلاى كلمه حق و از خودگذشتن در اين راه, كمك به همنوع و رسيدگى به فقرا و مساكين نمونه اى بارز و در خطه آذربايجان و منطقه تبريز معروف و مشهور و در بين اهالى به پاكى و طهارت نفس و وارستگى زبانزد خاص و عام بودند.(1)
اين فرزانه ناشناخته در سال 1345 هـ.ش به شهر مقدس قم مشرف گرديد و قريب يك سال در اين مكان مبارك اقامت گزيد و تنى چند از افاضل حوزه علميه قم در همين مدت كوتاه از فيض وجودش بهره مند گشتند, كه در ميان آنان علامه حسن زاده آملى بيش از ديگران از حضور پرفروغش استفاده كرده است, چنان كه خود در جايى نوشته است:
((در سنه هزار و سى صد و چهل و پنج هجرى شمسى آيه الله جناب آقاى سيد محمد حسن الهى قاضى طباطبايى (برادر مكرم استاد علامه طباطبايى ـ رفع الله تعالى درجاته المتعاليه) كه در حوزه علميه قم براى افاده و افاضه رحل اقامت افكنده بود, اين كمترين از محضر انورش بهره مند بود.))
ايشان در جاى ديگرى خاطر نشان نموده است: ((در همه حال استادم, حكيم متإله آيه الله آقا محمد حسن قاضى طباطبايى تبريزى مشهور به الهى ـ اعلى الله مقامه ـ پيوسته مرا به مراقبت و نگاه داشتن ادب در برابر خداوند و محاسبه نفس بسيار توصيه مى فرمود و من نفحات انفاس شريفش و بركات فيوضات منيعش را فراموش نمى كنم. ))(2)
وقتى در خصوص اين شخصيت از استاد حسن زاده آملى سوالى شده بود, ايشان چنين جواب دادند: ((آن جناب از تبريز گرفته تا نجف اشرف و مراجعت از نجف ـ كه به تبريز آمدند ـ و علامه طباطبايى در تمام درس و بحث و شئونات ديگر با هم بودند, آن بزرگوار هم جامع علوم عقلى و نقلى بود و رياضت هاى نفسانى او بسيار عجيب بود.
وقتى به حضور استاد علامه طباطبايى رسيدم آن جناب از من سوال كرد: شما اخوى را چگونه يافتيد, بنده واقعيتى را اظهار كردم, گفتم: آقاجان, جناب اخوى خيلى بذول است و اين اخوى (علامه) خيلى كتوم است آن جناب خيلى بخشنده بود, البته در تبريز ماند و از اين گونه تإسفها (محروميت از كمالات علمى او) براى ما هست, من مشاهداتى, مكاشفاتى و حلاوتى از جناب حاج محمد حسن الهى دارم كه اگر بخواهيم بعضى از اين امور را بازگو كنيم شايد موجب استعجاب بعضى واقع شود.))(3) آيه الله جعفر سبحانى نيز به اين مكاشفات اشاره دارند.(4)

ثواب تفسير!؟
علامه طباطبايى در خصوص مراتب فضل و كمال برادرش فرموده بود: از جهت فضل كمتر از اين آقايان فعلى قم نبود جز اين كه از بيت انزوا بوده است, مرحوم پدرش نيز اين چنين بود و مرحوم حاج ميرزا على آقاى قاضى كه عمويش و يكى از اساتيد ما بود, نيز اين چنين بود و جد او مرحوم آقا سيد حسين كه از شاگردان مرحوم ميرزاى شيرازى بود نيز همين گونه بود, وقتى كه خواست از محضرش مرخص شود و به تبريز برود خدمت مرحوم ميرزاى شيرازى رفت كه چه شديم و چه داريم, خوب است كه به ما چيزى مرحمت بفرماييد, مرحوم ميرزا به ايشان فرمود: من چيزى ندارم به شما بدهم ولى شب و روز يك ساعت به فكر نشين, اين دستور را به ايشان فرمود پس از چندى كه مردم تبريز به خدمت مرحوم ميرزا در سامرا رسيدند, از مرحوم آقا سيد حسين خبر گرفت, آنان در جوابش عرض كردند: آقا فكر يك ساعتش, بيست و چهار ساعته شده!(5)
آيه الله حسن زاده آملى در درس هشتاد و يكم از دروس ((معرفت نفس)) گفته است:
((نكته اى بلند از استادم شادروان جناب علامه آقا سيد محمد حسن الهى طباطبايى تبريزى ـ جانم به فدايش ـ به يادگار دارم, روزى در شيخان قم به حضور مباركش افتخار تشرف داشتم و هيچ گاه در محضر فرخنده اش يك كلمه از دنيا و از كسى گله و شكواى و حرف كم و زياد مادى نشنيدم, فرمود: آقا انسان ها معادنند,(6) بايد معادن را استخراج كرد. غرض آن جناب اين كه همچنان كه كوه ها داراى معادن طلا, نقره, الماس, فيروزه و غيره هستند, انسان ها نيز داراى معادن گوناگون حقايق و معارفند, بايد هر كسى كوه وجودش را بشكافد و آن معادن را استخراج كند, يعنى در روان شناسى بكوشد تا آب زندگى از او بجوشد, البته اين سخن را عمق ديگر است.))(7)
يكى از شاگردان سيد محمد حسن الهى, شيخ محمد على ارتقايى ملقب به اديب العلمإ تبريزى است, كه با كشيدن دست به چشم خود و نه از طريق آينه و ميز سه گوش با ارواح ارتباط برقرار مى كرد. روزى در حالى كه كتاب اسفار ملاصدرا در دستش بود به نزد ايشان آمد و گفت: آقاى الهى, من با روح ارسطو رابطه ايجاد كرده و از او تقاضاى تدريس كرده ام, او در جواب گفت: كتاب اسفار ملاصدرا را تهيه كرده و
برو خدمت آقاى الهى تا آن را به تو درس بدهد, از آن پس اين شاگرد به خدمت مرحوم الهى مىآمد و درس مى خواند(8) و گاهى به تقاضاى استادش با ارواح ارتباط برقرار مى كرد, يك بار كه با افلاطون تماس گرفته بودند, اين دانشمند گفته بود: شما قدر و قيمت خود را بدانيد كه در روى زمين مى توانيد لا اله الا الله بگوييد, ما در زمانى بوديم كه بت پرستى و ثنويت آن قدر غلبه كرده بود كه قادر نبوديم اين ذكر را بر زبان جارى نماييم.
با روح سيد بن طاووس و سيد بحرالعلوم نتوانستيم تماس حاصل كنيم, زيرا اين دو بزرگوار گفتند: ما وقف حضرت اميرالمومنين(ع) هستيم و ابدا مجالى براى پايين آمدن نداريم.
سيد محمد حسن الهى نقل كرده بود: روزى در اين حالت (ارتباط با ارواح) از مرحوم فارابى پرسيدم آيا اين قرآنى كه تلاوت مى كنيم و ثوابش را براى شما مى فرستيم و نيز براى شما از پيشگاه خداوند طلب استغفار مى كنيم به آگاهى شما مى رسد؟ گفت: آرى, پرسيدم: آيا شما در مقابل اين رفتارها عكس العملى هم نشان مى دهيد؟ جواب داد آرى! گفتم: چگونه, اظهار داشت: در يكى از روزها فرزندت دچار مشكلى در خصوص مسائل ادارى شده بود كه كارش به امضاى يكى از روساى دواير دولتى وابسته بود كه ما به دلش انداختيم نامه وى را امضا كرده و مشكل او را حل نمايد.
علامه ط(9)باطبايى فرموده بود: اين شاگرد, روح مرحوم پدرم را احضار كرده بود و سوالاتى از او پرسيده بود كه ايشان در ضمن پاسخ گويى از من (علامه طباطبايى) گله داشته اند كه در ثواب تفسيرى كه نوشته ايد, ايشان را شريك ننموده ايد, علامه افزوده: آن شاگرد نه مرا مى شناخت و نه از تفسيرم اطلاع داشت و برادر ما هم نامى از من در نزد او نبرده بود و اين كه در ثواب تفسير پدرم را شريك نكرده ام تنها خود و خدايم مى دانست نه كس ديگر حتى برادرم از اين نيت خبر نداشت و اين كه پدر را در اين كار شريك ننموده ام از آن جهت نبود كه مى خواستم امساك كنم بلكه تصور مى نمودم آخر كارهاى ما چه ارزشى دارد كه پدرم را در آن سهيم كنم, قابليتى براى خدمت خود نمى ديدم.
علامه خاطر نشان نموده كه وقتى توسط نامه از اين ماجرا باخبر شدم, شرمنده و منفعل گشتم, گفتم: خدايا اگر اين تفسير ما در نزد تو قابل قبول است و ثوابى براى آن متصور مى باشد, آن را به روح مرحوم پدرم هديه نمودم, هنوز اين نامه را در پاسخ نامه برادر (سيد محمد حسن الهى) به تبريز نفرستاده بودم كه پس از چند روز, نامه اى از وى رسيد كه در آن آمده بود: اين بار با پدر صحبت كرديم, شادمان بود و گفت خدا عمرش بدهد, سيد محمد حسين هديه ما را فرستاد.
گفتنى است كه نقل اين مطالب براى تإييد عمل ارتباط با ارواح نيست و گرچه اين دانش همچون علوم ديگر واقعيت دارد و آثار آن مشهود و بديهى و مسلم است, اما شارع مقدس اسلام آن را تحريم نموده و باب بهره بردارى از اين طريق را به جهت مفاسدى كه ممكن است در بر داشته باشد مسدود نموده و استاد علامه طباطبايى و برادرش اين اصل را قبول داشتند و در اين جا از باب مشخص شدن كمالات علمى سيد محمد حسن و روشن گشتن اثر تلاش بسيار ارزنده علامه در تإليف ((الميزان)) به نقل و درج آن مبادرت نموديم.(10)

به سوى سراى باقى
فقيد سعيد آيه الله الهى طباطبايى در نيمه دوم سال 1346 هـ.ش مطابق با 1387 هـ.ق در بستر بيمارى قرار گرفت. استاد حسن زاده وقتى شنيد استاد بزرگوارش بيمار گشته اشعارى سرود كه به ابياتى از آن اشاره مى شود:
سلام اى مهر برج مهربانى
سلام اى خضر راه آسمانى
زبان من زبون و خامه ام خام
چگويم در مقام آن دلارام
شنيدم باز آن پير زمانه
شده تبگير از تير زمانه
الهى دور باد از او دواهى
جناب اوستاد من الهى
براى صحت آن قدوه خاص
قرائت مى كنم الحمد و اخلاص
تصدق مى دهم بهر شفايش
بود جان حسن زاده فدايش
خديوا مر حسن را نيست چاره
مگر باشد دعاگويت هماره
همى خواهد زلطف لايزالى
شفاى عاجل سركار عالى…(11)
اما اين حكيم الهى روز به روز با اشتداد كسالت مواجه گشت و سرانجام در روز دوشنبه سيزدهم ربيع المولود سال 1388 هـ.ق در سن 63 سالگى اين نشإت ناپايدار و فانى را بدرود گفت و در عالم قدس و ملكوت آرام گرفت.
چون در تبريز رحلت نموده بود, جنازه اش را ظاهرا بر حسب وصيت او, به قم آورده و پس از تشييع جنازه اى باشكوه و با حضور آيات عظام و اساتيد حوزه علميه قم و روحانيون و ديگر اقشار مردم در جوار مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله عليها ـ در آن طرف پل آهنچى در مقبره معروف به ابوحسين مدفون ساختند. رحلت ايشان تإثيرى عميق در روحيه استاد علامه طباطبايى گذاشت و شدت يافتن ناراحتى قلبى و عصبى ايشان را موجب گرديد.(12)
و پيوسته تا زمانى كه در قيد حيات بودند در عصرهاى پنجشنبه به زيارت اخوى و در ضمن اهل قبور مى رفتند.
هم چنين اين ضايعه اسفناك روح لطيف عارف ربانى يعنى آيه الله حسن زاده را مكدر ساخت و معظم له در پاسخ به نامه دوستى نوشتند: در ميان اساتيدم دو تن به نام الهى بودند: يكى آيت حق عارف بالله, حكيم متإله, مكمل فقيه, متبحر سالك, مجذوب فناى در توحيد جناب محمد حسن آقاى الهى طباطبايى تبريزى و ديگر محى الدين عارف بزرگوار, عالم ربانى, حكيم عالى مقدار, صاحب تصانيف كثيره, حافظ عصر, شاعر مفلق, مجذوب سالك حاج ميرزا مهدى الهى قمشه اى ـ اعلى الله تعالى مقامهما و رفع درجاتهما ـ در سوگ اين دو الهى:
همى گويم الهى يا الهى
تو از سوز دل زارم گواهى
هجران الهى طباطبايى سخت برايم سنگين بود كه ديرى نگذشت به هجران الهى قمشه اى نيز مبتلا شدم:
گفتم كه سوز آتش دل كم شود به اشك
آن سوز كم نگشت و از آنم بتر بسوخت(13)
ايشان در آمل ساكن بود كه خبر رحلت اين عالم را شنيد و اشعارى در سوگ استادش سرود, ابياتى از آن:
امروز مرا چون شب تار است به ديده
كز خار غمى در دل زارم بخليده
در آملم آمد خبرى كز اثر وى
رنگم بپريد و دلم آندم به طپيده
آهم شده از كوره دل جانب بالا
اشكم بچكيده به رخ رنگ پريده
گفتند كه اندر افق خطه تبريز
شمست شده مكسوف و نهان گشت ز ديده
مرحوم محمد حسن آقاى الهى
وقتش برسيده است و زما دست كشيده
آن سيد والا نسب طباطبايى
آن گوهر عالى حسب عيب نديده
آن سالك مجذوب كه از جذبه محبوب
سوى وطن اصلى مإلوف چميده
آن طاير قدسى كه سوى روضه رضوان
خندان و خرامان و گذاران بپريده
از بارگه قدس خداوند حسن را
بدهاد شكيبايى از اين تلخ پديده(14)

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) مهر تابان, ص24. 2 ) رساله لقإ الله, علامه حسن زاده, ص192. 3 ) مجله پيام انقلاب, شماره151, ص36 ـ 37. 4 ) دومين يادنامه علامه طباطبايى, مقاله جامعيت علامه, به قلم آيه الله سبحانى. 5 ) هزار و يك نكته, ص629 ـ 630. 6 ) اشاره است به حديث منقول از رسول الله(ص): الناس معادن كمعادن الذهب والفضه. 7 ) آيه الله حسن زاده آملى, معرفت نفس, ج2, ص242 ـ 243. 8 ) گروهى از نويسندگان, آينه عرفان (ويژه دهمين سالگرد رحلت علامه طباطبايى) ص11. 9 ) به نقل از خاطرات آيه الله حسن زاده كه در روز جمعه 1373/8/20 كه در خدمتشان بوديم, بيان فرمودند. 10 ) علامه سيد محمد حسين حسينى تهرانى, نور ملكوت قرآن, ص;330 همان, معادشناسى, ج1, ص182 ـ 185. 11 ) ديوان آيه الله حسن زاده آملى, ص201 ـ 204. 12 ) مهرتابان, ص24 ـ 25. 13 ) آيه الله حسن زادهآملى,حكمت عملى يااخلاق مرتضوى,ص26. 14 ) ديوان آيه الله حسن زاده آملى, ص131 ـ 132.

