سخنان
معصومین

خشم، کلید
بدی ها

* رسول اکرم
صلی الله علیه و آله وسلم:

«الغضب جمرة
من الشیطان».

خشم، سنگ
آتشین شیطان است.

(بحارالانوار-
جلد 73، ص 265)

* رسول اکرم
صلی الله علیه و آله وسلم:

«قال رجل: یا
رسول الله اوصنی؟ قال: لاتغضب. قال: ففکرت حین قال رسول الله صلی الله علیه و آله
ما قال، فاذا الغضب یجمع الشر کله».

شخصی به رسول
خدا صلی الله علیه و آله وسلم عرض کرد: مرا سفارش و نصیحتی بفرما. حضرت فرمود:
هرگز خشم مکن. آن شخص گوید: پس از سخن رسول خدا، من به فکر فرو رفتم و چنین
دریافتم که براستی خشم، تمام شرها و بدی ها را در بر می گیرد.

(الترغیب-
جلد 3، صفحه 445)

* رسول اکرم
صلی الله علیه و آله وسلم:

«ان هذا
الغضب جمرة من الشیطان تتوقد فی قلب ابن آدم، و ان احدکم اذا غضب احمرت عیناه،
وانتفخت اوداجه و دخل الشیطان فیه».

همانا این
خشم، سنگ آتشین شیطان است که در دل فرزند آدم برافروخته می شود و هرگاه یکی از شما
خشم کرد، چشمهایش سرخ و رگهایش پر از خون می گردد و شیطان در او وارد می شود.

(بحارالانوار-
جلد 5، صفحه 267)

*
امیرالمومنین علیه السلام:

«لانسب اوضع
من الغضب».

هیچ نسبتی
پست تر از غضب نیست.

(بحارالانوار-
جلد 73، ص 262)

*
امیرالمومنین علیه السلام:

«الغضب یثیر
کوامن الحقد».

خشم، کینه
های نهفته را بر می انگیزاند.

(غرر الحکم)

*
امیرالمومنین علیه السلام:

«و احذر
الغضب فانه جند عظیم من جنود ابلیس».

از غضب
بپرهیز که همانا آن سپاه بزرگی از سپاهیان ابلیس است.

(نهج
البلاغه، کتاب 69)

*
امیرالمومنین علیه السلام:

«بئس القرین
الغضب: یبدی المعائب، و یدنی الشر، و یباعد الخیر».

خشم، بدترین
یار است: عیبهای انسان را آشکار می سازد، شر را نزدیک و خیر را دور   می گرداند.

(غرر الحکم)

*
امیرالمومنین علیه السلام:

«شدة الغضب
تغیر المنطق، و تقطع مادة الحجة، و تفرق الفهم».

خشم زیاد،
منطق انسان را بهم می زند و استدلالش را قطع می کند و درکش را نابود   می سازد.

(بحارالانوار-
جلد 71، ص 428)

*
امیرالمومنین علیه السلام:

«الغضب عدو
فلا تملکه نفسک».

خشم، دشمن
است پس هرگز این دشمن را بر خودت چیره مساز.

(غرر الحکم)

*
امیرالمومنین علیه السلام:

«الحدة ضرب
من الجنون، لان صاحبها یندم، فان لم یندم فجنونه مستحکم».

خشم، نوعی
دیوانگی است چرا که صاحبش را به پشیمانی وا می دارد، پس اگر پشیمان نشود، قطعا
دیوانه است.

(بحارالانوار-
جلد 73، ص 266)

* امام صادق
علیه السلام:

«الغضب مفتاح
کل شر».

خشم، کلید
تمام بدی ها است.

(کافی- جلد
2- صفحه 303)

* امام صادق
علیه السلام:

«عن عبد
الاعلی، قال: قلت لابی عبدالله علیه السلام: علمنی عظة اتعظ بها، فقال: ان رسول
الله صلی الله علیه و آله، اتاه رجل فقال: یا رسول الله علمنی عظة اتعظ بها، فقل
له: انطلق و لا تغضب، ثم اعاد الیه فقال له: انطلق و لا تغضب، ثلاث مرات».

عبدالاعلی
گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: مرا پندی ده که به آن پند عمل کنم. حضرت
فرمود: همانا شخصی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم آمد و عرض کرد: مرا پندی
ده که به آن عمل نمایم. پس حضرت رسول فرمود: برو و خشم مکن. بار دیگر آمد و حضرت
همان سخن را تکرار کرد و تا سه بار این مطلب ادامه داشت.

(کافی- جلد
2- صفحه 303)

دانستنیهائی
از قرآن

در انتخاب
امام دقت کنید

«يَوْمَ نَدْعُو
كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولَئِكَ يَقْرَءُونَ
كِتَابَهُمْ وَلا يُظْلَمُونَ فَتِيلا».

(سوره اسراء-
آیه 71)

– در روز
قیامت هر گروهی از مردم را با پیشوا و امامشان می خوانیم، پس هر که کتابش و نامه ی
عملش در دست راستش قرار بگیرد، با خرسندی نامه عملشان را می خوانند و به اندازه ی
پوسته ی نازک هسته ی خرما هم به آنان ظلم نمی شود.

در این آیه
هم بشارت نهفته است و هم هشدار. بشارت به آنان که در انتخاب امام و پیشوایشان راه
درست را پیمود و امام به حق را برای خود برگزیدند و هشدار به سایر  گروه ها و فرقه ها که در انتخاب و اختیار امام
و رهبرشان، دقت لازم را به عمل آورند و به گزینش گذشتگان و نیاکانشان بسنده نکنند،
چرا که اصل در زندگی، پیروی کردن و اطاعت نمودن از امامی است که اطاعت او اطاعت
رسول الله و اطاعت خدا باشد. آن اولواالامری که اطاعتش همانند اطاعت خدا و پیامبر
واجب است و خداوند دستور داده است که ولایت او را برگزینند، باید شخصی باشد که خدا
و رسولش او را برگزیده اند و انتخاب نموده اند و او منحصرا همان کسی است که در حال
نماز به سائل صدقه می دهد و آیه ولایت درباره- ی او نازل می شود که فرمود:

«انما ولیکم
الله و رسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزکاة و هم راکعون».

بهرحال از
این آیه چنین برمی آید که در روز قیامت دو صنف از مردم محشور می شوند:

صنف اول:
کسانی هستند که در اختیار امام و رهبرشان، راه خدا را پیموده و در راه ضلالت گام
ننهادند؛ اینان نامه ی عملشان را در دست راستشان می دهند و رو سفید خواهند بود.
«یوم تبیض وجوه و تسود وجوه».

ولی گروه و
صنف دوم: همان سیه رویانی هستند که به جای امام حق، پیشوای باطل را برگزیدند و به
جای تمسک به «حبل الله» به ریسمان شیطان تمسک جستند و به هفتاد و دو فرقه ی گمراه
گرویدند و از فرقه ی ناجیه دوری کردند؛ قطعا اعمال اینان هیچ ارزشی ندارد چون جز
با ولایت، عملی پذیرفته نیست.

بنابراین،
آنچه از آیه برمی آید این است که قطعا انسان با هر امامی که پیروی کرده، محشور می
شود؛ اگر انسان به یک بت سنگی، دل بستگی داشته، با همان بت، در روز قیامت، محشور
می گردد و اگر امام و پیشوایی را برای خود برگزیده، با آن امام محشور می شود؛ این
یک مطلب قطعی و مسلم است؛ پس باید در انتخاب امام دقت لازم را به عمل آورد و به
انتخاب پیشینیان بسنده نکرد و اطاعت و پیروی کورکورانه را از نیکان ننمود و در
جستجوی امام حق و پیشوای الهی بود.

بهرحال، آنان
که در انتخاب امام، راه درست را پیمودند و از خدا و پیامبرش در این زمینه، اطاعت
کردند، افرادی هستند که کتابشان را در دست راستشان می دهند و اینان با خرسندی و
سرور، نامه اعمال خود را مطالعه می کنند و بر سایر امت ها و ملت ها و   گروه ها، مباهات می نمایند؛ و خداوند به
اندازه ی پوسته ی نازک خرما هم به آنان ظلم نمی کند، بلکه پاداش تمام اعمالشان را
به خوبی دریافت خواهند نمود و در بهشت برین، همنشین اولیا و بندگان صالح خدا
خواهند بود.            والسلام

امام خمینی
ثابت و استوار از آغاز تا پایان

«به انگیزه
12 اردیبهشت سالروز شهادت استاد مطهری و روز معلم»

مقام والای
معلم

«مقام معلم
مقام والائی است، مقامی است که بالاتر از مقام معلم نیست، مقامی است که خدای تبارک
و تعالی از آن تعظیم فرموده است لکن مسئولیت جوانان مسئولیت کمی نیست، تمام ملت
باید معلم باشند، معلم فرزندان خود. اسلام تمام افرادش معلم باید باشند و تمام
افرادش متعلم. بانوان هم باید معلم باشند برای فرزندان خود، در دامن خود مثل
استادان، مثل معلمان تربیت کنند. پدران باید معلم باشند از برای فرزندان خود. خانواده
شما باید مدرسه باشد. تعلیم احکام اسلام، تهذیب اخلاق نونهالان. شما باید نونهالان
مهذب تحویل معلمان بدهید و معلمان باید آنها را بیشتر تهذیب کنند. معلمان خیلی
مقام بزرگ دارند و خیلی مسئولیت بزرگ».

(20/2/1358)

«معلمین علوم
اسلامی با فرهنگی ها که شغلشان شغل واحد است، این شغل     شریف ترین شغل ها و پرمسئولیت ترین شغل
هاست. شریف ترین شغل هاست برای اینکه شغل انسان سازی است، همان شغلی است که تمام
انبیا برای همین معنا آمدند. قرآن یک کتاب انسان سازی است و نازل شده است برای
اینکه انسان درست کند و این شغلی که فرهنگی ها دارند، چه فرهنگی های علوم قدیمه و
چه فرهنگی های سایر علوم، این شغل هم شغل آدم سازی است».

(1/3/1358)

«معلم و
دانشجو محصور به معلم های دانشگاه ها یا دبیرستان ها یا سایر جاها نیست و دانشجو
هم محصور نیست به همان هائی که دانشگاه می روند. عالم یک دانشگاهی است و انبیا و
اولیا و تربیت شده های آنها معلم هستند و سایر بشر دانشجو و باید دانشجو باشند.
عالم باید، تمام دنیا باید دو طبقه داشته باشد: یک طبقه، معلم و استاد و یک طبقه
دانشجو و متعلم. وظیفه معلم هدایت جامعه است به سوی الله و وظیفه دانشجو تعلم».

(8/6/1359)

«شما که برای
تربیت معلم قیام کردید و هر کس که برای تربیت معلم قیام کرده است باید بداند که
اولا شغل، شغل الهی است. خدای تبارک و تعالی مربی معلمین است که انبیا باشند، اولا
شغل، شغل الهی است و ثانیا تربیت و تزکیه مقدم بر تعلیم است. مدرسه- های ما،
دانشسراهای ما، دانشگاه های ما و همه مدارس علوم، چه علوم اسلامی یا غیر اسلامی
باشد، اینها اگر چنانچه در آنها تربیت باشد، تزکیه باشد، آنها می توانند خدمت ها
بکنند و برای بشر سعادت را به هدیه بیاورند و همه سعادت های بشر از علم و ایمان و
تزکیه است».

(18/10/1359)

«معلم
امانتداری است که غیر همه امانت ها، انسان امانت اوست. امانت های دیگر را اگر کسی
خیانت به آن بکند خلاف کرده است، لکن یک قالی را که به آن امانت داده بودند از بین
برده است، در جامعه یک چیزی درست نمی شود، یک شخص ضرری کرده است و این هم باید ضرر
او را جبران کند. اما امانت اگر انسان شد، اگر یک طفل قابل تربیت شد، اگر خدای
نخواسته این امانت به آن خیانت شد، یک وقت می بینید خیانت به یک ملت است، خیانت به
یک جامعه است، خیانت به اسلام است. بنابراین شغل در عین حالی که بسیار شریف است و
بسیار ارزنده است، از باب اینکه همان شغل انبیاست که برای انسان سازی آمده بودند
لکن مسئولیت بسیار بزرگ است، چنانچه مسئولیت انبیا هم بسیار بزرگ بود».

(10/11/1359)

«توجه داشته
باشید که ارزش کار شما ارزشی است که قرآن کریم این ارزش را تصدیق فرموده است، لکن
در کنار این آموزش، پرورش هم باشد، دعوت به تقوا هم باشد، آموزش تنها نباشد، آموزش
و تربیت باشد. انسان تا آن آخر عمرش، هم به علم احتیاج دارد و هم به آموزش و هم به
پرورش. هیچ انسانی نیست که مستغنی از علم باشد و مستغنی از پرورش و تربیت».

(5/10/1361)

«همه معلمین
در فکر این باشند که خودشان را تهذیب کنند، باید خود را مهذب کنند تا حرفشان در
دیگران اثر کند. معلمین و همه کسانی که در شغل معلمی بسر می برند باید بدانند که
شغلشان بسیار مهم است؛ باید توجه کنند که بچه ها را از ابتدا خوب بار بیاورند، که
دانشگاه دیر است. معلمین باید احساس کنند که پیش خدا مسئولند، اگر بچه ها بد تربیت
شوند اینها هم مسئولند، اگر در این مورد من و شما هم سکوت کنیم مسئولیم».

(28/12/1363)

امام خمینی ثابت و استوار(مقام والای معلم)

دانستنیهایی ازقرآن(در انتخاب امام دقت کنید)

سخنان معصومین(خشم کلید بدی ها)

امام باقر علیه السلام احیاگر آئین محمدی(ص)

امام رضا علیه السلام برترین الگوی زندگی

توصیه های بسیار مهم انقلاب پیرامون وجدان کار و
انضباط اجتماعی

معنی مهلت دادن به کفار                                           آیت
الله جوادی آملی

حج جایگاه تبادل نظر و چاره جوئی مسلمین

شرح زیارت امین الله علیه السلام                                 آیت
الله محمدی گیلانی

درسی که از فصل بهار باید آموخت                              استادشهید مرتضی مطهری

ضرورت همسو بودن سیاست ها با عدالت                      حجة الاسلام  والمسلمین اسدالله بیات

گفته ها و نوشته ها

شمال – جنوب عرصه رقابت یا غارت بانزاکت              مهندس محمدباقریان

دانشها و روشهای تحلیل                                         سید موسی میرمدرس

نگاهی به آسیای میانه                                           غلامرضا
گلی زواره

پاسخ به نامه ها

تازه های علمی

نگاهی به رویدادها

رهنمودها

مقام معظم
رهبري حضرت آيت الله خامنه‌اي:

* فقه مصطلح
اسلامي از علم حقوق مصطلح جهاني، بسي گسترده‌تر است و در ميان فقه مذاهب مختلف
اسلامي، فقه اماميه که متخذ از مذهب اهل بيت(ع) است داراي ذخيره‌اي گرانبها و
درياي عميقي از تحقيق و تفريع است که نظير ‌آن را در فقه مذاهب ديگر اسلامي نمي‌توان
يافت و اين به فقه شيعه غناي فوق العاده و بي‌همانندي بخشيده است.

* هنوز توان
عظيم فقه، در گره‌گشائي معضلات زندگي و حل نقاط کور در مناسبات اسلامي فرد و
جامعه، به کار گرفته نشده، و بعضا، شناخته نشده است. پديده‌هاي روز بروز زندگي در
مقام استفهام و استفتاء از فقه اسلامي، طبعا بايد به پاسخي قانع کننده و حکمي قابل
استدلال برسد.

* فقها عصر
بايد با روشن‌بيني و احاطهعلمي و پايبندي به روش فقاهت از يکسو، و آزاد انديشي و
شجاعت علمي از سوي ديگر، مفاهيم جديدي را در فقه، 
کشف کرده و احکام تازه‌اي را با استناد به کتاب و سنت، عرضه کنند. و اين
تکميل فقه است.

(14/11/1372)

* هيچ ملتي
و کشوري بدون مجاهدت بهترين فرزندانش نتوانسته است از شر سلطه بيگانگان که زشت‌ترين
خفت و خواري براي يک ملت است، خود را نجات دهد. امروز هم مجاهدت جوانان و برگزيدگان
در ميدان‌هاي ديگر لازم است: ميدان سازندگي، ميدان آگاهي از کيد دشمنان، ميدان
تلاش براي خودسازي علمي و اخلاقي، ميدان ايجاد اميد در مردم و مبارزه با ديو يأس،
ميدان مبارزه با تبليغات دشمنان مستکبر، ميدان وحدت و همکاري و همبستگي ملي.

(16/11/1372)

*  دين و تقوي پايه و قاعده اصلي حرکت عظيم انقلاب
اسلامي است و حضرت امام خميني«ره» مظهر تقوا، توجه، معرفت، اخلاص و عمل براي خدا
بود و اگر جز اين بود چنين حرکتي تحقق نمي‌يافت.

* حضرت امام
خميني«ره» با حمايت دست نيرومند الهي، حکومت اسلامي را در دنياي دور افتاده از
ارزش‌هاي معنوي پايه‌گذاري کرد اما واقعيت آن است که بسياري هنوز عظمت پديده امام
و انقلاب را احساس و درک نکرده‌اند و بايد تلاش کنيم که اين حقيقت بزرگ را در فضاي
زندگي مسلمانان در ايران و جهان ملموس کنيم و آن را گسترش دهيم.

(18/11/1372)

* ارزش­هاي
اسلامي در متن خود، دانش، تخصص، فن، ابتکار و نوآوري را به همراه دارد و کساني که
در ارتش اسلام خدمت مي‌کنند بايد رفتارشان اسلامي باشد و در جهت اسلام حرکت کنند و
کيس که به ارزش‌هاي اسلام نام و انقلاب پايبندگي بيشتري داشته باشد ارزشمندتر
محسوب مي‌شود زيرا چنين فردي در ميدان کار و ابتکار حتي با وجود خطر وارد مي‌شود و
خالصانه قدم برمي‌دارد.

(20/12/1372) 

* دشمنان
اسلام امروز خصومت خود را عليه جمهوري اسلامي ايران با تکيه بر ابزار فرهنگي،
تبليغاتي و رسانه‌اي نشان مي‌دهند که تأثير آن در مواردي از تعارض اقتصادي و سياسي
نيز شديدتر و بيشتر است، لذا در چنين شرايطي جامعه انقلابي و اسلامي ايران بايد
ضمن محاسبه دقيق حضور دشمنان، مواضع خود را در هر مورد متناسب با حرکت دشمن اتخاذ
کند که در اين زمينه صدا و سيما مسئوليتي سنگين، مهم و حساس بر عهده دارد.

(24/11/1372)

* دنياي کفر
و نفاق و ظلم و طغيان که امروز از بيداري ايمان اسلامي در وحشت بسر مي‌برند دست به
دس هم دادند تا خود را از اثرات و نفوذ امواج تقوا و ايمان اسلامي رها سازند و
آنچه که اکنون در اقصي نقاط جهان نظير بوسني، فلسطين، لبنان، الجزاير و کشمير
جريان دارد گوياي بغض و کينه شديد اهل ظلم نسبت به اسلام و نظام جمهوري اسلامي
ايران است.

(18/11/1372)

نگاهي به
رويدادها

جهان اسلام

به دنبال
حمله مسلحانه به يکي از مساجد سودان 10 نمازگزار به شهادت رسيدند.

(16/11/72)

صدها مسلمان
فرانسوي در حمايت از دانش‌آموز محجبه اخراجي تظاهرات کردند.

صربها در
فجيع‌ترين جنايت خود در سارايوو 60 تن را کشته و 160 تن را مجروح کردند.

حمله افراد
مسلح ناشناس به مسجد پنجاب 9 کشته و مجروح بجا گذاشت.

ژنرال مصطفي
عمر به دست انقلابيون مصرفي در «اسيوط» به هلاکت رسيد.

(17/11/72)

ممنوعيت
حجاب اسلامي در مدارس انگليسي لغو شد. (21/11/72)

ايران با
احضار سفير جمهوري چک، به نمايش«آخرين وسوسه‌هاي مسيح» در جمهوري چک، اعتراض کرد.

مبارزان
فلسطيني با شليک 40 گلوله، سه مأمور اطلاعاتي را کشته و زخمي کردند.

(25/11/72)

فرانکفور
تراگماينه، روزنامه معتبر آلمان: شبحي در اروپا و تمامي جهان به حرکت درآمده است و
آن چيزي جز اصول گرايي اسلام نيست و تمامي قدرتهاي جهان با يکديگر متحد شده‌اند تا
اين شبح را متواري سازند.

تهديدها
جديد مبارزين مسلمان مصر عليه خارجي‌ها در اين کشور، دولت آمريکا را شديدا نگران
کرد.

(26/11/72)

26 دانشجوي
مسلمان در اعتراض به عرضه کتاب موهن«آيات شيطاني» درمراکش به زندان محکوم شدند.

(30/11/72)

کميسيون
حقوق بشر سازمان ملل به اجراي احکام اسلامي در سودان اعتراض کرد!

(2/12/72)

مشارکت يک
هيأت رژيم صهيونيستي در سمينار اسلامي مصر با اعتراض محافل مذهبي اين کشور روبرو
شد.

(4/12/72)صهيونيست­ها
در بي­سابقه­ترين جنايت خود، صدها مسلمان روزه­دار را در مسجد حضرت ابراهيم(ع) در
الخليل به خاک و خون کشيدند.

ارتش سفاک
اسرائيل در يک جنايت ديگر 17 نمازگزار فلسطيني را در مسجد الاقصي به شهادت رساند.

ارتش کامرون
55 نفر از اهالي مسلمان يک روستا را قتل عام کردند.

(7/12/72)

28 مسلمان
در درگيري با نيروهاي امنيتي الجزاير به شهادت رسيدند.

اسرائيل به
خاطر هراس از خشم مسلمانان فلسطيني، کرانه باختري 
نوار غزه را منطقه بسته اعلام کرد.

با گذشت 3
روز از قتل عام مسلمانان در مسجد الخليل، تظاهرات ضد اسرائيلي از مصر و اردن به
ترکيه کشيده شد.

(9/12/1372)

نايب رئيس
دفتر نهضت فقه جعفري پاکستان، از سوي مردان مسلح به شهادت رسيد.

(10/12/72)

خشم و خروش
مسلمانان، رژيم اسرائيل را به آزادي 500 زنداني فلسطيني وادار کرد.

همکاري
پنهاني غرب و روسيه براي جلوگيري از تشکيل دولت اسلامي در بوسني فاش شد.

دانشگاهها و
مراکز آموزشي مصر، براي جلوگيري از تظاهرات ضد صهيونيستي، از سوي نيروهاي انتظامي
محاصره شدند.

مسلمانان
جمهوري نخجوان بعد از 70 سال مراسم شب قدر را برگزار کردند.

(12/12/72)

اخبار داخلي

بهره‌برداري
از کارخانه ساخت تراکتورهاي باغي در اروميه آغاز شد.

(16/11/72)

300 هزار
بسيجي فعاليت خود را در زمينه امر به معروف و نهي از منکر آغاز کردند.

300دستگاه
تاکسي مخصوص بانوان در تهران راه‌اندازي شد.

با افتتاح
تونل کوهرنگ، راه ارتباطي استانهاي اصفهان و خوزستان 210 کيلومتر کاهش يافت.

(17/11/72)

واحد توپ
سازي مجتمع جنگ افزار حديد توسط رئيس جمهور افتتاح شد.

(18/11/72)

در انفجار
يک مرکز مهم ارتباطي منافقين در بغداد 19 تن از آنها به هلاکت رسيدند.

ايران با
کسب 12 مدال طلا، قهرمان جام سيزدهمين دوره مسابقات کشتي آزاد و فرنگي دهه مبارک
فجر شد.

(19/11/72)

يک منبع
عظيم گاز در جنوب کشور کشف شد.

ميليونها
حامي انقلاب براي تجديد پيمان با آرمان‌هاي مقدس اسلامي در 22 بهمن به صحنه آمدند.

(22/11/72)

2915 واحد
مسکوني خسارت ديده در دشت آزادگان آماده بهره‌برداري شد.

(25/11/72)

احداث راه
زاهدان ـ ميرجاوه کشورهاي عض«اکو» را به هم متصل کرد.

منافقين دو
عضو نادم خود را در عراق به قتل رساندند.

طي درگيي‌هاي
دو روز گذشته 3 تن مواد مخدر در شرق کشور کشف شد.

هواپيماهاي
توربو کماندر براي اولين بار توسط پرسنل هوانيروز بازسازي شد.

طي چهار سال
گذشته 108 شهرک صنعتي در کشور ايجاد شد.

مانور مشترک
دريايي ايران و پاکستان در آبهاي بندر کراچي آغاز شد.

(1/12/72)

کمپاني‌هاي
بين‌المللي سالانه 20 ميليارد نخ سيگار به ايران قاچاق مي‌کنند.

(2/12/72)

ميرسليم
براي وزارت ارشاد از مجلس رأي اعتماد گرفت.

(3/12/72)

عمل جراحي
روي قاعده جمجمه براي اولين بار در اهواز انجام شد.

(4/12/72)

زلزله‌اي با
6/6 ريشتر، شمال سيستان و بلوچستان را لرزاند، سيصد واحد مسکوني در اثر زلزله
ويران شد و تعدادي کشته و مجروح شدند.

(5/12/72)

به دنبال
شهادت صدها مسلمان روزه‌دار در شهر الخليل توسط صهيونيست‌ها، هيأت دولت امروز را
عزاي عمومي اعلام کرد.

(7/12/72)

زلزله‌اي با
قدرت 7/5 ريشتر در فارس تلفات جاني و مالي به بار آورد.

(10/12/72)

براي نخستين
بار در کشور، اجراي يک روش درمان بيماري‌هاي استخواني در مشهد آغاز شد.

(11/12/72)

وارن
کريستوفر: آمريکا در سياست منزوي کردن ايران ناکام مانده و اروپا و ژاپن از آن
پيروي نکرده‌اند.

(12/12/72)

اخبار خارجي

خط حائل
ميان دو کره پس از 41 سال گشوده شد.

طي يک ماه
گذشته در کابل، 12 هزار نفر کشته و زخمي شدند.

(13/11/72)

نيروهاي
ارمني تظاهرات زنان را در ايروان که عليه ادامه جنگ در قره‌باغ برپا شده بود، به
خاک و خون کشيدند.

(14/11/72)

فرانسه و
روسيه براي اولين بار پيمان نظامي امضاء کردند.

(16/11/72)

وزير خارجه
آلمان: سياست منزوي ساختن ايران اشتباه است.

(17/11/72)

نمايندگان
مجلس مصر بر سر همکاري کشاورزي با اسرائيل به جان هم افتادند.

انفجار
مهيبي وزارت خارجه عراق را به لرزه درآورد.

(18/11/72)

دبير کل
سازمان ملل خواستار حمله هوايي به مواضع صربها شد.

(19/11/72)

شبکه عظيم
جاسوسي آمريکا در فضا آغاز بود کار کرد.

(20/11/72)

حمله
شورشيان يونيتا در آنگولا 425 کشته و زخمي بر جا گذاشت.

ناتو 10 روز
به صربها مهلت داد تا سلاحهاي سنگين را از اطراف سارايوو دور کنند.

اجلاس سه
جانبه مبارک، پرز و عرفات در قاهره تشکيل شد.

(21/11/72)

مذاکرات
بازرگاني آمريکا و ژاپن شکست خورد.

(23/11/72)

انفجار بمب
و مين در ترکيه 46 کشته و زخمي برجاي گذاشت.

در جريان
کودتاي بروندي 50 هزار نفر از جمله رئيس جمهوري کشته شدند.

مأموران
سازمان ملل اورانيوم غني شده عراق را به روسيه بردند.

نيروهاي
امنيتي عراق 30 صراف را که در نوسانات ارزي دست داشتند، کشتند.

روسيه در
سال گذشته با 3 ميليون و 600 هزار سقط جنين، مقام اول جهان را به دست آورد.

(24/11/72)

آمريکا،
ژاپن را به جنگ اقتصادي تهديد کرد.

آمريکا به
منظور باز داشتن قزاقستان از همکاري‌هاي نفتي با تهران دولت اين کشور را تحت فشار
قرار داد.

شوراي امنيت
پس از دو روز گفتگو، بدون اتخاذ تصميم جديد در مورد بحران بوسني، بهکار خود پايان
داد.

(27/11/72)

کلينتون
براي مقابله با جنايت در آمريکا خواستار 28 ميليارد دلار بودجه و استخدام 100 هزار
پليس شد.

(28/11/72)

پاپ تصويب
قوانين همجنس بازي به وسيله پارلمان اروپا را تقبيح کرد.

(2/12/72)

روسيه از
اولتيماتوم جديد ناتو به صربها، ممانعت به عمل آورد.

(4/12/72)

پاپ ژان پل
دوم، يک نامه 100 صفحه‌اي در مورد انحطاط اخلاقي و فروپاشي نظام خانواده در غرب،
منتشر کرد.

بحران
جاسوسي ميان مسکو و واشنگتن با اعدام 10 جاسوس آمريکائي وارد مرحله تازه‌اي شد.

آمريکا يک
ديپلمات ارشد روسيه را از واشنگتن اخراج کرد.

روسيه تهديد
کرد تمامي جاسوسان آمريکايي در مسکو را افشا خواهد کرد.

استراليا 6
ديپلمات روسي را به اتهام جاسوسي اخراج کرد.

(7/12/72)

نيروهاي
شمال و جنوب يمن، با تانک و آتشبار به نبرد با يکديگر پرداختند.

يک نماينده
مجلس فرانسه در نزديکي محل سکونتش به قتل رسيد.

(8/12/72)

انفجار بمب
در کليساي ماروني در شمال بيروت 70 کشته و زخمي بر جاي گذاشت.

(9/12/72)

بحران بوسني
در پي دخالت ناتو و سرنگوني 4 جنگنده صربها، وارد مرحله تازه‌اي شد.

اختلاف راضي
بحرين و قطر بالا گرفت.

واشنگتن
پست: جمهوري اسلامي ايران دشمن اصلي آمريکاست.

مشاور
امنيتي کلينتون: ايران عامل اصلي تروريسم است ولي ما آماده انجام يک گفتگوي رسمي
با اين کشور هستيم.

(10/12/72)

يلتسين،
رئيس سازمان ضد اطلاعات روسيه را برکنار کرد.

5 تن از
کارکنان سازمان ملل توسط شورشيان جنوب سودان به گروگان گرفته شدند.

(11/12/72)

ارمنستان و
کشورهاي اسلامي همسايه

غلامرضا گلي
زواره

* خلاصه‌هاي
تاريخي

نام
ارمنستان در گذشته‌هاي بي‌تاريخ به قله آرارت که به رواتي کشتي حضرت نوح(ع) در آن
به گل نشست، اطلاق مي‌شد. تمدن اورارتو که از قرن هفتم تا نهم قبل از ميلاد در
ارمنستان و شرق آسياي صغير و شمال آذربايجان تشکيل شده بود، نام خود را از کوه
آرارات گرفته بودف زيرا اين ارتفاعات در مرکز کشور آنان قرار داشت. قبل از آنکه
ارمني‌ها به اين نواحي هاجرت کنند، اورارتوها داراي تمدن درخشاني بودند و در حفر
قنوات و تبديل اراضي باير به داير مهارت داشتند، اينان از دشمنان سرسخت آشوريها
محسوب مي‌شدند.[1]

ارمنيان
آريايي تبار به دنبال مهاجرت اقوام هند و اروپايي از طريق قفقاز و به قولي بالکان
به سرمزين ارمنستان مهاجرت نمودند، اختلاط اين اقوام آريايي با اقوام بومي اورارتو
و خالدي که احتمال از اقوام قفقازي بودند، قوم ارمني را بوجود آرود. تمدن
اورارتو  در عصري از اقتدار خود با فرهنگ
پيشرفته مانائيان(Mannaian)
پيرامون اروميه در آميخت. آناتولي و ارمنستان نقطه­اي اصلي بود که فن برهيختن و
استخراج فلزات از آنجا به سرزمين­هاي شرق باستان و نيز اروپا و مشرق آسيا گسترش
يافت.[2]

کهن­ترين
کتبيه­اي که در ارمنستان يافت شده، کتيبه کشف شده دريونجله لو(Yoncalu) در 30 کيلومتري منازکرت مي­باشد که در آن
تيگلات پيلسر(Tiplat Pileser) خويشتن
را فاتح سرزمين­هاي نائيري مي­داند، يکي از گروه­هاي اتحاديه نائيري از تبار
هوريها همان قوم اورارتو بودند که حکومت مرکزي خود را در قلمرو فعلي ارمنستان بنا
نهادند. کهن‌ترين ياد از ارمنيان با تلفظ (Armenoi) در آثار هکائتوس ملطي(550 پس از ميلاد) که سي سال پيش از کتيبه
داريوش اول مي­باشد، ديده مي‌شود.[3]

در کتب
جغرافيايي دانشمندان مسلمان از اين منطقه به عنوان ارمينه ذکري به ميان آمده است،
المغرب که به ميان آمده است، مؤلف ناشناخته کتاب حدود العالم من المشرق الي المغرب
که به سال 372 هجري اين اثر را تأليف نموده، به ذکر توابع آن پرداخته و درباره شهر
دون مي‌نويسد: «شهري است عظيم و اندرو ترسايان بسيارند»[4]
اصطخري جغرافي‌دان قرن چهارم چنين مي‌نگارد:

«و بيشتر
اهل ارمينيه ترسااند و يک حد ارمينيه سوي«بردع» دارد و دوم به حد جزيره و حد سيم
به سوي آذربايگان و جبال ديلم و ري و حد چهارم سوي ثغور روم».[5]
«حمد الله مستوفي» در ذکر مواضع ولايت ارمن توضيح مي‌دهد که: «و آن بر دو قسم است؛
ارمنية الأکبر و ارمنية الأصغر و ارمنية الأصغر داخل ايران نيست و ارمنية الأکبر
در شرق او افتاده است و ولايات روم بر شمالش و ديار شام بر جنوبش و درياي روم در
غربش…»[6]

به هنگامي
که آذربايجان توسط سپاهياناسلام فتح گرديد و سعيد بن عاص والي اين ديار شد، گروهي
از مردم ارمنستان مهياي نبرد با وي شدند، سعيد، جرير بن عبدالله بجلي را به مقابله
با ايشانف رستاد که جرير آنان را منهزم نمود و فرمانده آنان را به اسارت خود
درآورد، أرميه شهري کهنسال بوده که صدقة بن علي بن صدقه بن دينار ـ مولاي آزد ـ با
اهل آن جنگيد و داخل شهر شد و بر آن مستولي گرديد سپس او و همراهيانش در اين ناحيه
دژهايي استوار بساختند، معافي بن طاووس از پيران اهل موصل روايت مي‌کند که ارميه
را عتبة بن فرقد، هنگام جنگ‌هاي موصل فتح کرد،[7]
در اين زمان والي ارمنستان محمد بن مروان بن حکم بود و اين را«واقدي» و «مغازي» خود
آورده است. بهر حال ارمنستان پس از درگيريهاي خونين به تصرف مسلمين درآمد ولي با
دريافت خراج و نيروي نظامي از آنها، خود مختاري ايشان پا بر جا ماند. ولي ارامنه
در مقابل تغيير دين مسيحي به اسلام به شدت مقاومت کرده و مرکز حکومت مسلمين هم در
اين مورد اصرار و ابرامي نداشت و ارمنستان نقش خود را بين مسلمين و روم شرقي عهده­دار
گرديد. هر چند اشتراک مسيحيت بين بيزانس و ارامنه موجب گرايش ارامنه به بيزانس مي‌شد،
لکن اختلاف مذهب و رهبري کليساي اين دو و عدم حاکميت واحد بر ارمنستان سبب شد کهب
يزانس نتواند ارمنستان را کاملا به خود ملحق نمايد. با اين حال نبردهاي بين
مسلمانان وارامنه ک همراه با حمايت بيزانس بود، نهايتا بر تضعيف اقتدار مسلمين
تأثير گذاشت و منجر به فتح بخش‌هايي از سوريه فعلي و بين‌النهرين، توسط امپراتوري
روم شرقي(بيزانس) شد.

در اوايل
قرن پنجم و ششم هجري همزمان با مهاجرت و حمله ترکان سلجوقي به آسياي صغير،
ارمنستان به تصرف کامل دولت بيزانس درآمده و نيروهاي آن در خدمت اين حکومت در آغاز
در مناقشات ناحيه‌اي و سپس در جنگ‌هاي صليبي با مسلمانان به جنگ پرداختند و در به
وجود آوردن آن فجايع خونين و جنايات وحشتناک خود را دخالت دادند و در کشتن
مسلمانان و ريختن خون پيروان آئين محمدي با جانيان صليبي همگام شدند.

ارمنستان در
حال حاضر 88% ارمني و 12% مسلمان دارد و با اين حساب از سکنه 5/3 ميليون نفري آن
حدود 4000000 نفر اسلام را به عنوان آئين خود برگزيده­اند واگرچه اين ميزان مسلمان،
در بين چندين ميليون ارمني در حال اقليت و چه بسا فشار فرهنگي و سياسي بسر مي‌ّرند،
ولي رقم قابل توجهي است و چون نوري در تاريکي درخشندگي خاصي دارد.

* اوضاع
جغرافيايي ارمنستان

ارمنستان با
وسعتي بالغ بر 29800 کيلومتر مربع در 49 درجه و 37 طول شرقي و 5/41 درجه و 5/37
عرض شمالي در جنوب غربي قفقاز واقع است. سرزميني است پوشيده زا ارتفاعات و تپه‌ها
که در شمال آن کوههاي پنتوس و در جنوب دنباله کوههاي توروس قرار گرفته وميان اينها
چند رشته کوه وجود دارد که آن را به چند پاره يا گذاه‌هاي سخت از شمال تا جنوب
تقسيم مي‌کند، مرتفع‌ترين نقطه آن قله آرارات مي‌باشد، چني پديده زئومورفولوژيکي
موجب آن گشته تا زمستان‌هاي طولاني و سختي را در اين قلمرو شاهد باشيم.

رودخانه
ارس، دو شاخه رود فرات، درياچه‌هاي معروف وان و سوان که مناطق سرزمين ارمنستان
بزرگ را از هم جدا مي‌کند نيز از مناظر طبيعي اين کشور است. در تابستان کوتاه
سراسر اين منطقه با روييدن گياهان زنده مي‌شود و در خاک‌هاي ناشي از تجزير رسوبات
آتشفشاني که با رسوبات ميوس و پليوس درهم آميخته‌اند و خاک سياه(چرنوزويوم) را
پديد آورده‌اند، حبوبا کاشته مي‌شود، براي احشام مرغزارهاي خوبي در دامنه ارتفاعات
مشاهده مي‌شود. دره ارس و پيرامون درياچه وان مشحون از تاکستان‌ها  و باغستان‌هاي ميوه است.

ارمنستان از
دسترسي به دريا محروم است و همين موقعيت براي آن دشواري‌هايي را در طول تاريخ پديد
آورده است.اين کشور از شمال با گرجستان، از غرب با ترکيه، از شرق با آذربايجان و
از جنوب با جمهوري اسلامي ايران و نخجوانمرز مشترک دارد.

به دليل
تراکم کوهستاني و کمبود اراضي هموار، اين جمهوري در کشاورزي پيشرفت آنچناني ندارد
ولي در زمينه صنعت، رشد مناسبي کرده و کارخانجات متعدد آن با وارد کردن انبوهي از
مواد اوليه به توليد محصولات جديد مغشولند. همچنين بر خلاف فقدان منابع نفتي وگاز،
يکي از توليد کنندگان مهم انرژي الکتريکي به شمار مي‌رود، اما نرسيدن سوخت به
نيروگاهها، تعطيلي نيروگاه هسته‌اي آن پس از فاجعه چرنوبيل و وقوع زلزله عظيم سال
1988 م ـ که يکصد هزار نفر کشته بر جاي گذاشت ـ عواميل بود که بر اقتصاد ضربه‌پذير
اين کشور فشار وارد نمود،[8]
تشنجات ناحيه‌اي و تجاوز ارمنستان به قلمرو شيعيان آذربايجان، بر نابسامانيهاي
اقتصادي ـ اجتماعي جمهوري يا شده، افزوده است.

زبان ارمني
که از خانواده هند و اروپايي مي‌باشد، مملو از واژه‌هاي ايراني است و چون اين کشور
بين شرق و غرب واقع شده از هر دو فرهنگ در طول تاريخ بهره‌مند بوده و با وجود آنکه
به دليل گرايش‌هاي ديني به غرب اشتياق داشته تأثيرات عميق فرهنگ شرقي بر آداب و
رسوم اجتماعي و آفرينش‌هاي هنري آن بخوبي مشهود است.

* مناسبات
تاريخي و سياسي ايران و ارمنستان

گرچه
ارمنستان و ايران از نقطه نظر باورهاي عقيدتي با يکديگر مغايرت دارند ولي اين دو
قلمرو در مسايل تاريخي مشترکات زيادي دارند. با تشکيل سلسله مادها در شمال غرب
ايران، ارمنستان به صورت منطقه خراجگزار در قلمرو و آنان قرار گرفت. به دنبال
حاکميت هخامنشيان، اين سرزمين تابع دولت مزبور درآمد و در کتيبه بيستون که مربوط
به 521 قبل از ميلاد مي‌باشد، داريوش، پادشان هخامنشي، ارمنستان را جزو سرزمين‌هاي
تحت قلمرو خود برمي‌شمارد.[9]
با حمله اسکندر ارمنستان استقلال خود را از حکومت مضمحل شده هخامنشي به دست آورد.
مع الوصف از 401 تا 331 قبل از ميلاد اورنتيان ـ پادشاهاني از تبال هخامنشي ـ بر
ارمنيان حکومت مي‌کردند.

در عهد
اشکانيان ارمنستان مدام مورد منازعه دو دولت ايران و روم قرار گرفت، بسياري از
سرداران رومي و نيز شماري از پادشاهان پارتي اين سرزمين را مورد تاخت و تاز خود
قرار دادند.[10]

هيچ يک از
دو دولت روم و پارت(اشکاني) مايل به استقلال ارمنستان نبودند و از نظر هر دو، کشور
اخير به لحاظ سوق الجيشي در مرحله اول اهميت قرار داشت.[11]
در زمان مهرداد دوم، ايران و روم براي نخستين بار با يکديگر روبرو شدند، عامل اين
نزاع آن بود که هر دو دولت تسلط بر ارمنستان را ادعا مي‌کردند، مهرداد دوم در
ارمنستان دولت دست نشانده‌اي تشکيل داد که به دست يکي از شاخه‌هاي خانواده اشکاني
اداره مي‌شد، اما پس از چندي پادشاه دست نشانده وي سر از اطاعت ايرانب از زد.
مهرداد دوم مجددا در مورد ارمنستان مداخله نموده و در سال 92 قبل از ميلاد به کمک
لشگريان پارتي، تيگران دوم را به عنوان پادشاه ارمنستان بر سر کار آورد و بدين
طريق نفوذ خويش را در مشرق آسياي صغير و قفقاز مستقر نمود.[12]
در منابع ارمني، دوران سلطنت تيگران به عنوان عصر طلايي ارمنستان به شمار مي‌آيد.[13]
در زمان اشک سيزدهم ـ ارد ـ نبرد سهمگين بين کراسوس رومي  سپاه اشکاني صورت گرفت، که عامل اصلي آن مسئله
ارمنستان بودف در اين جنگ نخست پسر جوان کراسوس و پس از آن خودش کشته شد.[14]
در مشرق ارمنستان بيش از يک قرن دودمان اشکاني که با اشکانيان ارمنستان پيوند
خويشاوندي داشتند، حکومت مي‌کردند.

با روي کار
آمدن ساسانيان، رقابت‌ها و جنگ‌هاي ايشان با روميان شدت يافت و روابط ايرانب ا
ارمنستان به نفع روم تيره شد، زيرا ساسانيان داعيه کشور گشايي بيشتري داشتند و
حکومتي بر اساس دين زرتشت تشکيل داده بودند و تسامح ديني اشکانيان را نداشتند. از
اين تاريخ(ابتداي قرن چهارم ميلادي) ارمنستان به عنوان دست نشانده و خط مقدم روم
با ايران عصر ساسانيان در معارضه است ولي ضعف و فتور امپراتوري روم و تفکيک آن به
دو بخش روم شرقي و روم غربي سبب آن مي‌گردد که ارمنستا در دومرحله از اواخر قرن
چهارم به شکل خودمختار تحت استيلاي ايران قرار بگيرد. با فتح ايران توسط مسلمانان،
ارمنستان نيز به تصرف آنان درآمد.

در درگيري
بين بيزانس(امپراتوري روم شرقي) و قواي اسلام، شهرها و نواحي ارمنستان دست به دست
مي‌گشتند و ساکنان نواحي اين قلمرو در مقابل گرايش به آيين اسلام مقاومت مي‌نمودند.
در اوايل قرن سوم هجري ارمنتسان و آذربايجان در جنگ عليه بابک متحد شدند.[15]

در همين عصر
فرماندار منطقه از سوي خليفه مسلمين معين مي‌گشت. در قرن پنجم هجري و به هنگام
اقتدار سلجوقيان ارمنستان چندين بار مورد يورش اين سلسله قرار گرفت. در سال 446 طغرل
سلجوقي به ارمنستان لشگر کشيد و تا ملازگرد پيش راند و غنايم فراواني بدست آورد.
در سال 462 هجري امپراطور روم شرقي ـ رومانوس ديوجانس ـ(‌Romanos
– Diogenes) با لشکري عظيم به شهرهاي شام بتاخت و لشکر
اسلام را مغلوب ساخت، در اين حال امير حلب بنام الب ارسلان سلجوقي خطبه خواند که
به دنبال آن الب ارسلان، حلب و قسمتي از شام را متصرف گشت، امپراطوري رومي براي
استرداد بلاد از دستر فته ارمنستان و نواحي شرقي قلمرو حکومت خود، با 200000 نيروي
نظامي در شهر ملازگرد(بين درياچه وان و ارز روم) اردو زد اما سپاه الب ارسلان بر قواي
روم فايق آمدند و با اين فتح، نواحي ملازگرد، اورفه و انطاکيه، جزو قلمرو سلجوقيان
محسوب گرديد.[16] بدين
وسيله سلجوقيان روم که شعبه‌اي از سلجوقيان بودند، بر آسياي صغير استيلا يافتند.
در عصر مغول‌ها، حکام محلي ارمني دچار حمله اين قوم شده و مدتي به عنوان دست نشانده
به آنان خدمت مي‌نمودند. در برابر هجوم تيمور لنگ، ارمني‌ها به سوي کوههايي پناه
بردند که در قله آنها کردان سنگر گرفته بودند. مؤسس سلسله آق قويونلو که قراعثمان
نام داشت از جانب امير تيمور به فرمانروايي ارمنستان و عراق عرب منصور شد و پس از
تيمور بر ديار بکر دست يافت. پس از وي نواده‌اش اوزون حسن ارمنستان را فتح نمود و
از آنجا به قلمرو گرجيان هجوم برد.[17]

با شکل
گرفتن دولت عثماني به وسيله بازماندگان ترکان سلجوقي، ارامنه به خدمت آنان درآمدند
و در طول درگيري‌هاي متعدد دو دولت مقتدر صفوي و عثماني، بالأخره ارمنستان
غربي(آناتولي شرقي) به تصرف عثماني درآمد و ارمنستان شرقي يعني ايروان به اضافه
قره باغ و نخجوان جزء قلمرو ايران عصر صفوي به حساب آمد. شاه عباس صفوي حدود 50000
نفر از ارامنه ارمنستان فعلي را به اصفهان کوچ داد تا منطقه مرزي خود با عثماني‌ها
را از ايشان خالي کند، با اين حالت حکومت ايران با ايشان(ارمني‌ها) رفتار توأم با
ملاطفت داشت و از تجربيات آنان بهره مي‌گرفت. طي جنگ‌هاي طولاني ايران و عثماني در
اواخر عصر صفوي فئودال‌هاي ارمني قره باغ از خراجگزاري ايران سر باز زده و
توانستند در آنجا حکومتي را تشکيل دهند ولي پس از هشت سال به همراهب خش‌هاي ديگر،
توسط عثماني‌ها فتح شد. با به قدرت رسيدن نادرشاه افشار، منطقه مکور به تصرف وي
درآمد، در اين زمان بود که ارامنه به سوي روسيه تمايل نشان دادند تا از اين طريق
بتوانند ويت جامعه خود را حفظ کنند و ويژگي قبل منطقه تحت قلمرو و خود را؛ يعني
حلقه اتصال شرق و غرب که در نگام نزاع ايران و عثماني تضعيف شده بودف احيا کنند.
بر اثر اين تماس‌ها به محض نخستين رويارويي ايران و روس در 1804 م ارامنه قفقاز که
در قره‌باغ ساکن بودند به روس‌ها ملحق شدند، ولي مسلمانان ايروان و باکو نه تنها
تسليم مهاجمين روس نشدند بلکه فرمانده روسي يعني سيسيانوف را در حوالي قلعه باکو
از پاي درآوردند. به دنبال جنگ‌هاي خونين بين ايران روسيه تزاري و کمک ارمني‌ها در
شکست دادن عباس ميرزا براساس معاهده ننگين ترکمانچاي(انعقاد يافته در سال 1828م)
ايروان و نخجوان و بقيه شهرههاي ماوراء قفقاز از ايران جدا شد، در خلال اين جنگ‌ها
ارمني‌ها با تشکيل گروههاي داوطلب نظامي، خدمات و کمک‌هاي قابل توجهي به روسها
نموده و راههاي قدرت طلبي و استعمارگري وي را هموار نمودند، زيرا ارامنه جدايي از
دولت مسلمان ايران را قدمي به سوي استقلال قلمرو خود مي‌دانستند. روسها در اوايل
قرن نوزدهم و با شروع جنگ با ايران به نرسس اسقف ارامنه قول ايجاد ايالت خود مختار
ارمني‌نشين در چهارچوب امپراطوري تزاري را داده بودند. ماده سيزدهم قرارداد تحميلي
و زورگويانه ترکمانچاي به متولدين و مهاجرين سرزمين‌هايي که به تصرف روسها درآمده
و در ساير نقاط ايران زندگي مي‌کردند، اجازه مي‌داد با تمايل خود به اين سرزمين‌ها
بازگردند. روسها با اعزام صاحب منصباني چون سرهنگ لازاريان ارمني و با همکاري وزير
مختار روسيه يعني گريبايدوف با اعمال زور، مهاجرت‌هاي وسيعي را تدارک ديدند و براي
اين کار با تهديد واصرار، حتي مي‌خواستند زناني را که صاحب همسر قانوني و شرعي
بودند از شوهران جدا و به روسيه بفرستند. از جمله زناني که به سختي و خشونت از
خانه‌هايشان بيرون آورده و تحويل گرفته شد، دو نفر از زنان آصف الدوله بود که وي
موضوع را با روحاني مبارز ميرزا مسيح مجتهد در ميان گذاشت.

ميرزا مسيح
گفت: چون زنان مسلمان شده و در کنف اسلام مي‌باشند، بر خلاف شرع اسلام عمل شده و
زنها بايد از سفارت روس بيرون آورده شوند. براي اجراي حکم شرعي آن مجتهد مبارز،
مردم به سفارت روسيه مراجعه کردند ولي با مقاومت گريبايدوف مواجه شدند و کشته شدن
يک ايراني خشم مردم را برافروخت، مأمورين سفاتر براي جلوگيري از هجوم مردم آقا
يعقوب خواجه ارمني را که قبلا به سفارت پناهنده شده بود و آن دو نفر زن شوهردار را
از سفارت بيرون آورده و تحويل مردم دادند که اهالي تهران آقا يعقوب را تکه تکه
نموده و زنان را به خانه ميرزا مسيح مجتهد بردند و با هجوم به سفارت روس ضمن دادن
بيش از 80 کشته، سفير و تمام مأ‌مورين روس را که گريبايدوف از جمله آنان بود و به
38 نفر بالغ مي‌شدند، هلاک نموده و سفارت روس را تخريب کردند.[18]

سياستمداران
ارمنستان نسبت به گسترش روابط سياسي با ايران به عنوان کشوري که مي‌تواند موجب
نجات ايشان از محاصره ترکيه و آذربايجان شود، مصرانه پي‌گير هستند، به همين دليل
بر خلاف برخورداري از موقع قوي نظامي در درگيريهاي خود با آإربايجان و تهاجم به
اين سرزمين شيعه‌نشين با قعاليتهاي ميانجيگرانه ايران به نحو مثبتي برخورد نمودند
و رئيس جمهوري ارمنستان براي امضاي موافقت ‌نامه آتش بس با آذربايجان در اجلاس
تهران شرکت نمود و ضمن امضاي سند مذکور خطر گسترش نفوذ فرهنگ ترک از سوي ترکيه در
منطقه را گوشزد نمود. هچنين ايران تنها مجراي قابل اعتماد اين کشور با سرزمين‌هاي
غير روس مي‌باشد که آن را به علت موقعيتي سياسي، اهرم احتمالي موازنه در ارتباط با
روسها وديگر همسايگان به شمار مي‌آورد، حضور يکي از بزرگترين اقليت‌هاي ارمني جهان
در ايران و ميل به ارتباط با ايشان، در تحکيم روابط سياسي ارمنستان با ايران دخالت
دارد.

بحران
اقتصادي و بويژه محاصره اقتصادي و کمبود سوخت نيز موجب بروز رفتار سياسي خاص به
صورت اصرار ارمنستان در برقراري رابطه با ايران شده است. از طرفي چون غرب ترکيه را
در بسط نفوذ در مناطق آسياي مرکزي و قفقاز ياري مي‌دهد، ارمنستان بر خلاف اشتراک
مذهبي و گرايش ذاتي و تاريخي به غرب، ترجيح مي‌دهد به آنان اقبالي نشان ندهد و
روابط خود را با ايران و روسيه گسترش دهد.ايران هم به لحاظ موقعيت استراتژيکي
ارمنستان، علاقمند هست که با اين کشور همسايه روابط سياسي ـ تجاري داشته باشد، اما
تجاوز وحسيانه ارمنستان به آذربايجان و به شهادت رسانيدن تعداد زيادي از شيعيان
اين جمهور يتوسط قواي ارمني، ابرهاي تيره و تاري است که آسمان اين روابط را تحت
تأثير خود قرار مي‌دهد. اين پديده ناگوار امنيت منطقه را مورد تهديد جدي قرار داده
و مسئله پناهندگان آذري نگران کنده  تأسف
برانگيز است، به همين دليل ايران در نقش يک ميانجي فعال و خوش طينت کوشيده، معضل
مزبور را حل نمايد. در راستاي اين هدف وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در
اوايل اسفند 1370 در رأس هيئتي عازم پايتخت‌هاي دو جمهوري آذربايجان و ارمنستان
شد، تا راههاي ختم بحران و برقراري آت بس ميان کشورهاي درگير را مورد بررسي قرار
دهد. هيئت ايراني در نخستين روز ميانجيگري موفق به برقراري آتش بس بينق واي متخاصم
گرديد ول يدر جو متشنج ميان اين دو کشور درگير، دوامي نيافت و نقض گرديد.

تجاوز
آميخته با جنايت وحشيانه ارامنه در قره‌باغ، از بدو امر، حرکتي نامشروع و مطرود از
نظر بين‌المللي بود و جمهوري اسلامي ايراندر اين زمينه مواضع روشني را اتخاذ کرد و
در بيانيه وزارت امور خارجه از يکسو تجاوزات ارمنستان محکوم شد و از سوي ديگر اين
نکته مورد تأکيد قرا رگرفت که هيچ گونه تغييري در مرزهاي جمهوري آذربايجان قابل
تحمل نمي‌باشد. در سال 1371 با وساطت جمهوري اسلامي ايران، رهبران آذربايجان و
ارمنستان در تهران، قراردادي را به امضا رسانيدند که مي‌توانست مبناي حل اختلاف دو
کشور از طريق مسالمت‌آميز بادش ول يبه دليل خوي تجاوزگري ارمنستان و تندروي بعضي
از جناح‌هاي داخل حکومت طرفين درگير، امکان اجراي کامل آن فراهم نشد.

* ارمنستان
و ترکيه

ارمني‌ها
مدت 5/3 قرن تحت استيلاي ترکان عثماني بودند، سلاطين عثماين ضمن اينکه بر حسب برخي
ملاحظات سياسي به اين اقليت مذهبي آزادي‌هايي را اعطا مي‌نمودند در مواقعي دست به
خشونت‌هاي خونين مي‌زدند.

کشتار
سالهاي 1894 م تا 1896 ا زجمله رفتارهاي ناگوار ترک‌هاي عثماني با ارامنه است، تبعيد
ارمني‌ها به نقاط ديگر و تلف شدن تعدادي از آنان در مسير مهاجرت‌هاي اجباري از
جمله مظاهر منفي رفتار سياسي ترک‌ها با ارامنه مي‌باشد. شديدتر از همه اينها فاجعه
کشتار سال 1915 م ارامنه مي‌باشد که در منابع ارمني عثماني‌ها متهم به پديد آوردن
آن هستند وآمار کشته شدگان ارمني را بين يک تا دو ميليون نفر ذکر کرده‌اند. در
کتاب حقايقي پيرامون جنبش انقلابي ارامنه و تصميمات دولت عثماني که در سال 1916 م
در استانبول انتشار يافته؛ دولت عثماني خود به مسئله تبعيدهاي دسته جمعي ارامنه
اعتراف دارد و مي‌گويد: «در جريان اجراي اين تصميمات گاه ارامنه قرباني رفتارهاي
ناشايست و خشونت آميز مأموران مي‌شدند».

طلعت پاشا
وزير کشور عثماني در تلگرامي که در سال 1915 م براي حاکم حلب مخابره مي‌کند به
مسائل مربوط به تبعيد ارامنه اشاره دارد وتأکيد مي‌کند که حکام مواظب رفتار خود
باشند تا موارد سوءظن اروپائيان در اين مورد برانگيخته نشود.

دولت ترکيه
اتهام قتل عام سال 1915 م را به شدتر دت مي‌کند و آن را يک بهتان مي‌داند. در
فوريه 1973 م دولت ترکيه به نشانه اعتراض به پرده‌برداري از مجسمه‌اي که در مارسي
به يادب ود ارمنيان قرباني قتل عام دولت ترکيه در سال 1915 بنا شده بود، سفير خود
را از فرانسه به آنکارا فرا خواند و اعلام کرد: کدام قتل عام!

همزمان با
رفتارهاي خشن دولت عثماني با ارامنه، روسها در تعقيب استيلاي فرهنگ روسي به اقوام
غير روس، کليساهاي ارامنه را محدود نموده و نارضايتي‌هايي را در ارمنستان پديد آوردند
که به دنبال آن تشکل‌هاي سياسي ارمني در روسيه نضج گرفت و مهمترين آنها فدراسيون
انقلاب ارمني(داشناک تسويتون) بود که گروههاي روشنفکري و دانشجويي ارمني روسي آن
را تأسيس نمودند، اگر چه هدف اين گروهر هايي ارمنستان غربي از ترکيه بود ولي با
رژيم تزاري نيز در نزاع بودند. با وقوع انقلاب اکتبر 1917 م ارامنه ارمنستان و
ترکيه دچار تشنج شديد رهبري مي‌شوند، در درگيري‌هاي بلشويک‌ها و منشويک‌ها، عناصر
فعال ارمني در رهبري هر دو طرف حضور داشتند.

در سال 1920
ترک‌ها به بهانه حمايت از اهالي ستمديده مسلمان، تقاضاي عقب‌نشيني قواي ارمني را
از مرزهاي پيش‌بيني شده در پيمان برست ـ ليتوفسک و باطوم نمودند و در سپتامبر همين
سال کماليون(طرفداران مصطفي کمال آتاتورک) پس از نبردهايي در منطقه بارديز،
سارقميش را تصرف مي‌کنند وس رانجم قارص سقوط مي‌کند. حکومت ارمنستان نوميدانه در
جستجوي کمک متفقين برمي‌آيد ولي حکومت ايروان در طوفاني از مواضع ضد و نقيض
متفقين، ترک‌ها و روس‌ها قرار مي‌گيرد، بدون آنکه حمايتي از ناحيه متفقين دريافت
دارد. لذا به شکست خود مطمئن مي‌گردد و از آنکارا تقاضاي ترک مخاصمه مي‌کند.[19]
در 1921 م لنين به رغم سرزنش دانشاک‌ها براي امضاي قرارداد الکساندروپل با دادن
قارص و اردهان به ترکيه توافق نموده و با خروج نيروهاي ترکيه از قفقاز، حاکميت
سنتي و سايه‌اي مسکو بر ارمنستان شرقي برقرار مي‌گردد و سرانجام در سال 1922 م با
تشکيل فدراسيون قفقاز استقلال نوپاي ايشان منقضي و پس از مدت کوتاهي اين فدراسيون
منحل و هر يک از سه جمهوري قفقاز جداگانه به حکومت شوروي منضم مي‌گردند،[20]
با اين همه ارمنستان همراه گرجستان(به عنوان جمهوري‌هاي دوست)روسيه را در مقايسه
با سلطه ترک‌ها شر کمتر تلقي نمود.[21]   

يادآور مي‌شود
که با وجود هم مرزي گرجستان با ارمنستان و حتي اشتراک ديني اين دو سرزمين به علت
تضادهاي خصلتي هيچ گاه روابط مسالمت آميزي بين آنها برقرار نبوده و اتحادهاي مقطعي
و زودگذر اين دو جمهوري بر حسب ملاحظات سياسي صورت مي‌گرفته است.

