مقام
معظم رهبرى حضرت آيت الله خامنه‏اى

توليد مثل و تربيت كودك در زمره كارهاى اساسى
آفرينش محسوب مى‏شود كه بطور طبيعى زنان عهده‏دار آن هستند و قوام زندگى انسانها
در جهان به زنان، به همان ميزانى است كه به مردان وابسته‏است.

اسلام براى خانواده اهميت بسيار زيادى قائل است
و در جهت ممانعت از تزلزل بنيان خانواده، رعايت ضوابط و حد و مرزها را در محيط
جامعه لازم و ضرورى مى‏داند. فرهنگ اسلامى، فرهنگ عدم اختلاط زن و مرد است و اسلام
با هدف خوشبختى و پيشرفت زندگى زن و مرد بر روى اين مسأله سخت‏گيرى كرده است و اين
نقطه مقابل خواست قدرتمندان و زراندوزان شهوتران جهان است كه براى از ميان برداشتن
حجاب بين زن و مرد تلاش مى‏كنند.

امروز در دوران جمهورى اسلامى تعداد دختران
دانشجو و زنان تحصيل كرده در مراكز آموزش عالى، شمار زنان شاغل به كار در مراكز
پزشكى و درمانى و نهادهاى علمى و تحقيقاتى و نيز تعداد زنان حاضر در صحنه سياست
كشور و مجامع بين‏المللى با گذشته، قابل مقايسه نيست. زن مسلمان ايرانى امروز در
مجامع جهانى و كنفرانسهاى گوناگون علمى و سياسى حضور قدرتمندانه‏اى دارد و از حقوق
و كشور و ملت خود دفاع مى‏كند.

در جوامع غربى و آمريكايى زن مورد تحقير و ظلم
شوهر و فرزندان قرار مى‏گيرد و از حق مادرى به معناى واقعى آن محروم است. اما در
جامعه اسلامى ايران، زنان ما در سطوح عالى زندگى اجتماعى قرار دارند و ارزشهاى
انسانى خود را با حضور در ميدان جنگ و فعاليتهاى بازسازى و ايفاى نقش قدرت روانى خود
در پيشبرد اهداف اسلام و نظام اسلامى نشان داده‏اند.

انبوه دختران و زنان مؤمن و حزب اللهى كه در
دانشگاه بهترين علوم را تدريس و بالاترين مدارج علمى را مى‏گذرانند و نيز شمار
زيادى از بانوان جوان ايران كه در آينده‏اى نه چندان دور به مقامات عالى علمى،
فقهى و فلسفى دست خواهند يافت، افتخارات نظام اسلامى محسوب مى‏شوند.

فرهنگ غرب به مفهوم برهنگى و فساد فضاحت‏آميزى
است كه امروز بر زندگى بسيارى از زنان در كشورهاى غربى سايه افكنده و بر اثر
تبليغات غلط آنها فساد و بى‏بند و بارى در اين جوامع روز به روز در حال گسترش است.
آنها قصد دارند فسادى را كه خود گرفتار آن شده‏اند به كشورهاى اسلامى نيز صادر
كنند ولى ما آن را براى زندگى اجتماعى مضرّ مى‏دانيم و روش اسلامى را به عنوان
بهترين روش دستور العمل خود قرار داده‏ايم.

اسلام زن را در جايگاه حقيقى خود قرار داده است،
زن در مقياس خانواده و در ارتباط با فرزندان از حق بيشترى بهره‏مند است، زيرا زحمت
و رنج بيشترى را تحمل مى‏كند و بر اساس عدل الهى ارزش و حق بالاترى نيز به او تعلق
مى‏گيرد.73/7/20

ميلاد عدالت

 “ما با كدام مؤونه و با چه
سرمايه‏اى مى‏خواهيم درباره شخصيت على ابن ابى‏طالب، از حقيقت ناشناخته او صحبت
كنيم؟ اصلاً على(ع) يك بشر ملكى
و دنيايى است كه ملكيان از او سخن گويند يا يك موجود ملكوتى است كه ملكوتيان او را
اندازه‏گيرى كنند؟ اهل عرفان درباره او جز با سطح عرفانى خود و فلاسفه و الهيون جز
با علوم محدوده خود با چه ابزارى مى‏خواهند به معرفى او بنشينند؟ تا چه حد او را
شناخته‏اند تا ما مهجوران را آگاه كنند؟ دانشمندان و اهل فضيلت و عارفان و اهل
فلسفه با همه فضايل و با همه دانش ارجمندشان، آنچه از آن جلوه تام حق دريافت
كرده‏اند، در حجاب وجود خود و در آينه محدود نفسانيت خويش است و مولا غير از آن
است. پس اولى آن است كه از اين وادى بگذريم و بگوئيم على ابن ابى‏طالب فقط بنده
خدا بود و اين بزرگترين شاخصه اوست كه مى‏توان از آن ياد كرد، و پرورش يافته و
تربيت شده پيامبر عظيم‏الشأن است و اين از بزرگترين افتخارات اوست.”

 (60/2/27)

 “من مى‏گويم اگر چنانچه
پيغمبر اسلام صلى الله عليه وآله وسلم غير از اين موجود تربيت نكرده بود، كافى بود
برايش. اگر چنانچه پيغمبر اسلام مبعوث شده بود براى اين كه يك همچو موجودى را
تحويل جامعه بدهد، اين كافى بود. يك همچو موجودى كه هيچ سراغ ندارد كسى و بعدها هم
سراغ ندارد كسى، يك همچو موجودى امام امت است، البته كس ديگر به پاى او نخواهد
رسيد و بعد از رسول اكرم كسى افضل از او در هيچ معنايى نيست و نخواهد بود.”

 (58/8/18)

 “على عليه السلام كه در هر
جا مى‏رويم اسم او هست، پيش فقها وقتى مى‏رويم فقه على، پيش زاهد وقتى كه مى‏رويم زهد
على، پيش صوفيها وقتى كه مى‏رويم آنها هم مى‏گويند تصوف على، پيش ورزشكاران هم كه
مى‏رويم آنها هم مى‏گويند كه على و با اسم على شروع مى‏كنند. اين على همه چيز است،
يعنى در همه ابعاد انسانيت درجه يك است و لهذا هر طايفه‏اى خودشان را به او نزديك
مى‏كنند و خاصيت هر طبقه‏اى را هم دارد.”

 (58/2/23)

 “بالاترين مصيبتى كه بر
اسلام وارد شد، همين مصيبت سلب حكومت از حضرت امير – سلام الله عليه – بود و عزاى
او از عزاى كربلا بالاتر بود. مصيبت وارده بر اميرالمؤمنين و بر اسلام بالاتر است
از آن مصيبتى كه بر سيدالشهدا – سلام الله عليه – وارد شد. اعظم مصيبت‏ها اين
مصيبت است كه نگذاشتند بفهمند مردم اسلام يعنى چه؟ اسلام حالا هم به حال ابهام
دارد زندگى مى‏كند، الآن هم مبهم است، الآن هم نمى‏دانند مردم كه معناى اسلام
چيست؟ حكومت اسلامى چيست؟ اسلام چه مى‏خواسته بكند؟ چه برنامه‏اى اسلام داشته است
در حكومتش؟ اين 5 سال حكومت، يا 6 5 سال حكومت حضرت امير، اين با همه گرفتاريهايى
كه بوده است و با همه زحمتهايى كه از براى حضرت امير فراهم شد، سلبش عزاى بزرگ است
و همين 5 ساله و 6 ساله، مسلمين تا به آخر بايد برايش جشن بگيرند، جشن براى
عدالت.”

 (50/3/6)

 “حضرت امير عليه السلام يك
وقتى كه در خطبه جمعه آمده بودند و منبر بودند، دامنشان را حركت مى‏دادند براى اين
كه پيراهن را شسته بودند و پيراهن عوضى نداشتند. بيدار بشويم ما، دولتمردان بيدار
بشوند، استاندارها بيدار بشوند، دادگاه‏ها بيدار بشوند، ما دعوى شيعه‏گرى را
مى‏كنيم، ادعا هست كه ما شيعه و تابع هستيم، در مقام امتحان باز شيعه هستيم؟ تبع
هستيم آن طورى كه او هست؟ به اندازه‏اى كه وسعت وجودى ما هست تبعيت مى‏كنيم؟ با
دوستانمان، با رفقايمان، با همكيشانمان، با بشر آن طور رفتار مى‏كنيم؟ آن شخصى بود
كه وقتى يك خلخال را از پاى يك ذميه يا يهودى يا نصارا بوده است بيرون آورده بودند
اشرار، قريب به اين معنا فرموده است كه اگر انسان بميرد براى اين ننگى كه واقع شده
و اين چيزى كه واقع شده است، خيلى بعيد نيست.”

 (59/10/7)

اخبار ايران و جهان

 نگاهى به رويدادها

 جهان اسلام

يك زن مسلمان به علت حفظ حجاب اسلامى در آمريكا
به جريمه نقدى محكوم شد.(73/7/12)

دختران مسلمان فرانسوى: ما حجاب مى‏خواهيم.(73/7/16)

نيروهاى سازمان ملل سنگرهاى ارتش مسلمان بوسنى
را منهدم كردند.

حماس: غزه را به آتش و خون مى‏كشيم.

 (73/7/24)

انفجار بمب در تل‏آويو دهها كشته و زخمى بر جاى
گذاشت.(73/7/27)

22 صهيونيست در جريان انفجار اتوبوس به هلاكت رسيده و دهها تن به
شدت مجروح شدند.(73/7/28)

نيروهاى امنيتى الجزاير 47 مسلمان را به شهادت
رساندند.

امام جماعت يكى از مساجد فرانسه از اين كشور
اخراج شد.

امام جمعه قطر به عملكرد ضد اسلامى رژيم مصر
حمله كرد.(73/8/1)

مناطق و پادگانهاى استراتژيك صربها بدست
مسلمانان افتاد.(73/8/4)

شمار دختران محجّبه اخراجى از مدارس فرانسه به
25 تن رسيد.

2871 مسلمان انقلابى در شمال مصر بازداشت شدند.(73/8/7)

اولين كنگره مسلمانان روسيه پس از 77 سال گشايش
يافت.

ارتش مسلمان بوسنى شهر “گورنى واكوف” را به
كنترل خود درآوردند.(73/8/8)

كنگره مسلمانان روسيه، اسلام را بخش جدانشدنى از
حيات سياسى اين كشور خواند.

نخست وزير بوسنى: پيروزيهاى اخير رزمندگان
مسلمان بوسنى، نتيجه حمايتهاى ايران است.(73/8/9)

16 افسر عراقى به دستور صدام تيرباران شده‏اند.(73/8/10)

 اخبار داخلى

لندن خواستار توسعه روابط با تهران شد.

يك كارشناس سياسى: ادّعاى امارات در مورد سه
جزيره ايرانى يك باج‏خواهى با پشتيبانى آمريكا است.

ايران بيست و نهمين كشور توسعه يافته جهان
معرّفى شد.

3 مركز تهيه و توزيع داروهاى تك نسخه‏اى در تهران آغاز به كار كرد.

حجةالاسلام والمسلمين سيد احمد خمينى: مبارزه با
سرمايه‏داران بزرگ و مرفّهين بى‏درد از مواضع اصولى امام راحل است.

ايران خواستار قطع مزاحمت كشتيهاى جنگى آمريكا
در آبهاى خليج فارس و درياى عمان شد.

آيت الله جنتى: گرانى، يكى از راههاى نفوذ دشمن
است، دولت بايد بطور جدّى مقابله كند.

مركز ليزر درمانى ويژه جانبازان شيميايى افتتاح
شد.(73/7/9)

رئيس مجلس: ما به خاطر پاى‏بندى به ارزشهاى
انقلاب زير سخت‏ترين فشارهاى سلطه‏گران هستيم.

مجلس ايران لغو تحريم نفتى اسرائيل را از سوى
كشورهاى عربى فاقد ارزش قانونى اعلام كرد.

معاملات ارزى خارج از شبكه بانكى و صرافيها غير
قانونى اعلام شد.(73/7/10)

تيم وزنه‏بردارى نابينايان ايران قهرمان جهان
شد.

سركرده منافقين: براى ما هيچ جايى بهتر از عراق
نيست.(73/7/11)

حجةالاسلام والمسلمين سيد احمد خمينى: بايد با
اقتدار مقابل دولت فرانسه در قضيه اخراج دختران باحجاب از مدارس ايستاد.

نخستين كشتى 2 هزار تنى پس از 14 سال در بندر
آبادان پهلو گرفت.(73/7/12)

در ديدار با دكتر ولايتى، پطروس غالى خواستار
استفاده از نفوذ سياسى ايران براى برقرارى آتش بس در افغانستان شد.

 (73/7/13)

رئيس جمهور: جامعه تشنه حضور دولت در صحنه
مبارزه با گرانفروشى است؛ ما آماده‏ايم.

رئيس جمهور: با همان عزمى كه در جنگ و بازسازى
ويرانه‏ها شركت كردم، براى مبارزه با گرانفروشى ايستاده‏ام.(73/7/16)

پرستاران مى‏توانند تا دوره دكترا به تحصيل
ادامه دهند.(73/7/18)

رئيس جمهور: حضور زن در صحنه مبارزه و سياست
مى‏تواند الگوئى براى زنان جهان بويژه مسلمانان باشد.

حجةالاسلام والمسلمين سيداحمد خمينى: نفوذ
سرمايه‏داران بزرگ در پيكره اقتصاد كشور سرمنشأ گرانى و اخلال در امور است.

پليس فرانسه گروه فيلمبردارى صدا و سيما را
بازداشت كرد.(73/7/19)

هواپيماى شركت آسمان با 59 مسافر و 7 خدمه در
مسير اصفهان – تهران سقوط كرد.

 (73/7/21)

رئيس جمهور: ايران ادعاى هيچ كشورى را براى
رهبرى جهان نمى‏پذيرد.

ايران و روسيه 13 موافقتنامه همكارى امضاء
كردند.(73/7/23)

ترس از مجازات، محتكران تبريز را وادار به تخليه
انبارهاى قند و شكر و روغن كرد.

 (73/7/24)

آيت الله يزدى: در پيكار بزرگ عليه گرانى اولويت
با تنبيه عوامل دست اول است.

ايران خواستار اعمال فشار مجامع جهانى به رژيم
صهيونيستى براى پيوستن به كنوانسيون منع تكثير سلاحهاى هسته‏اى شد.

حجةالاسلام والمسلمين سيد احمد خمينى: حضور
آمريكا، تهديدى عليه امنيت خليج فارس است.(73/7/26)

مهلت تخليه خوابگاههاى دانشجويى سه سال ديگر
تمديد شد.

نمايندگان مجلس خواستار كاهش قيمت خدمات عمومى
توسط دولت‏شدند.(73/7/27)

ايران: پيمان اردن – اسرائيل خيانت به آرمان
فلسطين است.

6 ميليارد و 800 ميليون ريال اعتبار براى اجراى طرحهاى ورزشى،
فرهنگى و عمرانى كشور اختصاص يافت.

كارشناسان: هر وقت كنترل دولت بر توزيع كاهش
يافته، شاهد افزايش قيمتها بوده‏ايم.

 (73/7/28)

رئيس ستاد مشترك سپاه پاسداران: سپاه نسبت به
تحركات در خليج فارس بى‏تفاوت نخواهد ماند.

آيت اللّه جنتى: منشأ دولتى گرانى، اشتباهاتى
بود كه در سياست‏ها و ارائه گزارش‏هاى غلط صورت گرفت.(73/7/30)

پزشكان، موظّف به رعايت تعرفه‏هاى تصويب شده خدمات
درمانى شدند.(73/8/1)

رئيس مجلس: برقرارى رابطه با رژيم صهيونيستى
پذيرش ذلّت توسط كشورهاى عربى است.(73/8/2)

مجلس نرخ مكالمات تلفنى را به قيمت قبلى
برگرداند.(73/8/3)

مدير عامل شركت آسمان: هواپيماى فوكر 28 توسط
عوامل خرابكار در آسمان متلاشى شده است.(73/8/4)

وزير نفت: درآمدهاى نفتى تاكنون 20 درصد بيشتر
از پيش‏بينى بودجه سال 73 بوده است.(73/8/5)

بزرگترين كشتى بارى در درياى خزر تحويل ايران
شد.(73/8/8)

زنان ايرانى سياستهاى ضد حقوق بشر فرانسه عليه
دختران محجّبه را محكوم كردند.(73/8/10)

 اخبار خارجى

“حماس” به شاخه نظامى خود دستور داد از هرگونه درگيرى با پليس
فلسطين خوددارى كند.

رئيس سيا: دولت روسيه از سوى باندهاى گانگسترى
در معرض تهديد جدّى قرار دارد.

رژيم صهيونيستى عامل اصلى كشتار الخليل را آزاد
كرد.(73/7/6)

رهبر حزب حاكم مكزيك در يك سوء قصد كشته شد.(73/7/7)

كريستوفر: در‌هائيتى با وضع خطرناكى روبه‏رو
هستيم.

بوش: آمريكا با اشغال‌هائيتى، اعتبار خود را از
دست داد.

حماس به طور مشروط در انتخابات شوراى خود گردانى
شركت مى‏كند.(73/7/9)

رئيس جمهورى يمن در سمت خود ابقا شد.

قانون مختلط بودن دانش آموزان دختر و پسر در يمن
حذف شد.

تونس روابط سياسى خود را با رژيم صهيونيستى
برقرار ساخت.

وزير خارجه لبنان: تصميم شتاب زده شوراى همكارى
خليج فارس خارج از چهارچوب اتحاديه عرب مى‏باشد.

 (73/7/10)

انجمن دانشمندان روسيه: يلتسين روسيه را به
مستعمره آمريكا تبديل كرده است.

مشاور صدام به قتل رسيد.

وزير خارجه مصر جزاير ايرانى خليج فارس را متعلق
به اعراب خواند.(73/7/11)

رهبر جمهوريخواهان سناى آمريكا اشغال‌هائيتى را
اشتباهى بزرگ خواند.

در سال 1986 در زمان جنگ تحميلى، امارات 1500
موشك هدايت شونده زمين به هوا در اختيار عراق قرار داد.

اتحاديه عرب لغو تحريم نفتى اسرائيل توسط شوراى
همكارى خليج فارس را بى‏اعتبار دانست.(73/7/12)

يك رهبر سياسى روسيه: آمريكاييها آرزوى
انتقامجويى از انقلاب ايران را به گور خواهند برد.

سعودى فضاى خود را به روى هواپيماهاى اسرائيلى
گشود.(73/7/13)

حيدر على اف مسكو را مسؤول ناآراميهاى داخلى
جمهورى آذربايجان دانست.

نيويورك تايمز: مدارس مصر پايگاه مبارزه عليه
رژيم مبارك شده است.(73/7/14)

كنگره آمريكا بار ديگر بر خروج سريع نظاميان اين
كشور از‌هائيتى تأكيد كرد.

لوفت‌هانزا از سوار كردن سلمان رشدى خوددارى
كرد.

آرايش نظامى 50 هزار سرباز عراقى در مزر كويت،
اوضاع را در منطقه بار ديگر بحرانى كرد.

شورش نظاميان در جمهورى آذربايجان شكست خورد.(73/7/16)

ارتش تركيه خواستار توقيف يك فيلم اسلامى در اين
كشور شد.

عراقى‏ها در 20 كيلومترى كويت مستقر شدند.(73/7/17)

دادگاه كانادا 19 منافق مهاجم به سفارت ايران را
تبرئه كرد.

دهها هزار سرباز عراقى و آمريكايى در دو سوى مرز
كويت مستقر شدند.

حزب ليبرال برنده انتخابات پارلمانى در اتريش
شد.(73/7/18)

عراق از مرز كويت عقب نشينى كرد.

وزير دفاع فرانسه: دولت الجزاير به زودى سقوط
خواهد كرد.(73/7/19)

كويت و امارات خواستار گسترش روابط با ايران
شدند.(73/7/20)

فرانسه با طرح آمريكا براى ايجاد منطقه انحصارى
در جنوب عراق مخالفت كرد.

حمله نظاميان صهيونيست به مخفيگاه “حماس” منجر
به قتل سرباز ربوده شده اسرائيلى شد.

“ژان برتواند اريستيد” رئيس جمهورى‌هائيتى پس از سه سال تبعيد با
يك هواپيماى نظامى آمريكا به كشورش بازگشت.

آمريكا از نظر اعدام كودكان در جهان رتبه اول را
دارد!(73/7/24)

پاپ: ضديت با يهود گناه كبيره است.

روسيه، آمريكا را از مداخله نظامى يك جانبه در
عراق منع كرد.(73/7/25)

آمريكا با طرح روسيه براى لغو تحريم نفتى عراق
مخالفت كرد.

اردن و اسرائيل پيش‏نويس پيمان سازش را امضا
كردند.

عراق مرزها و حاكميت كويت را به رسميت شناخت.

السفير: اسرائيل در سخاوتمندى اعراب در حال غرق
شدن است.(73/7/26)

سفير امارات در تهران: عقب‏نشينى عراق دليلى
براى حضور نيروهاى آمريكايى در خليج فارس باقى نگذاشته است.

رژيم صهيونيستى به عضويّت كميته حقوق بشر سازمان
ملل انتخاب شد.(73/7/28)

ممنوعيت حجاب اسلامى در مدارس فرانسه غيرقانونى
اعلام شد.

موافقتنامه هسته‏اى آمريكا و كره‏شمالى به امضا
رسيد.(73/7/30)

عربستان روزانه 450 ميليون دلار بخاطر حضور
نظامى آمريكا در منطقه مى‏پردازد.

11 عضو كابينه انگليس به دليل فساد مالى و سوء استفاده مجبور به
استعفا شدند.

كلينتون با لغو تحريم تسليحاتى مسلمانان بوسنى
مخالفت كرد!(73/8/1)

وزير اطلاعات كويت: امنيت خليج فارس به تفاهم
شوراى همكارى با ايران متكى است.

 (73/8/2)

كويت بخاطر حمايت از رژيم عراق در جنگ تحميلى از
ايران عذرخواهى كرد.

كلينتون: خشنودم كه عرفات متعهّد شده است
فلسطينى‏ها را سركوب كند.(73/8/5)

گزارشهاى علمى – پژوهشى

رفع اختلالات گوارشى در زنان

 متخصصان آسيب شناسى و بيماريهاى گوارشى در تلاش براى كمك به زنانى كه
طى مدت باردارى از اختلالات گوارشى رنج مى‏برند با در نظر داشتن سلامت جنين،
توصيه‏هايى به عمل آورده‏اند.

 پزشكان اغلب با مشكل تسكين اختلالات گوارشى بيماران باردار و در عين
حال حفظ سلامت مادر و جنين رو به رو هستند.

 در جالى كه مادران باردار عموماً تجربه ترش كردن، يبوست و تهوع را
دارند معالجه آنها اغلب دشوار است.

 پزشكان در مورد تجويز دارو براى زنان باردار و تشخيص دقيق اين كه آيا
اين علايم بالاخص با باردارى مرتبط است يا ناشى از اختلال جدى‏تر معده و روده است
دچار ترديد مى‏شوند.

 در مورد ناراحتيهاى معمولى، توصيه پزشكان به بيماران عبارت است از صرف
وعده‏هاى غذايى كم حجم، نوشيدن مايعات بيشتر و افزايش مصرف الياف غذايى.

 پزشكان بايد به هنگام توصيه به بيماران براى مصرف داروهاى بدون نسخه
نظير روغن كرچك، يا روغن معدنى كه مى‏تواند به بروز اختلال در باردارى بيانجامد و
برخى داروهاى ضد اسيد معده كه ممكن است در جذب آهن در زنان باردار ايجاد اشكال
كند، جانب احتياط را رعايت كنند.

 فراورده‏هايى را كه مى‏توان بى‏هيچ خطرى به مصرف رساند، ملينهاى محرك
معده نظير متاموسيل، سيتروسل، كانسيل، و پرديم هستند كه حاوى الياف مى‏باشند و جذب
رگهاى خونى نمى‏شوند.

  عمل جراحى و سكته مغزى

 بر اساس يك تحقيق جديد با انجام يك عمل جراحى براى گشودن شريان اصلى
مغز، مى‏توان به ميزان 50 درصد از بروز برخى انواع سكته‏هاى مغزى جلوگيرى به عمل
آورد.

 به گزارش خبرگزارى يونايتدپرس از “بتسدا مريلند”، اين تحقيق كه با
سرمايه گذارى مؤسسه ملى اختلالات عصبى و سكته در آمريكا انجام گرفته است نشان
مى‏دهد در بين بيمارانى كه دچار انسداد شديد سرخرك سباتCAROTID ARTERY هستند عمل
جراحى انداركتومى سبات براى باز كردن شريان، خطر سكته مغزى را از ميزان يك در ده
نفر به يك در بيست نفر كاهش مى‏دهد. بيماران در اين مطالعه علايم انسداد سرخرگ را
از خود نشان نداده بودند.

 زاچ‌هال، مدير موسسه تحقيقاتى مى‏گويد: نتايج اين پژوهش را مى‏توان در
جهت بهبود كيفيت زندگى هزاران بيمارى‏كه درمعرض خطر سكته‏مغزى قرار دارند
مورداستفاده قرار داد. وى نتايج اين مطالعه را بسيار هيجان‏انگيز خواند.

 سكته مغزى زمانى رخ مى‏دهد كه سلولهاى مغزى به علت نبود اكسيژن
مى‏ميرند. امسال در آمريكا 500 تا 600 هزار نفر دچار سكته خواهند شد كه از اين
تعداد 150 هزار تن جان خود را از دست مى‏دهند. حدود 50 تا 75 درصد تمامى موارد
سكته‏هاى مغزى نتيجه انسداد سرخرگى است كه خون را به مغز مى‏رساند.

 اين مطالعه بر روى 1600 فرد 40 تا 79 سال انجام شد كه به ميزان 60 درصد
انسداد سرخرگ سبات داشتند اما علايم انسداد سرخرگ نظير ضعف و گيجى، دشوارى ناگهانى
درصحبت كردن و سرگيجه بدون علت در آنها بروز نكرده بود.

  سن واقعى جهان

 ستاره شناسان آمريكايى موفق شدند عدد ثابت “هابل” را كه كليد مهمى در
كشف سن جهان است، محاسبه كنند.

 به گزارش خبرگزارى رويتر از لندن، تنها مشكل اين است كه يافته‏هاى آنها
نشان مى‏دهد عمر جهان از سن تخمينى پيرترين ستارگان كمتر است.

 مجله علمى “نيچر” نوشته است مايك پيرس، از دانشگاه “اينديانا” و
دستيارانش موفق به حل مشكل اندازه‏گيرى فاصله تا گروههاى خاص ستارگان شده‏اند و به
اين ترتيب توانستند عدد ثابت‌هابل را محاسبه كنند.

 اين گزارش به طور حتم بحثهايى را در جهان در مورد اين كه ستاره شناسان
چگونه به جهان مى‏نگرند مطرح خواهد كرد.

 عدد ثابت‌هابل يك رقم رياضى براى تعيين فاصله بين ستارگان و كهكشانها
است و كليد فرضيه “انفجار بزرگ” است. اين فرضيه مى‏گويد: جهان از يك نقطه
بى‏اندازه كوچك شرع شد و همچنان در حال گسترش است.

دندانپزشكى در آينده

 به گزارش خبرگزاريها از ونكوور، دندان پزشكى بدون درد واژه متداول علمى
در كنگره جهانى دندان است كه با شركت حدود چهارده هزار دندان پزشك، بهداشت كار
دهان و دندان و محقق از سراسر دنيا در ونكوور برگزار شد. محققان در اين كنگره به
بحث و گفت و گو در مورد پيشرفتهاى جديد در زمينه مراقبت از دندان پرداختند.

 دكتر مايكل جاجا، دندان پزشك كانادايى و رئيس كنفرانس گفت: روزى خواهد
رسيد كه مراجعه به ‏دندان‏پزشكى‏كاملا بدون‏درد خواهدبود.

 وى مى‏گويد: در بسيارى از موارد به اين موفقيت دست يافته‏ايم. در بيشتر
مطبهاى دندان پزشكى بيمار هيچ گونه دردى را احساس نمى‏كند.

 به كارگيرى سوزن‏ها و مته‏ها در برخى موارد قديمى شده است در حالى كه
داروهاى بى‏حس كننده بهتر و تكنيكهاى پيشرفته‏تر به مفهوم آن است كه برخى روشهاى
دردناك، ناراحتى و رنج كمترى را باعث مى‏شوند.

 ديدن افرادى كه به هنگام گذاشتن روكش دندان در صندلى خود به خواب فرو
رفته‏اند اكنون موضوعى غير عادى نيست و امروزه در كانال‏كشى ريشه‏هاى دندان ضرورتى
به تحمل هيچ نوع دردى نخواهد بود.

 از جمله پيشرفتهاى مورد بحث در كنفرانس موضوع معالجه كرم خوردگى است كه
طى آن دندان پزشك به جاى خالى كردن دندان با مته، با كمك جريان قوى نمك محل
كرم‏خوردگى را به اصطلاح سند بلاست مى‏كند.

 دكتر كليوراس، رئيس فدراسيون جهانى دندان گفت: در روش ديگرى دندان
پوسيده تخليه شده و چسب مخصوص آكنده از فلورايد در آن به كار مى‏رود.

 اين تكنيك در تايلند و فيليپين مراحل آزمايشى خود را پشت سر مى‏گذارد و
سازمان بهداشت جهانى در كشورهاى در حال توسعه كه امكانات پيشرفته دندان پزشكى
محدود است استفاده از آن را توصيه مى‏كند.

جدول

افقى:

 1- كتابى از استاد شهيد مطهرى.

 2- آب پاك كننده – آمرزيده شده
– نشان و داغ – مجازات شرعى.

 3- نوعى جمله انشائى – درخت –
گذرگاه – دانشمند و طبيب بزرگ ايرانى.

 4- زن نافرمان – دين آخرين.

 5- از علامات نفى به معناى “نيست”
و “نه” – آنچه انسان را به بهشت يا دوزخ مى‏برد! – از اجزاء صورت.

 6- هواى وارد شده به ريه – در
اسلام ولايت خانواده بر عهده اوست – مدرك – ميوه‏اى پاييزى.

 7- بخار آب پراكنده در هواى
نزديك زمين – آب بند – ادعاها – يكى از حروف انگليسى – يكى از علايم بيمارى.

 8- آزمون – گردى‏كه از كوبيدن
يا آسيا كردن غلات به دست مى‏آيد – خودكشى.

 9- تازه – روزگار – خورنده
ايمان و از گناهان كبيره – سوره‏اى در قرآن.

 10- اثر و نشان كه كسى از خود
باقى بگذارد – همگانى – بى‏كس و بى‏پشتوانه.

 11- همه – صد متر مربع – باهوش
و زرنگ – سنگى كه با آن كارد يا شمشير را تيز كنند – فريادگر جدايى.

 12- ضمير سوم شخص مفرد – از
سلاحهاى جنگى – نام – اندك.

 13- كلمه‏اى كه خودخواهان زياد
استعمال مى‏كنند – بلبل – رودى در اروپا.

 14- بنيانها – بركت يافته.

 15- ظرف ساخته شده از مس يا
روى كه شبيه قورى ولى بزرگتر از آن است – ساختمان – گازى زرد رنگ و بسيار سمى كه
داراى خاصيت ضد عفونى كننده است – سرشناس.

 16- پهلوان – خواستن – از
القاب حضرت زهرا(س) – اشاره به دور.

 17- برترين زنان عالم.

عمودى:

 1- حركت – از القاب حضرت زهرا”س”،
كه به دليل علاقه بسيار ايشان به پدر، به وى داده شده – با كيفيت.

 2- استانى واقع در جنوب شرقى
ايران كه در دوران هخامنشى نام آن “بوتيا” بوده است – هم شغل – گرفتار.

3- رستگار، دلير – شكننده، و نازك – ميوه‏اى بهشتى.

 4- مأمور ماليات – يكى از
واجبات وضو – حيوانى اهلى – غلاف شمشير.

 5- نام يكى از طوايف بزرگ
ايران – آرى – يكى از نامهاى بارى‏تعالى – كلمه تنبيه – راه ميان بر.

 6- جنگى كه در آن دندان پيامبر
اكرم(ص) شكست – عمو – رودخانه – حيوانى علفخوار از نوع گوسفند – گشاده.

 7- كريم و بخشنده – وكيل،
كارگزار.

 8- خرما – مدعى شدن – رهگذر –
شهرستانى واقع در شمال شرقى تبريز.

 9- دانه‏اى خوشبو – مدارا كردن
– خرس آسمانى.

 10- عامتر – سياه – تفاله
چغندر قند – زادگاه ناپلئون بناپارت.

 11- آنچه كه بنده، بدون واسطه
از

 خدا بياموزد – مستقل بودن.

 12- دوست – بالا آمدن آب دريا
– حيوان نجيب – من و تو – خوشنودى و خوشدلى.

 13- مادر – حرف ندا –
مجسمه – رطوبت – دريا.

 14- شجاع – خانه – نجس نيست –
يكّه؛ منفرد.

 15- خدا – نيكويى – ميوه‏اى كه
در شيره شكر پخته شده باشد.

 16- سى و سومين سوره قرآن –
درخشنده – مطابق قاعده.

 17- همدم و همصحبت – از
پيامبران اوالوالعزم – دشمنى.

 × تنظيم : امامى پور

 توجه :

 به سه نفر از برندگان – به قيد
قرعه – سالنامه پاسدار اسلام – سال 72 – اهدا مى‏گردد.

 لطفاً پاسخهاى درست را تا
بيستم آذر ارسال فرماييد.

 برندگان اين ماه عبارتند از
خواهران و برادران ذيل كه جوايز ايشان با پست ارسال مى‏گردد:

 1- مشهد – فريال فرقانى فرد.

 2- قم – زهرا اقبالپور.

 3- اصفهان – جمشيد جمشيديان.

 × تذكر: قسمت افقى، جدول شماره
4، مورد دوم، يكى از نامهاى كوروش هخامنشى است (فارسنامه ابن بلخى، ص44).

پرسشها و پاسخها

 سؤال:

 1- حدّ و مرز تحريم و تجويز
احضار ارواح و هيپنوتيزم را بيان فرماييد.

 2- عدّه‏اى از علما قايلند
تحقيق و سفر به ساير كُرات آسمانى اشكال دارد، در حالى كه يكى از راههاى شناخت
حضرت بارى‏تعالى مطالعه طبيعت و نظم موجود در آن مى‏باشد.

 3- حديثى است از حضرت رسول(ص):
“انّ من اشدّ اهل النّار يوم القيامة عذاباً المصوّرون” لطفاً منظور از مصوّرون را
بيان فرمائيد و آيا نقاشى و طرّاحى كه جزو هنر محسوب مى‏شوند داراى اشكالند؟

 4- اختلاف در ولايت فقيه كه
مُطْلَقه است يا غير مطلقه را بيان فرماييد و در صورت امكان در شماره‏هاى آينده از
مسأله مهم ولايت بحث بفرماييد.(آذربايجان شرقى: اباصلت. ف. ز)

 پاسخ:

 1- اين مسأله از نظر فقهى جاى
بحث و گفت و گوست ولى به فتواى حضرت امام(ره) – در تحرير الوسيله – همه انواع و
حدود آن حرام است.

 2- كسانى كه سفر به كرات ديگر
را حرام مى‏دانند از جهت نماز و روزه اشكال مى‏كنند و آنها سفر به مناطق قطبى كه
ماهها در روز يا شب‏اند را نيز مشكل مى‏دانند، ولى حضرت امام (ره) تكليف اين گونه
مسافرتها را در تحريرالوسيله ذكر فرموده است و اكثر فقهاى معاصر در حاشيه عروه
وظيفه نماز و روزه اين گونه مسافرتها را بيان نموده‏اند و معناى آن اين است كه
اشكالى در اين سفرها نيست. البته اگر فرضاً حرام باشد مطلبى كه شما نوشته‏ايد دليل
جايز بودن آن نيست.

 3- به حسب ظاهر آن حديث،
نقّاشان منظورند ولى طبق روايات ديگر بايد اختصاص به نقّاشى حيوان يا انسان داشته
باشد، و نقاشى غير آنها هيچ اشكالى ندارد و طبق فتواى بسيارى از فقها من جمله حضرت
امام(ره) نقاشى انسان و حيوان هم اشكال ندارد بلكه اختصاص به مجسّمه‏سازى دارد و
آن هم جاى بحث است. و به هر حال آن حديث از نظر سند معتبر نيست!

 4- در مورد ولايت فقيه مجموعه
مقالاتى تحت عنوان “سخنى پيرامون ولايت فقيه” در ده شماره مجله – از 74 تا 84 به
جز 83 – آورده‏ايم به آنها مراجعه نماييد.

  × ×

 سؤال:

 1- ما در نماز در سلام آخر
مى‏گوييم “سلام بر شما” منظور در اين جا از شما چه كسانى هستند؟

 2- خداوند در قرآن كريم
مى‏فرمايند: “گمراه مى‏كند به آن مَثَلْ بسيارى را و هدايت مى‏كند بسيارى را و
گمراه نمى‏كند به آن مگر فاسقان را” (آيه 26، سوره بقره)، مگر نه اين است كه انسان
خود داراى اختيار است و خود اوست كه تصميم مى‏گيرد به راه خوب برود يا به راه بد
كشيده شود؟ منظور از اين كه خداوند عدّه‏اى را به راه راست هدايت مى‏كند و عدّه‏اى
را گمراه مى‏كند چيست؟ و منظور از فاسق و اين كه فاسقان را گمراه مى‏كند چيست؟ مگر
فاسقان گمراه نيستند؟

 3- افرادى كه كبوتر نگهدارى
مى‏كنند، اگر كبوترانى از جايى ديگر پيش آنها بيايند آيا براى آن فرد حلال است يا
نه؟ و اگر صاحب اين كبوتران را نشناسد حكمش چيست؟ و اگر چند روزى آب و دانه به
آنها بدهد آيا مى‏توان گفت صاحب آنها مى‏شود؟

 4- اين كه شيطان يك فرشته است
و همه فرشتگان يك نيروى بازدارنده از گناه دارند و قدرت گناه ندارند، پس چرا
نافرمانى خدا را كرد و در جلوى آدم سجده نكرد كه باعث رانده شدنش از درگاه الهى
شود؟

 5- وقتى كه مجرمى را اعدام
مى‏كنند يا به اندازه كار خلافش مجازاتش مى‏كنند آيا گناهى كه كرده بخشيده مى‏شود
يا اين فقط مجازات دنيوى است و بايد در آخرت هم جواب پس بدهد؟

 6- اگر ما بخواهيم كارى را
انجام بدهيم ولى نظر يكى از والدين موافق آن كار و نظر ديگرى مخالف آن باشد و هر
دو نيز دليل قانع كننده‏اى، براى نظر خود داشته باشند و هيچ يك نيز خلاف اسلام
نباشد، نظر كدام‏يك مقدّم است، پدر يا مادر؟(س. حمزه)

 پاسخ:

 گفته شده است كه منظور از جمله
“السلام علكيم” در نماز فرادى دو ملكى است كه مراقب اعمال انسانند و در نماز جماعت
منظورِ امام، آن دو ملك و مأمومين است و منظورِ هر مأموم، آن دو ملك و امام و ساير
مأمومين است و در “السلام علينا و على عبادالله الصّالحين” منظور از عباد صالحين
پيامبران و ائمه و ملائكه موكل بر نگهدارى انسان‏اند. امّا در اين جهت كه آيا در
سلام نماز بايد قصد سلام كردن و تحيّت باشد يا چنين قصدى لازم نيست، ميان فقها
اختلاف است. و به نظر حضرت امام – قدس سره – احتياطاً نمازگزار هم قصد اداى وظيفه
شرعى در خواندن اين جمله‏ها را داشته باشد و هم قصد سلام كردن به همانهايى كه
منظور شارع است هر چند آنان را كاملاً به ذهن نياورد و فرموده‏اند مردم هم به طور
ناخودآگاه همين گونه عمل مى‏كنند.

 2- منظور از اين جمله اين است
كه قرآن در عين اينكه براى مؤمنان هدايت و نور و شفاى دردهاى معنوى است، براى
ستمگران و كافران مايه تباهى و گمراهى بيشتر است نه اين كه آنها را به جبر گمراه
مى‏كند، بلكه موجب گمراهى مى‏شود و با اختيار آنها منافاتى ندارد. اين مطلب در چند
جاى قرآن به آن تصريح شده است مانند آيه82، سوره

 اسراء “و ننزّل من القرآن
ما هو شفاء و رحمة للمؤمنين و لايزيد الظّالمين الاّ خساراً” سرّ اين مطلب اين است
كه تا قرآن نازل نشده است حجّت بر همگان كامل نيست و فقط به مقدارى كه عقل و فطرت
انسان حكم مى‏كند مؤاخذه مى‏شود، ولى پس از فرود آمدن كتاب خدا، حجت تمام است و
لذا نپذيرفتن راه حق در اين زمان، موجب خسارت و زيان بيشترى است و هر چه آيات بيشتر
و روشنتر فرود آيد و معجزات بيشتر ديده شود، كار آنها مشكلتر و خسارت آنها زيادتر
خواهد بود.

 مضافاً به اين كه آمدن اين
آيات – به دليل عناد و لجاج گمراهان – موجب طغيان بيشتر و دشمنى بيشتر آنها با
رسول اكرم(ص) مى‏شد. از اين بيان معلوم شد كه فاسقان با اين كه گمراهند ولى
گمراهتر مى‏شوند!

 3- اگر معلوم نيست آن كبوترها
صاحبى دارند يا نه مى‏تواند آنها را براى خود بردارد در صورتى كه تحت سلطه او
درآمده باشند و اگر مى‏داند آنها مالك دارند، احتياطاً بايد از خانه‏هاى اطراف و
تمام جاهايى كه احتمال مى‏دهد از آن جا آمده باشند تحقيق كند تا صاحب آنها را
بيابد و اگر پيدا نشد به فقيرى صدقه بدهد.

 4- به صراحت قرآن، شيطان فرشته
نيست، بلكه از نوع جنّ است.

 5- بخشيدن گناه در آخرت بستگى
به توبه انسان و پذيرش خداوند دارد.

 6- هر كدام را بخواهيد
مى‏توانيد مقدّم بداريد.

  × ×

 سؤال:

 چنانچه به شخصى مبلغى پول
بدهكار باشيم و بناچار بخواهيم به وى به صورت اقساط و يا در وقت ديگرى پرداخت
نماييم، آيا آن شخص مى‏تواند در قبال آن، زيان ديركرد و يا سود دريافت نمايد؟

 (گرمسار: د. ش.411)

 پاسخ:

 خير! مطالبه هيچ پول يا چيز
ديگرى به عنوان ديركرد نمى‏تواند بكند و اگر بگيرد ربا و حرام و از بزرگترين
گناهان است!

  × ×

 سؤال:

 1- همانطور كه مى‏دانيد در
پاره‏اى روايات از خواندن شعر در شب به طور كلى و نيز در شب و روز جمعه به طور اخص
حتى شعر نيكو نهى شده است، در حالى كه ديده شده است در نماز جمعه و محافل و مجالس،
روحانيون بر منابر شعر مى‏خوانند، از سوى ديگر مثلاً يك دانشجوى ادبيّات دائماً با
شعر سر و كار دارد و مسأله شب شعر هم در كشور ما امرى رايج است و برنامه‏هاى ادبى
صداى جمهورى اسلامى – كه در شب پخش مى‏شود – نيز برقرار است. توجيه اين روايات و اعتبار
آنها چگونه است؟

 2- امام جماعتى در سوره قدر به
كلمه “بإذن” كه مى‏رسد به علت وضع خاص دندانش “ذ” را “ز” تلفّظ مى‏كند، تكليف
مأموم چيست؟

 3- اگر امام جماعتى در قرائت
سوره والعصر در كلمه “ان الإنسان” چنين تلفظ كند “اِنَّلِنْسان” و يا در سوره جمعه
بجاى “قل انّ” بگويد “قُلِنَّ” با اين توضيح كه در قرائت اساتيد تجويد قرآن اين
گونه تلفّظ شنيده مى‏شود و فكر مى‏كنم در عرف عرب هم مرسوم باشد، تكليف چيست؟

 (تهران: س. د)

 پاسخ:

 1- البته روايات نهى از شعر در
مواقع خاص، روايات معارضى دارد و جمع بين آنها اين است كه شعر حق و مفيد كراهت
ندارد، گرچه در بعضى روايات تعميم داده شده است و شايد كراهت آن كمتر باشد و به هر
حال اين نهى بطور كلّى حمل بر كراهت شده است و حرام نيست.

 2- اگر شما تلفّظ “ذ” را صحيح
ادا مى‏كنيد و مطمئن هستيد كه تلفّظ امام صحيح نيست، نمى‏توانيد به او اقتدا كنيد.

 3- تلفّظ به اين همزه‏ها لازم
است و بدون آن نماز صحيح نيست و نمى‏توان اقتدا كرد.

  × ×

 سؤال:

 بنده اقدام به خال كوبى در بدن
نمودم و اين عمل در موقعى انجام گرفت كه جُنب بودم و بعد شنيدم كه اين كار باعث
مى‏شود كه من ديگر نتوانم به نماز و عبادات ادامه دهم. لطفاً بنده را در اين امر
راهنمايى كنيد.

 (آبادان : ع. ح . 135)

 پاسخ:

 خالكوبى زير پوست است و مانع
رسيدن آب به بشره نمى‏شود، بنابراين غسل شما صحيح است.

  × ×

 × تبريز : برادر الف

 سؤال خود را از دفتر استفتاء
بپرسيد.

 × فاروج: خواهر آ. ن

 1- مادر حق بسيار بزرگى دارد.
انكار زحمتهاى پدر و مادر و ناسپاسى آنها هر چند اكنون رفتار خوبى نداشته باشند
كفران حق آنهاست. و اين كار نزديك به كفران حق خداوند است. انسان نبايد به خاطر
برخى اشتباههاى پدر و مادر زحمات طاقت فرساى آنها را فراموش كند، سعى كنيد با
رفتار متواضعانه خود او را متوجه اشتباهش در برخورد با شما جلوى ديگران بنماييد
ولى هرگز پاسخ تند نگوييد كه خشم خدا را در پى دارد. شما نوشته‏ايد كه خدا را
بسيار دوست داريد پس به خاطر او اشتباهات مادر را ناديده بگيريد و آن را تحمل كنيد
تا خداوند از شما راضى شود و شما را دوست بدارد.

 2- وسوسه نكنيد كه حرام و گناه
است و زندگى را بر شما و اطرافيانتان سخت و دشوار مى‏كند، ترشّح آب در موقع تطهير
در توالت معمولاً پاك است، شرايطى دارد كه در رساله ذكر شده است و معمولاً آن
شرايط حاصل است و اگر تطهير با شيلنگِ متّصل به آب كُر مانند آب لوله كشى شهرى
باشد، به هر صورت باشد ترشّح آن پاك است و تا چيزى را يقين صددرصد به نجاست آن
پيدا نكرده‏ايد پاك است به شك و وسوسه هرگز اعتنا نكنيد، نمازتان را مانند ديگران
و به طور معمول بخوانيد و تكرار نكنيد.

گفته‌ها و نوشته‌ها

 ظريفها

 ظريف بغداد، ابوالعينا و
ظريف مصر، ابن مكرم در مجلس يكى از حكّام، پهلوى يكديگر نشسته بودند و با هم
سرگوشى صحبت مى‏كردند. حاكم پرسيد: ديگر چه دروغهايى بيخ گوش يكديگر مى‏گوييد؟

 ابوالعينا گفت: از بى‏طمعى و
عدل و سخاوت و فتوت شما صحبت مى‏كنيم!

 در راه او

 از “ويليام جيمز”، فيلسوف
غربى پرسيدند: آيا زندگى ارزش ماندن را دارد؟ وى پاسخ داد:

 اين امر، بستگى به شخص دارد؛
زندگى ارزش ماندن را دارد، هرگاه در پى آن باشيم كه به اتّكاى خداوند زندگى كنيم و
در راه او گام برداريم!

 (ماجراهاى جاودان در فلسفه)

 سيرت زيبا

  زيبايى ظاهرى زن، امروز و فردا پژمرده و مبتذل مى‏شود، در صورتى كه
حُسن و نيكويى معنوى به هر قالبى كه درآيد، هميشه شاداب و فريبنده است و طول ايام
و مرور زمان به جاى آن كه از رونق و جلوه آن بكاهد، دائماً بر قدر و منزلت آن مى‏افزايد.
بعد از يك سال هيچ كدام ]از زن و شوهر[ در فكر زيبايى صورت نمى‏افتند، بلكه متوجه
خُلق و رفتار يكديگر مى‏شوند.(دوتوكوپل)

 لذت پرهيزكارى

  هيچ كس را هيچ ندادند از دنيا، تا از آخرتش صد چندان كم نكردند، پس به
جامه نرم و طعام خوب لذّت مگيريد كه فردا، لذت آن جامه و آن طعام نباشد.

 (فضيل عياض)

گزيده سخن

 با آن كه سخن به لطف آن
است

كم گفتن اين سخن صواب است

 كم گوى و گزيده گوى چون در

تا از سخنت جهان شود پر

 (مصلح الدين سعدى)

فضايل على ( ع )

 كسى از شافعى، پرسيد: در حق
على(ع) چه مى‏گويى؟

 گفت: چه گويم در حق كسى كه
دوستانش فضايل او را از ترس دشمنانش پنهان كردند و دشمنان از روى كينه و عناد. با
اين حال فضايل او، دنيا را پر كرده است.(نامه دانشوران)

 سرچشمه

 عمربن عبدالعزيز از عربى شامى
پرسيد: عاملان من در دربار تو چگونه عمل مى‏كنند؟

 در جواب گفت: قياس به نفس
بنما، اذا طابت العين عذبت الانهار؛ وقتى آب از سرچشمه صاف باشد در تمام جويها، آب
صاف، روان گردد و چون از سرچشمه گل‏آلود باشد، آب در تمام نهرها، گل آلود خواهد
بود.(هزار و يك حكايت، ص312)

 سازمان ملل

  گويند در سال 1929 هنگامى كه ساختمان جديد جامعه ملل قديم، در ژنو
پايان يافت، در جستجوى شعارى بودند كه بر سر درِ آن، حك كنند؛ انيشتين -دانشمند
معروف – اين عبارت را پيشنهاد كرد: “من از اقويا حمايت مى‏كنم و ضعفا را مجبور
مى‏سازم كه تسليم مطامع ايشان شوند، بى آن كه خونى بر زمين ريخته شود!

 نعمت عافيت

  يكى در پيش بزرگى از فقر و درويشى گِله مى‏كرد. گفت: خواهى كه چشم
نداشته باشى و ده هزار درهم به تو بدهند؟ گفت: نه! گفت: عقل چطور؟ گفت: نه! گفت:
گوش و دست و پاى؟ گفت: نه! گفت: پس خداى را پيش تو پنجاه هزار درهم متاع است، چرا
گِله مى‏كنى؟ بلكه بيشتر خلق را اگر گويى كه حال خويش با حال فلان كس عوض كن، نكند
و به حال بيشتر خلق رضا ندهد. پس آنچه وى را داده‏اند و بيشتر خلق را نداده‏اند،
جاى شكر باشد.(كيمياى سعادت)

 آداب سخن

  وقت سخن مترس بگو آنچه
گفتنى است

شمشير روز معركه، زشت است در نيام

 × × × × ×

 در مقام حرف بر لب مهر
خاموشى زدن

تيغ را زير سپر در جنگ پنهان كردن است

 (مصلح الدين سعدى)

 فرار

  ترسويى از ميدان جنگ مى‏گريخت. به او گفتند: اى نامرد، چرا مى‏گريزى؟

 گفت: آن خوشتر دارم كه بگويند:
فلانى گريخت لعنة اللّه عليه، تا آن كه بگويند: فلانى كشته شد، رحمةالله عليه.

نگرشى بر نظام حمايتى

قسمت اول

محمد رضا مالك

 سوبسيدها، كه در قالب نظام‏هاى
حمايتى پرداخت مى‏شوند و جزو مخارج دولت محسوب مى‏گردند، نوعى ماليات منفى‏اند كه
افزايش آنها – در صورتى كه بر درآمدهاى دولت اضافه نگردد – باعث كسرى بودجه خواهد
شد. برخلاف مالياتها كه بر بودجه، اثرى مثبت دارند.

 از آن جا كه اقتصاددانان
دريافته‏اند كه مكانيزم بازار آزاد به تنهايى نمى‏تواند موجب كارايى اقتصادى گردد
و دولت مى‏بايست براى تخصيص بهينه منابع اقتصادى، در اقتصاد دخالت نمايد، نياز به
ابزارهايى احساس مى‏شود كه دولت با يارى جستن از آنها، در سياستگذاريهاى خويش به
منظور ايجاد كارايى بيشتر در تهيه كالاها و خدمات، بتواند وضعيت كاركرد بازار و
مكانيزم قيمتها را بهبود بخشيده و به تصحيح آن همت گمارد. مالياتها و سوبسيدها كه
بر خلاف يكديگر عمل مى‏كنند از مهمترين ابزارهايى‏اند كه هر دولتى براى رسيدن به
اين مهم به كار مى‏گيرد.

 اهداف يك سيستم حمايتى

 گذشته از “تخصيص كارايى منابع”
و ايجاد “كارايى اقتصادى” كه در ميان دولتهايى كه به اقتصاد، نگاهى يكسونگرانه
دارند (كشورهاى صنعتى) هدفى والا شمرده مى‏شود. در تمامى كشورها و بويژه كشورهاى
در حال توسعه كه با مشكلات بسيارى دست به گريبانند، اهداف ديگرى نيز، در برقرارى
يك سيستم حمايتى و پرداخت سوبسيد، دنبال مى‏شود كه نيل به اين اهداف از رسيدن به “كارايى
اقتصادى” چه بسا از اولويت بيشترى برخوردار باشد.

 بايد توجه داشت كه دولتها بر
حسب تفاوتهايى كه در ديدگاههاى خويش نسبت به مردم و نيز برداشتى كه از ساختار
اقتصادى و اجتماعى كشور خود دارند به افراد يا گروههاى خاص اجتماعى، يا مصرف
كنندگان يك كالاى ويژه، سوبسيد پرداخت مى‏كنند و در اين راستا هدفهايى را مدّ نظر
دارند، مانند: برقرارى عدالت اقتصادى و مسأله توزيع درآمدها، اهميت دادن به
معيارهاى ارزشى، بهبود اخلاق اجتماعى و ايجاد حسّ برابرى و برادرى در اقشار مختلف
اجتماعى، حمايت از گروههاى كم درآمد و آسيب پذير، تحقق شعارها و آرمانهاى انقلابى.
گهگاه نيز براى كاهش ناآراميها و عصيانهاى اجتماعى و كاستن از جوّ روانى و التهابات
ناشى از عدم اطمينان اقتصادى مردم، نياز به يك سيستم حمايتى احساس مى‏گردد.

 ممكن است در برخى از كشورهاى
جهان‏سوم، برقرارى يك سيستم حمايتى به دلايلى نه چندان منطقى انجام گيرد. اين گونه
كشورها معمولاً ثروتهايى باد آورده دارند، نظير كشورهاى صادركننده نفت حاشيه خليج
فارس. جناحهاى حاكم در اين سرزمينها كه بيشتر ثروت و درآمد عمومى را به خود اختصاص
داده‏اند و مردم را نانخور خود به حساب مى‏آورند، گاهى اوقات تلاش مى‏كنند تا
كالاهاى مصرفى با قيمتى بسيار كمتر از قيمت تمام شده، در اختيار توده‏هاى فقير
قرار داده شود چون اين كار را نوعى اظهار سخاوتمندى مى‏دانند و تظاهر به ثروتمندى
و غنا را از وجوه اقتدار حاكميت خويش به شمار مى‏آورند.

 در اين كه آيا پرداخت
سوبسيدها، از لحاظ تحقق بخشيدن به “كارايى اقتصادى” و يا از جهت بهبود “توزيع
درآمد” و “رفاه اجتماعى” و حتى از ديدگاه اخلاقى، صحيح است يا خير؟ جاى سخن بسيار
است. در مقاله حاضر كوشيده‏ايم با اشاره‏اى گذرا به نظام حمايتى در ايران، منافع و
مضارّى را كه اين امر، از جهات متفاوتى، باعث گرديده است، مختصراً بيان نموده و
سپس مشكل حذف سوبسيدها را بررسى كنيم. در پايان هم پيشنهادهايى را ارائه نموده‏ايم
تا شايد گامى در جهت حل مشكل برداشته باشيم.

 سيستم حمايتى در ايران

 گرچه پيش از افروخته شدن آتش
جنگ تحميلى و همچنين قبل از انقلاب، پرداخت سوبسيد براى برخى از كالاها مرسوم بوده
است، ليكن در زمان جنگ عراق عليه جمهورى اسلامى ايران دولت با توجه به كمبود شديد
بودجه ارزى و كاهش واردات و كم شدن كالاهاى ضرورى و بالا رفتن قيمتها، جهت كمك به
اقشار مستضعف و توده مردم، نظام حمايتى جديدى را پايه گذارى كرد. اين نظام حمايتى،
با عنايت به اهدافى كه از آن دنبال مى‏شد و نيز با توجه به اين كه در سالهاى بعد بر
گستره آن افزوده گشت و بسيارى از كالاها را در برگرفت، حايز اهميّت است.

 پرداخت سوبسيد به كالاها كه جز
چند قلم خاص مانند نان، بقيه به علت كمبود همراه با سهميه‏بندى انجام گرفت، در
آغاز امرى موقتى و زودگذر به حساب مى‏آمد. در اين زمان، هدف دولت اين بود كه با
سهميه‏بندى كالاهاى اساسى و پرداخت سوبسيد آنها، توده مردم مسلمان را يارى نمايد
كه همانند پيش از جنگ بتوانند نيازهاى اساسى خود را به آسانى برآورده سازند. آن
روزها غير از اقشار متوسط به بالاى جامعه و نيز برخى از خواص، كمتر كسى بود كه
پرداخت سوبسيد و اصل نظام حمايتى را مورد اشكال قرار دهد. اين كه چرا هيچ كس به
مسأله پرداخت سوبسيدها با نگاهى نقادانه نمى‏نگريست، شايد بدين علت باشد كه
دهه‏هاى اخير و پس از آن كه دولت ايران به درآمدهاى سرشار نفتى دست يافت، پيوسته
اين باور عمومى تقويت يافته است كه دولت كارآمد و توانا دولتى است كه سهم بيشترى
از مخارج زندگى مردم را به عهده گيرد. حتى وقوع انقلاب اسلامى و شعارهاى عدالت
گرايانه‏اى كه از طرف رهبران انقلاب ابراز مى‏شد به مقدار زيادى بر توقّعات و
انتظارات مردم از دولت اسلامى افزود.

 ابزارى براى توزيع درآمد

 دولت افزون بر تأمين مايحتاج
ضرورى مردم، اغراض ديگرى را نيز در سر داشت شايد ميل به برقرارى عدالت اجتماعى و
برابر ساختن سطح زندگى اقشار مختلف اجتماعى و نيز بهبود بخشيدن به وضعيت توزيع
درآمد، بيشترين تأثير را در اعمال اين سياست داشت؛ به عبارت ديگر، دولت قصد توزيع
مجدّد قدرت خريد و در نتيجه توزيع مجدّد درآمد، به سود مستضعفين را داشت.

 قبل از جنگ گرچه برخى از
كالاها نظير نان، قند و شكر و سوخت مشمول سوبسيد بود ليكن پس از شروع جنگ، نظام
حمايتى گسترده‏اى شكل گرفت كه در بسيارى اوقات عملكرد بازار را تحت تأثير خود قرار
مى‏داد.

 مشكل اساسى از آن جا زاده شد
كه دولت سيستم حمايتى و پرداخت سوبسيدها را به صورت عامّ، به عنوان ابزارى كارا
براى تغيير الگوى توزيع درآمد، پنداشت و بدين گونه بود كه بسيارى از كالاها و حتى
آنهايى را كه ضرورتى نداشت مشمول سوبسيد قرار داد. در حالى كه سرمايه گذارى در
امور زيربنايى از اولويت بيشترى برخوردار بود.

 در اين كه نظام حمايتى پس از
جنگ چه اثرات اقتصادى و اجتماعيى از خود به جاى گذاشته است، زمينه بسيار خوبى براى
تحقيق وجود دارد. ما در اين جا به اختصار برخى از نقاط مثبت و منفى آن را بر
مى‏شمريم:

 نقاط مثبت:

 1 – ضرورت: بسيارى از ما از
اين امر آگاهيم كه در دوران جنگ تحميلى كه حاكميت جمهورى اسلامى ايران از جميع
جهات، مورد تعرّض دشمنان واقع شده بود، آنچه از همه امور مهمتر مى‏نمود، تأمين
نيازهاى اساسى و ضرورى مردم بود. رساندن مواد غذايى و مايحتاج اوليه زندگى به
تمامى اقشار مردم، چيزى بود كه براى پيشگيرى از بحران اجتماعى و نيز كاستن از جو
روانى منفى ناشى از وقوع جنگ، به آن نياز شديدى احساس مى‏شد. اضافه بر اين، دولت
انقلابى نمى‏خواست كه توده‏هاى مردم مسلمان را كه در حقيقت موتور محرّك انقلاب
بودند، در تنگناى معيشتى رها سازد. بنابراين اصل سهميه‏بندى و پرداخت سوبسيد امرى
معقول بود.

 2 – يكسانى در مصرف كالاها:
گرچه دلايل روشنى در دست نيست كه پرداخت سوبسيد براى كالاها و اجراى نظام حمايتى –
حتى در گسترده‏ترين حالت خود – وضعيت توزيع درآمد را به نفع اقشار پايين جامعه
بهبود بخشيده باشد، بلكه شواهدى وجود دارد كه گروهى با سوء استفاده از نقطه‏ضعفهايى
كه در سيستم توزيع كالاهاى مشمول طرح وجود داشت به ثروتهاى كلان دست يافتند و بر
فاصله‏هاى طبقاتى افزودند. ليكن اين نكته را نيز نمى‏توان از نظر دور داشت كه با
عنايت به اين امر كه نظام حمايتى كم كم پيچيده‏تر و گسترده‏تر شد و بسيارى از
كالاها را در برگرفت، مى‏توان گفت به مدت چند سال سبب گشت كه عموم مردم، حداقل در
بخشى از كالاها از مصارف شبيه به هم برخوردار باشند و تقريباً فقير و غنى كالاهاى
مشابه‏اى را مصرف نمايند. اين يكسانى در برخوردارى از مصرف كالاهاى مزبور، باعث
مى‏شد كه فاصله‏هاى طبقاتى چندان عمیق و سؤال‏برانگيز به نظر نيايد و مردم بيشتر
با يكديگر احساس برادرى نمايند و اين حس برادرى و همدلى بر مقاومت ملّت در برابر
توطئه‏هاى دشمنان مى‏افزود. در سالهاى نخستين جنگ بويژه زمانى كه در آمدهاى ارزى
دولت تا حد زيادى بهبود يافت، در ميان مردم اين احساس بيشتر از هميشه ملموس بود كه
دولت اسلامى عموم افراد جامعه را به يك چشم مى‏نگرد و قصد آن دارد كه وضعيت زندگى
و رفاه اجتماعى را به سود مستضعفين تغيير دهد.

 3 – همسويى با معيارهاى
اخلاقى:

 با آن كه اقتصاد دانان
قضاوتهاى اخلاقى و ارزشى را چندان خوش ندارند و مى‏كوشند تا باورهاى اخلاقى خود را
در تحليل مسائل و پديده‏هاى اقتصادى دخالت ندهند و حتى تصريح مى‏نمايند كه بهينه
بودن وضعيت توليد و مصرف كالاها از جهت اقتصادى لزوماً به معناى تطبيق آن با
معيارهاى ارزشى و عدالت اقتصادى نيست، اما براى حاكميتى كه بر پايه ارزشها و اصول
اخلاقى اسلام شكل گرفته است عاملهاى اخلاقى مى‏تواند نقشى مهم را ايفا نمايد.

 به همين خاطر بايد توجه داشت
كه هر چند پرداخت سوبسيدها آن هم با اين گستردگى ممكن است از نظرگاه اقتصادى قابل
توجيه نباشد، ولى نظام حمايتى، همانند چترى بود كه بر سر همگى ملت سايه مى‏افكند و
توده‏هاى مستضعف و نيز كسانى را كه در شهرهاى دور افتاده و روستاها ساكن بودند
دربر مى‏گرفت و جزو جامعه محسوب مى‏داشت. در اين حال ضعفا همچون اندامهايى از يك
پيكر واحد بودند كه مانند ديگر اعضا تغذيه مى‏شدند. امّا پس از اين كه در سالهاى
اخير نظام حمايتى تا حد زيادى محدود گشت و سوبسيدها قطع گرديد، اين يكسان نگرى از
بين رفت و مستضعفين به “اقشار آسيب پذير” و “صاحبان درآمدهاى ناچيز” تغيير نام
دادند، كه اين عناوين چندان احترام‏آميز نبود.

 در هر حال واژه “مستضعف” كه
بارى ارزشى – مكتبى داشت در برابر عنوانهاى جديد كه با نظر خشك اقتصادى به كار
گرفته شده بود، رنگ باخت.

 برنامه ريزان اقتصادى بايد به
اين نكته عنايت داشته باشند كه نظام حمايتى سالهاى جنگ، با يك آرمان عدالت گرايانه
اعمال مى‏شد و آن را نبايد در سطح امورى چون “تأمين اجتماعى” و “بيمه بيكارى”
انگاشت. در تحت نظام حمايتى، مستضعفين اين احساس را داشتند كه حق خويش را مى‏گيرند
ولى اكنون در بين آنها اين باور تقويت شده است كه دولت به آنان به چشم “ناتوانانى
كه از عهده مخارج زندگى بر نمى‏آيند” مى‏نگرد و لذا ثروتمندان جامعه را تشويق
مى‏كند كه آنان را زير بال و پر خويش بگيرند.