##ترجمه: مهدى اسدى##

اشاره
حضرت امام خمينى, از شخصيت هاى بى بديل روزگار هستند كه در عصر مادىگرايى و دين ستيزى, علم احياى دين و بازگشت دوباره آن به صحنه را برافراشتند و آن سان موجى در عالم پديد آوردند كه اين عصر با نام مقدس او رقم خورد.
پژوهشيان دنياى غرب و شرق از زواياى گوناگونى به تحليل اين شخصيت تاريخى پرداخته اند و با اين كه در پاره اى از موارد از درك شخصيت و انديشه هاى امام عاجز مانده و تحليل هاى ناپخته و سست بنيادى ارائه كرده اند, با اين حال برخى از آنان از زواياى نوى به موضوع نگريسته و تحليل هاى قانون مندى ارائه نموده اند كه آگاهى از آنها سودمند است و اين مقاله نيز با وجود كاستى هايى در ارائه تحليل, در اين راستا به فارسى برگردان شده است.
((واحد ترجمه مجله))

ظهور امام خمينى(ره) در صحنه سياسى, اندكى پيش از پيروزى انقلاب اسلامى, وجدان هاى غربى را در دو بعد (دولتى و مردمى) تكان داد. غربيان فكر نمى كردند كه از يك نهاد علمى ـ سنتى كه به گمان آنها يكى از نهادهاى جمود و فرورفتن در فضاهاى علمى و روحى است, مردى بيرون بيايد كه انقلابى بزرگ را رهبرى كند, دولتى هم آهنگ با زمانه تإسيس كند و غرب را نه تنها محكوم سازد بلكه با آن از موضع كسى سخن بگويد كه رسالتى جهانى را براى همگان به ارمغان آورده است.
هنوز كه هنوز است رسانه هاى غرب گاه از او به عنوان كسى كه ((جهان را تكان داد)) و گاه كسى كه ((مسير تاريخ را تغيير داد)) نام مى برند و انقلاب او را در كنار انقلاب هاى كبير فرانسه و روسيه, سه جنبش مهم سياسى عصر حاضر كه روش هاى سياسى را دگرگون ساخت و ويژگى هاى فرهنگى اين دوران را رنگى ديگر بخشيد, مى دانند.
بررسى و كند و كاو درباره چنين شخصيتى طبق روش هاى فكرى متداول در پژوهش هاى علمى, براى غرب امرى ناگزير بود. همچنان كه وضعيت سياسى حاكم ميان جهان غرب و جمهورى اسلامى ايران در دهه هشتاد, كه به آن ((دهه خمينى))(1) گفته شد كه در به هم خوردگى روابط نمود يافت, در اين پژوهش هاى غربى تإثيرى ناگزير بر جاى نهاد.
ذكر اين نكته ضرورى است كه تنها كتاب موجود در غرب كه زندگى و راه و روش امام خمينى(ره) را مورد بررسى قرار داده, تإليف يكى از وابستگان رژيم پهلوى به نام امير طاهرى(2) است. اين كتاب كه در سال 1985 ميلادى در ايالات متحده به چاپ رسيد و نام ((روح الله خمينى و انقلاب اسلامى))(and the islamic Revolution) (3
The Spirit of Allah [Kkomeini] ) را برخود داشت, كينه توزانه با حضرت امام برخورد مى كرد و متضمن اطلاعات نادرستى است كه بخشى از آن به عمد و بخش ديگر بر اساس كج فهمى نويسنده به كتاب راه يافته بود.
علاوه بر اين, كتاب ديگرى به زبان انگليسى وجود دارد كه مهم ترين انديشه ها و مفاهيم سياسى, عرفانى و جهادى حضرت امام(ره) را در بر مى گيرد. كتاب مذكور كه در سال 1981 در ايالات متحده به چاپ رسيد ((اسلام, انقلاب: نوشته ها و اظهارات امام خمينىRevolution: Writting and Declarations of Imam Khomeini) (Islam and (( نام دارد. حامد الگار در اين كتاب برخى از مهم ترين سخن رانى ها, رهنمودها و نيز نوشته هاى اخلاقى و عرفانى حضرت امام همچون ((جهاد اكبر)), ((تفسير سوره حمد)) و نيز كتاب ((حكومت اسلامى)) را ترجمه مى كند. اين كتاب مهم ترين منبع انديشه هاى امام خمينى(ره) در غرب به شمار مى رود و پژوهش گران هنگام تحقيق درباره امام و انقلاب اسلامى بدين كتاب مراجعه مى كنند.(4)

روش هاى پژوهشى غرب در بررسى شخصيت امام (ره)
1ـ روش تحليلى روان شناسى تاريخىPsychohistory) ):
اين روش بر تطبيق اصول تحليل روان شناختى(Psychoanalysis)(5) بر تاريخ, سيره, ادبيات و هنر استوار است. روش تحليل روان شناختى به نظريات روان شناس مشهور زيگموند فرويد (1939 ـ 1856م) استناد مى كند و براى تجزيه و تحليل شخصيت, انگيزه ها, روياها و لغزش هاى انسان به كار مى رود. اين روش بر فرضيه اى استوار گشته كه معتقد است انگيزه ها را غرايز تعيين مى كنند, و سخن گفتن از اين غرايز بسته به نيروهايى است كه در ناخودآگاه انسان ـ آن جا كه انگيزه هاى غريزى رودرروى تربيت اجتماعى مى ايستند ـ پنهان است.
از پژوهش هايى كه در تحليل شخصيت حضرت امام(ره) از اين روش سود جسته اند كتاب ((خمينى مخفىThe Hidden Khomeini) (() نوشته ((بروس موزليش))(6) است. ((موزليش)) بر عواملى كه تإثير عميقى بر شخصيت امام به جاى گذاشته اند تإكيد مى ورزد و نخستين عامل را ((عشق به خاندان)) مى نامد; يعنى امام كه فرزند خاندان پيامبر(ص) است پيوند عاطفى شديدى با اهل بيت(س) دارد. حق هايى كه از اهل بيت پايمال شد, ستم هايى كه بر آنها روا داشتند, به خصوص شهادت حضرت على و امام حسين ـ عليهما السلام ـ از عواملى است كه نقش تعيين كننده اى در شكل گيرى شخصيتى و بناى روحى حضرت امام خمينى(ره) داشت. او مى افزايد كه اين مسإله و نيز زمينه عرفانى حضرت امام, به ايشان احساس يافتن صواب مطلق و حق مطلق را مى بخشد. به خصوص مشرب عرفانى ايشان نيروى روحى عظيمى بديشان مى بخشد كه امام را در رويارويى با دشمنان و دشوارىهاى زندگى يارى مى دهد.
((موزليش)) سپس به بررسى يكى از اصول فرويد مى پردازد كه معتقد است: رهبران تاريخى اهميت فراوانى به گرايش هاى غريزى نمى دهند بلكه حالتى به آنها دست مى دهد كه وى آن را ((گرايش هاى جايگزين))(Displaced Libido) (7) مى نامد. به گونه اى كه گرايش هاى غريزى و عاطفى به اشخاص جاى خود را به گرايش به امور مجرد مى دهند. اين حالت در امام به صورت گرايش به اسلام, ملت, انقلاب, حق و… وجود دارد. وى سپس به تقدم دادن امور الهى بر روابط عاطفى, توسط امام, استشهاد مى كند به گفته ايشان اگر دشمنان, فرزند وى احمد را مى كشتند كوچك ترين خللى در اراده ايشان به جاى نمى گذاشت. او سپس اضافه مى كند كه در پس سيماى آرام امام خمينى(ره) گونه اى از خشم خروشان پنهان است كه ((موزليش)) آن را ((خشم نرگسى)) مى نامد…
موزليش سپس اشاره مى كند كه امام خمينى به اين امر باور داشتند كه جهان آكنده از دسيسه ها و توطئه هايى است كه دشمنان اسلام در كار چيدن آن هستند. با تإثرى كه مسموم سازى حضرت امام حسن(ع) در روحيه امام خمينى(ره) جاى گذاشت, مسموم سازى بسامد بالايى در سخنرانى ها و نوشته هاى ايشان داشته است. ايشان پياپى تإكيد مى كردند كه فرهنگ غربى افكار ملت هاى جهان سوم را مسموم مى كند و موسيقى غرب اخلاق جوانان ايرانى را مسموم مى سازد و آمريكا را ((جرثومه اى زهرآلود)) مى دانستند. (8)
((موزليش)) سخن خود را با اين گفته به پايان مى برد كه: امام خمينى(ره) رهبرى است كه مناسب ترين زمان را براى فعاليت سياسى خود انتخاب كرد, و انقلاب اسلامى در پس خود ((انقلابى پنهان)) دارد كه با رهبرى امام بر تمام جهان سرورى خواهد يافت.

2 ـ روش رهبرى افسونگر

Charismatic Leadership) )
اين روش كه به تجزيه و تحليل شخصيت هاى برتر تاريخى مى پردازد به ((ماكس وبر)) آلمانى (1924 ـ 1860) از پايه گذاران علم نوين جامعه شناسى منسوب است. اين روش بر شخصيت هاى تاريخى داراى خصوصيات خارق العاده يا حداقل استثنايى كه در زمانه هاى عسرت ظاهر مى شوند, تإكيد مى ورزد. خصوصيت هايى كه مشروعيت خود را از پيوند مشترك رهبر با پيروانش مى گيرد و اين پيوند ناشى از برخوردارى و ممارست رهبر در اين ويژگى هاى به خصوص است كه معمولا دور از دسترس انسان هاى عادى است.
وبر نيروى افسونگر (كارزماتيك) را برترين نيروى انقلابى مى داند كه توانايى دگرگون سازى اوضاع موجود را داراست. بر اساس اين نظريه رهبرى افسونگر ناخودآگاه صورت مى گيرد و رهبران در آن زمينه سازى نمى كنند تا در جايگاه رهبرى قرار گيرند. اين رهبرى اهميتى به اعتبارات اقتصادى و سودگرايانه نمى دهد و رهبر افسونگر با پيروان خود ((گروهى)) را تشكيل مى دهند. او دستياران يا دوستانى ندارد بلكه همه پيرو و مريد او هستند.
دو تحقيق به زبان انگليسى وجود دارند كه در تحليل رهبرى سياسى حضرت امام(ره) بر اين روش تكيه كرده اند. همچنان كه تحقيق ديگرى در همين روش به زبان هلندى نوشته شده است(9) كه مشكل زبان مانع شد تا از آن بهره اى ببريم. از نمونه هاى اين روش كتاب ((پيامبران نوين و مثل هاى كهن: افسون ها و تقاليد در انقلاب ايران)) تإليف ((مايكل كيمل))(10) است.
((كيمل)) سخن را با اين نكته مىآغازد كه انقلاب اسلامى ايران براى تحليل گران سياسى و اجتماعى منطقه به صورت معمايى درآمده است, زيرا با اين كه انقلاب اسلامى رو در روى امپرياليسم و به خصوص آمريكا ايستاد, در همان حال و به همان ميزان نفرت و دشمنى خود را با شوروى و استراتژىهاى سوسياليستى در سياست و اقتصاد آشكار ساخت, و با اين كه اين انقلاب, مردمى بود و بر نيروهاى مردمى تكيه مى كرد و بزرگترين راهپيمايى هاى تاريخ را با بيش از دو ميليون شركت كننده در تهران و ميليون ها تن در شهرهاى ديگر برپا مى كرد, با اين همه اكثر شركت كنندگان از ساكنان شهرها بودند اين بر عكس ديگر انقلاب هاى جهان سوم كه كشاورزان و روستاييان پايه اساسى آنها را تشكيل مى دادند بود. آن چه به گفته ((كيمل)) اين معما را پيچيدگى بيشترى بخشيده شخصيت امام خمينى(ره) است كه نقش اساسى را در پيروزى انقلاب و تشكيل حكومت ايفا كرده اند.
((كيمل)) برخى از گزارش گران غربى را كه مدعى اند سلطه امام گستره پهناورى ندارد يا اين كه چيرگى ايشان فاقد پايه هاى رهبرى كارزماتيك است به باد انتقاد مى گيرد. او در تعبيرى توجه برانگيز مى گويد كه امام خمينى(ره) ((بدان اندازه از قدرت معنوى برخوردار بود كه در همان حال بتواند فروتن و متواضع بماند)).
او مى افزايد كه امام, زاهدى بود كه اهتمامى براى زيورهاى دنيوى و امتيازات مقام خود قائل نبود. در مسائل انقلاب هيچ فرد يا گروهى در مقابل قاطعيت ايشان سزاوار چشم پوشى نبود. و به گفته امام حتى اگر فرزندان ايشان سزاوار اعدام مى شدند آمادگى انجام اين عقوبت را داشت.
((كيمل)) معتقد است كه منبع سلطه حضرت امام(ره) پيوند ميان رهبر و پيروان اوست. امام تكريم مردم را نسبت به خودشان, باز به خود مردم نسبت مى داد و مى گفت: ((آنها كه همه چيز خود را در راه اسلام دادند مردم بودند و عاقبت اين مردم اند كه پيروز خواهند شد))…
((كيمل)) سپس روابط تبادل آميز ميان ((كارزماتيسم)) و دين را شرح مى دهد و شكل آگاهى دينى را زمينه سلطه كارزماتيك امام مى داند. اين در حالى است كه خود ((كارزماتيسم)) ذاتا يكى از دلايل حقانيت دين مى باشد.
((كيمل)) همچنين بر فروتنى امام كه همواره نقش خود را در پيروزى انقلاب انكار مى كردند و منبع قدرت و پيروزى را اسلام مى دانستند تإكيد مى كند, براى نمونه آن جا كه مى گويند: ((روح انقلاب جهانى ما از اسلام است. انديشه جهانى اسلام هميشه بر مسائل سياسى ـ ميهنى چيرگى داشته است)).