در تحولات
جديد پس از فروپاشي نظام حاکم بر روسيه، آسياي مرکزي و قفقاز و در جريان درگيريهاي
قره‌باغ ارمني‌ها، ترکيه را متهم نموده که در توطئه‌اي براي حکمراني منطقه از طريق
يک نهضت يان ترکيسم که آذربايجان را شامل مي‌شود از درگيري‌هاي مزبور حمايت مي‌کند
و امروزه بزرگترين خطر براي هويت خد را بسط نفوذ ترک‌ها در قفقاز مي‌دانند و لذا
در صدد يافتن روزنه‌اي از سوي غرب هستند که بدانها اطمينان دهد چنين روشي هويت
ارامنه را تهديد نمي‌نمايد، اقدامات زيرکانه ارامنه جهت برقراري مناسبات با ترکيه
و به موازان آن اقدام ترکيه در عضويت ارمنستان که فاقد هرگونه مرز ساحلي با درياي
سياه، در راستاي تعقيب چنين هدفي صورت گرفت. ترکيه تهاجم ارمنستان را به آذربايجان
نشانه‌اي از قصد ايروان براي تجلي دادن روياي ارمنستان بزرگتر تلقي مي‌کند که به
قيمت تصرف اراضي ترکي تمام مي‌شود.

* آذر به
جان آذربايجان

با وجود
آنکه جوامع ارمني و ترک حدود هزار سال در کنار يکديگر زيسته‌اند، هماره کشمکش‌هايي
ميان آنان وجود داشته که منعکس کننده اختلافات عميق فرهنگي ميان آنان مي‌باشد.
مذهب ارمنستان مسيحي است ولي آذري‌هاي اکثرا شيعه‌اند و اين پديده خود بارزترين
اختلاف اين دو جمهوري است که منجر به تنش‌هاي شديد سياسي در تاريخ معاصر گرديده
است. از مواردي که درگيري و خشونت شديدي را بين ارمنستان و آذربايجان پديد آورد،
موقعيت جغرافيايي ايالت خودمختار ناگورونو قره‌باغ(Nagorno
Karabakh) با اکثريتي ارمني در داخل خاک جمهوري
آذربايجان مي‌باشد که حدود 80% آن ارمني و 20% بقيه آذري هستند. اين منطقه در چهارچوب
سياست عمومي ملي گرايانه تفرقه‌انداز استالين به سال 1921م تحت کنترل آذربايجان
درآمد و در سال 1924م به منطقه خودمختار تبديل شد. استالين با اين حرکت مي‌خواست
گروههاي قومي را در برابر يکديگر قرار دهد تا وابستگي آنها به مسکو به عنوان داور
و قدرت نهايي به حداکثر رسد.

هنگامي که
گورباچف روي کارآمد وعده ناگورنو قره‌باغ را به ارمنستان داد ولي پس از چندي تحقق
قول خود پشيمان شد و اين مسئله منجر به ظهور نهضت قره‌باغ گرديد که خواهان اتحاد
با ارمنستان بود. در سال 1988م در طي زد و خوردهايي که بين آذري‌ها و ارامنه در سومقايت(Sumgait) شعله‌ور گرديد که با اضمحلال شوروي اين
درگيري‌ها شدت يافت. زمامداران کرملين با تشديد اين اختلافات از طريق تحريک ارامنه
و تسليم آنان از يکسو، تلاش داشتند تا اين برخوردهاي تحميلي و سازماندهي شده را به
حساب فرهنگ اقوام قفقاز و شيوه تلقي و بهره‌برداري آنان از فضاي بازسياسي به وجود
آمده بگذارند و ضمن پرداختن به تبليغات منفي، زمينه دخالت نظامي خود را در
آذربايجان براي ارضاي عقده‌هاي ضد اسلامي خود و سرکوب خونين شيعيان اين منطقه،
فراهم آورند و فاجعه کشتار وحشت‌انگيز باکو را در سال 1368 به وجود آورند. بحران
ميان ارمنستان و آذربايجان در واقع آتش کهنه‌اي بود که روس‌هاي فرصت‌طلب در
برافروخته شدن آن دخالت داشتند و با زمينه‌سازي‌هاي سياسي استکبار، نيروهاي ارمني،
حملات مکرر و سازمان يافته‌اي را به روستاها و شهرهاي مسلمان‌نشين منطقه قره‌باغ و
نيز نواحي حد فاصل قره‌باغ تا مرزهاي شرقي ارمنستان ترتيب دادند اين تهاجم خونين و
وحشيانه منجر به کشته، مجروح و آواره شدن هزاران مسلمان آذري گرديده و خسارات و
ضايعات هزاران مسلمان آذري گرديده و خسارات و ضايعات اقتصادي فراواني را متوجه
آذربايجاني که هنوز به هويت سياسي و تثبيت شده‌اي دست نيافته، نموده است.

در وضع فعلي
علاوه بر دالان لاچين که قره‌باغ کوهستان را به ارمنستان مربوط مي‌سازد، تعدادي از
شهرها و روستاهاي مناطق استراتژيک جنوب غربي آذربايجان در تصرف قواي نظامي ارمني
است، کانون‌هاي شهر قبادلي، گوريس، گادروت، زنگلان و جبرييل به دليل تهاجم خونين
متجاوزين ارمني وضع آشفته و ناگواري دارند و صدها شيعه ساکن در اين نقاط در خاک و
خون خود غلطيده‌اند.

سياست
تجاوزکارانه ارمنستان و رؤياي ارمنستان بزرگ که در ذهن زمامداران ارمني پرورديه مي‌شود
به حدي است که تاکنون تلاش‌هاي بين‌الملي، ميانجيگري جمهوري اسلامي ايران و
برگزاري اجلاس مشترک نتايج موفقيت‌آميزي به دست نداشته و اين در حالي است که
هزاران نفر تاکنون بر سر اين تجاوز خونين، جان خود را از دست داده و قريب به يک
ميليون نفر از خانه و کاشانه خويش آواره گشته‌اند، ترديد نيست که مسئوليت خون به
ناحق ريخته شده مردم مسلمان آذربايجان، متوجه نظاميان ارامنه است که مستقيما از
ايروان، دستور کشتار مردم را مي‌گيرند. ارمنستان به اين مسئله هم بسنده نکرده و
ادعا دارد که نخجوان به لحاظ تاريخي، جزو قلمرو ارمنستان مي‌باشد؛ در حالي که اين
جمهوري خودمختار قلمرو شيعيان آذري است و به لحاظ تاريخي، فرهنگي و ويژگي­هاي
مذهبي به جمهوري آذربايجان تعلق دارد.

جديدترين
تلاش‌هايي که در خصوص بحران قره‌باغ، صورت گرفته، طرح صلح روسيه مي‌باشد که با
ميانجيگري پاول گراچف ـ وزير دفاع روسيه ـ و موافقت وزراي دفاع جمهوري آذربايجان و
ارمنستان در مسکو تنظيم شده است. در اين طرح اجراي آتش بس فوري و خروج نيروهاي
طرفين درگير از مناطق اشغالي و استقرار نيروهاي حافظ صلح روسي در منطقه و در نهايت
مابدله اسرا پيش‌بيني شده است. به گزارش خبرگزاري آذري«توران» اين طرح موضوع عقب‌نشيني
نيروهاي ارمني از دالان لاچين که قره‌باغ را به ارمنستان متصل مي‌کند را شامل نمي‌شود
ولي براساس طرحي مبادله دالانها بين دو کشور مورد بحث مي‌باشد که بر اساس آن جهت
اتصال آ جمهوري اتصال جمهوري آذربايجان به نخجوان و قره‌باغ کوهستاني به ارمنستان،
بخش‌هايي از اراضي دو کشور مبادله شود.[22]

همزمان با
اين کوشش­هاي سياسي بايد به بحراني ديگر در جنوب گرجستان اشاره نمود که انفجار پي
در پي خطوط انتقال گاز گرجستان به ارمنستان و خط راه آهن تفليس ـ ايروان در منطقه
آذري نشين مارنولي بر بحران موجود در منطقه افزوده است. دولت ارمنستان ضمن متهم نمودن
آذري­هاي مقيم گرجستان، مقامات تفليس را به برخورد جدي با خرابکاران و تأمين امنيت
خطوط گاز و راه آهن گرجستان ـ ارمنستان فراخوانده است. حملات ايذايي ارامنه به
مناطق آذري‌نشين گرجستان در شمال مرزهاي ارمنستان و يورش افراد مسلح ناشناس به
منازل و مغازه‌هاي مسلمانان آذري اين نقاط، اوضاع نقطه را متشنج نموده است.

تازه‌هاي
علمي

اصلاح ژن
گياهان                          کشف اسرار
ناشناخته مغز

تشخيص نقايص
ژنتيک در جنين                عوامل اصلي
سرطان

اصلاح ژن
گياهان

با يک روش
جديد و با استفاده از«کاربيد سيليسيوم» و اصلاح ژن گياهي، رشد گياهان در يک فاصله
زماين مشابه تا چند برابر افزايش خواهد يافت.

دانشمندان
محقق در يک انستيتو بيولوژي در انگليس که بر روي روش‌هاي اصلاح ژن گياهان مطالعه
مي‌کنند، گفتند: با استفاده از کريستال‌هاي بسيار ريز«کاربيد سيليسيوم» مي‌توان
سوراخ‌هايي در سلول‌هاي گياه ايجاد کرد تا بدينوسيله«دي.ان.ا» ـ اسيدي که داراي
اطلاعات ژنتيکي در يک سلول است ـ جديد اصلاح شده از طريح محلول «کاربيد سيليسيوم»
و آب جذب گياه شده و مأموريت اصلاح ژن گياه را انجام دهد.

به گفته
محققان، به دليل ارزان بودن اين ماده در بازار و آسان بودن اين روش، اصلاح نسل
گياهان از اين پس، بسيار ارزان و راحت انجام خواهد شد.

تشخيص نقايص
ژنتيک در جنين

آزمايش
جديدي که در انگليس به مرحله عمل رسيده است، هزاران تن از زنان باردار را قادر مي‌سازد
تا قبل از تولد کودک خود، از تندرستي او مطمئن شوند. آزمايش خون ساده در  روزهاي اوليه بارداري، اين امکان را باي پزشکان
فراهم مي‌آورد تا شمار زيادي از بيماري‌هاي ژنتيک را نشخيص دهند.

به گزارش
تلويزيون بي.بي.سي، تشخيص نشانه‌هاي«داون» يا ديگر بيماري‌هاي ژنتيک در جنين، پس
از مدتي نسبتا طولاني که از هنگام بارداري گذشته باشد، براي زوج بسيار دردناک است.
اکنون پژوهشهاي انجام شده در مرکز باروري لندن و بيمارستان«سن مري» راه را براي
آزمايش خوني که مي‌توان در روزهاي اول بارداري به عمل آورد، هموار مي‌کند.

دکتر«مارگات
توماس» از بيمارستان«سن ماري» مي‌گويد: امروز آنچه مشکل است، يافتن يک سلول متعلق
به کودک در ميان يک ميليون سلول ديگر است که متعلق به مادر مي‌باشد. بنابراين،
نياز به رشوي داريم که آن سلول‌ها را از هم جدا کنيم تا مطمئن شويم سلولي که
انتخاب مي‌کنيم متعلق به جنين است و آنگاه به دنبال نقايص کروموزومي بگرديم. و
اکنون ما در اين مرحله از کار هستيم. يک آزمايش ساده خون براي تشخيص هرگونه نقص در
جنين، تصميم‌گيري را ساده‌تر و از لحاظ زماني زودتر مي‌کند.

کشف اسرار
ناشناخته مغز

يک تحقيق
گسترده که 6 سال به طول انجاميد و هدفش شناسايي بيشتر پيچيدگي‌هاي مغز انسان بود،
سرانجام به نتيجهر سيد.

به نوشته
مجله نيوزويک: از شش سال ژيش، گروه‌هاي تحقيق صدد برآمدند با کشف اسرار مغز و
بررسي زواياي ناشناخته اين عضو شگفت‌انيگز بدن، آن را از نظر پزشکي، تحت تسلط
انسان درآوردند.

به عنوان
مثال: با استفاده از داروهايي خاص، بتوان هراس و اضطراب يا خجالت و کم‌رويي افراد
را معالجه کرد. و اکنون دانشمندان در اين زمينه به پيشرفت‌هاي بزرگي رسيده‌اند و
داروهايي ساخته‌اند که انسان‌ها مي‌توانند با مصرف آن به مغز خود، قدرت تمرکز
بيشتري بدهند و مثلا در تحصيل يا کار موفق‌تر شوند.

از جمله اين
داروهاي ساخته شده داروي درمان عارضه روحي موسوم به‌Obesession است. اين دارو مي‌تواند فکر آزارد دهنده يا وسواس فکري را تا
درصدهاي بالايي از بين ببرد.

دانشمنداني
که عضو گروه تحقيق هستند، اعلام کرده‌اند که بسياري از عوارض روحي انسان‌ها به اين
ترتيب از بين خواهد رفت و با همين ادعا، متخصصان و کارشناسان را به يک بررسي همه
جانبه براي اثبات اثرات داروي جديد فراخوانده‌اند.

عوامل اصلي
سرطان

به گزارش
خبرگزاري يو.ان.اي، پيش‌بيني‌هاي سازمان بهداشت جهاني نشان مي‌دهد که بيماري
سرطان، دومين بيماري بزرگ کشنده در غرب و سومين بيماري کشنده در کشورهاي در حال
توسعه است.

ژان استيجر
نسوارد، رئيس گروه کنترل سرطان سازمان بهداشت جهاني گفت: عوامل عمده افزايش بيماري
سرطان، تغيير در رژيم غذايي، آلودگي محيط زيست و کار و بالا رفتن متوسط سن مي‌باشد.

وي استفاده
از دخانيات را اصلي‌ترين و اساسي‌ترين عامل ابتلاء به سرطان ناميد. بررسي‌ها نشان
مي‌دهد که در کشورهاي پيشرفته از هر سه نفر، يک نفر و در کشورهاي در حال توسعه، از
هر دو نفر يک نفر از دخانيات استفاده مي‌کنند. 90% قربانيان سرطان ريه مربوط به
کساني است که از دخانيات استفاده مي‌کنند.

نگاهي به
بحران کشمير

قسمت پنجم

دکتر
محمدرضا حافظ‌نيا

چاره چيست؟

همانطور که
مشاهده گرديد موقعيت ژئوپليتيک و ژئواستراتژيک کشمير و خلأ قدرت و نظام سياسي، نقش
اساسي را در بروز و تداوم بحران منطقه دارد. تداوم بحران نيز عواقب نامطلوبي را در
پي دارد. نتيجه محلي بحران مزبور تداوم و تشديد توسعه نيافتگي اقتصادي و اجتماعي و
فرهنگي منطقه کشمير است که دوش به چشم مردم مسلمان و محروم کشمير مي‌رود. از سوي
ديگر صداي اعتراض مردم کشمير نسبت به وضعيت موجود نيز با خشونت و سرکوب از ناحيه
قدرت حاکم بر منطقه همراه است و آرمان سياسي مردم کشمير نه تنها بي‌پاسخ باقي مي‌ماندب
لکه در حذف آن از زندگي سياسي مردم تلاش مي‌شود و مردم محروم کشمير بخاطر منافع
همسايگان خود بويژه از ناحيه جنوب رنج زيادي را تحمل مي‌نمايند و دولت هند بخاطر
اهداف غير منطقي و فاقد توجيه جغرافيائي سعي بر تداوم و توسعه مظالم خود و سرکوب
آرمان سياسي مردم کشمير دارد.

بعضي از
مقامات هندي بجاي تجديد نظر در سياست نادرست دولت هند نسبت به بحران کشمير، تقلاي
مردم کشمير در تعقيب آرمان سياسي خود که کاملا بر منطق ژئوپلتيک استوار است را به
کشورها و دولتهاي ديگري نظير پاکستان و ايران منتسب مي‌دانند در صورتي که خود مي‌دانند
که نه اين ادعا پايه و اساسي دارد، و نه تداوم حضور آنها در منطقه کشمير.

البته يک
نکته در اينجا قابل توجه است و آن اينکه مردم کشمير از رنج دولت هند ممکن است به
ساير همسايگان خود بويژه پاکستان پاه ببرند و اين حق طبيعي آنهاست، زيرا چاره‌اي
ندارند. اساسا يک ملت تحت فشار آنهم از سوي قدرتي که با وي تجانس ندارد، خود بخود
پناهگاهي را جستجو مي‌کند و چنانچه با همسايگان ديگر خود تجانس داشته باشد بطور
طبيعي به سوي آن کشيده مي‌شود و اين امر واکنش طبيعي آنست و تقصيري متوجه وي نيست
بلکه تقصير به عهده قدرت مسلط مزاحم مي‌باشد. در مورد مردم کشمير نيز چنين واقعيتي
وجود دارد.

از يک سو با
فشار قدرت حاکمي که با وي تجانس فرهنگي ندارد يعني دولت هند، روبروست و از سوي
ديگر با همسايه‌اي که با وي تجانس فرهنگي دارد يعني پاکستان مواجه مي‌باشد. بنابراين
گرايش به سوي پاکستان بعنوان ناحيه جغرافيائي متجانس با آنها واکنش و حق طبيعي
آنهاست و اشکالي بر آنها وارد نيست و کشور پاکستان نيز با توجه به سنخيت فرهنگي و
جغرافيائي با منطقه کشمير نمي‌تواند به تمناي کمک آنها پاسخ ندهد. بويژه اينکه دو
متغير ديگر نيز چنين واکنشي از سوي پاکستان را توصيه و تشديد مي‌نمايد. يکي متغير
تمناي ملي پاکستان و درخواست پاکستانيها و احساس همدردي آنها با مردم مظلوم کشمير
که منبعث از همان تجانس ياد شده مي‌باشد، ديگري متغير نارضايتي پاکستان از حضور
هندوستان بعنوان رقيب منطقه‌اي آن در منطقه کشمير و احساس تهديدي که عليه امنيت
ملي خود مي‌نمايد.

بنابراني
اگر پاکستان با مردم آواره و ستمديده کشمير با روي گشاده برخورد نمايد دقيقا وظيفه
انساني خود را انجام داده است و اين اقدا مغايرت ژئوپلتيکي نيز ندارد. بلکه بر عکس
حضور هندوستان که خود باعث پيدايش اين وضعيت مي‌شود توجيه ژئوپلتيکي ندارد و از
سوي ديگر به حادتر شدن بحران نيز کمک مي‌کند.

من تصور نمي‌کنم
مقامات هندي و صاحبنظران اين امور ندانند که منشاء تداوم تشديد بحران، حضور
هندوستان در منطقه کشمير است. همچنين يقينا مي‌دانند که استمرار بلند مدت حاکميت
آنها بر کشمير و منطقه و مردمي که فاقد تجانس فرهنگي و جغرافيائي لازم با آنهاست
به هيچ وجه امکان پذير نيست مگر اينکه به نابودي مردم کشمير بيانجامد که اين امر
غير ممکن است.

تداوم بحران
کشمير براي مردم و کشور هندوستان نيز به مصلحت نيست زيرا تحمل ضرري است که نهايتاً
فاقد سود و منفعت است و از اين بابت بر اقتصاد ملي هند لطمه وارد مي‌نمايد. زيرا
حضور سيصد هزار نظامي هند در منطقه همراه با اعمال و رفتارهاي خشونت‌آميز با مردم
کشمير، هم هزينه‌هاي اقتصادي زيادي را بهمراه دار و هم از نظر سياسي بر حيثيت ملي
و اعتبار بين‌المللي هندوستان لطمه وارد مي‌ُازد. بنابراين خروج هند از کشمير به
نفع خود آن کشور مي‌باشد.

تداوم بحران
کشمير نتايج منفي منطقه‌اي نيز دارد. بدين معني که تغيير وضعيت آن بر روابط دو
کشور پاکستان و هند و حتي چين تأثير گذاشته و آنرا تحت الشعاع قرار مي‌دهد و خر
درگيري نظامي را بين آنها امکان پذير مي‌نمايد. نظير تجارب سالهاي 1947 و 1965 و
1971 م که درگيري نظامي بين آنهار ا باعث گرديد. چنين برخوردهايي مي‌تواند
امنيتمنطقه پر جمعيت جنوب و جنوب غرب آسيا را به خطر اندازد. از سوئي ديگر جنگ جز
در به دري و ضرر اقتصادي و تخريب تأسيسات و نهادهاي توليد و کشتار مردم چيزي را
بهمراه ندارد. بروز پديده جنگ در جنوب آسيا که يکي از مناطق مهم فقير جهان است و
حجم فقرا درآن بالاست، مي‌تواند باعث تشديد فقر و عقب ماندگي اقتصادي و اجتماعي
شده و نتايج زيانباري را از اين حث در کل جهان خود بجا گذارد. جنگ بين دو کشور هند
و پاکستان قوه اقتصادي آنها را کاهش مي‌دهد و گرسنگي و مرگ و مير و بيماري را
بهمراه دارد. آنهم براي دو کشوري که در مرحله جواني و آغازين فرآيند توسعه اقتصادي
ـ اجتماعي و تکنولوژيکي قرار دارند و بصورت بالقوه و بالفعل در زمره قدرتهاي درجه
1 و 2 جهاني محسوب مي‌شوند و جنگ مي‌تواند فرآيند توسعه را دهها سال به عقب
اندازد.

همچنين
تداوم بحران کشمير مي‌تواند خطر جهاني را بهمراه داشته باشد و امنيت و صلح جهاني
را تهديد کند زيرا همانطور که قبلا ذکر شد؛ يکي از ويژگيهاي بحران کشمير اين است
که همسايگان و رقباي پيرامون آن جزو قدرتهاي درجه 1 و 2 جهاني محسوب شده و همگي
مسلح به سلاح اتمي هستند. چين و هند و پاکستان، هر سه داراي امکانات و قابليتهاي
اتمي هستند و آنچه ک باعث تکامل توان تسليحات اتمي آنها شده و مي‌شود وجود برحان
کشمير و رقابت‌هاي منطقه‌اي مي‌باشد. هند و پاکستان که بيشتر در معرض درگيري
مستقيم نظامي قرار دارند دچار مقابله اتمي هستند و اگر درگيري اتمي انجام پذيرد که
در شرايط اوج‌گيري جنگ هيچ تضميني براي ممانعت از آن وجود ندارد، يقينا باعث
گسترده شدن ابعاد آن شده و در مرحله اول بر امنيت جنوب و جنوب غرب آسيا و در مرتبه
بعد بر امنيت کل آسيا و جهان اثر گذاشته و صلح و امنيت بين‌المللي را به خطر مي‌اندازد.

نکته قابل
توجه اينکه مجهز بودن يک طرف درگيري به سلاح اتمي، طرف ديگر را خود بخود وادار به
تجهيز شدن به چنين سلاحي مي‌کند و مجهز بودن هندوستان به سلاح اتمي، پاکستان را
نيز وادار به دستيابي به امکانات هسته‌اي و سلاح اتمي مي‌نمايد. بنابراين، وجود
اسلحه اتمي در دست هند و تداوم و تکامل فعاليتهاي اتمي آن، توجيهي قوي براي تداوم
فعلايتهاي پاکستان براي دستيباي به توانائيهاي هسته‌اي و اتمي ارائه مي‌دهد. و
اساسا پاکستان چاره‌اي جز اين ندارد که اين فعاليتها را ادامه دهد. زيرا ضرورت حفظ
امنيت ملي و تماميت ارضي آن اقتضا مي کند که خود را در مقابل رقيب مجهز به سلاح
اتمي، تجهيز نمايد. بنابراين توصيه به پاکستان و اجبار آن براي دست برداشتن از
فعاليتهاي اتمي‌اش مستلزم خلع سلام اتمي هند و سايرين و ممانعت از تداوم آن مي‌باشد.  

اينک با
توجه به مباحث مطرح شده در زمينه نتايج منفي تداوم بحران کشمير از حيث محلي و
تأثير آن بر فقر و محروميت مردم آن سامان و تداوم عقب‌افتادگي اقتصادي و اجتماعي و
فرهنگي و نيز آثار منفي بحران بر امنيت منطقه‌اي و صلح جهاني لازمست هر چه زودتر
بحران کشمير خاتمه يابد.

به نظر
نگارنده تنها راه حل بحران مزبور، استقلال سياسي منطقه کشمير و استقرار نظام سياسي
مستقل در آن مي‌باشد که ويژگيهاي آن با توجه به خصيه‌هاي فرهنگي و محيطي منطقه
کشمير و با مراجعه به آراء عمومي مشخص خواهد شد. تحقق اين امر در گرو اقتدام مشترک
منطقه‌اي و بين‌اللملي است يعني اينکه تفاهم منطقه‌اي همسايگان کشمير و شناسائي
استقلال سياسي آن از يک طرف و اقدام جدي سازمان ملل متحد براي تحقق اين امر و
پيگيري فرآيند استقرار و تثبيت نظام سياسي متکي به آراء عمومي از طرف ديگر، لازمه
تحقق اين راه حل است. در هر صورت نقش سازمان ملل متحد و جامعه جهاني و کشورهاي
اسلامي در اين امر بسيار تعيين کنده است و کوتاهي و بي‌توجهي آن مي‌تواند به تداوم
رنج جانگاه مردم مظلم کمشير از يک سو و تهديد امنيت و صلح جهاني از سوي ديگر کمک
نمايد.

تحقق اين
راه حل مي‌تواند در سايه يک تفاهم منطقه‌اي به پديده رقابت بر سر مسئله کشمير از
سوي همسايگان و تلقِ‌هاي گوناگون از حضور ديگري در آن نسبت به امنيت ملي خود پايان
دهد و صلح و امنيت را براي قاره آسيا بويژه جنوب و جنوب غرب آن همراه داشتهب اشد و
مردم کشمير نيز روي آسايش و تعيين سرنوشت توسط خود را مشاهده نمايند.

بديهي است
براي شروع بکار و اقدامات اوليه، عقب‌نشيني نيروها از مطقه کشمير، امري ضروري است.
سپس براي ادامه کار حضور رسمي سازمان ملل متحد و سازمان کنفرانس اسلامي و احيانا
نمايندگان کشورهاي همسايه منطقه کمشير براي تحقق فرآيند استقلال و استمرار نظام
سياسي متکي به آراء عمومي در منطقه کشمير را طلب مي‌نمايد.

نکته قابل
توجه اينکه نظام سياسي جديد به عنوان يکي از شرايط کاهش تنش بين همسايگان کشمير مي‌بايست
در روابط خارجي خود تعادل و توازن لازم را با همسايگان رعايت نمايد تا در طرز تلقي
آنها در رابطه با احساس تهديد نسبت به امنيت ملي خود تغييري ايجاد نگردد. تحقق اين
راه حل به نفع مردم کشمير و هم به نفع کشورهاي هند و پاکستان و چين و ساير
همسايگان و هم به نفع امنيت و صلح منطقه‌اي و جهاني است.

پرسشها و
پاسخها

تقيه و حدود
آن

حجة الاسلام
والمسلمين سيد مرتضي مهري

سؤال:

بعضي از
نويسنگان، شيعه را متهم مي کنند که به دليل تقيه که يک از اصول پذيرفته شده مذهب
شيعه است، حقايق مذهب خود را پنهان مي کنند و بنابراين به آنچه اظهار مي دارند
اعتمادي نيست و نمي‌توان مذهب واقعي آنان را براساس اظهارات آنها، ارزيابي کرد.

شمار درمورد
اينا ظهارات چه پاسخي داريد؟

(ا ـ يوسفي)

پاسخ

اين تهمت
اگر در زمان بعضي از ائمه(ع) گفته مي‌شد، قابل توجيه بود، زيرا در آن زمان، شيعه
جماعت قليلي بودند که هميشه مورد تعقيب حاکمان ظالم و جائر بني‌اميه و بني‌عباس
بودند ولي اکنون که ميليون‌ها شيعه در جهان زندگي مي‌کند و در کشور پهناور و
قدرتمندي چون ايران؛ حاکميت دارد وکتاب‌هاي فراوان از سوي علماي شيعه در طول
تاريخ، حقايق مذهبي را بيان داشته‌اند، ديگر اين سخن حتي ارزش پاسخ گفتن هم ندارد!
ولي براي روشن شدن مطلب لازم است تقيه‌اي که در مذهب شيعه واجب است، مورد بررسي
قرار گيرد.

تقيه در
قرآن

تقيه‌اي که
واجب است، دو معني دارد که هر دوي آنها در قرآن به آن سفارش شده است و اصلا اختصاص
به شيعه ندارد و اين که ديده يا شنيده مي‌شود، آن را به شيعه اختصاص مي‌دهند، به
اين دليل است که در دوران‌هاي حاکميت جائرانه بني‌اميه و بني‌عباس، شيعه ناچار بود
به تقيه عمل کند، در حالي که ساير مذاهب، آزاد بودند و موردي براي تقيه نداشتند
وگرنه اصل تشريع تقيه ـ به معنايي که در مذهب شيعه واجب است ـ يک حکم اسلامي، بلکه
يک حکم عقلائي است و هيچ کس نمي‌تواند آن را موردانتقاد قرار دهد.

تقيه دو
معني دارد، يا به عبارت بهتر در دو مورد صدق مي‌کند:

1- تقيه خوف

2- تقيه
مداراتي

تقيه خوف

تقيه خوف در
جايي است که انسان بر جان يا مال يا آبروي خود بترسد و براي حفظ آن، ناچار باشد
گفتار يا رفتاري را انتخاب کند که دشمن را خوش آيد و به او ضرري نزد. و همچنين در
موردي که ضرر جاني اي مالي به کسي از افراد وابسته به او مي‌رسد، بلکه  در مورد حفظ جان حتي در مورد افراد ديگر که حفظ
جان آنها لازم است ـ هم صدق مي‌کند؛ يعني: اگر انسان احساس کند که باب اين يک مطلب
خلاف واقع ـ از روي تقيه ـ جان يک مسلمان ديگر را نجات مي‌دهد، لازم و واجب است
اقدام نمايد. واگر با راست گفتن جان کسي را به خطر بياندازد، گناه بزرگي مرتکب
شدهب لکه در قتل او شريک است.

اين امر،
هيچ دليل شرعي نياز ندارد، بلکه يک امر عقلائي است و مبناي آن ملاحظه اهم و مهم
است. هر انسان که به هر دليل ميان دو چيز مخير شود که هر دو براي او ناخوش آيند يا
مضر است، طبعا با يک محاسبه، آن قسمتي را انتخاب مي‌کند که ضررش کمتر باشد، چه اين
ترديد در اثر عوامل طبيعي باشد و چه در اثر فشار و ظلم شخص يا اشخاصي باشد. و چون
گفتن يک مطلب خلاف واقع که خوش آيند دشمن است، گرچه بر انسان سخت باشد، ولي آسان‌تر
از تحمل ضرر جاني و مالي و امثال آن است، طبعا انسان آن را ترجيح مي‌دهد.

اين امر
هرگز اختصاص به شيعه ندارد و همچنين اختصاص به شريعت اسلام هم ندارد. در قرآن کيم
هم به اين امر سفارش شده و گفتن کلمه کفر آميز در چنين موردي، مجاز شمرده شده
استکه البته اگر ضرر جاني باشد، نه تنها مجاز بلکه واجب است.

خداوند در
سوره آل عمران آيه 28 مي‌فرمايد:

«لا يتخذ
المؤمنون الکافرين اولياء من دون المؤمنين و من يفعل ذلک فليس من الله في شيء الا
ان تتقوا منهم تغية…»

ـ مؤمنان
نبايد کافران را به جاي اهل ايمان، دوست و هم پيمان خود قرار دهند و اگر کسي چنين
کند، رابطه خود را با خدا قطع کردهاست، مگر اين که اين کار از روي تقيه باشد…

و در سوره
نحل آيه 106 مي‌فرمايد:

«من کفر
بالله من بعد ايمانه الا من أکره و قلبه مطمئن بالايمان ولکن من شرح بالکفر صدرا
فعليهم غضب من الله و لهم عذاب عظيم».

ـ آنها که
پس از ايمان، کافر شدند، مورد خشم خداوند قرار گرفته و عذابي گران در انتظار آنان
است؛ نه آنها که تحتف شار و با اکراه سخني گويند، در حالي که قلب آنان مطمئن وآرام
است از ايمان به خدا، بلکه آنان سينه خود را براي پذيرش کفر گشوده‌اند.

طبق روايات،
اين آه در مورد عمار بن ياسر نازل شده است که او و پدرش و مادرش، مورد شکنجه و
آزار طاقت‌فرساد مشرکان قريش قرار گرفتند که ازآن شکنجه، پدر و مادر عمار، شهيد
شدند و عمار که آن صحنه را ديد، با ترس و لرز، سخني را که آنان مي‌خواستند که
تمجيد از بتان بود بر زبان راند و او را رها کردند؛ او ترسان و لرزان خدمت حضرت
رسول(ص) آمد و مي‌پنداشت که با اين خسن خشم خدا و رسول را مستوجب خواهد شد ولي آن
حضرت اشک او را با دست مبارک خويش پاک کرد و فرمود: «اگر باز از تو چنين خواستند،
آن چه را مي‌خواهند بگو و نگران نباش». در اين ميان، آيه مذکور نازل شد.

بهر حال اين
مسأله به هيچ وجه قابل شک و ترديد نيست و آنچه شيعه را در طول تاريخ سراسر ظلم و
جنايت خلفاي بني‌اميه و بني‌عباس ناچار به تقيه مي‌کرده است، حفظ جان خود و امامانخود
بوده است. آنها از هر بهانه‌اي استفاده مي‌کردند و امامان را مورد شکنجه وآزار و
توهين وحبس و قتل قرار مي‌دادند و لذا آن رهبران معصوم، تقيه را از اصول ضروري
شيعه در آن زمان دانستند و شيعه خود را به کتمان مذهب، از دشمنان بدانديش وخونخوار
خويش امر نمودند.

رؤسا و
فقهاي ساير مذاهب که چنين فشاري را از ظالمان نديده‌اند و هرگز مورد تعقيب قرار
نداشته‌اند(بجز موارد نادري براي بعضي از آراء که بعضي از خلفاي نادان در آن
حساسيت نشان مي‌دادند؛ مانند قضيه خلق قرآن) بلکه اکثر آنها از سوي خلفاي جور،
مورد تأييد و کمک مادي و معنوي قرار داشتند و خلفا، مردم را به لزوم پيروي از آنها
دستور داده‌اند و از همين رو مذاهب اهل سنت منحصر در چهار فقيه است وگرنه هيچ دليل
و روايتي در اين مورد نيامده است و فقهاي عامه زيادند، ولي پيوري از حاکميت موجب
اين انحصار شده است. طبيعي اس که آنها سخن از تقيه نرانند، زيرا موردي براي آن
نبوده است.

تقيه
مداراتي

مورد دوم،
تقيه مداراتي است. و منظور از آن، اين است که انسان به جهت ملاحظه بعضي شئون
اجتماعي تصريح به ايده‌هاي واقعي خود نکند، بلکه آن را در هاله‌اي از احتياط قرار
دهد و الفاظي را به کار ببرد که عموم جامعه از آن متأثر نشوند.

اين امر نيز
ـ به طور عموم ـ يک امر عقلائي است و تقريبا همه افراد بشر در موارد مختلف، رعايت
آن را مي‌کنند. رهبران سياسي جهان هيچ‌گاه مطالب خود را به طور صريح و زننده‌اي در
رسانه‌هاي گروهي نمي‌گوند و هر کس لغزشي در اين زمينه از خود نشان دهد او را يک
سياستمدار ضعيف مي‌نامند. البته اين امر تا حدودي لازم و صحيح است و يکاصل سياسي و
اجتماعي به حساب مي‌آيد ولي اگر به نحوي باشد که موجب کتمان حقايق يک ايده و مذهبي
گردد که همگان به سوي آن خوانده مي‌شوند، يک امر ناپسند و نکوهيده است.    

دقت کنيد.

اصل مدارات
و رعايت شئون اجتماعي در گفته‌ها و نوشته‌ها، يک امر مطلوب و عقلائي است و اگر
بخواهيم براي آن مثال‌هاي قانع کننده بياوريم، بهترين شاهد،‌تدرج در احکام است که
خداوند آن را در مورد فرو فرستادن شريعت آسماني رعايت فرموده است.

چرا خداوند
از ابتدا همه احکام را نفرستاده است و به تدريج شريعت را بر انسان لازم فرموده
است؟

طبيعي است؛
هيچ دليلي ندارد بجز مدارات. مردم تحمل اين همه مسئوليت سنگين را ندارند. اگر از
ابتدا آن مردمي که کاملا از قيد و بند احکام شرع خود را آزاد مي‌ديدند، يکباره
مأمور به اين همه احکام شريعت مي‌شدند، کمتر کسي بود که آن را تحمل کند ولي به
تدريج و طي 23 سال شريعت اسلام، فرو فرستاده شد، بلکه در طي سال‌هاي بعد از رسالت
هم احکامي به وسيله اوصياي حضرت رسول(ص) از آن علمي که نزد آنان به وديعه گذاشته
بود، اعلام شد و به همين دليل هم روز نصب خليفه حق، روز«اکمال دين» شناخته شد. و
شايد همين مدارات استکه مانع تصريح به نام خليفه حق است تا رشک‌ها برانگيخته نشود
و اصل اسلام را رها نکنند و شايد فتنه و آزمايش هم انگيزه ديگر باشد.

و بدون شک
همين مدارات موجب ترديد حضرت رسول(ص) در ابلاغ رسمي امامت بود تا آيه:

«يا ايها
الذين الرسول بلغ ما انزل اليک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله يعصمک
من الناس…». نازل شد.

ـ اي
فرستاده ما ابلاغ کن آنچه را از سوي خدا بر تو نازل شده است و اگر نکني رسالت خود
را به طور تمام و کمال ابلاغ نکرده‌اي و از مردم هراس نداشته باش که خداوند تو را
از کيد آنان محفوظ خواهد داشت.

حضرتش از چه
کيدي در هراس بود؟

او که از
کيد مشرکان قريش در سب بتان و خدايان دروغين آنها نهراسيد، چگونه از ابلاغ امامت
مي‌هراسد؟ اين هراس چيزي نيست بجز رعايت حال مردم که مبادا رشک و ديگر انگيزه‌ها
آنها را از دين بازگرداند.

علت مدارات
امامان

و همين
مدارات است که اميرالمؤمنين(ع) را وامي‌دارد بيست و پنج سال خانه نشين شود. او که
در طول دوران رسالت، شمشير را در غلاف نکرد، اکنون به کشاورزي و کارهاي شخصي روي
آورده است. اگر حاکميت را حق مي‌دانست که طبعا وظيفه خود مي‌دانست که همچنان در
رأس مجاهدان باشد. پس معلوم مي‌شود آن را حق نمي‌داند و به اين امر هم تصريح
فرموده است، ولي رعايت وحدت صف اسلامي و شئون جامعه منسجم اسلامي او را ناچار به
سکوت کرده است.

و اما ساير
ائمه اهل بيت، هر دو نحو تقيه را عمل مي‌کردند. در برابر طاغوت‌هاي زمان که همانند
فراعنه، مردم بي‌گناه را مي‌کشتند و خود را به هيچ قانون و شريعتي، پاي بند نمي‌انستند،
علنا شراب مي‌خوردند و قمار مي‌کردند و منکرات و فحشا را ترويح مي‌نمودند و از هيچ
جنايات ابا نداشتند، تقيه خوف لازم بود. و در برابر مردم ناداني که از سوي فقيهان
درباري اغفال شده بودند، تقيه مداراتي لازم بود. البته از هر فرصتي هم براي گفتن
حق و رساندن آن به گوش مردم و اتمام حجت استفاده مي‌کردند و هر کدام ـ به اقتضاي
زمان ـ به نحوي حقايق را مي‌گفتند ولي نه به آن صراحت که وحدت صف جامعه مسلمين از
هم پاشيده شود.

طبق بعضي
روايات، ائمه(ع) در بعضي موارد حتي از خود شيعه هم، تقيه مي‌کردند و نمي‌توانستند
همه حقيقت را برهنه و آشکار در برابر هم شنونده‌اي بگويند. و اين يک امر طبيعي
است. بعضي از مسائل، طرح آن براي افراد عادي، بجز ايجاد شبهه و ماندن در آن نتيجه‌اي
ندارد. مثلا بعضي از افراد اگر از مسأله«قضا و قدر» و «جبر و اختيار» مي‌پرسيدند،
امام يک پاسخ اقناعي مي‌فرمود و به او مي‌گفت که بيش از اين تو را ياراي درک مطلب
نيست واگر در اين امر بش از اين فرو روي، کافر مي‌شوي؛ ولي با بعضي ديگر از
راويان، واضح و صريح،‌مطلب را بيان مي‌فرمودند که همان گفته‌ها، اکنون راهگشاي
مسأله است و هم اکنون عالمان غير شعيه نيز پذيرفته‌اند که سخن حق در اين مسأله
پيچيده، همين است، نه پنداشت اشاعره و معتزله. ولي از روي تعصب، مصدر اين تفکر را
بيان نمي‌کنند.

بهر حال،
تقيه مداراتي يک امر ضروري براي همه، به خصوص رهبران سياسي و اجتماعي است. و هر
رهبري ناچار است آن را رعايت کند و اختصاص به شيعه يا مسلمانان ندارد.

اميرالمؤمنين(ع)
نماز تراويح را که بدعت مي‌دانست، منع نمود. مردم نادان شعار دادند که اين سنت
فلان است و آن حضرت ناچار شد به خاطر حفظ وحدت و انسجام صف مسلمين، آنها را به
انجام آن بدعت اجازه دهد. اين نيست مگر مدارات با مردم.

حد و مرز
تقيه

ولي نکته
مهم در مورد هر دو نوع تقيه، اين است که هر دوي آنها محدود به حدي است و بطور مطلق
مجاز نيست. مثلا تقيه از روي خوف، آنجا که اصل اسلام در خطر باشد و انسان احساس
کند که با نگفتن سخن حق و کتمان يک امر، اصل دين در خطر است، نبايد به خاطر حفظ
جان يا مال خود، سخن حق را کتمان کند يا سخن ناحقي بگويد.

محمد بن ابي
عمير از اصحاب امام کاظم(ع) بود. دوران خلافت‌ هارون الرشيد که از ستمکارترين و
سنگدل‌ترين خلفاي بني‌عباس بود، بسيار دوران سخت و مشکلي بر شيعه گذشت و سران
ايشان از سوي دستگاه جبار و ستمگر، مورد تعقيب و آزار و شکنجه بودند. محمد بن ابي
عمير را جلادان خلافت مي‌زدند که نام شخصيت‌هاي شيعه ـ که علنا اظهار تشيع نمي‌کردند
ـ را بازگويد و او امتناع مي‌ورزيد.

از خود او
نقل شده است که يک بار در زير تازيانه‌هاي طاقت فرسا مقاومتم را از دست دادم و
گفتم:

«رهايم کنيد
تا بگويم»

يکي ديگر از
ياران که در بند بود، فرياد برآورد که:

«ابن ابي
عمير ياد بياوريد هنگامي را که در محضر خداوند بايد پاسخ‌گوي اعمال خويش باشي».

اين امر
موجب شد که مقاوتم را باز يافتم و همچنان سکوت را اختيار کردم.

امثال
اينحادثه در همه دوران‌ها و در همه نهضت‌ها بوده و هست و خواهد بود. بنابراين
کساني که به بهانه تقيه با حاکميت طاغوت، در دوراني که نضهت اسلامي در حال شکفته
شدن بود، از در سازش درآمده و به طور علني آن را تأييد مي‌کردند، معلوم نيست در
پيشگاه خداوند، عذر موجهي داشته باشند.

و اما
مدارات با مردم و حفظ وحدت صف مسلمين و انسجام جامعه اسلامي تا آنجا بايد رعايت
شود که موجب کتمان حقايق اساسي مذهب حق نگردد. شيعه طبق دستور ائمه(ع) در نمازهاي
جماعت ساير مسلمين و ديگر شعائر اسلامي، شرکت مي‌کردند، بلکه گاهي متصدي امامت
جماعت در ميان آنان يا گفتن اذان و ساير شعارها در همان دوران ائمه(ع) مي‌شدند. و
هيچ گاه بدگوئي و لعن و شتم کساني را که به عقيده ما به اهل بيت رسالت، ظلم کرده‌اند
اگر مورد احترام ساير مسلمانان باشند، جايز نمي‌دانند و اصولا سب و شتم که مسأله‌اي
را حل نمي‌کند و کسي را هدايت نمي‌نمايد و نتيجه‌اي جز تشفي ندارد، آن هم در برابر
ضرري که از گسيختن رشته صف مسلمين وارد مي‌شود بسيار ناچيز و بي‌ارزش است. ولي با
همه اينها نبايد مدارات موجب شود که حقايق اساسي مذهب حق کتمان شود. آنچه لازم
نيست گفته شود و مدارات و حفظ وحدت موجب صرف نظر از آن مي‌شود، مطالب فرعي است که
اهميت چنداني ندارد و ناديده گرفتن آنها مانع اتمام حجت بر مردم نيست. همچنان که
مراعات حال مردم در همه موارد نيز منحصرا در اين گونه مسائل لازم و صحيح است و اما
مسائل اساسي که اگر از مردم مخفي نگاه داشته شود، موجب گمراهي جامعه است، حرام و
از بدترين گناهان است، و از مصاديق آيه شريفه حرمت کتمان حقايق دين است.

«ان الذين
يکتمون ما أنزلنا من البينات و الهدي من بعد ما بيناه للناس في الکتاب اولئک
يلعنهم الله و يلعنهم اللاعنون…» (سوره بقره ـ آيه 159)

ـ کساني که
حقايق روشن و هدايتگر دين را پس از بيان آن از سوي خداوند کتمان مي‌کنند و مردم را
از آن محروم مي‌سازند، مورد لعنت خداوند و لعنت همه لعنت کنندگانند.

گويا هر کس
از هر جا، بر هر ستمگر و مستحق لعنتي، لعنت کند، همه لعنت‌ها بر کساني مي‌رسد که
حقايق دين را کتمان مي‌کنند، زيرا همه ستم‌ها و تجاوزها از گمراهي‌ها است و منشأ
همه آنها، کتمان حقايق است و جز اين، آيات ديگري نيز در اين زمينه آمده است.

بهر حال
کتمان حقايق به هيچ وجه مجاز نيست، مگر در شرايطي که کتمان آن به جايي از دين ضرر
نزند و اعلام آن نفعي نداشته باشد و جان انسان در خطر باشد که همان موارد تقيه خوف
است.

بنابراين
آنچه تصور مي‌شود که تقيه شيعه، موجب کتمان حقايق اين مذهب است، نادرست است و شايد
منشأ اين تصور ذهنيتي باشد که از تقيه ملاحده ـ که خود را اسماعيلي معرفي مي‌کردند
و به عنوان شاخه‌اي از تشيع به حساب مي‌آمدند ـ در اذهان اين گونه افراد باقي
مانده است.

اسماعيليان
در يک برهه از زمان، تبديل به يک حزب سياسي نيرومندي شدند و با کتمان حقايق ايده‌هاي
خود، به عنوان تقيه، افراد زيادي را سر و سامان دادند و براي تسلط بر کشورهايي از
قبيل ايران، شامف مصر و ساير کشورهاي اسلامي، فعاليت سياسي و نظامي و تروريستي
شگفت‌انگيزي داشتند. در جامعه اسلامي آن روز، سني و شيعه، آنها را ملاحده مي‌گفتند
و مردم مسلمان، معتقد بودند که اينان، منکر حقايق اسلام‌اند و افراد جوان و ساده‌لوح
را فريب مي‌دهند و واقعيت هم همين بود!

اينان آيات
قرآن را تأويل مي‌کردند و قيامت را همان نهضت ملت‌هاي دربند مي‌دانستند!!

ناصر خسرو
که از داعيان آنها است، صريحا قيامت را در بعضي از اشعار خود انکار مي‌کند. بهر
حال تقيه‌اي که آنها به کار مي‌بردند، مبتني بود بر کتمان واقعيت ايده‌هاي خود تا
بتوانند به نام مذهب و تشيع و خونخواهي اهل بيت(ع) در ميان ساده انديشان، نفوذ
کنند وگرنه سران آنها ظاهراً به هيچ دين و مذهبي پاي‌بند نبودند. ظاهرا درزيها
بقاياي همان تفکر را دارند و لذا گفته مي‌شود تا چهل سالگي پيروان خود ا کاملا از
اصول و اعتقادات مذهب خود آگاه نمي‌سازند و معقتدند که تا چهل سالگي انسان مکلف
نيست.

بعضي از
نويسندگان سني مذهب، هنوز هم تصور مي‌کنند که شيعه همان اسماعيليان و ملاحده هستند
که هنوز مذهب خود را کتمان مي‌کنند، در حايل که از آنها در کتاب‌هاي شيعه وحتي
کتاب‌هاي فقهي به نام ملاحده تعبير شده است. ملاحده جمع محلد است به معناي منحرف و
منظور ـ به حسب اصطلاح عرف ـ کساني است که منکر اصول اديان هستند.

نکته‌اي که
امروز بايد جدا مورد توجه قرار گيرد(و در اينجا روي سخن ما با نويسندگان و عالمان
و سخن پردازان شيعه است) اين که ظاهرا ملاحظه وحدت و برادري به گونه‌اي شده است که
موجب کتمان بسياري از حقايق تاريخي و مذهبي شيعه شده و موجب شده است که حتي جوانان
و نوجوانان شيعه از حقايق مذهب خود و از حقانيت آن بي‌خبر باشند. بايد بيش از اين
در رسانه‌هاي گروهي حقايق تاريخي صدر اسلام بيان شود تار وشنگر جناياتي باشد که
منجر به اين اختلافات شد و وحدت جامعه اسلامي را از هم گسيخت. آنچه بايد از آن
اجتناب شود بدگوئي و سب و شتم است؛ ولي در بيان حقايق نبايد تقيه شود. به نظر مي‌رسد
حتي در مجامع خصوصي هم به صراحت مسائل گفته نمي‌شود و اين خطر جدي است که نسل‌هاي
آينده از شناخت حقايق تاريخ اسلام محروم باشند به دليل اينکه وحدت را بايد رعايت
کرد. البته وحدت مسلمين بسيار مهم است. خداوند فرموده است:

«و اعتصموا
بحبل الله جميعا و لا تفرقوا…»

ـ به ريسمان
الهي چنگ زنيد و همه با هم باشيد و متفرق نشويد.

ولي بايد
توجه داشت که اين وحدت دو معني دارد:

وحدت ايده‌آل
که ظاهرا آيه شريفه مسلمانان را به آن دعوت مي‌کند، وحدت صفوف مسلمين زير پرچم
ولايت است و حبل الله پس از پيامبر(ص) ولايت اميرالمؤمنين علي(ع) و اين آيه گوياي
اين مطلب است که هميشه خداوند براي حفظ وحدت مسلمين، محوري در ميان آنان قرار داده
است ولي حب رياست و جاه‌طلبي، مانع اجتماع آنان بر گرد آن محور الهي شد.

صديقه کبري،
فاطمه زهرا(س) د خطبه معروف خود که حکمت تشريع بعضي از احکام را بيان فرمود در
مورد ولايت اهل بيت(ع) چنين فرموده است:

«… و
امامتنا أماناً من الفرقة».

ـ و امامت
ما را، براي ايمني از اختلاف و تفرقه قرار داد.

معناي دوم،
وحدت صف اسلامي در برابر دشمنان اسلام است. رعايت اين وحدت البته بسيار ضروري و
لازم است، زيرا حفظ اساس دين بر آن متوقف است. اختلافات مسلمين اگر به ستيزه‌جوئي
منجر شود موجب تضعيف نيروهاي آنها و مسلط شدن دشمنان اسلام بر همه آنها است، يعني
همين وضعيتي که اکنون مشاهده مي‌کنيد، ولي بايد توجه داشت که اين يک وحدت
استراتژيک است و هرگز مانع بيان حقايق به نحوي که احساسات را جريحه‌دار نکند، نيست.
البته وضعيت حساس است و بايد همه جوانب رعايت شود.

والسلام  

گفته‌ها و
نوشته‌ها

آرايش جان

از هوس بگذر
و دل پاک از آلايش کن

                                                        ترک
باطل کن و جان را به حق افزايش کن

سر و تن را
به زر و سيم چه مي‌آرائي

                                                        دل
و جان را به کمال و هنر آرايش کن

«فيض
کاشاني»

موعظه و عمل

واعظي براي
تهيه کفش به کفاشي مراجعه کرد و خواست کفش ارزاني را تهيه کند.

کفاش از وي
پرسيد: آيا اين همه وعظ و نصحيت که شما در کتابهايتان مي‌نويسيد و براي مردم بيان
ميکنيد، خودتان هم مطابق آنها عمل مي‌کنيد؟

واعظ گفت:
خير! م گر شما همه کفش‌هائي را که مي‌دوزيد و به مردم مي‌فروشيد، همه را خودتان هم
مي‌پوشيد و با آنها راه مي‌رويد؟!

چهار چيز

چهارچيز مرا
آزرده را ز غم بخرد       

                                                        تن
درست و خوي نيک و نام نيک خرد

هر آنکه
ايزدش اين هر چهار روزي کرد       

                                                        سزد
که شاد زيد جاودان و غم نخورد

«رودکي»

نشانه‌هاي
علما و فقيهان

اميرالمؤمين(ع)
فرمود:

طلبه‌هاي
علوم ديني سه دسته‌اند: هان که آنان را با نشانه‌ها و مشخصاتشان بشناسيد:

1- دسته‌اي
از آنان، علم را به منظور خود نمايي و جهالت‌ورزي مي‌آموزند.

2- دسته
ديگر، هدفشان گردن فرازي و نيرنگ بازي است.

3- و يک
دسته هم براي فهميدن و پايبند بودن، علم را مي‌آموزند.

اما خودنما
و جهالت‌ورز را بيني که در مجالس سخن، به آزار ديگران پردازد و با مردم به جدال
برخيزد. جامه خدا ترسي در بر کرده ولي در دل، پروايي از خدا ندارد. خدا سينه چنين
عالمي را بشکند و بيني‌اش را از بن برکند.

و اما گردن
فراز دغل باز، بر نظيران خود، گردن فرازي کند و در برابر ثروتمندان و اغنيا،
متواضع و فروتن باشد تا از نعمت‌هاي شيرينشان بهره ببرد و دين خود را بشکند. خدا
ديده چنين عالمي را کورد فرمايد و از ميان علما، نام و نشانش را براندازد.

و اما
دانشمند فقيه و خردمند را بيني که اندوهناک و غمگين در دل شب‌هاي تار به نماز و مناجات
با خداوند بي‌نياز برخاسته و کمربند اطاعت و بندگي خدا را بر کمر خود سخت بسته وب
ا همه اطاعت و بندگي، از خداوند هراسناک است و جز با برادران ديني و فهميده، از
ديگران کناره‌گير و گريزان است. خداوند پايه چنين دانشمندي را استوار گرداند  در روز رستاخيز، آرامشش بخشد.

توانگر و
حکيم

توانگري،
حکيمي را گفت: صد دينار زر دارم و مي‌خواهم به تو بدهم، مصلحت چون مي‌بيني؟

حکيم گفت:
اگر بدهي تو را بهتر و اگر ندهي مرا بهتر، يعني اگر بدهي، منتي بر من داري و اگر
ندهي از بار مت تو خلاص باشم.

پاسخ دندان
شکن

شعبي گويد:
وقتي به دربار عبدالملک مي‌رفتم، در بين راه به مرد ترسائي برخوردم. آن مرد از من
خواست تا عريضه‌اش را به خليفه برسانم و در ساندن نامه مرا به پيغمبر(ص) قسم داد!

چون نزد
عبدالملک رفتم، قضيه را به او گفتم و نامه مرد ترسا را دادم. عبدالملک نامه را خواند.
در نامه نوشته بود: مردي را بر ما والي گردانيده‌اي که پوست ما را کنده و گوشت ما
را خورده است.

عبدالملک از
فصاحت ترسا تعجب کرد بر پشت نامه‌اش نوشت: اگر رضاي شما به عزل او است، او را
معزول مي‌سازم.

مرد ترسا که
در بيرون خانه منتظر بود، وقتي نامه را خواند، زير دست خط حاکم نوشت: به عزل او
راضي نيستم.

عبدالملک
ترسا را احضار کرد و از او پرسيد: چرا به عزل او راضي نگشتي؟

مرد ترسا در
پاسخ گفت: چون مرد ديگري را براي ولايت و حکومت بر ما بفرستي، عمري ديگر لازم است
که اور بشناسيم و او با اهالي آشنا شود و او نيز تا مانند اين حاکم، ثروت و اسباب
تجمل بهم نرساند از پاي ننشيند و اگر اين واقعه اتفاق افتد، ديگر از اهالي رمقي
باقي نخواهد ماند. از امير خواهش ما اين است که فقط به او بنويسد:

«چون سير
شوي، ديگران را گرسنه مگذار و سيرت قبيح را تغيير داده، عدل و انصال پيشه کن».

عبدالملک او
را گرامي داشت و خلعتي فاخر داد و نامه‌اي مطابق گفته‌اش به والي نوشت.

بي‌هوسي

در همه کون
و مکان نيست جز اينم هوسي

                                                        که
مگر بي‌هوسي زيست توانم نفسي

شعله‌ها سر
زده‌ام از دل و جان، طور صفت

                                                        موسيي
نيست دريغا که بجوي قبسي

«نشاط
اصفهاني»

دعاي اطفال

جمعي براي
دعاي باران به صحرا رفتند و اطفال دبستان را هم با خود بردند.

شخصي پرسيد:
اين اطفال را کجا مي‌بريد؟

گفتند: براي
دعا کردن که باران ببارد، زيرا که دعاي اطفال مستجاب است.

آن شخص گفت:
اگر دعاي اطفال مستجاب بود، يک معلم در همه عالم زنده نمي‌ماند.

سجود از ما
چه مي‌خواهي

به خود
پيچيدگان، در دل اسيرند

                                                همه
دردند و درمان ناپذيرند

سجود از ما
چه مي‌خواهي که شاهان

                                                خراجي
از ده ويران نگيرند

«اقبال
لاهوري»

ارزشهاي
اسلام و انقلاب را پاداري کنيم

عوامل دلسردي کدامند؟

حجة الاسلام
و المسلمين محمدتقي رهبر

توطئه‌اي در
کار است که با بزرگ جلوه دادن مشکلات و بيش از همه مشکلات اقتصادي ـ که يک واقعيت
اجتماعي ماست ـ بذر دلسردي و نوميدي را در دلها بپاشند و با ايجاد جو متشنج رواني
زمينه‌هاي بي‌تفاوتي را نسبت به آرمان‌هاي مقدس انقلاب به وجود آورد و پشتوانه
روحي مردم را نسبت به آينده متزلزل ساخته و توان مديريت را در تحقق بخشيدن به ايده‌هاي
اجتماعي که مهمترين آنها«قسط و عدالت» است زير سؤال برد ـ که مع الأسف اين توطئه
چندان هم بي‌تأثير نبود ـ و کسي که با افکار عمومي مرتبط باشد آن را ملموس مي‌يابد.

آثار منفي
اين حرکت از سوي هر کس که باشد پوشيده نست و خطر بي‌اعتمادي و ايجاد جو يأس و
دلسري همان مطلبي است که مقام معظم رهبري(مدظله) آن را گناهي خواندن که
دوستانانقلاب بايد از آن برحذر باشند. اين از يک سو، اما از سوي ديگر، غمض عين از
طرح مسائل با نيت خالص و به قصد اصلاح، يک وظيفه است که عدم توجه به آن خيانت به
آرمان‌هاي انقلاب است، در مسأله مورد بحث نيز موضوع اساسي بررسي عوامل دلسري و
تلاش در جهت رفع آنهاست و به فرموده امام صادق(ع):

«صديقک من
صدقک لا من صدقک».

ـ دوست آن
است که با تو راست بگويد نه آنکه هر آنچه مي‌کني تصديق کند.

مطلب فوق را
بر آن داشت که سخن اين ماه را بدان اختصاص داده و به طرح پاره‌اي از مسائل در اين
موضوع بپردازيم. در اينجا نکاتي را يادآور مي‌شويم:

1- ايده‌ها
و آرمان‌ها

توجه به
آرمانها و ايده‌هائي است که انقلاب اسلامي به خاطر آن پا گرفت و تا امروز به راه
خود ادامه داده و انشاءالله ادامه خواهد داد. هسته مرکزي حکومت اسلامي که
بنيانگذار اين نظام مقدس حضرت امام خميني«ره» بر آن تأکيد و تصريح فرمودند بر آن
تأکيد و تصريح فرمودند و مردم با تمام وجود بدان فکر کرده و مي‌کنند و امروزه مورد
توجه رهبري ونظام است، آرمان‌هاي اسلامي و حاکميت حق و حکومت قسط و عدل و رهائي از
سلطه و نفي ظلم و تبعيض و فساد مي‌باشد.

واژه‌هاي
اين انقلاب همه برگرفته از اسلام ناب محمدي«ص» و تشيع مظلوم علوي«ع» و عاشوراي
حسيني(ع) است که بزرگترين حماسه قرن و بلکه هزاره اخير تاريخ اسلام را پديد آورده
است و بايد به هوش باشيم اين هدف والا و مقدس زير چرخ‌هاي اقتصاد و توهم زندگي
مادي و رفاه فردي و جمعي و سياست توسعه و مصرف، لگدکوب نشود. در عين حالي که نمي‌توان
آسيب‌پذيري اهداف اساسي را در کنار بحران‌هاي اقتصادي و جنگ‌هاي رواني ناشي از آن؛
چون تورم و افزايش تصاعدي هزينه‌هاي زندگي نفي کرد که در روايات ما به صراحت گفته‌اند:

«من لا معاش
له لا معاد له».

ـ آن کس که
معاش ندارد، معاد ندارد.

و«هرگاه فقر
به جامعه‌اي رو آورد کفر نيز به دنبال آن حرکت خواهد کرد».