 نقاط منفى:

 1- اسراف كارى و اتلاف منابع:

 هرچند در زمانى كه كالاهاى
مشمول سوبسيد به وفور در اختيار مصرف كنندگان قرار داده شده بود خيلى از افراد به
اين گونه كالاهاى كوپنى “با بى‏رغبتى” مى‏نگريستند ولى با وجود اين، مصرف كالاهاى
مزبور در بسيارى از مناطق رو به فزونى گرفت. اين افزايش مصرف كه در برخى از اقلام
خاص همانند نان و فرآورده‏هاى نفتى و… شتاب‏آلود بود، ريشه در اسرافكارى داشت.
تقويت اين روحيه در ميان افراد جامعه باعث گرديد كه اكنون در مى‏يابيم كه بسيارى
از مردم از شناخت ارزش واقعىِ اين نوع كالاها غافلند. اين امر، خود به خود يك معضل
اقتصادى است و چنانچه در رفتار مصرفى جامعه ما تغييرى صورت نپذيرد براى آينده
منابع كشور مخاطره آميز خواهد بود؛ براى مثال، وضعيت مصرف فرآورده‏هاى نفتى و سير
فزاينده آن به طورى است كه اگر در اين زمينه تصميمى جدى و قاطع گرفته نشود، آينده
صادرات اين‏گونه مواد با خطر حتمی روبه‏رو است و دور نيست كه زمانى فرا رسد كه حتى
جوابگوى مصرف داخلى نيز نباشيم.

 2- آسيب ديدن توليدات ملى:

 لازمه اعمال نظام حمايتى با
چنين وسعتى، اخلال در كاركرد عرضه و تقاضاى بازار و سيستم طبيعى قيمتها بود. دولت
از آن جا كه مانند گذشته ارز كافى براى واردات كالاها و اشباع تقاضاى بازار نداشت،
ناچار به انجام سهميه‏بندى گرديد. اين سهميه‏بندى كه با تعيين قيمت رسمى همراه
بود، باعث شد كه توليدكنندگان بخش خصوصى اطمينان كافى به سودآورى فعاليتهاى آينده
خود نداشته باشند و به اين دليل كه جز در موارد خاصى مانند گندم و برنج و…
كمكهاى جبرانى در اختيار توليد كنندگان قرار نمى‏گرفت خيلى از آنان از ادامه توليد
منصرف شدند. آنان با توجه به تعيين قيمت رسمى محصولات خويش از جانب دولت، انتظار
زيادى به تحصيل سود در آينده نداشتند. در اين هنگام چاره‏اى جز تن دادن به يك نظام
اقتصادى با برنامه ريزى متمركزتر كه در تحت آن بيشتر شركتهاى توليدى عمده را دولت
اداره مى‏كرد، نبود و پس از گذشت يك دهه دولت در اين زمينه كارنامه افتخارآميزى را ارائه نداد، زيرا
بسيارى از شركتهاى تحت پوشش، كه مديريت لايق اقتصادى نداشتند، ضرردهى بالايى
داشتند و وظيفه توليد تعداد زيادى از كالاها به دوش دولت افتاده بود كه از انجام
همه آنها ناتوان بود. براى همين است كه اكنون ايجاد فضايى كه در آن توليد كنندگان
بخش‏خصوصى از سود عادلانه‏اى برخوردار باشند، براى به كارگيرى ظرفيت كامل توليدى
كشور از ضروريّات مى‏نمايد.

 3- ناهمگونى با عدالت اقتصادى:

 برخى از صاحبنظران بر اين
باورند كه پرداخت سوبسيد به طور عامّ و همسان به تمامى افراد ملّت، بدون توجه به
توانايى مالى و سطح درآمد آنان، كارى نابجاست، زيرا صاحبان درآمدهاى بالا نيازى به
اين كمكها ندارند. بر خلاف اقشار ضعيف و كم درآمد كه از پرداخت هزينه‏هاى زندگى
خود ناتوانند. بنابراين در نهايت، اين طبقات بالاى جامعه هستند كه سود خواهند برد.

 نظام حمايتى در صورتى مى‏تواند
صحيح و مؤثر باشد كه فاصله‏هاى درآمدى را كمتر كند؛ يعنى سوبسيدها به همان كسانى
پرداخت شود كه مستحق آن هستند.

 اين سخن، گرچه در مرحله گفتار
معقولانه به نظر مى‏آيد، اما در مرحله عمل بايد دانست كه دولتها معمولاً در
شناسايى واجدين شرايط دريافت اين كمكها، مهارت بالايى از خود نشان نداده‏اند.
ضمناً ممكن است اجراى اين طرح در عمل به علت عدم يك سيستم توزيع مناسب، بسيار مشكل
باشد.

 4 – تغيير الگوى مصرف:

 پرداخت سوبسيد كالاها و مسأله
سهميه‏بندى باعث شد كه تقاضاى كاذبى براى اين گونه كالاها به وجود آيد، تا جايى كه
بيشتر خانوارها پس از برقرارى نظام حمايتى سليقه مصرفى خود را تغيير دادند؛ مثلاً
مصرف اقلامى چون برنج و روغن نباتى و نيز كره و گوشت وارداتى و غيره كه در خيلى از
روستاها و نقاط دور افتاده معمول نبود، رواج يافت و بر ميزان مصرف اين كالاها بطور
سرانه افزوده گشت. اين تغييرات در سليقه‏هاى مصرف‏كنندگان هرچند محتمل است در برخى
موارد مانند پودرهاى لباس شويى و صابون و مواد غذايى ضرورى و غيره، به نفع بهداشت
و سلامت جامعه باشد، ولى از نظر اقتصادى چندان به صلاح نبود، زيرا سوق دادن مصرف
عمومى به سوى كالاهاىِ خاصى كه اكثر آنها از طريق واردات تأمين مى‏شد و بنيه
توليدى كشور در اين زمينه‏ها محدود بود، نمى‏تواند مثبت ارزيابى گردد.

 در گذشته‏اى نه چندان دور،
مردم وطن ما به سبب شرايط متنوّع جغرافيايى و آب و هوايى كه در ايران وجود دارد،
در هر منطقه‏اى با توجه به شرايط اقليمى خاص آن، به مصرف كالاى بخصوصى روى آورده
بودند كه معمولاً در توليد آن خودكفا بودند. اين سليقه آنها كه خالى از حكمت نبود،
گذران زندگى را بر ايشان سهل ساخته بود.

 5 – نبود يك سيستم توزيع
مناسب:

 عملكرد دولت سبب گشت كه خود وى
در بيشتر بخشها به صورت توليد كننده منحصر به فرد در آيد. در اين اواخر، اداره اين
شركتها، كه نيروى گروهى از كاركنان متخصص و ماهر دولت را مى‏گرفت، بارى سنگين و
تحمل ناپذير بود.

 بر خلاف امر توليد كه دولت نقش
اصلى را داشت، متأسفانه در سيستم توزيع دست بخش خصوصى تا حدى باز گذاشته بود، به
گونه‏اى كه اين بخش خصوصى بود كه در توزيع حرف اول را مى‏زد. كاركرد شركتهاى
تعاونى نيز نتيجه شگرفى در بر نداشت و در حالى كه دولت در امر تملّك شركتها مصرّ
بود و اكثر آنها را در اختيار خود داشت، نيروى چندانى براى برخورد با واسطه‏ها كه
بخش بزرگى از بازار را در تسلّط خود داشتند، نداشت.

 به غير از كالاهايى مانند قند
و شكر و روغن و… كه با كوپن‏هاى رسمى توزيع مى‏شد، در ساير كالاهايى كه براى
آنها سوبسيد زيادى پرداخت مى‏گرديد، اين فروشندگان و واسطه‏هاى فروش بودند كه نفع
اصلى را مى‏بردند. همين عدم نظارت، سبب شد كه سهم زيادى از منافع نظام حمايتى – كه
قرار بود به مصرف كنندگان جزء برسد – به چنگ اخلال‏كنندگان در سيستم توزيع افتاد،
و به همين خاطر است كه مى‏بينيم نظام حمايتى، وضعيت درآمد را بهبود نبخشيد، بلكه
پس از گذشت چند سال نتايج ناخوشايندى هم به بار آورده و بخش خصوصى فربه‏تر از
هميشه بر جاى باقى ماند، در حالى كه بر فاصله‏هاى درآمدى گروههاى اجتماعى افزوده
شده بود. شايد دولت كه از حسن نظر كافى برخوردار بود، اگر اكثر نيروى خود را به
جاى تسلط بر شركتهاى توليدى، صرف تنظيم يك سيستم توزيع مناسب كالا مى‏نمود، نتايج
رضايت‏بخش‏ترى به دست مى‏آمد.

 × حذف سوبسيدها:

 با دقت به مباحث گذشته مى‏توان
دريافت كه چرا دولت هم اينك بر برنامه‏هاى تعديل اقتصادى و محدود ساختن نظام
حمايتى پافشارى مى‏ورزد. در حالت كنونى احساس مى‏شود كه ادامه نظام حمايتى با شكل
سابق، به نفع آينده كشور نيست و با حفظ منابع اقتصادى جامعه سر ناسازگارى دارد.

 در شماره آينده به اميد
پروردگار، اين مسأله را مورد تجزيه و تحليل قرار خواهيم داد كه اولاً: اهداف عمده
دولت از حذف سوبسيدها چيست؟ و ثانياً: در اجراى برنامه‏هاى آينده چه نكاتى را بايد
در نظر داشت.

 ادامه دارد

نظريه اتحاد آسيايى

سناريوهاى شكل يابى

آخرين قسمت

دكتر محمد رضا حافظ نيا

 در بحثهاى گذشته به بررسى
ضرورت تشكيل اتحاد آسيايى و اهداف و كار كردهاى آن پرداخته شد. اينك اين سئوال
مطرح است كه چگونه مى‏توان انتظار داشت اين اتحاد شكل بگيرد؟ و روشهاى احتمالى تشكيل
آن كدامند؟

 آنچه مسلم است اين است كه
احساس نياز به تشكيل اين اتحاديه بايد در وجود تمام يا تعدادى از كشورهاى آسيايى
بويژه آنها كه اهميت ژئوپليتيكى دارند، به وجود آيد. براى شروع مراحل اوليه كار و
توضيح و توجيه مسأله، لازم است يك يا چند كشور، پيشگام اين حركت شوند تا فرهنگ
اتحاد، تدريجاً استقرار يافته و مقدمات ايجاد و سازماندهى آن فراهم آيد. براى شكل
دادن به اتحاديه مزبور، سناريوهاى متعددى قابل تصور است كه در اين جا به چهار مورد
آن اشاره مى‏شود:

 1 – سناريوى فرا گير و يك
مرحله‏اى:

 اين سناريو از همان آغاز راه،
تمام يا اكثر كشورهاى آسيايى را شامل مى‏شود. براى تحقق آن، كشور يا كشورهاى
پيشنهاد دهنده مى‏توانند به تشكيل كنفرانس عمومى، با حضور كليه يا اكثر كشورهاى
آسيايى اقدام كنند.1

 اين كنفرانس مى‏تواند در سطح
سران يا وزراى امور خارجه كشورهاى آسيايى تشكيل شود و براى شروع كار و توجيه و
زمينه‏سازى آن مى‏توان اجلاس مشترك سفراى كشورهاى آسيايى را در كشور يا كشورهاى
پيشگام تشكيل داد.

 البته اين سناريو مستلزم وجودِ
باور، نگرش و رفتار هماهنگ دولتهاى آسيايى نسبت به اين اتحاديه و نيز نسبت به
مسائل و مناسبات بين المللى است كه در حال حاضر به دليل فقدان دو عامل ياد شده به
نظر مى‏رسد تحقق سناريوى فراگير در كوتاه مدت، مقدور نباشد، زيرا كشورهاى آسيايى
در موضوعات ياد شده تجانس لازم را ندارند. هر چند نمى‏توان از آن صرف نظر نمود و
تلاشهاى مربوطه را بى‏ثمر دانست و آزمايش آن براى امكان سنجى ميزان تحقق اين
سناريو، كارى به صلاح است.

 2 – سناريوى قطبهاى
منطقه‏اى:

 در بررسى وضعيت نواحى
جغرافيايى و ژئوپليتيكى آسيا مشخص شد كه اين قاره به هشت ناحيه تقسيم مى‏شود كه در
هفت ناحيه آن، امكان پيدايش نظام منطقه‏اى وجود دارد و نيز گفته شد كه در هر ناحيه
جغرافيايى يكى از كشورها از وزن و منزلت ژئوپليتيكى بالاترى برخوردار است و به
همين اعتبار، قادر است بر نظام منطقه‏اى تأثير بگذارد. حال خواه اين نظام شكل رسمى
داشته باشد يا نداشته باشد تفاوت چندانى نمى‏كند، زيرا در هر صورت كشورى كه وزن
ژئوپليتيكى بالاترى دارد، خود به خود بر مناسبات و فعل انفعالات منطقه‏اى تأثير
مى‏گذارد و گاهى نقش محورى پيدا كرده و رهبرى مجموعه را به عهده مى‏گيرد.

 اين سناريو، تحقق اتحاد را در
دو يا چند مرحله مقدور مى‏سازد؛ يعنى در آغاز كار، هسته اوليه اتحاد با حضور
كشورهاى قطبى مناطق ژئوپليتيكى آسيا تشكيل شود و در مرحله دوم تعدادى از كشورهاى
هر منطقه به اتحاد وابسته گردند و بالاخره تدريجاً كليه يا اكثر كشورها به عضويت
اتحاديه درآيند.

 بر اساس اين سناريو، كشورهاى
ژاپن، چين، اندونزى، هند، ايران، تركيه و قزاقستان، هسته اوليه اين تشكل را به
وجود خواهند آورد. البته اين سناريو نيز بدون مشكل نيست، زيرا روابط هند با چين و
چين با ژاپن، چنان حسنه نيست و آنها با يكديگر اختلافات ارضى و ايدئولوژيك و سياسى
دارند. هر چند اين اختلافات شديد نيست ولى مانع قابل توجهى بر سر راه اين
سناريوست.

 3 –
سناريوى گزينشى و چند مرحله‏اى:

 بر اساس اين سناريو، هسته
اوليه اتحاديه مى‏تواند با حضور چند كشور آسيايى كه داراى ديدگاهها و مواضع مشترك
در امور قاره‏اى و بين‏المللى هستند به وجود آيد. سپس در مراحل بعدى و به طور
تدريجى ساير كشورهاى آسيايى جذب آن گردند؛ به عنوان مثال، كشورهايى كه در مسائلى
نظير رابطه با آمريكا يا تركيب اعضاى شوراى امنيت يا استقلال سياسى و اقتصادى يا
امنيت آسيا و نظاير آن ديدگاهها و مواضع و مسائل مشترك دارند مى‏توانند هسته اوليه
اين اتحاد را تشكيل دهند. سپس با توسعه روابط و نيازهاى متقابل بر تحكيم آن افزوده
و با تشويق و ترغيب سايرين آنها را به اتحاد خود بپيوندند. در اين سناريو مى‏توان
كشورهاى چين، ايران، پاكستان و كره‏شمالى را هسته اوليه اتحاديه در نظر گرفت كه
ويژگى مشترك آنها داشتن مواضع نسبتاً هماهنگ در مسائل بين‏المللى بويژه در رابطه
با سياستهاى آمريكاست.

 اين سناريو نسبت به سناريوهاى
ديگر امكان تحقق بيشترى دارد و اين كشورها مى‏توانند پيشتاز حركت تأسيس اتحاديه
آسيايى نيز به شمار آيند. از سوى ديگر اين چهار كشور با هم پيوستگى ارضى داشته و
از غرب تا شرق آسيا امتداد مى‏يابند و به دليل دسترسى بدون واسطه به آبهاى آزاد
جهان قادرند شبكه حمل و نقل دريايى فعّالى را به وجود آورده و با توسعه قدرت
دريايى مشترك، نقش فعالى را بين دو اقيانوس كبير و هند به عهده گيرند؛ به عبارتى
قادرند محورهاى ژئواستراتژيك آسيا را از غرب تا شرق، هم در زمين، هم در دريا و هم
در هوا در كنترل خود گيرند.

 نكته ديگر اين كه كليه مناطق
ژئوپليتيكى آسيا بدون واسطه پيرامون اين محور ژئواستراتژيك قرار گرفته‏اند و لذا
امكان جذب تدريجى كشورهاى مناطق مزبور به اتحاديه وجود دارد.

 4 – سناريوى تركيبى:

 اين سناريو، تركيبى از
سناريوهاى دوم و سوم است؛ بدين معنا كه هسته اوليه اتحاديه را مى‏توان از كشورهاى
چهارگانه سناريوى سوم و نيز يك يا چند كشور قدرت درجه دوم و سوم نواحى ژئوپليتيكى
آسيا تشكيل داد. در اين سناريو بايد چهار كشور چين، ايران، پاكستان و كره شمالى
مبناى كار قرار گيرند و از مناطق ژئوپليتيكى، بسته به ميزان تجانس و همگرايى با
اين مجموعه، كشورهاى داراى وزن ژئوپليتيكى درجه 2 و 3 و… را جذب اتحاديه نمود و
در هسته اوليه آن جاى داد؛ مثلاً اندونزى و مالزى، تركيه، بنگلادش، سوريه،
قزاقستان، ازبكستان، تركمنستان، تاجيكستان، قرقيزستان، آذربايجان، سريلانكا و
احتمالاً گرجستان و ويتنام را مى‏توان در مرحله اول، جذب شكل‏گيرى هسته اتحاديه
آسيا كرد.

 نكته‏اى كه بايد در شكل دهى به
اتحاديه آسيايى مد نظر قرار گيرد اين است كه كشورهاى هند و ژاپن كه از موقعيت قطبى
در ناحيه آسياى جنوبى و آسياى شرقى بحرى برخوردارند داراى تجانس كمترى با مجموعه
آسيا هستند، ضمن اين كه از وزن ژئوپليتيكى قابل توجهى در سطح بين المللى نيز
برخوردارند. حضور اين دو كشور در مراحل آغازين كار و شكل يابى هسته اوليه اتحاديه،
مانع از تحقق آن خواهد شد، زيرا اولاً تجانس آنها با بقيه آسيا از درجه بالايى
برخوردار نيست. ثانياً داراى وضعيت ژئوپليتيكى خاصى نسبت به همسايگان خود هستند؛
مثلاً هندوستان با سه همسايه خود يعنى پاكستان، چين و سريلانكا مسأله دارد و ژاپن
نيز به دليل گرايش به سمت جامعه اقيانوس آرام از هويت آسيايى كمرنگى برخوردار شده
است و علاوه بر آن، با چين و كره شمالى مشكل دارد و سابقه سوء استعمارگرى و تجاوز
به همسايگان – به ويژه در جنگ جهانى دوم – دارد و به نظر مى‏رسد رفتار آن نسبت به
اتحاديه آسيا مشابه رفتار انگليس نسبت به جامعه اروپا باشد.

 بنابر اين در مراحل اوليه كار
از درگير كردن اين كشورها بايد پرهيز شود در غير اين صورت اتحاديه، سرانجامى
نخواهد گرفت. ولى در بلند مدت و پس از آن كه اتحاديه پايه‏هاى مستحكمى يافت و
توانست اكثر كشورهاى آسيايى را عضو كند امكان جذب ژاپن و هند وجود خواهد داشت،
زيرا عدم عضويت آنها به معناى از دست دادن بازار قدرتمند آسيا خواهد بود.

 در خاتمه اين بحث، توصيه
مى‏شود كليه تلاشهاى مربوط به تشكيل اتحاديه آسيا متوجه سناريوهاى سوم و چهارم
بشود تا پس از شكل‏يابى هسته اوليه بتوان به طور تدريجى و در مراحل بعد ساير
كشورهاى علاقه‏مند را از كليه نواحى جغرافيايى و ژئوپليتيكى آسيا جذب آن نمود.

 تشكيل اتحاديه آسيا يقيناً
دستاوردهاى مفيدى براى كشورهاى آسيايى به همراه خواهد داشت كه ايجاد بازار مشترك
اقتصادى آسيا براى پاسخگويى به نيازهاى متقابل كشورها، ايجاد نهاد داورى مشترك
براى رسيدگى و حل و فصل دعاوى فى مابين، احياء هويت آسيايى، تأمين امنيت جمعى
كشورهاى آسيا، ايجاد شبكه كمربندى حمل و نقل زمينى و هوايى و دريايى، ايجاد شبكه
ارتباطى و رسانه‏اى مشترك، كسب قدرت برتر جهان و تأثيرگذارى بر نظام بين‏المللى و
از همه مهمتر انقراض سلطه تاريخى اروپا و آمريكا بر آسيا از نمونه‏هاى بارز آن
است.

 پايان

 1 ) جمهورى اسلامى ايرا به
لحاظ اين كه اولين كشور مطرح كننده نظريه اتحاد آسيايى است مى‏تواند به عنوان كشور
پيشنهاد دهنده، كنفرانس مزبور را تشكيل دهد.

مُدّرس  ديانت، در عرصه سياست

غلامرضا گُلى زواره

× ستاره آسمان كوير

 فقيه مجاهد و دانشور پرهيزگار،
آية اللّه سيّد حسن مدرس، يكى از چهره‏هاى درخشان جهان تشيّع به شمار مى‏رود. وى
از سُلاله پاك خاندان عصمت و طهارت است كه نسبش به حضرت امام حسن مجتبى(ع) مى‏رسد
و به استناد شرح حالى كه به قلم خويش نگاشته و براى روزنامه اطلاعات فرستاده1 و بر
حسب نسب نامه‏اى كه مرحوم آية الله العظمى مرعشى نجفى‏رحمه الله براى خاندانش
تنظيم نموده،2 از طايفه ميرعابدين زواره‏اى است. او از همان دوران كودكى با مصايب
و سختيها آشنا شد و طعم تلخ محروميت را چشيد و همين مشقّات در ساختن شخصيّت وى به
عنوان انسانى مقاوم، قانع و بردبار مؤثر بود. آن شهيد والامقام، اخلاق و رفتار
اسلامى را از مكتب اهل بيت آموخت و وجود پدرى زاهد و وارسته چون سيد اسماعيل در
ترسيم سيماى معنوى وى نقش مهمى را دارا بود. جدّش “مير عبدالباقى” كه به تربيت سيد
حسن همّت گماشت از سادات طباطبایی “زواره” بود كه به قمشه (شهرضا) كوچيد و در اين
شهر به افاضه علمى و نشر فرهنگ اسلامى مشغول شد.

 شهيد مدرس در سنين جوانى به
مقام اجتهاد رسيد و از لحاظ علمى و فقهى، شخصيتى نمونه، مجتهدى جامع الشّرايط،
صاحب فتوا و شايسته تقليد بود، مرحوم آيةاللّه العظمى مرعشى نجفى‏رحمه الله ضمن
اشاره به آثار قلمى و انديشه‏هاى فقهى وى مى‏نويسد:

 “… حقير در سفر اخير خود
در تهران نظر به مقام دوستى و علاقه‏مندى ايشان به مرحوم والد، مكرّر خدمتشان
مى‏رسيدم و از بيانات آن مرحوم مستفيض مى‏شدم و از آن بزرگوار در روايت احاديث
استجازه نمودم… .”3

 آية الله حاج سيد محمد رضا
بهاءالدّينى از مجتهدان با سابقه حوزه علميه قم مى‏گويد:

 “مرحوم مدرس يك رجل علمى و
دينى و سياسى بود و اين گونه فردى مهمتر از رجل علمى و دينى است، زيرا اين مظهر
ولايت است كه اگر ولايت و سياست مسلمين نباشد ديگر فروع اسلامى تحقق كامل
نمى‏يابد.”4

 از شهيد مدرس، آثار متعددى در
فقه، اصول و مباحث اجتماعى – سياسى باقى است كه اغلب آنها به صورت مخطوط باقى
مانده و هنوز به زيور طبع آراسته نشده است.

 × عزت قناعت

 مدرس، علاوه بر آن كه در
كمالات علمى و خصوصيات معنوى از نوادر محسوب مى‏شود، در عرصه سياست نيز نابغه است.
وى با شجاعتى كم‏نظير به جنگ با ستم و هرگونه سلطه‏گرى برخاست و در هولناك‏ترين
شرايط تاريخى و اختناق رضاخانى، عَلَم مبارزه را يك تنه بر دوش گرفت و در راه
انجام رسالتى كه عهده‏دار آن بود، ترور، زندان، تبعيد و شهادت را به جان و دل
پذيرفت.

 او تا پايان عمر، ساده زيست و
همين ويژگى او را در مبارزه مستمرش با استبداد و استعمار موفق ساخت، او با قناعت و
عزت نفس، همه بيمها را از دل خويش زدوده بود و عقيده داشت قناعت، استقلال را حفظ
مى‏كند. فقرى كه مدرس براى خود برگزيده بود، همان است كه پيامبر اسلام(ص) بدان
افتخار مى‏كند و مى‏فرمايد: “الفقر فخرى”.

 دولت فقر خدايا به من
ارزانى دار

 كاين كرامت سبب حشمت و
تمكين من است

 تلاش براى معاش همچون
ساده‏ترين كارگران، شيوه‏اى بود كه مدرس از مكتب مولايش اميرمؤمنان(ع) آموخته بود،
او دراين‏باره مى‏گويد:

 “براى تهيه مخارج روزانه و
هزينه تحصيل مجبور بودم كه در ايام تعطيلات به دهات بروم و لباس عوض كنم و مشغول
كار عملگى و بنّايى گردم تا مخارج تحصيل هفته بعد را فراهم كنم.”5

 مى‏نويسند: بعد از ظهر كه به
درس و بحث حاضر مى‏شد، شلوارش پُر از گِل بود، زيرا مدّتها در خانه مخروبه‏اى كه
شترداران مهيارى (برحسب نذرى كه داشتند) برايش خريده بودند، خشت مى‏زد تا آن را
بازسازى كند. به هنگام تحصيل در نجف اشرف نيز روزهاى جمعه كار مى‏كرد و از درآمد
آن، نان خشك مى‏خريد و تكّه‏هاى آن را روى صفحه كتاب خويش مى‏گذاشت و مى‏خورد تا
به قول خودش از تمام وابستگيها آزاد شود.

 وقتى در مدرسه سپهسالار تدريس
مى‏كرد، يكى از شاگردانش او را در روستايى از توابع شهريار ديده بود كه سرقنات
همراه با عدّه‏اى مقنّى مشغول كار است و چرخ كشى مى‏كند، وقتى اين شاگرد به استاد
خويش چنين برنامه‏اى را يادآور مى‏شود مدرس مى‏گويد: مگر نشنيده‏اى كه جدّم فرمود:

 “لنقل الصخرة من قلل
الجبال احبّ الى من منن الرجال؛ به نزد من، كشيدن سنگ از بلنداى كوه بِه از منّت
زمردان زمانه است.”

 محل پذيرايى مدرس در تهران (وقتى
نماينده مجلس بود) اتاقى بود به ابعاد چهار متر و نيم در شش متر كه در حدود سه
چهارم آن با زيلو فرش شده و بقيه بدون فرش بود.6

 لباس و پيراهن و قبا و عمامه و
جورابش ساده و بافت و دوخت وطن بود، چه آنكه به استعمال البسه وطنى و ساير مصنوعات
ساخت كشور التزام عملى داشت، خوراكش بيشتر نان و ماست و گاهى مختصر آبگوشت كم چربى
بود.7

 وجود چنين ويژگيها در شخصيت
مدرس است كه حضرت امام خمينى قدس سره مى‏فرمايد:

 “سعى كنيد مثل مرحوم مدرس
را انتخاب كنيد، البته مثل مدرس كه به اين زوديها پيدا نمى‏شود شايد آحادى مثل
مدرس باشند.”8

 و مقام معظّم رهبرى – حضرت آية
الله‏خامنه‏اى – طى پيامى به مناسبت سالروز شهادت اين روحانى مبارز فرموده‏اند:

 “. . . مدرس به عنوان يك
روحانى كه از چشمه فيّاض دين رهايى‏بخش و انسان‏ساز اسلام سيراب بود در انجام
تكليف الهى و شرعى خويش، تنها بودن را بهانه سكوت قرار نداد و چه بسا كه در بسيارى
از جريانات سياسى كشور، تنها يك فرياد مخالف بود كه پرده خفقان حاكمه را مى‏دريد و
آن فرياد خروش دشمن‏شكن مدرس بود. . . مدرس، به حق افتخار جامعه روحانيّت بخصوص در
قرن حاضر و نمونه‏اى از مقاومت جامعه روحانيّت در همه زمانهاست … .”9

 × تأكيد بر استقلال ايران

 مدرس بر استقلال همه جانبه
ايران مى‏انديشيد و هيچ گونه وابستگى را نمى‏پذيرفت، شعارش كه سرلوحه مبارزاتش با
سلطه‏گران بود، موازنه عدمى است، وى عقيده داشت جان و فطرت آدمى بايد از هرگونه
قيد و بند دنيوى آزاد باشد تا مراتب انسانيت و آزادگى خويش را حفظ نمايد.

 شعار “نه شرقى نه غربى”، كه
امروزه در تظاهرات ميليونى مردم مسلمان ايران به گوش مى‏رسد و كاخ استكبار را به
لرزه درآورده است، بازتاب فرياد تاريخى مدرس است، او اين شعار را در قالب “موازنه
عدمى” مطرح نمود و هدف از آن عدم وابستگى فرهنگى، سياسى، نظامى و اقتصادى به
قدرتهاى چپاولگر بود. او در ابراز عقايد و انديشه‏هاى خود ترسى به دل راه نداد و
گفت: “من عقيده خود را اظهار مى‏كنم ولو مخالفت با تمام مردم روى زمين باشد.”10
زمانى كه حاكمان عصر، زمزمه سرداده بودند كه نماينده هر عصر بايد مشهورترين فرد
منطقه باشد، مرحوم مدرس فرياد كشيد: اين حرف اشتباه است، نماينده هر منطقه بايد
بصيرترين شخص نسبت به اوضاع منطقه باشد، مشهورترين را مى‏خواهيم چه كنيم؟11

 او در تمام موارد با صراحت
خويش مطالب را بيان مى‏داشت و بدون كوچكترين لفافى، عقيده خود را كه از حقايق و
معارف اسلامى الهام مى‏گرفت بيان مى‏كرد، وقتى فرستاده دولت انگليس به او گفت: اگر
ما دست از رضاخان برداريم شما نيز دست از مخالفت با سياست ما برمى‏داريد، مدرس
مى‏گفت: وقتى شما او را رها كنيد، تازه من او را مى‏چسبم و هنگاميكه رضاخان ديوانه
و عاصى گريبان پيراهن كرباسش را در مشت گرفت و با نعره گفت: آخر سيّد تو از جان من
چه مى‏خواهى؟ مدرس با استوارى خاص و سيمايى مصمم گفت: مى‏خواهم كه تو نباشى.12

 معروف است موقعى كه مدرس به
ملاقات سلطان عثمانى رفته بود، ضمن مذاكره درباره اتحاد اسلام و احتمال وقوع حوادث
گفته بود: “من همين قدر مى‏دانم كه هر كس به حدود مملكت ما تجاوز كرد تفنگ
برمى‏داريم و اول او را مى‏كشيم و بعد اگر در او اثرى از مسلمانى ديديم، بر او
نماز مى‏گزاريم و بر طبق آداب اسلامى او را به خاك مى‏سپاريم.”13

 او هيچ گاه راضى نشد كه ايران
در زير پرچم يكى از دولتهاى بزرگ قرار گيرد، مدرس خطاب به گروهى فرصت طلب عصر خويش
كه ادّعاى روشنفكرى هم داشتند گفت: “آقايان عزيز ملت محض خاطر رضاى شما نمى‏خواهد
بميرد، شما هم راضى نشويد كه ملت ايران استقلالش فداى شهوت و رضاى شما شود.”14

 و در جايى ديگر اين نكته را
گوشزد مى‏نمايد كه: “يك اشخاص رنگ پيدا كردند، آمدند و گفتند كه عقيده ما تمايل به
سياست انگليس است، شايد يكى پيدا شود و بگويد عقيده سياست من روس است بر ضد او
هستيم، ايرانى مسلمان بايد مسلمان و ايرانى باشد دشمن ديانت ما دشمن استقلال ماست.”15
وقتى عده‏اى از رجال سياسى مطرح كردند كه براى حفظ موجوديّت و بقاى كشور به ناچار
بايد با قدرتهاى جهان روابط حسنه داشته باشيم، مدرس گفت: “البته روابط با تمام دول
بايد حسنه باشد، اما حسنه چيست نسبت به همسايه‏ها؟ به غير همسايه‏ها، نسبت به دولت
شمال ]روس[ نسبت به دولت جنوب ]انگليس[ تا چه اندازه و چه نسبت، من بايد حسن را در
ترازو بسنجم و ببينم سبكى و سنگينى آنها را، ببينم به اندازه خودش هست يا كم هست
يا زياد هست تا آن ميزان را نفهمم نمى‏توانم قانع شوم.”16 او اصولاً از هر نوع
دخالت بيگانگان كه تمامیت ارضى ايران را تهديد مى‏كرد، نفرت داشت و طىّ نطقى گفت: “هر
دولتى بخواهد رنگ يكى از قدرتها را داشته باشد، من كه مدرس هستم با او مخالفت
مى‏كنم، خواه رنگ شمال باشد، خواه رنگ جنوب، خواه رنگ آخر دنيا.”17 (منظور
آمريكاست) و در بيانى ديگر فرياد مى‏زند: “من با سياستهايى كه آزادى و استقلال ملت
ايران و جهان اسلام را تهديد مى‏كند مبارزه مى‏كنم، راه و هدف خود را هم مى‏شناسم،
در اين مبارزه هم پشت سر خود را نگاه نمى‏كنم كه شما يا كسان ديگر مرا همراهى
مى‏كنيد يا نه.” هنگامى كه روس و انگليس خود را براى دخالت در ايران مهيّا كرده
بودند مدرس به ملت ايران هشدار مى‏دهد كه براى جلوگيرى از تجاوز مهيّا باشند.

 “ما نسبت به دول دنيا دوست
هستيم، چه همسايه، چه غير همسايه، چه جنوب چه شمال، چه شرق چه غرب، و هر كسى
متعرّض ما بشود، متعرّض آن مى‏شويم، هر چه باشد، هر كه باشد، بقدرى كه ازمان
برمى‏آيد و ساخته است … ديانت ما عين سياست ما هست، سياست ما عين ديانت ماست …
اگر در همسايگى يك شخص، يك وضعيات غير مناسبى داشته باشد، تكليف آن شخص اين است كه
شب و روز مراقب و بيدار باشد كه مبادا از ناحيه او زحمتى برسد.”19 او براى آنكه
بتواند با شجاعت تمام به ابراز عقايد بپردازد و از استقلال ايران دفاع كرده و
حقايق اسلامى را بيان كند خويش را از قيد و بندهاى دنيوى رهانيده بود.

 در جلسه 284 دوره چهارم مجلس (در
مورخه 25 شوال 1341 ه . ق) طى نطقى اظهار داشت:

 “ . . . من ده رئيس
الوزراء و چهل پنجاه وزير را ديدم و رد كردم، اگر هر كدام از اينها در اين مجلس
مدعى شد كه مدرس يك توقعاتى از من كرده است، آن شخص خيلى مرد است، يك كاغذ در هيچ
كابينه ندارم، هيچ تقاضايى از كسى نكرده‏ام.”20

 و وقتى از او پرسيده بودند كه
چگونه با اين صراحت و استوارى عقايد خود را بيان مى‏كند؟ جواب داده بود: “به خاطر
اين است كه چيزى ندارم و از هيچ كس هم چيزى نمى‏خواهم، شما خودتان را آزاد بكنيد
تا بتوانيد حرف خود را بزنيد.”21

 در ملاقات با سلطان عثمانى به
وى، چنين مى‏گويد: “معذرت مى‏خواهم كه به صراحت صحبت مى‏كنم، ما روحانيون در زمان
حكومت استبداد در ايران آزاد بوديم در حكومت مشروطه هم من چون نماينده مجلس هستم
آزاد صحبت مى‏كنم، لذا آزادانه بيانات خود را ابراز مى‏دارم.”22

 × آذرخشى در صحراى بى‏خبرى

 اگر به زندگى مدرس نظرى
بيفكنيم سراسر حياتش را آكنده از درد و رنج مى‏بينيم، چندين بار مورد حمله عوامل
ستم و نيز دشمنان دوست‏نما قرار گرفته است، تبعيد، زندان، اختناق و فشارهاى سياسى
رنجهاى وى را مضاعف نموده بود، اما آنچه كه از همه اينها بيشتر براى مدرس دردآور و
مشقّت زاست و ذهن كنجكاوش را آزار مى‏دهد تاريكى جهلى است كه بر انديشه‏ها سايه
افكنده و اينكه مردم خيلى دير به ماهيت پلنگان تيز دندان و گرگهاى وحشى پى
مى‏برند، حتى برخى روشنفكران و رجال سياسى و عدّه‏اى از دوستان مدرس، سخن وى را
دير هضم مى‏كردند، اين وضع چون شرنگى تلخ، كام انديشه مدرس را ناگوار ساخته بود و
او را در‌هاله‏اى از مظلومى و گمنامى قرار داده بود، او زمانى با بينش سياسى قوى –
كه از معارف اسلامى و فرهنگ اهل بيت الهام گرفته بود – گرگ را در لباس ميش تشخيص
داد كه نه تنها كثيرى از مردم بلكه گروهى از رجال و معاريف، پى به آن نبرده بودند.
رضاخان در آغاز با چهره‏اى مردم فريب به صحنه سياست آمد تظاهراتِ دروغين و مزورانه
را با شدت هرچه تمامتر آغاز كرد، در ماه رمضان افراد قشونش را به روزه‏دارى تشويق
مى‏كرد، سوگوارى براى حضرت اباعبدالله‏عليه السلام به راه مى‏انداخت و در حالى كه
گِل به سر ماليده بود در جلو دسته سوگوار عبور مى‏نمود، در شب يازدهم عاشورا شمع
به دست مى‏گرفت و به عنوان شام غريبان در تكاياى تهران دور مى‏زد، رضاخان در
اعلاميه‏اى كه در يازدهم آبانماه سال 1304 صادر كرد (يعنى تقريباً يك ماه قبل از
آنكه به سلطنت برسد) چنين آورده بود: “عموم اهالى ايران بدانيد كه من هميشه دو اصل
مهم را سرسلسله مكنونات و عقايد خود قرار داده‏ام: اجراى عملى احكام شرع مبين
اسلام و تهيه رفاه حال عموم” و در همين اعلاميه به بستن مراكز مشروب فروشى و
قمارخانه‏ها تأكيد مى‏كند.23

 عمّال انگليس پس از مشروطيت در
سراسر ايران ناامنى و هرج و مرج پديد آوردند، اما وقتى شخصى چون رضاخان را براى
اجراى مقاصد پليد خويش يافتند، به وى دستور دادند كه طاغيان و اشرار را از ميان
بردارد، مردم تصوّر كردند كه اين فرو خوابانيدن هرج و مرج و ناامنى به دست رضاخان
صورت گرفته است و اوست كه مى‏تواند در رأس حكومت ايران قرار بگيرد. شيخ خزعل از
دست نشاندگان انگليس بود كه در مناطق خوزستان به آشوب دست مى‏زد و عليه دولت مركزى
تحريكاتى ايجاد مى‏كرد ولى رضاخان با حركتى ساختگى كه حتّى روسها را غافل نمود،
مأمور سركوبى تشكيلات وى گرديد.24

 دكتر قاسم غنى مى‏نويسد:
شاهزاده ابوالفتح قاجار (سالار الدوله) مى‏گفت: انگليسها در 1917 و 1918 م كتباً
به خزعل سند داده بودند كه اگر حكومت مركزى مسلّحانه به او حمله كند، مسلّماً از
او نگاهدارى كنند، ولى نكردند.25

 براى قهرمان سازى از رضاخان،
روشنفكران غرب باور، و خودباخته، تلاش مذبوحانه تبليغاتى را انجام دادند و او را
بر گرده رنجديده و زخمى ملت ايران سوار كردند، ذكاء الملك فروغى و على دشتى از اين
گونه افراد معلوم الحال بودند.26

 وقتى رضاخان پايه قدرت خود را
محكم كرد، مخالفان و حريفان قدرتمند را يكى پس از ديگرى در زندانها و شكنجه‏گاهها
به قتل رسانيد، تاريخ قمرى را نفى كرد و با پوشش اسلامى كه هويت دينى مردم ايران
را آشكار مى‏ساخت به مبارزه‏اى جدّى برخاست و پس از بازگشت از تركيه به كشف حجاب
اقدام نمود، به شكل خشنى از برگزارى مراسم سوگوارى براى خاندان پيامبر بويژه خامس
آل عبا حضرت امام حسين‏عليه السلام جلوگيرى كرد.

 اما مدرس همه اين حوادث و
وقايع را پيش‏بينى مى‏كرد و به افشاگرى چهره اين جرثومه فساد پرداخت. او به اين
نكته اشاره مى‏كند كه اگر رضاخان روى كار بيايد انتطام رشته‏هاى مختلف حيات فرهنگى
و مذهبى مردم ايران گسسته مى‏شود و ايرانى كليه خصايصى كه بقاى فرهنگى و اجتماعى
او را سبب مى‏شود از دست خواهد داد.

 در پيام مدرس به احمد
شاه27 آمده است: “در رژيم نوى كه نقشه آن را براى ايران بينوا طرح كرده‏اند، نوعى
از تجدد به ما داده مى‏شود كه تمدن مغربى را با رسواترين قيافه تقديم نسلهاى آينده
خواهد نمود… ممكن است شماره كارخانه‏هاى نوشابه‏سازى روز افزون گردد، اما كوره
آهن گدازى و كارخانه كاغذسازى پا نخواهد گرفت. درهاى مساجد و تكايا به عنوان منع
خرافات و اوهام بسته خواهد شد، اما سيلها از رمانها و افسانه‏هاى خارجى به وسيله
مطبوعات و پرده‏هاى سينما به اين كشور جارى خواهد شد، به طورى كه پايه افكار و
عقايد و انديشه‏هاى نسل جوان ما تدريجاً بر بنياد همان افسانه‏هاى پوچ قرار خواهد
گرفت. مدنيّت مغرب و معيشت ملل مترقى را در رقص و آواز و دزديهاى عجيب آرس‏لوين و
بى‏عفّتيها و مفاسد اخلاقى ديگر خواهند شناخت… .”28

 پيش بينى مدرس درست از آب
درآمد و مردم و حتّى سياسيون سالها بعد فهميدند كه رضاخان جز شيطانى پنهان شده در
نقاب فرشته نيست.29

 از اين جهت است كه مدرس ستيز
با رضاخان را در برنامه مبارزاتى خويش قرار داد و در جلسه 148 دوره چهارم مجلس (دوازدهم
مهر 1301( نطقى را عليه رضاخان بيان نموده و در آن اظهار داشت:

 “ . . . ما كه از رضاخان
ترسى نداريم، چرا حرف خودمان را در پرده بگوييم، ما كه قدرت داريم سلطنت را تغيير
بدهيم رضاخان را هم تغيير مى‏دهيم (در اين موقع رضاخان در مقام وزارت جنگ درصدد
طغيانگرى بود) كارى ندارد، وقتى تصميم بگيريم و بنا شود همچون قطعه قطعه‏اش
مى‏كنيم كه كأنّه از مادر متولد نشده باشد.”30

 در اختناق حكومت رضاخانى،
مسأله استيضاح وى را مطرح نمود و با مقدمه چينى ماهرانه به افشاگرى جناياتى كه
عمّال رضاشاه مرتكب شده بودند پرداخت.

پى نوشتها:

  1 ) روزنامه اطلاعات، 8
آبانماه 1306، شماره 346.

 2 ) تصوير دستخط آيةالله
العظمى نجفى مرعشى(ره) در خصوص نسب نامه مدرس در آخر كتاب “مدرس” از انتشارات
بنياد تاريخ انقلاب اسلامى آمده است.

 3 ) حسين مكى، مدرس قهرمان
آزادى، ج2، به نقل از يادنامه مدرس، ص129.

 4 ) مجله حوزه، سال سوم،
شماره 4، شماره مسلسل16، ص42.

 5 ) باستانى پاريزى، مقاله
نان جو، دوغ كو، مندرج در كتاب محيط ادب.

 6 ) حسين مكى، همان، ج2،
ص668 و 669.

 7 ) مدرس، مجاهدى شكست
ناپذير، ص323.

 8 ) مقاله اسوه امام، مجله
حوزه، مهر و آبان 1366.

 9 ) چهار سال با مردم،
ص15.

 10 ) مدرس، بنياد تاريخ
انقلاب اسلامى، ص174، نطق مدرس در حوت1302 در مخالفت با اعتبارنامه وكلاى تحميلى.

 11 ) مجله حوزه، گفتگو با
استاد آيةالله بهاء الدينى، شهريور1365، ص38.

 12 ) مردان تاريخ تا آخر
زنده‏اند، امور فرهنگى جهاد دانشگاهى دانشگاه علم و صنعت ايران، ص28.

 13 ) محمد محيط طباطبائى،
سيد جمال الدين اسدآبادى و بيدارى مشرق مشرق زمين، ص201.

 14 ) بنياد تاريخ انقلاب
اسلامى، مدرس، ج1، ص65.

 15 ) محمد تركمان، مدرس در
پنج دوره تقنينيه مجلس شوراى ملى، ص196.

 16 ) مدرس، ج1، ص161.

 17 ) يادنامه شهيد مدرس،
بخش فرهنگى جهاد دانشگاهى اصفهان، ص168.

 18 ) مدرس، ج1، ص181.

 19 ) محمد تركمان، مدرس در
پنج دوره تقنينيه مجلس شوراى ملى، ج1، ص430.

 20 ) همان، ص431.

 21 ) يادنامه شهيد مدرس،
بخش فرهنگى جهاد دانشگاهى دانشگاه اصفهان، ص73.

 22 ) عليرضا اسماعيلى
كليشمى، مدرس و جريان روشنفكرى عصر، روزنامه اطلاعات شماره 19781 و نيز مجله 15
خرداد، زمستان 1371.

 23 ) ن ك : حسين مكى،
تاريخ بيست ساله ايران، ج3، ص476 به بعد.

 24 ) براى آشنايى با اين
ماجرا مراجعه كنيد به حسين مكى، مدرس قهرمان آزادى، ج2، ص561 – 539.

 25 ) يادداشتهاى دكتر قاسم
غنى، ج8، ص199.

 26 ) بنگريد به على دشتى،
كتاب پنجاه وپنج، ص121 و نيز مقالات فروغى، ج2، ص231.

 27 ) در اين پيام كه مربوط
به قبل از به قدرت رسيدن رضاخان است فقراتى از پيش‏بينيهاى او درباره رفتار اين
ديكتاتور آمده است.

 28 ) ن ك : رحيم زاده
صفوى، اسرار سقوط احمد شاه، ص90 – 76.

 29 ) غلامعلى حداد عادل،
غربت تلخ، كيهان فرهنگى، ديماه 1366، شماره10.

 30 ) محمد تركمان، مدرس در
پنج دوره تقنينيه مجلس شوراى ملى، ج1، ص327 و 328.

زهرا در آينه هُدى

 قسمت اول

 × سرآغاز

  عن النبى (ص): “و لو كان الحسن شخصاً، لكان
فاطمة، بل هى اعظم، اِنّ فاطمة ابنتى خير اهل الارض عنصراً و شرفاً و كرماً؛1 اگر
حُسْن در قالب فردى تجسم مى‏يافت فاطمه مى‏شد بلكه او شخصيتى والاتر است. فاطمه
دخترم از نظر اصل و بزرگوارى و جود و بخشش بهترين اهل زمين است.”

 خواستم از فاطمه بنگارم، ليك
حقارت در برابر جلالتش، شرمگينم ساخت، اما قلبم، تب توصيفش را داشت، چون او، در
تاريكستانى كه زن به زنجير اسارت كشيده شده بود، حقيقت وجودى زن را نماياند و راه
آزادى‏اش را گشود، و بدين سان، الگوى تمام عيارى براى زن مسلمان براى هميشه تاريخ
گرديد. براى قدم نهادن در اين وادى و در حسرت انجام كارى كه كوچكترين توانايى در
خود نمى‏ديدم، قرآن راه را به روشنى در پيش پايم نهاد. آرى، ما گرچه از گوهر صدف
عصمت، ناتوانيم، اما كتاب خدا به زيبايى او را مى‏شناساند.

 چه رابطه دل انگيزى! قرآن
معرِّف آنان است و آنان مفسر قرآن، قرآن از ايشان مى‏گويد و ايشان از قرآن.

 پيامبر مصطفى (ص) در آخرين
روزهاى عمر شريفش همين را به مسلمين وصيت فرمود: “انى تارك فيكم الثقلين كتاب
اللّه و عترتى اهل بيتى فانهما لن يفترقا حتى يرداً على الحوض؛2 من در بين شما دو
چيز گرانبها به وديعت مى‏گذارم: كتاب خدا و خاندانم، اين دو از هم جدا نمى‏شوند تا
بر من بر حوض وارد شوند.”

 پس به قرآن رو آوردم و به
اندازه وسع ناچيز خود آنچه را كه در شأن فاطمه(س) نازل گشته بود گزينش نمودم و آن
دانه‏هاى مرواريدگونه را در رشته زندگى زهرا(س) مرتب ساختم و مجموعه را با آياتى
در توصيف و بزرگداشت آن سرور زنان عالم به پايان رسانيدم.

 گرچه فاطمه به عنوان انسانى
كامل و نمونه، يادآور تمامى قرآن است گويى روزهاى زندگى او برگهاى قرآنند و… .

 الف – زندگانى فاطمه زهرا (س):

  1 – ميلاد نور

 قرآن از تولد شخصيتهاى مختلف
تاريخى و ماجراهاى قبل و بعد از آن حكايتها دارد: گاه از دعاى همسر عمران (حنّه)
سخن به ميان مى‏آورد آنگاه كه باردار بود نذر نمود تا فرزندش را در خدمت محراب و
خانه خدا قرار دهد و پروردگار عالم به شايستگى دعايش را مستجاب گردانيد و مريم را
به او ارزانى داشت.3

 زمانى داستان موهبت عيسى به
مريم و تولد عيسى و ناگواريهاى مريم را به زيبايى و صراحتى شگفت نقل مى‏نمايد.4

 هنگامى از دعاى زكريا و
استجابت دعايش را عطاى يحيى5 و گاه بشارت فرزند به ابراهيم و همسرش6 و زمانى از
جريان تولد موسى و به آب سپارى او به امر پروردگار.7

 اما در هيچ يك از اينها،
آنچنان كه از تولد فاطمه سخن گفته، بيانى ندارد.

  مرورى بر چگونگى تولد فاطمه زهرا (س):

 جريان تكوّن و تولد بانوى در
عالم، صديقه كبرى – سلام اللّه عليها – شگفت‏انگيز و بى‏نظير و نشانگر اهميت و
علوّ شأن و مقام او، نزد پروردگار عالم است.

 پيامبر اكرم(ص) دستور يافت تا
چهل روز گوشه عزلت گزيده روزها را روزه داشته و به عبادت بپردازد. در پايان روز
چهلم فرشته وحى مائده‏اى آسمانى فرود آورد و پيام رساند كه خداوند عزوجل فرمان
داده تا روزه خود را با اين ميوه‏ها افطار نمايى و پس از آن به نزد خديجه باز گردى
و… بدين سان، نطفه فاطمه در حال حداكثر انقطاع پيامبر از ماده و ماديات، منعقد
شد.

 بدين رو پيامبر(ص) مى‏فرمود:

 “فاطمه انسانى حوريه صفت
است. هر گاه بوى بهشت را آرزو مى‏كنم، فاطمه را مى‏بويم.”8

 روزگار باردارى خديجه، ايامى
سخت و جانكاه بود، زنان مكه به خاطر دشمنى و عناد با اسلام، از خديجه دورى
مى‏جستند و به خانه‏اش نمى‏رفتند، به او سلام نمى‏كردند و اجازه نمى‏دادند كه زنى
با خديجه ملاقات نمايد.9

 همسر گرامى رسول خدا(ص) از سر
عشق و محبت زيادى كه به شوى خود داشت اين درد جانكاه را با وى در ميان نمى‏نهاد تا
مبادا خاطر شريفش مكدّر شود.

 روزى پيامبر(ص) وارد خانه شد و
شنيد كه خديجه با كسى سخن مى‏گويد. به او فرمود: “با چه كسى گفتگو مى‏كنى؟” خديجه
عرض كرد: “فرزندى كه در رحم دارم، يار و مونسم است و با من سخن مى‏گويد.”

 پيامبر (ص) فرمود: “جبرئيل به
من خبر مى‏دهد كه اين فرزند دخترى است كه خداوند از او نسلى پاك و مبارك، برايم
قرار مى‏دهد و پس از بسته شدن باب وحى، آنان خلفا و جانشينان من مى‏باشند.”

 زمان وضع حمل فرا رسيد، خديجه
براى زنان قريش پيام فرستاد كه آن گونه كه زنان يكديگر موقع زايمان مدد مى‏كنند
بياييد و ياريم دهيد. اما زنان قريش پيام دادند كه حرف ما را نشنيدى و سخنمان را
رد كردى و بالاخره با محمد(ص)، يتيم ابوطالب كه فقير بود، ازدواج كردى. نزد تو
نمى‏آييم و ياريت نخواهيم كرد.10

 حزن و اندوه خديجه، در آن
لحظات بى‏كسى، پشتش را به توكل بر خداوند متعال محكم‏تر ساخت و بى‏وفايى اهل دنيا،
وفاى او به مكتب را صد چندان نمود. خديجه با قلبى پر از درد و غم، حالت انقطاع و
گسستگى از دنيا پيدا كرد و چشمانش بر ناديدنى‏ها بصيرت يافت. در اين حال چهار زن
گندمگون و بلند قامت را ديد كه بر او وارد شدند.

 يكى از آنان گفت: “اى خديجه!
محزون مباش، ما از جانب خداوند مأموريم تا نزد تو باشيم. ما خواهران توايم. من
ساره (همسر ابراهيم خليلم) اين آسيه دختر مزاحم، همنشين تو در بهشت است11 آن ديگرى
مريم عمران و آن يكى كلثم12 خواهر موسى(ع) است آمده‏ايم تا ياريت دهيم.” و …
فاطمه در‌هاله‏اى از نور و معنا به دنيا آمد و دل خديجه را مملوّ از شور و شوق
ساخت.13

 محمد(ص) به تولد زهرا(س) بشارت
يافت. خداوند توسط فرشته وحى به او الهام نمود تا نام اين دختر مطهّر را فاطمه
گذارد و خطاب به كودك فرمود:

 “من تو را از جهالت باز
گرفته و به علم پيوندت دادم.”14

  بشارت كوثر:

 عبداللّه پسر پيامبر از دنيا
رفت. عاصى بن وائل سهمى به قصد زخم‏زبان، پيش آمد به همراهش گفت: “محمد(ص) ابتر
است،15 وقتى از دنيا برود نامش از صفحه روزگار محو خواهد گرديد.” حالت وى بر
پيامبر(ص) حادث شد و سوره مباركه كوثر بر قلب مطهرش نازل گشت. خداوند در پاسخ
جهالت و خصومت اين گونه افراد، فرمود:

 “بسم الله الرحمن الرحيم: “انا
اعطيناك الكوثر فص لربّك وانحر انَّ شانئك هو الابتر؛ ما به تو خيرى بزرگ عطا
كرديم، پس براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى كن كه بدخواه تو خود، ابتر است.”

 مفسران در تفسير كوثر دچار
اختلاف شگفت‏آورى شده‏اند به طورى كه برخى از آنان در اين مورد 26 قول نقل
كرده‏اند. ليكن از تمام اينها، دو ايده بر روايت تكيه دارد و باقى بدون دليل است،
آن دو نظر عبارتند از:

 1 – خير كثير 2 – نهرى در
بهشت.

 سياق سوره نمايانگر اين حقيقت
است كه منظور از كوثر تنها و تنها كثرت نسل رسول گرامى اسلام(ص) و بركتى است كه
خداوند در آن قرار داده است، چون اگر مراد از آن نهرى در بهشت بود16 آوردن كلمه
انّ در جمله “اِنَّ شانئك هو الابتر” كه علاوه بر تحقيق، تعليل را نيز مى‏رساند –
تا آن را به ما قبل خود مرتبط سازد – دليل و معنايى نداشت.

 البته اين منافاتى با اين كه
كوثر در معنى خير كثير استعمال شده باشد ندارد، زيرا مفهوم كلى است و كثرت ذريه
مى‏تواند يكى از مصاديق آن باشد.17

 پس در اين سوره مباركه گويى
خداوند مى‏فرمايد:

 “اى محمد(ص) اگر پسرت از
دنيا رفت، به تو فاطمه را عطا كرديم، او گرچه ظاهراً كم و يكى است اما خداوند اين
يك را بسيار خواهد نمود.”18

 نه آن كه خداوند در اين سوره
ارزش اولاد را از پسر يا دختر بودن متوجه ارزش معنوى و اثراتى كه در جهان دارد
ساخت، بلكه آنچه اين سوره بر محمد(ص) و تمامى مسلمين بشارت داد نعمتى فراتر و
عالى‏تر از آن است و شخص فاطمه زهرا را خصوصيتى مى‏بخشد كه از تمامى زنان و به طور
كلى مردم جهان برترى و فزونى مى‏دهد.

 براستى قرآن راجع به كدام يك
از انبيا و اوصيا و اوليا چنين لقبى داده و كدام انسان پاكى جز زهرا لقب كوثر
يافته؟ جز اين است كه وصف، جهد بليغ نمودن در شناساندن شأن و مقام دختر پيامبر است
و بس.

 بشارت كوثر به پيامبر آخر(ص)،
مژده خير كثيرى است كه از ناحيه زهرا(س) عالم را فرا مى‏گيرد و كثرت ذريّه و نسل
او و اين كه اوصياى نبى(ص) از نسل اويند، – اگر چه عظيم است – تنها يكى از مصاديق
آن مى‏باشد و فاطمه، خود، كوثر و بزرگ است و روايات در اين باب بر پيش از اينها
دلالت دارد. بى‏جهت نيست كه امام صادق(ع) فرمودند:

 “… من عرف فاطمه حق
معرفتها فقد ادرك ليلة القدر و انّما سميت فاطمه لانّ الخلق فطموا عن معرفتها؛19
هر آن كس كه فاطمه را آنگونه كه بايد بشناسد، ليلة القدر را درك كرده و فاطمه،
فاطمه نام داشت زيرا مردم از شناختن قدر و منزلت او بريده شده‏اند.”

  2 – هجرت نور

 داستان هجرت زهرا(س) از مكه تا
مدينه، حكايت عشق و انقطاع كامل به سوى پروردگار است؛ خصوصاً كه در اين سفر، سالار
كاروان كوچك مهاجران، اميرمؤمنان على(ع) بود و دو فاطمه ديگر، يعنى فاطمه بنت اسد،
مادر بزرگوار حضرت على(ع) و فاطمه بنت زبير بن عبدالمطلب، نيز آنان را همراهى
مى‏نمودند. حضرت زهرا(س) در اين زمان، حدود هشت سال داشته‏اند. پيش از آن پيامبر(ص)
در ميان غوغايى از توطئه‏هاى خطرناك و دشمنى‏هاى سخت راه به سوى مدينه سپرده و به
على سفارش كرده بودند، امانات مردم را به صاحبانشان عودت نموده و دُردانه اشيان را
به مدينه آورد.

 قافله كوچك عشق، از مكه به سوى
مدينه به راه افتاد. نزديكى محلّى به نام “ضجنان” هشت تن از جنگاوران قريش را
مقابل خويش يافتند كه براى بازداشت مهاجران آمده بودند. على(ع) شجاعانه و در حالى
كه نوجوانى نورسته بود شمشير از نيام كشيد و به مقابله با آنان پرداخت. “حويرث بن
تقية بن قصىّ” – يكى از اين جنگجويان و كسى كه پيامبر(ص) را در مكه بسيار آزرده
بود – متوجه شترى كه فاطمه دخت عزيز پيامبر(ص) و يكى ديگر از فواطم را حمل مى‏كرد،
شد. پيش تاخت و شتر را رماند و دختر پيامبر(ص) و ديگر همراهش را به زمين زد.

 على(ع) به چهره امانت رسول
اللّه نگريست، دختر برگزيده خدا، رنگ در صورت نداشت. على(ع) خشمگين به “حويرث” و
اطرافيانش حمله آورد و جمعى از آنان را كشت و بقيه را آنچنان فرارى داد كه از شدت
ترس و عجله‏اى كه داشتند به هم برخورد مى‏كردند. آنگاه اميرالمؤمنين(ع) بازگشت و
فرمود: “اى فاطمه، اى پاره تن رسول خدا(ص) رنگ از چهره‏ات مى‏پرد در حالى كه من
پسر عموى (و مسؤول و نگاهبان) تو، على بن ابى طالبم؟” فاطمه(س) فرمود: “آن كه
متابعت تو كند، زيان نمى‏بيند.”20

 بدين گونه، كاروان عشق، به راه
خويش ادامه داد تا به “ضجنان” رسيد. در آن جا يك شبانه روز اقامت كردند. برخى از
ضعفاى مؤمنين در اين محل به آنان محلق شدند. على و فواطم تمام شب را نماز گزاردند
و نشسته، ايستاده و در حالى كه به پهلو خوابيده بودند، به ياد خدا بودند تا خورشيد
سر برآورد. سپس حركت كردند امّا در هر منزلى كه فرود مى‏آمدند، همچنان خداى عزوجل
را عبادت مى‏نمودند تا به مدينه رسيدند. قبل از ورود ايشان در شأن اين گروه موحد و
مخلص، اين آيات نازل شده بود:

 “همانا در آفرينش آسمانها
و زمين و در پى هم آمدن روز و شب نشانه‏هايى براى اهل خرد است همانا كه خدا را
ايستاده، نشسته و به پهلو خوابيده ياد كنند و در چگونگى آفرينش آسمانها و زمين
تفكر نمايند و گويند: اى پروردگار ما، اينها را باطل خلق نكردى. منزّهى! از عذاب
آتش نگاهمان دار. اى خدا همانا هر كه را داخل آتش نمايى خوار ساخته‏اى و ستمگران
ياورى ندارند.

 پروردگارا! شنيديم منادى‏گرى،
نداى ايمان سر داده بود، پس ايمان آورديم. خداوندا! ما را ببخشاى و نارواهامان را
بپوشان و ما را با خوبان بميران. اى پروردگار ما، آنچه به پيامبرانت وعده داده‏اى
به ما ارزانى دار و در روز قيامت خوارمان مساز به درستى كه تو در وعده‏هايت بى
وفايى روا ندارى. پس پروردگار دعايشان را پذيرفت كه من خدايشان مى‏باشم و كار هيچ
عمل كننده‏اى – مرد يا زن – ضايع نمى‏نمايم.”21

 بنابه روايات، منظور از مرد (اللذكر)،
على(ع) و زن (الانثى) فاطمه – عليها السلام – مى‏باشد و “بعضكم من بعض” در آيه،
به: “على از فاطمه” تفسير گشته است.”22

 پى‏نوشتها:

 1 ) احمد الرحمانى
الهمدانى، فاطمة الزهراء(س)، ص10.

 2 ) صحيح مسلم، ج7، ص123.

 3 ) آل عمران (3) آيه 37.

 4 ) مريم (19) آيه 16.

 5 ) آل عمران (3) آيه 38 و
مريم (19) آيه 15-1.

 6 ) هود (11) آيات 75 –
69؛ ذاريات (51) آيات 30 – 24.

 7 ) قصص (28) آيات 13 – 7.

 8 ) “ففاطمة حوراء انسيه
فكما اشتقت الى رائحة الجنة شممت رائحة ابنتى فاطمه فاطمةالزهراء(س)” ص12، به نقل
از عوالم العلوم و المعارف، ج6 – ص10.

 9 ) توجه داشته باشيد كه
خديجه قبل از ازدواج با پيامبر اسلام(ص)، از موقعيت اجتماعى و اقتصادى بالايى در
ميان مردم مكه برخوردار بود و اين، بايكوت عمومى را بر او ناگوارتر و سخت‏تر
مى‏ساخت.

 10 ) اين رفتار، نشانگر
عمق حضومت و دشمنى كفر با اسلام حتى در اوان رشد و نموش است.

 11) چرا از ميان اين جمع،
آسيه همنشين خديجه ذكر مى‏گردد؟ شايد به خاطر نزديكى حال اين دو بزرگوار – به
يكديگر باشد، چون آسيه به خاطر جانبدارى از حق، به رفاه مادى و جاه و مقامى كه در
دربار فرعون داشت پشت پا زد و خود را در وصف موحدان قرار داد و از اين كه فرعون او
را مُثله كند، باكى در دل راه نداد. خديجه – سلام اللّه عليها – نيز مدتها در
انتظار شناختن پيامبر(ص) موعود – كه او صافش را شنيده بود – روزشمارى مى‏كرد و سپس
از شناختن حجت حق دل در گرو او باخت و تمام ثروت و مكنت خويش را به پاى او و مكتب
نجات بخشش نثار كرد.

 12 ) در بعضى روايات،
صفراء (صفوراء) نقل شده است.

 13 ) رك: احمد الرحمانى
الهمدانى، فاطمةالزهراء(س) به نقل از بحارالانوار، ج43 ،16؛ حاج شيخ عباس قمى، بيت
الاحزان (ترجمه)، به نقل از بحار امالى شيخ صدوق.

 14) عن ابى جعفر (ع) قال: “لما
وُلِدَت فاطمة – عليها السلام – اوحى اللّه الى ملك فانطق به لسان محمد(ص) و سماها
فاطمة. ثم قال انّى فطمتكِ بالعلم…” كافى (ترجمه)، ج2، ص358؛ فاطمة الزهراء(س)،
ص149.

 15 ) عرب جاهلى، فرزند
دختر را موجب قطع نسل مى‏دانست و نوه دخترى را فرزند خويش و از نسل خود نمى‏دانست
و آن گونه كه مشهور بود مى‏گفتند:

 بنونا بنو ابنائنا و بناتنا

 بنوهنَّ ابناء الرّجال
الاباعد

 پسران پسران ما، پسران مانند
ولى پسران دخترانمان، پسران مردان غريبه و دور از ما هستند. لذا به مردى كه فرزندش
پسر نداشت بالكنايه، ابتر (دم بريده) لقب مى‏دادند.