3 ـ امام خمينى (ره) و عرفان
بر اين جنبه مهم از شخصيت امام جز در سه ـ چهار سال آخر حياتشان تإكيدى صورت نگرفته است. در اين زمينه دو تحقيق مهم وجود دارد: تحقيق نخست نوشته يك پژوهشگر روسى به نام الكساندر ناش(Alexander Knush) (11) است كه در آن بر دستاوردهاى عرفانى امام, به خصوص در روزهاى تلمذ ايشان نزد آيه الله محمد على شاه آبادى تإكيد مى شود. ((ناش)) در نوشته خود بعد عرفانى حضرت امام را به جنبه هاى ديگر شخصيتى ايشان همچون سياست و فعاليت هاى انقلابى ربطى نمى دهد. او اهتمام خود را به عرفان به معناى آكادميك آن يعنى كتاب هايى كه امام در اين زمينه نوشته اند و نيز به سير تطور انديشه عرفانى ايشان در اين كتاب ها متمركز مى كند.
تحقيق ديگر نوشته محقق مسلمان اردنى ((سلمان البدور)) است. او مى كوشد تا عرفان امام را به انديشه سياسى ايشان پيوند زند. همچنان كه مى كوشد چگونگى رسيدن امام به اين باور را كه معتقدند عارف همان كسى است كه بايد حاكم باشد و هموست كه شايستگى ولايت فقيه را داراست ـ البته بعد از كسب معرفت فقهى در حد مرجعيت ـ كشف كند.
در اين جا به بررسى تحقيق الكساندر ناش كه ((بازگشت به عرفان: خمينى و ميراث فلسفه عرفانى اسلام)) نام دارد مى پردازيم.
مولف, كتاب هايى را كه امام(ره) پس از هجرتشان به قم در باب عرفان نوشته اند و عمدتا نتايج تلمذ ايشان نزد آيه الله شاه آبادى بود, زمينه كارى خود قرار داده است. اين كتاب ها به ترتيب: ((شرح دعاى سحر)), ((مصباح الهدايه الى الخلافه والولايه)), ((تعليقه اى بر شرح فصوص الحكم)) و ((مصباح الانس)) هستند.
((ناش)) در آغاز, كيفيت يافتن نسخه خطى كتاب ((مصباح الانس)) را كه چهار سال پس از تبعيد امام به تركيه توسط ساواك از منزل ايشان مصادره شده بود ذكر مى كند. (12) او پس از ارائه تعريفى از عرفان مى گويد: على رغم فراوانى منابع هيچ كس درباره آراى عرفانى و متافيزيكى حضرت امام(ره) پژوهشى تحليلى و پيراسته ارائه نكرده است.
به عقيده ((ناش)) اولين كتابى كه امام نزد آيه الله شاه آبادى خوانده اند ((اسفار)) ملاصدرا بوده است. او مى گويد مفاهيم مطرح شده در اين كتاب تا اندازه زيادى با نظريه ((انسان كامل)) ابن عربى همسانى دارد. سپس مى گويد امام پس از آن ((شرح فصوص الحكم)) قيصرى را كه ((تإثيرى دائمى بر مفاهيم عرفانى امام داشت)) و پيوسته بدان استناد مى كرده اند, آموخته اند. پس از اين كتاب, امام كتابى را از ((قونوى)) شاگرد ابن عربى و شارح فلسفه عرفانى وى; يعنى كتاب تعليقه اى بر ((مفتاح الغيب)) تلمذ كرده اند. اين كتاب پس از ((فصوص الحكم)) و ((اسفار)) از مهم ترين متون عرفانى حوزوى به شمار مى رود.
تلمذ امام نزد آيه الله شاه آبادى شش سال طول كشيد تا اين كه استاد به تهران منتقل شد و به اعتقاد ((ناش)) امام فراگيرى كتاب هاى مذكور را به تنهايى ادامه دادند. او اضافه مى كند كه شيوه عرفانى امام به فراگيرى كتاب هاى عرفانى مختصر نگرديد بلكه امام تمام توجه خود را به سير و سلوك اخلاقى معطوف ساختند. سير و سلوكى كه ((ناش)) آن را ((ترك خواهش هاى دنيوى و پيروى تمام از مسائل حلال و حرام)) وصف مى كند. وى وجوه شباهت فراوانى ميان سلوك عرفانى امام و سلوك عارفان بزرگ كهن همچون غزالى, سيد حيدر آملى و صدرالدين شيرازى مى بيند, چرا كه از سيره عملى آنان در دايره المعارف هاى رجالى ـ عرفانى برمىآيد كه آغاز زندگى علمى آنان با فراگيرى روش تقليدى در فقه و اصول و كلام, درك و پى گيرى روشى خاص در تزكيه روحى و سير و سلوكى شروع مى شود كه در پايان به اشراق و ((معاينه حقيقت اشيا)) منتهى مى گردد.
((ناش)) سپس به بررسى تطور انديشه عرفانى حضرت امام(ره) از ميان كتاب هايى كه در اين زمينه تإليف كرده اند مى پردازد. به اعتقاد وى امام در ((شرح دعاى سحر)) به عنوان يك انديشمند مستقل و داراى انديشه عرفانى متكامل و پيشرو ظهور نكرده اند. در ((مصباح الهدايه الى الخلافه والولايه)) اين امر تا حد زيادى تغيير مى يابد تا آن كه به دو كتاب ((تعليقه اى بر شرح فصوص الحكم)) و ((مصباح الانس)) مى رسيم كه امام در اين دو به بررسى و سنجش آراى شارحان اين دو متن عرفانى كه از مهم ترين متون عرفانى حوزه به شمار مىآيد, مى پردازند و در بسيارى از مواضع اين آرا را نقد مى كنند. على رغم بررسى كتاب ((اسفار)) ايشان همچنين برخى از آراى ابن عربى را كه بيشترين تإثير را بر امام داشته است, نقد كرده اند. مولف سپس مفاهيم عرفانى مطرح شده در آثار حضرت امام را همچون ((انسان كامل)), ((تجلى اسما و صفات)) و ((صدور عالم)) به طور مفصل شرح مى دهد.(13) به گونه اى كه خواننده تازه كار را به تسلط كامل ((ناش)) به اين مفاهيم و اصطلاحات باورمند مى سازد.
او در پايان, يك سوال مهم را چنين مطرح مى كند: ميزان تإثير اين پس زمينه عرفانى بر انديشه و سلوك سياسى و شخصيت انقلابى حضرت امام تا چه اندازه اى است؟ وى در پايان مى گويد: عرفان در شخصيت امام تإثير ژرفى را بر جاى نهاد و عرفان در ايشان هرگز كاسته نشد. ((ناش)) درس هاى تفسير سوره حمد را كه تلويزيون ايران در سال هاى آغازين انقلاب پخش مى كرد و نيز نامه امام به گورباچف كه آكنده از اهتمام هاى روحى و عرفانى است به عنوان شواهدى بر اين ادعا ذكر مى كند.

4 ـ امام خمينى(ره) و انديشه سياسى
بيشترين پژوهش هاى غربى در آراى حضرت امام(ره) را اين جنبه از شخصيت ايشان به خود اختصاص داده است[گرچه] انحصار بر اين بعد از شخصيت امام چندان صواب نمى نمايد[.بارى] اگر انديشه هاى سياسى حضرت امام و به خصوص نظريه ولايت فقيه نبود جهان متفرعن با اين ضربه تاريخى مواجه نمى شد كه بايد براى سرنوشت بشريت به فكر برنامه ريزى بيفتد. و اين كه روابط انسانى و ملى بايد بر اساس عدالت و حق استوار باشد نه سودجويى و بهره كشى. نمونه اين روش كتاب ((دين و سياست در كتاب كشف الاسرار امام خمينى)) نوشته ((ونيسامارتين))(14) است.
مارتين در آغاز نگرشى عام را به محتويات كتاب ((كشف الاسرار)) ارائه مى كند و به نقد و بررسى آراى برخى از محققان كه معتقدند اين كتاب مويد حاكميت سلطنتى است يا حداقل آن كه با آن تعارضى ندارد, مى پردازد. او مى افزايد كه موضع گيرى علماى ايران در برابر پادشاهان يكسان نبوده است و سپس اظهار تإسف مى كند كه هيچ كس موضع گيرى فقهى علما را در برابر سلاطين دوران قاجار و پس از آن بررسى نكرده است. بر عكس دوره صفوى كه ((نورمن كالدر)) آراى علماى اين دوره را درباره پادشاهان صفوى مورد بحث و بررسى قرار داده و بدين نتيجه رسيده است كه بسيارى از علماى اين دوران با سلاطين صفوى همكارى كرده اند ولى در عين حال در كتاب هاى فقهى خود از اين پادشاهان با عنوان هاى ((سلاطين جور)) و ((سلطان ظالم)) ياد كرده اند.
((مارتين)) مى گويد: امام در كتاب ((كشف الاسرار)) با حاكم وقت موضعى سازگار و مماشات گونه اتخاذ مى كنند. در عين حال كه اين حاكم ستمگر (رضاخان) را حكمرانى بد مى داند. او مى افزايد امام معتقد بودند مجلسى كه متشكل از فقها باشد صلاحيت عزل و نصب حكمران را دارد. همچنان كه معتقد بودند حاكم بايد طبق قوانين شريعت رفتار كند. ((مارتين)) معتقد است كه نظر امام در خصوص نقش فقيه در ((كشف الاسرار)) با ((ولايت فقيه)) فرق مى كند. ايشان در مورد نخست نمى گويند كه فقها بايد مستقيما سلطه را در دست داشته باشند. نظريه حكمرانى نيز در اين كتاب اندكى مبهم است. با اين حال امام برپايى حكومت را امرى واجب و برقرارى حاكميت عادل را در دوران غيبت امرى ممكن مى دانستند.
((مارتين)) همچنين مى كوشد به امكان تإثيرپذيرى امام از انديشه هاى حسن البنا و ابوالاعلى مودودى دست يابد اما به نتيجه اى قطعى در اين باره نمى رسد.
او مى گويد: با اين كه انديشه سياسى امام(ره) در سال 1942م (1321هـ.ش) يعنى سال نوشتن كتاب ((كشف الاسرار)) هنوز تبلور كافى نيافته بود, اما واضح است كه امام به طور قاطع حكومت مشروطه را رد مى كرده اند. از آن جهت كه مجلس مشروعيت خود را از ملت و نه از شريعت يافته بود. به اعتقاد امام حكم خداوندى است كه بايد نافذ باشد. ((مارتين)) معتقد است مخالفت امام با مشروطه به سه عامل باز مى گردد:
1ـ قانون وضع شده به طور كلى ناسالم است.
2ـ به طور اخص, اين قانون مناسب ايران نيست.
3ـ قانون مذكور تمام نابسامانى هاى اروپا را گريبانگير ايران خواهد ساخت.
امام مشروطه را با كمونيسم و ديكتاتوريسم همسان مى دانند و حتى مى گويد مشروطه از سلطنت برتر است.
مارتين در پايان بدين نتيجه مى رسد كه مى توان ((كشف الاسرار)) را از دو جهت مقدمه اى براى ولايت فقيه دانست: نخست آن كه شريعت تنها حكم مورد پذيرش است و ديگر آن كه پديد آمدن سپاه پاسداران و دستگاه هاى تبليغات انقلابى ريشه در ((كشف الاسرار)) دارند.

پاورقي ها:پانوشت ها: 1 ) در حقيقت كتابى نيز به همين نام يعنى ((با نام خدا ـ دهه خمينى)) وجود دارد كه تإليف نويسنده آمريكايى ((رابين رايت)) است. 2 ) امير طاهرى در دوران رژيم پهلوى سردبيرى روزنامه كيهان را برعهده داشت. او هم اكنون در پاريس زندگى مى كند و گاهى به عنوان رايزن امور ايران در بعضى از كشورهاى حوزه خليج فارس كار مى كند. وى دشمنى شديدى با اسلام و انقلاب اسلامى دارد و كتاب هاى فراوانى درباره اسلام تإليف كرده است كه در آنها ديگران را به خصوص عليه جنبش هاى اسلامى تحريك مى كند. 3 ) حميد دهباشى استاد پژوهش هاى خاور ميانه در دانشگاه هاروارد اين كتاب را چنين وصف مى كند: ((بخشى از آن بر روايت هاى خيالآميز استوار است و بخش پايانى آن داد مى زند كه دشمنانه است)). آنچه مايه تإسف است آن كه با وجود ده ها و حتى صدها استاد مسلمان متخصص در مسائل اسلامى و ايرانى در دانشگاه هاى غربى, هيچ كس خود را مكلف نكرده است تا از زندگى اين شخصيت بزرگ كتابى بنويسد. و علت اين اهمال نيز نامعلوم است. ((ماروين زونيس)) در يكى از تحقيق هاى خود ذكر مى كند كه حامد الگار از سال 1985 زندگى نامه مفصلى را از امام خمينى(ره) به زبان انگليسى در دست نوشتن دارد اما تاكنون چيزى در اين زمينه از الگار به چاپ نرسيده است. با اين حال الگار پژوهش مهمى را درباره امام به نام ((امام خمينى 1900 ـ :1962 سال هاى پيش از فعاليت انقلابى)) به چاپ رسانده است. همچنين كتاب ديگرى به زبان انگليسى به نام ((امام خمينى: زندگى و رهبرى اوHis Life and Leadership) (( :
Imam Khomeini ) تإليف حسين موسويان سفير كنونى ايران در آلمان وجود دارد كه اين كتاب نه از لحاظ حجم و نه از لحاظ مضمون افاده مقصود نمى كند. 4 ) كتاب كم اهميت تر ديگرى نيز وجود دارد كه درباره مفاهيم اصلى انديشه امام(ره) در زمينه سياست, جامعه و اخلاق بحث مى كند. اين كتاب ((ارزش هاى اسلامى و نگرش جهانى خمينى به انسان, حكومت و روابط بين المللىRelations) ((
Islam Valves and Worldviwe Khomeini to Man, The State and International ) نام دارد و تإليف نويسنده اى ايرانى به نام فرهنگ رجايى است. 5 ) اين روش در ميان مجامع دانشگاهى به ((دانش يهودىJewish Science) (() مشهور است. شايان ذكر است كه هم اكنون غرب دوره اى را سپرى مى كند كه شاهد مرگ انديشه هاى فرويد و نظريات اوست. پژوهش هاى متعددى در اين باره صورت گرفته است كه از آن ميان مى توان به موارد زير اشاره كرد: ((فريب فرويدى)),Fervdian Fracd) ) تإليف اى. فولرتورى و ((انحطاط و سقوط امپراتورى فرويدىand Fall of the Fervdian Empire) (The ((
Decline تإليف هانس وايسنك. 6 ) استاد دانشكده علوم انسانى دانشگاه تكنولوژى ماساچوستMIT) ) و سردبير مجله روان شناسى تاريخىPsychohistory) ) به سفارش مجله ((نيويورك)) تحقيقى را درباره شخصيت امام انجام داد كه در آن بر خواندن منابع موجود در زمان تإليف (سال 1979) و مصاحبه هايى با مسوولان دولتى و استادان ايرانى و برخى از خويشان و نزديكان امام(ره) استناد كرده است. اين پژوهش از اولين پژوهش هايى به شمار مى رود كه سعى كرده است شخصيت حضرت امام را از طريق دانش روان شناسى تجزيه و تحليل كند. موزليش تحقيق منتشر نشده ديگرى از زندگى امام دارد كه مفصل تر از تحقيق فوق است. اين تحقيق ((خمينى, رهبر انقلابى)) نام دارد و در كنگره تحقيقات تطبيقى انقلاب اسلامى كه در نوزدهم و بيستم ژانويه 1989 در دانشگاه هاروارد برگزار گرديد ارائه شد. شايان ذكر است پژوهش هاى روان شناسانه شخصيت ها عمدتا در اختيار سازمان هاى اطلاعاتى قرار مى گيرند. موزليش خود ذكر مى كند كه جيمى كارتر رئيس جمهور پيشين آمريكا ازCIA درخواست كرده است كه روان شناسانى را مكلف سازد تا درباره شخصيت امام (ره) تحقيقى انجام دهند; كه اين تحقيق ها هم انجام شد. 7 ) نياز به يادآورى نيست كه بطلان مسائل مذكور امرى آشكار است. اما احساس كرديم براى دادن تصويرى روشن از موضوع هايى كه نويسنده اين تحقيق بدانها پرداخته ذكرشان امرى ضرورى است. 8 ) از تحليل هاى سست و دور از واقع كه رد نمودن آنها بى نياز از دليل است.م 9 ) ((افسون (كارزما) و انقلاب ماكس وبر در ايران)) تإليف ران وان دورن, مجله
Acta – Politica, 1989,24,4,Oct, ص432-409. 10 ) استاد جامعه شناسى دانشگاه نيويورك. 11 ) پژوهشگر روسى در مدرسه عالى پژوهش هاى شرقى روسيه. وى تحقيق مذكور را در دانشگاه واشنگتن در ايالت ميسورى ايالات متحده هنگامى كه با بورس موسسه راكفلر در آن دانشگاه به سر مى برد انجام داد. نكته جالب توجه آن است كه ((ناش)) در حاشيه بحث خود ذكر مى كند: هنگامى كه حضرت امام(ره) نامه تاريخى خود را به ميخائيل گورباچف ارسال كردند و او را دعوت كردند كه علماى روسى را به حوزه علميه قم بفرستد تا از سرچشمه زلال معارف اصيل اسلامى به خصوص حكمت و عرفان بهره مند شوند, ناش نامه اى به سفارت ايران در مسكو ارسال كرده است و در آن علاقه مندى خود را در بهره ورى از علماى قم در زمينه عرفان اظهار نموده اما جوابى دريافت نكرده است. 12 ) اين جريان در ((مقدمه ناشر)) كتاب ((تعليقه اى بر شرح فصوص الحكم و مصباح الانس)), انتشارات پاسدار اسلام, تهران, 1365, ص7 ذكر شده است. 13 ) كند و كاو در اين گونه مفاهيم و ارزيابى ((ناش)) از آنها خارج از توانايى هاى وى است. شايد از اين روست كه دست به تإليف اين تحقيق زده است. 14 ) وى در سال 1984 در پى ارائه پايان نامه اى با عنوان ((نقش مجتهدان تهران در انقلاب مشروطه ايران)) مدرك دكتراى خود را از دانشگاه لندن دريافت كرده است.