با اين همه،
مايه اميد و اطمينان است که مردم صادق و حق‌جوي ما و ياران وفادار انقلاب، حساب‌ها
را تفکيک مي‌کنند و مثلا براي فشاهرا و نابساماني‌ اقتصادي که بخشي از آن طبيعي و
بخشي ديگر نتيجه بي‌توجهي و يا ضعف برنامه‌هاي اقتصادي است و پاره‌اي مسائل ديگر،
حساب جداگانه باز مي‌کنند و براي آرمان‌هاي اسلام و انقلاب که با معتقدات و سنت‌ها
و خون شهيدانشان آميخته و حاصل خون جگرهاي ميليون‌ها انسان پاک باخته و وارسته
است، حسابي ديگر مي‌گشايند. تجلي اين مطلب را در حضور ميليوني مردم در راهپيمايي 22
بهمن گذشته و روز قدس و… در سراسر کشور مي‌توان جستجو کرد. و چنانکه بارها و
بطور مکرر گفته‌ايم، اينها هرگز دليل رضايت مردم از روند امور و عملکرد اين و آن
نيست و نبايد مايه غرور و خوش‌باوري شود.

در عينحال
از امت فداکار و شهيدپرور انتظار مي‌رود که اي وفاداري را همواره به نمايش گذاشته
و به آثار مثبت و نمودارهاي دلگرم کننده و دست آوردهاي زيباي انقلاب بيانديشند که
نظام کهن سال سلطه طاغوت را از صحنه راند و دست شرق و غرب را از کشور قطع کرد و
شيطان بزرگ را به حقارت کشيد و چهره اسلامي به جامعه و فرهنگ و محيط داد و بذر
معنويت را در دل‌هاي نسل جوان پاشيد و اسلام از غربت به درآمده و در جهان حضور
مجدد پيدا کرده و چشم جهانيان و مستضعفان زمين را به اين کشور دوخت و ايران اسلامي
ام القراي جهان اسلام گرديد و در يک سخن در ظلمتکده جهان مادي و دنياي عفن شرارت و
شهوت و استثمار و زر و زور و تزوير جلوه‌اي ديگر از شکوه و معنويت اسلام تبايدن
گرفته و اگر قدردان باشيم و به درستي اين راه را ادامه دهيم و دستخوش مسخ و تحريف
ـ که خطر يک نظام ارزشي است ـ نشويم و معرکه را نبازيم و بازار و مصرف و رفاه و
تجمل، گيج و گمراهمان نکند، خواهيم توانست به خواست خداوند ميراث مقدس اسلامي را
بر سطح گيتي گسترش داده و پرچم‌ اسلام را به دست صاحب اصلي آن مهدي موجود(عج)
بسپاريم.

2- سخني با
کارگزاران

شريط موفقيت
در مهار کردن خطر خودي و توطئه تبليغي و اقتصادي بيگانه در مرحله نخست بر عهده
مسئولان و سياست‌گذاران است. از قديم گفته‌اند:

«احترام
امامزاده را بايد متولي آن نگه دارد».

نگارنده بر
آن نيست که همه مسئولان را زير سؤال برد که اين بي‌انصافي است؛ چه افراد واسته و
دلسوز بسيارند و جامعه آنها را مي‌شناسد، بلکه مي‌توانم به جرأت بگويم بسياري از
مسئولين و کارگزاران دچار تناقض در شعار و رفتارند! مثلا:  

هنگامي که
عنوان مي‌شود يک کشور نوپا و نظام از جنگ برگشته به فرموده پيامبر اکرم(ص) به
مجاهده نفس نياز دار که يکي از شعب آن مبارزه با خواسته‌هاي مادي و رفاه و تجمل و
ولخرجي است، در اين صورت نبايد ديده شود يک مسئول خواه روحاني يا غير روحاني، خود
يا آقازاده و خانواده و حاشيه او در دام رفاه و تجمل بيافتد. و يا اتاق کار و
دکوراسيون‌هاي اداره و اتومبيل‌هاي سواري هر روز تغيير شکل دهد و با عناوين مختلف
به سير و سفرهاي پرخرج روند و يا سفره‌هاي رنگين بگسترانند.

اميرمؤمنان(ع)
که اسوه سياست و مديريت اسلامي است مي‌فرمايد:

«ان الله
جعلني اماماً لخقه ففرض علي التقدير في نفسي و مطعمي و مشربي و ملبسي کضعفاء الناس
کي يقتدي الفقير بفقري و لا يطغي الغني لغناه».

(اصول کافي
ـ ج 1، ص 410)

ـ خداوند
مرا امام و پيشواي مردم قرار داده و براي من واجب ساخت که در مصارف شخصي و خوردن و
آشاميدن و پوشيدن با احتياط و ميانه‌روي عمل کنم تا مستمندان به من تأسي جويند و
توانگران با تکيه بر ثروت خود هوس طغيان در سرنپرورند.

نکته قابل
توجه در اين سخن امام اين است که ظهور اشرافيت و ارزشي شدن ثروت و تجمل و طغيان و
سرمستي ثروت اندزوان که يک فاجعه اسلامي است مي‌تواند مولود موضع‌گيري‌هاي حکومت و
عملکرد آن باشد و اگر نظام حاکم بخواهد جلوي اين قشر طاغي و لجام گسيخته را بگيرد
مي‌بايست خود را مرحله نخست اصل قناعت و زهد و مداقه در خرج و برج را منظور دارد
تا براي ديگران الگو باشد و اگر بنا باشد نا محدود بودن ثروت‌اندوزي و مصرف‌گرائي
با سياست چراغ سبز و روش‌هاي مصرفانه کارگزاران توأم باشد، چيزي جز ستم اجتماعي و
شکاف فزاينده فقر و غنا بار نخواهد آورد و اين خطري است که بايد از آن هراسيد.

همچنين
علي(ع) به عاصم بن زياد فرمود:

«خداوند بر
زمامداران عدل واجب ساخته که خود را با ضعفاي مردم همگون سازند تا فقر و نياز بر
فقرا و مستمندان فشار نياورد».

(نهج‌‌البلاغه
ـ خطبه 209)

بديهي است
هرگاه فقراي جامعه ناظر باشند که مثلا در منزل فلان آقا يا آقازاده سفره افطاري با
بره بريان شده و کباب و جوجه کباب و مرغ و ماهي و مخلفات متنوع ديگر در ماه رمضان
و به منظور ثواب گسترده مي‌شود! حق دارند بپرسند آيا اين است تأسي به
اميرالمؤمنين(ع) که سفره افطارش از نان و نمک تجاوز نمي‌کرد؟ و آيا اين تناقض در
شعار و عمل نيست؟ آيا در همين اوضاع و احوال مردمي نيستند که از خريد نيم کيلو
گوشت که تا اين ساعت 325 تومان رسيده عاجز و ناتوانند و کودکانشان با دل پر حسرت
سر بر زمين مي‌گذارند؟ و آيا تنها با ارزان بودن نان خالي بقيه حوائج و خواسته‌ها
واقعي نيست؟.

همچنين
علي(ع) به اصبغ بن نباته فرمود:

«من با همين
لباس و زاد و راحله‌اي که دارم به شهرهاي شما آمدم و اگر با بيش از آن از سرزمين
شما خارج شوم از خائنان خواهم بود».

که درسهاي
اين سخن نيز روشن است… اين است سيره و سياست اميرالمؤمنين(ع) که ما مدعي پياده
کردن عدالت و قسط او هستيم؛ ببينيم آيا از اين ادعا تا عمل فاصله نداريم؟!

مسئولين
بايد بدانند اعمال و رفتار آنها و اطرافيانشان زيره ذره‌بين است و هرگز انتظار
ندارند چيزي را که بوي تجمل و اسراف بدهد مشاهده کنند. ما اين واقعيات را بايد درک
کنيم، که مردم پيش از ما آن را درک کرده‌اند.

3- نظارت بر
اقتصاد بازار آزاد

مطلب ديگر:
کنترل جريانات اقتصادي و مهار بازار آزاد است و برخورد با مفسدين اقتصادي و مهار
بازار آزاد است و برخورد با مفسدين اقتصادي که اين روزها بدترين مشکل افزايش ساعت
شمار نرخ‌ها و تورم را باعث شده است و عمدتاً معلول بازار آزاد ارز و سير توطئه‌آميز
تصاعدي آن مي‌باشد و به اعتراف رئيس بانک مرکزي در مصاحبه راديوئي، هجوم برخي
مؤسسات توليدي دولتي به بازار آزاد ارز و حرص و ولع براي خريد آن!! از عوامل کابوس
ارز خارجي بوده و به دنبال آن رشد سرطاني تورم و گراني و سرايت به کل مايحتاج
عمومي مردم از سبزي خوردن سيب و پياز گرفته تا مصالح ساختماني و غيره که مردم را
به صورت بيماران رواني با حيرت روبرو ساخته است.

واقعا قابل
قبول نيست و توجيه منطقي ندارد که مشتي سوداگران ارزش اقتصاد يک کشور را هدايت و
قبضه کنند و اگر واقعاً سياست اقتصادي بدان خشنود نيست، چرا برخورد جدي نمي‌شود!

در جرائد دو
هفته پيش خوانديم که در بازار بغداد 30 نفر از صرافان که در کاهش قيمت دينار عراق
نقش داشتند با اعدام مجازات شده‌اند. صحت و سقم اين خبر موضوع سخن نيست. اما اين
يک واقعيت است که همانگونه که با مفسدني اخلاقي و سوداگران مواد مخدر برخورد مي‌شود،
بايد با ترورسيت‌هاي اقتصادي و سوداگران ارز برخورد شود وگرنه حاکم، آنها خواهند
بود و همه چيز تحت الشعاع آنها و حتي دولت نيز بايد مواضع انفعالي بگيرد و دنباله‌رو
باشد. از طرف ديگر خروج سرمايه‌هاي کشور و وارد کردن سيل کالاهاي لوکس و اتومبيل‌هاي
جور و واجور خارجي که فضاي نفس کشيدن را تنگ کرده است و موج اشرافيت را دامن مي‌زند
که اي نيز سياست ناموجهي است.

شما که
بحمدالله خارج مي‌رويد! نگاه کنيد ببينيد، ژاپني‌ها و آلماني‌ها و کره‌اي و ساير
کشورهاي توليد کنده اين کالاها آنقدر که ما مردم مصرف کننده کالاهايشان هستيم،
مصرف مي‌کنند! در چين اکثر مردم از دوچرخه استفاده مي‌کنند، در کوره مردم چند
برابر مصرف توليد مي‌کنند، در ژاپن که سيل تکنولوژي‌اش جهان را گرفته، مردمش سازه
زيستي را تمرين مي‌کنند، انگليسي‌ها در خانه‌هائي که صد سال پيش ساخته شده زندگي
مي‌کنند، نه مثل کشور ما که زير نظر شهرداري خانه‌هاي هفت، هشت سال پيش بي‌رحمانه
تخريب شود و به جاي آن قصرهاي روحي ساخته شود! و…

به طور
خلاصه جامعه صنعتي جهان به قدر ما مصرف نمي‌کند، بديهي است که با اين وضع
لجامگسيخته واردات و مصرف هيچ چيز ثابت نمي‌ماند. دلار آنگونه مي‌شود که براي يک
اقتصاد سالم شرم‌آور است. و قند و شکر به يک صد و پنجاه تومان مي‌یسد و اين وضع
تدريجا به آب خوردن نيز سرايت مي‌کند اين منطقي نيست که مردم هر روز صبح از خواب
بيدار شوند، ببينند قيمت‌ها سير صعودي دارد، اين روند که هيچ قدرتي جلودارش نيست،
جامعه ما را به کجا مي‌برد، با روحيه‌ها چه مي‌کند؟ و در انديشه‌ها چه علامت سؤال‌هائي
بجاي مي‌نهد؟

بايد به
محاسبه پرداخت.

اين آزمايش
دوره«رخاء» است که رهبر معظم انقلاب، حضرت آيت الله خامنه‌اي، بدان اشاره فرمودند
و آن را سخت‌تر از آزمايش دوران«شدت» خواندند. مراقب باشيم از اين آزمايش روسياه
سر برون نکنيم که سرنوشت فرهنگ و دين و همه چيزمان در مخاطره خواهد افتاد.

اين وضع
بازتاب‌ها سوءاخلاقي نيز به بار مي‌آورد؛ افراد را به اجحاف، بي‌انصافي، بي‌اعتمادي،
و ترس متقابل، و کوشش در خالي کردن جيب يکديگر و بدبيني و دلسردي و يأس و فساد
اخلاق براي نسل جوان که بدترين بلاي يک جامعه است مي‌کشاند و دشمنان درست فهميده‌اند
که ب رکدام نقطه فشار آورند و مسأله کاهش قيمت نفت و افزايش دلار، دو چهره بارز آن
است و ما کوچکترين موضع‌گيري عملي در برابر آن نداشته‌ايم و همچنان که به بازار
مصرف دامن مي‌زنيم و به شعار بسنده کرده و لجام و زمام امر را به دست سوداگران
سپرده‌ايم که هرچه مي خواهند بکنند! از احتکار و کوپن فروشي و سوء استفاده و
ديکتاتوري در ارز و غيره و از عواقب آن غافليم.

4- سخني با
مردم

مي‌خواستم
سخني با مردم بگويم که در مصرف حدود اعتدال را نگاه دارند اما فکر کردم با که
بگويم؟

با آن قشر
لجام گسيخته مصرفي که هرگز مخاطبين ما نبوده‌اند و گوش خود را بدهکار اين حرف‌ها
نمي‌دانند و مستي تجمل و رفاه قوي‌تر ازآن است که به آنان مجال توجه به نداي دين و
وجدان را بدهد و بنابراين به قول سعدي: «چراغ داري در محله کوران» کار عاقلانه
نيست و بايد بگونه‌اي ديگر حلقوم حريص آنان را گرفت.

با مردم
بگويم يعني قشرهاي تلاش‌گر و کم درآمد و به عبارت ديگر توده مستضعف که دلسوز کشور
و دين و انقلابند، باز انديشيدم که اينان نه دستي دارند و نه امکاناتي و کنترل شده
خدائي‌اند! بيشتر اينان کساني هستند که خريد يک کيلو شکر آزاد(يکصد و پنجاه تومان)
براي آنان مقدور نيست تا چه رسد به قصر و تجمل و اتومبيل‌هاي چند ميليوني؟ و حتي
پيکان دو، سه ميليوني!!! که کارخانه‌هاي خودي هر روز بر نرخ آن مي‌افزايند و با
حقوق اندک معادل چهل، پنجاه دلار که درآمد يک آفريقائي است. بناباين به جنگ اينان
رفتن نيز عادلانه نيست.

و در اين
ميان طبقات متوسطند که مي‌توانند مشمول اين خطاب باشند و در زندگي روزمره آنان
هنوز هم جاي صرفه‌جوئي در مسکن و وسيله‌ي سواري و لباس وخوراک و ريخت و پاش‌ها
وجود دارد. اينان بايد اصل صرفه‌جوئي و پرهيز از مصرف بي‌رويه را حتي در روشن کردن
يک لامپ در خاه خود و ريختن يک ليوان آب منظور دارند که تأٍير آن در سرنوشت عمومي
جامعه کم نيست.

سخن در
اينجا بسيار است که به همين قدر فعلا بسنده مي‌کنم.

بازگرديم به
اصل مسئله و آن عوامل يأس و طرق يأس زدائي است. و مجددا تأکيد کنيم که اگر حفظ و
روحيه انقلابي و اميدواري مردم براي ما يک اصل است بايد عوامل يأس‌آور را با دقت و
بدون فوت وقت کاويد و در صدد علاج آن برامد وگرنه همانطور که مي‌دانيم:

«اين درد با
مذاکره درمان نمي‌شود»

همچنانکه
تعارف و غمض عين نيز با آرمان‌هاي انقلابي همخواني ندارد.

انحراف
خودخواهان

امام
صادق(ع):

«من أعجب
بنفسه و فعله فقد ضل عن منهج الرشد و ادعي ما ليس له».

(سفينه ـ
صفحه 161)

کسي که نسبت
به خود و کارهاي خود دچار خود دوستي مفرط گردد، از راه مستقيم هدايت منحرف شده و
به گمراهي گرائيده است و چيزي را که شايسته آن نيست، ادعا مي‌کند.

جاودانگي
راه امام

حجة السلام
و المسلمين اسدالله بيات

ضرورت همسو
بودن سياست‌ها با عدالت

امام
واقتصاداسلامي

از مباحث
گذشته به روشني به دست آمد که اسلام نه تنها طرفدار عدالت و دوست‌دار آن است، بلکه
عدالترا در تمامي ادوار زندگي اجتماع، استراتژي تغيير ناپذير خود مي‌داند از اصول
اوليه‌اي مي‌داند که به هيچ وجه قابل خدشه و تفسير نمي‌باشد. از مطلبي که از حضرت
امام آورده شد، نيز روشن شد که ايشان از آغاز نهضت اسلامي، هدف از مبارزه و قيام
را، اجراء عدالت و پياده شدن آن مي‌داند و آن را از اهداف اوليه انبياء الهي مي‌شناسد
و معتقد است که اگر پيامبران خدا براي عدالت، سيلي خوردند و مورد زجر و شتم قرار
گرفتند، مهم نبوده، ما هم براي عدالت آمادگي داريم سيلي بخوريم.

سياستها
بايد همسو با تئوري اصل عدالت باشد

با توجه به
اصل فوق و ام المسائل بودن عدالت واينکه اصل رعايت آن يک استراتژي ابدي و لا يتغير
مي‌باشد، يکسري سؤالات ديگري ممکن است طرح و عنوان گردد. از جمله اينکه:

اگر عدالت
از اصول است و قابل تغيير و تبديل نمي‌باشد، توسعه در تمامي زمينه‌ها چه در بعد
نيروي انساني ديده شود و يا در بعد سرمايه‌گذاري‌هاي خرد و کلان کشور و يا در
ابعاد فرهنگي ملاحظه شود، وقتي مطلوب بوده و مورد تأييد اسلام و ارزشهاي اسلامي
است که با پيام‌هاي عدالت اجتماعي و مقتضيات آن، تنافي و تضاد نداشته باشد. در
صورت تنافي وتضاد، تقدم و ترجيح با رعايت عدالت مي‌باشد. و لذا سياست‌گذاري‌هاي
اقتصادي و جهت‌گيري‌هاي تصميم گيرندگان مسئولان نظام اسلامي، طوري بايد صورت
پذيرد، که نسيم عدالت و تساوي را در اختيار امت تشنه عدالت قرار داده و بر همه
آنان برکات خود را نشان دهد و از ثمرات آن برخوردار سازد؛ زيرا عدالت و تساوي را
در اختيار امت تشنه عدالت قرار داده و بر همه آنان برکات خود را نشان دهد واز
ثمرات آن برخوردار سازد؛ زيرا عدالت، تنها يک اخلاقي نيست بلکه يک اصل اجتماعي
بزرگ اسلام است. به هر حال، عدالت تنها يک حسنه اخلاقي و يک نافله روحي نيست که از
نظر فردي خوب است اين که آدم عادل باشد، مثل اينکه خوب است اهل رضا و تسليم باشد،
خوب است در مصيبت‌ها، صابر و در غم‌ها شاکر باشد، خوب است حسود نباشد، کينه نداشته
باشد و…، همينطور خوب است که عادل هم باشد. عدالت معني وسيع تري است که شامل
حقوق اجتماعي مي شود و يک اصل اجتماعي بزرگ اسلامي است و اسلام به آن فوق العاده
اهميت داده و آن را يک وظيفه اجتماعي بزرگ مي داند. علي بن ابي طالب (ع) شهيد راه
عدالت شد! علي نه تنها خودش عادل بود، بلکه مردي عدالت‌خواه بود، نه تنها آزاده
بود، که آزادي خواه بود. فرق است ميان عالم بودن و علم دوست بودن، يا بين پول دار
بودن و پول دوست بودن، همچنين فرق است بين عادل بودن و عدالت خواه بودن. علي (ع)
هر دو صفت را داشت.[1]

آري وقتي
عدالت آن قدر مهم است که علي؛ آن مرد الهي و فوق مخلوق و دون خالق، در راه دفاع از
آن و براي پياده کردن عدالت، سر از پا نشناخته و خود را براي هر نوع قرباني شدن و
براي هر نوع مورد اهانت قرار گرفتن، مهيا و آمده کرده و در محراب عبادت، شربت
شهادت را مي‌نوشد و با خون مقدمس خويش درسي جاودانه براي همه آزديخواهان و عدالت
جويان داده و راه و رسم زندگي شرافتمندانه به بشريت ترسيم کرده و نشان مي‌دهد،
معلوم مي‌شود هيچ وقت به خاطر مصلحت، از حقيقت نمي‌شود گذشت و آن را ناديده گرفت و
نمي‌توان تحت عناوين توجيه گرايانه و مصلحت انديشانه، از کنار عدالت گذشت  آن را فداي مصلحت‌ها و عناويني چون فعلا مشکل
است و يا الآن دوران بازسازي است نمود و يا اينکه بايد به تدريج به عدالت برسيم و
يا اينکه بايد تسليم واقعيت‌ها گشت و دوران آرمان‌گرايي و شعار گذشته است و يا
عناوين ديگري که انسان‌هاي رفاه طلب و غير انقلابي و سازشکار براي توجيه اعمال
سازش کارانه خود دنبال چنگ زدن به آن عناوين بوده و مي‌خواهند اعمال و کردارهاي ضد
ارزش خودشان را داراي منطق جلوه داه و نوعي علمي و تحليلي و موجه نشان دهند و الا
تحت هيچ عنواني از عدالت نمي‌توان عدول کرد و آن را نمي‌شود فداي چيزي کرد و اگر
بنا است چيزي بر چيزي قرباني و فدا بشود، آن عدالت نيست بلکه چيزهاي ديگر است که
بايد فداي عدالت شود و آن عدالت هم از حيث فردي داراي اهميت بوده و هم از حيث
اجتماعي داراي اهميت است و از آن نظر که جنبه فردي دارد و يک حسنه اخلاقي است، دون
مرتبه احسان است و از جهت اجتماعي فوق احسان است؛ همان طور يکه امام علي(ع) عدالت
را براي احسان وجود ترجيح داده است!

وقتي که از
وي سؤال کردند: آيا عدل بهتر است و يا جود و احسان؟

در پاسخ
فرمود:

«العدلُ
افضلهما».[2]     

و عدالت به
طور مطلق اگرچه به معني اعطاء کل حق به ذي حق مي‌باشد، اما مراد از عدالت ـ که
الآن براي ما مطرح است و گفته شد آن همه داراي اهميت بوده و به هيچ وجه درباره آن
کوتاهي و سهل انگاري روا و جايز نمي‌باشد ـ تساوي و توازن مي‌باشد. و اين نوع
عدالت مربوط به اجتماع است، يعني اين نوع عدالت مربوط به افراد بشر است، از آن نظر
و جهت که در اجتماع زندگي مي‌نمايند و بايد آن را داشته باشند. و آن رعايت مساوات
در جعل قانون و در اجراي آن است و عدالت بدين معني که يک اصل مهم اجتماعي است و
وظيفه اوليه دولت‌ها است، اين است که دولت‌ها موظف هستند در اجراء قانون و جعل آن
کوچک‌ترين تفاوت و تبعيض در ميان افراد قايل نشوند، بلکه از حيث قانوني براي همه
افراد، امکانات مساوي و برابر براي رشد و پيشرفت و استفاده و سير مدارج ترقي قايل
شده و به بهانه‌هاي واهي و مختلف غير طبيعي، مانع، بوجود نياورد و از طرف مرئي و
يا غير مرئي، تحت عناوين گوناگون من درآوردي، نوعي رعب و دلهره و نگراني در افراد
جامعه ايجاد نکند و محيط را براي اقامه دادرسي و دادخواهي طبق حقيقت و عدالت،
آماده نمايد.

عدالتب ايد
محور باشد

آري! در
صورتي که عدالت محور تمامي موضوعات و مسائل قرار گرفت و همه برنامه‌ها و تصميم‌گيري‌ها،
روي آن خط کلي جريان پيدا کرد، آن وقت مسئولان بالاي نظام، همان اندازه از امکانات
استفاده مي‌نمايند که يک فرد عادي و سرباز وظيفه استفاده مي‌کند و شرايط براي
متصديان امور کشور، همان مقدار فراهم است که براي افراد معمولي آماده و مهيا است و
افراد در چنين محيطي به دو بخش فقير و غني منقسم نمي‌گردند و شرايط براي طبقه‌بندي
اجتماعي و دو قطب بودن آن، به وجود نمي‌آيد و جامعه به صورت سالم، به زندگي خود
ادامه مي‌دهد و در اين صورت نه ظالم جرأت مي‌يابد در حقوق ديگران ظلم کند و نه
مظلوم نگران اين است که حقوق وي مورد تجاوز قرار گرفته و کسي از حريم آن حمايت
ننمايد، بلکه ظالم از اجراء عدالت هراس پيدا کرده و مظلوم از آن اميدوار مي‌گردد.

اگر در
تاريخ بشري حقوق پايمال شده و مي‌شود و عده‌اي از زياده طلبي و رفاه فراوان و
پرخوري نمي‌دانند چه کار بکنند و عده‌اي ديگر از نداري و استضعاف و فقر و تنگدستي
در شرف اضمحلال و نابودي قرار مي‌گرند، براي اين است که عدالت اجرا نشده است و
اساسا اگر بعث انبياء الهي(ع) براي احياي عدالت و دفاع از حريم آن است، تمامي
دعواها و نزاع‌ها و جنگ‌ها براي اين است که عدالت احياء شود و ظلم و ستم‌ها از بين
برود و اگر ميان فقر و غني، جنگ وجود دارد، براي اين است که عدالت از بين رفته است
و اگر عدالت تحقق پيدا کرده بود، تبعيض وجود نداشت و قطب‌بندي ميان فقير و غني نيز
وجود نداشت و مستکبر و مستضعف هم وجود نداشت و ظالم و مظلومي هم وجود نداشت.

اگر عدالت
به معني عام کلمه در تمامي زمينه‌ها لباس عمل مي‌پوشيد، ارزشهاي اسلامي و انقلابي
با توجيهات غير اصولي و غير منطقي اين همه مورد بي‌مهري قرار نمي گرفت و مطمئنا
ابوابي در فقه اسلامي به وجود مي‌آمد که جاي آنها الآن در فقه خالي است و ابوابي
که الآن وجود دارد و در دوره‌هاي بالاي مباحث فقهي که وقت زيادي را از محققان و
فقيهان مي‌گيرد و درباره فروعي که غالبا مصداق واقعي و خارجي ندارد و يا اينکه
کمتر اتفاق مي‌افتد، بحث و بررسي بهعمل مي‌آورد، طور ديگر و نحوه ديگري مطرح مي‌گشت
و به جاي آنها مباحث و مسائل مهمتري طرح و عنوان مي‌گرديد و آيات کريمه‌اي که در
ديف آيات تاريخ و يا توحيد و يا ديگر معارف بحساب آمده است و از آيات احکام به
حساب نيامده است، تغيير وضعيت داده و به عنوان آيات احکام به حساب مي‌آمد.    

عدالت از
اصول اسلام است

پس اينکه
گفته مي‌شود: عدالت از اصول اسلام است و در جايگاهي قرار دارد که احکام الهي و
دستورات خداي جهان براي آن و براي تحقق آن جعل شده است، يک امر گزاف و ساده‌اي
نيست و اين بحث و موضوع، هم از حيث اصل تئوري و تبيين نظري مهم بوده و از جايگاه
رفيعي برخوردار است و هم از حيث اجرا و اگر تاکنون پاسخ جدي از ناحيه اسلام شناسان
در ارتبطات ا نظام اقتصادي اسلام و معرفي آن داده نشده است، عمدتا براي اين بوده
است که عدالت نه درست معني شده و نه درست و دقيق مورد حمايت دفاع قرار گرفته است و
از عدالت جز يک مفهوم و معناي خشک اخلاقي، مفهوم ديگري اراده نکرده‌اند و يا اينکه
نخواسته‌اند اراده نمايند. و اگر عالمان اسلامي و فقيهان دنياي اسلام آنطوري که
بايد و شايد وارد موضوع نشده‌اند و به بعضي از تعاريف جامد و غير کاربردي پرداخته‌اند،
يا براي اين بوده است که در مخيله آنان خطور نکرده و از مصاديق جاهل قاصر مي‌باشند
و يا اينکه متعمداً نخواسته‌اند وارد اين مسائل شوند، زيرا نوعي بامنافع عده‌اي و
گروهي که در رأس قدرت قرار داشته‌اند، در تضاد و تزاحم بوده و براي اينکه در ميدان
مبارزه با آنان واقع نشوند، ازکنار اين نوع مباحث محوري و اصولي، رد شده‌اند و
مسئله را مغفول عنه قرار داده‌اند و لذا هم از حيث اصل تئوري کم آورده‌اند و از
حيث اجرائي هم که روشن است که آنچه در اجراء مطرح است و براي مجريان مورد توجه و
اهميت مي‌باشد با آن تئوري که در لسان قرآن کريم و شارحان کتاب خدا و رهبران الهي
آمده است، تباين کلي وجود داشته و قابل جمع نمي‌باشد، براي اينکه آنچه که اجرا‌ء
شده و يا مي‌شود اگر چه عنوان ونام عدالت و عدالت‌خواهي را يدک مي‌کشد، ليکن مصداق
واقعي ظلم و تجاوز و تسمکاري است و تحت عنوان اسلام و حقيقت خواهي، زورگويي و
تحميل عقايد شخصي و اعمال سلايق متکي به هواهاي نفساني به مرحله اجرا درمي‌آيد.

اينجا است
که بر عهده عالمان اسلامي براي دفاع از حريم مکتب اسلام دامن همت را محکم به کمر
بسته و از آن دفاع علمي و منطقي کنند و از ابتذال و بي‌منطقي بودن آن ممانعت به
عمل آورند امام«قدس سره» در يکي از پيام‌هاي برائتشان در اين مقوله چنين دارند:

«و يکي از
مسائل بسيار مهمي که به عهده علماء و فقهاء و روحانيت است، مقابله جدي با دو فرهنگ
ظالمانه و منحط اقتصادي شرق و غرب و مبارزه با سياست‌هاي اقتصاد سرمايه‌داري و
اشتراکي در جامعه است، هر چند کليه اين بليه دامن‌گير همه ملت‌هاي جهان گرديده است
و عملا بردگي جديدي بر همه ملت‌ها تحميل شده و اکثريت جوامع بشري در زندگي روزمره
خود به اربابان زر و زور پيوند خورده‌اند و حق تصميم‌گيري در مسائل اقتصاد جهان از
آنان سلب شده است و علي رغم منابع سرشار طبيعت و سرزمين‌هاي حاصل خيز جهان و آب‌ها
و درياها و جنگل‌ها و ذخاير، به فقر و درماندگي گرفتار آمده‌اند و کمونيست‌ها و زر
اندوزان و سرمايه‌داران با ايجاد روابط گرم با جهانخواران، حق حيات و ابتکار عمل
را از عامه مردم سلب کرده‌اند و با ايجاد مراکز انحصاري و چند مليتي، عملا نبض
اقتصاد جهان را در دست گرفته و همه راههاي صدور و استخراج و توزيع و عرضه و تقاضا
و حتي نرخ‌گذاري و بانک‌داري را به خود، منتهي نموده‌اند و با القاي تفکرات و
حيقات خود ساخته، به توده‌هاي محروم باورانده‌اند که بايد تحت نفوذ ما زندگي کرده
و الا راهي براي ادامه حيات پا برهنه‌ها، جز تن دادن به فقر، باقي نمانده است. و
اين مقتضاي خلقت و جامعه انساني استکه اکثريت قريب به اتفاق گرسنگان درحسرت يک
لقمه نان بسوزند و بميرند و گروهي اندک هم از پرخوري و اسراف و تعيش‌ها، جانشان به
لب آيد. به هر حال اين مصيبتي است که جهانخواران بر بشريت تحميل کرده‌اند وکشورهاي
اسلامي به واسطه ضعف مديريت‌ها و وابستگي به وضعيتي اسف‌بار گرفتار شده‌اند که اين
به عهده علماي اسلام و محققين و کارشناسان اسلامي است که براي جايگزين کردن سيستم
ناصحيح اقتصاد حاکم بر جهان اسلام، طرح‌ها و برنامه‌هاي سازنده و در برگيرنده
منافع محرومين و پابرهنه‌ها را ارائه دهند و جهان مستضعفين و مسلين را از تنگنا و
فقر معيشت به در آورند. البته پياده کردن مقاصد اسلام در جهان و خصوصا برنامه‌هاي
اقتصادي آن و مقابله با اقتصاد بيمار سرمايه‌داري غرب و اشتراکي شرق، بدون حاکميت
همه جانبه اسلام ميسر نيست و ريشه‌کن شدن آثار سوء و مخرب آن چه بسا بعد از
استقرار نظام عدل و حکومت اسلامي همچون جمهوري اسلامي ايران نيازمند به زمان باشد،
ولي ارائه طرح‌ها و اصولا تبيين جهت‌گيري اقتصاد اسلامي در راستاي حفظ منافع
محرومين و گسترش مشارکت عمومي آنان و مبارزه با اسلام با زراندوزان، بزرگترين‌
هديه و بشارت آزادي انسان از اسارت فقر و تهيدستي به شمار مي‌رود و بيان اين حقيقت
که صاحبان مال و منال در حکومت اسلام هيچ امتياز و برتري‌اي از اين جهت بر فقرا
ندارند و ابدا اولويتي به آنان تعلق نخواهد گرفت. مسلم راه شکوفايي و پرورش
استعدادهاي خفته و سرکوب شده پابرهنگان را فراهم مي‌کند و تذکر اين مطلب که
ثروتمندان هرگز به خاطر تمکن مالي خود نبايد در حکومت و حکمرانان و اداره کنندگان
کشور اسلامي نفوذ کنند ومال و ثروت خود را بهانه فخر فروشي و مباهات قرار بدهند و
به فقراء و مستمندان و زحمت‌کشان، افکار و خواسته‌هاي خود را تحميل کنند. اين خود
بزرگترين عامل تعاون و دخالت دادن مردم درامور و گرايش آنان به اخلاق کريمه و ارزش‌هاي
متعالي وف رار از تملق‌گوئي‌ها مي‌گردد و حتي بعضي ثروتمندان را از اينکه تصور
کنند که مال و امکاناتشان دليل اعتبار آنان در پيشگاه خدا است متنبه مي‌کند».[3] 

آري! در
نظام اقتصادي اسلام، معيار، اجراي عدالت و دفاع و حمايت از محرومين و پابرهنگان
بشريت است. اگر توسعه با اين تعريف سازش دارد و اگر چهارچوب‌ها ـ که امروز براي
توسعه دارند و در قالب مخصوصي آن را قرار مي‌دهند ـ بتواند عدالت را تأمين کرده و
در تأمين امکانات متساوي براي عموم و همگان مؤثر بيافتد، پذيرفته و مقبول است. اما
اين معني صرف فرض است و اينها دو مقوله متفاوت مي‌باشند، زيرا در عدالت محور سياست
گذاري‌ها و برنامه‌ريزي‌ها و جهت‌گيري‌هاي اقتصادي انسان‌ها و افراد بشر مي‌باشد و
هدف، تأمين خواسته‌ها و نيازهاي انسان‌ها است و امکانات مال آنان و راي آنان است و
اما در توسعه، مقصد، رشد درآمد ناخالص ملي است و هدف اين است که اقتصاد و درآمدهاي
سرانه مردم در سطح کلان کشور افزايش پيدا کند ولو اينکه ممکن است در توزيع، تساوي
لازم رعايت نگردد و امکانات بطور يکسان و برابر در اختيار همگان قرار داده نشده
باشد و حتي ممکن است در سايه همان توسعه، يکسري افراد آسيب‌پذير جامعه در اثر
فشارهاي اقتصادي از صحنه خارج گرديده و به تدريج در آستانه مرگ و نابودي قرار گيرند
و به تعبير کارشناسان اقتصادي و برنامه‌ريزي کشور، نوعي جراحي بشوند، براي اينکه
در استراتژي توسعه، هدف مشخص است و توليد تعريف خاص خودر ا دارد و توزيع هم تعريف
خاص خود را دارد و هدف افزايش درآمد ناخالص مالي است و در رونق اقتصادي تشويق به
مصرف يک اصل است. طبعا آن کسي که توان خريد بيشتري دارد از داشتن امکانات بيشتر
ومصرف زيادتري برخوردار خواهد شد و اين در واقعه نه تنها با عدالت همسوئي و اتحاد
ندارد، بلکه ميان آن دو فاصله از زمين تا آسمان است و اين استرتژي نه در ميان مدت
و نه در دراز مدت، امکان ندارد بشريت را به سوي عدالت بخواند و سطح زندگي را طوري
طراحي نمايد که فقرا هم بتوانند به طور نسبي از امکانات مناسب برخوردار
شودند.     

ادامه دارد

مباني رهبري
در اسلام

قسمت چهل و
چهارم

حجة الاسلام
و المسلمين محدي ري شهري

نقش زهد،
شجاعت و صداقت در رهبري

در گذشته
توضيح دادم که ويژگي«يقين» مهمترين و اساسي‌ترين شرايط رهبي در اسلام است و همه
خصايصي که رهبر بايد واجد آن باشد بنحوي با اين ويژگي در ارتباط است، در قسمت چهل
و سوم، سه خصيصه از خصايص رهبري که از آثار يقين است يعني خصيصه صبر، توکل و اخلاص
تبيين شد و اينک تفسير خصيصه چهارم و ارتباط آن با يقين:

***

4- زهد

يکي ديگر از
خصايص رهبران الهي زهد است، زهد نيز يکي از فروع و شاخه‌هاي يقين محسوب مي‌گردد.

زهد چيست؟

زهد، ضد
رغبت به معناي بي‌ميلي است و در متون اسلامي مقصود ازآن دلبستگي نداشتن به مظاهر
مادي و لذائذ و سرگرمي‌هايي است که تمايل به آن موجب توقف، يا کند شدن حرکت تکاملي
انسان است.

از ديدگاه
اسلام، رهبر نه تنها بايد از اين گونه لذائذ اجتناب کند که اجتناب«تزهد» است نه
زدهد، بلکه بايد اصولا تمايل به اين لذائذ را در خود از بين برده باشد و به تعبير
امام در نهج البلاغه«شهوت در وجود او مرده باشد».[1]

زيرا رهبر و
امام در اسلام، اسوه و الگوي امت است و با گفتار و کردار بايد به جامعه نشان دهد و
به پيروان خود بياموزد که چگونه در مسير تکامل حرکت کنند تا در دام جاذبه‌هاي
منحرف کننده گرفتار نشوند و به فلسفه آفرينش خود برسند.

رهبر بايد
عملا به مردم بياموزد که چگونه زندگي کنند تا ثروت، قدرت، رياست و انواع شهوات
آنها را از حرکت به سوي کمال مطلق باز ندارد.

حال اگر
رهبر زاهد نباشد، خود مصونيت از انحراف جاذبه‌هاي مادي ندارد؛ بنابراين چگونه مي‌تواند
الگو براي ديگران باشد و چگونه مي‌تواند به ديگران بگويد در دام جاذبه‌هاي منحرف
کننده نيفتند و بالأخره چگونه مي‌تواند امتي را به کمالات نفساني دعوت نمايد!!

بدين جهت در
فرهنگ اسلام ويژگي زهد از نخستين شرايط قطعي نبوت و امامت و رهبري محسوب مي‌شود، و
همانطور که در آغاز دعاي ندبه آمده: پس از اين که خداوند متعال با بزرگترين
رهبراني که مي‌خواست براي هدايت مردم برگزيدند، اين شرط را مطرح کرد، و آنها
پذيرفتند و خدا مي‌دانست که به اين شرط وفادار خواهند ماند، آنها را مشمول عنايات
عظيم خود قرار داد و به رهبري مردم برگزيد.[2]

نقش يقين در
زهد

در متون
اسلامي زهد به عنوان يکي از آثار و محصولات يقين شمرده شده است. امام علي(ع) در
اين باره مي‌فرمايد:

«اليقين
يثمر الزهد».[3]

ـ يقين ثمري
دارد به نام زهد.

«زهد المرء
فيما يفني علي قدر يقينه بما يبقي».[4]

ـ زهد انسان
در آنچه فاني مي‌شود به اندازه يقين او به آن چيزي است که باقي مي‌ماند.

«لو صح
يقينک ما استبدلت الفاني بالباقي و ما بعت السني بالدني».[5]

ـ اگر يقين
تو درست بود هيچگاه فاني را با باقي عوض نمي‌کردي و گرانبها را به قيمتي پست نمي‌فروختي.

وقتي انسان
در پرتو نور يقين با حقايق هستي آشنا شد و حقيقت دنيا و آخرت را شناخت، نه تنها مي‌فهمد
که لذائذ مادي ارزش دلبستگي ندارند بلکه باور مي‌کنند که آسايش و لذت دنيا به
وارستگي و گسستگي از آنست.

امام راحل
رضوان الله تعالي عليه يکي از آنها بود که حقيقت دنيا و آخرت را درک کرده، آن
بزرگوار شناخت خود از دنيا را براي فرزند خود چنين ترسيم مي‌کند:

«من آنچه
ملاحظه کردم و مطالعه در حال قشرهاي قدرتمند و ثروتمند، رنجهاي دروني و رواني و
روحيشان از ساير اقشار بيشتر و آمال و آرزوهاي زيادي که به آن نرسيده‌اند بسيار
رنج‌آور و جگر خراش‌تر است…

آنچه مايه
نجات انسان‌ها و آرامش قلوب است و وارستگي و گسستگي از دنيا و تعلقات آن است که با
ذکر و ياد دائمي خداي تعالي حاصل شود.

آنان که در
صدد برتري‌ها به هر نحو هستند چه برتري در علوم، حتي الهي آن، يا در قدرت و شهرت و
ثروت، کوشش در افزايش رنج خود مي‌کنند.

وارستگان از
قيود مادي که خود را از اين دام ابليس تا حدودي نجات داده‌اند در همين دنيا در
سعادت و بهشت رحمتند.

در آن
روزهائي که در زمان رضا خان پهلوي و فشار طاقت فرسا براي تغيير لباس بود و
روحانيون در حوزه‌ها در تب و تاب بسر مي‌بردند… شيخ نسبتا وارسته‌اي را نزديک
دکان نانوائي ديدم که قطعه ناني را خالي مي‌خورد، ديدم که گفت: «به من گفتند:
عمامه را بردار و من نيز برداشتم و دادم به ديگري که دو تا پيراهن براي خودش بدوزد
الآن هم نانم را خوردم و سير شدم تا شب هم خدا بزرگ است».

پسرم! من
چنين حالي را اگر بگويم به همه مقامات دنيوي مي‌دهم باور کن، ولي هيهات خصوصا از
مثل من گرفتار به دامهاي ابليس و نفس خبيث».

کسي که دنيا
را اين گونه شناخت، به فضيلت زهد رسيده و ممکن نيست در دام جاذبه‌هاي شيطاني شهوت،
قدرت و رياست گرفتار شود، چنين کسي شايسته رهبري جهان اسلام است.

5- شجاعت

يکي ديگر از
خصوصيات رهبران الهي شجاعت است. امام علي(ع) درباره نياز رهبري به اين خصلت مي‌فرمايد:

«يحتاج
الامام الي قلب عقول و لسان قؤول و جنان علي اقامة الحق صنول».[6]

ـ امام
نيازمند است به ذهني تيز و دراک، زباني پرتوان و گويا و دلي براي اقامه حق شجاع و
پر صولت.

از نظر متون
اسلامي کساني حق دارند زمام رهبري جامعه را به دست گيرند که از ويژگي شجاعت بيش از
ديگران برخوردار باشند.[7]

پيامبر
اسلام(ص) که امام ائمه و رهبر رهبران الهي است، از همه شجاع‌تر بود، او به هنگام
نرد درخط مقدم جبهه نزديک‌ترين فرد به دشمن مي‌جنگيد، امام علي(ع) در اين باره مي‌فرمايد:

«کنا اذا
احمر البأس و لقي القوم القومَ اتقينا برسول الله فما يکون أحد اقرب علي العدو
منه».[8]

ـ ما هميشه
در شرايط سرخي جنگ، آنگاه که دو طرف نبرد با هم برخورد مي‌کردند به رسول خدا«ص»
پناه مي‌برديم و در پشت مي‌جنگيديم هيچکس از او نزديک‌تر به دشمن نبود!

امام
صادق(ع) نيز روايت کرده که:

«کان أشجع
الناس من لاذ برسول الله«ص»».[9]

ـ شجاع‌ترين
مردم کسي بود که در پناه رسول خدا«ص» مي‌جنگيد.

نقش يقين در
شجاعت

از نظر
روايات اسلامي يقين نه تنها به انسان شجاعت مي‌دهد بلکه و آدمي را به بالارتين
مراتب شجاعت مي‌رساند.

ابوبصير مي‌گويدک
از امام صادق(ع) پرسيدم که تعريف يقين چيست؟ امام فرمود:

«أن لا تخاف
مع الله شيئاً».[10] 

ـ اين که با
اعتماد به خدا از هيچ چيز نترسي.

وقتي
انساندر حرکت تکاملي خود به مرتبه يقين رسيد و حقايق هستي را با ديده دل کشف نمود،
مي‌داند که همه ترسها براي کسي که با خدا است موهوم و بي‌معنا است، هيچ چيز ترس
ندارد، همه چيزهايي که افراد ترسو از آن مي‌ترسند چون مترسک براي کودک است.

تنها يک ترس
واقعيت دارد و آن ترس از گناه[11]
و لذا اهل يقين از چيزي جز گناه خود ترس ندارند.

پيشواي اهل
يقين اميرالمؤمنين(ع) که در شجاعت ضرب المثل است در تبيين فلسفه شجاعت بي‌نظير خود
در ميدان نبرد چنين مي‌فرمايد:

«اني و الله
لو لقيتهم واحدا و هم طلاق الأرض کلها ما باليت و لا استوحشت و اني من ضلالتهم الذي
هم فيه و الهدي الذي انا عليه لعلي بصيرة من نفسي رو يقين من ربي و اني الي
لقاءالله لمشتاق».[12]  

ـ سوگند به
خدا! اگر من به تنهايي با سپاه دشمن در حالي که همه روي زمين را پر کرده باشد
برخورد کنم باک ندارم و نمي‌ترسم! زيرا با بصيرت دروني و يقين الهي، ضلالت آنان
وهدايت خويش را کشف کرده و بر اين اساس حرکت مي‌کنم. و من جدا مشتاق ديدار خدايم!.

6- صداقت

يکي از
بزرگترين ويژگي‌هاي رهبران الهي صداقت است. از نظرر قرآن کريم هر کس خصلت صداقت او
به مفهوم مطلق و گسترده آن[13]
در وجود خود پياده کند شايسته رهبري است و مردم موظفند او را پيشوا و مقتداي خود
قرار دهند و در پيمودن راه تکامل همراه او باشند. متن گفتار قرآن اين است:

«يا ايها
الذين آمنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقين».[14]        

ـ اي اهل
ايمان تقوا پيشه کنيد و با راستگويان باشيد.

ميزان
اعتماد مردم به رهبر، به ميزان صداقت او بستگي دارد. هر چه رهبر از صداقت بيشتري
برخوردار باشد اعتماد مردم به او بيشتر مي‌گردد و در نتيجه قدرت رهبري او افزونتر
مي‌شود.

يکي از رموز
موفقيت امام راحل رضوان الله تعالي عليه در رهبري، صراحت و صداقت او بود، امام هر
جا احساس مي‌کرد اشتباه کرده صادقانه و با صراحت به اشتباه خود اعتراف مي‌کرد و در
صدد توجيه آن برنمي‌آمد، اين جمله از امام معروف است که: «حرف مرد دو تا است!»
يعني مرد آنست که وقتي فهميد اشتباه کرده لجاجت نکند و به اشتباه خود اعتراف
نمايد.

يکي از اين
موارد اعتراف صادقانه امام در پايان وصيتنامه سياسي الهي خويش است.

من در طول
مدت نهضت و انقلاب به واسطه سالوسي و اسلام نمائي بعضي افراد ذکري از آنان کرده و
تمجيدي نموده‌ام که بعد فهميدم از دغل بازي آنان اغفال شده‌ام، آن تمجيدها در حالي
بود که خود را به جمهوري اسلامي متعهد و وفادار مي‌نماياندند.

نقش يقين در
صداقت

از نظر
روايات اسلامي اصولا ايمان با عدم صداقت سازگار نيست[15]،
چه رسد که انسان به بالاترين مراتب ايمان که يقين است واصل گردد.

اهل يقين نه
فقط زيبايي‌ها و زشتي‌هاي عقيدتي، اخلاقي وعملي را مي‌دانند، بلکه لمس مي‌‌کنند و
مي‌يابند و کسي که به اين مرتبه از کمالات نفساني رسيد، در وجود او زمينه‌اي براي
عدم صداقت که ريشه‌اي جز عقده حقارت ندارد.[16]  نيست، و لذا امام علي‌(ع) صداقت را شريفترين
خصايص اهل يقين مي‌داند:

«الصدق اشرف
خلائق الموقن».[17]

ـ صداقت
شريف‌ترين خصلت‌هاي اهل يقين است.

بنابراين هر
چه بر ايمان و يقين انسان افزوده شود، بر صداقت او افزوده مي‌گردد و اوج يقين به
بالاترين مراتب صداقت که شرط ولايت و امامت مطلقه است مي‌رسد.

ويژگي‌هاي
رهبر در عالي‌ترين مراتب رهبري

در پايان
اين بخش که پايان سلسله مباحث مباني رهبري در اسلام نيز هست، شايسته است با ويژگي‌هاي
رهبر در عالي‌ترين مراتب امامت و رهبري که مشخصات انسان کامل نيز هست، از زبان
امام علي‌(ع) در نهج البلاغه آشنا شويم:

در خطبه 147
امام پس از ارائه تحليلي عميق و کوتاه از شرايط سياسي اجتماعي تاريخ معاصر خود[18]
و گله از اين که کسي را پيدا نمي‌کند که بتواند دانش انباشته خود را با او در ميان
بگذارد، مي‌فرمايد:

«اللهم بلي!
لا تخلوا الأرض من قائم لله، بحجة. اما ظاهرا مشهوراً و ما خائفاً مغموراً تبطل
حجج الله و بيناته».

ـ آري
خدايا! زمين هرگز از حجت قائم خدا خالي نمي‌ماند، او يا ظاهر و مشهور است و يا
خائف و پنهان! تا خط بطلان بر دلايل و نشانه روشن خدا کشيده نشود.

امام در
ادامه سخن، درباره تعداد و مکان اين انسان‌هاي شايسته که آنها را به عنوان حجت‌هاي
خدا در همه اعصار معرفي مي‌کند، چنين مي‌فرمايد:

«و کم ذا؟ و
أين اولئک؟ اولئک والله الأقلون عددا و الأعظمون عند الله قدرا، يحفظ الله بهم
حججه و بيناته حتي يودعوها نظرائهم و يزرعوها في قلوب أشباههم».

ـ اينها چند
نفرند؟ و کجا هستند؟! ـ چه بگويم! همين قدر که تعدادشان اندک، ولي مقام و منزلتشان
نزد خداوند بسي بزرگ و ارجمند است، خداوند به وسيله آنها حجت‌ها و آثار خود را حفظ
مي‌کند تا آنان نيز اين امانت‌ها را به ترتيب به کساني نظير خود بسپرند واي بذرها
را در دل افرادي مانند خود بکارند!

و در ادامه
درباره ويژگي‌هاي اين انسان‌هاي والا که به عالي‌ترين مراتب انسانيت و امامت
ارتقاء يافته‌اند مي‌فرمايد:

«هجم بهم
العلم علي حقيقة البصيرة، و باشروا روح اليقين، واستلانوا ما استعوره المترفون
وانسوا بما استوحش منه الجاهلون،  صحبوا
الدنيا بأبدان أرواحها معلقة بالمحل الأعلي، اولئک خلفاء الله في أرضه و الدعاة
الي دينه، آه آه شوقاً الي رؤيتهم!!».[19]

ـ علمي که
بر پايه بينش حقيقي است بر آنان تافته، روح يقين را دريافته، آنچه را ناز پروردگان
دشوار دارند، به آساني پذيرفته، و بدانچه افراد نادان از آن وحشت دارند خو گرفته‌اند،
آنها با تني در دنيا بسر مي‌برند که جان آن به ملأ اعلي پيوسته است، اينان
جانشينان خدا در زمين اويند که مردم را به دين او دعوت مي‌کنند. آه! آه! چه
آرزومند ديدار آنانم.

پايان

شرح زيارت
امين الله(ع)

قسمت
پانزدهم

آيت الله
محمدي گيلاني

* عطيه ذکر
الله

* حديث
قدسي: ذکري حسن علي کل حال.

* قرآن و
روايات در فضيلت ذکر.

* اوصاف قلب
در قرآن متجاوز از شصت نوع است.

* از عالي‌ترين
اوصاف قلب در جانب سعادت، طمأنينه است.

* طمأ‌نينه،
ثمره ذکر خداي تعالي است.

* قلب چون
جمره افروخته، هر يک از اميال و شهوات همانند هيزم، بر لهيب آن مي‌افزايند.

* طمأ‌نينه
است که اين اخگر هلوع را خاموش مي‌سازد.

* ذکر خداي
تعالي نه فقط آرامش باطن را در پي دارد، بلکه آرامش ظاهر و ابدان را مستلزم است.

* انتشار
طمأنينه در سطح اجتماع از هزاران جنايت و خيانت و دغل و غيره جلوگيري مي‌کند.

قوله(ع):
«… مولعة بذکرک و دعائک». ـ نفس و جانم را به ذکر و دعايت حريص گردان.

گفتيم که
امان زين‌العابدين(ع)، در کنار مزار شريف اميرالمؤمنين(ع) هنگام زيارت، سيزده عطيه
از حضرت جواد مطلق مسئلت مي‌نمايد که نفس و جانش را بدانها مزين فرمايد که در
هيچيک از آنها چشم داشت به مطلوب مادي و حيواني ندارد، از آن جمله نفس او را به
ذکر و دعاء خويش آزمند و حريص سازد و در همه احوال با حرص و  ولع خدا را ياد کند.

روايت
گرديده که موسي«علي نبينا و آله و(ع)» در مناجات عرض کرد: «آيا از من دوري تا تو
را به آواز بلند بخوانم، يا نزديکي که آهسته بخوانمت»، خدايتعالي به وي وحي فرمود:
«أنا جليس من ذکرني»، موسي عرض کرد: پروردگارا، گه گاه در احوالي هستم که ذکرت را
در آن احوال شايسته نمي‌بينم، خداوند متعال فرمودند: «يا موسي ذکري حسن علي کل
حال».

شايسته است
که در ذکر، قلب و زبان و ارکان بدن با هم هماهنگ باشد و مراد ازهماهنگي ارکان بدن
با قلب و زبان، استيلاء خشوع بر آن است که حياءاً من الحضور بين يدي الولي الجواد
است.

کافي است در
فضيلت ذکر قوله عزّ اسمه: «فاذکروني اذکرکم» ذکر عبد چه ارزشي داردکه خدايتعالي او
را جزاء به مثل دهد و او را ذکر فرمايد، و آن همه تأکيد بليغ در قیآن مجيد در اين
باره آمده است:

«اذکروا
الله ذکراً کثيراً» و «فاذا قضيتم الصلوة فاذکروا الله قياماً و قعوداً و علي
جنبوکم» و «فاذا قضيتم مناسککم فاذکروا الله کذکرکم آباءکم او اشد ذکرا» و «الذين
آمنوا و تطمئن قلوبهم بذکر الله ألا بذکر الله تطمئن القلوب» الي غيرها من الآيات.

اوصاف و
احوال منسوب بقلب، متجاوز از شصت نوع در قرآن آمده است که به دو قسم سعادت خيز و
شقاوت انگيز تقسيم مي‌شودند و يکي از عالي‌ترين اوصاف و اطوار قلب در جانب سعادت
که در قرآن چند بار آمده است، طور طمأ‌نينه است که حاصل و ثمره ذکر خداي تعالي است
که قلب را منقلب و مبدل به سکون و آرامش مي‌کند، و همه اضطراب‌ها و پريشاني‌ها و
غم و اندوهها و نگراني‌ها و دردها و رنج‌هاي سوزان را زدوده مي‌کند.

گوئي که
قلب، جمره افروخته اي است و هر يک از مشتهيات نفس همانند هيزم خشکي است که لهيب آن
را افزون‌تر مي‌نمايد، وهم مال و منال و جاه و کامجوئي‌ها نه فقط آن را سير نمي‌کند
بلکه بر گشنگي و اشتهايش مي‌افزايند و اضطراب و قلق آ ر مضاعف مي‌سازند فقط
طمأنينه بذکر الله تعالي است که همچون آب اين اخگر سوزان را سکون و قرار مي‌بخشد و
در عين دگرگوني و گردوني، آن را ثبات و آرامش مي‌دهد، و غير طمأنينه که حاصل و
ثمره ذکر است هيچ چيز ديگر اين اخگر هلوع را خاموش نمي‌کند: «الا بذکر الله تطمئن
القلوب».

با وجود
طمأنينه، اين محصول مغبوط ذکر الله عزوجل، همه عوامل اضطراب، همه تعصب‌ها و
تقليدها و تلقين‌هاي ابليسي و عجب‌ها و غرورهاي ناشي از بي‌اعتمادي به نفس، و همه
رذائل و پليدي‌ها به صفات حميده و حسنات مبدل مي‌شودند که کيميائي است بي‌همتا.

نماز بي‌ذکر«اقم
الصلوة لذکرِي» و حضور با صدبت در آستين، با باد استغناء بر باد مي‌رود.

بهوش باش که
هنگام باد استغناء                     هزار
خرمن طاعت به نيم جو ننهند

با وجود
طمأنينه، نماز ناهي از فحشاء و منکر و زرق و سالوس و ريا، نمازي که تهذيب نفس و
صفاي روحي و آراستگي به صفات ملکوتيان را موجب است جايگزين«فويل للمصلين» مي‌گردد.

با وجود
طمأنينه اين ثمره ذکر الله، قرآن و مقدسات از دام تزوير بودن منزه مي‌شوند و طبعا
گسترش اين خلق الهي مستلزم آسايش جامعه است و اين آرامش‌هاي دلها آسايش تنها و
معيشت‌ها و معاشرت‌ها را به دنبال خواهد داشت و سعي تلاش در استقرار اين ثمره ذکر
الله در جامعه نه فقط بهبهود بخشيدن به معنويات است، بلکه سعي و تلاش در تأمين
اتقاصد و معيشت جامعه به بهترين طريق است، زيرا انتشار طمأنينه اين وليد ذکر الله،
در اجتماع از هزاران جنايت و دغل و دروغ و دزدي و خيانت و تهمت و بزهکاري و
تبهکاري که ميلياردها بودجه براي پيشگيري و محوآثار بعد الوقوع صرف مي‌شود،
جلوگيري مي‌کندو کسي را با کسي کاري جز مودت و خيرخواهي نيست و چنان اجتماعي بهشتي
است بي‌آزار.

بلکه با
وجود طمأنينه اين مولود مبارک ذکر الله، موضوع براي اين جنايات و خيانات باقي نمي‌ماند،
تا پيشگيري شود يا آثار آنها بعد الوقوع محو و زدوده گردد، زيرا صاحب طمأ‌نينه جز
خدا نمي‌بيند و معيار وي: «انا لله و انا اليه الراجعون» است.

بلي طمأنينه
چنانکه گفتم همه نگرانيها را بر باد مي‌دهد ولي فقط يک نگراني را نمي‌تواند بر باد
دهد و صحاب طمأنينه فقط يک محنت داردو بس و آن محنت خوف مهجوريت است که عالي گفته
است:

محنت قرب ز
بعد افزون است           جگر از هيبت قربم
خون است

هست در قرب
همه بيم زوال           نيست در هجر جز اميد
وصال

و عاليتر
سيد الموحدين فرموده است:

«الهي و سدي
و مولاي و ربي صبرت علي عذابک فکيف اصبر علي فراقک وهبني صبرت علي حر نارک فکيف
اصبر عن النظر الي کرامتک».

بلي:

آتش بيم دل
و جان سوزد                شمع اميد روان افروزد

بعضي از
فقهاء عظام ذکر الله تعالي را به شش نوع تقسيم فرموده‌اند، به اين توضيح:

1- ذکر الله
تعالي علي سبيل التمجيد يعني ذکري که در آن عظمت و مجد و جمال خداي تعالي است.

2- ذکر الله
تعالي علي سبيل التسبيح که در آن تنزه حضرت حق تعالي از صفات نقيصه است.

3- ذکر الله
تعالي علي سبيل التحميد که در آن، حمد و سپاس خداوند سبحان است.

4- ذکر الله
تعالي علي سبيل التهليل که در آن توحي الوهي حضرت«الله» تعالي است.

5- ذکر الله
تعالي علي سبيل التکبير که مدلول کلمه الله اکبر است.

6- ذکر الله
تعالي علي سبل الدعاء است که مخ عبادة الله عزوجل است.

و دعاء يا
استعاذه است يا استغفار يا صلوة بر نبي اکرم و آل بيت آن حضرت صلوات الله عليه و
عليهم يا طلب حوائج است.

از پيمبر
اکرم آمده است:

«ما قلت و
لا قال القائلون من قبلي کلمة افضل من لااله‌الا الله».

ـ نه من
گفتم و نه هيچ قائلي قبل از من گفته کلمه‌اي برتر از لااله‌الاالله.

و باز از آن
حضرتر وايت شده است:

«کلمه لااله‌الاالله
را هيچ ميزاني نمي‌تواند وزن کند زيرا اگر آن را در کفه گذارند و آسمان‌ها و زمين‌ها
با آنچه که در آنها است در کفه ديگر قرار دهند، لااله‌الاالله رجحان خواهد شد و
اين کلمه محبوب‌ترين کلمات نزد خداي تعالي است، و اگر کيس آن را با اخلاص بگويد
داخل بهشت مي‌شود و اين کلمه ثمن بهشت است».

همه اين
تعبيرها و نظائر آن از رسو الله است(ص) و گفته‌اند: افضل ذکره«لااله‌الا هو الحي
القيوم» است.