 16 ) البته تفسير “كوثر”
به فاطمه‏زهرا(س) و نسلى كه از او باقى مى‏ماند، با تفسير كوثر به نهرى در بهشت،
قابل جمع است، زيرا فاطمه و اولاد مطهرش، نهر حقيقتند كه حق جويان و مؤمنان و
بهشتيان دائماً از من مى‏نوشند.

 17 ) رك: الميزان، ج20 (نشر
رجا)، ص850.

 18 ) فاطمة الزهراء(س)،
ص163 به نقل از علامه قزوين، فاطمة الزهرا من المهد الى اللحد، ص87 – 86.

 19 ) بحار الانوار، ج43 –
ص65.

 20 ) رك: ملا محسن فيض
كاشانى، الصافى فى تفسير القرآن، ج1، ص323؛ بحار الانوار، ج43، ص65 و سيره ابن
هشام، ج4، ص30 – 29.

 21 ) آل عمران (3) آيات
195 – 190.

 22 ) ملا محسن فيض كاشانى،
الصافى فى تفسير القرآن، ج1، ص323.

اسوه كامل

اتون محشر

 شنيدم ز گفتار كار آگهان

بزرگان گيتى كهان و مهان

 كه پيغمبر پاك والا نسب

محمد سر سروران عرب

 چنين گفت روزى به اصحاب
خود

به خاصان درگاه و احباب خود

 كه چون روز محشر درآيد همى

خلايق سوى محشر آيد همى

 منادى برآيد به هفت آسمان

كه اى اهل محشر كران تا كران

 زن و مرد چشمان به هم
برنهيد

دل از رنج گيتى به هم برنهيد

 كه خاتون محشر گذر مى‏كند

زآب مژه خاك تر مى‏كند

 يكى گفت كاى پاك بى‏كين و
خشم

زنان از كه پوشند بارى دو چشم

 جوابش چنين داد داراى دين

كه بر جان پاكش هزار آفرين

 ندارد كسى طاقت ديدنش

زبس گريه و سوز و ناليدنش

 به يك دوش او بر، يكى
پيرهن

به زهر آب آلوده بهر حسن

 زخون حسينش به دوش دگر

فرو هشته آغشته دستار سر

 بدين سان رود خسته تا پاى
عرش

بنالد به درگاه داراى عرش

 بگويد كه خون دو والا گهر

ازين ظالمان هم تو خواهى مگر

 ستم كس نديدست از اين
بيشتر

بده داد من چون تويى دادگر

 كند ياد سوگند يزدان چنان

به دوزخ كنم بندشان جاودان

 چه بد طالع آن ظالم زشتخوى

كه خصمان شوندش شفيعان او

 “محمد بن يمين الدين فريومدى”

  جوهر صدق و صفا

 مريم ار يك نسبت عيسى عزيز

از سه نسبت حضرت زهرا عزيز

 نور چشم رحمة للعالمين

آن امام اولين و آخرين

 آنكه جان در پيكر گيتى
دميد

روزگار تازه آئين آفريد

 بانوى آن تاجدار هل اتى

مرتضى مشكل گشا شير خدا

 پادشاه و كلبه‏اى ايوان او

يك حسام و يك زره سامان او

 مادر آن مركز پرگار عشق

مادر آن كاروان سالار عشق

 آن يكى شمع شبستان حرم

حافظ جمعيت خيرالامم

 تا نشيند آتش پيكار و كين

پشت پا زد بر سر تاج و نگين

 وان دگر مولاى ابرار جهان

قوت بازوى احرار جهان

 در نواى زندگى سوز از حسين

اهل حق حريت آموز از حسين

 سيرت فرزندها از امهات

جوهر صدق و صفا از امهات

 مزرع تسليم را حاصل بتول

مادران را اسوه كامل بتول

 بهر محتاجى دلش
آنگونه‏سوخت

با يهودى چادر خود را فروخت

 نورى و هم آتشى فرمانبرش

گم رضايش در رضاى شوهرش

 آن ادب پرورده صبر و رضا

آسيا گردان و لب قرآن سرا

 گريه‏هاى او ز بالين
بى‏نياز

گوهر افشاندى به دامان نماز

 اشگ او برچيد جبريل از
زمين

همچو شبنم ريخت بر عرش برين

 رشته آئين حق زنجير پاست

پاس فرمان جناب مصطفى است

 ورنه گرد تربتش گرديدمى

سجده‏ها برخاك او پاشيدمى

 “اقبال لاهورى”

 1( كاشمر ) كشمير”دكتر سيد
محمد اكرم”

         از لاهور پاكستان

 هنگامه آزمون

              “محمود
شاهرخى”

 انتظار سحر

    “عبداللّه گيويان”

 آذرخش خشم

               “حميد سبزوارى”

 ترانه فتح

  نشان سرفرازى

 كس چون تو طريق پاكبازى
نگرفت

با زخم نشان سرفرازى نگرفت

 زين پيش دلاورا كسى چون تو
شگفت

حيثيت مرگ را به بازى نگرفت              حسن حسينى

 لبيك

 با نيت عشق بار بستند همه

از خانه و خانمان گسستند همه

 لبيك چو گفتند به سردار
سحر

يكباره حصار شب شكستند همه

 “سلمان هراتى”

 رجز هجوم

 ناگه رجز هجوم خواندند

برگرده گردباد راندند

 لرزيد زمين چنان كه گفتى

چندين رمه را زجا رماندند

 شستند به خون شب زمين را

شمشير به آسمان رساندند

 بر سينه خصم در شب فتح

صد پرچم خونفشان نشاندند

 تا باغ جنون ثمر دهد باز

در مزرعه بذر جان فشاندند

 زان وادى بى‏نشانه آن شب

يك يك همه را به نام خواندند

 ماندند به عهد خويش و
رفتند

رفتند ولى هميشه ماندند

 “قيصر امين‏پور”

  “مجذوب عشق!”

 يك بوسه زدم، بر رخ او،
مست شدم

مجذوب رخش گشتم، و از دست شدم

 من، او همه گشته بودم و،
او همه من

در او همه نيست گشتم و، هست شدم

    (محمد فكور)

  “قيام خون!”

 آلاله به چشم، جام خون
مى‏آيد

وز باغ، بگوش، نام خون مى‏آيد

 گلپوش كنيد شهر را، چون
زينب

فريادگر قيام خون، مى‏آيد

    (محمد جواد شفق)

 (تفسير نور )

   “شهر علم “

 ترا دانش و دين رهاند درست

ره رستگارى ببايدت جست

 اگر دل نخواهى كه ماند
نژند

نخواهى كه دايم بَوِى مستمند

 به گفتار پيغمبرت راه جوى

دل از تيرگيها بدين آب شوى

 چه گفت آن خداوند تنزيل و
وحى

خداوند امر و خداوند نهى

 كه من شهر علمم عليّم(ع)در
است

درست اين سخن گفت پيغمبر است

 گواهى دهم كاين سخن راز
اوست

تو گويى دو گوشم بر آواز اوست

 منم بنده اهل بيت نبى

ستاينده خاك پاى وصى

 ابا ديگران مرمرا كار نيست

جز اين مرمرا راه گفتار نيست

 حكيم اين جهان را چو دريا
نهاد

برانگيخته موج ازو تندباد

 چو هفتاد كشتى برو ساخته

همه بادبانها برافراخته

 يكى پهن كشتى بسان عروس

بياراسته همچو چشم خروس

 محمد(ص) بدو اندرون با على(ع)

همان اهل بيت نبىّ و وصىّ

 خردمند كز دور، دريا بديد

كرانه پيدا و بن ناپديد

 بدانست كو موج خواهد زدن

كس از غرق بيرون نخواهد شدن

 بدل گفت گر با نبىّ و وصىّ

 شوم غرقه دارم دو يار وفى

 همانا كه باشد مرا دستگير

خداوند تاج و لوا و سرير

 اگر چشم دارى بديگر سراى

به نزد نبىّ و علىّ گير جاى

  (حكيم ابوالقاسم فردوسى)

      خرقه موسى

 مصطفى(ص) را وعده كرد
الطاف حق

گر بميرى تو نميرد اين سبق

 من كتاب و معجزت را رافعم

بيش و كم كن راز قرآن مانعم

 من ترا اندر دو عالم رافعم

طاعنان را از حديثت دانعم

 كس نتاند بيش و كم كردن در
او

توبه از من، حافظى ديگر مجو

 رونقت را روزْ روزْ افزون
كنم

نام تو بر زرّ و بر نقره رنم

 منبر و محراب سازم بهرِ تو

در محبّت قهرِ من، شد قهرِ تو

 نام تو از ترس پنهان
مى‏كنند

چون نماز آرند پنهان مى‏شوند

 خُفيه مى‏گويند نامت را
كنون

خفيه هم بانگ نماز، اى ذو فنون

 از هراس و ترس كفّار لعين

دينت پنهان مى‏شود زير زمين

 من مناره پر كنم آفاق را

كور گردانم دو چشم عاق را

 چاكرانت شهرها گيرند و جاه

دين تو گيرد ز ماهى تا به ماه

 تا قيامت باقيش داريم ما

تو مترس از نسخ دين، اى مصطفا(ص)

 اى رسول ما تو جادو نيستى

صادقى هم خرقه موسيستى

 هست قرآن مر تو را همچون
عصا

كفرها را دركشد چون اژدها

 تو اگر در زير خاكى
خفته‏اى

چون عصايش وان تو آنچه گفته‏اى

 قاصدان را بر عصايت دست نى

تو بخُسب اى شهر مبارك خفتى

 تن بخفته نور جان در آسمان

بهر پيكار تو زه كرده كمان

 (مثنوى مولوى، دفتر سوم)

      جمال محمد (ص)

 ماه فرو ماند از جمال محمد

سرو نباشد به اعتدال محمد

 قدر فلك را كمال و منزلتى
نيست

در نظر قدر با كمال محمد

 وعده ديدارِ هر كسى به
قيامت

ليله اسرى، شب وصال محمد

 آدم و نوح و خليل و موسى و
عيسى

آمده مجموع، در ضِلال محمد

 عرصه گيتى مجال همت او
نيست

روز قيامت نگو، مجال محمد

 وآن همه پيرايه بسته جنت
فردوس

بو كه قبولش كند، بلال محمد

 همچون زمين خواهد آسمان كه
بيفتد

تا بدهد بوسه بر نعال محمد

 شمس و قمر در زمين حشر
نتابد

پيش دو ابروى چون هلال محمد

 چشم مرا، تا به خواب ديد
جمالش

خواب نمى‏گيرد از خيال محمد

 “سعدى” اگر عاشقى كنى و جوانى

عشق محمد بس است و آل محمد

 (سعدى شيرازى)

 تقديم به رزمندگان فلسطينى

 از تبار آتش و خونيم ما

از نژاد ايل مجنونيم ما

 بيدلستان مكتب تعليم ما

عشق را عنوان و مضمونيم ما

 از ديار جذبه و كشف و شهود

محرم اسرار مكنونيم ما

 عشق و شور و مستى و حال و
جنون

در سرشت اينگونه معجونيم ما

 خانه زاد كشور آوارگى

واله اندر دشت و‌هامونيم ما

 شير مردانيم در تعقيب گرگ

دشمنان قوم صهيونيم ما

 سينه‏ها آكنده از خشم عدو

آيه‏هاى قهر بيچونيم ما

 بندها بگسسته از زندان تن

تا مپندارند مسجونيم ما

 انتفاضه رهنماى راه ما

تابع اين حكم و قانونيم ما

 رأيت فتح و ظفر بر دوش
ماست

كس مپندارد كه مغبونيم ما

 فاتحان قله آزادگى

بر وصال دوست مفتونيم ما

 با شهادت عهد و پيمان
بسته‏ايم

تا اداى دين مديونيم ما

 لاله‏هاى پرپر بستان دين

اختران سرخ گلگونيم ما

 در هدف سبقت گرفتيم از ملك

تا بقاب قوس مقرونيم ما

 حافظان انقلابيم (احمدى)

از تبار آتش و خونيم ما

 (عباس احمدى)

  گوهر پاك

 شمس وجود احمد و خود زهرا

ماه ولايتست زِ اطوارش

 دخت ظهور غيب احد احمد

ناموس حق و صندُقِ اسرارش

 هم مطلع جمال خداوندى

هم مشرق طليعه انوارش

 صد چون مسيح زنده زانفاسش

روح الامين تجلى پندارش

 هم از دمش مسيح شود پران

هم مريم دسيه زگفتارش

 هم ماه بارد از لب خندانش

هم مهر ريزد از كف مهيارش

 اين گوهر از جناب رسول
الله

پاكست و داور است خريدارش

 كفوى نداشت حضرت صديقه

گرمى نبود حيدر كرّارش

 جناب عدن خاك در زهرا

رضوان زهشت خلد بود عارش

 رضوان بهشت خلد نيارد سر

صديقه گر به حشر بود يارش

 باكش زهفت دوزخ سوزان نى

زهرا چو هست يار و مددكارش

 “ناصر خسرو قباديانى”

  در مدح فاطمه زهرا

 چنين گفت آدم عليه السلام

كه شد باغ رضوان مقيمش مقام

 كه با روى صافى و باراى
صاف

ز هر جانبى مى‏نمودم طواف

 يكى خانه در چشمم آمد زدور

برونش منور زخوبى و نور

 زتابش گرفته رخ مه نقاب

زنورش منوّر رخ آفتاب

 كسى خواستم تا بپرسم بسى

بسى بنگريدم نديدم كسى

 سوى آسمان كردم آنگه نگاه

كه اى آفريننده مهر و ماه

 ضمير صفى از تو دارد صفا

 صفا بخشم از صفوت مصطفى!

 دلم صافى از صفوت ماه كن

زاسرار اين خانه آگاه كن

 زبالا صدائى رسيدم به گوش

كه با اى صفى آنچه بتوان بگوش!

 دعايى زدانش بياموزمت

چراغى ز صفوت برافروزمت

 بگو اى صفى با صفاى تمام

به حقّ محمد عليه السلام

 به حق على صاحب ذوالفقار

سپهدار دين شاه دلدل سوار

 به حق حسين و به حق حسن

كه هستند شايسته ذوالمنن

 به خاتون صحراى روز قيام

سلام عليهم، عليهم سلام

 كز اسرار اين نكته دلگشاى

صفى را ز صفوت صفايى نماى

 صفى چون بكرد اين دعا از
صفا

درودى فرستاد بر مصطفى

 درِ خانه هم در زمان باز
شد

صفى از صفايش سرانداز شد

 يكى تخت در چشمش آمد زدور

سراپاى آن تخت روشن زنور

 نشسته بر آن تخت مر دخترى

چو خورشيد تابان بلند اخترى

 يكى تاج بر سر منوّر زنور

ز انوار او حوريان را سرور

 يكى طوق ديگر به گردن درش

 به خوبى چنان چون بود در
خورش

 دو گوهر به گوش اندر
آويخته

زهر گوهرى نورى انگيخته

 صفى گفت يا رب نمى‏دانمش

عنايت بخطى كه برخوانمش

 خطاب آمد او را كه از وى
سؤال

بكن تا بدانى تو بر حسب و حال

 بدو گفت من دخت پيغمبرم

به اين فرّ فرخندگى درخورم

 همان تاج بر فرق من باب من

دو دانه جواهر حسين و حسن

 همان طوق در گردن من على
است

ولىّ خدا و خدايش ولى است

 چنين گفت آدم كه اى كردگار

درين بارگه بنده راهست بار

 مرا هيچ از اينها نصيبى
دهند

ازين خستگيها طبيبى دهند

 خطابى بگوش آمدش كاى صفى

دلت در وفاهاى عالم وفى

 كه اينها به پاكى چو ظاهر
شوند

به عالم به پشت تو ظاهر شوند

 صفى گفت با حرمت اين
احترام

مرا تا قيام قيامت تمام

 “محمد بن حسام الدين خوسفى”

خوشه‌هاى خشم

(خاطرات اسارت)

 اشاره:

 دوران هشت ساله جنگ تحميلىِ
عراق عليه ايران، هر روزش كتاب پرخاطره‏اى بود كه در تاريخ ملت مسلمان ايران،
نوشته شد؛ رشادتها و جانبازيهاى نيروهاى رزمنده و سلحشور، فداكاريها و حمايتهاى
بى‏دريغ مردم، رهبريهاى قاطعانه امام راحل، مقاومت دليرانه اسيران، هر يك برگهاى
زرين اين كتاب بودند كه با سرفرازى، رقم خوردند، شرح و بسط هر يك از برگهاى اين
كتاب پرافتخار، خود نيز ميراث سترگى است كه آيندگان سخت بدان محتاجند.

 از اين رو تلاش كرديم تا،
خاطرات برخى از آزادگان سرفراز را در روزهاى بلند اسارت، ثبت كنيم، در اين قسمت
خاطره يكى از روحانيون آزاده؛ حجةالاسلام شاكرى را مى‏خوانيم. در ضمن از واحد ضبط
خاطرات تيپ امام جعفرصادق(ع)، كه اين خاطرات را تهيه كرده‏اند، متشكريم.

 “واحد فرهنگى مجله”

 × × × × ×

 قصه اسارت ما از اين جا آغاز
شد كه در تاريخ 65/2/24 در عمليات آزاد سازى فكه به اسارت نيروهاى عراقى در آمديم.
هنگامى كه اسير شديم، دستهاى هر كدام از ما را با بند، محكم بستند و روى آن بندها
هم چپيه‏هاى خودمان را پيچيدند. با وجود اين، دلهره و هراس عجيبى از ما داشتند،
اين بود كه از ما فاصله مى‏گرفتند و از دور، اطرافمان را محافظت مى‏كردند. اكثر
بچه‏ها مجروح بودند، بعضى جراحتشان كم بود و برخى زياد؛ آنهايى كه وضعشان وخيم
بود، اصلاً نمى‏توانستند حركت بكنند و برادران ديگر زير بغلشان را مى‏گرفتند. با
اين وضع، ما را به داخل سنگر بزرگى كه براى تانكهايشان آماده كرده بودند، بردند و
پشت سرِ هم نگه داشتند. البته در آن جا ما را اذيّت نكردند و رفتار تقريباً ملايمى
داشتند، فقط با بى‏سيم، سريع تماس گرفتند كه يك ماشين “آيفا” بياورند و ما را
ببرند.

 يكى از صحنه‏هايى كه در اين جا
از يك طرف ما را به خنده انداخت و از طرف ديگر خيلى ناراحتمان كرد اين بود كه در
همان حالى كه دستهايمان را بسته بودند و دور تا دورمان هم افراد مسلح با فاصله
ايستاده بودند، ناگهان نيروهاى خودى شروع به شليك خمپاره و توپ كردند و اطراف را
به شدت زير آتش گرفتند، خمپاره‏ها در دويست، سيصد مترى ما، تقريباً در فاصله دورى،
منفجر مى‏شد، ولى عراقيها با هيكلهاى تنومند و شكمهاى بزرگى كه داشتند خودشان را
محكم به زمين مى‏زدند و اسلحه‏شان را هم به كنارى پرت مى‏كردند، ما هم كه در حال
ايستاده، انفجار خمپاره‏ها را نظاره مى‏كرديم، اين ترس و اضطراب عراقيها و نحوه
دراز كشيدن آن بدنهاى فربه و چاق و به زمين كوبيدن شكمهايشان، برايمان خنده‏آور
بود. و از طرف ديگر هم ناراحت مى‏شديم كه خدايا ما اسير چه آدمهاى ترسو و بزدلى
شده‏ايم.

 بالاخره طولى نكشيد كه ماشين “آيفا”
رسيد و همه ما را بر آن سوار كردند و سالم و مجروح را روى هم ريختند، تعدادى از
كشته‏ها و زخميهاى خودشان را هم داخل ماشين جا دادند و چند تا نگهبان هم داخل
ماشين گذاشتند تا ما را به عقب ببرند.

 هر يك از برادران به دردى
مى‏ناليد؛ بعضى تير به شكمشان خورده بود، برخى دستانشان، عده‏اى پاهايشان، خلاصه
هر كس به طريقى مصدوم شده بود. ما پيش خودمان فكر مى‏كرديم كه عراقيها با ديدن
كشته‏ها و زخمى‏هاى خودشان، مخصوصاً مجروحينى كه دل و روده‏شان روى زمين ريخته شده
بود، حتماً ما را به رگبار مى‏بندند، ولى چنين كارى نكردند و ما را به خط دوم
خودشان بردند، به خط دوم كه رسيديم ماشين ايستاد، همه را پياده كردند، در آن جا
تعداد زيادى از افسران و فرماندهان در انتظار ما نشسته بودند، مجروحين و كشته‏هاى
خودشان را به طرف كانتينرى كه متعلق به بهداريشان بود بردند و آنها را از همين جا
از ما جدا كردند، ما را هم يكى يكى با اشاره به طرف خودشان فرا مى‏خواندند و
مشخصاتمان را مى‏نوشتند و يك‏سرى سؤالهاى مربوط به واحد و يگان و شهر از ما
مى‏كردند. مخصوصاً اسم پدر و پدر بزرگ را هم مى‏پرسيدند. يك افسر اطلاعاتى در آن
جا بود كه مترجم بود، فارسى را به خوبى صحبت مى‏كرد، ما خيال مى‏كرديم كه او از
خود فروختگان است؛ يعنى از پناهندگان سياسى يا منافقين است. اما بعد كه از خودش
پرسيديم كه شما چطور فارسى را خوب صحبت مى‏كنيد، گفت: من دوره تخصصّى‏ام را در
زمان شاه در مركز پياده شيراز آموزش ديده‏ام، و به همين خاطر به زبان فارسى،
مسلّطم.

 خلاصه، بازجويى يك كمى طول
كشيد، پس از بازجويى، در حالتهاى مختلف از ما فيلمبردارى كردند؛ يعنى يك بار همه
را به رديف مى‏نشاندند و دفعه ديگر در حالت ايستاده باز در حالتهاى دويدن، دستها
بالا، دستها پايين، از روبه‏رو، پشت سر، فيلمبردارى مى‏كردند و منظورشان از اين
كار اين بود كه تعداد اسرا را زياد نشان بدهند و بگويند عمليات ايرانيها شكست
خورده است.

 پس از اين برنامه‏ها، همه ما
را به اتاقى كه با “پليت” ساخته شده بود و به شكل كيوسك بود، بردند و درِ آن را
بستند. اين اتاق حتى روزنه كوچكى هم براى ورود هوا نداشت، تعداد ما هم زياد بود.
در اين جا عراقيها همه ما را دقيقاً تفتيش كردند، بيشتر به اين خاطر كه چيز با
ارزشى مثل انگشتر يا ساعت و چيزهايى از اين قبيل از ما به دست آورند، براى اين كار
بين خود نيروهاى دشمن هم درگيرى بود و هر كس سعى مى‏كرد زرنگى كند و زودتر چيزى به
دست آورد.

 پس از تفتيش دوباره يكى يكى
بچه‏ها را از آن كيوسك بيرون بردند و از هر يك تنهايى بازجويى كردند.

 خلاصه، بعد از طى اين مراحل
همه ما را سوار بر ماشين “آيفا” نموده و به خط بعدى؛ يعنى خط سوم بردند. اين جا
پادگان موقت هوانيروز بود كه تعدادى هليكوپتر اطراف آن نشسته بودند و تعداد زيادى
هم از افسران و درجه‏داران بعثى هم در آن جا بودند.

  اسم و موقعيت اين پادگان و فاصله آن را با محل
عملياتى خودمان، بفرماييد؟

 از خط خودمان تا خط اول
نيروهاى دشمن حدود دو كيلومترى فاصله بود، بعد ميان خط اوّل تا خط دوّم آنها هم
حدوداً همين مقدار فاصله بود كه در ميان اين دو خط، زرهى عراق، خيلى قوى بود و
تانكهاى زيادى هم در آن جا بود، تانكهاى سوخته هم فراوان بود بعد از خط دوم تا
سوّم همين مقدار يا بيشتر فاصله بود. كه در خط سوّم، همان پادگان موقت و تاكتيكى
هوانيروز وجود داشت، كه به خاطر شرايط جنگى آن را احداث كرده بودند.

 در اين خط سوّم و در كنار همان
پادگان هوانيروز ما را به صورت منظم پشت سر هم و با فاصله نشاندند. حالا ديگر همه
ما خسته بوديم، سه شب كه براى عمليات آماده بوديم، آن شب هم كه همه‏اش درگير و در
حال عمليات بوديم، الآن هم كه اسير شده و تشنه و گرسنه بوديم و از طرفى دستشويى هم
بشدت فشار مى‏آورد. از همه اينها گذشته، خون هم از بدنمان سرازير بود و بوى تعفن
چرك و خون و عرق همه را رنج مى‏داد، افزون بر اينها عراقيها هم هر كدام كه
مى‏رسيدند با قنداق تفنگ و لگد و مشت محكم بر بدنمان مى‏زدند، مخصوصاً وقتى كه
نوشته‏هاى پشت لباسمان را مى‏خواندند كه شعارهايى از قبيل: “كربلا ما مى‏آييم”، “يا
زيارت يا شهادت”، “يا مهدى ادركنى”، “الهى و ربى من لى غيرُك”، “يا حسين مظلوم”، “راه
قدس از كربلا مى‏گذرد”، و شعارهاى ديگرى كه رزمندگان بسيجى، آن روزها بر پشت و يا
كلاه آهنىِ خود مى‏نوشتند. دشمن روى همه اين شعارها حساسيّت داشت به خصوص اين
شعارهايى كه ذكر كردم، وقتى اينها را مى‏خواندند، حسابى به جانمان مى‏افتادند و
كتك مى‏زدند و مى‏گفتند: زيارت، شهادت، كربلا، حسين مظلوم، مَهْدِى شِنوُ (يعنى
مهدى كى هست).

 خلاصه، مصيبت فراوان بود، گرما
هم به شدت رنجمان مى‏داد، يك ساعت دو ساعت، نخير مثل اين كه اصلاً قصد داشتند كه
تا سر حد مرگ ما را در چنين وضعى عذاب بدهند. از شدّت درد مى‏افتاديم، روى آسفالت،
عراقيها با لگد و مشت ما را مى‏نشاندند.از بس كه دردهايمان زياد بود نمى‏دانستيم
از كدامشان بناليم. جراحت و زخمهاى بدنمان را كلاً فراموش كرده بوديم، شدت ادرار
به حدّ انفجار رسيده بود، گرسنگى آنقدر فشار آورده بود كه جلوى چشمانمان سياهى
مى‏رفت و همه جا و همه چيز را تيره و تار و مثل سايه و شبه مى‏ديديم، تشنگى كه
واويلا بود، هر چه هوا گرمتر مى‏شد، فشارها بيشتر و بيشتر مى‏شد، از درد تشنگى به
مرحله‏اى رسيديم كه عرق را كه از پيشانيمان سرازير مى‏شد با زبانمان جمع مى‏كرديم
و زبانمان را تر مى‏كرديم تا از اين طريق رفع تشنگى كنيم، دستهايمان را هم كه با
چند تا بند از پشت محكم بسته بودند به طورى كه احساس مى‏كرديم كه دو تا دستمان قطع
شده، چون اصلاً خون به دستانمان نمى‏رسيد، مقدارى هم از عرقها به چشمانمان مى‏رفت،
چشمهايمان را اذيّت مى‏كرد، دستهايمان هم كه بسته بود و نمى‏توانستيم عرقها را پاك
كنيم، از همه اينها گذشته، هر چه هوا گرمتر مى‏شد، چون آسفالتش هم ظاهراً تازه بود،
قيرها زير باسنهايمان آب مى‏شد و شلوارمان نيز به قيرها مى‏چسبيد و اذيّت مى‏كرد.
خدا شاهد است بارها و بارها مرگ را در جلوى چشمان خويش مشاهده مى‏كرديم، مى‏گفتيم:
خدايا، خلاصمان كن و جانمان را بگير، ديگر بيشتر از اين زجركشمان نكن. تا ظهر در
همين وضعيّت مانديم، بعد از ظهر، تا آن جا كه آفتاب شدت و سوزش داشت ما را نگه
داشتند، جانها همه به لب آمده بود، نمى‏دانم تحمّل انسان تا چه اندازه است، انگار
بيش از يك جان داشتيم، باورمان آمده بود كه بيش از يك جان داريم. به حسابى كه
آخرين لحظات عمر خويش را مى‏گذرانيم، ناله‏ها بلند شد، بعضى حسين، حسين مى‏گفتند،
عده‏اى تقاضاى آب مى‏كردند، يكى يكى از حال مى‏رفتيم و مى‏افتاديم روى زمين،
دوباره بعثيان بى‏رحم با لگد ما را مى‏نشاندند، تقريباً همه شهادتين را گفتيم، در
انتظار مرگ بوديم، هر آن، احتمال مرگى با لب تشنه در انتظار ما بود. خدايش رحمت
كند شهيد والا مقام “رنجبر”، كه پاسدار وظيفه بود، او بسيار خوش‏اخلاق و مهربان و
شوخ طبع بود، قبل از عمليات مى‏گفت: من 45 روز ديگر خدمتم تمام مى‏شود و آخرين
مرخصى‏ام را چندى پيش رفتم. يادش بخير، مسؤول واحد تسليحات گردانمان بود، در
عمليات بشدت مجروح شد، وقتى كه هيچ راه فرار نديديم، در آن شرايط محاصره – كه
قبلاً عرض كردم – زير بغل او را گرفتيم و با خودمان به اسارت برديم، اين عزيز،
درآن وضعيت‏گرسنگى‏وتشنگى و در اثر آزار و اذيّت عراقيها و آن شرايط زجر دهند و
نيز شدت خونريزى، سرانجام به شهادت رسيد. او اولين شهيد بعد از اسارت بود كه به
لقاء اللّه پيوست، ياد اين شهيد والامقام، گرامى و راهش پررهرو باد.

 خلاصه آن روز به اندازه يك
سال، شايد هم بيشتر، براى ما گذشت. در اين جا خوب است، خاطره‏اى از يكى از برادران
بگويم: يكى از برادران آزاده به نام “سيد محمود كرمى” كه اهل فيروز آباد فارس بود
و حدود 15 الى 16 سال سن بيشتر نداشت، از فرط تشنگى طاقتش تمام شد و بر سر عراقيها
فرياد زد كه: “يا آب يا موت”، اين بسيجى دلاور، چون عربى بلد نبود، اين طور حرف زد
و منظورش اين بود كه: اى بى رحمها لااقل جرعه‏اى آب به ما بدهيد، هرچند كه اين
صحرا نزديك كربلاى اباعبداللّه‏الحسين هست و ما هم پيروان او، و شما هم پيروان
جلاّدانى هستيد كه او را شهيد كردند و خاندان گراميش را به اسارت بردند، شما هم از
آن طايفه‏ايد، لااقل جرعه‏اى آب به ما بدهيد، اگر آب نمى‏دهيد پس بكشيدمان كه ديگر
زجركش نشويم. بعثيان سنگدل كه صداى او را شنيدند ناگهان بر سرش ريختند و شروع
كردند به كتك زدن. اين نوجوان رشيد، تشنه، گرسنه، خسته و بى‏تاب در ميان انبوهى از
نيروهاى غول پيكر دشمن و زير مشت و لگد آنان دست و پا مى‏زد. آنها هى مى‏گفتند: “اگول
المُوْت لِصَدام”، يعنى او گفته كه مرگ بر صدام، آنها فقط كلمه “الموت” را فهميده
بودند ما كه عربى را، قبلاً در حوزه علميه خوانده بوديم، به طور شكسته بسته به
عربى مى‏گفتيم: بابا اين نوجوان منظورش اين است كه يا آب به من بدهيد يا مرا
بكشيد. او آب مى‏خواهد، شعار كه نداده. امّا آن بى‏رحمان اهميّت نمى‏دادند و چون
دنبال بهانه بودند همه را زير كتك گرفتند و گفتند: اين شعار را همه‏شان گفته‏اند و
با اين بهانه ريختند روى سر و كلّه همه، و تا توانستند، زدند.

 خلاصه، روز پر خاطره‏اى بود،
شايد بتوان آن روز را به روز “محشردنيوى” تشبيه نمود و بچه‏ها هم مى‏گفتند: واقعاً
ما روز محشر را پشت سر گذاشتيم، اصلاً كسى باور نمى‏كرد كه از اين شكنجه‏گاه بزرگ
روحى و جسمى جان سالم بيرون ببرد، همه خيال مى‏كرديم كه لحظات آخرمان است، لذا چشم
انتظارِ مرگ بوديم.

 در آن روز گرما به شدت بر
جسمهاى نحيف بچه‏ها مى‏تابيد، در آن بيابان، شدت حرارت آفتاب، به حدّى بود كه خود
بعثى‏ها هم نمى‏توانستند، تحمل كنند، لذا نوبت به نوبت، پست خود را عوض مى‏كردند و
داخل مقرشان مى‏رفتند و عدّه جديدى مى‏آمدند، هر مأمور جديدى هم كه آمد، از قبلى،
جلادتر و بى‏رحمتر بود، حتى جوانمردى هم مثل نگهبان و زندانبان دوطفلان‏مسلم در
ميان آنان پيدا نمى‏شد، كه لااقل جرعه‏اى آب بدهد، حالا اين همه فشار و اذيّت هيچ،
لااقل رخصت توالت بدهد، يا دستمان را يك لحظه باز كند كه اين عرقهايمان را پاك
كنيم، واقعاً همه آنها بى‏وجدان و سنگدل بودند.

 عصر كه شد، كمى از شدت گرما كاسته
شد و هر چه به طرف غروب نزديك مى‏شديم، هوا بهتر مى‏شد. گرچه ديگر رمقى برايمان
نمانده بود و همه تقريباً نفسهاى آخر را مى‏كشيديم، امّا تغيير حرارت را احساس
مى‏كرديم، گاهى نسيمى هم مى‏وزيد و ما آن را به منزله دست محبتى مى‏دانستيم كه سر
و صورتمان را نوازش مى‏دهد، اين نسيم، واقعاً اميدبخش بود، و در دلمان جرقه‏هاى
رهايى از مرگ را مى‏زد، با اين حال، فكر مى‏كرديم كه ديگر لحظه‏هاى آخر عمرمان
است، چون نفس‏هايمان به شماره افتاده بود. واقعاً جان آدمى، چيز عجيبى است،
بعضى‏ها مى‏گفتند كه آدمى هفت تا جان دارد، ولى ما اين مطلب را در آن روز و پس از
آن، در طول اسارت باور كرديم!

ادامه‏دارد

اسلام و تنظيم خانواده

مينا‌هاشمى

  مقدمه

 تنظيم خانواده و كنترل رشد
جمعيت در ايران از قبل از پيروزى انقلاب اسلامى، مطرح بوده است. رژيم پهلوى، تنظيم
خانواده را همچون بسيارى مقوله‏هاى ديگر اجتماعى، فرهنگى و سياسى، نقابى براى غارت
و به هدر دادن سرمايه‏هاى ملى قرار داده، راه را براى اسراف و تبذيرهاى بى‏حساب
دست نشاندگانش هموار ساخته بود. در طرف مقابل، علماى دين، به علت شرايط آن روز و
جوّ مبارزه و بعضاً ديدگاههاى فقهى، در آشكار و نهان با تنظيم خانواده به مخالفت
برخاستند.

 با پيروزى انقلاب اسلامى ايران،
تغيير ناگهانى سيستمهاى اجتماعى، اقتصادى، سياسى و فرهنگى جامعه، روند حاكم بر رشد
جمعيت كشور را دستخوش نوسانات عمده‏اى كرد. به طور مشخص از يك سو به دليل كم
اهميّت تلقّى كردن خطر افزايش جمعيّت در مقابل حوادث و دگرگونيهاى سالهاى اوليّه
انقلاب و از سوى ديگر، برخورد عقيدتى – سياسى مسؤولان با مسأله كنترل رشد جمعيت،
درصد سالانه جمعيت به سرعت افزايش يافت و براى دوره‏هاى 1355 – 65 به طور متوسط به
رقم 3/9% در سال، كه رقم بى‏سابقه‏اى در طول سه دهه گذشته بود، رسيد. علاوه بر آن،
سطح بارورى در ايران، بين سالهاى 1355 – 65 يكى از بالاترين سطوح بارورى جهان بود
به طورى كه سطح بارورى كلّى زنان از 139 در هزار به 188 در هزار نزديك شد. اما
محاصره اقتصادى، جنگ تحميلى و ديگر توطئه‏ها و پيامدهاى منفى رشد جمعيت همراه با
آمارهاى هشدار دهنده، موجب طرح مجدد و جدّى كنترل مواليد در سطح مسؤولين و مردم
شد.

 در اين ميان، بحثها و بايد و
نبايدهاى بسيار در سطح مطبوعات و افكار عمومى مطرح شده است. از يك سو، برخى
مسؤولين دست اندركار، سمينارهايى در مدح يك جانبه كنترل مواليد منهاى ديدگاههاى
مقابل برپا مى‏داشتند و از ديگر سو، مخالفان آنچنان پيش مى‏رفتند كه حتى انتقاد
يكى از متخصّصان از برخى شيوه‏هاى ضدّ باردارى را به مخالفت وى با اصل كنترل
مواليد تعميم مى‏دادند.

 به هر حال در اين مختصر برآنيم
تا با نقد و بررسى دلايل مخالفان تنظيم خانواده به ديدگاه صواب نزديك گرديم:

 دلايل مخالفان كنترل
مواليد

 در بررسى دلايل مخالفان،
معمولاً موارد ذيل از اهميت بيشترى برخوردار است كه از زبان آنان نقل مى‏گردد:

 1- “ما بر اساس باورهاى دينى
خود معتقديم كه خداوند تبارك و تعالى روزى همه انسانهايى را كه حيات بخشيده، تضمين
فرموده است و امكان ندارد كه ذى حياتى بدون روزى، خلق شود. اما سياستهاى غلطِ
انسانها و عدم تحرك، سستى و زبونى، عدم به كارگيرى استعدادهاى سرشار انسانها و عدم
تجهيز آنان براى تأمين نيازمنديهاى خود – كه غالباً نيز ناشى از دورانهاى تسلّط
استعمار بر اين كشورهاست – مشكلات نابرابريهاى امروزى را دامن زده و فقر و گرسنگى
را موجب گرديده است”1 در قرآن كريم مى‏خوانيم:

 “لاتقتلوا أولادكم خشية
املاق نحن نرزقهم و ايّاكم؛ فرزندان خود را از ترس گرسنگى نكشيد ما شما و آنان را
روزى مى‏دهيم.”2

 به عبارت ديگر، پيامدهاى منفى
رشد جمعيت، ناشى از كمبود امكانات نيست بلكه ناشى از استفاده غير صحيح از آنهاست.

 2- “آيا آن حديث پيامبر اسلام(ص)
را فراموش كرده‏ايد كه فرموده‏اند: فرزندان خود را زياد كنيد تا من در روز قيامت
به خاطر زيادى تعداد شما بر امتهاى ديگر افتخار كنم؟”

 آيا تلاش در محدود كردن جمعيّت
مسلمانان، كنار گذاردن سنّت پيامبر(ص) در جهت به اجرا درآوردن فرامين غربيها
نيست؟3 3- “اگرچه ممكن است رشد جمعيت به خودى خود، يك عامل هميشه مثبت نباشد، ولى
فراموش نكنيم كه در محاسبات استراتژيك، جمعيت يكى از اوّلين شاخصهاى توانمندى
كشورها، و پشتوانه اراده ملى است و مى‏تواند استقلال، تماميّت ارضى و حتّى اقتدار
و بقاى كشورها را در دنياى پرتلاطم امروز رقم بزند.”4

 همان كه در جنگ تحميلى موجب شد
تا خيل جوانان ايران، سپاهى نيرومند را بر ضد كفر و تجاوز آرايش دهند.

 4 – “آحاد مردم در دنياى اسلام
– بدون آن كه انقلابى بودن يا نبودن مسلمانان تأثير زيادى در سرنوشت آنان داشته
باشد – امروز در معرض تهاجم قدرتهاى شيطانى و مشخصاً آمريكا قرار گرفته‏اند.” “امروزه
آمريكا هر مسلمانى را در هر گوشه جهان يك خطر بالقوه معرفى مى‏كند و حتى در مورد
افزايش جمعيت مسلمانان در كشورهاى غير انقلابى مسلمان هم به عنوان يك خطر براى
منافعش موضع‏گيرى مى‏كند، دقيقاً به همين دليل است كه نسخه‏هاى ديروز و امروز بانك
جهانى، صندوق بين المللى پول و ابزارهاى ديگرى كه واشنگتن سعى دارد از طريق آنها
سياست خود را در گوشه و كنار جهان اعمال كند، مشخصاً دربرگيرنده همان ديدگاههايى
هستند كه واشنگتن حتى به زور سرنيزه هم قادر به اجراى آنها نيست و حتى توسل به
نسل‏كُشى مسلمانان در قلب اروپا هم نمى‏تواند در حد دلخواه خود از جمعيت مسلمانان
بكاهد…]از اين رو[ آمريكا به عنوان اصلى‏ترين دشمن جهان اسلام سعى دارد كنترل
جمعيت جهان اسلام را به دست خود بگيرد.”5

 5- به فرض قبول آن كه رشد سريع
جمعيت بدون در نظر آوردن ضعفها و كاستيها به بهاى وابستگى بيشتر تمام شود آيا رشد
كمتر جمعيت مى‏تواند مشكل ناتوانى در برطرف نمودن نيازها را مرتفع كند؟ آيا مشكل
همين است و بس و ديگر مشكلى جامعه را تهديد نمى‏كند؟6

 6- “اگر همچنان كه جمعيت بر
خود مى‏افزايد بر تواناييهاى خود نيز بيفزايد اميد مى‏رود كه اداره زندگى انسانها
شكل بهترى به خود بگيرد؛ البته اين نيز صحيح است كه تا زمانى كه جمعيّت جديد به
افراد توانايى تبديل شوند – كه قادر باشند علاوه بر تأمين نيازمنديهاى خود جامعه
را نيز در رفع مشكلاتش كمك كنند – زمانهايى مى‏گذرد و آنان فقط نيازمند هستند و در
آغاز افزايش جمعيت در چنين جامعه‏اى افزايش نيازها خواهد بود اما اگر به مرور به
تواناييهاى آنان افزوده شود به مرور از نيازها كاسته و بر قوّتها افزوده مى‏شود.”7

 7- “اين تنها افزايش رشد جمعيت
نيست كه همراه با عواقب اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى است، بلكه كاهش آن در كشورهاى
صنعتى نيز پيامدهاى منفى بسيارى به دنبال دارد.” مشكلاتى مانند رشد منفى جمعيت –
تا جايى كه مثلاً رشد جمعيت ايتاليا تا پايان قرن بيستم به صفر خواهد رسيد –
افزايش نسبت سالخوردگان در جمعيت كل، و مرگ و مير ناشى از كهولت و … .8

 بنابراين با كاهش رشد جمعيت
تنها صورت مشكل تفاوت مى‏كند وگرنه اصل آن، به قوّت خويش باقى است.

 نقد دلايل مخالفان:

 1- ايمان و اعتقاد ما به
رزّاقيت خداوند متعال و اين كه در نظام تكوين الهى، هر ذى‏حياتى روزى مقدّر خويش
را مى‏يابد، ارتباطى به ضرورت كنترل رشد جمعيت در برخى جوامع ندارد، زيرا بحث در
واقعيت موجود جهان؛ يعنى ميليونها انسانى است كه حتّى از داشتن قوت لايموت نيز محرومند
بحث از زنان بى‏شمارى است كه به دليل عدم رعايت اصول بهداشتى در تنظيم خانواده و
باردارى در معرض خطرند؛ از كودكانى كه خطرات مختلف روانى، اجتماعى و فيزيكى ناشى
از فقر آنان را احاطه كرده است! به گفته فرزانه‏اى از عالمان شهيد:

 “نه آن قدر به اسباب تكيه كن
كه از مسبب‏الاسباب غافل شوى و قدرت و حكمت او را فراموش كنى و نه آن قدر از اسباب
غفلت كن كه در زندگى، مجارى طبيعى و عادى را – كه همان مسبب‏الاسباب براى زندگى
مقرر كرده است و تو را به تلاش و كوشش در آن واداشته – كنار نهى و همه جا در
انتظار يك حادثه ناگهانى و غير عادى باشى.”

 آرى اگر انسانها از منابع و
ذخاير زمين به نحو عادلانه بهره مى‏بردند، اگر اسراف و تبذير و ظلم و فساد در ميان
نبود، بنا به قانون تكوين همه افراد بشر مى‏بايست از امكانات ضرورى برخوردار
باشند؛ لكن با آشوبى كه بيداد قدرتهاى سلطه طلب در جهان به راه انداخته، بالعيان
مى‏بينيم كه اكثر جمعيّت جهان از حق خويش محرومند و گروهى اندك، روزى آنان را تلف
مى‏كنند.

 البته راه اصلى همان است كه
اسلام نمايانده و آن تجهيز امت اسلامى براى مبارزه‏اى بى‏امان و همه جانبه با
استكبار جهانى است. جهان اسلام همينك بيش از تعداد زياد نفوس، نيازمند جمعيتى
مستقل از قدرتهاى شيطانى، با بالندگى فرهنگى و علمى است. حال كه آمريكا از فرد فرد
مسلمين به عنوان يك دشمن بالقوه مى‏هراسد، چرا راه را براى رسيدن به مرحله‏اى كه
هر مسلمان، دشمن بالفعل او باشد باز نكنيم؟

 2- تمسك به آيه “لاتقتلوا
أولادكم خشية املاق نحن نرزقهم و ايّاكم”9 براى ردّ كنترل مواليد، نابجاست، زيرا
با توجه به شأن نزول و تفسير آيه،10 روشن مى‏گردد كه آيه، ناظر بر حرمت قتل كودكان
از بيم فقر يا در نهايت، سقط جنين عمدى است، كه موضوعاً از بحث تنظيم خانواده
بيرون است، زيرا قتل نفس را منع نموده نه پيش‏گيرى از لقاح يا جايگزينى تخمك لقاح
شده در رحم را.

 3- نگرشى واقع بينانه به مسأله
رشد جمعيت مى‏تواند پاسخگوى قسمت اعظم دلايل مخالفان باشد؛ بدين گونه كه: رشد
جمعيتِ زيانبار را مى‏توان به دو گونه مورد ارزيابى قرار داد: مطلق و نسبى؛ توضيح
آن كه:

 طبق جديدترين آمارها، مرگ 13
از نوزادان جهان به دليل زايمانهاى زياد يا نزديك به هم و حامله شدن زنان مسنّ (بالاى
35 سال) و يا بسيار جوان (زير 18 سال) است. هر ساله بيش از نيم ميليون زن در اثر
مشكلات و مسائل باردارى و زايمان جان خود را از دست مى‏دهند و بيش از يك ميليون
كودكِ بى‏مادر از خود بر جاى مى‏گذارند كه با استفاده از دانش امروزى درباره اهميت
تنظيم زايمانها از مرگ بسيارى از آنان مى‏توان جلوگيرى كرد.11 از آنجا كه عاملى
اصلى رشد جمعيت، افزايش تعداد تولدهاست، توجه به بهداشت مادر و كودك در دوران باردارى،
زايمان و شيردهى از اهميتى ويژه برخوردار است و چنانچه رشد جمعيّت، ناشى از
بارداريهاى توأم با عدم رعايت بهداشت باشد – كه خطرات جانى عمده‏اى براى مادر و
كودك در پى دارد – در هر شرايطى مردود و ناپسند است و پيرو حديث مشهور: “لا ضرر و
لا ضرار فى الإسلام فالإسلام يزيد المسلم خيراً و لا يزيده شراً؛12 در اسلام نه
حكم زيانبار است و نه مى‏توان به ديگرى زيان رساند، بنابراين اسلام براى فرد
مسلمان، خير به ارمغان مى‏آورد و شرّى به او نمى‏رساند”،اسلام نه تنها چنين رشد
جمعيت زيانبارى را تجويز نكرده كه مانع هم شده است!

 با توجه به مطالب فوق، روشن
است كه در موارد بسيار، رشد جمعيت، به طور مطلق و از باب ضرر به نفس يا به غير،
منع شرعى دارد. اما جداى از رعايت بهداشت، رشد جمعيت در پاره‏اى از كشورها، نسبت
به برخى شرايط، جدّاً زيانبار است اگرچه نسبت به شرايطى ديگر ممكن است مفيد باشد؛
به عنوان مثال، وضعيّت جمعيّتى كشور خود را مختصراً به تحليل بگذاريم:

 رشد بى‏رويه جمعيت در كشور ما،
اكثراً تابع نوع اول؛ يعنى رشد جمعيت زيانبار به طور مطلق است و آمار مرگ و مير
مادران باردار تا سال 1370 كه 90 در هزار بوده، در مقايسه با كشورهاى پيشرفته
صنعتى – كه تنها يك در هزار است – رقم بالايى را نشان مى‏دهد؛ ليكن صرف نظر از آن
نيز رشد جمعيّت نسبت به شرايط و امكاناتمان مضرّ و بر خلاف مصلحت انقلاب و جامعه
مسلمين تحليل مى‏شود، زيرا:

 جمعيت ايران در 35 سال اخير 3
برابر شده است. هم اكنون در ايران هر 17 ثانيه يك نوزاد متولد مى‏شود و جمعيت
ايران طى 25 سال آينده حدود 120 ميليون نفر پيش بينى مى‏شود.

  جهان كشورهاى كشورهاى در ايران

  صنعتى حال توسعه

 ميزان‏باردارى              5/2 3/7 1/9 3/3

 سرعت رشد جمعیت     2/7 2/1 ./5 1/7

 ميزان مواليد 26 درهزار 14
درهزار 30 درهزار 36 درهزار

            1335 1345 1355 1365 1370

نمودار رشد جمعيت در ايران

جدول مقايسه‏اى شاخصهاى جمعيتى در جهان،كشورهاى‏صنعتى
و در حال توسعه با ايران

در بخش آموزش و با رشد فعلى جمعيت، هر روز به
ساختن 166 كلاس دبستانى نياز داريم و در سال 1370، هزاران نفر از كودكان كشورمان
به مدرسه راه نيافتند. از نظر تغذيه، به دليل كاهش درآمد سرانه، سوء تغذيه بتدريج
در ميان مردم، گسترش مى‏يابد، زيرا براى هر نفر كه به جمعيت افزوده شود، بايد 4000
متر مربع زمين، زير كشت برود و اين در حالى است كه هر ساله هفتاد هزار كيلومتر مربع
از زمينهاى كشاورزى جهان از بين مى‏رود.

 در بخش بهداشت همينك، به ازاى
هر 3400 نفر يك پزشك و به ازاى هر 800 نفر، يك تخت بيمارستانى وجود دارد؛ در حالى
كه استاندارد بين المللى يك پزشك براى هر هزار نفر و يك تخت براى هر 250 نفر است!

 در مورد مسكن هم براى دسترسى
هر خانوار به يك واحد مسكونى در 20 سال آينده، بايد بيش از نيم ميليون واحد مسكونى
ساخته شود و هر نفر كه به جمعيت اضافه شود، 800 متر مربع براى تأمين تسهيلات زندگى
او لازم است.

 با محدوديتهاى داخل كشور، روشن
است كه تأمين امكانات، متناسب با رشد كنونى جمعيت براى ملت ما مقدور نيست و افزايش
بى‏رويه جمعيت حاصلى جز وابستگى به بيگانه و افزايش واردات و نياز ارزى و استخراج
مواد اوليه و عرضه آن به بازارهاى خارجى نخواهد داشت و جز فقر و بدهكارى و بيكارى
و توزيع ناعادلانه ثروت و عقب‏ماندگى نصيبى نخواهد رساند.

 در چنين شرايطى، كنترل مواليد
نه تنها معقول و منطقى، كه اضطرارى است و سردادن آواى ازدياد نسل براى ملت ما و
ديگر ملل اسلامى – در شرايطى نظير شرايط ما يا دشوارتر نه تنها به خير و صلاح
نيست، كه كشاندن آنان به فقر و محروميت بيشتر است. در ارائه نظرات اسلامى نيز بايد
توجه كرد كه دلايل موجود را نمى‏توان به دور از واقعيات زمانى و مكانى بررسى نموده
اساسى براى تصميمات كليدى قرار داد و اين خود، نمود مهمّى از نقش سازنده اجتهاد در
فقه شيعه است.

 در عين حال هستند ملّتهاى
اسلاميى كه در اقليّت بودنشان، موجب اِعمال زورگويى و ظلم و فشار بر آنان است؛
مللى همچون فلسطين، بوسنى و هرزگوين و اقليّتهاى مسلمان در ساير كشورها.

 ازدياد نسل در چنين شرايطى –
البته با رعايت كامل بهداشتِ مادر و كودك – نه تنها مضرّ نيست كه لازم و از وظايف
اين ملّتها محسوب مى‏گردد، زيرا در جهت سربلندى امّت اسلامى و از مصاديق حديث نبوى(ص)
است: “انّى اباهى بكم الامم يوم القيامة حتى بالسقط… .”13

 تأكيد پيامبر (ص) و ائمه اطهار
– عليهم‏السلام – در قرنهاى نخستين ظهور اسلام، بر ازدياد نسل، نيز بر اساس نياز
مبرم حكومت نوپاى اسلامى به تعداد نفرات بيشتر بوده است. در عين حال، با توجّه به
محدود بودن جمعيت قسمتهاى ياد شده امت اسلامى نسبت به كل جمعيت دنيا، ازدياد نسل
آنان تأثير منفى معتنابهى بر معضل انفجار جهانى جمعيت نخواهد داشت.

 4- از آنان كه معتقد به نقش
استراتژيك جمعيتند و به عنوان نمونه مى‏گويند: خيل عظيم جوانان ايران اسلامى در
جنگ تحميلى موجب پيروزى و اقتدار ملّت ايران در برابر رژيم متجاوز عراق شد، بايد
پرسيد: چرا اين اقتدار و نقش استراتژيك را جمعيت فراوان و زير فقر آفريقا و آسياى
جنوب شرقى ندارند؟ چرا جمعيت عظيم جهان گرسنه‏اند و دم برنمى‏آورند و از حقوق خويش
دفاع نمى‏كنند.

 حق آن است كه تحوّل فكرى و
فرهنگى ملت و جوانان ما و ايمان راسخ آنان به خداوند متعال بود كه ايران اسلامى را
بر دشمنانش پيروز ساخت و نه كثرت جمعيت آنها. ازدياد بى‏برنامه جمعيت، نه تنها نقش
تعيين كننده و استراتژيك براى يك كشور ندارد بلكه در آينده آنان را در تأمين
ضرورى‏ترين مايحتاج زندگى دچار مشكل خواهد كرد.

 5- كسى مدّعى نيست كه با كاهش
رشد جمعيّت همه مشكلات مرتفع خواهد شد، لكن مشكلاتى كه از اين ناحيه ايجاد
شده‏اند، از ميان خواهند رفت. البته راست است كه كشورهاى صنعتى نيز در اثر رشد
منفى جمعيت دست به گريبان معضلات ديگرى‏اند ولى اين را نيز بايد اذعان كرد كه
مشكلات بسيارى را از ميان برداشته‏اند.

 6- آمادگى والدين و شرايط محيط
براى تربيت صحيح فرزندان از اساسى‏ترين نكاتى است كه پيش از بچه‏دار شدن بايد مد
نظر قرار گيرد، زكرياى پيامبر(ع) از خداوند مى‏خواهد كه: “خداوندا! نسل پاكيزه‏اى
به من عطا فرما”14 “حنّه”، دختر عمران، آن گاه كه مريم را وضع حمل كرد، از خدا
خواست تا او و خاندانش را از شرّ شيطان، صيانت نمايد.15 و ابراهيم (ع) نيز از
خداوند خواست تا فرزندانش را فرمانبردار خويش (خدا) قرار دهد.16

 سفارشهاى مكرّر اسلام در خصوص
شرايط انتخاب همسر و خواستگارى، ازدواج و باردارى، شيردهى و پس از آن، تربيت
فرزندان، نشانگر آن است كه از نظر اسلام صرف بچه‏دار شدن، پسنديده نيست، بلكه
تربيت آنان بر اساس اخلاق و آداب اسلامى نيز مدّ نظر قرار گرفته، تا راست كردار و
به عبارت زيباى قرآنى “قرة اعين”17 (روشنى ديده) گردند.

 از جانب ديگر، بر اساس تحقيقات
انجام شده، كودكانى كه در خانواده‏هاى بزرگ و پرجمعيت زندگى مى‏كنند، از نظر رشد و
تحوّل هوشى، وضعيت مطلوبى ندارند، زيرا سلامت جسمى و روانى مادر – به خاطر وضع
حملهاى متعدد و كوتاه بودن فاصله‏هاى بين دو زايمان كاسته مى‏شود و نمى‏تواند به
تعليم و تربيت كودكان اهتمام كامل داشته باشد. كنترل كمترى بر فرزندان وجود دارد و
به علت شلوغى خانه، اكثراً كوچه‏هاى اطراف منزل، محيط رشد كودكان قرار مى‏گيرد.

 سوء تغذيه و ابتلا به
بيماريها، سلامت جسمى و روانى كودك را به مخاطره مى‏اندازد. پدر به علت ناكافى
بودن درآمد، ساعتهاى كمى را در خانه مى‏گذراند و فرصتى براى شركت در امر تعليم و
تربيت نمى‏يابد. همچنين طبق بررسيهاى “آميل دوركيم”، جامعه شناس مشهور فرانسوى،
افزايش جنايات با تراكم و افزايش جمعيت نسبت مستقيم دارد.18

 از اين رو پيامبر (ص)
فرموده‏اند: “جهد البلاء كثرة العيال مع قلّة الشى‏ء؛ بلاى خطرناك، داشتن فرزند
زياد با درآمد اندك است.”19

 حضرت على (ع) نيز مى‏فرمايند: “قلّة
العيال أحد اليسارين؛20 كمى اعضاى خانواده يكى از دو عامل خوشبختى است.”

 با عنايت به موارد فوق، آيا در
خانواده‏هاى با فرزند زياد و درآمد محدود، مجالى براى رشد و تربيت فرزندان، مطابق
با آرمانهاى اسلامى، باقى مى‏ماند؟

 كرانه

 1- گاه، صاحبان عقايد منحرف و
غربزده با انگيزه‏هاى غير دينى در زمره جلوداران تنظيم خانواده، آنچنان بى‏باك در
اين وادى مى‏تازند كه غربيان نيز توانش را ندارند!

 آنان گاه از رشد منفى جمعيت
قبل از پيروزى انقلاب – كه به طور قطع، آمارها خلاف آن را ثابت مى‏كند – دم زده و
گاه چنين اظهار مى‏دارند: “ما زمانى مى‏توانيم مدعى كاهش رشد يكباره جمعيّت باشيم
كه اميدوار باشيم چند عامل به وقوع پيوندد: اولاً سقط جنين محدوديتى نداشته
باشد… .”21

 قطعاً توجه بيشتر مسؤولان صديق
و مؤمن نظام در سد راه نفوذ چنين افكارى – كه در قضاوتهاى خود نقشى براى عقايد و
باورهاى راستين ملّت ايران قائل نيستند و حتّى آن را مانع مى‏خوانند – موجب اعتماد
بيشتر مردم به اقدامهاى انجام شده براى مبارزه با رشد جمعيت و تنظيم خانواده
مى‏گردد.

 از ديگر سو، استعمارگران هم به
عنوان دلسوزى براى ملل جهان و كشورهاى در حال توسعه، مبارزه با رشد جمعيت را در
صدر برنامه‏هاى خود قرار نداده‏اند بلكه همچون حقوق بشر و دمكراسى و… از تنظيم
خانواده، اهداف سلطه‏جويانه خويش را دنبال مى‏كنند و اين براى ملّتى كه بارها آنان
را آزموده، از بديهيات است، بنابراين بايد مراقب بود تا با طناب سردمداران نظم
نوين جهانى، به چاه آنان گرفتار نگرديم و گرچه سياستهاى جمعيتى خويش را بنا به
وظيفه اسلامى و ميهنى با جدّيت دنبال مى‏كنيم، وحدت شعار با آنان، تصوّر وحدت در
عمل را به دنبال نداشته باشد.

 2- آيا سقط جنين عمدى مى‏تواند
يكى از روشهاى تنظيم خانواده قرار گيرد؟

 پاسخ منفى است زيرا چنين عملى
از باب قتل نفس و احترامى كه جان انسانها (كوچك يا بزرگ) در دين مبين اسلام دارند
منع گرديده و پيامدهاى سختى در دنيا و آخرت براى مرتكبان آن مقرر شده است. ليكن
اگر مصلحتى بالاتر همچون حفظ جان مادر وجود داشته باشد، طبق فتواى مراجع عظام و با
جزئيّاتى كه مجال ذكر آن در اين مقال نيست، جايز خواهد بود!

 به هر حال استفاده صحيح و به
موقع از ساير روشهاى تنظيم خانواده و ارتقاى فرهنگ خانوادها، ما را از تمسّك به
راههاى خلاف قوانين الهى، بى‏نياز خواهد كرد.

 3- راه حل اساسى مشكل رشد
بى‏رويه جمعيت در ايران اسلامى چيست؟

 تنها راهى كه پيش روى ماست
واقع‏بينى و احترام به باورهاى دينى مردم و توجه به علل افزايش جمعيت و انتخاب
راههاى عملى بر مبناى آن است.

 اين موضوع بيش از ديگر مسائل،
وحدت حوزه و دانشگاه را مى‏طلبد تا دانشگاهيان با مطمح نظر قرار دادن فرهنگ غنى
اسلام و ارتباط محكم با حوزه‏هاى علميه، روشهايى را ابداع نمايند كه در عين اطمينان
و اثر مطلوب، مخالف باورهاى دينى ملت ما نباشد و حوزه‏هاى علميه، با كار علمى
فراگير، به يك حركت عظيم دست زده، مشكلات شرعى و اعتقادى مبارزه با رشد جمعيّت و
راههاى آن را پاسخگو باشند و با تبليغ همه جانبه و استفاده از منابر و تريبونهاى
مختلف و مطبوعات و ديگر رسانه‏هاى گروهى، مردم را به اين وظيفه دينى – ملّى فرا
خوانند و از خطراتى كه اسلام و انقلاب و جامعه را تهديد مى‏كند، باخبر سازند و با
تبيين ديدگاههاى اسلامى، حساب دين را از خرافه‏هاى موجود در اذهان – مانند برترى
اولاد پسر بر دختر يا درمان بيماريها به وسيله باردارى و… – جدا نمايند.

 پاورقيها:

 1 ) روزنامه جمهورى
اسلامى، شماره 1371/8/12 3888، مقاله “تأملى ضرورى در مسأله جمعيت”، محسن ميرزايى.

 2 ) اسراء )17) آيه 31.

 3 ) همان، شماره 73/6/21
4427، نامه اعتراض آميز ياسين. ت. الجبورى، رئيس جمعيت اسلامى بين المللى
ويرجينيا، خطاب به سفير مصر در واشنگتن.

 4 ) همان، شماره 73/6/14
4421، سرمقاله.

 5 ) همان.

 6 ) همان، شماره 1371/8/12
3888، مقاله “تأملى ضرورى در مسأله جمعيت”، محسن ميرزايى.

 7 ) همان.

 8 ) همان.

 9 ) اسراء )17) آيه31.

 10 ) رك: تفسير الميزان،
ج13، ذيل آيه 31 سوره اسراء، و تفسير نمونه، ج12 ذيل همان آيه.

 11 ) رك: “حقايقى براى
زندگى” تأليف سازمان جهانى بهداشت، يونيسف، يونسكو، صندوق جمعيتهاى متّحد و آموزش
و پرورش جمهورى اسلامى ايران.

 12 ) وسائل الشّيعه (انتشارات
آل البيت)، ج26، باب 1، ص14 – ح32382.

 13 ) همان، ج14، باب17،
انتشارات دار احياء التراث العربى، ص34.

 14 ) آل عمران )3) آيه 38:
قال هب لى من لدنك ذرية طيبه… .

 15 ) همان، آيه36: انى
اعيذها بك و ذريتها من الشيطان… .

 16 ) بقره )2) آيه128:
ربنا اجعلنا مسلمين لك و من ذريتنا امة مسلمة.

 17 ) فرقان )25)
آيه74:ربنا هب لنا من ازواجنا قرة اعين.

 18 ) رك: نشريه “خانواده
پرجمعيت از ديدگاه بهداشت روانى” فرشته گازرپور، مختار اويسى.

 19 ) جامع الصغير، ج1،
ص558، ح3603. از حضرت على(ع) نيز نقل شده است: “جهد البلاء كثرة العيال و قلة المال.”
الجعفريات (چاپ تهران)، ص238.

 20 ) نهج البلاغه، فيض
الاسلام، ص1153.

 21 ) روزنامه سلام،
71/7/7، شماره 39، گزارش “كاهش كمرنگ يا چشمگير رشد جمعيت كداميك؟”

شعر و شعور

 قال علىٌ عليه السلام : “لَوْ
ضربتُ خَيْشومَ الْمُؤمِنِ بِسَيفي هذا عَلى اَن يُبْغِضَني ما اَبْغضَني وَ لَوْ
صَبَبْتُ الدُّنْيا بِجَمَّاتِها عَلى الْمُنافِقِ عَلى اَن يُحِبَّني ما
اَحَبَّني؛1 اگر با شمشير خود بر بينى مؤمن بزنم كه با من دشمن گردد، دشمن نخواهد
شد و اگر تمام دنيا را در پاى منافق فرو ريزم بلكه مرا دوست بدارد، دوست نخواهد
داشت.”