قسمت اول

پيش درآمد
بحث از حكومت و متعلقات آن, گسترده دامن و داراى تاريخى كهن و ريشه دار است و گرچه حكيمان يونانى (سقراط, افلاطون و ارسطو) را تدوين گر اين مباحث دانسته اند, لكن ايرانيان باستان در ميدان عمل ـ حتى در دموكراسى هم ـ پيشگام تر از آنان بوده اند; فى المثل ((دياكو)) نخستين پادشاه ((ماد)) كه در آغاز امر دهقان زاده اى فعال و مورد اعتماد مردم بود, با آراى عمومى (دموكراسى) به پادشاهى برگزيده شد, و به يارى اكثريت خلق, پادشاهى هاى كوچك را برانداخت(1) ولى كوروش هخامنشى پس از انقراض سلسله مادها, ((سلطنت مطلقه)) را بر جاى آن نشاند و به دموكراسى اسپارتها از سر طعنه و تعريض برآمد.(2)
با اين حال به موجب بعضى مدارك عده اى معتقدند: در دوره هخامنشيان يك نوع دموكراسى اشرافى (آريستوكراسى) وجود داشته; يعنى قدرت و اختيارات اساسى شاه از مجلسى كه نماينده طبقات ممتاز ايران بوده, ناشى مى شده است.(3)
از دوران تدوين علوم به اين سو, با فراز و فرودهايش, همواره بحث از حكومت و توابعش از دلمشغوليهاى فيلسوفان, متكلمان, سياست شناسان و فقيهان بوده است و در اين عرصه, انگاره هاى مختلفى به ميدان تضارب افكار و هماوردگاه انديشه آمده اند, اما از آن هنگام كه نظريه ((ولايت فقيه)) از سوى حضرت امام خمينى, به عنوان تئورى عملى جانشين حكومت ((سلطنت موروثى)) مطرح گرديد, پژواك اثرش زمان شكن شد و عادت گردان, از اين رو گفت و گو در باب حكومت اسلامى, كاربردى و جدىتر شد و پس از گذشت هيجده سال از انقلاب اسلامى, همچنان از منظرهاى گوناگون مورد گفتمان دانشوران و پژوهشيان دينى و غير دينى است.
از زمره كسانى كه قدم به عرصه اين ديالوگ نهاده اند, دكتر عبدالكريم سروش است كه تاكنون سخنانى در اين باره القا نموده و مقالاتى نگاشته است. مقاله ((تحليل مفهوم حكومت دينى)) كه در مجله كيان به شماره 32 منتشر شده, چكيده اى از ديدگاه سياسى وى در باب حكومت است كه در آغاز گفتار, خلاصه اى از آن رقم مى خورد تا زمينه گفت و گو در جوانب امر فراهم آيد و بحث براى كسانى كه آن مقالت را نديده اند, نيز سودمند افتد.
چكيده انگاره منقود
نويسنده ياد شده بر اين باورست كه اولا: بحث از حكومت, بحثى فرافقهى و فرادينى است و بايد در عرصه هاى غير دينى و غير فقهى دين; يعنى كلام و انسان شناسى روشن گردد.
ثانيا: فقه, سرتا پا علمى دنيوى است.
ثالثا: حكومت دينى غير از حكومت فقهى است, وگرچه قلمرو هر دو, امور دنيوى است ولى تفاوت در اين است كه حكومت دينى, دنياى مردم ديندار را به طور حداقل آباد مى كند تا خود آنان, آخرتشان را آباد كنند, اما حكومت فقهى حداكثر توانايى اش حفظ ظواهرى است كه به كار اين دنيا مىآيد و نه لزوما به كار آخرت; يعنى حكومت فقهى فقط حداقلى از امر دنيا و آخرت مردم را سامان مى دهد و بس و براى آبادانى دنيا و آخرت چيزهاى ديگرى لازم است كه تإمين آنها از توان حكومت فقهى خارج است.
رابعا: ماهيت حكومت دينى و غير دينى يكسان است و هيچ فرقى ميان اين دو نيست و حكومت دينى تنها با عطف به جامعه دينداران بالعرض صبغه دينى به خود مى گيرد; يعنى دينى ناميدن حكومت به دو علت است: الف ـ غايت حكومت دينى, آباد كردن دنياى مردم ديندار است, ب ـ حكومت دينى را جامعه ديندار بنا كرده اند و حكومت غير دينى را جامعه غير ديندار.
حكومت از پيش خود چيزى به مردم نمى دهد, حكومت منبعث از مردم است و فقط آن چه را كه مردم دارند تجلى مى كند. همه رگ و ريشه حكومت از جامعه است و به مقدارى كه جامعه در آن مى ريزد واجد محتوا مى شود.
خامسا: حكومت دو جنبه دارد: يك جنبه مديريتى و روشى كه كاملا غير دينى است و يك جنبه ارزشى كه ذاتا فرادينى است و يك جنبه ارزشى ديگر كه ذاتا دينى است و حكومت خادم آنهاست و خلاصه آن كه دين از آن نظر كه دين است متكفل و متعهد پاسخ دادن به سوالات روشى و مديريتى نيست و اگر اين سوالات را به دين ارجاع دهيم مرتكب خطا شده ايم.

نقد و بررسى
ديدگاه هاى فوق, از زواياى گوناگونى, در خور نقد و بررسى است, كه تفصيل آن بيرون از حوصله مقاله است ولكن در حد ميسور گفت و گو را در محورهاى ذيل پى مى گيريم:
الف ـ ماهيت حكومت
ب ـ گستره فقه
ج ـ حكومت دينى
د ـ جهت گيرى علوم
هـ ـ فقه و برنامه ريزى
و ـ كرانه
الف ـ ماهيت حكومت
((حكومت مجموعه اى از سازمان هاى اجتماعى است كه براى تإمين روابط طبقات اجتماعى و حفظ انتظام جامعه به وجود مىآيد(4))), يا عبارت است از ((مجموعه نهادهاى فرمانروا, وظايف و اختيارات هر كدام از آنها و روابطى كه ميان اندام هاى حكومتى موجود است.))(5) به بيان ديگر ((حكومت به معناى سازمانى كه داراى تشكيلات و نهادهاى سياسى, مانند قوه مقننه, قوه قضائيه و قوه مجريه باشد, از عمده ترين عناصر و عوامل تشكيلات دولت است و دولت به وسيله اين نهادها تجلى و اعمال حاكميت مى كند. بدون ساخت تشكيلاتى و نهادهاى سياسى, دولت هرگز قادر نخواهد بود حاكميت خود را اعمال و به وظايف خويش عمل كند و هدف هاى سياسى پيش بينى شده را به مرحله اجرا درآورد.)) ناگفته نماند به ((مجموعه افرادى كه قوه مجريه را تشكيل مى دهند نيز حكومت اطلاق شده است.))(6)
برخى از صاحب نظران علم سياست خاطر نشان مى سازند: ((با وجودى كه معدودى از نويسندگان چنين اظهار داشته اند كه حكومت و دولت دو كلمه مترادف هستند, اكثريت مقامات صلاحيت دار چنين عقيده دارند كه حكومت يك وسيله و ابزار ضرورى دولت است و يا حكومت را مى توان سازمانى از دولت ناميد كه به طور عادى از سه قسمت (قوه مجريه, قوه مقننه و قوه قضائيه) به اضافه تشكيلات ادارى, تشكيل شده است; به عبارت ديگر, حكومت, يك دستگاه مهم و در واقع ضرورى مى باشد كه دولت به وسيله آن به وجود خويش ادامه داده و وظايف خود را اجرا كرده است, و هدف ها و سياست هايش ماهيت مى يابد.))(7)
جناب دكتر سروش معتقد است: ((حوزه بحث حكومت, كلام و انسان شناسى است و بحث درباره مسإله ولايت فقيه هم مشمول همين حكم است.)) اگر مراد از حكومت اعم از دينى و غير دينى است, اين سخن, ناروا و غير آزموده است, زيرا حكومت ماهيتا بحثى سياسى است و خاستگاه آن, فلسفه سياسى و حقوق اساسى است; نه علم كلام و فلسفه و اكنون كمتر كسى از سياست شناسان را سراغ داريم كه به تقسيم ارسطو پاى بند شده باشد و تفكيك علوم را گردن ننهد.
و اگر منظور آن است كه حكومت دينى در قلمرو علم كلام و مقدم بر فقه است, اين گفتار از جهتى درست و از منظرى نادرست است, زيرا همه كسانى كه در مسإله ولايت فقيه دچار مشكل شده اند, از يك بعد موضوع را مورد مطالعه قرار داده اند.
برخى تنها از نگاه رواياتى چون مقبوله عمر بن حنظله و مشهوره ابى خديجه(8) و امثال آن به مسإله پرداخته اند و در معبر نقض و ابرام هاى سندى و دلالتى روايات, زمين گير شده, قلمرو حكومت ولى فقيه را محدود به سرپرستى ايتام و صغار و اموال مجهول المالك دانسته, از حقيقت فاصله گرفته اند.(9)
پاره اى ديگر از زاويه فلسفه سياسى و حقوق اساسى به حكومت اسلامى نگريسته, آن را با سيستم هاى حكومتى رايج در مغرب زمين مقايسه كرده اند و در اختيارات و وظايف و مشروعيت و مقبوليت ولايت فقيه مسإله دار شده اند.
عده اى هم مسإله را در حوزه كلام و انسان شناسى انگاشته اند و از زواياى ديگر غفلت نموده اند, همچنان كه عده اى ديگر تفسيرى عرفانى ـ ولايى از موضوع ارائه كرده اند, در حالى كه ولايت فقيه يا حكومت اسلامى اين همه هست ولى هيچ كدام به تنهايى نيست, چرا كه در اسلام, اخلاق, سياست, حقوق, اقتصاد, عقايد و عرفان از پيوند وثيقى برخوردارند كه تفكيكشان به غايت دشوار است.
اسلام شناس سترگ و بلند آوازه, علامه طباطبايى درباره ترابط و پيوند تعاليم بلند اسلام مى فرمايد: ((قرآن مجيد به وسيله آيه هاى ((و نزلنا عليك الكتاب تبيانا لكل شىء;(10) و ما اين كتاب را بر تو فرو فرستاديم كه بيانگر همه چيز است)) و ((لا رطب و لايابس الا فى كتاب مبين;(11) هيچ تر و خشكى نيست مگر آن كه در كتاب آشكار (قرآن) است)) و آيه هاى ديگر, مخالفان را دعوت به مقابله كرده است.
زيرا هر كس در متن تعاليم اسلام سير كند, (اعم از كلياتى كه در قرآن بيان شده و جزئياتى كه به مفاد ((ما اتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا))(12) و ((لتحكم بين الناس بما اريك الله))(13) به پيامبر ارجاع داده است) درمى يابد كه اسلام از بيان هيچ امرى از كوچك تا بزرگ فروگذار ننموده, از معارف الهى فلسفى و اخلاق فاضله تا قوانين و احكام فرعى در عبادات و معاملات و سياسيات و اجتماعيات و هرچه كه به فعل و عمل انسان ارتباطى دارد.
تمام اين تعاليم بر اساس فطرت و اصل توحيد بيان و بنا شده, به طورى كه تفصيلات آنها, پس از تحليل, به اصل توحيد باز مى گردد و اصل توحيد به آن تفاصيل)).(14)
آرى به علت پيوند تعاليم آسمانى به هم است كه امام على(ع) معاويه را سرزنش مى كند كه سياستش از اخلاق دينى انگيخته نمى شود: ((سوگند به خدا, فهم سياسى حيله گرانه معاويه بيش از من نيست, كارى كه او مى كند, حيله گرى و انحراف است. اگر حيله بازى در اداره انسان ها منفور و وقيح نبود, از حيله سازترين مردم بودم, ولى هر حيله سازى, انحراف و هر انحرافى كفرى است… .))(15)
حتى آن چه در سوره ماعون آمده كه همين نويسنده منقود, در نوشتار ديگرى دليل بر غير ايدئولوژيك بودن دين, پنداشته, گواه قطعى بر پيوند معارف و احكام شريعت است از اين رو مى خوانيم: بسم الله الرحمن الرحيم ارإيت الذى يكذب بالدين (درباره عقايد) فذلك الذى يدع اليتيم و لا يحض على طعام المسكين (درباره مواسات در اقتصاد اسلامى) فويل للمصلين الذين هم عن صلاتهم ساهون (درباره نماز) الذين هم يراون (درباره اخلاق) و يمنعون الماعون (درباره زكات و اقتصاد اسلامى).
بنابر اين حكومت اسلامى از آن رو كه دنباله ((امامت)) است و همه حقوق و اختياراتى كه پيامبر اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) دارند به نحو مطلق به ولى فقيه, تعلق مى گيرد, بحثى كلامى است و از آن حيث كه اين اختيارات و حقوق بر افعال و رفتار ديگران نيز تإثير مى گذارند و موضوع علم فقه, به اصطلاح, افعال مكلفين است, مسإله بايد در فقه هم مورد بحث قرار گيرد تا حدود و ثغور اين اختيارات و ميزان نفوذ تصرفات و اجازات ولى فقيه و حقوق متقابل مردم معلوم شود. و از آن جهت كه حكومت اسلامى هم هويتى سياسى دارد, جزو مباحث فلسفه سياسى و حقوق اساسى نيز به شمار مى رود و از آن باب كه ولى فقيه, مشروعيتش (به معناى حق حكومت) را از آسمان مى گيرد (گرچه مقبوليتش زمينى و مردمى است) و مردم با او به عنوان نايب امام زمان(عج) بيعت مى كنند, پس چهره اى معنوى و مورد تقدس و احترام هم قلمداد مى شود و وجودش حجت و دليل, كه امام عصر(عج) فرمود: ((فانهم حجتى عليكم و انا حجه الله;(16) وجود فقيهان حجت من بر شماست و من حجت خدا هستم.))