مستفاد از
بعضي از احاديث، آن است که تلاوت قرآن افضل از ذکر است چه آنکه در حديث نبوي(ص)
است:

«افضل عبادة
امتي تلاوة القرآن». زيرا علاوه بر آنکه قرآن قسمي از اقسام ذکر الله است مزايائي
بر ذکر دارد که از آن جمله کلام الله تعالي است و در آن اسم اعظم است و قرآن ينبوع
علوم است و در خبر ديگر از آن سرور کائنات است:

«قراءة
القرآن افضل من الذکر و الذکر افضل من الصدقه و الصدقه افضل من الصيام، و الصوم
جنة من النار».

بعضي از
علماء گفته‌اند: افضل بودن قرائت قرآن بر ذکر، به نحو عموم نيست بلکه از باب
اکثريت است چه آنکه افضليت قرائت قرآن بر ذکر براي عموم خلق ثابت است مگر براي اهل
سلوک در بدايات احوال وي و برخي از نهايات احوالش که ذکر براي او اضل است، و
مادامي که شخص محتاج به تهذي باخلاق و تحصيل معارف است قرائت قرآن که مشتمل بر
صنوف معارف است براي او افضل است و کسي که از اين منزل گذشته و ذکر الله تعالي بر
قلب وي استيلاء يافته بگونه‌اي که اميد مي‌رود او را به استغراق منتهي سازد مداومت
ذکر براي وي اولي است، زيرا قرائت قرآن براي چنين سالکي ممکن است او را مجذوب به
رياض جنت کند و مريد سالک الي الله را با جنت چه کار.

(در اين باب
به خلاصة الاذکار فيض«ره» مراجعه شود)

ادامه دارد

تفسير سوره
رعد

نتيجه
استهزا

به پيامبران
الهي

آيت الله
جوادي آملي

«و لقد
استهزئ برسلٍ من قبلک فأمليک للذين کفروا ثم أخذتهم فکيف کان عقاب».

و همانا به
تحقيق پيامبراني که قبل از تو آمدند، مورد استهزاء قرار گرفتند؛ پس من به کافران
مهلت دادم سپس آنان را گرفتم تا بدانند عقاب من چگونه خواهد بود.

(سوره رعد ـ
آيه 32)

همانگونه که
قبلا تذکر داديم، خداي سبحان نسبت به کفار و بدانديشان تهديد کرد، وعيد داد که من
شما را سرکوب مي‌کنم؛ اين سرکوب کردن کفار ـ که به عنوان وعيد است ـ محصول وعده‌اي
است که خداوند به مؤمنين داده و فرموده است:

«ان تنصرو
الله ينصرکم و يثبت اقدامکم».[1]
ـ اگر(دين) خدا را ياري کنيد، خداوند ياريتان مي‌کند و شما را ثابت قدم نگه مي‌دارد.

اينگونه
وعيدها که همراه با وعده است، معمولا تخلف در آن راه ندارد.

بهر حال در
ادامه مطلب، خداوند پيامبرش را تسليت مي‌دهد که اگر اين مشرکين تو را مسخره مي‌کنند،
پيامبران پيشين را نيز استهزا و مسخره مي‌کردند. اگر امروز پيشنهاد مي‌دهند که اين
کوه‌ها را کنار ببر؛ اين سرزمين‌هاي سوزان را بجاي جوشش چشمه‌ها قرار بده؛ اين
پيشنهادهاي استهزا آميز تنها نسبت به شما مطرح نمي‌شود، بلکه نسبت به انبياي ديگر
هم اينچنين بود؛ زيرا اينها منظورشان ايمان آوردن نيست بلکه مي‌خواهند معجزه را
مورد استهزا قرار دهند. و به همين خاطر بود که به آن مهلت داديم، سپس آنهار ا
گرفتيم و آن روز معلوم خواهد شد که چگونه اينها را عقاب مي‌کنم؛ عقابي که به فکر
احدي در نمي‌آيد.

برخورد
انبيا با ملت‌ها

مقطع اول:
برخوردي که در آغاز انبيا با مردم داشتند، اين بود که با دليل برهان مردم را دعوت
به هدايت مي‌کردند، ولي آنها در برابر اين برهان، جدال مي‌کردند. آيه مي‌فرمايد:

«قل هاتوا
برهانکم ان کنتم صادقين»[2]
ـ بگو: شما هم برهان خود را بياوريد، اگر راست مي‌گوئيد. اين يکي از مقاطع است که
پيامبران از راه تفکر و انديشه، با امت‌ها برخورد دارند.

مقطع دوم:
وقتي کفار نتوانستند در برابر برهان و استدلال، مطلبي را ارائه دهند، ناچار، ره‌آورد
انبيا را به استهزا مي‌گيرند.

مقطع سوم:
نسبت به انبيا پرخاش مي‌کنند و عليه آنان شورش مي‌نمايند.

اين سه مقطع
در جريان انبياي الهي وجود دارد ولي هرگز ديده و شنيده نشده است که انبيا را تطميع
کنند و قرآن هم در اين باره مطلبي ندارد. علتش آن است که اگر کسي بخواهد جلوي يک
زمامدار يا مدعي را بگيرد، از چند راه مي‌تواند او را فلج کند:

نخست از راه
فکر و انديشه وارد مي‌شود. وقتي با فکر و انديشه او را مجاب کرد، او بساط داعيه
خويش را جمع مي‌کند. اگر از راه فکر نشد که او را مغلوب کنند، به حيله‌ها و دسائس
تمسک مي‌کنند. حيله‌ها هم فراوان است من جمله:

1- تطميع.

2- تهديد.

3- استهزا و
تمسخر کردن.

در هر صورت
مردم اينقدر مسخره مي‌کنند تا پيامبران را از ميدان بيرون ببرند و از ادعاي خويش
دست بردارند و يا اينکه تهديد مي‌کنند و مبارزه مي‌نمايند تا از صحنه خارجشان
سازند. آنها که داعيه دروغين داشتند، با زد و بندها و زر و مال يا اطفاء غرايز،
تمکين کردند و راضي شدند و صحنه را خالي کردند.

درباره
اينها عليهم السلام، همه آن کارها را انجام دادند ولي موفق نشدند، يعني از راه
انديشه و فکر به مبارزه برخاستند و موفق نشدند، از راه سخريه و استهزا با همه
درگير شدند و اثري نکرد، از راه تهديد و يورش و شورش و مبارزه و پرخاش قيام کردند
و اثري نکرد. اما راجع به تطميع اصلاح طرح هم نشده است. انبيا را اصلا به زن و مال
و مانند آن تطميع نکردند. در هيچ جاي قرآن نيامده است که پيغمري را به وسيله زر
تطميع کرده باشند.

چرا اين
دسيسه را اعمال نکردند؟

انبيا
معمولا چهل سال يا کمتر يا بيشتر در ميان مردم زندگي مي‌کردند، سپس به مقام بلند
نبوت نائل مي‌شدند. چهل سال يک دوره از زندگي است. شما تصور کنيد کسي چهل سال طوري
زندگي کند که به آن سخت‌ترين دشمنش هم مجال اين دسيسه را ندهد، چون او هم يقين
دارد کسي که در طول مدت چهل سال، با آن عظمت و صفا و پاکي زندگي کرده، نه اهل زن
است و نه اهل زر، اين شخص را نمي‌شود از اين راه تطميع کرد. هيچ کسي را شما سراغ
نداريد که به خودش اجازه بدهد، براي اخراج بدهد، براي اخراج يک پيامبر از صحنه، او
را تطميع کند.

قرآن کريم
قسم ياد مي‌کند که همه انبيا رامسخره مي‌کردند. اين نشان مي‌دهد که در طي چهل سال
طوري زندگي کردند که دشمن، آنها را مسخره مي‌کرد ولي به خودش اجازه تطميع نمي‌داد،
چون مي‌دانست هيچ اثري ندارد. کسي که حاضر است از بهترين دسترنجش به ديگران ببخشد،
معلوم مي‌شود دنبال مال نيست. سيره او هم سيره‌اي است که کافر و دشمن را قانع کرد
که نمي‌شود از راه تطميع وارد شد. طوري پيامبران زندگي کردند که آن سخت‌ترين دشمن
ـ و به تعبير قرآن کريم «الدّ الخصام» ـ هم به خودش اجازه تطميع نداد که با پول،
پيامبر را از صحنه خارج سازد.

استهزا و
سخريه

در مورد
استهزا، چند امر در اين آيه مطرح است:

1- همه
انبياـ بدون استنثا، گرفتار استهزا و سخريه تبهکاران بودند.

2- خداي
سبحان هرگز از اين استهزا نمي‌گذرد و استهزاکنندگان را به عقاب دردناک کيفر مي‌دهد.

3- عقاب،
نتيجه و عصاره همان استهزا است. يعني وقتي خوب ترسيم مي‌کنيم، مي‌بينيم آن استهزا
به صورت اين عقاب‌ها در مي‌آيد. در آيات مختلف گاهي مي‌فرمايد: [خدا آنها را گرفته
است]. و گاهي مي‌فرمايد: [استهزا آنها را گرفته است]. معلوم مي‌شود عمل است که
انسان را گرفتار مي‌کند.

امر اول

در ورد امر
اول که تمام انبيا را استهزا مي‌کردند، در سوره يس، مي‌فرمايد:

«يا حسرة
علي العباد ما يأتهيم من رسول الا کانوا به يستهزؤن».[3]
ـ يک حسرت و افسوسي است که بندگان خدا هيچ پيامبري را بدون استهزا نگذاشتند.

در سوره
انبيا نيز همين مضمون با عبارتي که مورد بحث است آمده است: مي‌فرمايد:

«و لقد
استهزئ برسل من قبلک».[4]
ـ لام، لام قسم است. يعني: به انبياي قبل از تو هم استهزا کردند.

در سوره حجر
آمده است: «و ما يأتيهم من رسول الا کانوا به يستهزؤن».[5]

در بعضي از
آيات، لسان‌ها، تقريبا لسان موجبه کليه است، بعضي لسان حصر است. يک وقت مي‌فرمايد:
[به انبياء قبل از تو مسخره کردند]. و يک وقت به لسان حصر مي‌فرمايد: [هيچ پيامبري
نيامد مگر اينکه آنها را مسخره کردند]. اين لسان اظهر از آن لسان است، چون در
اينجا حصر است و مي‌رساند که هيچ پيغمبري نيامد مگر اينکه او را مسخره کردند. نسبت
سفاهت و ديوانگي به پيغمبر دادند و گفتند:

«انا لنراک
في سفاهة».[6]
ـ ما به تحقيق تو را ديوانه مي‌يابيم.

و يا گفتند:

«يا ايها
الذين نزل عليه الذکر انک لمجنون».[7]
ـ اي کسي که قرآن بر تو نازل شده، تو قطعا ديوانه‌اي!!

منافقين
وقتي به گروه خودشان مي‌رسيدند، از آنها سؤال مي‌شد که: چرا در جمع مؤمنين رفتيد؟
مي‌گفتند: ما براي مسخره رفتيم. «و اذا لقوا الذين آمنوا قالوا امنا و اذا خلوا
الي شياطينهم قالوا انا معکم انما نحن مسنهزؤن».[8]
ـ و هرگاه با مؤمنين ديدار مي‌کنند مي‌گويند ما ايمان آورديم ولي وقتي بر شياطين
وارد مي‌شوند مي‌گويند ما با شما هستيم و فقط مي‌خواهيم مؤمنين را مسخره و استهزا
کنيم.

يکي از
دسائسشان هم اين بود که مثلا يک عده، صبح وارد بر حضرت مي‌شدند و در مسجد با
پيامبر بيعت مي‌کردند، ولي غروب همانر وز شايعه پراکني مي‌کردند که: ما رفتيم،
ايمان آورديم ولي ديديم خبري نيست، حالا برگشته‌ايم!

اين محصول
توطئه کفار بود که يک باند چند نفري اعزام کنندو به حسب ظاهر بر رقم مسلمين افزوده
شود تا ظهر هم بمانند ولي پس از آن ـ عصر هنگام ـ بازگردند و بگويند ما رفتيم خبري
نبود. «آمنوا بالذي أنزل علي الذين آمنوا وجه النهار و اکفروا آخره لعلهم يرجعون».[9]

در اين امر
اول، گاهي استهزا مستقيما متوجه شخص پيامبر بود، چنانکه بيان کرديمو گاهيهم سنت و
احکام او را مورد استهزا قرار مي‌دادند. در قرآن امده است:

«و اذا
ناديتم الي الصلاة اتخذوها هزوا».[10]
ـ و هرگاه اذان نماز بلند مي‌شد، آنها نماز را به مسخره مي‌گرفتند. و اين مسخره
کردن نماز، در حقيقت مسخره کردن وحي و رسالت بود.

لذا در سوره
توبه، آيه 65 مي‌فرمايد به اينکه تنها شخص رسول الله را استهزا نمي‌کردند بلکه
ماوراء طبيعت و وحي را نيز به استهزا مي‌گرفتند و اگر مي‌گفتند: ما مي‌ترسيم که
آيه‌اي بر پيامبر نازل شود و اسرار ما را فاش کند، نه اينکه به خدا و وحي معتقد
بودند، بلکه اين سخن را هم به عنوان استهزا مي‌گفتند. در آيه شريفه مي‌خواينم:

«يحذر
المنافقون أن تنزل عليهم سورة تنبئهم بما في قلوبهم، قل استهزؤا ان الله مخرج ما
تحذرون». ـ مسخره بکنيد ولي بدانيد، آنچه که شما از آن مي‌ترسيد، خدا آن را بر ملا
و کشف خواهد کرد.

«و لئن
سئلتهم ليقولن انما کنّا نخوض و نلعب، قل أبالله و آياته و رسوله کنتم تستهزؤن». ـ
و اگر از آنها سؤال کنيد، مقصودتان از اين حرفها چيست؟ پاسخ مي‌دهند که ما فقط مي‌خواهيم
بازي کنيم(نه اينکه وحي و غيب را قبول داشته باشيم) به آنها بگو: آيا خدا و آيات
الهي و رسولش را داريد مسخره مي‌کنيد؟!

بهر حال
گاهي صريحا مي‌گفتند: ما مسخره مي‌کنيم و گاهي عمل آنها عمل استهزا بود. «کلما مر
عليه ملأ من قومه سخروا منه.»[11]
ـ هرگاه گروهي از قوم حضرت نوح بر او مي‌گذشتند، او را مسخره مي‌کردند.

امر دوم

خداي سبحان،
عمل آنها را بي‌پاسخ نگذاشت. اين استهزا نه تنها در آخرت که در دنيا نيز کيفر مي‌داد
و بي‌جواب از آن نمي‌گذشت.

در همين آيه
مورد بحث مي‌خوانيم: «و لقد استهزئ برسل من قبلک فامليت للذين کفروا». ـ اين کفار
را که نسبت به پيامبران پيش از تو استهزا مي‌کردند، مهلت داديم. يک مدتي به آنها
مهلت داديم، سپس آنها را گرفتيم. آن روز معلوم خواهد شد که عقاب ما چگونه است. روز
کيفر دادن مشخص مي‌شود که خدا چگونه آنها را مي‌گيرد. آنها با داشتن تمام امکانات
و وسائل، چنان مأخوذ به عقاب الهي شدند که هچي راهي براي فرار نداشتند. بنابراين
خداي سبحان، اين استهزاءها را بي‌پاسخ نخواهد گذاشت.

در سوره
بقره چنين تعبير مي‌فرمايد: «الله يستهزئ بهم و يمدهم في طغيانهم يعمهون».[12]
ـ خداوند آنها را مسخره مي‌کند و مهلتشان مي‌دهد تا در طغيانشان فرو روند. آنجاي
يکه خداي سبحان عقاب مي‌کند، از آنجا استهزاء انتزاع مي‌شود وگرنه اينطور نيست که
خداوند ـ مانند انسان‌ها ـ کسي را مسخره کند.

امر سوم

امر سوم
مربوط به اين بود که عقاب و کيفر الهي، محصول و نتيجه همان استهزا است. خداوند به
تعبيرات مختلف اين مطلب راب يان فرموده است. آن استهزاء شما، شما را به اين روز
درآورده است. آن استهزا شما، شما را در بر گرفته و شما محاط به استهزا شديد و اين
همان عذاب الهي است.

در سوره
انعام مي‌فرمايد:

«و لقد
استهزئ برسل من قبلک فحاق بالذين سخروا منهم ما کانوا به يستهزؤن».[13]
ـ آنچه را که آنها استهزا مي‌کردند، همان امر، آنها را در بر گرفت.

«و لا يحيق
المکر السيئ الا بأهله».[14]
ـ مکر و يله بد فقط خود حيله‌گران را در برمي‌گيرد.

اگر خدا
خواست انسان را بگيرد، عقاب و مؤاخذه الهي، همينعمل خارجي خواهد بود و روز قيامت
هم آتش جهنم در انتظارش مي‌باشد که در جاي خود بحث خواهد شد.

استهزا وقتي
ممثل شود به صورت سقوط و هلاکت و سرنگوني درمي‌آيد. بنابراين، درباره اين گناه
عظيم که وحي را به استهزا گرفته‌اند، خداي سبحان مي‌فرمايد: [همان گناه اينها را
احاطه مي‌کند، و وقتي احاطه کرد، ديگر راهي براي گريز نيست].

بعضي از گناهان،
راه گريزش باز است، مصيبت مي‌آيد و وقتي نزديک شد، انسان متنبه و بيدار مي‌شود و
از راه ديگري خود را نجات مي‌دهد. پس خداوند، راه را براي او باز گذاشته است. اما
در مورد برخي از گناهان، اين چنين نيست، بلکه خداي سبحان تمام درها را بر روي او
مي‌بندد. از اينگونه کيفرها داوند تعبير مي‌کند به«فحاق بهم». ـ يعني آنها را در
بر گرفت.

ابوسفيان پس
از جريان فتح مکه، متحيرانه قدم مي‌زد و مي‌گفت:

«يا ليت
شعري بما ذا غلبني؟». ـ اي کاش مي‌فهميدم چگونه و با چه ابزاري بر من غلبه کرد و
پيروز شد.

يعني اگر
راه‌هاي نظامي بود، که ما در آن راه‌ها غلبه داشتيم. در راه‌هاي اقتصادي هم غلبه
با ما بود، و همچنين ما به رموز جنگي بيشتر واقف و بر آن مسلط بوديم. پس او چه
داشت که توانست بر ما چيره شود؟ حضرت رسول(ص) از پشت سر رسيد، دست مبارک را بر دوش
ابوسفيان گذاشت و فرمود:

«بالله
غلبتک». ـ من از راه خدا بر تو چيره شدم. اين راهي است که تو آن را نمي‌تواني
ببيني.

بنابراين،
در چنين مواردي که کفار پيامبران خدا را مورد استهزا قرار مي‌دادند، خداوند همان
استهزا را به عقاب تبديل مي‌نمود و چنان عقابي که راه فرار نداشتند. گاهي در قرآن
چنين تعبير مي‌شود:

«احاطت به
خطئيته».[15] ـ
گناهش او را فراگرفت. يعني طوري سقوط کرد که هيچ عاملي نمي‌تواند او را نجات دهد.

در آينده ان‌شاءالله
به مهلت خداوند و مدت آن مي‌پردازيم. و الحمد لله رب العالمين.

ادامه دارد.

12
فروردين روزي جاودان درتاريخ انقلاب اسلامي

دوازدهم
فروردين، روز جمهوري اسلامي است؛ روزي است بزرگ و عيدي است ملي، ميهني و مذهبي و
بايد همواره اين روز را با بزرگي و عظمت به ياد آوريم؛ چرا که در مثل چنين روز
خجسته‌اي، پايه‌هاي جمهوري اسلامي، گذاشته شد، و اگر اين ماهيت از اين حکومت گرفته
شده بود، تمام ارزش‌هاي انقلاب از بين مي‌رفت و خون شهيدان عزيز ما پايمال مي‌شد؛
از اينر وي بود که امام خميني«قدس سره» اينر وز مبارک را«يوم الله» خواند و از آن
به عظمت ياد مي‌کرد و آن روز را سرنوشت سازترين روز در تاريخ انقلاب اسلامي مي‌دانست.

بي‌گمان
«يوم الله» خواندن اين روز، مطلب ساده‌اي نيست. ما همان گونه که عيد غدير يا عيد
مبعث را «يوم الله» مي‌دانيم. اين روز را نيز در انقلاب اسلامي«يوم الله» مي‌دانيم.

هيچ فکر
کرده‌ايد چرا امام اين روز را يوم الله خواند؟

براي اينکه
الهام دهنده مطلبي مهم و از جانب خدا بود؛ اين که مي‌گوئيم از جانب خدا، بدين معني
است که:

ملت عزيز و
سرافراز ما با آن همه ايثارها و فداکاري‌ها و شهيد دادن‌ها، غرض و انگيزه‌اي جز
اجابت کردن دعوت«الله» و لبيک گفتن به «رسول الله» نداشت.

ملت ايران
با اطاعت از اوامر و فرامين ولي خدا، حضرت روح الله، تنها هدفش استقرار
حکومت«الله» در سرزمين ايران بود و با پشتکار و بذل جان و مال، سرانجام در روز 22
بهمن 1357 به اين آرزوي خودر سيد و پس از گذشت قرن‌ها از افول حکومت اسلامي، يک
بار ديگر در اين سرزمين، حکومت خدايي اسلام برقرار شد و به جاي طاغوت «الله» حکومت
کرد.

شاهنشاهي از
ميانر فت و دست اجانب و ستمگران قطع شد و اميد جهانخواران به يأس و نوميدي مبدل
گشت و انقلاب با جوشَ‌هاي پي در پي، توطئه‌هاي دشمنان را يکي پس از ديگري از ميان
برد و خنثي کرد تا اينکه توانست قانون قیآن را در ايران حکمفرا کند و«صبغة الله»
را به نظام حکومتيش بخشد.

آيا استقرار
جمهوري اسلامي و نااميد شدن بدخواهان و دشمنان، کار کوچکي بود؟

آيا رسوا
ساختن ليبراليست‌ها و دموکرات‌ها و تفاله‌هاي نظام پوسيده شاهنشاهي و قطع کردن دست
ملي گرايان و منافقان از اين نظام مقدس، بزرگترين ره‌آورد انقلاب به شمار نمي‌رفت؟

آيا اين روز
مقدس که آغاز حکومت رسمي اسلام در ايران بود، شايسته آن نيست که«يوم الله» ناميده
شود؟

آيا بازگشت
اسلام عملي به ايران و جايگزيني نظام طاغوتي به نظام اسلامي اين استحقاق را نداشت
که امام آن را«يوم الله» بنامد؟

آري! اين«يوم
الله» يادآور بعثت رسول الله(ص) و نصب خلافت اميرالمؤمنين(ع) در غديرخم بود.

امروز
دوباره بعثت با آن عظمت و شکوه تکرار شد.

امروز
دوباره رسول خدا به امر پروردگارش علي(ع) را به خلافت در غديرخم نصب کرد.

امروز پس از
گذشت قرن‌ها از حکومت اسلامي علوي، يک بار ديگر، آن حکومت الهي پديد آمد و فرزند
خلف علي(ع)، سکان اين حکومت را به دست گرفت و در طوفان‌هاي متلاطم و بادهاي مخالف
که از شرق و غرب به شدت مي‌وزيد و باران توطئه را با دقت و مهارت و با استمداد از
نيروي لايزال الهي و کمک بي‌دريغ ملت شهيد پرور و سرفراز به سوي ساحل نجات ور
ستگاري راندو لحظه‌اي از خدمت خالصانه دريغ نداشت که خاطره‌هاي پيروزي همواره در
سيماي پرفروغش متجلي گشته و ياد آن يار سفر کرده تا روز ديدار، از يادها هرگز
نخواهد رفت و هر بار که دوازدهم فروردين تازه و تکرار شود، فريادب لند روح الله با
آن دم مسيحائيش زنده مي‌شود که فرمود:

«من از
همبستگي بي‌مانند که جز مشتي ماجراجوا و بي‌خبر از خدا، همه و همه به نداي
آسماني«و اعتصموا بحبل الله جميعا و لا تفرقوا» لبيک گفتند و با تقريبا اتفاق آراء
به[جمهوري اسلامي] رأي مثبت دادند و رشد سياسي و اجتماعي خود را به شرق و غرب ثابت
کردند، تقدير مي‌کنم.

مبارک باد
بر شما روزي که پس از شهادت جوانان برومند و داغ دل مادران و پدران و رنج‌هاي طاقت
فرسا، دشمن غول صفت و فرعون زمان را از پاي درآوريد و با رأي قاطع به[جمهوري
اسلامي]، حکومت عدل الهي را اعلام نموديد؛ حکومتي که درآن، جمع اقشار ملت با يک
چشم ديده مي‌شوند و نور عدل الهي بر همه و همه به يک طور مي‌تابد و باران رحمت
قیآن و سنت بر همه کس به يکسان مي‌بارد.

مبارک باد
شما را چنين حکومتي که در آن اختلاف نژاد سياه و سفيد و ترک و فارس و کرد و بلوچ
مطرح نيست. همه برادر و برابرند، فقط و فقط کرامت در پناه تقوا و برتري به اخلاق
فاضله و اعمال صالحه است».

آري! اين
روز بزرگ، روز مبارکي است، زيرا طاغوت براي هميشه از ايران با سرافکندگي و ذلت
بيرونر فت و ايران از چنگال جهانخواران غارت پيشه براي هميشه رها شد. به اين اميد
که ان‌شاءالله ديده‌ها را باز کنيم و نگذاريم دشمنان قسم خورده ما از راهي ديگر و
دربي ديگر به ايرن اسلامي نفوذ کنند و دوباره آرمان‌هاي پليد خد را بازگردانند.
امروز تهاجم فرهنگي را بايد خيلي جدي بگيريم و بايد ملت شجاع و فداکار ايران که در
آن روز، جلوي تهاجم‌هاي نظامي و تاکتيکي دشمن را به خوبي گرفتند، امروز هم با هدف
پاسداري از اصول و از ارزش‌ها و پايه‌هاي انقلاب اسلامي، با دقت و هشياري بيشتر،
در صحنه نبرد جدي با آمريکا و سرسپردگان داخلي و خارجي‌اش و ساير طاغوتچه‌ها و
قدرت‌هاي جنايت پيشه، به مبارزه بي‌امان با آنان برخاسته و نگذارند«صبغة الشيطان»
جايگزين«صبغة الله» شودو خداي نخواسته، دشمن با تاکتيک‌ها و روش‌هايخود، در تهاجمش
بر ما چيره گردد.

فريب زرق و
برق‌هاي آنان را نخوريد و اين مار خوش خط و خال را که خيلي سمي و خطرناک است از
خود دور سازيد. به خدا خطرناکترين روز، روزي است که به دنيا روي آوريم و از خدا
روي برگردان شويم که نتيجه‌اي جز دوري از رحمت الهي در بر نخواهد داشت؛ هواها و
هوسها را بايد در روز دوازدهم فروردين دفن کرد و به جايش ارزش‌هاي قرآني و خدايي
آورد. به جاي توجه به ماديات، بايد به معنويات روي آورد. و از همه مهمتر اينکه
تهاجم همه جانبه فرهنگي دشمنان را ناديده نگيريم و از ياد نبريم که دشمن هر چند از
ايران، طرد شد ولي اين مار زخمي از راه‌هاي ديگري مي‌خواهد وارد شود؛ امروز
ميخواهد دين ما را و معنويات ما را از ما بگيرد. و اگر خداي ناکرده به هدفش رسيد،
انقلاب را کمرنگ و کمرنگ‌تر کرده تا از بين ببرد. خدا نياورد آن روز را.

بهر حال ملت
عزيز بايد همواره در حال و هواي انقلاب بسر ببرند و تحت لواي اسلام و پرچم قرآن،
تمام آثار طاغوت را از ميان بردارند و نگذارند فرهنگ بيگانه با ترفندهاي ظريف و
دقيق در کشور امام زمان حکمفرما گردد و جلوي غربزدگي در تمام ابعادش، بايد گرفته
شود و استقلال فرهنگي همگام با استقلال سياسي بايد به پيش برود و عدالت اجتماعي در
سراسر کشور بر پا گردد و مجال قدرت و توطئه به دشمنان اسلام و انقلاب داده نشود.

بايد مشعل
فروزان نهضت اسلامي پيوسته، روشن و پر فروغ و افروخته باشد و روحيه اسلامي
درجمهوري اسلامي تقويت گردد و رمز پيروزي که اتکال بر خدا و وحدت کلمه بود نگهداري
شود و جلوي فساد و تباهي ـ در تمام ابعاد و اشکالش ـ گرفته شود، و ملت يک پارچه و
يک هدف، مانند دوران آغازين انقلاب، پشت سر رهبر دلسوز خود، حالت انقلابي بودن را
براي هميشه حفظ کند و با اطاعت از اوامر و رهنمودهاي مقام معظم رهبري در برابر
تمام تهاجمات دشمنان، ايستادگي و مقاومت کرده و راه را بر بدخواهان و غرب زدگان و
دنياپرستان و هواپرستان و مفسده جويان، ببندد و دشمن را دگرباره از طمع در ايران
اسلامي، مأيوس و نااميد گرداند.

«آمين رب
العالمين»

مبارک باد
بر تمام اقشار ملت بويژه رهبر عزيز انقلاب اين روز فرخنده و اين عيد سعيد و به
اميد پيروزي جاودانه حق بر باطل و توفيق همگان در نگهداري راز پيروزي.

درود بي‌پايان
خداوند بر امام راحل و شهيدان جاويدان که اين انقلاب مبارک را براي ما به ارمغان
آوردند و به ما سپردند تا ما هم در عمل ثابت کنيم که پاسداران واقعي انقلاب هستيم.
به اميد ياري خداوند«ان تنصروا الله ينصرکم و يثبت اقدامکم» پيروز رستگار باشيد.

«بمناسبت
25 شوال سالروز شهادت امام جعفر صادق(ع)»

باروري
آموزشگاه علمي امام صادق(ع) در ميان رنج‌ها و محنت‌ها

بيست و پنجم
شوال المکرم، مصادف است با سالگرد رحمت حضرت امام جعفر صادق(ع). فرا رسيدن اين روز
را که يکي از «ايام الحزن» اهل بيت عصمت و طهارت(ع) است، به پيشگاه اقدس ولي الله
الاعظم ارواحناه فداه، و تمام شيعيان و پيروان آن حضرت که افتخار انتساب به وجود
مبارکش را دارند، تسليم عرض مي‌نمائيم.

برخي تصور
مي‌کنند که امام صادق(ع) در دوراني زندگي مي‌کرده است که مشکلات زيادي، فراروي
حضرت نبوده و در امن و امان مي‌زيسته و از تنگناهاي هيئت حاکمه غاصب به دور بوده و
خلاصه زندگي آن حضرت سواي زندگي ديگر امامان معصوم(ع) از يک بهروزي و خوش اقبالي
دائمي برخوردار بوده است و از اين رو است که آن همه روايت و حديث از حضرتش منتشر
شده و محضر درسش جايگاه زانو زدن بيش از دو هزار دانش جوي علوم آل محمد(ع) بوده
است؛ حال آنکه امام صادق در هر دو دوران اموي و عباسي، مواجه با مشکلات زيادي بوده
و در معرض خطرهاي جدي قرار داشته است.

دوران
بهروزي و خوش اقبالي حضرت را مي‌توان در يک مدت نسبتا کوتاه تصور کرد. همان دوراني
که حکومت اموي رو به فرتوتي و فرسودگي مي‌رفت و دولت عباسي هنوز چندان رشد و نموي
نکرده بود، حضرت تنها در اين فرصت کوتاه بود که توانست آن دانشگاه بزرگ راـ که
زبانزد خاص و عام بود ـ تشکيل دهد و بزرگترين آموزشگاه علوم اسلامي تاريخ را بارور
نمايد و پيشرفته‌ترين حرکت علمي و فکري را بنيان گذارد تا آنجا که امام راهبران و
امامان مذاهب اربعه اهل سنت و بزرگان و پيشوايان آنان در محضر درسش حضور يافته و
استفاده شاياني ببرند.

ابن طلحه
شافعي در کتاب مطالب السؤول خود چنين مي‌نويسد:

«برخي از
پيشوايان و رهبران نام‌آور مذهب‌هاي گوناگون از امام صادق(ع) نقل حديث کرده و نزد
ايشان دانش آموختند؛ مانند: يحيي بن سعيد انصاري، ابن جريح، مالک بن انس، ثوري،
ابن عيينه، ابوحنيفه، شعبه، ايوب سجستاني و ديگران. و تمام اينان استفاده از محضر
امام را براي خود مايه افتخار و مباهات مي‌دانستند و آن را عامل اعتبار و شهرت
خويش قرار مي‌دادند.».[1]

ابوحنيفه
خود همواره اعتراف مي‌کرد که: «اگر آن دو سال نبود، نعمان هلاک شده بود». و مقصودش
از دو سال، همان دو سالي است که در خدمت امام صادق(ع) بوده و از محضرش دروس ديني
مي‌آموخته است.

بهر حال
تنها چند سالي که نهايت و پايان دوران امويان و آغاز حکومت عباسيان بود، حضرت تا
اندازه‌اي آرامش بيشتري داشت و از فرصت استفاده کرده، بزرگترين دانشگاه علمي را به
وجود آورد.

پس از به
هلاکت رسيدن سفاح، برادرش منصور به حکومت رسيد. در اين دوران بيشترني فشارها و
شکنجه‌هاي روحي بر حضرت وارد آمد.

منصور آدمي
زيرک وب سيار ظالم بود. او که مي‌ديدند ستون‌هاي حکومتش لرزان است و حرکت‌هاي
علويان را در گوشه و کنار کشور شاهد بود و ترس اين داشت ک رهبران انقلاب اسلامي
علوي يک باره اعلام کود تا عليه او کنند و خود به ميدان بيايند. و از سوي ديگر
ديده بود که لماي مدينه آشکارا فتوا مي‌دادند که حکومت عباسيان نادرست است و بايد
حکومت را به دست علويان بسپرند، و از همه مهمتر؛ وحشت و هراس فوق‌العاده‌اي از
وجود مبارک امام صادق(ع) داشت، لذا در پي اين نبود که به هر نحو شده، علويان را
سرکوب و امام را از جلوي راه خود برارد. از اين روي، براي کوچکترين خيال و واهمه‌اي
از نابودي و متلاشي شدن حکومتش، بر حذر بود تا آنکه حکومت خويش را با شمشير،
سنگربندي کرد و مصونيت داد. او ميان خود و خطرهاي احتمالي، ديواري از اجساد پاره
پاره شده بي‌گناهان کشيد و در دريائي از خون علويان و ذراري زهرا«س»، شنا کرد تا
قدرت را براي خويش مستحکم نمايد. رحمت و رأفت از قلبش بيرون رفته و جائي در آن
نداشت. هرگاه با منظره‌هائي رقت‌بار و حزن انگيز روبرو مي‌شد، نه تنها خم به ابرو
نمي‌آورد که از ريختن خون بي‌گناهان، لذت نيز مي‌برد.

نمونه‌اي از
سنگدلي منصور

هنگامي که
مي‌خواست به حج برود، با دختر عبدالله بن حسن ملاقات کرد. عبدالله بن حسن کسي بود
که با بسياري از علويان در زندان او بسر مي‌بردند.

دختر
عبدالله خواست مهرباني او را نسبت به پدرش جلب کند، شادي به او تا اندازه‌اي
خوشرفتاري نمايد، لذا پيش آمده چند بيت شعر خواند که ترجمه اشعار چنين است:

«رحم کن بر
کهنسالي درهم شکسته که در زندان تو با غل و زنجير به سر مي‌برد. رحم و شفقت داشته
باش نسبت به خردسالان بني يزيد که از فقدان تو يتيم شدند نه از فقد پدرشان! نسبتب
ه ما رحم را پيشه کن و صله رحم نما چرا که جد ما و جد شما با هم خويشند و پسر عموي
يکديگرند».

منصور عباسي
در پاسخ گفت:

خوب شد به
يادم انداختي. آنها را فراموش کرده بودم! برويد پدرش را در سياهچال زيرزميني
بيافکنيد تا جان بسپارد!!

نه عاطفه
خويشاوندي در او تأثير داشت و نه انسانيت شفقت نسبت به اين دختر بچه بيچاره. بي‌گمان
اگر ويرانه‌هاي بغداد، توان سخن گفتن داشتند؛ نخستين رازي را که فاش مي‌کردند،
جسدهاي بي‌گناهاني بود که در لابلاي آنها جاي گرفته بود.

بنابراين هر
چند حضرت صادق(ع) در دوران سفاح، نسبتا در رفاه و آسايش به سر مي‌برد، زيرا اوضاع
سياسي زمان، سياست سفاح را به مدارا و ملاطفت کشانده بود، ولي مشکلاتز مان منصور
از زماني بني‌اميه هم دشوارتر و سخت‌تر بود.

منصور با
زيرکي خاص خود، چنان امام را تحت مراقبت شديد قرار داده بود که از تمام رفت و
آمدهاي خانه امام کاملا آگاه بود با نگراني توجه مردم را نسبت به امام نظاره مي‌کرد
و همواره خيال‌ها و وسوسه‌ها، افکارش را پريشان و آرامش را از قلبش مي‌گرفت.

در ذهن
منصور، انديشه قتل جعفر بن محمد(ع) استوار گشته بود، زير مي‌دانست صدها هزار نفر
به امامت او معتقدند و پول‌هاي خود را براي او مي‌آوردند و با ديده عظمت به او مي‌نگرند
واگر حضرت داراي پول فراواني باشد، چه بسا در يک اقدام فوري، حکومت را از دست
منصور بگيرد و او را به ديار  عدم بفرستد؛
از اين روي کابوس‌ها پي در پي، خواب راحت را از ديدگانش مي‌ربود و او را در هاله‌اي
از خشم و هراس قرار داده بود.

يک بار
خواستامام را آزمايش کند که دستاويزي براي بازخواست حضرت در آينده داشته باشد. ابن
مهاجر را طلبيد و به او گفت:

«اين پول را
بگير و به مدينه برو، با عبدالله بن حسن و جعفر بن محمد و خاندان آنها ديدار کن و
به آنها بگو: من يکي از شيعيان خراساني شما هستم و شيعيان اين مبلغ را توسط من،
براي شما فرستاده‌اند! و به هر يک، مقداري از اين پول بپرداز و بگو: چون من
فرستاده‌اي بيش نيستم، لذا استدعا دارم نوشته‌اي به من بدهيد که يارانتان در
خراسان، مطمئن شوند من در‌آرودن پول خيانتي روا نداشته‌ام!!

اين مهاجر
رهسپار مدينه شد. پس از بازگشت از مدينه، نزد منصور رفت.

منصور از او
پرسيد:

از مدينه چه
خبر داري؟

پاسخ داد:

با همه آنها
ملاقات کردم و از همه قبض و رسيدن دريافت نمودم، جز جعفر بن محمد.

منصور با
تعجب پرسيد: چطور؟

ابن مهاجر
گفت: هنگامي که به ديدارش رفتم، مشغول نماز در مسجد پيامبر(ص) بود. پشت سر او
نشستم و به خود گفتم: هر وقت حضرت خواست به منزل برود، برنامه را نسبت به او اجرا
مي‌کنم. او به سرعت نماز را تمام کرد و برخاست که به منزل برود ناگهان مرا ديد؛ به
من نگاه کرد فرمد:

«اي مرد! از
خدا بترس و اهل بيت پيامبر را فريب مده؛ چرا که آنها تازه از شر امويان رها شده‌اند
و همه نيازمندند».

عرض کردم:
چه مي‌فرمائيد؟ متوجه نشدم!

فرمود:
نزديک‌تر بيا.

کنار حضرت
رفتم. امام آنچه ميان من و تو گذشته بد، همه را با من در ميان گذاشت، گويا او هم
با ما بوده است.

منصور گفت:

اي فرزند
مهاجر! از اين خاندان کسي نيست جز اينکه هر يک در زمان خود، حديث مي‌گويد و حديث
گوي زمان ما، جعفر بن محمد است.[2]   

بهر حال بر
منصور بسيار سخت مي‌گذشت که از هر راهي مي‌خواهد امام را فريب دهد، امام با احتياط
تمام نقشه‌هايش را خنثي مي‌کند. از آن سوي امام، در طول 10 سال که با منصور
گذراند، محنت‌ها و بلاهاي زيادي را متحمل مي‌شد و هماره در معرض خطر جدي بود.

منصور مي‌دانست
که امام صادق، شخصيتي است که از آغاز طلوع پگاه انقلاب فرهنگي، مورد توجه وعلاقه
فزون از حد مردم بود و دانشگاهش داراي حرکتي گسترده و فعاليتي بي‌نظير بود و انبوه
دانش پژوهان بر گرد وجود حضرتش حلقه مي‌زدند و از محضر درسش، کسب فيض مي‌کرند.

منصور از
اين شهرت و نام‌آوري، سخت مي‌هراسيد و بيم آن داشت که ناگهان، انقلابي از سوي
علواين بر پا گردد و دانشمنداني که افتخار شاگردي امام صادق را دارند به علويان
بپيوندند و دولت نوپايش را از ريشه بر کنند.

اما امام
صادق(ع) با ديد تيز بينش و علم لدنيش، پرده‌ها را مي‌شکافت و ماوراي رويدادهاي
آينده را مي‌ديد و به بسياري از رازهاي نهان پيش از آنکه رخ دهد، خبر مي‌داد. ولي
با اينحال، منصور که راهي جز کشتن امام در پيش نداشت و آسايش خود را در به شهادت
رساندن آن حضر مي‌يافت، سرانجام، پس از ده سال معاشرت با امام چنانکه برخي از
تاريخ‌نگاران نوشته‌اند حضرت را مسموم کرده و به شهادت رساند.

ابو ايوم
خوزي گويد: نيمه شب بود که منصور در پي من فرستاد. بر او وارد شدم در حالي که او
را گريان مي‌ديدم و در دستش نامه‌اي و جلوي رويش شمعي روشن بود. وقتي بر او سلام
کرد، نامه را به سوي من پرتاب کرد و گريه کنان!! گفت: اين نامه محمد بن سليمان است
به ما خبر مي‌دهد که جعفر بن محمد از دنيا رفته است! و سه بار آيه ترجيع را خواند
و گفت:

کيست مانند
جعفر؟!

و در همان
حال به من گفت: بنويس.

گفتم: چه
بنويسم؟

گفت: بنويس
به محمد بن سليمان که اگر جعفر وصي خود را تعيين کرده است، بدون معطلي گردنش را
بزند!!

پاسخ از
مدينه چنين آمد: امام صادق پنج نفر را تعيين کرده است: منصور!، محمد بن سليمان،
عبدالله، حميده، و فرزندش موسي.

منصور که از
اين دقت نظر امام سخت شگفت زده شده گفت: نمي‌شود همه اينها را به قتل رساند!!

از اين
داستان معلوم مي‌شود که گريه منصور اشک تمساحي پيش نبوده مي‌خواسته است چنين
وانمود کند که امام خود از دنيا رفته و کسي او را به قتل نرسانده است. ولي چه زود
فراموش مي‌کند و فورا دستور قتل وصي امام را نيز صادر مي‌نمايد.

فرا رسيدن
روز شهادت امام صادق(ع) را ـ يکبار ديگر ـ به جهان تشيع، بويژه مقام معظم رهبري و
پيروان مخلص آن حضرت در کشور اسلامي ايران و ساير کشورهاي مسلمان، تسليم عرض مي‌کنيم
و اميدواريم، لياقت انتساب به وجود مبارکش را داشته باشيم و خداوند توفيق پيروي از
حضرتش را به ما عطا فرمايد.

سخنان
معصومين

بهترين
عبادتها

* رسول
اکرم(ص):

«أفضل
العبادة انتظار الفرج».

(بحارالانوار
ـ ج 52، ص 125)

برترين
عبادت، انتظار فرج آل محمد است.

* رسول
اکرم(ص):

«أفضل
العبادة قول لااله‌الا الله و لا حول و لا قوّة الا بالله و خير الدعاء
الاستغفار».

(المحاسن ـ
ص 291)

بهترين
عبادت، گفتن لااله‌الاالله و لا حول و لا قوة الا بالله است و بهترين دعاها، طلب
آمرزش است.

* رسول
اکرم(ص):

«أفضل الزهد
في الدنيا ذکر الموت و أفضل العبادة ذکر الموت».

(بحارالأنوار
ـ ج 6، ص 137)

بهترين زهد
در دنيا، ياد مرگ و بهترين عبادت‌ها به ياد مردن بودن است.

* رسول
اکرم(ص):

«أفضل
العبادة الفقه و افضل الدين الورع».

(بحارالأنوار
ـ ج 1، ص 167)

بهترين
عبادت فقه و برترين آئين پارسائي است.

* رسول
اکرم(ص):

«العبادة
سبعة أجزاء، أ،ضلها طلب الحلال».

(بحارالأنوار
ـ ج 77، ص 139)

عبادت هفت
بخش است که بهترين درخواست روزي حلال از خداوند است.

*
اميرالمؤمنين(ع):

«عليک
بالتواضع فانّه من أعظم العبادة».

(امالي طوسي
ـ ج 1، ص 6)

بر تو باد
به فروتني و تواضع، چرا که آن بزرگترين عبادت است.

*
اميرالمؤمنين(ع):

«أفضل
العبادة العفاف».

(کافي ـ ج
2، ص 79)

برترين
عبادت‌ها، عفت و پاکدامني است.

*
اميرالمؤمنين(ع):

«أفضل
العبادة الصبر و الصمت و انتظار الفرج».

(بحارـ ج
71، ص 96 از کنز الکراجکي)

بهترين
عبادت‌ها، بردباري، سکوت و انتظار فرج است.

* امام زين‌العابدين(ع):

«ان اشرف
العبادة خدمتک اخوانک المؤمنين».

(تفسير امام
عسکري(ع) ـ ص 260)

شريفترين
عبادت‌ها، خدمت به برادران مؤمنت مي‌باشد.

* امام
باقر(ع):

«ان أفضل
العبادة، عفة البطن و الفرج».

(کافي ـ ج2،
ص 79)

همانا
بهترين عبادت‌ه نگهداري شکم و دامن از حرام است.

* امام
صادق(ع):

«أفضل
العبادة ادمان التفکر في الله و قدرته».

(کافي ـ ج
2، ص 55)

برترين
عبادت‌ها، پيوسته در وجود خدا و قدرتش، انديشيدن و تفکر است.

* امام
صادق(ع):

«أفضل
العبادة العلم بالله».

(بحاالأنوارـ
ج 1، ص 215)

بهترين
عبادت، شناخت خداوند است.

* امام
جواد(ع):

«أفضل
العبادة الأخلاص».

(بحارالأنوار
ـ ج 70، ص 245)

بهترين
عبادت، اخلاص(در عمل) براي خداوند است.

دانستنيهائي
از قرآن

بسم الله
الرحمن الرحيم

ان هذا
القرآن و ان الذين لا يهدي للتي يومنون بالاخرة اقوم و يبشر اعتدنا لهم عذابا
المومنين الذين اليما* و يدع يعملون الانسان بالبشر الصالحات ان دعاءه بالخير و
کان لهم اجراً کبيراً* الانسان عجولا*

اسلام نور
است

«أمن شرح
الله صدره للاسلام فهو علي نور من رّبه فويلٌ للقاسية قلوبهم من ذکر الله، اولئک
في ضلالٍ مبين».

(سوره زمر ـ
آيه 22)

آيا آن کسي
را که خداوند براي اسلام، به او ضرح صدر عطا کرد و سينه‌اش را گشود و انديشه‌اش را
روشن نمود، پس راه او به نور پروردگارش روشن گشت، آيا او با سنگدلان تاريکدل، که
از قساوت، دلهايشان از ذکر خدا فارغ و به دور است، يکسان مي‌باشند و همانا اين
سنگدلان در يک گمراهي روشن و واضحي بسر مي‌برند.

***

اينان که
شايستگي پذيرش اسلام واقعي را دارند، خداوند به آنها نوري عطا مي‌کند که با آن
نور، حق را دريابند و از باطل کناره‌گيري کنند. قلب اينها هرگز قساوت و شقاوت
ندارد، بلکه قلبشان براي پذيرش حق باز است؛ هر جا حق را ببينند، به دبنال آن روند
و هر جا باطلي را بنگرند، از آن دوري جويند.

اينها که
سينه خود را براي قبول اسلام گشودند و تسليم اوامر خداي سبحان گشتند و با بصيرت وب
ينائي، راه خود را يافتند و در آن گام نهادند و از راه باطل و کژي و انحراف، کناره‌گيري
کردند، خداوند به اينان نوري داده است که با آن نور الهي، پيوسته راه او را دبنال
کنند و در ظلمات و تاريکي‌هاي انحراف‌ها و بدعت‌ها و گمراهي‌ها نروند، قطعا اينچنين
مؤمنان هدايت شده‌اي، با آن کافران سنگدل، مساوي نيستند؛ چرا که لازمه سنگدلي و
قساوت، عدم شرح صدر است، چنانکه لازمه رقت قلب، شرح صدر بود. و بي‌گنان کساني که
شرح صدر ندارند و تسليم اوامر خدا نشده‌اند، پيوسته از ذکر خدا دوري جسته و به او
روي نمي‌آوردند. اينها در گمراهي محض فرو رفته‌اند و قابليت پذيرش حق و بازگشت به
خدا و تسليم در برابر اوامرش را ندارند.

لازمه
هدايت، شرح صدر و لازمه گمراهي، قساوت قلب است و همچنين نتيجه هدايت، داشتن نور
الهي و دست آورد گمراهي، غوطه‌ور شدن در تاريکي ضلالت است.

در روايت
آمده است که رسول گرامي اسلام(ص) پس از تلاوت اين آيه مبارکه فرمود:

«ان النّور
اذا وقع في القلب، انفسح له و انشرح».

ـ نور اگر
در قلب انسان قرار گرفت، قلب براي آن نور، گشوده و باز مي‌شود.

از رسول خدا
پرسيدند: فهل لذلک علامة يعرف بها؟

ـ آيا آن را
نشانه و علامتي هست؟

فرمود:

«التّجافي
عن دار الغرور و الانابة الي دار الخلود و الاستعداد للموت قبل نزول الموت».

ـ از دنيا
که دار غرور و خانه فريب استف دوري جستن و به خانه جاويدان آخرت دل بستن و آمادگي
براي رسيدن مرگ پيش از رسيدنش.

آري! مؤمنان
واقعي هستند که از چنين نوري برخوردارند و اين نور اگر در قلبي پيدا شد، ديگر دنيا
و مظاهر فريبنده‌اش هرگز او را فريب نمي‌دهد و دلبستگي جز به آخرت و خانه جاويدان
و دائمي‌اش ندارد. چنين کسي هرگز مرگ را از ياد نمي‌برد و پيوسته آماده رحلت از
اين دنياي فاني و رسيدن به آخرت است.

مي‌گويند:
يکي از علماي بزرگ، مشغول مطالعه بود، از او پرسيدند: اگر الآن به تو خبر بدهند که
تا دو روز يا سه روز ديگر از دنيا مي‌روي، چه مي‌کني؟

فرمود:

همين کاري
را که الآن انجام مي‌دهم.

يعني: من
کاملا آمادگي دارم که مرگ را دريابم، تمام حقوق و واجباتم را انجام داده‌ام و تمام
اعمالم، طبق وظيفه است؛ پس اين مطالعه‌ام در چنين وقتي، جز وظيفه نيست.

اينچنين
انساني با نور الهي راه خود را يافته و قلبش تسليم در برابر خدا است. بايد ما هم
تلاش و سعي کنيم که واجبات و اعمال خود را طبق دستورات اسلام انجام بدهيم تا اينکه
خداوند، قلبهاي ما را نيز براي اسلام بگشايد و با شرح صدر، راه خود را در ميان راه‌هاي
باطل بيابيم و همواره در جستجوي حق و حقيقت باشيم و از باطل و انحراف و فساد و
تباهي در تمام ابعاد و اشکالش، دوري جوئيم.  

آمين رب
العالمين

امام خميني
ثابت و استوار از آغاز تا پايان

عيد واقعي

«عيد ملت
مستضعف روزي است که مستکبرين دفع شوند. عيد ملت ما روزي است که ريشه‌هاي فسادي که
امروز در بعضي از نقاط ايران هستند از بين بروند و مي‌روند».

(11/7/1358)

«عيد مسلمين
وقتي سعيد و مبارکهست که مسلمين خودشان استقلالشان را و مجدشانر ا؛ آن مجدي که در
صدر اسلام براي مسلمين بود، به دست بياورند. مادامي که مسلمين در اين حال هستند،
در حال تفرق و تشتت و در حالي که همه چيزشان پيوسته به غير است، هيچ روزي براي
آنها مبارک نيست. مبارک آن روزي است که دست اجانب از ممالک ما، از ممالک اسلامي
کوتاه شود و مسلمين روي پاي خودشانب ايستند وامور مملکتشان را خودشان به دست
بياورند».

(10/8/1358)

«آن روز
مبارک است بر ما که سلطه جهانخواران بر ملت مظلوم ما و بر ساير ملت‌هاي مستعضف
شکسته شود و تمام ملت‌ها، سرنوشت خودشان را به دست خودشان بگيرند».

(1/1/1360)

«ما آن روز
عيد داريم که مستمندان ما، مستضعفان ما به زندگي صحيحر فاهي و به تربيت‌هاي صحيح
اسلامي ـ انساني برسند».

(23/10/1360)

«تبريک عظيم
در وقتي است که مسلمين توجه بکنند به گرفتاري‌هائي که دارند و توجه بکنند به اينکه
از کجا اين گرفتاري‌ها آمده است و علل آمدن اين گرفتاري‌ها چيست و راه نجات از آن
چيست».

(12/10/1361)

«انشاءالله
خداوند همه را بيدار کند و هشيار کند و اين عيد سعيد را مبارک کند. و مبارک آن
روزي است که دست قدرت‌ها، دست خيانتکارها، دست جنايتکارها از سر مظلومين جهان قطع
بشود و انشاءالله اميداورم نزديک باشد يک همچو وقتي».

(27/6/1362)

«عيد سعيد و
مبارک در حقيقت آن روزي است که باب يداري مسلمين و تعهد علماي اسلام تمام مسلمانان
جهان از تحت سلطه ستمکاران و جهانخواران بيرون آيند و اين مقصد بزرگ زماني ميسر
است که ابعاد مختلفه احکام اسلام را بتوانند به ملت‌هاي زير ستم ارائه دهند و ملت‌ها
را با اسلام ناشناخته آشنا کنند و فرصت‌ها را براي اين امر بزرگ سرنوشت‌ساز مغتنم
شمرده و از دست ندهند».

(7/6/1363)

«عيد براي
ما يک معنا دارد، براي ابراهيم و براي پيغمبرها يک معناي ديگر دارد. ما هم عيد مي‌گيريم،
آنها هم عيد مي‌گيرند، لکن آنهائي که عيد مي‌گيرند؛ عيد لقاء است، آنها عود مي‌کنند
به آن جايي که از آنجا ظاهر شدند و عيد مي‌گيرند براي اين امر، البته بعد از ارجاع
ـ به، باز ـ از آن معناي سير الهي، بعد از ارجاع اسمش عيد مي‌شود. و بعدهاي معنويش
بسيار زياد است و دست ما از آن کوتاه است و بعدهاي سياسي و اجتماعي‌اش هم زياد است
و زياد بوده است و اميدواريم که زياد بشود».

(15/6/1363)

«اميدوارم
که اين عيد سعيد براي همه مسلمين عيد به معناي واقعي باشد و براي ملت ايرانب رکات
عيد از جانب خداي تبارک و تعالي نازل شود. عيد واقعي آن وقتي است که انسان رضاي
خدا را به دست بياورد، درون خود را اصلاح کند».

(19/3/1365)

«تحويل حال
الي احسن الحال اين است که انشاءالله در اين سال نو، ما تغييرات روحي بدهيم، يعني
واقعا تحول بر ايمان حاصل بشود… و ما اميدواريم که ملت ما در اين سال نو، به
طوري عمل بکند که سيره انبيا بوده است، به طوري عمل بکند که سيره اوليا بوده است و
عمده اين است که هواهاي نفس از بين برود، انسان در طول عمر مبتلاي به اين هواي نفس
است که محتاج به رياضت است و من که گوينده‌ام موفق نشدم به اين عمل، و من اميدوارم
که ملت ايران و همه مسلمانان دنيا يک تحولي پيدا کنند در اين سال نو، که براي خدا
کار کنند، براي سلطه خودشان نباشد، براي پيروزي خودشان نباشد، براي هواهاي نفساني
نباشد».

(29/12/1367)

امام خمینی ثابت و استوار(عید واقعی)

دانستنیهایی ازقرآن(اسلام نور است)

سخنان معصومین(بهترین عبادت ها)

باروری آموزشگاه علمی امام صادق(ع) در میان رنج
ها و محنت ها

12فروردین روزی جاودان در تاریخ انقلاب اسلامی

نتیجه استهزاء به پیامبران الهی                                   آیت الله
جوادی آملی

شرح زیارت امین الله علیه السلام                                 آیت
الله محمدی گیلانی

نقش زهد،شجاعت و صداقت در رهبری                        حجة السلام و المسلمین
محمدی ری شهری

ضرورت همسو بودن سیاست ها با عدالت                      حجة الاسلام  والمسلمین اسدالله بیات

عوامل دلسردی کدامند؟                                           حجة
السلام و المسلمین محمدتقی رهبر

گفته ها و نوشته ها

پرسش ها و پاسخها(تقیه و حدودآن)                            حجة الاسلام و المسلمین سیدمرتضی مهری

نگاهی به بحران کشمیر                                          دکتر محمدرضا حافظ نیا

از میان نامه ها

نقش اقتصاد در تحلیل کشمیر                                    سید موسی
میرمدرس

تازه های علمی

ارمنستان و کشورهای اسلامی همسایه                        غلامرضا گلی زواره

پاسخ به نامه ها

نگاهی به رویدادها

رهنمودها

مقام معظم رهبري حضرت
آيت الله خامنه‌اي:

ملت ايران امروز پيش
قراول است و بايد با اعتماد و اتکاء‌به نفس عمل کند زيرا دنيا محتاج به اوست. ما
ملتي قدرتمند با ريشه و پرافتخار هستيم که به هيچ چيز و هيچ‌کس احتياجي نداريم و
از هيچ‌کس نيز نمي‌هراسيم. ملت ما پيام‌آور سخني نو براي جهانيان است و آنچه در
دست دارد، مورد نياز بشريت است. (20/10/72)

امروز شعار قرآن،
اسلام و نداي حق در بين ملت‌هاي مسلمان توسعه پيدا کرده است و اگر ملت‌ها و دولت‌ها
همانند ملت و دولت ايران در کنار هم باشند و به قران کريم تمسک کنند، قدرت‌هاي
استکباري نمي‌توانند بر چنين دولت‌هايي مسلط شوند. (23/10/72)

جوهر خلوص در انقلاب
بزرگ ما مايه‌ ماندگاري و دوام آن شده است و امروز به رغم توطئه‌هاي گوناگون عليه
انقلاب اسلامي درخت تنومند نظام و انقلاب محکم و استوار ايستاده است و اين مهم
ثمره اخلاص امام خميني(ره) و ملت فداکار ايران و بويژه خلوص رزمندگان ميدان جنگ
محسوب مي‌شود.

نتيجه تلاشها، اخلاص‌ها،‌فداکاري‌ها
و زحمات‌ ملت ايران، اقبال بلندي‌ است که خداوند متعال به آنان عنايت کرد تا بار
گران نهضت اسلامي را عهده‌دار شوند. بنابراين ياوه‌گويان و ساده‌انديشاني که براي
تمام شدن اين حرکت خيال پردازي مي‌کنند در انتظار بيهوده‌اي بسر مي‌برند زيرا حرکت
اسلامي و حيات دوباره اسلام ريشه در قرن تلاش و مجاهدات دارد و اساس نهضت‌ اسلامي
تمام ناشدني و پايان ناپذير است.

ملت پرافتخار ايران
در سطح دنيا به هيچ دولت و قدرت بيگانه‌اي و به هيچ دستگاه اطلاعاتي، نظامي و
سياسي اميد ندارد و از آنها جز بدسرشتي نديده است، اميد ما به خداوند است و اين
اميد به ملت ما نيرو و قدرت مي‌بخشد و انقلاب اسلامي را آسيب ناپذير و مقاوم مي‌کند.
(26/10/72)

آنچه که براي جانبازان
بوقوع پيوسته است معامله با خدا محسوب مي‌شود و از آنجا که کريم‌ترين، بهترين،
بخشنده‌ترين قدرتمندترين و عزيزترين طرف معامله جانبازان، خداوند است؛ بهترين اجر
و پاداش را نيز دريافت خواهند کرد و لازمه آن حفظ روحيه اخلاص و فداکاري است.
(27/10/72)

ملت مسلمان ايران،
مسائل ملت‌هاي مسلمان را از مسائل خود جدا نمي‌داند و در عين پرهيز از دخالت در
امور کشورهاي ديگر با دقت به مسائل جهان اسلام توجه دارد و به آن اهميت مي‌دهد و
مسائل کشمير و افغانستان و مسائل ملت‌هاي مظلوم و شجاع فلسطين و لبنان را جزو
مسائل خود مي‌داند و براي حل آنها در عرصه‌هاي سياسي و بين‌المللي تلاش مي‌کند.

کساني که در
افغانستان در رأس امور هستند چه عذري در برابر ملت مسلمان افغانستان و چه پاسخي
براي ملت اسلامي دارند. آنها ضربه‌اي را که کمونيست ها نتوانستند به ملت افغانستان
بزنند، به مردم خود وارد مي‌کنند. آنها بايد بدانند که امت اسلامي کساني را که به
سبب مسائل گروهي، حزبي و شخصي، يک ملت را در معرض اين هم ويراني‌ها و کشتار قرار
داده‌اند بازخواست و مؤاخذه مي‌کنند. (8/11/72)

به آموزش قرآن فرزندانتان اهتمام
بورزيد و براي حفظ قرآن توسط فرزندانتان خصوصا در سنين کودکي اهميت بويژه قائل
شويد. نوجوانان بايد قرآن را حفظ کنند تا معارف آن در سينه‌ها نفوذ پيدا کند.
آموزش قرآن چه در مدارس و چه در دانشگاه‌ها، بايد جدي گرفته شود و در برنامه‌ريزي‌ها
بايد اثري از قرآن باشد. (23/10/72)

نگاهي به رويدادها

جهان اسلام

صدها تن از نظاميان
الجزاير به صفوف انقلابيون پيوستند. (18/10/72)

تيراندازي نيروهاي
سازمان ملل به مسلمانان سوماليائي 2 کشته و 7 زخمي بجا گذاشت. (25/ 10/ 72)

کليساي کاتوليک
اعتراف کرد متن انجيل با کلام الهي مطابقت ندارد.