 گفت با ياران خود شيرخدا

آفتابِ حق علىِّ مرتضا

 مؤمنان را من ولىّ و رهبرم

اين بدن را من بمانند سرم

 شير حقّم، طعمه من قلبهاست

صيدگاهم بيشه روح شماست

 قلب هر آزاده‏اى در چنگ من

مردِ حرّ هرگز نجويد جنگ من

 كارزارم با اسيران هواست

صلح من با شيرمردانِ خداست

 گر بروى دوست شمشيرى زنم

تا كه جام دوستى را بشكنم

 بلكه با من دشمنِ خونى شود

بُرّد از من مهر و بيرونى شود

 شعله عشقش، فزايد در نهاد

آتش افزون مى‏شود از جور باد

 وركه جمله، گنجهاى اين
جهان

ريزم اندر پاى هر تاريك جان

 كان منافق دوست گردد،
بى‏دروغ

نور حق بيند دل آن بى‏فروغ

 تا كه تيره دل، خدايش
آفريد

من نيابم قفل يزدان را كليد

 آفتابم، كار من تابندگى
است

پيش حق تابندگيّم، بندگى است

 چون بتابم بر زمين مرغزار

از قضا آيد گل و ريحان ببار

 سوى من از شوق مى‏خندد چمن

چون بهشتى، لاله بگشايد دهن

 ليك گر رو سوى شورستان كنم

تا زرحمت خاك را بستان كنم

 چهره پرچين سازد و گردد
دژم

همچو دوزخ گردد آتشناك دم

 از قضا، بر ناورد جز خار و
خس

نيست كس را بر سريرش دسترس

 × × × × × × × × ×

 قال علىٌ عليه السلام : “العدل
حياة الأحكام؛2 زنده بودن احكام دين به عدل است.”

 اين شريعت را يكى پيكر
بخوان

حكمهاى شرع چون اعضاى آن

 هست فرمانها و احكام خدا

چون زبان و چشم و گوش و دست و پا

 كالبد، بيجان بيفتاده به
خاك

تا نيانگيزاندش آن روح پاك

 عدل چون روحى است در اعضاى
دين

زندگىِ دين حق، از عدل بين

 قالب ار خالى شود از عدل و
داد

تو نيابى بين اعضا اتّحاد

 پيكر دين گر شود عارى زروح

كشتى ايمان شود خالى ز نوح

 بشكند بر آبِ درياى زمان

تخته‏ها گم گردد اندر هر كران

 1) نهج البلاغه، فيض
الاسلام، كلمات قصار، شماره:42.

 2) غررالحكم، ج1،
شماره440، ص17.”اثر : محمد رضا مالك”

ملاكهاى ارزشى در جامعه دينى

قسمت‏اول

آية الله محمد تقى مصباح يزدى

 × اجتماعى زيستن از ديدگاه
اسلام

 در اين باره اولين سؤالى كه
مطرح مى‏شود اين است كه آيا اجتماعى زيستن فى نفسه از نظر اسلام داراى ارزش هست يا
نه؟ به عبارت ديگر، آيا مى‏توان خود زندگى اجتماعى را هم جزو اخلاق اجتماعى مطرح
كرد يا اين كه چنين مطلبى خارج از موضوع اخلاق است؟

 پاسخ اين سؤال بسته به اين است
كه اجتماعى زيستن را يك فعل اختيارى براى انسان تلقى كنيم يا اين كه آن را يك امر
جبرى و غير اختيارى بدانيم. اگر اجتماعى زيستن در اختيار انسان باشد – به طورى كه
اگر خواست بتواند زندگى اجتماعى داشته باشد و اگر نخواست بتواند از اجتماع
كناره‏گيرى كند – خود همين زندگى كردن به صورت اجتماعى هم مى‏تواند موضوع اخلاق
قرار بگيرد. اما اگر كسى قايل شد به اين كه زندگى كردن اجتماعى، اضطرارى و جبرى
است و هيچ انسانى نمى‏تواند به طور انفرادى زندگى بكند از اين جهت چون يك امر غير
اختيارى است خارج از موضوع اخلاق خواهد بود. چون ارزشهاى اخلاقى – چه مثبت و چه
منفى – مخصوص افعال اختيارى است.

 اكنون ببينيم جواب حقيقى اين
مسأله چيست؟

 پيداست كه پاسخ به اين مسأله
در حوزه اخلاق نيست. بلكه علم كلام عهده‏دار آن است.

 × گرايش انسان به زندگى
اجتماعى

 اكنون سؤال ديگرى مطرح مى‏شود
و آن، اين كه: اجتماعى زيستن چه ارزشى دارد؟ واز سوى ديگر كناره‏گيرى از اجتماع و
رهبانيت از نظر اخلاق اسلامى چه حكمى دارد؟

 پاسخ به اين سؤال مبتنى بر اين
است كه هم اجتماعى زيستن و هم اعتزال و رهبانيت را تحليل كنيم و ببينيم علل گرايش
انسان به زندگى اجتماعى و نيز عوامل گوشه‏گيرى و انزواى او چيست؟ طرح و بررسى اين
عوامل، مشخص مى‏كند كه اجتماعى زيستن و تقويت پيوندهاى اجتماعى يا اعتزال و انزوا
ارزش ذاتى ندارند، چون هر يك از اينها ناشى از عوامل ديگرى است.

 عواملى كه موجب اجتماعى زيستن
انسان مى‏شود، عبارتند از:

  1 – غريزه جنسى:

 هر فردى تكويناً تمايل به جنس
مخالف دارد و همين باعث مى‏شود كه با او معاشرت و مباشرت داشته باشد و زندگيش را
با او پيوند بدهد. درست است كه جمع شدن مرد و زن در كنار هم اسمش جامعه نيست ولى
به يك معنا زندگى اجتماعى هست و بالاتر اين‏كه اساس زندگى اجتماعى انسان را
خانواده تشكيل مى‏دهد. البته اين يكى از نظريات در جامعه شناسى است كه به نظر
مى‏رسد تا حدود زيادى مورد تأييد قرآن كريم هم باشد. پس يكى از عوامل اجتماعى بودن
انسان همين عامل طبيعى است و ممكن است اساس يك زندگى اجتماعى همين عامل باشد. البته
معمولاً هيچ زندگى اجتماعى تك عاملى نيست؛ يعنى تنها در اثر يك عامل خاص، زندگى
اجتماعى پديد نمى‏آيد عوامل ديگرى هم كمك مى‏كنند ولى فرضش فرض غلطى نيست كه
بگوييم دو انسان زندگى مشتركشان بر اساس همين غريزه جنسى است.

  2 – عواطف انسانى:

 انسان به طور طبيعى ميل دارد
با انسانهاى ديگر نزديك شود، با آنها انس بگيرد، مخصوصاً عواطف خانوادگى كه موجب
بقا و دوام زندگى خانوادگى مى‏شوند.

  3 – عقل:

 انسان بر اساس عقل خود درك
مى‏كند كه تأمين نيازمنديهاى زندگى‏اش به تنهايى ميسر نيست؛ هم در تأمين
نيازمنديهاى ماديش، مثل لباس، غذا، مسكن و چيزهاى ديگر، محتاج ديگران است و هم
نيازمنديهاى معنويش مانند تعليم و تربيت و رشد اخلاقى و معنوى. پس هم تكامل معنوى
و هم تأمين نيازمنديهاى مادى انسان در گرو زندگى اجتماعى است، از اين رو، عقل حكم
مى‏كند كه انسان با ديگران معاشرت كند و زندگى خود را با زندگى ديگران پيوند دهد.

 اينها مهمترين عواملى هستند كه
انسان را به زندگى اجتماعى وادار مى‏كنند. اما نقش همه اين عوامل در همه افراد
يكسان نيست؛ كسانى هستند كه زندگى اجتماعى را فقط به خاطر تأمين نيازمنديهاى
ماديشان مى‏خواهند و اصلاً توجهى به مسائل معنوى ندارند، بر عكس، كسانى هستند كه
اصالتاً توجهشان به امور معنوى است و اگر اجتماع را مى‏خواهند به خاطر منافع معنوى
است؛ يعنى به خاطر اين كه از علوم، رفتار و تجارب ديگران استفاده كنند و از آنها
به نفع تكامل معنويشان بهره بگيرند در ظرف اجتماع قرار مى‏گيرند به طورى كه اگر
اين عامل نبود، يا اين مصلحت به خطر مى‏افتاد، دست از زندگى اجتماعى مى‏كشيدند يا
آن را خيلى محدود مى‏كردند.

 پس ارزش گذارى درباره اجتماعى
زيستن، تابع اين عوامل و انگيزه‏هايى است كه انسان را وادار به زندگى اجتماعى يا
احياناً كناره‏گيرى از اجتماع مى‏كنند. بايد توجه داشت كه قضاوت كردن در اين گونه
مسائل، بسيار مشكل و پيچيده است تا آن جا كه رفتارى ناشى از يك عامل است كم و بيش
انسان مى‏تواند درباره آن؛ قضاوتها و محاسبه‏هايى بكند و ارزش گذاريهايى انجام
بدهد ولى وقتى مسائل پيچيده شد عوامل مختلف درهم اثر مى‏گذارند كسر و انكساراتى در
اين عوامل رخ مى‏دهد آن وقت است كه ديگر به سادگى نمى‏توان قضاوت كرد كه آيا اين
گونه اجتماعى زيستن مطلوب است يا نه؟ خيلى از محاسبات بايد دقيقاً انجام بگيرد تا
پاسخ صحيحى داده شود. اگر كسانى فكر مى‏كنند كه به اين گونه مسائل مى‏توان به
سادگى جواب داد يا از ظواهر بعضى از آيات و اخبار چيزى به دست آورد و روى آن تكيه
كرد خيلى ساده‏انديشند. اين گونه مسائل بسيار پيچيده است و مى‏تواند جوابهاى
مختلفى نسبت به زمانهاى مختلف و شرايط اجتماعى مختلف و انگيزه‏هاى فردى كه در
رفتار اجتماعى انسان اثر مى‏گذارد داشته باشد. همه اينها بايد مورد توجه قرار
بگيرد تا بتوانيم نسبت به اين گونه سؤالها پاسخ قطعى بدهيم.

 اجمالاً بايد گفت كه ارزش
گذارى در اين موارد نسبى است؛ يعنى هيچ ارزش مطلقى براى زندگى كردن اجتماعى يا
كناره‏گيرى از اجتماع از نظر اسلام نمى‏توان در نظر گرفت. اين‏كه مى‏گوييم نسبى
است به اين معنا نيست كه تابع نظر و سليقه افراد است بلكه چون عوامل مختلفند، فرمولهاى
ثابتى ندارند نه اين كه صرف تغيير زمان يا تغيير موقعيت جغرافيايى يا اختلاف
سليقه‏ها باعث اختلاف ارزشها مى‏شود، بلكه چون عوامل و شرايط و انگيزه‏هاى زندگى
اجتماعى تفاوت مى‏كنند ارزشها هم طبق اختلاف آنها تفاوت مى‏كنند. يك دسته از عوامل
و شرايط اگر ايجاد شوند در هر وقت و در هر جا و نسبت به هر كسى ارزش مثبت خواهند
داشت و دسته ديگر، ارزش منفى.

 مهمترين عامل ارزش گذارى در
مسائل اخلاقى نيت و انگيزه انسان است حتى يك كار كاملاً مشخص، ممكن است با دو
انگيزه انجام بگيرد: يك انگيزه بسيار خوب و يك انگيزه بسيار بد و خود كار را صرف
نظر از انگيزه‏هاى انجامش نمى‏توان ارزش گذارى كرد. و اين چيزى است كه در بسيارى
از فلسفه‏هاى اخلاق مغفول‏عنه واقع شده و خيال مى‏كنند كار فى حد نفسه داراى ارزش
است و مى‏توان جداى از انگيزه‏هايش آن را ارزشيابى كرد. بر اساسى كه تا به حال مشى
كرديم و آيات و روايات هم آن را تأييد مى‏كنند، چنين فكرى غلط است. دست كم، يكى از
عاملهاى بسيار مهم در ارزش گذارى، نيت و انگيزه انسان است، بنابراين در رفتارهاى
اجتماعى هم بايد اين عامل را كاملاً در نظر گرفت و براساس آن ارزش گذارى كرد.
البته ارزش مطلق، از آنِ نيت نيست، چون ممكن است كسى نيتش خوب باشد ولى راه اجراى
آن نيت را نداند و كار غلطى از آب در بيايد و حتى موجب ضرر مادى به خود يا ديگران
بشود. صرف حسن نيت هم ملاك ارزش گذارى نيست ولى نيت و انگيزه هم چيزى نيست كه
بتوان از آن صرف نظر كرد.

 گاهى انسان منافع زندگى اجتماعى
را در نظر مى‏گيرد و بدون توجه به عوامل ديگر يك ارزش مطلق به اجتماعى زيستن
مى‏دهد. اگر يادتان باشد در رژيم گذشته يكى از مسائلى كه در جامعه ما خيلى رايج
بود و قضاوتهاى مختلفى درباره آن مى‏شد، معاشرت زنان با مردان بود. خوشرفتارى با
همه طبقات و گروهها ارزشى بود كه از فرهنگ غربى وارد فرهنگ ما شده بود و در جوامع
روشنفكرزده و غربزده هم جا باز كرده بود كه آدميزاد بايد با هر آدميزاد ديگرى گرم
بگيرد، خوشرفتارى داشته باشد، با او تماس بگيرد و در اين جهت فرقى بين مرد و زن
نيست، بنابراين زن هم بايد همين‏طور باشد، هر مردى را مى‏بيند با او گرم بگيرد،
همچنان كه با زنهاى ديگر شوخى مى‏كند با مردان هم شوخى كند و… .

 اين يك ارزش است كه انسانها
بايد با همديگر محبت و انس داشته باشند و با هم خوش باشند. اين فكر از يك ريشه
فلسفى و از يك فرهنگ، سرچشمه مى‏گيرد و هنگامى كه آن مبانى فكرى وارد مغز افراد شد
اين نتايج را به بار خواهد آورد و مثلاً معاشرت يك زن نامحرم و يك مرد بيگانه ارزش
خواهد داشت. اگر مهمان بيگانه‏اى وارد خانه شد و همسر صاحبخانه نيامد از او
پذيرايى كند با او دست بدهد و روبوسى كند يك ضد ارزش تلقى مى‏شود و متهم مى‏گردد
به اين‏كه آداب اجتماعى را نمى‏داند. معاشرتى نيست، جامعه گريز است و… وقتى اين
انديشه به عنوان يك اصل كلى و استثنا ناپذير پذيرفته شد كه همه افراد انسان
سلولهاى يك پيكرند (بنى آدم اعضاى يكديگرند) اعضاى يك بدن بايد با يكديگر هماهنگ و
همبسته باشند همچنين همه افراد انسان كه اعضاى يك پيكرند بايد از همديگر
كناره‏گيرى نكنند همه با هم بجوشند آن فكر اين نتيجه را به بار مى‏آورد و اين
ارزشها را ايجاد مى‏كند آن وقت كناره‏گيرى يك زن نامحرم از مرد نامحرم ضد ارزش
مى‏شود. و گرم گرفتن و معاشرت كردن و خوش و بش كردن و شوخى كردن و ساير چيزها
ارزش، به حساب مى‏آيد. اين ارزش خود به خود به وجود نمى‏آيد، زمينه‏هاى فكرى دارد.
وقتى آن فكر از راه كتابها و بحثهاى مختلف و رسانه‏هاى گروهى و وسايل آموزش و
پرورش تبليغ شد اين نتيجه را خواهد داد و اگر كسى مقاومت بكند “مرتجع” خواهد بود و
دور از آداب. چنين آدمى از فرهنگ جديد، از چيزهاى نو، تازه و زيبا دور مى‏ماند،
چون هرچه تازه‏تر است زيباتر و جالبتر و مطلوبتر است و اين هم خود يك اصل فرهنگى
است: “نوگرايى”.

 بحمداللّه امروز ديگر اين مسائل
براى ما احتياج به بحث ندارد ولى لازم است در يك محيط آكادميك اين مسائل دقيقاً
مورد بررسى واقع شود.

 اين مطلب كه نو بودن، يك ارزش
مثبت و كهنه بودن ارزش منفى است در اكثر اذهان مردم جهان – اعم از شرقى و غربى –
رسوخ كرده است و علاوه بر اين كه موافق طبع نو پسند و هوسهاى عموم مردم است مورد
توجيهات فلسفى خاصى قرار گرفته است مخصوصاً مكتب ديالكتيك كه هر حركتى را تكاملى
مى‏داند و هر چيز جديدى را كاملتر از قديم و در نتيجه مطلوبتر مى‏شمارد. ما اينها
را به خاطر واضح بودن بطلانش سرسرى مى‏گيريم و قابل بحث نمى‏دانيم ولى اگر بخواهيم
اين بينشها و ارزشها را مورد نقد قرار دهيم بايد ريشه‏هاى هر يك را جداگانه بررسى
و نقادى كنيم تا بتوانيم يك فرهنگ پابرجا و متقن و استوار و شكست ناپذيرى داشته
باشيم.

 به هر حال صرف اين‏كه انسان
بگويد كه در فلان آيه يا فلان روايت از زندگى اجتماعى مدح يا مذمت شده، اين براى
جواب به چنين سؤال پيچيده‏اى كافى نيست، ممكن است در آيات ديگرى هم مطالبى بر خلاف
آن داشته باشيم؛ مثلاً در روايتى نقل شده است كه: در آخر الزّمان “كونوا احلاس
بيوتكم” فرش خانه‏تان باشيد و از خانه‏هايتان بيرون نياييد. آيا چنين روايتى به
فرض اين كه سند صحيح داشته باشد مى‏تواند ملاك يك ارزش گذارى كلى درباره چنين
مسأله پيچيده و سرنوشت سازى باشد كه حيات اجتماعات بستگى به حل اين مسائل دارد؟
مى‏دانيم كه فقهاى عظام – كثر الله امثالهم – براى استنباط احكام ساده فقهى مانند
احكام آب چاه و ظروف و انفعال آب قليل و مانند آنها چه زحمتهايى مى‏كشند و چه
تلاشهايى براى تصحيح اسناد روايات و جمع بين متعارضات انجام مى‏دهند و چه بسا در
نهايت در موارد زيادى فتواى قطعى ندهند و به احتياط اكتفا كنند، وقتى بنا باشد
چنين مسائلى كه نقش مهمى در زندگى انسان ندارد و احتياطش هم خيلى راحت است نياز به
اين همه تلاش و دقت داشته باشد درباره مسائلى كه با سرنوشت جامعه اسلامى سر و كار
دارد چقدر بايد دقت كرد؟ بايد به خود بياييم و اين مسائل را جدّى تلقّى كنيم و بيش
از آن مسائل ساده در اين مسائل به تحقيق بپردازيم اينها چيزهايى است كه اساس فرهنگ
ما را تشكيل مى‏دهد و سرنوشت جامعه را مى‏سازد.

 حاصل اين است كه اين گونه
مسائل، بسيار پيچيده است و عوامل مختلفى را مى‏بايست در نظر گرفت؛ نه مطلقا
مى‏توان گفت كه اجتماع‏گرايى و اجتماعى زيستن به هر شكل و در هر شرايطى و به هر
صورت مطلوب و داراى ارزش مثبت است و نه مى‏توان گفت به‏طور مطلق، اعتزال و
كناره‏گيرى از جامعه مطلوب است. گاهى ممكن است اجتماعى زيستن مطلوب باشد و زمانى
هم كناره‏گيرى از اجتماع.

 به عنوان نمونه در قرآن كريم
دو سه مورد در مورد ستايش كناره‏گيرى از اجتماع داريم:

 يكى داستان اصحاب كهف است كه
از اجتماع فاسد زمان خودشان كناره گرفتند و به غارى پناه بردند: “واذاعتزلتموهم”
قرآن هم روى همين اعتزال آنها تكيه مى‏كند و آن را مى‏ستايد و واقعاً هم ستايش
داشته است. كناره‏گيرى آنان در واقع نوعى هجرت و مجاهده بود براى اين كه دين
خودشان را نجات بدهند. در آن شرايط جاى اين نبود كه بگويند جامعه گرايى اصل است و
ارزش مطلق دارد و انسان بايد هميشه با ساير انسانها زندگى كند.

 همچنين درباره حضرت ابراهيم (ع)
مى‏فرمايد: “فلما اعتزلهم…” اعتزال از آن جامعه شرك‏آلود نمرودى براى ابراهيم(ع)
يك ارزش بود، جامعه‏اى كه دعوتش را نپذيرفتند و حتى كار به جايى رسيد كه او را در
آتش انداختند، ديگر در چنين جامعه‏اى ماندن معنا نداشت مى‏بايست آن را رها كند.

 يكى هم رهبانيت اصحاب حضرت
عيسى(ع) است كه قرآن مى‏فرمايد: خودشان آن را اختراع كردند “و رهبانية ابتدعوها ما
كتبناها عليهم الا ابتغاء رضوان اللّه”1 ما لازم نكرده بوديم كه آنها حتماً تنهايى
زندگى كنند و رهبانيت اختيار كنند ولى شرايط زمان طورى بود كه اگر مى‏خواستند
دينشان را حفظ كنند جز اين چاره‏اى نداشتند و مى‏بايست از ميان آن مردم فاسد مفسد
كناره‏گيرى كنند و دنبال فرصتى باشند كه بتوانند در گوشه و كنار افرادى را هدايت و
اصلاح كنند و پايه حركتى را به وجود بياورند و چون مأيوس بودند و اميدى نداشتند كه
بتوانند در آن جامعه فاسد، وظايفشان را بخوبى انجام دهند اين بود كه به ديرها و
صومعه‏ها مى‏رفتند و به عبادت خدا مشغول مى‏شدند و اين كم‏كم سنتى شد در ميان
پيروان حضرت مسيح (ع).

 پس رهبانيت در چنان شرايطى كه
تقريباً تنها وسيله براى كسب رضاى خدا بود مطلوب بود اما در آن جايى كه رضاى خدا
در اين است كه مردم بروند ديگران را هدايت كنند، با آنها معاشرت كنند، زندگى
اجتماعى داشته باشند، آن وقت ديگر مطلوبيتى نخواهد داشت. بنابراين ستايش قرآن از
كناره‏گيرى اين مردمان صالح، دليل بر ارزش ذاتى اعتزال و دورى از اجتماع نيست.
ممكن است گاهى انعزال و اعتزال در شرايط خاصى براى فردى يا گروهى مطلوب باشد ولى
كليت ندارد و بايد با انگيزه الهى باشد: “الا ابتغاء رضوان الله” اگر كسى از روى
تنبلى و براى شانه خالى كردن از وظايف سنگين اجتماعى در گوشه‏اى مشغول عبادت بشود
اين هيچ ارزشى ندارد مخصوصاً آن جايى كه موجب ترك تكليف واجبى باشد راستى مگر
چگونه ممكن است كه ترك واجب، موجب تقرب به خدا بشود؟!

 بى‏شك، بسيارى از كمالات انسان
در سايه اجتماع حاصل مى‏شود و اگر اجتماع نباشد اين كمالات – چه مادى و چه معنوى –
براى انسانها فراهم نمى‏شود اما نه اين كه اجتماع فى نفسه، ارزش مطلق داشته باشد
بلكه همزيستى افراد و گروههاى ويژه‏اى بر اساس و با انگيزه خاصى اين است كه در
قرآن كريم به همان اندازه كه به محبت كردن مردم نسبت به يكديگر اهميت داده شده به
دورى كردن از افراد بد و اجتماع فاسد هم تأكيد شده است به همان اندازه‏اى كه قرآن
راجع به صلح و اصلاح بحث دارد شايد بيشتر درباره قتال و جهاد بحث كرده است. براى
حفظ يك زندگى اجتماعى مطلوب بايد از اجتماع ديگر بريد: “قد كانت لكم اسوة حسنة فى
ابراهيم والّذين معه اذ قالوا لقومهم انا برآء منكم و مما تعبدون من دون اللّه
كفرنا بكم و بدا بيننا و بينكم العداوة و البغضاء ابداً حتى تؤمنوا بالله وحده.”2

 پس زندگى اجتماعى از نظر اسلام
وسيله است، هدف نيست و ارزش آن نسبى است حتى در عالى‏ترين جامعه ايده‏آلى كه
ان‏شاءاللّه در زمان ولى عصر(عج) تشكيل مى‏شود خود زندگى اجتماعى اصالت ندارد به
خاطر اين است كه زمينه رشد معنوى براى هر فردى بهتر فراهم بشود: “وعداللّه الّذين
آمنوا منكم و عملوا الصّالحات ليستخلفنّهم فى الأرض كما استخلف الذين من قبلهم
وليمكنن لهم دينهم الّذى ارتضى لهم و ليبدلنّهم من بعد خوفهم امناً يعبدونني لا
يشركون بي شيئاً”3 آن جامعه ايده‏آل تازه براى اين است كه هر فردى بهتر بتواند خدا
پرستى كند.

 پس ارزش گذارى در زندگى
اجتماعى تابع عوامل ديگر است و پيدا كردن آن عوامل و تعيين فرمول دقيقش بسيار كار
مشكلى است، جواب كلى اين است كه به اندازه اين كه براى رشد و تكامل هر فرد مؤثر
باشد مطلوب و به اندازه‏اى كه مضرّ باشد نامطلوب است. ادامه دارد

پاورقیها:

 1 )
حديد (57) آيه27.

 2 ) ممتحنه (60) آيه 4.

 3 ) نور (24) آيه55.

پديده وحى

قسمت اول

آية الله محمد‌هادى معرفت

 وحى، عبارت است از اعلام سريع
و پنهانى هر مطلب، اعم از آن كه به اشاره، يا صدايى پنهانى و يا نوشته‏اى سرّى
باشد و يا آنچه را كه شخصى به سرعت به طرف مقابل القا كند و او آن را درك نمايد.

 خداوند متعال درباره حضرت
زكريا(ع) فرموده است:

 “فَخَرَجَ عَلى قَوْمِهِ
مِنَ الْمحرابِ فَأَوحى إلَيْهِم اَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَ عَشيّاً؛1 از محراب
به سوى قومش شتافت و اشاره به آنان كرد ]با
رمز و اشاره به قوم خود فهماند[ كه صبح و شام، خدا را
تسبيح كنند.”

 راغب اصفهانى گفته است: وحى در
اصل “اشاره تند و سريع” است و به جهت همين سرعت است كه گفته مى‏شود:”امرٌ وَحْىٌ؛
يعنى امر سريع” در اين زمينه گاهى اين واژه در سخن بر سبيل رمز و كنايه به كار
مى‏رود و زمانى به صدايى بدون تركيب و نامفهوم و با اشاره به بعضى از اعضاىِ بدن و
يا به نوشتن.2

 ابن فارس گفته است: وحى، اصلى
است كه به القاى علم يا هر مطلب ديگرى به پنهانى دلالت مى‏كند و عبارت است از:
اشاره، كتابت و هر چه كسى به هر كيفيتى به ديگرى القا كند و او بداند.3

 ممكن است كه اين گسترش مفهوم
وحى از نظر ابن فارس، از جنبه وضع لغت براى اين مفاهيم باشد؛ در حالى كه از نظر
مورد استعمال، فقط ناظر به موارد پنهانى و پوشيده است.

 ابواسحاق نيز گفته است: اصل
كلمه وحى در لغت، اعلام پنهانى است و به همين جهت الهام را وحى خوانده‏اند.

 ابن برّى مى‏گويد: وقتى گفته
مى‏شود كه “به سوى او وحى كرد” يعنى با كلماتى كه بر ديگران پوشيده است، با او سخن
گفت و نيز به معناى آن است كه كسى با اشاره، منظور خود را براى ديگران بيان كند.
چنان كه در اين مصراع آمده است: “فَأَوْحَتْ اِلَيْنا وَالأَنامِلُ رُسُلها”4

 “اشاره‏اى كرد به ما و
انگشتان، رسولان او بودند.” يعنى با اشاره انگشتان خود، مطلب را فهماند.

 ممكن است كه خفا و پوشيدگيى كه
از كلمه وحى مستفاد مى‏شود از جهت شتاب و سرعتى باشد كه در مفهوم آن است زيرا
اشاره سريع، طبعاً بر غير مخاطب آن پوشيده و نامعلوم است. چنان كه “موت وحى” به
معناى مرگ سريع است و حديث “و اِنْ كانَتْ خَيْراً فَتوحّد” به اين معناست كه اگر
نيك است به سوى آن بشتاب.

 زمخشرى نيز وحى و اشاره را به
يك معنى گرفته، وحى را گفت و گويى مى‏داند كه از ديگران پوشيده و مخفى باشد و نيز
معناى سرعت از آن اراده مى‏شود، چنان كه اعشى (شاعر عرب) گفته است:

 مثلُ ريحِ الْمِسْك ذاك
ريحُها

صَبَّها السّاقى إذا قيل :توح5

 در اين جا وحى به معناى اشاره
است.

 × وحى در قرآن

 وحى در قرآن در چهار معنا
استعمال شده است:

 1- در معناى لغوى كه “اشاره
پنهانى” است، همان طور كه آيه يازده سوره مريم بدان ناظر است.

 2- به عنوان يك امر غريزى و
فطرى كه در واقع يك تكوين طبيعى است كه در ذات و فطرت اشياء قرار داده شده است.
وحى كه به معناى اعلام گفتارى است، در اين جا به طور استعاره به معناى اعلام ذاتى
به كار رفته است، زيرا وجه مشترك بين اين دو، پوشيدگى و خفا در چگونگى القا و
پذيرش آن است و با توجه به اين كه وحى، به معناى اعلام سرّى و پنهانى است، استعمال
آن در مورد هر احساس و شعور باطنى و غريزى مناسبت دارد، چنان كه در آيه ذيل آمده
است:

 “وَ أَوْحى رَبُّكِ اِلىَ
النَّحْلِ اَنِ اتَّخِذي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتَاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا
يَعْرِشُون ثُمَّ كُلي مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُكى سُبُلَ رَبُّكِ ذُلَلاً؛6
پروردگار تو، به زنبور عسل وحى و الهام كرد كه خانه خود را در كوهها و درختان بنا
كند و از همه ميوه‏ها و گلها بهره گيرد و راهى را كه خداوند براى او آماده كرده،
طى كند.”

 بنابراين، زنبور عسل به طرز
فطرى و غريزى، راه خود را طى مى‏كند و در اين راه، تابع غريزه‏اى است كه در آن، به
وديعه نهاده شده است و همان عمل غريزى خود را به طور منظم انجام مى‏دهد، بدون آن
كه بتواند راهى غير از آن را طى كند.

 اين آيه از قرآن “وَ اَوْحى فى
كُلِّ سَماءٍ اَمْرها؛7 و امر و نظم هر آسمانى را وحى فرمود. يعنى تقدير كرد.” در
همين زمينه است.

 “عجاج” همين معنا را با
الهام از قرآن در شعر خود به كار برده و مى‏گويد:

 أوحى لها القرار فاستقرّت

و شدّها بالرّاسيات الثبّت

 (مقرر كرد كه پابرجا و
ثابت باشد و اين چنين شد و آن را با كوههاى استوار، محكم و مستقر كرد.)

 3- الهام نفسى: الهام نفسى،
شعور و احساسى است در باطن انسان كه با آن، چيزهايى را احساس مى‏كند كه گاهى منشأ
آن براى آدمى، معلوم نيست. گاهى الهام از جانب خدا و زمانى از جانب غيرخداست و اين
همان چيزى است كه روانشناسان آن را “تله پاتى” مى‏نامند و در واقع چيزى در يك
لحظه، به خاطر انسان خطور مى‏كند كه منشأ آن را نمى‏داند و به چند وجه تعبير شده
است:

 الف: خاطره‏اى است كه از ذهن
انسانى به ذهن انسان ديگرى منتقل مى‏شود؛ در حالى كه مسافت زيادى بين آن دو، وجود
دارد.

 ب : القايى است روحى و روانى،
از جانب ارواح بالا و يا پست.8

 ج: گفته شده است: تفكّرى است
الهى كه ملائكه به او الهام مى‏كنند و به خاطر انسانى مى‏گذرد كه خداوند اراده
كرده است او را هدايت كند و يا وسوسه‏اى است شيطانى كه ابليس به او القا مى‏كند.

 نمونه الهام رحمانى و تفكّر
الهى، اين آيه است:

 “وَ اَوْحَينا اِلى اُمِّ
مُوسى اَنْ اَرْضِعيه فَاِذا خِفْتِ عَليْهِ فَاَلْقيهِ فِى الْيَمِّ وَ لا تَخافى
وَ لا تَحْزَنى اِنَّا رَادُّوهُ اِلَيْكِ وَ جاعِلُوهُ مِن الْمُرْسَلين؛9 به
مادر موسى وحى كرديم كه طفل خود(موسى) را شير بده و اگر ترسيدى كه فرعون به او
گزندى رساند، او را در رود نيل رها كن و هيچ ترس و اندوهى به خود راه مده كه ما او
را به سوى تو باز مى‏گردانيم و او را از پيامبران قرار مى‏دهيم.”

 “ازهرى” در اين مورد گفته
است: وحى در اين جا، به معناى القا از طرف خدا، در قلب مادر موسى است و جمله بعدى
و اخير آيه، دلالت دارد كه آن وحى به منظور اعلام تضمين خدا به بازگرداندن موسى
است. و نيز گفته شده است كه وحى در اينجا به معناى الهام است و مى‏توان گفت كه
خداوند، در قلب مادر موسى القا كرده است كه او به سوى تو باز مى‏گردد و پيامبر
خواهد بود و در هر صورت در اين جا روشن است كه وحى، به معناى اعلام كردن، به كار
رفته است.10

 شيخ مفيد – قدّس سره – در
اوائل المقالات، وحى را در اين آيه به معناى اعلام پنهانى دانسته است ولى در كتاب
ديگر خود، به نام “تصحيح الإعتقاد” به معناى رؤيا و يا گفتارى كه آن را مادر موسى
در خواب شنيده، ذكر نموده است. وى در مقام توضيح وحى گفته است: وحى در اصل، كلامى
است پنهانى و اصطلاحاً به معناى هر امرى است كه بخواهند به طور سرّى به مخاطبى
تفهيم كنند، بدون آن كه ديگرى بر آن آگاه گردد.11

 نمونه آياتى كه از وسوسه‏هاى شيطانى
و دگرگون جلوه دادن شرّ و فساد در ذهن آدمى تعبير به وحى گرديده است، از اين
قرارند:

 “وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ
نَبىٍّ عَدُوَّاً شَياطين الاِنْسِ وَ الْجِنّ، يُوحى بَعْضُهُمْ اِلى بَعْضٍ
زُخْرُفَ الْقَولِ غروراً؛12 در برابر هر پيامبرى، دشمنى از شياطين جن و انس قرار
داديم كه به همديگر سخنان آراسته ظاهر فريب، وحى (وسوسه) مى‏كنند.”

 “وَ إِنَّ الشَّياطينَ
لَيُوحُون اِلى اَوْليائِهِم لِيُجادِلُوكُمْ؛13 شياطين به دوستان خود (مشركان)،
وحى (وسوسه) و القا مى‏كنند كه با شما جدال كنند.

 اين جا كلمه وحى به كار رفته
ولى سوره ناس آن را تفسير مى‏كند:

 “مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ
الْخَنَّاسِ، الَّذى يُوَسْوِسُ في صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّة وَالنَّاس؛14
از شرّ وسوسه شيطان، اعم از شياطين جن و انس كه در دلهاى مردم وسوسه مى‏كنند، به
خدا پناه مى‏برم.”

 و نيز آنچه كه خداى متعال، به
فرشتگان القا مى‏كند كه به انجام آن شتاب كنند، وحى خوانده مى‏شود كه اين آيه در
اين معنا است: “إِذْ يُوحِي رَبُّكَ اِلىَ الْمَلائِكَةِ أَنّي مَعَكُم
فَثَبِّتُوا الّذينَ آمَنوا.”15

 4- وحى به پيامبران؛ يعنى آنچه
خداوند به وسيله فرشته و يا بدون واسطه، براى تبليغ رسالت الهى، به پيامبران القا
مى‏كند كه ذيلاً مورد بحث قرار مى‏گيرد.

 وحى به پيامبران، چهارمين
معناى وحى است كه بيش از هفتاد مورد در قرآن به كار رفته است كه مطالبى از طريق
وحى به پيامبر(ص) القا شده است؛ مانند:

 “نَحُنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ
اَحْسَنَ الْقَصَصِ بِما اَوْحَيْنا اِلَيْكَ هذَا الْقُرآن؛16 ما با اين قرآن كه
به تووحى‏كرده‏ايم، بهترين داستانهارابرايت‏بيان‏مى‏كنيم.

 “وَ كَذلِكَ اَوْحَيْنا
اِلَيْكَ قُرآنَاً عَرَبيَّاً لِتُنْذِرَ اُمُّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها؛17 اين
چنين، قرآن را به زبان عربى به تو وحى كرديم، تا مردم مكّه و اطراف آن را تحذير
كنى و از خدا بترسانى.”

 “وَاتلُ مْا اُوحِىَ
اِلَيْكَ مِنَ الْكِتاب؛ اى پيامبر، آنچه را كه از اين كتاب آسمانى به تو وحى شده
است، براى مردم بخوان.”

 پديده وحى، در مورد رسالت
الهى، وجه تمايز اوليه پيامبران از ديگر پيشوايان و مصلحان و نوابغى است كه براى
اصلاح اجتماع تلاش مى‏كنند. تنها محمد(ص) داراى چنين خصوصيتى نيست و او اولين كسى
نيست كه به وسيله وحى آسمانى مورد خطاب قرار گرفته است و لذا مايه تعجب نيست كه
بگوييم از ابتداى پيدايش بشر، همواره مردان مصلحى ظهور كرده‏اند و با آواى روحانى
وحى و تبليغ رسالت الهى، مردم را به سوى خدا خوانده‏اند.

 “أكانَ لِلنّاسِ عَجَبَاً
اَنْ اَوْحَيْنا إلى رجلٍ مِنْهُم اَنْ اَنْذِر النَّاسَ وَ بَشِّرِ الَّذينَ
آمَنُوا اَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِم قالَ الْكافِروُنَ اِنَّ هذا
لَساحِرٌ مُبينٌ؛ آيا براى مردم تعجب‏آور است كه يكى از آنان را به رسالت خود برگزينيم
و به او وحى كنيم كه مردم را بترسان و مؤمنان را كه نزد خداوند مقامى رفيع دارند،
بشارت ده؟ اما همين كه محمد(ص) بر پايه وحى الهى سخن گفت، كافران گفتند: اين ساحرى
آشكار است.”

 خداوند، در پاسخ اين تعجب و در
بيان اين كه تنها محمد(ص) نبوده كه به او وحى شده، فرموده است:

 “إِنَّا أَوْحَيْنا
اِلَيْكَ كَما أَوْحَيْنا اِلى نُوحٍ وَالنَّبيينَ مِنْ بَعْدِه وَ أَوْحَيْنا
اِلى اِبْراهيمَ وَ اِسْماعيلَ وَ اِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَالاَسْباطِ وَ عيسى وَ
اَيُّوبَ وَ يُونُسَ وَ هروُنَ وَ سُلَيْمانَ وَ آتَيْنا داوُدَ زَبُوراً. وَ
رُسُلاً قَدْ قَصَصْناهُمْ عَلَيْكَ مِنْ قَبْلُ وَ رُسُلاً لَمْ نَقْصُصْهُمْ
عَلَيْكَ وَ كَلَّمَ اللَّهُ مُوسى تَكْليماً. رُسُلاً مُبَشِّرينَ وَ مُنُذِرينَ
لِئلاّ يَكُونَ للنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَ كانَ اللَّهُ
عَزيزَاً حَكيماً. لكِنَّ اللَّه يَشْهَدُ بِما اَنْزَلَ اِلَيْكَ اَنْزَلَهُ
بِعِلْمِهِ وَ الْمَلائِكَةُ يَشْهَدُونَ وَ كَفى بِاللَّهِ شَهيداً. اِنَّ
الَّذينَ كَفَروُا وَ صَدُّوا عَنْ سَبيلِ اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا ضَلالاً بَعيداً؛
اى پيامبر، ما به تو وحى كرديم، همچنان كه به نوح و پیامبران پس از وى و به
ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و فرزندان او و عيسى و ايوب و يونس و‌هارون و
سليمان(ع) وحى كرديم، ما به داود “زبور” عطا كرديم و نيز پيامبرانى كه آنان را
براى تو برشمرديم و آنان كه درباره آنها با تو سخن نگفتيم، همه مورد وحى واقع شدند
و خدا هم با موسى(ع) سخن گفت.

 خدا پيامبران را فرستاد كه
نيكوكاران را بشارت دهند و بدكاران را بترسانند تا مردم، پس از بعثت اين همه
پيامبران، بر خدا حجّتى نداشته باشند، چه خداوند همواره مقتدر و حكيم است. اما خدا
شاهد است كه آنچه به تو فرستاد، از روى علم خود نازل كرد فرشتگان نيز گواه اين
امرند و گواهى خدا براى تو كافى است. آنان كه كافر شدند و در راه خدا مانع ايجاد
كردند، به گمراهى عميقى گرفتار آمدند.”

 معناى وحى به پيامبران، چندان
از معناى لغوى آن به دور نيست، چه وحى در لغت به معناى يك اعلام پنهانى است و در
اين جا يك رابطه غيبى بين خدا و پيامبران اوست كه اين رابطه به يكى از سه طريقى كه
در اين آيه آمده برقرار مى‏شود:

 “وَ ما كانَ لبشرٍ اَنْ
يُكَلّمهُ اللَّهُ اِلاّ وَحْياً أوْ مِنْ وَراء حِجابٍ أوْ يُرْسِلَ رَسُولاً
فَيُوحِىَ بِاِذْنِه مايَشاءُ اِنَّهُ عَلىٌّ حَكيمٌ18 هيچ بشرى را نسزد كه با خدا
سخن گويد، مگر از طريق وحى و الهام و يا از پس پرده و يا آن كه به وسيله
فرستاده‏اى كه به اذن خداوند آنچه را او اراده كرده وحى كند كه خدا دانا و والاست.”

 بنابراين سخنان خداوند، به يكى
از سه طريق – كه آيه بالا بدان ناظر است – به پيامبران وحى مى‏شود:

 – الهام به قلب و القا در
خاطره شخص.

 – سخن گفتن از وراء پرده و
حجاب؛ به اين نحو كه صدا در هوا منتشر مى‏شود، به طورى كه پيامبر، سخن را مى‏شنود،
ولى گوينده آن را نمى‏بيند.

 – ابلاغ امر به وسيله فرشته به
پيامبر؛ كه در اين حال، يا پيامبر او را مى‏بيند و يا سخنان او را مى‏شنود.

 با توجه به آنچه گذشت وجه
تمايز آنچه كه به پيامبران وحى مى‏شود با آنچه كه ديگران الهام مى‏گيرند، منشأ و
مصدر آن است؛ منشأ وحى به پيامبر يك منشأ غيبى است كه با ماوراء ماده و عالم بالا
مربوط مى‏شود و اين همان است كه مادّيون منكر آنند و يا آن كه به يك وجدان باطنى
كه ناشى از نبوغ شخصى است، تعبير مى‏كنند و ما در آينده در اين باره بحث خواهيم
كرد.

 ادامه دارد

پاورقیها:

 1 ) مريم (19) آيه11.

 2 ) راغب اصفهانى، مفردات،
ص515.

 3 ) معجم مقاييس اللغه،
ج6، ص93.

 4 ) ابن منظور، لسان
العرب.

 5 ) اساس البلاغه، ج2،
ص496.

 6 ) نحل (27) آيات 68 و
69.

 7 ) فصلت (41) آيه12.

 8 ) رك: رؤوف عبيد، مفصل
الانسان روح لا جسد، ج1، ص542.

 9) قصص (28) آيه7.

 10 ) ابن منظور، لسان
العرب.

 11 ) اوائل المقالات، ص39؛
تصحيح الاعتقاد، ص56.

 12 ) انعام (6) آيه112.

 13 ) همان، آيه121.

 14 ) ناس (114) آيه 6 – 4.

 15 ) انفال (8) آيه12.

 16 ) يوسف (12) آيه3.

 17 ) شورى (42) آيه7.

 18 ) همان، آيه51.

سخنان معصومان

ريحانه آفرينش

 رسول اكرم – صلى الله عليه و
آله و سلّم – :

 “نِعْمَ الْوَلَدُ
الْبَناتِ، مُلَطِّفاتٌ مُجَهَّزاتٌ، مُؤنِساتٌ، مُبارَكاتٌ، مُفَلَّياتٌ.”1

دختران، فرزندان خوبى هستند؛ آنان مهربان و
آماده به خدمت و با انس و بركت و پاكيزه‏اند!

 رسول
اكرم – صلى الله عليه و آله و سلّم – :

 “أَوْصانى جَبْرَئيلُ
بِالْمَرأةِ حَتّى ظَنَنْتُ اَنَّهُ لايَنْبَغى طَلاقُها اِلاَّ مِنْ فاحِشَةٍ
مُبَيِّنَةٍ.”2

جبرئيل، آن گونه درباره زن، به من سفارش كرد تا
جايى كه گمان كردم طلاق وى سزاوار نيست، مگر آن گاه كه مرتكب فحشاى آشكار گردد.

 رسول
اكرم – صلى الله عليه و آله و سلّم – :

 “أَلا خَيْرُكُم،
خَيْرُكُمْ لِنِسائِه وَ اَنا خَيْرُكُمْ لِنِسائي.”3

آگاه باشيد بهترين شما، كسى است كه با همسرش نيك
رفتار باشد و من از همگان نسبت به همسرانم خوشرفتارترم.

 امام
على – عليه السلام – :

 “فَدارُوهُنَّ عَلى كُلِّ
حالٍ وَ اَحْسِنُوا لَهُنَّ الْمَقالَ لَعَلَّهُنَّ يُحْسِنَّ الْفِعالَ.”4

در هر حال با همسرانتان مدارا كنيد و با نيكى با
آنان سخن بگوئيد، بدان اميد كه رفتارشان را خوب كنند.

 امام
صادق – عليه السلام – :

 “اَلإمْرَأَةُ الصَّالِحَةُ
خَيْرٌ مِنْ اَلْفِ رَجُلٍ غَيْرِ صالِحٍ… .”5

 امام على – عليه السلام – :

 “خير نسائكم، الخمس. قيل:
يا اميرالمؤمنين و ما الخمس؟ قال: الهينة الليّنة، المؤاتية الّتى اذا غضب زوجها
لم تكتحل بغمض حتى يرضى و اذا غاب عنها زوجها حفظته فى غيبته فتلك عامل من عمّال
اللّه و عامل اللّه لا يخيب.”6

زن درستكار بهتر از هزار مرد ناصالح است.

 بهترين زنان شما داراى پنج
صفتند. عرض شد: اى اميرمؤمنان، آن پنج صفت كدامند؟ فرمود: 1- سبكبار و كم هزينه،
2- نرمخو، 3- مطيع و همراه، 4- آن كه هرگاه شوهرش به خشم آيد، بر ديدگانش خواب
نرود تا او راضى شود، 5- آن كه در غيبت همسرش، نگهبانِ عِرض و مال او باشد. چنين
زنى، كارگزارى از كارگزاران خداوند است و عاملان خداوند، زيانبار نخواهند بود.

 رسول
اكرم – صلى الله عليه و آله و سلّم – :

 “… يا عَلى من كان فى
خدمة العيال فى البيتِ وَ لَمْ يَانِفْ كَتَبَ اللّهُ اِسْمَهُ فى ديوان
الشّهداء… يا عَلى لايخدم الْعِيال إلاّ صدّيق أوْ شَهيدٌ أوْ رَجل يريد اللّه
به خيرالدّنيا وَ الآخرة.”7

اى على! هر كس در خانه به خانواده‏اش يارى
رسانيد و احساس ننگ نكند، خداوند نام او را در دفتر شهيدان مى‏نويسد.

اى على! كسى به خانوده‏اش كمك نمى‏كند مگر آن كه
صدّيق يا شهيد باشد و يا خدا خير دنيا و آخرت را براى او بخواهد.

 رسول
اكرم – صلى الله عليه و آله و سلّم – :

 “ملعونٌ ملعونٌ مَنْ
ضَيّعَ من يعول.”8

 نفرين بر كسى كه حقوق
خانواده‏اش را از بين ببرد و حقّشان را پاس ندارد.

پاورقیها:

 1) وسائل الشيعه، ج15،
ص100.

 2) همان، ج14، ص121.

 3) همان، ج14، ص122.

 4) بحارالانوار، ج100،
ص223.

 5) وسائل الشيعه، ج14،
ص123.

 6) فروع كافى، ج5، ص325.

 7)بحارالانوار، ج101، ص132.

 8) وسائل الشيعه، ج14،
ص122. 

گفتار ماه

 مهار گرانى

 معضل گرانى از پديده‏هايى است
كه همواره مطمح نظر همگان بوده است؛ توده مردم از آن جهت به گرانى اهميت مى‏دهند،
كه تأثير مستقيم بر كالاهايى كه در سبد هزينه خانوادگى آنها مهم است دارد و
كارشناسان اقتصادى نيز، به علت آن كه قيمت كالا را نشانگر موفقيت يا عدم موفقيت
سياستگذاريهاى اقتصادى مى‏دانند و شناخت و درمان آن را جزو مسؤوليتهاى خويش، اين
مهم را تعقيب مى‏نمايند.

 رهبر معظم انقلاب اسلامى، با
توجه به اهميت موضوع و فشارهايى كه قشر محروم جامعه از اين رهگذر متحمل مى‏شدند،
اين مقوله را بطور مؤكد مطرح ساخته و از هيأت دولت، خواستار پى‏گيرى جدى آن شدند.
پيش از اين، دست‏اندركاران امور اقتصادى با اين استدلال كه كاهش توليد و فقدان
سرمايه‏گذارى و وجود چند نرخى ارز و…، مبارزه با گرانى را از كارايى لازم خواهد
انداخت، اهتمام بدين امر نمى‏ورزيدند، ولى توجه نداشتند با وجود اين كه، اين عوامل
از موانع جدّى مبارزه با گرانى‏اند؛ اما افزايش بى‏رويه قيمت‏ها، عملاً بخش عظيمى
از سرمايه‏ها را كه مى‏بايست در عرصه توليد به كار گرفته شود، به سوى واسطه‏گرى در
تجارت و بازرگانى كشاند.

 به هر روى، اكنون كه دولت
محترم با تمام توان و با حمايت قاطعانه مقام معظم رهبرى و توده‏هاى مردم، به ميدان
مبارزه با گرانى آمده است، ضمن اين كه به اقدامى سترگ و ضرورى دست يازيده، در
موقعيت حساس و بسيار ظريفى قرار گرفته كه خداى نخواسته، كوتاهى يا غفلت و عدم
موفقيت در پيمودن اين راه، ضايعه بس بزرگى است. از اين رو مسؤوليت مردم مسلمان
ايران و رسالت دولت اسلامى، سنگينتر گشته و بايسته است كه با شناخت درست آسيبهاى
اين اقدام اساسى، دچار اشتباه در تصميم‏گيرى نشوند. بنابر آنچه گفته آمد، توجه به
نكات ذيل ضرورى مى‏نمايد:

  1- برنامه ريزى براى اقتصاد نظام اسلامى،
نمى‏تواند با اغماض از واقعيتهاى جامعه و با چشم‏پوشى از دستاوردهاى علمى بشر و
اهداف انقلاب اسلامى، به سامان رسد. نظام اقتصاد كنونى، از رژيمى به ارث رسيده كه
با نظام حمايتى (سوبسيد) اداره مى‏شده و پس از آن نيز – به خاطر ضرورتهاى انقلاب و
جنگ تحميلى – چنين بوده است. بنابراين نه حذف يكباره سوبسيدها مطلوب است و نه
ادامه روند گذشته، بل بايد ضمن تعقيب محتاطانه سياست تعديل، اجراى طرحهاى عمرانى
را با پيش‏بينى منابع مالى كافى، دنبال كرد و در عين حال نيازهاى اساسى مردم را
نيز تأمين نمود.

  2- گرانى اجتناب‏پذير را مى‏توان با قيمت‏گذارى
و كنترل و جريمه – كه كارى لازم است – و… ، مهار كرد ولى تورم را، ناشى از يك
عاملِ فى المثل احتكارِ سودجويان دانستن، غير علمى است و نبايد در مبارزه با گرانى
از اين نكته غفلت ورزيد.

  3- درست است كه اشباع بازار از كالاهايى كه در
سبد هزينه خانوارها داراى اهميت است، از انگيزه احتكار خواهد كاست؛ اما مسؤولان
محترم بايد توجه داشته باشند كه وارد نمودن كالاهايى مانند كره، پنير، روغن نباتى
و شكر خارجى، برابر هزينه كردن رقم كلانى ارز است كه چندان با سياستهاى تعديل
هماهنگ نيست. و مردم نيز عنايت كنند كه قناعت و صرفه‏جويى و رعايت حال برادران و
خواهران ايمانى از دستورات شريعت مقدس است و اصولاً بخشى از اهداف انقلاب اسلامى و
جان باختن جوانان اين مرز و بوم، براى عملى شدن اين فرامين بوده است.

 از اين رو، رعايت دو مطلب در
توزيع كالاهايى كه لازم است با قيمت مصوّب عرضه شوند، ضرورى است:

  الف – مردم خود، احتكار را تجزيه نكنند و احتكار
در انبارها را به احتكار در منازل تبديل نسازند، زيرا هم نامشروع است و هم غير
انسانى، براى اين كه بسيارى از هموطنان – چون كارمندان دولت – وقت ايستادن در صفها
را – در هر موقعى از روز – ندارند و لذا خريد كالاى بيش از مورد نياز، موجب تضييع
حقوق آنهاست.

  ب – دولت بايد با تمهيداتى مانند ارائه كالاهاى
ياد شده، از طريق دفترچه‏هاى بسيج، از احتكار به سبك جديد، جلوگيرى كند.

  4- واردكردن كالاهاى مصرفى و غير ضرور و
تبليغاتى كه به مصرف گرايى دامن مى‏زنند و رفاه طلبى را ترويج مى‏كنند، مخل اهداف
مبارزه با گرانى‏اند، از اين رو مبارزه با فرهنگ مصرفى و ارائه الگوى مصرف سالم،
جداى از مبارزه با گرانى نيست.

  5- وجود عناصر متنفذ و قدرتمند در بخشهاى خصوصى
و دولتى، از آسيبهاى مبارزه با گرانى‏اند كه كوتاهى در كنترل و بازرسى شركتها و
اماكن مربوط به آنان از موفقيت كار خواهد كاست. بنابراين هم بايد به اشخاص حقيقى
رسيدگى شود و هم به اشخاص حقوقى و نهادهايى كه در قيمت گذارى خود مختارند.

  6- رسانه‏ها و مسؤولان بايد اين نكته را تبيين
كنند كه مشكل ارز يكى از دلايل اساسى گرانى و تورم است و با توجه به گزارش
دبيرخانه اوپك، درآمد كشورهاى عضو اين سازمان از 275 ميليارد دلار در سال 1980
ميلادى، امروز به كمتر از نصف اين رقم كاهش يافته است، بنابراين اعضاى اوپك و از
جمله ايران، با معضل كمبود سرمايه براى بازسازى صنايع مواجه‏اند و دولت نمى‏تواند،
براى همه كالاها چتر حمايتى بگشايد. مردم نيز لازم است خود مراقبت نمايند كه
سوبسيدهايى كه براى كالاهاى ضرورى، هزينه مى‏شوند، موجب تضييع حقوق ملى و
ثروت‏اندوزىِ گروهى سودجو كه متقاضى واقعى اجناس نيستند، نشوند، چرا كه همه بر اين
باوريم كه كارهاى بزرگ را، اراده بزرگ ملى به سامان خواهد رساند. والسلام.

 سردبير

 ميلاد عدالت

 “ما با كدام مؤونه و با چه
سرمايه‏اى مى‏خواهيم درباره شخصيت على ابن ابى‏طالب، از حقيقت ناشناخته او صحبت
كنيم؟ اصلاً على(ع) يك بشر ملكى و دنيايى است كه ملكيان از او سخن گويند يا يك
موجود ملكوتى است كه ملكوتيان او را اندازه‏گيرى كنند؟ اهل عرفان درباره او جز با
سطح عرفانى خود و فلاسفه و الهيون جز با علوم محدوده خود با چه ابزارى مى‏خواهند
به معرفى او بنشينند؟ تا چه حد او را شناخته‏اند تا ما مهجوران را آگاه كنند؟
دانشمندان و اهل فضيلت و عارفان و اهل فلسفه با همه فضايل و با همه دانش
ارجمندشان، آنچه از آن جلوه تام حق دريافت كرده‏اند، در حجاب وجود خود و در آينه
محدود نفسانيت خويش است و مولا غير از آن است. پس اولى آن است كه از اين وادى
بگذريم و بگوئيم على ابن ابى‏طالب فقط بنده خدا بود و اين بزرگترين شاخصه اوست كه
مى‏توان از آن ياد كرد، و پرورش يافته و تربيت شده پيامبر عظيم‏الشأن است و اين از
بزرگترين افتخارات اوست.”

 )60/2/27(

 “من مى‏گويم اگر چنانچه
پيغمبر اسلام صلى الله عليه وآله وسلم غير از اين موجود تربيت نكرده بود، كافى بود
برايش. اگر چنانچه پيغمبر اسلام مبعوث شده بود براى اين كه يك همچو موجودى را
تحويل جامعه بدهد، اين كافى بود. يك همچو موجودى كه هيچ سراغ ندارد كسى و بعدها هم
سراغ ندارد كسى، يك همچو موجودى امام امت است، البته كس ديگر به پاى او نخواهد
رسيد و بعد از رسول اكرم كسى افضل از او در هيچ معنايى نيست و نخواهد بود.”

 )58/8/18(

 “على عليه السلام كه در هر
جا مى‏رويم اسم او هست، پيش فقها وقتى مى‏رويم فقه على، پيش زاهد وقتى كه مى‏رويم
زهد على، پيش صوفيها وقتى كه مى‏رويم آنها هم مى‏گويند تصوف على، پيش ورزشكاران هم
كه مى‏رويم آنها هم مى‏گويند كه على و با اسم على شروع مى‏كنند. اين على همه چيز
است، يعنى در همه ابعاد انسانيت درجه يك است و لهذا هر طايفه‏اى خودشان را به او
نزديك مى‏كنند و خاصيت هر طبقه‏اى را هم دارد.”

 )58/2/23(

 “بالاترين مصيبتى كه بر
اسلام وارد شد، همين مصيبت سلب حكومت از حضرت امير – سلام الله عليه – بود و عزاى
او از عزاى كربلا بالاتر بود. مصيبت وارده بر اميرالمؤمنين و بر اسلام بالاتر است
از آن مصيبتى كه بر سيدالشهدا – سلام الله عليه – وارد شد. اعظم مصيبت‏ها اين
مصيبت است كه نگذاشتند بفهمند مردم اسلام يعنى چه؟ اسلام حالا هم به حال ابهام
دارد زندگى مى‏كند، الآن هم مبهم است، الآن هم نمى‏دانند مردم كه معناى اسلام
چيست؟ حكومت اسلامى چيست؟ اسلام چه مى‏خواسته بكند؟ چه برنامه‏اى اسلام داشته است
در حكومتش؟ اين 5 سال حكومت، يا 6 5 سال حكومت حضرت امير، اين با همه گرفتاريهايى
كه بوده است و با همه زحمتهايى كه از براى حضرت امير فراهم شد، سلبش عزاى بزرگ است
و همين 5 ساله و 6 ساله، مسلمين تا به آخر بايد برايش جشن بگيرند، جشن براى عدالت.”

 )50/3/6(

 “حضرت امير عليه السلام يك
وقتى كه در خطبه جمعه آمده بودند و منبر بودند، دامنشان را حركت مى‏دادند براى اين
كه پيراهن را شسته بودند و پيراهن عوضى نداشتند. بيدار بشويم ما، دولتمردان بيدار
بشوند، استاندارها بيدار بشوند، دادگاه‏ها بيدار بشوند، ما دعوى شيعه‏گرى را
مى‏كنيم، ادعا هست كه ما شيعه و تابع هستيم، در مقام امتحان باز شيعه هستيم؟ تبع
هستيم آن طورى كه او هست؟ به اندازه‏اى كه وسعت وجودى ما هست تبعيت مى‏كنيم؟ با
دوستانمان، با رفقايمان، با همكيشانمان، با بشر آن طور رفتار مى‏كنيم؟ آن شخصى بود
كه وقتى يك خلخال را از پاى يك ذميه يا يهودى يا نصارا بوده است بيرون آورده بودند
اشرار، قريب به اين معنا فرموده است كه اگر انسان بميرد براى اين ننگى كه واقع شده
و اين چيزى كه واقع شده است، خيلى بعيد نيست.”

 )59/10/7(

امام خمینی ثابت و استواراز آغاز تا پایان

گفتار ماه

سخنان معصومین

مکر کافران                                                 
آیت الله جوادی آملی

پدیده وحی                                                   
آیت الله معرفت

ملاکهای ارزشی در جامعه دینی                           آیت الله مصباح یزدی

شعر و شعور

اسلام و تنظیم خانواده                                       مینا
هاشمی

خوشه های خشم

اسوه کامل(شعر)

زهرا در آینه هدی

مدرس دیانت، در عرصه سیاست                        غلامرضا گلی زواره

نظریه اتحاد آسیایی                                        دکتر
محمدرضا مالک

گفته ها و نوشته ها

پاسخ به نامه ها

جدول

گزارشهای علمی، پژوهشی

نگاهی به رویدادها

رهنودهای مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای

مقام
معظم رهبرى حضرت آيت الله خامنه‏اى:

بنده معتقدم آن كسانى كه فكر مى‏كنند ما بايد با
اين استكبار؛ يعنى آمريكا، مذاكره كنيم يا دچار ساده‏لوحى هستند يا مرعوبند.

 (69/2/13)

آمريكا با ابزار و تكنولوژى گسترده تبليغاتى كه
در اختيار دارد، افكار عمومى مردم دنيا را نسبت به تجاوز به ملتهاى تحت ستم و غارت
ثروت آنان، فريب داده و فجايع خود را به گونه‏اى موجّه جلوه مى‏دهد و به همين دليل
آمريكا نزد ملت ايران و مردم آگاه جهان منفورترين كشور است و لذا سياست قطعى
جمهورى اسلامى ايران، عدم رابطه و مذاكره با آمريكاست.

 (72/6/6)

سياست نظام سرمايه‏دارى آمريكا به گونه‏اى است
كه به كسى رحم نمى‏كند، آمريكا هميشه در پى برقرارى رابطه يكجانبه و استعمارى با
كشورهاست و هرگز اجازه صدور دانش و تكنولوژى اساسى خود را به كشور مقابل نخواهد
داد. از اين رو كشورهاى مقابل آمريكا بايد بدانند كه بدون آمريكا هم مى‏شود زندگى
كرد و آرامش داشت و پيشرفت كرد و ما در پانزده سال قطع رابطه با آمريكا اين حقيقت
را تجربه كرده‏ايم.

 (72/6/6)

مذاكره يعنى چه؟ صرف اين كه شما برويد با آمريكا
حرف بزنيد و مذاكره كنيد آيا مسأله حل مى‏شود؟ اين طور نيست. مذاكره در عرف سياسى؛
يعنى معامله، مذاكره با آمريكا يعنى معامله با آمريكا و معامله يعنى داد و ستد؛
يعنى يك چيزى بگير و يك چيزى بده. تو از انقلاب اسلامى چه چيزى مى‏خواهى به آمريكا
بدهى تا يك چيزى از او بگيرى، بگو بدانم! اين كه شما مى‏خواهيد به آمريكا بدهيد تا
در مقابل از او چيزى بگيريد آن چيست؟ ما چه مى‏توانيم به آمريكا بدهيم، او از ما
چه مى‏خواهد و ما نقموا منهم إلاّ أن يؤمنوا بالله العزيز الحميد.

 (69/2/13)

امروز براى آمريكاييها و هم پيمانان و نيز رقباى
آنها در اروپا و آسيا و حتّى دولتهاى وابسته و ضعيف، روشن شده است كه نه آمريكا و
نه هيچ قدرت ديگرى نمى‏تواند زمام رياست ملتهاى ديگر را به دست بگيرد، زيرا ديگر
ملتها، هرگز زير بار ظلم و قدرتهاى تحميلى نمى‏روند و حادثه فلسطين و حوادث آفريقا
و اروپا نشان داد كه غربيها و بخصوص آمريكاييها نمى‏توانند آقايى دنيا را به خود
اختصاص دهند.

 (73/3/18)

 { والله كه آمريكا از هيچ
چيز ملت ايران به قدر مسلمان بودن و پاى بند اسلام ناب محمدى صلى الله عليه وآله
وسلم بودن ناراحت نيست، او مى‏خواهد شما از اين پاى بنديتان دست برداريد. او
مى‏خواهد شما اين گردن برافراشته و سرافراز را نداشته باشيد، حاضريد؟!

 (69/2/13)

رابطه
با آمريكا !

 “شما مى‏بينيد كه الان
مركز فساد آمريكا را جوانها رفته‏اند گرفته‏اند و آمريكاييهايى هم كه در آن جا
بودند گرفتند و آن لانه فساد را به دست آوردند و آمريكا هم هيچ غلطى نمى‏تواند
بكند و جوانها مطمئن باشند كه آمريكا هيچ غلطى نمى‏تواند بكند. بى‏خود صحبت اين كه
اگر دخالت نظامى ]بشود، نكنيد[، مگر آمريكا مى‏تواند دخالت نظامى در اين مملكت
بكند؟ امكان برايش ندارد. تمام دنيا توجّهشان الان به اين جاست. مگر آمريكا
مى‏تواند مقابل همه دنيا بايستد و دخالت نظامى بكند؟ غلط مى‏كند دخالت نظامى بكند.
نترسيد، نترسانيد.”

