مومنان و منافقان

((والذين جاوا من بعدهم يقولون ربنا اغفرلنا ولاخواننا الذين سبقونا بالايمان ولاتجعل فى قلوبنا غلا للذين آمنوا ربنا انك روف رحيم.))(1)
(((هم چنين) كسانى كه بعد از آنها[ بعد از مهاجران و انصار] آمدند و مى گويند: ((پروردگارا! ما و برادرانمان را كه در ايمان بر ما پيشى گرفتند بيامرز, و در دل هايمان حسد و كينه اى نسبت به مومنان قرار مده! پروردگارا, تو مهربان و رحيمى!)).

قرآن كريم در سوره نسإ مى فرمايد: ((والله اعلم بايمانكم بعضكم من بعض))(2) شما ابعاض يك واقعيت هستيد, اگر ابعاض يك واقعيت شديد, هرچه كه براى خود مى طلبيد براى ديگرى هم بطلبيد.
مطلب ديگر اين است كه: تعبير ((اخوان)) به منزله تعليق حكم بر وصف است. چرا مومنين لاحق براى مومنين سابق طلب مغفرت مى كنند؟ به دو دليل: دليل اول اين كه آن ها سبق در ايمان آوردند و مايه تشويق متإخران شدند. دليل دوم اين است كه آنان ابعاض يك واقعيت اند, برادر يكديگرند, بيگانه نيستند, مثل اين كه انسان با يك دست مشكل دست ديگر را حل كند. پس اين دو تعبير به منزله دو نكته است براى طلب مغفرت كردن.

دشمنى با مومنان, باعث كفر و فسق است
اين قسمت از آيه كه: ((ولاتجعل فى قلوبنا غلا للذين آمنوا)) دو نكته دارد: يكى آن كه يك وقت كسى دشمن مومن است چون او مومن است و اين با ايمان سازگار نيست; يعنى اگر كسى دشمن مومن بود از اين نظر كه او مومن است كينه نسبت به مومن به خاطر ايمانش , كفر است. لذا در سوره مباركه نسإ كه وارد شده ((و من يقتل مومنا متعمدا فجزاوه جهنم خالدا فيها))(3) گفته اند سرش اين است كه گرچه كشتن يك انسان معصيت كبيره است و مايه خلود نيست ولى اگر كسى مومنى را بكشد مخلد در نار است و چون تعليق حكم بر وصف, مشعر بر عليت است; يعنى مومنى را لايمانه بكشد اگر كسى مومنى را لايمانه بكشد كافر است و مخلد در نار. پس كينه مومن, لايمانه, كفر است و اگر لايمانه نباشد بلكه به انگيزه هاى ديگر باشد مثل اختلافات شخصى, همسايگى و خانوادگى و امثال آن, فسق است.
پس كينه مومن يا كفر است يا فسق است. لذا اينها عرض مى كنند: ((ولاتجعل فى قلوبنا غلا للذين آمنوا)).

درباره كلمه ((بعد))
در آيه شريفه ((والذين جاوا من بعدهم)) كلمه ((بعد)) ممكن است فقط بعد زمانى باشد نه بعد رتبى, لذا از رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ رسيده است كه: ((نحن الاخرون السابقون)) ما دير آمديم و زودتر از همه هم هستيم, جلوتر از همه هستيم يعنى زمانا دير آمديم و رتبتا از همه جلو هستيم.

برادرى, منطق مومنان
خداوند از مومنين طورى ياد مى كند كه آن ها را خردمند و فرزانه و اولوا الالباب بشناسيم, چون مى كوشند تا داعيه اختلاف در بين آن ها پيدا نشود, زيرا داعيه اختلاف از همان اراده سوء است, اگر غل و كينه اى در بين افراد يك جامعه نباشد يقينا با هم متحد خواهند بود. از اين كه عرض كرده اند: ((ربنا لاتجعل فى قلوبنا غلا للذين آمنوا)) يعنى نه تنها ما با جامعه خودمان متحد باشيم, با گذشتگان هم متحد شديم, كارى نكنيم كه آيندگان هم از ما برنجند و آن توفيق را بده كه يك سيره اى داشته باشيم كه آينده هم از ما خوشش بيايد, ما هم از گذشتگانمان خوشحال باشيم. ما با ساير مومنين نگرانى نداشته باشيم.
از نظر قرآن كريم اين طرز تفكر نشانه فرزانگى است, چون در همين سوره مباركه حشر آيه چهاردهم كه در پيش داريم مى فرمايد: ((تحسبهم جميعا و قلوبهم شتى ذلك بانهم قوم لايعقلون))(4) شما اينها را خيال مى كنيد با هم هستند و متحدند و كنار هم هستند در حالى كه دل هايشان از هم جداست و سر اين كه بدن هاى آنان نزديك هم است و دل هايشان جداى از هم است اين است كه اين ها عاقل نيستند.
پس معلوم مى شود ممكن نيست دو تا مومن با هم اختلاف داشته باشند و هر دو عاقل باشند. از اين كه خدا مى فرمايد مومنين عرض مى كنند: ((لاتجعل فى قلوبنا غلا)) يعنى اينها اولوا الالبابند يعنى اهل عقل هستند, يعنى سيره اين ها اين است, نه اين كه فقط در دعا بگويند. اين كه كفار به رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ عرض كردند: حرفت را عوض كن نه اين كه يعنى اين كلمه را عوض كن بلكه مى گفتند منطقت را عوض كن. ما هم در تعبيرات ادبى و عرفى به يكديگر مى گوييم حرفت چيست؟ يعنى منطقت چيست؟ اين جا هم كه مى فرمايد: مومنان مى گويند ولاتجعل… يعنى منطق آن ها اين است نه اين كه فقط دعا بكنند و كارشان نحوه ديگرى باشد. قولا و فعلا سنت اين ها چه در قول و چه فعل اين است كه يك مومن كارى نمى كند كه مومن ديگر را برنجاند و مايه اختلاف فراهم كند. اگر كارى كرد معلوم مى شود عاقل نيست, چون برهانى كه در آيه چهاردهم همين سوره حشر است اين است كه فرمود: ((تحسبهم جميعا و قلوبهم شتى ذلك بانهم قوم لايعقلون)) پس اگر كسى داعيه اتحاد داشت عاقل است, چرا؟ براى اين كه فرمود اگر كسى داعيه اختلاف داشت عاقل نيست. كه مومنين بايد به اين نكته حساس التفات بيشترى داشته باشند.

منطق منافقان
به دنبال اين آيه, جريان منافقين جامعه را هم بازگو مى كند و مى فرمايد:
((إلم تر الى الذين نافقوا يقولون لاخوانهم الذين كفروا))(5) كه معمولا در طرح مسائل اجتماعى است, براى اين كه كسى خيال نكند جامعه صدر اسلام همان سه گروه بودند كه پيرامون آن ها بحث شد, همان گونه كه در آيات سوره توبه همه اين اقوام به پنج گروه مشخص شده اند, در آيات سوره حشر هم همه اين اقوام مشخص هستند, يعنى مهاجرين, انصار, تابعين و منافقينى كه در جمع اين ها حضور داشتند. در سوره توبه بعد از اين كه جريان مهاجر و انصار و تابع را ذكر كرد فرمود: ((و من إهل المدينه مردوا على النفاق))(6) متمردين و منافقينى كه در درون مردم مدينه به سر مى بردند آن ها را هم يادآور شد. الان هم خطر اجتماعى اين گروه ناشناخته را ذكر مى كند و مى فرمايد: ((إلم تر الى الذين نافقوا يقولون لاخوانهم الذين كفروا من إهل الكتاب)).
اين كلمه ((نافقوا)) بحثش در اول سوره بقره گذشت و گفتيم: به آن نقب ها و كانال هاى زيرزمينى كه موش ها احداث مى كنند كه از يك سوراخى وارد و از سوراخ ديگر خارج شوند ((نافقات)) مى گويند.
منافق, كانال كش است از يك طرف مثل موش وارد مى شود و از يك سوراخ ديگرى هم خارج مى شود. اين شخص هرگز سوراخ زيرزمينى نمى كند كه خود را دفن كند, اين سوراخش كانالى است طورى است كه از راه ديگر خارج مى شود لذا از طرف ديگر چون خارج مى شود مى گويند ((فسق)) يعنى ((خرج)), اين ها را مى گويند منافق, آن ها وارد مى شوند كه خارج بشوند نه اين كه وارد شوند تا بمانند. فرمود: اين منافقين به برادرانشان اين چنين مى گويند: ((إلم تر الى الذين نافقوا يقولون لاخوانهم الذين كفروا من إهل الكتاب)). اين جا ((يقولون)) يعنى سيره آن ها اين است نه اين كه فقط حرف بزنند بلكه منطق حرفى, عملى و تقريرى آن ها همين است. آرى, منافقان هم برادر يك ديگرند, چون ((الكفر مله واحده)) همان طورى كه ((انما المومنون اخوه)), ((انما الكافرون هم اخوه)). لذا گاهى مى فرمايد: ((ان المبذرين كانوا اخوان الشياطين))(7) گاهى مى فرمايد اين ها به شياطينشان برمى گردند ((يقولون لاخوانهم الذين كفروا)), منافقين يك اخوان داخلى دارند كه بعضى از آن ها برادر بعض ديگرند, يك اخوان خارجى دارند كه منافق با كافر برادرند. سرش اين است كه منافق مادامى كه حادثه اى پيش نيامده كفر درونى اش ظاهر نمى شود اما وقتى حادثه اى پيش آمد همين منافق ((هم للكفر يومئذ اقرب منهم للايمان))(8) چون حالا بايد يك طرف را انتخاب بكند يا درون يا بيرون, چون درون اصل است گرايش به درون پيدا مى كند. در حال عادى و عدم خطر درونش كافر, بيرونش ايمان, كسى او را نمى شناسد. در روز خطر بايد يك راه را انتخاب كند لذا مى فرمايد: ((هم للكفر يومئذ اقرب منهم للايمان)) كفر اين ها آن روز ظهور مى كند. همين منافقين به برادرانشان كه كافرند و اهل كتاب هستند يعنى يهود بنى نضير, يهود بنى قينقاع, يهود بنى قريظه و با آن ها كه پيمان داشتند مثلا با يهود بنى نضير اين چنين مى گفتند: ((لئن اخرجتم لنخرجن معكم))(9) اين ((لام)) توطئه قسم است يعنى والله, قسم ياد كردند كه اگر دولت اسلام بخواهد شما را تبعيد كند, ما هم با شما از جزيره العرب بيرون مىآييم, كه بيرون آمدن دسته جمعى يك اعتراض شديد به اسلام باشد و معلوم شود كه اين ها كسانى نيستند كه بتوان با آن ها زندگى كرد. دولت اسلام مى خواهد شما را تبعيد كند ولى وقتى با شما باشيم اين تبعيد رنگ هجرت مى گيرد: ((و لانطيع فيكم إحدا إبدا)) ما درباره شما حرف هيچ كسى را گوش نمى دهيم. هرچه هم به ما پيشنهاد بدهند كه بمانيم, نمى مانيم. ((و ان قوتلتم)), اگر شما طرف قتال قرار گرفتيد و مسلمين به مقاتله شما برخاستند, ((لننصرنكم)) ما هم به سود شما عليه دولت اسلام مى جنگيم. پس اگر خواستند شما را تبعيد كنند ما با حيله اين تبعيد را به صورت هجرت درمىآوريم, اگر خواستند با شما بجنگند ما شما را تإييد مى كنيم و شما را پيروز مى گردانيم. اين خلاصه حرف منافقين بود.

خبر غيبى قرآن درباره منافقان
خداى سبحان مى فرمايد: ((والله يشهد انهم لكاذبون)) خدا شهادت مى دهد كه اين ها دروغ مى گويند; يعنى در اين قصه دروغ مى گويند. ممكن است منافق در قصه و جريان ديگرى كافر را يارى كرده باشد, اما در اين جريان يهوديان بنى نضير و مانند آن خدا فرمود اين ها دروغ مى گويند. اين يكى از معجزات قرآن كريم است كه از غيب خبر داده است و قاطعانه فرمود اين ها دروغ گويند يعنى در همه اين دعواها كاذبند.
آن گاه اين اجمال را تفصيلا بيان كرد كه آيه بعدى به منزله شرح اين آيه است و بيان مى كند كه منافقين چرا كاذب اند؟ تفصيلش اين است: خداوند در اين سه جمله سه بار سوگند ياد مى كند:
1) ((لئن اخرجوا لايخرجون معهم)) اگر مثلا ما يهود بنى نضير را از اين جا اخراج و تبعيد نماييم منافقين هرگز حاضر نيستند از جزيره العرب يا از مدينه بيرون بروند و بخواهند كار سياسى انجام دهند و اين تبعيد را به صورت هجرت دربياورند.
2) ((و لئن قوتلوا)) اگر كار به تبعيد تمام نشد و دولت اسلام با آن ها به جنگ پرداخت و مورد حمله قرار گرفتند ((لاينصرونهم)) منافقين به اين يهوديانى كه مورد حمله واقع شده اند كمك نمى كنند.
3) ((و لئن نصروهم)) اگر هم اين ها را يارى كنند, خواه در مسئله تبعيد كه بخواهند بازى سياسى دربياورند و خواه در مسئله جنگ كه بخواهند كار نظامى انجام بدهند ((ليولن الادبار)) از ميدان جنگ رو بر مى گردانند. بر فرض كه در تمام مراحل ياد شده بخواهند يهوديان را يارى كنند, مطمئن باشند كه ((ثم لاينصرون)) اين لاينصرون هم به كفار برمى گردد هم به منافق. بر فرض هم منافقين بخواهند كمك سياسى يا نظامى كنند هرگز موفق به نصرت نخواهند شد و منصور نخواهند بود نه كفار و نه منافق. وقتى قهر الهى فرا برسد همه اين ها را ريشه كن مى كند.
در اين جا خداى سبحان چند مطلب را يكى پس از ديگرى ذكر كرد: اولا اخبار غيب كرد كه خودش يك معجزه است, بعدا با سوگند آن اخبار غيب اجمالى را مفصلا بيان كرد كه منافقين با آن ها همراهى نخواهند كرد. در قرآن كريم اين چنين آمده است كه خداوند نه تنها به موجودات عالم است بلكه به معدوم ها هم عالم است. از ذات مقدس امام هشتم ـ سلام الله عليه ـ سوال كردند: آيا خداوند به معدومات عالم است؟ فرمود: نه تنها به معدومات, عالم است بلكه به ممتنعات هم عالم است و نه تنها به ممتنعات عالم است بلكه به ممتنعات ـ بر فرض وجود آن ها ـ هم عالم است كه چه خواهد شد; يعنى فلان شىء ممتنع كه وجود ندارد اگر وجود مى داشت چه مى شد خدا به اين هم عالم است.
اين بيان امام هشتم ـ سلام الله عليه ـ با آيه قرآن كريم استدلال شده يعنى خود حضرت استدلال كرده به سوره مباركه انعام كه ((و لو ردوا لعادوا لما نهوا عنه))(10) فرمود اين ها كه الان در جهنم در زحمت قرار گرفته اند و مى گويند خدايا ما را برگردان, اين چنين نيست كه اگر ما اين ها را برگردانيم سودى به حالشان داشته باشد. حضرت به اين آيه استدلال كرده كه برگشت اين ها از جهنم به دنيا محال است چون در آن حال بساط دنيا برچيده شده و دنيايى نيست تا برگردند وقتى قيامت برپا مى شود كه كل آسمان ها و زمين وضعش برچيده بشود, وقتى اين نظام برچيده شد: ((يوم تبدل الارض غير الارض والسموات و برزوا لله الواحد القهار))(11) كل آسمان و زمين برچيده مى شود, اگر خورشيد است كه ((اذا الشمس كورت))(12) شد, اگر نجوم است كه ((و اذا النجوم انكدرت)) اگر زمين است كه تبديل شد, اگر سماوات است كه تغيير پيدا كرد. كل بساط دنيا عوض شد. دنيايى نيست تا اهل جهنم بخواهند برگردند, برگشت اهل جهنم از جهنم به دنيا محال است ولى بر فرض محال اگر اين محال واقع بشود و جهنمى هايى كه كفر براى آن ها ملكه شد از جهنم به دنيا برگردند باز هم همان كار سابق را ادامه مى دهند. و لذاست كه امام هشتم ـ سلام الله عليه ـ به اين جمله استدلال كرده و فرمود: ((لو ردوا لعادوا لما نهوا عنه)).

هدايت عمومى و خصوصى
نمونه اين آيه, آيه 23 سوره انفال است كه فرمود: ((ولو علم الله فيهم خيرا لاسمعهم ولو اسمعهم لتولوا و هم معرضون)) خداى سبحان توفيق خاص را از بعضى ها گرفته است, آن توفيق عمومى به نام ((هدايت عام)) را نصيب همه كرده است به عنوان ((هدى للناس)) اما بعضى ها را از توفيق خاص محروم كرده براى اين كه اگر خدا توفيق خاص بدهد و ايمان در دل اين ها راه پيدا بكند با فشار و اصرار اين ايمان را از دل خود بيرون مىآورند: نظير: ((واتل عليهم نبإ الذى آتيناه آياتنا فانسلخ منها)),(13) نظير ((بصرت بما لم يبصروا به))(14) اين دو عالم اسرائيلى كه انسان كوچك معمولى كه نبودند, نه آن بلعم آدم كوچكى بود و نه سامرى. سامرى را گفته اند از آن بزرگان اهل معرفت بود, گفت چيزى را كه من ديدم ديگران نديدند, يك انسان عادى اين چنين نيست, بالاخره از او كارى ساخته بود كه از ديگران ساخته نبود. پس خدا اين توفيق و لطف را داد, آن ها با تمام فشار اين توفيق را از دل بيرون كردند. اين كه سامرى گفت: ((بصرت بما لم يبصروا)) يعنى چيز مخفى بود من فقط ديدم و ديگران نديدند, يعنى با همين چشم ظاهرى, اين كه هنر و مقامى نيست و از آن خاكى كه انسان با همين چشم ببيند كارى ساخته نيست كه گوساله را به حرف دربياورد, اين يك آدم غير عادى بود, چيزى مى دانست كه ديگران نمى دانستند و چيزى مى ديد كه ديگران نمى ديدند و چيزى مى فهميد كه ديگران نمى فهميدند منتهى چون ظرفيت نداشت در راه باطل صرف كرد اين: ((انى بصرت بما لم يبصروا)) از يك جايى حكايت مى كند.
در اين آيه سوره مباركه انفال هم مى فرمايد بعضى ها اين طور هستند ما توفيق را هم در خانه شان ببريم اين ها با فشار او را خارج مى كنند: ((لو علم الله فيهم خيرا لا سمعهم)) يعنى به گوش جان اين ها مى شنواند نه به گوش ظاهر چون به گوش ظاهر قبلا رسانده و فرموده بود: ((هدى للناس)) و قرآن به گوش ظاهرى به همه رسيده و آن ها را به طور عام دعوت كرده است و ديگر نيازى به شرط و جزا ندارد, اما درباره آن گوش جان است كه مى فرمايد اگر ما ايمان را وارد گوش جانشان بكنيم و با گوش دل هم بشنوند با دست دل او را بيرون مى كنند, چون: ((فى قلوبهم مرض)). ((ولو اسمعهم لتولوا و هم معرضون)) اول اعتراض مى كنند بعد اعراض. اين اعتراض ها زمنيه آن اعراض است يك وقت يك كسى سوال مى كند به عنوان اين كه سوال مفتاح علم است اين بسيار خوب است, اما گاهى اعتراض مى كند كه معاذالله زمينه اعراض باشد. ((لتولوا)), اول اعتراض مى كند ((و هم معرضون)) بعد رو برمى گردانند.

ناتوانى منافقين
بنابراين همه حالات اهل نفاق با اين بيان مشخص شد, پس كارى از منافقين چه در بعد سياسى و چه در بعد نظامى ساخته نيست اگر هم اهل كتاب را يارى كنند از ميدان جنگ برمى گردند: ((ثم لاينصرون)). منافقين در داخله اسلامى به همين نحوه عمل مى كردند. اين ها با ما تعهد بستند كه وارد جبهه بشوند چند قدم آمدند ديدند جنگ جدى است برگشتند.
در سوره مباركه احزاب وضع منافق را پرده بردارى كرد و فرمود: اينها وقتى سخن از غنائم بود حضور داشتند اما وقتى سخن از غرامت است برمى گردند. در اين سوره دو آيه است اين دو آيه مقابل يكديگر است يكى از اين دو آيه خيلى معروف است و مى فرمايد: ((من المومنين رجال صدقوا ما عاهدوا الله عليه فمنهم من قضى نحبه و منهم من ينتظر و مابدلوا تبديلا))(15) مومنان به عهدشان وفا كردند. در مقابل اين ها, گروه ديگرى هستند كه در همين سوره مباركه احزاب مشخص شده اند مى فرمايد: ((و لقد كانوا عاهدوا الله من قبل لايولون الادبار و كان عهد الله(16) مسئولا)) فرمود اينها قبلا به ما تعهد سپردند, با ما بيعت كردند كه در جنگ برنگردند, همين كه جنگ شد از بين راه برگشتند. در جريان جنگ احد سيصد و اندى كه يك سوم رزمندگان آن روز را تشكيل مى دادند از بين راه برگشتند. اين آيه, آيه نفاق است و در مقابل آن آيه است كه آيه ايمان است. اين مى گويد: ((من المومنين رجال)) مال شهداست در مقابلش آن آيه است كه مى گويد: ((و لقد كانوا عاهدوا الله)) اما برگشتند كه مال منافقين است.
بين مدينه تا معركه احد فاصله اى نبود, منافقين همين چند قدم را هم برگشتند. از هر دو گروه پرده برداشته شد. هم آن هايى كه طالب شهادت بودند و رفتند و به تعهد خود عمل كردند و هم كسانى كه برگشتند و به عهد خود با خدا عمل نكردند به اين ها گفتيم: ((قل لن ينفعكم الفرار ان فررتم من الموت إو القتل و اذا لاتمتعون الا قليلا)) هر كجا برويد مرگ به سراغ مىآيد ولى آن ها خيانت كردند. پس اين ها افرادى بودند كه از اين طرف به مسلمين تعهد سپردند كه ما با شماييم و بين راه برگشتند, هم از آن طرف به كفار تعهد سپردند كه ما با شماييم و برمى گشتند و تازه اگر برنگردند و واقعا هم بخواهند اهل كتاب را يارى كنند كارى از اين ها ساخته نيست. نتيجه اين كه ((ثم لاينصرون)) اين اخبار قطعى است و منافقان منصور نخواهند بود.
ادامه دارد

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) حشر (59) آيه . 2 ) نسإ (4) آيه25. 3 ) همان آيه 93. 4 ) حشر (59) آيه 14. 5 ) همان, آيه11. 6 ) توبه (9) آيه101. 7 ) اسرإ (17) آيه27. 8 ) آل عمران (3) آيه167. 9 ) حشر (59) آيه 11. 10 ) انعام (6) آيه 26. 11 ) ابراهيم (14) آيه 48. 12 ) كورت (81) آيه1. 13 ) اعراف (7) آيه175. 14 ) طه (20) آيه96. 5 ) احزاب (33) آيه23. 16 ) همان آيه15.

((يا إيها الناس ان وعدالله حق فلاتغرنكم الحياه الدنيا و لايغرنكم بالله الغرور.))
در آيات متعددى از قرآن كريم, اين جهان به عنوان ((دارالغرور)) و ((متاع الغرور)) معرفى شده و با تعبيرات گوناگون مردم را از اين كه فريب دنيا را بخورند برحذر داشته است. در آيه مذكور كه از سوره فاطر تلاوت شد, و مشابه آن در سوره لقمان و به همان مضمون در بسيارى از آيات هست. در اين آيه ابتدا خداوند مى فرمايد: ((ان وعدالله حق)) پس از آن مى فرمايد: ((فلاتغرنكم الحياه الدنيا)) از اين تفريع مى توان فهميد كه جهت فريبندگى دنيا چيست.
انسان بالفطره طالب يك مطلوب والايى است كه خداى متعال براى او فراهم كرده است و وعده داده كه به آن مطلوب فطرى كه سعادت ابدى است خواهى رسيد. آن مطلوب والاسراى آخرت است كه خواست هاى فطرى انسان از آن جا برآورده مى شود چيزى كه مانع رسيدن به آن سعادت ابدى است و انسان را فريب مى دهد, زندگى دنياست. به عنوان تشبيه, غذايى كه فطرت طفل اقتضا مى كند, شير مادر است كه هم با مزاج او سازگار است و هم نياز او را برطرف مى كند و هم از آن لذت مى برد. اما گاهى به جاى پستان مادر در دهان بچه گول زنك مى گذارند و بچه مشغول مكيدن آن مى شود و از آن چه مى بايست بدان برسد محروم مى شود. آن چه كه ما خواهان آن هستيم و خدا ما را براى آن آفريده, سعادت آخرت و كمال روحانى و معنوى است كه فقط با رسيدن به آن نيازهاى ما برطرف مى شود و خواسته هايمان تإمين مى شود و آن چه مى جوييم خواهيم يافت اما يك گول زنكى هست كه مانع از متوجه شدن به آن مقصد و آن مطلوب است و ما را از جستن و پيمودن راه آخرت باز مى دارد.
اين جا چند سوال مطرح مى شود كه جنبه فلسفى و اعتقادى دارد:
چرا در اين جا خدا اين گول زنك را خلق كرده است؟ چرا انسان طورى آفريده شده كه در معرض اين فريب واقع مى شود؟ كجاى دنيا انسان را گول مى زند؟ آيا تمام حيات دنيا نامطلوب است يا يك جهت خاصى از آن; اگر يك جهت خاصى از آن نامطلوب است جهت نامطلوب كدام است؟
اينها بحث هايى است كه هم جنبه فلسفى دارد و هم جنبه تفسيرى و هم در جاى خودش بزرگان درباره آن ها بحث كرده اند. اكنون ما درصدد بحث درباره اين مسائل نيستيم. اجمالا مى گوييم: حكمت الهى اقتضا مى كند كه انسان در دنيا در معرض فريب خوردن باشد تا زمينه انتخاب و گزينش براى او فراهم شود. آن سعادت ابدى هم بايد از طريق انتخاب و گزينش خود شخص حاصل شود. اگر راه انحرافى, راه سقوط و راه لغزشى نباشد انتخاب انجام نمى گيرد و اگر انتخاب انجام نگيرد, آن سعادت حاصل نمى شود. اين جواب اجمالى به سوال مذكور است.
و اما اين كه چه چيز دنيا نامطلوب است و چرا مورد نكوهش واقع شده است؟ جواب اجمالى آن اين است كه آن چه نامطلوب است دل بستن به دنيا و دنيا را به جاى آخرت گرفتن است, نه اين كه وجود دنيا شر باشد. آن جايى كه محل تجارت اوليإ الله و مزرعه الاخره هست, بد نيست. اين كه ما دنيا را به جاى مطلوب اصلى بگيريم و راه را به جاى مقصد و وسيله را به جاى هدف بپذيريم مذموم است. مذمت به ما برمى گردد نه به وجود دنيا ((اعلموا انما الحياه الدنيا لعب و لهو و زينه و تفاخر بينكم و تكاثر فى الاموال و الاولاد. ))(1) اين هاست كه بد است نه زمين و آسمان دنيا و هوا و آفتاب آن. پس بايد مواظب باشيم و فريب تسويلات نفس خود و شيطانى كه دنيا را به جاى آخرت به ما معرفى مى كند, نخوريم.

ماهيت دنيا
ماهيت دنيا چيست. چه نفعى مى توانيم از آن ببريم و چگونه بايد با آن برخورد كنيم كه به صلاح و خير ما تمام شود. اگر اين ها را بشناسيم گول دنيا را نمى خوريم; يعنى دنيا را با چيز ديگرى عوضى نمى گيريم و آن را همان جورى كه هست, مى شناسيم و به آن صورتى كه مى بايست آن را به كار مى گيريم و از آن استفاده مى كنيم. در آن صورت گول خوردن در كار نخواهد بود. هر مهره اى ممكن است فايده اى داشته باشد, حتى خرمهره; اما اگر بدانيم كه اين مهره خرمهره است و به جاى خود از آن استفاده كنيم عيبى ندارد. آدم ممكن است از سنگ ريزه هم استفاده كند, اما به شرطى كه توجه داشته باشد كه سنگ ريزه است, عيب آن جاست كه سنگ ريزه را به جاى مرواريد تلقى كند يا خرمهره رابه جاى فيروزه به كار گيرد, وگرنه اگر بداند كه ماهيت هر چيز چيست و به چه دردى مى خورد گول خوردن در كار نيست. ماهيت دنيا گذرنده بودن است. ((انك كادح الى ربك كدحا فملاقيه)) ما در اين جهان در حال سفريم, در حال حركتيم, دنيا يك مسيرى است كه بايد از آن عبور كنيم, پلى است كه بايد از آن بگذريم, راهى است كه بايد طى كنيم. البته دو راه هست: يك راهى الى الله است, يك راه هم الى الشيطان و الى النار. ((و احلوا قومهم دار البوار جهنم يصلونها و بئس القرار)).(2)
به هر حال ماهيت دنيا اين گونه است كه ثبات ندارد مثل يك ماهى لغزنده اى است كه هر چه بخواهيد آن را محكم بگيريد ليز مى خورد و از دست شما به در مى رود و نمى ماند. دنيا ماندنى نيست. هر لحظه اى كه به وجود مىآيد, هنوز به وجود نيامده معدوم مى شود. اين ماهيت زندگى دنياست. چنين چيزى لايق دل بستن نيست, هم چنين هر آن چه در اين مسير قرار دارد و متاع اين زندگى است. آن چه نپايد, دلبستگى را نشايد. انسان بالفطره طالب چيزى است كه دوام داشته باشد و برايش پايدار بماند. اين عمر يك لحظه است; هيچ عاقلى به چيزى كه يك لحظه عمر دارد, دل نمى بندد; ممكن است از آن خوشش بيايد, اما به آن دلبستگى ندارد, آن گونه نيست كه پس از اين كه از بين رفت واويلا سر بدهد كه چرا رفت, از قبل مى دانست كه يك لحظه بيشتر نيست. اصلا ماهيت آن همين است و قابليت ندارد كه آدم براى يك مدتى به آن دل ببندد و توجه خود را به آن معطوف كند يا چيزهاى ديگر را فداى آن كند. اين واقعيت را بايد درست درك كرد و پذيرفت تا در عمل موثر باشد.

ريشه گناهان
اگر كسى ادعا كند كه عمده انحرافات انسان از اين جا سرچشمه مى گيرد كه او ماهيت دنيا را نمى شناسد يا معامله و رفتار صحيحى با دنيا ندارد گزاف نگفته است. در روايت هم هست كه ((حب الدنيا رإس كل خطيئه)) از اين جا ناشى مى شود كه ما ماهيت دنيا را درست نمى شناسيم و آن طور كه مى بايست با دنيا رفتار نمى كنيم و به جاى اين كه آن را وسيله قرار دهيم, هدف قرار مى دهيم. آن را بايد امرى ناپايدار و لحظه اى بشماريم, اما تصور مى كنيم كه امرى پايدار و قابل بقا و دل ستان است. اگر دقت شود ريشه هر نوع گناهى كه در عالم واقع شده و مى شود برمى گردد به آن كه گناه كار طالب يك لذتى بوده كه در اين دنيا آن را جست و جو مى كند كه يا پول است, يا رياست يا همسر و يا چيزهاى ديگرى كه در دنيا هست و به خاطر رسيدن به آن ها بوده كه اين گناهان را مرتكب شده است يا براى تحقق و يا ازدياد آن ها بوده است. خلاصه آن كه محور در تلاش هاى گناه كاران لذايذ دنياست و چيزهايى كه در دنيا برايشان حاصل مى شود. آيا هيچ كسى را سراغ داريد كه به خاطر رسيدن به يك لذت ابدى و آخرتى مرتكب گناه شده باشد. آخرت دوستى به گناه نمى انجامد, پس ريشه همه گناهان اين است كه انسان لذت دنيا را دوست دارد و به خاطر آن مرتكب كارهايى مى شود كه گاهى سعادت ابدى خود را به خطر مى اندازد و هلاكت ابدى را براى خود مى خرد. چون در آن لحظه فراموش مى كند كه اين دنيا يك گذرگاه است, فراموش مى كند كه در حال حركت است و چه بخواهد و چه نخواهد در حال رفتن است. يك قطار سريع السير را در نظر بگيريد يا هواپيمايى را بر فراز آسمان ها و روى شهرها. شما با هواپيما حركت مى كنيد, حركت آن هم در اختيار شما نيست, خلبان آن را مى راند, از داخل هواپيما شهرها, قصبات و زمين هاى سبز را نگاه مى كنيد و لذت مى بريد. آيا بجاست كه به منظره هايى كه احيانا مى بينيد, دل ببنديد و بخواهيد همان جا بمانيد و همان هدف شما بشود؟ يا اين كه نه, هواپيما در حال سفر است و شما هم مقصدى داريد, اگر هم در بين راه يك چيز لذت بخشى يا منظره زيبايى باشد, جاى ماندن نيست, جايى نيست كه بتوان به آن دل بست؟ هدف شما جاى ديگرى است و شما را آن جا مى برند, اين جا جاى ماندن نيست. كسى كه توجه به هدف دارد اين طور عاشق آن در هنگام سوار بودن هواپيما نمى شود. اين طور نمى شود كه وقتى كه رد شد, گريه و ناله سر دهد كه اى كاش اين منظره باقى بود و من همان جا مانده بودم, چون نه انسان ماندنى است, نه آن منظره باقى است و نه اين ارزش را دارد كه انسان به آن دل ببندد. به هر حال, اين يكى از عناصر فرهنگى اسلام, بلكه همه اديان آسمانى است كه در اين جمله كوتاه خلاصه مى شود: ((حب الدنيا رإس كل خطيئه)).

علت بدى دنيا
علت بدى و نكوهش علاقه به دنيا هم اين است كه توجه به دنيا و دل بستن به آن انسان را از هدف باز مى دارد و از ياد او مى برد كه آن يك وسيله و ابزار است, يك معبر و گذرگاه است. تصور مى كند كه اين جا يك مسكن ابدى است, جايى است كه بايد به آن دل بست و بدان عشق ورزيد. اگر ما توجه داشته باشيم گول دنيا را نمى خوريم و زندگى دنيا برايمان وبال نمى شود, بلكه موجب مى شود كه بفهميم ما را براى چه به اين جا آورده اند و چگونه بايد از عمر و حيات اين دنيا استفاده كنيم. درباره آيه شريفه ((ولاتنس نصيبك من الدنيا))(3) فرموده اند: كه ((ان تطلب بها الاخره)) بهره واقعى ما از دنيا در اين است كه آن را وسيله اى براى سعادت ابدى خود قرار دهيم. اگر دنيا را براى خودش خواستيم قدم اول انحراف است. البته انحراف هم مراتبى دارد. برخى آن قدر دنيا را دوست دارند كه اگر مزاحم با سعادت ابدى آنها هم باشد, نمى توانند از آن دل كنند, آن چنان به آن انس گرفته اند كه نمى توانند از آن صرف نظر كنند, يعنى آن جا كه لذت دنيا متوقف بر امر حرامى باشد باز هم نمى توانند از آن صرف نظر كنند. شخص مومن و متقى بايد حداقل اين مرتبه را حائز باشد كه دل به لذت هاى حرام دنيا نبندد و دنيا را آن قدر دوست ندارد كه حتى حاضر به ارتكاب گناهان بشود, تا لذتى از لذائذ دنيا را به دست آورد. اولياى خدا اصلا به هيچ لذتى از لذايذ دنيا ولو مباح و حلال هم باشد دل نمى بندند و تنها آن را براى رسيدن به رضاى خدا و دار آخرت و قرب الهى دنبال مى كنند و آن جا كه مزاحمتى داشته باشد آن را رها مى كنند. سعى كنيم كه آن قدر فريفته دنيا نشويم كه نتوانيم از گناهان خوددارى كنيم اين قدم اولى است كه بايد برداشت. اولين مبارزه اى است كه بايد با نفس كرد و اولين رياضتى است كه بايد كشيد اين است كه بايد لذت هاى حرام را ترك كرد.

راه هاى زدودن حب دنيا
چه كنيم كه فريفته دنيا نشويم؟ مى دانيم كه دنيا فريبكار است و مى دانيم كه ((حب الدنيا رإس كل خطيئه)), چه كنيم كه در اين دام نيفتيم و محبت دنيا بر قلب ما چيره نشود و عاشق نشويم؟ براى اين كار راه هايى وجود دارد كه مجموع آن ها مى تواند موثر باشد: اول, راه هاى فكرى و شناختى; دوم, برنامه هاى عملى خاص; سوم, امور قلبى و توجهات درونى.
بعضى از راه ها مربوط به عقل و فكر آدمى زاد است, برخى از آن ها مربوط به دل انسان و برخى مربوط به عمل و رفتار خارجى انسان, كه اينك به اجمال درباره آن ها بحث مى كنيم. آن چه مربوط به فكر انسان است, تإمل در ماهيت دنياست و اين كه دنيا گذراست و قابل دل بستن نيست.
1 ) راه فكرى و شناختى :
بايد با فكر و تإمل دنيا را با آخرت مقايسه كرد. بايد ببينيم كه آيا جا دارد كه آدم دنيا را بر آخرت ترجيح دهد؟ قرآن كريم مقايسه هايى بين دنيا و آخرت انجام داده است كه تإمل در اين آيات و فكر كردن در مضامين آن ها مى تواند ما را به اين نكته رهنمون كند, كه دنيا پايدار نيست:
((ما عندكم ينفد و ما عند الله باق))(4) , ((بل توثرون الحياه الدنيا والاخره خير و ابقى)).(5)
اين يك استدلال عقلى است. به فرض اين كه لذايذى كه در آخرت ميسر است در دنيا هم فراهم شود كه اين چنين نيست, آخرت پايدارتر است و دوام آن بيشتر است. اگر امر داير شد بين اين كه خوشى يك روزه يا خوشى يك ساله را انتخاب كنيم و خوشى ها نيز از نظر مرتبه لذت با هم مساوى باشند, عقل آدمى كدام يك از آن ها را انتخاب مى كند؟ عقل حكم مى كند چيزى را كه ولو يك لحظه بيش تر باشد, آن را انتخاب كنيم. پس چگونه است كه ما يك چيز ناپايدار را بر يك امر ابدى ترجيح مى دهيم؟ اگر عمر هر كس در دنيا هزار سال هم باشد چگونه مى توانيم بين عمر دنيا و عمر آخرت مقايسه كنيم؟ از نامتناهى نمى توانيم تصور دقيقى داشته باشيم و فقط يك لفظى را در مورد آن به كار مى بريم, اما نمى فهميم كه نامتناهى و ابدى يعنى چه؟ چقدر طولانى است؟ 10 سال, 100 سال, 1000 سال, 10000سال, يك ميليون سال و… تا روز قيامت هم كه بشماريم شمارش آن تمام نمى شود.
از نظر كيفيت هم ما نمى توانيم لذايذ آن را با دنيا مقايسه كنيم كه چقدر بر لذايذ دنيا برترى دارد به همان اندازه اى كه كميت آن بر دنيا برترى دارد, كيفيت آن هم بى نهايت بر لذايذ دنيا برترى داشته باشد, ((فلاتعلم نفس ما اخفى لهم من قره اعين))(6) ((فلاتعلم نفس)) نكره در سياق نفى است; يعنى هيچ كس نمى داند كه خدا در آخرت براى بندگان مقرب خود چه چيزهايى فراهم كرده است و چقدر مايه چشم روشنى آن هاست و چه لذايذى خواهند برد. براى هيچ كس قابل درك نيست.
اين مرحله بعد از شناخت است كه بايد فكر كرد و تإمل نمود آدمى زاد فراموش كار است, برهان اقامه مى شود و مسئله اى را درك مى كند و مى پذيرد ولى در ياد او نمى ماند; لذا احتياج به تكرار و تذكر است. يكى از بزرگ ترين فوايد مطالعه قرآن كريم اين است كه چيزهايى را كه آموخته ايم و ياد گرفته ايم, به ياد ما مىآورد و نمى گذارد فراموش بشوند. اين يك بعد قضيه است.

2 ) راه عملى:
راه ديگر آن مربوط به عمل خارجى و رفتار انسان است. بايد كارهايى انجام داد كه مانع از دلبستگى به دنيا شود. همان طور كه افكار و تمايلات قلبى در رفتار اثر مى گذارد, متقابلا رفتار هم در بقإ آن تمايلات, در رسوخ, در ثبات و يا در ضد آن ها اثر مى گذارد. بنابراين, براى اين كه حب دنيا در ما رسوخ نكند بايد رفتارهايى را انتخاب كنيم و به كار ببنديم كه مانع بشود از اين كه حب دنيا در دل ما رسوخ كند. براى اين منظور بايد اول سلسله تكاليف شرعى خود را نسبت به امور دنيا انجام دهيم:
دادن زكات, خمس, نفقات واجب و… مانع از دلبستگى مى شود: ((خذ من إموالهم صدقه تطهرهم و تزكيهم بها))(7) انفاق مانع از دلبستگى به مال دنيا مى شود ((لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون))(8) چيزهايى كه دوست داريد و زمينه دلبستگى در آن ها هست, انفاق كنيد تا به بر برسيد. يكى از عواملى كه باعث مى شود دل بستگى به دنيا پيدا نشود اين است كه آدم سعى كند چيزهايى كه دوست مى دارد در راه خدا بدهد. در درجه اول واجبات, بعد هم مستحبات, هرچه را دوست تر دارد بدهد, البته در صورتى كه ضرورت زندگى خود و عيال واجب النفقه او تإمين شده باشد مگر اين كه خود آن عيال هم حاضر به ايثار باشد. به هر حال نبايد با انجام تكاليف مستحب جلوى انجام تكاليف واجب را گرفت و به جاى اين كه نفقه واجب عيال را بپردازيم, انفاق مستحب كنيم, يا به جاى اين كه تكليف واجبى را انجام دهيم به دنبال مستحبات برويم. اين از همان جاهايى است كه شيطان آدم را فريب مى دهد.هيچ وقت كار مستحب جانشين واجب نمى شود. در روايات هست كه انفاق هم كه مى خواهيد بكنيد, اول به پدر و مادر, به ارحام, به همسايگان, بعد به ديگران تا آدم قوم و خويش فقير دارد نوبت به انفاق به ديگران نمى رسد اگر پدر و مادر محتاج هستند در درجه اول هستند. به هر حال وقتى انسان آن چه را با زحمت به دست آورده جاى دارد كه به آن دل نبندد, انفاق مى كند عملا دل از آن مى كند. اين از آن رفتارى است كه بر قلب اثر مى گذارد.
چه چيزهايى را بايد انفاق كرد؟ ((مما تحبون)) نه آن چيزهايى كه ((ولستم بآخذيه الا ان تغمضوا فيه))(9) چيزى را انفاق نكنيد كه خود حاضر نباشيد بگيريد و اگر كسى آن را به شما داد رغبت در گرفتن آن نداريد. انفاق اين قبيل چيزها در راه خدا فايده اى ندارد. البته از انفاق نكردن بهتر است, اما نبايد انفاق منحصر شود به اين كه آدم چيزهايى را كه در زندگى به آن ها احتياج ندارد و دور افتادنى است در راه خدا بدهد, از چيزهاى زيبا, سالم و دوست داشتنى هم انفاق كنيد, حتى اگر پول نو در جيب شما هست, هرگاه مى خواهيد انفاق كنيد از پول نو به فقير بدهيد. اين كار بسيار ساده اى است اما اثر دارد سعى كنيد چيزهايى كه مى خواهيد در راه خدا بدهيد بهترين باشد. مجددا تإكيد مى كنم به شرطى كه به وظايف واجب شما لطمه نزند. انفاق مستحب جاى انفاق واجب را نمى گيرد. اين هم يك برنامه عملى است. اعطإ يا ايتإ يعنى بذل و دادن چيزهايى كه آدم دوست دارد, اول واجباتش, پس از آن به تدريج و تا اندازه اى كه براى او ميسر باشد و به مشقت و عسر نيفتد از مستحبات.
راه ديگرى براى جلوگيرى از رسوخ حب دنيا در دل اين است كه سعى كند از چيزهايى كه در دنيا لذت بخش است ـ حتى آن جا هم كه منع شرعى ندارد ـ كمتر استفاده كند. آن چه در روايات از زهد و قناعت تعريف شده يك جهت آن همين است. وقتى آدم از چيزهاى مباح بيش از اندازه متعارف و لازم استفاده كند خواه ناخواه انسى با آن ها پيدا مى كند و مزه آن ها را مى چشد; لذا دلبستگى برايش پيدا مى شود و خاطره آن ها در ذهن او مى ماند و در وقت تنهايى, فكر آن لذت ـ ولو مباح ـ انديشه او را مشغول مى كند و لذا مانع مى شود از اين كه ذهن متوجه هدف باقى و پايدار شود. اين هم يك نوع گول خوردن است البته قدر واجب آن همان است كه از لذت حرام صرف نظر كند, اما براى اين كه به حرام نيفتد بايد يك محدوده اى را هم در نظر بگيرد, اين مضمون تعبيرى است كه در روايات براى محرمات گفته شده كه براى معاصى ((حمى)) قرار دهيد. در روايات هست كه خداى متعال نوافل را حماى واجبات و مكروهات را حماى محرمات قرار داده. بايد از گناهان فاصله بگيريد و مرز را در نظر داشته باشيد. اگر به مرز نزديك شديد ناگهان پاى شما مى لغزد: ((و من يهم حول الحمى إو شك إن يوقع فيه)). انسانى كه لب مرز راه مى رود ممكن است پايش بلغزد و بيفتد. كمى از مرز فاصله بگيريد. فاصله گرفتن از محرمات, ترك مكروهات است و اگر آدم بيشتر موفق شود و حتى بعضى از مباحات را هم انجام ندهد, بهتر است. مكرر تإكيد مى كنم كه در همه اين موارد اعتدال را از دست ندهيد و فكر زهد باعث نشود كه از تكاليف واجب باز بمانيد و سلامتى بدن را به خطر بيندازيد و نيروى بدنى لازم براى انجام واجبات نداشته باشيد يا مبتلا به امراض بدنى و روانى بشويد به خيال اين كه زهد ورزيده و رياضت كشيده و سير و سلوك كرده ايد.
اعتدال را نبايد از دست داد ولى آدم بايد در صدد اين باشد كه بعضى از مباحات را براى اين كه مانع از دل بستگى باشد صرف نظر كند. در جايى كه آدم احتمال مى دهد نگاهش به نامحرم بيفتد كمتر نگاه كند. اگر آدم يقين ندارد ابتدا نگاه كردن اشكالى ندارد, نمى دانسته كه نگاهش به نامحرم مى افتد, اما وقتى احتمال مى دهد, بايد از بعضى مباحات هم خوددارى كند كه به حرام نيفتد. از مسير گناه دور باشيد. اگر انسان در خانه خود و از مال خود دكوراسيون ايجاد كند حرام نيست, هرچند سالى فرش خانه را عوض كند و به جاى آن فرش نخ فرنگ در خانه بيندازد حرام نيست و هيچ اشكالى ندارد, اما سعى كند كه از آن كم كند و به فكر اين نباشد كه بر زيبايى زندگى خود و تجملات آن بيفزايد. آن روايت معروف را حتما همه شما شنيده و يا خوانده ايد: روزى پيغمبر اكرم(ص) ديدند كه پرده اى در خانه شان آويخته شده, فرمودند: اين را از چشم من غايب كنيد. مقام پيامبر اكرم(ص) با آن قلب مطهرى كه جز به خداى خود توجهى نمى كرد و دل نمى بست, فرمود: اين پرده اى كه رنگارنگ و گلدار است و نقاشى دارد از چشم من دور كنيد, چون مرا متوجه دنيا مى كند. اين بايد براى ما درسى باشد. معناى آن اين نيست كه شما در خانه خود هرچه پرده براى خانواده شما هست بكنيد و به دور بيندازيد, چون اولا, شرايط زمان فرق مى كند, زمانى پيغمبر اكرم(ص) اين مطلب را فرمود كه اصحاب صفه 9 نفرى با يك پيراهن نماز مى خواندند. چيزهايى كه عادى و متعارف است و در همه جا و در همه خانه ها و براى همه كس ميسر است, جلب توجه نمى كند. ثانيا, ما عينا نمى توانيم مثل پيغمبر اكرم و ائمه اطهار(ع) رفتار كنيم و نبايد هم بكنيم نه تنها نمى توانيم, بلكه ما تكاليفى داريم كه بايد رعايت كنيم. اين ها نسبت به همسر و فرزندان آنها هم تكاليفى دارند. اگر خود ما تنها باشيم يك نوع وظيفه اى داريم و وقتى با همسر زندگى مى كنيم وظيفه اى ديگر داريم و بايد خواست هاى آن ها را در حد مشروع رعايت كنيم, بر آنها تحميل نكنيم و فشارى بر آنها وارد نكنيم. او هم يك انسان مكلفى است و تكليفى دارد. ما اگر مومن هستيم تكليف خود را عمل كنيم. اين نكته مهمى است, بعضى از متدينين به خانواده خود ظلم مى كنند, در حالى كه حق ندارند بر آن ها تحميل كنند, آن ها به تصور خود مى خواهند كه خانواده شان را به پيشرفت معنوى برسانند اما بايد ظرفيت طرف مقابل را هم در نظر گرفت. نبايد در كار تحميل باشد. اگر خود شخص مايل است, نعم المطلوب, وگرنه شما بايد وظايف شرعى خود را درست انجام دهيد و به حدود و حقوق همسر تجاوز نكنيد.
پس يكى از راه ها براى اين كه انسان از رسوخ حب دنيا در دل جلوگيرى كند اين است كه عملا چيزهاى دوست داشتنى دنيا را رها و در راه خدا انفاق كند و از آن ها كمتر استفاده كند تا انس به آنها پيدا نشود. سعى كند زندگى اش در حدى باشد كه براى هم صنفان, همسايگان, دوستان, و خويشاوندان او, براى همه, در آن حد ميسر باشد, برترى جو نباشد, به فكر اين نباشد كه زندگيش را از ديگرانى كه با او معاشرت دارند بهتر كند. اين غلط است: ((تلك الدار الاخره نجعلها للذين لايريدن علوا فى الارض و لا فسادا)).(10)
در روايت است كه: اگر كسى بخواهد بند كفشى بهتر از بند كفش ديگرى داشته باشد از مصداق اراده علو است كه در اين آيه آمده است. بند كفش و زندگى متعارفى كه براى همه ميسر است اشكالى ندارد و طبق هر زمان و مكانى فرق مى كند. خيلى چيزهاست در يك جايى و در يك شهرى دنيا طلبى به حساب مىآيد, تفاخر محسوب مى شود, علو و برترىجويى حساب مى شود, اما در محيط ديگرى خيلى ساده, عمومى و همگانى است, همين طور در زمان هاى مختلف.
پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) حديد, آيه20. 2 ) ابراهيم, آيه 29. 3 ) قصص, آيه 77. 4 ) نحل, آيه 96. 5 ) اعلى, آيه 16. 6 ) سجده, آيه 17. 7 ) توبه, آيه 103. 8 ) آل عمران, آيه92. 9 ) بقره, آيه 267. 10 ) قصص, آيه 83.

رشد مجدد عروق خونى چشم اندازى اميدبخش براى بيماران قلبى
محققان موفق به رشد عروق خونى جديدى شدند كه جريان خون غنى تر را براى قلب بيمارانى كه نمى توانند تحت عمل آنژيوپلاستى يا عمل جراحى باى پس قرار گيرند فراهم مىآورد.
دكتر ((تيمونتى هنرى)) اعلام كرد: اين عروق خونى جديد بى ضرر بوده و فعاليت عروق بيمار را در هفت تن از 15 بيمار شركت كننده در تحقيق تجربى انجام دادند.
اين كشف براى 600 هزار نفرى كه ساليانه از آنژين صدرى يا لخته شدن خون در عروق زانو بر اثر انسداد شريان ها رنج مى برند, خبرى آرامش بخش است.
در عمل جراحى باى پس, يك شريان باريك يا مسدود شده ناديده گرفته مى شود و به جاى آن از بخش هايى از شريان يارگ بيمار يا لوله هاى مصنوعى استفاده مى شود. در عمل آنژيوپلاستى يك بالون در منطقه آسيب ديده و براى گشاد كردن رگ قرار مى گيرد.
هنرى گفت: هدف روش درمانى جديد, تقويت مكانيسم طبيعى رشد عروق خونى جديد بدن است. 15 بيمار شركت كننده در اين تحقيق داراى درد شديد در ناحيه سينه بودند كه اين امر توانايى آنان را براى شركت در فعاليت هاى روزانه محدود مى كرد.
وى افزود: ما در اين بررسى به هيچ گونه عوارض جانبى مهمى برنخورديم.
هنرى مى گويد: ما از اين امر آگاهى داريم كه در چشم بيماران ديابتى عروق خونى بسيار ريزى رشد مى كند و همين امر علت نابينايى آنهاست. ما هم چنين مى دانيم كه اين پروتئين در رشد عروق خونى چشم ايفاى نقش مى كند.

اهميت عمل به موقع پيوند مغز استخوان در مبتلايان به لوسمى
متخصصان سرطان مى گويند: فن آورىها و بينش جديدى كه در مورد پيوند مغز استخوان ايجاد شده است, احتمال بقإ بيماران را بدون توجه به خويشاوند يا غير خويشاوند بودن فرد اهدا كننده, يكسان نموده است.
دانشمندان در بررسى 196 بيمار مبتلا به لوسمى مزمن ميلوئيد, پى بردند كه ادامه بقا به مدت 5 سال براى بيماران كمتر از 50 سال كه ظرف يك سال پس از تشخيص بيمارى تحت عمل پيوند مغز استخوان از غير خويشاوند قرار گرفتند, 74 درصد بود.
محققان مركز تحقيقات سرطان مى گويند: 77 درصد بيمارانى كه ظرف يك سال پس از تشخيص بيمارى از خواهر يا برادر خود مغز استخوان دريافت كردند تا 5 سال بعد زنده ماندند.
دكتر جان هنسن سرپرست اين تحقيق مى گويد: تحقيقات قبلى نشان داده بود كه شانس ادامه حيات به مدت 5 سال در مبتلايان به لوسمى مزمن ميلوئيد كه از يك اهدا كننده غير خويشاوند پيوند دريافت كرده اند 40 تا 60 درصد است.
داوطلبان اصلى در اين مطالعه را افراد زير 50 سال تشكيل مى دادند كه ظرف مدت يك سال پس از تشخيص بيمارى تحت پيوند مغز استخوان از بيگانه قرار گرفتند.
عامل مهم ديگر يافتن يك فرد كاملا قابل انطباق است كه به سه تا 5 ماه وقت نياز دارد.
پيشرفت هاى به دست آمده در فن آورى جست و جوى افراد مناسب و قابل تطبيق و روش هاى بهتر پيشگيرى از عفونت نتايج درمان را در اين بيماران بهبود بخشيده است.
نتايج درمان بيماران مسن تر و كسانى كه بعد از گذشت بيش از يك سال از تشخيص بيمارى پيوند مغز استخوان دريافت كرده اند در اين حد نبود.
شانس ادامه حيات تا 5 سال بعد در بين بيمارانى كه از يك اهدا كننده غير خويشاوند پيوند دريافت كرده بودند, 57 درصد بود.
پيوند مغز استخوان تنها راه معالجه لوسمى مزمن ميلوئيد است, اما دانشمندان برآورد مى كنند كه تا يك سوم بيماران در اثر عوارض اين روش جان سپارند. داروها در كوتاه مدت خطر كمترى در بر دارند, اما با گذشت زمان تإثير آن ها كمتر مى شود.
هنسن بر اين باور است كه در صورت يافتن يك فرد مناسب عمل پيوند بايد اولين گام در معالجه بيمارى باشد.

چربى خطر ابتلا به آسم را افزايش مى دهد
پژوهشگران دانشگاه هاروارد با انجام تحقيقى بر روى هزاران پرستار به اولين شواهد محكم در مورد اين كه چاقى به ميزان زيادى خطر ابتلا به آسم را افزايش مى دهد دست يافتند.
به گفته اين پژوهشگران حتى مقدار كمى چربى نيز خطر را افزايش مى دهد و افراد چاق كه تقريبا 35 درصد اضافه وزن دارند سه برابر بيشتر در معرض ابتلا به اين بيمارى تنفسى كه ميليون ها امريكايى را مبتلا كرده است قرار دارند.
پزشكان سال ها از وجود ارتباط بين چاقى و آسم مطلع بودند. اما تصور عمومى بر اين بود كه آسم اول بروز مى كند و از آن جايى كه مشكلات تنفسى سبب محدود شدن ورزش مى شود افراد استعداد چاقى پيدا مى كنند.
دكتر كارلوس كامارگو مى گويد تحقيق جديد به منظور آزمايش اين فرض انجام شد و نتايج آن مقدم بودن چاقى را بر تشخيص آسم تضمين مى كند. اما يك كارشناس گفت در اين خصوص نياز به انجام تحقيقات بيشترى است. پاورقي ها:

جهان اسلام
اتحاديه عرب: حزب الله لبنان اميد آينده اعراب است.
گروه ضد صهيونيستى ((عمر المختار)) در فلسطين اعلام موجوديت كرد.(20/2 / 77)
22 نفر ديگر در الجزاير سربريده شدند.(23/2/77)
10 فلسطينى در حمله هوايى جنگنده هاى اسرائيل به بقاع به شهادت رسيدند.(24/2
/77)
چريك هاى تاميل يك مسلمان سريلانكايى را در هنگام نماز به رگبار گلوله بستند. (29/2/77)
شيخ عمر عبدالرحمن ممنوع الملاقات شد.(31/2/77)
نمازگزاران و دانشجويان در شهرهاى مختلف تركيه عليه قانون منع حجاب دست به تظاهرات زدند.(2/3/77)
خالد مشعل: ايران عامل شكست امريكا در تحميل سازش به خاور ميانه است.(4/3 / 77)
شيخ سعيد شعبان به رحمت ايزدى پيوست.(12/3/77)
استفاده از لباس روحانى در تركيه زندان و صد ميليون لير جريمه دارد.
رژيم مصر يك فلسطينى مبارز را تحويل امريكا داد.(16/3/77)

داخلى
ايران خواستار اختصاص كرسى دائم كنفرانس اسلامى در شوراى امنيت سازمان ملل شد.
رهبر انقلاب: ملت ايران بايد مراقب باشد دچار انحراف صدر اسلام نشود.(19/2 / 77)
رئيس جمهور براى شركت در اجلاس سران اكو عازم قزاقستان شد.
مجلس طرح ممنوعيت احداث ساختمان هاى بيش از 4 طبقه را رد كرد.(20/2/77)
رئيس جمهور: از سوء استفاده هايى كه از انتخابات دوم خرداد مى شود به شدت نگرانم. (21/2/77)
رهبر انقلاب: رونق اقتصادى وقتى خوب است كه مبتنى بر اقامه عدل باشد.(22/2 / 77)
رهبر انقلاب: نبايد گذاشت عده اى كه هيچ گاه با مردم نبوده اند سايه فكرى خود را بر جامعه حاكم كنند.
در نامه اى به رهبر معظم انقلاب نمايندگان مجلس خواستار جلوگيرى از فعاليت نشريات بى مبالات و انحرافات سياسى ـ اقتصادى خواص شدند.
رهبر انقلاب بدون اطلاع قبلى در جمع دانشجويان دانشگاه تهران حضور يافتند و با آنان به گفت و گو نشستند.(23/2/77)
هاشمى رفسنجانى: همه بايد به دولت و رئيس جمهور يارى رسانند.
عالى ترين نشان افتخارى علمى فرانسه به دو متخصص ايرانى تعلق گرفت.
رهبر انقلاب: ملت ايران نگران هجوم فرهنگ فاسد غرب به نسل جوان است, مسئولين فرهنگى بايد با برنامه ريزى و عمل, مانع تحقق اهداف دشمن شوند.
رهبر معظم انقلاب: رئيس جمهور كسى نيست كه بشود از او سوء استفاده كرد.(24/2
/77)
در لبيك به پيام رهبر انقلاب بزرگ ترين اجتماع مردم اصفهان و نجف آباد در محكوميت فتنه گرى باندهاى تبهكار سياسى برگزار شد.
4 متهم به فساد ادارى و اقتصادى در گمرك مهرآباد به اعدام محكوم شدند.
رهبر انقلاب: امريكايى هاى كج فهم اگر به ملت ايران نزديك شوند, تودهنى سختى خواهند خورد.(26/2/77)
نمايندگان مجلس: تشنج آفرينى در اصفهان حركتى هدايت شده عليه حاكميت ملى بود.
اعضاى شبكه خرابكارى با 18 بمب ساعتى در خوزستان دستگير شدند.(27/2/77)
رئيس جمهور: مسئولان سطح بالاى نظام در كنار هم هستند و هيچ اختلاف سليقه اى وجود ندارد.
راه كربلا از مرز خسروى به روى زائران ايرانى باز شد.
800 خلبان از 7 پايگاه نيروى هوايى ارتش مانور نظامى محرم را آغاز كردند.(28
/2/77)
رهبر انقلاب: ادعاى متزلزل شدن ايمان مردم دروغى بيش نيست, ملت سرزنده ايران در راه مقدس خود مستحكم است.
رئيس جمهور يازدهمين نمايشگاه بين المللى كتاب را افتتاح كرد.
سيزدهمين گردهمائى ائمه جمعه سراسر كشور با سخنان آقاى خاتمى در قم گشايش يافت.(29/2/77)
رسانه هاى بين المللى عقب نشينى امريكا در برابر اروپا را پيروزى ايران خواندند.(30/2/77)
رهبر انقلاب: همه افراد, جوانان و گروه ها با سليقه هاى متفاوت را فرزندان خود مى دانم.
هادى هاشمى (برادر مهدى هاشمى معدم) دستگير شد.
مردم: دوم خرداد بزرگترين رإى ((آرى)) به نظام و درخواست رفع كاستى هاى گذشته بود.
رهبر انقلاب انتخابات دوم خرداد را پديده اى عظيم, درخشان, بى نظير و بى سابقه در تاريخ انقلاب اسلامى توصيف كردند.
رهبر انقلاب: انتخابات رياست جمهورى يك حماسه انقلابى و دينى بود.(31/2 / 77)
آيت الله هاشمى رفسنجانى: فتح عظيم خرمشهر از مقاطع درخشان تاريخ ماست, نبايد بگذاريم اين حماسه كمرنگ شود.
آيت الله امينى: مردم ايران در دوم خرداد سال 76 استقلال فكرى خويش را اثبات كردند.(2/3/77)
وزارت نيرو: 222 طرح ملى تإمين آب به خاطر كمبود اعتبار ناتمام مانده است.
رئيس جمهور: آزادى به معناى هرج و مرج و ولنگارى اخلاقى نيست.(3/3/77)
هاشمى رفسنجانى: مگر سرداران و ماندگاران جبهه و جنگ مى گذارند كه كشور اسلامى بار ديگر به دست نااهلان بيفتد.
رئيس جمهور: سپاه بايد فراتر از همه جريان ها قرار گيرد, سپاه نبايد ذره اى از حيطه منافع ملى و امنيتى تنزل پيدا كند.(4/3/77)
رهبر انقلاب در بازديد 3 ساعته از نمايشگاه كتاب: انواع سلائق و فكرها در نشر كتاب به جز موارد گمراه كننده بايد ميدان باز داشته باشد.
جمعى از طلاب و روحانيون در قم راهپيمايى ((بيعت با محرم)) برگزار كردند.
رهبر انقلاب: نمى خواهيم به مردم بگوئيم چه بخوانند و چه نخوانند, اما كتب فاسد و گمراه كننده نبايد وارد بازار شود.(6/3/77)
فرمانده كل سپاه پاسداران: ما همان فرزندان انقلابيم و در برابر تهديدها جا خالى نمى كنيم.
25 نفر از نابينايان كردستان حافظ كل قرآن كريم هستند.(7/3/77)
ناطق نورى بار ديگر به رياست مجلس برگزيده شد.(10/3/77)
دومين كنگره بين المللى امام خمينى(ره) و احياى تفكر دينى با سخنان رئيس جمهور و با حضور جمع كثيرى از شخصيت هاى علمى سياسى و مذهبى داخلى و خارجى صبح امروز در دانشگاه تهران آغاز به كار كرد.
رئيس جمهور در ديدار با ((ژيسكاردستن)): جدا شدن فرهنگ از سياست مهم ترين عامل بحران قرن حاضر است.(11/3/77)
رئيس جمهور: در نظام فكرى امام خمينى, رهبرى ركن اصلى حاكميت است.
رئيس جمهور: كم رنگ كردن جمهوريت و اسلاميت نظام بر خلاف راه امام است.
آيت الله فاضل لنكرانى: انقلاب با فتنه ها و دشمنان بسيارى مواجه است, افرادى كمين كرده اند تا از موقعيت ها سوء استفاده كنند.(12/3/77)
ناطق نورى: روساى سه قوه حتى در يك مورد از سياست هاى كشور اختلاف نظر بنيانى ندارند.
انفجار در دادگاه انقلاب تهران 2 كشته و 6 مجروح بر جاى گذاشت.(13/3/77)
حجت الاسلام والمسلمين حاج سيد حسن خمينى: دشمنان انقلاب و سيلى خوردگان از امام بدانند امروز ملت پشت سر رهبرى محكم ايستاده است.
رئيس جمهور: با امام خمينى(ره) پيمان مى بنديم با اتحاد و حول محور رهبرى راه انقلاب را ادامه دهيم.
مراسم شكوهمند سالگرد ارتحال امام خمينى(ره) در ايران و بيش از 80 كشور جهان برگزار شد.
رئيس جمهور: در ديدار با اعضاى بيت شريف امام: همسر مكرمه حضرت امام خمينى(ره) ((مادر انقلاب)) هستند.(16/3/77)

خارجى
مذاكرات واشنگتن درباره سازش خاورميانه به سرنوشت اجلاس ناكام لندن دچار شد.
هشتمين اجلاس شوراى وزيران اكو در آلماتى آغاز به كار كرد.
كهل: آلمان متعهد به حفظ امنيت اسرائيل است.(19/2/77)
سناتورهاى امريكايى از كلينتون خواستند براى تغيير مواضع ايران فشارهاى اقتصادى را تشديد كند.(20/2/77)
صهيونيست ها زمين هاى اردن را خريدند.
8 كشور صنعتى جهان از جمهورى اسلامى ايران خواستند روند سازش با رژيم صهيونيستى را تإييد كند!(21/2/77)
واجپايى از آزمايش هاى اتمى زيرزمينى در هند خبر داد.
حكم بازداشت بى نظير بوتو صادر شد.(22/2/77)
كنگره امريكا از كلينتون خواست اسرائيل را وادار به عقب نشينى از كرانه باخترى نكند.
نتانياهو مسئوليت ادامه روند سازش را به قصاب صبرا و شتيلا پيشنهاد كرد.
رئيس انجمن حقوق بشر تركيه ترور شد.(23/2/77)
هند آزمايش هاى اتمى جديد انجام داد.(24/2/77)
مذاكرات آلبرايت و نتانياهو در واشنگتن شكست خورد.
شوراى امنيت انهدام توان هسته اى عراق را تإييد كرد.
پارلمان اروپا خواستار لغو قوانين فرامرزى امريكا عليه ايران, كوبا و ليبى شد. (26/2/77)
شورشيان سودان يك هزار اسير دولتى را كشتند.(28/2/77)
با لغو قوانين فرامرزى امريكا تسليم اتحاديه اروپا شد.
واتيكان با انتخاب بيت المقدس به عنوان پايتخت رژيم صهيونيستى مخالف است.
جنگ قدرت ها بر سر ((داماتو)) به سود ايران خاتمه يافت.(29/2/77)
عراق, كويت را به مذاكره مستقيم دعوت كرد.
دميرل آمادگى تركيه براى همكارى با امريكا در بحران خاورميانه را اعلام كرد. (30/2/77)
سوهارتو پس از 32 سال حكومت از مقام خود كناره گيرى كرد.
طرح بركنارى رئيس جمهورى روسيه در دستور كار دوما قرار گرفت.(31/2/77)
مونته نگرو روابط خود را با دولت جديد يوگسلاوى قطع كرد.
نبرد سنگين بين نيروهاى طالبان و ائتلاف شمال در جبهه كابل از سر گرفته شد.
وزير كشور عربستان: انفجار ظهران توسط عربستانى ها صورت گرفت نه خارجى ها.(2 / 3/77)
17 هزار نيروى نظامى تركيه وارد شمال عراق شد.(3/3/77)
نتانياهو: اسرائيل هرگز به مرزهاى ژوئن 1967 باز نخواهد گشت.(4/3/77)
رئيس مجلس نمايندگان امريكا: بيت المقدس پايتخت ابدى اسرائيل است.
نخست وزير هند: هند على رغم ميل امريكا يك قدرت هسته است.
عراق خواستار خروج تمامى نيروهاى امريكايى و انگليسى از خليج فارس شد.(6/3
/77)
جانشين سوهارتو: به امريكا اطمينان مى دهيم در اندونزى حكومت اسلامى ايجاد نمى شود.
طالبان پيشنهاد سازمان ملل براى بازگشت به ميز مذاكره را نمى پذيرد.(7/3 / 77)
مسابقه هسته اى هند و پاكستان به صفآرايى موشك هاى دوربرد انجاميد.
رئيس جمهور پاكستان حالت اضطرارى در اين كشور اعلام كرد.(9/3/77)
شيراك: اسرائيل بايد بدون قيد و شرط از جنوب لبنان خارج شود.
روسيه, اسرائيل را به خاطر اشغال بيت المقدس شرقى محكوم كرد.
پاكستان دو آزمايش هسته اى ديگر انجام داد.(10/3/77)
كلينتون اسناد تحريم اقتصادى پاكستان را امضا كرد.(11/3/77)
دولت خودمختار ايرلند شمالى از سال آينده شروع به كار مى كند.
حزب ملت پاكستان اعلام موجوديت كرد.
دولت ائتلافى ژاپن سقوط كرد.(12/3/77)
170 كيلو اورانيوم غنى شده يك نيروگاه هسته اى در اسكاتلند ناپديد شد.
كوزوو در آستانه پاك سازى قومى و بروز جنگ خونين قرار گرفت.(13/3/77)
بحران گروگان گيرى كلمبيا با سوزاندن 25 نفر پايان يافت.
چين, روسيه و فرانسه با طرح امريكا براى اعمال تحريم عليه هند و پاكستان مخالفت كردند.(16/3/77)

پاورقي ها:

سوال:
1ـ اين جانب مجرد هستم و تمايلى به ازدواج ندارم و از طرفى عذاب وجدان هم دارم كه چرا سنت پيامبر(ص) را زير پا گذاشته ام. درصورتى كه تمام امكانات برايم فراهم است.
2ـ خيلى دلم مى خواهد مناجات و نمازم را طولانى كنم ولى نمى دانم در دعاهايم چه بگويم و يا سجده هايم را با چه كلماتى طولانى كنم؟
3ـ وقتى به خدا فكر مى كنم نهايتا به اين فكر مى رسم كه خدا را چه كسى خلق كرده, مگر نه اين كه هر چيزى را خالقى است؟ با وجودى كه در طول زندگى به كرات وجود خدا را لمس كرده ام ولى اين فكر شيطانى آزارم مى دهد.(گاليكش, غلامرضا, ش)
پاسخ:
1 ـ اگر از نظر جسمى مشكلى نداريد حتما ازدواج كنيد زيرا اگر دير شود پشيمان خواهيد شد.
2ـ مناجات ها و دعاهايى را بخوانيد كه از اهل بيت عليهم السلام نقل شده و در كتب ادعيه از جمله مفاتيح و صحيفه سجاديه فراوان است و در سجده ذكر خدا را بگوييد.
3ـ دليل بر وجود خدا همين است كه بدون شك هر پديده اى را پديد آورنده اى است پس نمى شود اين جهان را خالقى نباشد ولى بايد اين سلسله به كسى ختم شود كه ديگر خالق ندارد وگر نه تا بى انتها خواهد رفت و اين معقول نيست. پس خداوند موجودى است فوق تصور ما, او پديده نيست تا پديد آورنده اى داشته باشد او ازلى و ابدى است. يا به عبارتى دقيق تر هر موجودى كه ممكن است باشد و ممكن است نباشد. بايد براى بودنش علتى باشد ولى موجودى كه حتما بايد باشد و نبودنش محال و غير معقول است علت نمى خواهد. براى اين كه مطلب را خوب درك كنيد بايد كتاب هايى كه درباره خداشناسى است بيشتر مطالعه كنيد از قبيل اثبات وجود خدا, آفريدگار جهان, و امثال آنها.

سوال:
1ـ در موقع دفع بول گاهى مايع سفيد رنگى بيرون مىآيد كه بسيار شبيه به منى است ولى خصوصيات آن را ندارد و من در ماه مبارك رمضان مبتلا به اين مسإله شده و بنا را بر اين گذاشتم كه چون خصوصيات منى را ندارد, منى نيست و روزه ام را گرفته ام. حكم در اين مورد چيست؟
2ـ گاهى وضو را در مسجدى مى گيرندو در مسجد ديگر نماز مى خوانند آيا اشكالى دارد.(تبريز ـ ج, فرضى زاده)
پاسخ:
1 ـ حكم منى را ندارد.
2ـ اگر احتمال مى دهيد وقف خاص نمازگزاران باشد وضو در آن جا جايز نيست و باطل است.

سوال:
1ـ شخصى هنگام خدمت در اداره از تلفن آن جا استفاده شخصى مى كرده اگر مديون است چگونه مى تواند جبران كند؟
2ـ صبح نيم ساعت قبل از اذان براى رفتن سر كار از منزل خارج مى شود آيا نوافل را مى تواند در حال پياده روى بخواند؟
3ـ آيا نمازهاى مستحبى سوره دارد يا خير؟
4ـ كسى كه نمازش قصر است مى تواند در صف اول به امام جماعت كه نمازش تمام است اقتدا كند؟
5ـ در محله ما مسجدى است, من امام جماعت را قبول ندارم در جماعت شركت مى كنم ولى نيت, فرادى است حال نسبت به حمد و سوره كه بايد بلند بخوانم تكليفم چيست؟
6ـ آيا انسان مى تواند تمام مسائل شرعى را از يك مجتهد و فقط يك مسإله را از مجتهد ديگر تقليد كند و آيا بايد به آن مجتهد بگويد كه اين يك مسإله را از او تقليد مى كند؟(سمنان, بهمن ـ ك)
پاسخ:
1ـ اگر طبق مقررات اداره مجازه بوده چيزى بر او نيست و اگر مجاز نبوده بايد به مقدار ارزش آن به همان اداره پرداخت نمايد.
2ـ نوافل را در حال راه رفتن مى توان خواند.
3ـ سوره در نماز مستحبى لازم نيست ولى بهتر است خوانده شود, و يك آيه هم كافى است.
4ـ اگر اقتداى او به جماعت به ساير نمازگزاران كه در صف اول اند صدمه نزند مثلا در آخر صف باشد اشكالى ندارد.
5ـ با فرض اين كه ضرورتى ايجاب نمى كند نبايد اقتدا كند به كسى كه شرايط امام را ندارد.
6ـ اگر هر دو مجتهد در علميت مساوى باشند مى تواند در بعضى مسائل از اين و در بعضى ديگر از آن تقليد كندولى اگر يكى اعلم باشد به احتياط واجب بايد فقط از او تقليد كند.

سوال:
1ـ اين جانب خدمت سربازى را انجام مى دهم در طى مدت آموزشى كه در تهران بودم مرخصى هاى اجبارى از طرف پادگان داده مى شد و من كه محل سكونتم هزار كيلومتر با تهران فاصله دارد نمى توانستم در مدت 24 يا 48 ساعت مرخصى به شهرستان بروم و برگردم لذا به خوابگاه دوستانم در دانشگاه مى رفتم و طبعا از امكانات آن جا هم استفاده مى كردم با توجه به اين كه بنده سربازم و كليه مخارج من در مدت سربازى با دولت است وظيفه ام نسبت به استفاده از امكانات دانشگاه چيست؟
2ـ ازدواج موقت اگر با رضايت اوليه زن نباشد و در اثر اصرار مرد قبول كند اشكال دارد يا خير؟
3ـ اگر صرفا زن حجاب را رعايت نكند و مرد مجبور باشد با او ارتباط داشته باشد مثلا دو همسايه كه به هنگام صحبت با يكديگر و ميهمانى حجاب را رعايت نمى كنند چه بايد كرد؟
4ـ آيا دخترى كه ازدواج نكرده[باكره] و سن او بيشتر از 28 سال باشد مى تواند بدون اجازه پدر ازدواج دائم يا موقت نمايد؟
5ـ چاپ تصاوير زنان بر روى مجلات چه حكمى دارد و آيا زنان حق دارند به تصاوير ورزشكارانى كه گاهى فقط يك شورت پوشيده اند نگاه كنند؟
6ـ نگاه كردن به تلويزيون بعضى كشورهاى عربى كه مقررات اسلامى را رعايت نمى كنند مثلا تصاوير ورزشكار زن را با لباس زير نشان مى دهند چه حكمى دارد؟ آيا كلا حرام است يا در صورتى كه قصد لذت باشد حرام است؟
7ـ اگر شخصى چند دقيقه قبل از اذان صبح محتلم شود (مثلا 10 دقيقه) و دسترسى به آب جهت غسل ندارد يا وقت تنگ است و درب حمام بسته اگر صبر كند تا حمام باز شود به سرويس كارش نمى رسد و غيبت مى خورد وظيفه اش چيست؟
8ـ اگر چند ساعت قبل از اذان محتلم شود و يقين دارد كه اگر بخوابد به موقع بيدار مى شود بر حسب اتفاق خوابيد و تا بعد از اذان بيدار نشد روزه اش چه حكمى دارد؟
9ـ اگر زنى در محيط كار حجاب را رعايت نمى كند با قهقهه زدن و استفاده از آرايش مرتكب حرام مى شود و انسان ناچار است با اين زن مواجه شود, با او حرف بزند يا با فاصله كمى در يك اطاق مشغول كار باشند تكليف چيست؟
10ـ اگر شخصى به ديگرى ضرر مالى بزند يا مال بيت المال را تباه كند يا به اموال دولت خسارتى وارد كند آيا با صدقه دادن اين خسارات جبران مى شود؟
11ـ ناسزا گفتن به بعضى از مسئولين كه انسان خلاف آن ها را ديده باشد (مثل دزدى از بيت المال) چه حكمى دارد.
(كيش, مهدى ـ م)
پاسخ:
1ـ اين مسئله تابع مقررات آن خوابگاه است اگر آمدن ميهمان اشكال ندارد شرعا هم مانعى ندارد.
2ـ اشكال ندارد.
3ـ اگر رفتن به اين گونه ميهمانى مستلزم گناه نباشد اشكال ندارد مشروط به اين كه نهى از منكر كنيد و حداقل اظهار انزجار نماييد.
4ـ ازدواج دختر باكره بايد با اذن پدر يا جد پدرى باشد هرچند سن او زياد باشد.
5ـ چاپ تصوير زن بر مجله اگر مفسده انگيز باشد جايز نيست و نگاه زن به عكس برهنه مرد اگر به قصد لذت يا مفسده انگيز باشد جايز نيست.
6ـ اگر مفسده انگيز يا قصد لذت باشد حرام است.
7ـ در موارد ذكر شده بايد تيمم كند و نماز بخواند و روزه صحيح است.
8ـ در فرض مذكور روزه باطل نيست.
9ـ اگر به آن زن ها از روى شهوت نگاه نكند و خوف وقوع در حرام نباشد اشكالى نيست وگرنه بايد از آن كار دست بردارد.
10 ـ در مورد فرد بايد ضرر او را جبران نمايد يا او را راضى كند و در مورد بيت المال بايد مقدارى را كه تلف كرده است به همان اداره يا ارگان باز گرداند.
11ـ غيبت كردن و ناسزا گفتن جايز نيست و بايد از او شكايت كنيد تا جلوى دزدى او را بگيرند و اگر راهى براى جلوگيرى از آن نبود مگر بازگو كردن به ديگران, جايز است.

سوال:
من سى سال در تهران زندگى مى كردم و محل زندگى و محل كارم در تهران بود همين ديروز آپارتمانى را در رجايى شهر كرج خريدارى كرده و ساكن آن جا شده ام (فاصله تا تهران 40 كيلومتر) حالا محل كارم تهران و سكونت من در رجايى شهر است و من هر روز صبح بايد به تهران بيايم و شب به رجايى شهر برگردم در نتيجه نمازهاى ظهر و عصر و مغرب و عشا را بايد در تهران بخوانم در اين حالت تكليف نماز و روزه من چه مى شود؟ آيا بايد نمازها شكسته خوانده شود؟ ممكن است من تا آخر عمر به همين حالت باقى بمانم در اين صورت تكليف روزه ها چه مى شود؟
(على سپاسى)
پاسخ:
فتواى حضرت امام (ره) همين است. و اما روزه ها را بايد در ايام تعطيل قضا كنيد.

مهريز يزد برادر م. ب
1ـ در مورد چشم زخم مقاله اى در شماره49 پاسداراسلام داشتيم مراجعه كنيد.
2ـ چنين اطلاعاتى در مورد جن نداريم.
پاورقي ها:

و حاشا الشريعه الحقه الالهيه البيضإ ان تكون احكامها مصادمه للمعارف اليقينيه الضروريه و تبا لفلسفه تكون قوانينها غير مطابقه للكتاب والسنه
(ملاصدرا, اسفار, ج1, مقدمه مولف)
هرگز احكام شريعت حقه الهيه با معارف يقينى ضرورى در تعارض نيست و بشكند فلسفه اى كه قوانين اش با قوانين كتاب و سنت هماهنگ نيست.

پيشگفتار
انسان قرن بيستم با تمام رشد و توانمندى علمى و صنعتى خويش توجه و رويكردى ((نظام مند)) به پديده دين پيدا كرده است و به كاوش و پژوهش در ابعاد مختلف دين پرداخته است, متفكران جهان در كنار دين مسكن گزيده اند و به ژرف كاوى در مسائل دينى پرداخته اند و هم چون تشنگانى در پى سيراب نمودن عطش معنوى خويش از اقيانوس بيكران دين هستند گرچه برخى از كاوش ها و تكاپوها جلاى انصاف و بى غرضى ندارد لكن اگر دينداران, وظيفه دينى و عقلانى خويش را در روشن ساختن ابعاد و جوانب مختلف دين ايفا كنند و با استفاده از سبك هاى نوين در تدوين و نگارش كتب و رساله هاى جديد و حتى استفاده از روش هاى پيشرفته مباحث علمى جهان, الگوى نوين معرفت و فقاهت را طراحى نمايند و به جبران كاستى هاى معرفت شناسى و هستى شناسى بپردازند, نقشه هاى شوم و پليد بدخواهان دين نقش بر آب مى شود. يكى از وظايف مهم متفكران دينى و صاحبنظران اسلامى ((ارائه نظريات و مبانى معرفت شناسى و آراى دين شناختى همراه با شبهه زدايى))(1) است.
مرحوم علامه طباطبايى از متفكران بزرگ دينى است كه بزرگ ترين مشغله فكرى خود را ((مبانى معرفت شناسى و نظام ارزشى)) و به عبارت ديگر ((دين شناسى و ابعاد و وجوه متعدد آن)) قرار داده و آراى عميق و دقيق و نوينى ارايه داد كه به قول حكيم شهيد مطهرى با گذشت ساليان دراز, عظمت ايشان و افكار و انديشه هاى بلند او روشن خواهد شد.
بدون شك گردآورى آرإ علامه طباطبايى پيرامون دين و دفاع عقلانى از دين و تإمل در آراى معرفت شناختى و دين شناختى ايشان, ثمرات و نتايج درخشانى براى محققان و پژوهشگران دين شناس خواهد داشت و زمينه هاى تحقيق را در امر دين بيش از پيش باز خواهد كرد. در عصر ارتباطات و اطلاعات انسان نمى تواند خود را از امواج فكرى برخاسته از سوى ديگران در امان دارد دير يا زود با اين افكار آشنا مى شود و در برابر شبهات و افكار ديگران بايد عكس العمل از خود نشان دهد يا آن ها را بپذيرد يا رد كند و يا گزينش و انتخاب نمايد. در اين زمينه نظر و ديدگاه هاى علامه طباطبايى راه گشاست.
مقاله اى كه در پيش روى داريد ضمن بيان تإثير علامه در دفاع عقلانى از دين و تشريح ديدگاه هاى علامه طباطبايى در دين شناسى مى كوشد تا سمت و سوى تحقيقات, پيرامون معرفت شناسى و دين شناسى را براى فضلا روشن سازد و اين نكته ظريف را خاطر نشان سازد كه پرداختن به مسائل عميق دين و بررسى مسائل دينى با تإكيد بر پاسخ شبهات و در نهايت دفاع عقلانى از دين, در صورتى از آفات و عيوب و نقايص به دور خواهد بود كه راه روشن و منش و درايت و علم بزرگانى چون علامه طباطبايى سرمشق ما باشد. فراموش نكنيم كه علامه طباطبايى بعد از آگاهى از كتاب ((انسان و جست و جوى روان)) اثر يونگ, خواستار ترجمه آن مى شود و مى گويد:
((بايد جهان را شناخت, ما نمى توانيم خود را در برج هاى عاجمان محصور و منزوى كنيم.))(2)
آن حكيم فرزانه نسبت به دين شناسى تطبيقى از چنان حساسيتى برخوردار بود كه يكى از پژوهشگران كه مدتى با علامه مصاحبت داشته مى گويد: با او تجربه اى را گذرانديم كه احتمالا در جهان اسلامى يگانه است, پژوهش تطبيقى مذاهب جهان به هدايت و ارشاد مرشد و علامه اى ايرانى.
ترجمه هاى اناجيل, ترجمه فارسى اوپانيشادها, سوتراهاى بودايى و تائوته چينگ را بررسى مى كرديم, استاد با چنان كشف و شهودى به تفسير متون مى پرداخت كه گويى در نوشتن اين متون شركت داشته است.(3)
به اميد روزى كه مبانى فلسفى و الگوى نوين فقاهت و مديريت و حكومت اسلامى ما به صورت فرمول رياضى با استفاده از منطق رياضى ارائه گردد.

تإثير علامه بر دفاع عقلانى از دين
علامه طباطبايى به حق بارقه اى از روح الهى را باز نمود و هزاران قافله جان را با خود ربود و در ساليان قحطى تفكر, انديشه ناب اسلامى را مطرح كرد, به دفاع عقلانى از دين پرداخت و تإثيرات درخشانى داشت كه به اختصار عبارت اند از:

1 ـ احياى تفكر دينى:
احياى دين و تفكر دينى از مسائل بنيادى و ريشه اى است كه با رشد و گسترش اسلام در پيوند بوده و از وظايف مهم عالمان دينى و مناديان توحيد به شمار مىآيد, علامه طباطبايى در ادامه حركت رهروان دينى و فرهيختگان اسلامى, به تبيين تشريح گزاره هاى دينى پرداخت و ضمن اشاره به مفهوم احيا و تحريف مفاهيم دينى, علل و عوامل اسلامى افول معرفت دينى و تفكر ناب اسلامى را مطرح كرده به عوامل و موجبات احياى دين در تمامى اعصار و امصار را براى ره پويان دين و معارف اسلامى روشن ساخت.
وى اسلام ناب را معرفى كرد و در آثار خود به پيوند اسلام با سياست اشاره كرد. علامه پس از رحلت آيه الله العظمى بروجردى(ره) حكومت اسلامى را موضوع درس خود قرار داد و مقالاتى در اين زمينه نگاشت و ضمن بيان جامعيت اسلام, ضرورت پويايى اجتهاد, الگوى نوين مديريت اسلامى و توانايى حكومت اسلامى را در اداره جامعه در ابعاد مختلف اثبات كرد و قدرت ولايت فقيه را مطرح ساخت به طورى كه هنوز طراحان الگوى نوين فقاهت و مديريت و حكومت اسلامى از آثار وى تغذيه مى كنند.(4)

2ـ شبهه شناسى و نقد و بررسى شبهات عليه دين:
علامه با آگاهى از مكاتب غربى و فلسفه غرب دقيقا شبهاتى كه در اروپا, شرق و غرب جهان عليه دين مطرح بود شناسايى كرد و در زمان غربت, يكه و تنها با همتى بلند و اخلاصى بى نظير به نقد و بررسى آنها پرداخت, آثارى چون ((اصول فلسفه و روش رئاليسم)) و ((بدايه الحكمه)) و ((نهايه الحكمه)), ((تعليقات اسفار و شفإ)) و ((مجموعه مقالات فارسى و عربى)) دليل اين مدعى است.
ايشان در تفسير ((الميزان)) به مناسبت هاى مختلف با اشاره به افكار بى اساس برخى از دانشمندان غربى و يا روشنفكران غربزده, معارف ناب اسلامى را مطرح مى كنند و ضمن شناخت مقتضيات زمان و مكان, در سال هاى دهه 20 و 30 هدايت جامعه را با رفع شبهات به عهده مى گيرند و افكار جاهلان و مغرضان را پيرامون معارف دينى مورد نقد قرار مى دهند.
كتاب هاى ((شيعه در اسلام)), ((فرازهايى از اسلام)), ((اسلام و انسان معاصر)), ((بررسى هاى اسلامى)) ((بدايه و نهايه الحكمه)) و ديگر مقالات ايشان يادآور اين مطلب است.

3ـ نوآورى و خلاقيت:
علامه طباطبايى نه تنها در مبانى فلسفى (معرفت شناسى, هستى شناسى, نظام ارزشى), داراى نوآورى و خلاقيت است بلكه در مبانى فقهى و اصولى و روايى, تفسيرى, نكات دقيق و ظريف و عميقى را ارائه داده است كه آيندگان به ابعاد مختلف دقت و عمق و ظرافت آن پى خواهند برد, كلام حكيمانه شهيد مطهرى در اين زمينه معروف و مشهور است. به حق اين حكيم فرزانه خطوط اساسى طرح هاى جامع, كلان, دقيق, عميق را در اكثر موضوعات اسلامى ترسيم نمودند و منشإ خدمات بزرگى شدند.