ب ـ گستره فقه
نويسنده ياد شده, بخش عمده اى از گفتمانش را به تشريح ادعاى دنيوى بودن فقه اختصاص داده, مى گويد: ((فقه سرتاپا علمى دنيوى است, چون اولا: متكفل صحت و فساد ظاهرى اعمال است و ثانيا: انواع حيله ها در آن راه دارد. و اين شإن هر نظام حقوقى بشرى است. لذا حكومت فقهى, سراپا حكومتى دنيوى است و نمى بايد به بهانه تإمين آخرت, از ناكامى هاى دنيايى اش چشم پوشيد, چرا كه آن را جز براى دنيا نساخته اند و اگر كارى در دنيا از آن برنيايد, به طريق اولى كارى در آخرت هم از آن ساخته نيست.))(17)
آن گاه در تبيين مدعايش مى نويسد: ((براى مثال, ((اسلام آوردن)) را در نظر آوريد. ((اسلام آوردن)) از نظر فقهى عبارت است از گفتن ((اشهد ان لا اله الا الله و اشهد ان محمدا رسول الله)), از چشم فقيه كسى كه اين جمله را به زبان آورد مسلمان است. فقيه هيچ كارى به اين كه در دل آن فرد چه مى گذرد, ندارد و نمى تواند داشته باشد. اين نوع اسلام آوردن فقط به درد دنيا مى خورد… به عنوان مثال دوم, ((نماز)) را در نظر بگيريد. به لحاظ فقهى, فرد پيش از نماز و هنگام نماز خواندن بايد آداب خاصى را به جا آورد; مثلا بايد به نحو خاصى وضو بگيرد, رو به كعبه بايستد, سوره هاى خاصى را قرائت كند و حركات معينى را انجام بدهد. حال اگر فرد آداب و شرايط نماز را به نحو صحيح به جا آورد, اما از ابتدا تا انتهاى نماز ذهنش مشغول به داد و ستد در بازار باشد, نمازش به لحاظ فقهى صحيح و بدون اشكال است; يعنى فقيه حكم مى كند كه نماز آن فرد درست است و محتاج قضا نيست. اين نماز فقه پسند هست, اما نماز حقيقى نيست. لكن فقه بيش از ظاهرى از آن را لمس و مس نمى كند.))(18)
اولا: ذكر دو مثال فوق, نويسنده را در اثبات مدعا (دنيوى بودن همه فقه) كمك نمى كند, زيرا در صورتى كه كسى علم يا اطمينان داشته باشد كه گوينده شهادتين اعتقاد قلبى به آنها ندارد بسيارى از فقها به اسلام او حكم نمى كنند كجا رسد كه از روى سخره بگويد. علاوه بر اين كه, اين حكم از بركات دين است چرا كه در دنيا, زمينه بدگمانى را از بين مى برد و در آخرت به كارهاى كسانى كه به اين حكم, ترتيب اثر داده اند, پاداش مى دهد. درباره نماز توصيف شده, هم ـ به فرض پذيرش ادعاى فقه پسند بودن آن ـ بايد گفت كه به درد آخرت مى خورد; نه دنيا! و چه فايده اخرويى بالاتر از اين كه نمازگزار را به خاطر اداى اين نماز, مواخذه بر ترك عبادت نكنند, و اتفاقا عبادت اكثر مردمان از اين نوع است, زيرا همه كه از معرفت نويسنده ياد شده برخوردار نيستند و به مقام حق اليقين و فنإ فى الله نرسيده اند! افزون بر آن, كارهايى كه مكلفان انجام مى دهند, داراى شرايطى هستند كه در چهار مرحله بحث مى شوند:
1ـ شرايط تكليف (عقل, قدرت, بلوغ, علم)
2ـ شرايط صحت (شكل درست عمل, نبود مانع و خلوص نيت)
3ـ شرايط قبولى (تقوا, پذيرش ولايت, رعايت وظايف اخلاقى و اجتماعى)
4ـ شرايط كمال (معرفت, سختى عمل, نشاط در كار, حضور قلب و…)
بحث از شرايط تكليف و صحت و فساد در قلمرو علم فقه است و بحث از شرايط قبولى و كمال در حوزه علم اخلاق همان طور كه گفت و گو از ثواب و عقاب اعمال, در ساحت علم كلام است. بنابراين در علم فقه, از نيت نيز بحث مى شود و مى گويند: اگر عمل عبادى, بدون خلوص نيت به جا آورده شود, مقبول نمى افتد, لكن احراز اين شرط بر عهده خود مكلف نهاده شده چرا كه دست يافتن به ما فى الضمير آدميان, كف بينى و درون خوانى مى طلبد كه در صلاحيت فقيهان نيست و چنين ادعايى هم ندارند از آن گذشته عمده ترين مستند فقيهان در استنباط احكام, آيات و روايات است, بنابراين نسبت عدم درك حقيقت احكام به فقه و فقها, ناروا و بى مورد است, زيرا پيامبر(ص) و ائمه معصومان ـ عليهم السلام ـ نيز همين احكام را جارى مى كرده اند.
البته با به هم آميختن اين مباحث و عدم تفكيك ميان حوزه هاى فقهى, كلامى و اخلاقى, نبايد انتظار داشت كه بحث سر از مغالطه در نياورد و گوينده در تحير نماند.
ثانيا: دنيايى ديدن يكسره فقه, آهن سرد كوبيدن و خشت بر دريا نهادن است و روشن ترين دليل بر رد اين پندار, كتاب هاى پرحجم مكاسب محرمه در فقه اسلامى است كه گستره فقه را از دنيا به آخرت مى كشانند; در مثل رباخوارى در محاسبات دنيوى و مبادلات اقتصادى نه تنها مذموم نيست بل بانكدارى امروز دنيا بر شاخ آن مى چرخد, با اين كه در شريعت اسلامى با غلظت تمام تحريم شده است. خريد و فروش و مصرف گوشت خوك ـ به خاطر مقرون به صرفه بودنش ـ در بسيارى از كشورهاى غير اسلامى, امرى رايج است, در حالى كه فقه اسلامى آن را حرام مى داند. هم چنين خريد و فروش اشياى متنجس كه قابل تطهير نيستند و بيع كالى به كالى و… همه اينها حرام و معامله آنها ممنوع است با اين كه از نظر مصالح و فوايد دنيوى, اين نوع داد و ستدها سودمند نيز هستند.
اگر قطره اى خون در چند تن روغن ريخته شود, بر اساس فقه اسلامى غير قابل مصرف است, با اين كه خسارات ناشى از دور ريختن آن قابل انكار نيست.
بنابراين وقتى در باب داد و ستد و معاملات, مدعاى يكسره دنيايى بودن فقه, راست نيايد, در باب عبادات اين مدعا را گفت و گو چه حاجت است.
بارى, علم فقه از گسترده ترين علوم اسلامى است كه همه شوون زندگى بشر را در بر مى گيرد. چه مسائلى كه در جهان امروز تحت عنوان انواع مختلف حقوق: حقوق اساسى, حقوق مدنى, حقوق جزايى, حقوق ادارى, حقوق سياسى و حقوق خانوادگى و… بحث مى شود كه با نام هاى ديگر در ابواب فقه پراكنده است و چه مسائلى كه از قلمرو حقوق امروز بيرون است مانند عبادات.
به عبارت علمى, فقه را به دو بخش عبادات و معاملات تقسيم كرده اند,(19) مراد از عبادات, مجموعه وظايف و كارهايى است كه آدمى, مكلف به انجام دادن آنهاست و از شرايط به جا آوردن آنها قصد تقرب به خداوند است و اگر قصد و غرض ديگرى در كار باشد تكليف ساقط نمى شود مانند نماز, روزه و حج و مراد از معاملات, آن وظايف و احكامى است كه در به جا آوردن آنها, قصد تقرب شرط نيست همچون: خريد و فروش, اجاره, طلاق, نكاح و…(20)
ناگفته پيداست كه به جا آوردن عمل با قصد قربت تنها به كار آخرت مىآيد و به معناى آن است كه در عالم آخرت مكلف را مواخذه نخواهند كرد كه چرا به وظايفش عمل نكرده است.
به بيان ديگر, تمام احكامى كه در فقه مورد بحث قرار مى گيرند به دو دسته تكليفى و وضعى تقسيم مى شوند, احكام تكليفى, تابع مصالح و مفاسد واقعى هستند; يعنى در شريعت اسلامى هيچ حكمى بدون علت و انگيزه واقعى صادر نشده است, از اين رو در مورد هر حكم تكليفى يا مصلحت و فايده اى كه به دست آوردن آن براى مكلف مفيد است, وجود دارد يا مفسده و خسارتى كه دفع آن لازم است.(21)
اگر در متعلق و مورد حكمى (مانند نماز) مصلحت و فايده اى الزامى وجود داشته باشد كه احراز آن براى سعادت دنيا يا آخرت آدمى يا جامعه, مفيد است آن حكم را وجوب و آن فعل را واجب گويند و اگر احراز آن مصلحت و فايده مطلوب شريعت است ولى به مرتبه الزام نمى رسد آن را مستحب گويند و اگر در مورد حكمى, مفسده و زيانى قطعى وجود داشته باشد مانند غيبت يا باده گسارى كه ارتكاب آن به زيان دنيا يا آخرت آدمى و يا جامعه باشد آن فعل را حرام و حكمش را حرمت مى گويند ولى اگر پرهيز از آن مفسده, مطلوب شريعت است ولى به سرحد حرمت نمى رسد آن را مكروه مى دانند و اگر عملى فاقد مصلحت و مفسده باشد و يا اين كه سود و زيانش برابر افتد, آن را مباح مى خوانند.
بنابراين در همه احكام تكليفى يك سوى معادله آخرت است و در پاره اى از موارد تمام ملاك مربوط به آخرت است; فى المثل كسى كه نمازش از سر غفلت و سهو يا تعمد قضا مى شود, جز بلاى خسرانى كه دامنگير خودش شده, چه زيانى به ديگران رسانده است و آيا مى توان تصويرى دنيوى از اين مسإله ارائه كرد؟
علاوه بر اين كه ادعاى يكسره دنيايى بودن فقه را شريعت نمى پذيرد, هيچ فقيهى نيز اين پندار را تإييد نمى كند. تنها فقيهى, در تاريخ تشيع, كه توانست حكومت اسلامى را در قالب فلسفه سياسى ارائه نموده, از تئورى به عمل درآورد, حضرت امام خمينى بود كه فرمود: ((حكومت در نظر مجتهد واقعى فلسفه عملى فقه در تمامى زواياى زندگى بشريت است, حكومت نشان دهنده جنبه عملى فقه در برخورد با تمامى معضلات اجتماعى و سياسى و نظامى و فرهنگى است.))(22)
صاحب همين نظريه, سياست را در دو حوزه دنيوى و اخروى مطمح نظر قرار مى دهد و در تعريف آن مى فرمايد: ((سياست به معناى اين كه جامعه را راه ببرد و هدايت كند به آن جايى كه صلاح جامعه و صلاح افراد است, اين در روايات ما براى نبى اكرم با لفظ سياست ثابت شده است… همانى كه در قرآن صراط مستقيم گفته مى شود و ما در نماز مى گوييم… ملت و اجتماع و اشخاص را راه ببرد به يك صراط مستقيمى كه از اين جا شروع مى شود و به آخرت ختم مى شود و الى الله است. اين سياست مختص به انبيا و اوليا است.))(23)
خلاصه كلام آن كه گزاره هاى دينى و مذهبى را بر دو گونه تقسيم كرده اند:
1ـ گزاره هاى اخبارى
2ـ گزاره هاى انشايى
گزاره هاى اخبارى كه از ((هست ها و نيست ها)) سخن مى گويند, در قلمرو علم كلام و عقايد قرار دارند و گزاره هاى انشايى كه از ((بايدها و نبايدها)) بحث مى كنند, بر دوقسمند, زيرا يا ناظر به درون آدمى اند كه در حوزه علم اخلاق جاى دارند يا به مسائل بيرون از نفس مى پردازند كه در عرصه علم فقه به شمار مى روند; به بيان ديگر, شريعت در دو بخش عقيده و عمل تجلى مى كند, هيچ يك از اين دو به تنهايى نجات بخش نيستند, سعادت دنيا و آخرت تنها در پرتو ايمان به مذهب و عمل به احكام شريعت و تخلق به اخلاق اسلامى است. از اين رو گفته شده: ((الدنيا مزرعه الاخره)). (24)
ادامه دارد.