 (58/8/16)

 “شاه و آمريكا ما را در
تمام زمينه‏ها وابسته نموده‏اند. قتل و ضرب و شتم و زندان و تبعيد از امور رايج
اين جانيان بوده است. ما تا آخر عمر عليه دولت آمريكا مبارزه مى‏كنيم و تا آن را
به جايش ننشانيم و دستش را از منطقه كوتاه نكنيم و به تمام مبارزان راه آزادى كمك
نكنيم تا آنها را شكست دهند و خود مردم ايران سرنوشت خويش را به دست گيرند، از پاى
نمى‏نشينيم. براى ما شرق تجاوزگر و غرب جنايتكار فرقى نمى‏كند. ما مى‏جنگيم و چون
حق پيروز است پيروزيم. سلطه آمريكا تمام بدبختى‏هاى ملل مستضعف را به دنبال
دارد.”(58/12/20)

 “ما روابط با آمريكا
مى‏خواهيم چه بكنيم؟، روابط ما با آمريكا، روابط يك مظلوم با يك ظالم است. روابط
يك غارت شده با يك غارتگر است. ما مى‏خواهيم چه كنيم… آنها احتياج دارند كه با
ما روابط داشته باشند، ما چه احتياجى به آمريكا داريم، آمريكا آن طرف دنياست، آنها
مى‏خواهند كه بازار داشته باشند اين جا، آنها باز طمع دارند كه نفت ما را بخورند.
ما كه، اسلام كه بنا ندارد كه ظلم به ديگرى بكند، مظلوم هم نخواهد شد.”

 (58/2/2)

 “خيال نكنيد كه روابط ما
با آمريكا… يك چيزى است كه براى ما يك صلاحى دارد. اين مثل رابطه برّه با گرگ است.
رابطه بره با گرگ، رابطه صلاحمندى براى بره نيست. اينها مى‏خواهند از ما بدوشند.
اينها نمى‏خواهند به ما چيزى بدهند.”

 (58/8/4)

 “ايران دستش را به پيش
آمريكا ان شاء الله تا ابد دراز نمى‏كند ولو اين كه فانى بشود. آنها گمان مى‏كنند
كه ما براى – فرض كنيد كه – يك نفت و يا چيزى تسليم آمريكا مى‏شويم در صورتى كه
نه، ما تا فناى خودمان تسليم ديگر نمى‏شويم… آنها اگر يك وقتى توانستند، البته
آن طور كه باز آنها خيال مى‏كنند كه مى‏توانند هر كارى بكنند، باز مسأله آن نيست.”

 (62/6/30)

 “آمريكا پس از شكست در
ايران با استفاده از هم پيمانان غربى خود در اروپا دست به محاصره اقتصادى ما زد و
هر چه توانست انجام داد و ما با گرمى تمام از آن استقبال كرديم. اداره كنندگان كاخ
سفيد بايد بدانند كه دنيا عوض شده است و قدرتهاى شيطانى از حربه‏هاى استعمارى كهنه
و نو خلع سلاح شده‏اند. كارگزاران سياست آمريكا بايد طرز تفكر و سياستهاى خود را
تغيير دهند و گمان نكنند اداره كل جهان در دست آنهاست و همه كشورها چشم و گوش بسته
در اختيار آنان هستند بايد توجه كنند كه قطع رابطه و تحريم اقتصادى و ليستهاى
دروغين آنها، دنيا را بر كشورى تنگ نخواهد كرد.”

 (62/11/22)

 “اگر ما تسليم آمريكا و
ابرقدرتها مى‏شديم، ممكن بود امنيت و رفاه ظاهرى درست مى‏شد و قبرستانهاى ما پُر
از شهداى عزيز ما نمى‏گرديد، ولى مسلماً استقلال و آزادى و شرافتمان از بين
مى‏رفت. آيا ما مى‏توانيم نوكر و اسير آمريكا و دولتهاى كافر شويم تا بعضى چيزها
ارزان شود و شهيد و مجروح ندهيم؟! هرگز ملت زير بار اين ننگ نخواهد رفت و تن به
اين ذلّت نخواهد داد. ملّت ايران در مقابل آمريكا مى‏ايستد و به اميد خداوند پيروز
است.

 (61/7/21)

اخبار  ايران
و جهان

 جهان اسلام‏

11 هزار دانش آموز تُرك، قرآن را فرا گرفتند.(73/6/16)

نخست وزير بوسنى: غرب بايد ميان همكارى و
رويارويى با اسلام يكى را انتخاب كند.

در دور جديد پاكسازى قومى، صربها 2000 مسلمان
بوسنيايى را از خانه‏هايشان بيرون راندند.

نيروهاى امنيتى هند رهبر جماعت اسلامى كشمير را
بازداشت كردند.(73/6/17)

وزيران خارجه كشورهاى اسلامى خواستار لغو تحريم
تسليحاتى بوسنى شدند.

 (73/6/19)

شهر استراتژيك مركزى تاجيكستان به تصرف مبارزان
مسلمان درآمد.

دولت فرانسه با حجاب اسلامى دانش آموزان مسلمان
در اين كشور مخالفت كرد.

رژيم الجزاير با رهبران جبهه نجات اسلامى وارد
مذاكره شد.(73/6/20)

مجله نيوز چاپ وين: غرب نگران نفوذ تفكر اسلامى
در جهان است.(73/6/21)

اعتصاب همگانى سراسر سرزمين‏هاى اشغالى فلسطين
را فرا گرفت.

 (73/6/23)

معاون فنى روسيه : فقط اسلام مى‏تواند مردم
روسيه را نجات دهد.(73/6/24)

حزب الله: عرفات نماينده فلسطينى‏ها نيست.(73/6/26)

رژيم صهيونيستى نيمى از ساختمان مسجد ابراهيم را
ويران كرد.(73/6/27)

صرب‏ها اقدام به گسترده‏ترين پاكسازى نژادى
مسلمانان در شمال شرق بوسنى كردند.(73/6/28)

جبهه نجات اسلامى الجزاير: براى آزادى رهبران
خود هيچ تعهدى نسپرده‏ايم. (73/6/29)

جبهه نجات اسلامى خواستار عفو عمومى زندانيان
سياسى در الجزاير شد.

 (73/6/27)

سازمان كنفرانس اسلامى لغو تحريم صربستان را
پاداش به صربها خواند.

 (73/7/4)

رهبر “گروه اسلامى مسلح” الجزاير كشته شد.(73/7/5)

شريعت اسلامى منبع قانونگذارى يمن شد.(73/7/7)

ساندى تلگراف: اوضاع كنونى عربستان مشابه شرايط
ايران در آستانه انقلاب اسلامى است.(73/7/11)

ارتش نجات اسلامى الجزاير خواستار تحريم تجارى و
فرهنگى فرانسه شد.

يك زن مسلمان به علت حفظ حجاب اسلامى در آمريكا
به جريمه نقدى محكوم شد.(73/7/12)

 اخبار داخلی

سفير ايران در آلمان: اتهام غرب مبنى بر وجود
سلاح اتمى در ايران، ابلهانه و احمقانه است.(73/6/13)

از سوى هيأت دولت، وزارت بازرگانى مأمور كنترل
قيمتها و معرفى متخلفان به مراجع قضائى شد.(73/6/14)

در يك عمل جراحى بى‏سابقه در بندر عباس ميلگرد
1/5 مترى از بدن پسر 8 ساله خارج شد.(73/6/15)

اولين كارخانه قالب سازى صنايع در كشور آغاز
بكار كرد.(73/6/16)

دكتر ولايتى در اجلاس سازمان كنفرانس اسلامى:
كنترل جمعيت بدون توسل به تجويز قتل و اقدامات غيراخلاقى هم امكان پذير است.

جمهورى اسلامى ايران از فهرست كشورهاى بى‏سواد
جهان خارج شد.

جمهورى اسلواكى خواستار حذف رواديد با ايران
اسلامى شد.(73/6/17)

سيد محمد حسين نواب خبرنگار كيهان و امدادرسان
ايران در بوسنى پس از ربوده شدن توسط شبه نظاميان كروات در شهر موستار (داخل بوسنى)
و شكنجه با اصابت شش گلوله به شهادت رسيد.

آيت الله جنتى: تهاجم فرهنگى دشمنان خطرى جدى
براى جوانان و نوجوانان است.

آلمان ادعاى چاپ دلار تقلبى توسط ايران را رد
كرد.(73/6/19)

رئيس سازمان زندانها: تمامى زندانيان باسواد
شده‏اند.

رئيس جمهور: ايران و پاكستان از معدود كشورهاى
همسايه هستند كه هم دولت و هم ملتشان از تمام جهات با هم تفاهم دارند.

رئيس جمهورى بوسنى و دولت كرواسى ترور سيد محمد
حسين نواب، خبرنگار كيهان در موستار را محكوم كردند.

رئيس مجلس شوراى اسلامى: غرب در پى حذف كشور
مسلمان “بوسنى هرزگوين” از نقشه جهان است.

رئيس مجلس: اگر كشورهاى مسلمان و علماى اسلامى
هم صدا شوند مى‏توانند در مقابل بزرگترين توطئه‏ها بايستند.

 (73/6/20)

رئيس جمهور، عدم تمايل ايران را به برقرارى
رابطه با آمريكا، مصر و اسرائيل اعلام كرد.(73/6/21)

با تلاش پيگير ايران، سقط جنين به عنوان شيوه
تنظيم خانواده از سند اجلاس قاهره حذف شد.

توسط مجلس: طرح ادغام وزارتخانه‏هاى صنعتى و
تشكيل وزارت صنايع تصويب شد.

رئيس جمهور: دولت اسرائيل نامشروع است.
فلسطينى‏ها بايد به وطن خود بازگردند.

 (73/6/22)

مجلس لايحه نظام هماهنگ حقوق بازنشستگى و وظيفه را
تصويب كرد.

خلبان زبردست ايرانى هواپيماى حادثه ديده را
سالم به زمين نشاند.

تمامى دانش‏آموزان يك كلاس دبيرستان در گناباد
به دانشگاه راه يافتند.(73/6/23)

دكتر محسن نوربخش رئيس كل بانك مركزى شد.

شبكه بزرگ توزيع چاى تقلّبى در كشور كشف شد.

دبير شوراى عالى مناطق آزاد كشور: رشد نقدينگى،
صادرات كالا، انجام پروژه‏هاى زيربنايى، نابسامانى در سيستم توزيع و مصرف گرايى
عوامل گرانى در جامعه است.

 (73/6/24)

سخنگوى وزارت خارجه: تعلّق جزاير سه‏گانه به
ايران،ابدى و قطعى‏است.(73/6/26)

دكتر نوربخش: سياستهاى پولى و ارزى كشور تغيير
نمى‏كند.

رجائى خراسانى: جزاير سه گانه قبل از شناسائى
كشور امارات جزئى از خاك ايران بوده است.

وزير كشور: ايجاد فساد در جامعه اسلامى ايران در
دستور كار ابرقدرتهاست.(73/6/27)

سخنگوى وزارت خارجه: ايران، مالكيت و حاكميت خود
را بر جزاير سه گانه به بحث نمى‏گذارد.(73/6/28)

كليات طرح ممنوعيت استفاده از آنتن ماهواره
تصويب شد.(73/6/29)

حجةالاسلام والمسلمين سيد احمد خمينى: هر قدمى
كه براى استقلال برمى‏داريم، بايد آماده دفاع در برابر تهاجم دشمن باشيم.

مجلس داشتن بيش از يك شغل دولتى را ممنوع كرد.

عالى ترين نشان بين‏المللى پليسى مبارزه با مواد
مخدّر به ايران اعطا شد.

رئيس جمهور: امام خمينى موفق‏ترين الگوى دفاع
نزد ملل مسلمان و ملتهاى محروم است.(73/6/30)

آيت الله يزدى: جزيره ابوموسى قبل از موجوديت
امارات در حاكميت ايران بوده و براى هميشه خواهد بود.

دانش آموزان ايرانى در نخستين المپياد رياضى
كشورهاى عضو “اكو” اوّل شدند.

 (73/7/2)

مدت اعتبار گذرنامه جديد ده سال شد.

130 ميليون دلار در اثر به صفر رساندن جريمه تأخير در تخليه و
بارگيرى كشتى نصيب ايران شد.(73/7/3)

حجةالاسلام والمسلمين سيد احمد خمينى: با سرمايه‏داران
كه هر روز سنگى در مقابل مردم مى‏اندازند و اقتصاد كشور را به بازى مى‏گيرند بايد
برخورد قاطع شود.(73/7/4)

سوبسيد كالاهاى اساسى در برنامه پنجساله دوم
افزايش مى‏يابد.

سردار سرلشكر پاسدار محسن رضائى: سپاه پاسداران
به موضوع تهاجم فرهنگى به عنوان يك مسأله امنيت ملى مى‏نگرد.

 (73/7/5)

 اخبار خارجى

52
درصد مردم آمريكا از كلينتون نااميد شده‏اند.(73/6/13)

ارتش جمهوريخواه ايرلند اعلام كرد سلاح خود را
تسليم نمى‏كند.(73/6/14)

عرفات: اسرائيل به تعهدات خود پاى‏بند نيست.(73/6/15)

راديو روسيه: اوضاع جمهورى چچن به شدت متشنّج
است.(73/6/17)

چيللر: اجازه نمى‏دهيم دولت اسلامى در تركيه
تشكيل شود.

كنگره آمريكا خواستار لغو تحريمهاى اقتصادى كوبا
شد.(73/6/19)

حافظ اسد: سوريه براى تأمين نيازهاى صلح آماده
هماهنگى با اسرائيل است.

 (73/6/21)

مقامات آمريكايى به عمدى بودن سقوط هواپيما در
محوطه كاخ سفيد و ناتوانى سيستم دفاعى اعتراف كردند.

 (73/6/22)

عباس مدنى و على بلحاج از زندان رژيم الجزاير
آزاد شدند.

كنفرانس “جمعيت و توسعه” در قاهره با تأمين
نظرات كشورهاى اسلامى و واتيكان به كار خود پايان داد.

كارشناسان سازمان ملل از تأسيسات هسته‏اى كره
شمالى بازديد كردند.

وزارت خارجه آمريكا به نقض حقوق بشر در اين كشور
اعتراف كرد.(73/6/23)

جرج حبش: در صورت ادامه بازداشتها با پليس عرفات
مى‏جنگيم.

اتحاديه عرب از حاكميّت فلسطينى‏ها بر
بيت‏المقدّس پشتيبانى كرد.

كره شمالى تسليم خواسته‏هاى آمريكا شد.

اسحاق رابين: گروههاى اسلامى بزرگترين تهديد
براى اسرائيل و صلح خاورميانه هستند.(73/6/24)

نيوز: ايران در سياست خارجى همچنان باقدرت به
پيش مى‏رود.

رئيس “سيا” استعفا كرد.(73/6/26)

قرارداد آتش بس موقت در جنگ داخلى تاجيكستان با
ميانجيگرى ايران امضاء شد.

كارل پوپر در يك بيمارستان در لندن درگذشت.(73/6/27)

ساندى تايمز از مذاكرات محرمانه عراق و اسرائيل
پرده برداشت.

در نپال، مردى 80 هزار دلار را بلعيد.

 (73/6/28)

فرودگاه “پورت اوپرنس” و مراكز حساس‌هائيتى به
اشغال نظاميان آمريكايى درآمد.

 (73/6/29)

وزير آموزش و پرورش فرانسه استفاده از هرگونه
حجاب اسلامى را در مدارس اين كشور ممنوع اعلام كرد.(73/6/30)

مقام اطلاعاتى آلمان از تسليح صربستان توسط
روسيه پرده برداشت.

 (73/7/3)

كاسترو: حاضرم سرم را در راه استقلال كوبا بدهم.

مبارك: ايران منشأ فتنه‏ها و آشوبهاست.

هرگونه اعتراض در‌هائيتى با شليك سربازان
آمريكائى سركوب مى‏شود.

آمريكا به شكست در كنفرانس جمعيت و توسعه اعتراف
كرد.(73/7/4)

ژنرال سدراس، آمريكا را به وحشى‏گرى در‌هائيتى
متهم كرد.

رئيس سازمان دفاع از حقوق ملت عربستان: سقوط فهد
و آل سعود قريب‏الوقوع است.

دستور آتش مستقيم به سوى مردم‌هائيتى توسط
كلينتون صادر شد.

آمريكا، كره شمالى را تهديد به حمله نظامى كرد.(73/7/5)

گزارشهاى علمى – پژوهشى

  درمان فلج نخاعى

 كشف دو پروتئين كه در تكامل ارتباطات سلول عصبى جنين نقش مهمى دارند
ممكن است در يافتن درمانهايى براى معالجه فلج ناشى از آسيب نخاعى مثمر ثمر واقع
شوند.

 به گزارش خبرگزارى يونايتدپرس، شرح اين كشف كه تا به امروز روشنترين
شعاع اميد را در درمان فلج قسمت سفلاى بدن و دست و پا گشوده است، توسط دانشمندان
دانشگاه كاليفرنيا در سانفرانسيسكو در مجله سل CELL به چاپ رسيده
است.

 پژوهشگران در تجربيات آزمايشگاهى بر روى جنين‏جوجه‏وموش پروتئين‏هاى
نترين يك و نترين‏دو را شناسايى‏واقدام به توليد مثل غير جنسى آنهاكردند.

 مارك تسيه لاوين، استاديار كالبد شناسى دانشگاه ياد شده مى‏گويد: همين
پروتئينها در غلظت‏هاى كمتر در نخاع جوجه‏هاى بالغ يافت مى‏شوند و بدون شك در
انسان نيز وجود دارند.

 وى مى‏گويد: گرچه نترين‏ها را بايد مورد آزمايش قرار داد ولى مطمئناً
مولكولها كانديد خوبى هستند و ممكن است در درمانهاى احياى ارتباطات سلول عصبى قطع
شده كه در اثر آسيب نخاعى از بين رفته‏اند، مفيد واقع شوند. در حال حاضر كانديدهاى
مناسب و خوب ديگرى در اين زمينه وجود ندارد.

  داروهاى استروئيدى و  خطر پوك استخوانى

 بيماران مبتلا با آسم و كسانى كه براى معالجه بيماريهاى شديد خود از
داروهاى كورتيكو استروئيد استفاده مى‏كنند ممكن است راحتتر نفس بكشند اما در معرض
خطر پوك استخوانى و ضايعات استخوانى قرار دارند.

 عوارض جانبى استروئيدها با درمان تركيب كلسيم، ويتامين دى و يك داروى
استخوان‏ساز قابل پيشگيرى است.

  رابطه چربى با سرطان

 خوردن روزانه 10 گرم چربى اشباع شده ممكن است خطر ابتلا به سرطان
تخمدان را در زنان به ميزان 20 درصد افزايش دهد.

 تحقيقى كه به تازگى منتشر شده حاكى است كه دوبار مصرف روزانه مقدار كمى
سبزيجات مى‏تواند خطر ابتلا به اين نوع سرطان را بيش از پيش خنثى كند.

 دكترهاروى‏ريچ، ازدانشگاه”يل” مى‏گويد:اگر من زن بودم رژيم غذايى خود
را تغيير مى‏دادم.

 سرطان تخمدان هر ساله حدود 20 هزار زن را در آمريكا مبتلا مى‏كند و
باعث مرگ 12500 نفر از آنان مى‏شود. اين عمدتاً به دليل عدم وجود راه مناسبى براى
تشخيص به موقع سرطان است.

 عامل اصلى خطرزا در اين رابطه قرار گرفتن در معرض هورمون استروژن است.
زنانى كه چندين باردارى را پشت سر گذاشته‏اند يا از قرصهاى خوراكى جلوگيرى از
باردارى استفاده مى‏كنند كه هر دو مانع ترشح هورمون استروژن مى‏شود كمتر در معرض
خطر ابتلا به سرطان تخمدان قرار دارند.

  ترك اعتياد بدون تحمل درد

 يك روش جديد كه توسط روانشناسى در شهر سويل اسپانيا ارائه شده است اين
امكان را به معتادان مى‏دهد كه طى يك روز و در حالت بيهوشى بدون تحمل عوارض ترك
اعتياد و تحمل درد و رنج سريعاً اعتياد خود را ترك كنند.

 به گزارش رويتر از سويل خوان خوزه لگاردا مبتكر اين طرح مى‏گويد: به
وسيله روش رفع مسموميت سريع، كه وى براى ترك اعتياد اعمال مى‏كند معتادان قديمى به
هروئين و كوكائين نيز مى‏توانند اعتياد خود را كنار گذارند.

 خوزه لگاردا خاطر نشان ساخت بر اساس تجارب به دست آمده تنها نيمى از
معتادانى كه داوطلب ترك اعتياد بوسيله روشهاى متعارف و از طريق داروهاى شناخته شده
مى‏باشند مى‏توانند شرايط دردناك ترك اعتياد را تحمل كنند در حالى كه 30 درصد از
معتادان به خاطر ترس از شرايط دردناك كنار گذاشتن مواد مخدر درصدد ترك اعتياد از
طريق روشهاى معمول پزشكى بر نمى‏آيند.

  داروهاى ضد التهاب و فشار خون

 محققان دانشكده پزشكى دانشگاه‌هاروارد معتقدند سالمندانى كه براى
بيماريهايى نظير التهاب مفاصل، آرتروز، داروهاى ضدالتهابى مصرف مى‏كنند احتمالاً
خطر ازدياد فشار خون را در خود افزايش مى‏دهند.

 بيمارانى كه داروهاى ضدالتهابى غير آسپيرين و غير استروئيدى NSAIDSنظير ايبوپروفن،
ناپروكسن، و پيروكسيكام مصرف مى‏كنند احتمالاً بطور متوسط 60 درصد بيشتر از
بيمارانى كه از اين داروها مصرف نمى‏كنند نياز به دريافت داروهاى ضد فشار خون پيدا
مى‏كنند.

  پدران الكلى و بروز نقائص در
فرزندان

 بر اساس مطالعه جديدى كه در مجله LIFESCIENCES منتشر شده،
پدرانى كه مبادرت به نوشيدن مشروبات الكلى مى‏كنند همچون مادران باردار ممكن است
باعث بروز مشكلاتى براى جنين در حال رشد شوند.

 به گزارش خبرگزارى يونايتدپرس، محققان دانشكده پزشكى در سنت لوئيز
ايالت ميسورى، دريافتند موشهاى نر كه يك واحد الكل معادل دو برابرسطح‏مجاز الكل
خون در بيشتر ايالتها دريافت كردند پس از جفت‏گيرى ميزان بارورى در آنها در مقايسه
با موشهاى عادى به نصف كاهش يافت.

 در اين موشها چنانچه جفت‏گيرى به بارورى انجاميده بود بچه موشهاى حاصل
از جفت‏گيريهاى در حال مستى كوچكتر بودند و در مقايسه با بچه موشهاى‏گروه‏كنترل
احتمال مرگ آنها دو برابربود.

 تئودور سيسرو، بانى اين تحقيق حدس مى‏زند الكل امكان دارد تعداد
اسپرمها را كاهش دهد يا باعث بروز جهش ژنتيكى در اسپرم شود.

 سيسرو مى‏گويد: در حالى كه براى اثبات تأثير الكل بر انسان نياز به
انجام مطالعات بيشترى است ولى احتمال دارد نوشيدن مشروبات الكلى توسط پدر با سقط
جنين و بروز نقائص مادرزادى در نوزاد ارتباط داشته باشد.

جدول

 افقى:

 1- امام‏قدس سره اشغال لانه
جاسوسى را اين انقلاب خواندند! – به دو آيه از سوره بقره كه در نماز ليلةالدفن
خوانده مى‏شوند، مى‏گويند.

 2- پهلوان – زبان بين‏المللى.

 3- تجاوز اخير آمريكا به اين
كشور بود – مصلّى.

 4- ترن برقى زيرزمينى – وارونه
شريك – زبان فارسى كه بعد از زبان پهلوى متداول شده است.

 5- ضمير اشاره به دور – پسوند
نسبت در سيمينه.

 6- ديروز – كافى – علامت جمع
در اشيا.

 7- آيه حجاب در اين سوره است –
رنگ كننده.

 8- از شهرهاى قديمى ايران –
مردى كه پس از حضرت رسول‏صلى الله عليه وآله وسلم مرتد شد و دعوى نبوّت كرد.

 9- زيادى بخشش – پرچم.

 10- همان آب خضر است – درخت
كُنار.

 11- وزير معروف و دانشمند الب
ارسلان سلجوقى – چاشنى برخى خوراكها.

 12- جمع نجيب – پايتخت
ايتاليا.

 13- ضمير اشاره به شخص غايب.

 14- ورزشى شبيه فوتبال – از
فلاسفه قديم در قرن سوم ميلادى.

 15- به يك طريق – كشتى جنگى.

 عمودى:

 1- خونبها – در وصيت‏نامه‏الهى
سياسى امام‏قدس سره يكى از دو ركن رمز پيروزى و بقاى انقلاب اسلامى ذكر شده است.

 2- محبّت، دوستى – سستى – مخفف
نوك.

 3- دريا – پنهان كردن.

 4- در عربى با افزودن آن
به اسم، مصدر جعلى ساخته مى‏شود – معكوس آن، جمع ظريف است – رايحه.

 5- خاك – ابوى وارونه – مخفف
اگر.

 6- پيامبرى ملقب به ذوالنون –
تركمن درهم ريخته – دشمن سخت؛ جوال.

 7- نام ديگرى براى راه شيرى.

 8- آمريكايى – سازنده زنبيل.

 9- فربه كردن – همان هماور
است.

 10- فراخ و هموار – لحظه –
پشته – دهان.

 11- رعشه – يخ – يكى از اقسام
آب مطلق.

 12- قصر – گلى خوشبو.

 13- جمع رند – رياضيدان معروف
يونان قديم – واحد پول ژاپن.

 14- بسيار پوشاننده – همان
مترسك است – پيشوندى به معنى دوباره، باز.

 15- مؤسسه‏اى وابسته به سازمان
ملل – طرف.

 توجه :

 به سه نفر از برندگان – به قيد
قرعه – سالنامه پاسدار اسلام – سال 72 – اهدا مى‏گردد.

 لطفاً پاسخهاى درست را تا
بيستم آبان ارسال فرماييد.

 برنده اين ماه، خواهر اقدس
رنجبران است كه جايزه ايشان با پست ارسال مى‏گردد. 

پرسش و پاسخ

 سؤال:

 1- افرادى كه ديوانه هستند و
بعضى از آنها هيچ يك از اعمال مربوط به يك مسلمان را انجام نمى‏دهند، در روز
رستاخيز حكم خدا در مورد اين افراد چيست؟

 2- هنگام وضو گرفتن يا غسل
كردن بايد اعضاء بدن خشك باشند اگر خشك نباشد هم مى‏توان اين اعمال را انجام داد؟

 3- در مورد موهاى زايد بدن
(مثل موهاى زير بغل)، بعضى از مردم معتقدند اگر رُشد اين موها آن قدر زياد شود كه
از يك دانه جَوْ بزرگتر شود اعمالى را كه شخص انجام مى‏دهد مثل نماز يا روزه، باطل
است آيا اين اعتقاد صحّت دارد؟

 (خمينى شهر اصفهان: س. ع)

 پاسخ:

 1- بدون شك ديوانه، مورد
مؤاخذه قرار نمى‏گيرد و حكم كودك خردسال را دارد ولى چون عمل با ارزشى هم ندارد
طبيعتاً مستحق مقامات عالى بهشت هم نيست، ولى هر جا هست مشمول لطف و فضل بى‏پايان
خداوند است.

 2- جاى مسح بايد خشك باشد يا
به‏طورى باشد كه اثر مسح پيدا شود ولى محل شستن چه در وضو و چه در غسل لازم نيست،
خشك باشد.

 3- چنين چيزى نيست و ازاله
آن موها مستحب است مگر اين كه بر آنها چرك يا هر چيز ديگرى كه مانع رسيدن آب است
وجود داشته باشد، كه در اين صورت براى صحّت غسل، نياز به تميز كردن آنها است و چون
اين كار مشكل است، ازاله آنها بهترين راه است.

 × × ×

 سؤال:

 آيا مى‏توان با مراجعه به
دعانويسان بخت دخترى را به نام خود نوشت؟ و آيا اين كار مشروع است؟(ساوه: و.ى)

 پاسخ:

 در اسلام راه صحيح دستيابى به
اهداف مشروع، راههاى طبيعى همراه با توكّل و درخواست كمك از خداوند شناخته شده است
و راههاى غير طبيعى؛ مانند سحر و جادو و امثال آنها حرام و نامشروع است.

 × × ×

 سؤال:

 1- در حال حاضر، موسيقيهايى كه
از راديو و تلويزيون پخش مى‏شوند آيا تفاوتى با موسيقيهاى قبل از انقلاب دارند چون
آهنگهاى آنها كه با هم تفاوتى ندارند. يكى از فاميلهاى ما، ترانه يا موسيقى، گوش
مى‏دهد، من به او مى‏گويم اين كار را نكن و او در پاسخ مى‏گويد: چه فرقى مى‏كند
راديو و تلويزيون همين آهنگها و موسيقيها را پخش مى‏كنند! بلكه از اين هم شادتر
پخش مى‏كنند. خواهش مى‏كنم بنده را راهنمايى كنيد.

 2- در وضو وقتى مى‏خواهيم
جوراب را از پايمان در بياوريم و مسح پا بكشيم، دستمان خشك مى‏شود و ترى آن از بين
مى‏رود.(ساوه: زهرا. م)

 پاسخ:

 1- اگر در ميان موسيقيها و
سرودهايى كه پخش مى‏شوند مى‏دانيد بعضى از آنها همان صدا و موسيقى است كه در
ترانه‏ها است، گوش دادن به آنها جايز نيست، ولى بعيد است چنين باشد.

 2- قبل از وضو جوراب را در
بياوريد تا مشكلى پيش نيايد.

 × × ×

 سؤال:

 1- چه كار كنم كه يقين كنم
خداوند گناهم را بخشيده؟

 2- چگونه مى‏شود در درسهاى
حوزه موفق شد؟ آيا فقط تقوى موجب رسيدن علماى بزرگ به مقامات بالاى علمى شده است؟(اراك:
ر. ى)

 پاسخ:

 1- هيچ راهى براى تحصيل اين
يقين نيست. و اصولاً نبايد انسان كاملاً مطمئن باشد، بلكه خوف از عقاب خدا و از
تأثير منفى گناهان، خود يك انگيزه، براى توجه بيشتر و زارى و تضرّع بيشتر است و
همين زارى و تضرّع است كه انسان را به سوى كمال سوق مى‏دهد و نفس را جَلا مى‏دهد و
لايق تابش انوار معرفت

 مى‏سازد، مؤمن هميشه بايد
ميان خوف و رجا باشد. از آثار منفى و سوء گناهان خويش ترسان و به لطف و رحمت
بى‏پايان الهى – كه ممكن است بسيارى از گناهكاران بى‏توبه را هم شامل شود –
اميدوار باشد.

 2- تحصيل علوم دينى و معارف
الهى هم مانند ساير علوم و دانشها نياز به سعى و كوشش و تلاش فراوان دارد و هرگز
كسى از راه تقوا به مقامات والاى علمى نمى‏رسد. البته تقوا شرط دستيابى به معرفت
صحيح و خداشناسى واقعى است كه آن هم به نوبه خود در شناخت ساير معارف دينى لازم و
ضرورى است، ولى تقوا، بدون تحصيل علم و تلاش و دقت، هرگز مفيد نيست، هر كارى نياز
به سعى و كوشش دارد.

 × × ×

 سؤال:

 1- اگر كسى يك روز از روزه‏ها
را به عللى نگرفته باشد بايد آن را قضا كند اگر در همان سال نتوانست قضا كند و چند
سال طول كشيد، آيا علاوه بر قضاى روزه‏اى كه بايد بگيرد، كفّاره‏اى را كه بايد
بدهد به سيد باشد يا غير سيّد؟ و آن 750 گرم كفاره براى هر چند سال است، همه
سالها، يا براى هر سال بايد 750 گرم بدهد؟ كفاره را بايد به كسانى كه سر خيابانها
نشسته‏اند بدهيم يا خير واگركسى رانمى‏شناسيم چه بايدبكنيم؟

 2- كسى كه به خطبه نماز جمعه
نرسد (يك خطبه يا هر دو خطبه يا چند دقيقه از خطبه اول) آيا بايد نماز ظهر را
بخواند؟

 3- اگر انسان بعد از غسل،
احساس سرما كند و بدنش بلرزد، اشكال دارد و باعث بطلان غسل است؟

 4- آيا كسى كه جنب است پس از
غسل براى نماز بايد وضو بگيرد؟(كرج: م. د)

 پاسخ:

 1- اگر كسى بيمار بود و قضا را
تا رمضان بعد نتوانست بگيرد (يعنى در تمام سال بيمار بود) قضا ساقط است و فقط 750
گرم غذا بايد بدهد ولى اگر بدون عذر شرعى روزه را نگرفت بايد علاوه بر قضا 750 گرم
به يك فقير بدهد. و اگر خودش سيّد نيست نبايد كفاره را به سيّد بدهد و به گداهايى
كه فقر آنها معلوم نيست نيز نمى‏توان داد. بايد به فقيرى كه فقر او مشخص است،
بدهد. در كميته امداد بخشى براى دريافت كفاره‏ها وجود دارد. و اگر سالهاى متعدد
گذشت همان يك كفاره واجب است.

 2- مى‏تواند نماز جمعه بخواند
حتى اگر به يك ركعت نماز جمعه برسد. خواندن يك ركعت فرادى بعد از آن كافى است.

 3- لرزيدن و سرما اثرى ندارد و
غسل صحيح است.

 4- غسل جنابت كفايت مى‏كند و
وضو لازم نيست.

 × × ×

 × تهران: برادر ى. د

 جايى براى استخاره و تفأل
نيست. سعى كنيد خود را از اين افكار شيطانى نجات دهيد.

 × جهرم: برادر ف. ع

 راهى براى اطلاع از وضعيّت
زندگى امام زمان‏عليه السلام در دست نيست، بنابراين جاى سؤال از داشتن زن و فرزند
يا نداشتن و كيفيّت زندگى آنان نيست.

 × تهران: برادر س. ر. ب

 آن آب پاك است و غسل ندارد.

 × برادر: ك

 بايد سعى كنيد صاحب آن مغازه
را پيدا كنيد و اگر ميان چند نفر و يا چند مغازه مردّد است با همه آنها صحبت كنيد
و از آنها رضايت بخواهيد و اگر بطور كلى از يافتن آن مأيوس شديد قيمت آن را صدقه
بدهيد.

 × يافت آباد: برادر ح. م.
الف

 غسل بر هر دو واجب است.

 × اردبيل: برادر اللهوردى
شيدى

 لطفاً آدرس بدهيد.

 × برادران و خواهران:

  مباركه: ه . ج، 305 فرادبند: سيد مجتبى حسينى فراشبند:
افشارى قزوين: مظاهر نجفى تهران: م. خ سيد جواد پيراسته تهران: دكتر سيد مصطفى
طباطبائى – دكتر محمد حسين احمدزاده.

 از نامه‏ها، مقالات، اشعار،
انتقادها و پيشنهادهاى ارزنده شما قدردانى و تشكر مى‏شود. اميد است همچنان ما را
مورد لطف قرار دهيد و مطالب مربوط به مناسبتها را، قبل از آنها ارسال فرماييد.

گفته‌ها و نوشته‌ها

 حقيقت نعمت

 بدان كه هر چه خداى تعالى
بيافريده در حق آدمى چهار قسم است:

 اول: آن است كه هم در اين جهان
سودمند است و هم در آن جهان، چون علم و خُلق نيكو و در اين جهان نعمتِ بحقيقت اين
است.

 دوم: آن كه در دو جهان مضرّ
است، چون نادانى و بدخويى و بلاىِ بحقيقت اين است.

 سوم: آن كه در اين جهان با
راحت است و در آن جهان با رنج، چون بسيارى نعمت و لذّت بردن از آن. و اين نعمت است
به نزديك ابلهان و بلاست به نزديك عاقلان. و مَثَل اين چون گرسنه است كه انگبين
يابد وليكن در وى زهر بُوَد.

 چهارم: آن كه در اين جهان با
رنج بود و در آن جهان باراحت، چون‏رياضت‏ومخالفت‏باشهوات.واين‏به‏نزديك عارفان چون
داروى تلخ بُوَد و بلاست نزديك ابلهان.

 (كيمياى سعادت)

 توفان بلا

  ما چو داديم دل و ديده به
توفان بلا

 گو بيا سيل غم و خانه
زبنياد ببر

 زلف چون عنبر خامش كه ببويد
هيهات

 اى دل خام، طمع اين سخن از
ياد ببر

 سينه گو شعله آتشكده پارس
بكش

 ديده گو آب رخ دجله بغداد
ببر

 سعى نابرد در اين راه به
جايى نرسى

 مزد اگر مى‏طلبى، طاعت
استاد ببر

 (حافظ شيرازى)

 شكر واجب

  آورده‏اند كه شيخ بوسعيد روزى در نيشابور، با جمعى بسيار به كويى
مى‏رفتند زنى پاره خاكستر از بام مى‏انداخت، بعضى از آن بر جامه شيخ افتاد، شيخ از
آن متأثر نگشت. جمع در اضطراب آمدند و خواستند كه حركتى ]برخوردى[ كنند با صاحب
خانه.

 شيخ بوسعيد گفت: آرام گيريد!
كسى كه مستوجب آتش بُوَد و با او به خاكستر قناعت كنند، بسيار شكر واجب آيد!

 (اسرار التوحيد فى مقامات
الشيخ ابى سعيد)

  تفاخر

 دو مرد به نزديك رسول(ص) تفاخر
كردند.

 يكى گفت: “من پسر فلان فلانم
تو كيستى؟”

 رسول(ص) فرمود: “دو كس پيش
موسى(ع) فخر كردند، يكى گفت: من پسر فلان فلانم، و تا نُه پدر برشمرد از مهتران.
به موسى وحى آمد كه وى را بگوى كه هر آن نُه نفر در دوزخند. و تو هم دَهم ايشانى!.

 و رسول (ص) گفت: كسانى كه
ايشان اندر دوزخ زغال شده‏اند، از فخر كردن بديشان دست بداريد.

 (كيمياى سعادت)

 دريا باش

 مردى نزد ابوالقاسمِ خلالِ
مروزى شد و از او دستورى خواست كه به سفر شود.

 پير گفت: چرا مى‏روى؟

 گفت: آب كه نرود، تيره گردد.

 پير گفت: تو خود، دريا باش كه
نرود و تيره نگردد.(طبقات الصوفيه)

 امثال و حكم

  جاهلى كفر و عاقلى دين
است

 عيب جوى آن وعيب پوش اين
است1

 خداى يوسف صديق را عزيز
نكرد

 به خوبرويى، لكن به خوب
كردارى2

 رنج غربت به كه اَندر خانه
جنگ

 پا تهى گشتن، به است از
كفش تنگ3

 شرم شيران راست نى سگ را،
بدان

 كه نگيرد صيد از همسايگان4

 1) سنايى 2) سعدى 3 و 4)
مولوى

 پير راه

  بوسعيد آسيايى را در حال گردش مى‏نگريست و محو حركت دايم او شده بود.
پس از ساعتى تفكّر و توجّه، به سوى مريدانش بازگشت و گفت: اين آسيا بهترين استاد
ماست. اما دريغ كه چشم نامحرم آن را نمى‏بيند. آسيا در نهانى به من گفت: كاين زمان
صوفى منم اندر جهان؛ اگر تو در مقام و طريق عرفان گام مى‏گذارى و تحمّل رنج اين
راه مى‏كنى، من پير تو هستم. روز و شب دايم در خود سفر مى‏كنم و پاى برجايم
مى‏جنبم، اما در يك جاى ساكنم، از پاى به سر و از سر به پاى مى‏روم. از هر كس
درشتى مى‏ستانم و نرمى پس مى‏دهم و مى‏چرخم. اگر همه عالم زير و زبر شود، كار من
جز سرگشتگى نيست. تو نيز چون من شو اگر مرد كارى و هرگاه درد كار ندارى، از اين
راه دست بردار و پى كار خويش گير!

 نان حق

 روزى شيخ بوسعيد را دعوتى كرده
بودند، چون شيخ آن جا حاضر شد، كسى را نزد خواجه بوسعيد حدّاد فرستاد – كه بزرگ
عصر بود -. او گفت: مدت چهل سال است كه من نان خود خورده‏ام و نان هيچ كس
نخورده‏ام! خبر نزديك شيخ آوردند.

 شيخ گفت: مدت پنجاه و اند سال
است كه نه نانِ خود خورده‏ام و نه نان كسى ديگر، هر چه خورده‏ام از آن حق خورده‏ام
و از آن او دانسته.

 (اسرار التوحيد)

 شناخت خردمند

  نقل است كه امام صادق(ع) از ابوحنيفه پرسيد كه: “عاقل چه كسى است؟”
گفت: آن كه تمييز كند ]فرق بگذارد[ ميان خير و شر.

 صادق(ع) گفت: بهايم نيز تمييز
توانند كرد، ميان آن كه او را بزنند يا علف دهند.

 ابوحنيفه گفت: به نزديك تو
عاقل چه كسى است؟

 فرمود: آن كه تمييز كند ميان
دو خير و دو شر تا از دو خير خير الخيرين را اختيار كند و از دو شر، خير الشرين را
برگزيند.

 (تذكرة الاولياء)

گرانى لجام گسيخته

حجة الاسلام والمسلمين محمد تقى رهبر

 “گرانفروشى پديده زشت و
ظالمانه‏اى است كه بار سنگين آن غالباً بر دوش مردم ضعيف قرار مى‏گيرد و از طرفى
تلاشهاى اقتصادى مسؤولان دولتى را – كه بحمداللّه از موفقيتهاى چشمگيرى برخوردار
بوده است – ناموفق جلوه مى‏دهد و زمينه را براى تبليغات خصمانه و دروغين دشمنان
فراهم مى‏آورد.”

 از پيام مقام معظم رهبرى به
رئيس جمهور

 “ما نمى‏توانيم در شرايطى
كه دشمنان در دنيا به ما زخم كارى وارد مى‏كنند افكار عمومى جامعه را ناديده
بگيريم واز عوامل ناراضى كننده جامعه چشم پوشى كنيم.”

 از بيانات رياست محترم جمهورى
در خطبه‏هاى نماز جمعه

 سخنان اخير رياست جمهورى در
خصوص توزيع و ضرورت مبارزه با گرانفروشى و سوء استفاده‏هاى تجارى در امر توزيع،
پاسخى بود به افكار عمومى و درد و رنج طبقات آسيب‏پذير كه زير فشارهاى اقتصادى و
گرانى جانشان به لب رسيده و آه و ناله‏هايشان به جايى نمى‏رسد. و اينك در انتظار
عمل، لحظه شمارى مى‏كنند. خوانندگان گرامى به خاطر دارند كه در تيرماه سال جارى در
همين سلسله مقالات، مطلبى را با عنوان “بى‏ثباتى اقتصادى و پيامدهاى وخيم آن” مطرح
كرديم، با توجه به عكس العملهاى نامطلوبى كه از افكار عمومى مشاهده مى‏شد، مسؤولين
امر را به بازشناسى عميق‏ترى از وضعيت نامعقول اقتصادى و تورّم و گرانى و ضرورت
توجّه جدّى به آن فرا خوانديم. در آن‏جا گفتيم فشار اقتصادى يك واقعيت است كه قبل
از هر عامل ديگرى در وضع كنونى بر روحيه توده‏ها ضربه مى‏زند و معاش و نقش آن در
دين و عقايد و عمل و اخلاق و سياست و فرهنگ را نبايد ناديده گرفت و با توصيه‏هاى
اخلاقى و وعده و وعيد از كنار آن گذشت. و نيز يادآور شديم كه فشارهاى اقتصادى و
تورم لجام گسيخته و پاره‏اى سياستهاى نسنجيده در مسائل اقتصادى، بازتابهاى منفى
متعددى خواهد داشت؛ از جمله اين كه: داورى مردم را نسبت به دستاوردهاى انقلاب
مخدوش مى‏سازد، مسؤولين را به ناتوانى در مديريت اقتصادى متهم مى‏كند، از اقتصاد
اسلامى چهره نامطلوبى ارائه مى‏دهد، شكاف فقر و غنا را عميقتر مى‏كند، روحانيت را
با جوّ بدبينى و عقده و عدم اعتماد مواجه مى‏سازد، روح تعاون و همكارى را
مى‏ميراند، بذر فساد اخلاق را در جامعه مى‏پاشد و طرح مبارزه با منكرات و تهاجم
فرهنگى را به بن بست مى‏كشاند، گستاخى و دهن كجى و فساد ادارى و رشوه و حق و حساب
و بى‏تقوايى در امر معيشت و عدم اعتماد اجتماعى را باعث مى‏شود.

 مع الأسف اين آثار نامطلوب را
كم و بيش شاهديم و اگر اين وضع ادامه يابد آينده بدى در انتظار است و هرچه سريعتر
بايد چاره‏اى انديشيد كه تسامح و تساهل در آن تهديدى است بر ارزشها و باورهاى
اعتقادى مردم كه با هيچ چيز ديگر قابل جبران نيست. خوشبختانه بيانات اخير رياست
جمهورى و تأييد مقام معظم رهبرى – كه قبلاً نيز در ديدار با هيأت دولت رهنمودهاى
لازم را در اين خصوص فرموده بودند – بارقه اميدى را در دلها برافروخت و حركت جديدى
را نويد داد.

 هرچند اين حركت، زودتر از اين
مى‏بايست انجام مى‏شد اما در هر حال، جلو ضرر از هر كجا گرفته شود باز هم منفعت
است.

 اينك تذكر چند نكته ضرورى است:

 1- سخن در مرحله شعار و مصاحبه
و اعلام حمايتهاى معمول خاتمه نپذيرد و نهادها، ستادها و كميته‏هاى مسؤول، همگام
با رئيس‏جمهور و مجلس و دستگاههاى قضايى، پشت سر مطلب به‏طور جدّى بايستند تا در
مهار گرانى و ريشه‏كن ساختن علل و عوامل آن با همان اقتدارى كه از دولت انتظار
مى‏رود كسب توفيق كنند و با طرحهاى ضربتى، جهت اشباع بازار و توقف سير صعودى
قيمتها و بازگشت به نرخهاى عادلانه متناسب با توان توده‏هاى مردم و برخورد با
متخلّفين اقدام كنند و به افكار عمومى، آرامش و اطمينان بخشند.

 بديهى است كه مبارزه با مفسدين
اقتصادى مى‏بايست از بستن چند مغازه خواربار فروشى فراتر رود و گريبان مفسدان پشت
پرده و عمده فروشان سودجو و ثروت اندوزان بى‏انصاف و واسطه‏هاى مفت‏خوار و محتكرين
و قاچاقچيان ارزاق عمومى و عوامل داخلى و خارجى را بگيرد تا آب آلوده از سرچشمه
بخشكد وگرنه مطلب، لوث شده و رهاورد قابل توجّهى نخواهد داشت (همچنان كه مسأله
مبارزه با منكرات و بدحجابى).

 2- مبارزه با گرانفروشى نبايد
در برخورد با تجّار و كسبه محتكر و مؤسسات توليدى جزء و واسطه‏ها خلاصه شود كه اين
يك بُعد مسأله است و ديگر ابعاد را نبايد به طاق نسيان افكند كه در اين صورت، حركت
در مسير انحرافى است، بلكه در سياستگذاريهاى اقتصادى، ارز خارجى، سود بازرگانى،
صادرات و واردات و تعيين نرخ عادلانه براى محصولات كارخانه‏هاى وابسته به دولت،
تأمّل و تجديد نظر شود و سازمانها و مؤسسات وابسته، مشمول بررسى و برنامه‏ريزى
صحيح قرار گيرند؛ فى‏المثل چنان كه مى‏دانيم كارخانه‏هاى خودروسازى در سالهاى اخير
قيمت توليداتشان را چند برابر و حتى بيش از افزايش نرخ دلار، بالا برده‏اند و
مثلاً پيكان در طول ده، پانزده سال اخير تا بيست برابر سير صعودى پيموده است. اين
افزايش نامعقول، كه در كل مسائل زندگى مردم نقش دارد، دست واسطه‏ها و بورسهاى
اتومبيل نيست؛ بلكه به كارخانه‏هاى دولتى مربوط است. مسؤولين صنايع، مثل پاره‏اى
موارد ديگر دليل مى‏آورند كه اگر بنا باشد سود را واسطه‏ها و دلالها بخورند چرا ما
آن را به خزانه دولت و ملت نكشانيم؟! كه عذر بدتر از گناه است!

 فقط اين يك قلم نيست كه با اين
سرنوشت روبه روست؛ نمونه ديگر سيمان و آهن ساختمانى است كه در اين روزهاى وانفساى
مسكن – و على رغم حمايت وزارت مسكن از توليد انبوه مسكن – رشد تصاعدى پيموده و هر
كيسه سيمان در طول سه ماه، دو برابر شده است و آهن، هر شاخه چند هزار تومان بالا
كشيده كه آثار آن را در حيات اقتصادى مردم چون حلقه‏هاى زنجير مى‏بينيم.

 بر اين قياس، سياستگذارى ارزى
از سوى بانك مركزى، نرخ ماليات دارايى و عوارض شهردارى و افزايش نرخ خدماتى پستى،
تلفن و برق هرچند مقدارى از آنها اجتناب ناپذير و منطقى است، امّا بايد حد و مرزى
داشته باشد وگرنه سنگ روى سنگ بند نخواهد شد.

 مسؤولين خواهند گفت: اتخاذ اين
سياست، براى بازسازى كشور و صنايع مادر و آبادى و عمران و زيباسازى شهرهاست. ما
نيز بر اين باوريم كه كارهاى زيربنايى، شايان توجه است و انكار آن دور از انصاف
مى‏باشد، اما توجه به يك نكته ضرورى است و آن اين كه: طرحهاى زيربنايى و مسائل
كلان نبايد به معناى ناديده گرفتن مسائل اورژانسى و روزمرّه مردم شود و افكار
عمومى را دچار تشنّج و يأس و نوميدى سازد. مى‏توان در مسائل كلان، قدرى آهسته‏تر
حركت كرد و ديرتر به مقصد رسيد و زيربناى اعتقادى و روانى و ايمانى مردم را پاس
داشت كه اگر اين در مخاطره بيفتد ديگر قابل جبران نيست. حقيقت اين است كه توده
مردم به جاى اين كه به زيباييهاى شهر و گل كاريهاى پاركها و حتى برنامه‏هاى اساسى
آينده فكر كنند به فكر روغن نباتى و پنير و قند و شكر و تخم مرغ و كفش و لباس و
لوازم مدرسه و دفتر مشق بچه‏هايشان – كه اين روزها گرانتر شده است – و اجاره بهاى
سنگين، كه تمام حقوقشان را مى‏بلعد، مى‏باشند و با اين وصف، آن گلهاى پاركها خارى
است در چشم آنان و تنها سودش را خوشگذرانهاى اهل تفرّج و تجمّل خواهند برد. به‏طور
خلاصه: نبايد نوسازى يا زيباسازى، مسائل عينى و ملموس روزمره را به دست فراموشى
بسپارد و پشتوانه روحى مردم را، كه از هر كارخانه و پروژه‏اى براى ما مهمتر است،
با خطر روبه رو سازد.

 3- صرفه جويى براى هر كشور و
ملتى كه بخواهد وابسته نباشد و زير ننگ بيگانه و وامهاى كمرشكن نرود، يك اصل
عقلايى و امر حياتى است، به علاوه تضييع و اسراف و اتلاف نعمتهاى الهى گناهى است
كه نمى‏توان از آن گذشت، سيره عملى امامان – بويژه اميرمؤمنان‏عليه السلام – در دوران
خلافت خويش براى پيروان آن حضرت، اسوه است.

 در اين خصوص، مسؤولان امر
نخستين كسانى هستند كه بايد از اسراف و تبذير بپرهيزند و جلو خرجهاى اضافى را
بگيرند و گرايشِ به تجمّل و رفاه و اتومبيلهاى لوكس خارجى و تعويض دكوراسيون
وزارتخانه‏ها و مؤسسات و سفرهاى خارجى غير ضرورى و سمينارهاى تشريفاتى بويژه خارجى
را كه هر يك نفر مهمان، يك تا دو ميليون تومان مى‏بلعد و واردات كالاهاى لوكس را
دور بريزند، كه اين مورد با فرهنگ صرفه‏جويى در تضاد است.

 چنان كه مقام معظم رهبرى هم در
اين باره فرمودند:

 “مسأله صرفه‏جويى يك برنامه
است. راجع به صرفه‏جويى خيلى حرف مى‏زنيم هم شما و هم ما در اين‏جا و آن‏جا
مى‏گوييم، اما تنها حرف است. صرفه‏جويى را به مثابه يك برنامه براى كشور مطرح
كنيد؛ اول هم از خودمان شروع كنيم، از دستگاههاى دولتى شروع كنيم. تصور اين است كه
در بخشى از كارهايى كه در دستگاههاى دولتى مى‏شود مى‏توان صرفه‏جويى كرد…”

 همچنين آحاد مردم بايد به اصل
صرفه‏جويى به عنوان يك مسؤوليت انسانى و شرعى اهتمام ورزند و در مصرف، حد و مرز را
نگه دارند و نعمتهاى الهى را تضييع نكنند.

 4- مطلب ديگر توجه به مسأله
صادرات و واردات است كه همواره به عنوان يك امتياز از آن سخن گفته مى‏شود، بديهى
است كه صدور كالاهاى غير نفتى، اگر به شيوه معقول باشد به سود ملّت و كشور و نشانه
رشد توليد و صنعت و واقعاً امتياز است اما اين امر نبايد به ايجاد كمبود در داخل
منجر شود. آنچه اخيراً از سوى وزارت بازرگانى در مورد لغو مجوّز صدور 26 قلم كالا
مطرح شده در اين راستا شكل مى‏گيرد. صدور بى‏رويه ارزاق و مايحتاج عمومى به صورت
مجاز و يا قاچاق در ماههاى اخير از عوامل مؤثر در كمبود و گرانى بوده است، لذا
مرزهاى ما بايد تحت كنترل بيشترى باشد و محاسبه در صدور كالا به‏طور دقيق انجام
پذيرد و نوسانات عرضه و تقاضا با برنامه‏ريزى مورد توجه قرار گيرد كه هر از چند
گاه مردم با ناز و كرشمه كالاهاى بى‏ارزشى مانند سير و پياز رو به رو نباشند.

 در واردات، ما نبايد كشور را
به صورت كلكسيون كالاهاى لوكس خارجى درآوريم و در و ديوار شهر و اتوبوسها و
نمايشگاهها و مغازه‏ها و بازارها را پر از تبليغات خارجى و اخيراً آمريكايى كنيم
كه اين با روح استقلال طلبى ما در تضاد است. و توليدات داخلى را به ركود خواهد
كشاند و روحيه مصرف را بالا خواهد برد.

 مطالب گفتنى در اين مقال، زياد
است. در هر حال انتظار جدّى مى‏رود كه كلّيه دست‏اندركاران طرح مبارزه با گرانى با
نگرش واقع بينانه و همه جانبه وارد عمل شوند و در پيشگاه عدالت همه را يكسان
بنگرند و تا قطع ريشه‏هاى اين بحران لحظه‏اى درنگ نكنند و بويژه به اين نكته فكر
كنند كه نابسامانيهاى اقتصادى، تهديدى بر ارزشها و معتقدات است كه در صورت لطمه
خوردن، هيچ چيز آن را جبران نخواهد كرد.

نظريه اتحاد آسيايى

اهداف و كاركردها

قسمت چهارم

دكتر محمد رضا حافظ نيا

 اتحاد آسيايى مى‏تواند با هدف تعميق مودّت و دوستى و توسعه همكاريهاى
چند جانبه و نزديك سازى ديدگاهها و كنشهاى بين المللى كشورهاى آسيايى و تقويت
همزيستى مسالمت‏آميز بين آنها و مقابله با تهديدات مشترك و پاسخگويى به نيازهاى
متقابل بين آنها تشكيل گردد.

 براى حصول به اهداف ياد شده، اتحاد آسيايى بايد كاركردها و نقشهاى
متنوع و گسترده‏اى را به عهده بگيرد و به عبارتى بايد ابعاد فعاليت خود را گسترش
دهد. ايفاى وظيفه براى اتحاد مزبور در زمينه‏هاى زير متصور است:

 1-
بازار مشترك اقتصادى :

 هر يك از كشورهاى قاره آسيا كاركردهاى اقتصادى ويژه دارند و هر كدام در
يك يا چند زمينه داراى مازاد توليد كالا و خدماتند. از سوى ديگر هر كدام در عين
اين كه در بعضى از توليدات داراى مازادند در ساير زمينه‏ها نياز به مازاد توليد
ديگران دارند و در نتيجه اقدام به صدور كالا و خدمات در موارد مازاد، و ورود كالا
و خدمات در موارد كمبود مى‏نمايد. اصل مبادله بر اين پايه استوار است. كثرت
كشورهاى قاره آسيا از سويى، و تنوع توليدات كالا و خدمات از سوى ديگر به گونه‏اى
است كه آسياييها مى‏توانند يك نظام مبادله درون قاره‏اى كالا و خدمات را سازمان
دهند و به نيازهاى يكديگر پاسخ گويند. سازماندهى چنين نظامى مستلزم وجود نهاد
ويژه‏اى است كه مى‏توان آن را “بازار مشترك اقتصادى آسيا” ناميد. اين بازار كه به
عنوان يكى از جلوه‏ها و ابعاد عملى اتحاد آسيايى به وجود مى‏آيد قادر خواهد بود مکانیزمی
را طراحى و به مورد اجرا گذارد كه بر اساس آن مازاد توليد مواد اوليه صنعتى اعم از
معدنى و كشاورزى و دامى، توليدات صنعتى اعم از سبك و سنگين و استخراجى و مصرفى،
انرژى و توليدات سوختى اعم از نفت و گاز و زغال سنگ و الكتريسيته، مواد غذايى اعم
از كشاورزى و دام و شيلات، خدمات مالى اعم از سرمايه‏گذارى و پول و بانك و بيمه،
خدمات فنى اعم از صنعت و معدن و حمل و نقل و ساختمان و تأسيسات و ارتباطات، خدمات
فرهنگى اعم از سينما، تئاتر، هنر، ادبيات، نشر كتاب، اطلاع رسانى، خدمات آموزشى
اعم از دانشگاهى و پيش دانشگاهى در همه زمينه‏هاى علمى و فنى و تكنولوژيكى و نيز
آموزشهاى كوتاه مدت و خدمات بهداشتى و طبى، خدمات اجتماعى نظير توان‏بخشى، ورزش،
محيط زيست و توريسم و غيره بين كشورهاى آسيايى مبادله شود. در واقع هم مازاد توليد
در درون آسيا جذب گردد و هم بدين طريق به نيازهاى متقابل پاسخ داده شود. علاوه بر آن، اين
بازار مشترك خواهد توانست مكانيسمى را براى انتقال مازاد توليد آسيا به قاره‏هاى
ديگر و نيز تأمين نيازهاى قاره آسيا به مازاد توليد ساير قاره‏ها طراحى و به مورد
اجرا گذارد.

 2-
تعرفه گمركى مشترك:

 با شكل‏گيرى بازار مشترك اقتصادى، مسأله سازماندهى تعرفه‏هاى گمركى
متنوع كشورهاى آسيايى مطرح مى‏شود كه خواه و ناخواه بايد به آن توجه شده و
سياستهاى گمركى كشورها به يكديگر نزديك شوند. اتخاذ وحدت رويه گمركى و تشكيل يك
جامعه گمركى ويژه آسيا مى‏تواند امر مبادله كالا و خدمات و جريان آن را بين
كشورهاى آسيايى تسهيل نمايد. تحقق اين تعرفه مشترك گمركى بين خانواده آسيا از
قِبَل اتحاد آسيايى قابل تحصيل است. همچنين اين سياست قادر خواهد بود ضمن حفظ
استقلال سياست گذارى گمركى كشورهاى آسيا نسبت به مبادلات آنها با ساير قاره‏ها،
ترتيبى اتخاذ نمايد تا رويه گمركى مشتركى براى كشورهاى آسيايى با ساير قاره‏ها
تنظيم نمايد.

 3-
توليد و توزيع انرژى:

 انرژى يكى از نيازهاى بنيادين و اساسى حيات كشورها و جوامع انسانى است.
كشورى كه نتواند انرژى مورد نياز خود را تأمين نمايد نخواهد توانست گام مؤثرى در
مسير توسعه و رشد خود بردارد. منابع توليد انرژى نيز متعدد است. منابع فسيلى شامل
نفت و گاز و زغال سنگ، منابع هيدرو الكتريك و منابع هسته‏اى و غيره. منابع سه گانه
ياد شده در بيلان انرژى جهان و قاره آسيا سهم زيادى دارند. بخش عمده‏اى از انرژى
فسيلى جهان در قاره آسيا قرار دارد و در زمينه‏هاى توليد انرژى از آب و اتم نيز
قابليتهاى خوبى را داراست. تعدادى از كشورهاى آسيايى توليد كننده انرژى بوده و
داراى مازاد توليد حتى باكاركرد بين‏المللى هستند و تعداد زيادى نيز نيازمند انرژى
وارداتى‏اند. بنابراين تشكيل سازمان توليد و توزيع انرژى در آسيا – كه از جلوه‏هاى
اتحاد آسيايى است – مى‏تواند اولاً به مبادله انرژى بين كشورهاى آسيايى اقدام نموده و نيازها را در
درون قاره پاسخ دهد. ثانياً توليد كنندگان انرژى آسيا را متّحد نموده و از اين
طريق از منافع ملى آنها در قبال مصرف كنندگان قدرتمند جهان در قاره‏هاى اروپا و
آمريكا دفاع نمايد. ثالثاً خدمات فنى و تكنولوژيك لازم را براى توليد و بهره‏ورى
بيشتر از منابع انرژى تهيه و در اختيار قرار دهد. رابعاً شبكه مناسب توزيع
انرژيهاى فسيلى (نفت و گاز) و نيروى الكتريسيته را در مقياس قاره‏اى طراحى و اجرا
كند. خامساً سياستهاى زيست محيطى مناسبى را براى حفاظت از محيط زيست آسيا در قبال
آلودگيهاى ناشى از مواد سوختى تنظيم و به كشورهاى توليد كننده و مصرف كننده انرژى
توصيه كند.

 4-
ارتباطات مشترك:

 در سايه اتحاد آسيايى امكان ايجاد شبكه ارتباطى و رسانه‏هاى مشترك وجود
دارد، اين شبكه مى‏تواند شامل ارتباطات مخابراتى، راديو و تلويزيونى و خبرپراكنى،
خبرگزارى، GIS1 سنجش از دور و ماهواره و اطلاع رسانى كامپيوترى باشد. در حال حاضر
مراكز اصلى توليد كننده و پردازش دهنده اخبار و كانونهاى اصلى توزيع خبر و پيام در
سطح جهان در قاره‏هاى آمريكا و اروپا قرار دارند و با كنترل اين شبكه عظيم
اطلاعاتى و مخابراتى، سلطه خود را بر جهان گسترش مى‏دهند. آسيا نياز به سازماندهى
شبكه مشترك ارتباطى و اطلاع‏رسانى با بُرد جهانى و بين‏المللى و با مشاركت كشورهاى
اين قاره دارد. تا ضمن پاسخگويى به نيازهاى درون قاره‏اى و مبادله پيامها بين
اعضاى خانواده آسيا، از يك سو تفاهم عمومى آسياييها را افزايش داده و به نزديكتر
شدن و درك آنها نسبت به يكديگر كمك كند و از سوى ديگر با فشارهاى تبليغاتى و رسانه‏هاى اروپا و آمريكا عليه
كشورهاى آسيا مقابله نمايد.

 5-
حمل و نقل مشترك:

 آسيا در حال حاضر نيازمند شبكه فضايى حمل و نقل منسجم است. چنين
شبكه‏اى هر چند به صورت ناقص وجود دارد ولى قادر نيست جريان جابجايى و انتقال
كالا، مواد و انسانها را تسهيل نمايد و علاوه بر آن، از انسجام برخوردار نيست.
شبكه حمل و نقل قاره‏اى آسيا در هوا و دريا و خشكى (ماشين و قطار) بايد طورى طراحى
شود كه چرخش انسانها و مواد را در درون قاره تسهيل نمايد. در همين باره شبكه‏هاى
زير پيشنهاد مى‏شود:

  الف – شبكه‏كمربندى
زمينى‏آسيابراى راه‏آسفالته و راه‏آهن:

 به نحوى كه كانونهاى پكن – اولان باتور، كاشغر – آلماآتا، سمرقند –
دوشنبه، مشهد – زاهدان – كويته، لاهور – دهلى، داكا – رانگون، بانكوك – پنوم پن،‌هانوى
– هونگ كونك، شانگهاى و پكن را به همديگر پيوند دهد. البته اين شبكه عظيم كمربندى
آسيا در بسيارى جاها وجود دارد و در خصوص راه‏آهن، شبكه مزبور فقط در دو مسير
كوتاه سرخس به زاهدان و چيتاكونگ به بانكوك قطع است. علاوه بر آن اين شبكه عظيم
بايد به شبكه‏هاى فراقاره‏اى نظير اروپا و آفريقا نيز پيوند بخورد كه در مسير
شمالى از آلماآتا به مسكو ارتباط برقرار است ولى در مسير جنوبى كه داراى اهميت
بيشترى است اين مسير متأسفانه در محور زاهدان به كرمان در داخل كشور ايران قطع است
و ايران بايد براى پيوند دادن اين دو شبكه بزرگ جهانى، راه‏آهن مسير كرمان به
زاهدان را در درجه اول و راه آهن مسير سرخس به زاهدان را در درجه دوم احداث نمايد. ايجاد سازمان مشترك حمل و نقل،
راه را براى تمركز همكاريهاى درون قاره‏اى جهت احداث محورهاى مزبور هموار مى‏كند.

  ب – شبكه كمربندى هوايى:

 اين شبكه هوايى بايد كانونهاى اصلى ارتباط، نظير توكيو – پكن، سنگاپور
– بمبئى، كراچى – تهران، دوشنبه و آلماآتا را در درجه اول و پايتختهاى كليه
كشورهاى آسيايى را در درجه دوم به هم پيوند دهد.