4ـ مكمل علت محدثه و علت مبقيه انقلاب اسلامى ايران:
علامه طباطبايى با تحقيقات عميق خويش نسبت به دين و انديشه هاى دينى منشإ خدمات عظيمى شده و با پرورش شاگردانى چون حكيم شهيد مطهرى, بهشتى, قدوسى, ربانى و… نه تنها در پديد آوردن انقلاب همگام با امام خمينى نقش مهمى داشت بلكه در حفظ و تداوم انقلاب نيز, اساسى ترين و ثمربخش ترين مسئوليت را بر عهده گرفت, زيرا حركت اسلامى و نهضت امام خمينى به عنوان موسس اصلى انقلاب يك حركت الهى ـ سياسى بود, كه اگر از ((پشتوانه عميق دينى و معرفتى)) برخوردار نبود و از مبانى عميق فلسفى (معرفت شناسى, هستى شناسى, نظام ارزشى) كه علامه آنها را به صورت برهانى ارائه داده بود, خالى بود, از درون و بيرون متلاشى مى شد و در حفظ و استمرار با آفاتى مهلك مواجه مى شد. بنابراين يكى از تإثيرات مهم علامه ارائه مسائل ايدئولوژيك اسلام به صورت عقلى و فلسفى بود, وى معارف قرآن را برهانى كرد و با استفاده از مكتب ملاصدرا اين اصل مهم را به اثبات رساند كه قرآن و برهان و عرفان از هم جدايى ندارند و كاملا هماهنگ اند.
افكار علامه طباطبايى در پژوهش هاى علوم انسانى و محافل علمى و دانشگاهى تحت عناوين دين و توسعه, اصول تمدن سازى اسلامى, حاكميت دين در دانشگاهها, الگوى نوين فقاهت, رابطه علم و دين, رابطه عقل و دين, انتظارات بشر از دين و صدها پروژه ديگر مورد بهره بردارى قرار مى گيرد خلاقيت و نوآورى علامه را در معارف ناب اسلامى مى توان در كتاب هاى خلاصه تعاليم اسلام, روابط اجتماعى اسلام, آموزش دين, الميزان, بررسى هاى اسلامى, شيعه در اسلام, مذاكرات با پروفسور هانى كربن و رساله انسان قبل از دنيا و در دنيا بعد از دنيا, لب اللباب و حواشى بر اسفار و شفا مورد پژوهش و بررسى قرار داد.
مسئولين محترم نظام نوپاى جمهورى اسلامى از آغاز تاكنون يا به طور مستقيم و بى واسطه افتخار تلمذ در محضر علامه طباطبايى و امام(ره) را دارند و يا با يك واسطه به اين فيض عظيم مفتخرند. بسيارى از مراجع تقليد فعلى و مدرسين برجسته حوزه علميه قم و كثيرى از مفسران و حكمإ و متكلمان و فقهإ و رياضى دانان و هيإت شناسان حوزه و دانشگاه از شاگردان علامه به حساب مىآيند.(5)

5 ـ ارائه روشى نوين در تفسير قرآن:
نوع نگرش مفسران به قرآن مختلف است عده اى با نگرشى ادبى, تاريخى تجربى به قرآن نگاه مى كنند و عده اى با نگرشى نقلى, روايى, فلسفى, كلامى, عرفانى.
علامه طباطبايى در تفسير قرآن ((طرح نو)) درانداخت و اين نظريه كه بهترين روش در تفسير قرآن تفسير قرآن به قرآن است را به اثبات رساند, نقطه آغازين اين تإليف به بركت غور و بررسى روايات بحارالانوار بود, علامه اين روش و سبك را از مرحوم قاضى آموخت و مقدمات و مراحل و شرايط و نتايج و اهداف اين روش را به صورت مبسوط در مقدمه الميزان بيان كرد, شيوه و روش علامه در اين دائره المعارف بزرگ اسلامى, اثرى سترگ بر مباحث اعتقادى, تاريخى, فلسفى, اجتماعى, اقتصادى, سياست و مديريت گذاشت كه استاد شهيد مطهرى 60 سال يا 100 سال ديگر را زمان درك دقيق و پى بردن به عمق اين كتاب مى داند.(6)
ما در اين مقاله مختصر به برخى از همين تإثيرات اشاره كرده و تفصيل و بسط كلام در اين زمينه را به مجالى ديگر مى سپاريم و به تبيين نظرات علامه پيرامون ((دين و عقل)) مى پردازيم.

معانى لغوى و اصطلاحى دين
دين در لغت به معناى انقياد و تسليم, خضوع و اطاعت و پيروى و جزإ(7) آمده است و در اصطلاح به مجموعه مقررات و قوانين, عقايد و اخلاق و برنامه اى اطلاق مى شود كه براى اداره امور جامعه بشرى و تربيت و پرورش انسان ها باشد.
ممكن است دينى حق باشد و ممكن است باطل اگر مجموعه مقررات و قوانين و عقايد و اخلاق و برنامه از سوى خداوند نازل شده باشد, حق است و در غير اين صورت باطل يا مخلوطى از حق و باطل كه آن هم باطل خواهد بود.
دين حق با نيازهاى فطرى انسان و جامعه هماهنگ است و ريشه در اعماق جان آدمى دارد و چون براى اداره امور انسان و جامعه و پرورش و تكامل بشر آمده است, ميزان حقانيت آن, همان هماهنگى برنامه ها و مقررات و قوانين اش با نياز واقعى انسان و جامعه و مطابقت و توافق آن با سرشت و سير جوهرى انسان مى باشد, جعل چنين قوانين و مقرراتى كه با فطرت و سرشت آدمى هماهنگ باشد تنها از كسى برمىآيد كه به همه خصوصيات و مشخصات گوهر انسان و شئونات مختلف او از گذشته تا حال و آينده خبير و عالم باشد, قافله انسانيت كه نشئه اى را طى كرده و هدف و مقصدى در پيش دارد و مانند مسافرى به سوى آن هدف در پيش است, تافته جدا بافته نسبت به اجزإ جهان هستى نيست بلكه جزيى از اجزإ منسجم جهان است كه بر جهان اثر مى گذارد و از جهان اثر مى پذيرد, به همين جهت كسى مى تواند انسان را رهبرى كند كه او را به خوبى بشناسد و از ارتباط عميق انسان و جهان آگاه باشد و او تنها آفريدگار انسان و جهان خواهد بود همان مبدإ حكيم و وحيدى كه صلاحيت هدايت مجموعه جهان و راهنمايى تمام اجزإ آن را دارد به گونه اى كه هيچ كدام از مقصود و هدف خود باز نمانند و مزاحم رهيابى ديگران به مقصد و هدف نگردند و آن كسى جز ذات اقدس حضرت حق, نخواهد بود و هر دينى كه از ناحيه او نباشد باطل است بنابراين دين حق, دينى است كه برنامه ها و قوانين و دستوراتش از ناحيه خداوند متعال تنظيم شده است و دين باطل(8) دينى است كه برنامه ها و مقررات و دستورالعمل آن از ناحيه غير خداوند جعل شده است.(9)
علامه طباطبايى در آثار بسيارى دين و دين شناسى را از محورهاى اساسى مباحث خويش قرار داده است و ضمن بيان اهداف و ويژگى هاى دين حق به جامعيت شريعت و هماهنگى دين و سياست پرداخته و توان و قدرت دين و حكومت دينى را براى اداره جامعه در زمينه هاى فرهنگى اجتماعى, اقتصادى, نظامى و… به اثبات رسانده است. (10)

تعريف دين از ديدگاه علامه طباطبايى
به طور قطع بزرگ ترين مسئله فكرى علامه طباطبايى مسإله دين و ابعاد و جهات مختلف آن و بررسى شبهات و دفاع عقلانى از دين بوده است.
ايشان در مباحث مختلف به مناسبت, به مسإله دين پرداخته و تعريفى از دين ارائه نموده و ضمن تإكيد بر اين كه دين ((سنتى عملى كه بر اساس مسإله جهان بينى و معرفت شناسى بنيان گرفته)), به تفاوت اين اعتقاد با علم استدلالى و يا تجربى كه پيرامون عالم و آدم بحث مى كند اشاره مى كند و مى فرمايد: دين به معناى سنت اجتماعى است كه انسان در زندگى اجتماعى اش بر طبق آن سير مى كند و سنت هاى اجتماعى, متعلق به عمل است و زير بناى آن, اعتقاد در حقيقت هستى عالم و هستى خود انسان كه يكى از اجزاى عالم است, مى باشد و به همين جهت است كه مى بينيم در اثر اختلاف اعتقادات درباره حقيقت هستى, سنت هاى اجتماعى مختلف مى شود اجتماعى كه براى عالم ((ربى)) سراغ دارد كه هستى عالم از او و برگشت آن نيز به اوست و معتقد است كه آدمى فناپذير نيست و حياتى ابدى دارد كه با مرگ باطل نمى شود, چنين اجتماعى در زندگى روشى دارد كه در آن سعادت حيات باقى و تنعم در دار جاودان آخرت, تإمين مى شود و اجتماعى كه معتقد است براى عالم ((اله)) يا ((آلهه))اى است كه عالم را به دلخواه خود اداره مى كند به طورى كه اگر راضى باشد به نفع انسان ها وگرنه به ضرر آنها مى گرداند, بدون اين كه معادى در كار باشد, چنين اجتماعى زندگى خود را بر اساس تقرب به ((آلهه)) و ارضاى آنها تنظيم مى كند تا آن ((آلهه)) وى را در زندگى اش موفق و از آن چه كه انسان ها از امتعه حيات مى خواهند, بهره مندشان سازد و اجتماعى كه نه به مسئله ربوبيت براى عالم اعتقاد دارد و نه براى انسان ها زندگى جاويدى معتقد است و مانند ماديين هيچ گونه اعتقادى به ماوراى طبيعت ندارد او سنت حيات و قوانين اجتماعى خود را براساس تمتع از حيات دنيا, كه با مرگ پايان مى پذيرد, وضع و بنا مى كند.
پس دين عبارت است از: سنتى عملى كه بر اساس مسئله جهان بينى و زيست شناسى بنيان گرفته و اين اعتقاد با علم استدلالى و يا تجربى كه پيرامون عالم و آدم بحث مى كند تفاوت دارد, براى اين كه علم نظرى به خودى خود مستلزم هيچ عملى نيست ولو اين كه عمل كردن, به علم نظرى احتياج دارد بر خلاف اعتقاد كه عمل را به گردن انسان مى گذارد و آدمى را محكوم مى كند كه بايستى بر طبق آن عمل كند و اگر بخواهيد چنين تعبير كنيد كه: علم نظرى و استدلالى آدمى را مثلا به وجود مبدإ و معاد رهنمون مى شود و اعتقاد آدمى را وامى دارد كه آن معلوم نظرى را پيروى نموده و عملا هم ملتزم به آن شود.
پس اعتقاد, علم عملى است مانند اين كه مى گويد به هر انسان واجب است كه مبدإ اين عالم يعنى خداى تعالى را بپرستد و در اعمالش سعادت دنيا و آخرت خود را با هم رعايت كند و معلوم است كه دعوت دينى متعلق به دينى است كه عبارت از سنت عملى ناشى از اعتقاد است بنابراين, ايمان هم كه دين به سوى آن دعوت مى كند عبارت است از : التزام به آن چه كه اعتقاد حق درباره خدا و رسولانش و روز جزا و احكامى كه پيغمبران آورده اند اقتضإ دارد كه در كلمه ((علم عملى)) خلاصه مى شود.(11) بررسى ديدگاه علامه طباطبايى پيرامون علم و دين پروژه اى مستقل مى طلبد كه در اين مختصر نمى گنجد اما در صفحات آينده به بخشى از نظرات وى در اين زمينه اشاره مى كنيم.
علامه در جاى ديگر ضمن تإكيد بر اين نكته كه دين از نظر منطق قرآن يك روش(12) زندگى اجتماعى است كه به منظور سعادت ابديه و نجات سرمديه انسان به صورت قوانين و مقررات هماهنگ با تكوين برنامه برنامه ريزى شده مى فرمايد: ((دين الله سبحانه هو تطبيق الانسان حياته على ما تقتضيه قوانين التكوين و نواميسه حتى يقف بذلك موقفا تتحراه نفسيه النوع الانسانى)).(13) از نظر علامه: حيات طيبه كه قرآن براى انسان ترسيم مى كند حياتى است جاودانى كه با مرگ قطع نمى شود و در نتيجه انسان بايد روشى را در زندگى اتخاذ نمايد كه هم به درد اين سراى گذران و هم به درد آن سراى جاودان بخورد, راهى را برود كه وى را به سرمنزل سعادت دنيا و آخرت برساند, اين روش همان است كه قرآن به نام دين مى نامد و اين روش همان روشى است كه از نيروى عمومى و اقتصادى كلى دستگاه آفرينش الهام و سرچشمه مى گيرد.
دين از نظر منطق قرآن يك روش زندگى اجتماعى است كه انسان اجتماعى به منظور تإمين سعادت زندگى اتخاذ نموده است اما نظر به اين كه زندگى انسان محدود به اين جهان پيش از مرگ نيست اين روش بايد هم مشتمل بر قوانين و مقرراتى باشد كه با اعمال و اجراى آن سعادت و خوشبختى دنيوى انسان, تإمين شود و هم مشتمل بر يك سلسله عقايد و اخلاق و عبادات باشد كه سعادت آخرت را تضمين نمايدو نظر به اين كه حيات انسان يك حيات مستمر و متصل است هرگز جنبه دنيوى و اخروى از هم ديگر جدا نمى شوند.(14)

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) اقتباس از پيام مقام معظم رهبرى به نخستين كنگره علمى ـ تخصصى دائره المعارف فقه بر مذهب اهل بيت عليهم السلام. ر.ك مجله فقه اهل بيت(ع) ش1, ص19 ـ 23 2 ) زير آسمان هاى جهان, گفت و گوى رامين جهانبگلو با داريوش شايگان ترجمه نازى عظيما, نشر فرزان, ص70. 3 ) همان, ص70 به نقل از مجله نقد و نظر شماره2, ص4. 4 ) روزنامه جمهورى اسلامى 16/2/1369 از حجه الاسلام والمسلمين هاشمى رفسنجانى و يادگارها از آيت الله جوادى آملى ص73. 5 ) يادنامه علامه طباطبايى, به قلم جمعى از فضلا و دانشمندان ص53. 6 ) احياى تفكر دينى از استاد مطهرى. 7 ) مراجعه شود به لسان العرب, تاج العروس, مجمع البحرين, منجد الطلاب, واژه دين. 8 ) الميزان, ج8, ص299 به بعد. 9 ) براى آشنايى بيشتر با حقيقت دين نگاه كنيد به كتاب ((شريعت در آينه معرفت)) اثر استاد عبدالله جوادى آملى, مركز نشر فرهنگى رجإ ص242 ـ 93. 10 ) همان و روزنامه جمهورى اسلامى 16/2/1369 از حجت الاسلام والمسلمين هاشمى رفسنجانى, يادها و يادگارها از آيه الله جوادى آملى, ص73, يادنامه علامه طباطبايى, مهر تابان از علامه تهرانى. 11 ) علامه طباطبايى تفسير الميزان, ج8, ص299, اسماعيليان و ذيل آيه 19 آل عمران و ذيل آيه 30 روم. 12 ) ما ديدگاه علامه را درباره علم و دين و عقل و دين در دو مقاله مستقل آورده ايم كه به زودى تحت عنوان ((كلام جديد)) منتشر خواهد شد. براى آشنايى با بحث ((عقل و دين و رابطه آن با زمان و مكان)) به مقاله نگارنده تحت همين عنوان كه در مجموعه مقالات كنگره بين المللى بررسى مبانى فقهى امام خمينى ((نقش زمان و مكان در اجتهاد)) ج8, ص347 ـ 414 به چاپ رسيده است مراجعه كنيد. 13 ) الميزان, ج8, ص299, اسماعيليان. 14 ) همان و علامه طباطبايى, بررسى هاى اسلامى, ص35 و 36 به كوشش سيد هادى خسروشاهى, انتشارات دفتر تبليغات اسلامى.

برادران و خواهران
اديب جعفرى يمنى ـ اردبيلO جواد مومنى ـ بيرجندO صفرعلى شفانى ـ اردكانO پروانه منصورى ـ گرمسارO سميه اصفهانى ـ بيجار :
شعرهاى شما رسيد, از لطف و عنايت شما درباره مجله سپاس گزاريم اميدواريم بتوانيم از آثار تازه تر, غنى تر و منسجم تر شما استفاده كنيم.
پاورقي ها:

سرپرستى و محبت به يتيم

رسول خدا(ع): ((خير بيوتكم بيت فيه يتيم يحسن اليه و شر بيوتكم بيت يسإ اليه)).(1)
بهترين خانه هاى شما خانه اى است كه در آن يتيمى مورد احسان قرار گيرد و بدترين خانه ها خانه اى است كه در آن به يتيمى بدرفتارى و ستم شود.

رسول خدا(ع): ((من عال يتيما حتى يستغنى إوجب الله له بذلك الجنه)).(2)
كسى كه يتيمى را در خاندان خود نگاهدارى كند تا دوران كودكيش سپرى گردد و از سرپرستى بى نياز گردد, با اين عمل بهشت را خداوند بر او واجب مى كند.

رسول خدا(ع): ((من كفل يتيما من المسلمين فادخله الى طعامه و شرابه, ادخله الله الجنه البته الا ان يعمل ذنبا لايغفر)).(3)
كسى كه متكفل يتيمى شود, او را به خانه خود ببرد و در خوردنى ها و نوشيدنى ها شريك خويش نمايد البته پاداش او بهشت است مگر آن كه گناه غير قابل بخششى مرتكب شده باشد.

رسول خدا(ع): ((من مسح رإس يتيم كانت له بكل شعره مرت عليها يده حسنات)). (4)
كسى كه دست نوازش و محبت به سر يتيمى بكشد به عدد هر موئى كه از زير دستش گذشته خداوند پاداش به او عنايت مى فرمايد.

رسول خدا(ع): ((من انكر منكم قساوه قلبه فليدن يتيما فيلاطفه وليمسح رإسه يلين قلبه باذن الله فان لليتيم حقا)).(5)
كسى كه از قساوت قلب خود ناراضى است يتيمى را مورد ملاطفت قرار دهد, دست نوازش بر سرش بكشد اميد است دلش به اذن خدا مهربان شود, يتيم در اجتماع حقى دارد, با نوازش حق او ادا مى شود.

امام على (ع): ((ادب اليتيم مما تودب منه ولدك واضربه مما تضرب منه ولدك)). (6)
يتيم را آن طور تربيت كن كه فرزند خويش را تربيت مى كنى و در مقام مجازات او را با همان چيزى بزن كه فرزند خود را مى زنى.

امام على (ع): ((الله الله فى الايتام فلاتغبوا افواههم و لايضيعوا بحضرتكم)). (7)
در وصيت به فرزندانش فرمود: از خدا بترسيد درباره يتيمان, در غذاى جسم آنان مسامحه ننمائيد, در جان آنان نيز مراقبت كنيد, مواظب باشيد روحيه آنها در برابر شما ضايع نشود و آزرده نگردد.

امام باقر (ع): ((اربع من كن فيه بنى الله له بيتا فى الجنه: من آوى اليتيم و رحم الضعيف و اشفق على والديه و رفق بمملوكه)).(8)
هر كس داراى چهار خصلت باشد خداوند خانه اى در بهشت برايش بنا مى كند: يتيمى را سرپرستى كند, بيچاره اى را ترحم كند, با پدر و مادر مهربان باشد و با مملوك خود نيكى و مدارا كند.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) مستدرك الوسائل, ج1, ص148. 2 ) تحف العقول, ص198. 3 ) مستدرك, ج1, ص148. 4 ) مستدرك, ج2, ص616. 5 ) وسائل, ج1, ص157. 6 ) وسائل, ج5, ص125. 7 ) نهج البلاغه, نامه 47. 8 ) خصال صدوق, ص176.

نشانه هاى پيامبر

((الذين يتبعون الرسول النبى الامى الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التوراه والانجيل, يإمرهم بالمعروف و ينهاهم عن المنكر, و يحل لهم الطيبات و يحرم عليهم الخبائث و يضع عنهم اصرهم والاغلال التى كانت عليهم, فالذين آمنوا به و عزروه و نصروه واتبعوا النور الذى إنزل معه, إولئك هم المفلحون;(1)
آنان كه پيروى مى كنند از پيامبر و رسول درس نخوانده اى او را در كتاب هاى تورات و انجيل خود به اين نشانه ها مى يابند, همو كه آنان را امر به نيكى (معروف) مى كند و از بدىها (منكر) باز مى دارد, كردارهاى خوب را بر آن ها حلال و خبائث و زشتى ها را بر آن ها حرام مى كند و دشوارىها و غل هايى كه در گذشته بر آن ها واجب بوده را از آنان برمى دارد; پس آن ها كه به او و به نورى كه با او نازل شده ايمان مىآورند و از او احترام و تقدير و اطاعت مى كنند, آنان رستگارانند.))
سه صفت براى رسول اكرم حضرت محمد ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ در كتاب هاى آسمانى گذشته آمده است: رسول, نبى و امى. پيامبرى كه به مكتب نرفته و درس نخوانده ولى خود استاد همه عالمان روزگار است. در كتاب هاى آسمانى هر جا رسول يا نبى امى آمده, مقصود آن حضرت است.
نشانه هاى ديگر اين پيامبر اين است كه:
1ـ آنان را امر به معروف مى كند و از منكرات و بدىها باز مى دارد. شايد گفته شود كه تمام پيامبران گذشته چنين صفتى داشته اند ولى همه مى دانند كه اسلام آن چنان به اين امر اهميت داد و آن را مهم تر از همه اعمال دانسته تا جايى كه در راه رسيدن به آن, انسان ها را وادار به جهاد و گذشتن از جان و مال نموده است. اما در اديان گذشته به صرف مسايل اخلاقى و دعوت كردن مردم به خير و خوبى بسنده نموده و هرگز براى تكامل بخشيدن به اين امر مهم, آنان را دستور به از خود گذشتن نداده است.
2ـ آن چه طيب و پاكيزه است, آن ها را بر امتش حلال مى كند و روا مى دارد و آن چه خبيث و ناپاك است, بر آن ها حرام كرده و آنان را از آن پليدىها باز مى دارد. اين يك حكم كلى است و منحصر به خوردنى ها و آشاميدنى ها نمى شود چنانچه برخى مفسرين پنداشته اند, بلكه تمام كردارها و اعمال خوب و طيب در اسلام حلال و تمام كردارهاى ناپاك و پليد, حرام است, از جمله مى توان خوردنى ها و آشاميدنى ها را به حساب آورد. به اين ترتيب نه تنها مى و گوشت خوك حرام مى شود, بلكه قمار, لهو, زنا و هرچه كار زشت و پليد است در اسلام حرام شده است.
3ـ پيامبر اسلام كه رسول رحمت است, على رغم بدىهاى بسيارى از افراد ملتش, سختى ها و شدت هاى دوران گذشته را از آنان دور نگه داشته و غل و زنجيرهاى احكام دشوار شريعت هاى سابق را كه در اثر نافرمانى ها و تمردها و گناهان آن مردم بر آنان تحميل شده بود و آنان را از خيرات باز مى داشت, از دوش امتش برداشته است.
آن چه لازم به تذكر است اين است كه اسلام شرايع و دين هاى گذشته را نسخ كرده و تمام احكامش تكامل يافته است. پس در آن اديان احكام وجود دارد ولى در اسلام تكامل يافته است گو اين كه در بسيارى از موارد, وضعيت و چگونگى آن احكام فرق مى كرده است و غل و زنجيرهايى بر آنان به ويژه بر بنى اسرائيل در اثر نافرمانى هاى آنان وضع و تحميل شده بود كه نبى رحمت حضرت محمد بن عبدالله(ص) همه آن ها را از دوششان برداشت.
حال آنان كه به اين پيامبر ايمان آوردند و او را تقدير و تجليل نمودند و از او پيروى كردند و احكام قرآنى كه همراه پيامبر و با آن حضرت, نازل شده بود را مورد اطاعت قرار دادند و دستورات حضرتش را با دل و جان پذيرا شدند و بى چون و چرا تسليم اوامرش شدند و از آن چه نهى فرموده بود دست كشيدند, اينان مومنان واقعى هستند و رستگار خواهند بود.
در اين آيه شريفه, قرآن را نور مى خواند زيرا راه گشاى زندگى است و انسان را از پلشتى ها و زشتى ها باز مى دارد و به سرمنزل سعادت و خوشبختى مى رساند. در برخى از روايات نورى كه در اين آيه آمده است, به وجود مبارك حضرت اميرالمومنين على ـ عليه السلام ـ نسبت داده شده, يعنى او است نورى كه همراه با نور جاويدان محمد, راه تاريك ما را فروغ مى بخشد و او است كه احكام قرآن كريم را براى ما روشن مى سازد و آن ها را تفسير و تبيين مى كند و او مكمل راه رسول الله است كه دين بدون على ناقص و نعمت بدون ولايت ناتمام است. و اصلا هيچ منافاتى ندارد كه اين نور هم عبارت از قرآن مجيد باشد و هم قرآن ناطق كه على ـ عليه السلام ـ است.
به هر حال بى گمان راه رسيدن به خوشبختى و سعادت دنيا و آخرت راه محمد و على است كه هر دو از يك نورند ((انا و على من شجره واحده و ساير الناس من شجر شتى)) و ايمان كسى كامل نمى شود و عبادتش معنى پيدا نمى كند جز با پيروى از محمد و آل محمد.
به اميد اين كه خداوند ما را در زمره شيعيان آن انوار الهيه قرار دهد و شفاعتشان را شامل حالمان گرداند, آمين يا رب العالمين.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) سوره اعراف, آيه157.

چگونگى آشنايى شهيد مطهرى با حاج ميرزا على آقا شيرازى(ره) و اثرات معنوى اين ارتباط
(به مناسبت 12 ارديبهشت سالروز شهادت آيه الله مطهرى)

نهال ناب
متفكر شهيد آيت الله شيخ مرتضى مطهرى از دانشوران و انديشمندان جهان تشيع در عصر حاضر است كه آثار و نوشته هاى ارزنده اش در موضوعات متنوع اسلامى همچون جويبار با طراوتى كه از چشمه حكمتش سرازير گشته تشنگان معرفت را سيراب نموده و قلوب مشتاقان را صفا مى بخشد. در وصف اين فقيه شهيد و حكيم خبير همين بس كه امام خمينى ـ قدس سره ـ در پيامى كه به مناسبت شهادتش صادر فرمودند وى را چنين معرفى نمودند: ((من فرزندى را از دست داده ام و در سوگ او نشستم كه از شخصيت هايى بود كه حاصل عمرم محسوب مى شد. در اسلام عزيز با شهادت اين فرزند برومند و عالم جاودان ثلمه اى وارد شد كه هيچ چيز جايگزين آن نيست و تبريك از داشتن چنين شخصيت هاى فداكار كه در زندگى و پس از آن با جلوه خود نورافشانى كرده و مى كنند… ))(1) آن روح قدسى درباره نگاشته هاى نورانى اين عالم ربانى چنين نوشته اند: ((… او با قلمى روان و فكرى توانا در تحليل مسائل اسلامى و توضيح حقايق فلسفى با زبان مردم و بى قلق و اضطراب به تعليم و تربيت جامعه پرداخت, آثار قلم و زبان او بى استثنا آموزنده و روانبخش است و مواعظ و نصايح او كه از قلبى سرشار از ايمان و عقيدت نشإت مى گرفت براى عارف و عامى سودمند و فرحزاست…)).(2)
كمتر متفكرى را مى توان يافت كه فرآورده هاى فروزانى چون آثار اين شهيد داشته باشد, آن باور اسلامى و رشد ارزش هاى مذهبى و بالندگى دينى كه امت مسلمان ايران را به آتشفشانى از خشم مقدس تبديل نمود و به صحنه مبارزه كشانيد افرادى چون شهيد مطهرى كه از بازوان توان مند رهبر كبير انقلاب (امام خمينى) بودند, پديد آوردند و در مورد پاسدارى از مرزهاى عقيدتى, حفظ حصار استوار اسلام و التقاط زدايى از انديشه هاى مذهبى و مبارزه فكرى با تحريفات و سنت هاى موهوم و مغاير با قرآن و عترت اين فيلسوف فرزانه نقش تعيين كننده اى داشت.
استاد شهيد مرتضى مطهرى در دوازدهم جمادى الاول سال 1338 (هـ . ق) مطابق با 13 بهمن 1298 (هـ.ش) در شهرستان ((فريمان)) ديده به جهان گشود و تحت تربيت پدرى فاضل و باتقوا رشد نمود و والد ماجدش آيت الله حاج شيخ محمد حسين مطهرى, در پرورش معنوى وى بسيار سازنده بود. آن مرحوم رسائل و مكاسب را نزد آقا ميرزا على آقا شيرازى, فرزند آيت الله سيد حسن شيرازى, در سامرا فرا گرفت(3) و اين شخصيت را نبايد با آيت الله حاج ميرزا على آقاى شيرازى كه استاد اخلاق شهيد مطهرى است, اشتباه نمود.
شيخ محمد حسين پس از به پايان رسانيدن تحصيلات در عتبات به زادگاه خويش در فريمان بازگشت و عمر بابركت خويش را در ترويج و نشر دين مبين اسلام صرف نمود. (4)
وى در پرهيزگارى و عمل به آداب اسلامى, انسانى نمونه و در دورى از معاصى و تزكيه نفس به درجاتى نائل شده بود و مطهرى از دوران كودكى, تقوا و تطهير باطن را از وى آموخت.
شهيد مطهرى در طفوليت به مكتب رفت و در دوازده سالگى به حوزه علميه مشهد رهسپار گرديد و در جوار بارگاه حضرت امام رضا(ع) با جديت و شور و شوقى وافر به تحصيل علوم دينى پرداخت. در سال 1316 (هـ . ش) به هجرتى ديگر دست زد و فراگيرى دانش اهل بيت را در شهر مقدس قم پى گرفت.

مشعل هاى نورانى
استادانش در قم حضرت امام خمينى, آيت الله شيخ محمد صدوقى (شهيد محراب), آيت الله العظمى سيد شهاب الدين مرعشى نجفى, آيت الله سيد صدر الدين صدر, آيت الله العظمى سيد محمد رضا گلپايگانى, آيت الله العظمى سيد احمد خوانسارى, آيت الله سيد محمد حجت, ميرزا مهدى آشتيانى, علامه طباطبايى, آيت الله حاج سيد محمد محقق يزدى (محقق داماد), آيت الله العظمى بروجردى و… مى باشند.
يكى از افتخاراتى كه نصيب شهيد مطهرى شد, بهره گيرى از محضر اساتيدى است كه علاوه بر تبحر در علوم مورد تدريس, قله هاى اخلاق و تزكيه را درنورديده و اسوه وارستگى محسوب مى شدند. وى به تعبير خود مدت دوازده سال از محضر مقدس رهبر كبير انقلاب امام خمينى و هشت سال شاگرد علامه طباطبايى بود و چه بسيار ايامى كه با اين متفكر به سر برد و مضامين پيچيده فلسفى را با هم حل مى كردند. وى به محفل بابركت حاج ميرزا على آقا شيرازى راه يافت و در واقع مى توان گفت مطهرى در تمامى دوران زندگى از اين سه استاد كه سمبل تمامى اساتيدش بودند بهره هاى وافرى در زمينه هاى گوناگون علمى و اخلاقى, شجاعت و شهامت معنوى نصيب خويش نمود و در زمينه سلوك فردى و زندگى عملى كه از ابتداى جوانى و با انگيزه الهى حركت كرده بود از اين سه فروغ فروزان تإثير پذيرفته و به اهميت فيض بخشى آن بزرگواران به مناسبت هاى مقتضى در مقالات و سخنرانى ها اشاراتى روشن دارد. به بركت پرتوافشانى اين اساتيد بود كه مطهرى با آن گستردگى در تلاش هاى علمى و غور و تفحص در انديشه هاى حكيمان و كاوش در آثار فيلسوفان سلف به طور مستمر نماز شب مى خواند و قبل از خوابيدن قرآن تلاوت مى نمود و با اين عظمت علمى چنان بر نفس خويش مسلط بود كه وقتى عالم ناصحى چون حاج ميرزا على آقا را مى يابد به مثابه كودكى كه خود را در اختيار مادرش قرار دهد با اين معلم اخلاق و مربى تزكيه مإنوس مى گردد.

از نجف تا اصفهان
حاج ميرزا على آقا شيرازى, در يكى از روزهاى شعبان 1294 (هـ . ق) در شهر مقدس نجف ديده به جهان گشود.(5) كودكى وى در محيطى مشحون از صفا و صميميت كه آكنده به محبت نسبت به خاندان عصمت و طهارت(ع) بود سپرى گرديد. اولين مدرس وى پدرش حاج ميرزا على اكبر شيرازى بود كه ضمن انجام امور بازرگانى و تلاش از طريق تجارت از محضر شخصيت هايى چون آيت الله شيخ محمد حسين كاظمى و فاضل اردكانى بهره علمى گرفته بود.(6) در حالى كه حاج ميرزا على آقا, ده بهار را پشت سر نهاده بود پدرش دار فانى را وداع گفت, اما اين غم جان سوز, وى را از ادامه تحصيل علوم دينى باز نداشت و فراگيرى دروس مقدماتى را در جوار بارگاه مطهر حضرت على(ع) پى گرفت. به عللى كه هنوز معلوم نيست و منابع تاريخى آن را روشن نكرده است, اين جوان تشنه معارف به سال 1316 (هـ . ق) نجف را به قصد اصفهان ترك نمود و در حوزه علميه عظيم و معتبر اصفهان كه مركز فقيهان و حكيمان طراز اول بود تحصيلات علوم عقلى و نقلى را پى گرفت و از محضر فقيه زاهد آيت الله سيد محمد باقر درچه اى فقه و اصول را آموخت. حكمت و فلسفه را نزد آخوند ملا محمد كاشى و جهانگيرخان قشقايى فرا گرفت و براى دانش افزايى در طب محفل محمد باقر حكيم باشى را مغتنم شمرد. و بار ديگر راهى نجف گرديد و در اين شهر به حوزه درسى آيات بزرگ شيخ الشريعه اصفهانى, سيد محمد كاظم يزدى و آخوند خراسانى راه يافت و پس از تكميل انديشه هاى فقهى و احراز درجاتى عالى در اين رشته به اصفهان بازگشت. برخوردى اتفاقى و غير منتظره با شهيد مدرس به هنگام اقامت در اصفهان او را مشتاق تحقيق و پژوهش در نهج البلاغه تدريس اين كتاب شريف نمود.

آغاز يك آشنايى
آيت الله ميرزا اسدالله جوادى مى گويد: مرحوم آيت الله سيد محمد رضا خراسانى رئيس حوزه علميه وقت اصفهان از حاج ميرزا على آقا درخواست نمود براى طلبه ها در مدرسه امام صادق(ع) ـ مدرسه صدر چهار باغ ـ مباحثى اخلاقى را مطرح كند. حاجى به خاطر اين كه تقاضاى آن روحانى پرهيزگار را عملى سازد براى عده اى از طلبه هاى اين مدرسه و مدارس ديگر اصفهان نهج البلاغه را شروع به تفسير نمود. در همين اوقات عده اى از طلاب مقيم قم به اصفهان مىآمدند و از پرتو اين بحث پرمايه و جانبخش استفاده مى كردند و به آيت الله مطهرى پيشنهاد نمودند تا ايشان هم به درس مزبور شركت كند.(7)
شهيد مطهرى مى نويسد: ((در تابستان سال بيست و بيست و يك, من از قم به اصفهان رفتم و براى اولين بار در اصفهان با آن مرد بزرگوار آشنا شدم و از محضرش استفاده كردم, البته اين آشنايى بعد تبديل به ارادت شديد از طرف من و محبت و لطف استادانه و پدرانه از طرف آن مرد بزرگ شد به طورى كه بعدها ايشان به قم آمدند و در حجره ما بودند و آقايان علمإ بزرگ حوزه علميه كه همه به ايشان ارادت مى ورزيدند در آنجا از ايشان ديدن مى كردند. در سال بيست1320[ هـ.ش] كه براى اولين بار به اصفهان رفتم هم مباحثه گراميم به من پيشنهاد كرد كه در مدرسه صدر عالم بزرگى است[ كه] نهج البلاغه تدريس مى كند, بيا برويم به درس او, اين پيشنهاد براى من سنگين بود طلبه اى كه كفايه الاصول مى خواند چه حاجت دارد كه به پاى تدريس نهج البلاغه برود. نهج البلاغه را خودش مطالعه مى كند و با نيروى اصل برائت و استصحاب مشكلاتش را حل مى نمايد. چون ايام تعطيل بود و كارى نداشتم… رفتم اما زود به اشتباه بزرگ خود پى بردم دانستم كه نهج البلاغه را من نمى شناخته ام و نه تنها نيازمند به فراگرفتن از استاد بلكه بايد اعتراف كنم كه نهج البلاغه استاد درست و حسابى ندارد به علاوه ديدم با مردى از اهل تقوا و معنويت روبرو هستم كه به قول ما طلاب ـ فمن ينبغى إن يشد اليه الرحال از كسانى است كه شايسته است از راه هاى دور بار سفر بنديم و فيض محضرش را دريابيم.(8) آن متفكر والامقام در جاى ديگر به اين ماجرا اشاره اى به شرح ذيل دارد ((… تصادف كوچكى مرا با فردى آشنا با نهج البلاغه آشنا كرد, او دست مرا گرفت و اندكى وارد دنياى نهج البلاغه كرد آن وقت بود كه عميقا احساس كردم اين كتاب را نمى شناختم و بعدها مكرر آرزو كردم كه اى كاش كسى پيدا شود و مرا با دنياى قرآن نيز آشنا كند. از آن پس چهره نهج البلاغه در نظرم عوض شد مورد علاقه ام قرار گرفت و محبوبم شد گويى كتابى ديگر است غير آن كتابى كه از دوران كودكى آن را مى شناختم احساس كردم كه دنياى جديدى كشف كرده ام… درك محضر او را همواره يكى از ذخاير گران بهاى عمر خودم ـ كه حاضر نيستم با هيچ چيز معاوضه كنم ـ مى شمارم و شب و روزى نيست كه خاطره اش در نظرم مجسم نگردد, يادى نكنم و نامى نبرم و ذكر خير ننمايم. به خود جرئت مى دهم و مى گويم او به حقيقت يك عالم ربانى بود اما چنين جرإتى ندارم كه بگويم من متعلم على سبيل نجاه(9) بودم, يادم هست كه در برخورد با او همواره اين بيت سعدى در ذهنم جا مى گرفت:
عابد و زاهد و صوفى همه طفلان رهند
مرد اگر هست بجز عالم ربانى نيست(10)

مرواريد معانى
وقتى مرحوم حاج ميرزا على آقا نهج البلاغه تدريس مى نمود مدام مى گريست و از لحاظ علمى در تبيين و تفسير مضامين تبحر و تسلط زيادى داشت. امكان نداشت لب به سخن باز كند و اشاره اى به سخنان حضرت على(ع) نكند. وقتى در سال 1324 (هـ.ش) در مدرسه شفيعيه ((در دشت)) اصفهان تدريس مى نمود بر فراز منبر سخنان خود را با عبارات نهج البلاغه مزين مى ساخت خطبه ها را از بر بود و بدون مراجعه به كتاب, مى خواند و به حالتى توضيح مى داد كه مستمعين را منقلب مى ساخت و آنان را از خواب غفلت بيدار مى كرد. آيه الله سيد اسماعيل هاشمى كه در بياناتى ادعاهاى مزبور را مورد تإكيد و تإييد قرار داده است, مى گويد: از محضر اين بزرگ مرد گاه گاهى استفاده مى كردم خصوص اين كه ايشان در خطب و بيان نهج البلاغه تخصصى خاص داشت و قطع نظر از تبحر در ادبيات و كلام شريفه نهج البلاغه معنويتى كه در خطبه ها نهفته بود از سيماى اين انسان وارسته مشهود بود همان گونه كه شهيد مطهرى فرموده اند. (11)
استاد مهدى خلف زاده اظهار داشته است: حاج ميرزا على آقا مردم را با عمل و به مصداق ((كونوا دعاه الناس باعمالكم بغير إلسنتكم)) مردم را به سوى ديانت دعوت مى نمود. از سال 1324 (هـ.ش) در درس نهج البلاغه وى در مدرسه صدر بازار شركت مى نمودم و در همين سال هم حجره بوديم تدريس ايشان قبل از اين كه ((قال)) باشد ((حال)) بود به ياد دارم وقتى خطبه يا فرازهايى از نامه حضرت على(ع) خطاب به عثمان بن حنيف ـ فرماندار بصره را مى خواندند و مسإله تقوا و ساده زيستى مطرح مى شد اشك مى ريختند و مطلب را بيان مى كردند. آيت الله حاج شيخ محمد جواد جبل عاملى مى گويد: خدمت حاج ميرزا على آقا شيرازى كه بسيار مرد پاك و مهذبى بودند درس تفسير و نهج البلاغه مى رفتم, واقعا كم نظير بود.(12) هم چنين آيه الله سيد روح الله خاتمى نيز به درس تفسير و نهج البلاغه اين عارف متعبد شركت نموده و حالات روحانى چنين جلساتى در خلق و خوى اين فقيه زاهد اثر بارزى داشته است.(13)

اسوه وارستگى
شهيد مطهرى بنا به همان بينش خاص اسلام در خصوص نحوه برخورد معلم و متعلم كه اهميت آن را مى توان با تإمل و دقت در سخن معروف حضرت على(ع) دريافت كه مى فرمايند: ((من علمنى حرفا فقد صيرنى عبدا)) احترام خاصى براى استادش قائل مى گرديد و به اين موضوع توجه داشت كه كسى فرموده است: ((هر كس مرا سخنى بياموزد بنده خويش ساخته است)) كه در كلام گهربار ديگرش مى فرمايد: ((سلونى قبل ان تفقدونى; آن چه را نمى دانيد قبل از آن كه از بينتان بروم از من بپرسيد)) و مطهرى در پيروى از مسير فكرى و عملى ائمه(ع) در عمل به اين نگرش عقيده داشت و با وجود آن كه با علوم مختلف به مدارج عالى ارتقإ يافته و در برخى رشته ها از بعضى استادانش بالاتر بود, اما چنان به حاج ميرزا على آقا احترام مى نمود كه به يقين اگر نگوييم بى نظير, كم نظير بودنش قطعى است(14) ويژگى هاى روحى اين عارف نوعى جاذبه اى روحى و عطوفت توإم با معنويت در ميان عموم مردم و اهل علم نسبت به وى پديد آورده بود, چنان كه شهيد مطهرى نوشته است: ((تا آن جا كه من اطلاع دارم مردم اصفهان او را مى شناختند و به او ارادت مى ورزيدند, هم چنان كه حوزه علميه قم به او ارادت مى ورزيد. هنگام ورودش به قم علما با اشتياق به زيارتش مى شتافتند, ولى او از قيد مريدى و مرادى مانند قيود ديگر آزاد بود.(15) آرى استاد مطهرى شيفته و دلباخته چنين انسان وارسته اى بودو كوشيد بسيارى از خصوصيات اخلاقى و فضائل روحى آن بزرگمرد را در وجود خويش تجسم بخشد. اگر به مضامينى كه آن شهيد در وصف حاج ميرزا على آقا گفته است دقت نماييم بسيارى از عبارت هاى مورد اشاره درباره خودش صادق است. او هم چون استادش به نهج البلاغه و حضرت على(ع) علاقه خاصى داشت و به چند بعدى بودن اين كتاب پى برده و خوانندگان را از تك جانبه و يك بعدى نگريستن به آن برحذر مى نمود. در ميان اساتيدش آنچنان ارادتى به حاج ميرزا على آقا پيدا كرده بود كه تصوير اين عارف متشرع را در كتابخانه اش نهاده بود. مقام عظماى ولايت حضرت آيه الله خامنه اى فرموده اند: ((تربيت رجال معنوى كه روى ايشان[ مطهرى] اثر داشته برايشان خيلى جالب بود, مثل مرحوم حاج ميرزا على آقا شيرازى كه عكس اين مرحوم را در اتاقش زده بود و با يك حالى هم از حاج ميرزا على آقا ياد مى كرد من به حال آقاى مطهرى غبطه مى خورم, چرا كه واقعا اين لطفى كه خداوند در حق ايشان كرده يك چيز عجيبى است… خوب كم تر كسانى بوده اند كه توانسته باشند در آن برهه از زمان از اين سرچشمه مواج صفا و معنويت و عرفان و حكمت آن طور استفاده بكنند كه مرحوم شهيد مطهرى رضوان الله تعالى عليه كرد كه شرحش را خود ايشان بيان كردند; يعنى خداى متعال به ايشان لطف كرده بود و آن طور اساتيد, شخصيت ها و بزرگانى را كه انسان خيلى كم اتفاق مى افتاد كه مثلا در مدت عمرش يكى دو تا از اينها را ببيند, ايشان همه را ديده بود و الحمدلله توفيقات الهى نصيب اين بزرگوار بود.))(16)
بس نكته غير حسن ببايد كه تا كسى
مقبول طبع مردم صاحب نظر شود

توشه تهذيب
نقش روح باغبان پيداست از گلزار او
مى نمايد هر كسى را آنچه هست آثار او
روح را صورت دهد افعال و گفتار بشر
مى توان بشناخت هر كس را هم از اظهار او
حاج ميرزا على آقا شيرازى با تإثير پذيرى از تعاليم قرآن و عترت و از طريق عبادت و تزكيه به درجه اى از كمالات معنوى نائل گرديد كه با وجود شهرت اجتماعى و علمى به عنوان طبيبى شايسته و درمان كننده دردهاى انسان ها و مدرس طب و علوم ديگر به دليل احساس مسووليت و اين كه تشخيص داد بيمارىهاى جامعه بيشتر منشإ فكرى و اخلاقى دارد, از اين موقعيت علمى صرف نظر نمود و به موعظه و خطابه روى آورد و تصميم گرفت زمينه هاى تربيت و شكوفايى ذهن هاى مستعد را با حركتى تبليغى و بيانات نافذ پديد آورد. توصيه هاى وى كه صبغه قرآنى و روايى داشت و ذيل حكمت عملى مى گنجيد در جان خودش نشسته بود و از اين جهت به تعبير قرآن خير كثير نصيبش شد كه هم معانى و معارف را مى دانست و هم بدان عمل مى كرد. نوع منبرش بيشتر متكى بر خطبه ها, حكمتها و نامه هاى نهج البلاغه بود. استاد شهيد مرتضى مطهرى مى نويسد: ((عالم ربانى حاج ميرزا على آقا شيرازى (قدس سره) راستى مرد حق و حقيقت بود از خود و خودى رسته و به حق پيوسته بود با همه مقامات علمى و شخصيت اجتماعى احساس وظيفه نسبت به ارشاد و هدايت جامعه و عشق سوزان به حضرت اباعبدالله الحسين(ع) موجب شده بود كه منبر برود و موعظه كند. مواعظ و اندرزهايش چو از جان برون مىآمد لاجرم بر دل مى نشست. هر وقت به قم مىآمد علماى طراز اول با اصرار از او مى خواستند كه منبر رود و موعظه نمايد.))(17)
مرجع وقت عاليقدر جهان تشيع حضرت آيه الله العظمى بروجردى (قدس سره) بر اين باور بود نخستين برنامه اى كه براى فراگيرى علوم دينى ضرورت دارد پالايش درون و تطهير روان مى باشد. به اعتقاد آن زعيم بزرگوار كسى كه مى خواهد جامعه را اصلاح كند بايد خود مهذب باشد لذا آن فقيه نستوه تصميم گرفت درس اخلاقى در حوزه علميه قم برگزار شود و طى اين برنامه استادى وارسته و واعظى متعظ از بيانات موثر خود طلاب را بهره مند نمايد. در آن زمان شخصيت هاى برجسته اى در قم مشغول تدريس بودند اما آيت الله بروجردى كه در اصفهان با مراتب فضل و زهد و تقواى حاج ميرزا على آقا شيرازى آشنا شده بود وى را به عنوان استاد اخلاق حوزه علميه قم برگزيد و او را از اصفهان به قم فراخواند, در مدرسه فيضيه جلسه اى برقرار شد و اكثر اهل علم و چهره هاى درخشان حوزه در آن درس شركت مى نمودند و از فرمايشات وى استفاده مى نمودند. شهيد مطهرى مى نويسد: يك سال حضرت آيت الله بروجردى از ايشان براى منبر در منزل خودشان در دهه عاشورا دعوت كردند. منبر خاصى داشت. غالبا از نهج البلاغه تجاوز نمى كرد, ايشان در منزل آيت الله منبر مى رفت و مجلسى را كه افراد آن اكثرا از اهل علم و طلاب بودند سخت منقلب مى كرد به طورى كه از آغاز تا پايان منبر ايشان جز ريزش اشكها و حركت شانه ها چيزى مشهود نبود.(18)

در آن زمانى كه وى در قم به سر مى برد با وجود آن كه مى توانست در اين شهر منزلى تهيه كند در مدارس به حجره طلبه ها مى رفت و يكى از مراكزى كه در آن اقامت داشت حجره مطهرى بود. آن فيلسوف گران قدر ضمن تفسير سوره فجر مى گويد: مرحوم حاج ميرزا على آقا شيرازى يكى از بزرگان عصر ما بود كه در اصفهان و قم خيلى خدمتشان مى رسيدم و پيش ايشان درس مى خواندم. در ايام زمستان يك هفته اى در قم حجره ما بودند كه اين يك هفته براى من هفته بسيار پرارزش[ بود] و جزء ذخائر من هم است. سحرها دو , سه ساعت به طلوع صبح مانده بيدار مى شد. چه نماز و چه حالى داشت! اين پيرمرد باحالى عجيب سوره والفجر را مى خواند وقتى به اين آيه مى رسيد: ((و جىء يومئذ بجهنم)) ديگر منقلب مى شد و اشك هاى او مى ريخت درست مثل مرغى كه پرپر بزند. (19)
آرى شهيد مطهرى عظمت و درجه معرفت اين استاد را دريافت و حاجى ميرزا على آقا هم اين شاگرد مستعد و پاك خويش را يافت و ميراث معنوى و عطر لحظات روحانى خويش را به وى انتقال داد.
يادآور مى شود گرچه مرحوم حاج ميرزا على آقا شيرازى اثر مستقلى به رشته تحرير درنياورده ولى تفسير شريف ((تبيان)) شيخ طوسى به اهتمام وى و با تصحيح و تعليقات نامبرده به طبع رسيده است, آثارى چون ((من لايحضره الطبيب)), ((برء الساعه)) از دانشمندان معروف ايرانى محمد زكرياى رازى و نيز كتاب ((زادالمعاد)) علامه مجلسى با تلاش و پژوهش هاى اين عالم عامل به حليه طبع آراسته شده و در واقع به شكل منقحى ازحالت نسخه هاى خطى مخطوط بيرون آمده و در اختيار مشتاقان معرفت قرار گرفته اند.
سرانجام آيه الله حاج ميرزا على آقا شيرازى كه پرتو انوارش و بينش و بركت انفاس قدسيش هنوز در سينه اهل ايمان ساطع و باقى است و شاگردان برجسته اى چون شهيد مطهرى, آيه الله سيد روح الله خاتمى, جلال الدين همايى و حاج آقا رحيم ارباب را تحويل جامعه اسلامى داد در بين الطلوعين روز يكشنبه هفدهم دى ماه سال 1334 هـ.ش مطابق با 24 جمادى الاول سال 1375 هـ.ق به سراى سرور شتافت و بر حسب وصيتى كه كرده بود در قبرستان شيخان قم دفن گرديد.(20)

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) جرعه هاى جانبخش , غلامرضا گلى زواره, ص128. 2 ) بخش هايى از متن پيام حضرت امام خمينى ـ قدس سره ـ در ظهر جلد كتاب هاى شهيد مطهرى كه از سوى انتشارات صدرا, نشر مى يابد درج شده است. 3 ) مجله حوزه, شماره مسلسل 50 ـ 51, ص26. 4 ) ويژه نامه استاد شهيد مرتضى مطهرى, مقاله مجتبى مطهرى (فرزند شهيد) ص14. 5 ) تذكره القبور, سيد مصلح الدين مهدوى, ص435. 6 ) الذريعه الى تصانيف الشيعه, شيخ آقا بزرگ تهرانى, ج13, ص70, تذكره القبور, ص;436 بيست مقاله, آيه الله رضا استادى, ص205. 7 ) طبيب جسم و جان, گروهى از نويسندگان, ص60 . 8 ) عدل الهى, شهيد مطهرى, ص250 ـ 251. 9 ) اشاره به فرمايش حضرت على(ع) خطاب به كميل است كه فرموده اند: الناس ثلثه فعالم ربانى و متعلم على سبيل نجاه و همج رعاع (نهج البلاغه حكمت 147). 10 ) سيرى در نهج البلاغه, شهيد مطهرى, مقدمه كتاب. 11 ) طبيب جسم و جان, ص42. 12 ) مصاحبه با استاد آيه الله حاج شيخ محمد جواد جبل عاملى, مجله حوزه, شماره 15, ص28. 13 ) مجله پيام انقلاب, شماره مسلسل 72, ص24. 14 ) يادواره استاد شهيد مرتضى مطهرى, سيد حسين شفيعى دارابى, ص137. 15 ) سيرى در نهج البلاغه, مقدمه. 16 ) سرگذشت هاى ويژه از زندگى شهيد مطهرى, ج اول, ص61 ـ 63. 17 ) سيرى در نهج البلاغه, مقدمه. 18 ) عدل الهى, ص252. 19 ) تفسير سوره فجر, شهيد مطهرى (چاپ قم), ص39. 20 ) تاريخ ارتحال وى به همين شكلى كه ذكر شد در تقويم شهيد مطهرى درج شده است ر . ك: لمعاتى از شيخ شهيد, ص15.

پاسدار اسلام: با تشكر صميمانه كه اين فرصت را به مجله پاسدار اسلام داديد اولين سوال را به اين شكل مطرح مى كنيم كه در دنياى امروز مقاومت اسلامى و حزب الله لبنان در رفيع ترين قله جهاد حق عليه پليدترين جبهه باطل يعنى رژيم صهيونيستى براى تمام مسلمانان و آزادگان جهان شناخته شده است جنابعالى به عنوان دبير كل حزب الله و رمز مقاومت و اسوه جهاد و ايثار در اين جبهه الهى نظرتان را درباره علت اصلى عظمت و شكست ناپذيرى مقاومت اسلامى بيان فرمائيد.
ـ سيد حسن نصرالله: بسم الله الرحمن الرحيم در حقيقت مسإله اصلى مقاومت اسلامى مسإله ايمان است يعنى ايمان اين مجاهدين به اسلام و قرآن و ايمان به خدا و آخرت و تعهدشان نسبت به اسلام ناب محمدى(ص) و به خط حضرت امام قدس سره الشريف.
اين ايمان و اين تعهد و اين تدينشان موجب شد يك حركتى آنجا به وجود بيايد همراه با شجاعت, استقامت, روحيه استشهادى و فداكارى و خلاصه مجاهدين مقاومت اسلامى در صحنه لبنان, خودشان را اين طور مى بينند كه در صحراى كربلا زير پرچم حضرت امام حسين(ع) مبارزه مى كنند, اين علت اصلى قدرت و پايدارى و شكست ناپذيرى مقاومت اسلامى است. دشمن از هر طريقى و از هر راهى مى خواهد بر اين مقاومت غلبه كند كه تا حالا موفق نشده است. مثلا شد از طريق ترسانيدن و ايجاد رعب و وحشت در دل هاى اينها. ولى اين مجاهدين از دشمن نمى ترسند. آخرين چيزى كه در دست دشمن است و مى خواهد از آن استفاده كند مى خواهد اينها را بكشد و وقتى انسانهايى عاشق شهادت و مرگ باشند, ديگر راهى براى ترساندنشان نيست يا مثلا همين طور اسرائيلى ها با جنبش هاى قديمى منطقه تجربه كرده اند, از طريق امور دنيوى, پول, زن, جاه, به دلها و روحيات اين مجاهدين اينها راه نفوذ ندارند, بالاخره ايمان اين مجاهدين همان طورى كه عرض كردم تا حدى قوى است كه دشمنان نمى توانند نفوذ كنند و نمى توانند اينها را شكست بدهند و مقاومت الحمدلله تا حالا نوزده سال با نشاط و با روحيه عالى, با استعداد جنگيده و دارد ادامه مى دهد و من مى دانم مجاهدين و جوانان عزيز لبنانى تا دهها سال ديگر مى توانند اين راه را ادامه بدهند ان شإ الله.

پاسدار اسلام: با توجه به تإكيد امام راحل(س) مبنى بر ضرورت محو و نابودى رژيم غاصب اسرائيل آينده اين رژيم را چگونه ارزيابى مى كنيد؟
ـ سيد حسن نصرالله:ما آينده را اينجورى مى بينيم كه اسرائيل ان شإالله قطعا از بين خواهد رفت. اسرائيل يك غده سرطانى است, يك جرثومه فساد است, همان تعبيرات حضرت امام و يك وجود غير طبيعى در منطقه است و نمى تواند در اين منطقه ادامه وجود داشته باشد. حالا كه دولت هاى منطقه سازش كارند و راه مبارزه را انتخاب نكرده اند ما در اين جريانات انقلابى و نهضت هاى مردمى كه روز به روز دارد بزرگ تر مى شود. اميدمان بيشتر به ملت ها است. زمينه مبارزه و جهاد بر عليه اين دشمن غاصب روز به روز دارد تقويت مى شود و ما فكر مى كنيم دير يا زود اين وجود خبيث اسرائيل در معرض نابودى است و ما به اين آينده يقين داريم. مسإله فقط مسإله وقت است. منطقه به اين سمت دارد پيش مى رود و اسرائيل نمى تواند تا آخر وجود خودش را بر ملت هاى منطقه تحميل كند.

پاسدار اسلام: در روزهاى اخير شاهد سفر وزير خارجه امريكا به اسرائيل بوديم و اختصاص اعتبار بيست ميليارد دلارى در رابطه با اسرائيل با توجه به اين موضوع تحليل حضرتعالى چيست؟
ـ سيد حسن نصرالله: امريكا هميشه اين موضع را داشته يعنى هميشه اعلام كرده. ما از اسرائيل حمايت مى كنيم اسرائيل را در زمينه هاى مختلف نظامى, سياسى, اقتصادى تقويت مى كنيم و هميشه بايد اسرائيل دست بالا را در منطقه داشته باشد هميشه بايد برترين وضعيت را داشته باشد. و اين ادامه همان سياست هاست. اصلا امريكا در منطقه خاورميانه سياست امريكايى خاص ندارد امريكا در جهت سياست صهيونيستى در منطقه خاورميانه است و اينها سرسخت از اسرائيل دفاع مى كنند. اسرائيل را تقويت مى كنند به هر قيمتى و هر امكاناتى كه بتوانند.

پاسدار اسلام: جديدترين تحولات و وضعيت موجود جبهه جنوب را براى امت پاسدار اسلام بيان فرمائيد؟
ـ سيد حسن نصرالله: الحمدلله در اين چند سال اخير عمليات هاى موفقى بود از طرف مقاومت اسلامى و ضربات محكم و بزرگى زده شد به دشمن صهيونيستى من ادعا و ثابت مى كنم كه ابهت و هيبت و وضعيت روحى ارتش اسرائيل از اعتبار ساقط شده, نه فقط ارتش حتى دستگاههاى اطلاعاتى اسرائيل كه هميشه در دنيا به عنوان يك دستگاه درجه يك و خيلى پيشرفته قوى معرفى شده در جنوب لبنان از اعتبار ساقط شد اين خيلى مهم بود به اضافه تعداد تلفات و زخمى ها و مشكلاتى كه براى اينها به وجود آمد, فشارهاى داخلى از طرف خانواده هاى سربازان و افسران ارتش كه نمى خواهند فرزندانشان در لبنان كشته بشوند. خلاصه اسرائيلى ها به اين مرحله رسيدند كه بهترين نيروهايشان يعنى نخبه نخبگان ارتش اسرائيل و بهترين فرماندهان نظامى شان را به ميدان جنوب لبنان بياورند. فرماندهى اخير كه بعد از چند سال آمد و حالا در منطقه است و تخصصش جنگ چريكى و ضد چريكى نفر اول در اسرائيل در اين زمينه است از هر امكانات تكنولوژى و نظامى استفاده كردند براى شكست دادن مقاومت اسلامى موفق نشدند. هر روز تلفات هم مى دهند. ناگزير شدند به فكر رفتن از لبنان بيفتند و من اعتقاد دارم كه اينها جدى هستند و مى خواهند از معضل خلاص بشوند ولى مى دانيد اين اسرائيلى ها عادت كرده اند قبل از اين كه عقب بروند چيزى را به دست بياورند و به خاطر اين يك طرحى ارائه دادند و مى گويند ما حاضريم عقب نشينى كنيم به شرط اين كه دولت لبنان تضمين امنيتى به ما بدهد وقتى كه مى گويند تضمين امنيتى يعنى چه يعنى 1ـ خلع سلاح حزب الله; 2ـ منحل شدن تشكيلات نظامى حزب الله ; 3ـ اين كه ارتش لبنان بيايد در منطقه براى حراست از مرز; 4ـ مزدوران اسرائيلى مشمول عفو عام باشند.
لذا اين را هيچ كس در لبنان نمى تواند بپذيرد و مقاومت و سلاح مقاومت هميشه بايد باشد معلوم نيست كه چه روزى دوباره اسرائيل به لبنان حمله كند. خلاصه اين شروطى كه اسرائيل مطرح مى كند در لبنان رد شده و هيچ كس قبول نمى كند, نه دولت نه مجلس نه مردم نه گروهها و جريان هاى سياسى و بالاخره ما اعتقاد داريم كه اين طرح با شكست روبرو خواهد شد. و آن طرحى كه در لبنان مقبوليت دارد اين است كه اسرائيل بايد بى قيد و شرط از سرزمين اشغالى لبنان عقب نشينى كند و غير از اين قابل قبول نيست.

پاسدار اسلام: آينده فرهنگ انسان ستيز غرب و حاكميت استكبارى امريكاى جهانخوار را چگونه مى بينيد؟
ـ سيد حسن نصرالله: كلا اين فرهنگ و اين حركت استكبار غرب به نظر ما هم طبق وعده قرآنى به بن بست خواهد رسيد و ما اعتقاد داريم از لحظه اى كه انقلاب اسلامى به رهبرى حضرت امام پيروز شد و حالا الحمدلله به رهبرى حضرت آيت الله العظمى خامنه اى(مدظله) ادامه دارد يك عصر جديدى شروع شد يك مرحله جديدى در جهان شروع شد و آن مرحله برگشت به دين و غيب و خدا و اعتقادات دينى و الهى است حتى در داخل كشور امريكا و كشورهاى اروپايى شاهد اين واقعيت هستيم, قطعا اعتقادمان اين است كه همان طورى كه شوروى از هم پاشيده شد, همه عوامل از هم پاشيدن امريكا هم وجود دارد. مسإله, مسإله زمان است كه چقدر زمان مى برد و ما ان شإالله روز به روز داريم نزديك مى شويم به آن وعده الهى در اين زمينه ان شإالله.

پاسدار اسلام: حضرتعالى به عنوان يك پدر شهيد و رهبرى از زمره رهبران اسلام راستين كه خود عزيزترين عزيزان خود را در صف اول ايثار در راه خدا قرار دادند احساستان را در مورد شهادت فرزند گرانقدرتان هادى عزيز و پيامتان را به خانواده گرامى شهيدان بيان بفرمائيد؟
ـ سيد حسن نصرالله: من احساسم خيلى عادى است, اعتقاد دارم آن چيزى كه اتفاق افتاد خيلى عادى و طبيعى بود و اگر غير از اين مى شد غير طبيعى بود وقتى كه ما جوانان لبنانى و ملت لبنان را دعوت مى كنيم برويد مقاومت كنيد دفاع كنيد از اسلام از امت از ملت از آزادى و از كرامت نبايد فقط حرف بزنيم بايد خودمان هم در صحنه جهاد باشيم فرزندانمان هم بايد در اين صحنه باشند و بايد بروند خط مقدم جبهه و فقط حرف زدن كافى نيست. مخصوصا آن كسانى كه موقعيت و مسووليت دارند يعنى نقش رهبرى و فرماندهى ادا مى كنند بيشتر از ديگران بايد خودشان هم در اين صحنه باشند. تحقق چنين امرى در مردم تإثير مثبت و قوى مى گذارد و هم براى خودشان سازنده است بايد سختى جهاد و مقاومت را بچشند و لمس كنند وقتى كه يك عده مى روند جبهه شهيد و زخمى مى شوند, يكى پدر و يكى فرزند از دست مى دهد, هرچه براى من توضيح بدهند نمى فهمم, تا آن لحظه كه فرزندم را از دست مى دهم مى دانم اين مادرهاى شهدا, پدرهاى شهدا چه وضعيتى دارند. خلاصه نسبت به شهادت فرزندم هادى من از اين جهت كه هم وظيفه را ادا مى كنم هم يعنى مواسات ديگران را كردم مثل همه پدران شهدا, مادر هادى هم مثل همه مادران شهدا, چيزى براى اسلام تقديم كرديم كافى نيست بر عكس تا آن لحظه كه من و همسر و فرزندانم و همه و همه مثل امام حسين(ع) كه هر چيز را كه داشت داد به اسلام, اگر مابه آن مرحله نرسيم ما مقصر هستيم يعنى در اول راه هستيم و خيلى جلو تا حالا نرفته بوديم اين از يك جهت الحمدلله شهادت ايشان يك عاقبت خيرى بود كه از اين دنيا رفت و شهيد شد به دست قاتلين انبيا و دشمن خدا و انبيإ و مومنين. اين براى خودش يك عاقبت خيرى بود جاى شكر خدا هم هست براى مقاومت, براى ملت ما, براى روحانيت براى شيعه يك مايه عزت و عظمت بود.
اما در رابطه با پدران و مادران شهدا پيامم اين است كه ما نبايد هيچ لحظه احساس حسرت و ندامت كنيم كه فرزندانمان را از دست داده ايم در حقيقت كسى كه فرزندش شهيد شود اين از دست دادن نيست بلكه به دست آوردن است. هم در دنيا مايه عظمت و عزت است هم در آخرت اين شهيدان شفيعان ما هستند و اين نعمت الهى است ما بايد شهادت فرزندانمان را به اين شكل تلقى كنيم كه اين يك نعمت الهى است خدا به ما نگاه كرد از خانواده ما يكى از فرزندان ما را انتخاب كرد, اين يك توفيق الهى است يعنى اين كه خدا به ما كرامت داد عزت داد, شرف داد و خلاصه من اعتقاد دارم كه مادران و پدران شهدا به علاقه و ارتباطى با رسول الله و اهل بيتش(ص) مخصوصا با حضرت زهرا و امام حسين و حضرت زينب دست مى يابند كه جز با شهيد دادن امكان ندارد و من مى گويم اگر هيچ يك از آثار دنيوى و آثار اخروى را در نظر نگيريم فقط اين مقدارش كه ما همان طورى كه حضرت زهرا, اميرمومنين فرزندانشان شهيد شدند به خاطر اسلام, فرزندان ما هم شهيد شدند در همان راه, اين بس است براى ما و جاى افتخار ابدى است.

پاسدار اسلام: جايگاه مقام معظم ولايت در مردم مبارز و حزب الله لبنان و مبناى آن را بيان بفرمائيد.
ـ سيد حسن نصرالله: معلوم است كه حزب الله و مومنان لبنان به حضرت امام اعتقاد وافرى داشتند و تعداد زيادى از آنها مقلد امام بودند و به امام عشق مى ورزيدند. خلاصه يك ارتباط قلبى و عقلى و جانى داشتند به حضرت امام به انقلاب اسلامى هم اعتقاد محكمى داشتند به فكر و خط و انديشه امام و وصاياى حضرت امام كه مهمترين و اصلى ترين آن اعتقاد به ولايت فقيه و ولايت مطلقه فقيه و اطاعت از ولى فقيه است. حضرت امام در وصيت نامه الهى و سياسى شان از همه ملت ايران و همه مسلمين دعوت كرد به اطاعت از ولى فقيه منتخب خبرگان مردم مقام معظم رهبرى بعد از رحلت حضرت امام درست است در شكل ظاهرى قضيه از طرف مجلس خبرگان رهبرى انتخاب شدند ولى به اعتقاد بنده و همه برادران و خواهران ما در لبنان اين شكل ظاهرى قضيه است و الا انتخاب حضرت آيت الله العظمى خامنه اى براى رهبرى و ولايت يك امر الهى بود, خدا ايشان را انتخاب كرد. مجلس خبرگان يك وسيله بود و يك شكل قانونى پيدا كرد و از آن لحظه كه اين انتخاب اعلام شد, اصلا در همه دل هاى مومنين و مومنات و شيعيان لبنان نشست و موجب اطمينان و آرامش شد و آن نگرانى و تلخى كه از رحلت امام به وجود آمد تسكين شد يعنى مومنين در لبنان هم به خاطر اعتقاد و ايمان به ولايت مطلقه فقيه كه حضرت امام فرمودند و مقام معظم رهبرى كه در اين جايگاه هستند و هم به شخص ايشان عشق و محبت و ايمان و اعتقاد دارند و آقا فقط نقش رهبرى براى جمهورى اسلامى و ملت ايران ادا نمى كنند بلكه براى كل مسلمين و مخصوصا شيعيان دنيا.
من از نزديك شاهدم مى دانم كه شيعيان لبنان خيلى در اين وادى, ارتباطشان به ولايت عميق است و رهبرى ايشان و نقش اين جايگاه عظيم يعنى مقام عظماى ولايت در امر مقاومت و پايدارى و ادامه اين جهاد نقش خيلى عظيمى است و من صراحتا مى توانم ادعا كنم نقش اصلى در اين حركت نقش مقام معظم رهبرى است.

پاسدار اسلام: در چند ماه گذشته از سوى حزب الله راهى براى مشاركت ساير مذاهب و طوائف در جهاد عليه اسرائيل گشوده شد دليل و زمينه ها و نتايج آن چه بود؟
ـ سيد حسن نصرالله: حزب الله هميشه دعوت مى كرد همه لبنانى ها را براى شركت در امر مقاومت, در اوايل امر و قضيه خيلى هم قبول نداشتند با گذشت زمان و پيروزىهايى كه همه آن را ديدند و ديدند كه مى شود پيروز شد مى شود اسرائيل را شكست داد مقاومت به عنوان يك واقعيتى در صحنه لبنان ظاهر و تثبيت شد, يك عده آمدند گفتند حزب الله فقط از افراد شيعه استفاده مى كند و اين انحصار طلبى است, ما گفتيم حاضريم از همه طوايف و از همه جريانات سياسى كه مى خواهند در امر مقاومت شركت كنند استفاده كنيم. آمديم يك تشكيلات خاصى درست كرديم به اسم گردان هاى مقاومت لبنانى براى مقابله با اشغال گران اسرائيلى و هدف اين طرح و تشكيلات اين بود كه يك زمينه اى براى مشاركت سايرين فراهم كنيم. و الحمدلله تا حالا هدف اين طرح محقق شده و ديگر كسى در لبنان نمى تواند بگويد شما انحصار طلب هستيد. عده زيادى از طوايف مختلف سنى, درزى و مسيحى آمدند و خيلى بالاتر از آن تعدادى كه ما توقع اش را داشتيم و حالا متشكل شدند دارند آموزش مى بينند يك عده هم آموزش ديده اند و الحمد لله در عمليات دارند شركت مى كنند و شروع كردند. پارسال كه ما پيروزىهاى زيادى در جنوب لبنان به دست آورديم, مخصوصا بعد از شهادت فرزندم هادى تعداد زيادى از جوانان مسلمان و مسيحى كه آمدند به من تبريك بگويند در آن ملاقات ها همه اصرار داشتند كه ما مى خواهيم شركت كنيم ما از اين جوى كه به وجود آمد بعد از شهادت ايشان استفاده كرديم و اين طرح را اعلام كرديم و روشن شد كه اعتماد اينها به حزب الله و رهبرى حزب الله خيلى زياد است كه حاضرند تحت فرماندهى حزب الله مبارزه كنند و بر عليه اسرائيل بجنگند. الحمدلله اين طرح تا حالا موفق بوده و ادامه دارد و جاى خودش را پيدا كرده در صحنه لبنان. ما اعتقاد داريم كه روز به روز موفقيت بيشترى در اين زمينه پيدا خواهيم كرد.
اين يكى از بركات خون شهيد هادى است!

پاسدار اسلام: همان طورى كه مطلع هستيد هم اكنون هزاران هزار مسلمان انقلابى در سراسر جهان عاشق جنگ عليه اسرائيل هستند و تنها جبهه جنگ عليه اسرائيل نيز تحت لواى مقاومت اسلامى مفتوح است آيا امكان گشودن راه براى اين خيل عظيم در اين ميدان جهاد وجود دارد؟
ـ سيد حسن نصرالله: مشكل اصلى ما اين است كه جبهه لبنان به مرز لبنان با اسرائيل محدود است يعنى از نظر وسعت و عرض منطقه جغرافيايى يعنى كل منطقه اشغالى كه در لبنان است حد اكثرش يك هزار كيلومتر مربع مى باشد و اين خيلى چيز كمى است و تا حالا جبهه جنوب لبنان اگر بخواهد فقط از جوانان لبنانى نه همه جوانان لبنانى فقط از افراد بسيج حزب الله بخواهد همه را به كار بگيرد امكان ندارد مكانش كم است به خاطر اين كه جبهه تنگ است و خيلى وسعت نيست حتى براى جوانان خود ما كه مى خواهند بروند در عمليات شركت كنند بايد ثبت نام كنند حتى چند ماه و چند سال بايد صبر كنند كه نوبت به آنها برسد به خاطر همين فعلا امكان ندارد غير از لبنانى ها مخصوصا از خارج از لبنان بيايند و شركت كنند مشكلاتى دارد ولى ما به اميد آن روزى هستيم كه يك قيام بزرگى در منطقه به وجود بيايد در همه مرزهاى فلسطين اشغالى و يك جنگ نهايى باشد آن وقت جدا همه مسلمانان در اين امر عظيم شركت كنند, ان شإالله.

پاسدار اسلام: وضعيت انتفاضه و آينده آن را چگونه ارزيابى مى كنيد؟
ـ سيد حسن نصرالله: روابط انتفاضه متإسفانه بعد از سازش كارى ياسر عرفات و توافق نامه اسلو و آمدن عرفات به غزه يعنى داخل سرزمين هاى اشغالى عرفات و دستگاه هاى امنيتى اسرائيل ضربات محكمى به پيكره حماس و جهاد اسلامى زدند. شما مى دانيد كه اين دو جنبش جهاد اسلامى عمده انتفاضه بودند و هستند و اسلامگراها را محاصره كردند فشار آوردند به آنها يك عده را زندانى كردند هم در زندان عرفات و هم زندان اسرائيل يك عده را شهيد كردند. وضع سختى در داخل دارند و فعلا فعاليت انتفاضه خيلى كاهش پيدا كرده ولى ما در رابطه با آينده نزديك خيلى اميدواريم زمينه خيلى فراوان است داخل ملت فلسطين فشار روى ملت زياد است طاقت تحمل ديگر ندارند راهى را كه ياسر عرفات انتخاب كرد به بن بست رسيده. دروغ هاى او براى مردم دارد روشن مى شود كه دروغ محض است, وهم است واقعيت ندارد و من فكر مى كنم روز به روز ملت فلسطين در داخل سرزمين اشغالى در اين اعتقاد راسخ تر مى شوند كه تنها راه براى به دست آوردن حقوق و آزادسازى سرزمينشان همان راه انتفاضه و جهاد و مبارزه است و مطمئنيم كه دوباره اين انتفاضه مردمى و جهادى اوج خواهد گرفت هرچند فعلا وضعيت بسيار سختى داخل سرزمين هاى فلسطين حاكم است و آن كسى كه توانست ضربه سختى به سرزمين فلسطين وارد كند خود ياسر عرفات و سازمان آزادىبخش فلسطين بود.

پاسدار اسلام: حضرتعالى پيامتان را به ملت هاى اسلامى و آزادگان جهان به خصوص ملت بزرگ و انقلابى ايران بيان بفرمائيد.
ـ سيد حسن نصرالله: اكنون ملت هاى اسلامى دنيا دارند احساس مى كنند و از نزديك لمس مى كنند و ملت عظيم ايران تجربه كرده اند اين را, من چيز جديدى مطرح نمى كنم. فقط چند نكته مورد تإكيد است:
1ـ ما در مقابل استكبار امريكا و صهيونيستى, جز جهاد راهى نداريم. مذاكره, صلح, سازش, سازش با اينها جز ذلت و شكست خوردن دنبال ندارد. و اين راه را نبايد رها كنيم و آن ملت ها كه تا به حال اين راه را انتخاب نكرده اند بايد خيلى زود انتخاب كنند و اين راه را بروند و ما هم تجربه كرده ايم مى خواهم بگويم كه جهاد همه ما را عزيز مى كند, اگر به خدا توكل كنيم ما خيلى قوى هستيم. حضرت امام مى فرمايد: ((امريكا هيچ غلطى نمى تواند بكند)) يك عده اى شايد بگويند اين جمهورى اسلامى ايران است, ايستاد و امريكا نتوانست غلطى بكند من مى گويم آن چيزى كه در لبنان اتفاق افتاد خيلى براى عمق آن سخن امام مى شود استدلال كرد بالاخره ايران يك جمهورى اسلامى بزرگى است, جمعيت سى ميليونى بود حالا 60 ميليونى شده, نيروهاى مسلح عظيمى دارد, امكانات فراوانى دارد, ولى در لبنان مجاهدين مسلمان لبنانى توانستند با يك عمليات استشهادى نيروهاى دريايى امريكا را از لبنان اخراج كنند با يك وضع ذلت بار و امريكا نتوانست هيچ غلطى بكند و نمى تواند بكند. يك گروهى به يك اندازه كوچكى در مقابل اسرائيل ايستاد به اسم حزب الله يعنى اسرائيل كه در 50 سال ملت هاى مسلمان عرب را ذليل كرد يك گروهى به اسم حزب الله آمد و اين اسرائيل را ذليل كرد به علت چى؟ به علت جهادى بودن اين گروه, اين گروه خط راه جهاد را انتخاب كرد, اين يك مسإله.
مسإله دوم كه به نظر من حتى شرط مسإله اول است يعنى مسإله اول هم بدون مسإله دوم موفق نخواهد شد, مسإله ولايت و رهبرى است, ما ديديم ملت فلسطين 50 سال مبارزه كرد, صدها هزار نفر شهيد و زخمى دادند چند ميليون آواره شدند از كشورشان اخراج شدند در همه دنيا مبارزه كردند كارهاى نظامى و جهادى كه فلسطينى ها انجام دادند خيلى بزرگ بود, آن چيزى كه ما به نام حزب الله تا حالا انجام داديم چيز كوچكى است در مقابل آن چه آنها در طى 50 سال انجام دادند ولى آخرش به كجا رسيد, به خاطر اين كه رهبرى آن شخصى مثل ياسر عرفات به ذلت كشيد و اين وضع اسف بار كه فعلا فلسطينى ها دارند.
مسإله رهبرى مسإله خيلى مهمى است براى امت اسلامى و ملت مسلمان اگر به آن چه كه خدا براى ما انتخاب كرده و فرمان داده, تمسك بجوييم قطعا آينده ما آينده خيلى بدى خواهد بود, عزت را از دست مى دهيم, وحدت را از دست مى دهيم, خدا به ما نگاه نخواهد كرد, ما را كمك نخواهد كرد و خدا آن وقتى به ما كمك خواهد كرد كه به آيه ((إطيعوا الله و إطيعوا الرسول و اولى الامر منكم)) عمل كنيم. وقتى از خدا اطاعت كنيم و از رسول و اولياى امر اطاعت كنيم, آن وقت خدا به ما نگاه خواهد كرد, قوت مى دهد, توان مى دهد, پيروزى مى دهد; مخصوصا در شرايطى كه ما مى بينيم جهان استكبار اصرار دارند بر همه تحميل كنند كه موجوديت اسرائيل, به طور قاطع رسميت پيدا كند و دنبال اين هستند كه تمام ملت ها و دولت هاى مسلمان و عربى را در مقابل اين واقعيت تسليم كنند, اين خيلى خطرناك است و ما بايد با آن مقابله كنيم, با استكبار امريكا, با صهيونيست ها, و به نظر بنده هرگونه مقابله, مبارزه و مقاومت و جهاد بدون ولايت و امامت و اطاعت از رهبرى ميسر نخواهد شد.
پيامم و صحبتم به همه مخصوصا به آن كسانى كه تجربه كرده اند اين را كه از تجربياتشان استفاده كنند و ان شإالله همه مان مطيع ولايت و امامت باشيم و تحت پرچم مقام معظم رهبرى بتوانيم ادامه بدهيم, زمينه را هم فراهم كنيم براى ظهور حضرت حجه ابن الحسن ارواحنا و روحى له الفدإ كه ان شإ الله ايشان و ما هم دعا مى كنيم كه از سربازان وفادار ايشان باشيم و بتوانيم همه ظلم و فساد را كه در زمين است نابود كنيم و حكومت عدل الهى تشكيل بدهيم. ان شإ الله.

پاورقي ها:

قسمت سوم

اهداف امريكا در منطقه
امريكا همانند هر قدرت ديگرى در جست و جوى دست يابى به اهداف خاص جهانى است, كه يا در جهت رفع نيازهاى ملى آن قرار دارد و يا اين كه تقويت كننده قدرت ملى آن در جهت حفظ موقعيت ژئوپلتيكى برتر در نظام جهانى و بقاى سيادت سياسى ـ نظامى در جهان است. آن چه كه مربوط به رفع نيازهاى ملى آن مى شود و در منطقه خليج فارس قرار دارد مشخصا سه چيز است كه ماهيتى اقتصادى دارند:
1ـ نفت خليج فارس كه سهم ناچيزى در اقتصاد امريكا دارد و امريكا مى تواند نيازهاى سوختى و انرژى خود را از منابع داخلى و يا منطقه اى (امريكاى مركزى و جنوبى) و نيز ساير منابع بين المللى تإمين نمايد;
2ـ منابع كانى و اوليه صنعتى و كشاورزى و فلزات استراتژيك كه در منطقه وجود دارد و سهم زيادى در رفع نيازهاى امريكا ندارد;
3ـ بازار مصرف كالاهاى امريكايى است. اين هدف از شإن بالاترى نسبت به موارد ديگر برخوردارا ست, زيرا توليد امريكايى در زمينه كالا و خدمات در عرصه هاى مختلف مطرح بوده و بازار جذب در منطقه ژئوپلتيكى خليج فارس دارد. اين حوزه حدود 105 ميليون نفر جمعيت دارد و حدود 3 درصد از تجارت جهانى را به عهده دارد. توليد امريكا در زمينه ماشين آلات, تسليحات نظامى, اكتشاف و استخراج نفت, خدمات فنى و مهندسى, كالاهاى مصرفى, نوسازى فيزيكى و فضايى سكونت گاه هاى ضلع جنوبى خليج فارس و نظاير آن زمينه جذب مناسبى در منطقه دارد.
بنابراين, ملاحظه مى شود كه هدف هاى ملى امريكا در منطقه خليج فارس عمدتا اقتصادى است, ولى مى تواند از سوى دولت مردان امريكايى تفسير امنيتى شده و به عنوان جزيى از استراتژى امنيت ملى امريكا مورد ادعا قرار گيرد.
در فرآيند نفوذ امريكا در منطقه جنوب غرب آسيا, نيز صرف نظر از ضرورت هاى جنگ جهانى دوم, از هدف ها و جهت گيرىهاى اقتصادى بهره بردارى شد و انگيزه هاى اقتصادى و بسط آن در منطقه راه را براى انگيزه هاى سياسى و امنيتى در طى چند دهه گذشته هموار نمود كه هنوز هم ادامه دارد.
ـ هدف هاى استيلا طلبى و بين المللى امريكا در منطقه نيز مشخصا عبارت اند از:

1ـ نفت خليج فارس: كه به لحاظ نياز جهان, به ويژه قطب هاى قدرت منطقه اى و قاره اى نظير ژاپن, اروپا, استراليا و جز آنها و ايجاد وابستگى آنها به خليج فارس مى تواند فرصتى را براى امريكا فراهم كند تا از طريق كنترل اين ذخيره بزرگ جهانى (حدود 80% ذخاير جهان) بتواند اراده سياسى خود را در جهان اعمال نموده و از آن به عنوان اهرم فشارى عليه اروپا و ژاپن و ساير نيازمندان استفاده كرده و شكل رابطه سياسى و اقتصادى خود را با آنها به نفع منافع ملى امريكا تنظيم نمايد.
2ـ موقعيت ژئواستراتژيك: قرار گرفتن منطقه در مجاورت قلمرو جغرافيايى استراتژى برى به عنوان رقيب امريكا و نيز تفسير نظريه هاى ژئوپلتيكى نيمه اول قرن بيستم درباره نقش اين منطقه در توازن قدرت جهانى, دليل عمده اى بود كه امريكا حضور و نفوذ خود را در منطقه تقويت نمايد. آن طور كه در دهه هاى گذشته عمل نمود. در حال حاضر نيز چنين شرايطى وجود دارد و اگرچه شوروى فروپاشيده است, ولى نگرانى امريكا از محدود شدن حوزه نفوذ و استيلا طلبى اش در منطقه به دليل گسترش اقتدار رقباى منطقه اى آن نظير جمهورى اسلامى ايران, هند, روسيه, چين و جز آنها, باعث شده است كه امريكا هم چون گذشته حضور نظامى خود را در منطقه جدى بگيرد و بر اين باور باشد كه خطر گذشته رفع نشده است, بلكه منابع تهديد تغيير كرده اند و لذا حضور خود را بر اين اساس توجيه مى نمايد.
3ـ موقعيت ارتباطى: خليج فارس بخشى از سيستم ارتباطى دنيايى محسوب مى شود, كه هم كاربرى اقتصادى ـ تجارى دارد و هم حمل نفت و سوخت به آن وابسته است و هم كاربرى نظامى داشته و جزيى از استراتژى دريايى به شمار مىآيد; يعنى خليج فارس شاخك عملياتى استراتژى دريايى در شمال اقيانوس هند از يك سو و بخش مركزى منطقه جنوب غرب آسيا از سوى ديگر است كه امكان آزادى عمل نظامى از سوى قدرت دريايى را در كشورهاى پاكستان, ايران, عراق, عربستان, عمان, قطر و جز آنها فراهم مى نمايد.
4ـ كاربرى سياسى: براى حل مسائل امنيتى, سياسى, استراتژيكى و اقتصادى در ساير نقاط جهان امريكا از فرصت هايى كه خليج فارس در اختيارش قرار مى دهد مى تواند بهره بردارى نمايد. و اثرگذارى اقتدار خود را بر فرآيندهاى منطقه اى و بين المللى به نمايش گذاشته و امريكا را به عنوان محور شكل دهى به نظام جهانى و رفتار اعضإ جامعه بين الملل مطرح نمايد. كاربرى خصيصه هاى خليج فارس در تنظيم رابطه اعراب و اسرائيل, تشديد مناقشات جمهورى اسلامى ايران و اعراب, ايجاد ائتلاف بين المللى عليه عراق و نظاير آن نمونه هايى از كاربرى سياسى خليج فارس در حفظ موقعيت سلطه طلبى جهانى امريكا به حساب مىآيند.
ـ اهداف امريكا در منطقه خليج فارس بارها از سوى مقام هاى سياسى و صاحب نظران مسائل سياسى و استراتژيك بيان شده است. ((هارولد براون)) وزير دفاع وقت امريكا در سال 1980م درباره اهداف امريكا چنين مى گويد:
الف) تضمين دسترسى به عرضه نفت كافى;
ب) ايستادگى در مقابل گسترش و نفوذ شوروى;
ج) ايجاد ثبات در منطقه;
د) توسعه فرآيند صلح در خاور ميانه.(1)
در سال 1981م ريگان, رئيس جمهورى وقت امريكا اهداف كشورش را در منطقه بدين شرح اعلام كرد:
1ـ دسترسى به نفت خليج فارس و حفاظت از خطوط كشتيرانى;
2ـ متوقف كردن توسعه طلبى شوروى;
3ـ تقويت روابط تجارى, اقتصادى و سياسى امريكا در منطقه;
4ـ دست يابى به نقاط كليدى و كشورهاى منطقه كه در پروژه هاى نظامى امريكا قرار دارند.(2)
نتايج مطالعات حدود شش موسسه معتبر مطالعات مسائل بين المللى و استراتژيكى و سياسى اجمالا اهداف امريكا را در منطقه خليج فارس به شرح زير بيان نموده است:
الف ) تإمين دسترسى جهان صنعتى به نفت و ذخاير منطقه;
ب ) ممانعت از كنترل و سلطه سياسى و نظامى شوروى و يا هر قدرت متخاصم با امريكا بر منطقه;
ج ) حفظ ثبات و استقلال كشورهاى منطقه خليج فارس و تلاش در محدود كردن تهديد بنيادگرايى (انقلاب اسلامى) و حفظ امنيت دوستان امريكا;
د ) حفظ روابط خوب با كشورهاى ميانه روى عربى;
هـ ) تإمين امنيت اسرائيل;
و ) جلوگيرى از گسترش نفوذ جمهورى اسلامى ايران در منطقه.(3)
به طور كلى اهداف عمده امريكا در منطقه ژئوپلتيكى خليج فارس را مى توان در چهار زمينه اقتصادى, سياسى, استراتژيكى و فرهنگى توضيح داد.