پاورقي ها:پانوشت ها: 1 ) رك : مرتضى راوندى, تاريخ اجتماعى ايران, ج1, (چاپ دوم: اميركبير, تهران, 1347) ص138. 2 ) رك: هرودوت, تاريخ هرودوت, با ترجمه و توضيحات هادى هدايتى, كتاب اول (انتشارات دانشگاه تهران, بهمن 1336) بند153, ص234. 3 ) مرتضى راوندى, تاريخ تحولات اجتماعى (چاپ دوم: شركت سهامى كتابهاى جيبى, 1358) ص159. 4 ) فرهنگ علوم سياسى, گردآورى و تدوين: على آقا بخشى با همكارى مينو افشارى راد, (چاپ دوم: مركز اطلاعات و مدارك ملى ايران, تهران بهار 1375) ص160. 5 ) ابوالفضل قاضى, حقوق اساسى و نهادهاى سياسى, ج1 (چاپ چهارم: انتشارات دانشگاه تهران,دىماه1372),ص422. 6 ) عباسعلى عميد زنجانى, فقه سياسى, ج اول (چاپ اول: انتشارات اميركبير, 1366) ص;94 محمد جعفر جعفرى لنگرودى, ترمينولوژى حقوق (انتشارات ابن سينا, آبان ماه 1346) ص249. 7 ) كارلتون كلايمر رودى, توتون جميز آندرسن, كارل كويمبى, آشنايى با علم سياست, ترجمه بهرام ملكوتى, ج1 (مهرماه 1348) ص41. 8 ) وسائل الشيعه,ج18(داراحيإالتراث العربى,بيروت)ص99ـ100. 9 ) رك: الاجتهاد و التقليد من التنقيح فى شرح العروه الوثقى (چاپ سوم: دار الهادى للمطبوعات, قم, 1410 هـ.ق) ص422 ـ 423. 10 ) نحل (16) آيه89. 11 ) انعام (6) آيه59. 12 ) آن چه را رسول خدا(ص) براى شما آورده بگيريد و اجرا كنيد و از آن چه نهى كرده, خوددارى نماييد[ .حشر(59) آيه]7 13 ) ما اين كتاب را به حق بر تو نازل كرديم تا به آن چه خداوند به تو آموخته, در ميان مردم حكومت كنى[ .نسإ(4) آيه]105 14 ) الميزان فى تفسير القرآن, ج1 (موسسه مطبوعاتى اسماعيليان قم) ص62. 15 ) محمد تقى جعفرى, ترجمه و تفسير نهج البلاغه, ج5, (دفتر نشر فرهنگ اسلامى, چاپ اول, تابستان 1360) ص187. 16 ) وسائل الشيعه, ج18, ص101. 17 ) مقاله ((تحليل مفهوم حكومت دينى)),كيان,شماره32,ص13. 18 ) همان, ص8. 19 ) امام خمينى, احكام شرعى را به چهار باب : ((عبادات, معاملات, ايقاعات و سياسيات)), تقسيم كرده است (تهذيب الاصول, ج2, ص507) و آيه الله سيد كاظم يزدى, در مسإله 29 عروه الوثقى به سه قسم: ((عبادات, معاملات و عاديات)). 20 ) تعريف فوق, از تعاريف مشهور است و آيه الله شهيد مطهرى نيز در ((آشنايى با علوم اسلامى (فقه) ص90)) همين گونه آورده اند, لكن مختصر اختلافى در ميان فقيهان وجود دارد; فى المثل پاره اى در لزوم قصد قربت در ((خمس)) و ((زكات)) تإمل دارند, با اين كه اين دو جزو عبادات ذكر شده اند و برخى نيز در ((وقف)) و ((عتق)), قصد قربت را معتبر مى دانند با اين كه اين دو را جزو معاملات قلمداد كرده اند. 21 ) در اين كه هيچ حكمى بدون علت صادر نشده, ترديد نيست ولى در اين كه مصلحت در جعل حكم است يا مصلحت و مفسده در متعلق حكم, مورد اختلاف است; ديدگاه اكثر فقيهان, قول دوم است. 22 ) صحيفه نور (مجموعه رهنمودهاى امام خمينى)ج21,ص98. 23 ) همان, ج13, ص217 ـ 218. 24 ) بحارالانوار, ج67, ص225.

افغانستان كشورى است با مساحت 647497 كيلومتر مربع(1) كه در منطقه جنوب غرب آسيا واقع شده و از حيث توپوگرافى, بخش شرقى فلات ايران را تشكيل مى دهد.
اين كشور از شمال به كشورهاى تركمنستان, ازبكستان و تاجيكستان, از غرب به كشور ايران, از جنوب به كشور پاكستان و از شرق به كشورهاى پاكستان, چين و تاجيكستان محدود مى گردد.
افغانستان از حيث موقعيت ژئوپلتيكى, اولا: داراى موقعيت برى بوده و از دسترسى به آب هاى آزاد جهان محروم است, و از اين جهت شديدا دچار مشكل مى باشد. ثانيا: در مسير ارتباط آسياى ميانه به اقيانوس هند قرار گرفته است كه اين موقعيت ژئوپلتيكى در دوران جنگ سرد, افغانستان را در سيكل رقابت قدرت هاى جهانى (آمريكا و شوروى) وارد كرده بود و تجاوز ارتش سرخ شوروى در سال 1979م و واكنش هاى متقابل آمريكا را به دنبال داشت. پس از دوران جنگ سرد, و در حال حاضر نيز افغانستان از سوى قدرت هاى منطقه اى و جهانى فاقد امكان دسترسى به آسياى ميانه, به عنوان پل ارتباط نگريسته مى شود كه مى تواند راهى را از اقيانوس هند به آسياى ميانه بگشايد. ثالثا: مجاورت افغانستان با جمهورى اسلامى ايران به عنوان كشورى كه با آمريكا در تضاد مى باشد از ديد آن كشور از دو جهت داراى اهميت ويژه است: اول آن كه مى تواند به عنوان اهرم فشار عليه جمهورى اسلامى ايران به كار گرفته شود, دوم اين كه جلوگيرى از حضور و نفوذ ايران در افغانستان مى تواند از حضور جمهورى اسلامى ايران در آسياى ميانه و كشورهاى فارسى زبان و نيز اتصال ارضى بين ايران و چين به عنوان مخالفين مشترك آمريكا در سطح جهانى ممانعت به عمل آورد.
از حيث توپوگرافى افغانستان سرزمينى است كه بخش عمده آن را ارتفاعات و كوهستان هاى بلند, به ويژه در بخش جنوبى, مركزى, شمالى و شرقى در بر گرفته است و بخش شرقى آن به فلات پامير كه به بام جهان شهرت دارد متصل مى گردد. بخش غربى و جنوب غربى و حاشيه شمالى آن را سرزمين هاى پست و كم ارتفاع تشكيل مى دهد كه از غرب به كويرهاى داخلى فلات ايران و از شمال به دشت ها و صحارى آسياى ميانه مى پيوندد. وضعيت توپوگرافى افغانستان بر شكل گيرى موزائيك اقوام و شكل ارتباط با پيرامون و نحوه همگرايى و واگرايى ملى تإثير گذاشته و بستر مناسبى را براى شكل گيرى نوع خاصى از عمليات نظامى فراهم آورده كه تجلى آن را در شكل مبارزه گروه هاى مبارز افغانى در برابر ارتش سرخ شوروى مى توان يافت.
جمعيت افغانستان در سال 1995 در حدود 20/1 ميليون نفر برآورد شده است كه 20 درصد آنها در مكان هاى شهرى و 80 درصد در مناطق روستايى و عشايرى سكونت دارند. مردم افغانستان در زمره فقيرترين مردم جهان محسوب گرديده و از نظر شاخص هاى جمعيتى و رفاه اجتماعى در وضعيت نامطلوبى قرار دارند. به عنوان مثال ميزان مرگ و مير جمعيت 22 در هزار, و ميزان دسترسى به آب آشاميدنى بهداشتى 21 درصد مى باشد. ميزان مرگ و مير كودكان 154 در هزار و اميد زندگى براى مردان, 45 سال و براى زنان 46 سال برآورد شده است.(2) درآمد سرانه مردم افغانستان در حدود 200 دلار و ميزان باسوادى در كشور 29 درصد بوده و يك تخت بيمارستانى براى 2054 نفر و يك پزشك براى 6866 نفر قابل تإمين است.(3) اين شاخص ها مويد وجود فقر و مصيبت در بين مردم افغانستان است.
ساختمان ملت در افغانستان تركيبى است و داراى موزائيك قومى و مذهبى خاصى است. اين تركيب نشان مى دهد كه از حيث قومى, اكثريت را پشتون ها با نسبت 38درصد از كل جمعيت كشور تشكيل مى دهند. در رده هاى بعدى به ترتيب تاجيك ها با 25 درصد و هزاره ها با 19 درصد و ازبك ها با 6 درصد قرار دارند. ساير اقوام را بلوچ ها تركمن ها و غيره تشكيل مى دهند.
از حيث زبانى 35 درصد جمعيت با زبان پشتو تكلم مى كنند و 50 درصد شامل تاجيك ها و هزاره ها به زبان فارسى درى و 11 درصد نيز به زبان هاى تركى شامل ازبكى و تركمنى صحبت مى نمايند.
از حيث دينى حدود 99 درصد جمعيت افغانستان را مسلمانان تشكيل مى دهند كه 84 درصد آنان سنى و 15 درصد شيعه مذهب اند.(4)
الگوى پخش ملت در پهنه سرزمين, بيانگر وجود آرايش فضايى خاص همراه با تمايز سرزمينى است, به طورى كه عرصه هاى پخش و استقرار اقوام و مذاهب با يكديگر متفاوت است. پشتون ها كه اكثريت را تشكيل مى دهند در مناطق جنوب شرق, جنوب, مركز و غرب كشور پراكنده اند و مكان هاى جغرافيايى عمده اى چون كابل, جلال آباد و قندهار را در خود جاى داده اند. دنباله ناحيه پشتون (پتان) به داخل كشور پاكستان كشيده شده و ايالت سر حد (پيشاور) و بخشى از ايالت بلوچستان را شامل مى گردد.
تاجيك هادرمناطق شمال شرقى,شمال كابل و شمال غرب كشور پراكنده اند و شهرهاى بزرگ فيض آباد و هرات را در بر مى گيرند. دنباله منطقه تاجيك نشين به داخل خاك كشور تاجيكستان كشيده مى شود.
ازبك ها در بخش مركزى منطقه شمال افغانستان پراكنده اند و در واقع بخشى از ناحيه ازبك نشين آسياى ميانه به حساب مىآيند كه به وسيله دالان ارتباطى باريكى با كشور ازبكستان مرتبط مى گردند.
هزاره ها در منطقه مركزى افغانستان و غرب كابل و قسمتى از شرق كشور پراكنده اند و تا حدى منطقه حايل بين مناطق پخش سه قوم پشتون, تاجيك و ازبك را در بر مى گيرند.
بلوچ ها در منطقه جنوب غربى پراكنده بوده كه دامنه آنها به مناطق بلوچ نشين ايران و پاكستان كشيده مى شود. تركمن ها در حاشيه شمال غرب و شمال كشور استقرار داشته و دامنه آنها به خاك كشور تركمنستان كشيده مى شود.(5)
موزائيك اقوام در افغانستان بيانگر اين نكته است كه به جز قوم هزاره بقيه اقوام بخشى از ناحيه بزرگ تر مربوط به خود هستند كه زبانه هاى آن به داخل خاك افغانستان كشيده شده است و در مورد قوم پشتون به نظر مى رسد كه پخش اكثريت آن در داخل افغانستان قرار دارد.
موزائيك پخش گروه هاى مذهبى افغانستان بيانگر اين نكته است كه شيعيان عمدتا در بخش مركزى اين كشور پراكنده اند(6) و الگوى پخش آنها تا اندازه اى بر الگوى پخش قوم هزاره تطبيق مى نمايد. در بخش هاى شمال شرقى و جنوبى و جنوب غربى و تا اندازه اى غرب كشور اهل سنت پراكنده اند. در واقع تا اندازه اى مى توان گفت كه الگوى پخش شيعيان عمدتا بر قلمروهاى هزاره نشين و الگوى پخش اهل سنت عمدتا بر قلمروهاى پشتون نشين, تاجيك نشين, ازبك نشين و بلوچ نشين تطبيق مى نمايد. هرچند اقليت هاى شيعه در هر يك از قلمروهاى مزبور مشاهده مى شوند.
از نظر تاريخى افغانستان كنونى گاهى اوقات پاره اى از قدرت سياسى حاكم بر فلات ايران محسوب مى شده است ولى در شرايطى كه قدرت سياسى داخل فلات تضعيف مى گرديده, اين منطقه به صورت يك واحد خودمختار سوداى استقلال داشته است. تحت شرايطى نيز از محدوده جغرافيايى افغانستان كنونى قدرت هاى سياسى بزرگى پا به عرصه وجود گذاشته كه به سوى جنوب (شبه قاره و پنجاب) و غرب (ايران) به توسعه طلبى پرداخته اند; به عنوان مثال مى توان به قدرت سلطان محمود غزنوى در اوايل قرن يازدهم ميلادى و لشكركشى او به شبه قاره هند اشاره كرد.(7) هم چنين سلسله هاى بعدى كه قرن ها بر شبه قاره و پنجاب فرمانروايى كردند عمدتا منشإ افغانى داشتند كه براى نمونه مى توان از سلسله غوريان, خلجى ها و سلاطين لودهى(8) نام برد. پس از استقرار امپراتورى بزرگ تيموريان شبه قاره در سال 1526م كه به وسيله ظهيرالدين بابر انجام پذيرفت, كسى كه توانست اين امپراتورى را براى مدتى ساقط نمايد ((شيرشاه سورى)) بود كه قيافه قهرمان ملى افغانان را به خود داده بود و ((همايون شاه)) را از سلطنت خلع و مجددا حكومت افغانان را بر شبه قاره برقرار نمود.(9)
افاغنه به رهبرى اشرف افغان, هم چنين در اواخر سلطنت صفويه به سوى غرب گسترش يافته و اين امپراتورى را در اصفهان ساقط نمودند. پس از حمله نادر به دهلى و بازگشت او و پيدايش خلا قدرت در شبه قاره, مجددا حكومت نوع افغانى به رهبرى ((احمد خان ابدالى)) در پنجاب و شبه قاره برقرار گرديد.(10)
در مجموع تاريخ شبه قاره بيانگر اين نكته است كه اين منطقه بارها به وسيله نيروهاى سياسى گسترش يابنده اى كه يا منشإ افغانى داشته و يا با منشإ آسياى ميانه از افغانستان كنونى گذر كرده اند به تصرف درآمده و براى قرن ها بر آن حكومت رانده اند.
پس از پيدايش انگليسى ها در شبه قاره و تصرف سند و پنجاب در اواسط قرن نوزدهم, قدرت گسترش يابندگى افاغنه از بين رفت و كشور افغانستان كنونى نيز با جدايى از ايران شكل گرفت كه انگلستان در اين زمينه نقش موثرى داشت; و به نظر مى رسد هدف آنها, ايجاد يك واحد سياسى حايل در مسير دستيابى روسيه رو به گسترش به شبه قاره بود. دولت ايران نيز به دليل ضعف و ناتوانى در مقابل قدرت روزافزون انگليسى ها در منطقه, به ناچار تن به امضاى قراردادى در سال 1231 هـ.ش داد كه به موجب آن استقلال افغانستان و جدايى هرات از ايران را به رسميت مى شناخت.(11) بدين ترتيب دولت ملى براى سال هاى بعد در افغانستان بر سر كار آمد. ولى افغانستان به لحاظ مجاورت با شوروى سابق مورد توجه آن كشور قرار داشت و به همين دليل در اوايل سال 1357هـ.ش با انجام كودتايى ميدان براى حاكميت كمونيست ها و حضور ارتش سرخ در اين كشور فراهم شد.(12) عدم تناسب حكومت كمونيست ها با فرهنگ مردم مسلمان افغانستان, باعث شكل گيرى نهضت مقاومت اسلامى در آن گرديد و تشكل هاى مبارز تحت عنوان كلى مجاهدين افغان به وجود آمدند. مبارزه جدى و سخت كوشانه آنها منجر به عقب نشينى ارتش سرخ و سقوط دولت دست نشانده و به قدرت رسيدن مجاهدين مسلمان در افغانستان گرديد. ولى متإسفانه بروز اختلافات فرقه اى بين گروه ها و سازمان هاى جهادى منجر به پيدايش تراژدى جنگ داخلى گرديد كه به بهاى تضعيف قوه ملى كشور افغانستان و فقر مضاعف و درماندگى مردم مظلوم اين كشور تمام شد و ابعاد آوارگى اين ملت را در داخل و خارج از افغانستان توسعه داد.
ادامه دارد