 6-
داورى مشترك:

 همان طور كه قبلاً بيان شد در هر منطقه جغرافيايى اختلافاتى بين كشورها
وجود دارد و امكان دارد تحت شرايطى گسترش پيدا نمايد. بنابراين به منظور توسعه
اتحاد و وحدت بايد زمينه‏هاى توليدِ تنش و اختلاف كاهش يابد. يكى از عوامل عمده
كاهش اختلاف و حل و فصل دعاوى، نهادِ داورى مشترك است كه اتحاد آسيايى ناگزير از
تشكيل آن است و اميد مى‏رود با تشكيل آن اولاً به اختلافات موجود بين كشورهاى آن
در مقياس قاره‏اى رسيدگى و حل و فصل شود و از دخالت قدرتهاى سلطه‏گر فراقاره‏اى
جلوگيرى به عمل آيد. ثانياً از بروز و ظهورِ تنش و اختلافات جديد نيز ممانعت گردد.

 7-
تبادل فرهنگى:

 كشورهاى آسيايى زير چتر عمومى فرهنگ مشرق زمين مى‏توانند دستاوردهاى
فرهنگى خود را بين همديگر مبادله كنند. مبادله آثار هنرى، فيلم، كتاب، مجله،
روشهاى علمى و تحقيقاتى، استاد و دانشجو و محقق روشهاى آموزشى و تربيتى و ابزارهاى
كمك آموزشى، كتابهاى درسى، اطلاعات جغرافيايى، مردم‏شناسى و غيره بين خانواده آسيا
باعث نزديكى آنها به يكديگر و تكامل فرهنگ و تمدن آنها خواهد گرديد.

 8 –
تبادل تكنولوژى:

 خوشبختانه در آسيا كشورهايى وجود دارند كه داراى پيشرفته‏ترين
تكنولوژيهاى روز جهان بوده و قادر به رقابت با آمريكا و اروپا مى‏باشند و حتى در
بعضى زمينه‏ها پيشانى علم و تكنولوژى جهان را در اختيار دارند. اين در حالى است كه
اكثر كشورهاى آسيايى به اين تكنولوژى‏ها نيازمندند و براى به دست آوردن آنها به
آمريكا و اروپا روآورده و استقلال سياسى، اقتصادى و فرهنگى خود را به مخاطره
مى‏اندازند. اتحاد آسيايى مى‏تواند بازار مبادله تكنولوژى و تربيت نيروى انسانى و
تحصيلات تخصصى و GraduatePost را در داخل قاره آسيا فعّال كند و به تكامل
تكنولوژى و دانش علمى كل آسيا – بخصوص كشورهاى نيازمند – كمك نمايد.

 9-
پيمان سياسى و نظامى:

 به منظور اتخاذ روشهاى مناسب در برخورد با حوادث جهانى و پاسخگويى
منطقى به معضلات جامعه بشرى و نيز به خاطر حفاظت از منافع جامعه آسياييها در صحنه
روابط بين الملل و اتخاذ مواضع مشترك و صحيح در قبال رويدادهاى جهانى، لازم است
كشورهاى آسيايى پيمان مشترك سياسى را تشكيل دهند تا از اين طريق بتوانند از
سياستهاى سلطه‏گرانه اروپا و آمريكا و تداوم حاكميت غيرمنطقى آنها بر امور جهان
جلوگيرى كنند.

 همچنين به خاطر مقابله با تهديدات امنيتى برون قاره‏اى براى كشورهاى
آسيايى ضرورت دارد پيمان نظامى آسيا نيز به وجود آيد كه مسلماً با تركيب قدرت
نظامى پراكنده آسيا، نيروى نظامى قدرتمندى توليد خواهد شد كه آمريكا و اروپا را
توان مقابله با آن نخواهد بود. اين پيمان مى‏تواند به صلح و امنيت بين المللى نيز
كمك مؤثرى كند و با سازماندهى نيروهاى حافظ صلح به حل مناقشات منطقه‏اى آسيا نيز
كمك كند.

 1)G.I.S – Geographical tnFormation System.

 (سيستم اطلاعات جغرافيايى)

تهاجم فرهنگى و راه حلها

 آخرين قسمت

سيد موسى مير مدرّس

 ياد آورى:

 در نوبتهاى پيشين، پيرامون سر
فصلهاى ذيل، مطالبى گفته شد: 1 – ماهيت تهاجم و تبادل فرهنگى. 2 – پيشينه تاريخى
تهاجم فرهنگى. 3 – تهاجم فرهنگى در كشورهاى اسلامى. 4 – ابزارهاى تهاجم فرهنگى. آن‏گاه
به سه مورد از ابزارهاى تهاجم فرهنگى؛ يعنى 1 – مطبوعات 2 – تحصيل كردگان غربزده 3
– سينما، تلويزيون ويدئو و ماهواره، اشاره گرديد و به بررسى ماهواره از ديدگاه
مخالفان و موافقان پرداخته شد، ولى به علت تراكم مطالب، ادامه بحث به اين شماره
موكول گرديد. از اين رو بحث را درباره مورد چهارم از ابزارهاى تهاجم فرهنگى ادامه
مى‏دهيم.

 × × × × ×

 4-4 تجارت و تبليغات

 ترديد نيست كه كاپيتاليسم،
هدفى جز افزون طلبى و ازدياد ثروت ندارد و آنچه در نيل به هدف فوق سهيم است، از
ديدگاه آن مكتب، با اهميّت و گرانبهاست. سرمايه‏دارى براى بازاريابى، ناگزير از
تبليغ فرهنگ مصرفى است و هر چه او را در اين هدف، كمك كند، مشروعيت مى‏يابد.

 از اين رو، قربانى كردن كرامت
انسانى زن و پايين آوردن منزلت او در حدّ مبلّغ كالاهاى تجارتى، امرى رواست، تا با
كمك آن، بتوان جوراب، بلوز، ادكلن، مايعهاى پاك كننده و حتى تاير ماشين را به فروش
رساند. از اين زاويه است كه مى‏بينيم تجارت و اقتصاد، فرهنگ مخصوص خود را
مى‏طلبند، چرا كه تجارت، بدون فرهنگِ مصرفى، راكد خواهد شد و از طرفى تجارت، فرهنگ
همسو با خود را نيز به همراه دارد؛ به ديگر سخن، كالا بدون ايجاد فرهنگ مصرفى،
مبادله نخواهد شد و از طرفى كالاى تجارتى، فرهنگ ويژه خود را نيز به ارمغان خواهد
آورد و بدين ترتيب فرهنگ و تجارت در تبادل و داد و ستدند و هر كدام يك طرف معادله
اين دور معى‏اند.

 در اين رهگذر، تاجر و بازرگان
از فرهنگ سرمايه‏دارى متأثر گرديده و همراه كالاهاى تجارتى، فرهنگ بيگانه را نيز
به سوغات مى‏آورد و چه بسا در پاره‏اى موارد، عامل بدون جيره و مواجب سياستگذاران
تهاجم فرهنگى هم بشود. از اين رو مى‏توان به حساسيت و اهميت روابط تجارى و اقتصادى
و احياناً تأثيرات منفى آنها بر فرهنگ كشورها، آگاهى يافت و به ميزان درستىِ
سياستهايى – كه على رغم قطع رابطه سياسى با آمريكا – اين كشور اسلامى را لبريز از
كالاهاى مصرفى و بعضاً بنجل آمريكايى مانند سيگار و كوكاكولا و برنج و نرم
افزارهاى سرگرم كننده كرده‏اند، پى برد و نيز دريافت كه صدور نيروى كار به كشورى
چون ژاپن، به چه ميزان با اهداف فرهنگى انقلاب اسلامى سازگار است؟

 5- تهاجم فرهنگى و نسل جوان

 از بحثهاى گذشته، آشكار شد كه
نه تنها كشورهاى موسوم به جهان سوم، بل جهان اسلام – بويژه جمهورى اسلامى ايران –
در معرض تهاجم فرهنگى بيگانگانند و در اين ميان، جوان ايرانى به دلايلى، در خاكريز
نخست اين تهاجم جاى دارد. برخى از اين ادله درباره‏نسل‏جوان – از هر كشور و نژاد و
مذهبى – است و پاره‏اى از آنها در خصوص جوانان ايرانى. عمده اين دلايلِ عام،
عبارتند از:

 1 – كمبود تجربه

 نسل جوان، با وجود برخوردارى
از مؤلفه‏هايى چون “آرمان گرايى”، “عدالت خواهى”، “آزادى طلبى”، “پيشرفت گرايى”، “قدرت
انديشه والا”، “نوآورى و خلاّقيت” و “توان جسمانى و فيزيكى”، متأسفانه فاقد تجربه
كافى – كه لازمه عمر زياد است – مى‏باشد و به قول جلال الدين مولوى:

 آنچه اندر آيينه بيند جوان

 پير اندر خشت بيند پيش از
آن

 از اين رو همواره، نقطه آسيب
پذيرى در مرز فرهنگى وى وجود دارد كه گاه مانع تحليل درست توطئه‏هاى دشمنان
مى‏شود.

 2 – دوران بلوغ

 دوران بلوغ، كه روان شناسان آن
را بين سالهاى 18 – 12 سالگى برآورد كرده‏اند، از حساسترين دورانهاى طبيعى و در
عين حال بحرانىِ‏نسل جوان است كه زمينه بروز تحولات فيزيكى و هيجانات روحى و غلبه
شهوانى او را فراهم مى‏سازد. از اين جهت كشش طبيعى نسبت به جنس مخالف در او پديد
مى‏آيد كه همين مى‏تواند روزنه آسيب پذير ديگرى به شمار آيد.

 3 – الگو طلبى

 بشر به طور فطرى در پى يافتن
الگوست تا چون او سرفرازانه بزيد و بدرود حيات گويد؛ اگر اين گرايش فطرى به طور
درست هدايت شود، انسان به رستگارى مى‏رسد وگرنه، نه. سياستگذاران تهاجم فرهنگى با
درك عميق از اين مقوله و با ارائه الگوهاى كاذب، مسير اين جريان فطرى را منحرف
مى‏سازند.

 عمده‏ترين انگيزه‏هاى نشانه
رفتن جوان ايرانى توسط تيرهاى زهرآگين مهاجمان فرهنگى در دو دليل خلاصه مى‏شود:

 1 – جوان بودن كشور

 جمهورى اسلامى ايران از
جوانترين كشورهاست، از اين جهت داراى پتانسيل فراوانى است، لذا به طور طبيعى دشمن
نيز وسوسه مى‏شود تا هدف عملياتى سهمگين خويش را متوجه خاكريزهاى بلند و نقطه‏هاى
قوّت حريف نمايد.

 2 – نقش الگويى جوان
ايرانى

 ضربه‏هاى جبران ناپذيرى كه
امپرياليسم در رهگذر پيروزى انقلاب اسلامى و جنگ تحميلى از جوانان پيكارگر ايرانى
متحمل گشت، اين نسل را به عنوان عمده‏ترين ركن مردمى نظام و دشمن نستوه استكبار شناساند
و او را به عنوان الگويى شايسته در جهان اسلام معرفى نمود و همين كافى است كه آتش
انتقام از وى در دل خصم پايدار بماند.

 6 – زمينه‏هاى‏درون مرزى
تهاجم فرهنگى

 الف – عوامل درونى‏ونفسانى

 عالمان اخلاق، معتقدند نفس
آدمى، داراى قوايى است و چهار قوه عقل، غضب، شهوت و وهم، فرمانرواى قواى ديگرند.
اگر غضب و شهوت و وهم، تسليم “عقل” و “وحى” گردند، سعادت و نيك‏بختى آدمى را به
ارمغان مى‏آورند و اگر اين سه به حال خود رها شوند، انسان را به انحطاط مطلق
مى‏كشانند.

 انگيزه فرستادن پيامبران و
كتابهاى آسمانى، جلوگيرى از لجام گسيختگى و سركشى اين سه قوه است تا انسان در مسير
خوشبختى و قرب به خدا قرار گيرد: “هو الّذى بعث فى الاُمّييّن رسولاً منهم يتلوا
عليهم آياته و يزكّيهم و يعلّمهم الكتاب والحكمة…؛ اوست خدايى كه در ميان امّيان
پيامبرى از ايشان برانگيخت تا آيات خدا را بر آنان بخواند و
پاكشان‏سازدوكتاب‏وحكمت‏راتعليمشان‏دهد.”18

 هيچ يك از انبياى عظام‏عليهم
السلام جلو شهوت و غضب و وهم را به طور كلى نگرفته‏اند، زيرا وجود كنترل شده آنها،
موجب سعادت آدمى است.19 بنابراين شهوت يكى از قوايى است كه در نهاد انسان به وديعت
گذاشته شده و بسان شمشير دولبه‏اى است كه هم مى‏تواند در جهت صلاح و رستگارى به
كار آيد و هم در مسير قهقرا و نابودى تا اسفل السافلين. تهاجم فرهنگى غرب كه بخشى
از آن در قالبهاى گوناگونى از قبيل فيلمها و تصاوير شهوت برانگيز از طريق
تلويزيونهاى ماهواره‏اى و ويدئو و مجلات مبتذل، ارائه مى‏شود، هماهنگ با قوه
شهوانى آدمى است.

 بنابراين، نفس تربيت نايافته،
زمينه درونى براى اقبال و هماهنگ سازى با آن محيط آلوده را دارد. در واقع تهاجم
فرهنگى به مثابه ميكروبى مى‏ماند كه به جان انسانى بيفتد و ابزارهايى مانند
آنتنهاى ماهواره‏اى، فيلمها و مجله‏ها و نوارهاى مبتذل نيز به فضاى آلوده‏اى
مى‏مانند كه زمينه رشد اين ميكروب را دو چندان مى‏كنند. حال اگر آدمى در خودسازى و
تهذيب نفس كوشيده باشد، در برابر ميكروب و فضاى آلوده، واكسينه شده و مقاومت
مى‏كند و در صورت دارا بودنِ تصميم و اراده قوى، بر جوّ تسلط مى‏يابد، اما اگر
زمام امورش را به دست نفس عصيانگر سپرده باشد، خود به پيشواز آن ميكروب مى‏رود و
به اندام لاغر و فرتوتى مى‏ماند كه هر ويروسى او را از پاى در مى‏آورد. از اين رو
بايد سخنان احمد فؤاد اهوانى را حقيقت دانست كه مى‏گويد:

 “هر كه بخواهد راه درمان و
اصلاح را براى جامعه اسلامى ارائه دهد، ناگزير است قوانين روانى را – كه تمام
رفتارهاى انسان تحت تأثير آن قوانين روى مى‏دهد – شناسايى كند. چنانچه اين قوانين،
روشن گردد مى‏توان طبق اصول و مبانى علمى، رفتار مردم را تعديل كرده و آن را در
مسير انسانى قرار داد.”20

 ب – تضاد نسلها

 دير زمانى است كه تضاد نسلها
به عنوان واقعيتى انكار ناپذير، توجه پژوهشگران علوم تربيتى و روان شناسى را به
خود مشغول داشته است. فرزندان، نسل امروزند و پدر و مادر نسل ديروز و چه بسا
روشها، منشها، كنشها و آرزوهاى ديروز با امروز متفاوت افتد. كلام بلند پايه امام
على (ع) كه مى‏فرمايد: “لا تَقْسِروا أولادَكم على آدابِكم فاِنَّهُم مَخْلُوقونَ
لِزَمانٍ غير زمانكم؛ آداب و رسوم خودتان را بر فرزندانتان تحميل نكنيد، زيرا آنها
براى زمان ديگرى آفريده شده‏اند”،21 ضمن اين كه احتمالاً اشاره‏اى به اصل تضادّ
نسلهاست، كوششى در جهت توافق و درك دو نسل از همديگر تواند بود.

 اين كه در دستورات اسلامى به
جوانان سفارش شده كه حرمت سالخوردگان را پاس دارند و به پيران توصيه شده كه جوانان
را گرامى بدارند و حقوقشان را محترم، بدان علت است كه تضاد اين دو نسل، موجب فاصله
نابرابر فرهنگى – عقيدتى در جامعه نگردد. فرهيختگان و فرزانگان مسلمان نيز پيوسته
در جهت كاستن از تضاد ياد شده و توافق نسلها بر اساس معيارهاى ارزشى كوشيده‏اند.
از اين رو حافظ شيرازى به جوانان گوشزد مى‏كند:

 جوانا سر متاب از پند
پيران

 كه رأى پير از بخت جوان به

 و يا اسدى توسى مى‏سرايد:

 جوان كينه را شايد و جنگ
را

 كهن پير، تدبير و فرهنگ را

 بارى اگر پدر و مادر نخواهند
يا نتوانند واقعيت تضاد نسلها را درك كنند و با نيازهاى نسل جوان بيگانه بمانند و
اصول تربيتى را درباره آنان به كار نگيرند، فاصله‏اى ژرف ميان اين دو نسل پديد
خواهد آمد كه در نتيجه، جوان، دچار احساس عدم امنيت و خانه گريزى و گرايش شديد به
دوستان – گرچه ناباب – خواهد شد. و پيداست كه در چنين فضايى، زمينه رويش بذر تهاجم
و جذب جوان به‏وسيله‏برنامه‏هاى بيگانگان، به وجودمى‏آيد.

 ج – نيازها و ناهنجاريهاى
اجتماعى

 راست است كه فقر و تهيدستى،
تنها علتِ جرايم و تخلفات نيست، اما در نقش اساسى آن نيز نبايد ترديد داشت. پيام
آور بزرگ الهى، فقر را همسايه كفر مى‏داند؛ “كادَ الْفَقْرُ أَنْ يَكوُنَ كُفْراً”22
و به كسانى كه پس از او بر مسلمانان حكومت مى‏نمايند، سفارش مى‏كند كه مردم را
دچار فقر و محروميت نسازند تا از دين بيرونشان كنند؛ “و لم يُفْقِرْهُمْ
فَيُكْفِرَهُمْ.”23

 آن حضرت، به اهميّت معيشت مردم
و امور اقتصادى تأكيد ورزيده و مى‏فرمايد: “أللّهم بارك لنا فى الخبز و لاتفرّق
بيننا و بينه، فلو لا الخبزُ ما صَلَّيْنا و لاأدَّيْنا فرائِضَ ربِّنا عزّوجلّ؛
خدايا در نان برايمان بركت قرار ده و ما را از آن محروم مساز، زيرا اگر نان (و
ديگر نيازمنديها) نبود، نه مى‏توانستيم نماز بگزاريم و نه روزه بگيريم و نه ديگر
تكاليف پروردگار عزيز را به جا آوريم.”24

 بنابراين فقر از سويى و سامان
خواهى در امور زندگى و حرص و طمع از جانب ديگر و ضعف ايمان مذهبى، فقدان سرپرست و
عدم تربيت دينى – به علت نبود والدين يا نرسيدن آنها به فرزندان – از جانب سوم،
زمينه گرايش به كارهاى خلاف و بزهكاريهاى اجتماعى را فراهم مى‏سازند. از اين رو
برخى براى رفع نياز و جبران عقده‏هاى روانى و پاره‏اى به خاطر سودجويى و افزون
طلبى در دام شبكه‏هاى توطئه‏گر بانيان تهاجم فرهنگى مى‏افتند و فيلمها، عكسها و
نوارهاى مبتذل و حتّى مواد مخدر و مشروبات الكلى و… را در ميان ناآگاهان فريب
خورده مى‏پراكنند و جامعه را به گناه و آلودگى دچار مى‏سازند.

 د – سياستگذاريها و اقدامهاى
حكومتها

 سياستگذاريها و اقدامهاى
حكومتها در عرصه‏هاى اقتصاد، سياست، مديريت و ديگر مؤلفه‏هاى مربوط به حكومت،
تأثير مستقيمى بر فرهنگ جامعه دارند و در بعضى موارد، خود زمينه‏ساز درونى تهاجم
فرهنگى بيگانگانند. البته اين رشته سر دراز دارد و اين قلم نيز آهنگ بر رسيدن
تفصيلى اين فرايند را ندارد، لكن اشارتى در اين باب لازم است.

 سياست گريزى توده‏ها – كه يكى
از آسيبهاى سهمگين بر پيكر هر انقلاب مردمى است – از جمله اقدامهاى ياد شده است.
وقتى سياستگذاريها، توده مردم بخصوص نسل جوان و انقلابى را از سياست بيگانه
ساختند، زمينه بازگشت ضد ارزشها فراهم مى‏شود و نامحرمان پستهاى كليدى را اشغال
خواهند كرد و چه بسا به نام توسعه و بازسازى، عدالت اجتماعى را نيز به مسلخ ببرند.
در چنين هنگامه‏اى كه دوستان گريزپا و تنگ حوصله به جاى ايثار و مقاومت، يا عَلَم
طلبكارى برخواهند افراشت و يا به گوشه‏اى خواهند خزيد و در برابر همه چيز بى‏تفاوت
خواهند گذشت، بانيان تهاجم فرهنگى، نيز بى‏مقاومت‏به عرصه نبرد خواهند آمد.

 ناگفته پيداست كه اين گونه
تحليلها تنها بخشى از واقعيت را مدّ نظر دارند، زيرا اگر چنين نمى‏شد، باز دشمن به
آخرين دستاويزش (تهاجم فرهنگى) چنگ مى‏انداخت. از اين جهت، بايد گفت در كشورى چون
ايران اسلامى به هيچ وجه پذيرفتنى نيست كه در برابر بى‏مهريها و ميدان دادن به
برخى از غربزدگان و نامحرمان، انقلابيها صحنه را ترك كنند و اصولاً هر كس در هر
انقلابى به همان ميزان سهيم است كه براى به ثمر رساندنش سرمايه گذارى كرده است.
حال چگونه ممكن است، يك انقلابى متعهد در تماشاگه تاراج عزيزتر از جانش (ارزشهاى
اسلامى) بايستد و بى تفاوت بماند.

 اين حقيقت را بايد پذيرفت كه
هيچ كس بستانكار انقلاب نيست، حتى حضرت امام خمينى‏قدس سره – بيانگذار و معمار
بزرگ انقلاب – همواره خود را مديون انقلاب مى‏دانست! او به ما آموخت كه انقلابى
بودن؛ يعنى بدهكار انقلاب ماندن، او هرگز انقلاب را براى منافع شخصى خويش نخواست،
حال چگونه پذيرفتنى است كه پيروان آن امام راحل، به بهانه بى‏مهريها و تنگ نظريهاى
برخى، انقلاب مقدّس و خونبهاى شهيدان را در ميان امواج ويرانگر تهاجم و توطئه رها
سازند؟!

 با وجود اين، بايد به عنوان يك
واقعيت تلخ پذيرفت كه پيامد سياست تعديل كنترل نشده و رها كردن بازار و بازگشت
سرمايه داران غربزده، خواه ناخواه فرهنگ پول معيارى و بى‏تفاوتى را يدك مى‏كشد.
وقتى على رغم باورهاى قلبى، پيشگامان جهاد و مبارزه در پيچ و خم زندگى روزمره غرق
شوند، كى فرصت برخورد با منكرات را به دست خواهند آورد. شهيد مظلوم؛ آية الله دكتر
بهشتى، در اين باره مى‏گفت:

 “يكى از آثار شوم سرمايه‏دارى
اين بود كه براى كارگر، كارمند، كاركنان مغزى و يدى ساعات فراغت كافى، براى انسان
زيستن و خودسازى باقى نمى‏گذاشت. در نظام اقتصادى جمهورى اسلامى، تلاش براى تأمين
نيازمنديهاى اقتصادى نبايد همه وقت ملت قهرمان ما را بگيرد، بلكه مقدارى از وقت
آنان بايد براى خودسازى انسان الهى و رشد معنوى آزاد باشد.”25

 به هر روى آنچه گفته شد، بيت
نخست از قصيده‏اى بلند است وگرنه از سياستگذارى در امور آموزش عالى و كتابهاى
دانشگاهى تا اعزام دانشجو به خارج از كشور و صدور نيروى كار و دعوت از كسانى كه
پيوسته ضربان قلبشان به ياد غرب مى‏زند، گرفته تا پاره‏اى از برنامه‏هاى مراكز
فرهنگى – هنرى رگ وريشه‏هايى ازاين‏اقدامهاوجود داردكه
بررسيدن‏آنها،خارج‏ازحوصله‏اين‏گفتاراست.

 7- رهاورد و راهبرد تهاجم
فرهنگى

 گفته شد كه جوانان بيش از ديگر
اقشار در معرض تهاجم فرهنگى‏اند، حال شما سيماى جوانى را كه در اين موقعيت قرار گرفته، ترسيم‏كنيد، ببينيد كسى كه
شامگاه تا پاسى از شب را با ديدن مناظر شهوت انگيز و جادويى و غيره در فيلمهاى
ويدئويى يا تلويزيونهاى ماهواره‏اى سپرى كرده و با اعصابى ناآرام به رختخواب
مى‏رود و با تصويرى از آنچه ديده است، چشم برهم مى‏بندد و فردا هم با روانى پريشان
و مغزى خسته، رهسپار محل تحصيل يا كار مى‏شود، چه ميزان مى‏تواند كار مفيد ارائه
دهد؟ و مگر نه اين است كه هدف وى از همان مقدار كار، نيز به دست آوردن دست مايه‏اى
است تا به دنبال “كاروان مدپرستانِ تقليد گرا”، از اين سوى به آن سوى بدود و تازه
با هزاران رنج و محنت آن گاه كه به وصال مُد مورد علاقه‏اش رسيد، مصيبت از نو آغاز
مى‏شود!

 زيرا مدل لباس يا كفش و كلاه
عوض گشته و همچنان بايد اين انسان مسخ شده در پى قافله مُد پرستان بدود، با اين
وصف، چنين عنصرى خودباخته، كى فرصت پرداختن به سياست و سرنوشت جامعه‏اش را خواهد
داشت؟ بنابراين اگر نبود ره‏آورد تهاجم فرهنگى، مگر “سياست گريزى” نسل جوان، باز
روا بود كه دشمنان اسلام و بشريت، ميلياردها دلار براى آن هزينه كنند تا نفت
خاورميانه و طلا و اورانيوم و مس آفريقا و آمريكاى لاتين و … را به تاراج ببرند
و جوانان را به كژ راهه‏ها بكشانند.

 گذشته از آن، اكنون در غرب، “كانون
خانواده” متلاشى شده، “ايدز” بيداد مى‏كند، از هر سه نفر در آمريكا، يك نفر مسلح
به سلاح گرم است، جنايت، قتل و آدم‏كشى فرياد كليسا و متفكران آن ديار را بلند
كرده است، ولى امپرياليستها مى‏خواهند اين مشكل را به جهان به اصطلاح سوم نيز
منتقل كنند.

 طرفه آن كه برخى عناصر كژانديش
نيز با تأثر از عقايد فرويد، داد سخن مى‏دهند كه آقا بگذاريد چشم و دل همه پُر شود
تا مسأله حل گردد! ولى اينان پاسخ نمى‏دهند كه مگر در آمريكا و اروپا كه آزادى
جنسى را پيش كشيده‏اند، مشكل حل شده است، مگر تزلزل كانون خانواده، فرزندان
نامشروع، فساد و فحشا هر روز بيشتر نمى‏شود؟ تازه به فرض محال – و با چشم پوشى از
احكام شريعت – مگر سرمايه‏داران و كسانى كه از طريق تحريك غريزه جنسى سودجويى
مى‏كنند، خواهند گذاشت بر جوامع‏بى‏بندوبارآرامش‏حكمفرماشود؟

 8 – راه حلهاى برخورد با تهاجم
فرهنگى

 1-8 بازگشت به فطرت؛تبليغ دين
سارا و شريعت ناب و بازگشت به فطرت و كاشتن بذر ايمان در دلها و نماياندن عظمت
خداوند و كوچكى غير او و دل بستن به خالق هستى و بى اثر شمردن ما سوى الله – كه
هماهنگ با فطرت پاك است – از بهترين راه حلهاى مبارزه با تهاجم فرهنگى است.

 رسول خدا صلى الله عليه وآله
وسلم مى‏فرمايد: “كلّ مولود يولد على الفطرة حتّى يكون ابواه يُهوّدانه و
ينصّرانه؛ هر كس با فطرت پاك خداپرستى، چشم به جهان مى‏گشايد، مگر آن كه پدر و
مادر او، باعث يهودى و نصرانى شدن (انحراف عقيده) وى گردند.”26 بايد باور داشت كه
جوان بيش از ديگران از زمينه انقلاب درونى برخوردار است، از اين رو پيامبر
اسلام‏صلى الله عليه وآله وسلم فرمود: “أوصيكم بالشُّبّان خيراً فإنَّهم أرقُّ
أفئِدةً إنّ اللّه بعثنى بشيراً و نذيراً فحالفنى الشّبّان و خالفنى الشّيوخ…؛
به شما درباره جوانان به نيكى سفارش مى‏كنم، زيرا آنان قلبى رقيقتر (و فضيلت
پذيرتر) دارند. خداوند، مرا به پيامبرى برانگيخت تا مردم را به رحمتش بشارت دهم و
از عذابش بترسانم؛ جوانان، سخنانم را پذيرفتند و با من ميثاق بستند ولى پيران از
پذيرش دعوتم، سر بر تافتند… .”27

 2-8 اهتمام به كانون خانواده؛
در صورتى كه پدر و مادر بتوانند محيط خانه را به كانون امنيت و آسايش براى
فرزندانشان تبديل كنند و با آنان پيوند دوستى برقرار نمايند، آنان، نيازها و
كاستيهاى مادى و معنوى خويش را با والدين در ميان مى‏گذارند و در نتيجه مرجئه‏هاى
زمان (گروههاى منحرف) نخواهند توانست آنها را در دام فريب بيفكنند.

 اين مهم برآورده نخواهد شد مگر
آن كه پدر و مادر خود را مسؤول بدانند و حقوق همديگر را مراعات كنند و احترام
يكديگر را پاس دارند، تضادّ نسلها را باور كنند، دوران بلوغ و نيازهاى جوانان؛
يعنى حرمت طلبى و احترام خواهى، الگوجويى، سامان خواهى و پيشرفت گرايى را درك كنند
و بدانند در قبال آنها چه وظايفى دارند و رفتارى كه ايشان در خانه دارند و احياناً
فيلمى كه مى‏بينند يا نوارى كه گوش مى‏كنند، چه تأثيرى بر نونهالانشان مى‏گذارد. و
به واقع مى‏توان ادّعا كرد كه رستگارى فرزندان به ميزان زيادى در گرو هدايت و
رستگارى پدران و مادران است!

 3 – 8 روشنگرى و تبيين منافع و
مضار ابزارهايى چون تلويزيونهاى ماهواره‏اى و نماياندن هر دو سوى امر، باعث مى‏شود
تا همگان از زيانبار بودن اين ابزار مخرب و انهدام كننده كانون خانواده، بدرستى
آگاهى يابند تا در اين رهگذر نه تنها مانعى براى مجريان قانون ايجاد نكنند بل
داوطلبانه به يارى آنها بشتابند.

 بسيارى از مردم نمى‏دانند كه
حد مفيد استفاده از برنامه‏هاى تلويزيونى چيست؟ دكتر “هريس” روان پزشك باتجربه
غربى، دراين‏باره مى‏نويسد:

 “يكى از مشكلات جدى ناشى
از تماشاى تلويزيون، محروم ماندن ما از انجام يكى از مهمترين فعاليتهاى انسانى؛
يعنى فكر كردن است. وقتى تلويزيون تماشا مى‏كنيد در متن موضوع قرار مى‏گيريد و
همين امر، شما را از فكر كردن باز مى‏دارد… ما نمى‏گوييم تماشاى تلويزيون بد
است، بلكه مى‏گوييم تماشاى كوركورانه آنچه روى صفحه تلويزيون مى‏آيد، خوب نيست.
راه درست، بررسى برنامه‏هاى تلويزيون در روزنامه و انتخاب كردنِ سنجيده آن
برنامه‏هايى است كه مى‏خواهيد تماشا كنيد. به اين ترتيب مى‏توانيد فكر كنيد كه
بقيه اوقات را مى‏خواهيد به چه نحو بگذرانيد.”28

 4 – 8 نظارت ملى و احساس
مسؤوليت همگانى در قبال ناهنجاريهاى اجتماعى و برخورد مناسب و مشفقانه نسبت به
كسانى كه از تهاجم فرهنگى منفعل شده‏اند.

 5 – 8 سامان دادن به امور
اقتصادى، بدان سان كه سرپرست خانواده براى امرار معاش، ناچاراز داشتن چند شغل
نباشد، تا درنتيجه بتواند ضمن نظارت و هميارى با فرزندان،
ارتباطعاطفى‏وكلامى‏كافى‏باآنان‏برقرارنمايد.

 6 – 8 سپردن امور فرهنگى به
دست باكفايت عناصر كاردان، خوش‏فكر و آزادانديش انقلابى و مسلمان و خلع‏يد از
غربزدگان.

 7 – 8 زهدگرايى مسؤولان و
رهبران جامعه، هم از آن رو كه “ألنّاس على دين ملُوكهم” و هم از آن جهت كه جوانان
به علت آرمان گرايى و عدالت طلبى، بيش از هر چيز ديگر از بى عدالتى و رفاه طلبى
كارگزاران آزرده خاطر شده و زودتر از ديگر اقشار، دستخوش نوميدى مى‏گردند.

 8 – 8 كوشش در سياسى كردن نسل
جوان و پذيرش اصل انتقاد سازنده به عنوان موهبتى الهى و تفكيك ميان طرفدارى از
نظام و رهبرى و انتقاد از سياستگذاريها، بدان گونه كه تصوّر نرود هر كس طرفدار
نظام و فرمانبر رهبرى است، لزوماً بايد سياستهاى مثلاً دولت را بى چون و چرا بپذيرد
و اگر به پاره‏اى از سياستها، به طور منطقى انتقاد داشت، از زمره موافقان نظام
بيرون خواهد رفت؟

 9 – 8 بر رسيدن آموزش و پرورش
نوجوانان و جوانان و ارزيابى كيفيت كار آموزشى از مقطع ابتدايى تا دانشگاه، تحول
در مديريتهاى آموزشى بر اساس دو اصل تعهّد و تخصص، تأمين نيازمنديهاى معلّمان و
استادان و حذف ساعتهاى كار اضافى – تا فرصت مطالعه و تحقيق فراهم آيد – آموزش ضمن
خدمت، دگرگونى در سيستم امور تربيتى و اصل را بر هدايت و تذكر قرار دادن و پرهيز
از برخوردهاى تحقيرآميز با دانش آموزان و… .

 10 – 8 تبديل معادله اعزام
دانشجو به خارج از كشور، به دعوت از استادان برجسته دانشگاههاى معتبر دنيا براى
تدريس در دانشگاههاى داخل و كوشش در تدوين كتابهاى علوم انسانى دانشگاهها براساس
معيارهاى ارزشى و فرهنگ خودى.

 11 – 8 بهسازى تبليغات دينى و
محور قرار دادن مسجدها، حسينيه‏ها و توسعه دانشها و هنرهاى قرآنى (روخوانى، تجويد،
تواشيح، حفظ و تفسير).

 12 – 8 بهره‏گيرى از روشهاى
هنرى در ارائه مباحث ارزشى و دينى.

 13 – 8 دريافت، برگردان و پخش
برنامه‏هاى مفيد ماهواره از قبيل اخبار و گزارشهاى سياسى، ورزشى، علمى و غيره.

 14 – 8 فراهم ساختن و توسعه
فضاهاى آموزشى – هنرى در زمينه‏هاى خوشنويسى، نقاشى، مجسمه سازى و… .

 15 – 8 ايجاد كلوپهاى مذهبى با
برنامه‏هاى متنوع، براى جوانان و نوباوگان.

 16 – 8 افزايش سينماها و تلاش
در توليد و ارائه فيلمهاى آموزنده.

 17 – 8 ارتقاء سطح كيفى
توليدات صدا و سيما.

 18 – 8 توسعه فرهنگ كتابخوانى
و كوشش در اقبال عمومى به مجله‏ها و روزنامه‏ها.

 19 – 8 گسترش باشگاهها و
فضاهاى ورزشى و عمومى كردن ورزش.

 20 – 8 افزايش و توسعه پاركها
و تفريحگاههاى سالم.

 پاورقيها:

 18) جمعه (62) آيه 3.

 19) ر ك: امام خمينى، چهل حديث
(چاپ دوم، مركز نشر فرهنگى رجاء، تهران 1368) ص 15؛ احمد نراقى، معراج السعاده (انتشارات
علميه اسلاميه، تهران – بى‏تا) ص31 – 21.

 20) عبدالكريم عثمان، روان
شناسى از ديدگاه غزالى و دانشمندان اسلامى، ترجمه سيد محمد باقر حجتى (دفتر نشر
فرهنگ اسلامى، تهران، 1360) ج1، ص23.

 21) شرح نهج البلاغه، ابن ابى
الحديد، ج20، ص267، ح102.

 22) امالى الصدوق، ص177؛
الخصال، ج1 ص12؛ بحارالانوار ج69، ص30 – 29.

 23) اصول كافى، ج1، ص406.

 24) فروع كافى، ج5، ص73؛ ج6،
ص287.

 25) روزنامه جمهورى اسلامى
شماره 4417 (چهارشنبه 9 شهريور ماه 1373) ص16.

 26) سفينة البحار، ج2، ص373.

 27) شباب قريش، ص1.

 28) امى ب. هريس و تامس آ.
هريس، ماندن در وضعيت آخر، ترجمه اسماعيل فصيح، (چاپ هفتم، نشر فاخته تهران، 1372)
ص315.

مفاتیح ترنم

غراب غرب

 فغان ازين غراب غرب و واى
او

كه بى‏نوا شديم ما زناى او

 زناى او به دهر فتنه سرزند

بريده باد ناى فتنه زاى او

 به هر كجا غراب شد، خراب
شد

ديار و شهر و باغ دلگشاى او

 زما هميشه دور باد سايه‏اش

شكسته باد و بسته پرّ و پاى او

 جهان شده چو دخمه‏اى
پراستخوان

زپنجه پليد جانگزاى او

 زخون خوارى لقايش است خوف
زا

به وحشت است عالم از لقاى او

 چرا هميشه پر به سوى ما
كشد

چرا هميشه مشرق است جاى او

 چرا هميشه جان و مال ما
خورد

 چرا متاع ما بود غذاى او

 در “آسيا” چو دانه‏ها بود
بسى

در “آسيا” بگردد آسياى او

 به يك نفس هزار همنفس خورد

هنوز كم نگردد اشتهاى او

 علوم اوست از پى جهان
خوارى

همين زدانش است مدعاى او

 به مشرق آتش است و دود و
اشك و خون

جهان سوم است مبتلاى او

 نظام تازه جهانيش بود

نشانه غرور و كبرياى او

 خليج و كابل و عراق و
كاشمر1

و بوسنى بود به پنجه‏هاى او

 تمدن بشر ازو تباه شد

جهان خرابه گشت از جفاى او

 جهالت است دادخواهى از درش

چو مركز ستم بود سراى او

 به چاه زشتى و پليدى افتد

هرآن كه مى‏رود به اقتداى او

 عداوتى كه هست بين قومها

بود همه نتيجه ولاى او

 عطاى او گرفت جان بس ملل

كه زهر جانگزا بود عطاى او

 به كرخه و فرات و نيل و هم
ارس

زخون چه موجهاست از جفاى او

 جفاى او به دهر ديد هر كسى

ولى نديد ازو كسى وفاى او

 بناى ما زبيخ و بن همى كند

اگر نمى‏كنيم ما بناى او

 طلاى او اگر چه برق مى‏زند

زمس حقيرتر بود طلاى او

 زگنج او بود تمام فقر ما

زرنج ما بود همه غناى او

 دليل آن كسى كه رفت بر درش

ذليل ملتى كه شد گداى او

 شكارچى به جنگل جهان بود

شكارش آدم است و نسلهاى او

 جهان اسير جهل شد زحكمتش

بشر مريض گشت از دواى او

 تعصب و دروغ و دشمنى بود

معانى محبت و صفاى او

 سخن اگرچه گويد از برابرى

برابرى نداند و جزاى او

 به بردگى بكوشد و به بندگى

چه اولياى او، چه اذكياى او

 زمين كثيف كرد و سوى ماه
شد

كه روى بدنمايد از وراى او

 شهاب ثاقبش سزد در آسمان

كه همچو اهرمن بود اداى او

 غراب غرب جغد جنگ پرورد

كه جغد جنگ مى‏پرد قفاى او

 هميشه بهر جنگ كوششى كند

اگرچه صلح باشد ادعاى او

 عذاب جان و دل بود كراهتش

كراهت لقاى بدنماى او

 بقاى عالم است در فناى وى

فناى عالم است در بقاى او

 لغات صدق و عشق و عفت و
حيا

بدون معنى است از براى او

 نگفتم از هزار عيب او يكى

نگفته بهتر است ماجراى او

  1) كاشمر ) كشمير”دكتر
سيد محمد اكرم”

          از لاهور پاكستان

  نشان سرفرازى

 كس چون تو طريق پاكبازى
نگرفت

با زخم نشان سرفرازى نگرفت

 زين پيش دلاورا كسى چون تو
شگفت

حيثيت مرگ را به بازى نگرفت              حسن حسينى

 لبيك

 با نيت عشق بار بستند همه

از خانه و خانمان گسستند همه

 لبيك چو گفتند به سردار
سحر

يكباره حصار شب شكستند همه

 “سلمان هراتى”

 رجز هجوم

 ناگه رجز هجوم خواندند

برگرده گردباد راندند

 لرزيد زمين چنان كه گفتى

چندين رمه را زجا رماندند

 شستند به خون شب زمين را

شمشير به آسمان رساندند

 بر سينه خصم در شب فتح

صد پرچم خونفشان نشاندند

 تا باغ جنون ثمر دهد باز

در مزرعه بذر جان فشاندند

 زان وادى بى‏نشانه آن شب

يك يك همه را به نام خواندند

 ماندند به عهد خويش و
رفتند

رفتند ولى هميشه ماندند

 “قيصر امين‏پور”

  “مجذوب عشق!”

  يك بوسه زدم، بر رخ او،
مست شدم

مجذوب رخش گشتم، و از دست شدم

 من، او همه گشته بودم و،
او همه من

در او همه نيست گشتم و، هست شدم

     (محمد فكور)

  “قيام خون!”

  آلاله به چشم، جام خون
مى‏آيد

وز باغ، بگوش، نام خون مى‏آيد

 گلپوش كنيد شهر را، چون
زينب

فريادگر قيام خون، مى‏آيد

     (محمد جواد شفق)

 (تفسير نور )

    “شهر علم “

  ترا دانش و دين رهاند
درست

ره رستگارى ببايدت جست

 اگر دل نخواهى كه ماند
نژند

نخواهى كه دايم بَوِى مستمند

 به گفتار پيغمبرت راه جوى

دل از تيرگيها بدين آب شوى

 چه گفت آن خداوند تنزيل و
وحى

خداوند امر و خداوند نهى

 كه من شهر علمم عليّم(ع)در
است

درست اين سخن گفت پيغمبر است

 گواهى دهم كاين سخن راز
اوست

تو گويى دو گوشم بر آواز اوست

 منم بنده اهل بيت نبى

ستاينده خاك پاى وصى

 ابا ديگران مرمرا كار نيست

جز اين مرمرا راه گفتار نيست

 حكيم اين جهان را چو دريا
نهاد

برانگيخته موج ازو تندباد

 چو هفتاد كشتى برو ساخته

همه بادبانها برافراخته

 يكى پهن كشتى بسان عروس

بياراسته همچو چشم خروس

 محمد(ص) بدو اندرون با على(ع)

همان اهل بيت نبىّ و وصىّ

 خردمند كز دور، دريا بديد

كرانه پيدا و بن ناپديد

 بدانست كو موج خواهد زدن

كس از غرق بيرون نخواهد شدن

 بدل گفت گر با نبىّ و وصىّ

 شوم غرقه دارم دو يار وفى

 همانا كه باشد مرا دستگير

خداوند تاج و لوا و سرير

 اگر چشم دارى بديگر سراى

به نزد نبىّ و علىّ گير جاى

  (حكيم ابوالقاسم فردوسى)

      خرقه موسى

 مصطفى(ص) را وعده كرد
الطاف حق

گر بميرى تو نميرد اين سبق

 من كتاب و معجزت را رافعم

بيش و كم كن راز قرآن مانعم

 من ترا اندر دو عالم رافعم

طاعنان را از حديثت دانعم

 كس نتاند بيش و كم كردن در
او

توبه از من، حافظى ديگر مجو

 رونقت را روزْ روزْ افزون
كنم

نام تو بر زرّ و بر نقره رنم

 منبر و محراب سازم بهرِ تو

در محبّت قهرِ من، شد قهرِ تو

 نام تو از ترس پنهان
مى‏كنند

چون نماز آرند پنهان مى‏شوند

 خُفيه مى‏گويند نامت را
كنون

خفيه هم بانگ نماز، اى ذو فنون

 از هراس و ترس كفّار لعين

دينت پنهان مى‏شود زير زمين

 من مناره پر كنم آفاق را

كور گردانم دو چشم عاق را

 چاكرانت شهرها گيرند و جاه

دين تو گيرد ز ماهى تا به ماه

 تا قيامت باقيش داريم ما

تو مترس از نسخ دين، اى مصطفا(ص)

 اى رسول ما تو جادو نيستى

صادقى هم خرقه موسيستى

 هست قرآن مر تو را همچون
عصا

كفرها را دركشد چون اژدها

 تو اگر در زير خاكى
خفته‏اى

چون عصايش وان تو آنچه گفته‏اى

 قاصدان را بر عصايت دست نى

تو بخُسب اى شهر مبارك خفتى

 تن بخفته نور جان در آسمان

بهر پيكار تو زه كرده كمان

 (مثنوى مولوى، دفتر سوم)

      جمال محمد (ص)

 ماه فرو ماند از جمال محمد

سرو نباشد به اعتدال محمد

 قدر فلك را كمال و منزلتى
نيست

در نظر قدر با كمال محمد

 وعده ديدارِ هر كسى به
قيامت

ليله اسرى، شب وصال محمد

 آدم و نوح و خليل و موسى و
عيسى

آمده مجموع، در ضِلال محمد

 عرصه گيتى مجال همت او
نيست

روز قيامت نگو، مجال محمد

 وآن همه پيرايه بسته جنت
فردوس

بو كه قبولش كند، بلال محمد

 همچون زمين خواهد آسمان كه
بيفتد

تا بدهد بوسه بر نعال محمد

 شمس و قمر در زمين حشر
نتابد

پيش دو ابروى چون هلال محمد

 چشم مرا، تا به خواب ديد
جمالش

خواب نمى‏گيرد از خيال محمد

 “سعدى” اگر عاشقى كنى و جوانى

عشق محمد بس است و آل محمد

 (سعدى شيرازى)

 تقديم به رزمندگان فلسطينى

 از تبار آتش و خونيم ما

از نژاد ايل مجنونيم ما

 بيدلستان مكتب تعليم ما

عشق را عنوان و مضمونيم ما

 از ديار جذبه و كشف و شهود

محرم اسرار مكنونيم ما

 عشق و شور و مستى و حال و
جنون

در سرشت اينگونه معجونيم ما

 خانه زاد كشور آوارگى

واله اندر دشت و‌هامونيم ما

 شير مردانيم در تعقيب گرگ

دشمنان قوم صهيونيم ما

 سينه‏ها آكنده از خشم عدو

آيه‏هاى قهر بيچونيم ما

 بندها بگسسته از زندان تن

تا مپندارند مسجونيم ما

 انتفاضه رهنماى راه ما

تابع اين حكم و قانونيم ما

 رأيت فتح و ظفر بر دوش
ماست

كس مپندارد كه مغبونيم ما

 فاتحان قله آزادگى

بر وصال دوست مفتونيم ما

 با شهادت عهد و پيمان
بسته‏ايم

تا اداى دين مديونيم ما

 لاله‏هاى پرپر بستان دين

اختران سرخ گلگونيم ما

 در هدف سبقت گرفتيم از ملك

تا بقاب قوس مقرونيم ما

 حافظان انقلابيم (احمدى)

از تبار آتش و خونيم ما

 (عباس احمدى)

 بررسى كنفرانس جمعيت و توسعه

 مينا‌هاشمى

 كنفرانس بين المللى “جمعيت و
توسعه” از چهاردهم شهريور سال جارى، برابر سپتامبر 1994 به مدت نه روز در قاهره و
با هدف تعيين جدولِ كارى در بيست سال آينده تشكيل شد. اين كنفرانس جزو سلسله
جلساتى است كه از سال 1934 ميلادى (1313 ه. ش) شروع شده است و در سال آينده نيز
ادامه مى‏يابد.

 پيش نويس سند كنفرانس كه طى
كنفرانس 1353( 1974 ه. ش) در “بخارست” و 1363( 1984ه.ش) در “مكزيكوسيتى” و سه
اجلاس ديگر تنظيم شده بود، حاوى نكته‏هاى جنجال برانگيزى در
ميان‏محافل‏مختلف‏سياسى ومذهبى جهان بود و اعتراض گسترده مردم در نقاط مختلف دنيا
را به‏دنبال‏داشت.

 با توجه به ابعاد اعتقادى،
فرهنگى، سياسى و اجتماعى اين كنفرانس – بويژه آن كه با عَلَم جانبدارى از حقوق زن
همراه بود – برآنيم تا به بررسى موضوع بپردازيم.

 1- بررسى انگيزه
تشكيل‏كنفرانس قاهره:

 چندى پيش انستيتوى بين‏المللى
محيط زيست هشدار داد كه جهان در آستانه دوران گرسنگى است.

 بنا به گفته “كاترين برتينى”،
مدير اجرايى “برنامه تغذيه جهانى”، – وابسته به سازمان ملل – تنها در آفريقا در
سال جارى ميلادى، بيش از 24 ميليون انسان به كمكهاى غذايى انسان دوستانه نيازمند
خواهند بود. در مقياس كلّى‏تر، 35 ميليون انسان در 46 كشور جهان در سال 1994 به
كمك غذايى اضطرارى (بخور و نمير) نياز دارند.

 صندوق جمعيت سازمان ملل نيز
گزارش تكان دهنده‏اى در مورد سرعت رشد جمعيت در دنيا انتشار داده است. بنابر اين
گزارش در پايان قرن بيستم، جمعيت جهان به رقم شش ميليارد و سيصد ميليون نفر خواهد
رسيد و با روند فعلى ميزان رشد جمعيت، در هفت سال آينده افزايش جمعيت، به ميزان يك
ميليارد نفر پيش بينى مى‏گردد. بين سالهاى 1950 تا 1992؛ يعنى تنها 42 سال جمعيت
جهان تا بيش از دو برابر افزايش يافته است؛ يعنى از دو ميليارد و پانصد نفر به پنج
ميليارد و پانصد نفر رسيده است!

 همچنين آخرين برآورد سازمان
ملل متحد حاكى است كه جمعيت جهان تا سال 2025 به 8/5 ميليارد نفر و تا سال 2050 به
ده ميليارد نفر بالغ خواهد شد.

 هشدار دهنده‏تر آن كه در حال
حاضر 59% جمعيت فعلى جهان در آسيا و 12% در آفريقا و مابقى در آمريكاى لاتين و
اروپا و آمريكاى شمالى و استراليا سكنى دارند؛ كه با توجه به وضع توسعه نيافته
كشورهاى اين دو قاره جهان، نسبت به ساير قاره‏ها، روشن است كه اكثر جمعيت جهان را
محرومين تشكيل مى‏دهند!

 هنوز در دنيا 960 ميليون
بى‏سواد وجود دارد؛ يعنى از هر 5/5 آدم يك نفر بى‏سواد است كه 23 آنان، زنان
هستند.

 15 مردم دنيا؛ يعنى 1/1
ميليارد نفر با روزى كمتر از يك دلار زندگى مى‏كنند و تنها 75% مردم جهان به آب
آشاميدنى سالم دسترسى دارند.

 آمار مى‏گويد با ميزان فعلى
رشد جمعيت، جهان به سوى فاجعه بزرگ

 ترديد نيست كه بانى اين
كنفرانس، آمريكا و همدستانش بوده‏اند و تجربه نشان مى‏دهد كه آمريكا به هيچ اقدامى
جز با انگيزه‏هاى شوم سياسى دست نمى‏زند حتى اگر در قالب حقوق بشر،
آزادى،تنظيم‏خانواده‏و…باشد.

 انسانى پيش مى‏رود. فاجعه‏اى
كه زنان به عنوان بخش مولّد بيشترين قربانيان آن خواهند بود، زيرا در هر دقيقه يك
زن در آسيا، آفريقا و آمريكاى لاتين به دليل نبود امكانات بهداشتى و درمانى در
دوران باردارى و زايمان تلف مى‏شوند و سالانه پنجاه هزار زن در كشورهاى جهان سوم
در دوران باردارى جان خود را از دست مى‏دهند. خطر مرگ و مير مادران باردار در
كشورهاى جهان سوم نسبت به كشورهاى صنعتى، سيزده برابر است و 90% مرگ و مير سالانه
زنان باردار تنها در قاره آفريقا و منطقه جنوب آسيا رخ مى‏دهد.

 اين خطر بزرگ جهانى، بهانه
موجّهى شد تا غربيان به سركردگى آمريكا پا در ميدان نهند و در وراى نقاب انسان
دوستى و حقوق بشر، پرچمدارى مبارزه با رشد بى‏رويه جمعيت را در دست گيرند و
غيراخلاقى‏ترين و زشت‏ترين عادتهاى اجتماعى خود را – كه مخالف مسلّم اديان الهى و
حتى فطرت بشرى است – در قالب اخلاق و انسان دوستى تجويز كنند.

 در مقابل – با توجه به بيدارى
و حضور ملتها – مخالفتهاى شديدى از جانب جمعيتهاى اسلامى و مسيحى و غير آن صورت
گرفت؛ پاره‏اى كشورها، شركت در كنفرانس را تحريم كردند و برخى همچون جمهورى اسلامى
ايران، به اميد آن كه منشأ تغييراتى در پيش‏نويس سند كنفرانس باشند در آن شركت
كردند.

 2- تأملى در مواضع مخالفان
پيش نويس سند كنفرانس:

 به طور كلى مواضع مخالفان را
مى‏توان در دومحور مورد مطالعه قرار داد:

 1-2 مخالفان كنترل رشد جمعيت:

 آنان كه به انگيزه اعتقادى يا
سياسى، مخالفت با اصل كنترل جمعيت را در ظرف مقابله با كنفرانس طرح مى‏كردند و
اعتراض اين گروه به سه موضوع جنجال برانگيز پيش نويس كنفرانس (تجويز سقط جنين،
آموزش جنسى كودكان و نوجوانان و همجنس بازى) در حقيقت دستاويزى براى مخالفت با اصل
تنظيم خانواده و اعمال كنترل جمعيتى بود كه به طور طبيعى مخالفتهاى اين گروه شدت
بيشترى داشت، و واتيكان و برخى حكومتها، متفكرين و مردم كشورهاى اسلامى از اين قبيلند
و ما در مقاله آينده به بررسى دلايل اين گروه خواهيم پرداخت.

 2-2 موافقان كنترلِ رشد جمعيت:

 كه خود در دو گروه مشخص موضع
نشان دادند:

 الف: – موافقان شركت ايران در
كنفرانس قاهره:

 اين گروه با مردود دانستن
سياست صندلى خالى، كنفرانس قاهره را “به سود مسائل اجتماعى و انسانى ناشى از
انفجار جمعيت” تحليل نموده، از همه مدافعان ارزشهاى اسلامى دعوت كردند تا براى
جبران ضعفها و تأكيد بر امتيازات اين كنفرانس فعالانه در آن شركت كنند.

 نيز با وجود آن كه نخست وزير
نروژ – در سخنرانى خود در كنفرانس قاهره – از نيّت ضددينى غربيان با جملاتى مانند “دين
مانع پيشرفت زن است” پرده برداشت و حسنى مبارك نيز – پس از كنفرانس و در پى سوء
استفاده سياسى – حضور هيأت ايرانى در اجلاس قاهره را نشانگر مخالفت اسلام با
تروريسم دانست و هيأت ايرانى نيز پس از كنفرانس اعلام كرد كه به نيات پشت پرده آمريكا
با ديد مشكوك مى‏نگرد و نقص اساسى سند، هنوز باقى است و تلاش جبهه اسلامى فقط
توانست از اثرات منفى سند جلوگيرى كند،1 اين دسته، شركت ايران در كنفرانس را يك
تصميم خوب، تحليل مى‏كنند و به طور كلى راضى بوده، احساس مى‏نمايند كه در اين “واقعه
بزرگ تاريخى” حضورى مثبت داشته و گرچه به تمامى خواسته‏هايشان نرسيده‏اند امّا
نتايج بسيارى نيز گرفته‏اند.2

  ب – مخالفان‏حضورايران‏دركنفرانس‏قاهره:

 اين دسته، دلايل زير را وجه
مخالفت خود ذكر مى‏كنند:

 1- ترديد نيست كه بانى اين
كنفرانس، آمريكا و همدستانش بوده‏اند و تجربه نشان مى‏دهد كه آمريكا به هيچ اقدامى
جز با انگيزه‏هاى شوم سياسى دست نمى‏زند، حتى اگر در قالب حقوق بشر، آزادى، تنظيم
خانواده و… باشد و مؤيّد آن تهديد اقتصادى است كه پيش از برپايى كنفرانس نسبت به
كشورهاى مسلمانِ مخالف با آن، انجام داد.3

 2- در سند كنفرانس تحت لواى
كنترل جمعيت، سقط جنين، همجنس بازى و آموزشهاى جنسى به كودكان و نوجوانان تجويز
شده بود كه نه تنها با اعتقادات دينى در تضاد است، بلكه بر خلاف فطرت بشرى است.

 3- با توجه به دليل دوم، به
ناچار مذهبيون – خصوصاً مسلمين – عليه كنفرانس ياد شده موضع گرفتند و در اين
موضع‏گيرى حتى پاپ مسيحى و عربستان وهابى نيز شركت داشتند و از ملل آزاده و
آزاديخواه مسلمان دنيا، گروههاى زيادى از ملت مصر و از كشورهاى ديگر مانند:
پاكستان، بنگلادش، سودان، لبنان و … كنفرانس را تحريم كرده، اعتراضات گسترده‏اى
عليه آن انجام دادند. در اين ميان از جمهورى اسلامى به عنوان طلايه‏دار اسلام،
انتظار مى‏رفت، به جاى شركت و همگامى با كنفرانس، با تحريم آن در صف ديگر مخالفان
قرار گرفته، آن را محكوم نموده، خود رهبرى اين جريان را بر عهده بگيرد.

 4- سوابق شركت در مجالسى با
نتايج از پيش تعيين شده همچون حضور ايران در كنفرانس غير متعهدها، در مصر كه منجر
به تأييد طرح غزه – اريحا شد، خود مى‏توانست رهنمود لازم براى تصميم‏گيرى در شركت،
يا عدم شركت ايران در كنفرانس باشد.

 5- حدود بيست روز قبل از
برپايى كنفرانس، رژيم مصر به واشنگتن اطمينان خاطر داده بود كه اين قطعنامه با
مخالفت كشورهاى اسلامى مواجه نخواهد شد 4 و اگر چه وزير خارجه رژيم مصر، در روزهاى
ابتدايى تشكيل كنفرانس، سخن از تغيير پيش نويس قطعنامه راند و در ظاهر با هيأت
ايرانى “كمال جديت و همكارى را براى رسيدن به يك سند مقبول داشت”،5 ليكن مسلمانان
آزاده جهان به روشنى مى‏دانستند كه رژيم مصر بر عهد و پيمانش با آمريكا بيش از
اعتقادات مردمش پاى بند است.

 3 – كرانه:

 به هر روى تذكر چند نكته در
اين باب لازم به نظر مى‏آيد:

 1 – موجب شگفتى است كه گروهى
با آن كه پيش از برگزارى كنفرانس قاهره مخالفتهاى بسيارى از خود ابراز داشتند،
هنگام شركت هيأت ايرانى در كنفرانس چنين اظهار نظر نمودند:

 “يا بايستى اين مسأله از
دستور كار اجلاس قاهره حذف شود يا آن كه كشورهاى اسلامى و ساير كشورهاى معتقد به
موازين الهى با حضور نيرومند خود از تصويب اين پيش نويس، جلوگيرى به عمل آورند.
اگر كشورهاى اسلامى با قدرت كامل در اين اجلاس شركت كنند و مواضع يكپارچه‏اى را
مبتنى بر آموزشهاى اسلامى در پيش بگيرند، ترديدى نيست كه آمريكا نخواهد توانست از
ديدگاههاى ضد انسانى و ضد مذهبى خود دفاع كند… .”

 و آنگاه پس از اتمام كنفرانس
به شماتت هيأت ايرانى پرداخته نگاشتند:

 “سؤال مهمى كه مطرح مى‏شود
اين است كه شركت در چنين كنفرانسى كه به طور طبيعى بى‏اعتنايى به نظرات علما و
مراكز علمى معتبر جهان اسلام و برخى دولتهاى اسلامى تلقى شد، آيا به مصلحت نظام
جمهورى اسلامى بود يا بى‏اعتنايى به برگزار كنندگان اين كنفرانس، عدم شركت در آن و
همسويى با جهان اسلام؟ با توجه به اين كه ترديدى نيست كه همسويى با جهان اسلام
اساس سياست جمهورى اسلامى را تشكيل مى‏دهد، پاسخ هم روشن است.”

 اين نوع عملكرد؛ يعنى سياست “يكى
به نعل و يكى ميخ”، نه تنها در شأن مطبوعات مهم و مؤثر نيست، بل همواره مورد
انتقاد آنان نيز بوده است!

 2 – در اين جا لازم مى‏دانم به
عنوان يك زن مسلمان، نسبت به سخنان نخست وزير نروژ، خانم “گروهارلم بروندتلند” –
در اولين روز كنفرانس قاهره – تذكراتى ارائه دهم:

 وى در نطق خود، هدف از اجلاس
را پاسخ به يك درخواست اخلاقى عنوان كرد و خواستار توجه به مسائل انسانى شد و آن
گونه كه گذشت، دين را مانع پيشرفت زن خواند.6

 از ايشان بايد پرسيد: در كدام
يك از كشورهايى كه در گسترش آموزشهاى جنسى كودكان و نوجوانان پيش رفته‏اند، اصول
اخلاقى حاكم است؟ آيا شمار زياد كودكان نامشروع، همجنس بازى – حتى در حد مسؤولين
حكومتى برخى كشورها – سوء استفاده جنسى از كودكان، گسترش تهيه و توزيع فيلمهاى
مشمئز كننده، درهم ريختن بنياد اصيل خانواده، اشاعه بيمارى خطرناك ايدز، قتل و
جنايت حتى در مدارس و كلاسهاى درس و مانند آن در كشورهاى غربى جزو اخلاقيات است كه
ديگر ملل محروم! دنيا را به آن فرا مى‏خوانيد؟

 شما كه پيشنهاد مى‏كنيد
مسلمانان و واتيكان در مورد سقط جنين واقع بين باشند! چگونه جهان را به توجه به
مسائل انسانى دعوت مى‏كنيد در حالى كه خود يكى از كمترين اصول بشرى كه همانا حفظ
جان انسانها – كوچك يا بزرگ – است را ناديده مى‏انگاريد؟ اگر دين در نظر شما مانع
پيشرفت زن است، لابد بى دينى را سبب پيشرفت او مى‏دانيد؛ ليكن لازم است بدانيد كه
دين مبين اسلام، مانع تحقير زن است، تا بتواند با آزادى از اسارت سوء استفاده‏هاى
غير انسانى از او، به نقش عظيم و جهانى خود، يعنى تربيت نسلهايى به دور از
عقده‏هاى روانى و با فرهنگى استوار بپردازد؛ همان چيزى كه جوامع بى‏دين از فقدان
آن رنج مى‏برند و البته اين به معناى قبول ظلم و ستمى كه بر زنان و دختران مى‏شود
– و دين به شدت با آن مقابله كرده – نيست.

 3 – اگر چه جمهورى اسلامى، در
مجامع بين المللى – براى رساندن پيام انقلاب اسلامى – شركت مى‏كند، ولى به علت
اسلامى بودن نظام و بيگانگى و مخالفت گردانندگان آن مجامع با اسلام، نمى‏توان
تصميمات آنها را اصل گرفته، برنامه‏هاى خود را بر آن اساس استوار ساخت و به اقدامى
دست يازيد كه منجر به پايين آوردن شأن والاى جمهورى اسلامى گردد كه از پيامدهاى آن
نيز تعريف و تمجيدهاى نمايندگان كشورهاى غربى از ايران و سوء استفاده‏هاى سياسى بى
شمار آنها و دولت خائن مصر باشد؛ تا جايى كه رئيس هيأت شركت كننده در كنفرانس
اذعان نمايد:

 “]در پى تعريف‏هاى غربيان
[ما نيز در خود شك كرديم و واقعاً بررسى كرديم كه يك جاى كار ما مى‏لنگد… .”7

 4 – به هر روى مسؤولان محترم
جمهورى اسلامى بخوبى بر اين امر واقفند كه: مردم و حوزه‏هاى علميه با تمام وجود در
صحنه‏اند و با حساسيت و هوشيارى، اقدامات و تصميمات را – بخصوص در سطح جهانى و آن
جا كه با آبروى نظام و حفظ ارزشهاى انقلاب بر اساس خط ولايت – در ارتباط مستقيم
است، دنبال مى‏كند و حتى احتمال ايجاد روابط پنهانى با كسانى كه رهبرى انقلاب
اسلامى رابطه با آنان را منع نموده‏اند، نمى‏پذيرند و از نمايندگان مجلس شوراى
اسلامى انتظار حساسيت و پيگيرى جدى نسبت به اقدامات و موضع گيريهاى اين چنينى را
دارند.

 پاورقيها:

  1- روزنامه جمهورى
اسلامى، شماره 1373/7/2 ،4437، گفتگوى اختصاصى با حجةالاسلام تسخيرى درباره
پيامدهاى شركت هيأت ايرانى در كنفرانس قاهره.

 2- همان، شماره 1373/6/26 ،4431،
به نقل از گزارش رويتر از قاهره.

 3- همان، شماره 1373/5/30 ،4408.

 4- همان.

 5- همان – شماره 1373/7/2 ،4437،
گفتگوى اختصاصى با حجةالاسلام تسخيرى در مورد پيامدهاى شركت هيأت ايرانى در
كنفرانس قاهره.

 6- همان، شماره 1373/6/16 ،4423.