امريكا و ايران پس از انقلاب اسلامى
رابطه ايران و امريكا بعد از پيروزى انقلاب اسلامى در شديدترين شكل خود خصمانه بوده است و دولت هاى دو كشور سعى بر نفى يكديگر داشته اند و دامنه تخاصم و تضاد به ملت ها نيز كشيده است و هر يك ديگرى را متهم به رفتارهاى خاصى نموده است. ايران امريكا را ((شيطان بزرگ)) و قدرت سلطه طلب و توسعه طلب مى داند و امريكا نيز ايران را عنصر ناسازگار و سركش در سيستم بين المللى كه مى بايست تنبيه و به انضباط آورده شود, مى داند.
تضاد ايران و امريكا دو منشإ دارد:
1ـ پيوندهاى صميمانه امريكا با رژيم شاه و حمايت بى دريغ از آن در برابر خشم مردم ايران در فرآيند پيروزى انقلاب اسلامى و تداوم اين حمايت پس از پيروزى انقلاب;
2ـ سوء رفتار امريكا در قبال انقلاب اسلامى و كشور و ملت ايران پس از پيروزى, كه به تعميق تضادهاى پيشين كمك نمود. رفتار امريكا نسبت به ايران از سرشت استكبارى و سلطه طلبى و كبر و نخوت آن مايه مى گرفت كه دقيقا در نقطه مقابل ايدئولوژى ضد استكبارى انقلاب اسلامى قرار داشت. تداوم اصرار طرفين بر مواضع خود به يك تضاد اصولى تبديل شد و تحولات بعدى و گذر زمان در طى سال هاى متمادى نيز آن را پردازش نمود. به طورى كه هر يك از طرفين موجوديت ديگرى را نفى نموده و خواستار سقوط طرف مقابل مى شد.
تغيير در اين الگوى رابطه بين دو كشور بسيار بعيد به نظر مى رسد, مگر اين كه در عوامل و خصيصه هاى توليد كننده اين تضاد تغييرى رخ دهد كه بروز چنين تحولى نيز بعيد مى نماياند, زيرا چنين رويدادى به مفهوم تحول در هويت هر يك از طرفين خواهد بود; يعنى اين كه مثلا امريكا از خصلت سلطه طلبى و استكبارى خود دست بردارد كه اين به مفهوم رها كردن اهداف ملى و منافع و اقتدار ملى آن مى باشد و معمولا هيچ كشورى به اختيار خود تن به چنين رفتارى نمى دهد و امريكا به طريق اولى چنين كارى نمى كند, مگر آن كه عوامل ديگرى او را وادار به چنين ضرورتى بنمايند. يا مثلا ايران از مواضع ايدئولوژيكى و اهداف ملى خود دست بردارد و براى نمونه موضع ضد استكبارى خود را رها كند و از منافع رابطه خصمانه با امريكا كه به صورت فلسفه اى براى وحدت ملى و حتى حيات انقلاب اسلامى تجلى نموده است چشم پوشى نمايد كه اين رخداد نيز تا زمانى كه پايه هاى تفكر و باور انقلابى در جامعه و رهبران آن قوى باشد, غير محتمل به نظر مى رسد.
بنابراين, بروز تحول در روابط خصمانه ايران و امريكا بعيد به نظر مى رسد و تنها بروز تحول در ماهيت مواضع و اهداف هر يك از طرفين و يا بروز تحولات بين المللى و مناسبات قدرت و نظام ژئوپلتيك جهانى مى تواند به بروز تحولى در اين رابطه منجر گردد. هم چنين بروز تحول در سطح قدرت ملى هر يك از طرفين مى تواند چنين رابطه اى را تحت تإثير قرار دهد. تفاوت در سطح قدرت ملى امريكا و ايران متإسفانه به تحمل مصائب و سختى هايى از سوى ملت ايران منجر شده است. البته اين رياضت كشى و ايثار ملى تا حدى كشش دارد و براى جلوگيرى از آسيب پذيرى ملت ايران و تن دادن به عقب نشينى از مواضع اصولى خود در نتيجه رابطه خصمانه مزبور, حالات و سناريوهاى زير متصور مى باشد:
الف ) انتظار بروز تحول در ماهيت و مواضع امريكا در جهت انقلاب اسلامى و يا تجزيه اقتدار ملى آن;
ب ) انتظار سقوط قدرت ملى امريكا در سيستم ژئوپلتيك جهانى;
ج ) انتظار بروز تحول در نظام جهانى و تحول در الگوى پخش فضايى ـ جغرافيايى قدرت جهانى;
د ) ارتقاى سطح قدرت ملى ايران به منظور كسب توازن قدرت به طور نسبى و حمايت از منافع ملى جمهورى اسلامى ايران در سطح ملى, منطقه اى و بين المللى.
طبيعى است كه موارد الف, ب و ج از كنترل ايران خارج بوده و تن دادن به آن تا اندازه اى در كوتاه مدت خوش خيالى خواهد بود, مضافا اين كه تضمين براى جهت گيرى تحولات احتمالى, در راستاى منافع ايران نيز ديده نمى شود, لذا جمهورى اسلامى ايران حالت چهارم را مى تواند تا اندازه اى به عنوان مطمئن ترين راه انتخاب نمايد و اين امر نيز بستگى به هنر رهبران و دولتمردان ايران دارد كه چگونه پايه هاى قدرت ملى را درك نموده, نسبت به شكوفايى و ارتقاى آن همت گمارند و استراتژىها و خط مشى ها و سياست هاى مناسبى در اداره امور كشور چه در سطح داخل و چه در سطح خارج از مرزها برگزينند. اين امر نيز مستلزم بروز تحول اساسى در بينش ها, نگرش ها , روش ها و منش ها است.
ـ متإسفانه در سال هاى پس از پيروزى انقلاب اسلامى فرصت هاى بسيار خوبى از دست جمهورى اسلامى ايران خارج شده است و رهبران و دولت مردان آن نتوانسته اند از آن بهره بردارى نمايند و اگر تحول مزبور رخ ندهد بيم آن مى رود كه هم چون گذشته فرصت هاى موجود و يا جديد از دست بروند. بايد توجه داشت كه كشش رياضت و ايثار ملى نامحدود نيست.
ادامه دارد.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) حافظ نيا, محمدرضا, خليج فارس و نقش استراتژيك تنگه هرمز, سمت, تهران, 1971, ص105. 2 ) همان, ص107. 3 ) همان, ص111.

 اشاره
امام سجاد(ع) در عين آن كه زينت عبادت كنندگان, بزرگمرد عبادت, عرفان و سجده بود, مجاهد بزرگ فى سبيل الله بود, او در عين آن كه كانون علم و انديشه و معرفت بود, تواضع ويژه اى داشت, و در عين آن كه شكوه و جلال و ابهت خاصى داشت, داراى حلم و بردبارى و سعه صدر مخصوصى بود, و در يك كلمه كانون همه كمالات انسانى و ارزش هاى والاى معنوى, و زيبنده اين شعر معروف بود كه:
رخ زيبا يد بيضا دم عيسى دارى
آن چه خوبان همه دارند تو تنها دارى
در اين گفتار برآنيم تا به چند نمونه از رفتار آن حضرت زندگى اشاره كنيم, به اين اميد كه درس هاى سودمند زندگى سالم و سازنده را از شيوه زندگى درخشان آن بزرگمرد فضايل بياموزيم:

زينت پرستش كنندگان الهى
آن حضرت با عنوان زين العابدين و سجاد خوانده مى شود, چرا كه او قبل از هر چيز بنده خالص و صالح خدا بود, و سجده هاى طولانى او, هر بيننده را به سوى خدا و پرستش خدا جذب مى كرد.
خداوند در حديث لوح ـ كه آن نامه اى از سوى خدا به پيامبر اكرم(ص) است ـ او را چنين معرفى كرده است: ((سيد العابدين و زين اوليائى الماضين(1); او آقاى عبادت كنندگان و زينت اولياى پيشين من است.))
يوسف بن اسباط مى گويد, پدرم گفت: نيمه هاى شب به مسجد رفتم, جوانى را كه به سجده افتاده بود ديدم كه چنين با خدا راز و نياز مى كرد: ((سجد وجهى متعفرا فى التراب لخالقى و حق له; صورتم خاك آلود, براى آفريدگارم سجده كرد, كه خداوند سزاوار سجده است.))
به محضرش رفتم, دريافتم امام سجاد(ع) است, صبر كردم تا هوا روشن شد, به نزد ايشان رفتم و عرض كردم: ((اى فرزند پيامبر! چرا آن همه به خود زحمت مى دهى با اين كه خداوند تو را برترى بخشيده و تو در پيشگاه خدا مقام بسيار ارجمندى دارى؟ ))
او با شنيدن اين سخن منقلب شده و گريه كرد و فرمود: پيامبر(ص) فرمود: ((هنگامى كه روز قيامت برپا گردد هر چشمى ـ جز چهار چشم ـ گريان است:
1ـ چشمى كه از خوف خدا بگريد;
2ـ چشمى كه در راه (جهاد) براى خدا نابينا شده باشد;
3ـ چشمى كه از حرام هاى خدا پوشيده شده باشد;
4ـ چشمى كه شب تا صبح در حال سجده بيدار باشد… .))(2)
عبادت امام سجاد(ع) پرستش كاملا آگاهانه و بسيار عميق بود, او با لذت و شيفتگى مخصوص, آميخته با عرفان كامل, خدا را عبادت مى كرد. ارتباط و پيوند او با خدا به گونه اى بود كه روايت شده: شبى براى عبادت برخاست, هنگام وضو, چشمش به ستارگان آسمان افتاد, و هم چنان به ستارگان مى نگريست , و در انديشه آفريدگار و آفرينش آنها فرو رفت, حيران و بهت زده در حالى كه دستش در آب بود, به آسمان چشم دوخته بود تا صداى اذان صبح را شنيد.(3)
فاطمه(س) يكى از دختران اميرمومنان على(ع) از جابربن عبدالله انصارى تقاضا كرد كه نزد امام سجاد(ع) برود, به عنوان دل سوزى از آن حضرت بخواهد كه جانش را از آسيب عبادت بسيار حفظ كند, زيرا او بر اثر عبادت بسيار, از ناحيه بينى و سر زانوها و كف دستها و پيشانى, آسيب سختى ديده بود, جابر نزد امام سجاد(ع) رفت و آن حضرت را از تحمل آن همه رنج طاقت فرسا در عبادت برحذر داشت.
امام سجاد(ع) به او فرمود: ((اى همنشين رسول خدا(ص)! جدم رسول خدا(ص) آن قدر عبادت كرد كه پاهايش ورم كرد, شخصى به او عرض كرد: چرا آنقدر به خود رنج مى دهى؟ فرمود: ((إفلا اكون عبدا شكورا; آيا بنده سپاسگزار خدا نباشم.))
جابر به امام سجاد(ع) عرض كرد: ((جان عزيزت در خطر است, كم تر خود را در فشار قرار بده.)) امام سجاد(ع) فرمود: ((يا جابر لا ازال على منهاج ابوى موتسيا بهما حتى القاهما;(4) اى جابر همواره راه پدرانم (پيامبر و على) را مى پيمايم, و آنها را الگو قرار مى دهم تا به آنها بپيوندم.))
صحيفه سجاديه, يكى از نمادهاى عرفانى و زاييده انديشه هاى معرفت شناسى امام سجاد(ع) است كه به عنوان زبور آل محمد(ص) شناخته شده, و با مطالعه آن, مى توان به عظمت بى كران پرستش آگاهانه آن بزرگوار واقف شد.

توجه عميق به بينوايان
امام سجاد(ع) به تإمين معاش زندگى افراد بى بضاعت و مستمند, توجه عميق و اقدام همه جانبه داشت, علاوه بر اين كه با نظم خاصى از صد خانواده فقير مدينه به طور مستمر سرپرستى مى كرد, به بينوايان ديگر نيز توجه داشت, او نان و آذوقه را در انبان مى كرد و خودش آن را بر دوش مى گرفت و به صورت ناشناس و محرمانه براى آنها مى برد, نيازمندان هرگاه او را مى ديدند به همديگر مى گفتند صاحب الجراب (صاحب انبان) آمد. آن بزرگوار وقتى كه فقير را مى ديد نه تنها با نظر خشمگين يا تحقيرآميز به او نگاه نمى كرد, بلكه با شادمانى مى گفت: ((مرحبا بمن يحمل زادى الى الاخره;(5) آفرين به كسى كه توشه مرا به سوى آخرت حمل مى كند.))
يكى از شخصيت هاى عصر آن حضرت به نام زهرى مى گويد: در يك شب سرد و تاريك زمستانى امام سجاد(ع) را ديدم; بار آرد و هيزم بر پشت گرفته بود و عبور مى كرد, پرسيدم: اين بار چيست؟ فرمود: قصد سفر دارم, اين توشه راه سفر است كه آماده كرده ام تا به محله حريز ببرم.
غلام خود را به آن حضرت معرفى نمودم و عرض كردم: ((شما زحمت نكشيد, اين غلام من است كه آن بار شما را حمل مى كند.)) فرمود: نه. عرض كردم: پس اجازه بدهيد خودم آن را حمل كنم, فرمود: ((من زحمتى را كه موجب نجات من در سفر خواهد شد, و پيمودن راه سفر مرا نيكو كند, از خود دور نمى كنم.))
پس از چند روزى او را در مدينه ديدم, پرسيدم شما فرموديد به مسافرت مى روم, پس چرا مسافرت نكردى؟ فرمود: اى زهرى, منظورم از مسافرت, آن سفرى كه تو گمان كردى نبود, بلكه منظورم سفر مرگ بود كه خود را براى آن آماده مى ساختم, آن گاه فرمود:
((انما الاستعداد للموت تجنب الحرام و بذل الندى فى الخير;(6) همانا آمادگى براى سفر مرگ, اجتناب از كارهاى حرام, و بخشش عطاياى نيك به مردم است.))
آن حضرت بر همين اساس از بيماران عيادت مى كرد, و اگر با خبر مى شد كه آنها مقروض هستند, قرض آنها را ادا مى نمود, چنان كه روايت شده شنيد كه ((محمدبن اسامه)) بيمار و بسترى شده, به عيادتش رفت, وقتى فهميد او مقروض است و دوست دارد قبل از مرگش, قرض هايش پرداخته شود, همه قرض هاى او را برعهده گرفت و پرداخت. (7)
پس از آن كه آن بزرگوار مهربان, به شهادت رسيد, هنگامى كه پيكر پاكش را غسل مى دادند, خراش هايى در پشت مباركش ديدند, بعضى از حاضران از علت آن پرسيدند, يكى از حاضران پاسخ داد: ((اين سياهى ها و خراش ها از آثار انبان هاى طعام است كه آن حضرت آن را به طور مكرر حمل مى كرد و به خانه مستمندان مى برد, و نيز از آثار آب كشى آن حضرت از چاه است كه براى همسايگان, از آن چاه آب مى كشيد, و اينك جاى طناب آب كشى در پشتش باقى مانده است)).(8)

خوف از حساب روز قيامت
امام سجاد(ع) در طول زندگى براى انجام مناسك حج و عمره بسيار به مكه مى رفت, با اين كه فاصله بين مدينه و مكه حدود هشتاد فرسخ است, آن حضرت براى انجام عبادت بزرگ حج, گاهى اين راه را پياده مى پيمود, و از اين كه براى انجام عبادت خدا, رنج مى كشيد, لذت مى برد.
آن بزرگوار بيست بار (و به نقلى 22 بار) سوار بر شترش شده و به مكه مى رفت, و پس از انجام مراسم عمره يا حج, به مكه باز مى گشت, او در اين مدت حتى يك بار تازيانه بر شترش نزد, هرگاه مى خواست شترش تندتر حركت كند, تازيانه اش را بر بالاى سر شتر به حركت در مىآورد, و مى فرمود: ((لولا خوف القصاص لفعلت;(9) اگر ترس قصاص قيامت نبود, با زدن تازيانه بر شتر, آن را به تند حركت كردن وادار مى كردم.))
با توجه به فاصله بين مكه و مدينه كه حدود هشتاد فرسخ بود, نتيجه مى گيريم كه بيست بار رفتن و بازگشتن آن حضرت معادل 3200 فرسخ خواهد شد, آن بزرگوار در تمام طول اين مدت با اين كه تازيانه در دستش بود, از خوف قصاص قيامت, حتى يك بار تازيانه اش را بر شترش نزد, با اين كه شتر در ميان مركب ها به پوست كلفتى معروف است, و تازيانه زدن به آن, رنجش چندانى براى او نخواهد بود.
در صفحه ديگرى از زندگى امام سجاد(ع) مى خوانيم: او يكى از غلامان آزاد كرده اش را سرپرست رسيدگى به مزرعه اى نموده بود, روزى براى ديدن آن مزرعه به آن جا رفت مشاهده كرد كه بر اثر سهل انگارى غلام آسيب فراوانى به آن مزرعه وارد شده است, ناراحت شد و براى تنبيه غلام, يك بار تازيانه اى به او زد. پس از اين كار پشيمان شد, وقتى كه آن حضرت به خانه بازگشت, شخصى را نزد آن غلام فرستاد تا او را به حضورش بياورد, آن شخص پيام امام را به او ابلاغ كرد, غلام به محضر امام سجاد(ع) آمد, ديد امام خود را برهنه كرده, و تازيانه اش را پيش رويش انداخته است. غلام گمان برد كه امام مى خواهد او را مجازات كند, از اين رو به شدت ترسيد, ولى ناگاه ديد امام سجاد (ع) آن تازيانه را برداشت و به غلام داد و فرمود: ((اى مرد امروز كارى از من در مورد تو سرزد كه سابقه نداشت, لغزشى بود كه رخ داد, اينك اين تازيانه را بگير و همان گونه كه به تو زدم به من بزن و از من قصاص كن.))
غلام گفت : سوگند به خدا جز اين گمان نداشتم كه مرا مجازات كنى كه سزاوار آن هستم, تا چه رسد به اين كه من از تو قصاص كنم. امام سجاد(ع) فرمود: عزيزم! تازيانه را بردار و قصاص كن, غلام گفت: معاذالله! هرگز چنين نكنم, تو را (اگر لغزشى بود) بخشيدم. اين گفت و گو به طور مكرر بين امام سجاد(ع) و آن غلام رد و بدل شد, هنگامى كه امام(ع) ديد آن غلام از قصاص كردن خوددارى مى كند به او فرمود: ((إما اذا ابيت فالضيعه صدقه عليك;(10) هان آگاه باش اكنون كه از قصاص خوددارى مى كنى آن مزرعه را به تو انفاق كردم, مال تو باشد.)) سپس امام سجاد(ع) آن مزرعه را در اختيار آن غلام گذاشت.

همنشينى با مستضعفان
از شيوه هاى زندگى امام سجاد(ع) اين كه: بسيار متواضع بود, نه تنها از همنشينى با تهى دستان و مستضعفان عار نداشت, بلكه مشتاقانه در كنار آنها مى نشست و همچون دوست صميمى با آنها هم صحبت مى شد, بعضى اين روش را از آن حضرت نپسنديدند, و از نشست و برخاست آن حضرت با طبقه پايين دست, انتقاد كردند, امام سجاد(ع) در پاسخ آنها فرمود: ((انى اجالس من انتفع بمجالسته فى دينى;(11) من با كسى همنشين مى شوم كه از مجالست او به نفع دينم بهره مند گردم.))
يك روز امام سجاد(ع) سوار بر مركب از راهى مى گذشت چشمش به جمعى از بيماران جذامى كه در كنار هم نشسته بودند و غذا مى خوردند افتاد, آنها وقتى كه امام را ديدند او را دعوت به خوردن غذا كردند. امام(ع) آن روز را روزه بود, به آنها فرمود: ((اگر روزه نبودم, در كنار سفره شما مى نشستم.)) امام سجاد(ع) آن روز به خانه خود بازگشت, دستور داد غذاى مطبوعى آماده كردند, آن گاه همه آن جذاميان را به خانه خود دعوت كرد, آنها به خانه آن حضرت آمدند, امام(ع) در كنار آنها نشست و با هم از غذا خوردند.(12)

احترام به نامادرى
امام سجاد(ع) مادرش را به هنگامى كه نوزادى بيش نبود از دست داد. از اين رو, بانويى پرستارى آن حضرت را بر عهده گرفت و به عنوان نامادرى در حفظ آن حضرت كوشيد, امام سجاد(ع) وقتى كه بزرگ شد, با نامادرىاش در يك كاسه غذا نمى خورد, شخصى از آن حضرت پرسيد: ((با اين كه شما مادرت (نامادريت) را دوست دارى, چرا در يك كاسه با او غذا نمى خورى؟)) آن حضرت در پاسخ فرمود: ((انى اكره ان تستبق يدى الى ما سبقت اليه عينها فاكون عاقا لها;(13) من دوست ندارم كه دستم به لقمه اى سبقت گيرد كه چشم مادرم به آن سبقت گرفته است, آن گاه جفاكار نسبت به مادرم گردم.))
به راستى وقتى كه آن حضرت به نامادرى اين گونه احترام مى گذاشت, براى مقام مقدس مادر چقدر ارج و ارزش قائل بود؟!
خشنودى به رضاى الهى
امام باقر(ع) نقل كرد, پدرم امام سجاد(ع) فرمود: دچار بيمارى سختى شدم, پدرم به من فرمود: چه ميل دارى؟ گفتم: ميل دارم به گونه اى باشم كه در برابر تدبير و خواست خدا, خواسته ديگرى نداشته باشم. پدرم فرمود: ((احسنت ضاهيت ابراهيم الخليل; احسن و آفرين كه به ابراهيم خليل(ع) شباهت يافته اى.)) در آن هنگام كه دشمنان مى خواستند او را به درون آتش شعله ور بيفكنند, جبرئيل نزد او آمد و گفت: آيا حاجتى دارى؟ ابراهيم(ع) گفت: ((لا اقترح على ربى, بل حسبى الله و نعم الوكيل;(14) در برابر مقدرات پروردگارم چيز ديگرى درخواست نمى كنم, بلكه خدا مرا كفايت مى كند, و او پشتيبان خوبى است.))

پاسخ شديد به طاغوت عراق
امام سجاد(ع) در تمام مصائب كربلا و اسارت, شركت داشت, و سخت ترين و جانكاه ترين حوادث را تحمل كرد, او و همراهانش را به صورت اسير, در كوفه به مجلس عبيدالله بن زياد حاكم عراق كه طاغوتى سنگ دل و بى رحم بود وارد نمودند. عبيدالله پس از گستاخى هاى بسيار بى شرمانه متوجه امام سجاد(ع) شد, و گفت: ((اين شخص كيست؟)) يكى از حاضران گفت: على بن حسين(ع) است. عبيدالله گفت: مگر خداوند على پسر حسين(ع) را نكشت؟ امام سجاد(ع) فرمود: من برادرى به نام على بن حسين(ع[ (على اكبر] داشتم, مردم او را كشتند.
عبيدالله با خشونت گفت: ((بلكه خدا او را كشت.)) امام سجاد(ع) فرمود: ((إلله يتوفى الانفس حين موتها;(15) خداوند جانها را هنگام مرگشان, قبض مى كند.))
عبيدالله گفت: آيا تو جرئت پيدا كرده اى پاسخ مرا مى دهى؟ سپس به ماموران جلادش گفت: برخيزيد و گردنش را بزنيد. حضرت زينب(س) به دفاع برخاست, و پس از گفتارى, خطاب به عبيدالله فرمود: ((اگر بنا است على بن الحسين(ع) را بكشى, مرا نيز با او بكش.)) در اين هنگام امام سجاد(ع) به عمه اش زينب(س) فرمود: آرام باش, تا من با عبيدالله سخن بگويم, سپس به عبيدالله رو كرد و با صلابت و قاطعيت فرمود: ((ابالقتل تهددنى يابن زياد اما علمت ان القتل لنا عاده, و كرامتنا الشهاده;(16) اى پسر زياد! آيا مرا به كشتن تهديد مى كنى و مى ترسانى, آيا نمى دانى كه كشته شدن عادت ما است, و شهادت مايه كرامت و سرافرازى ما مى باشد؟ !))

دخالت در سياست
ماجراى نهضت كربلا, يك حادثه بزرگ سياسى بود, امام سجاد(ع) در پيدايش آن و ابلاغ پيام شهيدان و پى گيرى نتايج نهضت نقش اصلى را داشت, آن حضرت پس از ماجراى خونين عاشورا, چه هنگام اسارت, و چه هنگام بازگشت به مدينه, در هر فرصتى مردم را بر ضد طاغوت عصر, يزيدبن معاويه مى شوراند, خطبه غرا و كوبنده او در شام, يزيد و حكومتش را رسوا نمود, و ماهيت پليد حكومت خودكامه او را افشا كرد, با اين كه در جو خفقان آن عصر , حتى ذكر نام حسين(ع) ممنوع بود, به دستورآن حضرت در نگين انگشترش چنين نوشته بودند: ((خزى و شقى قاتل الحسين بن على عليه السلام;(17) رسوا و بدبخت شد قاتل حسين پسر على(ع))). آن حضرت چهل سال, مصائب پدرش امام حسين(ع) را ياد مى كرد و مى گريست, هنگام غذا خوردن, دست از غذا مى كشيد, مى گفتند بفرماييد غذا ميل كنيد, در پاسخ مى فرمود: ((قتل ابن رسول الله جائعا, قتل ابن رسول الله عطشانا;(18) حسين(ع) فرزند رسول خدا(ص) گرسنه و تشنه كشته شد.))
كوتاه سخن آنكه آن حضرت اكثر بهره بردارى را از نهضت امام حسين(ع) به عناوين گوناگون بر ضد طاغوت هاى وقت نمود.
پس از بنى اميه, هنگامى كه خلفاى بنى مروان روى كار آمدند, موضع گيرى امام سجاد(ع) در برابر آنها نيز نوع ديگرى از رودر رويى شديد در برابر طاغوتيان بود. آن حضرت قيام مختار بر ضد بنى اميه را تاييد كرد و با صراحت فرمود: ((لاتسبوا المختار فانه قتل قتلتنا و طلب ثارنا;(19) از مختار بدگويى نكنيد, چرا كه او قاتلان ما را كشت, و به خون خواهى از ما قيام كرد.))
آن حضرت قبل از قيام انقلابى پسرش ((زيد)) كه برضد حكومت هشام بن عبدالملك (دهمين طاغوت اموى) رخ داد, قيام او را تاييد مى كرد و مى فرمود: ((پدرم از پدرش اميرمومنان على(ع) نقل كرد در پشت كوفه مردى قيام كند كه او را ((زيد)) مى گويند. .. او و يارانش در قيامت با شكوهى بسيار باعظمت در كنار مردم عبور كنند, و فرشتگان به آنها اشاره كرده و مى گويند: اينها جانشينان صالحان پيشين و دعوت كنندگان به حق هستند, آن گاه رسول خدا(ص) از آنها استقبال كند و خطاب به زيد مى فرمايد: اى فرزندم! شما مسووليت خود را به انجام رسانديد, اكنون بدون حساب, وارد بهشت شويد.))(20)

راز شهادت امام سجاد (ع)
موضع گيرىهاى قاطع و پر صلابت امام سجاد(ع) در برابر هشام بن عبدالملك (دهمين خليفه اموى) و عظمت روز افزون امام(ع) در ميان مردم, به ويژه در ميان مردم حجاز موجب شد كه هشام به قتل امام سجاد(ع) كمر بست, برادر او وليد بن عبدالملك, به دستور او, آن حضرت را مسموم كرده و به شهادت رساندند. آن بزرگوار به جرم دفاع از حيثيت اسلام, و مبارزه با طاغوت هاى اموى و مروانى, شهد شهادت نوشيد, چند روز در بستر شهادت آرميده بود, معالجات سودى نبخشيد, او در لحظه آخر عمر همان وصيت پدرش را بازگو كرد و فرمود: هنگامى كه پدرم امام حسين(ع) وفات كرد, ساعتى قبل مرا به سينه اش چسبانيد و فرمود: ((يا بنى اياك و ظلم من لايجد عليك ناصرا الا الله; اى پسر جانم! بپرهيز از ستم كردن بر كسى كه ياورى براى انتقام تو, جز خدا ندارد.))

نيز به پسرش امام باقر(ع) فرمود: پسرم! تو را به همان سخن وصيت مى كنم كه پدرم هنگام شهادت مرا به آن وصيت كرد: ((يا بنى اصبر على الحق و ان كان مرا;(21) اى پسر جان! در راه حق صبور و مقاوم باش گرچه تلخ و رنجآور باشد.))
به اين ترتيب آن امام همام بعد از نهضت عظيم امام حسين(ع) پس از حدود 35سال مبارزه به صورت هاى گوناگون, در 75 سالگى به لقإالله پيوست, و با خون سرخ خود پاى نهضت خونين پدرش را امضإ كرد.
او در فرازى از صحيفه سجاديه كه از گنجينه هاى بزرگ معارف و عرفان است و از او به يادگار مانده, به درگاه خدا چنين عرض مى كند:
((إللهم انى اعتذر اليك من مظلوم ظلم بحضرتى فلم انصره;(22) خدايا! من از پيشگاه تو عذرخواهى مى كنم در مورد مظلومى كه در برابر من به او ستم شده, و من به يارى او نشتافته ام.))
((خدايا! به من دست و نيرويى ده تا بتوانم بر كسانى كه به من ستم مى كنند پيروز شوم, و زبانى عنايت فرما تا در مقام احتجاج و استدلال بر مخالف چيره شوم, و انديشه اى ده تا نيرنگ فكرى دشمن را درهم شكنم, و دست ستمگران را از تعدى و تجاوز, كوتاه سازم.))(23)

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) محمدبن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج 1, ص 528. 2 )محدث خبير, عيسى اربلى , كشف الغمه ,ج 2 , ص 294. 3 ) رياض السالكين سيدعليخان, طبق نقل رى شهرى, بهترين راه شناخت, ص348. 4 ) علامه سروى , مناقب آل ابيطالب , ج4, ص148و 149. 5 )همان, ص 153و154. 6 ) همان, ص153. 7 ) محمدبن يعقوب كلينى, روضه الكافى, ص332. 8 ) علامه سروى, مناقب آل ابيطالب, ج4, ص154. 9 ) و 10 ) همان, ص 155و 158. 11 ) همان, ص161. 12 ) محمدبن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج 2, ص 123. 13 ) محدث قمى, انوار البهيه, ص 167. 14 ) همان, ص166. 15 ) سوره زمر(39) آيه 42. 16 ) سيد بن طاووس, اللهوف , ص 202. 17 ) محمدبن يعقوب كلينى, فروع كافى, ج 6 , ص 474. 18 ) سيدبن طاووس, اللهوف, ص 209. 19 ) علامه مجلسى, بحار, ج 45, ص351. 20 ) مقاتل الطالبيين, ص94. 21 ) محمدبن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج2, ص331, و 91. 22 و 23 ) صحيفه سجاديه, دعاى 38 و دعاى 20.

اشاره
نسل امروز هنوز تشنه فضيلت و عدالت است و به دليل سرخوردگى از تباهى ها به دنبال آرمان شهر اسلامى مى گردد. وى به نيرومندى و توانايى خويش براى به دست آوردن دنيايى بهتر و در نتيجه رستاخيزى مطلوب مى انديشد. جوان در تلاش است از فرهنگ و ارزش هاى اسلامى ـ انسانى به صورت بهينه بهره گيرد. اين تفكر حياتى ترين, انديشه اى است كه مى تواند به بالندگى جامعه جوان امروز مدد رساند. اين مقال در صدد آن است تا بتواند ضمن تبيين صحنه هايى از حماسه سالار شهيدان, حضور مكتب را در ساحت انديشه جوانان به تصوير كشد.

حادثه عاشورا تجلى عزت و ذلت
كربلا دو صحنه دارد, در يك صحنه عزيزان و كريمان تاريخ اسلام تجلى كردند و در صحنه ديگر انسان هاى زبون كه گرفتار بت هاى درونى و بيرونى بودند, ظهور كردند. (1)
عزيزان صحنه عاشورا چنان آگاهانه در راه معشوق جان سپارى كردند كه به قول امام خمينى(ره): ((هر چه روز عاشورا سيدالشهدا ـ سلام الله عليه ـ به شهادت نزديك تر مى شد, افروخته تر مى شد و جوانان او مسابقه مى كردند براى اين كه شهيد بشوند, همه هم مى دانستند كه بعد از چند ساعت ديگر شهيدند, براى اين كه آنها مى فهميدند كجا مى روند آنها مى فهميدند براى چه آمدند آگاه بودند كه ما آمديم اداى وظيفه خدايى را بكنيم آمديم اسلام را حفظ بكنيم)).(2)
زبونان تاريخ كه معبودى به جز هوى و هوس نداشتند چنان خود را آلوده كردند كه تا سر حد انهدام اسلام پيش رفتند. امام خمينى(ره) در اين زمينه مى فرمايد: ((حكومت يزيد مى رفت تا قلم سرخ بر چهره نورانى اسلام كشد و زحمات طاقت فرساى پيامبر بزرگ اسلام و مسلمانان صدر اسلام و خون شهدإ فداكار را به طاق نسيان سپارد و هدر دهد)).
انديشه اى كه مى رفت با كجروىهاى تفاله جاهليت و برنامه هاى حساب احياى ملى گرايى و عروبت با شعار ((لاخبر جإ و لا وحى نزل))(3) محو و نابود شود.
و از حكومت عدل اسلامى يك رژيم موروثى بسازد و اسلام و وحى را به انزوا بكشاند كه ناگهان شخصيت عظيمى كه از عصاره وحى الهى تغذيه و در خاندان سيد رسل محمد مصطفى(ص) و سيد اوليإ على مرتضى(ع) تربيت و در دامن صديقه طاهره(س) بزرگ شده بود قيام كرد و با فداكارى بى نظير و نهضت الهى خود, واقعه بزرگ را به وجود آورد. (4)
امام خمينى(ره) رمز عزت مردم ايران, از ذلت و زبونى را, احياى حماسه هاى عاشورايى مى دانند و مى فرمايند: ((عاشورا را زنده نگهداريد كه با نگه داشتن عاشورا كشور شما آسيب نخواهد ديد.))(5)
آرى حضرت اباعبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ قيام و نهضت خونين را تنها راه نجات اسلام و مسلمين در تمامى اعصار و قرون تشكيل داد و راه منحصر به فرد مبارزه با نقشه هاى خائنانه بنى اميه را خوددارى از بيعت و تسليم و انجام حماسه هاى جاويد عاشورا دانست. او يقين داشت هدفش موافق با رضاى خدا و پيامبر و منتهى به شهادت و سعادت است, به اين جهت صادقانه و قاطعانه و با حماسه زنده و جاويد مخالفت خود را با زمام دارى ناصالحان و انحطاط مسلمين اعلام كرد و تمام مصائب و سختى ها را به جان و دل خريد و در عمل عشق و ايثار و حماسه را به ما آموخت.
يا رب زشراب عشق سرمستم كن
از هر چه نه غير خود تهى دستم كن
يك باره به بند عشق پابستم كن
در عشق خودت نيست كن و هستم كن

پيام هاى حماسى عاشورإ
اگر ايمان به هدف و مقصد براى انسان حاصل شد ديگر در رويدادهاى جانكاه هيچ ترديدى به خود راه نمى دهد.
امام حسين(ع) از آغاز تا انجام نهضت كوچك ترين شك و ترديدى به خود راه نداد و با الهام از تعاليم پيامبر روح حماسى را در خطبه هاى غراى خود در ديگران ايجاد مى كرد. در يكى از منازل بين راه عراق خطاب به اصحاب خود و سپاهيان خود پس از حمد و ثنإ ايزد متعال فرمود:
ايها الناس, ان رسول الله قال: من رإى سلطانا جائرا مستحلا لحرم الله ناكثا لعهد الله مخالفا لسنه رسول الله, يعمل فى عباد الله بالاثم و العدوان فلم يغير عليه بفعل و لا قول كان حقا على الله ان يدخله مدخله. الا و ان هولإ قد لزموا طاعه الشيطان و تركوا طاعه الرحمن و اظهروا الفساد و عطلوا الحدود واستإثروا بالفىء و احلوا حرام الله و حرموا حلاله و انا احق من غير;(6) اى مردم, پيامبر خدا فرمود: هر كس ببيند سلطان ستمكارى را, كه حرام خدا را حلال قرار دهد و عهد خدا را بشكند و بر خلاف سنت پيامبر رفتار كند و در ميان بندگان خدا به گناه و تجاوز كار كند و به رفتار و گفتار خود (با او مبارزه نكند) و كارهاى او را تغيير ندهد, بر خدا حق است كه او را در همان موضع كه آن سلطان ستمكار را وارد مى كند, وارد كند. اى مردم اينان (بنى اميه و كارگزاران) ملازم اطاعت شيطان شده و اطاعت خدا را ترك كرده و فساد را آشكار نموده و حدود الهى را تعطيل و فىء و غنيمت را به خود اختصاص داده و حلال خدا را حرام و حرام خدا را حلال كرده اند و من از همه سزاوارترم كه آن (برنامه هاى شوم) را تغيير دهم)).
اكنون دقت كنيد كه چگونه حضرت اباعبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ در اين بيانات حماسى صريحا اعلام كرد كه شخصيتى مثل او كه مركز همه خوبى ها و معدن فضايل است با شخصى متجاهر به فسق و جور بيعت نمى كند; يعنى هيچ انسان آزاده اى نبايد زير بار چنين بيعتى رود و وقتى مسلمانان گرفتار زمامدارى ناصالح شدند بايد فاتحه اسلام را بخوانند و با اسلام و معارف آن وداع كنند. سخنان حضرت اباعبدالله الحسين(ع) در مدينه, مكه, كربلا, بين راه و حتى در روز عاشورا و هنگام شهادت همه به يك مضمون بود.
گرچه به مناسبت مقامات و رعايت فصاحت و بلاغت و محسنات بديعيه الفاظ و عبارات و تعابير عوض مى شد, اما مطالب و معانى و پيام تفاوتى پيدا نمى كرد.
همان سخنان حماسى كه از آغاز نهضت از حلقوم مبارك سلاله رسول خدا(ص) بيرون مىآمد تا آخرين لحظه, ادامه يافت.
در روز عاشورا خطاب به عمر سعد و سپاهيان او در خطبه اى فرمود:
((الا ان الدعى ابن الدعى قد ركز بين اثنتين بين السله والذله و هيهات منا الذله يإبى الله تعالى ذلك لنا و رسوله و المومنون و حجور طابت و طهرت و انوف حميه من ان نوثر طاعه اللئام على مصارع الكرام;(7) يعنى: آگاه باشيد كه زنازاده پسر زنازاده بين دو چيز ما را مجبور كرده است بين كشته شدن يا به خوارى و ذلت تسليم شدن, لكن ذلت از ما دور است. خدا راضى نيست كه ما به ذلت تسليم شويم و پيامبر خدا و مومنان و دامن هاى پاك و پاكيزه اى كه ما در آن پرورش يافته ايم و آن مردانى كه از تن دادن به زير بار ستم منزه و بركنارند, راضى نيستند كه اطاعت مردان پست را بر قتلگاه كريمان و بزرگواران برگزينم.))
شجاعت سيدالشهدإ ـ عليه السلام ـ نه تنها همان زور بازو و قدرت و قوت بدنى و علم و آگاهى آن حضرت به آئين جنگ و نبرد و مديريت و فرماندهى و به خاك انداختن دليران و دلاوران صحنه كارزار بود, بلكه تمام اينها از روح قوى و شخصيت بلند و حيات اعتقادى و اسلامى او نشإت مى گرفت.
وقتى از او مى پرسند از پيامبر حديثى كه خودت شنيده باشى نقل كن مى فرمايد:
((ان الله يحب معالى الامور و يبغض سفسافها;(8) خداوند كارهاى بلند و گرامى را دوست مى دارد و كارهاى پست و زبون را دشمن مى دارد.))
براى برخى از افراد, روح خدمت گزار جسم و جسد و جثه است; يعنى فكر و عقل و عاطفه در خدمت هدف هاى جسمانى و بدنى و حيوانى است, روح اسير است روح تا حدى رنج مى برد گرچه روح كوچك و ضعيف حتى احساس رنج هم نمى كند روح بايد بزرگ و بلند باشد كه احساس درد و رنج بكند اگر روح احساس درد و رنج بكند ديگر در خدمت جسم قرار نمى گيرد و خود را به امور پست نمى فروشد.
در اين روايت امام حسين كه از جد بزرگوارش نقل مى كند, معلوم مى شود روح بلند امام با امور پست جسمى سر و كار ندارد, سر و كارش با معانى عالى و بلند و با عظمت است(9) عباس عقاد مى گويد: ((و شجاعه الحسين صفه لاتستغرب منه لانها الشىء من معدنه; يعنى شجاعت حسين صفتى است كه ظهور آن از وى غريب نيست, براى اين كه ظهور شجاعت از مثل او ظهور طلا از معدن آن است.))
در دنيا افرادى هستند خالى از حماسه و شور و هيجان و حركت, در فراز و نشيب زندگى احساس حقارت و ذلت و شكست خوردگى مى كنند هيچ فكر و عقيده و فرهنگ و تحولى در روح آنها وجود ندارد.
اما بعضى از مردم نوعى حماسه در روح و وجود آنها هست, مثلا در ملت آلمان حماسه ((آلمان برتر از همه)) وجود داشت. در عرب نيز خوى تفوق عرب بر غير عرب بود كه اسلام با آن مبارزه كرد. در عدنانيان و قحطانيان نوعى حماسه قومى وجود داشت در عشاير و قبايل مختلف به صورت قومى و نژادى نوعى حماسه وجود دارد. اما اين شجاعت و حماسه كجا؟ و شجاعت و حماسه حسينى كجا؟
عباس عقاد گويد: در افراد انسان كسى در شجاعت روحى و قوت قلبى شجاعتر نيست از كسى كه اقدام كند و وارد شود بر آنچه حسين در كربلا بر آن اقدام كرد.(10)
از ديدگاه اسلام همه حماسه هاى نژادى و قومى مذموم است و آن حماسه اى در اسلام ممدوح و پسنديده است كه بر اساس عزت نفس, كرامت نفس, آزاد منشى و استقلال فرهنگى و اعتقاد دينى باشد و ننگ و ذلت و انحطاط و پستى را تحمل ننمايد.
سيدالشهدا با الهام از آيات حماسى قرآن هم چون آيه شريفه ((لله العزه و لرسوله و للمومنين))(11) و آيه ((لن يجعل الله للكافرين على المومنين سبيلا))(12) و با استفاده از زندگى حماسى و سيره عملى رسول خدا(ص) و اميرالمومنين ـ عليه السلام ـ و حماسه هاى زهراى اطهر وامام حسن مجتبى(ع) به احياى انسان هاى مرده زمان پرداخت و شخصيت معنوى مسلمانان را بيدار كرد و اسلام را تجديد حيات بخشيد و در ملت اسلام در تمامى قرون و اعصار حماسه و غيرت ايجاد كرد, حميت و شجاعت و سلحشورى به وجود آورد و براى تمام نهضت ها و انقلاب هاى دنيا سوژه و سرمايه بى نظيرى شد و به آنها آموخت كه ترس ها, زبونى ها, بردگى ها, چاپلوسى ها, بيگانه پرستى ها, همه و همه مولود از دست دادن خوى فطرى و شخصيت انسانى است.
هيچ خسران و زيانى بدتر از خسران شخصيت نيست.
((قل ان الخاسرين الذين خسروا انفسهم و اهليهم)).(13)
قرآن مجيد كسانى را كه تنها با حرف خدا را عبادت مى كنند و در هنگام امتحان و آزمايش عبوديت و بندگى را رها كرده و در رويدادهاى سخت زندگى براى احقاق حق و ابطال باطل از خود حماسه و پايدارى نشان نمى دهند, در شمار ((بازندگان)) و ((ياختگان)) حقيقى آورده و خسران دنيا و آخرت را براى ايشان تصريح نموده است ((و من الناس من يعبد الله على حرف فان اصابه خير اطمان به و ان اصابته فتنه انقلب على وجهه خسر الدنيا و الاخره ذلك هو الخسران المبين.))(14)
اكنون در محضر پيامهاى حماسى حضرت اباعبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ مى نشينيم و درس هاى حماسه و سلحشورى را از آن شخصيت ربانى مىآموزيم:(15)
الف: ((الا حر يدع هذه اللماظه لاهلها ليس لانفسكم ثمن الا الجنه فلاتبيعوها بغيرها فان من رضى من الله بالدنيا فقد رضى بالخسيس;(16) آيا آزاد مردى پيدا نمى شود كه دست از اين لقمه جويده شده بردارد؟ براى شما جز بهشت بهايى نيست. پس خود را به غير بهشت نفروشيد كه هر كس از خدا به دنيا راضى شود به چيز پستى راضى گشته است.))
ب: ((الناس عبيد الدنيا والدين لعق على السنتهم يحوطونه مادرت به معايشهم فاذا محصوا بالبلإ فقل الديانون;(17) مردم برده دنيايند و ديانت بر زبان هايشان معلق است از دين حمايت مى كنند مادامى كه زندگى و معيشت دنيايشان بر محور آن دور بزند. پس آن گاه كه مورد بلا و آزمايش قرار گرفتند انسان هاى دين دار كم است.))
ج: ((موت فى عز خير من حياه فى ذل; مرگ در عزت برتر از حيات و زندگى در ذلت است.))
د : امام حسين ـ عليه السلام ـ خطاب به جناب ابى ذر غفارى فرمود: ((فاسإل الله الصبر والنصر واستعذ به من الجشع والجزع فان الصبر من الدين والكرم; از خداوند صبر و يارى بخواه و از حرص و بى تابى به او پناه بر كه صبر از دين و كرم است.))
هـ : ((الصدق عز والكذب عجز والشح فقر والسخإ غنى; راستى عزت است و دروغگويى زبونى و نياز فقر است و سخاوت: ثروت است.))
و : ((سبقت العالمين الى المعالى…; از جهانيان به سوى درجات بلند و عالى سبقت گرفتم.))
يكى از عوامل مهم و بنيادى براى انحطاط مسلمين نداشتن روح حماسه و شجاعت و صلابت است.
عزت و شرافت و كرامت امت ها و ملت ها وابسته به ميزان شجاعت و شهامت و روح بلند و قوى آنان است اگر روحيه چاپلوسى و سازشكارى در برابر تخلفات مالى و اجتماعى و اقتصادى و مديريتى در جامعه اى, ارزش به حساب آيد و در مقابل روحيه حماسى و شجاعت و شهامت در گفتار و كردار و نوشتار ضد ارزش به حساب آيد و مورد نكوهش قرار گيرد, آن جامعه به تدريج به انحطاط و ذلت كشيده خواهد شد.
مگر عامل اساسى رشد و بالندگى امت اسلامى ايران در برابر طاغوت و استكبار, روحيه شهامت و شجاعت و صلابت نبود؟
مگر ممكن است حيات طيبه و عزت سياسى و استقلال اقتصادى و پيشرفت معنوى بدون استفاده از حماسه و شهامت و پايدارى در جامعه اى به وجود آيد. همان طور كه رهبر معظم انقلاب فرمودند:
((حيات طيبه براى يك ملت به مفهوم برخوردارى از رفاه و رونق مالى, تإمين امنيت, پيشرفت علمى, عزت سياسى و استقلال اقتصادى, همراه با آراسته شدن به اخلاق والاى الهى, تقوا و ايمان به خداست.
اسلام پول و رفاه را همراه با ايمان و معنويت و پيشرفت اقتصادى را توإم با شكوفايى اخلاقى و معنويت در جامعه مى خواهد)) و اين مهم با استفاده از درس هاى انسان ساز امام حسين ـ عليه السلام ـ پيرامون حماسه و شهامت و صلابت به دست مىآيد. (18)
رهبر معظم انقلاب حضرت آيت الله العظمى خامنه اى پيرامون روحيه حماسى و رفتار شجاعانه مردم شريف ايران و بركات آن مى فرمايند:
((رفتار شجاعانه هر مردم و مسئولان ايران, علت هاى ديگر را براى مقاومت در برابر امريكا تشجيع كرده است. اكنون دورانى كه امريكايى ها خيال مى كردند صاحب اختيار دنيا هستند و براى كشورهاى گوناگون خط و نشان مى كشيدند, سپرى شده است و اين همه به بركت شجاعت و نترسيدن ملت ايران از ابرقدرت ها حاصل شده است.))(19)
امروزه ملت هاى مسلمان سراسر دنيا در پرتو تعاليم حماسى حضرت اباعبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ مى روند تا در تاريخ معاصر تحولى ايجاد كنند.
ظهور شخصيت هايى چون ((لوئيس فراخان)) در صحنه مسائل حاد سياست دينى, آن هم پس از يك تجربه تلخ و تاريك و طولانى چهارصد ساله در دل آمريكا به ويژه با شكست ماركسيسم كه سعى در نفى انديشه دينى حتى از حوزه حيات فردى داشت, بالاخص با الهام از تاريخ حماسى اسلام و تعاليم انسان ساز عاشورا, و پيام هاى حماسى كربلا و عاشورا, همه و همه نويدبخش آغاز فصلى جديد در صحنه حيات بشرى است.
امروزه بيدارى و آگاهى سياه پوستان امريكا آن هم در پرتو تعاليم انسان ساز عاشورايى و رهنمودهاى امام خمينى مايه بسى اميد و بشارت است.
رهبر معظم انقلاب در اين باره فرمودند:
((سياهپوستان امريكا اعم از مسلمان و مسيحى در اين تظاهرات مشت هايشان را گره كردند و فرياد ((الله اكبر)) سر دادند و به ترجمه سوره مباركه حمد گوش فرا دادند اين پيام قرآن بود كه زير چشم رژيم استكبار امريكا در دنيا پخش شد و اين واقعيت نشان داد كه با وجود مخالفت هاى امريكا پيام انقلاب اسلامى به مخاطبين آن در دورترين نقطه جهان رسيده است.))(20)
اينها همه ريشه در تعاليم عاشورايى دارد, مگر مى توان فراموش كرد خطبه غرإ حضرت اباعبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ در روز دوم محرم سال 61 هجرى و در ميان ياران و فرزندان و خاندان كه مى فرمود:
اما بعد فقد نزل من الامر ما قد ترون و ان الدنيا قد تغيرت و تنكرت وادبر معروفها… الا ترون الى الحق لا يعمل به و الى الباطل لايتناهى عنه ليرغب المومن فى لقإ الله محقا فانى لا إرى الموت الا سعاده و الحياه مع الظالمين الا برما;(21) اما پيش آمد ما همين است كه مى بينيد جدا اوضاع زمان دگرگون گرديده زشتى ها آشكار و نيكى ها و فضيلت ها از محيط ما, رخت بربسته است, از فضائل انسانى باقى نمانده است, مگر اندكى مانند قطرات ته مانده ظرف آب, مردم در زندگى ننگين و ذلت بارى به سر مى برند كه نه به حق عمل مى شود ونه از باطل روگردانى.
شايسته است كه در چنين محيط ننگين و ذلت بارى شخص با ايمان و بافضيلت فداكارى و جانبازى كند و به سوى فيض ديدار پروردگارش بشتابد.
من در چنين محيط ذلت بارى مرگ را جز سعادت و خوشبختى و زندگى با اين ستمگران را جز رنج و نكبت نمى دانم.))
((سامضى و ما فى الموت عار على الفتى; به زودى مى روم در حالى كه در مرگ ننگى بر جوان مرد نيست.))
اگر رهبر معظم انقلاب با اشاره به حماسه هاى مردم شريف ايران و با قاطعيت تمام مى فرمايند:
((همه دولت ها اعتراف دارند كه تنها ايران اسلامى است كه با شجاعت در مقابل امريكا و اسرائيل ايستاده اند.))(22)
به خاطر همان تعاليم عاشورايى است كه هنوز شعارهاى حماسى و پيام هاى بلند آن به گوش اهل دل مى رسد كه مى فرمود:
الموت اولى من ركوب العار
والعار اولى من دخول النار
انا الحسين بن على آليت ان لا انثنى
حتى عيالات إبى إمضى على دين النبى
((مرگ بهتر از پذيرفتن ننگ است و پذيرفتن ننگ بهتر از قبول آتش سوزان جهنم است من حسين فرزند على هستم, سوگند ياد كرده ام كه در مقابل دشمن سرفرود نياورم.
من از اهل و عيال پدرم حمايت مى كنم و در راه آئين پيامبر كشته مى شوم.))
روحيه حماسى است كه باعث مى شود انبيإ الهى براى اجراى عدالت اجتماعى كوچكترين سازشى با مترفين و كفار نداشته باشند.
همين حماسه هاى صادقانه و مخلصانه بود كه يك جاذبه واقعى و حقيقى در قلوب مردم مومن جهان ايجاد كرد كه حرارت و سوزش آن هرگز به سردى نمى گرايد و در زير اين آسمان كبود نمى توان نهضت و انقلاب اصلاحى را پيدا كرد كه با حماسه هاى جاويد عاشورا آشنا نباشد.
آرى ((ان لقتل الحسين حراره فى قلوب المومنين لن تبرد ابدا))(23)
امام خمينى ((بزرگداشت شعائر عاشورايى)) را مهم ترين رمز وحدت ملل مسلمان جهان مى داند و تعاليم عاشورايى را ثمربخش ترين حماسه براىعزت مسلمين و ذلت و خوارى كفار و مشركين و نابودى استكبار جهانى به حساب آورده ومى فرمايد:
((همه بايد بدانيم كه آن چه موجب وحدت بين مسلمين است اين مراسم سياسى, مراسم عزادارى ائمه اطهار و به ويژه سيد مظلومان و سرور شهيدان حضرت ابى عبدالله الحسين ـ عليه السلام ـ است كه حافظ مليت مسلمين به ويژه شيعيان اثنى عشر ـ عليهم صلوات الله و سلم ـ مى باشد.))(24)
امام خمينى قيام و انقلاب امت اسلامى ايران ونجات از ذلت و بردگى ملت ايران و رسيدن به سرافرازى را مرهون بزرگداشت شعائر حسينى و حماسه هاى جاويد عاشورا مى داند و مى فرمايد:
((مجالس بزرگداشت سيد مظلومان و سرور آزادگان كه مجالس غلبه سپاه عقل بر جهل و عدل بر ظلم و امانت بر خيانت و حكومت اسلامى بر حكومت طاغوت است هرچه باشكوه تر و فشرده تر بر پا شود و بيرق هاى خونين عاشورا به علامت حلول روز انتقام مظلوم از ظالم هرچه بيشتر افراشته شود.))(25)
با اميد آن كه بتوانيم با استفاده از روح حماسه حسينى بيش از پيش شاهد استقلال و عزت و شرافت و كرامت نفسانى در ميان مسلمانان جهان باشيم.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) اللهوف على قتل الطفوف, ص112ـ70. 2 ) صحيفه نور, ج15, ص;55 اللهوف على قتل الطفوف, ص112. 3 ) مع السجوم فى توجهه نفس المعصوم از علامه شعرانى ص252. 4 ) صحيفه نور, ج12, ص181. 5 ) همان, ج15, ص205. 6 ) كامل ابن اثير, ج3, ص280, و تاريخ طبرى, ج4, ص304. 7 ) سخنان حسين بن على از مدينه تا كربلا, ص236. 8 ) تاريخ يعقوبى, ج2, ص246. 9 ) كتاب پرتوى از عظمت حسين(ع) تإليف لطف الله صافى, ص217 ـ 201. 10 ) ابوالشهدإ, ص71. 11 ) منافقون, آيه8. 12 ) نسإ, آيه141. 13 ) زمر, آيه50. 14 ) حج, آيه11. 15 ) براى آشنايى با سخنان امام حسين از مدينه تا شهادت مراجعه كنيد به كتاب سخنان امام حسين(ع) از مدينه تا شهادت تإليف محمد صادق نجمى. و از هر معصوم چهل حديث از آقاى كوشا, ص128 ـ 147. 16 ) الانوار البهيه, ص45. 17 ) تحف العقول, ص249 ـ 250. 18 ) روزنامه رسالت, 23/7/74. 19 ) همان. 20 ) روزنامه جمهورى اسلامى, 27/7/74. 21 ) تحف العقول, ص174. طبرى,ج7, ص;300 مثير الاخوان, ص;22 ابن عساكر, ص;214 مقتل خوارزمى, ج2, ص;5 لهوف, ص69. 22 ) روزنامه جمهورى اسلامى, 13/2/75. 23 ) مستدرك الوسائل, ج2, ص217. 24 ) صحيفه نور, ج21, ص173. 25 ) همان, ج16 , ص209 ـ 210.

افشاى يك پرونده آمريكايى در مورد ناديده گرفتن حقوق بشر

((هارولدپنتر)), نمايشنامه نويس مشهور, طى نامه اى سرگشاده به تونى بلر, نخست وزير انگلستان, از يك پرونده مربوط به امريكا, در مورد ناديده گرفتن حقوق بشر و كمك به حركت هاى ديكتاتورى در بسيارى از كشورها, پرده برداشته است.
((پنتر)) در اين نامه كه اخيرا در روزنامه گاردين لندن به چاپ رسيده, ضمن اشاره به موضع گيرى امريكا در برابر مفهوم حقوق بشر و معيارهاى زندگى سعادتمندانه, با ذكر اسناد محرمانه تإكيد كرده كه سياست امريكا در جهت تحقق مصالح خود, توسل به زور و ناديده گرفتن معيارهاى انسانى مى باشد.
((پنتر)) در ابتداى نامه خود مى گويد: در چند هفته اخير در مورد پرونده صدام حسين كه به حق پرونده اى هولناك و وحشيانه است, زياد بحث شده, ولى من معتقدم با اين كه پرونده هم پيمان تو (تونى بلر) ـ امريكا ـ برايت بسيار بااهميت است, ولى مشاورانت معلومات زيادى در اختيارت قرار نمى دهند.
((پنتر)) با اشاره به كمك هاى نظامى امريكا به دولت هاى ديكتاتور و پى ريزى كودتاهاى مختلف از سال 1945 مى گويد: به طور مثال عوامل قتل عام صدها هزار انسان بى گناه در گواتمالا, شيلى, اندونزى, يونان, اوروگوئه, فيليپين, برزيل, پاراگوئه, هائيتى, تركيه و السالودور از كمك هاى مادى و معنوى امريكا استفاده مى كردند.
((پنتر)) هم چنين اضافه مى كند: ارقام سرسام آورى از قربانى هاى اين حركت ها كه به كمك امريكا فعاليت مى كردند وجود دارد; مثلا در گواتمالا 170 هزار نفر, در شرق تيمور 200 هزار نفر, در السالوادور 80 هزار نفر, در نيكاراگوئه 30 هزار نفر و در اندونزى500 نفر به اين شكل به قتل رسيده اند. تمام اين حركت ها به وسيله سياست هاى خارجى هم پيمان تو ـ امريكا ـ انجام گرفته است.
((پنتر)) با اشاره به خرابى هاى ناشى از كودتا و جنگ هاى امريكا عليه كشورهايى مانند ويتنام, لاووس و كامبوج اضافه مى كند: امريكا در اين جنگ ها از سلاح هاى پيشرفته مانند بمب هاى ناپالم و بمب هاى خوشه اى كه اجسام قربانيان را به شكل دردناكى تكه تكه مى كند استفاده مى كرد, با اين حال نتوانست روح مبارزه و وطن دوستى ملت ويتنام را از بين ببرد. براى همين هنگامى كه در جنگل هاى ويتنام شكست خورد, دست به يك اقدام وحشيانه زد كه آن محاصره اقتصادى و گرسنه نگاه داشتن ملت ويتنام بود. (اشاره به تحريم اقتصادى واشنگتن عليه عراق) علاوه بر تمام اين موارد, هم پيمان تو, به اشغال ((دومينيكن)) در سال 1965, گرانادا در سال 1983 و پاناما در سال 1990 و نيز ايجاد آشوب و نابسامانى و از بين بردن حركت هاى دموكراسى در گواتمالا, شيلى, يونان و هائيتى دست زد.
((پنتر)) با اشاره به كمك هايى كه امريكا تاكنون براى از بين بردن كردهاى عراقى به تركيه مى كند مى گويد: امريكا ـ در يك تناقض گويى آشكار ـ كردهاى عراقى را تروريست مى خواند, در حالى كه تروريست هاى نيكاراگوئه را كه زير نظر خودش عمل مى كردند, آزادىخواه مى نامد; با اين كه دادگاه لاهه, اعمال امريكا در نيكاراگوئه را نمونه آشكارى بر ناديده گرفتن معيارهاى بين المللى و خروج از چارچوب قانون اعلام كرد. ((هارولد پنتر)) هم چنين اضافه مى كند: در پنج سال اخير پنج قطعنامه از سوى سازمان ملل براى رفع محاصره اقتصادى كوبا صادر شده و امريكا آنها را زير پا گذاشته است. چشم پوشى از اين قطعنامه ها مانند چشم پوشى امريكا از اعمال ناجوان مردانه اسرائيل عليه مردم فلسطين است.
وى در مورد توان شيميايى و اتمى امريكا مى گويد: امريكا داراى قدرت هاى اتمى بسيار بالايى است كه به وسيله آنها نه تنها صدام حسين, بلكه تمام مردم دنيا را مى تواند از بين ببرد. امريكا علاوه بر اين داراى انبارهاى عظيم سلاح هاى شيميايى است و به بازرسان كوبايى و ايرانى سازمان ملل اجازه بازديد از آنها را نداده است, زيرا آنها را پايگاه هاى حفظ امنيت امريكا مى داند و بازرسى اين پايگاهها را تهديدى براى امنيت خود مى پندارد. سوال اين جاست كه آيا صدام حسين نيز تاكنون چنين ادعاهايى داشته است؟
((پنتر)) هم چنين از يك سند سرى مربوط به ((جورج كينان)) ـ يكى از طراحان سياست هاى خارجى امريكا ـ پرده برمى دارد. قسمتى از گفته هاى ((كينان)) اين گونه است: ((ما بايد دست از احساسات و عواطف برداريم و از روياها بيرون آييم و به هر كجا كه در آن مصلحتى براى ما وجود دارد دست درازى كنيم; نبايد تحت تإثير مفاهيم تيره اى مانند حقوق بشر, بالا بردن سطح زندگى و دموكراسى قرار گرفت. دور نيست روزى كه سياست هاى خود را با زور سرنيزه اجرا كنيم. بنابراين براى ما بهتر است كه شعارهاى ايدهآل سد راهمان نشود.))
((پنتر)) معتقد است كه ((جورج كينان)) يقينا شخص مهمى بوده و حقايق را بازگو كرده است.
((هارولد پنتر)) يكى از سخنرانان همايش حفظ امنيت عراق بود كه در فوريه سال جارى در انگلستان برگزار شد. او در اين همايش سياست هاى استكبارى امريكا و برپا كردن جنگ در منطقه خليج فارس را به شدت محكوم كرد و با انتقادى شديد از ((تونى بلر)) و ((بيل كلينتون)) رابطه آن دو را شرمآور و شفقت برانگيز توصيف نمود.
((پنتر)) در سخنرانى خود با وحشى خواندن امريكا گفت: وقت آن رسيده كه در برابر خودكامگى ها و سلطه جويى هاى امريكا ايستاد. كلينتون كودكان را قتل عام مى كند, ولى هيچ تحت تإثير قرار نمى گيرد; زيرا براى او مسإله اى ساده و پيش پا افتاده است; و بدين سان كودكان زيادى هم اكنون در عراق به خاطر اين ديدگاه از بين مى روند.
وى ادامه داد: با وجود درخواست هاى مكرر سازمان ملل مبنى بر رعايت قوانين بين المللى, امريكا هم چنان اين قوانين را زير پا مى گذارد; به طورى كه مادلين آلبرايت, وزير امورخارجه امريكا, در مورد حمله به عراق بدون توجه به قطعنامه هاى سازمان ملل و با كمال تكبر مى گويد: ((صبر ما تمام شده است و بايد به عراق حمله كنيم)) و من (پنتر) به ياد مىآورم شخص ديگرى را كه در دهه 30 اين چنين سخن مى گفت (اشاره به آدولف هيتلر رهبر نازيسم).
((پنتر)) سپس اضافه كرد: امريكا يك حيوان درنده افسار گسيخته است و شگفت آور است كه حكومتى مانند حكومت بريتانيا به شكل مضحكى با آن پيمانى ببندد كه نه معنا دارد و نه هدف.
گفته مى شود كه ((پنتر)) از طرفداران كردهاى عراقى است و نمايشنامه ((كوه كلام)) را بر اساس مسئله و مشكل آنها نوشته است.

پاورقي ها:

حديث كربلا, حديث عشق است و ايثار, اخلاص است و فداكارى, شهامت است و شجاعت, سرفرازى است و بزرگوارى, شوكت است و عظمت, پاسدارى است و پارسايى و سرانجام پيروزى است و رستگارى.
انگيزه نهضت حسينى براى همگان ـ كم و بيش ـ روشن است. آن چه در اين مقال بر آن تإكيد مى شود, نقش ياران امام حسين ـ عليه السلام ـ در پيروزى نهضت است, چرا كه هر قيامى, براى آن كه به پيروزى رسد, نياز به سه عامل مهم ـ كه هر يك مكمل ديگرى است ـ دارد:
1ـ رهبرى;
2ـ ياران;
3ـ انگيزه.
چنان كه در انقلاب اسلامى ايران نيز شاهد بوديم, هر چند رهبرى, مهم ترين و حساس ترين نقش را در پيروزى انقلاب داشت, ولى قطعا اگر همراهى, ياورى, پشتيبانى و اطاعت مردم نبود و اگر چنين ملت جان بر كفى در صحنه نبرد حاضر نبود, هرگز پيروزى به ثمر نمى رسيد و تحقق نمى يافت و مانند بسيارى از نهضت هاى تك فردى در نطفه, خفه مى شد.
انگيزه قيام و هدف نهضت, اگر براى خدا باشد به نتيجه قطعى خواهد رسيد, هرچند همه قيام كنندگان شهيد گردند, چنان كه در نهضت مقدس كربلا مجسم شد.
به هر حال, درباره شخصيت و رهبرى امام حسين ـ عليه السلام ـ و انگيزه قيامش آن قدر بحث شده كه حداقل براى مردم ما تا اندازه اى روشن شده است. ملت ما پيرو امام حسين و دلباخته اويند و آن چنان به او عشق مى ورزند كه در صحنه هاى گوناگون حق عليه باطل, با نام او و الهام از ياد مقدسش, جاودانه ترين صحنه هاى دلبرى و ايثار را در ايران زمين آفريدند و تا قيام قيامت, اين عشق و فداكارى ياوران سيدالشهدا ـ عليه السلام ـ صحنه هاى نو و درخشنده اى از شهامت ها, فداكارىها, عزت ها, هيهات منا الذله ها و ايثارها را ترسيم مى كند. اما آن چه كه كمتر از آن ياد شده و شناخت اندكى از آن وجود دارد, بحث درباره شخصيت و خاطرات جاودانه ياران قهرمان امام حسين ـ عليه السلام ـ است كه در سرزمين تفتيده كربلا, آن چنان حماسه هاى جانانه و عاشقانه اى آفريدند كه بايد پيوسته براى ياران خط سرخ شهادت, خط على و حسين, الگو و نمونه باشند.
حال در اين زمينه, صحنه هايى از آن همه ايثارگرىها را يادآور مى شويم, هرچند متإسفانه برخى تاريخ نگاران نادرست نويس از آن رادمردان, چهره هايى مضطرب, وحشت زده و يا ترسو ترسيم كرده اند كه به حق بزرگ ترين ستم را در حق آنان روا داشته اند و جا دارد واعظان متعهد در اين ماه ايثار (محرم) پرده از آن ستم ها بردارند و جلوه هاى ايثار و جوان مردى اين خداجويان عاشق را براى حق جويان بيان كنند تا ابهام ها برداشته شود و اندازه اى دين خود را نسبت به آن بزرگ مردان ادا كنند.
درباره عظمت روح و روان آنان همان بس كه سيدالشهدا ـ عليه السلام ـ مى فرمايد:
((انى لا إجد إصحابا إوفى من إصحابى و لا إهل بيت إبر و إوصل من إهل بيتى;(1) من نيافتم يارانى باوفاتر از يارانم و خاندانى مهربان تر از خاندانم. ))
اين كه حضرت, اصحابش را باوفاترين اصحاب مى نامد و بر اين سخن در موارد گوناگونى تإكيد مى كند, معنايش اين است كه يارانش حتى از ياران جدش رسول اكرم ـ صلى الله عليه وآله و سلم ـ باوفاترند, از بدريون مهربان ترند و خلاصه از نزديك ترين افراد به پدرش يا نياش بهترند. و اگر در آن گير و دار نبرد سهمگين و گرد و غبار جنگ نابرابر كه از هر سوى تير و نيزه و شمشير و پاره سنگ و چوب و آهن بر ياران حضرت همچو باران مى باريد, و چنان كه مورخان نگاشته اند, هرچه بر شدت ((واقعه)) افزوده مى شد, امام حسين ـ عليه السلام ـ افروخته تر و خشنودتر مى شد, چرا كه به لقاى پروردگارش نزديك تر مى گرديد, بى گمان همين امر در مورد ياران باوفايش نيز حكم فرما است, نه چنان كه نويسنده ((نفس المهموم)) و برخى ديگر از تاريخ نويسان نوشته اند كه هر چه حال ياران سخت تر و اوضاعشان شديدتر و عرصه بر آنها تنگ تر مى شد بدنشان بيشتر مى لرزيد و رنگ و رويشان زردتر و گرفته تر مى شد, ولى امام حسين, پيوسته افروخته تر مى شد.
نه, قطعا اشتباه كرده اند و ياران باوفاى امام را درست نشناخته اند. جدا ساده انديشى است كه چنين شجاع مردانى را ترسو ياد كنند و آن همه رادمردىها و شهامت ها را ناديده بگيرند; در حالى كه مى بينيم حتى دشمن, در موارد بى شمارى آنان را به عظمت و بزرگوارى و دلاورى ياد كرده است.
اين ((زحر بن قيس جعفى)) از نزديكان و نديمان يزيد لعين است كه در يادآورى جريان كربلا به او مى گويد: ما آنها را محاصره كرده بوديم, ولى آن چنان شجاع و دلير بودند كه گويى مانند عقاب هاى پرصلابت و بازهاى نيرومند, ما را زير نظر داشتند و منتظر فرمان رهبرشان بودند كه بر ما بتازند, تو گويى آنها ما را محاصره كرده بودند نه ما آنها را.(2)
و اين ((عمرو بن حجاج)), پليدترين و خون خوارترين دشمنان اهل بيت است كه بر ياران خود فرياد مى زند:
((آيا مى دانيد با چه كسانى كارزار مى كنيد؟ شما با دليران و قهرمانان بلاد در نبرديد. اين روشن ضميران پاك دل ـ كه از كشته شدن خم به ابرو نمىآورند ـ آن چنان نيرويى دارند كه اگر تك تك به مصافشان برويد همه را تار و مار خواهند كرد, پس بايد همه با هم و بى درنگ به جنگ آنان برخيزيد و با سنگ و تير, آنها را نشانه رويد!!(3)
شخصى كه از نزديك, نظاره گر واقعه عاشورا بود, به عمر سعد ـ لعنه الله عليه ـ گفت: واى بر تو, خاندان پاك پيامبر را به قتل رساندى؟
عمر سعد در پاسخش گفت: ((چقدر تو نادانى! قطعا اگر تو هم در ميان ما بودى, همان كار را انجام مى دادى! گروهى بر ما تاختند كه دست ها را محكم بر قبضه شمشير گذاشته بودند, مانند شيران بيشه دلاورى, آماده كارزار و نبرد; به راست و چپ يورش مى بردند و قهرمانان را بر خاك مى افكندند. از مرگ هرگز نمى هراسيدند و در هيچ چيز مادى طمع نداشتند.. نه امان دادن ما در آنها تإثيرى مى گذاشت و نه به زر و زيورمان چشم دوخته بودند. مادرت به عزايت نشيند! ما در چنان وضعيت سخت و ناهنجارى قرار داشتيم كه اگر لحظه اى درنگ مى كرديم, تمام سپاهيانمان به نابودى كشيده مى شدند و اثرى از ما باقى نمى ماند. پس چه بايست مى كرديم؟!(4)
چه كسى لرزه بر اندامش مى افتاد؟ سپاهيان حسين يا سپاهيان يزيد؟!
آيا ((زهير بن قين)), اين شير ژيان كربلا, از نبرد با كفار مى ترسيد كه در برابر حسين ـ عليه السلام ـ شب عاشورا ايستاد و فرياد زد:
((والله لوددت إنى قتلت ثم نشرت ثم قتلت حتى إقتل على هذه إلف مره, و ان الله يدفع بذلك القتل عن نفسك و عن إنفس هولإ الفتيه من إهل بيتك;(5) به خدا سوگند, آرزو مى كردم كشته شوم, سپس زنده گردم و دگر بار كشته شوم و تا هزار بار بر همين منوال كشته و زنده شوم و خداوند به وسيله اين كشته شدن ها, تو و جوانان از اهل بيت را زنده نگه مى داشت.))
اين تابلو زرين فداكارى عاشورا است كه يكى از ياران دلاور امام آن را ترسيم مى كند تا دنيا بداند, ستارگانى مانند ستارگان درخشنده كربلا در تاريخ نيامده و نخواهد آمد. اين صحنه فداكارى را جز با مداد عشق چگونه مى توان نگاشت؟ اين ايثار را در كدامين جلوه هاى مادى طبيعت مى توان مشاهده كرد؟ اين همه عظمت و كرامت را جز در آن معدود ياران كجا مى توان يافت؟
بيا و صحنه ديگرى را از فداكارى تماشا كن. اين است ((مسلم بن عوسجه اسدى)) ـ پيرمرد پايدار و جان بر كف عاشورا ـ كه به امام حسين ـ عليه السلام ـ عرض مى كند:
((إما والله لا إفارقك حتى إكسر فى صدورهم رمحى و اضربهم بسيفى ما ثبت قائمه بيدى ولو لم يكن معى سلاح إقاتلهم به, لقذفتهم بالحجاره حتى إموت معك;(6) به خدا سوگند, هرگز از تو دست بر نخواهم داشت تا آن گاه كه نيزه ام را در سينه شان بشكنم و تا دسته شمشير در دستم بماند, آنان را شمشير زنم. و اگر هيچ سلاحى براى كشتن آنان نداشته باشم, آن قدر سنگ بر آنها پرتاب كنم تا وقتى كه در راهت و همراهت كشته شوم.))
و اين هم ((عباس بن إبى شبيب شاكرى)) است كه در روز عاشورا به سرورش خطاب مى كند:
((لو قدرت إن ادفع الضيم عنك بشىء إعز على من نفسى لفعلت;(7) اگر بتوانم با چيزى گرانبهاتر از جانم, از حق تو دفاع كنم, هرگز كوتاهى نخواهم كرد.))
و همان بزرگوار قبلا به ((مسلم بن عقيل)) ـ سفير امام حسين ـ عرض كرده بود:
((والله لاجيبنكم اذا دعوتم, و لاقاتلن معكم عدوكم, و لاضربن بسيفى دونكم حتى إلقى الله, لاإريد بذلك الا ما عندالله;(8) به خدا قسم دعوتتان را لبيك گويم و در كنارتان با دشمنان بجنگم و آن قدر در راهتان شمشير زنم تا خدا را ملاقات نمايم و چيزى جز آن چه رضايت خدا است, نخواهم.))
و ((نافع بن هلال)) ـ اين چهره تابناك عاشورا ـ به صراحت اعلام مى كند:
((والله ما إشفقنا من قدر الله و لا كرهنا لقإ ربنا, و انا على نياتنا و بصائرنا, نوالى من والاك و نعادى من عاداك; اى امام حسين! به خدا قسم, هرگز از تقدير الهى وحشت نداريم و از ديدار پروردگارمان ناراضى نيستيم و ما همچنان با ديدى باز و با اخلاص بر اعتقاد خود, پابرجاييم. دوستانت را دوست مى داريم و از دشمنانت بى زاريم.))
آن چنان حسين ـ عليه السلام ـ شهامت و دلاورى را در يارانش تزريق كرده بودكه حتى غلام سياهش (جون) ـ رضوان الله عليه ـ با التماس و گريه بر پاهاى حضرت بوسه مى زند و از او ـ مصرانه ـ خواهش مى كند اجازه جان فشانى را در راهش به او بدهد.
((سعيد حنفى)) ـ اين رادمرد مخلص و والا مقام ـ خود را در ظهر عاشورا, سپر بلاى امام قرار مى دهد و جلو صف نماز حضرت مى ايستد و با شهامت, آن همه تير دشمن را با سر و سينه, آغشته به خون, استقبال مى كندو هنگامى كه ديگر تاب ايستادن ندارد و از پاى در مى افتد و در خاك و خون غوطه ور مى شود, به امام عرض مى كند: ((إوفيت يا ابن رسول الله)) آيا به پيمانم با تو اى فرزند رسول خدا وفا كردم يا نه؟ و حسين در پاسخش مى فرمايد: ((نعم, إنت إمامى فى الجنه;(9) آرى! و تو روبروى من (يا پيش از من) در بهشت خواهى بود.))
و اما ((حبيب ابن مظاهر)), اين سال خورده برنا دل, كه لحظه لحظه هايش عاشورا را پر از حماسه ساخته بود و وجودش مايه دل گرمى خاندان نبوت و امامت بود, درباره او هرچه گفته شود كم است. شب عاشورا حبيب را خندان مى بينند. ((يزيد بن حصين)) به او مى گويد: امشب چه جاى خنده است؟ حبيب پاسخ مى دهد: و چه شبى شايسته تر از امشب براى خنديدن و خشنود بودن است! ما فقط منتظريم دشمن به ما حمله كند و لحظاتى بعد به ديدار خدايمان بشتابيم. اين چنين است انديشه مردان خدا در لحظات گرم حادثه ها.
اين چه عظمت و بزرگوارى است. به خدا صحنه هاى دفاع ياران سيدالشهدا آن چنان عظيم و سترگ است كه در برابر آن همه عظمت و مقام, هيچ سخنى نمى توان گفت, جز آن كه امام معصوم در برابرشان ايستاد و فرمود:
((بإبى إنتم و امى طبتم و طابت الارض التى فيها دفنتم و فزتم والله فوزا عظيما)).
آرى! ياران امام حسين عليه السلام با آن فداكارىها ـ كه در تاريخ سابقه نداشته ـ آن چنان صحنه هايى از ايثار, صداقت, عظمت, اخلاص, ايمان, پارسايى, زهد, شهادت, شهامت و دلاورى را آفريد دكه هر يك به نوبه خود, يك امت بودند, و همين صحنه هاى قهرمانانه بود كه براى ياران سيدالشهدا پس از هزار و چهار صد سال, در ايران الگو و نمونه شد و روحيه مقاومت و ايثار را در قلوبشان زنده كرد تا در برابر استكبار جهانى و يزيديان تاريخشان قيام كنند و خط سرخ شهادت را دنبال نمايند و پيروزى حق بر باطل را محقق سازند. و قطعا تا حديث عاشورا ـ كه حديث عشق است ـ در ميان اين امت زنده است, جهاد و فداكارى و ايثار, زنده و پايدار خواهد ماند و پيروزى هم چنان ادامه خواهد داشت. پس بكوشيم تا اين خط سرخ, ثابت و پايدار باشدو دعوت حسينى را هر زمان با دل و جان لبيك گوييم. سلام هميشگى خدا و فرشتگانش و تمام انبيا و اوليا بر پيشواى عاشورا و درود بر عاشورائيان.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ـ تاريخ ابن اثير, ج4, ص24. 2 ـ عقد الفريد, ج3, ص313. 3 ـ تاريخ طبرى, ج6, ص249. 4 ـ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد, ج1, 307. 5ـ مقتل مقرم, ص77. 6 ـ همان. 7 ـ تاريخ طبرى, ج6, ص254. 8 ـ همان, ص199. 9 ـ ذخيره الدارين, ص178.

خمس و فىء در روايات

((و ما افإ الله على رسوله منهم فما إوجفتم عليه من خيل و لا ركاب ولكن الله يسلط رسله على من يشإ والله على كل شىء قدير ما إفإ الله على رسوله من إهل القرى فلله و للرسول و لذى القربى واليتامى والمساكين وابن السبيل كى لايكون دوله بين الاغنيإ منكم و ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا واتقوا الله ان الله شديد العقاب;(1) و آن چه را خدا از آنان به رسم غنيمت عايد پيامبر خود گردانيد[ شما براى تصاحب آن] اسب يا شترى بر آن نتاختيد, ولى خدا فرستادگانش را بر هر كه بخواهد چيره مى گرداند و خدا بر هر كارى تواناست.
آن چه را خداوند از اهل اين آبادىها به رسولش بازگرداند, از آن خدا و رسول و خويشاوندان او, و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان است, تا[ اين اموال عظيم] در ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد! آن چه را رسول خدا براى شما آورده بگيريد[ و اجرا كنيد], و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد; و از[ مخالفت] خدا بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!))

در خصوص خمس يا فىء كه آيه محل بحث نيز همان را در بر دارد كه فرمود: ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ منكم)) رواياتى در جوامع روايى ما وجود دارد. اين روايات را هم مرحوم كلينى ـ رضوان الله عليه ـ در كافى نقل كرده هم مرحوم صدوق, منتها كار مرحوم كلينى دقيق تر و منظم تر از مرحوم صدوق و شيخ طوسى است چون آن ها اين تنظيم و تبويب را از مرحوم كلينى آموخته اند. مرحوم كلينى بحث فىء و انفال و خمس را در فروع دين ذكر نكرده است. كتاب كافى هشت جلد است: جلد اول و دومش مربوط به اصول است, جلد هشتم آن روضه كافى است, كه مواعظ و قصص است, و پنج جلد بقيه فروع كافى است از طهارت تا ديات. مرحوم كلينى خمس و فىء و انفال را در فروع كافى ذكر نمى كند, بلكه در اصول كافى آورده است ولى زكات را در فروع كافى مورد بحث قرار مى دهد. سر اين كار آن است كه تقسيم فىء از شئون امامت است. مرحوم كلينى وقتى بحث امامت و احكام, اوصاف, شرايط, وظايف و اختيارات امامت را تبيين مى كند انفال و خمس و فىء را آن جا بيان مى كند. اين نشان مى دهد كه خمس يك امر ولايى و حكومتى و مخصوص امام است. در كتاب شريف اصول كافى جلد اول, بعد از آن كه بحث توحيد و امثال آن به پايان مى رسد و كتاب الحجه شروع مى شود آخرين باب اش اين است كه ((ان الائمه عليهم السلام كلهم قائمون بامر الله تعالى هادون اليه)), بعد از اين دو باب ديگر دارد: يكى ((باب صله الامام)) و ديگرى هم ((باب الفىء والانفال و تفسير الخمس و حدود ما يجب فيه)).
مرحوم صدوق ـ رضوان الله عليه ـ در كتاب شريف ((توحيد)) جريان مشرف شدن حضرت عبدالعظيم حسنى ـ سلام الله عليه ـ را به حضور امام دهم(ع) اين گونه نقل مى كند كه: ايشان عقايد خود را به امام زمانش عرضه مى كند و امام(ع) مى فرمايد: اين عقايد حق است بر همين عقيده باش. در اين عرض عقيده حضرت عبدالعظيم ـ سلام الله عليه ـ اصول دين هست و از فروع دين, نماز و زكات و حج و امثال آن هست ولى اصلا سخنى از خمس نيست. عده اى پرسيده اند پس خمس چه شد و چرا حضرت عبدالعظيم اسم خمس را نمى برد اما با وجود اين, حضرت هادى ـ سلام الله عليه ـ مى فرمايد: اين عقيده حق است و بر همين عقيده باش برخى به زحمت افتاده اند كه آيا خمس داخل در زكات است و همين كه حضرت عبدالعظيم فرمود من معتقد به زكاتم همين كافى است؟ يا نه خمس داخل در امامت است و اگر كسى معتقد به امامت باشد معتقد به خمس و فىء و انفال هم هست؟ چون اين ها اموال امام هستند.
اينك بعضى از روايت هاى خمس را نقل مى كنيم:

روايت اول :
در باب صله الامام ـ عليه السلام ـ چند روايت هست. اين روايات فراوان است و مضمون آن ها هم مشترك است لذا اگر بعضى از نظر سند ضعيف باشند بعض ديگر, آن ها را جبران مى كنند. و اما اين روايت گرچه مرفوعه است ولى مضمونش در روايات ديگر هم هست.
قال ابوعبدالله عليه السلام: ((من زعم ان الامام يحتاج الى ما فى ايدى الناس فهو كافر))
اين كفر ولايى است نه كفر اعتقادى, نظير آن چه كه در ذيل مقبوله آمده است كه رد بر حاكم شرع, رد بر امام است و رد بر امام به منزله رد بر خداست و رد بر خدا شرك است. اين شرك يا كفر, عملى است نه اعتقادى; نظير آن چه كه درباره ترك حج يا ترك نماز آمده است.
((انما الناس يحتاجون إن يقبل منهم الامام)), مردم محتاج هستند كه امام از آن ها قبول كند, چرا؟ چون خدا فرمود: ((قال الله عزوجل: خذ من إموالهم صدقه تطهرهم و تزكيهم بها))(2) اين ها ناپاك اند و به وسيله صدقه پاك مى شوند و صدقه را تا امام نگيرد اين ها طاهر نمى شوند. گرچه يكى از كارهاى ائمه ـ عليهم السلام ـ همان تزكيه است كه ((يعلمهم الكتاب و الحكمه و يزك(3)يهم)) يكى از راه هاى تزكيه هم دستور پرداخت زكات است, اما آن چه كه انسان را پاك مى كند خود عمل است كه به دستور آن ها پاك مى كند.

روايت دوم:
روايت ديگر همين باب از امام صادق ـ سلام الله عليه ـ است كه: ((ان الله تعالى لم يسإل خلقه ما فى ايديهم قرضا من حاجه به الى ذلك)). اين كه در آيه شريفه آمده است كه: ((من ذا الذى يقرض الله قرضا حسنا)) از روى حاجت نيست بلكه مى خواهد مردم را به كمال برساند. آن گاه فرمود: ((و ما كان لله من حق فانما هو لوليه))(4) اين روايت نشان مى دهد آيه كريمه كه فرمود: ((واعلموا انما غنمتم من شىء فان لله خمسه و للرسول و لذى القر(5)بى)) همه اين سهام به ولى الله برمى گردد. درباره ((فىء)) فرمود: ((ما إفإ الله على رسوله من إهل القرى فلله و للرسول)) اين سهام به رسول الله برمى گردد. نمى توان گفت كه با رفتن رسول, حق اين احكام ساقط و تعطيل مى گردد.

روايت سوم:
روايت ديگر اين باب كه موثقه است و مثل صحيحه است اين است كه ابن فضال از ابن بكير نقل كرده است: قال سمعت اباعبدالله عليه السلام ((يقول انى لاخذ من احدكم الدرهم و انى لمن اكثر اهل المدينه مالا)), من نسبت به ساير اهل مدينه وضعم بهتر است اما من هرچه شما بدهيد ولو يك درهم مى گيرم, ((ما إريد بذلك الا ان تطهروا))(6) براى اين كه شما پاك بشويد, پس آن چه را امام مى گيرد يقينا خمس را شامل مى شود, چون صدقه و زكات كه بر اين ها حرام است. پس همان طورى كه زكات مطهر است خمس هم مطهر است. فرمود من نيازى به مال شما ندارم اما اگر شما يك درهم به من بدهيد من اين را مى گيرم و هدفى جز تطهير شما ندارم چون, ما موظف به تزكيه شما هستيم و راه تزكيه نيز همين است.
اگر چنان چه اين مال اين گونه است كه اگر كسى آن را داشته باشد آلوده است چه بهتر كه انسان كم تر به دنبالش باشد.

روايت چهارم:
باب ديگر كه به عنوان ((باب الفىء والانفال و تفسير الخمس)) است, چندين روايت دارد, روايت هفتم آن اين است:
سئل عن قول الله عزوجل ((واعلموا انما غنمتم من شىء فإن لله خمسه و للرسول و لذى القربى)) فقيل له فما كان لله فلمن هو؟
عده اى از فقهاى عامه مى گفتند اين ((لله)) براى تبرك ذكر شده است, اصلا سهمى براى الله نيست و عده ديگرى هم مى گفتند: ((ما كان لله يصرف فى تعمير بيت الله)) حال يا بيت الله همان كعبه است يا مسجدى است مربوط به همان منطقه اى كه خمس در آن گرفته شده است, عده ديگرى هم مى گفتند: لله كه تبرك است, للرسول هم كه از دنيا رفته است پس خبرى از اين سهام ثلاثه نيست.
فقال عليه السلام: ((لرسول الله)), آن چه كه براى خداست در اختيار پيامبر است ((و ما كان لرسول الله فهو للامام)) پس همه اين سه سهم در اختيار امام قرار مى گيرد. ((فقيل له افرإيت ان كان صنف من الاصناف اكثر و صنف اقل ما يصنع به)) اگر بعضى از اين اصناف بيش تر از صنف ديگر باشند مثلا ايتام از ديگران بيشتر باشند يا بالعكس تكليف چيست؟ آيا به همه يكسان بايد داد يا تفصيل قائل شد؟ فرمود: ((ذاك الى الامام ارإيت رسول الله ـ صلى الله عليه و آله ـ كيف يصنع)), هر كارى كه پيامبر مى كرد امام هم مى كند تا ببيند مصلحت چه اقتضا مى كند. ((إليس انما كان يعطى على ما يرى)) مگر نه آن است كه پيامبر اگر بود به هر نحو كه صلاح مى دانست توزيع مى كرد, ((كذلك الامام)).(7)
ساير رواياتى كه در همين زمينه هست در بيان خمس است و آيه كريمه را توضيح مى دهد كه مراد از ((واعلموا انما غنمتم)) مطلق درآمد است نه خصوص غنائم جنگى.
پس مال, وسخ نيست بلكه ارتباط انسان با مال غير, وسخ است, اگر آن مال, ذاتا وسخ باشد چنان چه به دست ولى مسلمين بيفتد كه تبرك نمى شود. جرم مال و عين مال وسخ نيست, زيرا همين مال وقتى به دست ولى مسلمين مى افتد تبرك مى شود و مى توان آن را صرف تعمير كعبه كرد چون يكى از مصارفش فى سبيل الله است. گرچه ممكن است اموال خصوصياتى داشته باشند كه نتوانند مورد مصرف ائمه ـ عليهم السلام ـ واقع شوند اما آن چه كه مهم است تعلق به مال است نه عين مال, انسانى كه زكات مى دهد اين تعلق را قطع مى كند و وقتى به دست ولى اش رسيد تبرك مى شود. اين چنين نيست كه با اوساخ و چرك ها بتوان حوزه هاى علميه را اداره كرد يا بيت الله را تعمير نمود يا مرزهاى اسلامى را حفظ كرد.
پس خود انسان متوسخ است و با اين پرداخت از اين چركين بودن بيرون مىآيد اين چرك كجاست؟ ((كلا بل ران على قلوبهم ما كانوا يكسبون)) فرمود ك(8)ارهاى انسان, او را چركين مى كند, منتها اين نوع چرك در بدن انسان نيست كه ديده شود, چون تعلق به مال كه به بدن انسان وابسته نيست, بلكه به قلب آدمى وابسته است, و براى اين كه رين قلب خود را شست و شو كند آن مال را مى پردازد آن گاه پاك مى شود و شكر مى كند كه پاك شده است.