پاورقي ها:پانوشت ها: 1 ) اطلس كامل گيتاشناسى, سازمان جغرافيايى و كارتوگرافى گيتاشناسى (چاپ ششم, تهران, 1374) ص12.
World Population, 1995,UNFPA,P.64. World Population Data Sheet 1995,prb.
The State of (2
canamlA dlrow ehT Newjersey, P.737. 6991, (3
I bid, p.737 (4 5 ) شاليان, ژرار ـ پيرراژو, ژان, اطلس استراتژيك جهان, ترجمه دكتر ابراهيم جعفرى (تهران, انتشارات اطلاعات, 1366) ص134. 6 ) لاكست, ايو; مسائل ژئوپلتيك, ترجمه دكتر عباس آگاهى (تهران, دفتر نشر فرهنگ اسلامى, 1368) ص68. 7 ) مجموعه مقالات پيرامون افغانستان, مركز تحقيقات افغانستان (تهران, 1370) ص144.
ycatS ,natsikaP International, London, 1977, P.90. (8 9 ) آفتاب اصغر, تاريخ نويسى فارسى در هند و پاكستان, خانه فرهنگ جمهورى اسلامى ايران (لاهور, 1364) ص330. 10 ) مجموعه مقالات پيرامون افغانستان, همان, ص145. 11 ) تاريخ معاصر ايران, وزارت آموزش و پرورش (تهران, 1365) ص42. 12 ) مجموعه مقالات پيرامون افغانستان, همان, ص176.

اشاره
ماه مبارك رمضان, ماه تولد قرآن, ماه انس با قرآن, ماه بهار قرآن, و ماه شناخت و بهره بردارى فكرى و عملى از قرآن فرا مى رسد.
ماهى كه در شب قدر آن, قلب پيامبر اكرم(ص) همه قرآن را از امين وحى, فرا گرفت و قرآن از لوح محفوظ بر قلب وسيع و نورانى بزرگ ترين پيامبران منعكس شد, ماهى كه همه ما با روزه گرفتن و عبادت و مناجات و دعا, با زمينه سازى و آمادگى معنوى به استقبال دريافت قرآن مى رويم, و مى خواهيم در پرتو آثار پربركت روزه خالص, و عبادت ها و دعاهاى همراه آن, رابطه خود را با قرآن نزديك تر كنيم, و تصميم بگيريم كه خط رابط ما با قرآن همواره استوارتر و محكم تر گردد.
قرآن, روح ماه رمضان است كه در كالبد آن دميده شده, و ارزش و عظمت آن را چند برابر كرده است. قرآن, قلب ماه رمضان است, كه بدون اين قلب و ضربان آن, جوهره حقيقت در رگ هاى حيات معنوى روزه داران به جريان نمى افتد, قرآن بهار دل ها, و ماه رمضان, بهار قرآن است, چنان كه امام باقر(ع) فرمود: ((لكل شىء ربيع و ربيع القرآن شهر رمضان; براى هر چيز بهارى است, و بهار قرآن ماه رمضان است.))(1)
و امير مومنان على(ع) در شإن قرآن فرمود: ((و تفقهوا فيه فانه ربيع القلوب; در قرآن بينديشيد كه بهار قلب هاست.))(2)
و نيز بايد توجه داشت كه مطابق فرموده امام صادق(ع): ((و قلب شهر رمضان ليله القدر; شب قدر, قلب ماه رمضان است.))(3)
از اين رو بايد گفت كه بخش اعظم بركات ماه رمضان, در رابطه با قرآن است, و در اين ماه بايد بذر دستورهاى نورانى قرآن را در مزرعه دل ها بكاريم, تا رشد و نمو كند و سرانجام ميوه قرآن را در اين ماه براى غذاى روح برگيريم, و قوت قلبمان را در پرتو بركات قرآنى اين ماه, بيمه نماييم, و چنين بهره بردارى جز از راه انس حقيقى با قرآن به دست نخواهد آمد.

انس با قرآن
اميرمومنان على(ع) فرمود: ((من آنس بتلاوه القرآن, لم توحشه مفارقه الاخوان; كسى كه با تلاوت قرآن, انس و الفت گرفت, از جدايى ديگران به وحشت نمى افتد.))(4)
امام سجاد (ع) فرمود: ((لو مات من بين المشرق والمغرب لمااستوحشت, بعد ان يكون القرآن معى; هرگاه همه موجودات و انسان هاى شرق و غرب جهان بميرند و من تنها بمانم, پس از آن كه قرآن با من باشد, هيچ گونه وحشتى نخواهم داشت.))(5)
در اينجا پرسيده مى شود كه حقيقت انس با قرآن چيست كه انسان را اين گونه استوار و نيرومند مى سازد, و هرگونه اضطراب و تنش را از او دور مى كند؟
پاسخ آن كه: انس در اصل به معناى خو گرفتن و همدم شدن است, مانند انس كودك شيرخوار به سينه مادر, و گاهى انس آن چنان شديد و سرشار است, كه از انس كودك شيرخوار به سينه مادرش نيز بيشتر است, چنان كه اميرمومنان على(ع) در برابر منافقان كوردلى كه او را به مرگ تهديد مى كردند, فرمود: ((والله لابن ابى طالب آنس بالموت من الطفل بثدى امه; سوگند به خدا علاقه فرزند ابوطالب به مرگ (شهادت) از علاقه كودك شيرخوار به پستان مادرش بيشتر است.))(6)
عارف حقيقى كسى است كه با خدا و كلام او چنين انس و الفتى داشته باشد, كه اميرمومنان على(ع) در توضيح آيه ((يا ايها الانسان ما غرك بربك الكريم; اى انسان چه چيز تو را به پروردگارت مغرور ساخته است.))(7) فرمود: ((وكن لله مطيعا و بذكره آنسا; مطيع خداوند باش و به ياد خدا انس بگ(8)ير.))
بنابراين مفهوم انس حقيقى, همان همدم شدن آميخته با عشق و علاقه گرم و ناگسستنى است كه ارتباط و پيوند انسان را به آن چه كه مورد انس اوست محكم و متصل مى كند, چنين انسى با خدا و كلام خدا (قرآن) از ويژگى هاى اولياى خدا و هر مومن عارف و وارسته است, چنان كه اميرمومنان على(ع) در مقام دعا مى گويد: ((اللهم انك آنس الانسين لاوليائك … ان اوحشتهم الغربه آنسهم ذكرك; خدايا! تو براى اوليا و دوستان خاصت, مإنوس ترين مونس ها هستى… اگر غربت آنها را به وحشت اندازد, ياد تو مونس تنهايى آنهاست.))(9)

ماه رمضان تجلى گاه قرآن
از آن جا كه ماه رمضان, ماه نزول قرآن, ماه خدا و ماه تزكيه و تهذيب است و قرآن در شب قدر كه در اين ماه قرار گرفته, در قلب پيامبر اكرم(ص) تجلى كرده, نتيجه مى گيريم كه ماه رمضان تجلى گاه قرآن, و ماه انس با قرآن است, روزه داران مومن در اين ماه مهمان خدا هستند و در كنار خوان پربركت قرآن نشسته اند, و بنابراين بايد با تلاوت قرآن انس بگيرند, و با تدبر در آيات قرآن و بهره گيرى فكرى و عملى از مفاهيم قرآن بر رشد و تكامل ملكوتى خود بيفزايند, بر همين اساس, پيامبر(ص) در فرازى از خطبه شعبانيه كه در آخرين جمعه شعبان ايراد كرد, فرمود: ((هو شهر دعيتم فيه الى ضيافه الله … و من تلافيه آيه من القرآن كان له مثل اجر من ختم القرآن فى غيره من الشهور; ماه رمضان ماهى است كه شما در آن به مهمانى خداوند دعوت شده ايد… كسى كه از شما يك آيه قرآن را در اين ماه بخواند, پاداشش معادل ختم قرآن (تلاوت قرآن از آغاز تا پايان) در ماه هاى ديگر است. ))(10)
و در دعاهاى ماه رمضان, سخن از قرآن و انس با آن, به عنوان كتاب ارشاد و هدايت بسيار به ميان آمده است, در دعاهاى هر روزه ماه رمضان كه از رسول خدا(ص) نقل شده, در فرازى از دعاى روز دوم مى خوانيم: ((اللهم وفقنى فيه لقرائه آياتك; خدايا مرا در اين روز براى قرائت آيات قرآن, موفق كن.)) و در دعاى بيستم مى خوانيم: ((اللهم وفقنى فيه لتلاوه القرآن; خدايا مرا در اين روز براى تلاوت قرآن توفيق ده.))(11)
در اين دو عبارت كه به صورت دعاست, هم به قرائت و روخوانى قرآن توجه شده و هم به قرائت تدبر آميز و توإم با عمل, زيرا واژه تلاوت در اصل از ((تلو و تالى)) است كه به معناى دنباله روى و پيروى تنگاتنگ و بدون هرگونه درنگ و فاصله مى باشد. روشن است كه چنين توفيقى جز در پرتو انس حقيقى با قرآن به دست نمىآيد. انس با قرآن در حقيقت از سه پايه تشكيل شده كه عبارتند از: 1ـ خواندن آيات قرآن 2ـ تدبر و شناخت قرآن 3ـ عمل به دستورهاى قرآن. بر همين اساس امام باقر(ع) در يك تجزيه و تحليل كوتاه فرمود:
((قرإ القرآن ثلاثه; رجل قرء القرآن, فاتخذه بضاعه, واستدر به الملوك, واستطال به على الناس, و رجل قرء القرآن فحفظ حروفه و ضيع حدوده, و اقامه اقامه القدح, فلاكثر الله هولإ من حمله القرآن, و رجل قرء القرآن, فوضع دوإ القرآن على دإ قلبه, فاشهر به ليله, و اظمإ به نهاره, و قام به فى مساجده, و تجافى به عن فراشه, فباولئك يدفع الله العزيز الجبار البلإ…; قرآن خوانان بر سه گروه اند: 1ـ خواندن قرآن را سرمايه كسب مادى خود قرار دهند, و با قرائت قرآن, پادشاهان را بدوشند, و در برابر مردم بزرگ نمايى كنند. 2ـ در خواندن قرآن, حروف (و تجويد) آن رعايت كنند, ولى حدود و مرزها و برنامه هاى قرآن را تباه سازند, قرآن براى آنها همانند جام آب نگهدارنده است (كه هنگام تشنگى و سودجويى از آن بهره مى برند, و هنگام سيرابى آن ظرف را مانند سواره به پشت سرش مى افكنند[ (.اين دو دسته هرگز ازقرآن بهره مند نمى شوند و نجات نمى يابند]. 3ـ انسان هايى كه قرآن مى خوانند و داروى قرآن را بر دل دردمندشان مى نهند, و براى (خواندن و تدبر در) قرآن شب زنده دارى كنند, و روزشان را با روزه به پايان رسانند, و نمازشان و جايگاه هاى نمازشان را بر اساس آن, اقامه نمايند, و به خاطر قرآن, از بستر خواب, براى عبادت, دورى كنند, خداوند عزيز و قادر به بركت وجود اين گروه, بلاها را دور مى سازد, از شر دشمنان جلوگيرى مى نمايد و از آسمان باران مى فرستد.))
و در پايان فرمود: ((فو الله لهولإ فى قرإ القرآن اعز من الكبريت الاحمر; سوگند به خدا در ميان قرآن خوانان, چنين گروهى از كبريت احمر كمياب ترند. ))(12)
امام سجاد(ع) هنگامى كه قرآن را تا آخر تلاوت مى كرد, دعايى مى خواند, كه در فرازى از آن دعا چنين آمده است: ((اللهم فاذا افدتنا المعونه على تلاوته و سهلت جواسى السنتنا بحسن عبارته, فاجعلنا ممن يرعاه حق رعايته; خدايا چون ما را براى تلاوت آيات قرآن, يارى فرمودى, و دشوارى (و عدم شيوايى) زبان هاى ما را به زيبايى و شيوايى عبارت هاى قرآن آسان نمودى, پس ما را به گونه اى قرار بده تا حق قرآن را آن گونه كه هست رعايت كنيم.))(13)
رسول اكرم(ص) در تفسير آيه 121 بقره: ((يتلونه حق تلاوته, مومنان, كتاب آسمانى را آن گونه كه شايسته آن است مى خوانند.)) فرمود: ((يتبعونه حق اتباعه; آن گونه كه سزاوار پيروى است, از قرآن پيروى مى كنند.))(14)
از سوى ديگر فرمود: ((رب تال القرآن, والقرآن يلعنه; چه بسيارند تلاوت كنندگان قرآن, كه قرآن آنها را لعنت مى كند.))(15)
اين گفتار و ده ها گفتار ديگر در اين خصوص, از پيامبر(ص) و امامان معصوم(ع) حاكى از آن است كه ارزش تلاوت قرآن به اين است كه آميخته با توجه و تدبر, و تصميم بر عمل به دستورهاى قرآن باشد, و تحقق و انس حقيقى با قرآن به چنين برنامه اى بستگى دارد. وگرنه خوارج نهروانى, دشمنان خون خوار اميرمومنان على(ع) همه از قاريان قرآن بودند, ولى از قرآن, فقط قافش را مى دانستند, از اين رو حضرت على(ع) را كه سراپا توحيد بود, كافر خوانده, با او جنگيدند.