«مصطفي سي»رهبر
بزرگترين جنبش اسلامي سنگال به اتهام بر هم زدن نظم عمومي به زندان محکوم شد.

در اثر هجوم پليس
آمريکا به مسجد «هارلم» و خشم مسلمانان نيويورک، تعدادي پليس مجروح شدند.
(26/10/72)

دادگاه امنيتي اردن 3
مسلمان را به اعدام محکوم کرد. (27/10/72)

يک هفته‌نامه مصري در
چهارچوب مقابله با اسلامخواهان، بخش‌هائي از کتاب آيات شيطاني را منتشر کرد.
(28/10/72)

دادگاه اداري قاهره،
ممنوعيت ورود دانشجويان با حجاب را به مراکز آموزشي لغو کرد. (29/10/72)

مسلمانان اندونزي به
يک طرح آلماني نسبت به استفاده از آيات قرآني بر روي لباس زنانه اعتراض کردند.

حکم اخراج يک دختر
مسلمان با حجاب از مدارس فرانسه تأييد شد. (2/11/72)

جبهه نجات اسلامي
گفتگو با رژيم الجزاير را رد کرد. (2/11/72)

22 مسلمان مصري توسط
چند رژيم عرب منطقه تحويل مقامات امنيتي رژيم مبارک شدند. (5/11/72)

دو هزرا تن از مسلمانان
بوسني در منطقه تحت نظارت سازمان ملل قتل عام شدند. (6/11/72)

يک روزنامه اتريشي:
به 30 هزار زن مسلمان در اسارت صرب‌ها بسر مي‌برند. (7/11/72)

نخست وزير ترکيه:
نگران نيستمکه همه بدانند ترکيه و اسرائيل عليه حزب الله همکاري مي‌کنند.

طي دو هفته گذشته 117
تن از نيروهاي امنيتي و سياسي الجزاير توسط مبارزين مسلمان کشته شدند. (9/11/72)

دو سينماي نمايش
دهنده فيلم‌هاي مستهجن در اردن منفجر شد. (13/11/72)

14مسلمان انقلابي در
مصر و الجزاير به شهادت رسيدند. (14/11/72)

اخبار داخلي

تصوير کلممه طيبه
«الله» بر روي يک کندوي عسل در روستاي خانقاه از توابع پاوه شگفتي آفريد.
(16/10/72)

پيکرهاي مطهر 850 تن
از شهداي دفاع مقدس در تهران تشييع شد. (18/10/72)

اولين آمبولانس هوايي
کشور کار خود را شروع کرد. (19/10/72)

توليد برق نيروگاه
شهيد رجائي با راه‌اندازي واحد چهارم به 1000 مگاوات رسيد. (21/10/72)

بهره‌برداري از چاه
شماره يک ميدان نفتي انديمشک اغاز شد. (22/10/72)

60 مورد نقض آتش‌بس
توسط رژيم عراق و عوامل ضد انقلاب به سازمان ملل گزارش شد. (23/10/72)

انفجار دو بمب صوتي
توسط منافقين در تهران سه عابر بي‌گناه را مجروح کرد.

پيشروي آب درياي خزر
در بندر انزلي 80 ميليارد ريال خسارت وارد کرد. (25/10/72)

بمب گذاران خيابان
فردوسي تهران ظرف مدت کمتر از 20 ساعت دستگير شدند.

714 کيلو ترياک در يک
درگيري مسلحانه در شمال شهرستان خواف کشف شد. (26/10/72)

جسد 2600 ساله مردي
سالم در زنجان پيدا شد. (29/10/72)

ايران بعد از 24 سال،
نايب قهرمان بوکس آسيا شد. (1/11/72)

نخستين اجلاس وزيران
بهداشت ده کشور عضو «اکو» در تهران گشايش يافت. (2/11/72)

مقام اولي بهترين فرش
جهان در نمايشگاه آلمان به ايران اختصاص يافت. (3/11/72)

مانور مشترک ارتش و
سپاه «فتح 3» در آبهاي خليج فارس آغاز شد. (4/11/72)

از آغاز پيروزي
انقلاب اسلامي تاکنون 1300000 هکتار زمين به کشاورزان واگذار شد.

نخستين نشست مجمع
عمومي جهاني اهل البيت(ع) با سخنان رئيس جمهور کار خود را اغاز کرد. (10/11/72)

در جريان بمباران
مواضع مخالفان دولت ترکيه در خاک عراق، (واصابت موشک به خاک ايران) 9 ايراني به
شهادت رسيده و 19 تن زخمي شدند.

ظرفيت توليد نفت خام
کشور به 4 ميليون و 200 هزار بشکه رسيد.

مجلس با اکثريت قاطع
آراء کليات لايحه بودجه سال 1373 را تصويب کرد. (10/11/72)

موتور جديد بنزيني 6
سيلندر براي اولين بار در ايران ساخته شد.

همزمان با سالروز
ورود حضرت امام«ره» راديو خبر آغاز به کار کرد. (12/11/72)

مجتمع پتروشيمي اراک
توسط رئيس جمهوري رسما افتتاح شد. (14/11/72)

با بهره‌برداري از
فاز اولي پتروشيمي اراک، ايران از واردات 2 ميليارد دلار مواد اوليه پلاستيک بي‌نياز
شد.

اخبار خارجي

رئيس جمهور مکزيک
خواستار مذاکره با شورشيان شد.

رژيم صهيونيستي از
کشورهاي غربي خواست تا ايران را زير فشار قرار دهند. (18/10/72)

درگيري ميان کشاورزان
شورشي و ارتش مکزيک به پايتخت کشيده شد.

گفتگوهاي وزيران
خارجه 8 کشور عرب در دمشق آغاز شد.

ديپلماتهاي سازمان
ملل و 6 کشور جهان کابل را ترک کردند.

صربها ظرف 24 ساعت
1200 گلوله سلاحهاي سنگين بر سارايو فرو ريختند.

انفجار يک بمب قوي
«مکزيکوسيتي» را به لرزه درآورد. (19/10/72)

انفجار بمب مقر ناتو
در رم را لرزاند.

جنگنده‌هاي ژنرال
دوستم و حکمتيار تلويزيون و اطراف کاخ رياست جمهوري افغانستان را بمباران کردند.

480 هزار هکتار از
جنگلهاي استراليا در آتش سوخت. (21/10/72)

يک فرماندار به همراه
ده تن محافظانش در الجزاير به قتل رسيدند. (22/10/72)

«بيل کلينتون» به
منظورب گفتگو و امضاي موافقتنامه سه جانبه روسيه- آمريکا و اوکراين براي انتقال
کليه سلاحهاي اتمي اين کشور به روسيه، وارد مسکو شد.

يکصد هزار نفر در
پايتخت مکزيک با فرياد مرگ بر رئيس جمهور و مرگ بر حزب حاکم دست به تظاهرات زدند.

کشورهاي عضو اوپک به
علت کاهش قيمت نفت در سال گذشته ميلادي مبلغ 13 ميليارد دلار زيان ديدند.

انفجارهاي پياپي
تأسيسات نظامي رژيم صهيونيستي را در شهر غزه به لرزه درآورد. (23/10/72)

فرمانده نيروهاي
اسرائيلي در کرانه باختري رود اردن در جريان سقوط هلي‌کوپتر به هلاکت رسيد.

يک کمونيست مخالف
«يلتسين» به رياست مجلس نمايندگان روسيه انتخاب شد. (25/10/72)

بيل کلينتون و حافظ
اسد رؤساي جمهور آمريکا و سوريه در ژنو مذاکرات خود را آغاز کردند.

صدام کشورهاي عرب
مخالف خود را تهديد به انتقام کرد. (27/10/72)

شهر کابل با بمب‌هاي
خوشه‌اي بمباران شد. (28/10/72)

در سال گذشته ميلادي
14 هزار شرکت ژاپني ورشکست شدند. (29/10/72)

زلزله 6/6 ريشتري لوس
آنجلس 7 هزار بي‌خانمان 30 ميليارد خسارت و 10 هزار خانه ويران برجاي گذاشت.
(30/10/72)

کشتي فرانسوي 200
هزار کيسه مواد سمي را در سواحل هلند تخليه کرد.

تلفات سرماي بي‌سابقه
در آمريکا به 130 تن رسيد.

يک دادستان ويژه براي
بررسي سوء استفاده مالي کلينتون تعيين شد.

«عزت بگوويچ» خواستار
اقدام نظامي «ناتو» براي پايان دادن به محاصره «سارايوو» شد.

مذاکرات «ساف» و رژيم
صهيونيستي در مورد اجراي توافق «غزه – اريحا» بار ديگر بدون نتيجه پايان يافت.
(2/11/72)

حزب جمهوري خواه
آمريکا، «کلينتون» را دروغگو و حقه‌باز خواند. (3/11/72)

غربي‌ها ويروس ايدز
را براي آزمايش بر روي کردها به شمال عراق منتقل کردند.

حمله افراد مسلح به
يک گردهمايي سياسي در کلمبيا 32 کشته بر جاي گذاشت.

نمايندگان مجلس 31
کشور جهان در کنفرانس بين‌المللي کوالالامپور، خواستار برقراري آرامش در بوسني
شدند. (4/11/72)

پاپ تلويزيون را به
عنوان خطري عمده براي خانواده‌هاي غربي مورد حمله قرار داد.

ارتش جمهوري
اذربايجان سراسر منطقه «کلبجر» را از ارمنستان باز پس گرفت.

ديدار 4 روزه رئيس
رژيم صهيونيستي از ترکيه آغاز شد.

18 مسئول برجسته حزب
کمونيست سابق افغانستان به طور دسته جمعي خودکشي کردند. (5/11/72)

موافقتنامه خريد 210
فروند موشک‌ »پاتريوت» و 5 سکوي پرتاب ويژه به مبلغ بيش از 200 ميليون دلار بين
کويت و آمريکا به امضا رسيد.

نقش روسيه در اشغال
اراضي جمهوري اذربايجان فاش شد. (6/11/72)

کشميري‌ها با برافراشتن
پرچم سياه، مراسم سالگرد جمهوري هند را تحريم کردند.

وزير خارجه قطر:
اعراب آماده‌اند به تحريم 40 ساله خود عليه اسرائيل پايان دهند.

کنفرانس «تفاهم ملي»
الجزاير که با تحريم 5 حزب و تحت تدابير شديد امنيتي آغاز به کار کرده بود بدون
نتيجه به کار خود پايان داد. (7/11/72)

جنگنده‌هاي ترکيه
مواضع چريک‌هاي کرد را در عمق 110 کيلومتري خاک عراق بمباران کردند.

سناي آمريکا فروش
سلاح به کشورهاي ضداسرائيل را ممنوع کرد. (9/11/72)

مدير اجراي اسکاپ:
800 ميليون نفر در آسيا و اقيانوسيه زير خط فقر زندگي مي‌کنند.

دولت مکزيک شورشيان
را به رسميت شناخت. (10/11/72)

ژنرال «الامين زروال»
وزير دفاع الجزاير رئيس جمهور اين کشور شد.

کسري بودجه آمريکا در
سال 1995 حدود 171 ميليارد دلار تخمين زده شد. (11/11/72)

نظاميان خارجي پس از برقراري آتش بس در
سومالي 250 نفر را کشتند. (12/11/72)

تاتارهاي مسلمان

پيشينيه تاريخي

تاتارها طايفه‌اي
بزرگ از ترکستان بوده و از اولاد تاتارخان برادر اين دو بني‌اعمام يکديگر بوده و
به مرور زياد شده‌اند.

و – تامسن[1]
محقق اروپائي عقيده دارد که اين قوم در قرن دوم هجري در جنوب غربي بيکل (Baikl)
تا حدود ناحيه کرول (Kerul) سکني داشته‌اند. در مشرق زمين و نيز مغرب
زمين گذشته از عنوان مغول نام تاتار يا تاتار به چشم مي‌خورد و غياث الدين خواند
مير در جلد پنجم کتاب «حبيب السير» خود اين دو نام را گاه به جاي هم و در مواردي،
هم زمان به کار مي‌برد. محمد کاشغري در نيمه قرن پنجم هجري در فرهنگ لغات زبان
ترکي از تاتار نام برده و آگاه بوده که زبان تاتاري غير از زبان ترکي مي‌باشد.
وقتي گفته مي‌شود زبان رسمي دربار باقآن در آغاز قرن هشتم، تاتاري غير از زبان
ترکي مي‌باشد. وقتي گفته مي‌شود زبان رسمي دربار باقآن در آغاز قرن هشتم، تاتاري
بود، منظور زبان مغولي است ولي در زمان‌هاي بعد که از زبان تاتاري ذکري به ماين مي‌ايد
منظور زبان ترکي است زيرا تاتار و ترک با هم درآميخته‌اند، برتولد اشپولر (Bertold
Spuler) عقيده دارد کلمه تاتار به اين معناي به خصوص به ترکاني که امروزه
در روسيه ساکنند اطلاق مي‌شود.[2]
پلان کارپن (Plano carpini) مغول‌ها را به نام تاتار معرفي مي‌کند.[3]

در کتاب «حدود العالم
من المشرق الي المغرب» تاتاران را به «تغزغز» مربوط مي‌داند.[4]

اين منطقه شامل بخش
غربي کشور چين مي‌گردد. در کتب مربوط به فتوحات مغول در قرن هفتم هجري، اين قوم،
تاتار معرفي شده‌آند و ابن‌اثير در تاريخ خود چنگيز را تاتار مي‌داند، خواجه رشيد
الدين فضل الله اين قوم را گروهي غير از مغولان مي‌شناسد و مقر آنان را جنوب شرقي
کرول دانسته است. در «قاموس الاعلام ترکي» آمده که تاتار قومي از مغولان است که در
صف مقدم آنها قرار داشتند. در قرون وسطي تاتار با مغولي مترادف گرديد و در منابع
تاريخي اعم از عربي و فارسي تاتارها را با مغول‌ها يکي پنداشتند ولي از نظر آداب و
رسوم تاتارها به ترک‌ها نزديک‌ترند و در دائرة المعارف اسلام «بارتولد» تاتارها را
ترک اطلاق کرده است.

«فوستل دکولانژ» عقيده
دارد تاتارها نخست در قرن نهم ميلادي به صورت قبيله‌اي در دره‌هاي «اين شان» واقع
در مغولستان بودند ولي پس از آن نام ايشان بر منچوها، مغولان و ترکان اطلاق گرديد.[5]
عطامک جويني از آموزش‌ تاتاران براي خط توسط چنگيزخان سخن گفته است.[6]

ولاديميرتسف تاتارها
را شعبه‌اي از مغول‌ها تحت عنوان «ايرگان» (Irgan) معرفي مي‌کند که مفهوم قبيله را مي‌رساند.[7]
خواجه رشيد الدين فضل الله در «جامع التواريخ» آورده که قسمت عمده قبيله تاتارها
به دست چنگيزخان به قتل رسيدند و آنان که باقي ماندند بين خانواده‌هاي گوناگون
تفسيم شدند و در عصر چنگيز و فرزندانش اعتبار يافتند پلان کارپن از روابط مغول‌ها
با تاتارها سخن گفته و عقيده دارد اين قوم زير فرمان امپراتور بودند و سرکرده مغول‌ها
بر آنان تسلط کامل داشته است. اصول مغول‌ها در رابطه با تاتارها انتقام فاميلي
داشتند و انتقام از يک نسل به نسل بعد انتقال مي‌يافت و در حالي که افراد نسل جديد
هيچ جرمي نداشتند آماج تهاجم قرار مي‌گرفتند. هنگامي که باقاي مغولي به دست
تاتارها جنگيدند ولي باز هم آتش انتقام آنان فرود ننشست. بعدها با غلبه چنگيز بر
تاتارها، چهار قبيله از ايشان را گرفت و خطاب به خويشاوندان خود گفت: «ما بايد از
تاتارها انتقام بگيريم و مناسب‌ترين کارها اين است که تمام مرداني را که قدشان از
محور يک چرخ بلندتر است، بکشيم و بقيه را چون غلام بين خود تقسيم کنيم».

خواجه رشيد الدين فضل
الله نيز مي‌گويد: «در بين ايشان قصاص قديم 
کينه وجود داشته است».

روابط تاتارها با
مغول‌ها به هر شکلي که بوده مانع از ان نبود تا اين قوم همراه مغول‌ها در قتل و
غارت و چپاول سهمي نداشته باشند، عبدالطيف که حوادث هولناکي را از اين قوم تقريبا
به چشم خويش ديده در رفتار آنان مي‌نويسد:

«زنان آنان با مردان
در جنگ شرکت مي‌کنند، الات حربشان بيشتر تبر و کمان است، از هر نوع گوشتي که به
دست بياورند مي‌خورند، در جنگ احدي را فروگذار نمي‌کنند، حتي زنان و کودکانرا مي‌کشند،‌با
خيک‌هاي بادکرده و يا به وسيله يال و دم اسبان پرموي خود به حال شنا از رودخانه‌هاي
بزرگ و عميق مي‌گذرند، هيچ وقت خسته نمي‌شوند، از مرگ واهمه ندارند، از رحم و
عاطفه دورند».

با رفتار اين قوم
بخارا ويران شد و به صورت خاکستر درآمد که ابن اثير در خصوص مصايبي که به اين مرکز
فرهنگ و دانش آمد شرحي آورده است،‌نرشخص مي‌گويد: «رد شهور سنه سته عشر و سته مأئة
باز لشگر تاتار آمد و شهر را بگرفت و باز ويران شد.»[8]
با سمرقند، بلخ و خيوه نيز به همين شيوه برخورد کردند و پس از قتل عام مردم خيوه
سدهاي جيحون را گشوده و شهر را آب بسته و آن را چون زمين هموار کردند. در «نسا»
هفتاد هزار تن را روي زمين پهلوي هم خوابانيدند و با ريسماني آنها را به هم بسته،
آن وقت با تير آنان را يکي يکي کشتند، نيشابور را با زمين هموار يکي کرده و حتي
شخم زده و جو کاشتند، غياث الدين خواند مير مي‌نويسد: در حادثه قتل عام نيشابور
1747000 نفر کشته شدند،‌در هرات کشتن و آتش زدن و ويران کردن يک هفته ادامه داشت.[9]
تنها آئين حيات بخش اسلام از قرن چهاردهم ميلادي توانست در بين اين قوم نفوذ کند و
آنان را از اين رفتارها برحذر دارد و تاتارها را به انسانهايي نرم‌خو و سخت کوش و
مدافع اسلام تبديل کند.

العمري يکي از مؤلفين
عرب نيمه اول قرن 15 ميلادي از آميزش تاتارها باترکهاي دشت قيچان (استان گلدن
هورد- Gorden Horde)
سخن گفته است و مي‌افزايد:

«قيچاق‌ها بر آداب
فردي و نژادي تاتارها غلبه يافتند و همگي با ايشان مساوي شدند،‌به طوري که تاتارها
در دشت قبچاق مستقر شدند و با آنان ازدواج نموده و به ايشان تعلق يافتند».

روس ها اصطلاح تاتار
را قرن‌هاي متوالي به مسلمان‌ ترک تبار اين مناطق اطلاق مي‌نمودند، «شيرين اکينر»
عقيده دارد کلمه تاتار همچنان به قبايل ترک ساکن نواحي ولگا اطلاق مي‌شد و آنها به
عنوان تجسم اصلي اردوي زرين مغول‌ها باقي ماندند. با ادام انشعاب و تشکيل واحدهاي
کوچک‌تر، سرانجام خانات استراخان و قازان از آن سربرآورد.[10]و
قومي که سابق بر اين در قلمرو حکومت جوجي خان- از فرزندان چنگيز- در ممالک قبچاق
به سر مي‌بردند در کريمه، قازان،‌نوگاي، سواحل ولگا و سيبري و جمهوري‌هاي اروپائي
شوروي از جمله ليتواني انتشار يافتند. زبان اصلي تاتارها به زبان عثماني بيش از
زبان جغتايي (ترکستان) شباهت دارد ولي سيما و خطوط چهره اقوام توراني را محافظت
کرده‌اند.

از قديم الايام مشک و
آهوي قلمرو تاتارها شهرتي ويژه داشته و شعراي ايراني در سرودهاي خود بدين نکته
اشاراتي کرده‌اند:

منوچهري دامغاني:

هم گوهر تن داري هم
گوهر نسبت       مشک در آنجا که بود آهوي
تاتار

ناصر خسرو:

نه در پرو منقار
رنگين سرشته              چوگل مشک خرخيزد و
تاتار دارد

خاقاني:

ازگرد راهش آسمان تر
مغز کشته آن چنان

کز عطسه مغزش جهان
پرمشک تاتار آمده

نظامي:

چو بر سنبل چرد اهوي
تاتار         نسيمش بوي مشک آرد به بازار

سعدي

عود مي‌سوزند يا گل
مي ‌دمد در بوستان

دوستان، يا کاروان
مشک تاتار‌آمدست

بازهم از سعدي:

آهوي طبع بنده چنين
مشک مي‌دهد     کز پارس مي‌برند تا بتاتارش
ارمغان

روابط روسها و
تاتارها

روسيه فعلي هسته بخش غربي امپراتوري
مغول را در قرن سيزدهم تشکيل مي‌داد که به دولت جوجي يا اردوي زرين شهرت داشت،
حاکمان اين بخش از اعقاب بلافصل چنگيز بودند ولي عناصر ترک در آن چنان قوي بود که
اين اردو تا اوايل قرن چهاردهم ميلادي به زير سيطره نفوذ آنان درآمد.

سقوط دولت مستقل روسيه در سال 1240م براي
نخستين بار، مغرب زمين را متوجه خطري نمود که آنان را به شدت تهديد مي‌کرد. به اين
سبب پاپ اينوست چهارم در 1245 م مجمع عمومي کليسا را در ليون تشکيل داد و براي
مقابله با تاتارها و اينکه چگونه مي‌توان اين قوم را پيرو دين مسيح نمود و بر عليه
مسلمانان شوراند.[11]با
آباء کليسا به مشورت پرداخت. با وجود اين تلاش ها روسها به مدت 3 قرن تحت سلطه
اردوي زرين در قرن چهاردهم، نگراني روس‌ها از اقتدار تاتارها بر آنان افزون گرديد.
نخستين دوره، دوران تفوق و مسلمانان در قرن چهاردهم و پانزدهم مي‌باشد که در خلال
اين دو قرن رؤساي اردوي زرين بر رعاياي روس حکمفرمايي کامل داشتند. سيطره تاتارها
و برتري سياسي و نيز حساب بردن از اين قوم عقده حقارتي دير پا و نفرتي عميق را در
بين روس‌ها نسب به تاتارها پدید آورد و روس ها در صدد آن بودند تا چنین عقده روانی
را در موقعیتی مناسب بروز دهند، تا آنکه تاتارهای اردوی زرین به صورت واحدهای کوچک
تر انشعاب یافتند و در خلال  اواسط قرن
پانزدهم ابتدا خانات بزرگ قازان و چندی بعد خانات آستراخان شکل گرفت.

توسعه 
روسیه بر سرزمین های اسلامی از سال 1552 میلادی با فتح قازان آغاز گردید،
با این پیروزی روس ها و سقوط قازان نیرومندترین خانات تاتار و رقیب صد ساله مسکو
از میان رفت و راه ولگا بر دریای خزر و دروازه های سیبری بر روس ها گشوده گشت.
چهار سال بعد یعنی در سال 1556 م هشترخان (آسترخان) توسط روس ها تسخیرل گردید،
تاتارها درصدد مقاومت و دفع تهاجم روسها برآمدند و در این رابطه به سال 1571 م
موفق شدند مسکو را مورد حمله قرار داده و آن را به آتش بکشند، در هجوم بعد تاتارها
از حمایت اردوی نوغای محروم ماندند ولی با کمک دولت عثمانی موفق شدند حمله روسها
را به قوم، دفع کنند.

گره تصرف مناطق مسلمان نشین کناره ولگا و
سیبری غربی در جهان آن روزگار اسلام انعکاس چندانی نیافت ولی این حرکت به مسلمانان
این منطقه ضرباتی را وارد ساخت. روس ها با در دست داشتن شاهراه ولگا و جنگل های
غرب سیبری انحصار  جهانی تجارت خزر را که
منشأ ثروت و قدرت قازان بود به دست گرفتند و از سال 1552 م مسکو به کانون تجارت آن
تبدیل شد، ادامه این روند قدرت اقتصادی و سیاسی مسکو را فزونی بخشید. فتح مقر
تاتارها ارتباط ترک های عثمانی و این قوم را قطع نمود و بعد از آن دولت عثمانی هیچ
گاه از حمایت ایلات و طوایف سلحشور آسیای مرکزی برخوردار نگردید. برای تاتارها نیز
انزوای سیاسی- اقتصادی و انحطاط اجتماعی- فرهنگی را به دنبال داشت و راه ابریشم بسته
شد. ولگای علیا و سفلی و سیبری غربی از پیکر دارالاسلام جدا شد و این حادثه بعد از
سقوط اندلس دومین رویداد ناگوار جهان اسلام قلمداد گردید.

روس ها در قازان و آستراخان چنان سیاست
ظالمانه ای پیشه کردند که نفرت شدید تاتارها را برانگیخت و به آسانی قیام مردم را شعله
ور نمود، بسیاری از رهبران مذهبی در میان مردم نفوذ پیدا کردند. روس ها برای جلب
تاتارها به تغییر کیش و پذیرفتن مسیحیت تلاش زیادی به عمل آوردند ولی بر خلاف این
اقدام و تخریب مساحد و ضبط اموال مردم و محروم کردن آنان از حقوق مدنی، موفقیت
اندکی کسب کردند.

در سال 1771م شبه جزیره کریمه به تصرف
نیروهای روسیه درآمد ولی در سال 1774م تحت الحمایگی روسیه بر کریمه خاتمه یافت و
خانات در سایه روسیه تا حدودی استقلال خود را به دست آورد، طولی نکشید که در سال
1782م شاهین گرای (ShahinGiray)
آخرین خان تاتار کریمه از دیار خود اخراج و خانات کریمه جزء روسیه قلمداد گردید.

از نخستین سال های حاکمیت روس ها برمنطه
کریمه سیلی زا مهاجرین آلمان و بالتیک و روس روی بدان سامان گذاشت و بهترین اراضی
این دیار که در سواحل دریا قرار گرفته بود، برای استفاده اطرافیان دربار کاترین که
بی شمار هم بودند، مصادره شد. در سال های نخست قرن نوزدهم الکساندر اول تصمیم اول
تصمیم گرفت که تبعیدی های یونان را در شبه جزیره کریمه جای دهد. تاتارها که به جز
اراضی خشک و لم یزرع مرکزی جای دیگری نداشتند، در برابر این شرایط دشوار، سرزمین
خود را ترک نمودند و در فاصله 1783م تا 1913 م متجاوز از یک میلیون تاتار دیار خود
را به قصد قلمرو عثمانی ترک کردند در نتیجه این مهاجرت ها تاتارهای مانده در موطن
خویش در مقابل هجوم روز افزون مهاجرین روس به اقلیتی ناچیز تبدیل شدند.[12]

قرن هیجدهم را از لحاظ ایذا و آزار
مسلمانان تاتار با تیره ترین ادوار مبارزات ضد مذهبی استالین در سال های دهه 1930م
قابل مقایسه است. نهضت های بزرگ تاتارها در قرن هفدهم و هیجدهم در اثر فشار زیاد
روس ها به وقوع پیوست. اسقف های قازان در این قرون فعالیت تبشیری خود را آغاز
کردند و صومعه های نوبنیاد آن سامان گروهی از تاتارها را به کیش مسیحیت درآورد و
این افراد رفته رفته جامعه ای جداگانه و منزوی را تحت عنوان کری یاش (Kryas) تشکیل دادند که هم مسلمانان و هم مسیحیان
بدید نفرت و انزجار بدانها نگریستند.

از آنجا که اسلام نه تنها بامفهوم ملیت
تاتارها هیچ گونه تضادی نداشت بلکه به هویت آنان اقتدار بیشتری می داد، نقش مؤثری
در مقاومت این قوم ایفا نمود که نتیجه آن به شکست سیاسی- اخلاقی روس ها در تحکیم
کنترل خود بر قلمرو این قوم تبدیل گردید. به تحلیل بردن نیروهای اسلامی محلی از
طریق اشاعه اجباری مسیحیت ارتدوکس به همراه روسی کردن از طریق به کارگیری کلیه
ابزارها ناکام ماند. دکتر مری براکس آپ عملکرد روس ها را در قبال مسلمانان جلوه ای
از برداشت نادرست آنان در خصوص ارزیابی اسلام و اثر آن بر این جوامع می داند.[13]

در جنگ جهانی اول تاتارهای ولگا همچون
تاتارهای کریمه به خدمت سربازی در ارتش روسیه ملزم گردیدند که بسیاری از خدمت
وظیفه امتناع نمودند و بحران موجود در نواحی تاتارنشین با مهاجرت بسیاری از رهبران
به امپراتوری عثمانی شدت یافت. در سال 1917 م تاتارها کوشیدند تا فدراسیون مستقلی
از ایالات ولگا- اورال تشکیل دهند، اما شوروی ها در سال 1918 م آن را واژگون کردند
و خود به جای آن نشستند و در 27 ماه مه 1920 م جمهوري خود مختار تاتار در درون
جمهوري فدراتيو روسيه تشکيل گرديد. ايجاد اين جمهوري خودمختار به معني به رسميت
بخشيدن موطن تاتارها بود.

اما طولي نکشيد که شديدترين فشارها بر
عليه آنان آغاز گرديد. مبارزه عليه باورهاي ديني شروع شد. بخش سياسي وسري N.
K. V. D به نام SPPO اوراقي چاپي تهيه کرد که ضمن آن رهبران مذهبي بايد اصول و حقايق
اسلام را تکذيب کنند و زير آن را امضاء نمايند و سپس اين اوراق بين مبلغان، معلمان
و واعظان تقسيم شد.آنان نيز آن را امضا کنند و پس از آن اين اسناد در جرايد انتشار
يابد، آنهائي که قبول نکردند اسناد مزبور را امضاء نمايند به اردوگاه‌هاي کار
اجباري در سيبري اعزام گرديدند. فخرالدين يکي از رهبران ديني تاتارها در سال 1936
م در مقابل مردم حاضر گرديد و اعلام نمود که ترجيح مي‌دهد که به سختي بميرد و چنين
دروغ شيطاني را تصديق نکند. وي بازداشت گرديد و زير شکنجه‌ کشته شد. در سال 1934
فشارها و تضييقات بقدري مسلمانان را عذاب داد تا سرانجام به ناچار مرام اشتراکي را
که به آنان تحميل مي‌شد، پذيرفتند.[14]

در اثناي اشغال شبه
جزيره کريمه توسط آلمان‌ها در سال‌هاي 43- 1941 برخي از تاتارها به نهضت مقاومت
پيوسته و گروهي هم با آلمانها به همکاري پرداختند. با اشغال اين منطقه توسط شوروي‌ها
در سال 1943م تمامي تاتارها به خيانت متهم شدند و جمهوري آنها طبق فرمان 30 نوامبر
1945 منحل و ضميمه جمهوري سوسياليستي فدراتيو روسيه شوروي شد و بعدا طبق فرمان 19
فوريه 1954 از جمهوري روسيه منفک و به اوکراين منضم گرديد. کليه تاتارها چه آنهايي
که در کريمه و ديگر نقاط بودند،‌حتي سربازان و افسران ارتش بازداشت و به وضع فجيعي
به سيبري و قزاقستان اعزام گرديدند، در اين عمليات که در سال 1944 م صورت گرفت
30000 نفر از تاتارها کوچانده شدند، روس‌ها و اوکراين‌ها قلمرو آنان را غصب
نمودند. رهبران نهضت سياسي تاتارها دستگير و زنداني شدند و برخي از آنان استخراج
گرديدند.

گرايش‌هاي ديني
تاتارها

از قرن چهاردهم
ميلادي خورشيد پرفروغ اسلام در بين اين قوم تابيدن گرفت و آنان را از انوار پرشکوه
خود بهره‌مند ساخت. باورهاي ديني و اعتقادات مذهبي در مبارزات سياسي- اجتماعي آنان
بر عليه مهاجمين روس نقش عمده‌اي داشت و مقاومت و پايداري تاتارها را افزون نمود.
اکثريت قريب به اتفاق تاتارها سني مذهب و پيرو مکتب حنفي هستند. از قرن شانزدهم تا
قرن هيجدهم شمار اندکي از آنان تحت تبليغات شديد مبلغان مسيحي تغيير آئين دادند ولي
در اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم، اغلب آنها به دين اسلام بازگشتند، پس از
بيانيه 17 آوريل سال 1905 م که به موجب آن پيروي از مذهب به وجدان شخصي واگذار شد،‌
اين روند شکل سريعتري به خود گرفت.

تاتارهاي ولگا اولين
گروه مسلماناني بودند که به قيد حکومت روسيه درآمدند و بدين طريق نسبت به ساير
مسلمانان روسيه مدت بيشتري در معرض فرهنگ اروپائي قرار گرفتند ولي تاتارها موفق
شدند نفوذ اين فرهنگ مهاجم را در بسياري جهات به تحليل ببرند و به صورت يک ترکيب
اجتماعي يکدست باقي بمانند و همچنان تقيد به اسلام را در جوامع خود حفظ نمايند و
با شوقي وصف ناپذير به تبليغ و نشر اسلام در روسيه اروپائي و سيبري پرداختند که
اين وضع مبشران مسيحي را شديدا نگران نمود. تاتارها در ميان قرقيزها و قزاق ها به
تبليغ اسلام اقدام نمودند و در استقرار اسلام در ميان اين قبايل صحرا گرد نقش
اساسي را عهده دار بودند. تاتارها از اوايل قرن بيستم به ژاپن رفته و در اين کشور
به تبليغ اسلام مبادرت ورزيدند. همچنين در گسترش اسلام بين اقوام چيني نيز نقش
مهمي را ايفا کردند.[15]

از دلايل عمده موفق
بودند تاتارها در تبليغات مذهبي، برخورداري از سطح بالاي تعليم و تربيت ديني بود.
مدارس مذهبي تاتارها چنان اشتهاري داشتند که بسياري، آنها را خيلي برتر از حوزه‌هاي
سمرقند و بخارا محسوب مي‌نمودند.

تاتارها با الهام از
تعاليم ديني نهضت‌هايي را ترتيب دادند که اولين آنها يک سال پس از سقوط قازان در
1553م صورت گرفت و تا 1557م ادامه يافت، جنبش‌هاي تاتارها در خلال سال‌هاي 1571 تا
1608 نيز به تناوب ادامه داشت. از هنگام به سلطنت رسيدن اولين پادشاه رومانوف‌ها-
تزارها ميخاييل- تا زمان کاترين دوم اسلام همچون موجوديتي متخاصم در معرض حمله روس‌ها
قرار گرفت و براي انهدام نهايي آن اقدامات گوناگوني انجام پذيرفت. بين سال‌هاي
1738 و 1755 از ميان 536 مسجد قازان 418 باب از بين رفت،‌موقوفات مصادره شد، براي
کودکان نومسيحي تاتار، مدارس خاصي افتتاح شد، فعاليت‌هاي شديد تبشيري آغاز گرديد و
در روستاهايي که بخشي از ساکنين مسيحي شده بودند، مسلمانان اخراج و به مناطق دوردست
رانده شدند. با روي کار آمدن کاترين دوم مسلمانان کريمه از حقوق برابر با روس‌ها و
آزادي ديني برخوردار شدند. تبليغات مسيحي موقوف گرديد. کاترين دوم موفق شد در
منطقه ولگا از ارتکاب اشتباهات اسف‌انگيز اسلاف خويش پرهيز نمايد. از تبليغات ضد
اسلامي جلوگيري به عمل آمد، به تاتارها اجازه احداث مساجد اعطا گرديد و در سال
1783 م يک مرکز روحاني اسلامي در اورنبورگ تأسيس شد تا به امور ديني مسلمانان
بپردازد. در سال 1788 م يک دفتر روحاني مسلمين به اين تشکيلات افزوده شد.

در قرن نوزدهم مدارس
ديني تاتار بر اساس مدارس ترکستان عمل مي‌کردند. مدرسين بخاري به منطقه ولگا دعوت
شده و طلاب جوان تاتار براي ادامه تحصيل به سمرقند و بخارا اعزام مي‌شدند. در اين
قرن تاتارها با نوعي تقيه و روشي ملايم و معتدل آئين خود را از آلودگي روس و اروپا
حفظ نمودند.

به موازات اين روش
نهضت‌هاي اصلاح طلبي در قلمرو تاتارها به رهبري مبارزين مسلمان جريان پيدا کرد
شهاب الدين مرجاين (1889- 1818م) متفکر صاحب نظر تاتاري تأثير بسيار عميق در حرکت‌هاي
فرهنگي تاتارها داشت، وي در صدد آن بود تا باورهاي ديني خود را از قيد سنتهاي
خرافي و ايستايي و رکود نجات دهد، مرجاني عقيده داشت و اسلام قادر است همگام با
زمان پيش برود و با پيشرفت علوم جديد هماهنگي داشته باشد. وي مي‌گفت با گشايش باب
اجتهاد بويژه در مسائل جديد مشکلات فرهنگي- اجتماعي حل خواهد شد و با تلاش ‌هاي
فکري تا حدودي توانست سنت‌هاي مسلمانان تاتار را در جهت ارزش‌هاي راستين اسلامي
اصلاح نمايد. برخي مرجاني را به وهابي و عده‌اي به يک انسان روشنفکر غرب زده متهم
نموده‌اند، ولي فعاليت‌ها و تفکرات وي چنين مسائلي را تأييد نمي‌کند.

اسماعيل گاسپرالي
(1914- 1851) يکي از برجسته‌ترين متفکران مسلمان تاتاري در بين سال‌هاي آخر قرن نوزدهم
و سال‌هاي نخست قرن بيستم بود، برنامه سياسي وي ايجاد وحدت بين اقوام ترک روسيه
بود که در سال 1882 م آن را عنوان نمود از وي به عنوان بزرگرترين مبلغ، زبان‌شناس،
مورخ و رهبر سياسي زمان خويش سخن گفته‌اند ک بر حيات فکري مسلمانان روسيه تأثير
شگرفي نهاده است. گاسپرالي عقيده داشت دارالسلام اقتداري بالقوه دارد و آينده بشر
از آن اسلام خواهد بود وي غرب گراياني را که تصور مي‌کردند پيروزي مسلمانان در
تقليد از تمدن اروپا نهفته است، به شدت نکوهش مي‌نمود و بر اين باور بود که اسلام
با قدرت معنوي خويش مي‌تواند رد مقام رقابت با غرب برآيد، در عين حال به گاسپرالي
انتقادي وارد بود، از جمله آنکه به وحدت روس و مسلمان معتقد بود و نوعي پان ترکيسم
ليبرال را تبليغ مي‌نمود.

يوسف آقچور (1933-
1876 م) از ديگر سياستمداران مسلمان تاتار است که نقش مهمي را در حيات سياسي
مسلمانان روسيه آغاز کرد. حزب اتفاق المسلمين که از احزاب مهم سياسي مسلمانان به
شمار مي‌رفت به کوشش وي بنيان نهاده شد.[16]

تاتارها در مقايسه با
برخي ديگر از مسلمانان شوروي از نظر تعداد مسجد، وضع بهتري دارند و در اکثر شهرهاي
پرجمعيت تاتارنشين مساجدي داير است که برخي از آنها ارزش هنري و تاريخي دارند.

نهضت تصوف در منطقه
ولگا و در قلمرو تاتارها سابقه‌اي بس ديرينه دارد و گرايش‌هاي عرفاني بخصوص در سده
نوزدهم يعني در ايامي که اوج فعاليت‌ تاتارها براي جلب ديگران به دين اسلام به
شمار مي‌رود نفوذ ريشه‌داري پيدا کرد، طريقت اصلي تصوف که بين تاتارها طرفدار داشت
نقشبنديه بود.[17]

جمهوري خودمختار
تاتارستان

اين جمهوري با وسعتي
بالغ بر 68000 کيلومتر مربع در ولگاي ميانه و در نواحي جنگلي- استپي- قرار گرفته
است از شمال به جمهوري خودمختار ماري واودمورت از شرق به باشقيرستان و از غرب به
جمهوري خودمختار چووواش محدود است که جمعيت آن به حدود 4 ميليون نفر بالغ مي‌گردد.
متجاوز از 25% آن در مرکز حکومت يعني قازان سکونت دارند، اين جمهوري 18 شهر و 23
شهرک دارد.

تاتارستان مرکز عمده
صنايع دفاعي و پتروشيمي روسيه محسوب مي‌گردد و 26% نفت روسيه را توليد مي‌نمايد.
صنايع استخراجي، پتروشيمي، غذايي و ماشين‌سازي نيز در اين قلمرو استقرار دارد.
گندم، چاودار، کنف، نيشکر، سيب‌زميني، ميوه و سبزي نيز در تاتارستان توليد مي‌شود.

26% تاتارها در اين
جمهوري سکونت دارند و بقيه در نقاط ديگر روسيه، آسياي مرکزي، قفقاز و ليتواني
پراکنده هستند. حدود نيمي از افراد تاتارستان منشأ نژادي تاتاري دارند و اين نسبت
در کانون‌هاي شهري و روستايي متفاوت مي‌باشد. 40% تاتارها در کانون‌هاي شهري و 60%
در نقاط روستايي استقرار يافته‌اند. زبان آنان به گروه ترکي باختري تعلق دارد و
داراي سه گويش اصلي مي‌باشد. در مدارس ابتدايي و متوسطه زبان تدريس تاتاري است ولي
در دانشگاه قازان از زبان بومي استفاده نمي‌شود، پخش برنامه‌هاي راديو و تلويزيون
در تاتارستان  حتي در باشقيرستان به زبان
تاتاري است. در تاتارستان نشريات و روزنامه‌هاي متعددي از سوي گروه‌ها و احزاب
گوناگون انتشار مي‌يابد، نخستين اين نشريات مرآت نام دارد که در سال 1920 ميلادي
انتشار يافت.

 از بدو حکومت شوروي سابق، تاتارها که عمده‌ترين
اقليت ملي کشور محسوب مي‌گرديدند از اينکه سرزمينشان صرفا خودمختار محسوب مي‌شده
ناراضي بودند، به هنگام شکل‌گيري اتحاد شوروي در 1922 م تاتارها خواستار تبديل
سرزمينشان به يک جمهوري اتحاد شدند که با مخالفت شديد مواجه گرديد. اين وضع در سال
1936 م هنگامي که قانون اساسي جديد شوروي در مرحله تصويب قرار داشت، مطرح گرديد.
در دهه‌هاي 60 و 70 موضع جمهوري تاتارستان براي چندمين بار عنوان گرديد، در سال 1988
ميلادي مرکز دولتي تاتار که مهمترين گروه سياسي تاتارستان بود، هدف عمده‌اش را
ارتقاي تاتارستان به عنوان يک جمهوري اتحاد اعلام داشت. متعاقب آن برخي از اعضاي
افراطي اين مرکز (حزب اتفاق) را تأسيس نمودند که هدف نهائي آن استقلال کامل بود.
در سال 1989 ميلادي ملي‌گرايان تاتار سالگرد فتح قازان توسط ايوان مخوف در 1552 م
را روز سوگواري اعلام داشتند. تاتارستان يکي از اولين جمهوري‌هاي خودمختار بود که
در 30 اوت 1990 م يعني کمتر از 3 ماه بعد از اعلام حاکميت فدراسيون روسيه بيانيه
حاکميت را اتخاذ کرد و با ايجاد جامعه کشورهاي مستقل مشترک المنافع در دسامبر 1991
م تاتارستان درخواست نمود تا به عنوان يکي ازاعضاي بنيانگذار تلقي شود و اين به
منزله شناسايي اين جمهوري به عنوان يک کشور مستقل بود. در 21 فوريه 1991 م پارلمان
تاتارستان تصميم گرفت که براي روشن ساختن وضعيت جمهوري رفراندومي برگزار نمايد.
اين وضع پارلمان و رهبري روسيه را نگران نمود؛ چرا که رأي مثبت مي‌توانست به
فروپاشي فدراسيون روسيه منجر شود و وخامت روابط اقام را در تاتارستان به دنبال
داشته باشد. 82% رأي دهندگان در اين رفراندوم شرکت کردند و 64% به آن رأي مثبت
دادند. مينتايمر شايميف رئيس جمهور تاتارستان ارتباط رفراندوم را با انفصال
سرزميني از روسيه بارها انکار نمود و هدف از رفراندوم را صرفا تثبيت حاکميت جمهوري
تاتارستان اعلام کرد، نتايج رفراندوم موضع تاتارستان را در مقابل روسيه تا حدودي
تقويت نمود و روس‌هاي ساکن در تاتارستان از نتايج مثبت اين رفراندوم به شدت نگران
شدند. [18]

تاتارهاي سيبري و
ديگر نقاط روسيه

تاتارهاي سيبري در
ابتدا به نام قبايلشان شناخته مي‌شدند و ر قرن شانزدهم که پرداخت خراج را به روسيه
آغاز نمودند به نام «يساقلي» يا قوم خراجگذار معروف شدند. آنان سني مذهبند و پيرو
مکتب حنفي مي‌باشند، حضور مسلمانان بخارا در بين آنان گسترش اسلام را در اين خطه
افزون نمود، مهاجرت‌ اجباري تاتارهاي ولگا و قازان به اين نقاط گرايش به اسلام را
در بين تاتارهاي سيبري شدت بخشيد.

در بين رودهاي «ام» و
«تارا» و ريزابه‌هاي رودخانه «ايرتيش» در روسيه تعدادي تاتار زندگي مي‌کنند که به
«بارابا» موسومند و به ده هزار نفر بالغ مي‌گردند و زبان آنان با زبان ولگااورال
از يک سو و از سوي ديگر با زبان قزاق و آلتايي پيوند دارد.

در سواحل رود چوليم و
در حومه شهر آچينسک گروهي تاتار سکونت دارند، وقتي روس‌ها در قرن شانزدهم سيبري
غربي را فتح نمودند، گروهي از تاتارهاي بارابا به سمت شرق نقل مکان نمودند و با
ترک زباناني که قبل از آنان در نواحي چوليم سکني گزيده بودند، اختلاط يافتند.

در سواحل رودخانه
ايرتيش نزديک دهانه رودخانه تارا 4 قبيله تاتار اسکان يافته‌اند، که احتمال مي‌رود
از قرن هفدهم به اين ناحيه نقل مکان کرده باشند.

تاتارهاي کريمه از نسل شاخه فرعي اردوي
زرين و ترک‌هاي آناتولي مي‌باشند که از قرن سيزدهم در کريمه مسکن گزيدند. در اوايل
قرن پانزدهم کشور مستقل کريمه تشکيل شد که در سال 1475 م سلطان محمد دوم آن را فتح
نمود. در ژوئن 1920م ارتش سرخ براي چندمين بار کريمه را تسخير نمود و در اکتبر
1921 م جمهوري خودمختار کريمه را در درون روسيه تشکيل داد. کريمه در سال 1946 م
منحل گرديد و اداره آن به جمهوري خودمختار اوکراين محول شد. ضمنا در روسيه سفيد
(بيلي روسيا) و ليتواني اقوامي از تاتارها از گذشته‌هاي دور سکونت يافته‌اند.[19]

تازه‌هاي علمي

گياهخواري و جلوگيري
از سرطان روده

خطر اشعه ماورا بنفش

خواص ادويه

فعاليت شديد و سلامت
قلب

گياهخواري وجلوگيري
ازسرطان روده

بنابه گزارشي که در
حاشيه کنگره پزشکي مديکا دو سلدورف منتشر شد، موارد بيماري سرطان روده بزرگ در طي
چند دهه گذشته، در کشورهاي صنعتي افزايش يافته و اين در حالي است که در کشورهاي
جهان سوم که مردم آنها کمتر گوشت مصرف مي‌کنند، افراد به ندرت مبتلا به سرطان روده
بزرگ مي‌شوند.

اين گزارش حاکي است-
براي مثال- از هر يکصد هزار نفر جمعيت در سنگال، فقط 6%، در هند 5/3 نفر در آمريکا
به سرطان روده بزرگ مبتلا مي‌شوند.

اين گزارش همچنين
حاکي است پژوهش‌هاي مختلف پزشکي نشان مي‌دهد که مصرف بيش از حد چربي، پروتئين،
مشروبات الکلي و همچنين زيادي وزن در بروز سرطان روده بزرگ، بسيار مؤثر است.

خواص ادويه

مصرف ادويه باعث
جلوگيري از بروز سرطان مي‌شود. آخرين تحقيقات انجام گرفته از سوي مؤسسه ملي تغذيه
در شهر حيدرآباد هند نشان مي‌دهد که انسان براي دفع سرطان و اغلب باکتري‌هاي
بيماري‌زا نياز به مصرف ادويه، شامل ميخک، خردل، تخم شنبليله و سبزي‌هائي نظير
کرفس، جعفري، گشنيز و پياز دارد.

مؤسسه ملي تغذيه با
انتشار تحقيقات خود در زمينه خواص ادويه مي‌نويسد: مفيد بودن مصرف ادويه نه تنها
در متون باستاني هند، بلکه در تحقيقات جديدي که از سوي انستيتوهاي بين المللي چون
انستيتو پاستور فرانسه نيز صورت گرفته، مورد تأييد قرار گرفته است.

ادويه ضمن جلوگيري از
رشد سلول‌هاي سرطاني، با ميکروب‌ها نيز مبارزه مي‌کند و برخي از انواع آنها در
کاهش ميزان قند و کلسترول نقش مثبتي دارند.

براي مثال: زردچوبه
از تشکيل مواد شيمايي که بر اثر پخت و پز به وجود مي‌آيد و باعث سرطان مي‌شود،
جلوگيري مي‌کند. همچنين زردچوبه، پياز و تخم خردل براي تصفيه کبد، مفيد تشخيص داده
شده‌اند.

خطر اشعه ماوراء بنفش

سازمان بهداشت جهاني
در بيانيه‌اي هشدار داد که نبايد مدت زيادي در معرض اشعه ماوراء بنفش قرار گرفت.

به گزارش خبرگزار
فرانسه، کارشناسان اين سازمان اخيرا مطالعات بي‌سابقه‌اي را در مورد تأثير اشعه
خورشيد بر سلامتي انسان انجام داده‌اند و به اين نتيجه رسيده‌اند که: بدن انسان
براي توليد ويتامين دي به اشعه ماوراء بنفش نياز دارد ولي قرار گرفتن به مدتي
طولاني در برابر اين اشعه اثر خطرناکي بر نظام دفاعي بدن مي‌گذارد و موجب بيماري‌هاي
مختلف چشمي و پوستي و سرطان مي‌شود.

فعاليت شديد و سلامت
قلب

دو بررسي علمي که
اخيرا در آلمان و امريکا صورت گرفته، حاکي از آن است که: «حرکات بدني مي‌تواند در
رابطه با سلامت قلب همچون يک شمشير دو لبه عمل کند» بر اين اساس، تعدادمشخصي از
موارد انفارکتوس مربوط به حرکات شديد بدني افراد است و در همان حال، حرکات منظم‌ و
عموما در قالب يک رشته ورزشي، خطر انفارکتوس را کاهش مي‌دهد.

به گزارش يکي از
نشريات پزشکي، در يکي از اين دو بررسي علمي که مستقل از يکديگر صورت گرفته- بيش از
هزرا نفر از افرادي که در يک دوره مشخص زماني به انفارکتوس دچار شده‌اند، مودر
مطالعه قرار گرفته‌اند. از اين افراد در مورد شرايطي که در آن به عارضه مزبور دچار
شده‌اند سؤال شد و بويژه در مورد اين که آيا قبل از حمله قلبي فعاليت شديد بدني
داشته‌اند يا خير، از آنها توضيح خواسته شده است. نتيجه آنکه، بر هر دو اکيپ پزشکي
معلوم شد،‌در افراد مورد مطالعه،‌قبل از انفارکتوس، يک فعاليت شديد صورت گرفته که
به اندازه 6 تا 8 برابر مصرف انرژي بدني در حال نشسته و بدون حرکت بوده است. اين
مقدار مصرف انرژي به عنوان مثال به هنگام دويدن آهسته، صورت مي‌گيرد، سپس نقش
فعاليت شديد اين افراد در 26 ساعت قبل از حمله قبل از حمله قلبي بررسي شده است.

نتيجه هر دو بررسي نشان داده است،
افرادي که تقريبا هرگز فعاليت بدني شديد نداشته‌اند،‌در شرايطي که به يک فعاليت
شديد مثل پارو کردن برف،‌دست بزنند بسيار بيشتر از ديگران،‌ با احتمال حمله
قلبي  مواجه هستند. نتيجه ديگر آنکه در
افرادي که فعاليت هاي منظم و مستمر اما شديد دارند نيز خطر انفارکتوس به شکل مقطعي
و موقت افزايش مي‌يابد. در مورد انفارکتوس مرتبط با فعاليت شديد ديده شده که نشانه‌هاي
بيماري در زمان فعاليت يا کمي بعد بعد در طول يک ساعت بعد از اين نوع تحرک بدين
بروز مي‌کند. اين امر خود مؤيد ارتباط اين نوع تحرک بدني با حمله قلبي است و پنج
درصد کل حماسه قلبي را تشکيل مي‌دهد.

تحليل‌پديده‌هاي
سياسي

نقش اقتصاد در تحليل
سياسي           سيدموسي ميرمدرس

تذکار:

در نوبتهاي گذشته
پيرامون محورهاي ذيل گفتگو شد:

1-   
نقش جهان‌بيني در
برخورد با حوادث سياسي.

2-   
اصل تسلسل حوادث و
بررسي سيستماتيک آنها.

3-   
شناخت تاريخ و بهره‌گيري
از روش تاريخي.

4-   
اصل ارتباط متقابل در
مسائل و حوادث سياسي.

5-   
اصل دومينو.

6-   
اصل شتاب.

7-   
شناخت سياسيون و
رهبران و توجه به نقاط ضعف و قوت آنها؛ بويژه رهبراني که در تاريخ سياست، اشتهار
يافته‌اند.

و اينک ادامه بحث:

8-   
نقش اقتصاد در تحليل
سياسي

اقتصاد را مي‌توان
درسه بخش مورد مطالعه قرار داد:

1-   
علم اقتصاد

2-   
سياست اقتصادي

3-   
مذهب اقتصادي

1-   
علم اقتصاد:

«علم اقتصاد عبارت از بررسي روشهائي است، که
بشر با وسيله يا بدون وسيله پول، براي بکار بردن منابع کمياب توليد، بمنظور توليد
کالاها و خدمات در طي زمان و همچنين براي توزيع کالاها و خدمات بين افراد و گروه‌ها
در جامعه بمنظور مصرف در حال و آينده انتخاب مي‌کند»[1]

2-   
سياست اقتصادي:

«منظور از سياست اقتصادي مجموعه دخالت‌ها و
تدابير مراکز اتخاذ تصميم، يعني عاملين اقتصادي،بويژه دولت، براي تحقق هدفهاي
اقتصادي معين بااستفاده از حربه‌ها و ابرازهاي تحت کنترل خود و با در نظر گرفتن
امکانات، محدوديتها و اجبارهاي موجود است».[2]

هدف سياست‌هاي
اقتصادي دولت، ممکن است «جنبه کلي» داشته، مربوط به اقتصاد جامعه در مجموع خود،‌مثل:
ايجاد رونق اقتصادي، تأمين اشتغال کامل و رشد و توسعه، يا از بين بردن فشارهاي
تورمي در اقتصاد ملي باشد، و يا داراي جنبه‌هاي «جزئي»، «بخشي»، «منطقه‌اي» و
«خاص»، چون: حمايت از يک صنعت يا يک بخش و منطقه يا يک گروه و يا گروه‌هاي معيني
از جمعيت، به اشکال مختلف باشد.[3]

3-   
مذهب اقتصادي:

مراد از مذهب، مکتب،
نظام و سيستم اقتصادي، معناي واحدي است؛ يعني طريقه‌اي براي شکوفايي حيات اقتصادي
و حل معضلات آن به ديگر سخن هر قاعده اساسي اقتصادي که با ايده عدالت اجتماعي
ارتباط يابد مانند بحث از مالکيت خصوصي و آزادي اقتصادي، لغو بهره، يا ملي کردن
ابزار توليد و امثال آن.[4]

«بنا به تعريف
زومبارت که در فرانسه فرانسواپرو آن را اقتباس کرده، سه مجموعه از عناصر به شرح
زير، نظام او را مشخص مي‌کند:

–        
روح، يعني انگيزه‌هاي
مسلط در فعاليت‌ اقتصادي؛

–        
شکل، يعني مجموعه
عناصر اجتماعي، حقوقي و نهادي که محدوده فعاليت اقتصادي و روابط ميان اشخاص
اقتصادي را تعيين مي‌نمايد (نظام مالکيتها،‌مقررات کار؛ نقش دولت)

–        
محتوي، يعني فن،
مجموعه رويه‌هاي مادي که به وسيله آن کالاها را به دست مي‌آوريم يا تغيير شکل مي‌دهيم.[5]

با اين که قلمرو سه
بخش ياد شده (علم اقتصاد، سياست و مذهب اقتصادي) جداگانه است ولي امروزه مباحث
نظام و سياست اقتصادي را در علم اقتصاد عنوان مي‌کنند. به عبارت ديگر در اقتصاد
کلاسيک به تقسيم سابق الذکر، ملتزم نيستند، از اين رو مطالعات اقتصادي را در
محورهاي: اقتصاد خرد و کلان، اقتصاد بين‌الملل؛ در قالب تجارت و ماليه بين‌الملل،
تعقيب مي‌کنند.

علم اقتصاد يا اقتصاد
سياسي- چنان که سابقا ناميده مي‌شد- با بسياري از علوم ديگر هم مرز است. جامعه
شناسي، علم سياست، روان شناسي، مردم شناسي همگي، از علوم اجتماعي هستند که موضوع
آنها با مسائلي که موضوع علم اقتصاد است ارتباط است.[6]

رابطه سياست و
اقتصاد، نزديک‌تر و مهم‌تر از هم خانوادگي در علوم انساني است،‌زيرا پاره‌اي از
مباحث اقتصادي، ماهيتي سياسي يا لااقل، هويتي دو چهره دارند؛ مانند: مباحث رشد و
توسعه؛ توسعه يافتگي و توسعه نيافتگي، ويژگي‌ها و عوامل کشورهاي توسعه يافته و عقب
نگه داشته شده، درآمد ملي و توزيع آن، مسأله اشتغال، تورم؛ علل و چاره آن، بودجه و
منابع مالي دولت، تجارت بين‌الملل، روابط اقتصادي بين‌المللي؛ بازار مشترک،
شرکتهاي چند مليتي (کارتلها و تراستها) سيطره اقتصادي و توان سياسي- مالي و عملکرد
آنان، ماليه بين‌الملل، صندوق بين‌المللي پول، بانک جهاني و ….!

افزون بر آنچه گفته
آمد، همه فلسفه بافيها و تئوري پردازي‌هاي ايدئولوگهاي مارکسيسم، در قالب ماترياليسم
تاريخي و ماترياليسم ديالکتيک، براي اصالت دادن به اقتصاد و توجيه همه پديده‌هاي
سياسي، اجتماعي و فرهنگي، از رهگذر اقتصاد بود. گرچه اين باور مارکسيستي که اقتصاد
را زيربنا و همه پديده‌هاي ديگر را روبنا تلقي مي‌کند، نادرست است، اما پيوند
تنگاتنگ سياست و اقتصاد ناگسستني است.

چه بسيار دولتها و
احزابي که به واسطه سياستهاي اقتصادي، بر اريکه قدرت قرار گرفتند، يا از دو مبارزه
بيرون رفتند. رقابت آمريکا و اروپا، و آمريکا و ژاپن،‌ عمدتا هويتي اقتصادي دارد.
بازار مشترک اروپا و کمينکن شرق، به عنوان دو محور اقتصادي در کنار ناتو و ورشو،‌و
ساير پارامترها، مجموعه مبارزه شرق و غرب را شکل داده بود. نقش شرکتهاي چند مليتي،
در سرنگوني حکومت سالوادور آلنده در شيلي را، چه کسي مي‌تواند انکار کند!

مبارزه سياسي خشونت‌بار
بوريس يلتسين- رئيس جمهور روسيه- و جناح پارلمان منحله آن کشور،‌نيز به طو رعمده
برخاسته از اختلاف ديدگاه اقتصادي آنان بود. براي اين که يلتسين و روسلان
خاسبولاتف- رئيس پارلمان- و ژنرال الکساندر روتسکوي- معاون سابق رئيس جمهور- (جناح
پارلمان) جزو کساني بودند که به حمايت از برنامه‌هاي پروسترويکا (نوسازي يا تجديد
ساختاري اقتصادي) و گلاس نوست (آزادي سياسي) ميخائيل گورباچف در سال 1985 پرداخته
و در جناح واحدي قرار داشتند!

يلتسين در قمام رياست
پارلمان و با حمايت آن و پشتيباني غرب، توانست مقاومت در برابر کودتاي 19 اوت 1991
کمونيستهاي سنتگر را رهبري کند، که سرانجام به شکست کودتا منتهي شد. بعدها نيز
يلتسين و روتسکوي و خاسبولاتف در طيف مقابل ميخائيل گورباچف قرار گرفتند، ولي
اختلاف باورهاي اقتصادي- سياسي، آنان را رو در روي هم قرار داد. از اين رو، فرجام
اين پيکار سياسي، به مبارزه قهرآميز کشيده شد، و لذا يلتسين در روز 21سپتامبر 1993
برابر با سي‌ام شهريور ماه 1372، پارلمان را منحل نمود و در پي مخالفت و عدم تسليم
کنگره، در 14 اکتبر 1994 برابر با 12مهرماه 1372، فرمان حمله و به آتش کشيدن
ساختمان پارلمان را صادر کرد، که پيامد آن بحران چند روزه مسکو و کشتار انسانهاي
زيادي بود، که سرانجام با دستگيري رهبران مبارزه، ماجرا پايان يافت!