آيا معادن جزء انفال است؟
مسئله ديگرى كه مربوط به اين كريمه است اين است كه آيا معادن مطلقا جزء ((و ما افإ الله على رسوله)) و جزو انفال است يا مطلقا ملك شخصى است؟ بعضى بر آن اند كه معادن مطلقا جزء انفال است, وقتى انفال شد ديگر فلله و للرسول است و توزيع آن هم به عهده رسول و بعد هم به عهده ولى حق است.
برخى ديگر معتقدند كه معادن مطلقا جزء املاك شخص است, در ملك هر كس معدنى بود و هر كس آن را استخراج كرد مال اوست منتها خمس اش را بايد بپردازد.
قول سوم, تفصيل در مسئله است; يعنى معتقدند: معدن تابع زمين است اگر آن زمين جزء انفال بود ـ نظير آن چه كه ((لم يوجف عليه خيل و لا ركاب)) و مانند آن ـ معادنى هم كه در آن زمين هست جزء انفال است و اگر در املاك شخصى بود جزء اموال شخصى است. آنان در اين مورد به ادله خمس استدلال مى كنند و مى گويند چون در معدن خمس هست معلوم مى شود چهار پنجم آن, براى مالك است, و 15 آن به عنوان خمس بايد تإديه شود. گاهى هم گفته مى شود كه اين مسئله ثمره عملى ندارد فقط ثمره علمى دارد چون معدن چه جزء انفال باشد و چه نباشد بالاخره براى كسى كه استخراج مى كند حلال است, اگر جزء انفال نباشد كه طبق حكم ابتدايى خداى سبحان نظير املاك شخصى حلال است و اگر جزء انفال باشد روى اصل تحليل كه ائمه(ع) انفال را براى شيعيان تحليل كرده اند هر كسى معدنى را استخراج كرد مال اوست.
اين خلاصه آراى سه گانه درباره معادن بود. از آن جا كه برخى مى گويند بحث درباره اين كه معدن جزء انفال است يا جزء انفال نيست ثمره عملى ندارد و فقط يك مسئله علمى است, اما حق اين است كه معدن مطلقا جزء انفال است و ثمره عملى هم دارد, زيرا اولا: خود معدن اصولا در بعضى از روايات جزء انفال شمرده شده و ثانيا: اصل ملكيت, حقيقت شرعى يا حقيقت متشرعه ندارد, گرچه بخشى از امور و برخى از حدود را شارع معين كرده است كه چه چيز ملك است و چه چيز ملك نيست, اما اصل ملكيت و حدود آن تا آن جا كه از طرف شارع منعى نيامده باشد جزء حقيقت شرعيه يا حقيقت متشرعه نيست بلكه يك امر عقلايى و عرفى است, نظير نماز يا روزه نيست كه يك حقيقت خاص شرعى به عنوان حقيقت مستنبط داشته باشد, چون اصل ملكيت و حقيقت آن, حقيقت شرعى ندارد. بنابراين نحوه تبين ملكيت براساس بناى عقلا است الا ما خرج بالدليل و هرگز بناى عقلا بر اين نيست كه چيزى كه در دل خاك متكون مى شود و نه خود شخص از آن خبر دارد, نه نياكان او از آن باخبر بودند, نه فروشنده از آن خبر دارد و نه خريدار, ملك مطلق صاحب زمين بدانند.
آن معدن نظير يك تكه سنگ نيست كه اگر زير ملك كسى درآمد مال صاحب ملك باشد و محذور و مانعى نداشته باشد. اگر كسى فتوا داد كه معدن زمين, مال صاحب زمين است بايد به همه لوازم آن ملتزم باشد گاهى پى آمد اين فتوا اين است كه يك روستا يا شهرستان و استان و كشور برده يك شخصى مى شود; بدين صورت كه اگر در زمين كسى معدن نفت يا طلا درآمد اين معدن مال اوست, اگر كسى فتوا داد كه معدن تابع زمين است و معدن نفت هم در اين زمين درآمده, معنايش اين است كه كل اين كشور برده اين شخص گردند, اين مى شود ((دوله بين الاغنيإ منكم)).
حكم هايى كه خطوط كلى قرآن را مشخص مى كند حاكم بر ظواهر تمام ادله است, انسان به مجرد بعضى از اطلاق ها كه چون زمين مال اوست و اين اطلاق دارد, چه بالاى زمين چه پايين زمين, فتوا بدهد معدنى كه در دل زمين, شكل گرفته مال اين شخص است, اين با خطوط كلى اى كه قرآن تبيين كرده, مثل ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ منكم)) سازگار نيست.
بنابراين معدن مطلقا جزء انفال است و جزء اموال خاص حكومت و ولى مسلمين است. مسئله ثانى كه گفته شد اثر عملى ندارد و اثر علمى دارد براى اين كه چه ما قائل بشويم به اين كه معادن جزء انفال است چه قائل باشيم به اين كه معادن جزء انفال نيست در هر دو حال بعد از تخميس چهار پنجم آن, ملك طلق اشخاص است. سخن فوق درست نيست, چون اگر ما قائل شديم كه معدن ملك شخصى است ـ كه اين چنين نيست ـ ثمره عملى اش اين است كه چهار پنجم آن, مال اوست و يك پنجم آن را بايد به عنوان خمس ادا كند. ولى اگر قائل شديم مال ائمه(ع) است و جزء انفال هست و آن ها تحليل كردند, اين تحليل يك حكم حكومتى است. يك وقت مى گويند آب حلال است اين يك حكم تشريعى است نه حكم حكومتى, گاهى مى گويند سيب حلال است اين يك حكم حكومتى نيست حكم اولى شرعى است, زمانى مى گويند آن چه كه براى ماست, براى شيعيان حلال كرديم. اگر چنان چه چنين فرمودند اين حكم حكومتى است لذا سلسله اين روايات را بايد بررسى كرد; بدين معنا كه آن چه از امام اول رسيده كافى نيست بايد ديد كه آيا امام دوم هم تحليل كرده يا نه؟ اين روش را سيدنا الاستاد مرحوم محقق داماد ـ رضوان الله تعالى عليه ـ در باب روايات تحليل خمس پيمودند, ايشان همه رواياتى كه درباره تحليل خمس آمده است يكى پس از ديگرى بررسى كرده اند تا به روايات حضرت حجت(س) برسند, چون تحليل خمس نظير تحليل آب گوارا با ميوه و گوشت, نيست كه حكم شرعى ابتدايى داشته باشد بلكه يك حكم حكومتى است, در اين صورت بايد ببينيم امام بعدى هم تحليل كرده يا نه, اين يك راه.
راه ديگر رجوع به ولى فقيه است, چون در زمان غيبت, فقيه جامع الشرايط به جاى امام معصوم(ع) نشسته است بايد ببينيم او هم تحليل كرده يا نه, لذا استفتايى كه اخيرا از حضرت امام ـ رضوان الله تعالى عليه ـ شده است گويا صريحا بيان كرده اند كه معادن ـ چه روى زمين چه زير زمين, چه استنباط و استخراجش و استكشافش هزينه داشته باشد و چه نداشته باشد ـ كلا جزء اموال دولت است. اين فرض ندارد كه كسى كوهى را بخرد و هيچ نقشى نداشته باشد بعد معلوم بشود كه اين كوه, معدن طلا است و همه آن مال او باشد, از طرف ديگر, اين دستور الهى را هم داشته باشيم كه ((كى لا يكون دوله بين الاغنيإ منكم)) اين است كه احكام حكومتى را بايد ولى مسلمين تبيين كند كه آيا تحليل كرده است يا تحليل نكرده است.
پس دو مسئله روشن شد: يكى اين كه معادن مطلقا جزء انفال است نه اين كه تابع زمين باشد, دوم اين كه نه فقط ثمره علمى بلكه ثمره عملى هم دارد.

خطر گردش مال در بين اغنيا
اصل كلى اين است كه مال نبايد بين اغنيا توزيع گردد و اغنيا كه سفيهانند نبايد صاحب اموال باشند, برابر همين مضمون نامه اى از حضرت امير ـ سلام الله عليه ـ هست كه به مردم مصر مى نويسد. در جريان عهدنامه مالك اشتر ـ رضوان الله عليه ـ دو نامه مطرح است: يك نامه همان فرمانى است كه براى مالك اشتر نوشته و در آن آيين كشوردارى را مشخص كرده است, نامه كوتاه ديگرى هم براى مردم مصر نوشت و به آنان تفهيم كرد كه نگويند ما استان دارى چون مالك و رهبرى چون على ابن ابى طالب داريم, چون رهبر اگر هم على ابن ابى طالب باشد مادامى كه مردم آگاه و در صحنه نباشند دشمن پيروز خواهد شد.
دشمن تيز هوش خطرناكى در كمين ما نشسته است: ((ان اخا الحرب الارق)) كسى كه در زمان جنگ به سر مى برد نبايد بخوابد ((و من نام لم ينم عنه))(9) و هر كس بخوابد دشمن بيدارش كه نمى خوابد بر او مى تازد.
يكى از فرازهايى كه در آن نامه هست و محل بحث ماست اين است كه فرمود: ((و انى الى لقإ الله لمشتاق و حسن ثوابه لمنتظر راج)) اين چنين نيست كه من اضطرابى داشته باشم كه در دنيا بمانم و دير بميرم, من مشتاق لقاى حق و منتظر ثواب اويم اما نمى خواهم كه امر مردم را سفها اداره كنند: ((ولكننى آسى ان يلى امر هذه الامه سفهاوها و فجارها فيتخذوا مال الله دولا و عباده خولا و الصالحين حربا والفاسقين حزبا)).(10)
من گرچه ترسى از مرگ ندارم اما متإثر و متإسفم و غمگينم كه والى اين امت, سفيهان و فاجران بشوند در آن صورت مال خدا را دول قرار بدهند. همين ((دوله بين الاغنيإ منكم)). اگر مال الله را دول قرار دادند كه شد ((دوله بين الاغنيإ منكم)) آن گاه عبادالله را خول و بنده خود مى كنند چون رگ حيات مردم اقتصاد است و اگر به دست سفيهان بيفتد مردم برده آنان مى شوند و قهرا با صالحين مى جنگند و فاسقين را حزب خود قرار مى دهند: ((والصالحين حربا والفاسقين حزبا)).
اين بيان حضرت امير(س), به تفصيلى كه گفته شد, ريشه قرآنى دارد.
ادامه دارد

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) حشر (59) آيه 7 ـ 6. 2 ) نسإ (4) آيه 59. 3 ) طه (20) آيه 64. 4 ) آل عمران (3) آيه92. 5 ) نسإ (4) آيه6. 6 ) همزه (104) آيه3 ـ 2. 7 ) عنكبوت (29) آيه60. 8 ) اصول كافى, ج1, ص538,ح7. 9 ) بقره (2) آيه129. 10 ) اصول كافى, ج1, ص538, ح3.
11 ) انفال (8) آيه41.
12 ) اصول كافى, ج1, ص538, ح7.
13 ) همان, ص544, ح7.
14 ) مطففين (83) آيه14.
15 ) نهج البلاغه, نامه62.
16 ) همان.

قال الله تبارك و تعالى فى كتابه: ((يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله ولتنظر نفس ما قدمت لغدو اتقوا الله ان الله خبير بما تعملون و لاتكونوا كالذين نسوا الله فانسيهم انفسهم اولئك هم الفاسقون)).

ملاك ارزش اعمال انسان
ارزش انسان به آگاهى اوست, هر قدر كارهاى انسان آگاهانه تر باشد, و انسان نسبت به كار خود توجه بيش تر و شناخت بيش تر داشته باشد آن كار انسانى تر است و هر اندازه كار به انگيزه غرايز و اميال حيوانى ـ كه طبعا در آن ها شناخت و آگاهى هم كم تر است ـ انجام گيرد آن كار حيوانى تر هست و انسان را به حيوانيت نزديك مى كند. شايد همين باشد سر اين كه در آن آيه شريفه مى فرمايد: ((اولئك كالانعام بل هم اضل اولئك هم الغافلون)). كسانى كه از حيوانات پست ترند اهل غفلت اند و آگاهى ندارند. پس غفلت و ناآگاهى انسان را آن قدر تنزل مى دهد و پست مى كند كه از حد چهارپايان هم فروتر مى رود.

مظاهر غفلت (اشباع غرائز حيوانى)
مظاهر غفلت و ناآگاهى در زندگى انسان فراوان است و هر اندازه انسان در فكر اشباع غرايز حيوانى باشد از آگاهى انسانى دورتر مى شود, تا آن جا كه خدا را فراموش مى كند, خدا هم به واسطه كفران اين نعمت و عقوبت اين گناه خودش را از ياد خودش مى برد; يعنى انسان از خودش هم غافل مى شود. و ديگر توجه ندارد كه كى هست و كجا هست و از كجا آمده و كجا خواهد رفت. عينا مثل حيوانى كه فقط چشمش به علف و همش پر كردن شكم و توابع و لوازمش است. اين هم به همين نحوه مى شود كه اين نسيان نفس به دنبال نسيان خدا ((نسوا الله فانسيهم انفسهم)) از مظاهر بزرگ اين غفلت و ناآگاهى انسان است.

معناى آيه شريفه ((يا ايها الذين امنوا اتقوا الله ولتنظر…))
خداوند متعال در آيه شريفه اى كه در ابتدا آورديم مى فرمايد: از خدا بترسيد و بينديشيد كه براى فرداى خود چه پيش فرستاده ايد:
((يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله)) بعد مى فرمايد: ((ولتنظر نفس ما قدمت لغد)) نمى فرمايد: وانظروا ماذا قدمتم لغد شايد اشاره باشد به اين كه كم هستند كسانى كه در اين باره بينديشند يك كسى هم بينديشد, فكر كند, ببيند, كه براى فرداى خود چه فرستاده است.
همان طور كه غفلت انسان را از سرحد انسانيت تنزل مى دهد, توجه و آگاهى به خود, جهان و خدا, انسان را از حيوانيت بالا مى برد. هر قدر انسان از نعمت هايى كه خدا به او داده بيش تر بهره بردارى كند و چشم و گوش و دل و قلب و وسائل ادراك و فكر خود را در راه حقيقت به كار بياندازد به مرز انسانيت نزديك تر مى شود. اين يكى از مهم ترين مسائلى است كه انبيا و اولياى خدا و مصلحانى كه از طرف خدا براى اصلاح جامعه ها مىآمده اند بر آن تكيه داشتند.

عروض نسيان و غفلت از ياد خدا در حين انجام عمل:
البته ما معتقديم كه آخرتى هست و بايد براى آخرت فكرى كرد و چه بسا كارى را به خاطر هدف اخروى شروع كنيم, و انگيزه ما در شروع آن كار هم خدا و رسيدن به پاداش الهى باشد ولى موقعى كه به كار مشغول مى شويم و توجه ما به مقدمات آن كار معطوف مى شود كم كم غفلت عارض ما مى شود; مثلا به فكر مى افتيم امروز از فاميل مريضى عيادت كنيم, در بين راه قدم به قدم عواملى انسان را از خدا غافل مى كند: مناظرى كه مى بيند چيزهايى كه مى شنود و بالاخره اگر از همه اين ها گذشتيم و سالم رسيديم بدون اين كه شيطان ما را به طرف خودش بكشاند, در صحبت ها مسائلى پيش مىآيد كه كم كم انسان را غافل مى كند. غافل مى كند از اين كه اصلا براى چى آمده بود اين جا, گاهى گله از اين و آن, يا فرض كنيد رفتار بد بعضى نسبت به ديگرى و خلاصه غيبت و تهمت و كم كم افترا و چيزهاى ديگر. براى آن كار واجب يا مستحبى كه آمده بوديم كم كم خود ما هم كشيده مى شويم به اينها و به جاى اين كه در اين راه تقربى به خدا پيدا كرده باشيم و بنده اى از بندگان خدا را به خدا نزديك كرده باشيم نه تنها او را نجاتش نمى دهيم از آن غفلتى كه دارد خود بلكه ما هم غافل مى شويم كه اصلا آمده بوديم اين جا چه كار داشتيم. آن كارى كه به قصد خدا شروع كرده بوديم به كجا رسيد تازه وقتى رسيديم به موقع عمل هدف فراموش مى شود, مى افتيم توى امور دنيا و حتى گاهى به حرام هم كشيده مى شويم.
اين است كه در دعاى ابوحمزه عرض مى كند كه خدايا پناه مى برم از آن كارى كه براى تو آن كار را شروع كردم و بعد عارض شد براى من چيزى كه من را از آن راه حق و هدف صحيح منحرف و منصرف كرد.
لذا انسان بايد توجه داشته باشد كه صرف نيت اوليه براى يك كار كافى نيست كه آن كار سالم انجام بگيرد و به نفع انسان تمام شود, بلكه بايد تا آخر كار, اخلاص داشته باشد و غافل نشود.
يكى از نمونه هاى بزرگ اين مسإله, كه سختى هاى بيشترى دارد, كارهاى اجتماعى است. كارى كه سال ها بايد فرد يا افرادى به كمك افراد ديگر انجام دهند. بسيار پيچيده تر و مشكل تر از كار يك ساعتى و زودگذر است, براى يك كار يك ساعتى آن قدر بايد انسان خودش را مواظبت كند كه شيطان گولش نزند, در بين راه از هدف خارج نشود, هدف را فراموش نكند, كه بتواند كار خود را درست انجام دهد. اما يك كارى كه چند سال بايد دنبالش را گرفت, روز و شب را بايد وقت صرف كرد, بى خوابى ها كشيد, خطرها را تحمل كرد, پول ها خرج كرد. هر لحظه اش با خطر غفلت و شيطان روبه رو است.
اگر مقدارى در كارهايى كه كم و بيش كرده ايم تإمل كنيم, متوجه مى شويم كه كم كارى هست كه بتوانيم حسابش را درست پس بدهيم. تمام كارهايى را كه در روز, ماه, سال و سال ها كرده ايم آيا براى خدا بوده است؟
در بين اين راه از مسير منحرف نشده ايم؟ هدف را فراموش نكرده ايم, يا نه؟ خيلى وقت ها به جايى رسيديم كه فراموش كرده ايم كه اصلا براى چه حركت كرده بوديم گاهى كارى را شروع كرديم و بعد فهميديم كه يك گروه ديگرى هم هستند كه همين كار را مى خواهند انجام دهند; مثلا كلاس يا درس خاصى را شروع مى كنيم بعد متوجه مى شويم كه دوست و يا همكاران ما هم درس مشابه اى را دارند. آيا آن ها را تقويت مى كنيم يا تضعيف؟
مسإله شخص مطرح نيست, مسإله اسلام است, مسإله دين است, اسم اين شخص باشد يا آن شخص, اسم اين گروه باشد يا آن گروه, فرقى نمى كند چون هدف خدا و پيشرفت دين است.
لذا هر فردى بايد خودش حساب كند كه آيا كارهاى من براى خدا بوده تا مزد زحماتش را از خدا بخواهد و يا براى ديگران بوده. وقتى در پيشگاه عدل الهى به حسابها رسيدگى مى شود و مو را از ماست مى كشند آن وقت انسان مى بيند دستش خالى است. خسر الدنيا والاخره. نه در دنيا بهره اى برده و نه براى آخرت توشه اى فرستاده است.

يادآورى دائمى هدف
يكى از راه هاى مبارزه با غفلت, يادآورى هدف اصلى است, انسان براى اين كه از اين خطرها نجات پيدا كند به توفيق خدا بايد هميشه هدف را در نظر داشته باشد, به خود تلقين كند كه من دنبال چه مى گردم براى چى كار مى كنم, مبادا هدف را فراموش كنم.
صبح براى چه از خانه بيرون مىآيم براى چى در مىآييم؟ كجا مى رويم؟ هدف ما چيست؟ آيا كسب , تجارت, درس و بحث و تدريس را براى خدا انجام مى دهيم؟ اگر براى خداست پس چرا دم خروس از جيب مان پيداست؟ گوشه و كنارش همه اش نفس است.
اميرالمومنين ـ سلام الله عليه ـ در خطبه133 نهج البلاغه مى فرمايد:
((انما الدنيا منتهى بصر الاعمى لايبصر مما ورإها شيئا والبصير ينفذها بصره و يعلم ان الدار ورإها فالبصير منها شاخص والاعمى اليها شاخص والبصير منها متزود والاعمى لها متزود; دنيا منتهاى ديد كوردلان است كه در ماوراى آن چيزى نمى بيند, اما شخص بصير, ديدش در آن نفوذ مى كند و از آن مى گذرد و مى داند كه سراى جاويدان در وراى آن است. بنابراين شخص بصير در دنيا آماده كوچ است, و كوردل چشمش را به آن دوخته, بينايان از آن زاد و توشه برمى گيرند و نابينايان براى آن زاد و توشه مى اندوزند.))
بينا آن كسى است كه نگاهش از دنيا عبور كند و به آخرت برسد, كور آن است كه نگاهش همين جا مى ماند, اگر من به شيشه هاى عينكم نگاه كنم هيچ جا را نمى بينم و گويى كه كور هستم, اما اگر با عينك بيرون را ببينم, همه چيز را بهتر مشاهده مى كنم.
تحولاتى كه در دنيا پيدا مى شود بايد ما را متوجه كند كه اين دنيا, جاى ماندن نيست, و الا اين همه تحولات پيدا نمى شد, كودكى به جوانى, جوانى به پيرى, صحت به مرض, مرض به صحت, چهار فصل سال سبزى و زردى زمين, طلوع و غروب خورشيد, همه چيز در حال حركت, تغيير و دگرگونى است.
با ديدن اين همه نشانه ها, باز چرا غافليم؟ چون به دنيا نگاه كرده ايم نه با دنيا.
((فالبصير ينفذ بصره فيها و يعلم ان الدار ورإها)) آدم بينا مى داند كه خانه, پشت اين دنياست اين جا خانه نيست, گذرگاه است, اما كسى كه بينا نيست خيال مى كند همين است كه اين جاست چيزهاى ديگرى نيست, طبعا تمام همتش هم صرف همين جا مى شود: خوردن, پوشيدن, زندگى كردن, چه كار كردن, غافل است از اين كه اين ها همه ابزار, وسيله آزمايش و زمينه كار است.
اين غفلت نه فقط در امور مادى است بلكه در امور فرهنگى هم چنين است; مثلا در هنگام مطالعه و درس و بحث, چنان غرق مى شويم كه از وسيله بودن اين كتاب و دفتر غافل مى شويم و آن را هدف مى پنداريم. ديگران يك دكان مادى ناشى از غفلت ساخته اند من هم دكان فرهنگى و معنوى و سراسر غفلت, حتى نماز كه يك كار معنوى بزرگ است اگر با ريا و خودنمايى توإم شود باعث غفلت و فراموشى از هدف خواهد شد, ريا كردن در نماز, غفلت از ياد خداست. يا ذكر گفتن كه بايد آدمى را از غفلت بيرون آورد, گاهى خود, وسيله غفلت مى شود, ذكرى كه بر قلب انسان نتابد و از وجود آدمى نگذرد و فقط بر سر زبان باشد, عامل غفلت و خودنمايى مى شود.
((فالبصير منها شاخص والاعمى اليها شاخص)) فرق خوب و بد, كور و بينا همين ((من)) و ((الى)) است. آن كه چشم دارد از ديدگاه دنيا به آخرت چشم دوخته است. البته اگر به اين دنيا قدم نگذاشته بود كه نمى توانست چنين فرصتى پيدا كند. بايد بچه از مادر متولد شود, به دنيا بيايد, تا استعداد پيدا كند خدا را بشناسد و آخرت را درك كند.
آيا انسان به وسيله دنيا و از ديدگاه دنيا به جاى ديگرى نگاه مى كند يا به دنياى خودش. با عينك, ماورإ عينك را مى بيند يا خود عينك را. كور و بينا فرقش همين است. ((هل يستوى الاعمى و البصير إم هل تستوى الظلمات والنور, لهم قلوب لايفقهون بها و لهم اعين لايبصرون بها و لهم آذان لايسمعون بها اولئك كالانعام بل هم اضل)). اگر انسان نظرش را به همين زندگى دنيا بدوزد كه ارزشى ندارد. بحث از بينايى و كورى اين چشم نيست چون نور چشم بعضى از حيوانات به مراتب از انسان قوىتر است بلكه منظور چشم دل است, ببين دل به كجا توجه دارد, اين دل آخرت را مى بيند يا غافل است وبه آخرت توجهى ندارد. اگر كسى توجهش معطوف به ماورإ دنيا شد, در لسان قرآن, در لسان حضرت امير سلام الله عليه بيناست و اگر توجهش معطوف به دنيا, كسب و كار, بازار, درس و بحث و زندگى است در لسان قرآن و لسان اميرالمومنين سلام الله عليه كور است ((فالبصير منها شاخص والاعمى اليها شاخص)) كسى كه به ياد آخرت باشد و توجهش معطوف به آنجا باشد گرچه در بازار است يا مشغول درس و بحث است يا با زن و بچه اش معاشرت مى كند اما دل جاى ديگرى است. حضرت امير سلام الله عليه مى فرمايد: گرچه اينها در ميان مردم اند بدن هايشان در ميان مردم است اما روح هاى اينها, دل هاى اينها با عالم بالا بسته شده.
((فالبصير منها متزود والاعمى لها متزود)) اينجا فرق اين كور و بينا به ((من)) و ((لام)) است. آدم بينا از اين دنيا توشه برمى دارد براى جاى ديگر اما آدم كور توشه برمى دارد براى همين جا و غافل است از اين كه مسافر است و براى تهيه توشه به اينجا آمده. خيال مى كند هرچه هست همين است.
اين فرق كور و بيناست حال هر فردى خود قاضى خود شود كه آيا جزو كورهاست يا جزو بيناها و وقتى بيدار شويم كه ديگر دير است عمرى گذشته و غافل بوده ايم ((ولتنظر نفس ما قدمت لغد)).

پاورقي ها:

بذل علم
دانش با بذل و بخشش فزونى گيرد ولى ثروت با بخشش نقصان پذيرد.
دانش, دانشمندان را در پيش آمدها و مخاطرات حفظ مى كند ولى ثروتمندان در اين گونه مواقع مجبورند ثروت خود را حفظ كنند. دانش را هرگز نمى توان از دانشمندان جدا كرد ولى ثروت را از ثروتمندان به آسانى مى توان جدا نمود.
(از فرمايشات حضرت على((ع)))

در كيفيت روزى
گويند روزى يكى از سلاطين بر بام قصر بود و نظرش بر فراش پير افتاد كه حوالى قصر را آب و جارو مى كرد. از او پرسيد سبب چيست كه حكام و ملوك كوتاه عمر مى باشند و امثال شما مردم مفلوك عمر دراز مى يابند.
پير گفت: زيرا سلاطين روزى خود را به يكبار از خزانه خداى وهاب مى يابند و ما فقيران اندك اندك.
سلطان را اين نكته خوش آمد و سيصد درم بدو بخشيد, بعد از يك هفته كودكى را ديد كه به آن كار اشتغال دارد و چون جويا شد واضح شد كه پير فوت شده و كودك به جاى پير خدمت مى كند.(روضه الصفا)

سلطان خوب و بد
عبدالرحمن بن زياد افريقى گويد: منصور دوانيقى مرا احضار نمود و نزديك به خود جايم داد آن گاه گفت: مإموران و عاملان كه در قصبات و شهرها هستند رفتارشان با مردم چگونه است؟ در جواب گفتم: همه عمال فاسد و مإموران ظالم و ستمگرند و چون از مركز خلافت دور هستند از هيچ گونه ستمگرى نسبت به مردم پروا ندارند. منصور پس از استماع اين مطلب گفت: علت چيست؟ گفتم يا امير مگر نشنيده ايد كه (عمر بن عبدالعزيز) گفت: سلطان مانند بازارى است كه اگر خوب باشد مردم چيزهاى خوب به آن بازار مىآورند و اگر بد چيزهاى بد عرضه مى كنند.(كشكول طبسى ص31)

مزه ظلم
ارسطو مربى اسكندر بود يك روز در مجلسى كه جمعى از علمإ و حكمإ بودند از اسكندر پرسشهايى كرد اسكندر هم به تمام آنها جواب درست داد. ارسطو به جاى آفرين بناى توبيخ و سرزنش را گذاشت و او را به جهل و نادانى نسبت داد حضار تعجب كردند و علت را جويا شدند ارسطو گفت: اسكندر كودكى است كه در ناز و نعمت پرورش يافته و در آينده نزديك نيز پادشاه خواهد شد و امور مملكت را به دست خواهد گرفت من خواستم مزه ظلم را به او بچشانم تا بفهمد كه چقدر تلخ و ناگوار است و وقتى كه به پادشاهى رسيد از ستم و بى انصافى خوددارى كند.
(بستان المعارف, ص242)

زيارت حسين بن على(ع)
يكى از امرإ موصل كه خود و عيالش سنى ناصبى متعصبى بودند چون فرزند ذكورى نداشتند روى همان عقيده فاسدشان نذر كردند كه اگر خداوند به آنها پسرى بدهد او را راهزن زوار قبر امام حسين(ع) بنمايند از قضا آنها پسردار شدند و نامش را جمال الدين گذاشتند, بعد از اين كه به سن بلوغ رسيد او را با چند تن از دوستان بر سر راه زوار به محلى به نام مسيب فرستادند همين كه آنها به محل نامبرده رسيدند خوابيدند. جمال الدين در خواب ديد كه قيامت به پا شده و خلايق در وحشت و اضطرابند ملائكه عذاب كفار و مجرمين را به طرف آتش مى برند در همين بين ملكى رسيد و او را گرفت و با بدترين وضع به سوى دوزخ مى برد. مالك دوزخ جوان مزبور را مشاهده كردو گفت آتش مإمور نيست اين جوان را بسوزاند چون جمعى از زائرين از اينجا مى گذشتند غبارى از زير پاى آنان برخاست و بر سر و صورت اين جوان نشسته تا او را نشوئيد آتش به او صدمه نخواهد رساند از دهشت و وحشت از خواب بيدار شد اين خواب باعث شد خود و پدر و مادرش مذهب خود را ترك گفته و از شيعيان خالص گرديدند.
(جواهر العدديه ج1, ص254)

عمر كوتاه
نوح عليه السلام را جبرئيل بعد از طوفان گفت: يا شيخ المرسلين چرا خانه اى بنياد نيفكنى؟ گفت: يا جبرئيل از عمرم چه مقدار باقى مانده است؟
جبرئيل گفت: دويست سال ديگر.
نوح گفت: براى دويست سال دست در گل نتوان گذاشت.
(كدو مطبخ قلندرى, ص8)

مسإله ميراث
گويند ابن سماك واعظ صوفى و محقق و شيرين سخن بود و با علوم ظاهرى سرى نداشت. ملاى منكرى در ميان مجلس به قصد امتحان پرسيد كه چه مى گويى در اين مسإله ميراث كه شخصى مرده است و از وى چنين و چنان مال مانده است و فلان و فلان وارث مانده؟ ابن سماك گفت من واعظ جماعتى و مفتى طايفه اى هستم كه بعد از مردن از ايشان چيزى نمى ماند تا به مسإله ميراث احتياج شود بلكه دعوى مالكيت به اعتقاد ايشان فرعونيت است.(كشكول شيخ بهايى, ج2, ص318)

در ذكاوت اياس بن معاذ
گويند اياس بن معاذ مزنى قاضى بصره روزى در مسجد رسول(ص) در مدينه نماز مى كرد جمعى كه آنجا حاضر بودند بر حقيقت حال وى اختلاف كردند بعضى گفتند ايشان قاضى باشد و بعضى گفتند معلم است. شخصى به سوى او فرستادند تا جويا شود آن شخص گفت و شنيد جماعت را نقل كرد. اياس گفت: آن فرقه كه مرا قاضى گفتند درست است پس هر يك از جماعت را به صنعتى كه موصوف بودند معرفى كرد تا آن كه يكى را نجار گفت آن شخص گفت اينجا غلط كردى چه او مردى بزرگ از قريش است. اياس گفت هر كه هست البته نجار است. آن كس نزد قوم آمد و گفت اين مرد از عجائب دهر است و كيفيت حال شما را به درستى بيان كرد به جز فلانى, پس آن فلان گفت غلط نكرده من سابقا نجارى مى كردم پس جمع در حيرت شده و كمال اياس را تصديق كردند.(مقامات حريرى)

حكومتى كه به بولى از هم پاشيد
گويند مروان الحمار كه آخرين حاكم از دولت بنى اميه است در حين جنگ با لشكر سفاح عباسى از اسب فرود آمده به قضإ حاجت نشست كه اسبش گريخت و او در ميان لشكر افتاد و مردم را گمان شد كه او را كشته اند و لاجرم لشكر عظيم او پراكنده شد و مروان بر زبان آورد كه چون مدت تمام شود كثرت عده سودى نبخشد و از آن به بعد در ميان عرب ضرب المثل شد كه مى گفتند دولتى به بولى از دست رفت.
(تاريخ نگارستان, ص25)

سلطان محمود و احمد بن حسن ميمندى
گويند سلطان محمود غزنوى در اوان كودكى به همراه احمد بن حسن ميمندى در باغستان غزنين مى گرديد كه نظرش بر شخصى در آن حوالى افتاد سلطان از خواجه احمد سوال كرد كه او چه كس است؟ گفت: نجار است و احمد نام دارد. سلطان پرسيد مگر او را مى شناسى؟ گفت: هرگز او را نديدم ولى چون شما مرا آواز داديد او خواست جواب بدهد پس نامش احمد است و چون با دقت به گرد درخت خشك مى گرديد نجار است. سلطان گفت: ميدانى چه خورده است؟ احمد گفت: عسل خورده چون دهان پاك مى كند و مگس از خود ميراند و سلطان شخص را طلب كرد و استفسار نمود و از درستى آن در حيرت شد.
(تاريخ نگارستان, ص10)

دقت در بيت المال
مجذوبى را گذر به محكمه قاضى افتاد, قاضى از زر قضا و دخل محكمه جزوى فرستاد تا گوشت خريدند و آوردند. قاضى برخاست و به وسواس تمام آن گوشت را به آب كشيد مجذوب به نزد وى شد وگفت اگر اين وسواس را در وقت قيمت اين گوشت مرعى دارى از اين بهتر خواهد بود. چرا چندان كه در اين افراط مى كنى در آن تفريط مى نمايى و حال آن كه بدين مإمورى و از آن منهى.
(دستور العلمإ, ج3, ص217)
پاورقي ها:

جهان اسلام
شيخ سعيد شعبان : هيچ كس نمى تواند در حكم شرعى اعدام سلمان رشدى تجديد نظر كند.(28/11/76)
4 مسلمان انقلابى در مصر اعدام شدند.
سربازان رژيم الجزاير 88 مسلمان را به شهادت رساندند.(29/11/76)
ارتش صربستان قتل عام مسلمانان ((كوزوو)) را از سر گرفت.(6/12/76)
دادگاه لاهه قاتل 70 مسلمان بوسنيايى را فقط به 5 سال زندان محكوم كرد!(16/ 12/76)
تروريست هاى مسلح 3 برادر شيعه را در فيصل آباد پاكستان به شهادت رساندند.(25
/12/76)
با صدور قطعنامه اى در دوحه, سازمان كنفرانس اسلامى خواستار قطع رابطه كشورهاى عضو با رژيم صهيونيستى شد.
حمله تروريست هاى مسلح به مسلمانان پاكستان 22 كشته و زخمى بر جاى گذاشت.(8/ 1/77)
لائيكها و ارتش تركيه تصفيه گسترده عناصر مذهبى را در مراكز دولتى آغاز كردند. (10/1/77)

داخلى
رهبر انقلاب: مذاكره با امريكا را از آغاز نفى كرده و اكنون نيز نفى مى كنيم. (16/11/76)
رئيس جمهور خواستار نقش فعال سازمان كنفرانس اسلامى در حل بحران عراق شد.
نفربر ((جنگنده صحرا)) به مرحله توليد انبوه رسيد.
ايران, چين, روسيه, فرانسه و سوريه بار ديگر با حمله نظامى امريكا به عراق مخالفت كردند.(19/11/76)
رهبر انقلاب: افتخار اين است كه يك ملت, بيگانه را كنار بزند و با امكانات و استعداد بى نهايت خود هر چه مى تواند به پيش برود.(20/11/76)
با حضور پرشور و عاشقانه در راهپيمايى سالروز پيروزى انقلاب, ملت سرفراز ايران بار ديگر حماسه آفريد.
سه محموله امدادى جمعيت هلال احمر ايران براى زلزله زدگان افغانستان ارسال شد. (25/11/76)
168 دانش آموز برگزيده طرح ((بنمار)) از دست رئيس جمهور جايزه گرفتند.
براى اولين بار در ايران ترميم مهره هاى كمر با آخرين روش علمى انجام شد.
فيروزى سردبير ايران نيوز براى فرانسه, ژاپن و كره جنوبى جاسوسى مى كرده است. (26/11/76)
امروز, هرمزگان صحنه عشق ملت به رهبر بود.
بر اساس يك نظرسنجى در مناطق 20 گانه تهران; 84 درصد مردم پيام رئيس جمهور به مردم امريكا را محترمانه و مقتدرانه دانستند.(28/11/76)
به مناسبت 29 بهمن ((روز هواى پاك)); رئيس جمهورى مسافت منزل تا محل كار را با وسيله نقليه عمومى طى كرد.(29/11/76)
شوراى عالى انقلاب فرهنگى خواستار احقاق حق روژه گارودى از سوى مجامع جهانى شد.
ديوان عالى تايلند پس از 4 سال زندان حكم بيگناهى يك ايرانى را صادر كرد.(30
/11/76)
رهبر انقلاب: كسانى كه مى گويند بهار انقلاب تمام شده است خود دچار بى ايمانى و خزان زدگى شده اند.
رهبر انقلاب: امريكا در مقابل نظام اسلامى هيچ غلطى نمى تواند بكند.
آيه الله هاشمى رفسنجانى: امريكا در همه جنايت هاى صدام شريك است.
وزير كشور: فعاليت هاى نهضت آزادى غير قانونى است.(2/12/76)
رهبر انقلاب: ما با ملت ها و كشورهاى خليج فارس برادريم. حكومت هاى منطقه اين برادرى را قدر بدانند.
افراد مسلح دو مهندس ايرانى را در كراچى پاكستان به شهادت رساندند.
در ديدار با ملك فهد, رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام خواستار همكارى ايران و عربستان در بازار نفت شد.(4/12/76)
بزرگ ترين قاچاقچى مواد مخدر منطقه در ايران به هلاكت رسيد.(5/12/76)
رئيس جمهور: هر صدايى كه مسلمانان را در برابر هم قرار دهد, متعلق به اسلام نيست.
5/3 ميليارد دلار براى تإمين كالاهاى اساسى اختصاص يافت.
وزير خارجه ايتاليا: جهت گيرى سياسى دولت آقاى خاتمى تصميمات اتحاديه اروپا را متحول كرد.
وزارت كشور با تجمع دفتر تحكيم عليه شوراى نگهبان موافقت كرد!(11/12/76)
به دستور رئيس قوه قضائيه جز در موارد ضرورى, صدور قرار بازداشت موقت ممنوع شد.
يك گروه از اعضاى منافقين در نوار مرزى مهران متلاشى شد.
رهبر انقلاب: انجام مسئوليت خطير پى گيرى و نظارت بر اجراى قانون اساسى از هيچ شخصيتى جز مقام رياست جمهورى برنمىآيد.
وزارت كشور ايجاد تشنج در تجمع قانونى دانشجويان را محكوم كرد.(12/12/ 76)
صلاحيت 118 داوطلب نمايندگى مجلس شوراى اسلامى تإييد شد.
پس از 17 سال فاش شد; پليس انگليس طراح قتل دو ديپلمات ايرانى در لندن بود. (13/12/76)
خوزستان ساده و صميمى از رئيس جمهور استقبال كرد.
مدير كل املاك و مستغلات شهردارى تهران با 100 ميليون تومان وثيقه آزاد شد.(14
/12/76)
درى نجف آبادى : وزارت اطلاعات مبارزه با فساد ادارى را در سطح گسترده اى آغاز كرده است.(16/12/76)
الكساندر لوكاشنكو, رئيس جمهور روسيه سفيد ديروز به اتفاق حجه الاسلام والمسلمين خاتمى به حضور رهبر معظم انقلاب رسيد.
مسكو عليرغم فشار امريكا به اوكراين, نيروگاه بوشهر را تكميل مى كند.
يك باند بزرگ اشرار مسلح وابسته به سپاه صحابه در ايرانشهر متلاشى شد.(17/12
/76)
شبكه بين المللى انتقال مواد مخدر از افغانستان به اروپا در خراسان متلاشى شد.
رهبر انقلاب 50 ميليون ريال به جشن نيكوكارى كمك كردند.
عامل شهادت دو مهندس ايرانى در پاكستان دستگير شد.
توسط رئيس مجلس, اسناد مالكيت 2 ميليون هكتار از اراضى كشور به نمايندگان مرتع داران واگذار شد.(21/12/76)
با حضور رهبر انقلاب مقامات بلندپايه و جمع كثيرى از مردم مراسم برگزارى بزرگداشت مرحوم حاج سيد احمد خمينى در حرم مطهر امام صورت گرفت.
انتخابات ميان دوره اى مجلس در تهران, اصفهان, خمين و سلماس برگزار شد.(23/ 12/76)
زلزله 15 روستاى گلباف كرمان را ويران كرد.(24/12/76)
نخستين گروه از زائران خانه خدا صبح امروز رهسپار جده شدند.
چند كرد عراقى به دليل جاسوسى به نفع تركيه و رژيم صهيونيستى دستگير شدند.(25
/12/76)
واژگونى اتوبوس حامل دانشجويان برجسته رياضى 9 كشته و 21 مجروح بجا گذاشت.(26
/12/76)
16 دانشجوى پزشكى دانشگاه شاهد مشهد در تصادف جان باختند.
درهاى قبرستان بقيع صبح امروز به روى زائران ايرانى گشوده شد.
160 نماينده اظهارات مديران شهردارى تهران را درباره برخورد ضابطين قوه قضائيه تكان دهنده خواندند.(27/12/76)
رهبر انقلاب: برخى مطبوعات با سوء استفاده از فضاى آزاد در كشور, حرفهاى سازمان سيا را منتشر مى كنند.
كلينتون براى نخستين بار نوروز را به ايرانيان تبريك گفت.(8/1/77)
پنج نماينده جديد به مجلس شوراى اسلامى راه يافتند.

خارجى
بحران قره باغ روساى جمهور و مجلس ارمنستان را مجبور به استعفا كرد.(16/11
/76)
زلزله افغانستان 4 هزار كشته و هزاران آواره بر جاى گذاشت.
نخست وزير پيشين الجزاير: فرانسه از قتل عام مردم الجزاير به دست ژنرالها حمايت مى كند.
هواپيماهاى طالبان, مجروحين و قربانيان زلزله استان ((تخار)) را بمباران كردند.
سفير امريكا در سازمان ملل: واشنگتن در انتظار چراغ سبز شوراى امنيت براى حمله به عراق است.(18/11/76)
نتانياهو: جمهورى اسلامى ايران خطرى بزرگ براى جهان است.
روسيه, امريكا را تهديد به حمله موشكى كرد.(19/11/76)
تهاجم ارتش سريلانكا عليه تاميل ها 750 كشته بجا گذاشت.
ژنرال شوارتسكف: خليج فارس مى تواند به ويتنام ديگرى براى امريكا تبديل شود. (21/11/76)
تجمع وسيع نيروهاى نظامى امريكا در خليج فارس اوضاع منطقه را در آستانه انفجار قرار داد.(23/11/76)
پايتخت سيرالئون از كنترل كودتاچيان خارج شد.
سخنگوى وزارت خارجه روسيه: امريكا هيچ گونه مجوزى براى حمله هوايى به عراق ندارد.(25/11/76)
فرانسه براى رويارويى با امريكا در زمينه مقابله با قانون داماتو اعلام آمادگى كرد.(26/11/76)
رژيم لائيك تركيه به طالبان چراغ سبز نشان داد.
نتانياهو: اسرائيل هرجا لازم بداند دست به ترور خواهد زد.(30/11/76)
امريكا براى مهار دوگانه ايران و روسيه درصدد تغيير جغرافياى سياسى منطقه است.
خاور ميانه در انتظار نتايج سفر كوفى عنان لحظه شمارى مى كند.(2/12/76)
عراق و سازمان ملل به توافق رسيدند, آمريكا ديگر بهانه اى براى جنگ افروزى ندارد.(5/12/76)
استاد برجسته دانشگاه ليون فرانسه: ادعاى صهيونيست ها درباره كوره هاى آدم سوزى طى جنگ دوم يك دروغ بزرگ است.
80 نماينده حزب رفاه تركيه به حزب فضيلت پيوستند.(6/12/76)
دادگاه لاهه با رد ادعاى امريكا و انگليس به نفع ليبى رإى داد.
روژه گارودى: صهيونيستها در محاكمه من شكست خوردند.
3 سرمايه دار ژاپنى خود را حلق آويز كردند.
رئيس موساد در پى رسوايى جديد جاسوسان اين تشكيلات مجبور به استعفا شد.
روژه گارودى به پرداخت 120 هزار فرانك جريمه محكوم شد.(10/12/76)
ميليونر امريكايى اراضى شرق بيت المقدس را براى احداث شهركهاى صهيونيستى خريدارى كرد.
رژيم صهيونيستى آمادگى خود را براى خروج مشروط از جنوب لبنان اعلام كرد.(11/ 12/76)
اتحاديه عرب: اعلام آمادگى رژيم صهيونيستى براى عقب نشينى از لبنان مانور تبليغاتى است.(13/12/76)
رئيس جمهور امريكا بار ديگر ((وضعيت اضطرارى ملى)) عليه ايران را تمديد كرد!(17/12/76)
سردبير الشعب مصر پس از بازگشت از تهران بازداشت شد.(18/12/76)
توره جان زاده معاون اول رئيس جمهور تاجيكستان شد.
وزير اسرائيلى: خالد مشعل را ترور خواهيم كرد.
سونيا گاندى زمام حزب كنگره هند را به دست گرفت.
كاخ سفيد به شكت قانون ((هلمز برتون)) اعتراف كرد.(24/12/76)
احزاب سياسى صربستان تقاضاى استقلال كوزوو را رد كردند.
به منظور خاتمه دادن به بحران كوزو, وزراى خارجه آلمان و فرانسه و روسيه, مإمور متقاعد ساختن رهبر صربها شدند.(25/12/76)
جيانگ زمين بار ديگر رئيس جمهور چين شد.(26/12/76)
سناى امريكا افزايش هزينه حضور نظامى اين كشور در خليج فارس را تصويب كرد.
روزنامه آلمانى ((فرانكفورتر روند شاو)): آلمان مسئول تجهيز عراق به سلاح هاى شيمياى است.
سفير آذربايجان در تهران به دليل بى كفايتى بركنار شد.(28/12/76)
نخست وزير هند رإى اعتماد گرفت.
دادگاه عالى سند پاكستان حكم بازداشت بى نظير بوتو را صادر كرد.(9/1/77)
اعضاى اوپك براى كاهش توليد نفت به توافق رسيدند.
در تازه ترين اقدام شيطان بزرگ عليه ايران, امريكا 147 ميليون دلار براى افزايش توان جنگى خود در خليج فارس اختصاص داد.
پاورقي ها:

پيش بينى دقيق نارسايى هاى قلبى
استفاده از يك سيستم تصويربردار سريع (اسكنرScanner) (), به متخصصان قلب امكان مى دهد احتمال ابتلإ به بيمارى قلبى در افراد را محاسبه كنند.
اين دستگاه تصويربردار به دليل سرعت خود, تصاوير بسيار روشنى از قلب ارائه مى دهد كه در آنها مى توان كمترين ميزان ته نشينى رسوبات در داخل رگ هاى قلب را مشاهده كرد.
يكى از مشكلاتى كه متخصصان قلب با آن مواجه هستند, پيش بينى احتمال ابتلإ افراد به بيمارىهاى قلبى است. اگرچه عواملى مانند سابقه خانوادگى, سن, استعمال دخانيات و ميزان كلسترول خون مى توانند نشانه هايى براى تشخيص ميزان ابتلإ به بيمارى قلبى فراهم كنند, اما اين عوامل هميشه نشانه هاى دقيقى محسوب نمى شوند.
برخى آزمايش ها مانند محاسبه ويژگى هاى قلبى در هنگام اجراى نرمش هاى مخصوص و يا تزريق برخى مواد رنگى به داخل رگها و تهيه تصوير فعاليت هاى قلب مى تواند تا اندازه اى در ارائه شمائى كلى از وضعيت قلب موثر باشد. اما اين روشها, هر يك از محدوديت هايى برخوردار هستند.
استفاده از سيستم تصويربردارى سريع, علاوه بر سرعت آنها و واضح بودن, شيوه اى غير تهاجمى است و نياز به تزريق مواد رنگى به داخل رگها نيز ندارد.
در اين سيستم از طريق يك ((تفنگ الكترونى)) يك ((جريان الكترونى)) ايجاد مى شود كه اشعه ايكس توليد مى كند. استفاده از تفنگ الكترونى باعث مى شود بتوان با سرعت بيشترى به تصويربردارى پرداخت.
هفته نامه ساندى تايمز مى نويسد: ((در روش متعارف تصويربردارى سى تى تقريبا 500 ميلى ثانيه به طول مى انجامد تا تصوير تشكيل شود, كه مدت زمانى است كه قلب يك چرخه كامل داشته است.
اما در سريع ترين شكل سيستم جديد, يك تصوير در 50 ميلى ثانيه تشكيل مى شود و حتى تشكيل تصوير در 100 ميلى ثانيه نيز به وجود آمدن يك تصوير بسيار واضح منجر مى شود.
روشنى و وضوح اين نوع تصوير به حدى است كه به متخصصان قلب اجازه مى دهد ميزان رسوب هاى ته نشين شده در داخل رگها را, حتى اگر اندك باشد, مشاهده و بررسى كنند. ))

آزمايش يك روش جديد ژن درمانى براى بيمارى قلبى
محققان براى اولين بار يك روش جديد ژن درمانى در بيماران مبتلا به بيمارىهاى قلبى را آزمايش كردند.
هدف اين روش درمانى كمك به افرادى است كه از نارسايى جريان خون به عضلات قلب رنج مى برند و در تركيب با عمل جراحى باى پس نيز كارآيى دارد.
محققان دانشگاه كورنل مى گويند: اين روش درمانى يك پروتئين خاص را توليد مى كند كه به نوبه خود تشكيل عروق خونى جديد را تحريك كرده و جريان خون را به بافت قلب كه در معرض ابتلا به عارضه آترواسكروسيز يا تصلب شرائين يا بيمارىهاى ديگر قلبى قرار دارند باز مى گرداند.
پروفسور ((رونالد كريستال)) محقق برجسته اين تحقيق مى گويد: اين روش درمانى به توليد رگهاى خونى جديد شباهت دارد. ما در واقع با قرار دادن اين ژن جديد در قلب, به اين عضو مى گوئيم تا شريانهاى مسدود شده را ناديده بگيرد.
پروفسور روسنگارت كه ماه گذشته در يك آزمايش بالينى اين عامل ژن درمانى را به اولين بيمار تزريق كرد گفت: اين فرآيند به تنهايى موثر است و با روش هاى درمانى موجود براى معالجه بيمارىهاى قلبى عروقى نيز مى توان آن را به صورت توامان به كار گرفت.

پوست مصنوعى براى استفاده سانحه ديدگان از سوختگى
استفاده از پوست و غضروف توليد شده به شيوه هاى آزمايشگاهى و صنعتى اميد تازه اى براى درمان سانحه ديدگان از سوختگى هاى عميق پديد آورده است.
طى سال گذشته اداره مواد غذايى و دارويى ايالات متحده براى نخستين بار اجازه استفاده از دو نوع پوست توليد شده به شيوه هاى مصنوعى را براى درمان سوختگى هاى شديد از درجه سوم صادر كرده است و قرار است به زودى اجازه استفاده از غضروف هاى مصنوعى را كه در درمان زانوهاى آسيب ديده به كار مى رود, صادر نمايد.
وزارت بهداشت كانادا نيز اجازه انجام جراحى هاى پيوند پوست با پوست هاى مصنوعى را صادر كرده است.
به نوشته ماهنامه علمى ساينتيفيك امريكن در آمريكا گروهى از شركت هاى سازنده محصولات مربوط به حوزه اعضاى زنده (بيوتكنولوژى) كار توليد سلول هايى را كه در درون پليمرها جاسازى شده اند و مى توانند به ستون فقرات كسانى كه مبتلا به بيمارى اسكلروسيس هستند, عامل رشد سلسله اعصاب و نخاع را عرضه كنند, آغاز كرده اند.
به اعتقاد متخصصان تحولى كه در دهه 1988 به عنوان يك اكتشاف انقلابى در آزمايشگاه هايى پژوهشى آغاز شد, در اواخر دهه 1990 در قالب يك فراگرد صنعتى با توليد انبوه, در آستانه ورود به بازار قرار گرفته است.
پوست مصنوعى كه طى سال گذشته در موارد متعددى در مورد بيماران سانحه ديده از سوختگى هاى عميق مورد بهره بردارى واقع شده متشكل از يك شبكه منفذدار است كه از بافت هاى سلولزى بدن گاو به همراه غشائى كه از غضروف كوسه ماهى استخراج شده به وجود آمده است.
هر دو اين مواد بر روى بدن انسان آزمايش شده اند و سازگارى آنها با سيستم ايمنى بدن محقق شده است.

درمان سرطان با يون هاى پرانرژى
محققان فيزيك و سرطان اعلام كردند: تومورهاى سرطانى با استفاده از يك روش جديد درمانى و با به كارگيرى يون هاى بسيار سريع كربن به روش موثر درمان خواهند شد.
محققان ((انجمن تحقيقاتى يون هاى سنگين)) در آلمان, اخيرا اين روش درمانى را بر روى دو بيمار آزمايش كرده اند. تومورهاى مغزى اين بيماران با يون هاى كربن پرانرژى و توسط متخصصان فيزيك هسته اى كه همكارى نزديكى با محققان سرطان دارند بمباران شدند.
در اين روش درمانى سرعت يون هاى كربن تا نصف سرعت نور, در حدود 150 هزار كيلومتر در ثانيه تشديد شد. در اين سرعت يون ها مستقيما به بافت بدن نفوذ كرده و در پايان دامنه خود انرژى را به صورت بسيار متمركز آزاد مى كند.
به گفته محققان اين خاصيت امكان تإثير بيولوژى پرتودرمانى را حتى در تومورهاى بسيار عميق كه در مقابل پرتوها مقاوم هستند امكان پذير مى سازد و بافت هاى اطراف نيز از در معرض اشعه قرار گرفتن بى مورد مصون مى مانند.
محققان هم چنين اعلام كردند در اين روش براى اولين بار از يك اسكن براى پرتو درمانى استفاده شد و اين امر امكان بكارگيرى يك ميزان دقيق براى هر بيمار را فراهم مىآورد. در اين روش هم چنين دانشمندان براى اولين بار با استفاده از يك دوربين مخصوص قادر به مشاهده وبررسى پيشرفت اشعه در بدن بيماران بودند.
اولين درمان آزمايشى اين دو بيمار كه از وجود تومورهايى در پايه جمجمه خود رنج مى بردند با دقت و صحت بسيار زياد انجام شد. در نيمه دوم سال 1998 بيماران بيشترى با اين روش معاينه خواهند شد.
در طول 5 سال آينده اين آزمايشگاه قصد دارد صدها بيمار داراى تومورهاى مغزى مقاوم در برابر اشعه را درمان كند.
محققان دانشگاه هايدلبرگ و مركز تحقيقات سرطان آلمان در هايدلبرگ نيز در انجام اين روش درمانى با دانشمندان همكارى داشته اند.
پاورقي ها:

پاورقي ها:

((از مصائب سالار شهيدان يادكنيد و براى امام حسين و خانواده اش گريه كنيد كه امام صادق (ع) مى فرمايد: هركس برامام حسين(ع) گريه كند بهشت براو واجب مى شود. ))(شهيد رضا سيدارونقى از: خوى)

((اگر جنازه شهيدتان سر در بدن ندارد ناراحت نشويد و مگوييد كه سر جوان ما كجاست. زيرا سر مرا همراه كاروان سرهاى شهيدان كربلا بر نيزه كرده و در شهر مى گردانند تا نشانى بر مظلوميت شهيدان راه حق باشند, اگر مدتى جنازه ام بى دست وپا در بيابان بماند بايد به ياد علمدار شهيدان كربلا باشيد كه پيكرش بدون دست و پا در بيابان افتاده بود.))(شهيدناصر چهارلنگ از: انديمشك)

((اكنون شماهايى كه مانده ايد بايد اين خط سرخ و خونين كه همان خط سرخ حسين بن على(ع) است را ادامه دهيد.))(شهيدفردين ميرزاغفارى از: اصفهان)

(( … توصيه دارم كه همواره رهرو اين پير روشن ضميرباشيد. زيرا راه او راه حسين(ع) و راه حسين(ع) راه ا… است. با خدا پيمان مى بندم كه درتمام عاشوراها و تمام كربلاها با حسين(ع) همراه باشم.))(شهيد قاسم على محمدى از: مازندران)

(( … آرى همانطور كه زينب (ع) آن قهرمان كربلا در برابر اين نعمت عظيم الهى خدا را شكرگزارى مى كند ماهم بايد او را شكر كنيم.))(شهيد رسول سيدين از: خمين)

((خدايا دوست دارم اگر شهيد شدم بى سر باشم كه در مقابل امام حسين (ع) روسفيد باشم.))(شهيد سلطانعلى دمبرچلى از: تهران)

((… هنگاميكه زينب بر بالين غرقه به خون برادرش در گودى قتلگاه رسيد و دستها را به سوى آسمان بلند و فرياد برآورد كه خدايا! اين قربانى را از من بپذير, تو نيز همچون زينب مقاوم و استوار باش و همواره در اين فكر باش كه پيام خون شهيدت را به تمامى عالم برسانى.)) (شهيد محمد زارعى از: قم)

((… نبرد ما يك نبردى است كه نشإت گرفته از عاشوراى حسينى است عرصه نبرد عرصه مقدسى است كه بايستى ارتباط با دنيا را قطع و ارتباط با خدا را برقرار ساخت…))(شهيد محمدمحبوبى از: سمنان)

((… سلام بر حضرت سيدالشهدا(ع) كه در روز عاشورا راه و رسم آزادگى, شجاعت, شهامت و ايثار را به ما آموخت.))(شهيد على نورى از: خوى)

((… به حسين(ع) بگو خونش هنوز در رگها مى جوشد و نامش در لاله هاى خونين ميهنم در چهره سرخ رنگ شفق, … اى حسين اگر فرياد هل من ناصر ينصرنى تو را در آن زمان نمى رسيد بدان كه اكنون تمام رزمندگان عشق شهادت يا زيارت تو را دارند.)) (شهيد على اكبر پالويى از: نكا)

((… خدايا تورا شكر مى كنم كه حسين را آفريدى, اى خداى حسين تورا شكر مى كنم كه راه پر افتخار شهادت را در جلوى پاى رزمندگان حق و حقيقت گذاشتى…))(شهيد عباس على باطبى از: بهشهر)

((… دوست دارم كه جسدم تكه تكه شود و سرم از بدن جدا شود و همانطور كه حضرت زينب (س) نتوانست جسد برادرش را تشخيص دهد, شوم كه در مقابل آنها در روز محشر خجل نباشم.))(شهيد سعيد كاكويى از: سارى)

((اگر به زيارت رفتيد به امام حسين (ع)بگوييد كه من هم جوانى داشتم و آرزويش اين بود كه در زمان شما و در ركاب شما باشد ولى امروز اين سعادت را پيدا كرده و به يارى شما آمده.)) (شهيد مجتبى ذكرياپور)

((اگر مى خواهيد در مقام و عظمت شما خللى وارد نشود هيچگاه زبان به شكايت نگشاييد و آنچه را كه از قدر و منزلت الهى شما مى كاهد بر زبان نياوريد, هميشه سعى كنيد سخنان حسين بن على (ع) را در نظر داشته و براى خود الگو قرار دهيد.))
(شهيد على اكبر آذرى نظر)

((… به ميدان آزمايشى مى روى كه در يك طرف كفر است با تمام امكانات و در طرف ديگر جوانان سلحشور و با ايمان كه براى حق مبارزه مى كنند, براى هدفشان و مكتبشان و وقتى اين چنين مى انديشى خود را در كنار همهآنها و جزو يارانشان احساس مى كنى گويى در كنار حسين(ع) و فرياد هل من ناصر ينصرنى اش را پاسخ گفته اى و ديگر برايت مرگ مفهومى ندارد. چه زيبا و با شكوه است اينگونه بودن, اينگونه زيستن و اينگونه مردن.)) (شهيد بهروز ابوحمزه)

((ما وارثان خون حسين(ع) هستيم. و ما را در مبارزه كردن با كفار هيچ ترس و واهمه اى نيست.))(شهيد عبدالحسين رضايى)

((بايد كلمه عشق را در صحنه عاشورا يافت. چگونگى پيوستن و برگشتن عاشق به حضور معشوق عشقى كه دل را روانه بارى تعالى كرده و فكر دنيوى را سلب مى كند. حسين(ع) اين عاشق بزرگ و مظهر عشق, چگونگى اين امر را به ما رهروان حق آموخت. ))(شهيد سيف ا… روستازاده)

((ما از امام حسين(ع) بالاتر نيستيم, كه هستى خود را در راه خدا و دين فدا كرد ما بايد پيروان راه حسين بن على (ع) باشيم, او كه با خون خود اسلام را زنده كرد. ))(شهيد مهدى آقاعباسى)

((آرى لحظه وصل لحظه شورانگيز است, لحظه نشاط آورى است. آرى, لحظه وصل لحظه اى است كه دل و جان آدمى به نور حق روشن و ديدن جمال حق جان مى گيرد و چه لذتى بالاتر از اينكه انسان دل و جانش به جلوه هاى حق روشن شود.

براى من كمال افتخار است كه جان خود را فداى اين چنين راهى كنم, راهى كه حسين بن على(ع) امام عاشقان فداى آن شده است.))(شهيد محمد مصطفى درخشان راد)

((پدرم بدان كه ما سالهاى سال حسين حسين مى گفتيم. الان موقع عمل است بايد با نثار خون خود به نداى مظلومانه امام امت لبيك بگوييم.)) (شهيد جعفر بيات)

((درود بر عاشقان زيارت كربلاى تو يا حسين, كه عاشقانه در راه تو جان مى سپارند, و به عشق اينكه بر خاك زير پايت بوسه زنند جان خود رابراى زيارت تو و معبودشان هديه مى كنند.))(شهيد سليمان عبدى)

((من رفتم به آن راهى كه براى رسيدن به آن مشقات زيادى را كشيدم. من رفتم به آن راهى كه آرزويش را داشتم, من مى روم كه دنباله رو خط سرخ اباعبدالله الحسين باشم.))(شهيد عليرضا زارع بجستانى)

((يا حسين, يا حسين , ياحسين, آنقدر فرياد هل من ناصر ينصرنى ات نافذ بود و آنچنان تنهايى ات در آن تفتيده دشت برهوت دلمان را به آتش كشيد كه اكنون در لبيك به تو اى وارث رسولان همه سختيها را با لذت ايثار بر دوش خواهيم كشيد. ))(شهيد مجتبى طيرانى)

((اما همه بايد سعى كنيم راه شهيدان را كه همان راه سالار شهيدان حسين بن على (ع) است ادامه دهيم و در اين راه از دل و جان و مال خود دريغ نكنيم و حسين و در اين راه ثابت قدم بمانيم.))(شهيد عبدا… دربابارى)

((حسين جان همچنان كه در روز عاشورا يك يك ياران و عزيزانت را در آغوش مى گرفتى, از تو مى خواهم كه به هنگام شهادتم سرم را بر بالينت بگذارى و مرا از عشق به خود و خدايت سيراب گردانى.))(شهيد غلامرضا لاسجردى)

((امام حسين (ع) فرمود اگر آيين پيامبر جز با كشتن من باقى نمى ماند پس اى شمشيرها مرا در آغوش گيريد. اگر ريشه كوچكى از درخت اسلام با خون اين حقير آبيارى مى شود پس بباريد اى توپها و تانكها بر سرم.))(شهيد سيدشكرا… دريابارى)

((اى حسين, اكنون شهيدان بر ما شاهدند, و تو اى سيد شهيدان قافله سالار اين كاروان هستى, مرا , راه عشق نما و به اين كاروان متصل فرما. اى بزرگ آموزگار شهادت , و اى سوخته شعله هاى سركش عشق, به تو اقتدا كردم و تو شاهد باش كه همچون ياران تو به يارى ات برخاستم و نداى پرصلابت هل من ناصر ينصرنى تو را لبيك گفتم.))(شهيد زين العابدين عابدنيا)

((خدايا, در روز رستاخيز هركس در پشت سر امام خويش محشور مى گردد. خدايا, مرا به دنبال امام خمينى كبير و به دنبال جدش حسين (ع) محشورفرما. و مرااز شفاعت پيامبر(ص) و حسين (ع) و امام خمينى بى نصيب مگردان.)) (شهيد سعيد زينال زاده)

((حسين جان, همچنان كه در روز عاشورا يكايك ياران و عزيزانت را در آغوش مى گرفتى از تو مى خواهم در هنگام شهادتم, سرم را بر روى زانويت قرار دهى و مرا از عشق به خود و خدايت سيراب كنى.))(شهيد حسين آقايى)

((هر زمان خواستى گريه كنى بر امام حسين (ع) و فرزندان و اصحابش گريه كن , كه اين عزيزان خدا كه بهتر و باوفاتر از آنان خلق نشده, چگونه غريبانه تحت عنوان خارجى كشته شدند و بدنهاى پاكشان سه روز و دو شب روى زمين گرم كربلا ماند. ))(شهيد مسعود رستگار)

((بايد اين را دانست كه من اين راه حسينى, راه الله و شهيد شدن را خودم آگاهانه و با بينش اسلامى انتخاب كرده ام. و هيچ زور و اجبارى در اين راه نيست بلكه يك انتخاب آگاهانه است كه شخص خود انتخاب مى كند و من اين راه را كه همان راه حسين و يارانش است خودم انتخاب كرده ام مى دانم سعادت دنيا و آخرت در همين راه است.))(شهيد حسين نافله زاده)

((حسين جان, اى معنى انسانيت در زمين و زمان, اى كه به ما درس دادى,درس خوب زيستن و خوب مردن, اى نور, اى روشنى, اى چراغ فروزان برمناره تاريخ در همه عصرها و همه نسلها, امت تو و شاگردان مكتب تو از نزديك به تو لبيك مى گويند مگر نه اين است كه تو بودى كه با راه حركت كمالى خود درس انسان بودن و انسان زيستن و انسان مردن آموختى.))(شهيد محمد دوست محمدى)

((اى امام حسين (ع), اگر چه در كربلا نبوده ام كه به نداى هل من ناصر ينصرنى ات جواب دهم ولى ببين كه به نداى حق طلبانه فرزندت خمينى لبيك گفته و در كربلاى خوزستان جان فشانى مى كنم.))(شهيدحميد كريمى)

((اينك ما مى گوييم حسين جان, اگر در آن فضاى داغ و خونين كسى به فريادت نرسيد و نداى تو را لبيك نگفت, ما پيروانت در فضاى گرم و خونين ايران زمين دست مردانگى مشت كرده , و به نداى غريبى و تنهائيت لبيك مى گوييم.))(شهيد محمد رستگارى مقدم)

((پدرم مگر شما نمى گوييد كاش من به جاى حسين بن على(ع) داغ از دست دادن فرزندان خود را تحمل مى كردم. اى مادر مگر شما نمى گوييد كاش من به جاى زينب بودم و عزيزانم به شهادت مى رسيدند و من به جاى او سوار بر شتر عريان به اسارت مى رفتم. حال مگر خمينى فرزند حسين نيست و مگر جبهه هاى ما كربلا نيست , مگر ابرقدرتها همچون يزيد دستور قتل عام مسلمانان را نمى دهند, مگر اينان همچون مزدوران يزيد خيمه ها و خانه هاى مسلمين را به آتش نمى كشند. مگر فرزندان خردسال ما از رقيه حسين عزيزتر هستند؟ مگر جوانان ما از جوانان حسين عزيزترهستند؟ آرى دوباره كربلا فرا رسيده است.))(شهيد على اصغر قريشى)

((اشك بريزيد , ليكن براى امام حسين(ع) و فرزندانش و ديگر ائمه اطهار كه مظلومانه شهيد شدند.))(شهيد سعيد هداوند)

پاورقي ها:

عزت نفس

امام على (ع): ((اكرم نفسك عن كل دنيه و ان ساقتك الى الرغائب فانك لن تعتاض بما تبذل من نفسك عوضا و لاتكن عبد غيرك و قد جعلك الله حرا)).(1)
على عليه السلام به فرزندش امام مجتبى سلام الله عليه فرمود: نفس خويش را عزيز بشمار و به هيچ پستى و دنائتى تن مده گرچه عمل پست, تو را به تمنياتت برساند, زيرا هيچ چيز با شرافت نفس برابرى نمى كند و (به جاى عزت از دست داده) عوضى همانند آن نصيبت نخواهد شد, و بنده ديگران نباش كه خداوند تو را آزاد آفريده است.

امام على (ع): ((من كرمت عليه نفسه لم يهنها بالمعصيه)).(2)
كسى كه نفس شرافتمند و با عزت دارد هرگز آن را با پليدى گناه, خوار و پست نخواهد ساخت.

امام على (ع): ((إلنفس الدنيه لاتنفك عن الدنائات)).(3)
كسى كه فرومايه و دنى النفس است از كارهاى پست جدايى ندارد.

امام على (ع): ((ساعه ذل لاتفى بعز الدهر)).(4)
يك ساعت ذلت با عزت تمام دوران زندگى برابرى نمى كند.

امام على (ع): ((من تذلل لابنإ الدنيا تعرى من لباس التقوى)).(5)
كسى كه در مقابل شيفتگان دنيا اظهار ذلت كند, با اين عمل, جامه تقوى و پاكى را از بر خود به در آورده است.

امام على (ع): ((اعجز الناس من قدر على ان يزيل النقص عن نفسه و لم يفعل)). (6)
عاجزترين مردم كسى است كه مى تواند نقائص اخلاقى خود را برطرف سازد و از انجام آن خوددارى كند.

امام صادق (ع): ((ان الله عزوجل فوض الى المومن اموره كلها و لم يفوض اليه ان يذل نفسه)).(7)
خداوند تمام كارهاى مومن را به خود او واگذار كرده ولى به او اختيار نداده كه خود را خوار و ذليل كند.

امام صادق (ع): عن زراره عن الصادق(ع): ((ان رجلا اتاه فقال اننى لا احسن ان اعمل عملا بيدى و لا احسن ان اتجر و انا محارف محتاج فقال اعمل واحمل على رإسك واستغن عن الناس)).(8)
زراره از امام صادق عليه السلام نقل كرده كه مردى به حضور حضرت آمد عرض كرد دست سالمى ندارم كه با آن كار كنم, سرمايه ندارم تا با آن تجارت كنم مرد محروم و مستمندى هستم چه كنم؟ حضرت مى ديد كه سر آن مرد سالم است و مى تواند طبق رسوم محلى با آن كار كند فرمود: بار را بر سرت ببر و خود را از مردم بى نياز بدار (و گدايى نكن).

امام صادق (ع): ((اقصر نفسك عما يضرها من قبل ان تفارقك واسع فى فكاكها كما تسعى فى طلب معيشتك فان نفسك رهينه بعملك)).(9)
از آن چه براى جانت زيان بخش است اجتناب نما پيش از آن كه مرگت فرا رسد, و در راه آزاد كردن نفس خويش از قيود سيئات اخلاقى كوشش نما همانطور كه براى معاش خود تلاش مى كنى, چه آن كه خودت و جانت در گرو اعمالى است كه انجام مى دهى.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) نهج البلاغه, نامه31 . 2 ) غرر الحكم, ص677. 3 ) غرر الحكم, ص117. 4 ) غرر الحكم, ص434. 5 ) فهرست غرر, ص126. 6 ) مستدرك, ج2, ص310. 7 ) اصول كافى, ج5, ص63. 8 ) محجه البيضإ, ج3, ص143. 9 ) وسائل, ج4, ص40.

شجره طيبه و شجره خبيثه

((إلم تر كيف ضرب الله مثلا كلمه طيبه كشجره طيبه إصلها ثابت و فرعها فى السمإ توتى إكلها كل حين باذن ربها))(1)
اى پيامبر نديدى كه چگونه خداوند كلمه پاك را به درختى پاك مثل زده كه اصل آن برقرار و شاخه اش در آسمان است, و به اذن پروردگارش هميشه ميوه هاى نيكو مى دهد.

كلمه در قرآن هم بر كلمات تكوينى و هم بر كلمات تدوينى اطلاق مى شود يعنى گاهى قوانين و احكام الهى, كلمه ناميده مى شوند و گاهى بر شخصيت ها و مردان حق و فضيلت اطلاق مى گردد.
و در برابر كلمه طيبه كه مانند شجره طيبه داراى ريشه هاى تنومند و نيرومند در اعماق زمين است در حالى كه برگ و شاخه هايش بر فراز آسمان ها بالا مى رود, كلمه خبيثه اى نيز وجود دارد كه نه ريشه و برگ دارد و نه قرار و دوامى. و اين دو مثل حق و باطل است.
در روز عاشورا دو صف در برابر يك ديگر قرار گرفتند: صفى از كلمات خبيثه و صفى از كلمات طيبه يعنى تفسير اين آيه كريمه هر سال در روز عاشورا محقق مى گردد. زيرا اساسى كه حكومت امويان بر آن اساس و پايه استوار بود همان شورايى بود كه قبلا آن را تشكيل دادند تا امويان ثمره اش را بچينند و در برابر اسلام ناب محمدى قد علم كنند. اين حركتى كه قوامش و پايه اش بر باطل و ظلم و فساد و تباهى بود, به حق نمودار و الگوى كلمه خبيثه ملعونه در قرآن است.
در مقابل, امام حسين عليه السلام شجره طيبه حق را پايه نهاد و هر چند اين شجره بيش از 72 برگ نداشت ولى آن چنان ريشه هايش در اعماق زمين فرو رفته بود كه تا ابد اين كلمه حق, ريشه هايش در اعماق قلوب مومنان خداجوى جاى دارد و هرگز قدرتى نمى تواند آن را از بين ببرد. و هرچند شجره خبيثه امويان داراى چندين هزار شاخ و برگ در آن روز بود ولى چون ريشه نداشت, به زودى ريشه كن شد و نابود گشت و جز لعنت و نفرين هميشگى, نتيجه اى براى صاحبانش نداشت. اما شجره حقه حسينى هر روز رشد و نمو مى كند و ريشه هايش پيوسته نيرومندتر و مستحكم تر مى گردد و سايه هاى بلند پايه اش بر سر ما و نسل هاى آينده تا روز رستاخيز, باقى و بادوام خواهد ماند و از همين درخت حق است كه انوار ايمان و پارسايى و تقوا بر فراز آسمان ها خواهد رفت و هر كه از اين درخت برگيرد, رستگار و هر كه از آن دورى گزيند بدبخت و سيه روز است.
نهضت بارور امام حسين عليه السلام آن چنان درس عزت و عظمت و انسانيت به دنيا آموخت كه بايد تمام بشريت در برابر عظمتش سر فرود آورند و در عزايش اشك بريزند.
در تاريخ الخلفاى سيوطى(2) آمده است: ((لما قتل الحسين احمرت السمإ و لم يرتفع حجر الا وجد تحته دم عبيط حتى فى بيت المقدس)) هنگامى كه حسين كشته شد, آسمان به رنگ سرخ درآمد و هيچ سنگى از زمين برداشته نمى شد, جز آن كه زير آن خونى تازه مى جوشيد, حتى در بيت المقدس.
اين انسان كامل و والايى كه جمادات را به تإثر درآورد ـ و چنان كه ابن ابى حاتم نقل كرده تا چهار ماه پس از شهادتش, آفاق آسمان ها گلگون بود ـ بايد تا روز قيامت, عقول دانشمندان و قلوب انديشمندان را به لرزه درآورد و بايد امت اسلامى ـ در روز عاشورا ـ همه با هم, يك دست و يك صدا, براى احقاق حق رسول خدا كه توسط گروهى جاهل و تبهكار, بر سرزمين تفتيده كربلا, پايمال شد, فرياد زنند و ناله كنند. و ما اگر بر امام حسين گريه مى كنيم, زيرا در شهادتش, حق رسول خدا ضايع شد و چيزى نمانده بود كه رسالت آسمانيش را از بين ببرند, جز آن كه حسين با نثار خون مقدسش, آن را زنده كرد و دوباره رسول خدا زنده شد و اين است معناى سخن رسول الله ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ كه مى فرمايد: ((حسين منى و انا من حسين)) چه زنده ماندن رسالت پيامبر با نثار خون حسين محقق شد و گرنه شجره خبيثه ملعونه يزيديان, مصمم بود نام پيامبر را از مإذنه ها و مناره هاى مساجد بردارد و قرآن را نابود سازد.
پس روز عاشورا, هر مسجدى براى حسين گريه مى كند و هر برگ قرآنى براى سيدالشهدإ اشك مى ريزد و هر نداى ((الله اكبرى)) بر او ناله مى كند. امروز كعبه و مسجدالحرام, مشعر و مقام بلكه تمام ستارگان و افلاك و كهكشان ها بر حسين گريه مى كنند زيرا به وسيله او, قوانين الهى پابرجاى ماند, پس آيا روا نيست ما در اين روز عزا, گريه كنيم و با زمين و زمان و افلاك هم ناله شويم و اشك بريزيم؟
اى حسين! اگر ما تو را نشناختيم, به خدا دهر و زمان ساكت نمى نشيند تا آن كه نور جمال دل آرايت از پشت ابرهاى تار بر دنيا بتابد و اشعه تابناك روح بلندت, صفحه گيتى را روشن سازد و جن و انس در برابر آن همه نور و فروغ, چاره اى جز تسليم و تعظيم نداشته باشند.
رسول خدا(ص) فرمود: ((ان الحسين بن على فى السمإ إكبر منه فى الارض و انه لمكتوب عن يمين عرش الله : مصباح هدى و سفينه نجاه))(3) حسين بن على در آسمان بزرگتر است تا در زمين, و همانا بر طرف راست عرش خدا نوشته شده است: حسين چراغ هدايت و كشتى نجات است.
بيائيم همه با هم از اين چراغ هدايت براى زندگى دنيا و آخرتمان فروغ بگيريم و در اين دوران تباهى و فساد كه جهان را غرق ساخته است, در كشتى نجات حسين سوار شويم تا به ساحل امن و امان برسيم و رستگار گرديم, آمين رب العالمين.


پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ـ (سوره ابراهيم, آيه24) 2 ـ تاريخ الخلفا, ص128. 3 ـ بحارالانوار, ج94, ص184.

وقتى سخن از ((تنبيه)) به ميان مىآيد, در اكثر ذهن ها, ((انضباط)) متبلور
مى شود و در نتيجه برخى تنبيه را با انضباط و اطاعت كوركورانه مترادف مى دانند.
بعضى افراد معتقدند كه انضباط در سايه اطاعت كوركورانه به دست مىآيد و منضبط
كسى است كه بدون اظهار نظرى, دستور مافوق خود را اجرا نمايد. كسانى كه اين گونه
فكر مى كنند, چند فرض را قبول كرده اند كه:

1ـ مافوق هيچ وقت اشتباه نمى كند و دستورهاى او هميشه با صلاح و صواب همراه است.
بنابراين, زيردستان بدون چون و چرا بايد از وى اطاعت كنند;

2ـ افرادى كه تحت سرپرستى يك نفر قرار دارند, معمولا از لحاظ فهم و درك
ضعيفند, روى اين اصل, صلاح و صرفه ايشان در اين است كه دستورهاى سرپرست را بدون
اين كه درباره آنها بحث كنند, به اجرا درآورند;

3ـ اطاعت كوركورانه, پيشرفت و نتيجه كار را بهتر مى سازد و امور را تحت نظم و
قاعده معين درمىآورد.(1)

متإسفانه اين فرض ها را بسيارى از والدين و مربيان پذيرفته اند و فكر مى كنند
كه اگر كودك از آنها اطاعت محض كند, خوشبخت خواهد شد و بنابراين, زمانى كه كودك
از دستور آنان سرپيچى مى كند, او را تنبيه مى كنند تا طبق نظر آنها رفتار كند.
اين گروه معتقدند: ترس از تنبيه, كودك را به اجراى وظايف معين وامى دارد و مانع
از اين مى شود كه او به انجام كارى كه مخالف مقررات است, مبادرت ورزد. تنبيه اثر
فورى دارد و كودك را از ادامه تخلف باز مى دارد.

چنين والدين و مربيانى غافلند كه اطاعت و انضباطى كه از راه تنبيه حاصل شود,
موجب اضمحلال و نابودى حس ابتكار كودك مى گردد.
نيروى كنجكاوى ديگر رشد نمى يابد. اين گونه كودكان چون به سن بلوغ و رشد رسند
يا از هيچ مقامى اطاعت نمى كنند و راه عصيان در پيش مى گيرند, و يا آن كه مطيع
همه مى شوند و براى فرمانبردارى و تو سرى خوردن آمادگى پيدا مى كنند.(2) كودكى كه
از ترس والدين و مربيان خود دست از كار ناصواب مى كشد, در بزرگسالى نيز بدون اين
كه خود متوجه باشد, فقط موقعى دست از كار ناصواب برخواهد داشت كه از تنبيه
بالاترى بترسد و يا او را واقعا تنبيه كنند. در صورتى كه اصل واقعى تربيت اقتضا
مى كند كه آدمى عمل خلاف را نه از ترس تنبيه, بلكه به صرف خلاف بودن آن مرتكب نشود
و تنها براى اين كه وجدانش از ارتكاب به گناه مبرا باشد, از انجام آن سر باز
زند.(3)

بسيارى از والدين و مربيانى كه تنبيه را تجويز مى كنند, معمولا افراد خودخواهى
هستند و به سبب عدم اجراى فرمان آنها و برخوردن به حيثيتشان به تنبيه كودكان
خود اقدام مى كنند و به اين ترتيب خشم خود را فرو مى نشانند.

يكى ديگر از اثرهاى منفى تنبيه اين است كه كودكان از روش تنبيهى والدين خود
تقليد مى كنند. كودكى كه سيلى خورده يا به پشت او زده اند, به هنگامى كه مى كوشد
تا در مورد ديگران اعمال قدرت كند, مىآموزد كه پرخاشگرى خود را به همين نحو
ابراز كند. در يك بررسى از تضادهاى بين كودك و بزرگسال به كودكان پيش دبستانى
نوار ويديويى نشان دادند و از آنان سوال شد كه اگر به جاى والدين مى بودند, چه
احساسى مى داشتند؟ روش هايى كه پيشنهاد كردند, شبيه به همان روش هايى بود كه
والدين خودشان در همان موقعيت به كار مى بردند.(4)

وقتى كه والدين فرزندان خود را تنبيه مى كنند در واقع به آنان مىآموزند كه در
آينده چگونه والدينى باشند. بعضى محققان معتقدند كه به همين طريق بدرفتارى با
كودك از نسلى به نسل ديگر منتقل مى شود. بسيارى از والدين كه فرزندان خود را كتك
مى زنند. خودشان در كودكى اذيت و آزار ديده اند. هم چنين تنبيه باعث مى شود كه
كودك از كسى كه تنبيه مى كند, بپرهيزد. و بسيار مشاهده مى شود كه كودك هيچ علاقه اى
به والدين و محيط خانه ندارد و هميشه از محيط خانه گريزان است. اين گريز از
خانه باعث مى شود با افرادى كه تربيت درستى ندارند, بيشتر نشست و برخاست كند و
به بزهكارى و انحراف سوق پيدا نمايد.

تنبيه موقعيت اجتماعى فرد را متزلزل مى كند; روى همين, كودك براى حفظ موقعيت
اجتماعى خويشتن, از اقدام به كارى كه سبب اجراى تنبيه درباره وى شود, خوددارى
مى نمايد. با اين كه تنبيه اثر فورى دارد و ممكن است كودك را از ادامه تخلف باز
دارد, با اين حال, اثر تنبيه كم است و ارزش تربيتى ندارد. تنبيه خود به خود فرد
را متوجه زشتى و عيب كار خويشتن نمى سازد. شخصيت او را مضمحل مى كند و غالبا
زيان هاى فراوانى در بر دارد; مثلا تنبيه بدنى ممكن است سبب نقص اعضاى بدن شود و
تنبيه روانى نيز آثار سويى در شخصيت فرد باقى مى گذارد. اثر تنبيه موقتى است;
يعنى در وقت معين, شخص را از انجام كارى باز مى دارد, ولى همان طور كه گفته شد,
فرد را متوجه نتايج وخيم كار نمى كند و به محض اين كه ترس از تنبيه از ميان رفت,
دوباره به انجام آن مبادرت مى ورزد.

اسكينر, روان شناس معروف بعد از تحقيقات فراوانى كه در زمينه تشويق و تنبيه
انجام داد, چنين نتيجه گيرى كرد كه: تنبيه در دراز مدت بى تإثير است. چنين به
نظر مى رسد كه تنبيه صرفا رفتار او را پس مى زند و زمانى كه ديگر تهديد تنبيه
وجود نداشته باشد, نرخ پاسخ به ميزان اولش باز مى گردد. بنابراين, گرچه تنبيه
اغلب خيلى موثر به نظر مى رسد, در واقع تنها اثرى ناپايدار بر جاى مى گذارد. دلايل
ديگر اسكينر عليه تنبيه به قرار زيرند:

1ـ تنبيه آثار جانبى هيجانى نامطلوب به بار مىآورد. ارگانيسمى كه تنبيه
مى شود, مى ترسد و اين ترس به محرك هاى مختلفى كه هنگام تنبيه شدن او حضور دارند,
تعميم مى يابد.

2ـ تنبيه به ارگانيسم نشان مى دهد كه چه كار نكند, نه اين كه چه كار بكند. در
قياس با تقويت, تنبيه عملا هيچ گونه اطلاعاتى در اختيار ارگانيسم نمى گذارد. تقويت
نشان مى دهد كه رفتارى كه در موقعيت انجام گرفته, موثر بوده است. بنابراين, به
يادگيرى بيش ترى نياز نيست.
تنبيه غالبا اين آگاهى را به ارگانيسم مى دهد كه پاسخ تنبيه شده در ايجاد
تقويت موثر نيست و او به يادگيرى بيش ترى نياز دارد تا به پاسخى كه كارساز است,
منجر شود.

3ـ تنبيه صدمه زدن به ديگران را توجيه مى كند. اين البته در پرورش كودكان
بيشتر صادق است. وقتى كه كودكان تنبيه مى شوند, تنها چيزى كه مىآموزند, اين است
كه در بعضى موقعيت ها صدمه زدن به ديگران جايز است.

4ـ كودك با قرار گرفتن در موقعيتى كه بتواند در آن رفتار قبلا تنبيه شده خود
را انجام دهد, بدون اين كه براى آن تنبيه شود, ممكن است وادار به انجام آن
رفتار شود. بنابراين, در غياب عوامل تنبيه كننده, ممكن است كودكان فحش بدهند,
شيشه بشكنند, با بزرگ ترها بى ادبانه رفتار كنند, به بچه هاى كوچك تر آزار برسانند
و… . اين كودكان آموخته اند كه در حضور عوامل تنبيه كننده اين رفتارها را واپس
بزنند, اما دلايلى نمى بينند كه در غياب عوامل تنبيه كننده اين رفتارها را انجام
ندهند.

5ـ تنبيه, در شخص تنبيه شده نسبت به عامل تنبيه كننده و ديگران پرخاشگرى
ايجاد مى كند, و اين پرخاشگرى ممكن است موجب مشكلات ديگرى بشود; براى نمونه,
موسسات كيفرى جامعه كه تنبيه را وسيله اصلى كنترل به كار مى برند, مملو از افراد
بسيار پرخاشگر هستند و مادام كه تنبيه يا تهديد تنبيه براى كنترل رفتار آنان به
كار مى رود, هم چنان پرخاشگر باقى خواهند ماند.

6ـ تنبيه, اغلب يك پاسخ نامطلوب را جانشين پاسخ نامطلوب ديگرى مى سازد.

براى نمونه كودكى كه به سبب ريخت و پاش چيزها تنبيه مى شود, يك بچه گريه كن از
آب در مىآيد. بى ترديد, تنبيه شديد, بلافاصله ميل به انجام عمل تنبيه شده را كاهش
مى دهد. شكى نيست كه اين نتيجه مسبب استفاده فراوان از تنبيه است. ما به طور
غريزى به كسى كه رفتارش ما را مىآزارد, حمله مى كنيم, شايد نه به صورت فيزيكى,
بلكه با انتقاد, عدم تإييد, سرزنش يا تمسخر, صرف نظر از اين كه تمايل به انجام
چنين عملى جنبه ارثى دارد يا نه, مسلما نتيجه كار تقويت كننده است و همين امر
رايج بودن آن را تبيين مى كند. اما در دراز مدت تنبيه, عملا رفتار تنبيه شده را
از خزانه رفتار حذف نمى كند و توفيق موقتى آن در ازاى بهاى گزاف كاهش دادن
كارآمدى كلى و خوشوقتى گروه تمام مى شود.(5)

اين روان شناس محقق, تقويت كننده ها را جانشين تنبيه مى كند. تقويت كننده ها به
وجود يا عدم هر محركى كه موجب افزايش وقوع پاسخ گردد, گفته مى شود. تقويت
كننده ها دو نوع هستند. مثبت و منفى. در تقويت مثبت وجود محرك موجب افزايش تكرار
پاسخ مى شود. اما در تقويت منفى عدم حضور يا فقدان محرك موجب تقويت مى گردد. وقتى
كه والدين فرزندشان را به دليل اين كه به كودكى كوچك تر از خودش كمك كرده, تشويق
مى كنند, يا به دليل هر نمره 20 كه در مدرسه گرفته به او مقدارى پول مى دهند و يا
وقتى كه اجازه مى دهند به دليل اين كه كارى را به انجام رسانيده شب كمى ديرتر از
معمول بخوابد, در واقع تقويت مثبت به كار برده اند. تقويت كننده ها ممكن است
اجتماعى (تشويق محبت) يا غير اجتماعى(چيزهاى ملموس, امتيازات خاص) باشند.
تإثيرات تقويت هاى اجتماعى; مانند تشويق تا حدودى بستگى به رابطه كودك با
بزرگسال دارد. معمولا تشويق از طرف والدينى كه رابطه گرم و پذيرايى با كودك
دارند, موثرتر از تشويق از طرف والدينى است كه سرد و بى اعتنا هستند. البته گاهى
تشويق از طرف والدينى كه سرد و بى اعتنا هستند, ممكن است براى كودك اهميت خاصى
داشته باشد, چون به ندرت پيش مىآيد. تإثير تقويت كننده ها در عين حال بستگى دارد
به اين كه كودك در مورد آن تقويت كننده ها چه نگرشى دارد و آنها را چگونه تعبير
و تفسير مى كند.(6)

معمولا والدين به طور غير عمدى رفتار كودك خود را تقويت مى كنند. يك مورد معمول
تقويت غير عمدى اين است كه به كودكان به هنگامى كه رفتار نادرستى از آنان
سرمى زند, بى توجه باشد. با اين بى توجهى, پاداشى را كه كودك شما مى توانست به
احتمال زياد از آن برخوردار شود, از او دريغ مى شود. به طور حتم كودكان در كانون
توجه والدين نشو و نما مى كنند و محروم ساختن آنها حتى براى زمانى كوتاه مى تواند
اثر فورى بر جاى گذارد. شيوه ناديده انگارى, به ويژه وقتى موثر است كه كودك شما
قصد داشته باشد شما را تحريك كرده يا به كلى غافلگير كند. اگر ماهرانه بكوشيد
به سر و صدا يا حرف هاى زيادى و بى سابقه او ترتيب اثر ندهيد, حتما جلو حركات او
را مى گيريد. وقتى كه از عمل خود برگشت, حتما از وى به پاس اين تغيير رفتار
تعريف كنيد.