نمونه هايى از انس اولياى خدابا قرآن
پيامبر اكرم(ص) و امامان معصوم(ع) و اولياى خدا, با قرآن بسيار انس و الفت داشتند, و از فيوضات ظاهر و باطن آن بهره مى بردند, تنها به قرائت ظاهر آيات قرآن اكتفا نمى كردند, بلكه در آيات آن تدبر مى نمودند و آيات را با تإنى و شمرده و با صداى زيبا و جذاب و با توجه به معانى آن, و تصميم بر عمل به آن, مى خواندند; به عنوان مثال, در قرآن صدها بار جمله ((يا ايها الذين آمنوا; اى كسانى كه ايمان آورده ايد.)) آمده است, حضرت رضا(ع) هرگاه هنگام تلاوت آيات قرآن به اين آيه مى رسيد و آن را مى خواند, بى درنگ مى گفت: ((لبيك اللهم لبيك; اجابت مى كنم فرمان و دعوت تو را اى خدا, اجابت مى كنم.))(16) اين مطلب بيانگر آن است كه امامان معصوم(ع) با توجه و تدبر, آيات قرآن را مى خواندند, و همان دم تصميم مى گرفتند به دستورهاى خدا عمل نمايند, اينك در اين جا نظر شما را به نمونه هايى از انس و علاقه امامان(ع) و اولياى خدا با قرآن جلب مى كنيم:
1ـ امام حسين(ع) آن چنان با قرآن, انس داشت, كه عصر روز تاسوعا در كربلا, كه دشمن تصميم حمله به سوى خيام آن حضرت و يارانش را داشت, به حضرت عباس(ع) فرمود: نزد دشمنان برو و به آنها بگو امشب را به ما مهلت بدهند چرا كه: ((هو يعلم انى احب الصلاه له و تلاوه كتابه; خداوند مى داند و گواه است كه من نماز و تلاوت قرآن را دوست دارم.))(17) امشب را به خاطر انجام نماز و تلاوت آيات قرآن, به ما مهلت دهيد.
2ـ امام سجاد(ع) هنگامى كه سوره حمد را قرائت مى كرد, به آيه ((مالك يوم الدين)) مى رسيد, آن قدر اين آيه را با خضوع ويژه اى, تكرار مى كرد, كه نزديك بود, جانش به لب برسد(18) و آن حضرت آن چنان با صداى زيبا و شيوا قرآن مى خواند كه وقتى سقاها (آب رسان ها) از كنار خانه اش عبور مى كردند, همان جا توقف مى نمودند تا صداى دلنشين آن حضرت را بشنوند.(19)
3ـ امام صادق(ع) با حالت ملكوتى خاصى, آيات قرآن را در نماز تلاوت مى كرد, كه از حال عادى خارج مى شد, روزى چنين حادثه اى رخ داد, هنگامى كه حالت عادى خود را باز يافت, حاضران پرسيدند: ((اين چه حالى بود كه به شما دست داد؟)) آن حضرت در پاسخ فرمود: ((ما زلت اكرر آيات القرآن حتى بلغت الى حال كاننى سمعتها مشافهه ممن انزلها; پيوسته آيات قرآن را تكرار كردم, تا اين كه به حالتى رسيدم كه گويى آن آيات را به طور مستقيم, از زبان نازل كننده قرآن, شنيده ام.))(20)
4ـ حضرت رضا(ع) آن چنان با قرآن, انس و الفت داشت, كه در هر سه روز, يك بار تمام قرآن را تلاوت مى كرد, و مى فرمود: ((اگر خواسته باشم كه در كمتر از سه روز, قرآن را ختم كنم, مى توانم, ولى هرگز هيچ آيه اى را نخواندم, مگر اين كه در معناى آن انديشيدم, و درباره اين كه آن آيه در چه موضوع, و در چه وقت نازل شده فكر كردم, از اين رو در هر سه روز همه قرآن را تلاوت مى كنم, وگرنه كمتر از سه روز همه قرآن را تلاوت مى كردم.))(21)
5ـ محدث نورى صاحب مستدرك به سند معتبر نقل مى كند كه عالم ربانى و فقيه صمدانى آيه الله العظمى سيد محمد مهدى بحرالعلوم (متوفاى سال 1212 هـ.ق) روزى براى زيارت مرقد مطهر اميرمومنان على(ع) وارد حرم آن حضرت شد, ناگاه ديدند با حالت مخصوصى اين شعر را زمزمه مى كند:
چه خوش است صورت قرآن زتو دلربا شنيدن
به رخت نظاره كردن سخن خدا شنيدن
پس از ساعتى, بعضى از او پرسيدند: به چه مناسبت اين شعر را در حرم مى خواندى؟ در پاسخ فرمود: ((هنگامى كه وارد حرم شدم, حضرت حجت امام زمان(عج) را در كنار ضريح اميرمومنان على(ع) ديدم كه با صداى شيوا و بلند, به قرائت قرآن مشغول بود, وقتى كه صدايش را شنيدم, اين شعر را خواندم, هنگامى كه به حرم رسيدم, آن حضرت, قرائت قرآن را به پايان رسانده, و از حرم خارج شد.))(22)
6ـ اميرمومنان على(ع) پس از جنگ صفين, روزى در مسجد كوفه خطبه اى براى ياران خواند, در آن خطبه از چند نفر از ياران برجسته اش كه در جنگ صفين به شهادت رسيده بودند, يادى جانسوز كرد, و فرمود: ((كجا هستند برادران من, همانها كه سواره به راه مى افتادند, و در راه حق قدم برمى داشتند؟ كجا است عمار ياسر؟ كجا است ابن تيهان؟ كجا است ذو الشهادتين؟ و كجايند مانند آنان از برادرانشان كه پيمان بر جانبازى بستند, و سرهاى آنان براى ستمگران فرستاده شد.))
آن گاه على(ع) دست بر محاسن شريفش كند, مدتى طولانى گريست و سپس به ذكر پاره اى از خصلت هاى آنان پرداخت كه نخستين خصلت شان تلاوت قرآن و عمل به آن بود, فرمود: ((اوه على اخوانى الذين تلوا القرآن فاحكموه; آه بر برادرانم, همان ها كه قرآن را تلاوت مى كردند, و به كار مى بستند.))(23)
7ـ كلام را كوتاه كرده, و از انس و الفت بنيانگذار جمهورى اسلامى, راحل كبير, حضرت امام خمينى ـ قدس سره ـ با قرآن, اندكى سخن به ميان مىآورم. امام خمينى ـ قدس سره ـ در ظاهر و باطن, توجه بسيار و عميق اين بزرگمرد, رابطه بسيار گرمى با قرآن داشت, و از آن, استفاده هاى فكرى و عملى فراوانى مى كرد, قرآن بزرگ ترين تكيه گاه مطمئن و نيروبخش براى پيشبرد اهداف او بود, او مى فرمود: ((اگر خداوند داستان هاى پيامبران در برابر طاغوت ها را در قرآن ذكر كرده, موسى و فرعون, ابراهيم و نمرود و… را تذكر داده, منظورش داستان سرايى نبوده, بلكه منظور تبيين برنامه پيامبران در برابر طاغوت هاست; يعنى ما نيز كه پيرو قرآن هستيم, بايد در برابر طاغوتها تا سرحد نابودى آنها تلاش كنيم.))
مكرر مى فرمود: قرآن يك كتاب انسان سازى كامل است, و براى آن نازل شده كه انسان بسازد. امام خمينى بخش مهمى از زندگى اش را حتى در دوران جنگ, و در دوران بيمارى آخر عمر, با قرآن مإنوس بود, و با تلاوت آيات قرآن, و تدبر در آن آيات, با خدا ارتباط پيدا مى كرد.
يكى از اعضاى دفتر ايشان در اين باره مى نويسد:
((هر روز حضرت امام خمينى(ره) داراى نظم و انضباط مخصوصى بودند, از جمله مقدارى از وقتشان را با قرائت آيات قرآن سپرى مى كردند, و كارها آن چنان بر طبق نظم و برنامه ريزى بود كه به طور عادى هيچ گاه توجه به كارى موجب تضييع كار ديگرشان نمى شد.))(24)
امام در نيمه هاى شب كه براى نماز شب برمى خاست, مدتى قرآن مى خواند, حتى در اواخر عمر كه بسترى بودند, با دوربين مخفى از او فيلم گرفتند, و در تلويزيون, بسيارى مشاهده نمودند, كه از بستر برخاست و نشست و قرآن را به دست گرفت و مشغول تلاوت آيات قرآن گرديد.
شخصى قرآن هايى با قطع كوچك تهيه كرده و مى خواست به جبهه بفرستد, به دفتر امام آورده بود تا آنها را تبرك كند, آن قرآن ها را نزد امام آوردند, و به عرض رسيد: ((اينها قرآن هايى است كه شامل چند سوره است, خواسته اند كه براى جبهه تبرك شود. )) با اين كه هميشه حركات امام به طور كامل, آرام و معتدل بود, ناگهان به طور بى سابقه اى, با شتاب و شدت مضطربانه اى, دستشان را عقب كشيدند, و با لحنى تند و عتاب آميز فرمودند: ((من قرآن را تبرك كنم؟! اين چه كارهايى است كه مى كنيد؟))
يك بار بدون توجه يك جلد قرآن را همراه چيزهاى ديگر نزد امام آوردند و به زمين نهادند, امام با عتاب فرمودند: ((قرآن را روى زمين نگذاريد.)) و بى درنگ دستشان را جلو آورده و آن را گرفتند و روى ميزى كه در كنارشان بود گذاشتند, امام در اين هنگام روى كاناپه نشسته بودند, معلوم شد كه امام نمى خواهند قرآن پايين تر از جايى كه نشسته اند قرار گيرد.
يك بار نيز همه ديدند كه حضرت امام(س) در يك مراسم ملاقات در حسينيه جماران, به طور استثنايى به جاى آن كه در جايگاه روى صندلى بنشينند, روى زمين نشستند, زيرا در آن روز برندگان مسابقه قرآن آمده بودند, و قرار بود در آن جلسه, چند آيه قرآن تلاوت شود.
حضرت امام هر سال چند روز قبل از ماه مبارك رمضان, دستور مى دادند كه چند ختم قرآن براى افرادى كه مد نظر مباركشان بود, قرائت شود.(25)
در روايت آمده است: على بن مغيره يكى از شاگردان وارسته امام كاظم(ع) به آن حضرت عرض كرد: ((من مانند پدرم, در ماه رمضان, چهل بار قرآن را از آغاز تا پايان تلاوت مى كنم ـ و گاهى بر اثر اشتغالات و نشاط و خستگى, كم و زياد مى شود ـ و در روز فطر, ثواب يك ختم قرآن را نثار روح پيامبر(ص) هديه مى نمايم, ختم ديگر را به اميرمومنان على(ع), و ختم ديگر را به حضرت زهرا(س) و ختم ديگر را به امام حسن(ع) و امامان ديگر تا شما, اهدا مى نمايم, پاداش من در اين كار چيست؟)) امام كاظم (ع) فرمود: ((لك بذلك إن تكون معهم يوم القيامه; پاداش تو اين است كه در روز قيامت همنشين و همدم پيامبر(ص) و فاطمه و امامان(ع) خواهى بود.))
گفتم: ((الله اكبر, براستى به چنين مقامى نايل مى شوم؟)) سه بار فرمود: آرى. (26)
پايان اين گفتار را با ذكر سخن پيامبر اكرم(ص) در شإن پاداش تلاوت قرآن, مىآراييم كه فرمود: مومنى كه هر شب ده آيه از آيات قرآن را تلاوت كند, نامش جزء ((غافلان)) نوشته نشود, و اگر هر شب پنجاه آيه بخواند نامش جزء ((ذاكران)) نوشته شود, و اگر صد آيه بخواند, نامش جزء ((قانتان)) (بندگان خالص و فروتن) نوشته گردد, و هرگاه هر شب صد آيه بخواند, نامش جزء ((فائزان)) (رستگاران) ثبت مى گردد, و هرگاه پانصد آيه بخواند, نامش جزء ((مجتهدان)) (تلاشگران راه حق) نوشته شود, و اگر هزار آيه بخواند, براى او در بهشت قنطارى از طلا كه معادل پانزده هزار مثقال طلا است مقرر گردد, كه هر مثقال آن 24 قيراط است كه كوچك ترين قيراط آن, همانند بزرگى كوه احد مى باشد, بزرگ ترين آن به بزرگى بين زمين و آسمان است.(27)


پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) علامه مجلسى, بحارالانوار, ج96, ص386. 2 ) سيد رضى, نهج البلاغه, خطبه110. 3 ) علامه مجلسى, بحارالانوار, ج96, ص386. 4 ) غرر الحكم. 5 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج2, ص610. 6 ) نهج البلاغه, خطبه5. 7 ) انفطار (82) آيه6. 8 ) نهج البلاغه, خطبه223. 9 ) همان, خطبه227. 10 ) شيخ صدوق, عيون اخبار الرضا, ج2, ص295. 11 ) محدث قمى, مفاتيح الجنان, دعاهاى روزهاى ماه رمضان. 12 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, چاپ آخوندى, ج2, ص627. 13 ) صحيفه سجاديه, دعاى 42. 14 ) سيوطى, الدر المنثور, ج1, ص111. 15 ) علامه مجلسى, بحارالانوار, ج92, ص184. 16 ) همان, ج85, ص34. 17 ) ابن جرير طبرى, تاريخ طبرى, ج6, ص;337 محدث قمى, نفس المهموم, ص113. 18 و 19 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج2, ص602 و616. 20 ) علامه مجلسى, بحارالانوار, ج84, ص248. 21 ) ابن شهر آشوب طبرسى, مناقب آل ابى طالب, ج4, ص360. 22 ) محدث نورى, جنه المإوى, واقع در قسمت آخر جلد53 بحار, ص302. 23 ) نهج البلاغه, خطبه182. 24 ) محمد حسن رحيميان, در سايه آفتاب, ص183 (به طور اقتباس) 25 ) همان, ص114 و 115. 26 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج2, ص618. 27 ) همان, ص612.