اشغال نظامي کويت در
دوم اوت 1990توسط نيروهاي حزب بعث عراق، گرچه از علل و جهات گوناگون، قابل بررسي
است، ولي از آن جا که اقتصاد، نقش تعيين کننده‌اي در اين اقدام داشت و لذا لشگرکشي
متحدان به قيادت آمريکا نيز در اين راستا بود، جنگ ياد شده به جنگ نفت اشتهار
يافت!

براي اثبات نقش
مذکور، به مواردي اشاره مي‌گردد:

1-   
رژيم عراق، به انگيزه
تصرف چاه‌هاي نفت و ثروت مردم کويت- که در خزانه امير آن- انباشته شده بود- و نيز
به علت عدم توان پرداخت بدهکاري‌هايش به کشورهاي کويت، عربستان و ساير طلبکاران،
کويت را مورد تهاجم قرار داد.

2-   
دوازدهمين قطعنامه
شوراي امنيت به شماره 678، که توسط به زور عليه عراق را تجويز نموده بود، با تطميع
شوراي امنيت، شوروي سابق و چين، از مسير بغرنج و حساس حق و تو، عبور کرد!

براي اين که آمريکا،
طي چکي، تمام بدي‌هاي معوقه خود به شوراي امنيت را پرداخت کرد، و شوروي سابق، يک
کمک چهار ميليارد دلاري از سوي دولت عربستان،‌دريافت نمود. و بانک توسعه آسيابي-
که يکي از سهامداران اصلي آن آمريکاست- پنجاه ميليون دلار وام کشاورزي به چين اعطا
کرد![7]

3-   
سوريه، مصر و
پاکستان، تنها به خاطر کمکهاي مالي عربستان، به اين کشور، نيرو گسيل داشتند و
سوريه و مصر در عمليات بر ضد عراق نيز شرکت جستند!

4-   
متحدان در لشگرکشي به
خليج فارس، اعتراف نمودند که انگيزه اساسي آنان، کنترل نفت منطقه خليج فارس بوده
است. گرچه مقابله با انقلاب اسلامي ايران، نيز از اهداف آنان به شمار مي‌رفت!

5-   
هنري کيسينجر- وزير
امور خارجه اسبق آمريکا- طي مقاله‌اي در روزنامه‌ واشنگتن پست،‌نوشت:

«اگر کويت دو سال دير، تسخير مي‌گرديد، بودجه
نظامي آمريکا آنقدر ضعيف شده بود که قدرت چنين هزينه‌هايي را نداشت … چرا که
دولت آمريکا، ناچار گرديد براي کنترل اين بحران، 50 ميليارد دلار کمک خارجي بگيرد»[8]

اين نکته را نيز بايد خطر نشان ساخت که
اختلاف سياسي دو جناح معروف کشور ما،‌از عدم همسويي برنامه‌ها و سياستهاي اقتصادي
آنان نشأت مي‌گيرد. بنابراين بدون توجه به نقش اقتصاد، تحليل بسياري از پديده‌هاي
سياسي دشوار خواهد بود! ادامه دارد

از ميان نامه‌ها

تذکري به صدا و سيما
و کميته امداد امام

بسم الله الرحمن
الرحيم

بعد از عرض سلام و
خسته نباشيد … خواهشي از شما دارم و اميدوارم که حتما جواب مرا بدهيد. اگر جوابم
را در مجله پاسدار اسلام منتشر نکنيد مي‌دانم که پايند اين انقلاب و اسلام ناب
محمدي‌(ص) نيستند.

اولا: آيا اين کار
درست استکه زنها با مردها در تلويزيون ظاهر مي‌شوند و با هم سرود مي‌خوانند. مگر
روايت نداريم که صداي زن که از روي آواز باشد نبايد نامحرم بشنود. يا زنها در
تلويزيون ظاهر مي‌شوند فقط يک کلاه بر سر دارند و تمامي گردن آنها مشخص است و يا
روسري خود را طوري بسته‌اند که موهايشان کاملا ديده مي‌شود.

ثانيا: همه شما خيلي
دانا هستيد و الحمدالله سروکار شما با قرآن و نماز و خدا مي‌باشد و شما مي‌دانيد
که در زمان‌هاي امامان و پيامبران مردم فقير زياد ديده مي‌شد. امامان و پيامبران
به اين فقيران کمک مي‌کردند به طوري که فقيران خبر نمي‌شدند چه کسي براي آنها غذا
و پوشاک آورده. و مرتب در رسانه‌هاي گروهي از جمله راديو و تلويزيون چنين برنامه‌هائي
پخش مي‌کنند و به ما مي‌فهمانند که بايد از امامان و پيامبران تقليد کنيم و به
فقيران اين گونه کمک کنيم اما متأسفانه و هزاران متأسفانه مي‌بينيم که باز از همين
رسانه‌هاي گروهي پخش مي‌شود که کميته امداد امام به مثلا 140 زوج جوان کمک کرد که
تشکيل زندگي بدهند. روي يخچال،‌ قالي، پنکه و … که به زوج‌هاي جوان داده مي‌شود
علامت کميته امداد ديده مي‌شود. خوب اين يعني چه؟ حتما مي‌خواهند برسانند که کميته
امداد ثروت دارد و وظيفه دارد که به اين گونه افراد کمک کند. بله ما هم مي‌دانيم
همه اينها را مي‌دانيم. بله اينها کار خوبي مي‌کنند ولي اين زوج‌هاي جوان از خود
شخصيت دارند. آنها را سوار ماشين مي‌کنند علامت کميته امداد روي ماشين‌ها هم ديده
مي‌شود و در خيابان‌ها دور مي‌زنند و همه مردم به آنها به چشم حقارت نگاه مي‌کنند.
آيا امامان و پيامبران ما همين کارها مي‌کردند؟ (خواهر شما م- م- ف- از زرند
کرمان)

پاسخ

1-   
در مورد صداي زن اگر
تحريک کننده باشد نبايد پخش ولي شايد تشخيص مسئولين صدا و سيما و امثال آنها اين
است که هر گاه دستجمعي خوانده شود اثر سوء ندارد. البته بعضي از آوازها مشکل است
همچنان که بعضي از موزيک‌ها و سرودهائي که مرد مي‌‌خواند و اخيرا پخش مي‌شود طبق
گفته اهل اطلاع دقيقا همان صداي ترانه و موزيک‌هاي ترانه‌هاي اهل لهو و عياشي است
و اگر چنين باشد شنيدن آن حرام و پخش کردن آن نيز حرام است. آنچه مشخص و مسلم است
روند رو به رشد و تدريجي بي‌تقوائي در اين زمينه است. اگر کسي برنامه‌هاي صدا و
سيما در اوائل انقلاب بلکه در چند سال پيش را ملاحظه کند و مقايسه نمايد، با
برنامه‌هاي فعلي فاصله بسيار زيادي دارد. راه تشخيص حرکت‌هاي تدريجي همين است که
وضع فعلي با وضع چند مرحله پيش مقايسه شود تا فرق روشن باشد. حتي برنامه‌هاي شادي
مثل صبح جمعه و امثال آن هم اگر مقايسه شود فاصله عجيبي ميان موزيک‌هاي آن زمان و
اين زمان مشاهده مي‌شود. اميدواريم کساني که مسئوليت رسيدگي و نظارت بر اين امور
را دارند وظيفه خود را با تو جه به تقواي الهي و مسئوليت سنگيني که آنها در حفظ
تقواي جامعه بر عهده دارند انجام دهند. و از همه امت حزب الله مي‌خواهيم که همچنان
نظارت دقيق و حساسيت خود را در برابر ارزش‌هاي انقلاب و احکام اسلام حفظ نمايند.

2-   
در مورد تذکري که در
رابطه با اعلام کمک‌هاي کميته امداد نوشته‌ايد بسيار تذکر بجائي است و شايد
مسئولين محترم کميته امداد توجهي به اين جهت و حساسيت اين مسئله نداشته‌اند. ما
ضمن تشکر از توجه و تذکر شما از مسئولين محترم کميته امداد مي‌خواهيم که در اعلام
اين کمک‌ها رعايت شخصيت افراد بشود و به طور سربسته اعلام شود و از افراد عکس و
فيلم پخش نشود و در ملأ عام منعکس نگردد.

نگاهي به بحران کشمير
            دکتر محمدرضا حافظ نيا

مدل ژئوپلتيکي متقابل
همسايگان کشمير:

همانطور که متذکر
شديم همسايگان کشمير را قدرتهاي جهاني و منطقه‌اي تشکيل مي‌دهد که به علت فقدان
قدرت و نظام سياسي مستقل در کشمير نسبت به يکديگر کنش متقابل دارند وضعيت هر يک
نسبت به ديگري بر رفتار او درباره کشمير و همگرائي و واگرائي منطقه‌اي تأثير مي‌گذارد.
وضعيت همسايگان کشمير و نگرش آنها نسبت به آن، مدل ژئوپلتيکي خاصي را باعث شده است
که بعد از فروپاشي شوروي سابق دچار تحول گرديده است.

قبل از فروپاشي شوروي
خصيصه اصلي مدل را تقابل مجاورين و توافق مقابلين تشکيل مي‌داد و از قبل اين خصيصه
نوعي توازن منطقه‌اي بوجود مي‌آمد. قبل از فروپاشي شوروي سابق اطراف کشمير را چهار
قدرت فراگرفته بود که هر يک از آنها با دو قدرت مجاور خود در حال تقابل و تضاد
بودند يعني چين با هند و شوروي- شوروي با چين و پاکستان- پاکستان با شوروي و هند-
هندوستان با پاکستان و چين در حالت رقابت و تنازع قرار داشتند ولي بصورت ضربدري و
در ميان قدرتهاي مزبور با يکديگر تفاهم و توافق داشته و نوعي همگرائي منطقه‌اي را
باعث شده بودند، يعني چين و پاکستان با همديگر و شوروي با هندوستان با يکديگر
تفاهم و توافق داشتند. به عبارتي در اين مدل ژئوپلتيکي واگرائي قدرتهاي همسايه و
مجاور هم با همگرائي قدرتهاي روبروي يکديگر با هم ترکيب شده بود.

بعد از فروپاشي شوروي
در واقع يکي از قدرتهاي چهارگانه از صحنه رقابت خارج شد و به جاي آن دو قدرت سياسي
محلي (افغانستان و تاجيکستان) ظاهر شدند که نه تنها به فکر اهداف خاصي در منطقه
کشمير نيستند بلکه خود درگير مسائل داخلي بوده و علاوه بر آن قدرت بازيگري و تعقيب
هدف را در منطقه کشمير و در صحنه رقابت رقبا ندارند. بنابراين در مدل ژئوپلتيکي
جديد بعد از فروپاشي شوروي تنها سه قدرت بازيگر باقي مانده‌اند و ضلع شمالي منطقه
کشمير دچار خلأ قدرت شده و بازيگري آن در منطقه و تهديدات ناشي از آن براي قدرتهاي
غرب و شرق منطقه کشمير از بين رفته است و به عبارتي توازن قدرت در مدل بهم خورده
است زيرا همگرائي قدرتهاي غرب و شرق کشمير(پاکستان و چين کاکان پابرجا پابرجا
باقيمانده و همگرائي قدرتهاي شمال و جنوب آن (شوروي و هند) دچار گسيختگي شده است.
از طرفي تهديد مشترک عليه چين و پاکستان يعني شوروي نيز از بين رفته است. بنابراين
در مدل جديد همگرائي شرق و غرب (چين و پاکستان) از برتري ژئوپلتيکي بسيار خوبي بر
خوردار شده است و هندوستان در موقعيت نامناسب‌تري نسبت به مدل قبلي قرار گرفته است
و از ناحيه شمال احساس تهديد بيشتري را مي‌نمايد و بهمين دليل در عرصه سياست خارجي
متوجه همگرائي با رقبا و رفقاي برون منطقه‌اي چين و پاکستان شده و در صحنه سياست
داخلي حضور خود را در منطقه کشمير تشديد نموده و خشونت خود را عليه مردم مظلوم
کشمير افزايش داده است. همگرائي هند با امريکا (تا حد مانور مشترک نظامي) به عنوان
رقيب چين و حتي پاکستان و نيز گرايش به نزديکي آن با جمهوري اسلامي ايران به عنوان
کشوري که با پاکستان و چين روابط حسنه و ديرينه دارد را مي‌توان در چهارچوب تحول
در مدل ژئوپلتيکي مزبور تحليل نمود.

مقايسه علائق هند و
پاکستان نسبت به منطقه کشمير:

همانطور که قبلا بيان
گرديد هند و پاکستان ديدگاه‌هاي ژئوپلتيکي و به تبع علائق خاص خودرا نسبت به منطقه
کشمير دارند و هر يک از آنها براي خود در اين منطقه اهدافي را تعقيب نموده و مسائل
آن را در سرنوشت ملي خود مؤثر مي‌دانند. در اينجا اين سوال مطرح است که هر چند هر
دو کشور به دنبال اهداف خاص خود هستند ولي کداميک از تحولات کشمير بيشترين تأثير
را مي‌پذيرند که به دنبال آن ناگزير از توجه به مسائل منطقه کشمير هستند. براي
بررسي اين مسئله نگاهي به ديدگاه اين کشورها درباره کشمير نسبت به خودشان ضروري به
نظر مي‌رسد. هر دو کشور پاکستان و هند به عنوان دو قدرت رقيب، منطقه مرتفع کشمير
را مسلط بر پايتخت و شهرهاي مجاور آن مي‌دانند و از اينرو کنترل کشمير از سوي رقيب
يا قدرت ثالث به نظر آنان مي‌تواند منبع تهديدي براي امنيت ملي آنها محسوب شود. هر
چند هر دوکشور در اين رابطه وضع مشابهي دارند ولي در شرايط مساوي پاکستان نسبت به
هند به مراتب آسيب‌پذيرتر است. زيرا اولا پايتخت پاکستان نسبت به هند خيلي به منطقه
کشمير نزديک و آسيب پذيرتر است ثانيا شهرهاي بزرگ و منطقه مهم پنجاب و قل جمعيتي و
اقتصادي پاکستان در مجاورت کشمير قرار دارد. در واقع شهرهاي اسلام آباد، لاهور،
راوپندي، فيصل آباد،‌ساهيوال، سيالکوت، پيشاور، گجرات و غيره که جزو شهرهاي بزرگ
پاکستان هستند از سوي قدرت رقيب حاکم بر منطقه کشمير تهديد مي‌شوند. بنابراين در
اين رابطه با عامل احساس تهديد از منطقه کشمير، کشور پاکستان به مراتب نسبت به
هندوستان آسيب‌پذيرتر بوده و امنيت ملي آن اقتضا مي‌کند که نسبت به مسائل کشمير
توجه خاص معمول دارد.

وابستگي پاکستان به
منطقه کشمير از حيث منابع آب مورد نياز کاملا روشن است در صورتي که هند چنين
وابستگي‌اي به آن ندارد. اين منابع آب همانطور که قبلا بيان گرديد تکيه‌گاه
پاکستان است و حيات اقتصادي و زندگي حدود 80 درصد از مردم پاکستان و شهرهاي بزرگ
آن به اين منابع وابسته است. بروز هرگونه حادثه‌اي که مانع از دسترسي به موقع و
مطلوب به منابع آب شود مي‌تواند حوادث اجتماعي و اقتصادي و سياسي را براي پاکستان
بهمراه داشته باشد. از اينرو حفظ امنيت و سلامت منابع آب ياد شده براي پاکستان
امري ضروري و حياتي است و کنترل آن از سوي رقيب مي‌تواند نه تنها امنيت ملي و
سلامت اقتصادي و اجتماعي را تهديد کند بلکه به عنوان اهرم فشاري مي‌تواند استقلال
سياسي پاکستان را به خطر اندازد و آن را در مقابل رقيب منعطف و سازگار نموده و
مواضع منفعلانه‌اي را بر آن تحميل نمايد.

ساختمان توپوگرافيک
منطقه کشمير که از نوعي وحدت توپوگرافيک برخوردار است با جلگه پنجاب و سند تناسب
يافته و نسبت به آنها جهت‌يابي شده است. ساختار شبکه آبها مبين چنين واقعيتي است و
به همين خاطر دسترسي به منطقه کشمير از نواحي پنجاب و پاکستان به مراتب آسان‌تر از
مسير شمالي هندوستان به کشمير است و شبکه راه‌ها بين پاکستان و کشمير از شبکه راه‌هاي
بين هندوستان و کشمير بيشتر است (بين پاکستان و کشمير هفت شبکه راه و بين هند و
کشمير يک شبکه راه وجود دارد) زيرا وجود دره‌ها و بستر رودخانه‌هاي پنجاب و سرشاخه‌هاي
آن ارتباط جلگه پنجاب را با کشمير راحت‌تر مي‌نمايد و امکان ايجاد و توسعه محورهاي
ارتباطي سهل‌تري در امتداد مي‌نمايد و امکان ايجاد و توسعه محورهاي ارتباطي سهل‌تري
در امتداد دره‌ها و جهت رشته‌کوه‌ها را فراهم مي‌آورد. در صورتيکه از سمت هندوستان
محورها بايد عمود بر رشته‌کوه‌ها احداث شود و از گردنه‌ها و مسيرهاي صعب‌العبور
بگذرد. به عبارت ديگر تناسب توپوگرافيک منطقه کشمير با پاکستان به مراتب بيشتر از
هندوستان است. از سوئي ديگر اين واقعيت در شرايطي که قدرت رقيب پاکستان (مثلا هند)‌يا
هر قدرت ديگري بر منطقه کشمير مسلط شود امنيت ملي پاکستان را تهديد خواهد نمود
زيرا جهت‌يابي محورهاي ارتباطي و مسر دره‌هاي و بستر رودخانه‌ها و جهت کوه‌ها به
سمت پاکستان، دستيابي قدرت تهديد کننده به مناطق و مکانهاي حساس پاکستان در منطقه
پنجاب را ساده‌تر مي‌نمايد.

همچنين پاکستان با
منطقه کشمير داراي مناسبات تاريخي بوده و از تجانس فرهنگي، ديني و اجتماعي با آن
برخوردار است در صورتي که هندوستان فاقد چنين تجانسي است. وجود حدود 80 درصد جمعيت
مسلمان در کشمير همراه با روابط اجتماعي و فضائي با پاکستان و منطقه پنجاب،
واقعيتي است که نمي‌شود از آن چشم‌پوشي نمود و تمناي ملي پاکستان، نظام سياسي حاکم
بر آن را وادار مي‌نمايد که نسبت به مسئله کشمير بي‌تفاوت نباشد و از حقوق مردم
مسلمان آن دفاع نمايدو خيزش عمومي و صداي اعتراض مردم مسلمان پاکستان در شهرهاي
مختلف آن در سال جاري منعکس‌کننده اين تمناي ملي مي‌باشد.

در تحليل نهائي از
مقايسه علائق دو کشور هند و پاکستان اين نتيجه حاصل مي‌شود که هندوستان جز در
رابطه با مسئله رفع تهديد امنيت ملي مفروض خود نمي‌واند مدعي منافع خاصي در منطقه
کشمير بشود. الا اينکه بخواهد با حضور و 
کنترل اجباري منطقه از آن به عنوان اهرم فشاري عليه پاکستان استفاده نموده
و سياست آن کشور را منعطف کرده و تحت الشعاع خود قرار دهد. در صورتي که کشور
پاکستان براي حفظ امنيت ملي خود که به مراتب نسبت به هندوستان براي آن ضروري‌تر
است به جلوگيري از شکل‌گيري منبع تهديدکننده در منطقه کشمير نياز ژئواستراتژيک
دارد و علاوه بر آن ضرورت حفظ استقلال سياسي و تأمين سلامت جريان آب و توجه به
مردم هم دين و هم کيش منطقه و پاسخگوئي به تمناي ملي، پاکستان را ناچار به توجه به
نسبت به تحولات کشمير نموده و آن را در اين رابطه محق مي‌نمايد. زيرا نسبت به
هندوستان به مراتب از نطقه کشمير آسيب‌پذير است.

حضرت علي‌(ع):

«ألبيت الذي يقرأ فيه
القرآن و يذکر الله عزوجل فيه تکثر برکته و تحضره الملائکة وتهجره الشياطين و يضيئ
لأهل السماء کما تضيئ الکواکب لأهل ألأرض». (اصول کافي ج4 ص 413)

خانه‌اي که در آن قرآن خوانده شود و
ذکر خداي عزوجل در آن بشود، برکتش بسيار گردد، و فرشتگان در آن بيايند و شياطين از
آن دور شوند و براي اهل آسمان مي‌درخشد چنانچه ستارگان براي اهل زمين مي‌درخشند.

پرسشها و پاسخ ها

وادارکردن فرزندان به
نماز    حجت الاسلام و المسلمين سيدمرتضي
مهري

سؤال:

1-   
در مجله پاسدار اسلام
شماره 123 آمده است: بچه غيرمکلف را بايد وادار به نماز کرد هرچند به اجبار و
تهديد باشد تا اين عمل براي او مانند يک عادت شود.

–        
آيا باتوجه به اينکه
تکاليف شرعي براي بچه به حد تکليف نرسيده واجب نمي‌باشد،‌با اجبار و تهديد وادار
به نماز خواندن صحيح مي‌باشد؟

–        
حتي اگر به حد تکليف
نيز رسيده باشند آيا اجبار و تهديد صحيح است! يا بايد فرد را با روشن نمودن به
واجبات و مسائل شرع و تشويق در انجام دادن مسائل شرعي راغب نمود؟

–        
حال اگر فردي به حد
تکليف هم رسيد و به خواندن نماز با تشويق و روشن نمودن مسائل توجهي نکرد، آيا به
نظر شما صحيح به نظر مي‌رسد تا با اجبار و تهديد او را وادار به خواندن نماز کنيم
تا نماز خواندن در او به صورت عادت درآيد؟ مگر نماز خواندن از روي عادت و با زور و
ارعاب ديگران تأثيري هم مي‌تواند داشته باشد؟

2-   
در مجله پاسدار اسلام
شماره 120 آمده است: آواز زنها در مجلس عروسي زنانه به شرط عدم حضور مرد جايز است،
منظور از مجلس عروسي مجلسي است که قبل يا بعد از بردن عروس به خانه شوهر برقرار مي‌شود،
نه همه مجالس مربوط به آن.

–        
آيا آواز مردان به
صورت نوار کاست در مجالس عروسي زنانه در همان شرائط که در بالا گفته شده است مجاز
مي‌باشد؟

–        
آيا خواندن آواز
مردان در مجالس مردان و عدم حضور زنان در همان مجالس عروسي که گفته‌ايد هم مجاز مي‌باشد؟

–        
اگر گوش دادن به
ترانه و موسيقي از لحاظ شرعي حرام مي باشد چرا در مجالس عروسي زنانه با شرايط بالا
مجاز مي‌باشد ترانه و آواز چه فرقي مي‌کند که در مجلس عروسي باشد يا عقد يا …

3-   
رقصيدن زنان در چه جا
مجاز مي‌باشد؟ آيا در مجلس عروسي که در بالا ذکر شده است مجاز مي‌باشد؟ (تهران-
عباس، الف)

پاسخ

1-   
يکي از مهمترين و
اساسي‌ترين عواملي که برانگيزه‌هاي انسان در طول زندگي حاکم است و اراده او را
رهبري مي‌کند و منشأ انتخاب مي‌شود تربيت خانوادگي و القاء‌ات پدر و مادر و ساير
بزرگان خانه در دوران کودکي است. گرچه انسان از نظر قرآن و تعاليم اسلام نبايد
پيرو احساسات و گفته‌هاي پدر و مادر و سنت‌هاي پيشينيان باشد بلکه بايد در آنها
فکر کند و بر اساس عقل و فطرت آنچه را پسنديده مي‌بيند بپذيرد  آنچه را از القاء‌ات آنها نادرس مي‌بيند رها
کند. خداوند کفار را به خاطر پيروي از افکار نياکان بدون در نظر گرفتن منطق و عقل
و فطرت انساني شديدا نکوهش کرده است. ولي خود اين مسأله نشانگر عمق تأثير گفته‌هاي
پدر و مادر در روح انسان است که جدا کردن آن عقايد و افکار بسيار مشکل مي‌نمايد به
حدي که تلاش پيگير پيامبران و اعجاز و آيات فراوان لازم است تا انسان خود را از
آنها پاک سازد.

و همانگونه که القاء
افکار و عادات نادرست تأثير عميق دارد القا‌ء افکار و عادات خوب نيز در روحيه
انسان مؤثر است و عقل و احساسات و تفکر وانديشه او را در مسير صحيح قرار مي‌دهد.

و بر اين اساس است که
در اسلام دستور داده شده است که فرزندان خود را در کودکي به نماز و روزه عادت دهيد
و در اين راه از تشويق و ترغيب که گذشت از تهديد هم استفاده کنيد و حتي در دوران
خاصي آنها را به خاطر نماز کتک بزنيد و تأديب کنيد. مناسب است با توجه به ايام ماه
مبارک رمضان و اهميت تربيتي اين مسئله بعضي از اين روايات را در اينجا بياوريم.

در روايت صحيح آمده
است که از امام صادق‌(ع) پرسيدند:

«في کم يؤخذ الصبي
بالصلاة؟» پسر در چندسالگي بايد به نماز وادار شود؟

فرمود: «في ما بين
سبع سنين و ست سنين» وقتي که او بين 6 و 7 سالگي است.

راوي پرسيد: «في کم
يؤخذ بالصيام» در چند سالگي به روزه وادار شود؟

فرمود: «في ما بين
خمس عشرة و اربع عشرة و ان صام قبل ذلک فدعه فقد صام البني فلان قبل ذلک فترکته»[1]
وقتي که او بين 14 و 15 سالگي است و اگر قبل از آن روزه گرفت او را رها کن. من نيز
فرزندم قبل از ان روزه گرفت و مانعش نشدم.

منظور از اين وادار
کردن به قرينه «يؤخذ» واداشتن به اجبار است. و منظور از اين روزه،‌روزه تمام و
کامل است به دليل روايت ديگر که باز هم سندش صحيح است و از امام صادق‌(ع) نقل شده
است که فرمود:

«انا نأمر صبياننا
بالصلاة اذا کونوا بني خمس سنين فمروا صبيانکم بالصلاة اذا کانوا بني سبع سنين. و
نحن نأمر صبياننا بالصوم اذاکانوا بني سبع سنين بما أطاقوا من صيام اليوم ان کان
الي نصف النهار او أکثر من ذلک أو أقل فاذا غلبهم العطش و الغرث أفطروا حتي
يتعودوا الصوم قيطيقوه فمروا صبيانکم اذا کانوا بني تسع سنين بالصوم ما استطاعوا
من صيام اليوم فاذا غلبهم العطش أفطروا»[2]
ما پسران خود را در پنج سالگي امر به نماز مي‌کنيم پس شما (حداقل) در هفت سالگي به
نماز وادار سازيد. و ما در هفت سالگي آنها را به روزه وا مي‌داريم به مقداري که
تحمل آن را دارند تا نصف روز يا بيشتر يا کمتر و چون تشنگي و گرسنگي بر آنها فشار
مي‌آورد افطار مي‌کنند اين کار را مي‌کنيم تا آنها عادت کنند به روزه و پس از بلوغ
بر آنها سخت نباشد. شما نيز آنها را در نه سالگي به مقدار طاقت به روزه وادار
سازيد و چون تشنگي فشار آورد افطار کنند.

و در روايت ديگري که
شيخ صدوق رحمة الله عليه آن را نقل کرده آمده است:«يترک الغلام حتي يتم له سبع سنين
فاذا تم له سبع سنين قيل له: اغسل وجهک و کفيک فاذا غسلهما قيل له: صل ثم يترک حتي
يتم له تسع سنين فاذا تمت له تسع سنين علم الوضوء و ضرب عليه و امر بالصلوة و ضرب
عليها فاذا تعلم الوضوء و الصلاة غفرالله له و لوالديه انشاء الله»[3]طبق
اين روايت امام صادق(ع) فرمود: کودک پسر را تا هفت سالگي بايد رها کرد و چون هفت
ساله شد به او گفته مي‌شود صورت و دستها را بشوي و چون شست به او گفته مي‌شود نماز
بخوان و سپس رها مي‌شود تا نه سالگي؛ و چون نه ساله شد وضوي کامل به او آموخته مي‌شود
و بر آن (اگر کوتاهي کرد) کتک مي‌خودر و به نماز وادار مي‌شود و (اگر کوتاهي کرد)
کتک مي‌خودر پس چون وضوء و نماز را ياد گرفت خداوند او و پدر و مادرش را مي‌آمرزد
انشاء الله.

و در حديثي ديگر از
اميرالمؤمنين عليه السلام آمده است که: فرزندان پسر را در هشت سالگي نماز بياموزيد
و آنها را بر آن مؤاخذه کنيد. «علموا صبيانکم الصلاة و خذوهم بها اذا بلغوا ثماني
سنين»[4]

و جز اينها روايات
فراواني در اين زمينه آمده است و اين يک امر طبيعي است که انسان بايد فرزند را در
کودکي به عادات خوب و صححي و اخلاق حسنه ودار سازد و از بديها و کج روي‌ها دور کند
نه اينکه او را ازاد بگذارد تا در کودکي به هر چه تمايل دارد دست يازد و آنگونه که
محيط اقتضاء مي‌کند رشد نمايد و چون بزرگ شد و خوب و بد را دريافت خود راه صحيح را
پيدا کند. البته ممکن است چنين فرزندي هم پس از بزرگ شدن راه صحيح را بيابد واز
پدر هم به مراتب مؤمن‌تر و صالح‌تر باشد. و اين بسيار نادر است و معمولا منحرف مي‌شود
و شک نيست که پدر در اين زمينه مقصر اصلي به حساب مي‌آيد.

البته منظور از وادار
ساختن اين نيست که هميشه با فشار و تندي و اجبار و کتک به نماز وادارد بلکه مانند
هر کار ديگر از راه‌هاي مختلف بايد او را وادار ساخت و اگر نماز را سبک بشمارد و
اهميت نداد همانگونه که در کارهاي مهم ديگر نيز به خاطر بد عمل کردن کودک دربعضي
مراحل کتک در حدي که موجب قرمز شدن يا کبود شدن نباشد آخرين وسيله است اينجا نيز
همانگونه است. يعني نماز را بايد جزء مهمترين وظائف انسان شمرد که اگر کودک به آن
اهميت ندهد در سنين نزديک تکليف بايد او را شديدا مورد انتقاد قرار داد و حتي در
بعضي مراحل مستحق تأديب با کتک است. و بايد در اين امر نيز دقت شودکه تأديب کودک
با کتک در هر مودر نبايد به طوري باشد که موجب ناراحتي جسمي او شود و اگر بدان او
با اين کتک قرمز يا کبود يا سبز و اگر بدن او با اين کتک قرمز يا کبود يا سبز شود
يا خون از بدنش جاري شود ديه بر زننده حتي اگر پدر باشد واجب است. و اصولا اينگونه
تأديب اگر اثر منفي نداشته باشد اثر مثبت ندارد. منظور از کتک، به درد آوردن کودک
نيست بلکه اعلام نهايت تنفر و انزجار از عمل کودک است. کودکي که بايد هميشه توقع
محبت و مهرباني و نوازش داشته باشد طبعا از کتک شديدا متأثر مي‌شود حتي اگر بسيار
مختصر باشد و همين منظور است. و نبايد هم به آن ادامه داد بلکه نبايد به سرزنش هم
ادامه داد. هميشه بايد همراه با آن يا بعد از آن از راه‌هاي ديگر مانند تشويق و
نصيحت استفاده شود.

به هر حال واداشتن به
نماز و روزه و رعايت مسائل طهارت و نجاست و ساير مسائل مذهبي مانند هر امرديگري که
بايد در تربيت کودک مورد توجه باشد نياز به رعايت همه مراحل فهماندن و تعليم و
تشويق و تهديد و توبيخ و در آخر اعلام نهايت انزجار دارد و در مورد نماز که از همه
امور مهمتر است نيز بايد همين مراتب رعايت شود.

البته همان گونه که
نوشته‌ايد نمازي که با تهديد و ارعاب و يا با تشويق به امور مادي خوانده شود مقصود
اصلي نيست و نماز بايد به قصد قربت وامتثال امر الهي خوانده شود ولي اينگونه نيت
که در واقع روح نماز است بعد از بزرگ شدن و درک مسائل خداشناسي و قيامت شناسي براي
انسان ميسر است و آنهم تدريجا رشد مي‌کند. انسان در اوايل تکليف برداشت بسيار ساده
لوحانه‌اي از خدا و جهان و قيامت دارد و بعضي از مردم تا آخر هم بر آن تصور ساده
لوحانه باقي مي‌مانند ولي تدريجا افرادي که درصدد فهم مطالب و تحصيل معارف هستند
به درجاتي از معرفت مي‌رسند و بعضي هم به کمال آن نزديک مي‌شوند و همراه با اين
تکامل نيت و انگيزه انسان متوحل و متکامل مي‌شود. و هرگز نمي‌توان گفت انسان نبايد
نماز بخواند تا آنگاه که درک او از خدا و قيامت به حيد برسد که نماز را به قصد
امتثال قربت و تحصيل رضاي الهي بخواند و اگر چنين گفته شود در بعضي موارد اصلا
نماز واجب نخواهد شد زيرا درک انسان گاهي همچنان به همان حالت ساده لوحانه کودکانه
باقي مي‌ماند. بنابراين بايد انسان را از همان دوران کودکي به نماز واداشت تا پس
از بلوغ بر اساس تفکر صحيح الهي نماز متکاملي بخواند. و تجربه نشان مي‌دهد که
خانواده‌هائي که در انها تربيت اسلامي نيست فرزندان آنها با همه تبليغ و ارشادي که
در محيط مدرسه و رسانه‌هاي گروهي مشاهده مي‌شود کمتر به نماز و احکام اسلام روي مي‌آورند
و فشار فزاينده روحي يا استعداد و صلاحيت خارق العاده‌اي لازم است تا اينگونه
انسان‌ها در مسير صحيح و صراط مستقيم قرار گيرند.

و اما افرادي که به
سن تکليف رسيده‌اند آنها را بايد با ارشاد و راهنمايي و امر به معروف و نهي از
منکر به نماز واداشت چه با انسان ارتباط نزديکي داشته باشد مانند فرزند يا برادر و
خواهر و چه از انسان بيگانه باشند. و مراتب امر به معروف را بايد در نظر داشت. و
مي‌دانيم در مراتب نهائي امر به معروف کار به تعزير شرعي و اقامه حدود مي‌رسد. که
البته آن مراتب به وسيله حاکم شرع انجام ميگيرد ولي وظيفه پدر و مادر و ساير
افرادي که با فرد خاطي در ارتباطند در صرف تبليغ و راهنمائي منحصر نمي‌شود بلکه
بايد از راه تشويق و سپس تهديد و ارعاب و اظهار تنفر و انزجار و حتي اگر لازم شد
ضربي که منتهي به جرح و قتل نشود براو فشار وارد آورند تا تکاليف الهي را انجام
دهد. و اگر باز هم مفيد واقع نشد با اجازه حاکم شرع يا به امر او ضربي که منتهي به
جرح است نيز مجاز است. واضح است که هدف از اينها واداشتن او به نمازي است که مقصود
اصلي نماز نمي‌باشد ولي اين هم مانند ساير مواردي که انسان نياز به تأديب و تربيت
دارد تا راه صحيح و درست را بياموزد مقدمه‌اي خواهد بود براي رسيدن به آن هدف
نهائي وگرنه شکي نيست که نماز شخص مکلف اگر بدون قصد قربت و فقط براي کسب رضاي پدر
و مادر يا ساير افراد باشد ارزشي ندارد ولي ممکن است تدريجا موجب جذب او به سوي
مراکز تربيتي و مساجد و محافل مذهبي شود و به هدف اصلي برسد.

البته در اين امر
بايد جهات ديگر را نيز در نظر داشت و نبايد پدر و ساير اطرافيان جواني را که مکلف
شده است تعقيب کنند و نسبت به او بدبين باشند و اين بدبيني را اظهار نمايند بلکه بايد
طوري وانمود کنند که او حتما نماز خود را مي‌خواند. وسوسه بي‌مورد بعضي از پدران
مؤمن و متقي گاهي موجب عکس العمل نامطلوبي مي‌شود. در اين رابطه نامه جالبي در
مجله شماره 146 آورديم خوب است ملاحظه شود.

2-   
آنچه به آن تصريح شده
است در رساله حضرت امام «ره» جواز استفاده از غنا در آنگونه مجالس با آن شرائط که
ذکر شد و البته آن هم خلاف احتياط مستحب است و بهتر ترک آن است نه اينکه يک امر
مطلوب و پسنديده‌اي باشد. افراد مؤمن و صالح که درصدد کسب کمالات معنوي هستند خوب
است که خود را از اين گونه امور به کلي دور نگه دارند. و اما اينکه آواز از نوار
باشد يا از فرد خواننده مباشرتا، ظاهرا فرقي ندارد ولي نبايد به شعرهاي باطل که
موجب تحريک به گناه و تشويق به انحرافات اخلاقي است تغني کنند. ترانه‌ها فقط از
جهت صدا حرام نيستند بلکه از دو جهت: صدا و مضمون شعر و گاهي از چند جهت حرام‌اند مانند
حضور زن اجنبيه در محفل مردان نامحرم يا شنيدن صداي شهوت‌انگيز زن نامحرم و امثال
آن.

و اما در غير آن
مجالسي که ذکر شد با همان شرايط تغني و آواز مطرب جايز نيست، حتي در مجالس عروسي
مردانه و حتي در مجالس عقد زنانه و ساير مجالسي که در رابطه با عروسي قبل يا بعد
از آن گرفته مي‌شود. آنچه تجويز شده است فقط هنگام بردن عروس به خانه شوهر و مجلسي
که قبل از بردن در خانه عروس(مثلا) برقرار مي‌شود يا بعد از بردن در خانه داماد
برقرار مي‌شود. و اما شبهاي قبل يا بعد و همچنين مجلس عقد و مجلس روز سوم و امثال
آن از اين مجالسي که سنت‌هاي نادرست بر جامعه ما تحميل کرده است مورد تجويز غنا
نيست.

واما اينکه چرا ترانه
در مجلس عروسي زنانه تجويز شده ست اين يک مسأله فقهي و مورد اختلاف فقها است و يک
حکم قطعي شرعي نيست. هم اکنون حضرت آيت الله العظمي اراکي آن را جايز نمي‌دانند.
به هر حال تجويز اين امر به دليل بعضي روايات است که در اين زمينه وارد شده است و
بعضي از فقها مانند حضرت امام به آن استناد مي‌کنند و بعضي سند يا دلالت آن را نمي‌پذيرند.
و اما اگر منظور فلسفه و حکمت آن است بايد گفت فرق ميان اين مجالس و ساير مجالس
بسيار واضح است ولي ما چندان به اينگونه حکمت‌ها معتقد نيستيم و پيروي از احکام
شرع را منوط به دانستن مصالح و مفاسد نمي‌دانيم و اصولا احکام شرع يک امور تعبدي
است که بايد بدون چون و چرا پذيرفت.

3-   
رقص به نظر حضرت امام
قدس الله روحه و حضرت آيت الله العظمي اراکي دام ظله به احتياط واجب جايز نيست و
فرقي بين مجلس عروسي و غيرعروسي نمي‌باشد و فقط يک مورد استثناء شده است و آن رقص
زن است براي شوهر خود.

گفته‌ها و نوشته‌ها

وصيت اميرالمؤمنين به
فرزندش

اميرالمؤمنين (ع) در
وصيتش به فرزندش محمد بن حنفيه فرمود:

از خودبيني و
بداخلاقي و کم صبري(بي‌حوصلگي) بدور باش که اگر اين سه خصلت را داشته باشي، هيچ
رفيقي با تو پايدار نماند و همواره مردم از تو کناره‌گيري و دوري جويند.

خود را به اظهار
دوستي و محبت با مردم، متعهد کن و بر زحمات آنان شکيبا باش و جان و مالت را از
دوستت و بخشش و ديدارت را از آشنايان و خوشرويي و محبتت را از عموم مردم و عدل و
انصافت را از دشمنت دريغ مدار و از دست دادن دين و آبروي خود درباره هر کس که باشد،
بخل بورز که دين و دنيايت سالمتر خواهد بود.

تو به جاي ما

دل و جان زتن برون
شد، تو همان به جا نشسته

شده ما زخويش بيرون،
تو به جاي ما نشسته

ز غم زمانه ما را،
نفتد، گره به ابرو

که ز راه عشق، گردي،
به جبين ما نشسته «اديب الممالک فراهاني»

تو شهي و کشور جان تو
را

چه شود به چهره زرد
من،‌نظري براي خداکني

که اگر کني،‌همه درد
من، به يکي نظاره دوا کني

تو شهي و کشورجان تو
را، تو مهي و ملک جهان تو را

ز ره کرم چه زيان تو
را که نظر به حال گدا کني «هاتف اصفهاني»

بيشه بي‌شير

بعد از آنکه عبدالله
خان اوزبک، خراسان را مورد تاخت و تاز قرار داد؛ روزي در سيستان عبورش بر قبر رستم
افتاد؛ بطور شماتت اين بيت را خواند:

سراز خاک بر دار و
ايران ببين               به کام دليران
توران ببين!

و گفت: ندانم که رستم
اگر قادر به گفتن بود، چه مي‌گفت؟ يکي از وزيران او- که ايراني‌نژاد بود- گفت: اگر
خشم نگيري بگويم!

گفت: بگو!

گفت: اگر قادر برگفتن
بود مي‌گفت:

چو بيشه تهي ماند از
نره شير             شغالان درآيند آنجا
دلير!

کنترل زبان

چهارحکيم از هند و
چين و ايران و روم گردهم آمدند و درباره فوايد سکوت و حفظ زبان بحث کردند.

حکيم هندي گفت: من از
حفظ زبانم، هيچ وقت پشيمان نبوده‌ام ولي از سخن بسيار گفتن، بسيار پشيمانم.

حکيم چيني گفت: هر
وقت من حرفي زده‌ام، آن سخن مالک من بوده است و هر وقت سخن نگفته‌ام، خود صاحب
اختيار زبانم بوده‌ام.

حکيم ايراني گفت: من
از سخنگو متعجبم زيرا سخني که بر زبان مي‌راند، اگر به خود او برگردد، اگر به خود
او برگردد، زيان خواهد ديد و اگر برنگردد، نفعي به او نخواهد رسيد.

و سرانجام حکيم رو مي‌گفت:
بر رد آنچه نگفته‌ام تواناترم، تا آنچه نگفته‌ام.

نام علي‌(ع) بر فراز
عرش

حضرت رسول(ص) ضمن
وصيتي به علي عليه السلام فرمود: يا علي! به تحقيق که من نام تو را در چهار مودر
با نام خودم ديدم و به ديدن آن آرامش خاطر يافتم.

1-   
هنگامي که به معراج
آسمان مي رفتم، چون به بيت المقدس رسيدم،‌بر سنگ آن ديدم نوشته است: لا اله الا
الله محمد رسول الله او را با وزيرش تأييد نمودم و با وزيرش ياري کردم.

از جبرئيل پرسيدم:
وزيرش کيست؟

گفت: علي بن ابيطالب

2-   
چون به سدرة المنتهي
رسيدم، بر آن ديدم نوشته است: همانا من خداوندي که معبودي بجز من يکتا نيست و محمد
از ميان تمام خلق، برگزيده من است که او را با وزيرش تأييد و ياري نمودم. جبرئيل
را گفتم: وزير من کيست؟ گفت: علي بن ابيطالب.

3-   
چون از سدرة المنتهي
گذشتم و به عرش پروردگار جهانيان «جل جلاله» رسيدم، ديدم بر پايه‌هاي عرش نوشته
است: منم خداوند و بجز خودم معبودي نيست. محمد دوست من است؛ او را با وزيرش تأييد
و ياري نمودم.

4-   
چون سربرداشتم، ديدم
بر طاق عرش نوشته است: منم الله و جز من معبودي يکتا نيست. محمد بنده من و فرستاده
من است که او را با وزيرش تأييد و ياري نمودم.

همه خانه او است

دلدار چو مغزشت و
جهان جمله چوپوست               نايد به نظر
مرا بجز جلوه دوست

مردم ره کعبه و حرم
پيمايند                                 در
ديده اسرار همه، خانه اوست

«حاج ملاهادي
سبزواري»

رئيس خرقه‌پوشان

اگر از خرقه کس درويش
بودي              رئيس خرقه پوشان ميش بودي

وگرمرد خدا آن عام
چرخي است          بلاشک آسيا معروف کرخي
است «اديب الممالک فراهاني»

حکم واجب الاتباع

در زمان خلافت مأمون،‌شخصي
خلافي کرد، امر به گرفتاريش شد. او فرار نمود. برادرش را به جاي او گرفتند و نزد
مأمون آوردند.

مأمون به او گفت:
برادرت را حاضر ساز وگرنه تو را به عوض او به قتل خواهم رسانيد.

آن شخص گفت: اي
خليفه! اگر عامل تو خواهد که مرا بکشد و تو حکمي فرستي که فلان را رها ساز؛ آيا آن
عامل مرا رها سازد يا نه؟ گفت: آري.

گفت: من نيز حکمي از
پادشاهي آورده ام که حکم او واجب الاتباع و اطاعتش بر تو لازم است و اين حکم به
رهائي من است!

گفت: آن پادشاه کيست
و آن حکم چيست؟

گفت: آن پادشاه خداي
تبارک و تعالي است و حکمش اين آيه شريفه است که مي‌فرمايد:

«ولاتزر وازرة وزر
أخري»

هيچ کس را به گناه
ديگري نگيرد.

مأمون خجل شد و گفت: او را بگذاريد که
حکمي صحيح آورده است.

جاودانگي راه امام

نظرات و ديدگاه‌هاي
اقتصادي حضرت امام‌(ره) حجة الاسلام والمسلمين بيات

طبق وعده‌اي که داده
بوديم و الان موعد آن رسيده است بحث ما درباره اقتصاد اسلامي و نظرات و ديدگاه‌هاي
حضرت امام‌(ره) در اين زمينه مي‌باشد. اگر چه تاکنون درباره آن بطور پراکنده بحث‌هائي
صورت گرفته است و از طريق بعضي از مجلات وزين وابسته به يکي از نهادهاي مقدس
انقلاب، سلسله مقالاتي- در اين مقوله- از ما به چاپ رسديه است و از نظر خوانندگان
گذشته است، ليکن بخاطر اهميت موضوع فوق، هر اندازه روي آن بحث و بررسي به عمل آيد
و کنکاش جديدي صورت يابد، موضوع، آن را مي‌طلبد و زمينه بحث براي تحقيقات زيادتر و
بيشتر و ارائه افکار و انديشه‌هاي نوتر، باز مي‌باشد بويژه اگر تتبع وسيع‌تري
درباره آراء و نظرات آن حضرت صورت گيرد؛‌با توجه به مباني عميق علمي و فقهي که
دارند و روي آن مباني عميق فقهي در بعضي از مکتوبات و پيام‌هاي خودشان به گوشه‌هائي
از نظرات اقتصاديشان اشاره فرموده‌اند.

اگر جمع‌بندي دقيقتري
تحقق يابد،‌به نظر مي‌رسد، هم از حيث نظري، بحث مفيد و سودمندي باشد و هم از حيث
ميدان عمل و اجراء مسئولان نظام که تا حدودي خود را متعهد به افکار و نظرات فقهي
حضرت امام‌(ره) مي‌دانند و يا لااقل مدعي آن هستند در سياست‌گذاري‌ها و برنامه‌ريزي‌اي
اقتصادي در تمام مراحل آن،‌ آنها را مورد توجه قرار داده و تا آن حدي که ظروف و
واقعيت‌ها اجازه مي‌دهد عمل نمايند،‌بالخصوص که حضرت امام(ره) خودشان در اينجا
بطور خاصي به مسئله،‌توجه ويژه فرموده و يکسري موضوعات و مسائلي را مطرح کرده‌اند
که در ارتباط با همان نظرات اقتصادي بوده و شيوه مورد تأييدشان را مي‌رساند و به
ملاک هائي که از آنها به اين جمع بندي رسيده‌اند و نمائي از نظام اقتصاد
اسلامي را ترسيم فرموده‌اند، اشاره کرده و آنها را مشخص نموده‌اند.

با توجه به اين
موضوع، فرصت مناسبي به نظر مي‌رسد با ديد و بررسي نسبتا جامع‌تر و دقيق‌تري موضوع
را مورد تحليل قرار دهيم و در ضمن مقالات متعددي، شيوه مطلوب و مورد قبول حضرت
امام را دربار اقتصاد ارائه دهيم.

در مطلع اين بحث و
بررسي به فرازي از وصيت نامه توجه کنيم:

«يکي از اموري که
لازم به توضيح و تذکر است آن است که اسلام نه با سرمايه‌داري ظالمانه و بي‌حساب و
محروم‌کننده توده‌هاي تحت ستم و مظلوم موافق است، بلکه آن را بطور جدي در کتاب و
سنت محکوم مي‌کند و مخالف عدالت اجتماعي مي‌داند. گرچه بعض کج‌فهمان بي‌اطلاع از
رژيم حکومت اسلامي و از مسائل سياسي حاکم در اسلام در گفتار و نوشتار خود طوري
وانمود کرده‌اند و باز هم دست برنداشته‌اند که اسلام طرفدار بي‌مرز و حد سرمايه‌داري
و مالکيت است و با اين شيوه که با فهم کج خويش را اسلام برداشت نموده‌اند، چهره
نوراني اسلام را پوشانيده و راه را براي مغرضان و دشمنان اسلام باز نموده که به
اسلام بتازند و آن را رژيمي چون رژيم سرمايه‌داري غرب مثل رژيم آمريکا و انگلستان
و ديگر چپاولگران غرب به حساب آورند و با اتکال به قول و فعل اين نادانان با
غرضمندانه و يا ابلهانه بدون مراجعه به اسلام شناسان واقعي، با اسلام به معارضه
برخاسته‌اند و نه رژيمي مانند رژيم کمونيسم و مارکسيسم لنينيسم است که با مالکيت
فردي مخالف و قائل به اشتراک مي‌باشند با اختلاف زيادي که دوره‌هاي قديم تا کنون
حتي اشتراک در زن و همجنس بازي بوده و يک ديکتاتوري و استبداد کوبنده در برداشته،
بلکه اسلام يک رژيم معتدل با شناخت مالکيت و مصرف که اگر به حق به آن عمل شود، چرخ
هاي اقتصاد سالم به راه مي افتد و عدالت اجتماعي که لازمه يک رژيم سالم است تحقق
مي‌يابد.

در اينجا نيز يک دسته
با کج‌فهمي‌ها و بي‌اطلاعي از اسلام و اقتصاد سالم آن در طرف مقابل دسته اول قرار
گرفته و گاهي با تمسک به بعض آيات يا جملات نهج البلاغه اسلام را موافق با مکتب‌هاي
انحرافي مارکس و امثال او معرفي نموده‌اند و توجه به ساير آيات و فقرات نهج
البلاغه ننموده و سرخود، به فهم قاصر خود، به پا خاسته و مذهب اشتراکي را تعقيب مي‌کنند
و از کفر و ديکتاتوري و اختناق کوبنده که ارزش‌هاي انساني را ناديده گرفته و يک
حزب اقليت با توده‌هاي انساني مثل حيوانات عمل مي‌کنند، حمايت مي‌کنند».

اين فراز يکي از
مهمترين و سرنوتش‌سازترين فرازهاي وصيت‌نامه است. در آن علاوه بر اينکه به نقاط
تاريک و سياه نظامات و مکتب‌هاي سرمايه‌داري پرداخته شده است، به نقاط مبهم و
تاريک و خطرناک نظام کمونيستي و سوسياليستي هم پرداخته است و نوعي عمليات مقايسه‌اي
ميان اين دو مکتب بعمل آمده و در مقام نتيجه‌گيري به نظام معتدل اسلامي نيز اشارت
رفته است.

چون امام در مقام
وصيت‌نامه بوده‌اند و طبعا در اين مقام به طرح‌هاي سازنده اجتماعي و سياسي و غيره
نمي‌پرداختند و پرداختن به آنها مقام ديگر و شرايط مناسب‌تري مي‌طلبد، لذا به همه
آنها بطور اجمال اشاره کرده و نقاط حساس ومحوري را مشخص و راه بررسي و تحليل علمي
و تحقيق را نشان داده‌اند. اين تحليل‌ها و بررسي‌اي محققانه و اجتهادي و ارائه
نظام عدالت‌گستر اسلامي مربوط به کساني است که پويندگان راه امام بوده و مدعي
هستند که در مسير ايشان حرکت کرده و خطي را از غير از خط مشي ايشان قبول ندارند و
از آن دفاع و حمايت مي‌نمايند. چون اين رسالت الان بر دوش ما قرار گرفته است و اگر
خداي جهان قبول فرمايد ما عهد و پيمان بسته‌ايم که از خلال کتاب و سنت و فتاواي
فقيها و اسلام‌شناسان واقعي و حقيقي، نظام مقبول و مورد تأييد حضرت امام‌(ره) را
در بعد اقتصادي استخراج کرده و معرفي کنيم، به حول و قوه الهي اين معني را تا آن
حد و اندازه‌اي که فرصت اجازه بدهد و بضاعت علمي راهنمايي بنمايد پي‌مي‌گيريم:

اگر کسي مدعي شود که
اسلام بطور خاص داراي نظامي اقتصادي است و چهارچوب آن مشخص گرديده و تبييين شده
است، بي‌اطلاعي خودش را از اسلام و علوم اسلامي نشان داده است، زيرا اسلام به
عنوان يک دين زندگي مطرح است و شأن اديان آسماني اين نيست که به صورت خاص و ويژه
درباره نظام سياسي و يا اقتصادي و يا حقوقي و يا غير آنها بحث و بررسي کند و
بالعکس اگر کسي ادعا کند در اسلام درباره امور اقتصادي و دستورالعمالهاي مربوط به
آنها وجود ندارد و اسلام يک سلسله دستورالعمل‌هاي خشک اخلاقي و تذکاري است و بيشتر
جنبه‌هاي درون‌گرايي افراد را در نظر گرفته تا بيرون‌گرائي و اجتماعي انسان و
اسلام، باز از بي‌اطلاعي و جهالت خود از اسلام و دستورالعمل‌هاي آن خبر داده است.
پس چه بايد کرد؟ و چه بايد گفت:

پاسخ اين است: اسلام
يک دين الهي و آسماني است و براي هدايت بشر در اختيار آنان گذاشته شده است و براي
اينکه سالم و دست نخورده در اختيار بشر قرار داده شود و در اجراء و ارائه مدل و
الگو درست و صحيح ارائه گردد، لذا توسط کساني به اجراء گذاشته شده است که از هر نوع
خطا و معصيت و فراموشي- چيزهاي ديگري که اطمينان و اعتماد را از بين مي‌برد- مصون
و محفوظ بوده و بطور مستقيم از طريق وحي آسماني به بشر ابلاغ و تبيين گرديده است.
دين مجموعه‌اي از معارف حقه و نفس الامري و باورها و اعتقادات و دستورالعمل‌هاي
ايجابي و سلبي‌اي مي‌باشد و در اين مجموعه آنچه که بشريت در ابعاد مختلف و
گوناگون، به انها نيازمند بود، به صورت‌هاي مختلف بيان و ارائه شده است. از جمله
آنها، موضوعاتي است که درباره امور اقتصادي مي‌باشد که در آنها راه‌حل‌هاي مشکلات
اقتصادي نشان داده شده است.

بنابراين در اسلام
دستورالعمل‌هائي وجود دارد که در آنها به مسائل اقتصادي پرداخته شده و موضوعات
مربوط به اقتصاد مطرح گرديده است و در عين اينکه در اسلام يک سري دستورالعمل‌هاي
اقتصادي وجود دارد و در صورت جمع‌بندي آنها، انسان مي‌تواند به يک نظام اقتصادي
دست پيدا کند،‌در کنار آنها يک سلسله اصول و خطوط کلي ترسيم و تبيين گرديده و آنها
طوري ديده شده‌اند که نوعي حاکميت نسبت به همه آنها حتي نسبت به اصول و معيارها هم
داشته و با توجه به آن اصول حاکم،‌اين دستورالعمل‌ها صادر گرديده و براي نيل به
آنها از اين دستورالعمل‌ها استفاده شده است.

روي اين حساب علمي و
تحليلي ابتداء به آن اصول حاکم مي‌‌پردازيم و سپس به تحليل آن دستورالعمل‌ها و در
پايان با جمع‌بندي ميان آنها نظام مقبول اسلامي را ارائه مي‌دهيم و در اين مسير
علمي از آيات و روايات اسلامي و فتاواي فقهاء و از راهنمائي‌هاي و سخنان و نظرات
خود حضرت امام(ره)‌بيشترين بهره‌برداري را خواهيم داشت.

اصول حاکم بر اقتصاد
اسلامي

در نظام اقتصادي
اسلام، اصولي هست که کوچک‌ترين اغماض و سهل‌انگاري درباره آن مجاز شمرده نشده است
زيرا عقل و منطق و شريعت، هرسه، در اين جهت، صريح و قاطع بوده و از آن کوتاه
نيامده‌اند و به عنوان اصول حاکم مد نظر قرار داده و در واقع در سلسله علل و فلسفه‌هاي
احکام ديده‌اند و در صورت تخلف از آنها نه حکمي وجود خواهد داشت و نه حاکمي را
مؤاخذه خواهد کرد و در صورتي که منشأ تخلف خود انسان بوشد عقل و شريعت هر دو متفقا
وي را مقصر تشخيص داده و در محاکمه الهي بپاي مؤاخذه و عقاب خواهند نشاند و کيفر
مناسب را براي وي در نظر خواهند گرفت. آن اصول فراوان است و ما با هم به آنها
اشاره مي‌نمائيم:

الف: اولين اصل و يا
ام الأصول تمامي اصل‌ها،‌اصل عدالت مي‌باشد. به تعبير استاد شهيد مطهري: اصل عدالت
از مقياس‌هاي اسلام است که بايد ديد چه چيز بر او منطبق مي‌شود. عدالت در سلسله
علل احکام است نه در سلسله معلولات، نه اين است که آنچه دين گفت عدل است، بلکه
آنچه عدل است دين مي‌گويد. اين معنا مقياس بودن عدالت است براي دين پس بايد بحث
کرد که آيا دين مقياس عدالت است يا عدالت مقياس دين؟ مقدسي اقتضا مي‌کند که بگوئيم
دين مقايس عدالت است، اما حقيقت اين طور نيست، اين نظير آن چيزي است که در باب حسن
و قبح عقلي ميان متکلمين رايج شد و شيعه و معتزله عدليه شدند يعني عدل را مقياس
دين شمردند نه دين را مقياس عدل. به همين دليل عقل يکي از ادله شرعيه قرار گرفت تا
آنجا که گفتند: «العدل و التوحيد علويان و الجبر والتشبيه امويان»[1]

قرآن کريم اساس دعوت
انبياء و اعزام رسولان الهي را براي اقامه قسط مي‌داند[2] اقامه
قسط همانا احياء عدالت اجتماعي مي‌باشد و از مؤمنان خواسته است براي خدا قيام کرده
و گواهان صادق و امين اجراء قسط و عدالت اجتماعي در ميان بشر باشند.[3]

در سوره مبارکه اعراف
مي فرمايد:

در دوران جاهليت
اينطور بودن که وقتي هر کار زشتي را مرتکب مي‌شدند و مورد اعتراض قرار مي‌گرفتند
مي‌گفتند ما پدران و گذشتگان خود را اينطور يافتيم و خدا هم چنين فرموده است. شما
به‌آنان بگوئيد خداي جهان به بدي ها و زشتي‌ها دستور نمي‌دهد و کارهاي زشت خودتان
را به حساب خدا و دين نگذاريد. آيا به خدا نسبت مي‌دهيد چيزي را که نمي‌دانيد و
بگو خداي من به عدالت و قسط دستور فرموده است و نيز دستور داده است در هر عبادت
روي به او آوريد و از سر اخلاص او را بخوانيد و چنانکه شما را در اغاز آفريد،‌دوباره
به سويش باز خواهيد گشت.[4]

در واقع در زمان
جاهليت به جاي اينکه حسن و قبح و عدل را ملاک دين قرار دهند،‌دين را ملاک حسن و
قبح و عدالت قرار دادند و در نتيجه مورد عتاب و توبيخ الهي قرار گرفتند. از اين
عبارت بروشني استفاده مي‌شود،‌عدالت و رعايت اصالت عدل،‌در رديف احکام ديگر و حتي
موضوعات ديگري نمي‌باشد، بلکه در اصول آنها بوده و نوعي عليت به ديگر احکام دارد.