وقتى به كودك خود بى محلى مى كنيد, ثابت رإى باشيد. اگر دانه اى شكلات خواست و
احساس كرديد در اين وقت نبايد بخورد, تنها يك بار به او بگوييد ((حالا وقت
شيرينى نيست)) بعد چشم از او برداريد, به طورى كه اصلا نگاهتان به نگاه او
برخورد نكند و برخلاف تقاضاى او ساكت بمانيد. منظور از اين عمل آن است كه حتى
حاضر نيستيد به هيچ وجه به او رو نشان دهيد. اگر به رويش لبخند بزنيد, به طور
ضمنى به اين معنى است كه علنا وادارش خواهيد كرد تا پافشارى كند و اين پافشارى
مطمئنا حاكى از آن است كه دل شما را به دست خواهد آورد.

كودك شما ممكن است اكنون همه تلاش خود را براى جلب توجه شما به كار گيرد, از
جمله در اتاق بدود, روى تخت بيفتد, يا روى فرش غلت بزند. برخى از كودكان وقتى
مورد بى توجهى قرار مى گيرند, سرسختانه در پى آنند تا با پدر خود تماس جسمانى
پيدا كنند. كودك شما ممكن است از سر و شانه يتان بالا رود, به لباستان بياويزد,
يا به پايتان بپيچد. اين جاست كه شايد دلتان نرم شود, به ويژه وقتى كه او را با
چهره اى ناراحت ببينيد. اما, اعمال او را به كل ناديده بگيريد. وقتى از حقه بازى
دست برداشت, آن وقت به او توجه نشان دهيد. اگر به فعاليت مورد قبولى مشغول شد و
از درخواست خود براى شكلات دست برداشت, او را تشويق كنيد.(7)

والدينى كه تسليم گريه ها يا خواسته هاى غير منطقى كودك خود شوند, نه تنها
رفتار خلاف كودك را از بين نخواهند برد, بلكه همان رفتارى كه قصد از ميان
بردنشان را داشتند, تقويت مى كنند.

بنابراين, ما مى توانيم به جاى تنبيه از تقويت كننده هاى مثبت و منفى استفاده
كنيم و كودكمان را به رفتار درست وادار نماييم, هرچند اين روش در آغاز وقت گير
به نظر مى رسد, ولى زمانى كه شما چندين بار در مقابل رفتار ناخوشايند آنها
مقاومت كنيد, آنان ياد خواهند گرفت كه رفتارهايى كه شما به آن بى توجه هستيد,
سريع ترك كنند. حتى نتيجه آزمايش هاى گوناگون نيز نشان داده اند كه از راه تنبيه
هميشه گرايش به پاسخ دادن كاهش نمى يابد. از آزمايش هاى نورندايك, ديگر روان شناس
معروف و يكى از بنيان گذاران روان شناسى تجربى, يادگيرى, تربيتى و هوشى, در مورد
انسان چنين نتيجه گرفته اند كه پاداش, رفتار قبلى را تقويت مى كند (اگر رفتار
مثبت بوده باشد), اما تنبيه آن را تضعيف نمى كند (اگر رفتار منفى باشد). از طريق
پاداش ممكن است رفتار به صورت ثابت و پايدار باقى بماند, اما خلاف آن همواره صدق
نمى كند; يعنى به وسيله تنبيه نمى توان موجود را وادار به ترك رفتار كرد. تقويت
در ايجاد رفتار مطلوب موثر است, اما تنبيه سرانجام ممكن است. هم براى تنبيه
شونده و هم براى تنبيه كننده, عواقب شوم و زيان آورى به بار آورد. نتايج تنبيه
قابل پيش بينى و اعتبار نيستند. در خاموشى (زمانى كه كودك كار مثبتى انجام
نمى دهد و والدين كاملا بى توجه مى شوند) رفتار از راه تقويت نشدن محرك, از بين
مى رود, اما تنبيه, به جز موارد خاص وسيله اى مناسب براى تحرك عادت نيست.(8)

البته بعضى روان شناسان با تشويق و تقويت, تنبيه را نيز در مواردى محدود جايز
مى دانند, اينها عقيده دارند كه آدمى به علت تمايل غرائزش در هر سن و سال از
ارتكاب به گناه نمى تواند مبرا باشد و كودكان كه بايد چون نهالى تازه براى زندگى
آينده تربيت شوند, احتياج به دقت فراوان دارند. اين دقت نه تنها به راهنمايى هاى
لازم و كمك هاى فكرى و عملى مفيد اطلاق مى شود, بلكه جلوگيرى از انجام اعمال زشت و
خلاف نيز بايد در سرلوحه برنامه هاى تربيتى آنان قرار گيرد و براى اين منظور
راهنمايى ها و مراقبت هاى لازم از اصول اوليه تربيت كودكان به شمار مى رود و پس از
آن توبيخ و سرزنش و احيانا تنبيه نيز براى آنان لازم است و به خصوص بايد در نظر
گرفت كه مربى براى هدايت كامل فرزندانش به راه هاى حقيقى زندگى, بايد هميشه
چهره اى راضى و متبسم و مهربان نسبت به آنان داشته باشد, ولى چماق نيز در دست و
بالاى سرش به نظر كودك برسد. يعنى در حقيقت براى تربيت صحيح فرزند, و وادار
داشتن او به راه زندگى.

علاوه بر كليه روابط اوليه پدر و مادر و فرزند و خانواده و تشويق و هدايت و
راهنمايى هاى لازم, چماق تنبيه هميشه بايد در دست مربى بوده باشد, ولى هيچ وقت آن
را پايين نياورد, چه در حقيقت با پايين آوردن آن, نه تنها قبح عمل از بين مى رود
و كودك ديگر از آن ترسى نخواهد داشت, بلكه شخصيت كودك نيز لكه دار خواهد شد, و
پس از آن ارتكاب به گناه جديد و احيانا تنبيه و كتك خوردن مجدد ابا و ترس
نخواهد داشت. در هر حال تنبيه لازم است درست به ميزان گناه اعمال شود و كمتر يا
زيادتر آن از هر نوع و به هر شكل باشد, نه تنها زيان دارد, بلكه كودك را به
تدريج انتقامجو و آزار رسان يا مهمل و سهل انگار بار مىآورد. اندازه تنبيه قدرى
است كه كودك را وادار به موافقت كند. در موقعيت هاى طبيعى, كودكان وقتى با تنبيه
شديدى رو به رو مى شوند, بيشتر احتمال دارد كه اطاعت كنند, ولى تنبيه شديد در
عين حال رفتار مطلوب ديگر را سركوب مى كند و هم چنين تنبيه بسيار شديد كودكان را
مى ترساند و خشم آنان را بر مى انگيزد, از اين رو, كودكان كم تر احتمال دارد كه
قاعده اى را كه به آنان تحميل شده بپذيرند و درونى كنند.(9) اما عدم تنبيه و
اغماض كلى گناهان كودك, او را مهمل و لاابالى بار مىآورد و به او مى فهماند كه در
زندگى اصولا تنبيهى در كار نيست و بهتر است بر خر مراد سوار شود و تا آن جا كه
مى تواند بتازد. و اين خود يك نوع خودخواهى و بى بند و بارى بى معنى است كه بعدها
به زيان زندگى شخصى او و اجتماع تمام مى شود.(10) البته منظور از تنبيه, تنبيه
بدنى نيست, بلكه ساير روش هاى تنبيهى مانند: محروم كردن از چيزى, قهر, عدم توجه
حس و مانند اينها, زيرا تنبيه بدنى هيچ وقت نتيجه مثبت نداشته و برعكس عوارض
جانبى شديدى نيز بر جاى گذاشته است. حضرت امام على(ع) مى فرمايند: پند پذيرى
انسان عاقل به وسيله ادب و تربيت است, اين چهارپايان و حيوانات هستند كه با زدن
تربيت مى شوند.(11)

اما امام على(ع) نيز تنبيه غير بدنى را در مواقعى لازم دانسته و جواب مردى كه
از فرزند خود به حضرت شكايت مى كرد, فرمود: فرزندت را نزن و براى ادب كردنش از
او قهر كن, ولى مواظب باش قهرت طول نكشد و هر چه زودتر آشتى كن.(12)

ابن خلدون, دانشمند اسلامى نيز خشونت بى مورد را مردود دانسته و مى گويد: اگر
آموزگار با شاگرد خود خشونت ورزد, دانشآموز نيز به خشونت خو مى گيرد, نشاط و
شادى روح او از بين مى رود, به كسالت و انزوا روى مىآورد و به دروغ و باطل پناه
مى برد, چرا كه بيم آن دارد كه اگر جز اين رفتار كند, ديگران بر او غلبه كنند و
او را مقهور خود سازند. اين چنين است كه دانشآموز با فريب و نيرنگ آشنا مى شود و
كارهاى خود را بر اين روش نادرست پى ريزى مى كند.

بنابراين سزاوار است كه آموزگاران در تعليم و تربيت شاگردان خود و پدران و
مادران در تربيت فرزندان خود خشونت و سخت گيرى نا به جا نداشته باشند, بلكه با
آن به نرمى رفتار نمايند.(13)


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) دكتر على شريعتمدارى, روان شناس تربيتى, نشر اميركبير, چاپ سوم, 1367,
ص470.
2 ) دكتر مهدى كى نيا, مبانى جرم شناسى, نشر دانشگاه تهران, چاپ سوم, 1370, ج2,
ص642.
3 ) دكتر على پريور, تربيت و تندرستى, نشر آسيا, چاپ چهارم, 1370, ص161.
4 ) رشد و شخصيت كودك, هنرى پاول ماسن و ديگرى, (ترجمه) مهشيد ياسائى, نشر
مركز, چاپ چهارم, 1372, ص450.
5 ) بى ـ آر. هرگنهان, متيواچ السون, مقدمه اى بر نظريه هاى يادگيرى (ترجمه)
دكتر على اكبر سيف, نشر دانا, چاپ اول, 1374, ص140.
6 ) رشد و شخصيت كودك, ص453.
7 ) موسسه تايم لايف بوك, به كودك خود رفتار خوب بياموزيم, (ترجمه) غلامرضا
خواجه پور, چاپ دوم, 1374, ص88.
8 ) روان شناسى يادگيرى, دكتر محمد پارسا, نشر بعثت, چاپ اول, 1370, ص133.
9 ) رشد و شخصيت كودك, ص449.
10 ) تربيت و تندرستى, ص160.
11 ) حديث تربيت كودك از سخنان چهارده معصوم, گردآورنده: پيام آزادى, نشر
پيام آزادى, چاپ چهارم, 1364, ص90.
12 ) همان, ص90.
13 ) استاد باقر شريف قريشى, نظام تربيتى اسلام, نشر وزارت فرهنگ و ارشاد, چاپ
اول, 1362, ص127.

قسمت سوم

سيرى در انديشه هاى عرفانى علامه طباطبايى(قدس سره)

اهل تزكيه يا فرقه خدعه

در واقع علامه طباطبايى از آن دسته عرفا حمايت مى كند و خود نيز در سلك آنان
قرار مى گيرد كه داراى معرفت الله و متخلق به اخلاق الله بوده و با تهذيب نفس,
رياضات و مجاهدات و تزكيه روح و پاك ساختن دل از عشق و محبت ماسوى الله به
كمالاتى معنوى نائل شده و ضمن خلق نيكو, علم و عمل خالص و ذكر و فكر در اسمإ و
اوصاف الهى و ترك شهوت حيوانى و فضولات دنيوى به موعظه, هدايت و تربيت جامعه
انسانى پرداخته و افراد مشتاق حق را راهنما هستند; از فقيران و درماندگان
دستگيرى كرده مظلومان را يارى نموده; گمراهان را به سرمنزل مقصود رسانيده و به
حقيقت شاگردان عالى مدرسه انبيإ و مكتب اهل بيت هستند و مضامين قرآنى و روايى
را زيربناى تلاش هاى فكرى, علمى و اخلاقى خود مى دانند.

اما ايشان با آن دسته از صوفيانى كه مدعى دروغين مقام ولايتند و خود را به
هواى نفس و حب رياست و خرقه بازى و سالوسى و ريا و دكان دارى و فريب دادن مردمان
ساده لوح و امور موهوم و تخيلات مشغول كرده اند نه تنها مخالف است, بلكه انزجار و
تنفرى شديد از اين دسته داشته و معتقد است چنين افرادى با افسون و فريب جمعى را
به نام درويش و فقير به گرد خود جمع كرده و دكانى از اخبار عرفانى و حكايت هاى
اغراقآميز مشايخ صوفى را به نام كرامت براى آنان باز مى گويند و به قول مولوى
حرف مردان خدا را دزيده تا متاعى براى دكان خود تدارك ببينند:

چند دزدى حرف مردان خدا

تا فروشى و ستانى, مرحبا

چنين صوفيانى در مريدان خود هيچ تإثير كمال نفس و صفاى روح و خداشناسى و
خداپرستى و تقوى نداشته, بلكه به خودپسندى و نخوت آنان افزوده و مردم را از
فطرت خداشناسى و گرايش هاى عالى انسانى و شوق ذاتى معرفت الله خارج كرده به وادى
ضلالت و راه ريا و سمعت كشند. شمس الدين محمد اسيرى لاهيجى چه خوب اينان را وصف
كرده است:

آن كه ميلش سوى لهوست و سماع

وجد و حالاتش نباشد جز خداع

لاف فقر اندر جهان انداخته

رهبر و رهزن زهم نشناخته

صد فسون و مكر دارد در درون

مخلص و صادق نمايد از برون

رهزنى چون نام خود ره بين كند

عاميان را در هلاكت افكند

گويد او كه من قلا و وزرهم

وز منازل هاى اين ره آگهم

هر كه باور كرد آن مكر و دروغ

ماند از نور ولايت بى فروغ

گم شد و هرگز به منزل ره نبرد

در بيابان هلاكت زار مرد

كرده اى نفس و هوى را پيشوا

لاجرم بويى نيابى از خدا

نور عرفان در دل و جانت نتافت

تو همى گويى چو من عارف كه يافت

نيستت از عارفان شرم و حيا

دعوى عرفان و تلبيس و هوى

واى آن طالب كه در دامش فتاد

هر چه بودش نقد او بر باد داد(1)

علامه طباطبايى كه از جهت سير باطنى در مدارج و معارج عوالم غيب و ملكوت و
وصول به درجات مقربين و صديقين نامور بود, از جهت شرع, فقيهى متشرع به شمار
مى رفت و در رعايت سنن و آداب به تمام معنى بذل توجه داشت و حتى از به جا آوردن
كوچك ترين مستحبات دريغ نمى نمود و به آورندگان شرع مبين به ديده تعظيم و تجليل
مى نگريست, نسبت به برخى صوفيه كه به شرع مقدس آن طور كه بايد و شايد اهميت
نمى دادند معترض و از آنان انتقاد مى كرد و روش آنان را مقرون به خطا و غير مصيب
به سر منزل مقصود مى دانست. از آن طرف نسبت به برخى متنسكين كه به عنوان شرع و
حمايت از دين و ترويج شرع مبين, علماى ربانى را كه با مراقبه و محاسبه سر و كار
داشته و از طريق تزكيه و عبادت به كمالاتى معنوى رسيده بودند, مذمت مى كردند, و
چنين تفكرى را ناشى از تعصب بى جا و خشك مى پنداشت كه روح شريعت از آن بيزار بود.
(2) به نظر علامه بدگويى از چنين انسان هايى كه به طريق كشف و شهود خدا را
شناخته اند و به حالات معنوى رسيده اند يك نوع جمود فكرى بوده و با سيره اهل بيت
عصمت و طهارت(ع) در تباين مى باشد.

علامه مجلسى صاحب كتاب گران سنگ ((بحارالانوار)) با صوفيه ميانه خوبى ندارد و
با صوفيان زمان خود مبارزه بى امانى را انجام داد و حتى برخى را نفى بلد كرد و
راه ايشان را بدعت دانست و اظهار داشت اينان عقايد حقه را تحريف كرده و در
نواميس شرعيه تصرف مى كنند(3) و در رد تصوف و عقايدشان رساله اى نگاشت.(4) علامه
طباطبايى به هنگام تعليقه نويسى بر ((بحارالانوار))(5), با آن كه مقام علمى
بسيار والا و برجسته اى براى علامه مجلسى قائل است, مخالفت ايشان را با درك هاى
ذوقى و عرفانى مورد نقد قرار داده و اين راه را به عنوان يكى از سه راه دست يابى
به انديشه دينى دانسته است. در هفتمين كنگره سالانه بزرگداشت و بررسى آثار و
افكار علامه طباطبايى ـ كه در تاريخ 23 آبان 1371 در تالار وحدت دانشگاه تبريز
گشايش و به مدت سه روز ادامه داشت ـ آيه الله ملكوتى ضمن ابراز تإسف از اين كه
اشخاصى نگذاشتند تعليقات علامه طباطبايى بر بحارالانوار ادامه يابد, از مخالفت
علامه مجلسى با عرفان دفاع كرد و گفت بايد ببينيم مجلسى در چه شرايطى با اين
مسائل مخالفت كرده است. در وقتى كه پادشاه عثمانى سلطان صفوى را بچه درويش خطاب
مى كرد و ايرانيان متهم به صوفى گرى و درويش مسلكى بوده اند. البته اين اظهارات
خود نياز به بررسى دقيق ترى دارد و بايد افزود كه علامه مجلسى همان صوفيانى را
مذمت كرده كه علامه طباطبايى از آنها نفرت داشته و ما بدان ها اشاره كرديم و اين
محدث عصر صفوى خود در منابع خويش برخى مضامين عرفانى را آورده و در همان
رساله اى كه بر ضد صوفيان نگاشته مطالبى را در سير و سلوك با الهام و مستفاد از
روايات آورده است و ايشان همچون علامه با آن صوفى گرى مخالفت كرده كه در مقابل
شرع و احكام دينى ايستاده اند و از خود مضامينى بافته اند كه به منابع و متون
دينى نه تنها استنادى ندارد, بلكه با عرضه كردن آنها به چنين آثارى, ابطال آنها
روشن مى گردد. محمد تقى مجلسى ـ پدر علامه مجلسى ـ خود از زهاد عصر و نامداران
طريقه عرفانى بود و مى كوشيد به وسيله اخبار اهل بيت, برخى از صوفيان را از
عقايد نادرستشان برحذر دارد و گرچه در هدايت عده اى از آنان توفيق يافت, ولى
گروهى ديگر, سخن ارشادى ايشان را نپذيرفته و لذا وى از آنان تبرى جست و
تكفيرشان كرد.(6)

استاد شهيد مرتضى مطهرى مى گويد: هانرى كربن در مصاحبه اى كه با علامه طباطبايى
داشت, از جمله سوالاتى كه كرد اين بود كه اين مسإله ولايت را آيا شيعه از متصوفه
گرفته يا متصوفه از شيعه؟ علامه در پاسخ وى گفته بود: متصوفه از شيعه گرفته اند
براى اين كه اين مسإله از زمانى در شيعه مطرح است كه هنوز تصوف صورتى به خود
نگرفته و هنوز اين مسائل در بين آنان مطرح نبود. اين مسإله, مسإله انسان كامل
و به تعبير ديگر حجت زمان است كه عرفا روى آن تكيه دارند و در هيچ عصر و زمانى
از يك ولى كامل كه آنها آگاهى از او تعبير به قطب مى كنند خالى نيست و براى آن
ولى كامل كه انسانيت را به طور كامل دارد, مقاماتى قائلند كه از افكار ما دور
است.(7)

هم چنين از علامه طباطبايى پرسيده بودند: متصوفه عقيده دارند مقصود از ((هو
الاول والاخر)) در سوره حديد, حضرت على(ع) است و علامه مجلسى در جلد هشتم
بحارالانوار حديثى با چنين مضمونى نقل كرده است و اگر بخواهيم ادعاى صوفيان را
رد كنيم, گفته مرحوم مجلسى نيز مورد تكذيب قرار مى گيرد, در حالى كه ضمايرى كه
برگشتش به خداست در قرآن فراوان ديده مى شود, از كجا بفهميم كه مرجع اين ضماير
على(ع) نباشد با اين كه سياق آيات نشان مى دهد كه مرجع اين ضماير خداوند متعال
است؟

علامه طباطبايى در پاسخ آنان گفت: آن چه در روايت وارد شده اين است كه حضرت
على(ع) ((اول و آخر)) است و در رواياتى هم آمده است كه معنى اول و آخر بودن
على(ع) اين است كه اول كسى است كه به رسول اكرم(ص) ايمان آورد و آخرين كسى است
كه از آن حضرت جدا شد و آن وقتى بود كه پيكر مطهر آن حضرت را در قبر شريف گذاشت
و بيرون آمد و ظاهر سياق اول سوره حديد مى رساند كه مراد از اول, كسى است كه
وجودش مسبوق به عدم نباشد و از آخر, اين است كه وجودش ملحوق به عدم نباشد و آن
خداست ـ عزوجل ـ چنان كه مى فرمايد: ((و ان الى ربك المنتهى)).(8)

هم چنين از اين عالم ربانى پرسيده بودند كه بعضى مى گويند تمام موجودات و
هستى ها از وجود خدا سرچشمه گرفته, پس تمام هستى به طور كلى در زمينه وحدت وجود
خداست, لكن به صورت مختلف هستى ها را مى بينيم مثلا بعضى را درخت, بعضى را سنگ,
بعضى را آدم و امثال آن, جواب چيست؟

ايشان فرموده بودند براهين و ادله اى استوار وجود دارد كه خدا را براى عالم
اثبات مى كنند, اين دلايل عالم را فعل خدا و خدا را فاعل معرفى مى كنند و بديهى
است كه فعل غير از فاعل بايد باشد و اگر فعلى عين فاعل باشد بايد شىء (فاعل)
قبل از وجود خودش (فعل) وجود داشته باشد, پس عالم غير از خداست و بنابراين, اين
كه گفته شده پس تمام به طور كلى در زمينه وحدت وجود خداست الى آخر غلط مى باشد.
(9)



مراقبه و محاسبه

علامه طباطبايى از دوران نوجوانى به انجام تكاليف شرعى و اعمال عبادى مقيد
بود, ذكر خدا بر لب داشت و نوافل را به جا مىآورد, شب هاى ماه مبارك رمضان تا
صبح بيدار بود و پس از مطالعه به دعا و تلاوت قرآن و اذكار مشغول مى شد.(10) در
ايام ليالى رمضان مقيد بود دعاى سحر را با افراد خانواده بخواند.(11) فرزند
علامه ـ نجمه السادات طباطبايى ـ از قول مادرش ـ قمر السادات طباطبايى ـ نقل
كرده كه علامه در ايامى كه در نجف بود پس از اقامه نماز شب نمى خوابيد و در فاصله
بين نوافل شب و نماز صبح با برادرش سيد محمد حسن الهى به مباحثه مى پرداخت يا خط
تمرين مى كرد.(12)

بنا به اظهارات علامه حسن زاده آملى, علامه طباطبايى همواره مراقب نفس خويش بود
و از خدا غافل نمى شد و اين امر در صورت و رفتار و حرفشان پيدا بود كه ايشان در
پيشگاه ديگرى قرار گرفته, هرچند كه به صورت ظاهر بدنش با ديگران بود, مشخص بود
كه در محضر ديگرى نشسته است و اين حالات مصداقى از سخن امام صادق(ع) در مصباح
الشريعه است كه مى فرمايد: العارف شخصه مع الخلق و قلبه مع الله بدن عارف با خلق
و دلش با خداست ولامونس له سوى الله و هو فى رياض قدسه مترود و من لطائف فضله
متزود, توشه اش آن سويى است, قلبش در پيشگاه ملكوت عالم آمد و شد دارد و بر اثر
اين مراقبت به صفت ملكوتى متصف و بدان خو گرفته بود.(13)

استاد عبدالله جوادى آملى خاطر نشان نموده اند: علامه طباطبايى روح بسيار
متعالى و حساسى داشت و وقتى از خدا صحبت مى شد آن قدر حالات عجيب از خود نشان
مى داد كه انسان متحير مى شد كه واقعا در اين مواقع در كدام عالم سير مى كنند.
(14)

علامه طباطبايى بر چهار كتاب مهم عرفانى; يعنى تمهيد القواعد, شرح فصوص ــــرى
؟ , مصباح الانس صدرالدين قونوى و فتوحات محى الدين عربى تسلط كامل داشت و در
تدريس و بررسى آنها صاحب نظر بود و در واقع در فن عرفان اجتهاد داشت و در مسير
كشف و شهود و سير و سلوك از اساتيدى چون آيه الله سيد على قاضى طباطبايى (1285
ـ 1360 هـ.ق) و سيد حسين بادكوبه اى (1293 ـ 1358 هـ.ق)(15) بهره مند گشت.

در واقع به فرمايش مقام معظم رهبرى حضرت آيه الله العظمى خامنه اى: ((چهره
معنوى علامه طباطبايى سيماى پرصلابت مردى بود كه ايمان استوار و عرفانى راستين را
با دانش گسترده و عميق توإم ساخته و با آميزه شگفت خويش ثابت كرده بود كه اسلام
مى تواند سوز درون دل سوختگان شيفته را با عقل راسخ فرزانگان فرهيخته يكجا
گردآورد)).(16)

و به قول شاعر معاصر زكريا اخلاقى:

نور اشراق زسر تا قدمش مى باريد

گرچه خود صاحب پاينده ترين برهان بود

باغ نيلوفرى حكمت و عرفان و ادب

از شميم خوش انديشه اش آبادان بود

دلبر از پيش خود آموختش اسرار سلوك

كه بر او مشكل ديرينه عشق آسان بود(17)



تماشاى ملكوت

در يكى از روزهاى سال 1304 هـ.ش كه علامه طباطبايى در نجف اشرف براى كسب علم
بسر مى برد در حالى كه به آينده خود مى انديشيد, عارف نامدار آيه الله قاضى
طباطبايى بر او وارد شد و با آن چهره جذاب و نورانى و حالت معنوى به علامه
خيرمقدم گفت و در ضمن بيانات خويش اظهار داشت: كسى كه براى تحصيل علم به نجف
مىآيد شايسته است علاوه بر فراگيرى دانش هاى متفاوت به فكر تهذيب نفس و تكميل
مكارم و كسب فضايل باشد و پس از آن سخنان, از جاى خود بلند شد و منزل علامه را
ترك نمود. اين سخنان در روح و روان علامه طباطبايى تإثيرى بسزا نهاد و هر موقع
از سير و سلوك و تهذيب نفس سخن مى گفت, كمالات معنوى آيه الله قاضى را برمى شمرد.
(18) ارمغان چنين ديدارى آن بود كه علامه با وجود برخوردارى از كتب فلسفى وآثار
معقول و انديشه هاى برهانى, سير و سلوك قلبى و بينش شهودى را پيش گيرد.(19)

علامه طباطبايى, براى يكى از شاگردان خود نقل كرده است كه آن چنان بيانات
شگفت انگيز اين عالم ربانى و عارف صمدانى بر صحنه دلم نقش بست كه بسيار برايم
آرام بخش بود و گويى آن چنان سبكبارم كه در زندگى هيچ گونه ملالى ندارم:(20)

پير خرد پيشه نورانى ام

برد زدل زنگ پريشانى ام

گفت كه در زندگى آزادباش

هان گذران است جهان شاد باش

آيه الله قاضى طباطبايى, شاگردان خود را طبق موازين شرعى با رعايت آداب باطنى
اعمال و حضور قلب در نماز و اخلاص در افعال به طريق خاصى دستورهاى عرفانى و
اخلاقى مى دادند و قلوب آنها را مهياى پذيرش الهامات عالم غيب مى نمودند, شاگردان
را توصيه مى كردند چنانچه در حال اقامه نماز و يا قرائت قرآن و يا در حال ذكر و
نيايش در مسجد سهله كوفه براى شما اتفاقى روى داد و برخى جهات غيب را مشاهده
كرديد, اعتنايى نكرده به اعمال عبادى خويش ادامه دهيد!(21)

علامه طباطبايى نقل نموده است كه روزى در مسجد كوفه نشسته و مشغول ذكر بودم در
آن حال حوريه اى بهشتى از طرف راستم مىآمد و يك جام شربت بهشتى در دست داشته و
خود را به من ارائه نمود خواستم به او توجهى كنم كه به ياد توصيه استادم
افتادم, لذا چشم پوشيده روى گردانيدم, آن حوريه برخاست و از طرف چپم آمد و بار
ديگر آن جام را به من تعارف كرد, باز توجهى نكردم, آل حوريه زنجير و از من دور
شد, از آن زمان هر وقت چنين منظره اى را به ياد مىآورم از آزادگى وى متإثر
مى شوم.(22)

هم چنين ايشان به ماجراى ديگرى اشاره كرده و فرموده اند به ياد دارم هنگامى در
نجف اشرف تحت تربيت اخلاقى و عرفانى مرحوم آيه الله قاضى بوديم, سحرگاهى بر بالاى
بام بر سجاده عبادت نشسته بودم, در اين موقع خواب سبكى بر من مستولى گرديد و
مشاهده كردم, دو نفر مقابلم نشسته اند, يكى از آنها حضرت ادريس(ع) و ديگرى برادر
ارجمندم آقاى حاج سيد محمد حسن الهى بود, حضرت ادريس با من به مذاكره و سخن
مشغول شدند, ولى طورى بود كه ايشان القاى كلام مى نمودند و سخنانشان به واسطه كلام
اخوى استماع مى شد.(23) در تإييد اين گونه حالات نقل كرده اند كه حضرت آيه الله
العظمى بروجردى, فرموده بود, استاد بزرگوار من آخوند كاشى كه مردى با كمال بود
مى گفت: من فرشتگان را در آسمان در حال پرواز مشاهده مى كنم.(24) به قول اسيرى
لاهيجى:

ديده روشن بيار و نور بين

دل مصفى كن بهشت و حور بين

علامه طباطبايى, در خاطره اى ديگر گفته است: در ايامى كه در نجف نزد استادم آيه
الله قاضى مشغول كسب فيض بودم, روزى در حالت خلسه به خدمت حضرت على بن جعفر
الصادق(ع) رسيدم, به گونه اى كه گويا به من نزديك مى شد تا به حدى كه نزديكى بدن
او را ادراك مى كردم و صداى نفس او را مى شنيدم.(25)

آرى ايشان با ورود به گلستان الهى و قرب او به مقام قدس خدايى به حالتى رسيده
بود كه درى به سوى ملكوت برايش باز شده و نشانه هايى از غيب را كه بر ديگران
مخفى است مشاهده مى كرد و اين حالت به خاطر آن بود كه علامه با تهذيب نفس و تزكيه
شياطين را از وجود خويش دور ساخته بود, زيرا بنا به فرمايش حضرت امام صادق(ع)
كه خود علامه در جايى نقل نموده است اگر نه اين بود كه شيطان ها اطراف دل هاى
بنىآدم گردش مى كنند حتما ملكوت آسمان ها و زمين را مى ديدند و اين مفسر عالى قدر
به مصداق آيه كريمه ((والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع
المحسنين)),(26) جزو عبادى بود كه به لطف خداوند و با اهتمامى وافر به كشف و
شهود رسيد.

علامه حسن زاده آملى در يكى از آثار خود آورده اند: ((خدمت استادم ـ علامه
طباطبايى ـ عرض كردم جناب آقا بحمدالله تعالى وارداتى روى آورد, در جواب
فرمودند: يك سلسله كشف اصلا ترديد بردار نيست كه محض عيان است, مثل آن كشف عيانى
كه پيغمبر اكرم(ص) براى شما اذان مى گفت, براى مكاشف احوالى پيش مىآيد كه معيار
تميز و ميزان صحت و سقم به دست مىآورد, بايد قرآن و عقل را ضابطه قرار داد)).
(27)

در عرفان عملى ايشان به جايى رسيده بود كه چشم برزخيش باز بود و انسان ها را
مطابق سريره و ملكات آنان مشاهده مى نمود.(28) علامه در تمامى برنامه هاى خود تنها
خداى متعال را هدف خويش مى دانست, چنان كه اميرمومنان(ع) خدا را نهايت آرزوى
عارفان به حق دانسته و در دعاى كميل فرموده است: يا غايه آمال العارفين, وى حقا
مصداق واقعى اين جمله آن حضرت بود و حتى در پژوهش هاى علمى از ذكر خداوند و ياد
حق غافل نمى شد.

اخلاقيات ايشان نيز ناشى از تراوش باطن و بصيرت ضمير و نشستن حقيقت سير و سلوك
در كمون دل و ذهن او و متمايز شدن عالم حقيقت و واقعيت از عالم مجاز و اعتبار و
وصول به حقايق عوالم ملكوتى بود.

استاد شهيد مرتضى مطهرى, درباره تفسير الميزان گفته است: ((تفسير الميزان
همه اش با فكر نوشته نشد, من معتقدم كه بسيارى از اين مطالب از الهامات غيبى
است, كم تر مشكلى در مسائل اسلامى و دينى برايم پيش آمده كه كليد حل آن را در
تفسير الميزان پيدا نكرده باشم…)).(29)



پژوهش هاى عرفانى علامه

روش علامه طباطبايى در خصوص مشاهير عرصه عرفان, تجليل از علماى راستين اين
رشته از معرفت بود, براى مقام زهد و وارستگى و تصفيه باطن و رياضيات شرعى
ملاصدرا ارزش قائل بود و وى را تحسين مى نمود. انديشه هاى فارابى را مى ستود و
اظهار مى داشت آميزه اى از برهان و شهود اشراقى را مى توان در آثار اين حكيم يافت.
درباره محى الدين عربى از وى نقل كرده اند كه نامبرده فصوص الحكم را مشت مشت
آورده و در فتوحات دامن دامن.(30) در عين حال علامه بر برخى تفكرات ابن عربى
انتقاد داشت و خصوصا مسإله خلود وى را نقد نمود.(31)

در مورد ملاصدرا هم چنان نبود كه در برابر آراى او تسليم محض باشد و عقيده
داشت او انسانى فهيم و بزرگى بوده, ولى نقد كردن سخنانش عين احترام نهادن به
همان اظهارات است, در عين حال از انديشه هاى عرفانى ملاصدرا ملهم بود و در نظام و
فضاى تفكرات ذوقى او تنفس مى كرد و از مشرب حكمت متعاليه جرعه مى نوشيد. به نظر
علامه صدرالمتإلهين پايه بحث هاى خود را روى اتحاد ميان عقل, كشف و شرع نهاد و
چنين تفكرى را از راه تزكيه و سير و سلوك به دست آورد.

هم چنين ايشان حواشى و تعليقات آقا على مدرس زنوزى (1234 ـ 1307 هـ.ق) صاحب
بدايع الحكم را در تهران نزد فضل الله خان آشتيانى كه مردى غير معمم و با كمال
بود, ديده است. اين حواشى از دوره اسفار بيش تر و هر تعليقه آن به تنهايى يك
رساله است. علامه براى نظريات عرفانى اين حكيم ارزش قائل بود و موقعى كه در يكى
از جلسات بحث تقابل ((ممكن)) كه فقير است با ((واجب)) كه غنى است پيش آمد و نظر
آقا على حكيم در بدايع الحكم مطرح شد, ايشان در آن جلسه سخنى نگفت, ولى وقتى از
جلسه بيرون آمد, گفت: حق با آقا على حكيم است.(32)

علامه طباطبايى, از مقام و منزلت سيد بن طاووس به عظمت ياد مى كرد و به كتاب
((اقبال)) او ارج مى نهاد و اين عالم وارسته را اهل مراقبت تلقى مى كرد. هم چنين
سلوك علمى و عملى سيد بحرالعلوم را تحسين مى نمود و تشرف وى و سيد بن طاووس را
به خدمت ولى عصر (ارواحنا له الفداه) را به كرات نقل مى كرد. به رساله سير و سلوك
منسوب به سيد بحرالعلوم اهميت مى داد و شاگردان را به مطالعه آن توصيه مى فرمود و
خودشان چندين دوره از آن را براى شاگردان برگزيده و شائق و طالب حق با شرح و
بسط بيان مى كرد. نسخه اى از اين اثر ثمين نزد سيد ابوالقاسم خوانسارى ـ استاد
رياضى علامه در نجف اشرف ـ بوده كه علامه از روى آن نمونه اى استنساخ و تصحيح
نموده است و علامه درباره آن فرموده: استادمان آيه الله قاضى اظهار داشتند: من
رساله اى مانند اين رساله مرحوم سيد بحرالعلوم با اين شيوايى و متانت در سير و
سلوك نديده ام.(33)

يكى از ارزشمندترين آثار عرفانى كه در مناجات و دعا به رشته تحرير درآمده,
كتاب شريف ((المراقبات)) مى باشد. علامه طباطبايى بر اين كتاب تقريظى نوشته كه در
فرازى از آن آمده است:

((اما بعد بدان كه با اين خط كه بر كتاب ((اعمال السنه)) نوشته حجت و نمونه
آشكار آيه الله حاج ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى ـ قدس الله روحه ـ حاشيه مى زنم,
قصد ستايش اين كتاب گران قدر يا تعريف از مولف بزرگوار آن را ندارم, چه اين كتاب
خود بدون شك دريايى پر از در و گوهر است كه سنگينى آن به سنگ و پيمانه نمىآيد و
آن نويسنده خود بدون شك دانشمند بلند پايه اى است كه ارزش و قدرش را با متر و
وجب نمى توان اندازه گرفت… بلكه منظور من از نوشتن اين چند سطر آن است كه
برادران عزيز و بىآلايشم را با بعضى از تذكراتى كه در آن است مواجه كنم و
يادآورى مومنان را بهره مند مى سازد…)).(34)

هم چنين بين شيخ محمد حسين اصفهانى, معروف به كمپانى (از اساتيد علامه
طباطبايى) و سيد احمد كربلايى مكاتباتى عرفانى صورت گرفته كه علامه طباطبايى
تذييلاتى بر آن نگاشته و استاد علامه حسن زاده آملى اين مكاتبات را استنساخ نموده
كه در يادنامه شهيد قدوسى مندرج است.(35)

علامه طباطبايى, در معرفى اين مكاتبات نوشته است[)) :اين نوشتار] در معناى
بيتى از ابيات شيخ عطار جريان يافته و به مقتضاى الكلام يجر الكلام دو مبناى
معروف حكما و عرفا را كه هر يك از اين دو بزرگوار به تقويت يكى از آنها
پرداختند و در روشن ساختن مطلوب استفراغ وسع كامل فرموده اند. نظر به نفاست مطلب
و دقت, بحث خالى از اغلاق و غموض نبود به غرض حفظ آثار بزرگان و قضاى حق اخذ و
تربيت اين بنده ناچيز محمد حسين طباطبايى در اوراقى چند به نام تذييلات و
محاكمات آورده و در روشن ساختن حق مطلب كوتاهى نكردم…)).(36)


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) اسرار الشهود, ص14.
2 ) مهر تابان, علامه سيد محمد حسين حسينى تهرانى, ص74.
3 ) مرآه العقول, ج1, ص2.
4 ) نك : جوابات المسائل الثلاثه.
5 ) علامه طباطبايى بر 87 موضوع از هفت جلد بحار (تا ص 45 ج هفتم) تعليقه دارد.
6 ) علامه مجلسى, رساله الاعتقادات, ص48.
7 ) شهيد مرتضى مطهرى, امامت و رهبرى, ص55.
8 ) علامه طباطبايى, مجموعه مقالات, ص214 ـ 215.
9 ) همان, ص213.
10 ) يادنامه استاد علامه طباطبايى, ص131.
11 ) مجله نور علم, دوره سوم, شماره 9, ص68.
12 ) مجله زن روز, شماره 892, شنبه 29 آبان 1361.
13 ) كيهان انديشه, شماره مسلسل 26, ص9.
14 ) مجله زن روز, همان.
15 ) درباره اين عالم نامدار نگاه كنيد به مقاله نگارنده در مجله پاسدار
اسلام, آبان ماه 1357, تحت عنوان نامدارى ناشناخته.
16 ) آينه عرفان (ويژه دهمين سالگرد رحلت علامه طباطبايى) آبان ماه1370.
17 ) كيهان انديشه, شماره مسلسل 26, مهر و آبان 1368, ص40.
18 ) يادبود يادواره علامه طباطبايى در كازرون, به كوشش منوچهر مظروفيان, ص111
ـ 112.
19 ) آينه عرفان, ص38.
20 ) مقاله ابتكارات علمى علامه طباطبايى, حسن ممدوحى, همان مإخذ, ص46.
21 ) مهر تابان , ص19.
22 ) همان.
23 ) علامه سيد محمد حسين حسينى تهرانى, رساله لب اللباب, ص91 و 92.
24 ) مكتب اسلام, سال21, شماره 10, ص67.
25 ) يادها و يادگارها, ص 25, به نقل از مهر تابان, ص 219.
26 ) عنكبوت(29) آيه 69.
27 ) علامه حسن زاده آملى, هزار و يك نكته, ص520.
28 ) كيهان انديشه, شماره مسلسل 26, مقاله علامه حسن زاده آملى, ص6.
29 ) شهيد مطهرى, حق و باطل, ص89 ـ 90.
30 ) دومين يادنامه علامه طباطبايى, ص38.
31 ) مإخوذ از بيانات آيه الله جوادى آملى, مندرج در مجله شاهد, شماره 48,
ص46.
32 ) مجله شاهد, همان, ص14.
33 ) هزار و يك نكته, ص198 و 610.
34 ) چه بايد كرد (ترجمه و تنظيمى ويژه از مراقبات) حاج ميرزا جواد ملكى
تبريزى, ترجمه محمد تحريرچى, مقدمه علامه, ص 3 ـ 5.
35 ) نك يادنامه شهيد آيه الله قدوسى, ص269 ـ 347.
36 ) همان.

قسمت اول

مسئله رابطه ايران و امريكا در طول قريب به نيم قرن وآثار و عوارض به جاى
مانده آن, يكى از دل مشغولى هاى سياست مداران, نخبگان و مردم ايران بوده است و
حساسيت هاى ايجاد شده در اين باره يكى از داغ ترين مسائل سياسى پس از پيروزى
انقلاب اسلامى را شكل داده است. به طورى كه امروز هم بحث شكل تماس و ارتباط بين
ايران و امريكا يكى از جنجالى ترين مسائل سياست خارجى و داخلى ايران محسوب شده و
هم چنان از جذابيت خاصى در سطح بين المللى برخوردار است. شكل رابطه ايران و
امريكا در رژيم گذشته و رفتار دولت امريكا با ملت ايران, قبل از پيروزى انقلاب
اسلامى در پيدايش نوعى فرهنگ سياسى بيگانه ستيزى و احساس بى اعتمادى نسبت به
امريكا در بين آحاد ملت ايران موثر بوده است به طورى كه يكى از اشتغالات ذهنى هر
ايرانى علاقه مند به سرنوشت جامعه و كشورش را مسإله امريكا تشكيل داده و جزو
زندگى سياسى مردم شده است.

كالبد شكافى اين واقعه و بررسى علمى و تحليلى آن خود نيازمند كارى بس عميق و
وسيع مى باشد كه در اين مجال نمى گنجد. لكن به نظر مى رسد نگاهى اجمالى به آن
بى ثمر نباشد, به ويژه اين كه تصويرى كلى از چگونگى پيدايش امريكا در منطقه و
نفوذ آن در ايران و اين كه چگونه در دوره محمد رضا شاه پهلوى به صورت كشورى
وابسته به امريكا درآمد, مى تواند خواننده را به درك بهتر فرآيندهاى مربوط به
پيدايش وضعيت كنونى مساعدت نمايد.



پيدايش امريكا در منطقه و ايران

امريكا كه امروزه 3536278 مايل مربع مساحت و 265562846 نفر جمعيت و درآمد
سرانه اى معادل 27607 دلار دارد, به عنوان ابرقدرت جهان به ويژه بعد از جنگ جهانى
دوم معروف است. اين كشور به دنبال اكتشاف كريستوفر كلمبوس در 12 اكتبر 1492م;
يعنى حدود پنج قرن پيش كشف شد و در 4 جولاى 1776م; يعنى حدود 220 سال قبل,
اعلاميه استقلال آن قرائت گرديد.(1) موقعيت جغرافيايى آن به گونه اى است كه كم تر
در معرض تحولات و مسائل سياسى ـ نظامى بر قديم و اوراسيا قرار گرفته است. موقعيت
جغرافيايى و وضعيت كشور به آن فرصتى داد تا بتواند ضمن سامان دادن به خود و
پايه ريزى بنيادهاى قدرت و توسعه ملى, به تدريج به صورت يك قدرت بزرگ رشد كند و
بر مسائل منطقه اى و سپس مسائل جهانى اثر بگذارد.

تا اوايل قرن بيستم و به خصوص بين دو جنگ جهانى اول و دوم سرنوشت قدرت جهانى
در قاره اروپا و آسيا تعيين مى شد و مناسبات بين المللى نيز تحت تإثير كيفيت
رابطه قدرت هاى كلاسيك آسيا و اروپا بود. در اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم
قدرت هاى بزرگ جهانى را عمدتا انگليس, آلمان, پروس, عثمانى, فرانسه و چند كشور
اروپايى ديگر تشكيل مى دادند كه به صورت انفرادى يا ائتلافى درگير رقابت ها و
كشمكش هاى خشونت بار مى شدند كه جنگ هاى جهانى اول و دوم نمونه اى از آن است.

الگوى رقابت و كشمكش را در اين دوره رقابت بين قدرت هاى خشكى و دريا و با هدف
تصرف مستعمرات, سرزمين ها و موقعيت هاى برجسته جغرافيايى تشكيل مى داد و انگلستان
به عنوان مظهر قدرت و استراتژى دريايى از يك سو و آلمان به عنوان مظهر قدرت و
استراتژى برى از سوى ديگر در پيشانى اين الگوى رقابت قرار داشتند.

تا جنگ جهانى دوم, ثقل قدرت جهانى و الگوى رقابت, در قاره اروپا قرار داشت و
قدرت هاى جهانى از قاره هاى ديگر ظهور نكرده بودند.
جنگ جهانى دوم از يك سو قدرت هاى جهانى اروپايى الاصل را تضعيف نموده و رهايى
مستعمرات آنها را در پى داشت و از سوى ديگر فضاى بين المللى را براى امريكا
بلارقيب گذاشت. امريكا به لحاظ موقعيت جغرافيايى خود از امنيت و آرامش برخوردار
بود و آسيب هاى جنگ هاى جهانى متوجه آن نگرديد و قدرت ملى آن محفوظ باقى ماند. از
طرفى ديگر قدرت هاى اروپايى و كلاسيك كه در جنگ, آسيب شديد ديده بودند به كمك هاى
امريكا نيازمند بودند.(2) از اين رو, فرصت تاريخى بسيار خوبى براى امريكا جهت
ورود به صحنه بين المللى و توسعه قدرت و سلطه آن در جهان فراهم آمد و امريكا
نيز از آن به خوبى بهره بردارى نمود.

البته قبل از جنگ جهانى دوم امريكا به صورت قدرتى بزرگ كه توانايى حضور در
اوراسيا و ايفاى نقش هاى مسالمت آميز اقتصادى را بازى كند تجلى پيدا كرده بود.
لكن قدرت هاى اروپايى به آن مجال رقابت موثر را نمى دادند.

حضور امريكا در منطقه خليج فارس در اواسط قرن نوزدهم از طريق انعقاد قرارداد
تجارى و دريانوردى با دولت عمان عملى شد و در دوره بين دو جنگ اول و دوم جهانى,
اكتشاف نفت در خليج فارس عامل مهمى در گسترش حضور امريكا و شركت هاى نفتى آن در
منطقه بود.(3) در سال 1932م نفت بحرين كشف شدو به حضور امريكائى ها در منطقه كمك
كرد. يك سال بعد; يعنى 1933م نفت عربستان كشف شد و براى عمليات اكتشاف, توليد و
صدور آن شركت بزرگ نفتى ((آرامكو)) كه از چهار شركت بزرگ نفتى امريكايى تشكيل
شده بود تإسيس گرديد(4) و بدين ترتيب پايه هاى حضور امريكا در عربستان شكل گرفت.
در سال 1934م شركت هاى نفتى امتياز ((نفت كويت)) را نيز به دست آوردند و همپاى
انگليسى ها كنترل صنايع نفت منطقه ژئوپلتيكى خليج فارس را به دست گرفتند. تلاش
آنها براى كسب امتياز نفت ايران به دليل مخالفت انگلستان موثر واقع نشد و
امريكايى ها نتوانستند تا بعد از كودتاى 1332هـ.ش توفيقى به دست آورند. جنگ
جهانى دوم, فرصت خوبى براى امريكايى ها بود تا بتوانند راهى به داخل ايران پيدا
نمايند. تا سال 1940م; يعنى خلال جنگ دوم جهانى قدرت هاى جهانى فعال در امور
ايران و به عبارتى مداخله گر مشخصا انگلستان, روسيه و در دوره هاى خاصى فرانسه و
آلمان بودند كه براى كسب منافع با يكديگر رقابت مى نمودند.

با شروع جنگ جهانى دوم در سال 1939م توسط آلمان ها, كه در ايران نيز نفوذ و
حضور موثرى داشتند وضعيت به نفع متحدين و آلمان بود و انگليس و فرانسه و سايرين
موقعيت خوبى نداشتند و روسيه نيز به طور جدى درباره جنگ موضع گيرى نكرده بود,
زيرا در شرف انعقاد قرارداد عدم تعرض با آلمان و بهره مندى از نتايج جنگ, به
ويژه در منطقه خليج فارس و اقيانوس هند بود, ولى عدم توافق نهايى آلمان و شوروى
از يك سو و به بن بست رسيدن عمليات جبهه غرب (انگلستان) از سوى ديگر, آلمان ها
را متوجه شرق و حمله به شوروى نمود, كه در آغاز, به طور برقآسا و موفقيتآميز
بود و آلمان ها تا نزديكى مسكو و پشت دروازه هاى قفقاز پيش رفتند. احساس خطر
روس ها و انگليس و فرانسه از اين رويداد آنها را به ائتلافى تحت عنوان ((متفقين))
سوق داد كه امريكا نيز به دليل همسويى تاريخى و فرهنگى و سياسى و استراتژيكى با
انگليس به درون اين پيمان كشيده شد. ((متفقين)) خطر سقوط جبهه شوروى را جدى
ديدند و در جستجوى راه حل برآمدند. تحليل نهايى آنها به يافتن راه كارآمد تدارك
جبهه شوروى منجر شد. و در اين ميان ايران نامزد ايفاى چنين نقشى گرديد, لكن
همگرايى رضاشاه با آلمان ها و حضور موثر آنها در ايران مانع بزرگى تلقى مى شد. از
اين رو, راه را در اشغال نظامى ايران يافتند و با بهانه قرار دادن حضور
آلمان ها, در شهريور 1320ش. (1941م) ايران را از شمال و جنوب مورد هجوم و اشغال
نظامى قرار دادند تا بتوانند محور جديد تدارك و لجستيك جبهه شرق و شوروى را
ايجاد و مورد بهره بردارى قرار دهند. نيروهاى شوروى و انگليس كه خود درگير جنگ
مستقيم با آلمان ها بودند پس از اشغال ايران, به امريكايى ها نقش جديدى در ايران
واگذار نمودندو آن عبارت بود از اداره امور راه آهن ايران و افزايش ظرفيت آن و
انتقال كالا و نيرو و تداركات از جنوب به شمال ايران و تحويل به جبهه شوروى.
آنها در اين مإموريت توفيق داشتند و در سايه حضور نيروهاى اشغالگر روس و
انگليس از قدرت مانور و عمل موثر در خاك ايران برخوردار بودند. امريكايى ها در
سال 1941م پا به خاك ايران گذاشتند; يعنى همان سال اول شروع كار محمد رضا شاه
پهلوى, زيرا ((رضاشاه)) پس از اشغال ايران توقيف و به جزيره موريس تبعيد شد و
پسر جوانش تاج و تخت را تحويل گرفت. شروع كار شاه جوان, با آغاز حضور
امريكايى ها در ايران مصادف شد. اين حادثه تصور شكل گيرى اولين پيوندها بين
امريكايى ها و دستگاه حكومتى شاه جوان را عملى مى نمايد.



نفوذ آمريكا در ايران

شاه جوان و فاقد تجربه و در شرايط اشغال ايران كه فاقد قدرت اداره كشور بود
نيازمند به عنايت و همكارى و مساعدت امريكايى ها و ((متفقين)) كه مقدرات كشور را
در آن زمان در دست داشتند بود, به خصوص كه امريكايى ها به عنوان نيروى سومى مطرح
بودند كه ملت ايران از آنها خاطرات بدى نداشت. به عبارتى اين نيروى سوم تازه
وارد به صحنه سياسى ايران, همچون همپيمانان خود; يعنى روس و انگليس, نزد ملت
ايران بدسابقه نبود و افكار عمومى جامعه ايران و احساس ملى نيز از حضور
امريكايى ها در برابر روس ها و انگليس ها استقبال مى نمود. بر همين اساس, روابط
جديدى بين ايران و امريكا شكل گرفت و در اولين اقدام, دولت ايران خواستار اعزام
هيإتى امريكايى براى سامان دهى به وضع ماليه كشور شد. كه به دنبال آن امريكا
دكتر ((ميليسپو)) را به همراه شصت نفر كارشناس و مستشار روانه ايران نمود و
آنها حتى امور خزانه را نيز به دست گرفتند و به تنظيم و تنسيق امور خزانه,
ماليات, حمل و نقل و مايحتاج عمومى در دوره جنگ پرداختند.(5) هم چنين اولين
پيمان بازرگانى ايران و امريكا در 18 فروردين 1322 (8آوريل1943م) در 15 ماده
منعقد(6) گرديد و بدين ترتيب پايه هاى توسعه روابط اقتصادى و تجارى بين دو كشور
به وجود آمد.

از سويى ديگر ايران در همين دوره اشغال نظامى و حضور امريكايى ها, در مورخ 20
مارس 1942م رسما از دولت امريكا تقاضاى هيإت مستشارى نظامى براى خدمت در وزارت
جنگ نمود و در 27 نوامبر 1943م يك قرارداد نظامى بين دو كشور ايران و امريكا به
امضا رسيد كه هدف آن بازسازى ژاندارمرى ايران بود. در تاريخ سوم نوامبر 1943م
قرارداد ديگرى براى بازسازى ارتش ايران منعقد شد كه بر اساس آن هيإت مستشارى
از امريكا به ايران اعزام مى شد. قبل از آن نيز يك گروه مشاور براى بازسازى پليس
ايران اعزام شده بود كه كار تجديد تشكيلات ادارى و سازمانى پليس, تإسيس دانشكده
پليس, سازمان دادن به امور زندان ها و تجديد قوانين و مقررات مربوط به نيروى
پليس را از سال 1942م آغاز نموده بود كه تا 1944 ادامه يافت.(7)

درباره اين حضور سريع در ارتش, پليس, دستگاه اقتصادى و ماليه ايران در اوج
جنگ جهانى دوم و هم زمان با اشغال نظامى ايران از سوى ((متفقين)) كه به درخواست
دولت ايران انجام مى شد چند نكته قابل توجه است:

1ـ دولت امريكا از فرصت حضور مقتدرانه ((متفقين)) در ايران و ضعف دولت ايران
و نياز شاه جوان به چنين مساعدت هايى حداكثر بهره بردارى را به عمل آورد و در
اركان حكومتى ايران براى خود جاى پاى مناسبى باز كرد. به ويژه اين كه حساسيت
ملى نيز وجود نداشت.

2ـ ايرانى ها به امريكايى ها حساسيت منفى نداشتند, زيرا آنها را نيروى سومى
مى يافتند كه هم چون قدرت هاى كلاسيك گذشته (روسيه و انگليس) بدسابقه نبودند و از
آنها انتظار اصلاح امور كشور را داشتند و تصور اين مسئله را كه ممكن است
امريكايى ها روزى به سلطه گران خطرناكى تبديل شوند, نمى كردند.

3ـ روابط شاه جوان در آغاز كارش با امريكا شكل گرفت و توسعه يافت و
امريكايى ها توانستند با همكارىهاى معمولى نظريات او را جلب كنند و او را با خود
همراه سازند.ادامه دارد
پاورقي ها:پى نوشت ها:
World Almanac books, 1997 New jersey , P.497, 512, 831. ,Almanac, 1997
The World(1
2) طرح مارشال و كمك به كشورهاى آسيب ديده جنگ از سوى امريكا, بر اساس همين
ضرورت شكل گرفت.
3) حافظ نيا, محمد رضا; خليج فارس و نقش استراتژيك تنگه هرمز, سمت, تهران,
1371, ص103.
D. Som, US.Persian Gulf Relation Ship, Middle East, G-Town University. .
David (4
5) ذوقى, ايرج, ايران و قدرت هاى بزرگ در جنگ جهانى دوم, پاژتگ, تهران, 1368,
ص170.
6) همان, ص358.
7) همان, ص168.

جشن پيروزى بر طاغوت نفس

واژه ((عيد)) از ريشه عود گرفته شده و به معناى بازگشت است, و واژه ((فطر))
از فطرت گرفته شده و به معناى سرشت است. بنابراين عيد فطر; يعنى بازگشت به فطرت
و سرشت. بازگشت از اين نظر كه آيا رابطه ما با فطرت پاك انسانى به طور صحيح
برقرار است يا نه؟ آيا آن اعماق روح و فطرت پاكى كه خداوند به ما داده و بر اثر
حجاب هاى جهل, انحراف و گناه, زنگار بر رويش نشسته, در كلاس ماه رمضان زنگارها
زدوده شده اند يا نه؟ كه اگر چنين است بايد ابتداى نجات و آغاز پيروزى بر طاغوت
نفس را در نماز عيد فطر اعلام بدارند و جشن بگيرند. به عنوان اين كه: آن چه را
در ماه رمضان آموخته اند و در راه خودسازى و بهسازى به كار برده اند ابراز
بدارند, با كلمات و حركات, بلكه در قلب و درون, با تمام وجود و احساس, و با
شعار آميخته با شعور و فرياد برون و درون كه:

((إلله إكبر, إلله إكبر, لا اله الا الله و إلله إكبر و لله الحمد والحمد
لله على ما هدانا و له الشكر على ما إولانا; خدا بزرگ تر از آن است كه توصيف
گردد.
آرى چنين است, معبودى جز خداى يكتا و بى همتا نيست, و خدا بزرگ تر از آن است كه
وصف شود, حمد و سپاس اختصاص به ذات پاك خدا دارد به خاطر آن كه ما را ـ در
راستاى پاكسازى و بهسازى ـ هدايت كرده, و شكر او را كه جمعيت ما و امت ما را
برترين جمعيت و امت قرار داده است.))

رمضان اندك اندك پايان مى پذيرد, و به انتهاى خود مى رسد, مسلمانان در مكتب
رمضان و روزه, در پرتو آيات قرآن و نيايش ها و تقويت صبر و اراده, پس از فراگيرى
و آموزش به خودسازى پرداخته اند; اينك جشن مى گيرند كه در راه پر دست انداز جهاد
اكبر, با گام هاى استوار عبور كرده اند و به مقصود رسيده اند. چرا كه براى انسان
بازگشت به خويشتن, فرا رسيدن بهار معنويت است; مانند درختانى كه پس از گذران
زمستان سرد زمستانى, به بهار رسيده اند و در مسير حركت قرار گرفته اند, به راستى
چه عيدى شيرين تر و چه پيروزىاى شكوهمندتر از بازگشت به خويشتن, و پيروزى بر
طاغوت نفس اماره؟ كه فطرت را زير پاى سهمگين خود منكوب كرده است.



چهار عيد در اسلام

در اسلام به طور رسمى چهار عيد وجود دارد كه عبارت اند از: عيد قربان, عيد
غدير, عيد جمعه و عيد فطر, عيد قربان جشن ايثار و فداكارى است, و مسلمان در اين
رابطه به خويشتن باز مى گردد كه آيا به باطن و ماهيت چنين عيدى رسيده است يا نه
آن گونه كه ابراهيم خليل(ع) قهرمان توحيد رسيد, و حسين بن على(ع) آن را در كربلا
تكميل كرد. عيد غدير جشن ولايت و امامت است و انسان مسلمان با ژرف انديشى به
خويشتن مى نگرد كه آيا انتخاب او در مسئله بسيار مهم رهبرى, صحيح بوده است يا نه؟
كه در بينش اسلام ناب, مسئله بسيار عميقى است, و از اركان زيربنايى نظام اسلام
است, كه اگر او نباشد هيچ يك از مفاهيم اسلام, ارزش و اصالت خود را نمى توانند
نشان دهند. عيد جمعه بازگشت به خويشتن است كه نقش اساسى در پيشبرد اهداف, و
وصول به مقصود دارد, و به راستى كه برقرارى اتحاد و يك رنگى و همدلى مسلمانان,
وسيعترين و ژرف ترين بركات را براى آنها به ارمغان خواهد آورد.

ولى آيا مى دانيد كه اگر عيد فطرت و خودسازى نباشد, عيدهاى ديگر تكميل نخواهد
شد. اگر چنين عيدى در زندگى انسان تحقق يابد همه روز, روز عيد است چنان كه
اميرمومنان على(ع) فرمود: ((انما هو عيد لمن قبل الله صيامه و شكر قيامه, و كل
يوم لا يعصى الله فيه فهو عيد;(1) امروز تنها عيد كسانى است كه روزه آنها در
پيشگاه خدا پذيرفته شود, و عبادت هاى شبانه آنها مورد پذيرش خداوند شده باشد, و
هر روزى كه گناه نكنى روز عيد تو است.))

حضرت على(ع) اين سخن را از سرچشمه وحى گرفته بود, چرا كه وقتى خطبه رسول
خدا(ص) را در مسجد پيرامون فضايل ماه رمضان شنيد, از آن حضرت پرسيد: ((بهترين
كار در ماه رمضان چيست؟)) پيامبر(ص) پاسخ داد: ((إلورع عن محارم الله
عزوجل;(2) ورع و پرهيزكارى از آن چه خداوند حرام نموده است مى باشد; يعنى همان
خودسازى و بازگشت به فطرت پاك توحيدى)).



مسئله عيد و فطرت در قرآن

براى اين كه مسئله ((بازگشت به فطرت)) را كه ماهيت عيد فطر را تبيين مى كند,
بهتر بفهميم و به اهميت آن, بهتر و عميق تر پى ببريم, مسئله عيد و فطرت را به
طور خلاصه از ديدگاه قرآن, مورد بررسى قرار مى دهيم.

در قرآن مجيد كلمه عيد يك بار آمده, كه در رابطه با حضرت عيسى(ع) و حواريون و
شاگردان مخصوص او است, به اين ترتيب كه: آن شاگردان مخصوص براى تكميل ايمان خود
به عيسى(ع) گفتند: ((آيا پروردگار تو مى تواند غذايى از آسمان (مائده) براى ما
بفرستد؟)) حضرت عيسى(ع) از اين تقاضا كه بوى شك و ترديد مى داد, نگران شد و به
آنها فرمود: ((از خدا بترسيد اگر ايمان داريد.)) ولى به زودى حضرت عيسى(ع)
دريافت كه مقصود آنها مشاهده معجزه بزرگ از عيسى(ع) است, تا در پرتو ديدار آن,
قلبشان پاك و سرشار از اطمينان و يقين گردد, از اين رو به خدا عرض كرد: ((اللهم
ربنا انزل علينا مائده من السمإ تكون لنا عيدا لاولنا و آخرنا و آيه منك;(3)
خداوندا! مائده اى از آسمان بر ما بفرست تا عيدى براى اول و آخر ما باشد و
نشانه اى از تو.))

و از آن جا كه روز نزول مائده روز بازگشت به پيروزى و پاكى و ايمان به خدا
بوده است, حضرت مسيح(ع) آن را ((عيد)) ناميده است, و مطابق روايات چون
((مائده)) در روز يك شنبه نازل شده, مسيحيان اين روز را مانند جمعه ما
مسلمانان, روز عيد مى دانند و تعطيل مى كنند. نتيجه اين كه در قرآن كلمه ((عيد))
به عنوان تكميل ايمان, و وصول به مرحله يقين كه اساس خودسازى است, مطرح شده است.
بنابراين ما كه پيرو قرآن هستيم, بايد به مسئله عيد به عنوان محور پاكسازى و
بهسازى بنگريم. عيد فطر وقتى براى ما عيد واقعى است كه در مسير خودسازى, پيروز
شده باشيم, و تحول عميقى در ما پديدار شده باشد.

اما در مورد فطرت, بايد توجه داشت كه قرآن با صراحت, خداشناسى و دين را
مسئله اى فطرى مى شمرد. آيات متعددى در قرآن به اين مطلب دلالت دارد, از جمله در
آيه 30 روم مى خوانيم: ((فاقم وجهك للدين حنيفا فطره الله التى فطر الناس عليها
لاتبديل لخلق الله ذلك الدين القيم; اى پيامبر! روى خود را متوجه آيين خالص
پروردگار كن, اين فطرتى است كه خداوند انسان ها را بر آن آفريده, دگرگونى در
آفرينش خدا نيست.))

اين آيه با صراحت بيان كننده آن است كه دين اسلام بر اساس فطرت و سرشت و نهاد
انسان مى باشد, و دستورهاى آن همه و همه هماهنگ با درون ذات وجود انسان است, و
اگر فطرت از دستبرد جهل, خرافات, تبليغات غلط و تربيت هاى ناسالم, محفوظ باشد,
همان را مى خواهد كه آيين ناب اسلام آن را مى خواهد, و خداوند آئينش را بر اساس
نيازهاى فطرى بشر تدوين نموده است. و اگر انسان داراى فطرت نخستين, به دور از
حجاب ها و زنگارها باشد, بدون هيچ گونه ترديد و دغدغه, راه توحيد و دستورهاى صحيح
الهى را مى پسندد و برمى گزيند, معناى جهاد اكبر و مبارزه بى امان با طاغوت نفس
اين است كه پرده ها و حجاب ها و زنگارها را از روى فطرت پاك برداريم و آن را
پيروى كنيم.

فطرت در تعبيرات دانشمندان بر دو گونه است: فطرت عقل و فطرت دل. فطرت عقل
يعنى استدلال روشن عقلى, كه انسان بعد از رسيدن به كمال عقل با مشاهده نظام جهان
و دقت در اسرار هستى, بى درنگ به اين حقيقت منتقل مى شود كه محال است, اين نظام و
اسرار شگفت انگيز معلول مبدئى فاقد عقل و شعور باشد و اين ((عقل فطرى)) بدون
نياز به استاد و معلم به مقصود مى رسد, ولى فطرت مفهوم ديگرى نيز دارد كه از آن
تعبير به ((فطرت دل)) مى شود, كه تفسير فطرى بودن دين با اين تعبير, صحيح تر و
مناسب تر به نظر مى رسد. و منظور از آن اين است كه انسان وقتى به اعماق جانش
مى نگرد, نور حق را مى بيند, و ندايى را با گوش دل مى شنود, ندايى كه او را به سوى
مبدإ علم و قدرت بى نظير هستى دعوت مى كند, كه گاهى از آن تعبير به ((درك
وجدانى)) مى شود, مانند آن كه وقتى انسان يك گل زيبا را مى بيند, بدون مقدمه و
استدلال به زيبايى آن پى مى برد و از آن لذت مى برد. اينك پس از اين بيان به اصل
بحث باز مى گرديم كه ((عيد فطر)) به معناى بازگشت به فطرت است, يعنى مسإله جهاد
اكبر و خودسازى در ماه رمضان, انسان را به مقامى مى رساند كه پرده هاى جهل,
هواپرستى و خرافات و هرگونه موانع ضد فطرت, از سر راه فطرت برداشته مى شود, و
انسان مسلمان در اين هنگام به فطرت ناب خود كه از درون ذات وجودش مى جوشد باز
مى گردد, همان فطرتى كه آيينه صاف خدانما و حق نما است; همان پيامبر باطن كه اگر
از اسارت زنجيرهاى جهل و هواپرستى آزاد گردد, راهنماى كامل و دقيق انسان به سوى
كمالات است. و به طور روشن موجب سعادت انسان مى گردد. هرگاه انسان در پرتو فيوضات
و بركات ماه رمضان و عبادت روزه, به اين درجه رسيد, به حقيقت مفهوم عيد فطر
رسيده است, و آغاز ماه رمضان در واقع براى او عيد است و بايد جشن پيروزى بگيرد,
وگرنه هرگز براى او عيد نخواهد بود.

جالب اين كه در آيه مذكور, دين ((قيم)) و استوار و به عبارت ديگر خالص و ناب,
آن دينى است كه با فطرت بىآلايش و سالم آميخته شده باشد.

نكته قابل توجه اين كه شواهد زنده متعدد عينى وجود دارد كه نشان دهنده فطرى
بودن ايمان به حق است; مانند واقعيت هاى تاريخى كه نشان مى دهد, در ميان هر ملتى
در هر دوره اى اعتقاد به خداشناسى و مذهب وجود داشته است, چنان كه شواهد
باستان شناسى و آثار و علائم به جا مانده از دوره هاى قبل از تاريخ بيان كننده اين
واقعيت است.

مطالعات روانى و اكتشافات روان كاوى در ابعاد روح انسان نيز شاهد ديگرى بر
فطرى بودن اعتقادات دينى است, روان شناسان چهار تمايل عالى و اصيل را به عنوان
ابعاد چهارگانه روح معرفى مى كنند كه عبارت اند از حس دانايى, حس زيبايى, حس
نيكى, و حس مذهبى. كه اين خود نيز دريچه ديگرى بر فطرى بودن دين است.(4)

شاهد ديگر بر واقعيت فطرى بودن دين حق, ((ناكامى تبليغات ضد مذهبى)) است, كه
در همه جاى دنيا مشاهده مى شود, فروپاشى شوروى و كمونيسم در عصر حاضر يكى از
نمونه هاى آن است.

و هم چنين تجربيات شخصى در سختى هاو رنج ها شاهد ديگر بر توجه انسان به خواست
فطرت يعنى خداجويى و پناه آوردن به حق است, كه در قرآن در آيات گوناگونى به اين
مطلب اشاره شده است.

اين بحث را با چند گفتار از پيامبر(ص) و امامان معصوم(ع) پايان مى بريم:

در حديث معروفى از پيامبر اكرم(ص) مى خوانيم فرمود: ((كل مولود يولد على
الفطره حتى ليكون ابواهما اللذان يهودانه و ينصرانه;(5) هر نوزادى بر فطرت اسلام
و دين خالى از شرك آفريده شده است, و رنگ هايى همچون يهوديت و نصرانيت انحرافى
است كه از طريق پدر و مادر به آنها انتقال مى يابد.))

و امير مومنان در ضمن گفتارى مى فرمايد: ((فبعث فيهم رسله, و واتر اليهم
انبيائه لتستإدوهم ميثاق فطرته;(6) خداوند رسولان خود را به سوى انسان ها فرستاد
و انبياى خود را يكى پس از ديگرى مإموريت داد تا وفاى به پيمان فطرت را از
آنها مطالبه كند.))

نتيجه اين كه نبايد فطرت را كه همانند آيينه خدانما و حق جو, در درون, ما را
راهنمايى مى كند, و آيين حق را نشان مى دهد به باد فراموشى بسپاريم, بلكه بايد در
پرتو جهاد اكبر به ويژه در ماه رمضان خود را به اين مرحله برسانيم تا از اين
پيامبر و چراغ فروزان درون بهره مند گرديم.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) سيد رضى, نهج البلاغه, حكمت428.
2 ) شيخ صدوق, عيون اخبار الرضا, ج1, ص295.
3 ) مائده (4) آيه 114.
4 ) شرح اين مطلب در كتاب ((حس مذهبى يا بعد چهارم روح انسانى)) ترجمه مهندس
بيانى آمده است.
5 ) علامه طبرسى, تفسير جمع الجوامع, ذيل آيه 30 روم.
6 ) سيد رضى, نهج البلاغه, خطبه اول.

عدالت و اصلاح فرهنگ مصرف

در چند مقالت پيشين گفتيم: ((آفريدگار حكيم براى ادامه حيات و نظام معيشتى
انسان ها, امكانات لازم را در كره خاك نهاده و تحصيل و بهره ورى از آن را به حسن
تدبير و تلاش آنان موكول ساخته است. و اگر اصول عدالت در توليد و توزيع به اجرا
درآيد, فاصله طبقاتى و قطب بندى اجتماعى ريشه كن خواهد شد, اما به دليل تعدى و
تجاوز سلطه جويان از موازين قسط و عدل, جوامع بشرى همواره ستم و تبعيض و شكاف
فقر و غنا را شاهد بوده اند و در حالى كه اسراف و تبذير و حرص و آز گروهى از
رفاه طلبان و استثمارپيشگان را به خود مشغول داشته, فقر و محروميت عامل فشارى
بر توده هاى انسانى بوده است)).

بدين ترتيب از ((اسراف و تبذير)) به عنوان دشمن عدالت اجتماعى بايد نام برده
شود.

قرآن كريم اسراف و تبذير را عمل شيطانى و شيوه طغيانگران و متجاوزان به حدود
الهى و حقوق انسانى ناميده است.

اسراف چنان كه در لغت آمده, عبارت است از: خارج شدن از حد اعتدال, به گفته
راغب اصفهانى : ((اسراف, تجاوز الحد فى كل فعل يفعله الانسان… و ان كان ذلك فى
الانفاق اشهر)).(1)

واژه ((سرف)) (ريشه اسراف) به معناى تعدى و تجاوز از حد; در هر عملى است كه
انسان انجام مى دهد… هر چند بيش ترين استعمال اين واژه در مورد انفاق و خرج
كردن مال است. خواه در مصارف شخصى; همانند خوردن و آشاميدن باشد هم چنان كه
قرآن مى فرمايد: ((كلوا و اشربوا و لاتسرفوا))(2) و خواه در مسائل اجتماعى; مانند:
((والذين اذا انفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا و كانوا بين ذلك قواما(3); بندگان
شايسته خداوند كسانى اند كه چون انفاق كنند, اسراف و زياده روى ننمايند و از بخل
و خستگى در بذل و بخشش بپرهيزند و عدالت و استقامت (قوام) را شيوه خود سازند)).


امير مومنان ـ عليه السلام ـ از اعتدال در معيشت به ((اقتصاد)) تعبير فرموده
است و خروج از آن را اسراف نام داده و در اين خصوص مى فرمايد:
((كل ما زاد على الاقتصاد اسراف;(4) هر آن چه از اقتصاد و ميانه روى تجاوز
كند, اسراف است)).

((تبذير)) نيز به معناى تضييع مال است.

توصيفى كه قرآن از ((مبذرين)) و ((مسرفين)) دارد, مى تواند بيان گر عمق نگرش
اسلام به اين پديده شوم و زيان بار اجتماعى باشد; براى مثال:
در مقام نهى و نكوهش از تبذير و تضييع مال مى فرمايد: ((ولا تبذر تبذيرا ان
المبذرين كانوا اخوان الشياطين;(5) تبذير مكن كه تبذيركنندگان برادران
شيطان اند)).



هم چنين از فرعون سمبل طغيان و تجاوز, به عنوان اسراف كار نام برده است: ((و
ان فرعون لعال فى الارض و انه كان من المسرفين;(6) فرعون در زمين طغيان و سركشى
نمود و به تحقيق كه او از مسرفان بود)). و نيز اسراف كاران را از دوزخيان
برشمرده و مى فرمايد: ((و ان المسرفين هم اصحاب النار)).(7)

آرى اين طغيان گران و سلطه گران جهنمى اند كه به حقوق محرومان دست اندازى مى كنند
و قوت لايموت گرسنگان را از حلقوم آنان مى گيرند و صرف عيش و نوش و هوس بازىهاى
خود مى كنند و همواره فرياد ((هل من مزيد))شان بلند است! به هيچ وجه به آن چه
دارند, قانع نيستند. اگر ثروت جهان را به دست آرند, باز براى غارت گرى بيش تر خود
را آماده مى كنند! و همين ها سد راه عدالت و دشمن بشريت و ضد ارزش هاى انسانى
هستند. و امروزه مصداق بارز آن امريكا و اروپاست كه ديگران نيز بدان معترف اند.



كشورهاى غربى عامل فقر جهانى

بر اساس مطالعات اجتماعى و تحقيق كارشناسانه, عامل فقر و محروميت در جهان,
كشورهاى اروپايى و امريكايى اند.

پروفسور ((گالياكراملو)), استاد جامعه شناس بلغارى, در بررسى فراگيرى,
كشورهاى غربى و امريكا را عامل اصلى گسترش فقر در جهان معاصر معرفى كرده است.
روزنامه پر تيراژ ((دوما)) كه اين مطلب را چاپ نموده است مى نويسد: ((بر اساس
آمارهاى سازمان ملل بيش از يك ميليارد انسان در فقر به سر مى برند. اين روزنامه
مى نويسد: درآمد بيش از سه چهارم از مردم جهان از يك دلار در روز كم تر است, در
حالى كه سازمان ملل كم تر از چهار دلار در روز را فقر مى خواند.)) در جهان امروز
بيش از يك ميليارد نفر بيكارند و بخش عظيمى از ساكنان زمين از آب آشاميدنى سالم
محروم هستند. در همين حال تعداد ثروت مندان در پنجاه سال اخير دو برابر و سپاه
عظيم فقيران چهار برابر بيش تر شده است.(8)

بر اساس آمار و ارقام منتشره, هر ساله چهارده ميليون كودك بر اثر فقر و
بى غذايى و وضعيت نامساعد زيستى, جان خود را از دست مى دهند.
به گزارش ((يونسكو)) روزانه هشت هزار كودك بر اثر نداشتن ((واكسيناسيون)) و
هفت هزار بر اثر اوضاع بد زندگى طعمه مرگ مى شوند.

جاى بسى شگفتى است كه ايالات متحده با اين كه در سراسر جهان به غارت و چپاول
ثروت توده ها و كشورهاى فقير سرگرم است و 35% از انرژى جهان را به خود اختصاص
داده ـ كه بخش عمده آن از همان كشورهايى است كه سرنوشتشان بازيچه دست شيطان
بزرگ و فرزند نامشروعش اسرائيل غاصب است ـ با اين وصف در درون اين كشور ستم و
تبعيض و شكاف فقر و غنا بيش از هر نقطه ديگر جلب نظر مى كند.

بر اساس يك بررسى كه جهان غرب انجام داده, ((امريكا)) از نظر فقر كودكان در
رديف اول و ((فنلاند)) در رديف آخر قرار دارند. 21/5 درصد كودكان امريكايى با
فقر رو به رو هستند, اين فقر شامل خوراك, پوشاك و نگهدارى است. آنها از حمايت
دولتى كم تر برخوردار مى شوند. 13/5 درصد كودكان كانادايى نيز همين سرنوشت را
دارند.(9)

و در گزارش هاى ديگر آمده است: جامعه كنار خيابان و نيازمندان بى خانمان كه شب
لابه لاى كارتن ها و يا در كيسه خواب به سر مى برند و غذاى خود را از ميان زباله ها
تهيه مى كنند چهره شهر ((نيويورك)) را زشت و ننگين ساخته است! نمونه ها از اين
دست فراوان است.

پاپ ژان پل دوم, طى سخنرانى در نيويورك ضمن اعتراض شديد به شكاف اجتماعى ميان
اقشار مختلف مردم امريكا گفت: نيويورك شهر ثروتمندان است, اما كسى از فقرا
حمايت نمى كند. وى با اشاره به جايگاه خانواده تإكيد كرد كه فساد حاكم بر
امريكا نتيجه تزلزل در ساختار خانواده در اين كشور است. پاپ گفت: متإسفانه
امريكا به گورستان ارزش هاى انسانى تبديل شده و اين فاجعه جبران ناپذير است.(10)


در اين مقال, درصدد بررسى دلائل انحطاط غرب به ويژه امريكا, از نظر ارزش هاى
انسانى و حتى اقتصادى و سياسى نيستيم و تفصيل اين مطلب را به زمانى ديگر موكول
مى كنيم كه خود براى غرب باوران درس عبرتى باشد و اين جا تنها اشاره اى است به وضع
محرومان در اين كشور كه خود را به اصطلاح مدافع حقوق بشر! خوانده و داعيه رهبرى
جهان را در سر مى پرورد!



اسراف و تبذير دشمنان عدالت

گفتيم كه اسراف و تبذير دشمن عدالت اجتماعى است و اين حقيقت به ملت و سرزمينى
خاص مربوط و محدود نمى شود, بلكه هر جا اسراف و تبذير چهره گشود پديده شوم تقابل
فقر و غنا و شكاف طبقاتى و ستم وتبعيض و حقارت و فساد و كينه و عداوت پديدار
مى شود و اين را بايد عاملى ويران گر قلمداد كرد. على ـ عليه السلام ـ مى فرمايد:
((كثره السرف تدمر(11); اسرافكارى ويران گر و نابود كننده است)). هم چنان كه عدل
اقتصادى را بايد نشانه خير و سعادت فرد و ملت شمرد, چنان كه اميرمومنان(ع)
مى فرمايد: ((هرگاه خداوند خير بنده اى را اراده كند, اقتصاد و حسن تدبير را بدو
الهام فرمايد و از اسراف و تبذير مصون دارد.))

((اذا اراد الله بعبد خيرا الهمه الاقتصاد و حسن التدبير و جنبه سوء التدبير و
الاسراف)).(12) بديهى است كه رعايت اعتدال و اقتصاد و پرهيز از اسراف و تبذير و
تدبير معيشت در زندگى اجتماعى از اهميت بالاترى برخوردار است و تخلف از ميزان حق
و عدل هم چنان كه يك فرد يا يك خانواده را دچار مشكل و تزلزل مى كند, در سرنوشت
جامعه و ملت و كشور نيز همين نقش را در ابعاد وسيع ترى ايفا خواهد كرد.



اسراف در مال شخصى و اموال عمومى

ناگفته نماند اسراف چه از دارايى هاى شخصى باشد و چه از بيت المال مذموم و
محكوم است, زيرا هدر دادن مال كه پشتوانه زندگى انسان ها است. به معناى
((كفران)) و هدر دادن نعمت هاى الهى و از بين بردن قوت نيازمندان است و اين عمل
نكوهيده هيچ گونه توجيه عقلى يا شرعى ندارد, هرچند با پاره اى توجيهات نامشروع و
سياست كارىهاى فرصت طلبانه همراه باشد. بسيار بودند كسانى كه اميرمومنان(ع) را
مورد نكوهش قرار داده و سخت گيرى آن حضرت را در بذل و بخشش بيت المال خلاف سياست
و مصلحت مى دانستند. اما امام در پاسخ به آنان مى فرمايد: ((آيا از من مى خواهيد
كه براى پيروزى خود از جور و ستم در حق كسانى كه بر آنها حكومت مى كنم, استمداد
جويم؟ به خدا سوگند تا زنده ام و شب و روز برقرار است و ستارگان در آسمان طلوع و
غروب مى كنند, به چنين كارى دست نخواهم زد. اگر اين اموال ملك شخص من بود در
تقسيم آن بين مردم به مساوات عمل مى كردم تا چه رسد به اين كه اموال متعلق به
خدا (در حقيقت بندگان خدا) است. آگاه باشيد كه بخشش مال در موارد ناحق آن تبذير
و اسراف است و اين كار ممكن است در دنيا صاحبش را بالا ببرد, اما در آخر به پستى
و ذلت خواهد كشانيد, و در نظر مردم موجب احترام وى گردد, اما در پيشگاه خداوند
او را خوار و ذليل مى سازد: ((لو كان المال لسويت بينهم فكيف و ان المال مال
الله! الا و ان اعطإ المال فى غير حقه تبذير واسراف و هو يرفع صاحبه فى الدنيا
و يضعه فى الاخره و يكرمه عند الناس و يهينه عندالله…))(13).



از على(ع) سرمشق بگيريم

اين منطق على(ع) مظهر عدل الهى و نداى عدالت انسانى است كه در سراسر سخنان,
خطبه ها و نامه هايش موج مى زند. چهره عدالت گسترى كه حتى از روشن نگه داشتن چراغ
بيت المال در حضور كسانى كه در طلب جاه و مقام با وى به مذاكره نشستند, امتناع
مى ورزيد; چنان كه در داستان طلحه و زبير معروف و مشهور است. و حتى نزديك ترين
افراد به او و فرزندانش مشمول چنين سياستى بودند. اين منطق حق و عدل است. تبصره
و توجيه هم برنمى دارد. اگر توجيه داشت على(ع) از هر كس بدان آگاه تر بود! اين خط
و مشى به عصر و نسلى خاص منحصر نمى گردد, بلكه در هر عصر و زمان به تناسب اوضاع
و احوال سرمشق عمل است براى رجال سياست و كارگزاران و مديران, به ويژه آنان كه
دعوىدار ولايت على(ع) هستند و برآنند تا عدل اسلامى را همانند اميرمومنان(ع) تحقق
بخشند يا حداقل چيزى مشابه آن را ارائه دهند. و از دنيايى كه از سرتا به پا در
چنگال ستم و بى عدالتى اسير است و به آتش تبعيض و فتنه و فساد مى سوزد, مى خواهند
معيارهاى حكومت عدل اسلامى را در برابر جهان خواران و سوداگران عرصه سياست به
تصوير كشند مى بايست سرمشق باشد.



مسئوليت امروز

اگر مبانى اقتصادى قرآن و سنت نبوى و سيره علوى پايه و اساس خط و مشى اقتصادى
و اجتماعى و سياسى ما است, بدون چون و چرا بايد آن را ملاك عمل قرار دهيم. آيين
و فرهنگ توليد و مصرف را براى جامعه تبيين نماييم و آن را در زندگى شخصى خود و
فضاى اجتماعى و نيز تشكيلات حكومتى گسترش دهيم. راه سوء استفاده هاى ((مسرفين))
را ببنديم با تجمل و مصرف گرايى مبارزه كنيم, چرا كه مصرف نامعقول وتجمل گرايى
اين دشمن شماره يك عدالت اجتماعى, آرمان ها و ارزش هاى انقلاب اسلامى را به طور جدى
تهديد مى كند كه آثار زيان باره آن را كم و بيش ديده ايم و اگر چاره عملى نشود,
بايد خود را براى عواقب وخيم و نامطلوب آن آماده سازيم كه به فرموده على ـ عليه
السلام ـ ((سوء تدبير عامل نابودى و تباهى است)) ((سوء التدبير سبب
التدمير))(14) تدبير معيشت يك فرهنگ است كه بايد از طريق آموزش و تبليغ و
رسانه ها و بيش از همه روش عمل مسئولان و دستگاههاى دولتى و روحانيت براى مردم
ترويج و تبيين گردد, متاسفانه براى رواج چنين فرهنگى نه تنها كارى موثر نشده,
بلكه عملا به رواج تجمل و اسراف دامن زده ايم با سيل اتومبيل هاى لوكس و گران قيمت
خارجى در دست پول دارها كه هر لحظه رو به افزونى است. علاوه بر زيان هاى تراكم
ماشين و آثار محيط زيستى و عوارض اخلاقى و اجتماعى ديگر, نشانه اى از مسابقه در
تجمل و مصرف است. نمايشگاه هاى بازرگانى و فروشگاه هاى حتى وابسته به نهادهاى
دولتى, تبليغات تجارى كالاهاى خارجى از رسانه ها و در و ديوار شهر و تابلوهاى
تبليغاتى و رنگ آميزى اتوبوس هاى شركت واحد به اين منظور تفسيرى است بر ترويج
مصرف گرايى و بازاريابى براى خارجى ها, ساختمان سازى به شيوه غربى علاوه بر
زيان هاى اجتماعى, بهداشتى وتراكم و تزاحم نامعقول به ويژه در شهرداران, نمودار
ديگرى از اسراف و تجمل است. افزايش تلفن همراه كه به گفته وزير مخابرات تا سى
ميليون رقم نياز كشور را به تلفن برآورد كرده اند! شاهد ديگرى است از گرايش به
فرهنگ مصرف… ناگفته پيداست آن چه به عنوان مثال ذكر شد اگر به صورت متعادل و
توزيع عادلانه بود و چهره كريه فقر و اجاره بهاى كمرشكن و تورم و كمى درآمد و
گرانى و مشكلات بهداشتى, درمانى و آموزش در مقابل آن وجود نداشت شايد جاى سخن
نبود, سخن اين جا است كه در برابر تب مصرف گرايى و تجمل خواهى قشرهاى وسيعى از
مردم كه صاحبان اصلى اين انقلابند, به ويژه كارمندان و معلم ها و… با عسرت و
سختى روزگار مى گذرانند و علاوه بر فشارهاى فيزيكى روزمره زندگى با فشار روانى
ناشى از شكاف فقر و غنا رو به رو هستند و هر چند و به هر دليل در برابر آن سكوت
كنند, اما عقده هاى روحى و خانوادگى آن بالاخره سر باز مى كند.
خلاصه اگر جامعه مصرفى قابل قبول هم باشد ما خيلى زود به آن رو آورده ايم و اگر
اين روند ادامه يابد سرانجام كمر اقتصاد و كشور را خواهيم شكست.