 7- همان، شماره1373/7/2 ،4437،
گفتگوى اختصاصى با حجةالاسلام تسخيرى در مورد پيامدهاى شركت هيأت ايرانى در
كنفرانس قاهره.

شعر و شعور

 قال علىٌ عليه السلام : “ألنّاسُ
نيامٌ فإذا ماتوا انتبهوا؛1 مردمان در خواب غفلتند و آن گاه كه بميرند، بيدار (و
متنبّه) مى‏شوند.”

 مرد كلّ عمر را در خواب
زيست

تا كه مرگش داد فرمان كه بايست

 عمر را در خواب، خورد و
خفت و گفت

تا كه روزش طىّ شد و در خاك خفت

 چونكه تن خوابيد، جان
بيدار شد

محرم خلوتگه اسرار شد

 چشم خاكى بست و چشم جان
گشود

يك نظر افكند از روى شهود

 كاخ هستى را بديد آن سان
بلند

كه زحيرت عقل را آرد به بند

 تا زچاه حسّ برون آورد سر

آفتاب حق بديد آن بى‏خبر

 ديد بر درگاه سلطانِ وجود

جمله ذرّاتِ جهان را در سجود

 تا كه اقيانوس معنا را
بديد

جمله صورتها چو كف شد ناپديد

 ديد آن اِحسان و اِنعامِ
بهشت

كه بر آن حق، رمز هستى را نبشت

 جايگاه زشتكاران را بديد

دوزخى كز خشم، رحمن آفريد

 خويشتن را خاكسارى يافت
پست

كه پراكنده كند بادش به دست

 آتش حسرت به جانش زد شرر

پر زآتش شد دل بيدادگر

 ناله زد كى باوفا مونس،
خدا

تو بپيوستى و من بودم جدا

 من ز اصل خود، جدا ماندم
جدا

اين جدايى، همچو دوزخ شد مرا

 بر درخت زندگى بودم چو برگ

اى دريغا زود آمد باد مرگ

 عاقبت پاييز كردارم رسيد

نو بهار عمر من شد ناپديد

 كاش فرجامم نبودى اين چنين

كاش پنهانم كنون سازد زمين

 × × × × × × × × ×

 قال علىٌ عليه السلام : “مَن
كثرت ريبتهُ، كثرت غيبتهُ؛2 كسى كه گمان و وهمش زياد شود، غيبت نمودنش فراوان
مى‏شود.”

 در پى آيد هر كسى را دشمنى

هر دلى را ره زند اهريمنى

 نيك بنگر، دشمن خود را
شناس

كه چه دامى مى‏نهد، آن ناسپاس

 دام جان توست، اين وهم و
گمان

وهم بگذار و يقين كن اين زمان

 چون به فعل زشت خود دارى
يقين

از گمان، طعنه مزن بر پاك دين

 مر تو را ظنّ و گمان، اين
جا كشاند

بر سر اسرار انسانها نشاند

 در نهان خلق كردى جستجو

چون مگس ناپاك خوى و عيب‏جو

 ستر حق اين زشتها پوشيده
بود

چشم كس، اين عيبها كى ديده بود

 چركها در سينه‏ها بودى
نهان

تو گشودى زخم بهر امتحان

 چون گشوده شد عفونت، گند
خاست

ليك خيزد گند، زين خو كه تراست

 1(
بحارالانوار، ج4، ص43.”اثر : محمد رضا مالك”

 2(
غررالحكم، ج5، ص226.

 آگاهيهاى غيبى

حجة الاسلام والمسلمين سيد مرتضى مُهرى

  س1 : در قرآن آمده است كه فقط خدا مى‏داند بچه
در رحم، پسر است يا دختر، در حالى كه امروز با سونوگرافى مى‏توان وضعيّت بچه را
مشخص نمود؟

  س2 : آيا پيامبران و ائمه‏عليهم السلام غيب
مى‏دانند؟ پس چرا در قرآن آمده است كه كسى جز خدا غيب نمى‏داند؟

  س3 : چرا غيبگويى فالگيران و امثال آنها معجزه
به حساب نمى‏آيد ولى غيبگويى معصومين معجزه شمرده مى‏شود؟

  ج1: غيب يعنى چيز پوشيده؛ هر چيزى كه انسان به
صورت طبيعى از آن اطلاع ندارد و براى كشف آن نياز به تحقيق و تفحّص دارد مادامى كه
حواس و مشاعر انسان به آن دست نيافته است غيب به حساب مى‏آيد؛ مثلاً اطلاع از درون
انسانها براى انسانهاى ديگر غيب است ولى براى خود او غيب نيست و از آن واضحتر اگر
كسى از حادثه‏اى كه پشت يك ديوار اتفاق افتاده خبر دهد يا از درون يك جعبه كه با
آن به هيچ وجه تماسّى نداشته است اطلاع دهد، خبر غيبى شمرده مى‏شود، در حالى كه
اطلاع يافتن از آن براى او با باز كردن در جعبه يا رفتن به آن سوى ديوار، ممكن است
و اين بدون توسّل به اسباب ووسايل ظاهرى وطبيعى براى افراد معمولى ممكن‏نيست ولذا
اگركسى‏از چنين چيزى، بدون وسايل طبيعى و معمولى خبر دهد كار او يك‏كارخلاف
معمول‏وخارق‏عادت‏يامعجزه‏وكرامت‏به‏حساب‏مى‏آيد.

 اطلاع از وضعيت جنين در رحم،
بدون توسّل به اسباب از اين قبيل است. اين كه خداوند علم به آن را خاصّ خود
مى‏داند از باب ذكر نمونه است وگرنه اختصاصى به آن ندارد علم به غيب كلاًّ اختصاص
به خدا دارد. و امّا كشف از وضعيت جنين به وسيله سونوگرافى مانند رفتن به آن سوى
ديوار و كشف از اتفاقى كه در آن سو رخ مى‏دهد، موضوع را از غيب بودن خارج مى‏سازد
و غيب تبديل به شهود مى‏شود آن گاه اطلاع يافتن از آن يك امر عادى و معمولى و
طبيعى است.

  ج2: در آيات قرآن مكرر بر اين مطلب تأكيد شده
است كه هيچ كس جز خداوند متعال، علم به غيب ندارد. در سوره نمل آيه 60 مى‏فرمايد: “قل
لا يعلم من فى السماوات والأرض الغيب الا اللّه…؛ بگو (اى پيامبر) در آسمانها و
زمين كسى جز خدا، غيب جهان را نمى‏داند.” اين آيه از همه آيات در نفى علم به غيب
از غير خدا صريحتر و روشنتر و مفهومش گسترده‏تر است. در سوره انعام آيه 59
مى‏فرمايد: “و عنده مفاتح الغيب لايعلمها إلاَّ هو…؛ كليدهاى غيب نزد خداست و فقط
او به آنها علم و آگاهى دارد.” در سوره يونس آيه 20 مى‏فرمايد: “فقل إنّما الغيب
للّه…؛ بگو غيب فقط از آن خداست.

 در بعضى از آيات صريحاً علم به
غيب را از پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله وسلم و بعضى ديگر از پيامبران نفى
مى‏كند. در سوره هود آيه 31 از زبان حضرت نوح عليه السلام آمده است: “و لا أقول
لكم عندي خزائن اللّه و لا أعلم الغيب…؛ من ادّعا نمى‏كنم كه خزائن و ذخاير
خداوند نزد من است و از غيب جهان آگاهى ندارم.” و در سوره انعام آيه 50 به رسول
خداصلى الله عليه وآله وسلم چنين امر فرموده است: “قل لا أقول لكم عندي خزائن
اللّه و لا أعلم الغيب…؛ بگو من نمى‏گويم خزائن خداوند نزد من است و از غيب جهان
آگاهى ندارم…”

 از آيه 14 سوره سبأ معلوم
مى‏شود جنها تصور مى‏كردند كه از غيبِ جهان آگاهند، خداوند پس از اين كه آنها را
مسخّر كرد تا در خدمت حضرت سليمان‏عليه السلام باشند، صحنه‏اى به وجود آورد تا
آنها بدانند كه علم به غيب ندارند: حضرت سليمان در حالى كه بر عصاى خويش تكيه داده
بود مراقب انجام وظايف آنها بود، در همان حال، مرگ او فرا رسيد و همچنان كه تكيه
داده بود جان سپرد ولى مدّتى به همان حال باقى ماند تا اين كه موريانه عصاى او را
خورد و او بر زمين افتاد، آن گاه جنّيانِ دربند، متوجّه شدند كه مدتى به اين خيال،
كه آن حضرت، مراقب آنهاست، خدمت اجبارى كرده‏اند: “فلمّا خرّ تبيّنت الجن ان لو
كانوا يعلمون الغيب ما لبثوا فى العذاب المهين؛ و چون او بر زمين افتاد جنّيان
متوجه شدند كه اگر از غيب آگاهى داشتند هرگز گرفتار عذاب خوار كننده (خدمت اجبارى)
نمى‏شدند.” ولى از همين آيه و همين داستان معلوم مى‏شود آنها به نحوى بخشى از غيب
جهان را متوجه مى‏شدند كه منشأ اين توهّم آنها شده است. بنابراين همين آيه دلالت
مى‏كند كه به‏طور كامل روزنه غيب بسته نيست.

 در سوره جن، راهى كه جنّيان از
آن راه به اخبار غيب دست مى‏يافتند به نحوى بيان شده است؛ در آيه 8 و 9 از زبان
آنها مى‏فرمايد: “و أنّا لمسنا السماء فوجدناها ملئت حرساً شديداً و شهباً و أنّا
كنّا نقعد منها مقاعد للسمع فمن يستمع الآن يجد له شهاباً رصداً؛ و ما آسمان را
ديديم كه پر از نگهبانان نيرومند و شهابهاست و ما پيش از اين در جايگاهى از آسمان
مى‏نشستيم و (به اخبار آسمان) گوش مى‏داديم ولى اكنون اگر كسى گوش فرا دهد
شهابهايى براى او در كمين است.”

 نظير اين مطلب در آياتى ديگر
نيز آمده است. به هر حال از اين آيات، روشن مى‏شود كه راههايى براى اطلاع از غيب
وجود دارد و جنّيان از بعضى از آن راهها استفاده مى‏كرده‏اند.

 از سوى ديگر در قرآن گرچه علم
به غيب از همه كس حتى انبيا نفى شده است ولى در بعضى از آيات تصريح شده است كه
خداوند پيامبران را به قسمتى از غيب جهان آگاه مى‏سازد و البته طبيعت امر هم چنين
اقتضا مى‏كند، زيرا اصولاً پيامبرى مستلزم ارتباط با وحى و عالم ماوراى طبيعت است
كه از احساس و شعور انسانهاى معمولى به دور است و طبعاً مستوجب آگاهى از حقايق پشت
پرده جهان است.

 در سوره آل عمران آيه 179 آمده
است: “… و ما كان الله ليطلعكم على الغيب ولكن الله يجتبى من رسله من يشاء…؛ و
چنين نيست كه خداوند شما را از غيب جهان آگاه سازد بلكه از ميان پيامبران خود
كسانى را انتخاب مى‏كند (و حقايقى از غيب به آگاهى آنها مى‏رساند).” و در سوره جن
آيه 26 و 27 مى‏فرمايد: “عالم الغيب فلا يظهر على غيبه أحداً إلاَّ من ارتضى من
رسول…؛ خداوند عالم به غيب است و كسى را از غيب خويش آگاه نمى‏سازد مگر
پيامبرانى را كه انتخاب مى‏كند… .” و شايد منظور، آگاهى از طريق وحى باشد، زيرا
بى‏شك ملائكه و ائمه‏عليهم السلام و ساير اولياى خدا به نحوى از قسمتى از غيب
آگاهند ولى آگاهى از طريق وحى اختصاص به انبياعليهم السلام دارد. مضافاً بر اين،
در قرآن به مواردى اشاره شده است كه انبيا خبر از غيب مى‏دادند، علاوه بر اصل
رسالت كه خود نيز اِخبار از غيب است.

 در داستان حضرت يعقوب‏عليه
السلام آمده است كه چون كاروان از مصر حركت كرد و پيراهن يوسف را همراه داشتند
ايشان فرمودند: “من بوى يوسف به مشامم مى‏رسد”1 و در مورد حضرت يوسف‏عليه السلام
آمده است كه به دو زندانى همراه خود فرمود: “خوراكى براى شما آورده نمى‏شود مگر
اين كه من شما را از نتيجه آن آگاه مى‏سازم”2 و از آينده آنها طبق خوابى كه ديده
بودند خبر داد3 و همچنين آينده وضع اقتصادى كشور مصر را بر اساس خواب پادشاه
پيش‏بينى كرد.4 گرچه اين هر دو، تعبير خواب بود ولى بيان قطعى آن حضرت – بخصوص در
مورد دوم كه بسيار مهم و حساس بود – حكايت از آگاهى او از غيب دارد و تعبير خواب
چيزى جز حدس و گمان نيست و حضرت عيسى‏عليه السلام فرمود: و شما را از آنچه
مى‏خوريد يا در خانه ذخيره مى‏كنيد آگاه مى‏سازم.5 و در سوره تحريم اشاره به
داستانى از رسول اكرم‏صلى الله عليه وآله وسلم آمده است كه آن حضرت به يكى از
همسران خود رازى را گفت و او آن را افشا كرد و حضرت وى را ملامت كرد، آن زن گفت:
از كجا دانستى كه من اين راز را فاش كرده‏ام؟ فرمود: خداوند آگاه و دانا مرا مطّلع
ساخت.6

 جالب اين است كه در اين موارد
اشاره به اين مطلب شده است كه علم آنان از خداوند است. حضرت يعقوب‏عليه السلام پس
از رسيدن كاروان و روشن شدن حقيقت فرمود: “ألم أقل لكم إنّي أعلم من اللّه مالا
تعلمون؛7 مگر نگفتم به شما كه من از سوى خدا چيزى را مى‏دانم كه شما نمى‏دانيد.” و
حضرت يوسف‏عليه السلام به آن دو زندانى فرمود: “ذلكما مما علّمني ربّي8؛ آنچه به
شما خبر دادم پروردگارم مرا آموخته است.” و حضرت عيسى‏عليه السلام در ابتداى سخن
فرمود: “أنّي قد جئتكم بآيةٍ من ربكم..؛9 من نشانه‏اى از پروردگارتان آورده‏ام.”
كه يكى از نشانه‏ها همان اِخبار از غيب بود. حضرت رسول‏صلى الله عليه وآله وسلم
نيز در داستانى كه به آن اشاره شد، فرمود: “نبّأني العليم الخبير”10 و علاوه بر
اينها روايات در زمينه اِخبار غيبى حضرت رسول‏صلى الله عليه وآله وسلم و ائمه
هدى‏عليهم السلام فراوان است كه بعضى از آنها متواتر است، مانند خبر دادن آن حضرت(ص)
از مصائب اهل‏بيت و بخصوص قضيّه عاشورا و يا خبر دادن از جنگ عايشه با اميرالمؤمنين‏عليه
السلام كه‏اين‏مطلب‏نيز به‏طور متواتر و قطعى نقل شده است.

 اخيراً تلاشى براى جمع‏آورى
اين روايات تحت عنوان “الاحاديث الغيبية” از سوى “بنياد معارف اسلامى قم” به عمل
آمده است. بنابراين قابل انكار نيست كه آن بزرگواران از غيب آگاه بودند و گاهى هم
براى اثبات ارتباط خود با خدا بخشى از آن را براى مردم مى‏گفتند. گذشته از اين،
راههاى ديگرى – همان گونه كه اشاره شد – براى دستيابى به غيب و آينده جهان وجود
دارد؛ راههايى كه مى‏توان گفت طبيعى و معمولى نيستند مانند اِخبار بعضى از مرتاضان
و منجّمان و كاهنان كه در زمان انبيا بوده‏اند و اكنون نيز هستند، و بعضى از
گفته‏هاى آنها راست مى‏آيد.

 حال سخن در اين است كه اين امر
با آنچه در قرآن آمده است كه: “فقط خداوند، علم به غيب دارد” چگونه با هم جمع
مى‏شوند؟

 اما اخبار پيامبران و ائمه و
امثال آنها كه طبق فرموده قرآن روشن شد كه به وحى يا الهام خداوند است و شايد هم
راههاى ديگرى جز الهام در ميان باشد كه ما را از آن رازها آگاهى چندانى نيست.

 و اما اخبار ساير افراد مانند
مرتاضان كه با رياضت و تحمّل سختيهاى غير معمول، نفس و روح خود را قوّت و بصيرت
زيادى مى‏بخشند كه مى‏توانند از جاهاى دور دست و از آينده خبر دهند، اين گونه خبر
دادنها مشمول آن آيات نيست، زيرا اينها علم به غيب به حساب نمى‏آيد بلكه حدس است
كه گاهى درست مى‏آيد و گاهى نادرست و معمولاً طورى بيان مى‏شود كه دو پهلو باشد و
به‏طور قطع و جزم گفته نمى‏شود و در بسيارى از اوقات با قدرى اختلاف محقق مى‏شود.
حدس، ممكن است براى افراد عادى هم در بعضى موارد، حاصل شود. در موارد زيادى انسان
به‏طور مرموزى آينده‏اى را پيش‏بينى مى‏كند و اين را فراست مى‏گويند و معمولاً اين
گونه فراستها هم با قدرى كم و زياد محقق مى‏شود ولى هيچ كدام از اينها علم به غيب
نيست بلكه حدس است. عالِم به غيب كه آينده و حال براى او يكسان است فقط خداوند است
و اولياى او هم از راه او بر غيب جهان آگاه مى‏شوند. بنابراين مرتاضان و جادوگران
و فال‏بينان و امثال آنها گرچه خبر از غيب مى‏دهند ولى علم به آن ندارند و قرآن
علم به غيب را منحصر در خدا دانسته است نه حدس و گمان را.

  ج 3 : معجزه كارى است كه بشر به‏طور عادى و
معمولى قادر به انجام آن نيست و لذا دليل ارتباط انسان با خدا و شاهدى محكم بر
صحّت ادّعاى نبوّت يا امامت مى‏شود. شكّى نيست كه معجزه مانند هر پديده ديگر نياز
به علّت دارد. قانون علّت و معلول يك قانون عقلى است و قابل استثنا نيست ولى سخن
در دو جهت است:

 1- اين كه فرق بين معجزه و
ساير پديده‏ها چيست؟ آيا علت معجزه يك علت طبيعى ناشناخته براى بشر است يا يك علت
غير طبيعى و خارج از جهان مادّه؟ بعضى از دانشمندان معتقدند كه هر معجزه يك علّت
طبيعى دارد ولى بشر به آن دست نيافته است. بنابراين پديد آوردن يك معجزه فقط يك
عمل غير عادى و غير معمول است نه اين كه خرق طبيعت و قوانين طبيعت باشد. دليل اين
سخن را چنين گفته‏اند كه هر معلول طبيعى، نياز به يك علت طبيعى دارد. و ظاهراً
مبناى اين قانون، يك اصل فلسفى است كه سنخيّت ميان علت و معلول را لازم مى‏داند،
گذشته از اصل اين مسأله كه جاى بحث است ممكن است گفته شود كل طبيعت يا هسته نخستين
جهان مادّه با اين كه خود يك امر مادّى است مسلّماً نمى‏تواند علت مادى داشته
باشد. و قانون عقلى استثنا ندارد نتيجه اين كه ممكن است يك پديده مادّى و طبيعى،
علت غير مادى و خارج از جهان طبيعت داشته باشد و ممكن است معجزه عموماً يا در بعضى
از موارد از اين قبيل باشد.

 شايد بتوان گفت ادّعاى استناد
يك پديده طبيعى به يك علت غير طبيعى بدون اينكه به عوامل طبيعى و جهان مادّه
ارتباط داشته باشد بسيار آسانتر از تصوّر يك علت طبيعى براى بعضى از معجزات است؛
مثلاً تصوّر اين كه يك علت طبيعى ناشناخته وجود دارد كه با يك اراده، عصايى را
تبديل به مارى عظيم مى‏كند كه آن همه عصا و ريسمان را مى‏بلعد و با يك اراده ديگر
آن مار، تبديل به عصا مى‏شود و اثرى از آن همه عصا و ريسمان باقى نمى‏ماند – همان
گونه كه در قضيه حضرت موسى‏عليه السلام با ساحران فرعون بود – بسيار مشكلتر از اين
ادعاست كه يك عامل غيبى و خارج از جهان مادّه در اين پديده مؤثر شده است و هيچ
علّت طبيعى ندارد.

 2- چگونه معجزه را از كارهاى
مشابه آن كه جادوگران و غيبگويان و مرتاضان و امثال آنها انجام مى‏دهند تشخيص دهيم
با اين كه از نظر ظاهرى فرقى با هم ندارند؟ و همين جهت يعنى مشابهت معجزه با سحر و
جادو سبب مى‏شود بسيارى از مردم به انبيا ايمان نياورند و آنها را جادوگر بدانند و
تبليغات سوء دشمنان آنها رواج پيدا كند. و لذا فرعونها و ابوجهلها به همين دستاويز
براى خنثى كردن فعاليت انبيا متوسل مى‏شدند. بنابراين لازم است دقّت شود و مرز
ميان معجزه و سحر و امثال آن مشخص شود.

 علامه طباطبايى‏قدس سره در اين
باره فرموده است: معجزه اين خصوصيت را دارد كه هرگاه به مصاف سحر و جادو و هر كار
مشابهى آيد بر آن غالب مى‏شود؛ مثلاً در مورد ساحرانى كه فرعون براى مبارزه با
حضرت موسى‏عليه السلام گرد آورده بود با اين كه آنها، به تعبير قرآن، جادوى عظيمى
نشان دادند ولى آن حضرت با افكندن يك عصا همه آنها را باطل كرد. آن عصا تبديل به
يك اژدهاى سترگ شد كه همه آن بافته‏ها را بلعيد و سپس با برداشتن آن حضرت، تبديل
به همان عصا شد و آن همه شگفتيها كه آنها آفريدند نابود شد، گويى كه اصلاً نبوده و
همچنين ساير موارد و از آن جمله قرآن كريم، كه همه انس و جن را به مبارزه طلبيد و
هيچ كس را ياراى آوردن مشابهى براى آن – حتى يك سوره – نبود و نيست.

 اين سخن كاملاً درست است كه
معجزه اگر به مصاف هر مخالفى آيد آن را شكست مى‏دهد، زيرا معجزه كارى است كه از
جانب خدا براى اثبات مدّعاى انبيا آورده مى‏شود و هيچ موجودى نمى‏تواند در مقابل
اراده خدا عرض اندام كند همچنان كه انسان، مجبور و ناچار است در مقابل قوانين قطعى
طبيعت سر تسليم فرود آورد، زيرا آن هم اراده خداوند است.

 ولى گذشته از اين، فرق اساسى و
ذاتى ميان معجزه و كارهاى مشابه وجود دارد و آن، اين كه معجزه مستند به يك علّت
طبيعى نيست. انسان، احساس مى‏كند طبيعت معجزه با سحر و امثال آن فرق دارد. در واقع
سحر و جادو، چيزى نيست جز استفاده از يك قانون طبيعى كه عامه مردم از آن بى‏خبرند.
گفته شده است كه ساحران فرعون از خاصيّت جيوه كه در حرارت سريعاً امتداد مى‏يابد
استفاده كردند و آن را ميان آن ريسمانها و عصاها جا دادند كه در حرارت آفتاب به
حركت درآمد. آنها در واقع كار بسيار بزرگى در آن زمان كردند و لذا خداوند آن را
سحر عظيم دانسته است و تماشاگران همه تحت تأثير قرار گرفتند، زيرا نمى‏دانستند كه
آنها از يك فرمول طبيعى استفاده كرده‏اند و اگر امروز كسى از آن مردم زنده شود
خواهد ديد كه همه جاى جهان را سحر فرا گرفته است. بنابراين، سحر چيزى نيست جز استفاده
از جهالت و نادانى مردم. كارهايى كه شيميدانان با تركيبات مختلف مواد و عناصر
انجام مى‏دهند براى يك انسان جاهل، سحر و جادو است و همين كه انسان راز آن را درك
كند يك امر بسيار عادى تلقّى مى‏شود، ولى معجزه چنين نيست و اگر اين مطلب درست بود
كه معجزه يك علت طبيعى ناشناخته دارد سخن دشمنان انبيا كه معجزه را سحر مى‏دانستند
راست مى‏آمد ولى نه آن درست است و نه اين. كارى كه پيامبر و امام به عنوان معجزه
انجام مى‏دهند با ملاحظه همه شرايط، صدور آن از هيچ بشرى ممكن نيست، زيرا راز
طبيعى ندارد.

 و همين جهت موجب شد كه ساحران
فرعون، ايمان سريع و عميقى به حضرت موسى‏عليه السلام و رسالت او آورند، به‏طورى كه
فوراً در برابر كار بزرگ او به سجده افتادند و گفتند: به خداى موسى و‌هارون ايمان
آورديم. اين سرعت عمل آنان فرعون را خشمگين كرد و گفت: چرا پيش از اجازه من ايمان
آورديد. و ايمان آنان چنان عميق بود كه تهديد فرعون به قطع دست و پا و به دار
آويختن آنها ذرّه‏اى تزلزل در دلهاى آنها به وجود نياورد. گفتند: آنچه خواهى بكن
كه تو فقط در اين جهان قدرت دارى و ما دست از ايمان خود برنخواهيم داشت. اين تحوّل
عظيم، انسان را شگفت زده مى‏كند. راز اين تحول شگرف اين است كه آنان دانشمند بودند
و مى‏دانستند كارى كه حضرت موسىعليه السلام كرد سحر نيست تا از يك دانشمند برآيد،
اين كار خداست كه به دست او انجام گرفته است. خود آن حضرت هم چيزى از حقيقت آن كار
نمى‏دانست و لذا در اوّلين لحظه كه در كوه طور، عصاى او به امر خدا تبديل به مار
عظيم شد ترسيد و فرار كرد. به هر حال، ساحران فرعون مى‏دانستند كه سحر چيزى جز
استفاده از يك قانون طبيعى نيست و هيچ قانونى وجود ندارد كه با يك اراده، عصاى
واقعى را تبديل به مار واقعى كند و سپس آن را با يك اراده به عصاى واقعى برگرداند
و آن خوراكهاى هضم شده را به كلّى نابود سازد.

 غيبگوييهاى پيامبران و امامان
با غيبگويى ديگران هم فرق دارد: پيامبران از هر چه خبر دهند، قطعاً واقع مى‏شود،
ولى آنان گاهى خبرشان درست درمى‏آيد، انبيا و ائمه، واضح و روشن خبر مى‏دهند و
ديگران به صورت مبهم، به‏طورى كه قابل توجيه باشد. بنابراين، فرق روشنى ميان اين
دو غيبگويى است؛ پيامبران، واقع و آينده را به اذن خدا مى‏بينند و مى‏گويند و
اينان حدس مى‏زنند و از هر چه خبر دهند ترديد آميز و مبهم است. و اين فرق را
دشمنان انبيا نيز مى‏دانستند و به آن اذعان داشتند و تاريخ شاهد اين مطلب است به
عنوان نمونه به اين داستان توجه كنيد:

 “ابىّ بن خلف” يكى از سران
مشركين قريش و دشمنان سرسخت رسول خداصلى الله عليه وآله وسلم بود و در مكه، مكرر
آن حضرت را تهديد به قتل مى‏كرد و حضرت در پاسخش مى‏فرمود: “بلكه من تو را مى‏كشم
ان شاءالله” در جنگ احد به سوى آن حضرت هجوم آورد و شعار مى‏داد، مسلمانان خواستند
به او حمله كنند كه حضرت رسول‏صلى الله عليه وآله وسلم فرمود او را رها كنيد تا
نزديك بيايد، همين كه نزديك شد حضرت سر نيزه‏اى را به سوى او پرتاب كردند، گردنش
خراش مختصرى برداشت و چندان خونى از او خارج نشد، او فرار كرد و چون به جمع يارانش
رسيد گفت: محمّد مرا كشت، گفتند: ديوانه شده‏اى اين يك خراشى بيش نيست، او گفت:
محمّد به من گفته است كه من تو را مى‏كشم و من مى‏دانم اگر بر من آب دهان
مى‏انداخت من مى‏مردم. و همان گونه شد كه از آن زخم در راه بازگشت به مكّه مرد.11

 اين مطلب كه: “هرچه پيامبر خبر
داده است، محقق مى‏شود” دشمنان او مكرّر اظهار داشته‏اند.

 فرق ديگرى نيز ميان معجزه و
سحر و امثال آن است كه آن هم به همان خاصيّت ذاتى معجزه برمى‏گردد و آن، اين كه:
آورندگان معجزه راههاى طبيعى و معمولى دست يافتن به چنان قدرتى را نپيموده‏اند
بلكه در ميان مردم به عنوان افراد عادى از نظر علم و دانش شناخته مى‏شدند. پيامبر
اكرم‏صلى الله عليه وآله وسلم نمى‏خواند و نمى‏نوشت: “و ما كنت تتلوا من قبله من
كتاب و لا تخطّه بيمينك اذاً لارتاب المبطلون؛12 اى پيامبر! تو قبل از قرآن نه
نوشته‏اى را مى‏خواندى ونه با دست مى‏نگاشتى كه اگر چنين بود ياوه‏گويان ترديد
مى‏كردند.” يعنى اگر تو علم و حكمت و خواندن و نوشتن معهود داشتى، آنان مى‏گفتند
دانشمندى است كه سرآمد ديگران است و توانسته است چنين كتاب نغز و پرمعنى و شيرين و
پر از اخبار غيبى و حكمت و دانشى بياورد، ولى چون تو هيچ سابقه علم و دانش در ميان
آنان نداشتى چنين پندارى درباره تو قابل قبول نيست. مردم مى‏ديدند كه او به ظاهر،
يك انسان بى‏سواد مانند اكثر خود آنهاست و از نظر ادبى هم هرگز شعرى نسروده است،
پس مشخّص مى‏شد كه آن همه دانش و معرفت و آن همه فصاحت و بلاغت و آن همه اخبار
غيبى از جاى ديگر است. شايد ساحران فرعون اين نكته را نيز مدّ نظر داشتند. حضرت
موسىعليه السلام شبانى بود كه مانند ديگر مردمان مى‏زيست و هرگز در كلاسهاى درس
دانشمندان حاضر نشده بود و سحرى نياموخته بود، اين را همه مى‏ديدند و مى‏دانستند
پس اين تحوّل عظيم از خود او نيست.

 حضرت عيسىعليه السلام هم كه
بيماران غير قابل علاج و كوران مادرزاد را شفا مى‏داد و مرده‏ها را زنده مى‏كرد
هيچ سابقه پزشكى نداشت وگرنه گفته مى‏شد پزشكى است كه سرآمد پزشكان است. پس در
شفاى او هم دو فرق بود: يكى اين كه از ابزارهاى معمولى استفاده نمى‏كرد، بيمار را
با يك دست زدن و يا دعا كردن و حتّى بدون آن بلكه به محض اراده علاج مى‏نمود و اين
غير از تأثير روانى و تلقين است. بيمار اصلاً از وجود او اطلاع نداشت يا كودك بود
و چيزى نمى‏دانست بلكه گاهى مرده بود كه زنده مى‏شد و اين ربطى به تلقين و تأثير
روانى آن ندارد و دوم اين كه خود او يك انسان دانشمندى كه از راه تحصيل علم و حضور
كلاس و تجربه و كار چيزى را آموخته باشد نبود. و همچنين ساير پيامبران و امامان كه
بر سر هيچ كلاسى حاضر نشده و از هيچ كسى علمى نياموخته‏اند و خود به غمزه
مسأله‏آموز صد مدرس شده‏اند.

 بنابراين گرچه ممكن است يك
مرتاض كارى مانند كار پيامبر كند يا خبرى از غيب دهد و راست آيد ولى اين كار طبيعى
و استفاده از نيروى عظيم و شگرف روح مجرد انسان است كه او با رياضت و تحمّل سختيها
و ورزشهاى روحى آن را تقويت كرده و به آن قدرت عظيم دست يافته است، دقيقاً مانند
ورزشكاران كه كارهاى جسمى شگرفى انجام مى‏دهند كه مردم معمولى از انجام آن عاجزند
بلكه مانند هر هنرمند و دانشمندى كه در فن و هنر و دانش خود نوآورى دارد و كسى
مانند او نمى‏تواند انجام دهد ولى هرگز اين گونه كارها شباهتى به معجزه ندارد
اولاً: از اين جهت كه در معجزه از ابزارهاى طبيعى استفاده نمى‏شود و ثانياً: كسى
كه به دست او معجزه تحقق مى‏يابد مراحل طبيعى دست يافتن به قدرت روانى خارق العاده
را همچون مرتاضان يا دانشمندان نپيموده است علاوه بر اين كه معجزه در هر مصافى بر
كارهاى مشابه غالب مى‏آيد.

 اين فرقها و شايد فرقهاى ديگر
ميان معجزه و سحر است كه نشان مى‏دهد اعجاز، يك عمل طبيعى نيست بلكه مربوط به غيب
اين جهان است و كار خداوند است كه به دست آنها انجام مى‏گيرد.

 “و قالوا لولا أُنزل عليه
آيات من ربّه قُل إنّما الآيات عنداللّه و إنّما أنا نذيرٌ مبين؛13 كافران گفتند
چرا بر اين پيامبر، معجزه‏ها و نشانه‏هاى پروردگار نازل نمى‏شود، بگو آيات و
معجزات نزد خداست و من فقط يك هشدار دهنده روشنگرم.”

 پاورقيها:

 1) يوسف (12) آيه 94.

 2) همان، آيه 37.

 3) همان، آيه 41.

 4) همان، آيه 49 – 47.

 5) آل عمران (3) آيه 49.

 6) تحريم (66) آيه 3.

 7) يوسف (12) آيه 96.

 8) همان، آيه 37.

 9) آل عمران (3) آيه 49.

 10) تحريم (66) آيه 3.

 11) بحارالانوار، ج20، ص27
و 95.

 12) عنكبوت (29) آيه 48.

 13) همان، آيه 50.

گردآورى قرآن

قسمت سوم

آية الله معرفت

 جمع آورى قرآن به وسيله

 زيد بن ثابت

 پس از آن كه مسؤولين امر، مصحف
على(ع) را نپذيرفتند و با خشونت، آن را ردّ كردند، مى‏بايد خود به انجام اين مهم
قيام كنند و با همه مشكلات آن، قرآن را جمع آورند، بخصوص كه مردم، ضرورت جمع‏آورى
قرآن را احساس كرده بودند و وصيت پيامبرشان(ص) نيز اين بود كه قرآن را جمع آورند
تا مانند تورات يهود، دستخوش تغيير و تحريف نگردد.1 زيرا قرآن، مرجع اوّليه تشريع
اسلامى و بنيان محكم ساخت حيات اجتماعى، در تمام شؤون مختلف آن، در آن زمان به
شمار مى‏آمد و معقول نبود كه همچنان بر قطعات چوب و استخوان و در سينه‏هاى مردم
پراكنده باشد، بخصوص كه بسيارى از حافظان آن در همان زمان كشته شدند. به طورى كه
در حادثه “يمامه”، هفتاد تن و به روايتى، چهارصد تن از اين گروه به قتل رسيدند و
بيم آن بود كه قرآن، با كشته شدن حافظان آن، از بين برود.2

 نخست عمر بن خطّاب، ضرورت اين
كار را مطرح كرد و به ابوبكر – كه در آن زمان در مسند خلافت بود – پيشنهاد كرد تا
شرايط انجام اين مهم را فراهم آورد پس از آن، توافق كردند كه انجام اين كار را به “زيد
بن ثابت” بسپارند. زيد گرچه جوان بود، مع الوصف سابقه كتابت وحى را نيز داشت و
بالذّات صلاحيّت انجام اين كار را دارا بود. از طرف ديگر، مسؤولين امر به خاطر
مصالح حكومت نوپاى خود، از او بيمى نداشتند]كه اين كار موجب شهرتى براى او شود[.

 زيد مى‏گويد:

 “ابوبكر مرا نزد خود خواند
و با اشاره به عمر كه در آن جا بود گفت: او مى‏گويد: “بسيارى از قاريان قرآن،
در حادثه “يمامه” كشته شدند و بيم آن است كه در موارد ديگرى نيز گروهى ديگر از
اينان كشته شوند و قسمت عمده‏اى از قرآن، از ميان برود، پس لازم است قرآن را جمع
آورى كنيم.” من به عمر گفتم: كارى را كه پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم
انجام نداد چگونه ما انجام دهيم؟ عمر گفت: “قسم به خدا، اين كار، خوب و ضرورى
است.” و تا آن جا با من سخن گفت كه خداوند سعه صدرى براى قبول اين فكر به من
عطا كرد و رأى عمر را پذيرفتم و در اين وقت ابوبكر به من گفت: “تو جوان
خردمندى هستى كه ما تو را متهم نخواهيم كرد، كاتب وحى بوده‏اى، اين كار را دنبال
كرده و قرآن را جمع آورى كن.”گفتم: قسم به خدا اگر حمل و نقل كوهى را به من
تكليف مى‏كرديد، برايم آسانتر از اين كار بود. شما چگونه مى‏خواهيد كارى را انجام دهيد كه پيامبر انجام نداد؟ ولى عمر و
ابوبكر، تا آن جا به من اصرار كردند كه خداوند براى انجام اين كار به من سعه صدرى
عطا فرمود. سپس من به اين كار مشغول شدم و قرآن را كه بر صفحه‏هايى از سنگ و چوب
نوشته شده بود، جمع آوردم.”3

 روش زيد در جمع‏آورى قرآن

 زيد، به انجام اين كار مشغول
شد و قرآن را كه به قطعاتى از چوب و سنگ و چرم و كاغذ نوشته شده و به طور پراكنده،
در دست اصحاب بود و هم با استفاده از حافظان آن جمع‏آورى كرد و در اين كار گروهى
با او همكارى مى‏كردند.

 اولين اقدام زيد، اين بود كه
به مردم اعلام كرد: هر كس، قسمتى از قرآن را كه از پيامبرصلى الله عليه وآله وسلم شنيده
است، بياورد. به طورى كه در روايت يعقوبى آمده است: وى كميته‏اى مركب از 25 عضو
تشكيل داد كه زيد خود بر آن اشراف داشت. اين كميته، همه روزه در مسجد تشكيل مى‏شد
و افرادى كه آيه و يا سوره‏اى از قرآن را در اختيار داشتند به اين كميته مراجعه
مى‏كردند.4 ]و بدين ترتيب – با استفاده از متقن‏ترين روشها يعنى جمع‏آورى نوشته‏ها
و تطبيق آنها با آنچه در سينه حافظان متعدد انباشته بود و آن هم زير نظر گروهى
خبره و قرآن شناس – قرآن جمع آورى شد[.

 البته زيد سوره‏هاى قرآن را به
عنوان يك مصحف مرتّب نكرد، بلكه قرآن را در صحيفه‏هايى گرد آورد و آيات و سوره‏ها
را در صحيفه‏هاى متعدد قرار داد و همه آن را در محفظه‏اى گذاشت تا پراكنده نباشد و
از بين نرود، از اين رو يك مصحف به شمار نمى‏آيد.

 محاسبى مى‏گويد:

 قرآن در قطعاتى از چوب و
استخوان، پراكنده بود. ابوبكر به جمع‏آورى آنها در يك جا امر كرد و در واقع قطعات
پراكنده را جمع آوردند و آن را با ريسمانى بستند تا چيزى از آن از بين نرود.5

 ابن حَجَر گفته است:

 فرق بين صحيفه‏هايى كه زيد جمع
آورى كرده، با مصحف اين است كه صحيفه‏ها، صرف اوراقى بودند كه در زمان ابوبكر،
قرآن در آنها جمع‏آورى شده بود و مشتمل بر سوره‏هاى قرآن، به طور پراكنده بود؛ به
اين نحو كه آيات هر سوره‏اى مرتب شده ولى سوره‏ها به ترتيبى كه بايد، مرتّب نبوده
است و پس از آن كه سوره‏ها يكى پس از ديگرى مرتّب شد، به صورت مصحف درآمد.6

 احمد امين مى‏گويد: در زمان
خليفه اوّل، جمع‏آورى قرآن انجام شد، ولى نه در مصحف واحد، بلكه در صحيفه‏هاى
مختلفى كه آيات و سوره‏ها، در آنها بود و اين صحيفه‏هاى متعدد حاوى قرآن، به
ابوبكر سپرده شد.7

 زرقانى نيز مى‏گويد:

 اين صحيفه‏ها به ابوبكر سپرده
شد و تا پايان زندگى وى نزد او بود، سپس در اختيار عمر قرار گرفت و پس از وى در
اختيار دخترش “حفصه” و به هنگام يكى كردن مصحفها، عثمان آن را به عاريت گرفت تا
نسخه‏هاى ديگر را با آن مقابله كند و سپس آن را به حفصه بازگرداند.8

بنابراين، قرآن از همان قرن اول، گردآورى شد و
همان طور كه خود قرآن مى‏فرمايد: “إنّا نحن نزّلنا الذّكر و إنّا له لحافظون”9، از
اين كه دستخوش تحريف گردد، محفوظ و در امان ماند.

پاورقیها:

 1)
تفسير قمى، ص745.

 2) شرح القسطلانى بر
بخارى، ج7، ص427.

 3) صحيح بخارى، ج6، ص225؛
مصاحف السجساتى، ص6؛ الكامل فى التاريخ، ج3، ص56 و ج2، ص247؛ البرهان زركشى، ج1،
ص233.

 4) تاريخ يعقوبى، ج3،
ص113.

 5) تفسير ابن كثير، ج3،
ص261؛ البرهان زركشى، ج2، ص35؛ الاتقان، ج2، ص26.

 6) الاتقان، ج1، ص59.

 7) فتح البارى، ج9، ص16.

 8) قسطلانى، شرح بخارى ج7،
ص449.

 9) حجر (15) آيه9.

 قرآن از همان قرن اول، گردآورى
شد و همان طور كه خود قرآن مى‏فرمايد: “إنّا نحن نزّلنا الذّكر و إنّا له لحافظون”،
ازاين‏كه‏دستخوش تحريف گردد، محفوظ ودرامان‏ماند.

 تفسير سوره رعد

 زينت انسان

 آية اللَّه جوادى آملى

 “أفمن هو قائمٌ على كلّ
نفسٍ بما كسبت و جعلوا للَّه شركاء، قل سمّوهم أم تنبّئونه بما لا يعلم في‏الأرض
أم بظاهرٍ من القول، بل زيّن للذين كفروا مكرهم و صدّوا عن السّبيل و من يضلل
اللّه فما له من‌هادٍ”.

 (سوره رعد، آيه 33)

 آيا خدايى را كه بر تمام نفوس عالم و
اعمالشان، مسلّط است (فراموش كرده‏اند) و براى خدا شريكانى قرار داده‏اند؟ بگو كه
نام خدايان خود را بگوييد يا اين كه شما مى‏خواهيد خدا را به چيزى كه در زمين از
آن آگاه نيست، باخبر سازيد؟ يا آن كه به ظاهر سخنى مى‏گوييد، بلكه كافران را مكر و
كيدشان، برايشان جلوه‏اى دارد و از راه خدا مردم را باز مى‏دارند و همانا كسى را
كه خدا گمراهش كرده، ديگر هيچ كس نمى‏تواند هدايتش كند.

 خداوند سبحان، بعد از اين كه
شبهات مشركين را بيان فرمود و جواب آنها را ذكر كرد و فرمود اين شرك نه عقلى است
ونه نقلى معتبر. و اگر سخن، نه عقلانى بود و نه وحيانى، پس حرف سطحى است كه فقط از
دهان خارج مى‏شود و فكر همراه او نيست. آن گاه به رسولش خطاب مى‏فرمايد: با اين
مشركين احتجاج نكن، چون حرفى ندارند. اينها فقط اهل دسيسه‏اند و اين دسيسه هم براى
اينها زيبا جلوه كرده، از اين رو، از راه راست مانده و در دنيا و آخرت گرفتار
عذابند. اين دسيسه‏ها نه مشكلى را براى آنان حل مى‏كند و نه مشكلى براى شما ايجاد
مى‏كند. شما از دسيسه و مكر آنان هراسناك نباشيد.

 اين امورى است كه در ذيل اين
آيه كريمه مطرح است.

 فرمود: با اينها به احتجاج
نپرداز، زيرا حيله و دسيسه اينها براى خودشان زيبا جلوه كرده است: “بل زيّن للذين
كفروا مكرهم” انسان موجودى متفكر است؛ اگر هدايت مى‏شود در اثر هدايت فكرى است، و
اگر گمراه مى‏شود در اثر ضلالت فكرى است. انسان را جز از راه فكر، نمى‏توان هدايت
كرد و يا فريب داد. شيطان وقتى نقشه اغواى انسانها را مطرح مى‏كند مى‏گويد: من
آنها را از راه تزيين، گمراه مى‏كنم؛ يعنى چيزهايى را براى انسان زيبا جلوه مى‏دهم
و چون چيزهايى را براى او زيبا جلوه دهم به دنبالش حركت مى‏كند و انتخاب مى‏نمايد.
خداى سبحان هم فرمود: من با عقل و وحى، زيبايى را براى انسان تبيين مى‏كنم و
مى‏گويم چه چيزى زيباست و چه چيزى نازيبا، آن گاه براى برگزيدن آنچه من و شيطان
براى او به عنوان زيبايى معيّن كرده‏ايم، مختار است.

 خلاصه آنچه كه گفتيم، سه مطلب
است:

 1- انسان جز از راه انديشه نه
هدايت مى‏شود و نه فريب مى‏خورد، زيرا موجود متفكرى است كه كارش با اراده است و
اراده مسبوق به ادراك است، حتماً در ادراك او اين امور بايد راه پيدا كند.

 2 – شيطان جز از راه زينت
دادن، انسان را فريب نمى‏دهد.

 3 – خداى سبحان زينت واقعى
انسان را معيّن كرده است، بعد هم مشخّص كرد كه هر چه از اين معيار و اصل بگذرد
زينت شما نيست. زينت چيز ديگر است و شما خودتان را به آن چيز ديگر ارزان نفروشيد.
بعد از اين ارشاد و راهنمايى فرمود: هر چه به عنوان دسيسه و مكر در شما پيدا شده
است اگر مكرتان هم به قدرى قوى باشد كه كوهها را زايل بكند و زير و رو بكند در
برابر تسليم الهى اين مكرتان، “باير” است (يعنى سرزمين بى‏محصول): “و مكر أولئك هو
يبور؛1 مكر اينها باير است.”

 اينها مطالبى است كه خداى
سبحان يكى پس از ديگرى تبيين مى‏كند.

 اما درباره اصل زينت در سوره
حجر اين چنين آمده است: شيطان مى‏گويد: “قال ربّ بما أغويتنى لا زيّنَنَ لهم فى
الارض”2 من در زمين چيزهايى را براى اينها زيبا جلوه مى‏دهم، اگر انسان چيزى را
زيبا دانست به دنبالش حركت مى‏كند براى توده مردم “زيّن للناس حبّ الشّهوات من
النّساء والبنين و…3” براى فرد فرد انسانها، ايمان زينت است نه متاع حيات دنيا.

 اگر شيطان خواست كسى را بفريبد
از راه تزيين فريب مى‏دهد؛ يعنى اين مى‏ارزد و غير اين نمى‏ارزد، حُسن و قُبح او
را اغواى شيطان تأمين مى‏كند. زشتى و زيبايى كارهاى او را شيطان به عهده مى‏گيرد.
پس زيبا جلوه دادن بعض امور كار شيطان است.

 قرآن كريم هم هدايتش را
فروگزار نكرده است؛ فرمود: آنچه در زمين است زينت زمين است، و زينت انسانها نيست.
يك مضمون در سوره كهف است و يك مضمون در سوره حجرات؛ در سوره كهف مى‏فرمايد: “إنّا
جعلنا ما على الأرض زينةً لها لنبلوهم أيّهم أحسن عملاً”4 گرچه شيطان مردم را با
تزيين فريب مى‏دهد ولى ما هم از راه هدايت، حق را براى آنان تبيين مى‏كنيم. در اين
كريمه فرمود: آنچه بيرون از جان شماست زينت شما نيست، هر چه در جهان طبيعت هست
زينت عالم طبيعت است نه زينت شما. اگر زمين، باغ، ساختمان، فرش، اتومبيل و چيزهاى
ديگر است، اينها همه زينت زمين است نه زينت شما: “إنّا جعلنا ما على الأرض زينةً
لها” نه “لكم” اگر كسى فرش خوبى در اتاق خود گسترانيد، اتاق را مزيّن كرده نه خود
را، و اگر باغى در جايى احداث كرد آن باغ، زينت زمين است نه زينت او و همچنين ساير
متاعهاى دنيا. آيه مى‏فرمايد: هر چه بر روى زمين است ما زينت زمين قرار داديم، نه
زينت شما، و اين براى آزمايش است تا ببينيم چه كسى فريب مى‏خورد و چه كسى فريب
نمى‏خورد.

 اين زيورها هم ماندنى نيست: “و
إنّا لجاعلون ما عليها صعيداً جُرزا”5 در آينده نزديك يا دور ما آنچه كه زينتِ
زمين قرار داديم، از بين مى‏بريم و يك زمين پژمرده و بى‏آب و علف قرار خواهيم داد (صعيد،
وجه‏الأرض است) اين زمين مزيّن را در آينده نزديك يا دور به صورت زمينِ جُزُزْ (يعنى
پژمرده و بى‏آب و علف) قرار مى‏دهيم پس آنچه بيرون از انسان است اولاً: زمين است و
ثانياً: ناپايدار.

 امّا آنچه كه زينت انسان است
را در سوره حجرات بيان فرموده آيه اين است: “و لكنّ اللّه حبّب إليكم الايمان و
زيّنه في قلوبكم”6 خداوند ايمان را زينت دلِ شما قرار داد. و طورى دلِ شما را
آفريد كه ايمان را دوست دارد اگر خود شما دلتان را تيره نكنيد.

 خداى سبحان طورى ايمان را زيور
دل قرار داد كه دل باايمان مزيّن مى‏شود؛ اگر خودش را ارزان نفروشد!

 پس آنچه جداى از حقيقت ايمان و
بيرون از انسان شد، زينت “أرض” است نه زينت انسان و آينده‏اش هم پايدار نيست. و
آنچه كه زينت انسان است و پايدار است و هر دو صفت را دارد، ايمان خواهد بود.
بنابراين شيطان جز از راه تزيين، كسى را فريب نمى‏دهد و خداى سبحان هم زينت انسان
را مشخّص كرده كه از اين به بعد اگر انسانى فريب خورد به سوء اختيار خود اوست چون
خداوند همه راهها را بيان كرده است.

 در تحف العقول آمده كه: يك مرد
مسيحى با لباسى تميز وارد مدينه شد، مسلمين صدر اسلام كه با فقر زندگى مى‏كردند،
وقتى اين مرد مسيحى خوش لباس را ديدند گفتند: “ما اعقل هذا النّصرانى؛ عجب آدم
عاقل و متمدّنى است!.” حضرت فرمود: “مَهُ” نگوييد ما أعقل هذا “انّ العاقل من وحّد
اللّه و عمل بطاعته؛7 عاقل كسى است كه موحّد باشد و به دستور خدا عمل كند.”
اينهايى كه گرفتارتثليثندچه عقلى‏دارند؟! حضرت زينت‏رامشخّص‏كرده است.خوب‏است
كه‏انسان لباس نو بپوشد مخصوصاًدراعياد،درمساجد،درنماز جمعه‏وجماعات.

 اين بابويه رحمه الله در كتاب
شريف “من لا يحضره الفقيه” در بحث لباس مصلّى اين را نقل مى‏كند كه اگر كسى دو دست
لباس دارد، يك دست لباس خوب و يك دست لباس كهنه، اين لباس خوب را گذاشته براى رفت
و آمدهاى عادى و آن لباس كهنه براى نماز و چيزهايى از اين قبيل. خداى سبحان يا
فرشتگان مى‏گويند: “تو براى خدا پوشاكى ندارى”، پس شايسته نيست كه انسان، لباس
خوبش را براى كارهاى عادى و لباس مُندرسش را براى مسجد و نماز، بپوشد.

 در سوره نحل مقدارى از اين
مباحث را بيان فرموده: اين چيزهايى كه براى كفّار زينت داده شد كار چه كسى است؟
قرآن مى‏فرمايد: “زُيّن للذين كفروا مكرهم” مكر اينها براى اينها زيبا نشان داده
شده است. بعد از اين كه معلوم شد انسان از راه زينت فريب مى‏خورد. بعد از اين كه
روشن شد خداى انسان، زينت دنيا و زينت انسان را هم بيان كرده و شيطان نيز انسان را
از راه زينت فريب مى‏دهد. قرآن كريم فرمود: “زيّن للذين كفروا مكرهم” چه كسى اين
مكر را تزيين كرد، فاعل “زُيَّنَ” كيست؟

 در بعضى از آيات اين تزيين را
خدا به شيطان نسبت مى‏دهد و در برخى آيات به خودش. در سوره نحل اين چنين آمده است:
“تاللّه لقد أرسلنا إلى أُمَمٍ من قبلك فزيّن لهم الشّيطان أعمالهم فهو وليّهم
اليوم ولهم عذابٌ اليم؛9 ما براى امّتها، انبيا را فرستاديم و اعزام كرديم، امّا
اين رفتار بدشان را شيطان پيش اينها خوب جلوه داد.”

 در آيات ديگر هم تزيين را به
شيطان نسبت مى‏دهد ولى همين اصل را قرآن كريم در بعضى از آيات به خدا نسبت مى‏دهد،
و مى‏گويد: خداست كه اعمال هر كسى را براى او زيبا نشان مى‏دهد. در سوره نمل اين
چنين آمده است: “انّ الّذين لايؤمنون بالآخرة زيّنا لهم أعمالهم فهم يعمهون؛10
كسانى كه به آخرت ايمان ندارند و كافرند ما اعمال آنان را برايشان مزيّن كرديم.”اينها
اعمال خودوكفرونفاقشان را خوب مى‏بينند، مى‏گويند: عجب كار خوبى كرديم،عجب فكرى
داريم. ماييم كه اعمال اينها را برايشان زيبا نشان داديم و مزيّن كرديم.

 پس اگر در يك جا مى‏فرمايد
شيطان اعمال اينها را برايشان زينت مى‏دهد در جاى ديگر مى‏فرمايد: ما اعمال اينها
را براى اينها زينت مى‏دهيم. اين مؤيّد همان بحثهاى گذشته است كه شيطان به منزله “كَلبِ
مُعَلَّمْ” است، مأمور الهى است، اگر خدا خواست كسى را بگيرد به وسيله شيطان
مى‏گيرد. شيطان مستقيماً در برابر خواست خدا نيست، نظير اهرمن در برابر يزدان
نيست. شيطان نسبت به اكثر مردم حقّ وسوسه دارد و وسوسه بسيار چيز خوبى است براى
اين كه با وسوسه اوست كه انسان مبارزه مى‏كند، در جهاد اكبر پيروز مى‏شود، از اين
طرف عقل و وحى هست و وسوسه باعث درگيرى عقل و وحى با هوس و موجب پيروزى انسان در
جبهه جهاد اكبر مى‏شود. ولى همين شيطان نسبت به انسانى كه عقل و وحى را پشت سر
گذاشت “فنبذوه وراء ظهورهم”11 مثل كلبِ معلّمى است كه خداى سبحان همين شيطان را بر
آن گروه مسلّط مى‏كند. لذا فرمود: “إنّا جعلنا الشّياطين أولياء للذين لايؤمنون.”12
و فرمود: “إنّا أرسلنا الشّياطين على الكافرين تؤزّهم أزّاً.”13 شيطان يك رسالتى
دارد، هر كسى را كه گاز نمى‏گيرد، اين سگ تربيت شده هر كسى را كه نمى‏گزد، سارقين
را مى‏گزد نه واردين و مهمانها را. شيطان نسبت به اولياى خاص اصلاً حق وسوسه هم
ندارد نسبت به ديگران يك پا جلو، يك پا عقب، تا انسان بگويد: “أستغفر اللّه” او
فرار مى‏كند تا بگويد: “أعوذ باللّه من الشّيطان الرّجيم” او فرار مى‏كند.

 جريان شيطان را حضرت امير عليه
السلام در نهج البلاغه تمثيل و تبيين فرموده است: “يقدّم رجلاً و يؤخّر أخرى” كسى
كه ناشناس است، مى‏خواهد چيزى را از جايى سرقت كند، مستقيماً از آن مركز نمى‏رود
تا آن چيز را بردارد، يك پا جلو برمى‏دارد، يك پا عقب مى‏گذارد و آماده است كه اگر
يك موقع او را ديدند فرار كند. شيطان براى وسوسه يك پا جلو مى‏گذارد يك پا عقب كه
تا شخص استغفار كرد و توبه نمود او خود را كنار بكشد و فرار كند، در همين حدّ
شيطان اثر دارد، آنقدرها قوى نيست و انسان اگر با داشتن همه اين وسايل رحمت،
گرفتار اين فريب بشود بَدا به حال او.

 بنابراين شيطان براى اكثر مردم
در حد وسوسه است، و به اولياى خدا هم كه دسترسى ندارد. امّا نسبت به كفار و
منافقين، ولىّ آنهاست و آنها در تحت ولايت شيطانند. اين ولايت هم به اين نحو است
كه آنها آمدند زير چتر شيطان و او را ولىّ انتخاب كردند، نه اين كه خداى سبحان او
را ولىّ منافقين قرار داده باشد: “إنّهم اتخذوا الشياطين اولياء من دون الله.”14
اينها اتخاذ كردند، اول اينها سر سپردند! خدا هم مهلت داد كه برگردند، برنگشتند آن
گاه خداى سبحان لطفش را گرفت، وقتى لطفش را از يك انسانى بگيرد او در تحت ولايت
شيطان قرار مى‏گيرد. لذا در اين كريمه فرمود: “فهو وليّهم اليوم؛15 شيطان ولىّ
آنهاست” آنها عُمرى در تحت ولايت شيطانند و نمى‏دانند چه مى‏كنند.

 در اين آيه سوره نمل هم فرمود:
“انّ الذين لايؤمنون بالآخرة زيّنا لهم أعمالهم فهم يعمهون” اينها در تاريكى با
چشم كم نور مشغول راه رفتن هستند و مسلّم است كه مى‏افتند. پس اگر شيطان تزيين
مى‏كند بالاستقلال نيست، چون چيزى در جهان امكان، نيست كه مستقلاً كار بكند بلكه
همه، مأموران الهى‏اند.

 × تزيين به چه معناست؟

 تزيين به چه معناست؟ و چند قسم
زينت هست؟ و زينة الأرض و زينة الإنسان يعنى چه؟ و زينت دهنده چه كسى است؟

 امّا اين كه فرمود: “و زيّن
للذين كفروا مكرهم” مكر، نقشه‏كشى و توطئه‏چينى است كه از يك راه خاصّى انسان به
مقصد برسد. كفّار همواره در برابر انبياى عظام مكر داشتند تا بتوانند مكتب آنها را
بپوشانند و يا خود آنها را از پا در آورند. خداى سبحان مى‏فرمايد اين مكرها كارى
نيست، چون مكر وقتى اثر مى‏كند كه طرف مكر از مكر مكّار بى‏خبر باشد اينها كه در
برابر مكتب الهى به مكر و دسيسه پرداختند ممكن است افراد عادى را فريب بدهند، اما
آيا ممكن است كه در برابر دينِ خدا مكر بكنند و خدا نداند؟ خداى سبحان برهان اقامه
مى‏كند و مى‏فرمايد: مكر اينها به جايى نمى‏رسد، چرا؟ چون من مى‏دانم اينها چه
مى‏كنند، اگر طرفى كه درباره او مكر مى‏شود بداند كه مكّار چه نقشه‏اى دارد، نقشه
او ديگر اثر نخواهد داشت.

 برهان ديگر اين كه فرمود: من
هستم كه بايد كارهاى اينها را سامان بدهم: “أفمن هو قائم على كلّ نفسٍ بما كسبت”
خدا مسلّط بر تمام نفوس است و تمام كارها به تدبير او بايد اداره بشود. هرگز اجازه
نمى‏دهد كه عدّه‏اى با مكر به دين او آسيب برسانند. فرمود: ممكن نيست كسى بخواهد
در برابر دين، دسيسه كند و ما به او مهلت بدهيم، چون اوّلاً: مى‏دانيم او چه
دسيسه‏اى دارد براى اين كه: “يعلم ما تكسب كلّ نفس”16 ثانياً: مگر ما متولّى امور
مردم نيستيم؟: “أفمن هو قائم على كل نفس” كه خدا دو نوع قيام دارد: قيام دارد بر
كلّ ذاتها؛ يعنى بر همه سيطره دارد ]بما كسبت[: يعنى قيّم كارهاست. وقتى ما در فقه
مى‏گوئيم: “جَدّ، قائم به امور صبى است” يعنى چه؟ يعنى كارهاى صبىِ را او سامان مى‏دهد.
اگر خداى سبحان قائم به كلّ امر است، پس او بايد سامان بدهد و حال آن كه او سامان
نمى‏دهد، لذا برهان را در همين سوره رعد فرمود و موارد را در آيات ديگر. اگر خداى
سبحان بر كل نفس سلطه دارد، و همه كارها را او بايد سامان بدهد، چگونه ممكن است
كسى در برابر دين او مكر كند و خدا كار او را سامان ببخشد، اين شدنى نيست.

 در اواخر سوره رعد مى‏فرمايد: “و
قد مكر الّذين من قبلهم” اينها اولين گروهى نيستند كه به دسيسه و مكر پرداختند پيش
از اينها هم اقوامى بودند كه به مكر و دسيسه، عمر را گذراندند. امّا “فللَّه المكر
جميعاً” تمام اين نقشه‏ها از آنِ خداست. “يَعْلَمُ ما تكسب كلّ نفسٍ”17 هر كس هر
چه مى‏كند او مى‏داند. حال اگر شخصى در برابر شخص ديگر مكر كرد، ممكن است آن شخصى
كه درباره او مكر شده آسيب ببيند چون آگاه نيست، ولى اگر كسى در برابر دين خدا
خواست مكر بكند، خدا مى‏داند كه آن مكر كننده چه هدفى دارد. چون “يعلم ما تكسب كلّ
نفس” و اگر او قيّم كارهاست و بايد سامان ببخشد، فرمود: من مكر و دسيسه را سامان
نمى‏بخشم.

 در سوره نحل آيه 26 چنين آمده
است: “قد مكر الّذين من قبلهم” خداى سبحان از مكر افرادى كه قبل از اينها بودند
آگاه بود. “فاَتَى اللّه بنيانهم من القواعد” اينها مكر كردند، خانه امنى ساختند
كه از اين خانه امن، بر اسلام و مسلمين بتازند، فرمود: خدا همين خانه را بر سر
اينها خراب كرد، اينها مى‏خواهند مكر كنند، خدا نسبت به اينها مكر مى‏كند. مكر
اينها بى‏اثر است، چون خدا مى‏داند و اجازه نمى‏دهد كه اين مكرها به سامان برسد.
خدا كه نسبت به اينها مكر مى‏كند اينها نمى‏دانند، لذا در يك خانه امن نشسته‏اند: “فأتى
اللّه بنيانهم من القواعد” خدا آن پايه را مى‏زند، نه اين كه از در و ديوار بيايد.
خداى سبحان اگر بخواهد عمر مردمى را بگيرد اين طور نيست كه از دَرْ بيايد تا اينها
از پنجره فرار كنند، فرمود خدا اگر بخواهد كسى را بگيرد از همان پايه ويران مى‏كند
و سقف خانه امن، بر سَرِ آنها فرود مى‏آيد.

 خصوصيّت مكر الهى اين است كه
انسان نمى‏داند خداى سبحان با او چگونه مكر مى‏كند و او را مى‏گيرد: “فخرّ عليهم
السقف من فوقهم و آتيهم العذاب من حيث لايشعرون” اين خاصيّت مكر است، پس اينها
نمى‏توانند به خدا مكر بزنند.

 در سوره فاطر – كه قبلاً تذكر
داده شد – اين چنين فرموده است: “والّذين يمكرون السّيئات لهم عذاب شديد”آنها كه
دسيسه بازى مى‏كنند گرفتار عذاب دردناك خواهند شد. “و مكر أولئك هو يبور” نقشه
آنها “باير” مى‏شود. و گفتيم كه باير زمينى است كه چون آب ندارد محصول هم ندارد،
خدا نمى‏گذارد دسيسه كفّار داير بشود، چرا؟ چون مى‏داند كه اينها چه مى‏كنند. در
آيه ديگر آمده است كه: “و إن كان مكرهم لتزول منه الجبال” اگر هم مكرهاى قوى و كوه
كَنِ داشته باشند؛ يعنى دسيسه‏هايى داشته باشند كه كوهها با آن دسيسه‏ها زايل
مى‏شود، اگر ما نخواهيم، باير مى‏ماند. و فرمود: اگر سخن از دين باشد ما هرگز
نمى‏گذاريم مَكر كفّار نسبت به دين داير بشود و همواره باير است.والحمد لله ربّ
العالمين‏ادامه دارد

 پاورقيها:

 1) فاطر (35) آيه10.

 2) حجر (15) آيه 39.

 3) آل عمران (3) آيه 14.

 4) كهف (18) آيه 7.

 5) همان، آيه 8.

 6) حجرات (49) آيه 7.

 7) تحف العقول، ص 38.

 8) رعد (13) آيه 33.

 9) نحل (16) آيه 63.

 10) نمل (37) آيه 4.

 11) آل عمران (3) آيه 187.

 12) اعراف (7) آيه 27.

 13) مريم (19) آيه 83.

 14) اعراف (7) آيه 30.

 15) نحل(16) آيه 63.

 16) رعد (13) آيه 42.

 17) همان.

فاطمه (س) ؛ بانوى ناشناخته

صديقه كبرى و انسيّه حورا؛ فاطمه زهرا – سلام
الله عليها – بانوى بزرگوارى است كه نه تنها عوام به منزلت او پى نبرده‏اند بلكه
خواص نيز از درك‏جايگاه رفيع آن فلسفه هستى عاجز مانده‏اند. شخصيت آن حضرت هم بر
سنّيان مجهول است هم بر شيعيان!