بدون شک و ترديد اگر
اين اصل مورد توجه قرار مي‌گرفت و فقهاء ما با توجه به آن اصل، وارد مباحث فقهي مي‌شدند
و به استنباط احکام مي‌پرداختند، وضعيت فقه بويژه فقه اجتماعي و سياسي و حتي
اقتصادي، چهره ديگري به خود مي‌گرفت. 
استاد شهيد در اين باره چنين دارند:

«اينکه بحث عدل را
پيش آورديم براي اين بود که تأثير بحث عدل را در تفسير اصل عدالت اجتماعي بيان
کرده باشيم و ديگر اينکه انکار اصل عدل و تأثيرش، کم و بيش در افکار، مانع شد که
فلسفه اجتماعي اسلامي رشد کند و بر مبناي عقلي و عملي قرار بگيرد و راهنماي فقه
قرار بگيرد. فقهي به وجود آمد غيرمتناسب با ساير اصول اسلام و بدون اصول و مباني و
بدون فلسفه اجتماعي‌ اگر حريت و آزادي فکر باقي بود و موضوع تفوق اصحاب سنت بر اهل
عدل،‌پيش نمي‌آمد و بر شيعه هم، مصيبت اخباريگري نرسيده بود،‌ ما حالا فلسفه
اجتماعي مدوني داشتيم و فقه ما بر اين اصل بنا شده بود و دچار تضادها و دچار
تضادها و بن‌بست‌هاي کنوني نبوديم».[5]

بعد چنين ادامه مي‌دهند:

«اصل عدالت اجتماعي
با همه اهميت آن، در فقه ما مورد غفلت واقع شده است و در حالي که از اياتي  چون «و بالوالدين ا حسانا»[6]،
«واوفوا بالعقود»[7] عموماتي در
فقه آمده است ولي با اين همه تأکيدي که در قرآن کريم بر روي مسئله عدالت اجتماعي
دارد، معهذا يک قاعده و اصل عام در فقه از آن استنباط نشده و اين مطلب سبب رکود
تفکر اجتماعي فقهاي ما گرديده است».

حالا بحث در اين است
که معلوم گردد، اصل عدالت آن قدر مهم است و در جعل و تشريع احکام الهي آن قدر مؤثر
و تعيين کننده است که در سلسله علل احکام قرار دارد و رابطه‌اي که با بقيه احکام
دارد؛‌ رابطه طولي است نه رابطه عرضي و با توجه به عدالت و براي رسيدن به عدالت،‌احکام
ديگر جعل شده است. هدف ما از نقل عبارت استاد شهيد مطهري و ديگران اين است که اصل
قضيه و اهميت آن به دست آيد و محور بودن عدالت روشن‌تر گردد و اما اينکه عدالت
چيست؟ و تعريف عدالت کدام است؟ و چگونه به عدالت مي‌توانيم برسيم؟ و رابطه حق و
عدالت چگونه است؟ و آيا عدالت مقدم بر حق است و يا بالعکس،‌حق مقدم برعدالت مي‌باشد؟
و چند سؤال ديگر که در اينجا ممکن است مطرح شود، در ضمن مباحث خواهد آمد و فعلا
بحث ما درباره اهميت اصل قضيه است و اينکه معلوم گردد عدالت که در ميان اصول
اعتقادات قرار گرفته و در رديف توحيد و امامت و نبوت و معاد معرفي شده است، صرفا
براي اعتقاد و باور تنها نبوده است بلکه براي اين بوده است که عدالت به معناي
واقعي‌اش- چه به صورت فردي مطرح گردد و چه به صورت اجتماعي عنوان گردد- يکي از
اصول و ارکان دين بوده و نقش زيربنائي و محوري در ارتباط با بقيه موضوعات دارد و
به همين دليل هدف بعثت پيامبران آسماني شناخته شده است و روي همان علت واقعي احکام
الهي بودن و نقش داشتن، به عقل استقلال داده شده و در کنار انبياء الهي حجت گرديده
است و به عنوان حجت باطن در برابر حجت ظاهر ناميد شده است.

اين اصل روح اسلام
است و هدف اصلي اسلام، تجلي عدالت در تمامي زوايا و باعاد زندگي است. آري، فشارائي
که مصلحان الهي در طول تاريخ متحمل گرديده‌اند و به هر نوع از انواع ابتلاء‌ها و
سرزنش‌ها و اهانت‌ها تن داده‌اند،‌براي عدالت بوده است. حضرت امام‌(ره) که قيام
کردند و مسئله نظام اسلامي را عنوان فرمودند و انقلابي را رهبري نموده و به پيروزي
رساندند باز براي عدالت بوده است. عدالت مانند حق است؛ ممکن است همه از آن ظاهار
دفاع نمايند و جانب داري کنند ولي عمل کردن به آن بار زيادي را مي‌طلبد و فوق
العاده سخت و مشکل است، هم براي طرفداران و مجريان آن مشکلات دارد و هم براي
معاندان و مخالفان. امروز که حکومت اسلامي تحقق پيدا کرده است و احکام اسلامي به
صورت عيني در زندگي سياسي و اجتماعي مردم لباس عمل پوشيده است، براي عدالت و تحقق
عدالت اجتماعي است و اگر خداي ناکرده عدالت آسيب‌ببيند و در عمل از آن خبري در بين
نباشد، نشان دهنده آن است که اسلام و حکومت اسلامي، به اهداف خود نرسيده است و از
عدالت به دور افتاده است زيرا عدالت و استراتژي بودن آن نمي‌توان کوتاه آمد و از
آن عدول کرد.

به سخنان حضرت
امام(ره) به مناسبت عيد غديرخم که درباره اهميت اين اصل فرموده‌اند توجه کنيد:

«آنها (رهبران الهي و
پيامبران(ص) واهل بيت او(ع) رحمت هستند. يا وقتي ملاحظه مي کند که حکومت عدل مي‌خواهد
تشکيل بدهد، آن وقت براي حکومت عدل آن قدر رنج مي‌برد و آنقدر سيلي مي‌خورد. اين
هم رنج دارد، نه از باب اين که براي خودش،‌براي اين که مي‌خواهد مردم را به عدالت
برساند و مردم زير بار نمي‌روند. اين چيزي است که از صدر عالم تا آخر هست، هر کس
قيام کرد براي اقامه عدل سيلي خورد. ابراهيم خليل الله(ع) چون قيام کرد براي عدالت
سيلي خورد و او را به آتش انداختند،‌از صدر عالم تا حالا تاوان اين چيزهايي که
براي عدالت براي حکومت عدل بوده است، اين تاوان را پرداخته‌اند و بايد هم بپردازند
هر وقت به يک نحو… تمام دينا از صدر علم تا حالا بوده و تا آخر هم خواهد بود که
هر کس قيام کرد براي اين که عدالت ايجاد کند،‌حکومت عدل ايجاد کند سيلي خورده. پس
ما گله‌اي نداريم که چون قيام کرديم براي اقامه عدل، براي حکومت عدل،‌ براي حکومت
اسلامي؛ سيلي بخوريم. ما بايد زيادتر سيلي بخوريم آن وقت يک نحو بوده، حالا نحو
ديگري بوده اما در اين که تاوان را بايد پس بدهيم مثل هم است»[8]

پس با توجه به آيات قرآن کريم و سنت
نبوي(ص) و ادله فراواني که در قرآن و روايات، موجود است و سخناني که از امام
امت(ره) آورده شد و يا مطالبي که از استاد شهيد مطهري نقل کرديم، به روشني بدست مي‌آيد
که: عدل و عدالت آن قدر مهم و تعيين کننده است که انبياء الهي براي اقامه آن مبعوث
شده‌اند و به تعبير امام اگر سيلي خورده‌اند و با بدترين اتهام‌ها از سوي مخالفان
متهم شده‌اند،‌براي اقامه عدل و حکومت عدل بوده است و اساسا اديان آسماني در اصل تشريع
و جعل با توجه به اصل عدالت و براي رسيدن به آن بوده است و هدف ما از انقلاب
اسلامي هم احيا عدالت اجتماعي و اجراء آن در زندگي فردي و اجتماعي مي‌باشد و رمز
در رديف اصول ديگر اعتقادي قرار گرفتن آن براي همين است و اساس استراتژي پيامبران
الهي، تأمين عدالت و رسيدن به عدالت در تمام سطوح است. ادامه دارد

مباني رهبري در اسلام 

حجت الاسلام و المسلمين محمدي ري شهري

مهمترين ويژگي رهبر

در مقاله قبلي توضيح دادم که در ميان
همه شرايط و خصايص رهبري، قرآن کريم بر دو ويژگي تأکيد دارد: يکي ويژگي صبر و
ديگري ويژگي يقين. ويژگي اول تفسير شد و اينک تبيين ويژگي دوم:

بررسي دقيق متون اسلامي به روشني ثابت
مي‌کند که ويژگي «يقين» مهمترين و اساسي‌ترين شرايط رهبري در اسلام است، همه خصايص
که انسان کامل واجد آن است به نحوي با اين خصلت در ارتباط است لذا کسي که به امامت
و رهبري جامعه اسلامي در بالاترين سطوح برگزيده مي‌شود بايد واجد آن باشد.

معناي يقين

يقين در لغت عبارت است از آگاهي عميق و
علمي که با طمأنينه و آرامش روح نسبت به معلوم همراه است.

و در متون اسلامي به حالتي گفته مي‌شود
که در اوج مراتب تقوي و در نتيجه انکشاف حقايق هستي براي انسان حاصل مي‌گردد،‌بدين
جهت کسي که به مرتبه يقين برسد حقايق عقلي را با ديده دل مشاهده مي‌کند.[1]

نقش يقين در رهبري

از نظر روايات اسلامي همه خصايص ولاي
رهبري به ريشه يقين مي‌رسد،‌هر چه اين ويژگي در انسان تقويت شود سرشت انسانيت در
او شکوفاتر مي‌گردد و به کمال مطلق نزديکتر مي‌شود و در بالاترين مراتب يقين، به مقام
انسان کامل و امامت مطلقه و ولايت کليه الهيه نايل مي‌گردد،‌برجسته‌ترين خصايصي که
از يقين مايه مي‌گيرد و به رهبر و رهبري مايه مي دهد از اين قرار است:

1-   
صبر:

قبلا توضيح داديم که
صبر و مقاومت در برابر انواع سختي‌ها از لوازم اجتناب ناپذير رهبري است. روايات اسلامي
صبر را ثمره يقين و نخستين لوازم بوستان انسانيت مي‌دانند، در اين باره از امام
علي(ع) روايت شده است:

«الصبر ثمرة اليقين»[2]

صبر ميوه يقين است.

«الصبر اولي لوازم
الايقان»[3]

صبر نخستين لوازم
يقين است.

«سلاح الموقن الصبر
علي البلاء و الشکر في الرخاء»[4]

اسلحه همان يقين
مقاومت در سختي و شکر در آساني است.

در کلام امام عليه‌السلام،
صبر به عنوان نزديک‌ترين شاخه‌هاي فضايل انساني به ريشه يقين مطرح شده است بدين
معني که اگر انسان حقايق هستي و در رأس آنها مبدأ و معاد را باور کرد و فلسفه
آفرينش خود و هستي را دانست ثمره اين باور، تحمل همه سختي‌ها براي پياده‌کردن
رهنمودهاي آفريدگار در زمينه تأمين آينده روشني براي خود و رسيدن به فلسفه آفرينش
خويش است، بنابراين همانطور که در متن روايت ملاحظه شد يقين کاربرد سلاح را در
ميدان مبارزه با سختي‌ها دارد.

2-   
توکل:

يکي ديگر از لوازم
رهبري بر اساس آرمان‌هاي اسلامي توکل است

توکل يعني چه؟

اين سؤال را پيامبر
اسلام از جبرئيل کرده؟ جبرئيل در پاسخ گفت:

«العلم بأن المخلوق
لايضر و لاينفع، ولايعطي ولايمنع و استعمال اليأس من الخلق، فاذا کان العبد کذلک
لم يعمل لأحد سوي الله و لم يرج ولم يخف سوي الله و لم يطمع في احد سوي الله فهذا
هو التوکل»[5]

توکل بر باور کردن
اين واقعيت است که آفريده- بخودي خود نه مي‌تواند زيان برساند و نه سود، نه مي‌تواند
چيزي بدهد و نه بگيرد و متکي نبودن به مردم! اگر کسي به اين فضيلت رسيد جز براي
خدا کار نمي‌کند،‌جز به اميد نمي‌بندد، جز از خدا نمي‌ترسد و جز به خدا طمع ندارد!

و در يک جمله:

توکل عبارت است از
انقطاع از خلق و اتکاء به خدا در همه کارها. رهبري که به خدا متکي نيست و هواداران
خود را مايه قدرت و مالک سود و زيان خود مي‌داند، نمي‌تواند مجري عدالت اجتماعي
باشد، او تا آنجا حقوق مردم را محترم مي‌شمارد که منافع شخصي خود و هواداران خويش
را در خطر نبيند، و در صورتي که احساس خطر کند هوس يا ترس مانع از اجراء حق و عدل
خواهد شد.

اما رهبري که اتکا او
تنها به خدا است، جز از خدا نمي‌ترسد و جز به خدا اميد ندارد. با نيروي توکل قادر
است بزرگترين موانع تحقق عدالت اجتماعي را از بين ببرد و جامعه را به قله تکامل
هدايت کند.

نقش يقين در توکل

از نظر روايات اسلامي
توکل محصول يقين است. امام علي‌(ع) در اين باره مي‌فرمايد:

«التوکل من قوة
اليقين»[6]

توکل از آثار قوت
يقين است.

«بحسن التوکل يستدل
علي حسن الايقان»[7]

توکل نيکو نشانه يقين
نيکو است.

هرقدر انسان خدا را
بهتر بشناسد و يقين او کامل تر شود، اعتماد و اتکا او به غيرخدا کمتر و بر توکل او
افزوده مي‌شود و توان بيشتري براي مبارزه با خطرهايي که جامعه انساني را تهديد مي‌کند
در خود احساس مي‌نمايد و لذا پيامبران بزرگ الهي که در اوج مراتب يقين بودند در
برابر انواع تهديدهاي قدرت استکباري بر سلاح توکل بر خدا و مقاومت خود تکيه مي‌کردند.

«ومالنا أن لانتوکل
علي الله و قدهدانا سبلنا و لنصبرن علي ما آذيتمونا و علي الله فليتوکل المتوکلون»[8]

چرا ما بر خدا توکل
نکنيم در حالي که او ما را به راه‌هاي- تکامل- خود هدايت فرمود، ما قطعا بر
آزارهاي شما مقاومت مي‌کنيم، که اهل توکل فقط بر خدا بايد توکل کنند.

3-   
اخلاص

يکي ديگر از ويژگي‌هاي
رهبران الهي اخلاص است.

اخلاص چيست؟

اخلاص به معناي خالص
کردن خود از انگيزه‌هاي غيرالهي، ار خودپرستي بيرون آمدن و خداپرست شدن،‌و خواست و
رضاي خدا را در همه کارها ملاک عمل قرار دادن.

تا انسان از خودپرستي
بيرون نيامده و خداپرست نشده، انگيزه‌هاي غيرالهي نمي‌گذارد او به واقع خادم خلق
باشد هر چند شعار طرفداري او از خلق، گوش جهانيان را کر کند! و به همين دليل جهان
بيني مادي بالأخره به فردگرايي و استبداد منتهي مي‌شود همان طور که در جهان
کمونيزم تجربه شد.

تنها انسان‌هاي با
اخلاص مي‌توانند در شعار طرفداري از خلق، صادق باشند،‌آنها هستند که خدمت به خلق
را بهانه براي رسيدن به مطامع مادي و کسب شهرت و قدرت نمي‌کنند،‌آنها از خدمت به
خلق چيزي جز رضاي خدا در صورت خلق نمي‌خواهند و بدين جهت در خدمت به خلق، کاري را
انتخاب مي‌کنند که براي مردم سود بيشتري داشته باشد،‌نه آنچه براي خود وابستگان
خود بهتر است.

امام راحل رضوان الله
در وصيت نامه اخلاقي خود در اين باره مي‌فرمايد:

پسرم! از زير بار
مسئوليت انساني که خدمت به حق در صورت خدمت به خلق است شانه خالي مکن که تاخت و
تاز شيطان در اين ميدان،‌کمتر از ميدان تاخت و تاز در بين مسئولين و دست اندرکاران
نيست.

و دست و پا براي بدست
آوردن مقام هرچه باشد، چه مقام معنوي و چه مادي،‌مزن به عذر آن که مي‌خواهم به
معارف الهي نزديک شوم يا خدمت به عبادالله نمايم،‌ که توجه به آن از شيطان است، چه
رسد که کوشش براي بدست آوردن آن.

آن خط سيرنما:

«قل انما أعظکم
بواحدة أن تقوموا مثني و فرادي»[9]

ميزان در اول سير
قيام لله است هم در کارهاي شخصي و انفرادي و هم در فعاليت‌‌هاي اجتماعي.

پسرم ما که عاجز از
شکر او و نعمت‌هاي اوئيم پس چه بهتر که از خدمت به بندگان او غفلت نکنيم که خدمت
به آنان خدمت به حق است، چه که هم از اويند.

هيچگاه در خدمت به
خلق الله خود را طلبکار مدان که آنان به حق منت بر ما دارند، که وسيله خدمت به او
جل و علا هستند و در خدمت به آنان دنبال کسب شهرت و محبوبيت مباش که اين خود حيله
شيطان است که ما را در کام خود فرو برد. و در خدمت به بندگان خد آنچه براي آنان
پرنفع‌تر است انتخاب کن نه آنچه براي خود يا دوستان خود،‌ که اين علامت صدق به
پيشگاه مقدس او جل و علا است.[10]

رهبران بزرگ الهي که
از بالاترين مراتب اخلاص برخوردار بودند با همه وجود براي خدا در خدمت خلق بودند و
انتظار هيچگونه منافع شخصي و گروهي نداشتند، آنها خدمتگزاراني بودند بدون مزد و
منت.

آنها حاضر نبودند حتي
در سخت‌ترين شرايط و با بالاترين قيمت‌ها در برابر خدمتي که براي خدا به خلق او
کرده‌اند چيزي دريافت کنند.

داستاني آموزنده از
اخلاص موسي

در اين زمينه داستاني
از اولين برخورد حضرت موسي عليه‌السلام قبل از نبوت با حضرت شعيب عليه‌السلام
روايت شده که بسيار جالب و آموزنده و شنيدني است.

پس از ماجرايي
طولاني،‌موسي از دژخيمان فرعون گريخت و از مصر به سرزمين مدين شهر شعيب هجرت کرد،
در ابتداي ورود با جماعتي برخورد کرد که براي آب دادن رمه آمده بودند و در آن ميان
دو زن را ديد که براي آب دادن به گوسفندان خود نياز به کمک دارند. آنها دو دختران
شعيب پيامبر خدا بودند ولي موسي آنها را نمي‌شناخت،‌موسي کمک کرد، گوسفندان سيراب
شدند و دختران همراه گوسفندان بازگشتند.

موسي بشدت گرسنه بود،
از فرط گرسنگي دست به دعا برداشت و گفت: خدايا نيازمند خيري هستم که برايم فرستي[11]
امام علي(ع) در اين باره مي فرمايد: به خدا موسي چيزي جز قدري نان نمي‌خواست!

باري يکي از آن دو
دختر بازگشت و موسي را به منزل دعوت کرد و گفت پدرم مي‌خواهد مزد آب دادن به
گوسفندان ما را به تو بدهد.

موسي به منزل شعيب(ع)
وارد شد. اتفاقا موقع شام بود و غذا آماده،‌اما موسي همچنان ايستاده بود و سر سفره
نمي نشست.

شعيب تعارف کرد، جوان
بنشين غذابخور!

موسي: پناه به خدا!

شعيب که از اين
برخورد شگفت زده شده بود پرسيد: چرا؟ مگر گرسنه نيستي!!

موسي گفت: چرا،‌ولي
مي‌ترسم اين غذا عوض کار و خدمتي باشد که من به آن دو دختر کردم!

و اضافه کرد:

«انا أهل بيت لانبيع
شيئا من عمل الآخره بملأ الأرض ذهبا»

ما خانداني هستيم که
کاري را که براي آخرت کرديم نمي‌فروشيم هرچند در مقابل زمين را براي ما پر از طلا
کنند!

شعيب توضيح داد که
نه، مطلب اينطور نيست، مهمان نوازي عادت نياکان ما است، در اينجا موسي نشست و
مشغول خوردن شد.[12]

نقش يقين در اخلاص

از نظر روايات اسلامي
خاص با همه نقشي که در رهبري رهبران الهي و خدمت صادقانه به مردم دارد يکي از شاخه‌هاي
يقين است به چند روايت در اين زمينه از امام علي‌(ع) توجه فرمائيد:

«سبب الاخلاص اليقين»[13]

عامل پيدايش اخلاص
يقين است.

«اخلاص العمل من قوة
اليقين»[14]

اخلاص کارها اثر قوت
يقين است.

«ان اخلاص العمل،
اليقين»[15]

تحقيقا اخلاص عمل همان يقين است.

هر قدر يقين انسان به خدا کامل تر شود
انگيزه‌هاي غيرالهي در او ضعيف‌تر مي‌گردد و در اوج مراتب يقين به اخلاص کامل مي‌رسد
و شايستگي خدمتگزاري خلق خدا را در موقعيت رهبري پيدا مي‌کند. ادامه دارد.

شرح زيارت امين الله عليه السلام             آيت الله محمدي گيلاني

دعاء مخ العبادة.

تنويع دعاکننده در خبر صحيح: دعا کنده‌اي
که خداي تعالي زاري او را دوست دارد، دعاکننده‌اي که صوت او مبغوض خداوند است.

سؤال رفيع امام سجاد عليه السلام.

قضاء‌حکم فيصله بخش الهي بر ذوات اشياء‌به
حسب اقتضائي که ذات هر يک دارد.

چون قوابل جمال بنمودند        مستعدان سؤال فرمودند.

اين اصل فراگير در علوم رسالت و در
قوانين وضعي نيز جاري است.

قضاء و مفاتح غيب.

کتاب مبين ديوان بر نامه امور تقدير
شده.

گفتيم که امام زين العابدين(ع) به لسان
دعاء تعليم مي‌دهد که همت بلند داريد از خداي تعالي، مکارم اخلاق و معالي صفات را
مسئلت کنيد و حتي وقوف بر سر قدر را خواستار شويد.

دعاء که در روايت به عنوان «مخ
العبادة» تعبير شده، حقيقت آن خواسته و سؤال برخاسته از فطرت است که در مرحله
انديشه دعا کننده منعکس مي‌شود، و زبان داعي ترجمان آن موج برخاسته از ضمير است و
اگر چنين نباشد، دعاء حقيقي نيست و هيچ‌گونه ضماني در اجابت ندارد، دهان دعاکننده‌اي
که مسئلت وي جز شئون اميال و شهوات نيست. دهانه‌اي است که مخرج بوي گند مردارهاي
هوس و هواي مدفون در زباله دان سينه او است که صعود آن مايه رنج و اذيت ساکنان ملأ
اعلاء است.

در صحيحه ابن ابي عمير آمده که امام
صادق(ع) فرمودند:

«ان العبد ليدعو فيقول الله عزوجل
للملکين: قد استجبت له و لکن احبسوه بحاجته، فاني احب ان اسمع صوته و ان العبد
ليدعو فيقول الله تبارک و تعالي عجلوا له حاجته فاني ابغض صوته». (اصول کافي- ج 2-
ص 489)

بنده «صالح» که دعاء مي‌کند خداي عزوجل
به دو فرشته مي‌فرمايند که اجابتش کردم ولي حاجت وي را حبس کنيد که به دعا ادامه
دهد،‌زيرا دوست دارم صوتش را بشنوم، و عبد «طالح» که دعا مي‌کند خداوند متعال مي‌فرمايد:
در قضاء حاجت وي شتاب کنيد «تا دهان گندش را ببندد»‌زيرا صوتش مبغوض من است.

و مضمون اين خبر را چه عالي بيان کرده
است:

بنده مينالد بحق از درد خويش          صد شکايت مي‌کند از رنج خويش

حق همي‌گويد که آخر رنج و درد       مرتو را لابه کنان و زار کرد

خوش همي آيد مرا آواز او               آن خدايا گفتن و آن راز او

طوطيان و بلبلان را از پسند             ز خوش آوازي قفس در مي کنند

زاغ را و جغد را اندر قفس                        کي کند اين خود نيامد در
قصص

سؤال رفيع امام زين العابدين (ع):

«فاجعل نفسي مطمئنة بقدرک و راضية
بقضائک».

در قله بلند همت مسئلت‌ها است که همان
وقوف بر سر قدر است که حضرت خليل الرحمن عليه‌السلام آن را از خدا خواست: «رب أرني
کيف تحيي الموتي قال اولم تؤمن قال بلي ولکن ليطمئن قلبي». (بقره آيه 260)

يعني پروردگارا به من ارائه ده که
چگونه مردگان را زنده مي‌کني؟ فرمودند: آيا هنوز ايمان نياورده‌اي؟ عرض کرد: چرا،
ولي براي اطمينان قلبم مي‌خواهم چگونگي احياء‌را ببينم.

قضاء‌عبارت است از حکم فيصله بخش در
واقعه که طبع واقعه مفروض، مقتضي آن است و قضاء الهي نيز به همين معنا است، يعني
حکم کلي الهي بر اشياء و ذوات به آنچه ذات و طبع هر يک آن را اقتضاء دارند:
«واتاکم من کل ما سألتموه» (ابراهيم- 34)

و به عبارتي: هر چه که ذات هر نوعي مي‌طلبد
به او داده مي‌شود، و آنچه که به هر يک اعطا مي گردد مطلوب و سؤال وي به زبان
استعداد است، زبان استعداد حمار مثلا، صوت و شکل حماريت مي طلبد، و زبان استعداد
شير هم شکل متناسب خويش را طالب است و همچنين ديگر انواع.

و خلاصه: از شير حمله خوش بود و از
غزال رم،‌و اعطاء ايمان و کفر تابع استعداد کافر و مؤمن است: «فلله الحجة البالغه»
و به هر کس هرچه لايق بوده داده است و لنعم ما قيل:

چون قوابل جمال بنمودند        مستعدان سؤال فرمودند

طلب فعل نيک و بد کردند                هر يکي حکم خودبخود کردند

گر در آتش روند اگر در آب                خود طلب کرده‌اند آن درياب

اين اصل، اصل فراگيري است، در باب
رسالت پيمبران صلوات الله عليهم نيز جاري است علوم آن بزرگواران به لحاظ رسالتشان،
بر وفق نياز امم آنان بود و هر يک از آنان علم وي از لحاظ رسالت،‌به قدري بود که
مورد نياز امتش بوده است.

بديهي است که امم با همديگر متفاوت و
متفاضل بودند، و زبان استعداد هر امتي رسول متناسب با استعدادخويش را مي‌طلبيد،‌و
طبق نيازشان، پيمبري با شريعت و قوانيني متناسب با استعدادشان بر آنان مبعوث مي‌گرديد:

«تلک الرسل فضلنا بعضهم علي بعض منهم
من کلم الله و رفع بعضهم درجات و اتينا عيسي بن مريم البينات». (بقره- 253)

اين پيمبران مرسل بعضي از آنها را بر
بعضي برتري داديم، خداي تعالي با بعضي از اينها مکالمه فرمودند و درجات بعضي از
آنان رفيع قرار داد و به عيسي بن مريم معجزاتي داديم.

و چنانکه در علم شريعت و رسالت متفاضل
بودند همانگونه نيز از لحاظ مراتب ولايت و کمالات مربوط به نفوسشان متفاوت بودند:
«و لقد فضلنا بعض النبيين علي بعض» (الاسرا 55)

چنانکه اين اصل فراگير، در باب قوانين
وضعي نيز جاري است و قوانين و شرائع وضعي سعادت ساز آن قوانيني است که نه تنها با
روح و فطرت انسان‌ها ملائم و سازگار باشد بلکه روح و فطرت جامعه مقتضي آنها باشد.

مردم غالبا مي‌پندارند که قوانين،‌اوضاع
جامعه را خوب مي‌کند، ولي اين اشتباه است، اينها خيال مي‌کنند، قوانين بر نفوس
حکومت مي‌کند، در صورتي که مطلب معکوس است و اين نفوس است که بر قوانين حکومت مي‌کند،
نفوسي که هوا و هوس و اميال سافله ضميمه جوهري براي آنها شده است قوانين متناسب با
آنها را خواستارند، و قوانين سعادت آفرين آن قوانيني هست که فطرت سليم انساني
مقتضي آن است. و مردم به غلط گمان مي‌کنند که با وضع قوانيني چند که از هواها و
اميال پست آنها الهام گرفته است،‌ معايب و نواقص موجود در ابعاد مختلف اجتماعشان
را مي‌توانند اصلاح کنند،‌و نمي‌دانند که هواها و هوساتشان، قوانين جنگ خيز را سبب
مي‌شود و همين اميال شيطاني است که علل اصلي تزاحم، جدال، جنگ و خونريزي است و تا
در عصره حيات، اين اميال شيطاني بي‌زمام و لجام است،‌ تضاد خونين و سفک دماء حاکم
است و عقل و شرع، نام‌هاي بي‌نشان است و اگر ندائي هم از شرع و عقل بلند شود در
طوفان متلاطم و خروشان اميال ابليسي، شنيده نمي‌شود، و همين امر است سبب ناکامي
قوانين و تطور آن در اصلاح جامعه و هنگامي، صلاح و عدل گسترده مي‌شود که کريمه:

«فاقم وجهک للدين حنيفا فطرت الله التي
فطر الناس عليها لاتبديل لخلق الله ذلک الدين القيم ولکن اکثر الناس لايعلمون»
(روم- 30)

به جميع ابعاد در همه ابعاد حيات جامعه
اجراء شود و اين دين قيم، سعادت انسان است.

بهرحال در اتقان اصل مزبور و شمول آن
کلامي نيست، کلام در وقوف بر آن به نحو شهود است قرآن کريم علم به مفاتح غيب را
مختص به خداي تعالي اعلام فرموده، ولي علم به آنچه در کتاب مبين است به اطلاق
برگزار کرده است:

«وعنده مفاتح الغيب لايعلمها الا هو و
يعلم ما في البر و البحر و ما تسقط من ورقة إلا يعلمها ولاحبة في ظلمات الارض
ولارطب و لايابس الا في کتاب مبين». (انعام- 59)

خزينه‌هاي غيب فقط نزد خداوند است،‌
کسي جزا او علم به آنها ندارد،‌و به آنچه که در همه خشکي ها و درياها است علم دارد
و هيچ برگي نمي‌افتد مگر آنکه به آن علم دارد، و هيچ دانه‌اي در تاريکي‌ها زمين و
هيچ تر و خشکي نيست مگر آنکه در کتاب مبين است.

ظاهرا قضاء کلي قابل انطباق بر مفاتيح
الغيب است با آنکه خزينه مفتوح است، در اشراف برآن، مغلق است، ولي کتاب مبين به
منزله ديوان بر نامه امور تقدير شده است که به زمين نازل مي‌شود:

«وان من شي‌ء الا عندنا خزائنه و ما
تنزله الا بقدر معلوم» (حجر 21)

هيچ چيزي نيست مگر آنکه در نزد ما
خزائن آن است و ما نازل نمي‌کنيم مگر به مقدار معلوم.

خزائن همان مفاتح است و مرتبه تنزيل
همان کتاب مبين است که ديوان امور منزل و تقدير يافته است  که اگر عبد صالح طبق دستور صاحب شريعت، طي طريق
کند، و توفيق قرب فرائضي و نوافلي به او دست دهد و بگونه‌اي فنا يابد،‌امکان وقوف
به بعضي از مراتب سر قدر براي او هست. رزقنا الله رؤيته. ادامه دارد

تفسير سوره
رعد

وعده و وعيد
الهي

«öqs9ur ¨br& $ZR#uäöè% ôNuŽÉiß™ ÏmÎ/ ãA$t6Éfø9$# ÷rr& ôMyèÏeÜè% ÏmÎ/ ÞÚö‘F{$# ÷rr& tLÍj>ä. ÏmÎ/ 4’tAöqyJø9$# 3 @t/ °! ãøBF{$# $·èŠÏHsd 3 öNn=sùr& ħt«÷ƒ($tƒ šúïÏ%©!$# (#þqãZtB#uä br& öq©9 âä!$t±o„ ª!$# “y‰ygs9 }¨$¨Z9$# $YèŠÏHsd 3 Ÿwur ãA#t“tƒ tûïÏ%©!$# (#rãxÿx. Nåkâ:ÅÁè? $yJÎ/ (#qãèoY|¹ îptã͑$s% ÷rr& ‘@çtrB $Y7ƒÌs% `ÏiB öNÏd͑#yŠ 4Ó®Lym u’ÎAù’tƒ ߉ôãur «!$# 4 ¨bÎ) ©!$# Ÿw ß#Î=øƒä† yŠ$yè‹ÎRùQ$#»  (سوره رعد- آيه 31)

و اگر از برکت قرآن، کوه‌ها به حرکت
درآيد يا زمين به صورت دشت پهن دربيايد يا مرده‌ها زنده شوند و سخن بگويند (بازهم
کفار ايمان نمي آورند) البته در تمام موارد، امر، امر خدا است. پس چرا مؤمنين(از
ايمان آوردن کفار) نااميد نمي شوند. اگر خدا بخواهد همه مردم را مي تواند هدايت
کند (ولي چنين ايماني، نافع نيستند) و همواره براي کافراني که اين همه آسيب مي
رسانند، حادثه‌ کوبنده در پيش است يا در ديار خودشان با اين حوادث مواجه خواهند
بود تا وقتي که وعده الهي برسد و همانا وعده خداوند تخلف ناپذير است.

اين آيه مبارکه اموري را دربردارد:

اول- اگر به پيشنهاد کفار عمل شود و به
برکت قرآن کريم، کوه‌ها کنده شود و زمين به صورت يک دشت پهناور دربيايد و همچنين
چشمه‌ها از زمين بجوشد و رودها جاري گردد و از اين روي زمين قطع قطعه شود، يا به
برکت قرآن کريم، مرده‌ها زنده شوند و با مردم سخن بگويند و سخن بشنوند؛ اگر خداوند
اينگونه معجزات چشمگير را هم به دست رسول اکرم‌(ص) انجام بدهد، هرگز اين کفار،
ايمان نمي‌آورند زيرا وقتي قلب تيره شد و انسان گرفتار سيئات و گناه ها شد، توفيق
ايمان پيدا کردن را از دست مي دهد.

دوم- مؤمنين توقع داشتند که رسول خدا‌(ص)
به اين پيشنهادها عمل کند،‌تا شايد کفار مؤمن شوند و به پيامبر ايمان بياورند. در
اينجا خداي سبحان به مؤمنين خطاب مي کند که شما بايد از ايمان آوردن کفار نااميد و
مأيوس شده باشيد زيرا حجت بالغه حق را اينها ديده‌‌اند و معجزات الهي را ديده‌اند
و با اين حال ايمان نياورده‌اند. پس شما توقع نداشته باشيد که رسول خدا‌(ص) به
پيشنهاد کفار عمل کند زيرا هيچ اثري ندارد. زيرا اين کفار، اعجاز را ملعبه و
بازيچه قرار داده اند و هرگز با ديدن معجزه، توبه کار نمي‌شوند و ايمان نمي‌اورند.

معجزه کفار را به ايمان وانمي دارد

خداي سبحان مي‌خواهد هر انساني با حسن
اختيار خود ايمان بياورد، و معجزه تنها زمينه ايمان را فراهم مي کند نه اينکه علت
تامه باشد. و بهرحال خداوند به اندازه کافي، حجت بالغه را به اينها نشان داده است.
اين بيان را خداون هم نسبت به رسولش و هم نسبت به مؤمنين مي فرمايد. به رسولش مي
فرمايد که اگر تو حريص باشي بر ايمان اينها،‌اينان ايمان نمي‌آورند،‌البته اگر خدا
بخواهد به اجبار،‌همه را مؤمن مي‌کند و تمام افراد بشر را يک امت قرار مي‌‌دهد،
همان‌طور که پيروان انبيا را امت واحده قرار داد، همه افراد بشر را نيز مي‌تواند
يک امت قرار دهد ولي آن نحوه ايمان آوردن، نافع و مثمر ثمر نيست زيرا بايد انسان
با حسن اختيار خويش، مؤمن شود.

و همچنين خداوند به مؤمنين نيز مي‌فرمايد
که: اگر شما متوقع،‌هستيد که رسول خدا‌(ص) به پيشنهادهاي اين کفار عمل کند و هر
روز معجزه‌اي تازه بياورد،‌ اينها هرگز ايمان نخواهند آورد.

کفر کفار تو را متأثر نسازد

در آيه 8 سوره فاطر آمده است:

«أفمن زين له سوء عمله فراه حسنا، فان
الله يضل من يشاء و يهدي فلا تذهب نفسک عليهم حسرات».

آيا آن کس که عمل بدي را انجام داده و
آن عمل بد را نيک مي داند و همانا خداوند هر که را بخواهد گمراه و هر که را بخواهد
هدايت مي‌کند، پس تو اي پيامبر لازم نيست در اثر شدت حسرت- بر ايمان نياوردن
اينان- جان خود را از دست بدهي.

بنابراين،‌خود حضرت آنقدر حريص به
ايمان آوردن افراد بود که از ايمان نياوردنشان، بسيار غصه مي‌خورد و متأثر مي‌شد
تا جائي که نزديک بود از شدت تأثر، جانش برآيد، و خداوند او را تسلي مي‌دهد که
لازم نيست در اين راه، جانت را فدا کني. به مؤمنين هم مي فرمايد که شما هم متوجه
باشيد اينها اهل ايمان نيستند بلکه با سوء‌اختيار خود کفر را پذيرفتند.

در آيه 37 از سوره نحل در خطاب به
رسولش مي‌فرمايد:

«ان تحرص علي هداهم فان الله لايهدي من
يضل و ما لهم من ناصرين»

هر چند تو حريص باشي که اينها هدايت
بشوند، ولي بدان که خداوند کسي را که گمراه کرد، هدايت نمي کند و اين گمراهان هيچ
يار و ياوري ندارند.

اين آيه در بحث اضلال و هدايت گذشت که
خداوند هرگز کسي را به اضلال ابتدائي، گمراه نمي‌کند، بلکه همگان را به هدايت ابتدائي،
راهنمايي کرده؛ پس اگر کسي با داشتن حجت بالغه حق، دين را پشت سرگذاشت، توفيق الهي
نصيبش نمي‌شود و از آن به بعد گرفتار خواهد شد. و اين معناي اضلال است نه اينکه
خداي سبحان کسي را اضلال کند.

در پايان آيه99 از سوره يونس نيز مي‌فرمايد:

«ولو شاء ربک لامن من في الارض کلهم
جميعا»

واگر خدايت با اراده تکويني بخواهد،‌همانا
تمام مردم بر روي زمين ايمان مي آورند.

ولي در چنين ايماني، کمال وجود ندارد.
افرادي که در حال احساس خطر و ترس و حادثه ايمان مي‌آورند، هرچند خالصا لوجه الله
هم باشد- آن ايمان سودي ندارد.

در ادامه آيه مي‌فرمايد:

«أفأنت تکره الناس حتي يکونوا مؤمنين.
و ما کان لنفس أن تؤمن الا بإذن الله و يجعل الرجس علي الذين لا يعقلون».

آيا تو مي‌تواني مردم را مجبور کني که
ايمان بياورند. بي‌گمان هيچ کس نمي‌تواند ايمان بياورد جز با اذان و اجازه
پرودگار. خداوند رجس کفر و نفاق و پليدي را بر کسي حاکم مي‌کند که عقل ندارد.

موحد عاقل است و مشرک کافر

در لسان دين، موحد و مؤمن عاقل است و
مشرک و کافر، ديوانه است. در آيه 130 سوره بقره مي‌فرمايد:

«ومن يرغب عن ملة ابراهيم الا من سفه
نفسه».

هر کس از ملت توحيدي ابراهيم اعراض کند
و فاصله بگيرد، سفيه است. راوي از امام صادق‌(ع) مي‌پرسد: عقل چيست؟ حضرت مي‌فرمايد:

«ما عبد به الرحمن واکتسب به الجنان».
(بحار- ج1 – ص 116)

عقل چيزي است که بوسيله آن، خداي رحمان
عبادت مي‌شود و بهشت‌ها تحصيل مي گردد.

پس اگر کسي خدا را عبادت نکرد، عاقل
نيست. آن کسي که از ملت ابراهيم اعراض کند، سفيه است، چون موحد نمي باشد. در اينجا
هم مي فرمايد: کسي که عاقل نيست، گرفتار شرک و کفر و نفاق مي شود. اين پليدي‌ها را
خداوند بر کسي تحميل مي کند که عاقل نباشد.

قبح خلف وعده و عدم قبح خلف وعيد

«ولا يزال الذين کفروا تصيبهم بما
صنعوا قارعة او تحل قريبا من دارهم حتي يأتي وعدالله ان الله لايخلف الميعاد».

در اين آيه اشاره مي فرمايد به اينکه:
کفاري که اينهمه آسيب رساندند، همواره حادثه‌هاي کوبنده براي انها پيش مي آيديا در
درون منطقه سکونت آنها، حادثه کوبنده پيش مي آيد تا اينکه وعده الهي برسد و همانا
وعده خداوند، تخلف ناپذير است. وعده الهي در برابر حسنات است و وعيدش در برابر
سيئات. خداوند همولاره به اهل ايمان وعده مي دهد که اگر فضائل را تحصيل کنند،
پاداش به آنها داده مي شود و همچنين به کفار و تهبکاران وعيد مي دهد که کيفر مي بينند.
البته ممکن است خداي سبحان نسبت به فردي که او را تهديد کرد، تهديد را ناديده
بگيرد، چون خلف وعيد قبيح نيست، بلکه خلف وعده است که قبيح مي باشد و هرگز خلف
وعده از خداي سبحان صادر نمي شود و اما اگر وعيدي باشد که تخلف از آن مستلزم خلف
وعده باشد، در آنجا يقينا وعيد را عمل مي‌کند چرا که آن وعيد ديگر عفو بردار نمي‌باشد.

مثلا به مؤمنين وعده پيروزي برکفار را
مي‌دهد. در اينجا تنها سخن از بهشت و جهنم نيست. او نه تنها وعده بهشت به مؤمنين و
رزمندگان اسلام مي‌دهد و نه تنها به کفار وعيد و تهديد به عذاب اليم و دردناک قيامت
مي‌کند، بلکه وعده پيروزي را نيز به مؤمنين بر کفار مي دهد:

«ان تنصروا الله ينصرکم و يثبت
اقدامکم» (سوره محمد آيه 7)

اگر دين خدا را ياري کنيد، خداوند شما
را پيروز گرداند و ثابت قدم نمايد.

اين يک وعده‌اي نسبت به مؤمنين است و
وعيدي نسبت به کفار. اگر فرمودند: ما کفار را سرنگون و سرکوب مي‌کنيم، يک وعيد محض
نيست که خلف او بي‌مانع باشد زيرا به مؤمنين نيز فرمود: ما شما را بر آنها پيروز
مي‌گردانيم. اين پيروزي را به عنوان وعده نسبت به مؤمنين روا داشت و آن شکست را به
عنوان وعيد نسبت به کفار. و در اينجا هرگز خداوند وعده‌اش را تخلف نمي‌کند.

بنابراين، آن نزاعي که فخر رازي در
تفسير کبيرش دارد که آيا اين خلف وعيد است يا نه؟ ما مي‌گوئيم: خلف وعيد نمي‌کند
ولي به ادامه عفو، ممکن است آنها را عفو کند. اين دو مطلب را بايد از يکديگر جدا
کرد. يک وقت است وعيد، وعيد محض است، يک وقت وعيدي است که محصول وعده ديگري است.
به ديگري وعده مي‌دهد که کافر را سرکوب کند؛‌اين وعيد نسبت به کافر، وعده نسبت به
مؤمنين هم هست. در اينجا يقينا تخلف نمي‌کند. در اينجا چون يک وعيد ابتدايي محض
نيست، يقينا تخلف نمي‌کند. وعده پيروزي مؤمنين، وعيد شکست کفار است. در اين آيه
نيز فرمود: همواره کفار گرفتار قارعه و حادثه کوبنده هستند يا در درون آنان يا در
نزديکي آنان تا آنکه وعده نهايي برسد که شما را بر آنها پيروز کنيم. (فتح مکه)

آن جريان عذاب الهي در قيامت،‌در جاي
خود محفوظ است؛ اين پيروزي هم سرجاي خودش محفوظ و يقيني است. اينچنين نيست که تخلف
بکند. حال اگر کافري، همان سيئات نفسي را داشت و آن عقايد شخصي خود را بر کسي
تحميل کرد و راه معاصي فردي را هم ترک نکرد، اي چنين شخصي وعيد محض دارد

و اما در مسائل نظامي فرمود: اگر اينها
به شما آسيب مي‌رسانند، اينچنين نيستکه از قهر ما رهايي يابند. اين آيه هر چند در
خصوص کفار حجاز وارد شده ولي اطلاق دارد که همواره کفار گرفتار حوادث کوبنده
هستند، حال يا در دورن خودشان و يا نسبت به وابستگان و پيوستگانشان. يا در منطقه
زيست خويش يا نزديک مرکز زيست خود. و اين وعيد قطعي و تخلف ناپذير است؛ زيرا وعي
محض نيست که فقط نسبت به کفار باشد بلکه وعده است نسبت به مؤمنين. والحمدالله رب
العالمين   ادامه دارد

بمناسبت 15
رمضان ولادت با سعادت حضرت امام حسن مجتبي(ع)

ولادت نخستين
ثمره نبوت و ولايت

سال سوم هجري
است. نيمي از ماه مبارک رمضان گذشته است. علي و زهرا اين دو نور چشم رسول الله- که
درود خداوند بر او و اهل بيتش باد- ساعت شماري مي کنند که اولين هديه الهي و نخستين
گل خوشبوي درخت نوبت و ولايت را از خداي خود در اين ماه مبارک و خجسته، دريافت
دارند. سرانجام در نيمه ماه و در بهترين و شريف ترين زمان و مکان، اين گل خوشبو به
دنيا مي آيد.

خبر ولادت
نخستين سبط پيامبر به آن حضرت داده مي شود. رسول خدا(ص) که مشتاق ديدار فرزند
دلبندش است، فورا به منزل دختر عزيزش فاطمه زهرا سلام الله عليها مي آيد. به اسماء
مي فرمايد:

اسماء!
فرزندم را بياور.

اسماء، کودک
را در پارچه زردي مي پيچد و او را به خدمت رسول خدا مي آورد.

حضرت با
ناراحتي پارچه زرد را برمي دارد و مي فرمايد:

اسماء! مگر
نگفته بودم فرزند نوزاد را در پارچه زرد نپيچيد.

اسماء فرزند
را از حضرت مي گيرد و در پارچه سفيدي مي پيچد و دوباره خدمتش مي رسد و نوزاد را به
حضرت مي سپارد.

رسول خدا (ص)
در گوش راست نوه اش اذان مي گويد و در گوش چپش اقامه. سپس رو به علي(ع) کرده مي
فرمايد:

يا علي! فرزندم
را چه نام گذاردي؟

–        
يا رسول الله! من
هرگز بر شما سبقت نمي گيرم.

جبرئيل امين
نازل مي شود و به حضرت عرض مي کند:

يا محمد!
پروردگارت سلامت مي رساند و مي فرمايد: نسبت علي به تو مانند نسبت هارون به موسي
است،‌ جز اينکه پيامبري پس ازتو وجود ندارد.

نام فرزند هارون
چه مي باشد؟

–        
شبر

من زبانم
عربي است.

–        
نام شبر در عربي
«حسن» است. نام او را حسن بگذار.

و بدينسان در
اين روز فرخنده و مبارک و در اين ماه پرفضيلت، اين نوزاد مبارک به دنيا آمد که بي
گمان بر فضيلت و ميمنت ماه خدا، ماه رمضان افزود و شرافت بيشتري به آن بخشيد.

کنيه مبارکش:
ابومحمد

القاب آن
حضرت: سبط، سبط اکبر؛ ريحانه رسول الله، طيب، سيد، تقي، زکي، ولي و مشهورترين آنها
«مجتبي» است.

امام مجتبي
از هبت و جلالت مخصوصي برخوردار بود. از رسول خدا(ص) نقل شده است که فرمود:

«اما الحسن
فله هيبتي و سؤددي» هيبت و عظمتم را به حسن بخشيدم.

و اصل بن
عطاء گويد: حسن را سيماي انبياء‌و شکوه شاهان بود.

طبرسي در
اعلام الوري از محمد بن اسحاق نقل کرده است که گفت: هيچ کس پس از رسول خدا از چنان
شرافت و جلالت و شوکتي چون حسن بن علي برخوردار نبود. هرگاه بيرون از منزل فرش مي
انداختند و حضرت بر آن مي نشست،‌راه بسته مي شد چرا که هيچ کس به خاطر احترام و
تعظيم امام، از جلوي حضرت عبور نمي کرد. پس وقتي چنين مي شد، حضرت به درون خانه
تشريف مي برد، تا مردم رد شوند و از آنجا بگذرند.

راوي گويد:
در راه مکه،‌ حضرت را يافتم که از مرکبش به زير آمد و پياده به راه افتاد. بندگان
خدا که از آنجا مي گذشتند و حضرت را با پاي پياده مي يافتند، همه به احترام او،
پياده مي شدند و راه را با پاي پياده طي مي کردند. خود يافتم سعد بن عباده را که
در ميان کارواني بود، او و تمام افراد کاروان به احترام حضرت، پياده شدند و به راه

افتادند.

امام مجتبي
نه تنها هيبت و جلالت را از جدش به ارث برده بود، که تمام اخلاق و خصال نيکوي جدش
را فرا گرفته و در يک کلمه او شبيه ترين انسان‌ها از نظر خلق و خَلق و صفات انساني
به جد اطهرش(ص) بود. از چنان تواضع و بزرگواري و کرامتي برخوردار بود که دوست و
کرامتي برخوردار بود که دوست و دشمن را به شگفتي واداشته بود.

راوي مي
گويد: مردي از اهل شام- که معاويه با تبليغات دامنه دار و گسترده‌اش آنان را اغوا
کرده و در گوشت و پوستشان، دشمني و کينه علي و اولادش تزريق کرده بود- بر امام
مجتبي گذشت. چون ديده‌اش بر ديده حضرت افتاد، بي‌اختيار شروع کرد به دشنام دادن به
ناسزا گفتن. امام ساکت بود و سخني نمي گفت، چرا که مي دانست آن بيچاره در اثر
تبليغات معاويه، به چنان حالتي رسيده است و او شناختي از امام ندارد.

پس از آنکه
مرد شامي تا مي توانست فحش و ناسزا به حضرت گفت و از هيچ جسارتي فرو گذار نبود، و
با خشونت تمام سخنان ناروايش را تکرار مي کرد،‌ حضرت به روي او تبسيم فرموده و با
سخناني ملاطفت آميز و کاملا آرام که دليل عظمت و بزرگواري و مناعت طبع و تواضع فوق
العاده او بود- و گو اينکه آن همه دشنام و ناسزا را نشنيده است- رو به او کرده
فرمود:

«اي شامي!
گويا غريبي و تازه به اينجا آمده‌اي. اگر نيازي داري بگو تا نيازت را برطرف سازيم،
و اگر راهي گم کرده اي تو را به راه درست هدايت کنيم و اگر گرسنه‌اي سيرت نمائيم و
اگر بي نوائي، بي نيازت کنيم و اگر آواره اي پناهت دهيم».

حضرت با اين
سخنان مهرانگيز و پر از عاطفه و با ناديده گرفتن کامل آن سخنان جاهلانه مرد شامي،
حرفهايش را ادامه داد و او که شگفت زده به سخنان حضرت گوش مي داد، بي اختيار سر را
به زير افکنده، عرق شرم و خجالت بر سراسر رويش نشسته، به التماس و التجا افتاد که:
اي سرور من! چقدر بد کردم! مرا ببخش! به بزرگيت از من درگذر.

او چه مي
توانست بگويد که در برابر آن همه سخنان درشت و ناهموار و فحش و ناسزا اين همه محبت
و احسان و بزرگواري و عظمت و فروتني و مهر مي بيند، ناگاه فرياد برآورد:

«الله اعلم
حيث يجعل رسالته» خداوند بهتر مي داند که رسالتش را در چه خانداني قرار مي دهد.

آري! امام
مجتبي(ع) که الگوي تمام خصلت‌ها و صفات برجسته انساني و اسلامي است و او که آينه
تمام نماي نياي بزرگوارش است و او که حلم و بردباري و اخلاق والا و عظيم را از جدش
و پدرش به ارث برده است، نه تنها با اين مرد شامي که با تمام مردم، با چنان خوي و
اخلاقي رفتار مي‌کرد و حاسدان و دشمنانش را با تازيانه اخلاق نيکو مي‌کوبيد تا
جائي که تمام دشمنان قسم خورده‌اش در برابر عظمتش سرتسليم فرود مي‌آوردند و بي‌اختيار
او را مي‌ستودند.

مورخان نقل
کرده‌اند که مروان بن حکم، که برجسته‌ترين معروف‌ترين دشمنان ابن خاندان پاک به
شمار مي رفت و گوي سبقت را در عداوت با آل محمد ازديگران ربوده بود، در تشييع
جنازه امام مجتبي شرکت کرد و آثار حزن و اندوه بر او هويدا بود. حضرت سيدالشهدا
(ع) به او رو کرده فرمود:

چگونه است که
امروز در تشييع جنازه‌اش شرکت مي کني با اينکه ديروز سخت‌ترين دشمنانش بودي؟!

عرض کرد:
آري! من با کسي دشمني مي کردم که حلم و بردباريش، همسان و موازي با کوه‌هاي سر به
فلک کشيده بود.

ابن شهر آشوب
در مناقبش روايت کرده است که امام مجتبي کنيزکي داشت. روزي آن کنيز يک دسته گل
خوشبو به حضرتش هديه کرد. حضرت به او فرمود:

«انت حرة
لوجه الله» تو در راه خدا آزادي.

برخي از
اصحاب، با زبان عتاب به حضرت عرض کردند: چطور در برابر يک شاخه گل او را آزاد مي
کني؟

حضرت فرمود:
آيا نشنيده‌ايد که خداوند مي فرمايد:

«واذا حييتم
بتحية فحيوا بأحسن منها أوردوها»

و  اگر کيس بر شما درود فرستاد به بهتر از آن يا
شبيه آن پاسخش دهيد. و چيزي بهتر از آزاديش نبود که به او عطا کنم.

عمير بن
اسحاق گويد:

هيچ‌کس به من
سخن نگفت که شيرين‌تر از سخنان حسن بن علي باشد. او وقتي با من حرف مي زد، اميدوار
بودم هرگز از سخن گفتن باز نايستد. او هيچ وقت ناسزا و فحش نمي‌داد و من در تمام
مدتي که با او بودم هيچ سخن زشتي از او نشنيدم.

درود بي‌پايان
خداوند و تمام انبياء و اولياء و فرشتگان و بندگان خالص خدا تا روز حشر بر تو باد
اي سبط اکبر رسول الله و اي گل خوشبوي زهرا و اي نازنين فرزند علي.

فرا رسيدن
عيد مبارک و خجسته مولود مسعود اين امام معصوم را به مقام شامخ  والاي ولي اعظم خداوند امام زمان ارواحنا فداه
لتراب مقدمه الفداء و تمام پيروان و شيعيان حضرتش بويژه مقام معظم رهبري و هموطنان
عزيزمان، تبريک و تهنيت مي‌گوئيم، و توفيق همگان را در پيروي خالصانه از حضرتش، از
درگاه باري تعالي مسئلت مي‌کنيم.

علي(ع) در قرآن کريم

سال چهلم هجري است. شب قدر اولياي خدا است.
ديده‌هاي مردم جز بندگان خالص خدا به خواب راحت فرو رفته است. علي (ع) آن بنده
برگزيده و مخلص خداوند، در دل شب به مناجات و راز و نياز با خداي خود برخاسته است.
نماز شب را در منزل دخترش مي‌خواند و هنگام فجر بر مي‌خيزد تا به سوي مسجد کوفه
رهسپار شود.

علي که همواره آماده مرگ است و با مرگ چنان
انسي دارد که کودک شيرخوار به پستان مادرش، کمربرند خود را در آن شب محکم مي‌بندد
و با خود زمزمه مي‌کند: «يا علي! کمربندت را ببند و آماده مرگ باش چراکه مرگ در
انتظار تو است. علي از مرگ نهراس اگر به تو روي آورد».

به مسجد وارد مي‌شود. با خداي خود مي‌گويد:‌
«بارالها! ديدارت را بر من مبارک گردان».

مردم را براي نماز خواندن بيدار مي‌کند فرياد
مي‌زند: الصلاة الصلاة. و خود به نماز مي‌ايستد. نماز معشوق علي است، چرا ک در حال
نماز با خدايش ملاقات مي‌کند و با او سخن مي‌گويد و مناجات مي‌کند.

آن شقي بدبخت، ابن ملجم مرادي که نفرين بي
پايان خداوند بر او باد، در گوشه‌اي از مسجد خوابيده است و شمشيري زهرآگين در بر
دارد. علي به سجده مي‌رود؛ زيباترين حالت انسان در ملاقات با پروردگار، آن خارجي
پليد با شمشيرش بر فرق علي مي‌کوبد، علي بر زمين مي افتد و در حالي که غرق در خون
است فرياد مي‌زند: «فزت و رب الکعبه»- به پروردگار کعبه قسم، رستگار شدم.

درود و سلام و صلوات بي پايان ربوبي بر تو باد
اي که در مطلع الفجر ليلة القدر روح و روانت به اذن خداوند و با سلام جاودانه الهي
و با مشايعت روح خدا و فرشتگان مقرب درگاهش، به سوي او عروج کرد.

فرا رسيدن بيست و يکم ماه رمضان المبارک،
سالروز شهادت اميرالمؤمنين (ع) را به تمام پويندگان و جويندگان راه مقدسش و پيروان
و اطاعت کنندگان اوامرش و ارادتمندان و محبان حضرتش تسليت عرض مي‌کنيم و بدين
مناسبت و به اميد نيل به شفاعتش آياتي از قرآن کريم را که درباره وجود مقدسش تفسير
شده و در کتاب‌هاي معتبر اهل سنت آمده است، براي استفاده عموم مسلمين يادآور مي‌شويم.
البته آيات تفسير شده درباره حضرتش بسيار زياد است ولي براي تبرک، فقط به چند آيه
بسنده مي‌کنيم:

1-   
خوارزمي در مناقب- ص
266 از ابن عباس نقل مي‌کند که:

رسول خدا(ص) فرمود: «ما انزل الله تعالي آية و
فيها [يا ايهال الذين آمنوا] الا و علي رأسها و اثيرها»- هرگز خداوند آيه‌اي را
نازل نکرده است که در آن جمله «يا ايها الذين آمنوا» آمده باشد جز اينکه علي در
رأُ آن سرور آن قرار دارد.

2-   
سيوطي در تاريخ
الخلفا، ص 161 از ابن عباس نقل مي‌کند که گفت: بيش از سيصد آيه در مدح علي(ع) نازل
شده است.

3-   
سيوطي در تفسير
دارالمنثور مي‌گويد: وقتي آيه «انما انت منذر و لکل قوم هاد».

–        
همانا تو انذار کننده‌اي
و براي هر قومي، هدايت کننده‌اي است. نازل شد، حضرت رسول با انگشت به سينه خود
اشاره کرد  و فرمود : «من منذر و هشدار
دهنده‌ام» و به علي(ع) اشاره کرد، به او فرمود: تو هدايت کننده‌اي. يا علي، پس از
من هدايت شدگان به وسيله تو هدايت مي‌شوند.[1]

4-   
«و قفوهم انهم مسئولون»[2]
– (در وقت حساب) نگاهشان داريد که آنها بايد بازپرسي شوند.

ابن عباس گويد: از ولايت علي بن ابي طالب
بازپرسي مي‌شوند.[3]

برادران اهل سنت اين مطلب را توجه کنند که در
بسياري از کتاب‌هاي معتبرشان آمده است در روز حساب و بازجوئي، مردم را نگاه مي‌دارند
و از ولايت علي(ع) سئوال مي‌کنند.

اين را ما شيعيان نمي‌گوئيم، علماي اهل سنت
نيز به آن اذعان دارند. پس شما اي شيعيان و اي اهل سنت! همه بايد در روز رستاخيز
پاسخ اين سئوال را بدهيد که با ولايت چه رفتاري کرديد؟

آيا ولايت علي را در دنيا پذيرفته بوديد يا
خير؟

هر که ولايت علي دارد مي‌تواند بر صراط بگذرد
و به بهشت برين برسد.

5-   
«اتقوالله و کونوا مع
الصادقين»[4]

–        
تقواي الهي داشته
باشيد و همراه با راستگويان باشيد. ابن عباس مي‌گويد: يعني همراه با علي (ع)
باشيد.[5]

6-   
«فان الله هو مولاه و جبريل و صالح
المؤمنين».[6]
– همانا خداوند و جبرئيل و مؤمنين صالح (يا و صالح از مؤمنين) يار و ياور پيامبر
هستند.

اسماء بنت عميس و ابن عباس گويند: از رسول
خدا(ص) شنيديم که فرمود: صالح المؤمنين، علي بن ابي طالب است.[7]

7-   
«ثم اورثنا الکتاب
الذين اصطفينا من عبادنا».[8]
– آنان را از بندگان خود که برگزيديم، وارث علم کتاب قرار داديم.

علي(ع) فرمود: ما آن بندگان برگزيده خدائيم که
علم کتاب را به ما واگذار نمود.[9]

8-   
«و تواصوا بالصبر»[10]–
و سفارش به صبر مي‌کنند.

ابن عباس گويد: اين آيه درباره علي(ع) نازل
شده است.[11]

9-   
«في معقد صدق عند
مليک مقتدر»[12]– در
منزلگاه صدق و حقيقت نزد خداوند غالب و مقتدر، نعمت جاودانه دارند.

جابرين عبدالله انصاري گويد، نزد رسول خدا(ص)
نشسته بوديم. اصحاب حضرت سخن از بهشت به ميان آوردند. حضرت رسول خدا(ص) فرمود:

اولين کسي که وارد بهشت شود علي بن ابي طالب
است.

ابودجانه انصاري گفت: يا رسول الله؛ تو به ما
خبر دادي که بهشت بر پيامبران ممنوع است تا وقتي که خودت وارد آن شوي و بر امت‌ها
ممنوع است تا وقتي که امتت واردش شوند.

حضرت فرمود: آري! اي ابودجانه. آيا ندانستي که
خداوند پرچمي از نور دارد که عمودش از ياقوت است و برآن نور نوشته شده است: «لا
اله الا الله، محمد رسول من است، آل محمد بهترين آفريدگان من‌اند». و صاحب لوا در
روز قيامت که پيشاپيش همه است اين است و دست بر دست علي بن ابي طالب زد.