اسراف در دستگاه هاى دولتى

دستگاه هاى دولتى و نهادهاى حكومتى نيز كم و بيش از اين آفت مصون نمانده اند.
چندى پيش يكى از نمايندگان مجلس شورا در سخنرانى خود در مجلس, اتومبيل هاى گران
قيمت را براى ((تشريفات)) مجلس مورد انتقاد قرار داد و نيز تعويض مبلمان
كميسيون ها و جز آنها… اينها در ديد كسانى قرار دارد كه از شهر و روستا و
نيازهاى بهداشتى و آموزشى و حياتى حوزه نمايندگى خود آگاهند! … نظاير اين را
در ساير نهادها و دستگاه ها كم و بيش مى توان ديد.

به ياد سخن اميرالمومنين ـ عليه السلام ـ باشيم كه به كارگزاران خود توصيه
مى فرمود: نوك قلم هايتان را نازك كنيد كه مركب بيت المال كم تر مصرف شود. ما كه از
((عدالت)) دم مى زنيم خود بايد عامل به آن باشيم. امام صادق(ع) مى فرمايد: ((ان
اشد الناس عذابا يوم القيامه من وصف عدلا ثم خالفه;(15) از ميان مردم در قيامت
آن كس عذابش سخت تر است كه از عدالت حرف بزند, اما در عمل خلاف آن را نشان دهد)).
مسئولان دلسوز كشور خود مى دانند كه تعادل اقتصادى چه نقش مهمى در سياست و فرهنگ
و سرنوشت كشور ايفا مى كند. وضع امروز ما بسيار حساس است.
امروزه ما بايد دوران رياضت را تجربه كنيم تا بار ديگر زير بار يوغ بيگانگان
نرويم و به استقراض و سرمايه گذارى خارجى نيازمند نشويم و همان گونه كه تاكنون
روى پاى خود ايستاده ايم و به شرق و غرب ((نه)) گفته ايم. در آينده بسيار طولانى
بتوانيم استقلال جمهورى اسلامى را حفظ كنيم. امروزه چشم جهانيان به كشور ما دوخته
است. به ويژه پس از برگزارى كنفرانس سران كشورهاى اسلامى كه نقطه عطفى از
پيروزىهاى شكوهمند كشور اسلامى يمان بود. طبيعى است كه چشم استكبار و امپرياليسم
و صهيونيسم بر ما فزونى گيرد و از طرق گوناگون بكوشند, دست آورد اين پيروزىهاى
عظيم را خنثى كنند. بحران اقتصادى و يا فرهنگى و… مى تواند نقطه تهاجم دشمن
باشد. دشمن هرچند بحمدالله مرعوب اقتدار كشور اسلامى ما است, اما از توطئه دست
برنمى دارد مقابله با اين توطئه ها هوشيارى و توجه كافى مى خواهد. غرور پيروزىها
نبايد ما را غافل سازد. بايد توانمندىهاى لازم را در جبهه هاى نظامى, اقتصادى,
سياسى و فرهنگى در حد كافى فراهم سازيم كه يكى از اين جبهه ها جبهه اقتصادى است
كه با سخن و دعاوى سامان نمى گيرد كه مداقه در حساب وعمل را طلب مى كند. به طور
خلاصه بايد سياست جارى نظام بر استقلال اقتصادى باشد كه امروزه تعيين كننده است و
تنظيم توليد و توزيع, و اصلاح فرهنگ مصرف و سامان بخشى به زندگى توده هاى محروم و
مبارزه با تجمل و اسراف و سخت گيرى در خرج و برج ها و گرفتن گريبان مسرفان; يعنى
ام الفسادهاى اجتماع, و تروريست هاى اقتصادى و مهار تورم و اصلاح معيشت اكثريتى
كه در غم و شادى همراه نظام و پشتوانه كشور اسلامى اند. به طور خلاصه:
بى قرارى در اجراى عدالت اجتماعى بايد شعار و عمل ما باشد و اين را بايد از
خودمان آغاز كنيم كه هم عامل اصلاح نفس سركش است و هم عامل صلاح اجتماع. على ـ
عليه السلام ـ مى فرمايد: ((اذا رغبت فى صلاح نفسك فعليك بالاقتصاد و القنوع
والورع;(16) هرگاه به اصلاح نفس خود راغب بودى بر تو باد كه اقتصاد و قناعت و
پرهيزكارى را پيشه كنى.)) و صلاح جامعه نيز بدين بستگى دارد و در عمل بايد به
مردم الگو دهيم فرهنگ مصرف را در خوراك و لباس و مركب و مسكن و آب و نان و برق
و گاز و بنزين و جز آنها بياموزيم كه از اين بابت جامعه شديدا به توجيه و هدايت
نياز دارد. اين واقعا معقول نيست كه در كشور ما سالانه دو ميليون تن نان معادل
360 ميليون دلار ضايع گردد و دور ريخته شود و مصرف سرانه آب به 2500 متر مكعب
برسدو ايران پرمصرف ترين كشور از نظر انرژى باشد تا آن جا كه در يك سال به 12
ميليارد دلار بالغ گردد. علاوه بر اينها هر روز يك ميليارد تومان بابت سيگار
داخلى و خارجى و عمدتا امريكايى پرداخته شود كه جز اعتياد و مرگ و بيمارى
رهآوردى ندارد و نمونه هايى از اين دست كه به كار فرهنگى, تبليغى و برخورد عملى
پى گير نياز دارد. و از طرف ديگر خرج هاى اضافى در ادارات دولتى و زيباسازى غير
ضرورى شهرى با خون و دل مردم و حيف و ميل هاى خود مديرى و تبليغات سرسام آور
تبليغاتى انتخاباتى موسمى كه هر يك جاى سخن دارد و مجال بحث آن نيست… مسئولان
و كارگزاران بايد اين سخن مقام معظم رهبرى را كه در آغاز سال جارى فرمودند
آويزه گوش سازند: ((به نظر من بايد مسئولان كشور راه صرفه جويى و مقابله با اسراف
را به مردم ياد بدهند. خود مسئولان دولتى هم بايد اسراف نكنند.
اسراف مسئولان دولتى از اسراف مردم عادى مضرتر است, زيرا كه اين اسراف در بيت
المال است.

اسراف در جامعه لازمه اشرافى گرى و تقسيم نابرابر ثروت و مايه تضييع اموال
عمومى و نعمت الهى است)).

ادامه دارد


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) المفردات فى غريب القرآن.
2 ) اعراف(7) آيه 31.
3 ) فرقان (25) آيه 67.
4 ) تصنيف غرر الحكم, ص359.
5 ) اسرإ (17) آيه 26 ـ 27.
6 ) يونس (10) آيه 83.
7 ) غافر (40) آيه 43.
8 ) ماهنامه صبح, آذر ماه 76.
9 ) همان, آذر ماه 75.
10 ) روزنامه كيهان, 74/7/16.
11 ) تصنيف غرر, ص359.
12 ) همان, ص453.
13 ) نهج البلاغه, خطبه126.
14 ) غرر الحكم.
15 ) تصنيف غرر, ص237.
16) وسائل الشيعه, ج8, ص400.

ماجراى شناور

بعضى از چيزهايى كه بچه ها ساخته بودند, ابتكار خودشان بود و يكى از آنها ((شناور)) بود.
((هور)) كه بوديم يكى از آنها را داشتيم. بچه ها سوارش مى شدند, اين طرف و آن طرف مى رفتند و ماهى مى گرفتند يك شب توى پاسگاه بوديم و شناور را مثل هميشه به امان خدا وسط آب رها كرده بوديم. صبح كه براى نماز بلند شديم و براى وضو كنار هور آمديم, ديديم شناور نيست, باد شديد ديشب باعث شده بود كه آب موج بردارد و اين شناور سرگردان را به اين طرف و آن طرف برده, و پس از شكستن چند نى كوچك, به طرف عراقيها ببرد.
همين طور كه وضو مى گرفتيم, محسن گفت: ((شايد عراقيها ديشب آمده اند و شناور را برده اند)).
على كه آستينهايش را بالا مى زد گفت: ((پدر بيامرز! معبر تنگ است, اگر عراقيها آمده بودند, نگهبان مى فهميد)).
همان طور كه پوتين خودم را مى پوشيدم گفتم: ((حالا تا آفتاب نزده, نماز را بخوانيم, بعد فكرى مى كنيم)).
آفتاب كه طلوع كرد, كنجكاوى و احساس مسووليت باعث شده, بروم دنبال شناور, وقتى با احتياط به عراقيها نزديك شدم و از پشت نى ها نگاه كردم, ديدم بله, چند عراقى دارند روى شناور ما چادر مى كشند. با خودم گفتم: ((حالا كه اين طور شد با خود چادر تك مى زنيم)).
آن روز هم مثل هر روز, با سركشى به سنگرها در زير آفتاب داغ و سر و كار با هداياى مردم و دعا و روزنامه گذشت. شب, دعاى توسل بود و گريه ها و ناله هاى عاشقانه بچه ها. همان بچه هايى كه شوخى مى كردند و از سر و كول هم بالا مى رفتند. روزها خنده هايشان به طاق كوتاه سنگر مى خورد و شبها, ناله و مناجاتشان تا اوج آسمانها پر مى گشود.
شام كه خورديم گفتيم: بچه ها امشب, شب عمليات است.
به من كه مسوول پاسگاه هم بودم گفتند: ((حاج آقا! چه عملياتى؟ خبر تازه اى رسيده؟))
گفتم: عمليات پس گيرى شناور!
محسن گفت: حاج آقا! يك شناور كه اين قدر مهم نيست تا پس بگيريم.
گفتم: حرفت صحيح است, اما توى اين سه ماهى كه اينجا هستيم, عراقيها نتوانستند حتى پر كاهى هم از ما تك بزنند و در اختيار بگيرند, حالا ديشب, باد شناور را برد طرف آنها, نمى خواهم اين شناور بادآورده هم, مثل كمك هاى بادآورده خارجى زير دندانشان مزه كند و چند شب ديگر هم جرإت كنند بيايند با ما درگير هم بشوند. بايد گربه را دم حجله كشت, بايد كارى كنيم كه از اين فكرها بيايند بيرون.
بچه ها, با تكبير اعلام آمادگى كردند. تجهيزات را برداشتيم و با محسن و على سوار شديم و بدون سر و صدا, از معبرهاى تنگ و پيچ در پيچ گذشتيم.
باد كه توى نى ها مى وزيد, آدم خيال مى كرد نى ها, غولهاى بى شاخ و دمى هستند كه دو طرف ايستاده اند و سوت مى زنند! نزديك پاسگاه كه رسيديم بلم را پشت نى ها مخفى كرديم. على سر طناب را گرفت و آهسته در آب فرو رفت, به آرامى و با مهارت شنا مى كرد و به طرف عراقيها جلو مى رفت. بعد كه آمده بود مى گفت: به نزديك شناور كه رسيدم, تا خواستم طناب را ببندم به دسته شناور, نگهبان عراقى كه گشت مى زد نزديك شد, ايستاد و از بخت بد پايش را گذاشت روى دستم! و من توى آب, زير لب آيه ((و جعلنا…)) مى خواندم. آهسته نفس مى كشيدم و قلبم, چنان مى تپيد كه با خود گفتم الان سرباز عراقى صدايش را مى شنود! حدود پنج دقيقه ايستاد و چقدر هم سنگين بود! ديگر انگشتانم كرخت شده بود.

نگهبان برگشت و براى ادامه گشت, به طرف سنگرهاى خودشان رفت, طناب را كه بستم, برگشتم و شناور را آهسته و بى سر و صدا به دنبالم كشيدم, با آن كه چادر را از رويش جمع كرده بودند, اما باز سنگين بود, شناور, توى تاريكى, مثل نهنگى كوچك به دنبالم مىآمد, آب را مى شكافت, آب موج برمى داشت موج مى رفت تا كناره ها, و علف ها و خزه ها را مى لرزاند…
هر لحظه كه مى گذشت, بر نگرانى ما افزوده مى شد, سرانجام على آمد. كشيديمش توى بلم و من طناب را به عقبه بلم بستم. پارو زنان راه افتاديم و شناور هم به دنبال ما حركت مى كرد. در جاى جاى آسمان ستاره ها مثل پولك مى درخشيدند و هزاران غورباقه هم در هم غور غور مى كردند. وقتى به پاسگاه رسيديم بچه ها نگران و منتظر بودند. شناور را كه در كنار پاسگاه كشيديم, صداى خروپفى آمد. توى راه كه مىآمديم چون احتمال حمله عراقيها را مى داديم, شناور با ما فاصله زيادى داشت. تا در صورت لزوم طناب را ببريم و همين باعث شده بود صداى خروپف را نفهميم. نمى دانم چرا على آن را نشنيد. خلاصه چراغ قوه را كه روشن كرديم, ديديم يك عراقى چاق, با سبيلهايى كه تا بناگوش در رفته بود خوابيده است! شايد باد خنك جزيره, پتوى گرم و خستگى روز, باعث شده بود تا اين همه راه كه آمديم, بيدار نشود. البته ما هم آهسته و بى سر و صدار مىآمديم و شناور, مثل گاهواره اى آرام تكان مى خورد. عراقى, همچنان خوابيده بود و خروپف مى كرد. ما هم پتو را روى او انداختيم و يك نگهبان برايش گذاشتيم. صبح, بچه ها كه براى نماز برخاستند, او همچنان خوابيده بود, تا وقتى كه هوا روشن شد. آفتاب كه طلوع كرد, پتو را از رويش برداشتيم, نور كه تابيد به چشمهايش, پلكهايش را جمع كرد. بعد, يكى دو بار چشمهايش را باز كرد و دوباره بست, آن وقت چشمهايش را خوب باز كرد. آنقدر باز كرد كه با خود گفتم الان چشمش از حدقه مى زند بيرون! وقتى بچه ها را اطراف خودش ديد, نمى دانم شوكه شد يا خودش را به ديوانگى زد. به سر و كله اش مى كوبيد و فرياد مى زد: ((الدخيل يا خمينى, الدخيل يا خمينى)) همين طور كه اين طرف و آن طرفش را نگاه مى كرد نگاهش به من افتاد كه عمامه بر سر داشتم, آمد به طرف من, خودم را كنار كشيدم. بچه ها هجوم آوردند, عراقى نزديك من كه رسيد خودش را انداخت روى پاى من و به عربى مى گفت: ((مرا نكشيد, بگذاريد بروم)).
دستم را گذاشتم زير چانه اش و سرش را بالا آوردم, به چشمهايش كه نگاه كردم, ديدم نگاهش دودو مى زند, گفتم: ((بيا بنشين, تازه ديشب تو را آورديم)).
وقتى فهميد ديشب من هم بودم, تكانى خورد, خودش را عقب كشيد و بربر به من نگاه كرد. ظاهرا به غرورش برخورده بود. برايش صبحانه آوردند و بعد سيگارى كه تند و تند پك مى زد, يك بار هم از دستش افتاد روى پتو, سيگار را كشيد پرسيد: ديشب چگونه مرا آورديد؟ و…
فهميديم كه مسوول پاسگاه عراقيهاست و خواب شيرين پس از پرخورى شبانه كار دستش داده بود. گفت: ((ما نگهبان داشتيم, شما چطور توانستيد مرا بياوريد؟))
گفتم: آيه ((و جعلنا…)) خوانديم.
فهميد, فكر كرد شوخى مى كنم, تا چشمش به على افتاد, تعجب كرد و گفت: ((اين بچه به چه درد جنگ مى خورد؟))
گفتم: همين بچه, ديشب طناب را به شناور بست و تا بلم كشيد.
از تعجب چشمانش گرد شد, گفتم: وقتى مى خواست بيايد اينجا, مسوولين قبول نمى كردند, مى گفتند بچه است و او گفته بود من هيكلم كوچك است, اما زورم زياد است, با هر كسى كه چهار سال از خودم بزرگتر باشد, كشتى مى گيرم و پشت او را به زمين مى زنم, و همين طور هم شد, بعد عراقى را به همراه على و 2 نفر ديگر به قرارگاه فرستاديم.
پاورقي ها:

سرانجام پس از سالها جنايت و ستم, شب پره خون آشام, در ميان فريادهاى بلند
ملت (مرگ بر شاه) به سراشيبى سقوط, سرازير شد و به وادى برهوت رهسپار گرديد.

موج خروشانى كه توسط رهبر و معمار انقلاب اسلامى در ايران, حضرت امام خمينى قدس
سره, پديد آمده بود و توإم با عصيان ملى در تمام ادارات, موسسات, نهادها,
كارخانه ها, بازار و حتى ارتش شده بود شاه را كه سمبل ظلم و جنايت و الگوى
وحشيگرى و خيانت بود, به سقوطى مرگبار كشاند و جهان را وحشت زده كرد. اربابان
زالوصفت و استثمارگر شاه كه مى پنداشتند طرح هاى پيشرفته شان مى تواند حكومت پوشالى
شاه را نگه دارد, يا لااقل رژيمى را جايگزين او كند كه با تمايلات و هواهاى آنان,
سازگار باشد, اين بار سخت به وحشت فرو رفته و شگفت زده شدند كه چه شد؟! چگونه
شاه رفت و قدرت آنان نيز پس از سقوط شاه از بين رفت؟ راستى مگر ممكن است ملتى
با نداشتن سلاح و نيروى اهريمنى, بتواند رژيمى مسلح را از پاى درآورد و به سقوط
وادارد در حالى كه تمام قدرت هاى بزرگ دنيا پشتوانه هايش مى باشند؟

اين جا بود كه برخى فهميدند: آرى! مى شود!! ممكن است فرياد بر سلاح پيروز گردد
ولى با تكيه بر قدرت محض لايزالى نه قدرت هاى پوشالى.

البته من بر اين باورم كه هنوز تحليل گران و سياست بازان غرب, پس از گذشت نوزده
سال از انقلاب, نتوانسته اند بفهمند راز پيروزى اين ملت چه بود. هنوز وقتى سخن از
پيروزى انقلاب اسلامى در ايران مى شود, عوامل مادى را پيش مى كشند و كمبودهاى مادى
به اضافه جو خفقان حاكم بر آن زمان و جلوگيرى از آزادىها را عامل انقلاب و نهضت
مى دانند.

بدون شك جو خفقان حاكم بر آن زمان و جلوگيرى از آزادىها را عامل انقلاب و نهضت
مى دانند.

بدون ترديد جو خفقان و وحشتى كه رژيم براى عموم ملت خصوصا مومنين, خلق كرده
بود, قطعا در پيشرفت نهضت موثر بوده ولى هرگز كمبودها تإثيرى نداشته است, به
ويژه اين كه كمبود چشمگيرى در امور مادى ـ در آن زمان ـ به چشم نمى خورد, و شايد
پس از پيروزى و در دوران جنگ تحميلى ـ در اثر تحريم هاى ابر جنايتكاران ـ
كمبودها, چهره روشن تر و بارزترى داشت ولى هرگز مردم, صحنه را خالى نكردند و خود
را جداى از انقلاب ندانستند.

باز هم در اين جا پرانتزى باز مى كنيم و مى گوئيم: بايد دولت مردمى تلاش كند تا
پس از سال ها محروميت, افق روشن ترى را براى فقر زدايى, ايجاد نمايد و با همكارى
عموم مردم به ويژه كارشناسان اقتصادى, به وضعيت نابسامان موجود خاتمه دهد كه
ان شإ الله چنين نيز خواهد شد.

بگذريم! بحث درباره شگفتى غربى ها بلكه تعجب و حيرت تمام جهانيان از پيروزى
خون بر شمشير و معنويت بر ماديت و حق بر باطل در ايران بود, كه چگونه اين
انقلاب, همه را بهت زده كرد.

پال هنت (كشيش انگليسى) كه در روزهاى گرم انقلاب, در اصفهان به سر مى برد در
خاطرات خود چنين مى نويسد:

((ما هرگز باورمان نمى شد ايران در آستانه يك انقلاب قرار داشته باشد. حالا كه
به گذشته مى نگريم, علت اين ناباورى خود را فقط در عدم آگاهى نسبت به عمق
احساسات مردم ايران مى يابيم كه اين مردم چگونه شاه را عامل اجراى سياست هاى ضد
اسلامى غربى به شمار مىآورند.))(1)

تازه او نتيجه انقلاب را احساسات عاطفى مردم مى داند و باز هم از انگيزه واقعى
انقلاب غافل است.



راز پيروزى

ستون هاى پيروزى انقلاب اسلامى ايران را مى توان در سه كلمه خلاصه كرد:

1ـ خدا

2 ـ رهبر

3ـ ملت



اول: قيام لله

مهم ترين و اساسى ترين عامل پيروزى, قيام لله بود, و اين همان نكته حساسى است
كه كاملا از ديد غربى ها و سياست مآبان مادىگرا, خارج و از حيطه تفكر محدود آنان
بيرون است و براى آنها و دنباله روانشان واژه اى است نامفهوم زيرا با آن انسى
نداشته اند تا بشناسند.

امام (قدس سره) در اين باره چنين مى فرمايد:

((رمز پيروزى ما در اين بود كه نهضت ما تنها سياسى نبود. فقط براى نفت نبود!
جنبه معنوى و اسلامى محض بود. رمز پيروزى, اتكال به قرآن, و شيوه مقدس شهادت است.
در عين حال كه با تانك ها و مسلسل ها روبرو بودند, با دست خالى پيروز شدند. مشت
بر تانك غلبه كرد. شما رمز پيروزى را حفظ كنيد.))

اگر ((قيام لله)) شد و فقط خدا مد نظر بود, يك نفر با دست خالى مى تواند در
برابر تمام بت پرستان بايستد و مقاومت كند و پيروز شود. يك ابراهيم خليل(ع) به
تنهايى مى تواند يك امت باشد. ((ان ابراهيم كان إمه قانتا لله))(2) ابراهيم به
تنهايى يك امت خداپرست بود.

اگر قيام لله شد, يك جوان با آن همه غرور جوانى و تمايلات و غرائز طبيعى, همه
را پشت سر مى گذارد و با فرياد ((الله اكبر)) به استقبال تانك و مسلسل مى رود و
مرگ را گرم در آغوش مى فشارد و خم به ابرو نمىآورد.

جز خدا چه انگيزه اى دارد آن جوان قهرمانى كه در چنگال پليدترين خون آشامان
قرن, در اسارت بعثى ها قرار گرفته, فرياد مى زند: ((مرگ بر صدام ـ ضد اسلام))؟
راستى آيا در تاريخ سراغ داريد رهبرى اين چنين جوانانش را تربيت كرده باشد, جز
در دوران رسالت و تربيت شدگان خاص پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم)؟
اين چه قدرتى است كه يك انسان اميدوار به زندگى را در زير شكنجه بعثيان وا
مى دارد كه تولى و تبراى خود را علنا اعلام نمايد و با فرياد خود دشمن را رسوا
سازد؟ آيا اين انگيزه را مى شود با معيارهاى مادى فهميد و سنجيد؟!

جز كسب رضايت پروردگار, چه انگيزه اى دارد آن كودك سيزده ساله اى كه مواد منفجره
را بر خود مى بندد و به زير تانك دشمن مى رود؟ و چه انگيزه اى داشتند آن غريبان
دوران گرم انقلاب كه خود را ميان خون و دود افكندند و با نثار جان شيرين, پيروزى
را براى ما به ارمغان آوردند, هرچند خود براى هميشه از لذت دوران پس از پيروزى,
محروم ماندند؟

جز خدا چه انگيزه اى دارد آن مادر مهربانى كه با اشك ديده, فرزند بسيجيش را
آماده فرستادن به جبهه نور مى كند, در حالى كه مى داند بازگشتى براى فرزند دلبندش
نيست يا اگر هم باشد به صورت معلول و يا حداقل مجروح است؟

كجايند آنان كه تحليل هاى مادى مى كنند از اين جوانانى كه تمام حجاب هاى نفسانى
را دريدند و تمام تعلقات مادى را پشت سر گذاشتند تا راز و رمز انقلاب را, بنا به
خواسته امام و راهبرشان, نگه دارند و ما بايد همه به اين سفارش امام, جامه عمل
بپوشانيم و آن را در عمل ـ نه تنها در سخن ـ حفظ كنيم.



دوم: رهبرى آگاه و بيدار

رهبرى نقش بسيار مهمى بلكه اساسى ترين نقش را ايفا مى كند. چه كسى است كه مردم
را به سوى قيام براى خدا سوق دهد؟ چه كسى است كه راه پيروزى و سرافرازى را به
مردم بنماياند؟ چه كسى است كه مستضعفان را به انقلاب و پيكار عليه مستكبران دعوت
كند؟ چه كسى است كه خواهان تحقق اسلام واقعى در جهان است؟ و سرانجام چه كسى است
كه بر قلوب و دل هاى مردم حكومت مى كند و آنها را رنگ خدايى مى بخشد؟

آرى! امام رضوان الله عليه پيش از آن كه مردم را به انقلاب عليه طاغوت وادارد,
انقلابى را در درون دلهايشان آغاز كرد. انقلاب امام, انقلابى بود عليه تمام
ارزش هاى به ارث مانده از دوران ستمشاهى; انقلابى بود در روش ها, منش ها, اخلاق و
سنت هاى جاهلى. انسان هايى كه گاهى براى به دست آوردن وسائل بهتر زندگى, تظاهرات
بر پا مى كردند, چنان متحول شدند و چنان با سخنرانى ها و رهنمودها و فعاليت هاى
هميشه جاويد امام در طى بيش از پانزده سال, انقلابى اى شدند كه راه چند ساله را
يك شبه طى كردند. جوانانى كه به فكر آرايش ظاهرى خود بودند و دنبال شهوات
نفسانى راه مى افتادند, اين بار در جست وجوى حقيقت, راه شهادت را پيش گرفتند و
حسين وار ((هيهات منا الذله)) را سر دادند و در يك تحول بزرگ, ارزش هاى طاغوتى را
مبدل به ارزش هاى قرآنى كردند. و اين مهم ترين كارى بود كه امام آغاز كرد.

اگر امام ـ مانند ليبرال ها ـ مى خواست تكيه بر مسائل مادى كند و مردم را عليه
حكومت, به انگيزه بهتر زيستن, بشوراند, هرگز انقلاب پيش نمى رفت و اگر هم پيروزى
ظاهرى به دست مىآمد, فقط براى چند روز بيشتر دوام نداشت. آن انقلابى كه ادامه
داشت و ان شإ الله تا انقلاب مهدى آل محمد ادامه خواهد داشت, به خاطر اين است
كه قلوب مردم متحول شد و انقلاب عليه نفس اماره بود. اين علت جاودانگى امام و
انقلاب است.

اگر مردم فرياد ((الله اكبر)) و ((لا اله الا الله)) سر مى دادند, تنها يك شعار
نبود, بلكه در عمل نيز از اطاعت هرچه ماسوى الله بود دست برداشتند و جز حكومت
الهى چيزى در سر نمى پروراندند. اگر مردم در ميان تظاهرات به نماز مى ايستادند,
در ساير اوقات نيز با همان حال خضوع و خشوع و همان انقلاب درونى, به نماز و
نيايش مى پرداختند.

اگر ((نه شرقى نه غربى)) مى گفتند, راستى از همه آنها بريده بودند و تنها خدا
را در نظر داشتند و او را حاكم بر خود مى دانستند و براى به ثمر رساندن آن
انگيزه الهى بود كه جان و مال و همه دارايى خود را در طبق اخلاص مى گذاشتند.

و امام چه زيبا توصيف مى كند:

((و چه غافلند دنيا پرستان و بى خبران كه ارزش شهادت را در صحنه هاى طبيعت
جستجو مى كنند و وصف آن را در سرودها و حماسه ها و شعرها مى جويند و در كشف آن از
هنر تخيل و كتاب تعقل, مدد مى خواهند و حاشا كه حل اين معما جز به عشق ميسر
نگردد كه بر ملت ما آسان شده است.

و اينك ما شاهد آنيم كه سبك بالان عاشق شهادت بر توسن شرف و عزت به معراج خون
تاخته اند ودر پيشگاه عظمت حق و مقام جمع الجمع به شهود و حضور رسيده اند و انقلاب
ما در اوج قله عزت و شرافت, مشعل دار هدايت نسل هاى تشنه است و اينها همه از بركت
سحر شهيدان است و ما در انتظار رويت خورشيديم)).

اى مردم! به خدا راز بقاى ما و دوام عزت ما فقط و فقط در نگهدارى از ارزش هاى
انقلاب است. نگذاريد خداى نخواسته به خاطر خوشايند استثمارگران غربى كه به خون
ما تشنه اند و شيداى نفت و معادن ما هستند, ارزش هاى انقلاب, يكى پس از ديگرى از
ميان برداشته شود يا كم رنگ گردد. نگذاريد خون شهيدان ما به خاطر برخى تعارف هاى
مرموز پايمال شود, نگذاريد دست آورد مقدس خون شهيدان و ايثارگران و دفاع مقدس
بسيجيان مظلوم, لكه دار گردد. ما انقلاب كرديم كه با تمام مظاهر فساد و بى بند و
بارى در صورت هاى گوناگونش مبارزه كنيم نه اين كه خود به نحوى ـ خداى نخواسته ـ
در پيدايش آنها موثر باشيم!

ما انقلاب كرديم كه وابستگى هايمان از بين برود, نه اين كه خود شعار ((هيهات منا
الذله)) را سر بدهيم و دست ذلت به سوى ابرجنايتكاران پليد بلند كنيم.

ما همه موظفيم كه ضمن نگهدارى وحدت ملى ـ كه خود دست آورد مهم انقلاب است ـ
حرارت انقلابى را همچنان در ميان اقشار مختلف ملت نگه داريم و به سكون و جمود
گرايش پيدا نكنيم. ما ضمن اين كه خود را جزيى لايتجزا از محدوده جهان مى دانيم و
با تمام سازمان هاى بين المللى همكارى مى نمائيم و با آغوش گرم از تمام ملت ها,
استقبال مى كنيم و عوامل تفرقه و جدايى را از خود دور مى سازيم و به دنيا روى
مىآوريم و از همكارى با كشورهاى دوست, سر باز نمى زنيم, ولى هرگز نبايد از
مقدسات خود كه با خون دل امام و خون پاك فرزندانمان عجين شده است, كناره گيرى
كنيم يا خداى نخواسته آنها را عوامل پس گرايى بدانيم. اگر غربى ها نتوانند ـ و
هرگز هم نمى توانند ـ احساسات مردم را درك كنند و از نيروهاى غيبى خدايى سر در
بياورند, هيچ نيازى نيست كه ما به خاطر نفهميدن و درك نكردن آنان, آنقدر كوتاه
بياييم كه حتى جوانمردىها و فداكارىها و ايثارهاى مردممان را ناديده بگيريم.

البته چنين وضعيتى پيش نيامده و ان شإ الله با بيدارى و هوشيارى رهبر معظم
انقلاب ـ كه يكى از نعمت هاى بزرگ الهى است و اميد است خداوند سايه بلند پايه اش
را بر سر اين ملت مستدام بدارد ـ و با بيدارى مردم, پيش نيايد, ولى ما بايد
هشدار دهيم و مردم را, چنان كه امام همواره برحذر مى داشت, از چنان روز خطرناكى
بر حذر داريم و آنها را سفارش به حفظ راز و رمز انقلاب كنيم.

مسئولين ما نيز بايد با پيروى مجدانه از توصيه هاى مقام معظم رهبرى به يارى
امام و انقلاب بشتابند و ضمن اين كه در پى رفع مشكلات جامعه باشند, با همكارى و
وحدت و انسجام بيشتر, روح امام را شاد و انقلاب را از گزندها مصون نگه دارند.



سوم: مردم

رهبر و ملت لازم و ملزوم يكديگرند, يعنى اگر رهبر نباشد, مردم سرگردان مى شوند
و راه را از چاه تشخيص نمى دهند, و اگر رهبر باشد و مردم از او اطاعت نكنند, هيچ
كارى از رهبر برنمىآيد و نمى تواند اهداف خويش را محقق سازد.

پس همچنان كه وجود رهبر لازم است, وجود مردمى اطاعت كننده و همراه و گوش به
فرمان رهبرى نيز لازم است, و اين دو از يكديگر جدا نيستند. راستى گاهى از اوقات
كه اين اطاعت و فرمانبرى مخلصانه را از ملت آگاه و وظيفه شناس ايران مى بينيم,
براى پيامبران و انبياى گذشته كه سالها مردم را به سوى خدا دعوت مى كردند و
اجابت كننده اى نداشتند, بسيار ناراحت و متإثر مى شويم. واقعا خيلى دردآور است
كه پيامبرى اولواالعزم مانند حضرت نوح ـ عليه السلام ـ نزديك به هزار سال مردم
را دعوت به آئين حق كند و هيچ گوش شنوايى نداشته باشد, تا جايى كه گله كنان به
خداى خود عرضه بدارد: ((قال رب انى دعوت قومى ليلا و نهارا فلم يزدهم دعائى الا
فرارا و انى كلما دعوتهم لتغفرلهم جعلوا إصابعهم فى آذانهم واستغشوا ثيابهم و
إصروا واستكبروا استكبارا))(3) بارالها! من قوم خويش را شب و روز دعوت كردم
ولى هرچه بيشتر دعوت مى كردم, هرچه بيشتر از من دور مى شدند و من هرگاه آنها را
دعوت مى كردم كه تو از آنها بگذرى و گناهانشان را ببخشى انگشت ها را درون گوش خود
مى كردند و لباس ها را بر سر خود مى كشيدند و از من فرار مى كردند و بر كار خود
اصرار مى ورزيدند و از حق روى برمى گرداندند.

و اين چقدر دردناك است براى پيامبرى مهربان كه مردم را به سوى حق دعوت كند و
اين چنين از او و از آيين حقش روى برگردانند. و راستى هيچ ملتى و هيچ امتى در
تاريخ بشر, قابل مقايسه با ملت ايران نيست; هم اينان كه پيامبر اكرم(ص) آنها را
برادران خود مى داند كه در آخر الزمان مىآيند و با اين كه او را نديده اند, به او
ايمان مىآورند و پابرجا و با استقامت از دين خدا دفاع مى كنند و پيرو راه انبيا
و اولياى الهى هستند. هم اينان كه وقتى آن آيه نازل مى شود كه مى فرمايد: ((يا
إيها الذين آمنوا من يرتد منكم عن دينه فسوف يإتى الله بقوم يحبهم و يحبونه
إذله على المومنين إعزه على الكافرين يجاهدون فى سبيل الله و لايخافون لومه
لائم))(4)

اى مومنان! هر كه از شما مرتد شد و از دين روى برگرداند, بى گمان خداوند قومى
را مىآورد كه دوستشان دارد و آنها خدا را دوست مى دارند; نسبت به مومنان فروتن و
متواضع هستند و بر كافران سخت گير, در راه خدا جهاد مى كنند و از سرزنش هيچ سرزنش
كننده اى نمى هراسند; در آن حال حضرت رسول(ص) دست بر دوش سلمان زد و فرمود: ((او
و همشهريانش هستند)).(5)

پيروان خمينى عزيز هستند كه مانند پاره هاى آهن, با او و پشت سر او ايستادند و
مقاومت كردند و از دين خدا و رسولش دفاع نمودند و با ايثار خون و جان و فرزند و
مال, درخت بارور اسلام را آبيارى كردند و از ملامت و سرزنش ملامت كنندگان شرقى و
غربى نهراسيدند و با كافران و استثمارگران و استعمارگران, سخت گير و بى تعارف
بودند و در راه احقاق حق و ازهاق باطل, بى وقفه به پيش تاختند و با اطاعت از
فرمان ولى امرشان و رهبر و مقتدايشان, انقلاب را نگه داشتند و لحظه اى از صحنه
نبرد با دشمن انسى و دشمن نفسى غافل نشدند و از پيكار با دشمنان حق, سرپيچى و
تمرد نكردند ((و قاتلوا المشركين حتى لاتكون فتنه و يكون الدين لله))(6) و به حق
مى توان گفت: آن اطاعتى كه مردم ايران از رهبرشان كردند, هيچ امتى در طول تاريخ
از هيچ پيامبر و امامى نكرده است.

مباركتان باد دهه فجر و گوارايتان باد پيروزى.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) پال هنت, كشيش هاى انگليسى, ترجمه ابوترابيان, ص23.
2 ) نحل (16) آيه 120.
3 ) نوح (71) آيه7.
4 ) مائده(5), آيه54.
5 ) الميزان, ج5, ص388.
6 ) بقره (2) آيه193.

فلسفه توزيع فىء

جلوگيرى از تكاثر و مبارزه با فقر

و ما افإ الله على رسوله منهم فما إوجفتم عليه من خيل و لا ركاب ولكن الله
يسلط رسله على من يشإ والله على كل شىء قدير ما إفإ الله على رسوله من
إهل القرى فلله و للرسول و لذى القربى واليتامى والمساكين وابن السبيل كى
لايكون دوله بين الاغنيإ منكم و ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا
واتقوا الله ان الله شديد العقاب;(1) و آن چه را خدا از آنان به رسم غنيمت
عايد پيامبر خود گردانيد[ شما براى تصاحب آن] اسب يا شترى بر آن نتاختيد, ولى
خدا فرستادگانش را بر هر كه بخواهد چيره مى گرداند و خدا بر هر كارى تواناست.

آن چه را خداوند از اهل اين آبادىها به رسولش بازگرداند, از آن خدا و رسول و
خويشاوندان او, و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان است, تا[ اين اموال عظيم] در ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد! آن چه را رسول خدا براى شما آورده
بگيريد[ و اجرا كنيد], و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد; و از[ مخالفت] خدا
بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!))



دو نكته ادبى

در آيه دوم دو نكته ادبى وجود دارد: يكى اين كه آيه عطف نشده و نفرموده ((و
ما افإ الله)) چون تقريبا بيان حكم فقهى همان اصل قبلى است. در آيه قبل حكم
فقهى مشخص نشد بلكه فرمود: ((و ما افإ الله على رسوله منهم فما إوجفتم عليه
من خيل و لا ركاب)) يعنى آن چه كه از اموال يهوديان بنى نضير نصيب دولت اسلامى شد
با دست رنج شما نبود پس شما نبايد توقع داشته باشيد. اما چه بايد كرد؟ اين مشخص
نشد.
لذا حكم فىء را به طورى كه هم شامل اموال بنى نضير بشود و هم شامل ساير فىءها
در آيه بعد بيان فرمود از اين جهت واو عاطفه را ذكر نكرد.

نكته دوم آن است كه كلمه ((فما إوجفتم عليه من خيل و لا ركاب)) در آيه دوم
نيامده چون همان حكم مشخص است; يعنى در بيان فىء است; فىءاى كه بدون دست رنج
مسلمين حاصل مى شود لذا در آيه دوم ((فما إوجفتم عليه من خيل و لا ركاب))
نيامده, يعنى مالى كه بدون رنج و جنگ نصيب دولت اسلامى شود بايد در اين شش سهم
صرف بشود: ((فلله و للرسول و لذى القربى واليتامى والمساكين وابن السبيل))

اين كلمه ((لله)) حكم فقهى دارد, گرچه حكم تكوينى آن محفوظ است. نظير
((إطيعوا الله و إطيعوا الرسول))(2) كه يك حكم فقهى دارد گرچه در اطاعت
تكوينى هم مطيع حق اند.



فلسفه توزيع فىء

حكمى كه معلل باشد هم ظهورش تام است و قوى و هم در برابر ساير احكام قدرت
مقاومت دارد, حكم اين كريمه معلل است فرمود: ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ
منكم)).

در جاهليت ـ چه جاهليت پيشين, چه جاهليت كهن و چه جاهليت تازه ـ جنگ را يك
كشور گشايى مى دانستند و هر كس پيروز مى شد ذخاير و اموال را هم به غنيمت مى برد.
چيزى به اين ضعاف نمى رسيد مگر مال اندك. آل فرعون در جاهليت اولى اين شعار را
داشتند كه ((قد افلح اليوم من استعلى))(3) هر كس پيروز شد, و زد و بند كرد او
رستگار شد. اين شعار در جاهليت ثانيه و ثالثه هم ظهور كرد. در صدر اسلام نيز
همين شعار بود كه ((من عز بز)) يعنى هر كس عزيز و غالب شد بزاز مى شود. بز يعنى
((سلب))

((من عز بز)) يعنى ((من غلب سلب)), هر كس پيروز شد مى ربايد. اين شعار در واقع
همان شعار زمان جاهليت بود. وقتى جريان جلاى وطن بنى نضير مطرح شد به رسول الله ـ
صلى الله عليه و آله و سلم ـ همين پيشنهاد را دادند كه شما هم همين كار را
بكنيد, يعنى مقدارى از اموال را خودتان بگيريد و بقيه را در اختيار ما قرار
بدهيد. در اين جا بود كه همين آيه مورد بحث نازل شد كه اين چنين نيست كه ((من
عز بز)),((من غلب سلب)), چون اولا: شما در اين جا كارى نكرديد و ثانيا: ما آمديم
كه ـ دفعا و رفعا ـ از تكاثر و سرمايه دارى جلوگيرى كنيم; يعنى هم نگذاريم مال ها
يك جا جمع شود و هم بكوشيم كسانى را كه مال ها را يك جا جمع كردند اصلاح كنيم.

لذا اين آيه كه آمد معلل كرد. سر اين كه بعضى از آيات معلل است و بعضى از
آيات بدون علت, همين عنوان است. در جاهليت عده اى از مشركان و يهوديان سرمايه دار
بودند و گروه زيادى هم در رنج, سوره مباركه ((إلهيكم التكاثر)) آمده است كه
جلوى اين كار را بگيرد; يعنى آن ها كه ندارند به فكر تكاثر نيفتند و آن ها كه
دارند از خطر تكاثر نجات پيدا كنند. بعدها اين چنين شد كه خيلى از متمكنين از
تكاثر به كوثر رسيدند, نمونه آن داستان يك مرد انصارى است كه آن را نقل مى كنيم:


وقتى كريمه ((لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون))(4) نازل شد, مردى انصارى
كه وضع مالى اش خوب بود و باغى در مدينه داشت و در همان باغ چشمه آب مى جوشيد و
درختان را سيراب مى كرد, به حضور رسول الله ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ رسيد
و عرض كرد: اكنون كه ما به مقام ابرار نمى رسيم مگر اين كه دست از محبوب هاى مادى
برداريم, من گرچه اموال فراوانى دارم اما بهترين مال من همين باغ سرسبزى است كه
از خودش آب دارد. (در حجاز و مدينه باغى كه مشجر باشد و از خودش آب داشته باشد
بسيار كم بود, سرمايه هاى آن روز هم در همين حد بود نه در حد سرمايه هاى فعلى,
اگر كسى در مدينه يك باغ مشجرى داشت كه آبش از خود باغ بود و تإمين مى شد اين
چنين شخصى متمكن بود) وى گفت: من همين باغ را در اختيار شما قرار مى دهم نه
اموال ديگر را, چون مى خواهم به مقام ابرار برسم و تنها راه رسيدن به مقام ابرار
هم اين است كه دست از محبوب بردارم و اين باغ, محبوب من است.

البته برخى عبارت ((مما تحبون)) را در آيه فوق, ((ما تحبون)) قرائت كرده اند و
اين بدان معنا نيست كه ((ما تحبون)) بوده و بعد به ((مما تحبون)) تحريف شده
است, خير چون هيچ جايى از قرآن دست نخورده است بلكه بدين معنا است كه ما اين
كلمه ((من)) را چطور معنا كنيم, ((من)) را تبعيضيه بگيريم يا بيانيه, اگر من
بيانيه گرفتيم ((لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون)) يعنى حتى تنفقوا ما
تحبون, بايد از تمام محبوب ها صرف نظر كرد تا به مقام ابرار رسيد. و اگر من
تبعيضيه باشد همان ((مما تحبون)) خواهد بود; يعنى من بعض ما تحبون پس براى اين
كه اين ها از تكاثر نجات پيدا كنند و به كوثر برسند فاصله كم نبود اما اين فاصله
را عده اى پيمودند. سوره مباركه ((الهيكم التكاثر حتى زرتم المقابر)) هم براى
دفع خطر تكاثر بود حدوثا, هم براى رفع اين خطر بود بقإا. آنها كه داشتند اين
تكاثر را رفع كنند, و كسانى كه ندارند به دام تكاثر نيفتند.

اين مسإله ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ منكم)) هم اين چنين است. آنها كه
دارند بايد بكوشند تا از غنا نجات پيدا كنند و افرادى كه ندارند تلاش كنند تا به
دام غنا نيفتند, چون اگر افتادند نجات پيدا كردن مشكل است. انسان غنى, انباردار
ورثه است و هرچه از عمرش بگذرد علاقه اش به مال بيش تر مى شود, اين طور نيست كه
علاقه به مال در دوران پيرى كم بشود يا انسان بتواند از مال بهره ببرد, در دوران
پيرى اين علاقه بيش تر خواهد شد و انسان يك انباردار زايدى است. لذا فرمود ما اين
كار را كرديم كه: ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ منكم)).



اغنيا چه كسانى هستند؟

منظور از اغنيا شايد سرمايه دارها نباشند, چون غنى در مقابل فقير است, اگر
فقير كسى است كه موونه سال را ندارد و مستحق زكات است, غنى كسى است كه قدرت
اداره زندگى اش را دارد, همين كه بتواند خود را اداره كند غنى است: ((من كان
غنيا فليستعفف و من كان فقيرا فليإكل بالمعروف)).(5) پس شايد غنى در فقه اللغه
قرآن به معناى سرمايه دار نباشد بلكه در مقابل فقير باشد; يعنى مقصود از غنى كسى
باشد كه موونه سال را دارد.

در بين مسلمين, مهاجران غنى نبودند چون آن ها دست از همه زندگى كشيدند و در
صفه مسجد مدينه سكنا گزيدند, اگر سخن از غنى است ممكن است در بين انصار اغنيا
بودند. ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ منكم)), گرچه خطاب به جمع است اما اين جمع
دو صنف داشتند: مهاجر و انصار, مهاجران گرچه طبق قضاياى شخصى مشمول نيستند,
بعدا ممكن است غنى بشوند ولى آن روز غنى نبودند اما انصار غنى بودند.
نفرمود ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ)) بلكه فرمود: ((كى لايكون دوله بين
الاغنيإ منكم)) اگر قرآن اجازه نمى دهد مال به مسلمانانى كه مخارج سال خود را
مى توانند تإمين كنند برسد چگونه اجازه خواهد داد به دست متكاثران برسد كه:
((جمع مالا و عدده يحسب ان ماله إخلده))(6) منظور از متمكنان, متكاثران
نيستند چون قرآن آنان را با ديد ديگرى مى نگرد, متمكنان كسانى مثل سلمان ـ رضوان
الله عليه ـ و امثال ايشان بودند كه هزينه سالانه شان را تإمين مى كردند و به فكر
خود هم بودند. هزينه سالانه آن ها چند كيلو گندم يا جو بود, نه هزينه سالانه اى كه
ما توقع داريم.
ما دلمان مى خواهد همه چيز داشته باشيم بعد هم قرآن را بفهميم و هم اهل سير و
سلوك باشيم و هم معنويت داشته باشيم و هم خواب خوب ببينيم. اين شدنى نيست, اين
كه ما خيال بكنيم خودمان جزء فقرا هستيم و اغنيا يعنى آن سرمايه دارها, اشتباه
است, سرمايه دارها را قرآن با ((إلهيكم التكاثر)) مى كوبد نه با ((كى لايكون دوله
بين الاغنيإ منكم)). حال شما بررسى كنيد و ببينيد در صدر اسلام در جريان واقعه
يهوديان بنى نضير و بنى قريظه و بنى قينقاع و امثال آن, سرمايه داران انصارى چند
نفر بودند, مهاجران كه فقير و مشهور به اصحاب صفه بودند, حتى برخى از آنان در
مكه هم كه بودند اصلا چيزى نداشتند. عده ديگر هم فقط كوخى داشتند و چند رإس بز,
نه اموال غير منقول اين ها را كسى مى خريد و نه مشركان اجازه مى دادند اموال
منقول شان از مكه به مدينه منتقل شود. اينها حاضر شدند با دست خالى به مدينه
بيايند و در صفه بنشينند, و با زندگى فقيرانه دين خود را حفظ كنند. محرك آنان
در اين كار عظيم اين آيت قرآنى بود كه ((و كاين من دابه لاتحمل رزقها الله
يرزقها و اياكم))(7) اين آيه مضمون اش اين است كه هر جنبنده اى كه از جايى به
جايى مى رود و اهل پس انداز نيست و روزى خود را به همراه نمى برد خدايى كه اين جا
روزى او را مى رساند جاى ديگرى هم كه برود روزى او را خواهد رساند, پرنده هايى كه
اهل ييلاق و قشلاق اند, به فكر ذخيره و پس انداز نيستند, قرآن مى فرمايد اين
جنبنده اى كه از جايى به جايى مى رود و اهل پس انداز نيست و روزى خود را به همراه
نمى برد هر كجا باشد خدا روزىاش را تإمين مى كند.

آرى, اين آيه مهاجران را راه انداخت و گفتند حال كه چنين است همان خدايى كه
در مكه ما را با اين كوخ و دو رإس بز تإمين مى كرد در مدينه هم تإمين مى كند,
حالا از چه راهى تإمين مى كند ما چه مى دانيم. اينها از روى ايمان و با دست خالى
از مكه به مدينه آمدند.

پس مهاجرين كه چيزى نداشتند, انصار هم چيزدار بودند اما نه به آن صورت كه ما
آن ها را سرمايه دار بدانيم و اگر اين كريمه آن طور بود كه فرموده بود: ((كى
لايكون دوله بين الاغنيإ)) ما خيال مى كرديم اغنيإ همان سرمايه داران معروف هستند
اما وقتى فرمود: ((كى لايكون دوله بين الاغنيإ منكم)) معلوم مى شود كه مطلب خيلى
دقيق تر از آن است; يعنى كسانى كه وضع مالى شان تا حدودى رو به راه است از گرفتن
پرهيز كنند; هم آن ها نگيرند و هم شما به آن ها ندهيد, پس به چه كسى بايد داد؟ به
فقرا.



نحوه مبارزه پيامبر(ص) با فقر

رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ كه مإمور توزيع فىء بود اين چنين
نبود كه فقط نياز مادى فقرا را تإمين كند و بى كار بپروراند بلكه براى آن ها
وسايل كار فراهم مى كرد تا فقر را از بين ببرد نه اين كه به فقير كمك كند. همان
جمله اى كه از بيان حضرت امير ـ سلام الله عليه ـ نقل شده است كه فرمود: ((لو
تمثل لى الفقر رجلا لقتلته)) اگر فقر در مقابل من به صورت مردى درآيد او را
خواهم كشت. پس مى كشم نه اين كه فقير را كمك بكنم. كمك كردن به فقير يك امر
عاطفى است, و شايد كم ترين ثواب را هم داشته باشد, چون انسان وقتى فقير را
مى بيند رنج مى برد, لذا براى برطرف كردن رنج درونى خود به سراغ فقير مى رود و
خيال مى كند اين كار خدايى است در حالى كه فقر را از بين بردن وظيفه است نه فقير
را كمك كردن. البته فقير را كمك كردن هم وظيفه است اما اساس آن است كه انسان
نگذارد كسى فقير بشود يا جامعه اى فقير گردد. قهرا كار و توليد را هم مسئول نظام
اسلامى در اختيار جامعه قرار مى دهد تا مردم فقير نشوند. اگر مال در دست يك گروه
خاصى نباشد و در جامعه توزيع گردد, اين كار, خود به خود جلوى فقر را مى گيرد.



شيوه كمك به فقرا (رعايت حد وسط)

غير از مبارزه با زمينه هاى فقر, گاهى كمك به فقير لازم است كه قرآن آن را نيز
مشخص كرده است. گاهى انسان از روى ترحم و آن هم از اموال مانده به فقير كمك
مى كند, كه قرآن كريم آنرا نهى كرده و فرموده است: اگر خواستيد به فقير, مالى را
بپردازيد حد وسط همين مال هايى باشد كه به فرزندان و خانواده خود مى دهيد, همان
غذاى متوسطى كه خودتان مى خوريد آن را بدهيد منتها كمبود آن مسئله روانى را بايد
با قصد قربت جبران كنيد; يعنى مالى را كه به فقير مى دهيد نه از روى ترحم بلكه
بايد احترامآميز باشد, چون انسان بايد قصد قربت كند. قصد قربت با ترحم سازگار
نيست, اگر از روى ترحم و دل سوزى باشد, پذيرفته نيست.

اصل اين كه انسان اگر چيزى به فقرا مى دهد بايد در حد متوسط زندگى خودش باشد,
اين را در سوره مباركه مائده آيه90 بيان كرده است درباره كفاره قسم مى فرمايد:
((لايواخذكم الله باللغو فى إيمانكم ولكن يواخذكم بماعقدتم الايمان فكفارته
اطعام عشره مساكين من اوسط ما تطعمون اهليكم)) گاهى انسان در طول سال يك يا دو
بار ميهمانى پر خرجى دارد اين ملاك نيست, ((من اوسط ما تطعمون)). البته اين
دستور اختصاص به كفاره قسم ندارد گرچه در خصوص كفاره آمده است اما نه مورد مخصص
است و نه شاهدى بر تخصيص هست. انسان اگر خواست زكات بدهد نبايد از نوع پست ما
تطعمون بدهد بلكه بايد من إوسط ماتطعمون, باشد. بيان عادى حال انفاق, فقراست و
آن كمبود فقر مالى را با اين قصد قربت جبران مى كنند چون همه اينها عبادت است.
زكات به اتفاق همه, عبادت است و نه تنها اجماع بر عبادت بودن زكات هست كه
روايات فراوانى هم داريم, خمس به اندازه زكات روايت ندارد كه قصد قربت در آن
شرط باشد گرچه آن جا هم دعوى اجماع شده, اما باز خمس مثل زكات نيست. در خصوص
خمس به مناسبت آيه اى كه در پيش داريم بحث مستقلى است اما در خصوص زكات انسان
بايد آن را با قصد قربت و احترام صرف كند خواه در مصرف مسكين و يتيم و خواه در
مصرف فى سبيل الله. اگر خواست حوزه اى را اداره كند, مسجدى را تعمير كند, راهى
يا بيمارستانى را بسازد بايد با احترام باشد و نه تنها با احترام باشد بلكه خود
را بده كار بداند, نه بده كار مالى بلكه بده كار روانى. در سوره مباركه توبه آيه
103 اين چنين آمده است: ((خذ من إموالهم صدقه تطهرهم و تزكيهم بها و صل عليهم
ان صلوتك سكن لهم والله سميع عليم)) درباره احكام زكات صدرش اين آيه است, بعد
مى فرمايد اين صدقات را خدا قبول مى كند, آن گاه احكام صدقات را هم بازگو كرده
است.

اين كه احيانا گفته مى شود فلان شخص آدم را پاك مى كند اين چنين نيست بلكه خود
عمل انسان, آدمى را پاك مى كند. نماز و زكات انسان را پاك مى كند, فرمود: ((خذ من
إموالهم صدقه تطهرهم)). اين ((تطهرهم)) مجزوم كه نيست, (تطهرهم) تا جواب امر
باشد و تو مطهر باشى. كلمه ((تطهرهم)) مرفوع است جمله هم در محل نصب است تا صفت
براى صدقه باشد. پس صدقه آدم را پاك مى كند, عمل آدم را پاك مى كند, همان طورى كه
عمل ظاهرى يعنى غسل و غسل, انسان را پاك مى كند. معلوم مى شود كسى كه بده كار شرعى
است آدم آلوده اى است.

اين كه احيانا گفته مى شود مال وسخ و چرك است, از آن رو است كه مادامى كه مال
مردم در دست انسان است و انسان مبتلا به مال مردم است آلوده است, وقتى مال مردم
را داد پاك مى شود.ادامه دارد


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) حشر (59) آيه 7 ـ 6.
2 ) نسإ (4) آيه 59.
3 ) طه (20) آيه 64.
4 ) آل عمران (3) آيه92.
5 ) نسإ (4) آيه6.
6 ) همزه (104) آيه3 ـ 2.
7 ) عنكبوت (29) آيه60.
8 ) اصول كافى, ج1, ص538, ح7.
9 ) بقره (2) آيه129.
10 ) اصول كافى, ج1, ص538, ح3.
11 ) انفال (8) آيه41.
12 ) اصول كافى, ج1, ص538, ح7.
13 ) همان, ص544, ح7.
14 ) مطففين (83) آيه14.

جهان اسلام

3500 مسلمان متعرض به تخريب مسجد بابرى در شهر مدرس هند بازداشت شدند.

وزراى خارجه كشورهاى اسلامى خواستار تجديد نظر دولت هاى مسلمان در روابط با
رژيم صهيونيستى شدند.(16/9/76)

ميدل اسپت: مشكل اسرائيل در جنوب لبنان حل نمى شود, حزب الله بهترين ارتش هاى
چريكى جهان است.(18/9/76)

دانشجويان مغرب در اعتراض به بستن مساجد دست به تظاهرات زدند.(24/9/76)

نظاميان اسرائيل محله هاى فلسطين نشين را در بيت المقدس محاصره كردند.

رژيم مصر براى 4 مسلمان انقلابى تقاضاى حكم اعدام كرد.

گروه طالبان با درخواست لغو محاصره شيعيان افغانستان مخالفت كرد.(29/9 /
76)

ماسخادوف تاريخ هجرى قمرى را سال رسمى مسلمانان چچن اعلام كرد.

92 نفر در الجزاير قتل عام شدند.(30/9/76)

14 نمازگزار در الجزاير توسط مهاجمان ناشناس به شهادت رسيدند.

افراد مسلح در پنجاب پاكستان به سوى نماگزاران آتش گشودند.

37 روستايى ديگر در الجزاير سر بريده شدند.(9/10/76)

74 مزدور مرد و زن كودك ديگر در الجزاير سر بريده شدند.(10/10/76)

412 روستايى در الجزاير به طرز وحشيانه اى قطعه قطعه شدند.(13/10/76)

حكومت عرفات مانع از اجراى چندين عمليات ضدصهيونيستى حماس شد.

مردم چند شهر پاكستان با شركت در تظاهرات خواستار لغو تعطيلى روز يكشنبه شدند.
(14/10/76)

جبهه نجات اسلامى: رژيم الجزاير عامل كشتار مردم بى دفاع است.


داخلى

ايران در نمايشگاه بين المللى بازرگانى ((دوبى)) اول شد.

رهبر انقلاب: جانبازان الگوى جوانان هستند, استمرار روحيه نشاط و پيشرفت آنان
شايسته تقدير است.(16/9/76)

ورود سران و هيإت هاى عاليرتبه كشورهاى اسلامى به تهران آغاز شد.

اجلاس وزراى خارجه كشورهاى اسلامى روز گذشته در تهران پايان يافت.

لايحه تإسيس استان گلستان (گرگان) تصويب شد.(17/9/76)

هشتمين اجلاس سران سازمان كنفرانس اسلامى با بيانات تاريخى حضرت آيت الله
خامنه اى در تهران آغاز شد.(18/9/76)

رهبر انقلاب: دنياى اسلام بايد از حالت ((انفعال)) به حالت ((ابتكار)) درآيد.

آقاى خاتمى رئيس جمهور و رئيس سازمان كنفرانس اسلامى: سازمان كنفرانس اسلامى
بايد نقش مهمى در حل اختلافات جهان اسلام داشته باشد.


حجت الاسلام والمسلمين سيد محمد خاتمى به عنوان رياست سه ساله اجلاس سران كشورهاى
اسلامى انتخاب شد.

دبير كل سازمان ملل از تمدن بزرگ اسلامى به عنوان يك نيروى بزرگ جهانى در راه
اجراى صلح وامنيت در جهان ياد كرد.

ايران اولين دستگاه حفارى مورب را در مناطق نفتى به كار گرفت.

4600 واحد مسكونى در مناطق آسيب ديده از زلزله خراسان احداث شد.

سران و مقامات كشورهاى اسلامى با رهبر انقلاب و رئيس جمهور ديدار كردند.

دبير كل سازمان ملل در دانشگاه تهران: ملت هاى جهان بايد براى ممانعت از
شكل گيرى جامعه غير مدنى همكارى كنند.

رهبر معظم انقلاب در ديدار روساى كشورهاى كويت و مالزى: آمريكا و قدرت هاى
استكبارى قابل اعتماد نيستند. تنها راه نجات, مقاومت و مواضع شجاعانه است.(20 /
9/76)

رهبر انقلاب در پيامى از رئيس جمهور و سران كشورهاى اسلامى در پايان اجلاس تهران
تشكر كردند.

رئيس جمهور از پيام الهام بخش و اميدآفرين رهبر معظم انقلاب به كنفرانس اسلامى
تشكر كرد.

ايران در يك اقدام انسان دوستانه دو اسير اردنى را آزاد كرد.

سران كشورهاى اسلامى: اجلاس تهران پيروزى بزرگ براى ايران و جهان اسلام بود.

اجلاس تهران با تصويب 144 قطعنامه و صدور يك اعلاميه و يك بيانيه به كار خود
پايان داد.

سخنگوى وزارت خارجه آمريكا: بيانيه پايانى اجلاس تهران براى ما نااميد كننده
است!(22/9/76)

دبير كل سازمان ملل در ديدار با همسر رئيس جمهور: نظرات واحد سازمان ملل و
ايران در مورد احقاق حق زنان و مردان بايد جدىتر بررسى شود.

وليعهد عربستان: من شاهد ريشه هاى تمدن عميق و چهره روشن مكارم اخلاق در ايران
بودم.(23/9/76)

رئيس جمهور: تشويق خدمتگزاران از سوى رهبر انقلاب سرمايه مهم دولت است.

جهان, چشم به راه رسيده, ايران در ميلاد مهدى(عج) غرق نور و سرور شد.

رئيس جمهور: اختلافات ما با آمريكا ريشه دارتر از آن است كه به سادگى حل شود,
دولتمردان آمريكا از زمان عقب افتاده اند.

رئيش جمهور: خروج ايران از انزوا, معرفى ايران به عنوان منادى وحدت, رياست
سازمان كنفرانس اسلامى و نقش محورى در طرح مسائل مهم جهان اسلام, ملموس ترين نتايج
اجلاس تهران بود.

موسويان سفير ايران در بن: پرونده شكايت قربانيان حملات شيميايى ايران از
آلمان همچنان در جريان است.(24/9/76)

رهبر انقلاب: امروز هر قلم و حنجره اى كه مردم را مإيوس كند در جهت دشمن است.

رئيس جمهور شبكه جهانى تلويزيون جمهورى اسلامى ايران را افتتاح كرد.

جشن هاى ميلاد مهدى موعود(عج) در ايران اسلامى و نقاط مختلف جهان برگزار شد.

رهبر انقلاب: دست اندركاران برگزارى اجلاس تهران با اين كار بى نظير, آبروى ملت,
نظام و كشور خود را اعتلا بخشيدند.(26/9/76)

ايران به عنوان بزرگراه حياتى جهان در امر حمل و نقل انتخاب شد.

خط لوله گاز تركمنستان ـ ايران آماده بهره بردارى شد.(27/9/76)

سازمان ملل قطعنامه پيشنهادى ايران براى كشورهاى در حال توسعه را تصويب كرد.

هيإت بلندپايه ايتاليايى وارد تهران شد.

عضو كميسيون برنامه و بودجه مجلس: تحقق درآمد پيش بينى شده نفت در بودجه, دور
از دسترس است.

رئيس جمهور: اميدوارم جمهورى اسلامى ايران در دوران رياست بر كنفرانس اسلامى
بتواند تابلوى زيباترى از اسلام ارائه نمايد.

راديو مونت كارلو: سياست هاى حكيمانه ايران, آمريكا را در تنگنا قرار داده است.


دكتر حبيبى همكارىهاى دو جانبه تهران و مسكو را در جهت تإمين صلح و ثبات
منطقه مهم خواند.

بانوان ايران با 58 مدال طلا, 55 نقره و 37 برنز در مكان نخست بازىهاى همبستگى
قرار گرفتند.(29/9/76)

آيت الله هاشمى رفسنجانى: اگر اعراب به اتحاد و تفاهم دست يابند بقإ اسرائيل
در منطقه بسيار دشوار خواهد بود.

خرازى: ايران تحت شرايطى با غرب گفت وگو خواهد كرد.(30/9/76)

رئيس جمهور: اصلاح الگوى مصرف انرژى از برنامه هاى مهم دولت در آينده است.

وزير كشور خواستار برخورد قاطعانه رئيس قوه قضائيه با گروه هاى متجاوز به حريم
قانون و مردم شد.(1/10/76)

سركنسول ايران در افغانستان با 15 ايرانى ربوده شده توسط طالبان ديدار كرد.

هفدهمين دوره مسابقات قرآن نيروهاى مسلح جمهورى اسلامى ايران آغاز شد.(2/10
/ 76)

عليرغم ادعاى دوستى با جمهورى اسلامى ايران, شوراى همكارى خليج فارس از ادعاى
مالكيت امارات بر جزاير ايرانى حمايت كرد!

سخنگوى وزارت خارجه: جزاير سه گانه جزء لاينفك خاك ايران هستند.

رهبر انقلاب از ضعيف بودن مايه علمى كشور در فنون مختلف اظهار تإسف كردند.(3
/ 10/76)

رهبر انقلاب: امروز هر كس شايعه اختلاف را تقويت كند مانند كسى است كه به اصل
اختلاف دامن مى زند.

اولين مجموعه واگن هاى مسافرى ساخت ايران به بنگلادش صادر شد.

رهبر انقلاب: دولت آمريكا اسير صهيونيسم است. هيچ قدرتى نمى تواند ملت انقلابى
ايران را از راه عزت و عظمت اسلايم برگرداند.(4/10/76)

مرحله اصلى مانور 10 هزار نفرى ياوران حضرت مهدى(عج) امروز در كوشك نصرت
قمآغازشد.

آيت الله هاشمى رفسنجانى: همه بايد با هوشيارى توطئه تضعيف ولايت فقيه را خنثى
كنند.(/10/76)

رئيس جمهور: با حاكميت قانون حتى مخالفان نيز احساس امنيت مى كنند. كسانى كه
قصدشان براندازى است حساب ديگر دارند.

رهبر انقلاب: قانون گرايى از شعارهاى خوب دولت جديد است, مسئولان قبل از همه
بايد قانون را رعايت كنند.

رهبر معظم انقلاب: استانداران بايد از مشكلات مردم مطلع باشند, بى خبر به
دستگاه هاى مختلف سركشى كنيد.

وزير كشور: توسعه سياسى اساس كار وزارت كشور است.(7/10/76)

خاتمى: درياى خزر به رژيم حقوقى نياز دارد, ايران و تركمنستان هرج و مرج را
نمى پذيرند.

رهبر معظم انقلاب از تلاش مسئولان نهضت سوادآموزى تقدير كرد.

با حضور خاتمى و نيازوف, خط لوله انتقال گاز تركمنستان به ايران امروز گشايش
يافت.(8/10/76)

رهبر انقلاب: حفظ ارزش هاى اسلايم در كنار فعاليت هاى علمى و تحقيقاتى در محيطهاى
دانشگاهى از اصول فهم انقلاب است.

خبرگزارى شين هوا: سال 97 ميلادى براى ايران سالى همراه با پيروزىهاى سياسى
بود.(9/10/76)

كارخانه توليد شمش آلومينيوم در سوادكوه گشايش يافت.

رهبر انقلاب: حوزه كار حساس وزارت اطلاعات, نيازمند سازماندهى و استحكام در
حركت اطلاعاتى است.

رئيس جمهور: هر كس كه قانون را پذيرفت ما موظف به دفاع از حقوق قانونى او
هستيم.(10/10/76)

شبكه مستقل راديو قرآن در حضور رهبر انقلاب كار خود را آغاز كرد.

يك قاچاقچى كالاى گمركى, به بيش از 12 ميليارد ريال جريمه محكوم شد.

يك نيكوكار شيرازى 13 ميليارد ريال صرف ساخت مجتمع آموزشى كرد.

آمريكا بار ديگر مخالفت خود را با احداث خط لوله انتقال گاز تركمنستان از
طريق ايران اعلام كرد.(11/10/76)

رهبر انقلاب: شايعه اختلاف بين مسئولان, گرايش به آمريكا و بى اعتقاد شدن مردم به
دين از القائات دشمن است.

هاشمى رفسنجانى: اگر مسلمانان به قرآن عمل مى كردند در جهان دستى بالاى آنها
پيدا نمى شد.

جامعه مدرسين حوزه علميه قم آمادگى خود را براى همكارى با دولت آقاى خاتمى
اعلام كرد.

روزنامه ژاپنى آساهى شميبون: خاتمى از سياستمدارانى است كه جهانيان در سال
1998 به او چشم دوخته اند.

رئيس جمهور: هيچ كس قدرت جبران زحمات و فداكارىهاى جانبازان را ندارد.(13 /
10/76)

براى اولين بار در جهان قاليچه 3 بعدى در قم بافته شد.(14/10/76)

براى دومين بار, مجلس به دليل نداشتن دستور كار يك هفته تعطيل شد.

كلينتون جمهورى اسلامى ايران را به حمايت از تروريسم متهم كرد.

هيإت وزيران ابراز تإسف و نگرانى عميق خود را نسبت به قتل عام مسلمانان
الجزاير اعلام كرد.(15/10/76)



خارجى

اتحاديه اروپا بار ديگر درخواست آمريكا براى تحريم ايران را رد كرد.

دور جديد تهاجم ارتش تركيه به شمال عراقق آغاز شد.(16/9/76)

دور جديد تلاش هاى آمريكا براى نجات روند سازش اعراب و اسرائيل با شكست مواجه
شد.(17/9/76)

آمريكا: استقبال خوب كشورهاى اسلامى از اجلاس تهران حقيقتى غير قابل كتمان است.


مطبوعات جهان عرب, برگزارى اجلاس سران اسلامى در تهران را مهم ترين رخداد در
تاريخ اين سازمان توصيف كردند.

عراق تجديد توافقنامه نفت در برابر غذا را پذيرفت.(18/9/76)

برخوردهاى نژاد پرستانه يك ايالت آمريكا را به آشوب كشيد.(19/9/76)

افراد مسلح ناشناس يك مدير آمريكايى را در مكزيك ربودند.

اعدام چهار دانشجوى اردنى در عراق مناسبات امان ـ بغداد را تيره كرد.

طلاس: ائتلاف نامقدس تركيه ـ اسرائيل براى جهان عرب خطرناك است.(22/9/76)

تركيه و اسرائيل قرارداد تازه همكارى امضا كردند.

رياست بدخشان افغانستان در آستانه يك فاجعه انسانى قرار گرفت.

شاه اردن از رژيم عراق به شدت انتقاد كرد.(23/9/76)

رحمان اف: حضور طرفداران سيد عبدالله نورى در دولت تاجيكستان براى ايجاد وحدت
ضرورى است.

آمريكا به حمايت از ديكتاتورهاى جهان اعتراف كرد.

كوفى انان: شرط لغو تحريم هاى عراق اجراى مصوبات بين المللى است.

درخواست تركيه براى عضويت در اتحاديه اروپا رد شد.(24/9/76)

پاناما سالگرد تهاجم آمريكا به اين كشور ار عزاى ملى اعلام كرد.

ماندلا از كنگره ملى آفريقا كناره گيرى كرد.

84 تن در حادثه سقوط هواپيمايى تاجيكستانى كشته شدند.

كلينتون: مردم آمريكا از فرهنگ عظيم ايرانى بسيار بهره مند شده اند.(26/9 /
76)

فراخان: آمريكا به علت فساد داخلى در حال فروپاشى است.

نخست وزير تركيه براى جلب حمايت بيشتر كاخ سفيد از آنكارا عازم واشنگتن شد.

هيإت آمريكايى در پيشاور با نمايندگان طالبان مذاكره كرد.

رئيس جمهور آلمان خواهان گسترش روابط تهران ـ بن شد.(27/9/76)

علامه فضل الله: طرح كاخ سفيد براى گفت و گو با ايران ناشى از شكست آمريكا و
از روى فتنه انگيزى است.

حكومت عرفات طرح آمريكا و اسرائيل براى قلع و قمع مبارزان مسلمان را پذيرفت.
(29/9/76)

رئيس دادگاه قانون اساسى تركيه به بى قانونى در اين كشور اعتراف كرد.

مجمع عمومى سازمان ملل با ايجاد سمت قائم مقام دبير كل موافقت كرد.

امير عبدالله وليعهد عربستان: شوراى همكارى خليج فارس بايد گذشته را فراموش
كند.(30/9/76)

معاون سابق وزير دفاع آمريكا: كشورهاى حوزه خليج فارس از حضور واشنگتن در اين
منطقه ناخشنودند.

يك مقام آمريكايى: آمريكا در انتظار فروكش كردن جوشش انقلابى در ايران است.(1
/ 10/76)

مردم استراليا با حاكميت انگليس و نظام سلطنتى حاكم بر اين كشور مخالفت كردند.


بحران اقتصادى جنوب شرق آسيا 56 هزار آمريكايى را در آستانه بيكارى قرار داد.


عدى فرمانده نيروهاى امنيتى عراق شد.(2/10/76)

100 زندانى سياسى تركيه دست به اعتصاب غذاى نامحدود زدند.(4/10/76)
پاورقي ها:

لزوم كشف روش هاى بهتر درمانى براى بيمارىهاى ريوى
پزشكان متخصص بيمارىهاى تنفسى خواستار تشخيص و معالجه بهتر بيمارىهاى مزمن ريوى كه يك عامل مهم مرگ و مير و از كار افتادگى در سراسر جهان محسوب مى شود هستند.
به گزارش خبرگزارى رويتر از لندن, بيمارى مزمن انسداد ريوىCopd) ) كه مشخصه آن اختلال در جريان يافتن هوا و عملكرد ضعيف ريه است پنجمين عامل مرگبار در جهان به شمار مى رود. محققان پيش بينى مى كنند تا 30 سال آينده شمار مبتلايان به اين بيمارى 3 برابر افزايش يابد.
پيتر كالورلى استاد طب توانبخشى دانشگاه ليورپول در انگلستان مى گويد: طى سالهاى اخير پزشكان متخصص بيمارىهاى تنفسى به بيمارى آسم توجه داشته اند كه منجر به پيشرفت هاى زيادى در اين زمينه شده است. اما هنوز لازم است بيمارىCopd كه 17 بار كشنده تر است ولى به درستى تشخيص داده و درمان نمى شود مورد توجه قرار گيرد.
علائم اين بيمارى سرفه, نفس نفس زدن, خس خس سينه است كه عمدتا مردان ميانسال سيگارى را مبتلا مى كند. تنوع بيمارى و شباهت آن به آسم تشخيص بيمارى را دشوار كرده است.
سيگار كشيدن مهم ترين عامل خطرزا است و حدود 80 درصد از مرگ و ميرهاى ناشى از
Copd در كشورهاى غربى ناشى از استعمال دخانيات است.
دكتر يورگن وستبو از بيمارستان جنتوفتهGentofte در كپنهاگ گفت: اين بيمارى بار اقتصادى سنگينى را بر اقتصاد بهداشت جهان تحميل مى كند.
وى تخمين مى زند كه طى چند دهه آيندهCopd مرگبارتر از ايدز خواهد بود و در كشورهاى در حال توسعه كه تازه ترين هدف صنعت توتون سازى قرار گرفته است, بالاترين ميزان شيوع را خواهد داشت.
زنان نيز از جمله قربانيان اين بيمارى هستند. زنان سيگارى همانند مردان به علت ابتلا به اين بيمارى جان مى سپارند. پيشرفت در زنان به علت آسيب پذيرى بيشتر آنها, بهتر مشهود است.
راه حل كنترل اين بيمارى متقاعد كردن مردم به ترك سيگار و جلوگيرى از رو آوردن كودكان و نوجوانان به استعمال دخانيات است.
تحقيقات نشان داده است ترك اين عادت ضعيف شدن كاركرد ريه را كند كرده و از ميزان مرگ و مير ناشى از آن مى كاهد. خطر مرگ و مير ناشى از بيمارىهاى تنفسى در افرادى كه روزانه 30 نخ سيگار مى كشند 20 برابر افراد غير سيگارى است.

با آغاز فصل سرما انواع گلودردها را بشناسيم
با آغاز فصل سرما, ابتلإ به گلودرد نيز شايع مى شود و اين عارضه به ظاهر ساده تا زمانى كه علت آن به درستى ريشه يابى نشود درمان موثرى نيز نخواهد داشت.
به نوشته روزنامه شيكاگو تريبيون گلودردها آنچنان متداول هستند كه مردم اكثرا آنها را ناديده مى گيرند. بسيارى از مبتلايان گلودرد نيز از يافتن علت آن غفلت مى كنند و تا وقتى ريشه آن مشخص نشود گلودردها از بين نخواهد رفت.
بنابر اين گزارش پاره اى از گلودردها بطور ماهانه بروز مى كنند و همراه با يك تب خفيف و يك كوفتگى عمومى خود را نشان مى دهند اين نوع گلودردها نتيجه استرس هستند.
استرس خود عامل گلودرد نيست, اما شخص را در مقابل ويروس هاى معمولى آسيب پذيرتر مى كند. بردن فرزندان به مدرسه به طور منظم, اين تهديد آسيب پذيرى را به دو برابر افزايش مى دهد زيرا انتقال ميكروب ها و ويروس ها, در محيط مدرسه به دليل جمعيت زياد راحتتر صورت مى گيرد.
درمان گلو درد در مرحله اول استراحت است. گرچه ممكن است گفتن اين حرف از عمل آن آسان تر باشد, ولى اگر شما نمى توانيد شبى هشت ساعت بخوابيد, لااقل سعى كنيد براى مبارزه با جرمها و باكتريها تا آنجا كه مى توانيد دستهاى خود را بشوئيد.
هم چنين براى تسكين موقت بايد از مايعاتى مانند چاى با عسل و دم كردنى هاى گياهى كه داراى لعاب هستند مانند اسطوخودوسLavender و يا گل ختمىComfrey استفاده شود.
چنانچه گلودرد بعد از بهبود سرماخوردگى همچنان ادامه داشت, احتمالا يك عفونت ويروسى وجود دارد كه بايستى با داروهاى پادزيستى درمان شود.
گلودردهاى ناشى از سينوس با درد و يا فشار پشت و زير چشم و هم چنين در امتداد پيشانى توإم هستند. اين دردها احتمالا با دندان درد و يا گرفتگى بينى همراه است.
دكتر ژاكلين كورى رئيس مركز وويس در بيمارستان دانشگاه شيكاگو در اين خصوص گفت: مى توان دردهاى سينوس را با داروهاى خلط آورى كه شاملPseudoephedrine و يا
Phenylpropanolamine هستند, تسكين داد.
مبتلايان دردگلو ناشى از حساسيت معمولا احساس خراش دارند كه اين احساس با گرفتگى گلو و خستگى مفرط توإم است. امكان دارد دردهاى مزمن نيز بروز كند. اين دردها ناشى از محرك هاى تنفسى هستند.
براى درمان اين گلو دردها بايد از اسپرىهاى حاوى استرويدزSteroids topical استفاده كرد.

جهل اجتماعى عامل عدم معالجه مبتلايان به صرع است
بيمارى صرع شايع ترين بيمارى خطرناك مغزى در جهان به شمار مى رود با اين وجود سه چهارم از قربانيان عمدتا به علت جهل اجتماعى كه در مورد اين بيمارى وجود دارد تحت هيچگونه درمانى قرار نمى گيرند.
به گزارش خبرگزارى رويتر از بوئنوس آيرس, دكتر ادوارد رينولدز از بيمارستان كينگز كالج لندن در اين باره گفت: صرع بيمارى بسيار شگفت آورى است, اگرچه يكى از قديمى ترين بيمارىهايى است كه در بشر شناخته شده است, اما هنوز هم ابتلا به اين مرض منجر به بروز ترس, درك نادرست, اضطراب, عدم پذيرش و بدنامى مى انجامد.
حدود 40 ميليون بيمار مبتلا به صرع وجود دارد اما اكثريت آنها با مصرف داروهايى كه به ميزان زيادى قابل دستيابى است مى توانند بهبود پيدا كنند.
دكتر رينولدز در كنگره جهانى صرع در بوئنوس آيرس اظهار داشت: واقعيت جالبى است كه از هر 4 بيمار درمان موفقيتآميز يك تن امكان پذير است اما سه چهارم از اين بيماران در جهان تحت هيچ نوع درمانى قرار نمى گيرند.
تحقيقات نشان داده است كه در كشورهاى در حال توسعه تا 90 درصد از مبتلايان به صرع به هيچ وجه مورد معالجه قرار نمى گيرند.
اين پزشك انگليسى سرپستى برنامه مبارزه جهانى با صرع تحت عنوان ((خروج از تاريكى)) را به عهده دارد كه در ماه ژوئيه توسط سازمان جهانى بهداشت, اتحاد بين المللى عليه صرع و دايره بين المللى صرع آغاز شد.
رينولدز مى گويد: مبتلايان به اين بيمارى غالبا به علت ترس از پيامدهاى اجتماعى آن, بيمارى خود را پنهان مى كنند كه اين پيامدها شامل خجالت و شرمسارى از حمله صرع در اماكن عمومى و دشوارى در به دست آوردن شغل يا گرفتن گواهينامه رانندگى مى شود حتى در برخى كشورها از ازدواج مبتلايان به صرع ممانعت به عمل مىآيد.
شايد اين افراد فقط در خانه و شبها دچار حملات صرعى مى شوند. اگر در خيابان از كنار آنها بگذريد نمى دانيد مبتلا به صرع هستند مگر آن كه غش كرده و دچار حمله صرع شوند.
حتى كسانى كه با مصرف دارو بيمارى خود را تحت كنترل درآوده اند همچنان از جهل و نادانى و بدنامى رنج مى برند.
قرنها اين بيمارى فوق طبيعى يا بيمارى روانى قلمداد مى شد. اما اكنون مى دانيم صرع بيمارى مربوط به اعصاب است كه در اثر تخليه الكتريكى خاصى در مغز بروز مى كند اما هنوز هم عامه مردم از ماهيت اين بيمارى بى خبرند.
ريچارد هولمز رئيس دايره بين المللى صرع در كنفرانس بوئنوس آيرس اظهار داشت: تا همين 30 سال پيش سرطان, جذام و صرع سه بيمارى بزرگ غير قابل بيان بودند.
اما اكنون مردم آزادانه درباره سرطان بحث و گفت و گو مى كنند, بيمارى جذام كمتر تحريم مى شود و ما اميدواريم همين مسإله را در مورد صرع شاهد باشيم.
پاورقي ها:

؟ سوال:
1ـ آيا انجام ندادن[ احتياط واجب] يا[ جايز است] در دستورات اسلام عملى حرام است و گناه محسوب مى شود.
2ـ استفاده از نوارهاى شاد محلى در مجالس عروسى و هم چنين رقصيدن حرام است يا حلال؟
3ـ آيا بازى با پاسور بدون شرط و شروطى و يا برد و باختى حرام است يا حلال.
4ـ لطفا پيرامون كتاب بحارالانوار و تعداد جلدهاى آن توضيحاتى بدهيد؟
(گرمسار: وحيدى)
پاسخ:
1ـ اگر احتياط مستحب باشد ترك آن اشكال ندارد و اگر احتياط واجب باشد بايد يا به آن عمل شود يا به مجتهد ديگر كه اعلم از سايرين است رجوع شود.
2ـ نوار ترانه حرام است چه محلى باشد چه غير آن و رقص محل اشكال است.
3ـ حرام است.
4ـ 110 جلد كتاب است مشتمل بر احاديث اهل بيت عليهم السلام تإليف علا مه مجلسى متوفاى 1111 هجرى قمرى.

؟ سوال:
1ـ همان طور كه مستحضريد قيام متصل به ركوع از اركان نماز است, در صورتى كه قبل از ركوع انسان در حال قيام مشغول قرائت است, چگونه مى شود قيام قبل از ركوع محقق نشود؟
2ـ آيا نماز تراويح در ماه مبارك رمضان مخصوص اهل سنت است يا از طريق اماميه نيز روايت شده است.
3ـ آيا نحوه خواندن نماز و مقدمات آن از زمان تشريع تاكنون به يك منوال بوده يا در زمان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم و يا بعد از آن حضرت در زمان ائمه(ع) تغيير كرده است و به عبارت ديگر منشإ اختلافات اهل تسنن و تشيع در وضو و نماز چيست؟
4ـ خواندن نماز غفيله بعد از نماز مغرب در وقت مشترك نيز جايز است يا نه؟
(بيرجند: ج, مومنى)
پاسخ:
1ـ همين كه از قيام به قصد ركوع خم مى شود قيام متصل به ركوع محقق مى شود ولى اگر مثلا به قصد سجده اشتباها خم شد و در اثنإ راه متوجه شد كه ركوع را انجام نداده است اگر بدون اين كه بايستد همچنان به حالت خميدگى به حد ركوع برسد قيام متصل به ركوع را ترك كرده است.
2ـ نماز تراويح بدعت و حرام است.
3ـ نماز تغيير نيافته است و اختلاف سنى و شيعه در نقل عمل رسول اكرم(ص) است.
4ـ به قصد رجا اشكال ندارد.

؟ سوال:
آيا پيامبر اسلام هم همانند ما نماز مى خواندند و در تشهد مثل ما صلوات مى فرستادند؟(رشت: گ, خاكپور)
پاسخ:
ما سعى مى كنيم مانند پيامبر نماز بخوانيم و ايشان نيز به همين نحو صلوات مى فرستادند.

؟ سوال:
اين جانب معلم هستم و هنوز ازدواج نكرده ام و خانه هم ندارم, چنانچه حقوق يك سالم را پس انداز كنم و در بانك سپرده بگذارم تا بعد از گذشت يك سال دو برابر وام بگيرم آيا به اين پول كه براى خريد خانه پس انداز كرده ام خمس تعلق مى گيرد؟
(تربت حيدريه: سيد محمد, هـ,ش)
پاسخ:
پولى كه تا سر سال نگه داشته ايد خمس دارد ولى اگر با آن زمين بخريد يا مصالح ساختن خانه (مايحتاج آن) بخريد خمس ندارد.

اصفهان: برادر دانشجوى مهندسى متالوژى
شما حق داريد نگران باشيد ولى مهم انجام وظيفه است سعى كنيد او را ارشاد نمائيد و مخصوصا كتاب هايى كه در اين زمينه است به او بدهيد بخواند و براى او دعا كنيد اميد است خداوند هدايتش فرمايد.

ميبد يزد: برادر ابوالفضل, ر
1ـ آن مطلب صحيح است ولى خطاها فرق مى كند و افراد خطرناكى مانند ابن ملجم نبايد زنده بمانند و دزد بايد كيفر ببيند تا دزدى رواج پيدا نكند.
2ـ البته مواردى هست كه خداوند جبران مى كند ولى ما بايد احتياط كنيم و در اين جهان خود را از حق الناس فارغ كنيم و حق الله را هم كاملا رعايت نمائيم.

شهريار: س, چ, 1431
لازم نيست به او بگويد و توبه جدى او كافى است ان شإالله.

؟ سوال:
1ـ اگر كسى توبه كند از كجا بفهمد كه توبه اش در نزد خداوند پذيرفته شده؟
2ـ آيا اگر كسى بر اثر گناهى آسيب به بدن خود بزند خدا او را شفا مى دهد؟
3ـ آيا اين موضوع درست است كه زن و مرد قبل از عقد مى توانند يكديگر را ببينند و به اندام يكديگر نگاه كنند؟ (تهران: عليرضا, س)
پاسخ:
1ـ كسى غيب نمى داند ولى بايد اميدوار بود كه خداوند توبه را مى پذيرد همچنان كه خود وعده داده است شكى كه هست از جهت صداقت انسان و عمل كردن او به مقتضاى توبه است.
2ـ چنين تضمينى داده نشده است.
3ـ در مورد نگاه كردن مرد چنين چيزى گفته نشده است ولى محدود است به عدم شهوت و اين كه از جهات ديگر مورد قبول او باشد.

؟ سوال:
در ايام ولادت ائمه معصومين عليهم السلام مراسمى انجام مى شود و در بعضى از اين مراسم دست مى زنند, اين دست زدن چه حكمى دارد؟(منصور اميدوار)
پاسخ:
كف زدن فى نفسه حرام نيست ولى گاهى به كيفيتى است نامناسب يا همراه با امورى ديگر است كه مناسب مجالس مذهبى نيست و بطور كلى بايد سعى بر اين باشد كه كف زدن جاى صلوات را نگيرد و مجالس مذهبى بايد قداست و معنويت خود را حفظ كند. ديده شده است كه اخيرا تلاشهايى صورت مى گيرد كه ابراز احساسات در مجالس مذهبى و اعياد و مواليد به صورت كف زدن باشد و اين پديده خطرناك است و مومنين بايد عملا با آن مبارزه كنند.