 منزلت فاطمه (س)

 رسول گرامى اسلام صلى الله
عليه وآله وسلم فرموده است: “فاطمة بضعةٌ منّى من أغضبها فقد أغضبنى؛1 فاطمه پاره
تن من است آن كه او را به خشم آورد، مرا به خشم آورده است.”

 در اين روايت از دو جنبه بايد
نظر كرد: جنبه دليلى و جنبه مدلولى.

 جنبه دليلى:

 اين روايت از نظر سند، در درجه
اعلى است كه قابل مناقشه و ترديد نيست، به طورى كه “ذهبى” – منتقد برجسته اهل سنّت
– مى‏گويد: اين روايت صحيح است.

 روايت ديگرى است كه آن حضرت(ص)
مى‏فرمايد: “انّ اللّه يغضب لغضب فاطمه و يرضى لرضاها؛2 همانا خداوند براى خشم
فاطمه، به خشم مى‏آيد و براى رضايت او، خشنود مى‏شود.”

 اين روايت نيز متواتر است؛
يعنى قطعى الصّدور بودنش از جانب پيامبرصلى الله عليه وآله وسلم ترديد ناپذير است.

 جنبه مدلولى:

 مدلول و معناى روايت چيست؟
روايت “فاطمة بضعةٌ منّى من أغضبها فقد أغضبنى” مقدمه است براى روايت “انّ اللّه
يغضب لغضب فاطمه و يرضى لرضاها”. رضا و غضب چيست؟ از كجا پيدا مى‏شوند و به كجا
مى‏رسند؟ و از چه چيزى مايه‏مى‏گيرند؟

 از زندگى نباتى دو قوّه پيدا
مى‏شود: يكى قوه جذب ملايمات و ديگرى قوه دفع منافرات، اين دو قوّه در زندگى
حيوانى كه رسيدند از صورت جذب و دفع خارج مى‏شوند و به صورت رضا و غضب در مى‏آيند.
تا مى‏رسند به زندگى انسانى و زندگى انسانى موقعى است كه مبدأ رضا و غضب، بتمامه
عقل باشد. وقتى رضا و غضب هر دو از عقل مايه بگيرند، اين موجود، انسانى و عقلانى
مى‏شود كه: “يغضب لغضب العقل و يرضى لرضا العقل”. فوق اين مرتبه، مقامى است كه
اراده انسانى، فانى در اراده خداوند مى‏شود، وقتى در اراده خدا فانى شد، مى‏شود “يغضب
لغضب الله و يرضى لرضا الله”. كسى كه به اين مقام رسيد، به مرتبه “عصمتِ خاتميّت”
رسيده است؛ عصمتِ آن موجود كاملى كه در عالم وجود نظيرش نيست؛ يعنى كسى كه حبّ و
بغض او در حبّ و بغض خدا، محو شده است، دوست ندارد إلاَّ آنچه خدا دوست مى‏دارد و
مبغوض ندارد مگر آنچه خدا مبغوض
دارد، اين چنين
بشرى مى‏شود: “و ما ينطق عن الهوى، ان هو الا وحى يوحى”.3

 فاطمه زهراعليها السلام كسى
است كه “انّ اللّه يغضب لغضب فاطمه و يرضى لرضاها” گاه گفته مى‏شود: “يغضب لغضب
الله و يرضى لرضا الله”. يعنى حرف “لام” از طرف “الله” مى‏آيد و تأثير مى‏كند در
رضا و غضب؛ يعنى خشنود مى‏شود، براى خشنودى خدا و به خشم مى‏آيد، براى خشم خدا،
اين همان “عصمت كبرى” است. و گاه حرف “لام” از اين طرف مى‏آيد كه “إنّ اللّه يغضب
لغضب فاطمه و يرضى لرضاها”، كه بسيار بالاتر از صورت اول است چون لام بر سر “رضا
فاطمه” در آمده كه رضايت فاطمه در رضايت خالق هستى، تأثير مى‏گذارد؛ يعنى خداوند
خشنود مى‏شود براى خشنودى فاطمه و به خشم مى‏آيد، براى خشم فاطمه!

 فاطمه شناس امام جعفر
صادق‏عليه السلام است كه مى‏گويد: “انما سميت (فاطمة)، فاطمة لان الخلق فطموا عن
معرفتها؛4 فاطمه را از آن رو، فاطمه گفته‏اند كه مردم از شناخت او عاجزند.”
بنابراين ما از شناخت فاطمه، ناتوانيم. كسى او را شناخت كه پس از شهادت زهراعليها
السلام گفت: “… قلّ يا رسول اللّه عن صفيّتِكَ صبري و عفا عن سيّدةِ نساء
العالمين تجلّدي… فما أقبح الخضراء و الغبراء يا رسول اللّه، امّا حُزنى فسرمد و
أمّا ليلى فمسهّد؛5 اى رسول خدا! پس از دخترت، شكيبايى من به پايان رسيده و خويشتن
دارى‏ام از دست رفته است… پس از او آسمان و زمين زشت مى‏نمايد و هيچ‏گاه اندوه
دلم نمى‏گشايد و ديدگانم (در فراق او) بى‏خواب است.”

 نقش فاطمه در مباهله

 فخر رازى،6 زمخشرى،7 قاضى
بيضاوى، حاكم نيشابورى و جلال الدّين سيوطى نقل مى‏كنند: پس از آن كه، هنگام
مباهله (لعن بر كاذب) با نصاراى نجران فرا رسيد، پيامبرصلى الله عليه وآله وسلم
براى مباهله بيرون آمد در حالى كه حسين‏عليه السلام را در آغوش و دست حسن‏عليه
السلام را در دست گرفته بود و فاطمه‏زهراعليها السلام پشت سر آن حضرت و على‏ابن
ابى‏طالب‏عليه السلام پشت سر حضرت زهرا بود.

 اين همان پيغمبرى است كه “و ما
ينطق عن الهوى” و همان رسولى است كه “و ما آتيكم الرّسول فخذوه و ما نهيكم عنه
فانتهوا”8، اين همان كسى است كه سنّت او، “قول”، “تقرير” و “فعل” اوست. تمام حركات
و سَكَنات او سنّت است. اطوار و احوال او بتمامه مرتبط است با مقام “فدنى فتدلاَّ
فكان قاب قوسين أو أدنى”.9 او خلاصه عالَم است و پيغمبر خاتم. او جوهر وجود و فرد
اوّل عالم هستى است. چنين بشرى هر نگاهش دنيايى از حكمت است و هر عملش، سرچشمه
جوشان معارف.

 اين كه خودش در جلو است، على
پشت سر و فاطمه در وسط، داراى معناى عميقى است، معناى اين عمل اين است كه
فاطمه‏عليها السلام، برزخ بين “نبوت كبرى” و “ولايت عظمى” است؛ يعنى فاطمه جنبه
قطبيت و حساب مركزيت را دارد، او بين مقام وحى اعظم و مقام تبليغ وحى و مقام تفسير
وحى، حركت مى‏كند، جلوى فاطمه، مبلّغ وحى است و پشت سر او، مفسّر وحى و اين است كه
قدر او همچنان ناشناخته است.

 بارى، وقتى پيامبرصلى الله
عليه وآله وسلم با چنين تركيبى، عازم مباهله شد، پيشواى مسيحيان نجران به آنان
گفت: چهره‏هايى به سوى ما رو نهاده‏اند كه اگر بخواهند كوه را از ريشه در
مى‏آورند. اينان اگر لب به دعا بگشايند، تمام اين وادى در آتش خواهد سوخت و احدى
از شما باقى نخواهد ماند!

 وقتى پيامبرصلى الله عليه وآله
وسلم بيرون آمد به اين چهار وجود مقدّس فرمود: “إذا أنا دعوتُ فأمّنوا؛10 زمانى كه
من دعا كردم شما آمين بگوييد.” معناى اين جمله آن است كه عمل من انعكاس وحى است. و
وحى چنين است: “فمن حاجّك فيه من بعد ما جاءَك من العلم فقل تعالوا ندع أبناءَنا و
أبناءَكم و نساءنا و نساءَكم و أنفسنا و أنفسكم ثمّ نبتهل فنجعل لعنة الله على
الكاذبين؛11 پس هر كس با تو در امر عيسى – كه بنده خداست نه پسر خدا – مجادله كند،
پس از علمى كه تو از خلقت او پيدا كردى، پس بگو بخوانيم و حاضر كنيم پسران، زنان و
خودمان را، پس از آن لابه و تضرّع نماييم و بگوييم لعنت خدا بر دروغگويان باد.”

 “إذا أنا دعوتُ
فأمّنوا”؛ يعنى دعاى من كه پيغمبر خاتم هستم، مقتضى است، اما شرط فعليت اين
مقتضى، نفس فاطمه‏عليها السلام است و بايد آمين او به دعاى من، ضميمه شود تا
مستجاب گردد.

 وحى و سنّت مى‏گويند كه دعاى
زهرا شرط است و مقتضى بدون شرط، محال است. گرچه هنگام مباهله با نصاراى نجران است
ولى اگر دست پيمبر به دعا بالا مى‏رود، بايد چهار دست ديگر هم همراه او به سوى
آسمان بلند شوند. پس اگر چنين است، على كيست؟ فاطمه كدام است؟ حسن بن على كيست؟ و
حسين بن على كدام؟

 زمخشرى مى‏گويد: أبناءنا و
نساءنا بر أنفسنا مقدم شده است؛ يعنى حسن و حسين و فاطمه بر جان پيغمبرصلى الله
عليه وآله وسلم مقدم شده‏اند؛ يعنى اشرف مخلوقات مى‏گويد: جان من فداى اينها
باد.12

 همو پس از نقل ماجراى مباهله و
حديث كسا مى‏گويد: اين قضيه قوى‏ترين دليل است بر فضل اصحاب كسا و برهان روشنى است
بر نبوّت پيغمبرصلى الله عليه وآله وسلم.13 قاضى بيضاوى نيز در تفسير مشهورش همين
مطلب را تأييد نموده است.

 فاطمه(س)، پيشگام‏بهشتيان

 ابن حجر در “لسان الميزان” و
حافظ ذهبى در “ميزان الإعتدال”، نقل مى‏كنند كه: “اوّل شخص يدخل الجنة فاطمة بنت
محمد(ص).”14

 قيامت روز حق است، پس اولويت
ورود در بهشت، براى شخص اول در وجود است و اول شخص بايد، اول شخص در انسانيّت
باشد، بنابراين عقلاً و نقلاً ممكن نيست، غير از پيغمبر خاتم‏صلى الله عليه وآله
وسلم، اولين وارد شونده به بهشت، كس ديگرى باشد. پيامبر بزرگ اسلام‏صلى الله عليه
وآله وسلم از نظر صورت و سيرت، گفتار و كردار، علم و دانش و تقوا، شخص اوّل عالم
وجود است. اول شخصى هم كه بر سفره ضيافت و جزاى الهى وارد مى‏شود بايد اين بشر
باشد – ولكن بين عقل و نقل تناقضى نيست – اوّل كسى كه وارد بهشت مى‏شود، فاطمه
است، چون فاطمه عين پيغمبر است، با او متّحد است، ورود فاطمه؛ يعنى ورود پيغمبر.

 سرّ عجيبى در اين روايت نهفته
است كه شرح آن را بايد در رواياتى كه در كتابهاى عامه و خاصّه نقل شده، پيدا كرد،
عايشه مى‏گويد: هر وقت آرزو داشتم، راه رفتن پيغمبر را ببينم به فاطمه نگاه
مى‏كردم؛ در راه رفتن به طرف راست يا چپ كه حركت مى‏كرد، عين حضرت بود، فاطمه، در
منطق، چهره، بيان، همانند پيامبر بود. بلكه مطلب بالاتر از اين سخن عايشه است؛
يعنى همان كه پيامبرصلى الله عليه وآله وسلم فرمود: “فاطمة بضعة منّي” وقتى پاره
تن او شد، پيغمبر بايد اول شخص باشد، و فاطمه پاره تن اوست و جدا از او نيست.
بالاتر از آن فرمود: “روحى التى بين جَنبىّ؛ فاطمه روحى است كه در كالبد من است.”
اول شخصى كه وارد بهشت مى‏شود، اول فرد عالم وجود است و خدا مى‏خواهد نشان بدهد كه
اين دختر، شخص پيامبر است.

 چگونگى ورود فاطمه(س) به
بهشت

 كيفيت ورود آن حضرت به بهشت
چنين است كه: “عليها حُلّة الكرامة قد عُجِنَت بماء الحيوان… على أحسن صورةٍ و
أحسن كرامة و أحسن منظرٍ…”.15 نظام عدل وجود – كه ظهورش در قيامت كبراست – محال
است “أحسن صور” را به كسى بدهد، مگر اين كه آن بشر “أحسن سِيَر” را پيش خدا
بياورد. اگر در كمالات علمى، اخلاقى، عملى، برتر از تمام عالمان، صالحان و عابدان
نباشد، محال است كه در آن روزبه احسن صور وارد بهشت شود چرا كه آن روز “فمن يعمل
مثقال ذرّة خيراً يره”.16

 وضعيت چنين است، كسى كه به
احسن صور مى‏آيد، بشرى است كه در ميدان كار، علم،تقوا،عمل، پا جاى‏پاى
خاتم‏گذاشته‏است.

 در اين مطالب بايد انديشيد كه
عايشه مى‏گويد: رسول خداصلى الله عليه وآله وسلم اوّل كسى را كه پس از سفر به
ديدنش مى‏رفت فاطمه بود و آخر كسى را هم كه وقت رفتن به سفر از او جدا مى‏شد،
فاطمه بود. اينها معنا دارد؛ يعنى در جدايى جسمانى كمترين فاصله‏ها را اعلم اولين
و آخرين و ادق انظار تمام انبيا و مرسلين، مراعات مى‏كرد كه فاصله بين او و فاطمه
در اين سفر به كمترين حد ممكن برسد.

 وقتى هم كه وارد مى‏شد، دست
فاطمه را مى‏بوسيد، كسى كه جبرئيل، خاك پايش را مى‏بوسيد او دست فاطمه را
مى‏بوسيد، اين مهر پدرى نبود، بعد سينه‏اش را مى‏بوييد، بعد تمام پيشانى‏اش را.
فرمود: من بوى بهشت را از تو استشمام مى‏كنم، تو را كه مى‏بوسم، جنّت قُرب را مى‏بويم.

 روزى پيامبرصلى الله عليه وآله
وسلم وارد شد، ديد فاطمه لباسى از پشم شتر به تن دارد و مشغول دستاس است، ديد همان
كسى كه ديشب تا صبح در محراب عبادت بوده، صبح برخاسته با چنين لباسى، مشغول دستاس
است. حضرت گريه كرد، وقتى او گريه كند، اشك باطن وجود جارى مى‏شود، بعد فرمود: “اصبرى
على مرارة الدّنيا؛ بر سختى دنيا، شكيبايى كن” و پيغمبر حركت كرد و رفت و جبرئيل
اين آيه را آورد: “و لسوف يعطيك ربك فترضى؛17 و به زودى پروردگارت آن قدر به تو
عطا مى‏كند، كه خشنود گردى.” و بدين ترتيب فاطمه‏عليها السلام پاداش شايسته‏اش را از
خداوند متعال دريافت خواهد كرد.

 پاورقيها:

  1) صحيح بخارى، تحقيق
مصطفى ديب البغا، ج3، ص1361، ح3510.

 2) ميزان الاعتدال، ج1،
ص535، ح2002؛ كنزل العمال، ج12، ص111، ح34237.

 3) نجم (53) آيه3.

 4) تفسير فرات الكوفي، چاپ
تهران، ص581.

 5) اصول كافى، ج1، ص459؛
نهج البلاغه، فيض الاسلام، ص652 ،651.

 6) التفسير الكبير، ج8،
ص80.

 7) الكشّاف، ج1، ص368.

 8) حشر (59) آيه7.

 9) نجم (53) آيه9.

 10) الكشاف، همان.

 11) آل عمران (3) آيه61.

 12) الكشاف، همان، ص370.

 13) همان.

 14) كنزالعمال، ج12، ص110،
ح34234؛ لسان الميزان، ج4، ص16، ح34؛ ميزان الاعتدال، ج2، ص618، ح5057.

 15) مقتل خوارزمى، ج1،
ص52؛ تاريخ دمشق، لابن عساكر، ج12، ص86؛ عيون اخبار الرضا(ع)، ج2، ص29، ح38.

 16) زلزله (99) آيه7.

 17) ضحى (93) آيه5.

امام خمینی ثابت و استوار از آغاز تا پایان

گفتارماه

فاطمه؛ بانوى ناشناخته

 زينت انسان                                                               آية
الله جوادى آملى

 گردآورى قرآن                                                             آية
الله معرفت

 آگاهيهاى غيبى                                                            حجةالاسلام
والمسلمين مُهرى

شعر و شعور

 بررسى كنفرانس جمعيت و
توسعه                                        مينا‌هاشمى

 غراب غرب                                                                   دكتر سيد محمد اكرام

 تهاجم فرهنگى و راه حلها                                                سيد
موسى ميرمدرس

روسيه و مسلمانان                                                          غلامرضا
گلى زواره

 سرگذشت قهرمانان رجيع 3

 نظريه اتحاد آسيايى                                                      دكتر
محمد رضا حافظنيا

 گرانى لجام گسيخته                                                      حجةالاسلام
والمسلمين رهبر

 گفته‏ها و نوشته‏ها

 پاسخ به نامه‏ها

 جدول

گزارشهاى علمى – پژوهشى  

 نگاهى به رويدادها

رهنمودهای مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای

ماهنامه پاسدار اسلام.

صاحب امتياز: دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه
قم.

مدير مسؤول: محمد حسن رحيميان.

دفتر مركزى: قم خيابان شهدا- صندوق پستى
37185/777 – تلفن 24803 – فاكس32332

شعبه تهران : خيابان انقلاب اسلامى – بين فلسطين
و وصال – تلفن 6468283

حساب جارى 600/9 بانك ملت قم- شعبه آموزش و
پرورش.

تك شماره 400 ريال – اشتراك ساليانه 4800 ريال.

چاپ : چاپخانه دفتر تبليغات اسلامى.

يادآوريها

 1- پاسدار اسلام از مقالات،
اشعار، داستانها و ديگر آثار شما استقبال مى‏كند.

 2- آثار رسيده، بر اساس ضوابط
شوراى نويسندگان، به ترتيب اولويت به چاپ خواهند رسيد. و حتى‏المقدور، مقالات همه
نويسندگان – در صورت برخوردارى از جنبه‏هاى پژوهشى – منتشر خواهند شد، ولكن مطالب
نو و آثار مذهبى در عرصه‏هاى گوناگون، در اولويت قرار دارند.

 3- لازم است، مقاله‏ها براى يك
شماره، در نظر گرفته شوند (حداكثر 15 صفحه دست‏نويس) و در صورت ناگزير بودن، از سه
شماره پى در پى، افزايش نيابند.

 4- فرستادن نسخه اصلى مطالب
لازم است و در صورت ترجمه، ضميمه ساختنِ متن، ضرورى مى‏باشد.

 5- مطالب رسيده، بايد پيش از
اين، چاپ نشده باشند.

 6- مجله در ويرايش و تلخيص
مقاله‏ها، مختار است.

 7- آثار ارسالى، بازگردانده
نمى‏شوند.

 8- بهره جستن از مطالب مجله –
با يادآورى مأخذ – آزاد است.

مقام
معظم رهبرى حضرت آيت الله خامنه‏اى

من عقيده ندارم كه اين گرانى كه الآن در كشور ما
وجود دارد، غير قابل اجتناب است. اين را من قبول ندارم. من مى‏گويم يك مقدارى از
آن قابل اجتناب است. البته اگر ما كشور خودمان را با كشورهاى همسايه مقايسه كنيم،
در كشور ما ارزانى است. اما ما به كشورهاى همسايه چكار داريم؟ ما امكاناتى در كشور
داريم. اين گرانى البته براى بعضى‏ها اصلاً محسوس نيست. اما يك قشرى هم هستند كه
اين گرانى را با همه وجود حس مى‏كنند. من اين افراد را مى‏بينم. من مى‏گويم مى‏شود
جلوى اين گرانى را تا حدودى گرفت و بايد تلاش كرد… بايد حتماً براى قشرهايى از
مردم تلاش بشود. مثلاً اين اتيكت زدن كه اخيراً قرار شد انجام بگيرد، بخشى از كار
است و همه كار نيست البته همين هم بايد كنترل بشود كه درست انجام بشود. دوستانى كه
مسئول اين كار هستند بايد به اين نكته توجه كنند.

دولت مظهر اقتدار يك ملت است. اگر اقتدار شما كم
شد به اين معنى نيست كه شما و چيزى را كه متعلق به خودتان است از دست داده‏ايد،
خير! شما چيزى را كه متعلق به مردم است از دست داده‏ايد. نگذاريد اقتدار دولت
شكسته بشود. بعضى‏ها دوست دارند اقتدار دولت را بشكنند كه اينها در حقيقت
مى‏خواهند اقتدار ملى را بشكنند. شما اين را اجازه ندهيد. دستگاههاى امنيتى و
انتظامى مسؤوليت دارند. بايد با كسى كه با نظم عمومى مقابله و معارضه مى‏كند و
اختلال و خدشه ايجاد مى‏كند برخورد بشود. نبايد نسبت به كسى كه نظم عمومى را خراب
مى‏كند حتى اندك اغماض روا داشت. كسانى هستند كه امنيت و نظم را به هم مى‏زنند.
يكى از مظاهر حفظ اقتدار دولت اين است كه سياستهايى كه اعلام مى‏شود، سياستهاى
سنجيده‏اى باشد كه البته بنا هم بر همين است.

هيچ كس بنا ندارد سياست نسنجيده اعلام بكند. اما
گاهى از اوقات انسان احساس مى‏كند سياستهايى كه از برخى از دستگاهها مشاهده
مى‏شود، گويا نسنجيده است. بعد هم بعضى از سياستها و تصميم‏ها به خاطر اينكه فلان
كس مخالف بوده يا فلان كس در فلان جا اعتراض را كرده، بلافاصله عوض مى‏شود. من عرض
مى‏كنم كه اولاً سياستها و تصميم‏هايى كه اتّخاذ شد روى آن پافشارى بشود. مردم از
اين خوششان مى‏آيد و اين را دوست مى‏دارند. البته پافشارى بر تصميم غلط مورد قبول
و توقع نيست، تصميم‏هاى درست مورد نظر است. تبدل رأى‏ها و تغيير زود به زود آنها
درست نيست.

نكته ديگرى را كه باز از برادران عزيز مى‏خواهم
آن را دنبال كنند، مسأله احياء روحيه حمايت از توليدات داخلى است.

 در مردم اين تعصب را بوجود
بياوريد كه توليد دست خودشان را دوست بدارند. يك روز اروپائيها افسانه‏اى را در
ايران رايج كردند كه ايرانى قادر نيست لوله هنگ هم بسازد. اگر كسى چيز خوبى هم
مى‏ساخت مى‏گفتند خوب نساخته و بد ساخته است. بعضى از سازندگان اجناس باورشان آمده
بود كه ايرانى بايد سست و بد بسازد. آن روز گذشت و امروز، ما مصنوعات و توليدات
بسيار خوب و بهتر از توليدات خارجى در كشورمان داريم. نمونه‏هاى زيادى دارد.

آخرين سخن كه ترجيع بند همه حرفهاى ماست، اهتمام
به قشرهاى ضعيف و عقب مانده جامعه است. شما هر چه براى اينها تلاش كنيد، كم تلاش
كرده‏ايد. برادران عزيز واقعاً يك عده در اين كشور هستند كه از لحاظ گذراندن زندگى
به اينها سخت مى‏گذرد و با سختى زندگى را مى‏گذرانند. ما اساساً مبارزات و تلاشمان
قبل و بعد از تشكيل جمهورى اسلامى و تلاشهايى كه مسئولين اين كشور كرده‏اند براى
چه بوده است؟ ما براى تأمين عدالت اجتماعى اين كارها را كرديم.1373/6/10

تعليم و تربيت

 “خداى تبارك و تعالى در يك
سطر آموزش و پرورش را ذكر مى‏فرمايد و در هيچ چيز از امور دنيايى خدا نفرموده است
كه من منّت بر مردم گذاشتم، لكن در قضّيه آموزش و پرورش مى‏فرمايد كه “لقد منّ
الله على المؤمنين اذ بعث فيهم رسولاً من انفسهم يتلوا عليهم آياته و يزكّيهم و
يعلّمهم الكتاب و الحكمة”.

 خداى تبارك و تعالى در
مورد تزكيه، در مورد تعليم، تربيت، آموزش و پرورش با تعبير منّت گذاشتن بر مردم
مى‏فرمايد منّت گذاشته و پيغمبر را براى آموزش و پرورش فرستاده و پرورش را قبل از
آموزش ذكر مى‏فرمايد: “يزكيهم و يعلّمهم الكتاب و الحكمة”. اول تزكيه است… با آن
تعبير “منّ الله على المؤمنين” فرستادن پيغمبر. از اين آيه شريفه استفاده مى‏شود
كه اصلِ آمدن پيغمبر براى آموزش و پرورش بوده است”.59/4/10

 “بيشتر صدماتى كه به بشر
وارد مى‏شود، از طريق آموزش و پرورش است. تمام اين آلاتى كه درست شده است، تمام
اين آلات جنگى كه درست شده است، آلات منهدم كنى كه درست شده است، به دست اشخاصى
بوده است كه آموزش داشته‏اند لكن پرورش صحيح نداشتند و لهذا با علم خودشان طرح
فناى برادرهاى خودشان، همجنسهاى خودشان را مى‏ريزند. در مملكت ما هم آن مقدار كه
از دست آموزش و پرورش خواهان و آنهايى كه آموزششان زياد بوده است صدمه ديده‏اند
ملّتها، از دست ديگران نديده‏اند، براى اين كه اين متفكران و اين دانشمندان بودند
كه طرحهاى تخريبى را، طرحهاى فنا كننده ملّت را مى‏ريختند براى اين كه آموزش
داشتند لكن آموزش در كنارش پرورش نبود”.58/1/24

 “انسان از اوّل اين طور
نيست كه فاسد به دنيا آمده باشد، از اول با فطرت خوب به دنيا آمده، با فطرت الهى
به دنيا آمده، “كلّ مولودٍ يولد على الفطرة” كه همان فطرت انسانيّت، فطرت صراط
مستقيم، فطرت اسلام، فطرت توحيد است، اين تربيتهاست كه يا همين فطرت را شكوفا
مى‏كنند، و يا جلوى شكوفايى فطرتها را مى‏گيرند، اين تربيتهاست كه يك كشور را ممكن
است به كمال مطلوبى كه از هر جامعه انسانى است برسانند و يك كشور، كشور انسانى
باشد، كشور مطلوب اسلام باشد و همين تربيتها يا تعليم‏هاى بدون تربيت ممكن است كه
اينها را در آن وقتى كه مقدرّات يك كشورى دست آنهاست و همه چيز كشور به دست
آنهاست، كشور را به تباهى بكشند”.59/11/10

 “ملت عزيز ايران و ساير
كشورهاى مستضعف جهان اگر بخواهند از دامهاى شيطنت آميز قدرتهاى بزرگ تا آخر نجات
پيدا كنند چاره‏اى جز اصلاح فرهنگ و استقلال آن ندارند و اين ميسر نيست جز با دست
اساتيد و معلمان متعهدى كه در دبستانها تا دانشگاه‏ها راه يافته‏اند و با تعليم و
كوشش در رشته‏هاى مختلف علوم و تربيت صحيح و تهذيب مراكز تربيت و تعليم از عناصر
منحرف و كج انديش، نوباوگان را كه ذخاير كشور و مايه اميد ملتند، همدوش با تعليم
در همه رشته‏ها به حسب تعاليم اسلامى تربيت و تهذيب نمايند و علوم اسلامى را كه
مربّى اخلاق و مهذّب نفوس است به دست كارشناسان اسلامى داده تا نوباوگان و جوانان
عزيز را بدين مكتب جامع روانبخش آشنا و از تعاليم علمى و عملى آن برخوردار سازند و
به يقين بدانند كه اسلام مكتبى است كه انسانها را به گونه‏اى مى‏سازد كه به جز حق
و مبدأ خلق به هيچ مكتبى تسليم نشوند و تحت تأثير هيچ قدرتى واقع نگردند”.

60/10/7

 “اين كودكها مورد علاقه من
هستند، بچه‏هاى منند، عزيزان منند، به ملكوت نزديكترند، از آلودگيهاى طبيعت دورند
و من اميدوارم كه معلمهاى اين بچه‏ها و اين كودكها در تربيت انسانى – اسلامى اينها
كوشا باشند و از آن تعليمات سويى كه در سابق بود مبرا باشند.

 معلمان مدارس در هر جا
هستند عنايتشان به اين كودكها بيشتر باشد اين كودكها اميد آتيه مملكت ما هستند و
از اين كودكهاى امروز، انسانها و دانشمندان فردا درست مى‏شود. اينها هستند كه در
آتيه مملكت ما را اداره مى‏كنند و پس از ما اينها بايد استقلال مملكت و آزادى را
حفظ كنند. معلمان از اين كودكهاى نورس قدردانى كنند و اين كودكهاى نورس را كه
آلوده نيستند به آن چيزهايى كه ما بزرگها آلوده هستيم، نگذارند آلوده شوند”.58/7/1

اخبار ايران

 جهان اسلام

 جوانان مسلمان شهر “بيرمنگام”
– در انگليس – براى مبارزه با فساد و فحشا، گروههاى گشتى تشكيل دادند.(73/5/17)

هشت حزب و سازمان اسلامى و غير اسلامى اردن، ضمن
انتقاد از گشوده شدن نخستين پاسگاه مرزى ميان اردن و فلسطين اشغالى، از مردم خواستند
با عادى شدن روابط با دشمن صهيونيستى مبارزه كنند.

پليس فرانسه 23 مسلمان الجزايرى را در پاريس
دستگير كرد.(73/5/18)

نويسنده مرتد بنگلادشى از “داكا” به سوئد گريخت.(73/5/20)

نماز جمعه پس از ده ماه در زيارتگاه حضرت “بال”
در كشمير برگزار شد.(73/5/22)

لبنان درخواست آمريكا را براى جلوگيرى از فعاليت
حزب الله، رد كرد.

يك مركز اسلامى جديد در واشنگتن آغاز به فعاليت
كرد.(73/5/29)

عوامل رژيم عراق، جواهرات و طلاهاى نفيس خزانه
مرقد مطهر حضرت على – عليه‏السّلام – را ربوده ودراختيار صدام و افراد خانواده‏اش
قرار دادند.

جبهه نجات اسلامى الجزاير، مذاكره با رژيم كودتا
را رد كرد.

سازمان كنفرانس اسلامى با انتشار بيانيه‏اى، به
از بين بردن هويت اسلامى بيت المقدس از سوى رژيم صهيونيستى، اعتراض كرد.(73/5/31)

استاد دانشگاه داكا اعلام كرد: غير سياسى كردن
حج توسط سعوديها بزرگترين ضربه به اسلام است.

جرج حبش گروههاى اسلامى و ملى فلسطين را به
سرنگونى عرفات فراخواند.(73/6/1)

انديشمندان مسلمان شركت كننده در كنفرانس وحدت
اسلامى: تأسيس حكومت اسلامى، مهمترين راه عملى وحدت جهان اسلام است.

سيد حسن نصرالله رهبر حزب الله لبنان: در صورت
سازش لبنان با رژيم صهيونيستى، به عمليات ضد صهيونيستى ادامه مى‏دهيم.

سيد حسن نصرالله: آمريكا و رژيم صهيونيستى در
صدد نابودى حزب الله هستند.

“جبهه خلق براى آزادى فلسطين” مسؤوليت حمله به قرارگاه نظامى
صهيونيستها را در “بيت‏اللحم” بر عهده گرفت.(73/6/3)

امام جماعت مسجد واشنگتن: اسلام در آينده نزديك
به كليه ايالتهاى آمريكا راه خواهد يافت.

جبهه نجات اسلامى خواستار استعفاى دولت الجزاير
شد.(73/6/5)

رژيم صهيونيستى مسجد الخليل را به دو بخش مسلمان
و يهودى تقسيم كرد.(73/6/9)

 اخبار داخلى

147 هزار كيلو مواد مخدر طى سال گذشته در سطح كشور كشف گرديد.

يكى از مترجمان وزارت امور خارجه ايران به اتهام
همكارى با سرويس اطلاعاتى آمريكا، دستگير شد.(73/5/17)

دانشجويان اولين دوره خلبانى شكارى بمب‏افكن “سوخو
– 24” فارغ التحصيل شدند.

اولين كارخانه توليد كاغذ بازيافتى توسط
رئيس‏جمهور افتتاح شد.

هفته نامه “جينز ديفنس” چاپ لندن: ساخت تانك “ذوالفقار”
ايران، غرب را سر در گم كرده است.(73/5/20)

بهرام عباس زاده منافق تروريست در نزديكى مسجد
مكى زاهدان به دار مجازات آويخته شد.

 (73/5/24)

ايران نايب قهرمان كشتى آزاد جوانان جهان شد.

 (73/5/25)

دو ايرانى متهم به بمب گذارى در حوالى سفارت
اسرائيل در بانكوك آزاد شدند.

دكتر “محمد حسن قره آغاجلو” پزشك جوان ايران در
ميان 5 هزار نفر شركت كننده مقام نخست كنكور ورودى دوره تخصصى دانشكده پزشكى
دانشگاه پاريس را كسب كرد.(73/5/26)

وزير خارجه آرژانتين: آرژانتين هيچ مدركى در
مورد دخالت ايران در انفجار مركز يهوديان ندارد.

 (73/5/29)

بيش از يك تُن ترياك در درگيرى مأموران انتظامى
با كاروان بزرگ سوداگران مرگ در شرق كشور كشف و ضبط گرديد.(73/5/30)

يكصد و ده هزار بسيجى با گذراندن كلاسهاى آموزشى
و دريافت كارت به عنوان ضابطين قوه قضائيه در زمينه امر به معروف و نهى از منكر و
مبارزه با مظاهر فرهنگى غرب فعاليت خود را آغاز كردند.(73/5/31)

هفته نامه اكونوميست: اتهامات آرژانتين عليه
ايران تحت فشارهاى سياسى و هجوم تبليغاتى صورت گرفت.(73/6/1)

ايران با داشتن پنجمين ناوگان دريايى جهان و 3
هزار كاميون به موفقيتهاى چشمگيرى در حمل و نقل دست يافته است.

800 كيلومتر مرز مشترك ايران، پاكستان و افغانستان به روى
كاروانهاى قاچاقچيان بسته شد.

رئيس جمهور تركمنستان هنگام ترك تهران: طرح
انتقال گاز تركمنستان از طريق ايران به اروپا يك پيروزى بزرگ است.

آسوشيتدپرس: احداث خط لوله انتقال گاز تركمنستان
به اروپا از طريق ايران يك كودتاى سياسى و اقتصادى عليه آمريكا بود.

رئيس مجلس: بزرگترين دغدغه مجلس و دولت،
پشتيبانى از اقشار محروم است.(73/6/3)

عوامل شبكه جاسوسى و بمب گذارى عراق در كردستان
شناسايى و دستگير شدند.(73/6/6)

رسول خادم قهرمان كشتى جهان شد.

رئيس مجلس: وارد كوچه بن بست آمريكا نمى‏شويم.

رئيس جمهور: سكوت اروپا در برابر جنايات
بى‏شمارصربها، سؤال برانگيز ومايه شرمندگى‏است.

رئيس جمهور: نبايد اجازه دهيم بحران در بوسنى و جهان
به جنگ اسلام و مسيحيت تبديل شود.(73/6/7)

خانه شهيد رجائى به موزه شهدا تبديل شد.

رئيس جمهور: نيروهاى اطلاعاتى، سربازان وفادار
انقلابند و بيشترين تلاش را براى امنيت كشور به عمل مى‏آورند.(73/6/9)

رئيس مجلس: موفقيت انقلاب در گرو اجراى عدالت
اجتماعى و توزيع عادلانه ثروت ملى است.

بزرگترين مخزن فرآورده‏هاى نفتى خاور ميانه توسط
صنعتگران ايرانى در اصفهان ساخته شد.

 (73/6/10)

  اخبار خارجى

قاضى آرژانتين: اتهامات وارده به ايران در مورد
انفجار ساختمان مركز يهوديان آرژانتين، جعلى و ساخته “سيا” بود.

پليس فرانسه براى مقابله با عمليات تلافى‏جويانه
مسلمانان الجزايرى به حال آماده باش درآمد.

شوارد نادزه: قفقاز، بحرانى‏ترين منطقه دنياست.

شيمون پرز، از انجام مذاكرات پنهانى با يمن براى
انتقال يهوديان به اسرائيل پرده برداشت.

آمريكا از مطرح شدن تجاوزات اسرائيل به جنوب
لبنان در شوراى امنيت جلوگيرى كرد.

كويت قراردادى را امضاء كرد كه به موجب آن يك
سيستم پيشرفته شليك چند منظوره موشك و خودروهاى حمل و نقل زرهى از روسيه خريدارى
كرد.(73/5/18)

واتيكان رسماً مخالفت خود را با سقط جنين اعلام
كرد.

“سيا”: سعوديها براى بمباران شمال يمن هواپيماهاى روسى اجير كرده
بودند.

خانواده‏هاى هندى دختران خود را بخاطر مخارج
سنگين ازدواج به قتل مى‏رسانند.(73/5/19)

واشنگتن پست: اكثريت مردم آمريكا از سياست خارجى
كلينتون ناخشنود هستند.

قاضى آرژانتينى تحت فشار آمريكا و اسرائيل وادار
به تغيير موضع عليه ايران شد.

وزارت خارجه انگليس: هيچگونه مدركى دال بر دخالت
ايران در انفجارات بوئنوس آيرس و لندن وجود ندارد.

شهردار “اريحا” در اعتراض به سياست‏هاى عرفات
استعفا داد.(73/5/20)

بى‏نظير بوتو: هيچ قدرتى نمى‏تواند با توسل به
زور برنامه اتمى پاكستان را متوقف كند.

ژنرال سدراس رهبر نظامى‌هائيتى: من صدام نيستم،
در برابر حمله آمريكا به‌هائيتى مقاومت مى‏كنم.

رئيس جمهور آرژانتين: قضاوت من در مورد جمهورى
اسلامى ايران اشتباه بوده است.

غنا و رژيم صهيونيستى پس از 20 سال انقطاع،
روابط ديپلماتيك برقرار كردند.

اسرائيل و مصر يك كمك 5 ميليارد دلارى از آمريكا
دريافت كردند.

34 هزار نفر قربانى جنگ ده ساله ارتش تركيه با كردها شده‏اند.

عمان خواستار همبستگى اعراب براى سازش با
اسرائيل شد!

كره جنوبى دولت آمريكا را به مداخله در امور
داخلى اين كشور متهم كرد.

پطروس غالى: سازمان ملل در وضعيت كنونى خود
نمى‏تواند به كمك ملتها بشتابد.

مجلس نمايندگان آمريكا – در يك شكست دردناك براى
كلينتون – لايحه مبارزه با جنايت را رد كرد.(73/5/22)

زنان هندى يك مغازه مشروب فروشى و يك انبار آن
را در پنجاب هند به آتش كشيدند.

دبير كل ناتو در سن 59 سالگى درگذشت.

آمريكا بار ديگر مانع محكوميت جنايات اسرائيل
توسط شوراى امنيت شد.(73/5/23)

مجمع فرهنگ و دمكراسى الجزاير دعوت رئيس جمهورى
اين كشور براى گفتگو را رد كرد.

بوتو: پاكستان بر سر منابع امنيتى خود با آمريكا
معامله نمى‏كند.(73/5/24)

دادگاه عالى آرژانتين: درخواست قاضى براى
بازداشت چهار ايرانى غير قانونى است.

كارلوس عامل حملات مسلحانه و بمب گذاريهاى مختلف
پس از بيست سال در سودان دستگير شد.(73/5/25)

الراى العام: همپيمانى آمريكا و اسرائيل عليه
ايران، بازى با آتش در خليج فارس است.

آب در “توكيو” جيره‏بندى شد.

واتيكان اولين سفير خود در تل آويو را اعزام
نمود.(73/5/26)

پليس روسيه تظاهرات خيابانى مسكو را سركوب كرد.

درآمد روزانه بيش از يك ميليارد نفر از جمعيت
جهان كمتر از يك دلار است.

آمريكا خواستار قطع روابط محرمانه رژيم
صهيونيستى با عراق شد.(73/5/29)

آمريكا چند كشور اسلامى را به خاطر مخالفت با
قطعنامه ضد اخلاقى (آزادى سقط جنين، روابط جنسى قبل از ازدواج و همجنس‏گرائى)
تهديد كرد.

 (73/5/30)

بغداد از اسلام‏آباد خواست تا ميان عراق و كويت
ميانجيگرى كند.

وزراى خارجه ايران، تركيه و سوريه در بيانيه
پايان اجلاس 3 جانبه در دمشق، با هر گونه اقدامى كه هدف آن تجزيه عراق باشد مخالفت
كردند.

آخرين گروه سربازان فرانسوى، خاك رواندا را ترك
كردند.(73/5/30)

قلعه كوه فوجى در ژاپن توسط يك مرد 100 ساله فتح
شد.

سركرده صربهاى بوسنى براى چندمين بار طرح صلح
بين‏المللى را رد كرد.

روتسكوى: اعتماد به يلتسين بزرگترين اشتباه
زندگى من بود.(73/6/1)

آلمان تسليم فشارهاى اسرائيل عليه ايران نشد.

82 عضو شوراى ملى فلسطين خواستار محدود شدن اختيارات عرفات شدند.

پليس ساف و اسرائيل 16 عضو “حماس” را دستگير
كردند.(73/6/2)

نواز شريف: پاكستان بمب اتمى دارد.

170 شخصيت فلسطينى با تغيير منشور ساف به نفع اسرائيل مخالفت
كردند.

آرژانتين به فقدان مدارك كافى عليه ايران اعتراف
كرد.(73/6/3)

مشاور وزير امور خارجه آمريكا: دولت آمريكا تلاش
دارد حداكثر فشار را به ايران وارد كند.

اتحاديه عرب با درخواست كلينتون براى لغو تحريم
اسرائيل مخالفت كرد.(73/6/6)

“جبهه اقدام اسلامى اردن” نسبت به ادامه بازداشت اعضاى “حماس” از
سوى دولت خودگردان فلسطين هشدار داد.(73/6/8)

در پى اعتراض گسترده مردم مالزى، ناو آمريكائى “وينس”
آبهاى مالزى را ترك كرد.

روسيه به حضور نظامى 54 ساله در جمهوريهاى
بالتيك پايان داد.(73/6/9)

جمهورى خواهان ايرمند به 25 سال جنگ با انگليس
پايان دادند.(73/6/10)

گزارشهاى علمى – پژوهشى

 كامپيوتر و توانايى ذهنى

  به گزارش خبرگزارى يونايتدپرس گروهى از محققان به سرپرستى روان‏شناس
آرتور كرامر، با استفاده از ابزار اندازه‏گيرى كامپيوترى فعاليت الكتريكى مغز
مى‏توانند به ميزان نود درصد توانائى‏يك فرد را در انجام يك كار پيش‏بينى كنند.

 در اين تحقيق ابتدا كنترل و
تنظيم شش درجه متغير و سپس انجام يك سرى محاسبات به شركت كنندگان سپرده شد. (افراد
در اين آزمايش همزمان با تنظيم درجه‏هايى كه دايم در تغيير بودند، كار محاسبات را
نيز انجام مى‏دادند).

 هرچه درجه‏ها سريعتر تغيير
مى‏كردند فعاليت الكتريكى مرتبط با آن كار قويتر مى‏شد و فعاليت الكتريكى مرتبط با
محاسبات رياضى ضعيف‏تر مى‏گرديد.

 قدرت نسبى اين دو نشانه به
محققان فرصت داد در مورد نحوه انجام كار هر شركت كننده آگاهى يابند. بدين ترتيب
اكنون پژوهشگران پنجره‏اى به سوى ظرفيت كارى ذهن گشوده‏اند.

  كشيدن دندان بدون درد

 يك دندانپزشك چينى براى افرادى
كه از آمپول، مته و انبر دندانپزشكى مى‏ترسند روشى را ارائه داده است كه بوسيله
فشار آوردن به گردن، دندان را بدون درد مى‏كشد.

 به گزارش خبرگزارى فرانسه از
پكن، خبرگزارى “شين هوا” دويان شيانگ، دندانپزشك 44 ساله چينى 150 هزار دندان را
در طول 25 سال كار دندانپزشكى كشيده است.

 دو در تكنيك خود بر نقطه خاصى
از گردن بيمار فشار وارد مى‏آورد كه در نتيجه دندان شل شده و براحتى مى‏توان آن را
از لثه جدا كرد.

  ورزش و شنوايى

 تحقيقات جديد پژوهشگران دانشگاه
ميامى نشان داده است كه ورزش در بهبود قدرت شنوايى موثر است.

 روزنامه واشنگتن پست به نقل از
محققان اين دانشگاه نوشته است افرادى كه ورزش مى‏كنند كمتر از افرادى كه تمايل به
ورزش ندارند دچار اختلالات شنوايى مى‏شوند.

 بنابراين گزارش در اين تحقيقات
28 داوطلب 26 ساله كه همگى قدرت شنوايى طبيعى داشتند و نسبتاً افرادى ورزيده و
سالم بودند به سه گروه تقسيم شدند. هر يك از اين سه گروه در معرض صداى موسيقى بلند
و ناراحت كننده قرار گرفته و در عين حال به دوچرخه سوارى پرداختند. سپس هر سه گروه
بدون ورزش و حركت در معرض همان ميزان صدا قرار گرفتند و نهايتاً هر سه گروه تنها
در سكوت به دوچرخه سوارى مشغول شدند. در جريان اين تحقيقات، متخصصين دائماً ضربان
قلب، فشار خون و درجه حرارت بدن اين افراد را تحت نظر داشتند. تستهاى شنوايى در پى
اين آزمايشها نشان داد گروهى كه بيش از دو گروه ديگر ورزيده و سالم بودند از
شنوايى بهترى برخوردار بودند.

 گروه دوم كه از سلامت و
ورزيدگى متوسطى برخوردار بودند شنوايى متوسطى داشتند و افراد گروه سوم كه از نظر
ورزيدگى و سلامت از دو گروه ديگر ضعيف‏تر بودند به مراتب ضعف شنوايى بيشترى از خود
نشان دادند.

 به گفته ديگر محققان ورزش موجب
جريان يافتن خون و اكسيژن در سراسر بدن مى‏گردد و سلولها و بافت‏هاى عصبى درون گوش
نيز اكسيژن و خون بيشترى دريافت مى‏كنند كه همين امر موجب بهبود قدرت شنوايى
مى‏شود.

  خواب، فراگيرى و حافظه

 براساس شواهد بدست آمده از دو
مورد تحقيقات، در حاليكه بدن ما به هنگام خواب بى‏حركت است، مغز سرگرم رسيدگى به
كار محفوظات و آموخته‏هايى است كه هر روز بر روى هم انباشته مى‏شوند.

 به گزارش خبرگزارى يونايتدپرس،
محققان دريافته‏اند خوابيدن بخصوص مرحله‏اى از خواب كه شامل چند حركت سريع چشم است
و اصطلاحاً خواب رم پأأبت بأت ناميده مى‏شود به همان اندازه كه در بهبود مهارتهايى
مانند نواختن پيانو اهميت دارد براى تمرين كردن نيز مهم است. همچنين مرحله‏اى از
خواب كه در آن حركت سريع چشم صورت نمى‏گيرد يا به اصطلاح خواب غير نقش قابل
ملاحظه‏اى در سپردن اسامى و اجزاء مشابه اطلاعاتى به حافظه دارد.

 خواب، غير – رم در متمركز كردن
و سپس آشفته‏كردن‏مجدد حافظه در سراسر مغز مهم است.

  يافتن حيوانات خانگى گمشده

 انجمن جلوگيرى از اعمال خشونت
نسبت به حيوانات چيپهاى الكترونيكى در بدن حيوانات خانگى‏قرارمى‏دهدتادرصورت گم
شدن توسط اين انجمن به صاحبانشان برگردانده شوند. اين چيپها
همچنين‏مى‏تواننددرتحت‏تعقيب‏قراردادن‏كسانى‏كه حيوانات‏خود را درخيابانها
رهامى‏كنند مؤثرباشد.

 به گزارش خبرگزارى يونايتدپرس
يك گروه از دامپزشكان چيپهايى به اندازه يك دانه برنج را در بدن يك سگ‏تنومندو يك
گربه خانگى تزريق كردند. اين چيپها در زير پوست و بين استخوانهاى شانه جاسازى شده
است. در طول عمل حيوانات بندرت از خود مقاومتى نشان مى‏دهند.

  كانگورو درختى

  يك دنشمند استراليايى در يك سفر اكتشافى به مناطق دورافتاده كوهستانى
در استان ايريان جايا در اندونزى موفق به كشف گونه جديدى از كانگوروهاى درختى شده
است.

 اين كانگورو كه هنوز نام علمى
ندارد گونه كانگوروى درختى يافت‏شده‏ويكى از 8 پستاندار بزرگ كشف شده در قرن اخير
است.

 “تيم فلانرى” دانشمندى از “موزه
استراليا” مى‏گويد: قبلاً هيچ مدركى دال بر وجود اين حيوان عجيب اما رام كه نام
محلى آن “بوندگزو”به‏معناى “بشرجنگلهاى‏مرتفع”است‏به دست نيامده بود.

 فلانرى تخمين مى‏زند كه هزاران
كانگورو درختى در آب و هواى سرد، و مرطوقب منطقه كوهستانى “مائوكاپ” در ارتفاع
4500 مترى به حيات خود ادامه مى‏دهند.

 كانگورو درختى براى دو قبيله “دنى”
كه اين حيوانات را شكار مى‏كرد و قبيله “مونى” كه معتقد بود كانگورو درختى يكى از
نياكان آنها بوده و هرگز اين حيوانات را نمى‏كشت شناخته شده بود.

 وايزبرگر” كه 40 سال از
عمر خود را صرف تحقيق در زمينه سرطان كرده است مى‏افزايد مطالعات وى نشان داده خطر
ابتلا موشها به سرطان سينه، قولون و پانكراس كه بر اثر عوامل سرطان‏زا در گوشت و
ماهى سرخ كرده يافت مى‏شود به وسيله نوشيدن چاى بطور قابل ملاحظه‏اى كاهش يافته
است.

جدول

 افقى:

 1- پرشورترين حماسه ملت ايران
پس از پيروزى انقلاب – طمع.

 2- بر عكس آن شهرى است كه
سابقاً از مراكز حديث بوده – جنباند – ناشكيبا.

 3- غوزه پنبه – پيرو آيين موسى(ع)
– دعاكننده.

 4- بر عكس آن در عربى – به
معناى “نتيجه داد” است – ظرف – كرانه رود – نشانه مفعول بى‏واسطه.

 5- تخم مرغ فرنگى – يكى از
مقياسهاى طول – از سردمداران رژيم صهيونيستى كه خيزش اسلامى را خمينيسم بدون خمينى
خواند – ورم كوچك.

 6- خالص – از قوى‏ترين قبايل
عهد جاهليت – با افزودن “پ” به اول آن نام تسليم كننده حضرت عيسى “ع” به يهود
خواهد شد.

 7- زنان سنى – آخرين.

 8- اندك – شاعر مشهور ايرانى،
صاحب كتاب خمسه – علامت جمع مؤنث سالم در عربى.

 9- بهترين دوست – شنيدن.

 10- آب نمكين – گواهينامه –
ريشه كلمه “ارتقاء”.

 11- مترجم و دانشمند اوايل قرن
چهارم ه.ق – خبر – دشنام دادن – حرف نداى دور.

 12- قلب قرآن – بازگرداندن –
همان جمشيد است – خو گرفته.

 13- فرمانروايى – نيش پشه – ضد
كهنه.

 14- گازى كه در جو خورشيد به
وجود آن پى برده‏اند – رشد آن موضوع اصلى كنفرانس قاهره بود – كلمه‏اى كه هنگام
خوشايند بودن چيزى گويند.

 15- معلم دوم – منسوب به
صهيون.

 عمودى:

 1- فيلسوف يونانى پيرو مكتب
كلبى – ولايتى بين هند و پاكستان.

 2- كسى كه عقلش بر شهوتش چيره
گردد از آنان افضل است – قبيله‏اى كه اخيراً زمام امور را در رواندا به دست گرفت.

 3- يكى از عوارض اقتصاد ناسالم
– از حروف مقطعه قرآن.

 4- اولين كسى كه بنا به وصيت
پيامبر(ص) به جمع آورى قرآن قيام كرد – با يك “لا” معنى هم‏قد مى‏دهد – قاره‏اى كه
بيش از 75% ذخاير نفتى جهان را در اختيار دارد.

 5- از جديدترين ابزارهاى تهاجم
فرهنگى غرب – آش – عربى “پشيمان كرد”.

 6- قانع – مؤسس – مخفف اگر –
يكى از ماههاى ميلادى.

 7- قابل ديدن – عدل.

 8- در سوره “قيامت” در معنى “بيهوده”
استعمال شده است – ورقه‏اى كه از طرف جمعيتى براى اطلاع عموم منتشر شود – سه حرف
از علائم وقف در قرائت قرآن.

 9- مانند – زيرجامه.

 10- آبرو – نام قبيله‏اى از
عرب – جارى – چراگاه.

 11- در پيمان برادرى مدينه،
حمزة بن عبدالمطلب با او پيمان بست – نيست – آفتاب – آب دهان.

 12- از جوانان مكه كه به
نمايندگى پيامبر(ص) به مدينه اعزام شد – درخشان – دوده عربى.

 13- نام سوره‏اى در قرآن –
كاشف‏ميكروب‏هارى.

 14- آتش گرفتى! – امپراتور
ظالم روم كه اصحاب كهف را معاصر وى دانسته‏اند.

 15- مايه – ياد نگرفت.

 × × ×

 توجه :

 به سه نفر از برندگان – به قيد
قرعه – تا شش ماه اشتراك پاسدار اسلام، اهدا مى‏گردد.(و حق اشتراك مشتركان نيز
تمديد مى‏شود)

 لطفاً پاسخهاى درست را تا
بيستم مهر ارسال فرماييد.

پرسشها و پاسخها:

 سؤال:

 1- آيا مى‏توان جملات و كلمات
نماز را كه به زبان عربى است ترجمه كرده؛ يعنى به فارسى درآورده و جملات نماز را
به صورت فارسى خواند؟ چون براى ما فارسى زبانها درك معنا و مفهوم نماز بيشتر روشن
مى‏شود.

 2- آب دهان موقعى كه از دهان
خارج مى‏شود چه حكمى دارد آيا پاك است يا خير؟

 3- اگر كسى در حين نماز خواندن
متوجه خطرى در مال يا جانش بشود آيا مى‏تواند براى برطرف كردن خطر، نماز خود را
بشكند؟

 (مهدى. ع : خمينى شهر اصفهان)

 پاسخ:

 1- اذكار و اوراد واجب نماز و
همچنين اذكار مستحبى كه به خصوص وارد شده است بايد به همان صورت كه وارد شده است
خوانده شود و ترجمه آن كافى نيست. و همچنين قرائت سوره حمد و يك سوره ديگر بايد به
همان زبان عربى – كه اصل قرآن است – خوانده شود. و اگر ترجمه آن كافى بود پيامبر –
صلّى اللّه عليه و آله و سلّم – يا ائمه – عليهم السّلام – اجازه مى‏فرمودند. ولى
دعا چه در قنوت و چه در ساير مواضع مانند سجده، مانعى ندارد كه به زبان ديگرى
خوانده شود. گرچه باز هم عربى بهتر است.

 2- پاك است.

 3- اگر رفع خطر متوقّف بر باطل
كردن نماز است اشكال ندارد، بلكه واجب است انسان براى حفظ نفس اقدام نمايد.

 × × ×

 سؤال

 1- در سالهاى حيات حضرت امام (ره)
كه تقريباً 10 – 11 ساله بودم در مسائل شرعى از حضرت امام تقليد مى‏كردم. با توجه
به اين كه در آن زمان من به سن تكليف نرسيده بودم آيا مى‏توانم اكنون از حضرت امام
تقليد كنم يا نه؟

 2- آيا شخصى كه فقط مادرش سيده
باشد مى‏توان به آن شخص سيّد گفت و او را از خاندان پيامبر – صلى الله عليه و آله
و سلم – حساب كرد يا نه؟(سلطانى : اصفهان)

 پاسخ:

 1- اگر در حيات حضرت امام –
قدس سره – به فتواى ايشان به عنوان تقليد از ايشان عمل كرده‏ايد مى‏توانيد بر
تقليد ايشان باقى باشيد هر چند قبل از سن تكليف باشد.

 2- اگر منظور از سيّد بودن
استحقاق خمس باشد طبق فتواى حضرت امام و مشهور ميان فقها شرط آن اين است كه از
جانب پدر به عبدالمطلب جدّ پيامبر برسد – هر چند از اولاد پيامبر هم نباشد – مانند
بنى‏عباس و اگر منظور احترام آنهاست به عنوان انتساب به رسول اكرم، كسانى كه مادر
آنها سيّده است نيز احترام دارند گرچه احترام براى هر مؤمن لازم است و غير مؤمن
احترام مؤمن را ندارد حتى اگر سيد باشد.

 × × ×

 سؤال:

 چرا نماز ظهر و عصر و مغرب و
عشا را ما با هم مى‏خوانيم؟ مگر نبايد هر چيزى را در جاى خودش انجام داد؟

 2- آيا يك شخصى كه گناهان
كبيره انجام داده است و توبه كرده و شخص ديگر گناهى نكرده و هر دو كارهايشان را تا
آخر عمر مانند هم انجام داده‏اند، آن شخص كه گناه نكرده جايگاه و مقامش با شخص
گناهكار و توبه‏كار در آن جهان يكى‏است؟ وآيا گناهى هست كه خداوند نبخشد؟

 3- آيا خمس به پول ثابت تعلق
مى‏گيرد يا به پولى كه هر ماه كم و زياد مى‏شود هم تعلق مى‏گيرد؟ اگر كتابى درباره
خمس است لطفاً راهنمايى فرماييد.

 4- اگر شخصى گناهى انجام داده
باشد – از روى ناآگاهى – و بعد از آگاهى به آن گناه، آن را ترك كند آيا گناهان پيش
كه از روى بى‏اطلاعى انجام داده است با آن گناهى كه از روى آگاهى انجام داده،
يكسان است؟

 5- من در جايى كار مى‏كنم كه
غذا و وسايل مربوط به مسافر داخل هواپيما در آن جا جمع‏آورى ياتهيه مى‏شود. آيا
اگر از وسايل و خوراكيها و چيزهاى ديگر آن جا استفاده كنم حلال است يا حرام؟

 6- من در سال 65 به علت حضور
در جبهه نتوانستم روزه بگيرم و نمى‏دانستم كه تا قبل از رمضان سال بعد بايد روزه
قضا را بگيرم، تكليف من چيست؟(تهران : برادر م. ح)

 پاسخ:

 1- البته خواندن هر كدام از
نمازها در زمان فضيلت خود بهتر است و ثواب آن بيشتر است، ولى طبق روايات زيادى كه
از حضرت رسول – صلى اللّه عليه و آله و سلم – و ائمه هدى – عليهم‏السلام – رسيده
است جمع بين دو نمازى كه وقت مشترك دارند اشكال ندارد و اين امر را براى آسان كردن
تكليف بر امت تشريع فرموده‏اند و در كتب حديث اهل سنّت نيز رواياتى در اين مورد
آمده است.

 2- بدون شك ترك گناه يك امتياز
است. انسان بايد تا مى‏تواند سعى كند به دام شيطان نيفتد و مخالفت فرمان الهى نكند
و هرگز گناهكار تائب، به مقام آنان كه اصلاً گناه نكرده‏اند نخواهد رسيد و لذا
مردم عادى هرچه سعى كنند به مقام معصومان كه گناه نكرده‏اند نمى‏رسند. گذشته از
اين كه چه بسا انسان به اميد توبه،گناهى مى‏كند و اجل او را مهلت نمى‏دهد.

 امّا اين كه آيا گناهى هست كه
خداوند آن را نبخشد، اگر منظور بدون توبه باشد طبق آيه قرآن خداوند هر گناهى را
ممكن است ببخشد به جز شرك. و اين بخشش بدون توبه است زيرا شرك هم با توبه بخشيده
مى‏شود. و امّا با توبه، طبق وعده الهى توبه همه گناهكاران پذيرفته است ولى نبايد
مطمئن بود زيرا ممكن است بعضى از گناهها قبل از بخشيده شدن پيامدهاى ناگوارى داشته
باشند، همچنان كه در اين جهان قطعاً دارد. و خداوند براى پذيرش توبه دو شرط ذكر فرموده
است: “انما التوبة على اللّه للذين يعملون السوء بجهالة ثم يتوبون من قريب فأولئك
يتوب اللّه عليهم و كان اللّه عليماً حكيماً × و ليست التوبة للذين يعملون
السّيئات حتّى اذا حضر أحدهم الموت قال انّى تبت الآن و لا الّذين يموتون و هم
كفار اولئك أعتدنا لهم عذاباً اليماً”.

 (نساء 17 و 18)

 خداوند بر خود، اين تعهد را
پذيرفته است كه توبه كسانى كه كارهاى نادرست از روى جهالت انجام مى‏دهند و زود
توبه مى‏كنند را بپذيرد و توبه‏اى نيست براى بدكارانى كه تا دم مرگ گناه مى‏كنند و
چون مرگ را پيش روى خود مى‏بينند اظهار پشيمانى مى‏نمايند و همچنين توبه‏اى نيست
براى آنان كه با كفر مى‏ميرند…

 شايد منظور از جهالت و نادانى
اين باشد كه گناه را از روى تأثير غرايز و هواهاى نفسانى انجام مى‏دهند. جهالت به
معناى سفاهت و كار احمقانه است، در مقابل آن، گناه كسانى است كه از روى عناد و تكبر
بر حق و نپذيرفتن فرمان الهى گناه مى‏كنند. شايد چنين باشد كه اين گونه افراد
اصلاً موفّق به توبه جدّى و واقعى نمى‏شوند.

 پس دو دسته توبه آنها پذيرفته
نيست: يكى آنها كه از روى عناد و كبر در مقابل حق مى‏ايستند و دوم كسانى كه تمام
عمر را در گناه غوطه‏ورند و توبه را براى دم مرگ مى‏گذارند. و نمونه‏اى كه هر دو
در او جمع شد فرعون بود. او هم با علم به حقانيت دعوت حضرت موسى – عليه‏السلام –
از روى كبر و غرور و عناد با حق ايمان نمى‏آورد و هم در آخرين دم كه مى‏خواست غرق
شود گفت: ايمان آوردم به خداى موسى و‌هارون! ولى خطاب رسيد: اكنون ايمان مى‏آورى
در حالى كه تاكنون سرپيچى مى‏كردى و توبه او پذيرفته نشد.

 3- از اين جهت فرقى ندارد. و
مسائل خمس در توضيح المسائل ذكر شده است.

 4- واضح است كه يكسان نيست و
گناه پس از علم و اطلاع بزرگتر است؛ چيزى كه هست انسان جاهل به مسأله اگر عذرى در
جهل خود نداشته باشد، خودِ جهل او نيز موجب مؤاخذه است زيرا تعلم احكام شرع يك
وظيفه و تكليف است و ندانستن عذر نيست.

 5- اگر طبق مقررات و قرارداد
عمل كنيد اشكال ندارد.

 6- بايد آن روزه‏ها را قضا
كنيد و براى تأخير از سال اول براى هر روز 750 گرم غذا – ولو نان خالى باشد – به
يك فقير بدهيد.

 × × ×

 × تهران: برادر مسعود. ك،
300

 هرگز تسليم ازدواج تحميلى
نشويد. پدر و مادر حق ندارند فرزند را به ازدواج با فرد بخصوصى مجبور سازند و
اصلاً عقد بدون رضايت شما صحيح نيست. و امّا تهديد آنها به اين كه بايد از خانه
خارج شوى، باز هم خلاف شرع است و وظيفه پدر در صورت تمكّن و نياز فرزند تهيه مسكن
براى اوست و حق ندارد در مقابل حق مسكن چيزى را مطالبه كند يا فرزند را به كارى
مجبور سازد. در عين حال شما نهايت احترام و تواضع را در برابر آنها داشته باشيد و
اگر براى شما مشكل نيست و مانعى نمى‏بينيد مورد پيشنهادى آنها را ردّ نكنيد ولى
اگر مانعى مى‏بينيد يا علاقه‏اى نداريد هرگز تسليم نشويد و با نهايت احترام و
تواضع پاسخ منفى بدهيد.

 × تهران: برادر ك. م.
افغانى

 آنچه از بودجه مدرسه
برداشته‏ايد بايد برگردانيد.

 × برادر ك

 بايد سعى كنيد صاحب آن مغازه
را پيدا كنيد و اگر ميان چند نفر و يا چند مغازه مردّد است با همه آنها صحبت كنيد
و از آنها رضايت بخواهيد و اگر بطور كلى از يافتن آن مأيوس شديد قيمت آن را صدقه
بدهيد.

گفته‌ها و نوشته‌ها

 سرّ
همدلى

 روزى بقراط نزديك بيمارى آمد و
نبض او را گرفت. آن گاه وى را گفت: بدان كه من و تو و بيمارى سه كس هستيم و هر سه
مخالف يكديگر. اگر تو يارِ من شوى و آنچه تو را بگويم از آن نگذرى و آنچه تو را از
خوردن آن باز دارم، دست باز دارى، ما دو تن شويم و علت (بيمارى) تنها ماند و بر وى
غالب (پيروز) آييم! چه هر گاه كه دو تن، هم‏پشت و يكدل شوند بر يك كس غلبه توانند
كرد و اين حكمتى عظيم و لطيف است و عاقل حقيقت سرّ اين داند.

 (جوامع الحكايات و لوامع
الروايات)