؟ سوال:
1ـ آيا در روز قيامت افرادى كه در بهشت جاى خواهند گرفت و از نعمت ها استفاده خواهند كرد آيا زندگى يكنواخت آنها را خسته نخواهد كرد؟
2ـ آيا اصل موضوع احضار ارواح صحت دارد و چنانچه ممكن است كتابى در اين باره معرفى كنيد.
3ـ اگر كسى روز 22 بهمن سر سال خمسى اوست و اين شخص شغلش قاليبافى است و در روز حساب قاليش تمام نشده, وظيفه اش چيست؟ با توجه به اين كه قيمت قالى مرتبا نوسان دارد.
(آران و بيدگل, احمد ع,س)
پاسخ:
1ـ قرآن مى گويد آنها هرگز ملول و خسته نمى شوند و هرگز نمى خواهند كه از آن جا به جاى ديگر منتقل شوند. ما و شما هنوز معناى بهشت را درك نكرده ايم, آنچه در قرآن است تصويرى از آن است.
2ـ ظاهرا صحت دارد ولى چون از نظر حضرت امام جايز نيست, كتابى معرفى نمى كنيم.
3ـ به همان حد كه رسيده است بايد قيمت كند و حساب نمايد.
پاورقي ها:

دانش در برابر جهل
ـ ويليام جيمس مى گويد: نسبت دانش ما به جهلمان, چون قطره در برابر اقيانوسى ژرف است.
ـ دكتر الكسيس كارل مى گويد: در واقع جهل ما از خود, زياد, و نواحى وسيعى از دنياى درونى ما هنوز ناشناخته مانده است و بيشتر پرسشهايى كه محققين و مطالعه كنندگان زندگى انسان طرح مى كنند بدون پاسخ مى ماند.
(خدا را چگونه بشناسيم, 156, 157)

نتيجه تكبر وعدم اتكال به خدا
شهيد دستغيب مى گويد: تقريبا چهل سال قبل در همين حجره هاى مسجد مشيرالملك شيرازى كه طلاب سكونت داشتند, مدرسى زبردست درس قوانين و مطول مى گفت و مشهور به حافظه و معلومات بوده شب خوابيد صبح كه بلند شد ديد حافظه اش را از دست داده حتى براى نماز صبح سوره حمد را نيز فراموش كرده بود بطور كلى حافظه اش را از دست داد به طورى كه الف را از بإ تشخيص نمى داد و به همين حال بود تا مرد.
(استعاذه, ص240)

نفس آدم
روزى شيخ جعفر كاشف الغطا مبلغى بين فقراى اصفهان تقسيم كرد و پس از اتمام پول به نماز جماعت ايستاد در بين دو نماز سيدى فقير و بى ادب آمد و به شيخ گفت از مال جدم (خمس) به من هم بده شيخ فرمودند: قدرى دير آمدى متإسفانه چيزى باقى نمانده است. فقير بى ادب با كمال جسارت آب دهان خود را به ريش شيخ انداخت. شيخ بدون هيچ خشونتى از جا برخاست و در حالى كه دامن خود را به دست گرفته بود در ميان صفوف نمازگزاران گردش كرد و گفت هر كس ريش شيخ را دوست دارد به سيد كمك كند. مردم كه ناظر اين صحنه بودند اطاعت نموده دامن شيخ را پر از پول نموده, پس همه پولها را به آن سيد تقديم كرد و به نماز عصر ايستاد.(فوائد الرضويه, ص74)

هرگز فقيران را محروم باز نمى گردانيد
از قول حاج ملا صالح برغافى نقل شده كه مى فرمود پدرم گفت: در خواب ديدم پيغمبر اكرم نشسته و علمإ در خدمت پيامبر نشسته اند و مقدم بر همه ابن فهد حلى جاى دارد تعجب كردم كه اين همه علما با آن مقامات و شهرت چگونه است كه همه در مقامى پايين تر از ابن فهد جاى دارند با اين كه ابن فهد را در ميان علما چندان شهرتى نيست از اين رو راز موضوع را از پيامبر خدا پرسيدم رسول خدا فرمود: علت اين است كه ديگر علما هنگامى كه فقير به آنان مراجعه مى كند اگر از مال فقرا نزد ايشان بود به او مى دادند وگرنه جواب مى كردند اما ابن فهد هرگز فقيران را از نزد خود محروم باز نمى گردانيد.
(بيدارگران اقاليم قبله, ص216, 217)

ثروت اندوزى
امام خمينى(ره) مى فرمايد: اگر فقيهى در فكر جمع آورى مال دنيا باشد عادل نيست و نمى تواند امين رسول اكرم و مجرى احكام اسلام باشد.
(ولايت فقيه, ص79)

ـ آن كسى كه براى دنيا دست و پا مى كند ـ هر چند در امر مباح باشد ـ امين الله نيست و نمى توان به او اطمينان كرد تكاليفى كه براى فقهاى اسلام است بر ديگران نيست فقهاى اسلام براى مقام فقاهتى كه دارند بايد بسيارى از مباحات را ترك كنند و از آنها اعراض نمايند.
(ولايت فقيه, ص175)

امام فرمودند: ((اگر خداى نكرده درس نخوانيد حرام است در مدرسه بمانيد نمى توانيد از حقوق شرعى محصلين علوم اسلامى استفاده كنيد)).(ولايت فقيه, ص243)

شهادت دادن
شخصى نزد مرحوم كلباسى, براى امر مهمى شهادت داد. آن جناب پرسيد: پيشه تو چيست؟ پاسخ داد: من غسالم. كلباسى(ره) احكام و مسائل غسل دادن مرده را از او سوال كردو او پاسخ داد. سپس اضافه كرد: ما وقتى كه مرده را به خاك مى سپاريم مطلبى در گوشش مى گوئيم, ايشان سوال كرد چه مى گوئيد؟ غسال جواب داد: مى گوييم خوشا به حال تو كه از دنيا رفتى, و براى اداى شهادت خدمت حاجى كلباسى نرفتى. (فوائد الرضويه, ص11)

اجاقم كور است
عادت شيخ انصارى اين بود كه در بازگشت از مجلس تدريس, ابتدا نزد مادر مىآمد و براى دلجويى از آن پيره زن با وى گفت و گو مى كرد, و از اوضاع زندگى مردم پيشين مى پرسيد و مزاح مى كرد تا مادر را مى خنداند روزى شيخ به مادر گفت: دوران كودكى ام را به ياد دارى كه مشغول علوم مقدماتى بودم, و مرا براى انجام دادن كارهاى منزل به اين سو و آن سو مى فرستادى, ولى من پس از فراغت از درس و مباحثه, آنها را انجام مى دادم و به منزل مىآمدم, و تو خشمگين مى شدى و مى گفتى ((اجاقم كور است)) اكنون هم اجاقت كور است؟ مادر از روى مزاح گفت: بله اينك هم چنين است, زيرا آن وقت به كارهاى منزل نمى رسيدى و اكنون هم كه به مقامى رسيده اى, به سبب احتياط زيادى كه در صرف وجوه شرعى مى كنى, ما را تحت فشار قرار داده اى.
(زندگانى و شخصيت شيخ انصارى, ص59)

دقت در مصرف بيت المال
آورده اند كه: روزى همسر شيخ انصارى از او خواهش كرد تا چادر شبى براى پوشانيدن رختخوابهاى منزل خريدارى نمايد. شيخ به خاطر كثرت تقوا و ورع بدين كار تن در نداد. همسر شيخ كه از نمايان بودن رختخوابها ناراحت بود در خريد گوشت صرفه جويى كرد و به جاى سه سير گوشت تا مدتى دو سير و نيم خريدارى كرد و مقدارى پول از اين طريق ذخيره كرد و يك عدد چادر شب خريد. وقتى شيخ چادر شب را در منزل ديد و بر نحوه خريد آن واقف شد با ناراحتى تمام گفت: اى واى كه تا به حال, مقدارى از وجوه بيت المال بى جهت مصرف شده من خيال مى كردم سه سير گوشت حداقلى است كه مى توانيم با آن زندگى كنيم آن گاه دستور داد چادر شب را پس بدهند و از آن روز به بعد به جاى سه سير گوشت دو سير و نيم خريدارى كنند.
(زندگانى آخوند خراسانى, ص58)

زهد شيخ
دختر شيخ انصارى نقل مى كند در ايام كودكى كه به مدرسه مى رفتم مرسوم بود بعضى از روزها ناهار دانش آموزان را به مكتب مىآوردند و دسته جمعى همه با هم با معلم مى خوردند روزى به مادرم گفتم بعضى ها سينى هاى غذا كه در آن چند نوع خوراك يافت مى شوند مىآورند ولى شما برايم نان و مقدارى تره مى فرستيد بگونه اى كه من شرمنده مى شوم. پدر كلام مرا شنيد و با حالت تغير فرمود: دگر باره نان تنها براى او بفرستيد تا نان و تره به دهانش خوش آيد.
(زندگانى آخوند خراسانى, ص61)

خداوندا مرگ جوانم را برسان
در جلسه اى, فتحعلى شاه از ميرزاى قمى, صاحب قوانين, درخواست كرد كه اجازه دهد دختر خود را به همسرى پسر ميرزا درآورد و رابطه خانوادگى برقرار گردد آن جلسه بدون نتيجه خاتمه يافت. ميرزا كه از اين پيشنهاد سخت نگران بود و اين احتمال وجود داشت كه مجبور شود و از روى ناچارى به اين وصلت تن در دهد دست به دعا برداشت و گفت: خداوندا اگر بناست شاهزاده به همسرى پسر من درآيد مرگ جوانم را برسان.
طولى نكشيد فرزندش در حوض منزل غرق شد و در اثر اين سانحه از دنيا رفت.
(قصص العلمإ, ص10)

بهاى حق جان است
آسيه زن فرعون همسايگى حق طلب كرد و قربت وى خواست گفت خداوندا در همسايگى تو حجره اى خواهم كه در كوى دوست حجره نيكوست ـ پس گفته آيد: آرى نيكوست ولكن بهاى آن بس گران است.
گر هر چيزى به زر فروشند
اين را به جان و دل فروشند.
آسيه گفت: باكى نيست, وگرنه به جاى جانى هزار جان بودى دريغ نيست. پس آسيه راچهار ميخ كردند, و در چشم وى ميخ آهنين فرو بردند, و او در آن تعذيب مى خنديد و شادمانى همى كرد اين چنان است كه
هر جا كه مراد دلبر آمد
يك خار به از هزار خرماست
(لطايفى از قرآن كريم, ص235)
پاورقي ها:

((روز قدس روزى است كه بايد به همه ابرقدرت ها هشدار داد كه بايد دست خود را از روى مستضعفين برداريد و سر جاى خود بنشينيد)).
امام عزيزمان ـ رحمه الله عليه ـ قدس را سمبل و الگوى مقاومت مستمر و بى پايان مسلمانان و مستضعفان در برابر هجوم بى وقفه و دشمنى پيوسته مستكبران و ابرجنايتكاران مى دانند.
امام با سخنان خود درباره ((روز قدس)) كه همواره بر آن تإكيد مى فرمود و بزرگداشت و احيايش را بر همگان لازم و واجب مى دانست, مى خواست به تمام مستضعفين و محرومين هشدار دهد كه خود را در برابر نيروهاى اهريمنى استثمارگران نبازند و با توكل بر نيروى لايزال الهى, قدرتمندانه بر آنها بتازند, و در اين راه مقدس هيچ سستى و عقب نشينى نداشته باشند كه اين قرن به خواست خداوند قرن غلبه مستضعفان بر مستكبران است. ولى شرط اين غلبه و پيروزى همين است كه امام(ره) و مقام معظم رهبرى ـ دام ظله ـ بر آن پيوسته تإكيد مى كند كه در برابر آن همه ظلم و ستم ستمگران در دنياى زور و چپاول و فريب, بايستد و ((لله)) قيام كند و از پاى ننشيند تا به احدى الحسينين برسد. كافى است انسان از اين كودكان مظلوم فلسطين كه با سنگ و چوپ به جان دشمن صهيونيستى تا دندان مسلح افتاده اند, الگو و سرمشق بگيرد و در برابر جنايتكاران از خدا بى خبر كوتاه نيايد, نه اين كه مانند فلسطين فروشان سر ميز مذاكره با آنها بنشيند و شهادت ها و شهامت ها و ايثارگرىهاى ملت فلسطين را در طول 50 سال نبرد براى پيروزى و باز به دست آوردن سرزمين مقدس خويش, از ياد ببرد و تمام مقدسات را به خاطر خوشايند دشمنان يا رسيدن به يك قدرت ظاهرى زير پا بگذارد كه اميد است نه تنها مسئولين فلسطين به خود آيند بلكه تمام اعراب و مسلمانان, مانند هميشه با اشغالگران صهيونيست مبارزه كنند و از مبارزه برخى اين فتح و پيروزى را دور و يا محال مى دانند ولى با حركت هاى جديدى كه در فلسطين براى آزادسازى آن آغاز شده و اخبار مسرت بخشى به گوش مى رسد و با عقيم ماندن طرح هاى سازش اعراب با اسرائيل, اميد است اين نهضت مقدس ادامه پيدا كند و روز قدس را با مسلمانان در بيت المقدس جشن بگيريم.

پاورقي ها:

((انقلاب اسلامى ايران نتيجه 1400 سال رنج و زحمت و مشقت و تبعيد و زندان و شكنجه ها و جنگها و شهادتها مى باشد. افرادى چون مطهرىها و… جان عزيز خود را فدا كرده اند تا اين انقلاب به اينجا رسيده است و ما امروز وارث چنين انقلابى هستيم. شما مى دانيد حفظ هر چيزى از به دست آوردن آن دشوارتر است.))
آموزگار شهيد محمد خالوئى از : تهران

((شجره انقلاب اسلامى احتياج مبرمى به خون جوانان عاشق و خدمتگزار به خداوند سبحان دارد. از آن طرف, خداوند متعال هم جوانان برومند و شايسته و باتقوا را به وسيله (شهادت) گلچين مى كند.))
دانش آموز شهيد داود سهرابى از : تهران

((در اول وصيتنامه به امام عزيز سلام عرض مى كنم كه ما را يارى و رهبرى كرد كه از نظام كثيف طاغوت خارج شويم و در فضاى سالم انقلاب اسلامى زندگى كنيم. نمى دانم شكر اين نعمت را چگونه بجا آورم كه اگر انقلاب نمى شد, حالا در اين مكان مقدس كه خداوند عنايت كامل دارد نبودم بلكه در بدترين و كثيف ترين جاها مشغول معصيت خداوند بودم و از خدا آنقدر دور بودم كه هيچ فكرش را هم نمى توان كرد.))
دانش آموز شهيد احسان كشاورز محمدى از : تهران

((وقتى انقلاب كرديم و آمريكا را كه مظهر شيطان است به رهبرى امام از خاك اسلامى خود بيرون كرديم بايد پذيراى مصايب و دشواريها نيز باشيم. وقتى خواستيم كه سربلند باشيم و حق بگوييم و به حق دعوت كنيم بايد رنج و مشقت فراوانى را تحمل و مبارزه كنيم.))
دانش آموز شهيد حميد رزاقى از : تهران

((من يك جان دارم و آن هم مال انقلاب اسلامى است.))
بسيجى شهيد محمد قاسم رياحى از : بندر گز

((اميدوارم اين انقلاب كه يك انقلاب اسلامى است يك انقلاب جهانى شود و مقدمه براى حضور حضرت بقيه الله ارواحنا لتراب مقدمه الفدإ باشد.))
دانشجوى شهيد على رفيق دوست از : تهران

((اين مردم بدون سلاح, فقط با اسلحه ايمان بر مدرنترين سلاحها پيروز شدند و يك بار ديگر تاريخ اثبات كرد كه قرآن پيروز است و مشرك و كفار نابود و جايشان در زباله دان تاريخ خواهد بود.))
مهندس شهيد منوچهر مهاجرانى از : خمين

((اين انقلاب مانند درختى است جوان كه احتياج به خون دارد مى روم تا با خون خود كه مقدار ناچيزى است اين درخت را آبيارى كنم تا از محصول آن آيندگان استفاده ببرند.))
كارگر شهيد رسول رفيعى از : سبزوار

((اى دولتمردان كه در نظام جمهورى اسلامى ايران مسووليتى به عهده داريد بايد به فكر مردم باشيد بايد براى مردم زندگى ساده را به هر نحوى كه شده تهيه نماييد انقلاب, انقلاب محرومان است بايد در خدمت مردم باشيد و خدمت كنيد.))
شهيد محمد رضا مرادى از : خرمشهر

((نگهدارى انقلاب بزرگترين وظيفه و سخت ترين مسووليتها است, انقلابى كه هم اكنون چشم اميد مستضعفان, گرسنگان و پابرهنگان است… اگر مى خواهيد روح من در آرامش قرار گيرد به امور مردم رسيدگى كنيد.))
پاسدار شهيد احمد رضا سعيدى از : تهران
پاورقي ها:

پاورقي ها:

گناه مانع استجابت دعا

رسول خدا(ص): ((ثلاثه من الذنوب تعجل عقوبتها و لاتوخر الى الاخره: عقوق
الوالدين, والبغى على الناس و كفر الاحسان)).(1)

سه گناه است كه در كيفر آن[ در دنيا] شتاب شود و به روز قيامت نيفتد:
نافرمانى و آزردن پدر و مادر, ستم بر مردم و كفران احسان و نيكى.



امام على (ع): ((المعصيه تمنع الاجابه)).(2)

گناه از اجابت دعا جلوگيرى مى كند.



امام سجاد (ع): ((والذنوب التى ترد الدعإ و تظلم الهوإ: عقوق الوالدين)).
(3)

از جمله گناهانى كه دعا را باز مى گرداند و هوا را تاريك مى كند نافرمانى و
رنجاندن پدر و مادر است.



امام سجاد (ع): ((والذنوب التى ترد الدعإ: سوء النيه و خبث السريره,
والنفاق مع الاخوان, و ترك التصديق بالاجابه, و تإخير الصلوات المفروضات حتى
تذهب اوقاتها و ترك التقرب الى الله عزوجل بالبر و الصدقه واستعمال البذإ
والفحش فى القول)).(4)

آن گناهانى كه دعا را باز مى گرداند: بد دلى و بد طينتى, نفاق با برادران
ايمانى, باور نداشتن اجابت دعا, تإخير نمازهاى واجب تا آن كه وقت آن بگذرد,
نزديك نشدن به خداى عزوجل به وسيله صدقه و بدزبانى و فحش در گفتار.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) امالى شيخ طوسى: ج2, ص13.
2 ) غرر الحكم: ص32.
3 ) معانى الاخبار: 270.
4 ) همان, ص271.

((آن گاه كه درون خويش را از خود تهى يافتى و بيرون خويش را خالى از خدا, قرآن بخوان)).

((آن گاه كه در درياى خروشان زندگى, در چنگال طوفان جهل و ترس اسير شدى و ساحل صلاح و صلح و كشتى نجات و رهايى را آرزو كردى, قرآن بخوان)).

((آن گاه كه عقلت احساست را به بند كشيد و فكرت, عشقت را و قوه پيوستن به يزدان به نيروى عرفان را از دست دادى, قرآن بخوان)).

((آن گاه كه در كوچه باغ هاى يإس, حيران و سرگردان, نااميد و پريشان, در جستجوى قطره اى آب, كشتزار خشك و قحطى زده انديشه ات را تسلى مى دهى, از درياى بيكران اميد لختى برگير و قرآن بخوان)).

((آن گاه كه مرگ را ختم و معاد را وهم و پندار خود را حتم يافتى, قرآن بخوان)).

((آن گاه كه غرور, وجودت را فرا گرفت و تفاخر, شعورت را و ذلت خويش را عزت يافتى و نخوت خويش را همت, قرآن بخوان…)).
شهيد مهدى رجب بيگى از : تهران

((به قرآن و نهج البلاغه روى آوريد و با رهنمودهاى روحانيت متعهد و مبارز پيرو خط امام, با اين منابع گرانقدر اسلامى آشنا شويد و از آن بهره بردارى كنيد)).
پاسدار شهيد حميد رضا جوكار قوچانى از : تهران

((خداوندا, آرزوى تمام رزمندگان اين است كه ان شإ الله روزى برسد كه تمام استكبار و تمام بدبختى هايى كه به جهت دورى از قرآن تو دامنگير اين ملت هاى رنجديده و ستم كشيده شده است, جايش را به اسلام عزيز و اجراى دقيق قانون قرآن مجيد بدهد و در يك مجموعه خدايى با هم زندگى كنند)).
پاسدار شهيد اكبر حاجى پور از : تبريز

((خداوند متعال قرآن را فرستاد تا مردم را از ذلت و گمراهى به عزت و جوانمردى و ايثار هدايت كند, چون قبل از اين كه قرآن مقدس بر رسول الله(ص) نازل گردد همه انسان هاى آن دوره در گمراهى و جهل سياه زمان جاهليت فرو رفته بودند و ارزش انسانى خود را از دست داده بودند)).
كارگر شهيد محمود طهماسبى پور از : اراك

((همسر عزيزم, قرآن را اين كتاب آسمانى را جزو كار ضرورى خود قرار بده و هميشه مطالعه كن, اگر وقت كردى براى آموزش قرآن به مسجد برو)).
پاسدار شهيد ابوالفضل زمانى از : تهران

((به همسر و فرزندانم وصيت مى نمايم كه پيرو مكتب اسلام و كتاب آسمانى قرآن و پشتيبان ولايت فقيه ـ كه همان ولايت ائمه هست ـ باشند)).
پاسدار شهيد حسينعلى محمد زمانى موسى آبادى از : آشتيان

پاورقي ها:

(سيرى در انديشه هاى عرفانى علامه طباطبايى(قدس سره))

قسمت دوم

علامه طباطبايى, پس از اين كه موضوعات مزبور را با تكيه بر آيات قرآن مورد
بررسى قرار مى دهد به اين موضوع مهم اشاره دارد كه وقتى با عبادات و اعمال و
كردار نيكو و راز و نياز با كردگار ياد خدا در دل استوارشد, انسان در صف اهل
يقين قرارگرفته وعده خدايى ((واعبد ربك حتى يإتيك اليقين)).(1) در حق وى عملى
خواهد شد, در اين هنگام است كه درهاى ملكوت آسمان و زمين بر وى بازشده همه چيز
را از آن حق خواهدديد.

وى مى افزايد چنين شخصى در نخستين مرحله به ((توحيدافعالى)) مى رسد و اين
خصوصيت برايش مكشوف مى شود, عينا مشاهده خواهدكرد:
خداست كه جهان و هرچه را در آن است, مى گرداند و اسباب و عوامل بى شمار جهان
آفرينش را كه سرگرم فعاليت هاى گوناگونى هستند و حركت هاى آنها باهمه صفتى كه
دارند اعم از اختيار با صفت اختيار و اضطرار باهمان صفت, همانا با دست تواناى
وى در تابلو آفرينش نقاشى مى شود, اگر علت است و اگر معلول است و اگر رابطه ميان
علت و معلول است همه ساخته و پرداخته اوست: ((ولله ملك السموات والارض)).(2)

علا مه طباطبايى به دنبال اين توصيف عرفانى با ديدگاهى قرآنى كشف توحيد اسمايى
و صفاتى را بيان مى كند: پوينده چنين طريقى عينا مشاهده مى كند, هرصفت و كمالى كه
در اين جهان پهناور خودنمايى مى كند و هر جمال و جلالى كه مشاهده مى شود لمعه و
شعاعى از منبع نور بى پايان حق است كه از روزنه هاى گوناگون تابيده است: ((ولله
الاسمإالحسنى)).(3)

ايشان افزوده اند: در مرحله سوم سالك اين راه مشاهده خواهدكرد كه اين همه صفات
گوناگون جلوه هايى از ذات نامتناهى و در حقيقت هم عين و هم عين ذات مى باشند:

((قل الله خالق كل شىء و هو الواحد القهار)).(4) اما اين راه با درد عشق و
سوز دل توإم مى باشد:

سوز جان و درد و غم بايد بسى

تا درين ره بوكه گردى توكسى

من نخواهم جاه و مال و طمطراق

درد خواهم سوز عشق و اشتياق

از عمل وز علم و زهدت سود نيست

جز شكست و نيستى بهبود نيست(5)

مرحوم علامه طباطبايى كه خود هم در عرفان نظرى متجلى بود و هم در عرفان عملى
متخلق و عرفان نظرى او را بايد در بينش شهودى وى جستجو نمود, او وجود را لابه
شرط واجب مى داند و ديگران را سراب و آن چه را در جهان مى بيند فيوضات الهى و
تجليات حق مشاهده مى كند, در مقام عمل آن بينش بلند, عقل عملى را به پرواز
درآورد كه حالات اخلاقى او را به شكوفايى كامل رسانيد.

به نظر علامه عرفان صحيح در خدمت قرآن است و آن عرفانى كه رو در روى قرآن واقع
شود يك مشاهدات باطل و تخيلاتى بيش نمى باشد و معتقدبود بينش شهودى, اهل دل و
پويندگان راه معنوى را به هدف نهايى خواهد رسانيد.(6)



ولايت و حقايق عرفانى

علامه طباطبايى, شيفتگى خاصى نسبت به اهلبيت و ائمه طاهرين ـ صلوات الله و
سلامه عليهم اجمعين ـ داشت, وقتى نام مبارك يكى از اين ستارگان درخشان بر زبانش
جارى مى گشت اظهار تواضع و ادب در سيمايش مشهود مى شد و مقام آن بزرگواران را فوق
تصور بشرى مى دانست و تضرع و خشوع وجدانى نسبت به آنان ابراز مى نمود و مقيد بود
در مجالس و محافلى كه به مناسبت سالگرد ولادت يا شهادت ائمه(ع) برگزار مى شد,
شركت نمايد و در اماكن زيارتى امامان وقتى وارد مى گرديد حتى با وجود كهولت سن
وكسالت, جميع زوار را مى شكافت و با علاقه خود را به ضريح رسانيده و بر آن بوسه
مى زد و توسل مى جست و در حل مسايل علمى و تفسيرى و رفع معضلات فلسفى از معنويت
ارواح مطهر معصومين(ع) استمداد مى طلبيد و مى فرمود: هر چه داريم از اهل بيت
پيامبر(ص) داريم, گاهى كه از محضر ايشان التماس دعايى درخواست مى شد, اظهار
مى داشت برويد از ائمه(ع) بگيريد ما اينجا كاره اى نيستيم.(7) در واقع ولاى اهل
بيت(ع) براى ايشان به منزله, يك شمع شب افروز شبستان زندگى بود و هركس را كه
اندك بى مهرى نسبت به خاندان پيامبر و مقام ولايت داشت نمى پذيرفت.(8) از شهيد
مطهرى پرسيده بودند اين همه تجليل شما از علامه طباطبايى براى چيست؟ ايشان پاسخ
داده بود: ((من فيلسوف و عارف بسيارى ديده ام و احترام من به ايشان جهت عالم
بودنشان نيست, بلكه از اين جهت است كه او عاشق و دلباخته اهل بيت بوده و كسى
است كه روزه ماه رمضان خود را با بوسه بر ضريح مقدس حضرت معصومه(س) افطار
مى كرد)).(9)

علامه, اين علاقه به اهل بيت را در بينش شهودى و حالات عرفانى بسيار موثر
مى دانست و عقيده داشت: نمى شود كه كسى عارف الهى باشد و صاحب ولايت نباشد و در
آستانه اهلبيت سرفرود نياورد و عتبه بوس آنان نباشد, چون واسطه فيض ولايت است ,
هر عارفى كه مى خواهد به حالات معنوى راه يابد بدون ولايت به جايى نخواهد رسيد و
خود مرحوم علامه دركسب كمالات عرفانى و پژوهش هاى علمى اين گونه بود و در تفسيرش
بحث هاى روايى دارد و اين حالت; يعنى جوامع روايى ما تفسير قرآنند, وجود مبارك
ائمه به اسرار و بطون قرآن آگاهى دارند و جناب علامه در كنار سفره ولايت و فانى
در ولايت بود و در بحث هاى عرفانى, علوم اهلبيت را دخالت مى داد و رونق اين علم را
مديون و مرهون دانش خاندان عصمت و طهارت مى دانست.

به نظر علامه, در ميان صحابه رسول اكرم(ص) كه نزديك به دوازده هزارنفر آنها در
كتب رجال ضبط و شناخته شده اند فقط حضرت على(ع) است كه بيان بليغ او از حقايق
عرفانى و مراحل حيات معنوى به ذخاير بى كرانى مشتمل است. در بين ياران و
شاگردانش انسان هايى چون ((كميل بن زياد)), ((رشيد هجرى)), ((ميثم تمار)) و
((اويس قرن)) پيدا مى شوند كه عامه عرفاى مسلمان آنها را پس از حضرت على(ع) در
رإس سلسله خود قرارداده اند, كسان ديگرى كه درقرن دوم هجرى به وجود آمدند ونزد
مردم به زهاد و اولياى حق, و انسان هاى وارسته موسوم بودند. ارتباط معنوى ـ
تربيتى خود را با حضرت على(ع) و يارانش از نظر دورنمى داشتند.

علا مه طباطبايى نقطه اوج و گسترش و اقتدار عرفان و تصوف را در قرن هفتم هجرى
دانسته و خاطر نشان نموده است: ((اكثريت مشايخ عرفان كه نام هايشان در تذكره ها
ضبط شده است به حسب ظاهر مذهب تسنن داشته اند و طريقت به شكلى كه امروز مشاهده
مى كنيم يادگار آنان مى باشد, اگرچه برخى از آداب و رسوم شان به شيعه نيز سرايت
نموده است)).(10)

ايشان فرموده اند: ((يكى از بهترين شواهدى كه دلالت دارد بر اين كه ظهور اين
طائفه از تعليم و تربيت (عارفان) ـ كه درحدود بيست و پنج سلسله كلى مى باشد و هر
سلسله منشعب به سلسله هاى فرعى متعدد ديگرى است ـ به استثناى يك طايفه, سلسله
طريقت و ارشاد خود را, به پيشواى اول شيعه, منتسب مى سازند. دليل ندارد كه ما
اين نسبت را تكذيب نموده و به واسطه مفاسد و معايبى كه در ميان اين طايفه شيوع
پيداكرده اصل نسبت و استناد را انكار كنيم يا حمل بدكان دارى نمائيم)).(11)

همان گونه كه اشاره گرديد علامه طباطبايى معلومات عرفانى را ملهم از معارف اهل
بيت (ع) مى داند و از سوى ديگر تاثير اين دانسته ها و به عبارت بهتر كشف و شهودها
را در فهم مقام ولايت و مبانى اعتقادى تشيع تإييد مى كند, ولى اين كه فرهنگ
اهلبيت(ع) بر اثر اين دسته از علوم يا تحت تإثير مبانى تربيتى آنها تحول پذيرد
و تغييرات و دگرگونى هايى در اين مجموعه استوار, صورت پذيرد مردود مى داند و
حقايقى را كه انسان از اين طريق به دست مىآورد در مقابل علوم اهل بيت نسبى
دانسته و مى افزايد اين مبانى هرگز دستخوش تغيير و تحول نمى شوند همان گونه كه
اصول معارف چون مبدإ و معاد و اصول عقلى نظير حسن عدل و قبح ظلم از هر گونه
دگرگونى مصونند.(12)

اين فيلسوف وارسته التزام عملى به روايات موثق منقول از اهلبيت را همچون
التزام به آيات قرآنى در اصول دين و تعبد در معارف وحى را ضرورى دانسته, ولى در
عين حال استفاده از منابع روايى و فرهنگ اهل عصمت را بدون استفاده از محصولات
عقلى و شهودى مورد نقد قرار مى دهد.(13)



طريقت و شريعت

به نظر علامه طباطبايى چون پيروان مسالك عرفانى غالبا در محيط تسنن زندگى
مى نمودند و طريقه اى جز همان راه تسنن تصور نمى نمودند, وقتى براى بار اول به
مكتب معنوى اهل بيت(ع) اتصال يافتند و با الهامى كه از فروغ معنوى نخستين امام
شيعه گرفتند, هرگز برايشان باوركردنى نبود و حتى به ذهنشان هم خطور نمى كرد كه
رهبر معنوى كه خود يكى از خلفاى اربعه و جانشين گذشتگان خود مى باشد در معارف
اعتقادى و عملى اسلام نظرى به غيب و معنويت ناشى از حالات عرفانى داشته باشد, از
اين جهت از معارف اميرمومنان(ع) و نظريات عارفانه ايشان دست كشيده و با همان
توشه عمومى, راه سير و سلوك را پيش گرفتند!؟

اتخاذ چنين تصميمى موجب آن شد تا برخى از متون اعتقادى آنان مانع آن گردد تا
يك سلسله حقايق پاك برايشان كشف شود و روح تشيع كه به كتاب هاى عرفانى آنان
دميده شده; همچون روحى است كه در پيكرى رنجور و گرفتار آفت و بلا جاى گزيند و
قادر نباشد برخى از كمالات درونى خود را بروز دهد.

از طرف ديگر به دليل چنين رويكردى موفق نشدند طريقه معرفت نفس و تصفيه باطن
را از بيانات شرع استفاده نموده و دستورهاى كافى راه را از منابع كتاب و سنت
دريافت كنند, لذا به دليل برآوردن نيازهاى مراحل مختلف سير و سلوك, از سوى
مشايخ طريقت دستورهايى صادر و رويه هايى اخذ شد كه در ميان فرمان هاى شرعى اسلام
سابقه نداشت و كم كم به اين جا رسيدند كه طريقه عرفانى در عين اين كه براى معرفت
حق و رسيدن به حالات معنوى مورد قبول خدا و رسول است, ولى در شرع اسلام دستورهايى
ندارد. در آغاز, اين عقيده از شرعيات فاصله كمى گرفت, ولى چون راه كج بود روز
به روز بر جدايى طريقت از شريعت افزوده شد تا آن كه اين دو مقابل يكديگر قرار
گرفتند و عبادات اسلامى, تزكيه و تهذيب نفس از راه عبوديت به شاهد بازى و
حلقه هاى نى و دف و ترانه هاى پرهيجان و رقص و وجد تبديل شد. علامه طباطبايى, پس
از تشريح دليل جدايى و تقابل شريعت و طريقت مى افزايد:

((جمعى از سلاطين و اولياى دولت و توانگران و اهل نعمت كه فطرتا به معنويات
علاقه مند بودند و از طرف ديگر از لذائذ مادى نمى توانستند دل بكنند, سر سپرده اين
طايفه شده هرگونه احترام و مساعدت ممكن را نسبت به مشايخ قوم بذل مى كردند كه
اين خود يكى از بذرهاى فساد بود كه در ميان جماعت نشو و نما مى كرد. بالاخره
عرفان به معناى حقيقت خود ـ خداشناشى يا معادشناسى ـ از ميان قوم رخت بربسته به
جاى آن جز گدايى و دريوزه و افيون و چرس و بنگ و غزلخوانى, چيزى نماند)).(14)

از ديدگاه اين عارف والامقام, چنين نهج پرآفت و جدا شده از شرع و مباحث عبادى
به اهل طريقت شيعه نيز راه يافت و همان گونه كه روش عمومى اجتماعى اكثر كه از
سيرت جاريه زمان رسول الله(ص) منحرف شده بود, شيعه را تحت الشعاع قرار داد و
نگذاشت سيرت نبى اكرم(ص) را پس از استقلال در ميان جمعيت متشكل خود, اجرا و عملى
سازد. ايشان به اين واقعيت اشاره كرده اند كه به دليل اين وضع ناگوار سليقه هاى
علمى كه شيعه با آن همه بار معنوى و سهولت و روانى از ائمه اهل بيت(ع) اخذ كرده
بود, در مدت زمانى كوتاه تحت تإثير سليقه هاى مشايخ صوفى قرار گرفت و طريقه
عرفان دچار رنگ هاى نامطبوع و علف هاى هرزى گشت.(15)

ايشان ضمن آن كه طريق سير معنوى و معرفت نفس را در صورت صحت, راه روشنى براى
خداشناسى و ارتباط با دنياى غلب مى داند و بر اين باور است كه چنين طريقى در خور
فهم عمومى نبوده و براى گروهى خاص عملى مى گردد, اما چنين نمى بيند كه از بيان و
تعليم اين راه صرف نظر شود و در دستورهاى شرعى افراد اين طريق شناخت, از انجام
تكاليف دينى و مقررات شرعى معاف شوند يا خود براى پيمودن اين راه نسخه هايى
تجويز كرده و مقررات جعل كنند, به نظر علامه طباطبايى بيانات دينى و معارف قرآنى
به گونه اى تنظيم شده اند كه براى تمامى طبقات بر حسب قدرت درك و سطح سواد و
معلومات قابل استفاده بوده و هر كس به فراخور حال خويش و طبق ظرفيت خود از آنها
بهره مند مى گردد و اين كه حضرت محمد(ص) فرموده است: ما گروه انبيإ با انسان ها
به ميزان خردشان سخن مى گوييم; ناظر بر اين معناست و بدين مفهوم است كه هر كس بر
حسب توان فهم و دركش خطابى ويژه دارد.

علامه طباطبايى, براى روشن شدن اين موضوع مى نويسد: ((هرگز متصور نيست كه حكيم
على الاطلاق راه شريعت را كه در همه جا راه خود معرفى نموده اراده نكند و به جاى
آن به راهى كه هرگز بيان نكرده است و براى مردم مجهول است دعوت نمايد و بر
تقدير اين كه راه شريعت را اراده كرده باشد و اين همه اصرار را در سلوك آن كند,
هر راهى كه پيمودن آن مستلزم اهمال يا الغإ راه شريعت يا بخش هايى از راه شريعت
باشد, راه خدا نيست…

…دين حنيف اسلام انسان را در حال اجتماع پرورش مى دهد و يك رشته رفتار و
گفتارى را كه نسبت به موقعيت تكوينى آن زيان بخش است, تحريم كرده است و يك سلسله
از اعمال و افعال را كه نظر به زندگى جاويد انسان نافع و سودمند است, ايجاب
نموده, دستور اجرا و عمل آنها را صادر نموده است و در هر حال هيچ گونه تميز
فردى در اسلام منظور نشده است و به هيچ يك از طبقات مردم, اجازه داده نشده, روشى
در زندگى انتخاب كنند يا به اعمال و افعال خاصى بپردازند كه بيرون از روش هاى
عمومى اسلام باشد. زندگى انفرادى اختيار كنند يا از كسب و كار سر باز زنند يا
پاره اى از واجبات را از حق شاغل دانسته به ترك آنها بكوشند, يا برخى از محرمات
را مانند معشوق بازى و باده گسارى و پرده درى را وسيله وصول به حق و شرط سير و
سلوك قرار دهند, يا آبروريزى و گدايى و هرگونه سبك وزنى را از اسباب تهذيب اخلاق
نفس بشمارند…)).(16)

البته منظور علامه در اين بحث از مخالفت هاى دينى آن دسته از گناهانى نيست كه
افرادى از جامعه به دليل سستى عقيده و بى اعتنايى به مقررات مذهبى مرتكب مى شوند
و در پايان مباحث ياد شده خود افزوده اند:

((مراد ما, يك رشته كردارها و رفتارهاى بيرون از مجراى شريعت اسلامى است كه در
سلسله هاى مختلف عرفان, جزء طريقت قرار گرفته است)).(17)


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) انعام (6) آيه 57.
2 ) جاثيه (45) آيه 27.
3 ) اعراف (7) آيه 180.
4 ) مإخوذ و اقتباس از كتاب محمد در آئينه اسلام, علامه طباطبايى, ص 44.ـ40
5 ) شمس الدين محمد اسيرى لاهيجى, اسرار الشهود, تصحيح و مقدمه سيد على آل
داوود, ص15.
6 ) برگرفته از سخنان آيه الله جوادى آملى در بيان حالات علامه طباطبايى, مندرج
در مجله شاهد شماره48, ص15.
7 ) يادها و يادگارها (خاطراتى از علامه طباطبايى) تهيه و تنظيم على تاجينى,
ص92 و 93.
8 ) مجله نور علم, دوره سوم, شماره 9, ص69.
9 ) مجله پيام انقلاب, شماره 123, 9 آبان 1363.
10 ) شيعه در اسلام, ص63.
11 ) رسالت تشيع در دنياى امروز, ص99.
12 ) نك: الميزان ج4, ص119.
13 ) در اين مورد رجوع كنيد به تفسير الميزان ذيل آيه 19 سوره مائده.
14 ) رسالت تشيع, ص102.
15 ) همان, ص103.
16 ) همان, ص106.
17 ) همان, ص109.

قسمت دوم

##ترجمه مهدى اسدى##

اقتصاد و تبليغات
اقتصاد همواره محرك اصلى زندگى در غرب خواهد ماند, چرا كه انسان غربى در نهايت, موجودى اقتصادى است كه توليد مى كند, ماليات مى دهد و مصرف مى كند. مسإله جالب توجه آن است كه اين روند در درون غربيان نهادينه شده است. از اين رو, هرگاه مسإله اى حقوق, انديشه ها يا اعتقادات آنان را خدشه دار مى كند, هيچ گاه به همان ميزان كه وقتى قوانين يا طرح هايى بخواهد سودهاى مادى آنان را محدود سازد يا ماليات بر درآمد آنان را ـ به ضرورتى كه دولت تشخيص مى دهد ـ بيفزايد به جنب و جوش نمى افتند. گويا مسائل اقتصادى مقدساتى هستند كه دست اندازى به آنها گناهى بزرگ به شمار مىآيد.
قضيه به همين جا ختم نمى شود چرا كه انگيزه بسيارى از سليقه ها, گرايش ها و حتى جنبش هاى اجتماعى را اقتصاد تشكيل مى دهد كه در پس شعارهاى ظاهر فريبى چون انسانيت, مساوات و مدرنيسم خفته است. بدين ترتيب جنبش مساوات ميان زن و مرد با آن كه در پى خواسته هاى مشروعى چون حق رإى زنان يا جلوگيرى از هرگونه بهره كشى از آنان است و على رغم آن كه اهدافى همسو با طبيعت انسانى دارد, با همه اينها محرك اصلى و زمينه پنهان پديد آمدن اين جنبش اقتصاد بود.
((ويل دورانت)) يكى از برجسته ترين مورخان و مردم شناسان غرب اين مسإله را به ظهور انقلاب صنعتى در انگلستان در سده گذشته و نياز كارخانه ها به نيروى كار ارزان مرتبط مى داند.
در پس بسيارى از سلايق و فعاليت هاى نوين كه به عنوان نشانه هاى تمدن تبليغ مى شوند, زمينه هاى اقتصادى يافت مى شود كه هدف نهايى آنها مصرف برخى از محصولات در برخى از فعاليت هاى خاص ـ به علل پنهان يا آشكار ـ است. از مهم ترين فعاليت هايى كه غربيان در سال هاى اخير به آن روى آورده اند تمرين هاى ورزشى براى كسب تناسب اندام و آمادگى جسمانى استFitness) ). اين تمرين ها در باشگاه هاى به خصوصى كه كارشناسان بهداشت و تربيت بدنى بر آنها نظارت مى كنند, انجام مى گيرد. اعضاى اين باشگاه ها با پرداخت مبالغ سالانه يا فصلى طى روندى مصرف گرايانه اندك اندك در فعاليت هاى اين مراكز ذوب مى شوند. آنان در اين مراكز تشويق مى شوند براى حفظ تناسب اندام خود غذاهاى ويژه اى مصرف كنند و لباس هاى تنگ و بدن نما بپوشند و با خريد دستگاه هاى ويژه اى علاوه بر تمارين درون باشگاه, تمرين هاى جامانده به علل گوناگون را درون منزل ادامه دهند.
انسان هاى بهره مند از تناسب اندام در غرب به ويژه ميان جوانان ((انسان روز)) شمرده مى شوند. به زعم آنان, چنين انسان هايى الگواى برتر هستند كه ديگران بايد از آنان تبعيت كنند, چرا كه آنان در برابر بيمارىهاى جسمى و روحى مقاوم تر, در زد و خوردها تواناتر و موفق تر و مهم تر از همه آن كه در چشم جنس مخالف جذاب ترند.
منطق اصلى حاكم بر وضعيت اقتصادى غرب آن است كه انسان هر چه بيش تر مصرف كند و بيش تر لذت جويى كند و بيش تر در پى تحقق سودهاى شخصى خود باشد, در نهايت سود آن به جيب جامعه خواهد رفت, زيرا با مصرف گرايى ميزان خريد او بالاتر مى رود و با اين كار گردونه اقتصاد را مى چرخاند, و هنگامى كه در پى ثروت اندوزى مى رود اين كار عملا به تإسيس طرح هاى تجارى و صنعتى منجر مى شود كه باعث ايجاد اشتغال براى برخى از مردم مى شود. و همه اينها با پرداخت ماليات بر درآمد, خزانه دولت را انباشته تر مى كنند و تمام اين چرخه به سود اقتصاد است.
قضيه تا بدان جا پيش رفته است كه معادله اصلى اقتصاد غرب مى رود تا به ((من مصرف مى كنم, پس هستم)) تبديل شود. مصرف گرايى به تعبير ((آدام اسميت)) ـ برجسته ترين نظريه پرداز اقتصاد ـ ((دست پنهان)) بازار است كه توازن و استقرار اقتصاد سرمايه دارى را برقرار ساخته است.

رسانه ها و تبليغات
نمى توان از ((تبليغات)) در غرب سخن گفت بىآن كه از اقتصاد نامى برده نشود; زيربناى تبليغات در غرب آزادى است, اما آزادى سرمايه دارانه. در غرب هر كسى مى تواند روزنامه اى منتشر كند يا ايستگاه تلويزيونى تإسيس كند, و از اين طريق به تبليغ هر عقيده اى ـ در چارچوب قانون هر كشور ـ كه بخواهد بپردازد.
قانون در بردارنده آزادى دعوت به معتقدات و اديان گوناگون نيز هست. اما كدام يك از رسانه هاى تبليغى مى تواند ضامن پايدارى خود باشد. هر يك از آنها به عنوان بودجه اوليه نيازمند ميليون ها دلار است. ميانگين هزينه براى تإسيس يك روزنامه يا هفته نامه با تيراژ نسبتا خوب, پنج تا ده ميليون دلار است, و اين در صورتى است كه آن نشريه پس از چند سال بتواند هزينه هاى خود را, خود تإمين نمايد. چنين هزينه هايى را جز شركت هاى بزرگ و صاحبان سرمايه نمى توانند تهيه كنند.(1)
مهم تر از آن اين است كه تكيه اصلى صاحبان روزنامه ها و مجلات نه بر تيراژ كه بر تبليغات و آگهى هاى ريز و درشت است. شركت هاى بزرگى كه منبع اصلى اموال به دست آمده از آگهى هاى تبليغاتى هستند به صورتى غير مستقيم نفوذ و اعتبارى قوى نزد صاحبان مطبوعات دارند. چنين شركت هايى علاقه مند نيستند آگهى هاى خود را در مطبوعاتى كه مبلغ سرمايه دارى نيستند يا داراى خط مشى ضديت با بهره كشى از كشورهاى مستضعف و اعمال نفوذ در آنها هستند, منتشر كنند.
اين مسإله در حقيقت عرصه آزادى بيان را تنگ تر مى سازد و در نتيجه باعث مى شود ـ بخصوص در سياست خارجى ـ از برخورد منصفانه با پديده ها كاسته شود.

در اين ميان آن دسته از روزنامه هاى مهم كه كوشيدند به اصول عدل و انصاف وفادار بمانند عاقبت نصيبى جز شكست و تهى دستى نيافتند. هم چنين روزنامه نگارانى كه داراى نوعى گرايش به استقلال و اصول انسان گرايانه هستند, هيچ يك پست حساسى را در نشريه خويش به دست نياورده اند, مگر پس از طى كردن هرمى ادارى ـ كه حداقل يك دهه به طول مى انجامد ـ و به دست آوردن برخى از خلق و خوهاى ژورناليستى طى مسير طاقت فرساى صعود به اين قله.
از مهم ترين عناصرى كه در رهگذار تبليغات غرب ريشه دوانده, مسإله اشاره هاى رسواگرانه است كه اين امر نيز بى ارتباط به عامل اقتصادى نيست. روزنامه هايى كه گزارش هاى ((داغ)) چاپ مى كنند يا سخن از ((توطئه ها)) و ((طرح ها)) مى گويند فروش بيش ترى خواهند كرد, و هنگامى كه فروش بالا مى رود نرخ هاى آگهى نيز بالا مى رود.
از نكات ـ شايد ـ مثبتى كه در تبليغات غربى مى توان سراغ گرفت آن است كه به علت تناقض هاى بسيار جامعه كه در مطبوعات بازتاب مى يابد, حقايق غالبا در روزنامه ها, مجلا ت و راديو تلويزيون منعكس مى گردند. و هنگامى كه حقيقتى برملا مى شود,(2) هيچ كس در امان نمى ماند, چه بسا كه اين افشاگرىها غول هايى را از ميان سياست مداران يا صاحبان نفوذ به سبب مسائل ضداخلاقى يا فريب كارانه يا اختلاس, از اوج قدرت به حضيض ذلت فرو كشيده است. غالبا اخبارى از اين دست به گوش مى رسد كه فلان وزير به علت خريد يك دستگاه تلويزيون بدون پرداخت ماليات آن ناچار به استعفا شده است. يا فلان نماينده مجلس به علت استفاده شخصى از ماشين نمايندگان از فلان حزب كنار گذاشته شده است. و ده ها نمونه ديگر كه گاه انسان مسلمان آرزو مى كند مصداق هاى آن در كشورهاى اسلامى نيز تطبيق داده شود.
اهميت خطيرى كه تبليغات از آن برخوردار است از ويژگى هاى آشكار دوران ((پست مدرنيسم)) است. رسانه هاى تبليغى به طور اخص شكل دهى ذهنيات و آراى مردم را نسبت به مسائلى كه با آن تماس مستقيم ندارند, به عهده گرفته است.
در پايان بايد گفت, نمى توان حدس زد كشتى تمدن غرب سرانجام بر كدام بندرگاه تكيه خواهد زد. بى گمان جنب و جوشى براى بازخوانى فراگير ارزش ها و مفاهيم تمدن غرب كه خردگرايى را پايه و اساس تفكر خويش قرار داده, صورت گرفته است. جنب و جوشى كه البته پا به حريم اصل سرمايه دارى نمى گذارد. نكته جالب توجه در اين بازخوانى ـ كه نمود دوران پست مدرنيسم است ـ آن است كه در بسيارى از زمينه ها با نقد اسلامى تمدن غرب همسو گشته است.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) از نكات جالب توجه در رسانه هاى تبليغى غرب جنب و جوش سرمايه داران يهودى در به دست آوردن مالكيت رسانه هاى تبليغى مردمى است. بى گمان يهوديان نقش حساس خود را در وسائل تبليغى نخبگان نيز دارا هستند, ولى مالكيت شبه مطلق آنان در رسانه هاى تبليغى مردمى است. كه اين امر خود به سياست در غرب باز مى گردد كه از ديدگاهى خاص كسب آراى مردمى بيش ترى را هدف خود قرار داده است. به هر مقدار كه انسان بتواند ديگران را با طرح ها و برنامه هاى خود قانع سازد, به همان ميزان در انتخابات و سپس در سياست موفق تر خواهد بود. رسانه هاى مردمى بيش از رسانه هاى نخبگان علاقه مند دارد. با توجه به سطح فرهنگى متوسط اين گروه به آسانى مى توان آنان را در كارى قانع يا حقايق را در برابر آنان دگرگون كرد. كارى كه در گروه هاى ديگر به سختى انجام مى گيرد. 2 ) ((حقيقت)) در غرب از امور شگفتىآور است. واضح است كه در جامعه غربى سطحى از راست گويى و رك گويى وجود دارد كه حدود پايين تر از آن نيز در بسيارى از جوامع مسلمان موجود نيست, و اين مسإله اى انكار ناپذير است. اما اين را نيز مى دانيم كه راست گويى در جامعه غربى بر اصول دينى يا اخلاقى بنا نشده است. شايد به سبب سرشت عملى آنان يا به سبب بهره ورى جمعى غربيان از تجربه ها ـ در همه عرصه ها ـ باشد كه بدين نتيجه رسيده اند كه دروغ باعث گره مندى و پيچيدگى در جامعه مى شود كه به طور كلى سرانجام نه به نفع جامعه است و نه به نفع فرد.

قسمت سوم

و ـ مزيت هاى اقتصادى

جمهورى آذربايجان به منظور شالوده ريزى بناى اقتصادى خود زيربناهاى قابل
توجهى دارد كه مى تواند توسعه اقتصادى كشور را تسهيل بخشيده و از آن كشورى توسعه
يافته, هرچند كوچك در منطقه خزر و حوزه ژئوپلتيكى قفقاز بسازد. لكن بر سر راه
بارور سازى زيربناها و مزيت هاى اقتصادى, موانعى پيش رو دارد كه لزوما بايد
برطرف گردند. اين موانع عبارتنداز سرمايه, فنآورى, مديريت توسعه اقتصادى, سياست
هاى اقتصادى و اجتماعى, امنيت سرمايه گذارى و توليد قانونمند همراه با ضمانت هاى
بين المللى, امنيت اجتماعى تضمين شده براى اتباع خارجى و نظايرآن.

مزايا و زيربناهاى توسعه اقتصادى كشور در آذربايجان عبارتند از:

1 ـ منابع نفتى: حاشيه ساحلى شرق آذربايجان, به ويژه زيرساخت طبيعى شهر باكو
و فلات قاره آذربايجان در درياى خزر مهم ترين منابع نفتى آذربايجان را در خود جاى
داده اند. كشف نفت در باكو در نيمه دوم قرن نوزده انجام پذيرفت واز اوايل قرن
بيستم وارد بازار جهانى گرديد. نفت باكو يكى از انگيزه هاى اصلى كشيده شدن دامنه
جنگ جهانى دوم در سال 2ـ1941به منطقه قفقاز بود, به طورى كه نيروهاى آلمانى تا
قفقاز پيش رفتند و در اوائل سال 1943 م باتلاش سپاهيان روسيه عقب رانده شدند.
(1)

روش استخراج نفت متإسفانه به شكل سنتى و قديمى (تلمبه اى) هنوز ادامه دارد كه
اين بر توليد آلودگى محيطى سواحل و آب هاى درياى مازندران در حوالى باكو تإثير
دارد.(2) نفت باكو تكيه گاه اصلى اقتصاد شوروى سابق را قبل از كشف نفت در مناطق
ديگر كشور نظير ((اورال)) و((سيبرى)) تشكيل مى داد و در حال حاضر نيز كشورهاى
ايران, ارمنستان, آذربايجان, قزاقستان و روسيه, مجموعا از ذخاير عظيم نفت و گاز
در حوزه خزر برخوردارند. بنابراين, حوزه ژئوپلتيكى خزر به عنوان جايگزين حوزه
ژئوپلتيكى خليج فارس در اوايل قرن 21 شناخته مى شود كه به عنوان يكى از مناطق
مهم رقابت بين قدرت هاى جهانى و منطقه اى درخواهد آمد و حضور اصرارگونه, قدرت
هاى جهانى و منطقه اى نظير امريكا, روسيه, چين, ژاپن, اسرائيل, تركيه, انگليس,
فرانسه, هند و جز آنها بى ارتباط بااين واقعيت استراتژيك نيست. افزون بر آن,
درياى خزر به عنوان بزرگ ترين درياچه آب شيرين جهان (ميزان شورى آن در حدود 13
در هزار و يك سوم آب هاى اقيانوس ها و درياهاى آزاد جهان است.) شناخته شده و
داراى ذخاير آبزيان منحصر به فرداست.

آذربايجان در حال حاضر در حدود 250 هزار بشكه نفت به طور روزانه توليد
مى نمايد و ذخيره نفتى كشف شده آن در حدود 3/3 ميليارد بشكه تخمين زده شده است كه
حدود 2/2 ميليارد بشكه آن به فلات قاره خزر مربوط مى باشد.(3) اين ثروت عظيم
بى ارتباط با ديدگاه هاى آذربايجان در خصوص تقسيم درياى مازندران بين (4)كشورهاى
ساحلى و تإسيس رژيم حقوقى جديدى بر اين مبنا نمى تواند باشد.

ذخاير عظيم نفتى آذربايجان انگيزه اى قوى براى پايه ريزى اقتصاد ملى بر مبناى
آن از سوى دولت آذربايجان و نيز براى حضور سرمايه گذاران بزرگ غربى نظير امريكا
در منطقه محسوب مى شود.

2 ـ توريسم: كشور آذربايجان با سواحل زيباى خود در كنار درياى مازندران و
موقعيت جغرافيايى مناسب, براى تبديل شدن به قطب گردش گرى (توريستى) در منطقه
خاورميانه و در ساحل خزر استعداد بسيارخوبى دارد. بنابراين, نمى تواند از ديد
استراتژيست هاى توسعه اقتصادى ناديده انگاشته شود, به ويژه اين كه اوضاع و
احوال فرهنگى و اجتماعى كنونى حاكم بر جامعه آذربايجان, به خصوص شهر باكو,
اجازه چنين امرى را مى دهد.

3 ـ قابليت هاى كشاورزى: سرزمين آذربايجان به لحاظ وضعيت توپوگرافيك و نيز
موقعيت جغرافيايى و آب وهواى مناسب و دشت ها و منابع آب خوب و كافى,استعداد
توسعه دامپرورى, كشاورزى, و باغ دارى را,به ويژه به روش هاى مكانيزه دارد و
مى تواند در برخى زمينه ها به توليد تخصصى و توليد انبوه دست يافته و وارد
بازارهاى جهانى شود.

4 ـ قابليت هاى صنعتى: وجود زمينه هاى فن آورى صنعتى از دوران سلطه روسيه كه
هرچند به طور ناقص وجوددارد, به همراه نيروهاى انسانى متخصص دانشگاهى در مراكز
علمى كشور آذربايجان, مى تواند در كاربرى منابع طبيعى نفت و گاز و توليدات
كشاورزى و دامى و باغ دارى درجهت توسعه صنعتى مفيد و موثر واقع گردد. الگوى
توسعه صنعتى مبتنى بر ذخاير نفت و گاز و توليدات كشاورزى و دامى مى تواند
نويدبخش اقتصاد توانمندى در منطقه قفقاز باشد, به ويژه اين كه سرمايه هاى غربى و
اروپايى و امريكايى و تركيه نيز به كشور آذربايجان سرازير گشته است.



ز: تجربه كوتاه كشوردارى:

از آن جايى كه آذربايجان قبل از قراردادهاى گلستان و تركمنچاى بخشى از قلمرو
حكومتى ايران بوده و پس از قراردادهاى مزبور نيز تحت سلطه تزاريسم و كمونيسم
روسى قرار داشته است, لذا تجربه كاركردهاى يك كشور يا واحد سياسى مستقل را پيدا
نكرده است. اين كشور كه از 1991م در صحنه جغرافياى سياسى جهان ظاهرشد, در حدود
شش سال تجربه كشوردارى دارد, لذا همانند ساير جمهورى هاى تازه استقلال يافته
زمان بيش ترى نياز دارد تا به بلوغ كشوردارى برسد. سازماندهى عناصرى نظير ارتش,
دستگاه سياست خارجى, نيروى انتظامى, دستگاه قضايى, دستگاه و سيستم اقتصادى,
گردش گرى, تجارت خارجى, مشاركت مردمى, آزادى احزاب و دسته هاى سياسى, مديريت
شهرى و منطقه اى و از همه مهم تر احساس استقلال سياسى در مردم و سياست مداران از
جمله امورى است كه به زمان بيش ترى براى رسيدن به بلوغ كشوردارى از سوى دولت
مردان و سياست مداران و نيز از سوى مردم نياز دارد. نگارنده اين واقعيت را در
برخى شوون جامعه آذربايجان از نزديك مشاهده كرده است. بنابراين, نهادينه شدن
احساس استقلال سياسى و نه تابع يك سيستم سياسى كلانتربودن, موضوعى است كه براى
چنين جمهورى هايى هنوز به زمان بيش ترى نيازدارد. به عنوان مثال سوء مديريت
خدماتى شهر باكو و رهابودن برخى امور; عدم احساس امنيت خارجيان از نحوه برخورد
مإموران دولتى; وضع زندانيان; نحوه برخورد پليس و مإموران فرودگاه با خارجيان
و گردش گران; وجود نابه سامانى هاى اجتماعى از قبيل توسعه فقر و طبقات فقير;
گسترش رشوه خوارى و فاصله فقر و غنى و ظهور يك طبقه ثروتمند جديد كه با قدرت
سياسى نيز تركيب شده است; فقدان ثبات در اتخاذ مشى سياست خارجى نسبت به
همسايگان; قبول برخى تعهدات و پيمان ها با قدرت هاى برون منطقه اى نظير امريكا,
اسرائيل,تركيه و جزآنها; تضعيف رابطه سياسى, اجتماعى, فرهنگى و اقتصادى با
جمهورى اسلامى ايران و امثال اين گونه موارد حاكى از آن است كه آذربايجان براى
رسيدن به بلوغ لازم ـ به عنوان يك كشور مستقل ـ زمان بيش ترى نيازدارد.



ح: نامشخص بودن مرزهاى آبى شرق:

به دليل فروپاشى شوروى سابق قراردادهاى دوجانبه 1921 و1940م كه بين ايران و
شوروى منعقد شده و ناظر بر رژيم حقوقى خاصى در درياى خزر بودند, مورد قبول سه
كشور ديگر ساحلى; يعنى تركمنستان, قزاقستان و آذربايجان قرار نگرفت; يعنى الگوى
دو كشورى ساحل خزر پس از فروپاشى شوروى به الگوى پنج كشورى تبديل شد كه شركاى
جديد ساحل خزر مدعى حقوق خود از منابع درياى خزر بودند. در نتيجه ضرورت تإسيس
رژيم حقوقى جديدى مطرح گرديد. كه بين پنج عضو آن اتفاق نظر وجود نداشت.

آذربايجان مدعى تقسيم كل دريا بين اعضإ ساحلى است.

و تلاش هايى كه پس از اجلاس 1374/2/24 در آلماتى مركز قزاقستان(5) شروع
شده است, هم چنان ادامه دارد, ولى نتيجه اى حاصل نگرديده است و كشورهاى ساحلى, به
ويژه آذربايجان به طور يك جانبه اقدام به انعقاد قراردادهاى استخراج نفت با
شركت هاى روسى, امريكايى و جز آ ن مى نمايد كه مورد اعتراض ساير اعضا نيز قرار
مى گيرد. نامشخص بودن مرزهاى فلات قاره آذربايجان و تعجيل آن براى توسعه بهره
بردارى از ذخاير نفتى مورد ادعا, زمينه را براى بروز بحران و درگيرى در منطقه
خزر فراهم مى نمايد.



بازيگران منطقه اى و فرا منطقه اى در آذربايجان

موقعيت و صفات ژئوپلتيكى آذربايجان باعث شده است كه اين كشور دچار خلا قدرت
شود و زمينه را براى رقابت هاى ژئوپلتيكى فراهم نمايد, زيرا برخى كشورها چه در
سطح منطقه و چه در سطح جهان براى خود در آذربايجان يك سرى تعلقات ژئوپلتيكى
قائل هستند. متقابلا آذربايجان نيز سعى دارد, از اين زمينه ها بهره بردارى لازم را
در راستاى منافع ملى خود بنمايد و مشكلات ژئوپلتيكى خود را حل كند.

پس از استقلال آذربايجان زمينه براى توسعه روابط بين اين كشور با جمهورى اسلامى
ايران فراهم آمد, زيرا دو كشور نسبت به يكديگر تعلقات ژئوپلتيكى داشتند.
آذربايجان براى كسب راه ترانزيت جهت ارتباط با دنياى خارج(6) و نيز تإمين
نيازهاى روحى و عاطفى خانواده هاى آذرى كه در طرفين مرز بستگانى داشتند و هم
چنين براى مقابله با ارمنستان و نيز جلب همكارى هاى اقتصادى و فنى, نياز شديدى
به ايران داشت.
جمهورى اسلامى ايران نيز به منظور تإمين نيازهاى فكرى, مذهبى و فرهنگى مردم
شيعه جمهورى آذربايجان و تإمين نيازهاى روحى و عاطفى مردم خود و توسعه حوزه
نفوذ خود در منطقه و جلوگيرى از شكل گيرى كانون تهديد جديد, به گسترش روابط
حسنه, با آذربايجان نيازداشت. در آغاز كار روابط به شدت توسعه يافت, ولى
متإسفانه عوامل محلى و بين المللى وارد ماجرا شده و به سرد شدن روابط دو كشور
بزرگ شيعه نشين جهان و ايجاد فاصله بين آنها كمك كرد.

يكى از عوامل موثر در اين زمينه تبليغاتى بود كه امريكايى ها و وابستگان واقعى
آنها در ايران و آذربايجان درباره شكل گيرى آرمان سياسى الحاق دو آذربايجان
ايران و شوروى به راه انداختند(7) و برخى از مقامات و مسولين ايرانى و
آذربايجانى را تحت تإثير قرارداده و با اقدام يك جانبه دولت آذربايجان, درخصوص
حذف ايران از كنسرسيوم نفتى(8), سياست خارجى ايران در قفقاز متحول گرديد, به
نحوى كه گرايش ايران به سمت ارمنستان بيش تر شد و اين امر بر حساسيت آذربايجان و
بدبينى آن نسبت به سياست ايران در قفقاز تاثير گذاشت. متإسفانه اين وضعيت,
سردى در روابط دو جانبه را تشديد كرد و دولت آذربايجان تضييقات خود را نسبت به
فعاليت هاى سياسى, فرهنگى و اقتصادى ايران در آذربايجان افزايش داد و برخى
جرايد محلى نظير روزنامه ((آزاد ليق)) ارگان جبهه خلق كه به خبرگزارى پرقدرت
((توران)) متكى است و نيز روزنامه ((ينى مساوات)) و جز آن بر تبليغات سوء خود
افزودند. و در تاريخ 75/12/3 ضيإ بنياد اف, معاون فرهنگستان علوم آذربايجان و
نماينده مجلس ملى و رئيس گروه دولتى پارلمانى ايران و آذربايجان كه ظاهرا از
فرماندهان جنگ دوم جهانى و از فاتحان برلين نيز بوده است, در منزلش ترور شد. از
سوئى ديگر برخى تحليل هاى سطحى در داخل ايران, دستگاه سياست خارجى را بر ادامه
سياست دورى گزينى از آذربايجان و نزديكى بيش تر به ارمنستان تشويق مى نمود. نتيجه
اين كم التفاطى دستگاه سياست خارجى ايران به مسئله, از يك طرف و انزواى
ژئوپلتيكى آذربايجان و نيازهاى اقتصادى و تجانس برخى خصلت هاى فرهنگى باغرب باعث
گرديد كه فرصت مناسبى براى حضور قدرت هاى منطقه اى و جهانى كه با جمهورى اسلامى
ايران تضاد دارند, فراهم آيد. اين فرصت باعث گرديد كه قدرت هاى مزبور, مشخصا
امريكا, اسرائيل و تركيه, اولا در منطقه ژئوپلتيكى خزر كه جايگزين آينده خليج
فارس فرض مى شود, جاى پاى خود را محكم كنند; ثانيا دايره نفوذ اقتصادى, سياسى و
فرهنگى خود را تا قفقاز و ماوراى آن توسعه دهند; ثالثا منبع تهديد مناسبى براى
امنيت ملى و تماميت ارضى جمهورى اسلامى ايران به وجود آورند.

جالب اين جاست كه دايره حضور ايران در منطقه, روز به روز محدودتر مى شود و
برعكس, رقبا; يعنى امريكا, اسرائيل و تركيه آذربايجان را به فضاى امنى جهت
استقرار فعاليت هاى خود تبديل مى نمايند كه تفصيل آن مقالى ديگر و مجالى ديگر
مى طلبد.

نكته قابل توجه براى سياست گذاران جمهورى اسلامى ايران اين است كه شكل گيرى
مثلث استراتژيك باكو, آنكارا, تل آويو باهدايت و پشتيبانى امريكا و نيز سفر
((نتانياهو)) از اسرائيل به باكو و سفر مرداد ماه 1376 حيدرعلى اف, رئيس جمهور
آذربايجان به امريكا و انعقاد قراردادهاى نفتى و امنيتى تعهدآور, از يك سو و
تلاش و تعهد امريكا براى ادغام آذربايجان در اقتصاد جهانى و نهادهاى امنيتى
جديدالتإسيس اروپايى و به عبارتى گسترش قلمرو نفوذ ناتو و امثال آن تا پشت
مرزهاى شمالى ايران, اتفاق ساده و كوچكى نيست كه بتوان از كنار آن بى تفاوت گذشت.
اين فرآيندهاى سياسى ژئوپلتيكى حكايت از آن دارد كه دستگاه سياست خارجى ما بيش
از پيش به انديشه ها و انديشمندان متعهد ژئوپلتيك و نيز ارزيابى و بازنگرى اساسى
استراتژى سياست خارجى ايران در حوزه ژئوپلتيكى قفقاز نياز دارد. والسلام


پاورقي ها:پانوشت ها:
1)گيتاشناسى كشورها,سازمان گيتاشناسى,تهران,1369,ص196.
2) مشاهدات نگارنده, تيرماه 1375.
3) روزنامه جمهورى اسلامى, يك شبنه 19/5/1376, شماره 5262,ص 15.
4) همان.
5)همان.
6)بولتن راديوهاى بيگانه, واحد مركزى خبر, 75/12/8,ص 14.
7) كيهان هوايى, شماره 956,70/8/22,ص 6,4,2.
– كيهان هوايى, شماره 950,70/7/10, ص 8.
The News ,Lahore, March,2, 1995 , P.10 –
8 ـ مطبوعات داخلى, 1374/1/24.

ماه رمضان ماه خودسازى و تصفيه روح است. خداوند همه اسباب كار را در اين ماه
براى پالايش روح و روان از آلودگى هاى گناه فراهم نموده و با لطف و رحمت مخصوص
خويش همه درها و راه ها را در راستاى تهذيب نفس و صفاى باطن و تكامل معنوى گشوده
است. فرصت بسيار خوبى براى انسان ها است تا در كنار اين سفره بزرگ و متنوع رحمت
الهى بنشينند و با انواع غذاهاى روحى, روح و روان خود را تقويت كنند.

پيامبر اكرم(ص) فرمود: ((ان لربكم فى إيام دهركم نفحات إلا فتعرضوا لها;(1)
همانا براى پروردگار شما در دوران زندگى شما لحظه هاى بسيار سودمند و مغتنم روى
مىآورد, خودتان را در معرض آن لحظه هاى سودمند قرار دهيد و استفاده شايان
ببريد)).

در حديث ديگر كه حديث قدسى است, خداوند به حضرت داود(ع) چنين وحى كرد: ((ان
لله فى إيام دهركم نفحات إلا فترصدوا لها;(2) همانا براى خداوند در دوران
زندگى شما لحظه هاى سودمندى است, بدانيد و مترصد اين لحظه ها باشيد و آنها را
هوشيارانه و با جديت به دست آوريد)).

ماه رمضان براى تهذيب نفس و خودسازى و پالايش باطن از هرگونه عوامل آلاينده,
بهترين فرصت است, بايد نه تنها خود را در معرض استفاده از آن فرصت قرار دهيم,
بلكه بايد هوشيارانه مترصد آن باشيم و لحظه ها را شكار كنيم و نگذاريم عبور
چرخ هاى روزگار آن را از دست ما بربايد و دور سازد.

اسباب تهذيب نفس و خودسازى در ماه رمضان, تنها به روزه گرفتن نيست, بلكه تلاوت
آيات قرآن, دعاها و مناجات با خدا, اطعام و رسيدگى به مستمندان و محرومان, كسب
صبر و مقاومت, ياد خدا و قيامت در ماه رمضان كه از دستورهاى مستحبى آن است,
هركدام نقشى در خودسازى دارند, يكى از آنها كه مى توان گفت نقش بسيار مهمى در
خودسازى دارد, و ماه رمضان بهار آن مى باشد, دعا و مناجات است كه در اين گفتار
بر آنيم تا به طور خلاصه به بررسى ارزش و شيوه صحيح دعا و نيايش و آثار آن
بپردازيم:



سفارش بسيار موكد به دعا از ديدگاه اسلام

در قرآن و گفتار پيامبر(ص) و امامان(ع) به دعا و نيايش و مناجات با خدا سفارش
بسيار شده است, به عنوان نمونه: 1ـ خداوند در قرآن مى فرمايد: ((قل ما يعبو بكم
ربى لولا دعائكم;(3) بگو پروردگار من براى شما ارجى قائل نيست, اگر دعاى شما
نباشد)).

بنابراين, وزنه و شخصيت و ارجمندى انسان به دعا و ارتباط با خدا بستگى دارد.

2ـ نيز مى فرمايد: ((و قال ربكم إدعونى إستجب لكم ان الذين يستكبرون عن
عبادتى سيدخلون جهنم داخرين;(4) پروردگار شما گفته است مرا بخوانيد تا (دعاى)
شما را اجابت كنم, كسانى كه از عبادت من تكبر مى ورزند, به زودى با خوارى وارد
دوزخ مى شوند)).

در اين آيه درباره دعا پنج مطلب مهم مطرح شده است: 1ـ دعا, محبوب خدا است, او
فرمان مى دهد كه دعا كنيد و اهل دعا و راز و نياز باشيد.
2ـ دعا, موجب اجابت است, با فراهم كردن شرايط استجابت كه همان خودسازى است,
به پاسخ مثبت پروردگار دست يابيد. 3ـ دعا, عبادت است و پاداش عبادت را دارد, و
از نشانه هاى عبوديت و بندگى است, بلكه مطابق پاره اى از روايات, دعا بهترين
عبادت است.(5) معاويه بن عمار از امام صادق(ع) پرسيد: دو نفر از دوستان شما
وارد مسجد مى شوند يكى از آنها بيشتر نماز مى خواند و ديگرى بيش تر دعا مى كند,
كدام يك از اينها برترند؟ امام صادق(ع) در پاسخ فرمود: ((إكثرهما دعإ;(6) آن
كه بيش تر دعا مى كند برتر است)).

4ـ دورى كنندگان از دعا و نيايش, مستكبرند و در صف متكبران و خودكامگان هستند.
5 ـ آنان كه اهل دعا نيستند, عذاب خوار كننده دوزخ در كمينشان است.

در گفتار پيامبر اكرم(ص) و امامان(ع) نيز در ارزش دعا, سخن بسيار گفته شده
است, پيامبر(ص) در سخنى فرمود: ((الدعإ سلاح المومن, و عمود الدين, و نور
السماوات والارض;(7) دعا اسلحه مومن, و ستون دين و نور آسمان ها و زمين است)).
يعنى دعا موجب تقويت انسان با ايمان و پايدارى دين و اعتقاد او, و مايه نورانى
شدن روح و روان او در همه جا است, پرواضح است كه داشتن اين ويژگى ها از شاخصه هاى
اصلى خودسازى و تهذيب نفس است. جالب اين كه پيامبر(ص) در گفتار ديگر فرمود:
((الدعإ مخ العباده و لا يهلك مع الدعإ إحد;(8) دعا مغز عبادت است, هيچ كس از
اهل دعا به هلاكت نمى رسد)). يعنى دعا نيروى فكر و انديشه انسان را تقويت و باز
مى كند و به آن طراوت مى بخشد, و آنان كه با دعا و نيايش همدم هستند بر اثر
استفاده از نتايج آن, همواره در عافيت هستند, و هرگز به هلاكت نمى رسند.

اميرمومنان على(ع) فرمود: ((الدعإ مفاتيح النجاح, و مقاليد الفلاح;(9) دعا
كليدهاىپيروزىوگنجينه هاىرستگارىاست)).



رعايت آداب دعا براى بهره مندى بهتر از مكتب دعا

هر عبادتى آداب و شرايطى دارد كه منهاى آن آداب و شرايط, اثر بخش نخواهد بود,
بنابراين بايد آداب و شرايط دعا را شناخت و آن را فراهم كرد تا اثر بخش باشد,
در چنين صورت قطعا اثر به سزايى در خودسازى و بهسازى خواهد داشت. به عنوان
مثال; تصميم بر ترك گناه, صاف نمودن قلب, غذا و كسب حلال, امر به معروف و نهى از
منكر, پذيرفتن رهبر عادل و شايسته از شرايط دعا است, آداب دعا نيز بسيار است از
جمله:

1ـ آغاز كردن دعا با نام خدا و ذكر صفات الهى;

2ـ صلوات بر پيامبر(ص) و آلش;

3ـ شفيع قرار دادن اولياى خدا مانند پيامبر(ص) و امامان(ع) هنگام دعا;

4ـ اقرار به گناه;

5ـ تضرع و زارى هنگام دعا;

6ـ دو ركعت نماز حاجت, قبل از دعا

7ـ كوچك نشمردن دعا;

8ـ ناچيز دانستن خواسته و نيازها در برابر عظمت خدا;

9ـ همت عالى و بلند نظرى در دعا;

10ـ عمومى كردن دعا;

11ـ دعاى پنهانى كه ارزش آن معادل هفتاد دعاى آشكار است;

12ـ دعاى دسته جمعى;

13ـ حسن ظن به استجابت دعا;

14ـ دعا در وقت ها و مكان هاى مناسب و مقدس;

15ـ اصرار ورزيدن در دعا.(10)

روشن است كه رعايت اين شرايط و آداب هر كدام, نقش سازنده در تقويت ارتباط با
خدا و خودسازى دارند, و انسان را در پاكسازى و بهسازى و حركت صحيح و استوار در
راه تكامل, آماده تر مى سازند, بر همين اساس در دعاى كميل مى خوانيم: ((إللهم
اغفر لى الذنوب التى تحبس الدعإ; خدايا بيامرز آن گناهانى را كه مانع اجابت و
اثر بخشى دعا مى گردند)).

وانگهى در دعاهايى كه در ماه رمضان و غير آن خوانده مى شود, غالبا خواسته هاى
ما در آن دعاها, پاكى دل و عمل, و پرهيز از انحراف و گناه و هرگونه آلودگى است,
و به طور كلى محتواى دعاها نيز در مسير خودسازى است; مثلا هر فرازى از دعاى
ابوحمزه ثمالى كه در سحرهاى ماه رمضان خوانده مى شود, مكتب سازندگى و تهذيب نفس و
صفاى باطن است, به عنوان نمونه در فرازى از آن دعا مى خوانيم: ((إللهم طهر قلبى
من النفاق, و عملى من الريإ, و لسانى من الكذب, و عينى من الخيانه;(11) خدايا
قلبم را از نفاق و دورويى, و كردارم را از ريا و خودنمايى, و زبانم را از دروغ,
و چشمم را از خيانت و بى عفتى پاك كن)).

اينها همه نشان دهنده آن است كه دعا و نيايش صحيح با آداب و شرايط, پشتوانه و
عامل استوار و عميقى براى بهره گيرى از روح رمضان در راه خودسازى است, و مكتب
ماه رمضان با توجه به ابعاد مختلفى كه دارد, از جمله دعا در اين ماه خدا,
عاليترين مكتب سازنده براى پرورش روح پاك و قلب سليم و نيت خالصانه و بى شائبه
است.

بايد سعى كرد كه شيوه دعا كردن را از مكتب خاندان رسالت آموخت, چرا كه اين
موضوع يكى از اركان اصلى دعا است كه دعاهاى مناسب, معقول, پرمعنى و بر اساس
اصول صحيح و حساب شده باشد, چنان كه دعاهايى كه از پيامبر(ص) و امامان(ع) نقل
شده و يا در قرآن ديده مى شود, به روشنى اين مطلب را به ما مىآموزد كه مضامين
دعاها بايد از كيفيت و عمق بالايى برخوردار باشد, به عنوان مثال, حضرت ابراهيم
خليل قهرمان توحيد(ع) پس از تجديد بناى كعبه, چند دعا كرد, كه قرآن دعاى او را
چنين بيان مى كند, او به خدا عرض كرد:

((پروردگارا! از ما بپذير كه تو شنوا و دانايى, پروردگارا ما را تسليم فرمان
خود قرار ده, و از دودمان ما امتى كه تسليم فرمانت باشند به وجود آور! و شيوه
صحيح عبادتمان را به ما نشان ده, و توبه ما را بپذير, كه توبه پذير و مهربان
هستى. پروردگار (پس از من) در ميان مردم پيامبرى از خودشان برانگيز, تا آيات تو
را بر آنها بخواند و كتاب و حكمت را به آنها بياموزد و پاكيزه كند زيرا تو بر
اين كار توانا و آگاه هستى))(12)

پروردگارا! اين شهر (مكه) را شهر امنى قرار ده! و من و فرزندانم را از پرستش
بت ها دور نگهدار, آنها (بت ها) بسيارى از مردم را گمراه ساختند, هر كس از من
پيروى كند از من است, و هر كس نافرمانى من كند, تو بخشنده مهربانى. تو مى دانى
آن چه را كه ما در نهان و آشكار انجام مى دهيم, و چيزى در زمين و آسمان بر خدا
پنهان نيست)).(13)



سه درس مهم از كلاس دعا

دعا و نيايش كه در برنامه ماه رمضان گنجانده شده و نقش بنيانى در تكوين مفهوم
رمضان و روزه را دارد, تنها درخواست روا شدن نياز از درگاه خدا نيست, بلكه
داراى سه بعد است, و به عبارت روشن تر سه درس بزرگ و مهم را بايد از مكتب دعا به
دست آورد و بايد هنگام دعا هر سه, مورد توجه دقيق قرار گيرد:

1 ـ دعا براى دفع بلاها و روا شدن حاجت ها, چنان كه اميرمومنان على(ع) در سخنى
فرمود: ((ادفعوا إمواج البلإ عنكم بالدعإ قبل ورود البلإ;(14) موج هاى بلاها را
قبل از ورودشان, به وسيله دعا كردن از خود دفع كنيد)).

2 ـ در كنار دعا, تضرع, خشوع, مناجات, راز و نياز و ارتباط تنگاتنگ با خدا
وجود دارد كه قطعا چنين خصالى غرورهاى انسان را مى شكند, و دل را آماده پذيرش
مواهب معنوى مى سازد, و به دنبال آن, آرامش خاطر, قوت قلب و روحيه عالى, عايد
انسان مى شود. چنان كه خداوند مى فرمايد: ((إدعوا ربكم تضرعا و خفيه;(15)
پروردگار خود را با تضرع و خضوع و ملتمسانه در آشكار و نهان بخوانيد)).

3 ـ از همه مهم تر, توجه به معارف بلند پايه و محتواى عميق و غنى دعاهايى است
كه از پيامبر(ص) و امامان(ع) به ما رسيده, كه در حقيقت دانشگاه بزرگ انسان سازى
هستند; به عنوان مثال, دعاى اول صحيفه سجاديه و خطبه اول نهج البلاغه, هر دو
هم سان, معارف اسلام را در سطح عالى تبيين مى كنند, و درس هاى سودمندى از معارف و
عرفان حقيقى را به ما مىآموزند.

توجه عميق به محتواى دعاها موجب ارتقاى سطح معلومات و معرفت شده و آشنايى
انسان را به مفاهيم و ارزش هاى بلند سازنده و تكامل بخش كه در رإس آنها مسإله
توحيد و ابعاد آن است. چندان برابر مى كند, جمعى به امام صادق(ع) عرض كردند: چرا
ما دعا مى كنيم, ولى به اجابت نمى رسد؟

امام در پاسخ فرمود: ((لانكم تدعون من لا تعرفونه;(16) زيرا كسى را مى خوانيد كه
او را نمى شناسيد)). يعنى در كنار دعا بايد توجه به معارف و شناخت خدا و اصول
تكامل نيز وجود داشته باشد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) علا مه مجلسى, بحارالانوار, ج71, ص221.
2 ) همان, ج77, ص168.
3 ) فرقان (25) آيه77.
4 ) مومن (40) آيه60.
5 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج2, ص466.
6 ) علا مه طبرسى, مجمع البيان, ج8, ص529.
7 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج1, ص468.
8 ) علا مه مجلسى, بحارالانوار, ج93, ص300.
9 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج2, ص468.
10 ) اقتباس از محمدى رى شهرى, ميزان الحكمه, ج3, ص260 تا 267.
11 ) محدث قمى, مفاتيح الجنان, ص386.
12 ) بقره (2) آيه127 تا 129.
13 ) ابراهيم (14) آيه 35 تا 38.
14 ) علا مه مجلسى, بحارالانوار, ج93, ص289.
15 ) اعراف (7) آيه5.
16 ) بحارالانوار, ج93, ص368.

عدالت سازشكارى ندارد!

اشاره:

در دو بخش پيشين گفتيم: با اين كه عدالت خواهى يك خواسته فطرى است و
پيامآوران خدا براى تحقق قسط و عدل برانگيخته شده اند, اما بشر همواره كابوس
وحشتناك ستم و تبعيض را شاهد بوده است. راز اين فاجعه را بايد در انحراف از
جاده انبيا و خودمحورى هاى بشر جستجو كرد و تا انسان به عنوان يك فرد و يك عامل
تعيين كننده با هدايت آسمانى تربيت نشود و به صفت عدالت متصف نگردد, عدل
اجتماعى هرگز تحقق نيافته و از دايره شعار فراتر نخواهد رفت. و اينك ادامه سخن.


دست توانا و عدالت گستر الهى بر اساس حكمت بى چون خود امكانات معيشت انسان ها
را به گونه اى آفريده كه هر اندازه نسل ها گسترش يابند بتوانند از زمينه هاى موجود
در خشكى و دريا و معادن و ذخاير بهره گيرند و چنان كه مى بينيم هر روز ابعاد
جديدى از نعم الهى و منابع نوينى در سياره خاك بر روى بشر گشوده مى شود كه همپاى
زمان مى تواند پاسخ گوى نياز انسان ها در بسيط خاك و استمرار نسل ها باشد و هم اين
نعمت ها را متناسب با استعداد و مصلحت انسان ها تقسيم كرده و استفاده و بهره گيرى
از آن را به تلاش انسان موكول ساخته است, هم چنان كه براى توزيع عادلانه آنها نيز
هدايت و رهبرى لازم را فرموده است. در قرآن كريم فرمود: ((نحن قسمنا بينهم
معيشتهم فى الحياه الدنيا;(1) ما رزق و روزى آنها را در زندگى دنيا ميان آنها
تقسيم كرديم… )).

از سوى ديگر, حكمت ازلى انسان ها را با استعدادهاى گوناگون و گرايش هاى متفاوت
نه به طور يك سان و يك نواخت و با استعداد واحد آفريده, تا هر فرد يا هر گروه
به سوى شغل و حرفه اى كشيده شوند و در اين كارگاه هستى نقش خويش را ايفا كنند,
مشاغل تقسيم گردد خلاها و جايگاه هاى مختلف اجتماعى پرشود, به تصرف درآيد يكى در
پى دانش و هنر, ديگرى حرفه و صنعت, يكى كشاورزى ديگرى دامدارى, يكى مديريت و
ديگرى تعليم و تربيت و… بالاخره كارها زمين نماند و چرخ هاى زندگى به گردش
درآيد و جامعه مدنى شكل بگيرد و رشد و تكامل انسانى صورت پذيرد. خوب با چنين
فلسفه اى كه ضرورت حيات بشر آن را ايجاب مى كند, ناگزير بايد اختلاف سطح و درجه
پديد آيد و هرگز نبايد انتظار داشت همه در يك سطح باشند. لذا خداوند اختلاف
مراتب و درجات مردم را به خود نسبت داده و در ادامه همان آيه مى فرمايد: ((… و
رفعنا بعضهم فوق بعض درجات ليتخذ بعضهم بعضا سخريا…;(2) و درجات برخى از آنها
را فوق بعضى قرار داديم تا يكديگر را مسخر كنند و به استخدام گيرند)), و از
همين جاست كه تعاون اجتماعى و تشريك مساعى و تبادل منافع صورت مى پذيرد.



تعاون و تعادل

بدين ترتيب آيه فوق دو نكته مهم و بنيادين در زندگى اجتماعى را برمى شمارد:

نكته اول: تقسيم روزى انسان ها از سوى حق تعالى است كه مبدا هر فيض است, چه در
مسائل معنوى (مانند نبوت و امامت) و چه در مسايل مادى و معيشتى؟ و هيچ كس را در
اين امر ياراى استقلال نيست, زيرا ممكن الوجود هرچه دارد, از سرچشمه ازلى واجب
الوجود است. نهايت آن كه انسان ها بايد باتلاش و كوشش روزى مقسوم را بجويند كه
عالم, عالم اسباب است و چنان كه قرآن كريم تصريح مى كند آدمى تنها حاصل سعى و
كوشش خود را برداشت مى كند: ((و ان ليس للانسان الا ما سعى))(3).

و به قول سعدى:

((رزق هر چندبى گمان برسد

شرط عقل است جستن از درها

گرچه كس بى اجل نخواهد مرد

تو مرو دردهان اژدرها))



نكته دوم: تعاون و تعامل در حيات اجتماعى نوع بشر ضرورتى اجتناب ناپذيراست و
اختلاف استعدادها و درجات انسان ها با اين فلسفه است, تا نيازهاى گوناگون بشر
باتشريك مساعى و استخدام يكديگر و تبادل منافع و تقسيم مشاغل تامين گردد كه
بدون آن هرگز زندگى اجتماعى ميسر نيست و چنان كه ملاحظه مى كنيم توسعه و تكامل
علم و صنعت حرفه و فن و … و جامعه و مدنيت در همين اختلاف طبقات و تبادل كار و
محصول كار است و اگر هم افراد بشر با استعداد و ظرفيت يك سان و يك نواخت آفريده
مى شدند, امكان نداشت به استخدام يكديگر تن در دهند و در كنار يكديگر يك زندگانى
مبتنى بر تعاون داشته باشند. چنان كه به تنهايى قادر به تامين زندگى نبودند. كه
معنى آيه ((و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات ليتخذ بعضهم بعضا سخريا)) نيز همين است.
به علاوه با همين اختلاف سطح, آنان را در معرض آزمايش قرار مى داده و فقير و غنى
و قوى و ضعيف هر يك وسيله آزمايش يكديگرند.



پديده استثمار و استعمار

اختلاف درجات و امر معيشت در وراى بعد مثبت و سازنده در تكامل انسان است,
باخاطره تلخ استثمار و استعمار و بهره كشى و ضعيف كشى همراه بوده و كارنامه سياه
استضعاف و استكبار را رقم زده است. رشد عقلى و علمى و توسعه فرهنگ و روابط و
تمدن نيز نتوانسته از بحران بكاهد و بلكه با توسعه روابط و تبديل پنج قاره به
دهكده جهانى و كشف حيله هاى سياسى نوين و ابزارهاى تبليغاتى مدرن و ترفندها و
فنآورىهاى روانى اجتماعى و نظامى گرى در ابعادى وسيع تر از گذشته چهره نموده و
شكاف طبقاتى فقر و غنا و قوى و ضعيف و نژاد و تبار را عميق تر كرده است. اگر در
گذشته جنگ ها با تير و كمان و شمشير بوده است, امروزه غول تكنولوژى تسليحاتى
تلفات را به ارقام نجومى رسانيده و تنها در جنگ جهانى اول و دوم چهل ميليون
كشته و هشتاد ميليون معلول و آواره بر جاى نهاده است و ضايعات جنگ با گذشت ده ها
سال هنوز باقى است و به همين قياس در جنگ ها و درگيرىهاى منطقه اى ديگر… پس از
جنگ هاى جهانى به منظور جلوگيرى از تكرار آن چه در گذشته اتفاق افتاد و در حقيقت
حفظ منافع دولت هاى بزرگ به فكر تشكيل سازمانى افتادند كه حقوق بشر را در سطح
بين المللى تضمين كند!! و از اينجا سازمان ملل و شوراى امنيت شكل گرفت و اعلاميه
جهانى حقوق بشر تهيه و تصويب شد. اين اعلاميه هر چند موارد مثبتى در حقوق
بين الملل دربرداشت, اما اين سازمان كم تر حركتى در جهت حمايت از ملل ضعيف از خود
نشان داده و قطعنامه هاى آن هرگاه به نفع جهان سوم بوده پشتوانه اجرايى نداشته
است. همين سازمان براى نخستين بار رژيم صهيونيستى را به رسميت شناخت و
قطعنامه هاى آنان نيز در جهت محكوميت جنايات رژيم اشغال گر تشريفاتى بوده آن هم
از سوى امريكا وتو شده است. ((حق وتو)) براى پنج كشور امريكا, شوروى, چين,
فرانسه و انگليس يك سند زنده ننگ بار وابستگى سازمان ملل و شوراى امنيت به دول
سلطه گر و امپرياليستى است. بنابراين, سازمانى كه آلت دست ابرقدرت ها بوده و
امروز نيز در خدمت شيطان بزرگ و محافل صهيونيستى است و با اين كه آمريكا بدهى
خود را به سازمان نمى پردازد, اما ابزار بى مزد و مواجب ايالات متحده شده است,
بااين حال چگونه مى توان انتظار داشت چنين سازمانى حافظ منافع ملل ضعيف باشد؟!
در جريان جنگ خليج فارس مصوبات اين سازمان به امريكا و متحدانش جواز حمله به
عراق را داد, چون منافع غرب در ميان بود, اما در ماجراى بوسنى و هرزه گوين چون
امريكا منافعى نداشت و از نفوذ بيش تر اسلام در منطقه هراس داشتند سازمان ملل و
شوراى امنيت نظاره گر جنايات قرون وسطايى صرب ها نسبت به مسلمانان اين كشور بودند
و حضور بعدى آنها نيز در جهت منافع سياسى امريكا و غرب و بى رنگ كردن نيروهاى
اسلامى در منطقه بود بدين سان ملل تحت سلطه هرگز نمى توانند به اميد حمايت
اين گونه سازمان ها باشند, بلكه براى اجراى عدالت بايد با تكيه بر نيروى خودى و
مكتب الهى براى حق و عدل قيام كنند, زيرا حق گرفتنى است نه دادنى!



عناصر تحقق عدالت

تجربه تاريخى حيات انسان نشان داده كه تنها با تكيه بر مكتب آسمانى و اعتماد
بر تربيت شدگان اين مكتب به چشم انداز عدالت مى توان اميد بست. قرآن كريم در
فلسفه بعثت پيامبران تاكيد مى ورزد كه ارسال رسل و انزال كتب به منظور تحقق قسط
و عدل بوده و خداوند امكانات چنين آرمانى را فراهم ساخته است: ((لقد ارسلنا
رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط و انزلنا
الحديد فيه بإس شديد و منافع للناس وليعلم الله من ينصره و رسله بالغيب ان
الله قوى عزيز;(4) به راستى ما پيامبران خود را با دلايل روشن فرستاديم و با
آنها كتاب (آسمانى) و ميزان (شناسايى حق و قوانين عادلانه) نازل كرديم تا مردم
به قسط و عدل قيام كنند و آهن را پديد آورديم كه در آن قدرت و صلابت است و نيز
سودهايى براى مردم, تا خداوند بداند (معلوم دارد) چه كسى او پيامبرانش را
باايمان به غيب يارى مى رساند و خداوند نيرومند و پيروزاست)). اين آيه مشتمل است
بر چندين ركن بنيادين عدالت اجتماعى:

1ـ منبع قانونى و حقوقى عدل, همانا احكام و آيات و بينات و قوانين عادلانه اى
است كه خداوند به وسيله پيامبران نازل فرموده: ((ركن اول = قانون)).

2ـ پيامبران به منظور اقامه قسط و عدل برگزيده شده و خود سكان دار عدالت
اجتماعى بوده اند ((ركن دوم = مجرى قانون)) و نظر به اين كه قسط و عدل براى
هميشه تاريخ حيات انسان است اوصياى ايشان و نزديك ترين افراد به آنها عالمان
دين وارثان انبيااند چنان كه رسول خدا فرموده: ((العلمإ ورثه الانبيإ)).

3ـ آهن با عدالت و قسط رابطه اجرايى دارد, زيرا هم عامل اقتدار است و هم
وسيله مبارزه با ظلم و ستم و ارعاب متخلفان و سركوب متجاوزان, ((علاوه بر منافع
صنعتى)).

بنابراين عدالت از قدرت تفكيك شدنى نيست و دين و سياست و جهاد و مبارزه با
يكديگر پيوند خورده اند.

4 ـ پيامبران در تحقق اين هدف به كمك مردم نياز دارند, مردمى كه باايمان به
غيب دين خدا را يارى دهند و در تحقق عدل اجتماعى با پيامبران و مجريان عدل
همكارى و همراهى داشته باشند: ((زمينه اجتماعى و مساعدت مردمى)).

به طور خلاصه اين چهار اركان عدالت اند: ((قانون, دستگاه اجرايى,
پشتوانه اجرايى, حضورمردمى)) كه در مباحث عدالت اجتماعى به شرح و بيان هريك بايد
پرداخت.

براى ما كه قرآن را تنها كتاب آسمانى قابل اعتماد مى دانيم و آن را مشتمل بر
احكام و قوانين زندگى ساز و جامع مصالح و منافع ناس, مى شناسيم و فقه اسلامى كه
برگرفته از كتاب و سنت و سيره نبوى و امامان معصوم است تنها منبع قوانين حقوقى
مااست, در بند اول جاى سخن نيست و كليات آن چه در كتاب و سنت آمده, مورد اتفاق
و پذيرش عموم مسلمين است. همه بحث ها و سخن ها در عامل دوم است. در عصر رسالت نيز
ميان فرق مسلمين جاى گفتگو نيست كه مدار حق و باطل و مجرى عدل و محور عدالت و
مسائل و احكام شريعت شخص رسول الله(ص) است. اما مشكل هنگامى بروز مى كند كه رسول
خدا(ص) رخت برمى بندد و اختلافات پديد مىآيد با اين كه آن حضرت براى دوران هاى بعد
از خود نيز به امر الهى محور حق و عدل را مشخص فرمود و بدين منظور اميرمومنان
على ـ عليه السلام ـ و فرزندان او ائمه طاهرين را برگزيده است.

در اين جا از ميان صد روايت متواتر كه مورد اتفاق شيعه و سنى است و در جوامع
روايى فريقين ضبط شده است , تنها به نقل يك روايت از منابع اهل سنت بسنده مى كنيم.
پيامبراكرم(ص) فرمود: ((ياعلى إنت اول الناس ايمانا بالله و اوفاهم بعهدالله
و إقومهم بامرالله و إقسمهم بالسويه و إعدلهم فى الرعيه و ابصرهم بالقضيه و
اعظمهم عندالله مزيه;(5) اى على! تويى نخستين كسى كه از ميان مردم به خدا ايمان
آورد و به پيمان خدا به نيكوترين وجه وفا كرد و به امر خدا قيام نمود و
(بيت المال را) به تساوى قسمت كرد و به عدل و داد ميان رعيت عمل نمود تويى
آگاه ترين آنها به حكم و داورى و دارنده مزيت افزون تر از همه نزد خدا)).



اسطوره عدالت

بنابراين در غوغاسالارى عصر خلافت حاكمان كه عدل اسلامى بازيچه هواهاى نفسانى
شده بود و كار بدان جا رسيد كه عناصر منافق و معاندى چون معاويه و يزيد بر مسند
پيامبر تكيه زدند. تنها شاهراه حق و عدل اميرالمومنين(ع) بود كه حتى غير
مسلمانان آن حضرت را ((نداى عدالت انسانى ناميدند)) و در بيان فضائل و دانش و
عدل و كمالاتش داد سخن دادند. على(ع) براى همه مسلمانان به ويژه ما كه داعيه دار
ولايت و تشيع او مى باشيم, ميزان حق و ترازوى عدالت است.

و ما كه طرفدار نظامى هستيم كه بر مكتب ولايت پى ريزى شده بايد گفتار و كردار و
سيره مبارك او را در سياست, مديريت, حكومت, قضاوت, اموال و حقوق و شئون ديگر
زندگى و كشوردارى ملاك عمل قرار دهيم. در اينجا از ميان صدها كلمه, خطبه و
نامه اى كه از مولاى متقيان روايت شده است, به چند مورد مى نگريم: آن حضرت در اين
كه بقاى دولت و نظام حكومت به عدل و داد وابسته است مى فرمايد: ((من عمل بالعدل
حصن الله ملكه;(6) آن كس كه براساس عدل عمل كند خداوند ملك و دولت او را از
تباهى مصون دارد)).

و در فضيلت عدل مى فرمايد: ((لاعدل افضل من ردالمظالم;(7) بهتر از رد مظالم و
جلوگيرى از ستم عدالتى وجود ندارد)).

در خصوص اموال مسلمين و حقوق توده هاى مردمى با جديت و قاطعيت تمام كارگزاران
خود را به حفظ اين حقوق و پرهيز از حيف و ميل بيت المال همواره توصيه مى فرمود و
كم ترين گذشت و اغماض در مورد متخلفان روا نمى داشت.

از جمله در نامه به يكى از عمال خود مى نويسد: ((درخصوص تو به من گزارش داده
شد كه اگر درست باشد و تو چنين كارى كرده باشى خدا را به خشم آورده و امامت را
نافرمانى نموده و به امانت خيانت كرده اى. و امانت را به خوارى و رسوايى كشيده اى.
به من گزارش رسيده كه تو زمين را برهنه كرده اى (محصولآن را به غارت برده اى) و
آن چه زيرقدم تو بوده برداشت كرده و هرچه در اختيار داشته اى خورده اى هرچه زودتر
صورت حساب خود را بفرست و بدان كه حساب خدا از حساب رسى مردم عظيم تر است.))(8)

هم چنين به يكى ديگر از عمال خود كه به حيف و ميل بيت المال دست زده بود
نامه اى تند و مفصل نوشت و او را مورد نكوهش قرار داد كه:
((من به تو اعتماد كردم و تو را صاحب سر خود قراردادم به جهت امانتى كه در تو
سراغ داشتم. اما همين كه ديدى امانت دارى در زمانه خوار گشته است تو نيز خيانت
كردى… گويا تو حجت و بينه اى از خدا دريافت نداشته اى كه درصدد دشمنى با اين
امت برآمدى و شتابان به بيت المال هجوم آوردى و آن چه در توان داشتى از اموال و
حقوق پيرزنان و يتيمان, همچون گرگ ربودى و با خاطرى آسوده به حجاز بردى گويى
اينها ميراث پدر و مادرت بوده است. سبحان الله! آيا تو به معاد ايمان ندارى؟ يا
از مداقه حساب آخرت نمى هراسى؟ تو را ما فردى عاقل مى دانستيم! چگونه آب و خوراك,
گواراى تو است در حالى كه مى دانى حرام مى خورى و حرام مى نوشى؟ چگونه با اموال
يتيمان و بيوه زنان و مومنان و مجاهدان كنيزان مى خرى, و زنان به همسرى مى گيرى؟!
از خدا بترس و حق اين مردم را به آنها بازگردان كه اگر اين كار را نكنى و
خداوند به من امكان دهد با اين شمشير تو را مجازات خواهم كرد. و سرانجامى جز
دوزخ نخواهى داشت. به خدا قسم اگر حسن و حسين كارى را كه تو كردى مرتكب مى شدند
از آنهاحمايت و هوادارى نمى كردم تا حق را از آنان بستانم و ظلمى كه نموده بودند
كيفر كنم…)).(9)

و نيز در خطبه اى كه در آغاز خلافت خود ايراد نمود با اشاره به لجام
گسيختگى هايى كه در عهد عثمان در بيت المال رخ داده و اموال مسلمين را به اين و
آن بخشيده بودند با قاطعيت هرچه تمام تر فرمود: ((به خدا اگر ببينم كه با اين
عطايا و بخشش ها زنانى را كابين بسته اند يا كنيزان با آن خريده اند, آن را به
بيت المال باز مى گردانم, زيرا در عدالت گشايش است و كسى كه عدل بر او تنگ آيد
تحمل ظلم و ستم بر او گران تر است)).(10)

((آگاه باشيد تيره روزىها درست همانند روزى كه پيامبر برگزيده شد (عهد
جاهليت) بار ديگر به شما روى آورد… به خدا شما غربال مى شويد و همانند ديگ
جوشان زير و زبر خواهيدشد آن چنان كه بالا پايين و پايين بالا قرار گيرد و آنان كه
در اسلام سبقت داشتند و كنارزده شده بودند سر كار خواهندآمد و كسانى كه با حيله
و تزوير جلو افتاده بودند عقب رانده خواهند شد)).



امروز نهيب اميرمومنان متوجه ماست

ما كه مى خواهيم پس از چهارده قرن فترت در حكومت اسلامى نمودارى از حاكميت قرآن
باشيم و عدالت على(ع) را به جهانيان ارائه دهيم و طلايه دار امامت امم باشيم بايد
بدانيم قوام نظام ما, فرهنگ ما, سياست ما و انقلاب ما به عدالتى با قاطعيت على(ع)
نيازمند است, مردمى كه با تمام توش و توان نداى امام خود را پاسخ داد و عصاره
جان و عزيزان را به پاى درخت انقلاب نثار كرد تا اين ((شجره طيبه)) به ثمر نشيند
و ((وعده الهى)) با حاكميت مومنان تحقق پذيرد, نمى تواند ناظر بى عدالتى و ستم
اجتماعى و شكاف طبقاتى و فقر و غنا باشد, سرمايه دارى بى قيد و شرط را از يك سو و
عسرت و نكبت را از سوى ديگر در پاره اى قشرها نظاره كند. امروزه ثروت اندوزى,
رشوه خوارى, رباخوارى و حق و حساب به شيوه اى وحشتناك ظهور كرده و در حال رشد
كردن است و اگر اين غده سرطانى در نطفه نابود نشود پيكر جامعه را عليل خواهد
كرد و ارزش ها را به نابودى خواهد كشاند خودسرى و رسوايى مالى و تخلفات در
شهردارىها حيثيت انقلاب را لكه دار كرده و مديريت ها را زير سوال برده و روح
بدبينى و يإس را دميده است, شعار حمايت از بى خانمان ها و تامين مسكن با عوارض
كلان و نرخ تراكم كه ازسوى شهردارىها همزمان بااين شعار به دو برابر افزايش
يافته شعارى ديوارى و نقش برآب و مسخره بيش نيست, برج سازى به شيوه اى نامعقول و
نامناسب بافت شهرى را خراب كرده و فضاى پردود و جهنمى تهران را تنگ تر كرده و
هريك از اين برج ها خنجرى است بر دل مستضعفان و تيرى برچشم بى خانه ها و
اجاره نشين ها كه در يك اطاق اجاره اى زاده شده و در همان اطاق ها مى ميرند و سرنوشت
نسل هاى بعدىشان نيز نامعلوم است. اتومبيل هاى بيست ميليونى تا صدميليونى خط
بطلانى است بر شعار مبارزه با تجمل گرايى و رفاه طلبى و استثمار و اسراف كارى …
نمايشگاه هاى بزرگ بين المللى لباس و لوازم مصرفى و كالاهاى لوكس خارجى زنگ خطرى
است از نفوذ مصرف گرايى و بازاريابى به نفع خارجى ها و نيشخندى بر خود اتكايى و…
تبليغات انتخاباتى مصداق بارزى است از ريخت و پاش گستاخانه بيت المال و اسراف
كارى. راستى اگر قرار است عدالت اسلامى, كه عمود اجتماع و سنگ زيرين ارزش هاست,
به اجرا درآيد, بايد پا را از شعار فراتر نهاد. اگر بنا باشد ارزش هاى انقلاب
اسلامى به دست نسل هاى بعدى برسد و هجوم فرهنگى تبليغى بيگانه بى اثر گردد و فساد
از جامعه رخت بربندد اين جز با عدالت اجتماعى در عرصه عمل و قاطعيت در حق و
گرفتن حلقوم رفاه طلبان و مترفين راه ديگرى ندارد. زيرا باعدالت دل ها آرام
مى گيرد و قلب هاى فرار سامان مى پذيرد. چنان كه در خطابه صديقه كبرى(ع) آمده:
((والعدل تنسيقا للقلوب)). اگر قرار است عدالت به اجرا درآيد چاق و لاغر و قوى و
ضعيف ندارد. خدمات يك فرد يا يك نهاد هرگز دليل برآن نيست كه از تخلفات و لوث
كردن مسئوليت او چشم پوشى شود همان گونه كه على(ع) فرمود: ((اگر حسن و حسين(ع)
تخلفى مى كردند از سياست و مجازات من در امان نبودند اجراى عدالت سازش كارى و
غمض عين نمى شناسد)). على عليه السلام مى فرمايد: ((لايقيم امر الله سبحانه الا من
لايصانع و لايضارع و لا يتبع المطامع;(11) امر خدا را به پا نمى دارد مگر كسى كه
سازش كار نباشد رنگ پذير نباشد و تحت تإثير طمع قرار نگيرد)) و اين سخن على(ع)
را بايد هر مسولى نصب العين در اتاق كار خود قرار دهد و در عمل به آن بكوشد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) زخرف(43) آيه 32.
2 ) همان.
3 ) نجم(53) آيه 39.
4 ) حديد(57) آيه 25.
5 ) حليه الاوليا, ج1, ص66 و الرياض النضره, ج3, ص176.
6 ) و 7 ) تصنيف غرر الحكم, ص446.
7 ) نهج البلاغه, نامه 40.
8 ) همان نامه 41.
9 ) همان نامه 14.
10 ) همان نامه 15.
11 ) همان, قصار, حكمت 110.

آخرين قسمت

4ـ كسى نگفته است ميليون ها ميليون مسلمان طاعتشان مقبول نمى افتد و همه در جهنم اند , كسى معيار بهشت و جهنم را به دقت نمى داند: (( ليس بإمانيكم ولا إمانى إهل الكتاب من يعمل سوءا يجز به ; بهشت و جهنم نه بر اساس آرزوهاى شما تقسيم مى شود و نه بر اساس آرزوهاى اهل كتاب بلكه هركس كار بدى انجام دهد جزاى آن را خواهد ديد)). نه تنها در مقابل مسلمانان ديگر كه در مقابل اهل كتاب خدا چنين مى فرمايد , معيار بهشت و جهنم آروزهاى ما نيست . در روايتى از إمير المومنين ـ عليه السلام ـ آمده است : ((يكى از درهاى بهشت براى مسلمانانى است كه شهادت به وحدانيت داده اند و ذره اى از بغض ما اهل بيت نداشته اند)) .
عمل هرچه باشد چه خوب و چه بد , چه كم و چه زياد در آن جهان اثر دارد, و اين معقول نيست كه چنگيز و هيتلر و صدام, با تبهكاران معمولى دريك جا باشند . هم چنان كه بهشت را ((درجات)) است, ((جهنم)) را نيز ((دركات)) است . پس جهنميان نيز از عمل خوب خود در اين جهان نفعى مى برند, هر خدمتى كه انسان به دين خدا كند و براى خدا باشد در اين جهان و آن جهان در سعادت او موثراست و البته محاسبه نهائى را فقط خدا مى داند .
5 ـ نمى دانم منظور از اين جمله كه آيا عيسى ـ عليه السلام ـ فقط براى اين بود كه جمعى عظيم مشرك شوند و آيين تثليث را برگيرند چيست ؟ آيا اين نويسنده مى خواهد عقيده ((تثليث)) را در ميان مسيحيت انكار كند كه اين انكار آفتاب است ؟ آيا مى خواهد آن را هم از صراطهاى مستقيم خداوند معرفى كند, كه ظاهرا چنين است! پس با صريح آيات قرآن كه خودرا پيرو آن مى داند, چه مى كند ؟ خداوند از زبان عيسى مسيح ـ عليه السلام ـ نقل مى كند كه به پيروانش فرمود : (( وان الله ربى وربكم فاعبدوه هذا صراط مستقيم فاختلف الا حزاب من بينهم ; الله پروردگار من وشما است اورا بپرستيد اين راه راست است , ولى گروه هاى مختلف در ميان آنها پديد آمد)). و مى فرمايد : (( لقد كفر الذين قالوا ان الله هو المسيح بن مريم وقال المسيح يا بنى اسرائيل اعبدوا الله ربى وربكم … ; آنان كه خدارا با مسيح متحد مى دانند كافرند, در حالى كه مسيح به بنى اسرائيل گفت خدارا كه پروردگار من و شماست بپرستيد)); (( لقد كفر الذين قالوا ان الله ثالث ثلا ثه وما من اله الا اله واحد … ; كافر شدند آنان كه گفتند خدا يكى از سه چيز است, در حالى كه معبودى جز خداى يكتا نيست)). و در جاى ديگر: (( واذ قال الله يا عيسى بن مريم إإنت قلت للناس اتخذونى وامى الهين من دون الله قال سبحانك ما يكون لى إن إقول ما ليس لى بحق ان كنت قلته فقد علمته … ; و هنگامى كه خداوند فرمود : اى عيسى بن مريم, آيا تو مردم را گفتى كه من ومادرم را به جاى خدا بپرستيد ؟ عيسى گفت : منزهى تو , ياراى من نيست كه سخنى به جز حق بگويم , اگر گفته بودم تو آن را مى دانستى )).
آيا بازهم شكى در اين هست كه اينان كه قائل به تثليث اند, پيرو عيسى نيستند , نه اين كه او ((مضل)) بوده است و (نعوذ بالله) از سوى شيطان آمده است . او از سوى خداى رحيم و رحمان آمده است و براى هدايت خلق , ولى پيروان واقعى او جز عده قليلى نبودند, هم چنان كه دعوت انبيا در طول تاريخ بشر به شهادت قرآن دچار اين مشكل بوده است .
درباره قوم لوط, خداوند از زبان ملائكه مى فرمايد : (( فما وجدنا فيها غير بيت من المسلمين ; ما در آن شهر فقط يك خانه از مسلمانان ديديم)). كه منظور همان خانه لوط ـ عليه السلام ـ است, و درباره دعوت حضرت موسى ـ عليه السلام ـ آمده است : (( فما آمن به الا ذريه من قومه ; پس كسى به او ايمان نياورد, جز جماعتى از قوم خودش )). و درباره دعوت نوح ـ عليه السلام ـ: (( وما آمن معه الا قليل ; ايمان نياورد با او جز اندكى )). و هم چنين … بلكه به طور كلى مى فرمايد : (( وقليل من عبادى الشكور ; اندكى از بندگان من سپاسگزارند )).
6ـ اين جمله از يك مدعى توحيد بسيار عجيب است كه ((با اين منطق همواره منطقه عظيمى از عالم و آدم تحت سيطره وسلطنت ابليس است و بخش لرزان و حقيرى از آن در كفالت خداست)) . گويا ابليس و پيروانش از سيطره و سلطنت خداوند خارج اند و تحت كفالت الهى نيستند . هيچ موحدى, ابليس را در مقابل خدا قرار نمى دهد , هيچ قدرتى در مقابل خدا وجود ندارد , شيطان و انسان , گمراهان و ره يابان , همه تحت كفالت اويند وهمه را او قدرت داده است و همواره مى دهد .
گمان نيست, بلكه احتمال هم نمى رود كه نويسنده اين نوشتار اين مطلب را نداند, ولى معلوم نيست چه انگيزه مهمى در پيش بوده كه بديهيات توحيد را ناديده گرفته است .
7ـ عناوين كافر و مومن فقهى دنيوى نيستند, بلكه عناوينى قرآنى هستند . قرآن مردم را به دو دسته متمايز تقسيم كرده است: (( هو الذى خلقكم فمنكم كافر ومنكم مومن ; او شمارا آفريده است پس بعضى كافر شدند و بعضى ايمان آوردند)). (( فمنهم من آمن به ومنهم من صد عنه ; بعضى به آن (شريعت آسمانى) ايمان آوردند و بعضى نه تنها خود ايمان نياوردند كه مانع ايمان ديگران نيز شدند )). و اكثر هم كافران اند: (( فإبى إكثر الناس الا كفورا ; اكثر مردم به جز كفر مسلكى را نپذيرفتند)). (( وإكثرهم الكافرون ; اكثر آنها كافرند)). و قرآن پر است از (( الذين كفروا )) و صفات خاص آنها و پى آمد كفرشان و عاقبت كارشان و (( الذين آمنوا )) وخصال و اعمال آنها و جزاى عملشان وموفقيتشان در دنيا و عقبى, و هرگز اين امتياز و جدايى صف, بر كسى كه قرآن را قدرى ورق بزند, پوشيده نيست .
در اين مقاله به مطلبى اشاره شده است كه ممكن است, در ذهن اكثر مردم منشإ شبهه اى باشد , و آن اين كه اگر ما بر حق باشيم, اين از حسن اقبال و بختيارى ماست كه در خانواده اى و شهرى و جامعه اى و كشورى مسلمان و شيعه مذهب و متدين متولد شده ايم و نشإت يافته ايم و اگر در خانواده اى مسيحى يا يهودى بوديم به همان دين در مى آمديم . و چون حسن اقبال نمى تواند معيار درستى راه باشد, پس نويسنده نتيجه گرفته است كه همه راه ها راست و درست است .
جواب اين است كه شكى نيست كه اين از ((حسن اقبال)) ماست و اين نعمتى است كه خداوند به ما عطا فرموده و بايد اورا سپاسگزار باشيم, هم چنان كه امام حسين ـ عليه السلام ـ در دعاى عرفه از نعمت هاى الهى, يكى را همين برمى شمارد كه او را در دوران حكومت كفر به دنيا نياورد, بلكه در عهد اسلام به دنيا آورد و زمينه و محيط مساعد براى كمال معنوى او فراهم نمود . اصولا اين غير قابل انكاراست كه محيطهاى مختلف در سعادت و شقاوت انسان موثر است, همچون ساير عواملى كه از اختيار انسان خارج است . حتى اگر ((پلوراليسم)) را بپذيريم, ولى محيطهايى كه انسان را به جنايت كارى سوق مى دهد بدون شك با محيطهاى آرام, مختلف است, و اين از حسن اقبال كسانى است كه در اين محيط اند . بدون شك مردمى كه در دوران طاغوت يا قبل از پديد آمدن اسلام مى زيستند, زمينه فساد اخلاقى و اعتقادى و فرهنگى براى آنها فراهم بود و در دوران اسلام و حاكميت دين كمتراست . و اين از حسن يا سوء اقبال است , ولى اين هرگز دليل درستى همه راه ها نيست , و هم چنين دليل بر جبر و عدم اختيار نيست , و مواخذه آن بدبختان ظلم نيست , زيرا هركس را خداوند به اندازه اى كه حجت بر او تمام شده است, مواخذه مى كند , هرگز جنايت كار دوران جاهليت, مانند جنايت كار دوران اسلام مواخذه نمى شود .

ولايت فقيه :
در اين مقاله مسإله ((ولايت فقيه)) نيز مورد حمله قرار گرفته است كه: ((عمده دليل آن روايت عمر بن حنظله است كه جمعى در ثقه بودنش شك دارند , و مضمون آن هم سوالى است مربوط به نزاع جزئى بر سر ارث و طلب , و لفظ وارد در آن هم حكم و حاكم است كه ذو وجوه و محتمل المعانى است , ودلالت روايت هم بر مقصود به هيچ وجه روشن و محكم واجماعى نيست …)) .
البته اين مطلب به صورت مثال ذكر شده است, ولى خواننده مقاله متوجه مى شود كه از بخش هاى مهم مقاله است و اگر نگوييم مقصود اصلى همان است, حد اقل يكى از اهداف اساسى اين نوشتاراست . و اين مايه تعجب است كه چرا اين همه دشمنى با اين پديده پر بركت از سوى بعضى مدعيان دين مى شود . به فرض كه هيچ دليلى بر ((ولايت فقيه)) نباشد, ولى واضح است كه در سايه اين اعتقاد وحدت ملى و دينى به وجود آمد , و اين ولايت فقيه بود كه ديو طاغوت را از سرزمين اسلامى بيرون كرد و آن را از سلطه اجنبى نجات داد , و همين اعتقاد معجزه گر بود كه در جنگ هم مانع پيروزى همه هم پيمانان استعمارگر و دشمنان اسلام شد , و اگر جز اين بود مايا بايد تن به شكست مى داديم يا دست در دست اجنبى مى نهاديم . آيا با چنين پديده اى ستيز و مبارزه رواست ؟!
بگذريم از اين كه دليل آن به روايت عمر بن حنظله اختصاص ندارد و اين روايت روايتى است عميق و ائمه ـ عليهم سلام الله ـ فرموده اند كه فقيه كسى است كه كنايات و اشارات مارا بداند .
البته نويسنده , اين مثال را براى مطلبى شامل تر آورده است و آن اين كه اصولا دين , مايه ارزشمندى و تكيه گاه محكمى ندارد , مطلبى به اهميت حاكميت در چنين روايتى گنجانده شده است واين به دليل توفيقى است كه جائران و طاغوتيان در محصور كردن امامان شيعه يافتند كه به آنان اجازه نشر آزادانه آراى خود ندادند و اين محروميتى عظيم در دين براى شيعيان و به اعتقاد شيعيان (!!!) براى كل اسلام پديد آورده است .
تا اين جا سخن از فقر فرهنگى شيعه است و از اين پس اشاره به نقص قرآن و عدم موفقيت … در كامل كردن دين است, عبارت مقاله چنين است : ((آيا اگر حيات مبارك پيامبر طولانى تر مى شد و يا وقايع تاريخى مهم ديگرى در طول عمر ايشان رخ مى داد, حجم قرآن از اين كه هست بسى افزون تر نمى گشت وكتاب مرجع مسلمانان واجد نكته هاى روشنگر بيش ترى نمى شد ؟ مگر قرآن پابه پاى حوادث زمانه رشد نيافته و پيش نيامده است ؟)) .
خداوند مى فرمايد : (( اليوم اكملت لكم دينكم وإتممت عليكم نعمتى و رضيت لكم الا سلا م دينا … ; امروز دين شمارا كامل نمودم و نعمتم را بر شما تمام كردم و دين اسلام را براى شما برگزيدم )).
وپيامبر گرامى اسلام فرمود : چيزى نيست كه شمارا از دوزخ دور كند و به بهشت نزديك كند, مگر اين كه شما را به آن ((امر)) كردم و چيزى نيست كه شمارا به دوزخ نزديك كند و از بهشت دور كند مگر اين كه شمارا از آن ((نهى)) كردم . و البته شكى نيست كه در دين مسائلى است كه پيامبر آنها را به صراحت نفرموده است ودر قرآن هم نيامده است, ولى پيامبر آنهارا به جانشين خود بيان كرد و او را ابوابى از علم آموخت كه از هر كدام هزاران هزار باب علم باز مى شد , و اگر نقصى در دين پيدا شده, از همين جا پيدا شده است كه بدخواهان , مردم را از اين باب علم محروم كردند . واين نكته جالب توجه است كه آيه مذكور در روز غدير هنگامى نازل شد كه امير المومنين ـ عليه السلام ـ به خلافت رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ نصب شد و آن روز دين كامل شد كه رهبر آينده آن تعيين شد .
در پايان اين قسمت چنين آمده است ((داعيه داران ولاف زنان و خودپسندان و پندار پرورانى كه دماغى سرشار از نخوتى ستبر دارند, قدرت و لياقت هم رديف نشستن با ديگران را ندارند و در تنهايى عجب آلود خود مرارت محروميت از محبت را تجربه مى كنند)) .
البته اين صفات, منطبق نمى شود بركسى كه همه گفته هاى دانشمندان را باطلى آميخته به حق مى داند و حتى دين پيامبران را يافته هاى شخصى آنان از تجليات الهى مى داند كه البته به همين دليل همه بشرى و دنيوى و ضعيف و ناچيز و تغيير پذير ونسبى اند و اين سرنوشت هر دينى و هر مسلكى است, بل سرنوشت هر موجودى است كه پابه خراب آباد تاريخ و طبيعت مى نهد و جامه بشريت و ماديت مى پوشد !!! به جز ادعاى خود كه بر همه چيز و همه كس و همه افكار و يافته ها صادق است و هرگز تغيير نمى يابد و استثنا ندارد .
در دهمين بخش اين مقاله آمده است : ((بيش تر دين داران دين دارىشان علت دارد نه دليل زبان حال عموم دين داران اين است كه (انا وجدنا آبإنا على امه وانا على آثارهم مقتدون ) نه فقط عاميان كه عموم روحانيان دينى هم چنين اند … نادرند محققانى كه از تحسين و تقبيح و تقليد و تمتع از راه دين آزاد باشند … اين نهنگان درياى تحقيق در آبگيرهاى كوچك مذاهب و مسالك رايج نمى گنجند, بل هر يك از آنان خود مذهبى است اينان اهل حدثنى قلبى عن ربى اند و راز شان را جز خدا نمى داند …)) .
در نتيجه تمامى علماى مذاهب اهل تحقيق نيستند و فقط صوفيانى كه خودرا از كتاب و سنت پيامبر مستغنى مى دانند و به حق واصل شده اند و ادعاى ((حدثنى قلبى عن ربى)) دارند و هيچ دين و مذهبى ندارند, آنان اهل تحقيق اند . پس اين صراطهاى مستقيم چه شد ؟ و اين كثرت هدايت شده به كجا هدايت شده اند ؟!
آمده است كه ((متوسطان اسير زنجير علتند تا دليل , ومتوسطان جهان را پر كرده اند , بر اينان سنت و تقليد و سابقه ومحيط و معيشت و خشم و شهوت بيشتر فرمان مى راند تا دليل و قرينه و برهان و حجت , بيشتر محكوم جبرند تا اختيار , و بيش تر معذورند تا مسئول …)) در عين حال همه اينها بر صراط مستقيم اند!!!
وانگهى چرا فقط اين نهنگان لا دين و لا مذهب از تعصب دين آبا و اجداد استثنا شده اند ؟ پس اين عالمان و محققانى كه از مذهبى به مذهب ديگر گرايش مى آورند از كدام گروهند ؟ مگر نادرند آنان كه دست از دين و مذهب آباواجداد خويش بر مى دارند؟ پس اين تحولات عظيم مذهبى در جامعه ها از كجا نشإت گرفته است ؟ و چگونه جامعه سنى مذهب ايران تبديل به مركز تشيع در جهان شده است ؟ و آيا مبدإ آن يك تحول فكرى وفرهنگى نبوده است ؟!!
هم اكنون در زمان ما موج تشيع گرايى را كه در مصر و مراكش والجزاير , نويسندگان و محققان را به خود جلب كرده است, چگونه تفسير مى كنيد ؟ آيا اينها نهنگان درياى تحقيق نيستند وفقط آنان كه به پلوراليسم رسيده اند و خودرا از اسارت دين و مذهب رها كرده اند, محقق اند؟!
آمده است : ((كه هيچ فقيهى نداى پلوراليسم در نداده است اين پيام از آن محققان است)) .
منظور از محققان در مقابل فقيهان كسانى است كه خودرا از قيد و بند كتاب و سنت رها كرده اند , سر در انديشه خود فرو برده اند و به پلوراليسم رسيده اند كه آن حق مطلق و تغيير ناپذيراست , اما فقيهان چون اسير قيد و بند كتاب و سنت اند, هرگز به چنين تحقيقى نخواهند رسيد , وگرنه اگر منظور نداى وحدت و نزديك كردن افكار و انديشه ها و دست برداشتن از تعصب ها و تحمل مخالفت ها باشد كه فقيهان شيعه پرچم دار آنند و از اين روى فقه شيعه پويا و متحرك و جاودانه است و اگر بر تقليد از پيشينيان اساس نهاده بود, هم چنان مانند ساير مذاهب جامد و بى روح بود .
و مگر فقيهانى; همچون آيه الله بروجردى و امام خمينى وديگران , مسلمانان را به وحدت نخواندند و مراكز تقريب نيافريدند . پس منظور از وحدت در مقابل تجزم و تعصب دست برداشتن از اين قيد و بند اسارت است كه در نتيجه همنشين همه شدن و از محبت آنان كام بردن را درپى داشته باشد . البته مومنان ديندار از چنين همنشينى بيزار و گريزانند و اين نه از روى نخوت ستبر است, بلكه از روى تقوا و خدا ترسى است و از روى محبت و عشق به خداوند است . عشق به خدا با عشق به دشمنان او هرگز در يك دل جمع نمى شود .
(( لا تجد قوما يومنون بالله واليوم الا خر يوادون من حاد الله ورسوله ولو كانوا آبإهم إو ابنإهم إو اخوانهم إو عشيرتهم اولئك كتب فى قلوبهم الا يمان وايدهم بروح منه ويدخلهم جنات تجرى من تحتها الا نهار خالدين فيها رضى الله عنهم ورضوا عنه اولئك حزب الله الا ان حزب الله هم المفلحون ; هرگز نخواهى يافت كسانى را كه ايمان به خدا و روز واپسين دارند كه دوستى كنند با آنان كه در برابر خدا و رسول (شريعت خدا و رسول) ايستاده اند (وقد علم كرده اند و تسليم فرمان الهى نيستند) هرچند آنان پدران يا فرزندان يا برادران يا قوم و قبيله آنان باشند . اينانند كه خداوند در دلشان ايمان را تثبيت نموده است و آنان را به روح خاصى از خود مويد داشته است و آنان را در بهشت هايى كه جوىها در آن جارى است جاودانه جاى خواهد داد او از آنها راضى و خشنود و آنها از او راضى و خشنودند آنان حزب الله و گروه خاص خدايند. هان, تنها حزب خدا در جهان رستگارند )).
آرى مومنان واقعى هرگز ((پلوراليسم)) را نمى پذيرند و هرگز ((پلوراليسم)) با ايمان به خدا و روز جزا, در يك دل جمع نمى شود. بايد توجه داشت كه آيه مذكور ايمان به خدارا تنها محور دوستى قرار نداده است, بلكه ايمان به خدا و رسول را . كسى كه فرمان رسول را گردن ننهد و تسليم نباشد, هرچند اين عصيان در بعضى از اوامر او باشد مانند فرمان ولايت كه در مورد إمير المومنين و ساير ائمه ـ عليهم السلام ـ صادر شده است, با چنين كسى نبايد دوستى كرد, مگر از روى سياست كه در سوره ممتحنه ذكر شده است .
و در نوشتارى ديگر از اين نويسنده مطلبى در توضيح همين مقاله آمده است كه با اختصار بخش هايى از آن را بررسى مى كنيم : ((اسم هادى خداوند اسم بى مسمائى نيست, اسمى نيست كه تجلى و تحققش تشريفاتى و براى رفع تكليف(!) باشد, خداوند پيامبرانى را بفرستد و آنان هم در گرداب كفرورزىها گرفتار آيند و پيامشان خاموش و خفه گردد وخداوند هم ـ العياذ بالله ـ دلخوش و آسوده خاطر باشد كه ما به تكليف خود عمل كرديم و آنان مختارانه دين زدايى و كفر ورزى كردند ما هم مقتدرانه آنان را به آتش جحيم مى افكنيم .. آن كه جدا به دنبال هدايت مردم است, نمى تواند بنشيند و تماشا كند كه متاع هدايتش را به زورو تزوير مى ربايند و طرح و نقشه اورا ناكام مى گذارند و بازهم دست اصلاحى از آستين قدرت به در نياورد و به كمك مظلومان و محرومان نشتابد, خداوند رحيم چگونه مى تواند ببيند اكثر مخلوقاتش از اين نعمت فاخر كه اعظم نعم اواست به راهزنى راه زنان محروم مى مانند وچاره اى نيانديشد و راه را بر آنان نبندد؟!… به همين سبب اكثر افراد عالم را در اكثر ادوار تاريخ و اكثر فرق مسلمانان را در عالم اسلام بايد بهره مند از هدايت دانست … شرط اول اين حكم آن است كه معناى هدايت را فراخ بگيريد … و شرط دوم اين كه هدايت را در يك نوع و يك مرتبه منحصر ندانيد و انواع ودرجات آن را قبول كنيد سوم اين كه اختيار مردم را به داعى عقل و فطرت اختيارى هدايت شده و خيرجو بدانيد و لذا آن را در مقابل هدايت گرى خداوند ننهيد و نگوييد خداوند دين را فرستاد, اما مردم به اختيار از آن رو برگرداندند بلى بعضى ها به اختيار اعراض از حق مى كنند, لكن مردم على الاغلب به اختيار حق را مى گزينند حقى كه چندگونه و چند چهره است …)) .
اين سخن در صورتى درست مى آيد كه ما اين پيش فرض را پذيرفته باشيم كه طرح و نقشه خداوند هدايت اغلب مردم است . آن گاه مى توان گفت به دليل اين كه قدرت لا يتناهاى الهى هرگونه مانعى را از سر راه پياده شدن اين طرح بر مى دارد. پس اغلب مردم هدايت شده اند, ولى اين گونه تفكر اساسى ندارد . اگر گفته شود ((رحيم)) بودن خداوند اقتضا مى كند كه اكثر مخلوقاتش از اين نعمت فاخر بهره مند شوند , پاسخ اين است كه اگر چنين اقتضايى باشد, چرا اقليتى ناكام بمانند ؟ در پيشگاه خداوند مخلوقات يكسان اند , چرا بعضى را بر بعضى ترجيح دهد و اقليتى را ناكام بگذارد ؟ ! مگر او قدرت هدايت همگان را ندارد يا از خوان نعمت او كم مى آيد يا بهشت او تنگ است و جابراى همه نيست ؟! و اگر چنين باشد چرا اصولا شيطان را بيافريند كه انسان ها را بفريبد ؟ و چرا در جهان به فرعون ها و نمرودها قدرت دهد تا راه هدايت را به زور ببندند ؟ و چرا قارون ها را ثروت دهد تا با پول مردم را از گرد پيامبران بپراكنند ؟ و چرا انسان هاى اغواگر و بد انديش و كژ فهم را بيانى جذاب دهد كه مردم را از صراط مستقيم او دور سازند ؟ و چرا و چرا و چرا ؟؟؟
باز مى گرديم به قرآن , خداوند مى فرمايد : ((ولو إن قرآنا سيرت به الجبال إو قطعت به الارض إو كلم به الموتى بل لله الا مر جميعا إفلم ييإس الذين آمنوا إن لو يشإ الله لهدى الناس جميعا …; و اگر قرآنى فروفرستيم كه كوه ها را با آن بتوان جابه جا كرد و زمين را بتوان شكافت يا در نورديد و با مردگان بتوان سخن گفت (هرگز آنها ايمان نمى آورند) ولى همه كار به دست خداوند است, آيا نبايد مومنان از ايمان آنان (مشركان) مإيوس شوند (وبدانند كه) اگر خدا بخواهد همه مردم را هدايت مى كند )). نتيجه اين كه خدا نمى خواهد همه مردم را بدون اختيار هدايت كند و مى خواهد كه هركس خود راه هدايت را پذيرفت هدايت شود و جز آن چه او مى خواهد چيزى واقع نمى شود ونظير اين آيه در قرآن بسياراست .
پس اين سخن كه خداوند جدا دنبال هدايت است. اگر منظور راهنمايى باشد خداوند به همه انسان ها كم و بيش رسانده است واگر منظور رسانيدن به مقصود باشد, واقعيت ندارد, و اما اين سخن كه ((هدايت)) را فراخ بگيريم و آن را در اعتقاد به چند گزاره خاص خلاصه نكنيم, نتيجه اش نفى هرگونه معياراست براى راه خدا و اعتقاد صحيح كه مايه سعادت است و بر اين اساس اصولا نيازى به ارسال رسل و انزال كتب نبود, هركس با عقل خود راهى را مى يافت و چه فرق مى كند اعتقاد به وجود خدا يا نفى آن , واعتقاد به ربوبيت او يا ربوبيت سنگ و چوب و انسان و ماشين و طبيعت كه اكثر مردم در طول تاريخ به آن معتقد بوده وهستند , و اعتقاد به يگانگى پروردگار و چندگانگى او , و اعتقاد به روز واپسين و عدم آن , و اعتقاد به لزوم پيروى از شرايع آسمانى يا قانون خود ساخته بشر و … .
و اما اين كه نبايد گفت خداوند دين را فرستاد, اما مردم به اختيار از آن روبرگرداندند . اين درست همان است كه قرآن گفته است : ((يا حسره على العباد ما يإتيهم من رسول الا كانوا به يستهزوون;(1) واى بر بندگان , هيچ فرستاده اى از سوى خدا براى آنها نيامد, مگر اين كه او را به تمسخر گرفتند )). (( … وهمت كل امه برسولهم ليإخذوه …(2); و هر امتى در صدد برآمدند پيامبر خود را بكشند)).
آيا اگر اندكى از امت چنين باشند و اكثر مخالف اين رفتار باشند, حكم به امت نسبت داده مى شود ؟! و مگر جاى انكاراست كه اكثر مردم در همه امت ها (نه اكثر) ايمان نياوردند, بلكه پيامبران خدارا كشتند يا تبعيد نمودند ؟!.
و در بخشى ديگر از اين مقاله توضيحى آمده است : ((آيا شما به راستى باور مى كنيد كه پيامبر اسلام, پيام خودرا براى مردمى آورده باشد كه خود معتقداست بيش ترشان عقل وشعور ندارند (اكثرهم لا يعقلون , اكثرهم لا يشعرون) آيا يك فرد متوسط هم چنين كارى مى كند كه عمر و نيروى خودرا ناكامانه در مشاجره و محاجه با سفيهان به هدر دهد و غمگينانه بانگ بردارد, چرا سخنان مرا فهم و باور نمى كنند و نوميدانه از خداوند به دعا بخواهد كه پيام او را در دل ها بنشاند و مكتب اورا پيروز كند ؟ ديده ام كه امروزه پاره اى از آزادى ستيزان هم , جفاكارانه (وگاه مزورانه) بدان آيات توسل مى جويند تا حقوق اكثريت را پامال كنند و مشاركت سياسى مردم در سرنوشتشان را بى منطق و ناروا جلوه دهند , بدين بهانه كه اكثريت نه عقل دارند و نه شعور , و لذا چوپانى را بايد بر آنان گماشت تا آنان را گله بانى كند! حق اين است كه چنين تفسيرى جز جفا كردن در حق آن آيات نيست . به همه آياتى كه چنين تعابيرى دارند مراجعه كنيد تا بر شما معلوم شود كه همه آنها به موارد ويژه اى متعلقند و از طايفه يا نكته خاصى سخن مى گويند وبه هيچ رو تعميم به كل جامعه عربى و از آن بالاتر به كل جامعه بشريت , نمى يابند . به اين آيه از سوره مائده توجه كنيد : (( ولكن الذين كفروا يفترون على الله الكذب واكثرهم لايعقلون ; … كافران بر خدا دروغ مى بندند و بيش ترشان خرد نمى ورزند)) . يا اين آيه از سوره فرقان : (( إرايت من اتخذ الهه هواه افانت تكون عليه وكيلا ؟ ام تحسب ان اكثرهم يسمعون او يعقلون . ان هم الا كالانعام بل هم اضل سبيلا ; (ديدى آن كس را كه هوسش خدايش بود ؟ آيا تو حافظ او هستى ؟ آيا مى پندارى كه بيش تر اينان اهل شنيدن و خرد ورزيدنند ؟ اينان در بى عقلى چون چارپايانند , بلكه راه نايافته تر از آنها) . مثال بيش تر نمى زنم و شمارا به قرآن ارجاع مى دهم تا خود به بررسى همه آيات توفيق يابيد .
آرى باور مى كنيم كه پيامبر با چنان مردمى سخن مى گفت . نه تنها ايشان, بلكه همه پيامبران چنين بودند, ولى منظور از عقل و شعورى كه نفى شده است آن عقل و شعور كه مناط تكليف و مصحح مخاطبه و محاجه است نيست , هم چنان كه آنها را چون چارپايان بل گمراه تر دانستن به اين معنى نيست وگرنه , نه جاى سخن گفتن بود و نه جاى ملامت كردن و نه آنها مستحق عقاب بودند, بلكه منظور آن است كه در آيه اى ديگر آمده است: (( …لهم قلوب لا يفقهون بها ولهم إعين لا يبصرون بها ولهم اذان لا يسمعون بها اولئك كالا نعام بل هم إضل … ; آنان را دل هايى است كه با آنها درك نمى كنند و آنان را ديده هايى است كه با آنها نمى بينند و آنان را گوش هايى است كه با آنها نمى شنوند آنان چون چارپايان اند, بلكه گمراه ترند )). و منظور آن است كه از قلب و چشم و گوش خود در يافتن و ديدن حقايق جهان استفاده نمى كنند .
ودر قرآن از زبان خود آنها حكايت شده است : ((لا نفقه كثيرا مما تقول …; بسيارى از آن چه مى گويى درك نمى كنيم)). بلكه بالاتر , از قوم پيامبر اسلام چنين حكايت فرموده است : (( وقالوا قلوبنا فى إكنه مما تدعونا اليه وفى آذاننا وقر ومن بيننا وبينك حجاب … ; و گفتند دل هاى ما از آن چه توبه آن مارا مى خوانى در پوشش است ودرگوش ما سنگينى است وميان ما و تو حجاب است …)).
و اما فرياد غمگينانه پيامبران كه قرآن از آن مشحون است . حداقل سوره نوح ـ عليه السلام ـ را بخوانيد پيامبرى كه 950 سال به تصريح قرآن قوم خود را دعوت كرد و به جز گروه اندكى كه در كشتى سوار شدند, كسى به او ايمان نياورد .
واما اين كه (اكثرهم لا يعقلون و لا يشعرون) مربوط به گروهى ويژه است و تعميم ندارد, مى گوئيم اولا چنين نيست و در آيه اى ـ حداقل ـ اكثر قوم مخاطب رسول الله ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ را لايعقل خوانده است . در سوره عنكبوت آيه 63 آمده است : (( ولئن سإلتهم من نزل من السمإ مإ فإحيا به الا رض من بعد موتها ليقولن الله قل الحمد لله بل إكثرهم لا يعقلون ; و اگر از آنان بپرسى كيست كه از آسمان باران فرستاد تازمين را پس از خزان زنده كند مى گويند : خدا . بگو ستايش تنها سزاوار خداست, ولى اكثر آنها در نمى يابند)).
و ثانيا تنها نفى شعور و ادراك از اكثريت در اين نتيجه گيرى موثر نيست, بلكه سخن از هدايت و گمراهى اكثر است و قرآن برگمراهى آنها تإكيد دارد . در سوره اعراف آيه 101 و 102 مى خوانيم : ((تلك القرى نقص عليك من إنبائها ولقد جائتهم رسلهم بالبينات فما كانوا ليومنوا بما كذبوا من قبل كذلك يطبع الله على قلوب الكافرين , وما وجدنا لا كثرهم من عهد وان وجدنا إكثرهم لفاسقين; اين داستان جامعه هاى بشرى پيشين است كه برتو مى خوانيم كه پيامبران آنها دلائل روشن براى آنها آوردند, ولى آنها نپذيرفتند چيزى را كه از ابتدا منكر شدند واين گونه است كه خدا بر دل هاى كافران مهر مى زند و ما اكثر آنهارا پيمان شكن و متمرد يافتيم)).
آيا اينها گروه خاصى هستند يا همه جوامع بشرى پيشين كه مخاطب انبيا بودند و در سوره انعام آيه 116 آمده است : (( وان تطع إكثر من فى الا رض يضلوك عن سبيل الله … ; و بيش تر اهل زمين چنين اند كه اگر از آن ها پيروى كنى تورا از راه خدا منحرف مى سازند )). ودر سوره يوسف آيه :103 (( وما إكثر الناس ولو حرصت بمومنين ; و اكثر مردم هر چند تو اصرار ورزى ايمان نخواهند آورد)). و در سوره رعد آيه :1 (( تلك آيات الكتاب والذى انزل اليك من ربك الحق ولكن إكثر الناس لا يومنون ; آنها آيات قرآن است و آن چه بر تو از پروردگار تو فرو فرستاده شده حق است, ولى اكثر مردم ايمان نمى آورند)).
هيچ مطلبى قبل از اين جمله نيامده است كه دليل بر اختصاص باشد .
واما آنان كه از سر ستيز با آزادى به اين آيات توسل مى جويند تا حقوق اكثريت را پامال كنند به آنان بايد گفت اين آيات: اولا بر جامعه اسلامى ما منطبق نيست.
ثانيا در دورانى كه ولى معصوم كه از سوى خدا مفترض الطاعه است غايب مى باشد منطقى است كه بهترين راه براى كنترل قدرت طغيان آور مراجعه به آراى اكثريت است و اين اصلا از محدوده آيات مذكور خارج است .والحمد لله رب العالمين

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) يس (36) آيه 30. 2 ) غافر (40) آيه5.

خودسازى از خودشناسى آغاز مى شود. نخست بايد خود را شناخت تا بتوان خود را
ساخت; چرا كه با خودشناسى, خداشناسى تحقق مى يابد و اگر خدا را شناختيم, خود را
ساخته ايم.

در آغاز بايد ديد چرا پديد آمده ايم؟ و هدف از پيدايش و خلقت ما چيست؟ خداوند
در قرآن كريم تصريح كرده است كه: ((و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون; من جن و
انس را نيافريدم, جز براى اين كه عبادت كنند)).

در تفاسير زيادى ((ليعبدون)) به معناى ((ليعرفون)) آمده است; يعنى هدف از خلقت
شناخت است و گرنه عبادت فقط نماز و روزه و در سجاده نشستن و خدا را نيايش كردن
نيست. نماز و روزه و …, شعبه اى از عبادت است كه شايد از عبادت اجتماعى اهميتش
كم تر باشد, زيرا در آن جا انسان فقط به خود مى انديشد, و عبادت در معناى
گسترده تر با ديگران و به ديگران انديشيدن است.

عبادت, دردشناسى و دردزدايى است. عبادت, در جمع زيستن و براى جمع زيستن است.

اين كه عبادت بيش تر به صورت جمعى مطرح مى شود و بر مسجد و جمعه و جماعت تاكيد
مى شود, براى اين است كه شناخت انسان به خويش منحصر نشود و به ديگران نيز سرايت
كند. ما آفريده نشده ايم كه تنها گليم خود را از آب بيرون بكشيم بلكه بايد در
متن قرار بگيريم نه در حاشيه. در جمع زندگى كنيم نه در دير. به فكر چاره جويى از
ديگران باشيم نه تنها چاره جويى از خويشتن.

به هرحال, بحث ما درباره شناخت نيست كه بحثى است طولانى و از آن مى گذريم. اما
آن چه گفتنى است, اين است كه انسان چگونه بايد خود را بسازد و چگونه بايد خود را
آماده كند تا انسانى الهى گردد; تا قابليت خليفه الله شدن پيدا كند.

خودسازى به اين است كه منش خود را به گونه اى تغيير دهيم كه پروردگار مى خواهد,
و به عبارت ديگر: اگر هم طبيعت ما مايل به تكبر و خودخواهى است, بايد نفس
خويشتن را چنان رياضت دهيم كه از فراز كبر و نخوت فرودآيد و به تواضع و فروتنى
گرايد.

اگر طبيعت ما, به بخل تمايل بيش ترى دارد, چون اين صفت مورد نكوهش خداوند و
تمام پيامبران و اوليا و خردمندان مى باشد, پس بايد از آن دست برداشت و سخاوت مند
شد. خلاصه بايد صفات سلبيه (منفى) را از قلب زدود, چنان كه صفات ثبوتيه را چون
جامه اى تميز و زيبا در بر كرد.

بايد قلب را از آن چه در نظر مولا و پروردگارمان ناخوشايند و مكروه است, پاك
كرد و بايد تمام اعضا و جوارح را در راه رضايش به كار گرفت.

خويشتن را بايد با حلم و بردبارى عادت داد كه درجه و مقام آدمى را والا كند و
در ميان مردم مايه شرف و عزت باشد و با نيكان و بزرگان هم صحبت شود و از هرچه
مايه پستى و تن پرورى و تنبلى است دور سازد و آن چه كه انسان را به خدايش نزديك
و مقرب مى كند, به آن سوى سوق دهد و عاقبت خير و نيك فرجامى, ثمره و نتيجه اش
باشد.

بايد به عفت و پاكدامنى روى آورد و از آن چه مايه نفرت و خجلت باشد و شخصيت
انسان را لكه دار و ننگ بار سازد, دورى جست.

بايد صبر را پيشه خود ساخت تا به يقين و رضا برسد و تسليم در برابر اوامر حق
باشد و تنگناها و محنت ها و رنج ها و سختى ها و تنگدستى ها و رويدادهاى تلخ روزگار,
او را از پاى درنياورد.

بايد به سوى تكامل عقل و روح گام برداشت و با تكيه بر دو بال تقوا و عمل, به
اوج عزت و عظمت و خداخواهى رسيد.

بايد در مقابل لذات زودگذر دنيايى به سلاح تقوا, ورع, پارسايى و زهد مسلح شد
تا رستگار شويم و به بهشت رضوان نايل آييم كه: ((و رضوان من الله اكبر)).

بايد آن چنان بر خويشتن مسلط بود و نفس سركش را مهار كرد كه نه مدح و درود
ديگران و نه فحش و ناسزاى آنها در روحيه فولادين و باصلابتش تاثير گذارد.

بايد خود نگهدار بود از آن چه نارضايتى حق در بردارد, نه آن چه خويشتن بخواهد
يا نخواهد كه در برابر امر مولا خودى نيست كه مطرح باشد.


بايد از شر و بدى و رذايل اخلاقى و عادت هاى ناپسند و منش هاى زشت و كارهاى
قبيح, دور شد چنان كه به خيرخواهى و راست گويى و امانت و فضيلت و اخلاق نيكو و
خصال پسنديده, متخلق شد.

بايد به فكر امروز و فرداى خود بود و براى فردا كه ديرهم نيست آماده شد و
براى جهان جاويدان و ابدى, توشه برداشت.

بايد با استقامت و پايدارى, نه از حوادث و رويدادهاى تلخ ترسيد و نه از ملامت
ملامت كنندگان و سرزنش نادانان, خم به ابرو آورد, بلكه فقط خدا را در نظر داشت و
راه خدا را دنبال كرد و پيوسته از او خواست كه توفيق هدايت در صراط مستقيمش به
وى بخشد: ((اهدنا الصراط المستقيم)).

بايد محبت, دوستى, همكارى, غم خوارى, ايثار, گذشت, بخشش و نرمش را جاىگزين
نفرت, خشم, كينه, خودپسندى, خودمحورى, آز و تندخويى نمود.

بايد از زندگى ديگران عبرت گرفت, نه خود عبرت ديگران شد.

و ده ها بايد و نبايد در اين جا خودنمايى مى كند كه اگر انسان به فطرت و سرشت
خويش بنگرد, به آنها پى خواهدبرد, و ماه رمضان, هنگام آن است كه انسان را متوجه
خويشتن كند و فطرت خفته اش را بيدار سازد و از راه تفكر و انديشيدن ـ كه برترين
عبادت است ـ او را به خودسازى وادارد.

برادران ! خواهران !

ماه خدا فرا رسيده است; جا دارد كه بيش ترين استفاده را از آن بنماييم.
نگذاريد ساعتى, بلكه لحظه اى از اين ماه مبارك به هدر رود. در اين ماه سرنوشت يك
ساله, بلكه سرنوشت تمام عمر تعيين مى شود. هشيار باشيم, مبادا ساعتى بى انگيزه,
بى توجه و بى هدف بگذرد و از عيدى و جايزه الهى در روز عيد فطرـ خداى نخواستهـ
بى بهره و محروم بمانيم كه هيچ زيانى از آن سخت تر و زيان بارتر نيست!

در روايت آمده است كه رسول خداـ صلى الله عليه و آله و سلمـ قبل از ماه رمضان
خطبه اى خواند و در آن خطبه فرمود:

((اى مردم! جبرئيل به ديدار من آمد و گفت: يا محمد! هركه نام تو را بشنود و
بر تو صلوات نفرستد, از رحمت خدا دور باشد. يا محمد! هر كه ماه رمضان را دريابد
و مورد مغفرت و آمرزش پروردگار قرار نگيرد و از دنيا برود, خداوند او را از
رحمتش دور خواهد كرد. اى پيامبر آمين بگو. من هم آمين گفتم)).(1)

در اين ماه خودسازى درهاى بهشت بر روى مومنان گشوده مى شود و درهاى جهنم بسته
مى شود, نبايد كارى كرد كه در اثر آن كار, درهاى بهشت بر رويمان بسته و درهاى
دوزخ گشوده شود.

در اين ماه پربركت ـ چنان كه از روايات استفاده مى شود ـ بهشت را زينت مى دهند
و پاداش كارهاى خير و عبادت ها و راز و نيازها دوبرابر مى گردد.

رسول خداـ صلى الله عليه و آله وسلم ـ فرمود:

((شهر رمضان شهرالله عزو جل و هو شهر يضاعف الله فيه الحسنات و يمحو فيه
السيئات, و هو شهر البركه, و هو شهرالانابه, و هو شهر التوبه, و هو شهرالمغفره,
و هو شهرالعتق من النار و الفوز بالجنه.

إلا فاجتنبوا فيه كل حرام و اكثروا فيه من تلاوه القرآن و سلوا فيه حوائجكم و
اشتغلوا فيه بذكر ربكم و لا يكونن شهر رمضان عندكم كغيره من الشهور فان له
عندالله حرمه و فضلا على سائر الشهور, و لايكونن شهر رمضان, يوم صومكم كيوم
فطركم)).(2)

ماه رمضان, ماه خداى ـ عزوجل ـ است كه در آن پاداش كارهاى نيك دوبرابر مى شود
و گناهان زدوده مى شود.

ماه رمضان, ماه بركت و افزايش است.

ماه رمضان, ماه بازگشت و انابه است.

ماه رمضان, ماه توبه است.

ماه رمضان, ماه آمرزش گناهان و مغفرت است.

ماه رمضان, ماه آزادى و رهايى از جهنم و دست يابى به بهشت است.

پس اى مردم! در ماه رمضان از هر كار بد و حرامى دورى كنيد و در آن بسيار قرآن
بخوانيد و تمام اوقاتش را به ياد و ذكر پروردگارتان مشغول شويد. مبادا ماه
رمضان نزد شما مانند ديگر ماه ها باشد, چرا كه بر ديگر ماه ها حرمت و برترى دارد.


حضرت اميرالمومنين ـ عليه السلام ـ مى فرمايد:

((عليكم فى شهر رمضان بكثره الاستغفار والدعإ, فاما الدعإ فيدفع البلإ عنكم
و اما الاستغفار فتمحى به ذنوبكم;(3)

بر شما باد, در ماه رمضان, به بسيار دعاكردن و استغفارنمودن چرا كه دعا بلا را
از شما دور مى سازد و استغفار, گناهانتان را مى زدايد)).

به هر حال, ماه رمضان ماه خودسازى است و كم ترين خودسازى به اين است كه انسان
خودى را براى خويشتن نشناسد و خدا را مالك خود بداند كه اگر چنين بود, خدا را
خواهد شناخت و حق عبوديت پروردگار را ادا خواهد كرد و از هر چه رنگ ضد خدايى
دارد, دور خواهد شد.
خودسازى و جداشدن از تعلقات و هواهاى نفسانى, منشا تمام كمالات و ملكات و
فضائل انسانى است و اگر كسى توانست خود را از تعلقات مادى برهاند, و به ظواهر
زودگذر دنيا بى اعتنا باشد, بى گمان به خدا توجه خواهدكرد و به سوى تكامل روانه
خواهد شد و اين بالاترين پيروزى و سرفرازى انسان است. خدا مى داند تمام مفاسد
جهان و ظلم ها و تعدىها و تجاوزها و گردن كشى ها در اثر خودبينى و هواپرستى است,
لذا در قرآن كريم همواره تزكيه و تربيت مقدم بر تعليم وآموزش ذكرشده است و
خودسازى; يعنى تزكيه نفس و ماه رمضان ـ به حق ـ ماه تزكيه و تطهير نفس است.

پس بياييد باهم در اين ماه بزرگ آهنگ تقرب به خدا را بجوييم تا در درگاهش ره
يابيم و در روز رستاخيز سفيد روى گرديم.

در پايان فرازى زيبا از نيايش هاى امام سجاد ـ سلام الله عليهـ را يادآور
مى شويم, باشد كه صحيفه سجاديه همواره الگوى ما در زندگى باشد:

((إللهم و انت جعلت من صفايا تلك الوظائف, و خصائص تلك الفروض شهر رمضان,
الذى اختصصته من سائر الشهور و تخيرته من جميع الازمنه و الدهور, و آثرته على كل
إوقات السنه بما إنزلت فيه من القرآن والنور و ضاعفت فيه من الايمان, و فرضت
فيه من الصيام, و رغبت فيه من القيام, و إجللت فيه من ليله القدر التى هى خير
من إلف شهر, ثم آثرتنا به على سائر الامم واصطفيتنا بفضله دون اهل الملل, فصمنا
بإمرك نهاره, و قمنا بعونك ليله, متعرضين بصيامه و قيامه لما عرضتنا له من
رحمتك و نسبتنا اليه من مثوبتك و إنت الملى بما رغب فيه اليك, الجواد بما سئلت
من فضلك القريب الى من حاول قربك;(4)

خداوندا! از كارهاى برگزيده و واجبات ويژه, ماه رمضان را قرار دادى; ماهى كه
آن را از ميان ديگر ماه ها برگزيدى, و از ميان تمام زمان ها و روزگاران, آن را
انتخاب نمودى, و بر جميع اوقات سال برتريش بخشيدى و انتخاب آن به دليل قرآن و
نورى است كه در آن ماه فرو فرستادى, و ايمان را در آن دو برابر ساختى و روزه اش
را واجب و شب زنده دارى را براى عبادت در آن ترغيب فرمودى و شب قدر را كه از
هزار شب برتر است در آن عظمت بخشيدى و گرامى داشتى, سپس ما را به وسيله آن ماه
بر تمام امتها برگزيدى و به سبب فضيلتش ما را ـ نه ديگر پيروان اديان راـ برترى
بخشيدى, پس به فرمان تو روزش را روزه مى داريم و به يارى تو شبش را به عبادت
مى پردازيم, در حالى كه با صيام و قيامش, خويش را مشمول دعوتى كه ما را در معرض
آن قرارداده اى, مى سازيم, و آن را سبب دريافت پاداش تو مى سازيم و تو برآن چه از
درگاهت درخواست شود, توانايى و به آن چه كه از فضل و احسانت مسإلت گردد
بخشاينده اى و به كسى كه آهنگ تقرب به تو جويد نزديكى)).

آخرين سخن اين كه رسيدن اين ماه سراسر خير و بركت را به محضر مبارك ولى الله
الاعظم روحى و إرواح العالمين لتراب مقدمه الفدإ, و محضر مقام معظم رهبرى و
علماى بزرگ و تمام اقشار ملت شريف و سرفراز ايران اسلامى و عموم شيعيان جهان
تبريك و تهنيت مى گوئيم و اميدواريم خداوند ما را توفيق عبادت خصوصا در اين ماه
مبارك بخشد و مستوجب مغفرت و آمرزش درگاهش قرار دهد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) المقنعه, ص 308
2 ) فضائل الاشهر الثلاثه, ص95
3 ) وسائل الشيعه, ج7, ص220
4 ) دعاى 45, صحيفه سجاديه

صاحبان فىء

و ما افإ الله على رسوله منهم فما إوجفتم عليه من خيل و لا ركاب ولكن الله
يسلط رسله على من يشإ والله على كل شىء قدير ما إفإ الله على رسوله من
إهل القرى فلله و للرسول و لذى القربى واليتامى والمساكين وابن السبيل كى
لايكون دوله بين الاغنيإ منكم و ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا
واتقوا الله ان الله شديد العقاب;(1)

و آن چه را خدا از آنان به رسم غنيمت عايد پيامبر خود گردانيد[ شما براى
تصاحب آن] اسب يا شترى بر آن نتاختيد, ولى خدا فرستادگانش را بر هر كه بخواهد
چيره مى گرداند و خدا بر هر كارى تواناست.

آن چه را خداوند از اهل اين آبادىها به رسولش بازگرداند, از آن خدا و رسول و
خويشاوندان او, و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان است, تا[ اين اموال عظيم] در ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد! آن چه را رسول خدا براى شما آورده
بگيريد[ و اجرا كنيد], و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد; و از[ مخالفت] خدا
بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!))



همه آن چه كه براى رسول خدا(ص) در مسائل حكومتى بوده مال ائمه بعدى هم هست و
بعد براى جانشينان آنها است. و شايد سر اين كه لام در سه جا تكرار شده است و در
موارد بعدى تكرار نشده هم اين باشد: ((ما افإ الله على رسوله من اهل القرى
فلله و للرسول و لذى القربى)) اينها همه لام دارد اما بقيه كه همه مصرف كننده اند
به نام ((واليتامى والمساكين وابن السبيل )) هيچ كدام لام ندارد, چون اين ها مصرف
كننده اند اما ((الله و رسول الله و لذى القربى)) زمامدار اين كارند يعنى بايد
در اختيار اينها قرار بگيرد, هم سهم خود را دريافت كنند هم سهام سه گانه
واليتامى والمساكين وابن السبيل را بپردازند. در جاهايى هم كه فرموده است:
((إطيعوا الله و إطيعوا الرسول)) اين تكرار نشان مى دهد كه رسول دو سمت دارد و
از دو جنبه بايد او را اطاعت كرد: يكى پيام رسانى ((إقيموا الصلاه)) سمت ديگر
وى اين است كه امام و رهبر مردم است. از آن جهت كه پيام خدا را مى رساند اطاعت
او همان اطاعت خداست. نحوه ابلاغ هم اين گونه است كه مى گويد: اى مردم خدا فرموده
است: نماز بخوانيد اما از آن جهت كه مى فرمايد من ((اسامه بن زيد)) را فرمانده
لشكر كرده ام از بعد رهبرى است, لذا براى رسول, غير از جنبه رسالت جنبه امامت و
رهبرى هم هست. همه آياتى كه مسائل مالى را مطرح مى كند ناظر به جنبه رسالت رسول
نيست بلكه ناظر به جنبه امامت و رهبرى اوست. بعضى از علماى اهل سنت مى گويند
تعليق حكم بر وصف مشعر عليت است, اين مال چون مال رسول است وقتى او رحلت كرده
است ديگر آن چه هم كه به او تعلق مى گرفته از بين مى رود. اين ديگر مثل فىء, خمس
و امثال آن نيست. فقط آن چه كه براى واليتامى والمساكين وابن السبيل مانده است,
باقى است. منظور از ذىالقربى هم سادات فقيرند چون ذى القربى به صورت واليتامى
والمساكين وابن السبيل تشريع شده است. غافل از اين كه اين اوصاف مال رسول به ما
انه رسول نيست; يعنى مربوط به بعد رسالت پيامبر(ص) نيست بلكه مربوط به رهبرى
ايشان است. رسول از آن جهت كه رسول است پيام الهى را مىآورد, احكام نماز, روزه,
حج و ساير احكام الهى را ابلاغ مى كند, اما چند كار ديگر هم دارد كه مربوط به
رسالت ايشان نيست, مثل وضع مقررات, انجام كارهاى اجرايى, جنگ, صلح, تعيين
فرمانده لشكر و مسوول امور مالى و فرهنگى و… . اين ها مربوط به جنبه رهبرى
رسول است.

پس رسول سه كار دارد: يكى اين كه قوانين كلى را دريافت مى كند و به مردم ابلاغ
مى كند; كه مربوط به جنبه رسالت اوست. اين قوانين كلى حلالش تا قيامت حلال و حرامش
تا قيامت حرام است. كار ديگر ايشان وضع مقررات است; مثلا مى گويد ما در اين چند
سال با فلان گروه جنگى نداريم با فلان گروه صلحى داريم يا افراد را به سمت هاى
مختلف نصب مى كند فرمانده لشكر مسوول امور مالى و… يا مال هايى را كه به دستش
آمده است تقسيم مى كند. در اين تقسيم هاست كه مثلا مى بينيم روزى فقط به مهاجر
مى دهد و به انصار اصلا چيزى نمى دهد. در همين كارهاى اجرايى پنج برخورد گوناگون
در پنج قضيه از رسول اكرم(ص) نقل شده است; يعنى در برخورد با يهوديان بنى نضير,
بنى قريظه, بنى قينقاع, خيبر و مشركين مكه برخوردهاى متفاوتى از پيامبر ديده شد.
اينها كارهاى اجرايى است. كارهاى اجرايى و وضع مقررات, به رسالت آن حضرت ارتباط
ندارد به امامت و رهبرى او, از آن جهت كه زعيم مسلمين است مرتبط است. اين آيه
انفال و خمس و فىء و آيه ((خذ من إموالهم صدقه تطهرهم)) همه اين ها به جنبه
رهبرى پيامبر(ص) برمى گردد; يعنى اين كه به مردم مى گويد: ((إقيموا الصلاه و آتوا
الزكاه)) از جنبه رسالت اوست, پيامبر(ص) اين قانون را از خدا تلقى كرد و به
مردم ابلاغ نمود, اما آن جا كه اجرا مى كند ((خذ من إموالهم صدقه تطهرهم)) اين
كار اجرايى است يا آن جا كه عده اى را به عنوان والعاملين عليها (كارگزاران
زكات) نصب مى كند, اين كار اجرايى است. گرفتن زكات و انبار كردن و توزيع آن, از
كارهاى اجرايى است و مربوط به جنبه امامت اوست نه رسالت. اين قطع شدنى نيست اگر
قطع شدنى باشد معنايش آن است كه قرآن و دين ـ معاذ الله ـ همان سواد على بياض
است كه فقط تلاوتش مانده است و همه آن ادله اى كه مى گويد بشر به قانون الهى نياز
دارد رخت برمى بندد و چون آن ادله قوى است و اختصاص به زمان خاصى ندارد پس همه
احكام الى يوم القيامه, باقى است. بشر حكم مى خواهد و حكم غير خدا هم حكم جاهليت
است. پس تنها حكم خداست ((إفحكم الجاهليه يبغون و من إحسن من الله حكما لقوم
يوقنون))(2)

پس آن چه كه در بعضى از تفاسير اهل سنت آمده است كه اين حكم, مخصوص رسول است
و چون رسالت رسول رخت بربسته است با رحلت آن حضرت ديگر اين حكم نيست, نادرست
است چون از تفاوت بين حكم رسالت و حكم امامت و رهبرى, غفلت كرده اند.



جانشينان پيامبر(ص)

پشتوانه اين رسالت چيست؟ براى انبيا ـ عليهم الصلاه و السلام ـ يك مقام معنوى
است كه آن را به ولايت ياد مى كنند و يك مقام اجرايى, رسالت يك مقام اجرايى است
يعنى تبليغ كردن, حكم را بيان كردن و مانند آن. ارواح طيبه اين بزرگان تا قوى
نشود و ولى حق نشود (ولى يعنى قرب), در تلو لطف حق قرار نگيرد و متقرب به الله
نشود هرگز قدرت خبريابى ندارد. رسالت آخرين مرحله اين بزرگان است. بالاتر از
رسالت, نبوت است و عميق تر از نبوت, ولايت است. ولايت يك امر قرار دادى نيست, وقتى
روح ولى, قريب و نزديك ذات اقدس اله شد آن گاه گزارش ها را دريافت مى كند, اين
پذيرش گزارش را نبوت مى گويند. پس نبوت, خبريابى است, وقتى اين خبرها را به مردم
ابلاغ كرد رسالت است. پس رسالت, پايين ترين مسإله است و نبوت مرحله وسطا است.
عميق تر از همه ولايت است و اگر كسى بخواهد رسول بشود حتما بايد نبى باشد, ممكن
است كسى نبى باشد ولى رسول نباشد, اما ممكن نيست كسى رسول باشد و نبوت را
نگذرانده باشد. لذا وقتى حضرت فرمود:
((الا انه لا نبى بعدى)) همان طورى كه ختم نبوت را اعلام كرده است ختم رسالت را
هم اعلام كرده است. پشتوانه همه اين مقام هاى اجرايى آن مقام ملكوتى است كه انسان
وقتى به آن مقام رسيد مى شود ولى الله, از آن به بعد از نظر كارهاى اجرايى تقسيم
مى شود اين كه احيانا در زيارت شريفه جامعه كبير يا ساير زيارات هست كه: نور شما
و انوار شما يكى بود, طابت و طهرت, بعضها من بعض, شما يك نور بوديد. اين ها همه
ناظر به مقام ولايت است. گرچه از نظر نبوت و رسالت ميانشان فرق است; فقط وجود
مبارك رسول خدا(ص) رسول است آنها بايد اطاعت كنند ولى از آن جهت كه يك نورند در
آن جا هر چه را كه حضرت مى شنود ديگران هم ممكن است بشنوند و هرچه را كه حضرت
مى بيند ديگران هم ممكن است ببينند. جريان معروفى كه در خطبه قاصعه هست اين را
هم تإييد مى كند. خطبه قاصعه مفصل ترين خطبه اى است كه در نهج البلاغه آمده است.

البته مى دانيد آن چه كه در نهج البلاغه آمده عصاره اى از اين خطبه است مثل
عهدنامه حضرت امير(س) به مالك اشتر, كه آن هم عصاره اين عهدنامه است وگرنه در
تحف العقول كه قبل از نهج البلاغه نوشته شده است مفصل تر از نهج البلاغه اين عهدنامه
آمده است. علت اين اختصار هم آن است كه مرحوم سيد رضى ـ رضوان الله تعالى عليه
ـ فقط به جنبه هاى بسيار بليغ مطالب اميرمومنان(ع) نظر داشته است لذا فقط
قسمت هاى برجسته خطبه ها و يا نامه ها را آورده است.

به هر جهت, حضرت در اين خطبه, در آن جا كه فضايل خود را ذكر مى كند مى فرمايد:
من از دوران كودكى با رسول خدا(ص) همراه بودم, از همان دوران شيرخوارگى يك
فرشته بسيار عظيمى پيامبر(ص) را تإييد مى كرد. ((اعظم ملك من ملائكته يسلك به
طريق المكارم و محاسن الاخلاق العالم ليله و نهاره)) من با پيامبر بودم, پيامبر
هم با اعظم ملك الهى بود كه شبانه روز در تحت تدبير آن حضرت بود. ((و لقد كنت
اتبعه اتباع الفصيل اثر إمه يرفع لى فى كل يوم من اخلاقه علما و يإمرنى
بالاقتدإ به و لقد كان يجاور فى كل سنه بحرإ)).

هر ساله پيامبر(ص) به كوه حرا مى رفت: ((فإراه ولا يراه غيرى)) فقط من مى ديدم
كه او در كوه حرإ هر ساله معتكف مى شود. فقط من مى ديدم كسى مواظب آن حضرت نبود.
((و لم يجمع بيت واحد يومئذ فى الاسلام غير رسول الله ـ صلى الله عليه و آله ـ و
خديجه و إنا ثالثهما)) تنها خانه اى كه اعضايش مسلمان بودند همين ما سه نفر
بوديم. آن گاه فرمود: ((إرى نور الوحى و الرساله و اشم ريح النبوه)) من نور
وحى و نور رسالت را مى ديدم و بوى نبوت را استشمام مى كردم. ((و لقد سمعت رنه
الشيطان)) من ناله اى از شيطان شنيدم ((حين نزل الوحى عليه)) وقتى وحى نازل شد,
من ناله شيطان را شنيدم. ((فقلت يا رسول الله ما هذه الرنه)) پرسيدم: اى
پيامبر(ص) اين ناله چيست؟ ((فقال هذا الشيطان قد ايئس من عبادته)) فرمود: اين
ناله يإس شيطان است, چون فهميد كه ديگر در اين سرزمين عبادت نمى شود.

آن گاه به من فرمود: ((انك تسمع ما إسمع و ترى ما إرى الا انك لست بنبى
ولكنك لوزير و انك لعلى خير))(3) يا على هرچه را كه من مى شنوم تو مى شنوى هرچه
را كه من مى بينم تو مى بينى اما تو وزير منى, نبى نيستى. نفرمود تو ولى نيستى
فرمود تو نبى نيستى, چون نبوت بين ولايت و رسالت است. بنابراين پشتوانه اصلى اين
مقام ها همان ولايت است.

اما آن چه كه در اين آيه مطرح است مربوط به ولايت به آن معنا كه ولى الله باشد
نيست, ولايت غير از والى بودن است اين والى بودن يك كار اجرايى است كه از آن به
عنوان رهبرى ياد مى شود اما آن ولايت تكوينى حساب ديگرى دارد, آن ولايت ريشه نبوت
و رسالت است. اما در اين آيه مورد بحث منظور, والى بودن و كار اجرايى كردن است,
و اين مقام قطع شدنى نيست وگرنه هرج و مرج پيش مىآيد. بر همين اساس در ذيل همين
آيه7, سوره حشر فرمود: ((و ما آتيكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا)).

اين هم از موارد اختلاف بين شيعه و اهل سنت است ((ما آتيكم الرسول)) يعنى هرچه
را كه رسول به شما داد بگيريد و هر چه را كه نهى كرد منتهى بشويد. اهل سنت نوعا
مثل امام فخر رازى ـ كه از اشاعره است ـ در ((التفسير الكبير)) و زمخشرى ـ كه
از معتزله است ـ در ((كشاف)) و همراهان اين دو فكر نيز به همين گونه معنا
كرده اند كه اين ((ما اتيكم)) يعنى هر اندازه مالى كه از آن فىء به شما داد قبول
كنيد و هر اندازه كه نداد اعتراض نكنيد. چرا اين چنين معنا مى كنند؟ چون اگر
چيزى از حضرت رسول(ص) نقل بشود و در قرآن ريشه ظاهرى نداشته باشد آنها بگويند
كه شما هم معاذالله مثلا روى اجتهاد خود اين حرف را زده ايد ما هم صاحب نظريم.
اين كه گاهى به پيامبر مى گفتند آيا وحى نازل شد يا با نظر خودتان اين حرف را
زديد براى اين كه بگويند اگر وحى است ما قبول داريم و اگر روى نظر گفتيد شما هم
يك نظر داريد ما هم يك رإى داريم. اين كه مى گويد: ((حسبنا كتاب الله))
نمى خواهد عترت را از بين ببرد بلكه مى خواهد رسالت را از بين ببرد, چون اين حرف
را در حضور صاحب وحى گفت نه يعنى ما تو را قبول داريم هرچه تو گفتى ما قبول
داريم اما بعدىها را قبول نداريم اصلا در موردى واقع شد كه مى خواهد بگويد ما
برهان منهاى پيامبر را قبول داريم, پيامبر(ص) رسالتش را قبول داريم هرچه را وحى
است به عنوان قرآن شنيد به ما تحويل بدهد بعد كارى نداشته باشد. آنها در اين حد
گفتند نه اين كه هم رسالت حضرت را قبول داشته باشند و هم رهبرى و والى بودن و
امامت اش را, اما بعد درباره بعدىها شك كرده باشند, نه اصلا چنين نيست, چون
بعدىها كه نگفتند قلم و دوات حاضر كنيد تا ما بنويسيم اين را خود رسول الله(ص)
فرمود. اينها نه تنها مى خواستند بگويند قرآن بس است ما احتياجى به مضمون نامه
نداريم بلكه خواستند بگويند ما احتياجى به نوشتن تو نداريم. بازگاهى در روايات
به صورت پراكنده هست كه از حضرت سوال مى كردند كه: آيا از خودت گفتى يا وحى است؟
يعنى اگر از خودت گفتى تو يك نظر دارى, ما هم يك نظر داريم.

اينها باورشان شده بود كه رسول خدا ((ما ينطق عن الهوى))(4) است.

پس برادران اهل سنت آيه ((و ما آتيكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا))
را اين طور معنا مى كنند كه هر چه رسول از فىء و مسائل مالى به شما داد بپذيريد,
نداد هم اعتراض نكنيد. اما شيعه اين طور معنا نمى كند بلكه مى گويد: اين ((ما))
اطلاق دارد يك, ذيل هم قرينه اطلاق صبر است دو, بيان آن اين است كه ((ما آتيكم
الرسول)) هر چيزى كه رسول به شما ((ايتا)) كرد: از قانون, مقررات, احكام الهى,
مال بگيريد, چون كلمه ((ايتا)) در همه موارد است. اين كه گفته مى شود ((خذوا ما
آتينكم بقوه))(5) اين كه خدا به بنى اسرائيل مى فرمايد: ((خذوا ما آتينكم)) يعنى
به شما مال و يا قوانين و مقررات و احكام داديم, بگيريد, در اين مورد هم اگر
مى فرمايد: ((ما آتيكم الرسول فخذوه)) اين ((ما)) مطلق است آيه هم همين مورد را
مى گيرد اگر حكمى كرد, مقرراتى داشت, سمتى داد اين ها همه ((اتا)) است.

پس هم كلمه ((ما)) مطلق است و هم صيغه ((آتا)) توان اطلاق را دارد. اما شهادت
ذيل اين است كه فرمود: ((و ما آتيكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا)) اين
((ما نهيكم)) كه ظهورش در مقررات و قوانين خيلى قوى است گاهى مى فرمايند كه
((فامنن او امسك بغير حساب))(6) اگر خصوص مال باشد بايد هرچه داد بگيريد و هر
چه نداد صبر كنيد و اما وقتى مى فرمايد: ((ما نهيكم عنه)) يا دستور مى دهد كه شما
از اين مال فاصله بگيريد يا قانون وضع مى كند نهى دارد; يعنى مناهى رسول را مثل
اوامر رسول بگيريد. اين مناهى رسول همان طورى كه در كارهاى اجرايى حضور و ظهور
دارد در قوانين و مقررات هم حضور و ظهور دارد پس آن چه كه زمخشرى ـ از معتزله ـ
يا امام رازى ـ از اشاعره ـ گفته اند كه اين مخصوص مسائل مالى است, تمام نيست,
بلكه اطلاق ((ما)) و ((آتا)) هر دو را شامل مى شود و ذيل آيه هم تإييد مى كند.
بنابراين هر چه را كه حضرت بفرمايد حجت است و هر مالى هم كه حضرت به هر كه بدهد
يا ندهد حجت است نه مى توان به كارهاى اجرايى آن حضرت اعتراض كرد و نه به كارهاى
تعليمى ايشان.

اين كار ـ همان طورى كه مرحوم امين الاسلام طبرسى اشاره كرده اند ـ بعد از وجود
مبارك حضرت رسول به ائمه(ع) مى رسد تا اين جا در مجمع البيان هست كه بعد از حضرت
به ائمه قائمين مقام او مى رسد اما مى توان گفت چون براهين, مطلق است و هرگز دين
تعطيل بردار نيست اين ائمه دو قسم اند; ائمه بالاصاله كه معصومين ـ عليهم السلامـ
اند و ائمه بالطبع كه جانشينان آنها هستند. اين سمت را هر كدام از ائمه يكى پس
از ديگرى حفظ مى كردند و مى گرفتند, كارهايى كه مربوط به امام قبلى بود امام بعدى
به عهده مى گرفت; مثلا آن چه را كه مرحوم صدوق ـ رضوان الله عليه ـ در كتاب شريف
((من لايحضره الفقيه)) ذكر مى كند كه ائمه, هر سمتى كه براى امام قبلى بود به
عهده مى گرفتند و هركارى كه مال شخص امام قبلى بود به ورثه او واگذار مى كردند.

در جلد دوم ((من لايحضره الفقيه)) (چاپ چهار جلدى, ص23, روايت 14) آمده است كه
ابى على ابن راشد حضور امام هادى(س) امام دهم رسيدو عرض كرد ((انا نوتى بالشىء
فيقال هذا كان لابى جعفر(ع))) گاهى بعضى از اموال را پيش من مىآورند و مى گويند
اين مال ابى جعفر است (منظور از اين ابى جعفر ابى جعفر ثانى است يعنى امام جواد(س)
امام محمد تقى ـ ع ـ ما چه كنيم, قبول كنيم يا نه؟ امام فرمودند: شما از كسانى
كه اين اموال را مىآورند توضيح بخواهيد هر مالى كه به عنوان سهم امام يا فىء و
انفال بود; يعنى هر چه جزء شوون امامت بود كه در اختيار پدرم قرار داشت آن فقط
به من مى رسد و اما اموالى اگر مال پدرم بود نه به سبب امامت بلكه مال شخص او
بود او ميراث است و به ساير ورثه مى رسد.

حال اگر كسى بگويد اين احكام فقط مربوط به همان صدر اسلام بود و ديگر اين
مسائل خمس و فىء و انفال و امثال ذلك را بايد گرفت مى ماند يك سلسله عبادت هاى
خشك شخصى. اين همان مصداق كامل انفكاك دين از سياست است. آن وقت آن همه ادله و
براهينى كه بشر به پيغمبر و قانون و قانون گذار نياز دارد همه عبث خواهد شد و
فقط در آن چند سال صدر اسلام محصور مى شود. اگر دليل عقلى, تاريخى شد و تخصيص
پذير گشت, يقين داشته باشيد كه دليل عقلى نيست, چون عقليه الاحكام لاتخصص دليل
عقلى را نمى توان تاريخى كرد, مال آن زمان است اگر بشر قانون مى خواهد و قانون
بايد الهى باشد اين بايد عملى باشد.



اگر گفتيم درست است كه بشر قانون مى خواهد ولى اين گونه نياز تا سال 250 هجرى
است, از آن به بعد قوانين اجرايى نمى خواهد بلكه فقط به عبادات نياز دارد. معلوم
مى شود آن دو قرن و اندى هم باطل بوده است, چون اگر چيزى حكم عقلى شد براى هميشه
است. مسإله نبوت و امامت و نياز بشر به قانون, حكم نقلى نيست پس حكم عقلى است.
اگر حكم عقلى شد اين همان است كه مى گويند در احكام عقلى سالبه جزئيه نقيض موجبه
كليه است, موجبه جزئيه نقيض سالبه كليه است, اما در احكام نقلى, سالبه جزئيه
مخصص موجبه كليه است, موجبه جزئيه مقيد سالبه كليه است, هيچ تعارضى بين سلب كلى
و ايجاب جزيى چه در اطلاق و چه در عموم, در ادله نقلى اصلا نيست باب تخصيص و
تقييد واضح است.

اما اگر مسإله اى نقلى نشد بلكه عقلى شد و چون ((عقليه الاحكام لاتخصص)) اگر
كسى گفت اين قانون براى آن وقت بود يعنى اصلا قانون نيست وقتى اصلا قانون نبود
اصل برهان عقلى, ويران مى شود, لذا اين آيه كه فرمود: ((ما آتاكم الرسول)) در
واقع رسول بما انه والى است نه رسول بما انه رسول, چون رسول بما انه رسول احكام
مطلق را اطلاق مى كند نه كارهاى جزيى, كارهاى اجرايى را بما انه والى انجام مى دهد
و اين هم هرگز قابل انقطاع نيست.

ادامه دارد


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) حشر (59) آيه 7 ـ 6.
2 ) مائده (5) آيه 50.
3 ) نهج البلاغه صبحى صالح خطبه192.
4 ) نجم (53) آيه3.
5 ) بقره (2) آيه93.
6 ) ص(38) آيه39.