راوي گويد: علي(ع) از آن سخن خرسند شد و رو به
حضرت نموده، عرض کرد: «حمد خدائي را که ما را بوسيله تو شرافت و کرامت بخشيد».

رسول خدا به او فرمود: بشارت باد بر تو يا
علي! همانا هيچ بنده اي از بندگان خدا نيست که محبت و مودت تو را داشته باشد جز
اينکه خداوند در روز قيامت با ما محشورش فرمايد.

سپس اين آيه را تلاوت کرد: «في مقعد صدق عند
مليک مقتدر».[13]

10-                      
«اجتعلتم سقاية الحاج
و عمارة المسجد الحرام کمن آمن بالله و اليوم الاخر و جاهد في سبيل الله لا يستون
عندالله و الله لا يهدي القوم الظالمين* الذين آمنوا و هاجروا و جاهداو في سبيل
الله يأموالهم  و انفسهم اعظم درجة عندالله
و اولئک هم الفائزون* يبشرهم ربهم برحمة منه و رضوان و جنات لهم فيها نعيم مقيم*
خالدين فيها ابداً ان الله عنده أجر عظيم».[14]

–        
آيا درجه آب دادن به
حاجيان و تعمير کردن مسجدالحرام را به اندازه درجه کسي قرار مي‌دهيد که به خدا و
روز جزا ايمان آورده و در راه خدا جهاد مي‌کند. هرگز اين دو نزد خدا  با هم يکسان نيستند و همانا خداوند قوم ظالم و
ستمگر را هدايت نمي کند. آنان که ايمان آوردند و هجرت کردند و در راه خدا با مال و
جانشان جهاد نمودند، درجه برتري نزد خداوند دارند و آنان رستتگاران‌اند که
پروردگارشان به رحمت و رضوان و بهشت برين خود آنان را بشارت داده است؛ بهشتي که در
آن نعمت‌هاي جاودانه خواهند داشت و همانا نزد خداوند اجر عظيمي است.

اغلب مفسرين
و محدثين بزرگ اهل سنت اين آيات شريفه را 
درباره علي نقل کرده‌اند.[15]

آيات شريفه‌اي
که درباره علي(ع) نازل شده است خيلي زياد مي‌باشد که قطعاً اگر کسي آنها را جمع ‌آوري
کند، يک کتاب مفصل خواهد شد؛ تازه آياتي که اهل بيت در آن با علي شرکت دارند، نيز
آيات زيادي است و اين غير از آياتي است که بسيار مشهور مي‌باشد و همه از آن اطلاع
دارند مانند آيه «ولايت» و آيه «بلاغ» و «اکمال دين» و آيه «تطهير» و…

علامه حلي در
کشف اليقين 99 آيه نقل کرده است که همه آنها در کتب اهل سنت آمده و درباره علي(ع)
نازل شده است. و اصلاً کتاب‌هاي تفسير شيعه و سني مالامال است از آياتي که درباره
اميرالمؤمنين(ع) تفسير و تأويل شده است. دوستان مي‌توانند به کتاب‌هاي معتبر
مراجعه کنند و از مدايح علي(ع) فيض ببرند. ما هم براي اينکه بي فيض نمانيم،‌ اين
چند آيه را براي تبرک و تيمن نقل کرديم، اميد است مورد استفاده و بهره‌برداري
عزيزان قرار گيرد.

در خاتمه بار
ديگر فرا رسيدن ايام شهادت و سوگواري حضرت اميرالمؤمنين و سيد الوصيين علي بن ابي
طالت(ع) را به مقام شامخ ولي الله الاعظم ارواحنا له الفداء و عموم مؤمنين و
مواليان حضرتش بويژه رهبر عزيز و ملت فداکار و سلحشور ايران، تسليت عرض مي‌کنيم و
از خداي بزرگ ملتمسانه مي‌خواهيم ما را توفيق پيروي خالصانه از حضرتش عطا فرمايد و
در دنيا و آخرت، لحظه‌اي ما را از علي جدا نکند.

درود و سلام
و صلوات خدا و فرشتگان و انبيا و اوليا و تمام بندگان خالص خدا بر حضرتش باد.

قال علي بن
الحسين(ع):

«لو مات من
بين المشرق و المغرب لما استوحشت بعد أن يکون القرآن معي»

(اصول کافي-
ج 4، ص 403)

اگر همه مردم
که مابين مشرق و مغرب هستند بميرند من از تنهائي هراس نکنم پس از آنکه قرآن با من
باشد.

شب قدر را مغتنم بشماريد

شب‌هاي آخر ماه رمضان از فضيلت به سزائي
برخوردارند. رسول خدا(ص) در اين ده شب آخر ماه رمضان، رختخواب خود را مي‌پيچيد و
کمر را براي مناجات و دعا و قرآن مي‌بست. البته حضرت رسول تمام ايام سال را به
کامل‌ترين عبادت مي‌پرداخت و بيشتر ساعات شب را به نماز و قرآن و دعا سپري مي‌کرد
ولي در اين ده شب آخر ماه مبارک، چنان که از روايات استفاده مي‌شود،‌ بيشترين
استفاده و بهره برداري را از ساعات ليالي و ايامش مي‌نمود و گويا تمام شب‌هاي آخر
ماه را به احيا تا صبح مي‌گذراند؛ هر چند در روايت آمده است که شب بيست و سوم، حتي
خانواده خويش را نيز به شب زنده‌داري وا مي‌داشت و آنان که خواب بودند، بر سر و
صورتشان آب مي‌پاشيد تا حتماً بيدار شوند و فضيلت احياي آن شب بزرگ و جاودانه را
درک کنند.

بهر حال سزاوار است که مؤمنين اين شب‌هاي
مبارک را بسيار مغتنم بشمارند و اگر در دو دهه اول ماه، کمتر به عبادت و راز و
نياز پرداخته‌اند، حتماً در اين شب‌هاي آخر که احتمال شب قدر در آنها بيش از ساير
ايام ماه رمضان است، جبران نموده و از اين فرصت الهي که بزرگترين نعمت به شمار مي‌آيد،
بهترين بهره‌برداري را نمايند و خداي را سپاس و حمد گويند که آنان را عمري با برکت
عطا کرده که اين شب‌ها را دريابند و چه نعمتي بالاتر که انسان در اين شب‌هاي عزيز،
بيشترين اوقات خود را به دعا و قرآن بگذراند، با خدا سخن بگويد و سخنان خدا را
بشنود.

هان! اي بندگان خدا! ماه رمضان را حرمت بسزائي
است و ده‌هاي آخرش، حرمتي چند برابر دارد. خداوند اين روزها را بر ساير ايام سال
فضيلت و کرامت افزون‌تري بخشيده است. در اين شب‌هاي با عظمت و ارزشمند،‌ شب قدر
قرار داده که خود به تنهايي از هزار ماه (که در آن شب قدر نباشد) برتري و فضيلت
دارد يعني اعمالي را که در اين  يک شب
انجام مي‌دهيد، پاداشش مطابق اعمالي است که در هزار شب انجام دهيد (البته هزار شبي
که شب قدر در آنها نباشد) پس بر شما باد که ديدگان را از آنچه حرام است فرو
بنديد  و زبان را از بدگويي و دشنام و غيبت
و دروغ و بهتان و هر چه خشم خدا را بر مي‌انگيزد، باز داريد. و بر شما باد به
بسيار قرائت قرآن، اين سخنان جاودانه خداوند براي شما مردم.

از تسبيح و تهليل و تحميد الهي غفلت نورزيد و
بسيار ذکر خدا بگوئيد. درود و صلوات بر محمد و آل محمد را فراموش نکنيد و تا مي‌توانيد،
بر پيامبر و اهل بيتش صلوات بفرستيد. مبادا روز ماه رمضان را با روزهاي ديگر
مقايسه کنيد و مبادا اين روزها و شب‌هاي عزيز را بي ذکر خدا و صلوات و دعا و قران
به پايان برسانيد.

ماه رمضان را ماه عتق مي‌گويند زيرا خداوند در
هر شبانه روزش 600 بنده آزاد شده- چنانچه در لسان روايت آمده- دارد و در آخرين
روزش به عدد تمام روزها، بنده آزاد شده دارد، آزاد ازآتش دوزخ و آزاد از عذاب
جهنم.

بدبخت و شقي کسي است که ماه رمضان بر او بگذرد
و از رحمت خدا بدور باشد. پس زنهار که خدا ما را در اين ماه با فضيلت از رحمتش
بدور کند. و اين رحمت الهي قطعاً ميسر نيست جز با دعا خواندن،‌ تلاوت قرآن کردن و
با خلوص و نيت پاک به سوي خدا رفتن و طلب مغفرت و آمرزش از او کردن.

در روايت آمده است که رسول خدا(ص) در يکي از
خطبه هايش چنين فرمود:

«اي مردم! جبرئيل به سوي من آمد و گفت: يا
محمد، هر که ماه رمضان را دريابد و در اين ماه، مورد مغفرت و آمرزش الهي قرار
نگيرد و در اين حال از دنيا برود، خداوند او را از رحمت خويش دور خواهد ساخت. تو
اي پيامبر آمين بگو و من هم آمين گفتم.

پس بايد بسيار هوشيار بود که ساعتي ازاين ماه
را به غفلت و فراموشي سپري نکنيم و حال که بيش از نيمي از ماه را گذرانده‌ايم در
اين نيمه دوم حتماً بيشتر به خود آئيم و چشم به بخشش‌ها و عطاياي بي پايان و
جاويدان خدا در اين ماه بدوزيم و همچنين پيوسته به ياد خدا بوده و ذکر خدا را در
هر حال بر زبان جاري سازيم و در عمل نيز کاري را که موجب سخط و غضب الهي است،‌
انجام ندهيم. مگر نه اين است که حسنات در اين ماه دوبرابر مي‌شود و سيئات زدوده مي‌گردد؟

و مگر نه اين است که درهاي بهشت در اين ماه
گشوده و درهاي جهنم بسته مي‌شود؟

و مگر نه اين است که شيطان در اين ماه افسرده
و غمگين مي‌گردد؟

پس چرا ما با اعمال و کردار خود شيطان را
دلتنگ تر و افسرده‌تر ننمائيم و او را براي هميشه از خود دور نسازيم و نوميدش
گردانيم.

ولي بايد اين تصميم را از همين روزها بگيريم و
براستي شيطان را از خود محروم نمائيم و توبه نصوح کنيم و به سوي خدا واقعاً و از
صميم جان باز گرديم.

جابر از امام باقر(ع) نقل مي‌کند که حضرت
فرمود:

«يا جابر! من دخل عليه شهر رمضان فصام نهاره و
قام ورداً من ليلته و حفظ فرجه و لسانه و غض بصره و کف اذاه، خرج من الذنوب کيوم
ولدته امه.

قال:قلت له: جعلت فداک! ما احسن هذا من حديث!

قال: ما اشد هذا من شرط!»

–        
اي جابر! هر کس ماه
رمضان بر او وارد شود، پس او روزهايش را روزه بدارد و قسمتي از ساعات شبهايش را به
عبادت بپردازد و دامن و زبانش را از گناه حفظ کند و ديده‌اش را از حرام بپوشاند و
اذيت و آزارش به بندگان خدا نرسد، از گناهان بيرون آيد چنانکه تازه از مادر متولد
شده باشد.

جابر گفت: عرض کردم: فدات شوم! چه حديث زيبا و
جالبي است.

فرمود: آري، و چه شرط دشوار و سختي است!

مثل معروف عاميانه است که هر چقدر پول بدهي
حلوا مي خوري! ما که توقع بهشت برين و نعمت‌هاي دائمي و ابدي خداوند و بالاتر از
همه رضايت او را داريم، بايد وسيله‌اش را در اين دنيا فراهم نمائيم. ما در گرو
اعمال خويش هستيم. هر که عملش بيشتر، پاداشش افزونتر و هر که عملش کمتر، بي گمان
که اجر و مزدش کمتر است؛ چه رسد که با گناهاني، آن اعمال کم را نيز حبط کرده و
نابود سازد.

فضيلت شب قدر

بهرحال، بحث ما بيشتر راجع به شب قدر است. شبي
که آن همه فضيلت دارد و بر تمام ايام و شب‌هاي سال برتر و والاتر است. حال چگونه
اين شب را درک کنيم؟

خداوند اين شب را در اين ماه رمضان مخفي کرده
است تا همه شبهايش را دريابيم و با عبادت و 
ذکر او بگذرانيم ولي آنچه از روايات بر مي‌آيد، تأکيد زياد بر دهه آخر ماه
رمضان شده است که احتمال اينکه شب قدر در اين ده شب يا يازده شب باشد بسيار زياد
است. و شايد علت پنهان ماندن شب قدر همين باشد که مؤمنين به يک شب در سال اکتفا
نکنند و حداقل، دهه آخر ماه رمضان را به احيا و شب زنده‌داري بگذرانند و بيشتر به
مناجات و دعا بپردازند.

زراره طي روايتي از امام باقر(ع) نقل مي‌کند
که فرمود:

حضرت رسول (ص) پس از بازگشت از عرفات و رهسپار
شدن به سوي مني، وارد مسجد شد و پس از آنکه مردم از آن حضرت از شب قدر سئوال
کردند، خطبه‌اي خواند که درآن خطبه پس از حمد و ثناي پروردگار فرمود:

«أما بعد فانکم سألتموني عن ليلة القدر و لم
أطوها عنکم لأني لم أکن بها عالماً. اعلموا ايها الناس انه من ورد عليه شهر رمضان
و هو صحيح سوي فصام نهاره و قام ورداً من ليله و واظب علي صلواته و هجر الي جمعته
و غدا الي عيده، فقد أدرک ليلة القدر و فاز بجائزة ارب».

–        
باري! شما از من
درباره شب قدر پرسيديد و من آن را از شما پنهان نمي‌کنم زيرا خود نمي‌دانم قطعاً
چه شبي است. اي مردم! بدانيد که هر کس ماه رمضان بر او وارد شد و اوسالم و تندرست
بود، پس روزه‌اش را روزه گرفت و ساعت‌هائي از شب را به عبادت پرداخت و برنمازهايش
مواظبت کرد و جمعه‌اش را به خوبي دريافت و به روز عيدش رسيد، پس قطعاً شب قدر را
درک کرده و به جائزه پروردگار،‌ نائل آمده است.

حضرت در تعقيب سخنان پيامبر مي‌فرمايد:

« آري! به خدا قسم به جائزه اي دست يافت که
هرگز مانند جوايز بندگان خدا نيست».

بهر حال، حضرت رسول(ص) شرايطي را براي درک شب
قدر تعيين نموده است که لازم است در طول ماه رمضان، انجام پذيرد و محقق گردد:

1-   
اگر از سلامت جسمي
برخوردار بود، روزه‌هايش را به نحو اتم و احسن انجام دهد.

2-   
مقداري از هر شب ماه
رمضان را به دعا و نيايش بپردازد. البته هر چه بيشتر شب زنده‌داري کند و بيشتر خدا
را بخواند و تلاوت قرآن کند، اجر و پاداشش بيشتر و افزونتر خواهد بود.

3-   
بر نمازهاي يوميه‌اش
کاملاً مواظبت کند و آنها را در اوقاتش بجاي آورد. شايد نه تنها نمازهاي واجب را
که نمازهاي نافله هم مقصود حضرت باشد. يعني حد اقل در اين ماه، تمام نوافل نمازهاي
پنجگانه و نماز شب را انجام دهد زيرا اين نوافل، انسان را بيشتر به خدا نزديک مي‌گرداند.

4-   
جمعه ماه رمضان مورد
تأکيد قرار گرفته است. بايد جمعه‌هاي اين ماه را بيشتر به عبادت بپردازيم، گو
اينکه از برخي روايات استفاده مي‌شود که جمعه آخر ماه رمضان، احتمالاً شب قدر
باشد. و به همين خاطر است که حضرت امام خميني(ره) جمعه آخر ماه رمضان را «روز قدس»
اعلام کردند. بايد در جمعه‌هاي ماه رمضان به سوي خدا هجرت کنيم و با دعا و عبادت و
انجام نماز جمعه و صلوات بر محمد و آل محمد، به اين هجرت برسيم و آن را محقق
نمائيم.

5-   
اين عبادت‌ها و
مناجات‌ها بايد تا روز عيد فطر ادامه داشته باشد، چرا که حتماً يکي از اين شب‌ها،
شب قدر است و کسي چه مي‌داند شايد آخرين شب ماه مبارک، شب قدر باشد. پس اين عبادت
و شب زنده‌داري بايد تا روز عيد استمرار داشته باشد.

به اميد اينکه ان شاء الله به جايزه والاي
الهي در شب عيد نائل گرديم.

در هر صورت احتمال انيکه شب قدر در دهه آخر
ماه باشد، بيشتر بويژه آنکه خود حضرت رسول در اين دهه آخر، رختخوابش را مي‌پيچيد و
خود را آماده‌تر مي‌ساخت.

در روايت معتبري از زراره نقل شده است که مي‌گويد:
از امام باقر (ع) پرسيدم:

شب قدر چه شبي است؟

حضرت پاسخ داد: «هي احي و عشرين او ثلاث و
عشرين».- شب قدر يا شب بيست و يکم و يا شب بيست و سوم ماه رمضان است.

زراره عرض مي‌کند: «اليس انما هي ليلة؟»- مگر
شب قدر تنها يک شب نيست؟

حضرت مي‌فرمايد: آري!

زراره مي‌پرسد: پس آن چه شبي است؟  مشخص فرمائيد.

حضرت مي‌فرمايد: «و ما عليک خيراً ان تفعل في
ليلتين». تو را چه مي‌شود اگر در دو شب، کار خير انجام ندهي؟!

و در روايت ديگري حضرت مي‌فرمايد: «و ما ايسر
ليلتي».- و چه آسان است که انسان دو شب را- در تمام طول سال- احيا بدارد و به
عبادت سر برد.

از برخي روايات نيز استفاده مي‌شود که شب 19
يا شب 21 يا شب 23، شب قدر است.

لذا مشهور در ميان مردم همين سه شب است که
بحمدالله مؤمنين هر سه شب را احيا مي‌دارند.

اما بهرحال شب‌هاي ديگر ماه رمضان را از ياد
نبرند و به فراموشي نسپارند که تمام شب‌هاي اين ماه، فضيلت دارد بويژه در اين شب‌ها
طلب استغفار و آمرزش گناهان براي خود و والدين خود کنند و رحمت خود را با التماس و
اصرار در خواست نمايند. ضمناً از صدقه دادن و يتيمان و فقيران و بي نوايان را
افطار دادن نيز غفلت نورزند که ثواب و پاداش بي شماري دارد.

در پايان روايت بسيار جالبي از امام صادق(ع)
در تفسير آيه «فيها يفرق کل امر حکيم» آمده است که براي استفاده برادران و خواهران
گرامي نقل مي کنيم و از همه التماس دعا داريم:

«تلک ليلة القدر، يکتب فيها وفد الحاج و ما
يکون فيها من طاعة او معصية او موت او حياة و يحدث الله في الليل و النهار ما
يشاء، ثم يلقيه الي صاحب الارض».

–        
آن شب، شب قدر است که
خداوند گروه حاجيان و زائران خانه‌اش را در آن شب، ثبت نام مي‌کند و آنچه از اطاعت
و گناه و مرگ و زندگي و حوادثي که در شب و روز و سال، رخ مي‌دهد؛‌همه را يک جا
تحويل صاحب زمين مي‌نمايد.

راوي مي‌پرسد: صاحب زمين چه کسي است؟

مي‌فرمايد:« صاحبکم». يعني ولي امر شما و امام
زمان شما.

پس بايد بسيار هشيار باشيم که خداي نخواسته
صفحه سياه سال ما را نزد  حضرتش نبرند و
قلب مبارکش، از ما خشمگين و آزرده نگردد.

به اميد توفيق همگان در عبادت و نماز و قرآن
خواندن و راز و نياز در اين شب‌هاي مبارک و مقدس و به اميد آمرزش گناهان و پذيرفته‌شدن
از سوي پروردگار و دست يابي به جايزه الهي و کسب رضاي حضرت ولي الله الاعظم
اوراحنا فداه.

سخنان معصومين

نخستين‌ها

* رسول اکرم(ص):

«ان عمود الدين الصلاة و هي اول ما ينظر فيه
من عمل ابن آدم فان صحت، نظر في عمله و ان لم تصح لم ينظر في بقية عمله». (تهذيب
الاحکام- ج2، ص 237)

نماز ستون دين است و اين نخستين عملي است از
اعمال فرزند آدم بررسي مي‌شود، پس اگر مورد پذيرش الهي قرار گرفت، ساير اعمالش نيز
بررسي مي‌شود ولي اگر مقبول حضرت حق واقع نشد، در ديگر اعمالش نيز نمي‌نگرند.

* رسول اکرم(ص):

«اول ما خلق الله نوري». (بحارالانوار- ج1، ص
97)

اولين چيزي که خدا خلق کرد، نور من بود.

* رسول اکرم(ص):

«اول مانهاني عنه ربي بعد عبادة الاوثان،
المراء». (بحارالانوار- ج 2، ص 128)

نخستين چيزي که پروردگارم پس از عبادت بتها،
مرا از آن نهي کرد، جدال و خصومت بود.

* رسول اکرم(ص):

«اول ما يسأل عنه العبد حبنا أهل البيت».
(بحارالانوار- ج 7، ص 260)

نخستين چيزي که از بنده خدا سئوال مي شود،
دوستي ما اهل بيت است.

* اميرالمؤمنين(ع):

«اول ما اهتز علي وجه الأرض النخلة».
(بحارالانوار- ج 10،‌ص 84)

نخستين چيزي که بر روي زمين سبز شد، درخت خرما
بود.

* امام سجاد(ع):

«الا و ان اول ما يسألانک عن ربک الذي کنت
تعبده…». (کافي- ج 8، ص 72)

اولين سئوالي که نکير و منکر از تو در قبر مي‌کنند،
از پروردگاري است که او را مي‌پرستيدي.

* امام باقر(ع):

«ان أول ما يحاسب به العبد الصلاة فان قبلت
قبل ما سواها». (کافي- ج 3،‌ص 268)

نخستين چيزي که از بنده (در روز قيامت) سئوال
مي‌شود، از نماز است؛ پس اگر پذيرفته شد، ساير اعمال نيز پذيرفته مي‌شود.

* امام باقر(ع):

«يا جابر! ان الله اول ما خلق، خلق محمداً (ص)
و عترته الهداة المهديين فکانوا اشباح نور بين يدي الله». (کافي- ج 1، ص 442)

اي جابر (بن يزيد)، نخستين چيزي که خدا آفريد،
محمد و خاندان پاک و هدايت گرش بود، که آنان مانند سايه‌هاي نور در دسترس پروردگار
بودند.

* امام باقر(ع):

«لقد خلق الله جل ذکره ليلة القدر اول ما خلق
الدنيا». (کافي- ج 1، ص 250)

اولين چيزي که خداوند وقت آفرين دنيا، آفريد،
شب قدر بود.

* امام صادق(ع):

«اول ما يتحف به المؤمن، يغفر لمن تبع
جنازته». (تهذيب الاحکام- ج1، ص 455)

اولين هديه‌اي که به مؤمن- پس از مرگ- داده مي‌شود،
اين است که تشييع کنندگانش مورد آمرزش قرار مي‌گيرند.

* امام کاظم(ع):

«اول ما يبر الرجل ولده ان يسميه باسم حسن،
فليحسن احدکم اسم ولده». (کافي- ج 6، ص 18)

نخستين احساني که هر يک از شما به فرزندش مي‌کند،
اين است که بر او نام نيکي مي‌نهند. پس حتماً نام خوبي را براي فرزندانتان اختيار
کنيد.

دانستنيهائي از قرآن

امرها و نهي‌ها

«ان الله يأمر بالعدل و الاحسان و ايتاء ذي
القربي و ينهي عن الفحشاء و المنکر و البغي، يعظکم لعلکم تذکرون». (سوره نحل، آيه
90)

همانا خداوند به عدالت و نيکي و بخشش به
خويشاوندان امر مي‌کند و از کار بد و ناروا و ظلم نهي مي‌کند؛ خدا شما را پند مي‌دهد
شايد اندرز گيريد.

عدالت به معناي بسط دادخواهي در زمين است يعني
اگر کسي خيري رساند، به او خير رسانده شود و اگر شري رساند، به همان اندازه، تلافي
کنند. «جزاء سيئة سيئة مثلها».- در برابر هر سيئه و بدي، بايد به همان اندازه،
کيفر کرد.

پس عدل يعني تقسيط و تقسيم به طور مساوي و
برابر است. و به زبان روشن‌تر: عدالت، همان اقتصاد و ميانه‌روي است در امور که به
افراط باشد و نه تفريط. و گستردن عدالت در جامعه نيز به همين مفهوم است يعني هر
چيز در جاي واقعي خود قرار گيرد و به هر امري آنچه سزاوار آن است،‌ اهميت داده شود
تا تمام امور به طور مساوي و برابر باشد؛ اينجا است که مي‌گوئيم: عدالت در جامعه
حکمفرما است.

و خداوند در اين آيه، سه مطلب بسيار مهم
اجتماعي را گوشزد کرده است و به عنوان پند و اندرز به ما دستور داده است که اگر
اين سه را در جامعه‌اي محقق نمائيم، بي‌گمان به همان جامعه مطلوب و ايده‌آل الهي
خواهيم رسيد. جامعه هم نياز به عدالت دارد که خيز و شرش معلوم گردد و هم نياز به
احسان دارد. احسان يعني خيري را با خير بيشتر جبران کردن. شايد عدالت بيشتر در
موارد شر در جامعه به کار برود که در برابر کارهاي خير است که خير با خير بيشتر و
افزونتر جبران کنند تا داعي براي کار خير در ميان مردم بيشتر شود و انگيزه خدمت به
بندگان خدا، قوي‌تر و مستحکم‌تر گردد.

علامه طباطبائي (ره) در معناي عدالت مي‌فرمايد:
مراد از عدالت اين است که با هر يک از افراد جامعه، طوري رفتار شود که مستحق آن
است و در جائي قرارگيرد که سزاوارش است و مقصود از احسان، اسن نيست که يک فرد کار
نيکو کند بلکه احسان به ديگران است يعني خير و نفع را به  ديگران برساند آن هم نه به خاطر تلافي کردن يا
جبران خيرها، بلکه ابتداءً ‌و از پيش خود اين کار را انجام دهد».

بهرحال قطعاً احسان به ديگران آثار بسيار خوبي
در جامعه پديد مي‌آورد که نه تنها رحمت و محبت جايگزين کينه‌ةا و بدي‌ها مي‌گردد
بلکه مايه امنيت و آسايش عمومي و نزديک شدن دلها به يکديگر است.

سومين پند الهي که به ما امر مي‌کند اين است
که از اموال خود، به خويشان و نزديکان انفاق و کمک کنيم که اين خود يک نوع احسان
است ولي چون خداوند بر اين عنايت خاصي دارد لذا آن را به صورت مستقل تذکر فرموده
است.

راستي اگر هر کس موظف باشد که خويشان بي نوا و
فقيرش را به نوائي برساند و به آنها ابتداءً 
و از پيش خود کمک کند نيازهايشان را تا حد توان برطرف سازد،‌ ديگر فقيري در
جامعه پيدا نمي‌شود.

و اما نواهي خداوند در اين آيه عبارت‌اند از:
فحشاء و منکر و بغي. فحشاء به معناي کردار و گفتار زشت و ناپسند است. منکر هر کار
زشت و ناروائي است که جامعه آن را به خود و تعدي به زيردستان يا عموم مردم است.
گردن کشي بايد از جامعه اسلامي رخت بربندد و کسي با زور، مردم را  وادار به کرنش و اطاعت از خويش نکند. اگر در
جامعه‌اي استعلا و خودبزرگ‌بيني و استکبار پيدا نشود و ظلم به ديگران در هر حد و
اندازه‌اي ممنوع باشد، و تک تک افراد از کارهاي زشت و ناپسند دوري جويند و هر
انساني موظف به ترک منکرات و دوري از آنها باشد، وحدت و هماهنگي و انسجام در آن
جامعه حکمفرما شده و نيروها هرگز به هدر نمي‌رود و فساد و تباهي از بين مي‌رود، و
جامعه يک جامعه ايده‌آل مورد رضايت خداوند مي‌گردد.

پس اگر منکرات و ظلم و تجاوز به افراد از ميان
رفت، قطعاً رحمت و محبت و الفت جايگزين آنها شده و خشم و کينه و نفرت از بين  مي‌رود، و نظام اجتماع به هم پيوند مي‌خورد و
وحدتي بر اساس قوانين اسلامي جايگزين تفرق و تشتت و از هم گسيختگي مي‌گردد.

بيائيد با هم اين پند الهي را به مرحله عمل
برسانيم و هر يک در آغاز اين پند الهي را در خانواده خويش پياده کنيم تا کم کم به
صورت جمع و گسترده درآِد و به جاي اين همه بدبيني‌ها و نفرت‌ها و کينه‌ها و حق‌کشي‌ها،
محبت و الفت و وحدت و عدالت و احسان حکمفرما شود و همان جامعه‌اي را بسازيم که هر
يک از انتظارش بسر مي‌برد يا لااقل زمينه را براي چنين جامعه‌اي ايده‌آل فراهم
کنيم تا در آينده‌اي نزديک انشاءالله شاهد چنين مدينه فاضله‌اي باشيم.

امام خميني ثابت و استوار از آغاز تا پايان

رمضان و ضيافت الهي

«با حلول ماه مبارک رمضان ماه عبادت و
سازندگي، ماه تجديد قواي معنوي، شهرالله الاعظم که در آن عموم مسلمانان در صف واحد
متوجه به موضع قدرت لايزال و تجهيز در مقابل قواي طاغوتي هستند، لازم است با توحيد
قدرت و قدرت واحده در مقابل طاغوت‌هاي زمان و چپاولگران بين المللي بپاخيزند و از
ممالک اسلامي دفاع کنند، دست خائنان را کوتاه و اميد آنان را قطع نمايند». 3/5/58

«ضيافت خدا در ماه رمضان يک شعبه‌اش روزه است،
آن ضيافت خداست، يک شعبه‌اش روزه است و يک کار مهمش که مائده غيبي و آسماني است
قرآن است. شما دعوت شده‌ايد به مهماني خدا و شما در ماه رمضان مهمان خدا هستيد.
مهماندار شما، شما را وادار کرده است به اينکه روزه بگيريد. اين راه‌هائي که به
دنيا باز است و شهوات هست و اينها را، اينها را سدش کنيد تا مهيا بشويد براي «ليلة
القدر» براي ورود در ماه مبارک رمضان و ورود در «ضيافة الله»… در اين ماه فرق
داشته باشيم با ساير ماه‌ها و دنبال آن باشيم که انشاء الله «ليلة القدر» را
دريابيم، برکات «ليلة القدر» را که قرآن در آن نازل شده است، همه سعادت عالم در آن
شب نازل شده است و از اين جهت از همه شب‌هاي عالم بالاتر است، اين را بتوانيم
ادارک بکنيم، درک بکنيم. خداوند انشاء الله شماها را توفيق بدهد که با سلامت و
سعادت وارد در «ضيافة الله» بشويد و از آن مائده هاي آسماني که قرآن و ادعيه است
انشاءالله همه‌مان مستفيض بشويم و با يک روح سالمي وارد بشويم و «ليلة القدر» هم
دريابيم، سلام هي حتي مطلع الفجر». 21/4/59

«من اميدوارم که همه آقايان در اين ماه مبارک
همت شان را صرف کنند به اينکه مردم را مهيا نگه دارند و مردم را مجهز نگه دارند و
اسلام را با دست مردم نگه داريد و خودتان هم در مساجد، در منابر مردم را دعوت به
صلاح بکنيد و دعوت به اينکه دنبال مسائل باشند و بگوييد به آنها که «فاستقم کما
امرت و من تاب معک» آني که پيغمبر را نگران کرده است. الان بدانيد که اولياء خدا
توجه دارند و نگرانند از اينکه خداي نخواسته اين ملت ما از اين راهي که رفته است
يک وقت خداي نخواسته سستي کند. و بحمدالله تا کنون همه با هم بوديد و منسجم بوديد
و همه روحانيون با هم، با ديگران، مردم با هم، با روحانيون منسجم بودند و اميدوارم
که از اين به بعد هم منسجم باشند و منسجم‌تر…. ماه رمضان است حالا، شب‌ها مجلس
داشته باشيد. مردم را دعوت کنيد به اينکه مجالس انس داشته باشند، مجالس احکام
داشته باشند، مجالس دعا داشته باشند. شهر دعاست، شهر توسل به خداست. و انشاء الله
همه موفق باشيد که در اين ماه رمضان اين اسلام را بيمه کنيد با دعاهاي خودتان و با
گريه و زاري خودتان». 21/3/62

«ماه رمضان شما را دعوت کرده خداي تبارک و
تعالي به مهماني خودش. همانطور که مي‌بينيد مهماني خدا صوم است مثل ميهماني ماها
نيست که آنجور تشريفات را داشته باشد، پرهيز دادن است از آن چيزهائي که مربوط به
شهوات انسان است. توجه بکنيد که ماه مبارک را به آدابش عمل بکنيد يعني آداب روحي‌اش.
فقط دعا نباشد. دعا به معناي واقعي‌اش باشد. خواندن خدا و تذکر خدا به معناي
واقعي، آن تذکري که نفوس را مطمئن مي‌کند، آن ذکري که «بذکر الله تطمئن القلوب»
ياد خدا واقعاً و حاضر ديدن خدا را در همه جا، ماه مبارک را به تذکر خدا، به ذکر
خدا و به رحمت هاي خدا که به شما عنايت کرده است شکرگزاري کنيد و ذکر خدا را
بگوئيد… و از همه بالاتر است است که انسان خودش را اصلاح کند در ماه رمضان. ما
محتاج به اصلاح هستيم، محتاج به تهذيب نفس هستيم، تا آن دم آخر ما
محتاجيم…اميدوارم که انشاء الله اين ماه مبارک رمضان به همه شما مبارک باشد. و
مبارک بودن به اين است که بنابراين بگذاريد که به تکاليف خدا عمل کنيد. در اين ماه
مبارک دعا کنيد که خداي تبارک و تعالي شما را موفق کند به اينکه در اين خدمتي که
متکفل او هستيد مطابق رضاي او عمل کنيد. از خدا بخواهيد که ما را از عنايت خودش
محروم نفرمايد. و اين ضيافت خدا را قدر بدانيد. اين ضيافت خيلي لطافت و ظرافت
دارد، اين را بايد قدر بدانيم ما». 9/3/63

امام خمینی ثابت و استوار(رمضان و ضیافت الهی)

دانستنیهایی ازقرآن(امرها و نهی ها)

سخنان معصومین(نخستین ها)

شب قدر را مغتنم بشمارید

علی علیه السلام در قرآن کریم

ولادت نخستین ثمره نبوت و ولایت

وعده و وعید الهی                                                 
آیت الله جوادی آملی

شرح زیارت امین الله علیه السلام                                 آیت
الله محمدی گیلانی

مهمترین ویژگی های رهبر                                       حجة
السلام و المسلمین محمدی ری شهری

نظرات و دیدگاههای اقتصادی حضرت امام(ره)               حجة الاسلام  والمسلمین اسدالله بیات

گفته ها و نوشته ها

پرسش ها و پاسخها                                              
حجة الاسلام و المسلمین سیدمرتضی مهری

نگاهی به بحران کشمیر                                          دکتر محمدرضا حافظ نیا

از میان نامه ها

نقش اقتصاد در تحلیل کشمیر                                    سید موسی
میرمدرس

تازه های علمی

تارتارهای مسلمان                                               غلامرضا
گلی زواره

نگاهی به رویدادها

پاسخ به نامه ها

رهنمودها

مقام معظم رهبري حضرت آيت الله خامنه‌اي

اسلام انزواي از دنيا و زندگي را به روشني رد
کرده است و اگر جامعه‌اي تنها به جنبه‌هاي معنوي بپردازد و از پيشرفتها و نوآوري‌هاي
علمي و پرورش انسانهاي دانشمند غفلت کند، خود را از داشتن يک بال سعادت محروم کرده
است.

بيگانه‌کردن محيط‌هاي دانشگاهي با دين، هدف و
برنامه‌اي بسيار روشن و زيرکانه بود، زيرا اگر دين در دانشگاه نباشد کساني که در
چنين فضايي پرورش مي‌يابند سردمداران اداره زندگي مردم خواهند بود و به سهولت
جامعه را به سمت بي‌ديني سوق خواهند داد. (25/9/72)

جامعه بزرگ 60 ميليوني ايران اسلامي، به طور
مستمر نيازمند فکر، فرهنگ و اخلاق فردي و اجتماعي صحيح است و بايد با تأمين
نيازهاي فرهنگ عمومي کشور، وجدان و انفاق در کار و نيزکيفيت کار در ميان مردم
افزايش داده شود و اين مفهوم، درجامعه رسميت و ترويج پيدا کند، زيرا درآمد بيشتر و
مصرف کمتر ارتباط مستقيمي با فرهنگ عمومي کشور دارد و حل مشکلات اقتصادي نيز
در  اين چهارچوب امکان‌پذير خواهد بود.
(30/9/72)

انجام کار تحقيقي به ازاي پول و ارزش‌هاي مادي
شخصيت و اعتبار محققين و مجامع علمي را مخدوش مي‌کند، استادان و مدرسين دانشگاهي
بايد روحيه علم‌گرايي و تحقيق و عشق به اصل فراگيري را در دانشجويان ترويج کنند و
با احياي اين روحيه نظام آموزشي را تحت تأثير قرار دهند.

فضاي دانشگاه بايد معطر به ايمان ديني باشد و
دانشجويان در چنين فضائي به تحصيل علم بپردازند. در نظام جمهوري اسلامي انتظار
طبيعي و اصلي آن است که فعاليت‌هاي تربيتي در کشور با افکار ديني ايماني و  انقلابي همسو و هم‌جهت باشد و دانشجويان در
محيط‌هاي آموزشي از زبان استادان، ايمان ديني را جذب و آن را در خود تقويت کنند.
(2/10/72)

کسي که حاضر نيست در راه خدا و دفاع از دين بر
حق او کمترين ايستادگي را بکند و به بهانه قدرت دشمنان خدا از مقابله با استکبار و
قدرتمندان فاسد آمريکا طفره برود چگونه مي‌تواند خود را شيعه علي بن ابيطالب(ع)
بداند و ادعا کند که آن حضرت امام اوست. آن امام در قله معرفت الهي است و مهم و
شاخص آن است که شيعيان آن حضرت به سمت اين قله رفيع حرکت کنند.

طي 15 سال گذشته و امروز بيش از هر زمان ديگر
بوق‌هاي تبليغاتي دنيا به طور مستمر و با روش‌هائي بسيار زيرکانه تلاش کرده‌اند تا
به يأس و نااميدي در دل مردم دامن بزنند و آنها را از ادامه راه خود باز دارند
دشمنان اسلام براي شکست ملت پرافتخار ايران همه راه‌ها از جمله جنگ نظامي، محاصره
اقتصادي، تبليغات مسموم، فحاشي و تهمت به مسئولين را امتحان کرده‌اند اما همواره
با شکست مواجه شده‌اند. ((7/10/72)

امروز هر اقدامي که به گسترش سطح آگاهي عمومي
بيانجامد و نيروي تفکر و قدرت درک معارف را در مردم با استعداد ما تقويت کند، حسنه‌اي
بزرگ است. (5/10/72)

فقه صحيح ناظر بر واقعيت‌هاست و انسان بر طبق
نياز مردم آن را از کتاب و سنت و از آنچه که به عنوان ادله صحيح و متين در اختيار
ما گذاشته شده است استنباط مي‌کند. بنابراين فقها و انديشمندان ما در حوزه‌هاي
علميه بايد با مجهز شدن به فقه صحيح و رياضت کشيدن و پيشه کردن تقواي روز افزون
الهي شرايط مرجعيت را در خود محقق سازند و در عين حال هواي مرجعيت را نيز از خود
بزدايند. (9/9/72)

نگاهی به رویدادها

جهان اسلام

نیروهای امنیتی مصر در حمله به یک مسجد در شهر
«اسیوط» مصر 216 نمازگزار را دستگیر کردند. (17/9/72)

9 مسلمان مصری بر اثر شکنجه مأموران زندان به
شهامت رسیدند.

یک اتوبوس حامل صهیونیستها مورد حمله شهادت
طلبانه یک مسلمان فلسطینی با آمبولانس مملو ازمواد منفجره قرار گرفت. (23/9/72)

نخستین نماز جمعه شیعیان در کشور زامبیا
برگزار شد. (27/9/72)

موج تعقیب فلسطینی های مسلح از سوی واحدهای
ویژه ارتش اسرائیل بالا گرفت. (28/9/72)

یک کتاب فروشی در اسلام آباد به اتهام فروش
کتاب توهین آمیز به اسلام تعطیل شد. (29/9/72)

کنگره نهج البلاغه با شرکت 30 تن از
اندیشمندان در دمشق افتتاح شد. (1/10/72)

رزمندگان حماس «سرهنگ مینتز» فرمانده واحدهای
ویژه اسرائیل را در غزه به هلاکت رساندند. (4/10/72)

نمایندگان مجلس ترکیه خواستار استعفای رئیس
دادگاه قانون اساسی این کشور به خاطر توهین به اسلام شدند. (5/10/72)

جبهه نجات الجزایر تشکیل ارتش اسلامی برای
مقابله با نظامیان را اعلام کرد.

سازمان کنفرانس اسلامی خواستار لغو تحریم
تسلیحاتی مسلمانان بوسنی شد. (7/10/72)

احزاب، سازمانها و گروه های اسلامی و ملی
خاورمیانه، برقراری روابط دیپلماتیک واتیکان و رژیم صهیونیستی را به شدت محکوم
کردند.

نیروهای طالبانی در حمله به منازل طرفداران
حرکت اسلامی حق نوزادان را به رگبار بستند. (11/10/72)

فیگارو: امروز انقلابیون جهان حول اسلام
متمرکز شده اند. (12/10/72)

تایمز لندن و خبرگزاری ایتالیائی انساء: زنان
اروپا برای رهائی از بحران های اخلاقی و اجتماعی به اسلام روی می آورند.
(15/10/72)

گروه های اسلامی الجزایر شبکه های مخفی
رادیویی و تلویزیونی راه انداختند.

رئیس جمهور تونس خواستار اقدام جدی برای
رویارویی با اوجگیری مسلمانان شد.

اخبار داخلی

سپاه پاسداران قهرمان مسابقات بین المللی
تکواندو هلند شد. (16/9/72)

ایران خواستار برخورد کشورهای منطقه با کاهش
قیمت جهانی نفت شد.

طی یک ماه گذشته مقدار 5/4 تن مواد مخدر کشف
شد.

دانشکده تربیت دبیر قرآن در قم افتتاح شد.
(17/9/72)

آیت الله العظمی گلپایگانی مرجع عالم تشیع در
سن 98 سالگی به رحمت ایزدی پیوست.

میلیون ها تن از امت سوگوار، پیکر مطهر حضرت
آیت الله العظمی گلپایگانی را در تهران و قم تشییع کردند. (18/9/72)

بزرگترین سایت کامپیوتری کشور برای مکانیزه
کردن اطلاعات جمعیتی در تهران افتتاح شد.

«وحید غفران نیا» نوجوان 10 ساله تبریزی حافظ
کل قرآن شد. (24/9/72)

دکتر علی جوان دانشمند ایرانی و اتاد دانشگاه
«ام. تی. تی» آمریکا جایهز جهانی علوم آلبر انیشتن را در سال جاری میلادی دریافت
کرد.

یک معرف شناخت سلول های سرطانی برای اولین بار
در ایران در امارات به میهن اسلامی بازگشتند. (27/9/72)

24 نفر از توابین گروهک منافقین با مراجعه به
سفارت ایران در امارات به میهن اسلامی بازگشتند.(28/9/72)

تربت جام با تولید 110 هزار تن گندم مقام اول
استان خراسان را بدست آورد. (30/9/72)

رئیس جمهور در میان استقبال پرشور مردم
مازندران وارد ساری شد. (1/10/72)

اولین محصول مجتمع پتروشیمی اراک به نام
«پروپیلن» که در صنایع اتومبیل، برق، فیلم و بسته بندی مصرف دارد وارد بازار شد.
(2/10/72)

اولین کشتی تندرو ایران، حمل مسافر را از
خرمشهر به کویت آغاز کرد. (7/10/72)

گروه انشعابی منافقین با حمله به مقر این
سازمان در بصره 5 نفر را کشتند. (8/10/72)

طی 4 سال اجرای برنامه اول دولت، 10 هزار
روستا دارای برق، آب و راه شدند.

رئیس جمهور ترکمنستان وارد تهران شد.
(12/10/72)

تولید سالانه گندم به مرز 11 میلیون تن رسید.
(14/10/72)

در سال جاری 15 هزار نوعروس توسط کمیته امدام
امام خمینی به خانه بخت رفتند. (15/10/72)

پنج اسکلت سه هزار ساله در شاهرود کشف شد

هیأت دولت برقراری روابط دو جانبه میان ایران
و افریقای جنوبی را تصویب کرد. (16/10/72)

اخبار خارجي

حمله عراق به کويت 170 ميليارد دلار خسارت
ببار آورد. (16/9/72)

با حضور سياهپوستان در شوراي اجرائي، حاکميت
سفيد پوستان در آفريقاي جنوبي به طور رسمي پايان يافت. (17/9/72)

نيويورک تايمز: شمار قربانيان حضور نظامي
آمريکا در سومالي به 10 هزار نفر رسيد.

تلويزيون مسکو: روسيه به زباله‌دان بزرگ غرب
تبديل شده است. (18/9/72)

به منظور مقابله با تهاجم احتمالي نظامي
آمريکا در سودان، آماده‌باش سراسري در سودان اعلام شد. (21/9/72)

کلينتون: خيابانها، مدارس و حتي خانه‌ها در
شيلي آمريکا ناامن است.

ظرف 11 روز گذشته 60 نفر در خشونت‌هاي سياسي
الجزاير کشته شدند. (22/9/72)

آمريکا طي سه دهه گذشته 204 آزمايش سري هسته‌اي
انجام داده است. (23/9/72)

يک بمب قوي در ساختمان مرکزي مخابرات ترکيه
منفجر شد و خسارت‌هاي عمده‌اي برجاي گذاشت.

نهمين هواپيماي چين در سال جاري ربوده شد!
(24/9/72)

سفارت آمريکا در سئول هدف حمله دانشجويان کره‌اي
قرار گرفت.

پس از هفت سال مذاکره موافقتنامه گات (تعرفه‌هاي
گمرکي و تجارت) تصويب شد و 117 کشور سند نهائي آن را امضا کردند.

پس از 25 سال، انگليس و ايرلند شمالي اولين
گام را براي صلح برداشتند.

120 افسر عراقي به اتهام تلاش براي کودتا عليه
صدام تيرباران شدند. (25/9/72)

ناو هواپيمابر آمريکا به بهانه کمک به اجراي
مقررات مربوط به منطقه پرواز ممنوع در جنوب عراق وارد آبهاي خليج فارس شد.

نماينده بوسني در سازمان ملل، غرب را به خيانت
و چشم‌پوشي در قبال کشتار مسلمانان متهم کردند.

در پي اعلام استقلال استان «شان» يک جنگ خونين
در شمال ميانمار آغاز شد. (27/9/72)

اسرائيل خواهان چشم‌پوشي سوريه از جولان شد.
(28/9/72)

مسيحيان آمريکا در اعتراض به توهين يک روزنامه
به حضرت مسيح(ع) 240 هزار نسخه آن را سوزاندند.

فوران يک کوه آتشفشان به ارتفاع 8 کيلومتر در
شيلي، ساکنان آنرا مجبور به ترک محل سکونت کرد.

مذاکرات ساف و رژيم صهيونيستي در نروژ درباره
اجراي مفاد پيمان خودمختاري فلسطينيان به بن بست رسيد. (29/9/72)

116 عضو ساف از عملکرد عرفات شديدا انتقاد
کردند.

مدارس انگليس از ثبت نام دانش آموزان سياهپوست
خودداري مي‌کنند.

دبير کل شوراي اروپا: عملکرد اروپا در قبال بوسني
شرم‌آور است. (30/9/72)

انفجار مرکز حزب قالائژ لبنان 203 کشته و
مجروح بر جاي گذاشت.

هزاران پانامائي عليه سياستهاي تجاوزکارانه
آمريکا دست به تظاهرات زدند. (1/10/72)

معاون نخست وزير ترکيه در واکنش به عدم حضور
دکتر حبيبي معاون اول رئيس جمهوري ايران در مقبره آتاترک با وي ملاقات نکرد.

6 قاچاقچي مواد هسته‌اي در اوکراين دستگير
شدند. (2/10/72)

براي نخستين بار يک واحد گشتي متعلق به آمريکا
و نيروهاي متحد در شمال عراق مورد حمله قرار گرفت. (4/10/72)

انفجار يک بمب قوي ساختمان وزارت اطلاعات
گرجستان را ويران کرد. (5/10/72)

اتوبوس جهانگردان اتريشي در قاهره هدف حمله
افراد ناشناس قرار گرفت. (7/10/72)

مردم نروژ خواستار اخراج منافقين از اين کشور
شدند. (8/10/72)

6 آمريکائي بر اثر انفجار بسته‌هاي پستي در
ايالت نيويورک کشته شدند.

در آستانه ديدار حافظ اسد با کلينتون، دولت
سوريه به صدها يهودي اين کشور اجازه خروج داد.

روزنامه الرأي العام: غرب براي فروش ميلياردها
دلار اسلحه به منطقه ايران را منبع تهديد جلوه مي‌دهد. (9/10/72)

تلويزيون اتريش: اوضاع مصر شبيه ايران 57 است.

22 هزار شرکت و سازمان در آلمان در سال 1993
به دليل بحران اقتصادي ورشکسته شدند. (11/10/72)

درآمد ترکيه از محل قمار خانه‌هاي اين کشور در
سال 1993 مبلغ 104 ميليارد لير بوده است.

عربستان و کويت 840 فروند موشک پاتريوت از
آمريکا خريداري کردند. (12/10/72)

177 نيروي دولتي مکزيک در درگيري با شورشيان
کشته شدند.

تغييرات آب و هوائي در آمريکا بيش از 93
ميليارد دلار خسارت ببار آورد. (15/10/72)

صليب سرخ اعلام کرد در درگيري‌هاي هفته گذشته
2000 نفر در افغانستان جان باخته‌اند.

چين موفق به ساخت موشک قاره پيماي بالستيک شد.
(16/10/72)

تازه‌‌هاي علمي

سير مانع انسداد رگ‌ها

نيروي شگفت‌انگيز حس لامسه

کشف ژن سرطان

سيگاري‌ها! به فکر کودکانتان باشيد.

سيرمانع انسداد رگ‌ها

به دليل شدت بيماري‌هاي ناشي از انسداد تدريجي
عروق و حمله قلبي ناشي از آن در کشورهاي صنعتي، دانشمندان در پي يافتن اثر مصرف سير
در جلوگيري از انسداد شريانها هستند.

در حال حاضر دو محقق، سرگرم آزمايش تأثير
واقعي قرص‌هاي سير در جلوگيري از انسداد رگ‌ها هستند. بررسي‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد
که قرص سير تا ميزان 34% موجب دفع شيميائي زيانبار در بدن و جلوگيري از رسوب آنها
در رگ‌ها مي‌شود. اگر چه اين نتايج بسيار مثبت ارزيابي شده است، اما برخي از
دانشمندان، عقيده دارند که سير خام بيشتر از قرص سير در بهبودي‌ بيماري مؤثر است.
در حال حاضر 50% افراد در کشورهاي صنعتي بر اثر حمله قلبي جان خود را از دست مي‌دهند.

نيروي شگفت انگيز حس لامسه

حس لامسه، نخستين حسي است که در انسان رشد مي‌يابد.
تصور ما بر اين است که قدرت بينايي، مهم‌ترين حس مي‌باشد. باوجود اين ما چشمهاي
خود را مي‌بنديم و يک سوم از اوقات شبانه‌روز که در خواب هستيم، حس لامسه‌ها بيدار
و هشيار است. قوه لامسه هرگز به خواب نمي‌رود و غير ممکن است براي حتي جزء کوچکي
از يک لحظه هم هشياري خود را نسبت به محيط اطراف ما، از دست بدهند.

دانشمندان اينک کشف کرده‌اند که لامسه، فکر و
سلامتي ما را شکل مي‌دهد. در يکي از دانشگاه‌هاي روانکاوي کاروليناي شمالي، محققي
بر روي بچه موش‌ها، تحقيقاتي به عمل آورد و متوجه شد که وقتي بچه‌ را از مادر جدا
مي‌کنند، بچه موش‌ها با تغييرات مهم داخلي، حتي در مدت جدايي کوتاه چهل و پنج‌
دقيقه‌اي، روبرور مي‌شوند، توليد و رشد هرمون و آنزيمهاي کليدي در آنها بگونه
چشمگيري افت مي‌کند؛ اما به محض اينکه مادر به نزد آنها بازگردانده مي‌شود، بچه‌ها
حالت عادي پيدا مي‌کنند.

در دستان ما، نيروي شگفت‌آوري پنهان شده است
که در بهبود بدني و روحي ما، نقش بزرگي را ايفا مي‌کند.

کشف ژن سرطان

دانشمندان موفق شدند ژني را که بروز بعضي از
انواع سرطان خون را تحريک مي‌کند، کشف کنند. اين کشف سبب توسعه تست آزمايش خون و
ارائه درمانةاي بهتر خواهد بود.

به گزارش‌ خبرگزاري آسوشيتد پرس از کاليفرنيا،
اين ژن در نيمي از مواد بروز سرطان خوني مهلک که در نوزادان مشاهده مي‌شود، نقش
دارد. تحقيق بيشتر در اين زمينه، سبب به کارگيري درمانهاي مؤثر و بيشتر براي انواع
سرطان خوني مي‌شود که اغلب در بين کودکان بروز مي‌کند.

اين ژن احتمالا دربسياري از 90 هزار مورد
انواع مشابه سرطان خون، سهيم است. اگر چه سرطان خون در نوزادان اغلب، مهلک است ولی
معمولا با استفاده از شیمی درمانی با پیوند مغز و استخوان، درمان می یابد.

دانشمندان دریافته اند بروز یک شکست در
کروموزم 11 مشخصه بعضی از انواع سرطان خون است. محققان حدس می زنند که یک ژن در
بخش شکسته شده، عامل رشد غیر قابل کنترل سلول ها سرطانی باشد. محققان ژن جدید، بخش
شکسته شده را کشف کردند و دریافتند که ژن مذکور، فعالیت ژنهای دیگر را سازمانی می
کند. گسیختگی این ژن اصلی که معمولا امکان رشد کردن سلول در گلبولهای قرمز را می
دهد، بدون شک فعالیت ژن را مختل می سازد، در نتیجه ما مقدار زیادی سلول های رشد
نکرده داریم.

سیگاریها! به فکر کودکانتان باشید

آخرین آمار منتشر شده در زمینه مصرف دخانیات
در آلمان حاکی است که 44% شهروندان بالای 14 سال سیگاری هستند.

بر اساس این گزارش هر فرد سیگاری با کشیدن فقط
یک نخ سیگار بیش از دو لیتر دود تولید می کند که حاوی مواد سمی مانند اسید
سیانیدریک، روی، سرب و ترکیبات نیتروژن می باشد.

«بروس ایمز» یکی از دانشمندان برجسته آمریکایی
و کاشف «موتاژن» عنصر تغییر دهنده ژن انسان، ضمن اعلام این مطلب گفت: اثرات سوء
ژنتیکی کشیدن سیگار به نسل های بعدی انتقال می یابد.

گزارش دیگری از مرکز مبارزه با سرطان در
هایدلبرگ آلمان حاکی است: کودکانی که در سنین پائین، هوای آلوده به سیگار، استنشاق
می کنند، ممکن است در بزرگسالی به بیماری سرطان ریه مبتلی شوند. خطر ابتلاء به
سرطان در مورد این کودکان 30 تا 40 درصد بیشتر از سایر افراد است.

اقوام مسلمان گرجستان (غلامرضا گلي زواره»

اجمالي از جغرافياي گرجستان

منطقه قفقاز يکي از شگفت‌انگيزترين مناطق
جغرافيايي جهان ا ست که چهره زمين ساختي، موقع خاص، منابع، ذخاير سرشار و دسترسي
به آبهاي آزاد، آن را به صورت يکي از نواحي استراتژيک جهان، درآورده است.

عجيب‌تر اينکه در قفقاز دهها گروه قومي و
نژادي زندگي مي‌کنند که به متجاوز از 120 زبان تکلم مي‌نمايند.

حدود 25 ميليون نفر در اين سرزمين سکونت دارند
که 80% آنان اسلام را به عنوان آيين خود اختيار نموده‌اند. مسلمانان اين منطقه از
برخوردهاي تخريبي و تهاجمي روسها و کمونيستها نهراسيده‌اند و حتي در تبعيدهاي دسته
جمعي چند صد هزار نفري از آيين خود دفاع کرده و به نشر آن همت گماشته‌اند. در کشور
گرجستان که از مناطق غربي قفقاز است علاوه بر درصدي از گرجيها که مسلمانند گروههاي
قومي اوستي، آجاري، ابخازي، آذري و کردي زندگي مي‌کنند که غالبا اين آيين را
پذيراگشته‌اند.

گرجستان با 69700 کيلومتر مربع مساحت و 5/5
ميليون نفر سکنه در غرب قفقاز واقع است و از شمال با چچن، اينگوش و اوستياي شمالي
مرز مشترک دارد، از جنوب شرقي با آذربايجان، از جنوب با ارمنستان و از جنوب غربي
با ترکيه همسايه است. سرزمين گرجستان شامل دو بخش ناهموار کوهستاني و جلگه‌اي و
هموار مي‌باشد. حداکثر ارتفاع قله‌ها در اين سرزمين به 5600 مت را سطح درياي آزاد
بالغ مي‌گردد. تنوع آب و هوايي، دسترسي به آبهاي درياي سياه، اراضي حاصلخيز،
رودخانه‌هاي قابل توجه، امکانات بسيار مناسبي براي رونق کشاورزي و دامداري اين
کشور، فراهم نموده است. گرجستان تنها کشور منطقه قفقاز است که به درياي آزاد اشراف
دارد. استقرار 3 بندر سوخومي، پوتي و باطوم در کنار درياي سياه موقع سوق الجيشي
ويژه‌اي به گرجستان داده و همين برجستگي استراتژيک موجب آن گرديده تا در طول تاريخ
دولتهيا يونان، روم، ايران، ترکيه و روسيه براي دستيابي به اين ناحيه با يکديگر در
رقابت باشند.

64% مردم گرجستان گرجي و بقيه از اقوام
ديگرند. مرکز حکومت گرجستان شهر تفليس مي‌باشد که با 1264000 نفر سکنه، پرنفوسترين
شهر اين سرزمين به حساب مي‌آيد.

گرجستان وايران

نام باستاني گرجستان ايبريا است، اين ناحيه
يکي از چهار منطقه شمال رود ارس در جنوب رشته جبال قفقاز بوده که بين دو درياي
مازندران و سياه همواره به حالت برخورداري از آزادي محدود داخلي، از حکومت مرکزي
ايران تبعيت مي‌کردند. [1]

در هزاره دوم قبل از ميلاد بخشي از گرجستان
تابع دولت «اورارتو» و بخشي ديگر تابع کلخها بودند. که بعدها هر دو قوم ياد شده از
سوي کيمريان تحت فشار قرار گرفتند. در قرن ششم قبل از ميلاد و مقارن با روي کار
آمدن هخامنشيان در گرجستان، دولت کلشيد (کلخيد)         پديد
آمد که تابع دولت هخامنشي بود ولي در قرن پنجم قبل از ميلاد، تا اندازه‌اي به
استقلال دست يافت. در عهد پارتيان و ساسانيان، گرجستان مورد اختلاف دول روم و
ايران بود که بعدها به اختلاف ميان دولت روم شرقي و ايران کشيده شد.[2]

در دوران سلوکيان باوجود آنکه گرجستان تحت
نفوذ فرهنگ و تمدن يوناني قرار گرفت زبان اداري آن همچنان ايراني باقي ماند که
مانند زبان هخامنشيان به آرامي نوشته ولي به فارسي خوانده مي‌شد.[3]

در قرن چهارم ميلادي گرجستان پس از ارمنستان
به دين مسيح روي آورد و اين دين در ميان مردم نفوذ فراواني يافت. ناحيد کلشيد که
در دروه نفوذ يوناني‌ها و رومي‌ها همواهر مورد نظر آن دو قوم بود، در دوره اسلامي
نيز همچنان به صورت پايگاه مسيحيان باقي ماند. اما جزء شرقي که سکنه ان گرجي بود و
از حکومت ايران تبعيت مي‌نمود، اسلام آورد واين سرزمين از سرحدات شمالي عالم اسلام
به شمار مي‌آمد و مدتها مانند نقاط ديگر قفقاز ولي کمتر از نواحي ديگر تحت هجوم
خزران و روسها قرار مي‌گرفت.[4]

در دوره سلجوقيان که در فرهنگ و ادبيات گرجي،
کلاسي بوجود آمد. گرجيها به زبان و فرهنگ فارسي به ديده شگفتي و اقتباس مي‌نگريستند.
آلب‌ ارسلان- از پادشاه سلجوقي- همچون عمويش طغرل- در سال 456 هجري نواحي
ارمنستان، گرجستان و ابخاز را تسخير نمود. در اين عصر که با استفاده از ضعف نظارت
سلسله‌هاي ترک بر ايران، گرجستان براي مدتي استقلال يافته بود و ا هشان ارمني تبار
بر آن حکم مي راندند، مجددا به آيين مسيح گرويدند.

گرجستان از هجوم قوم خونخوار مغول و تيموريان
در امان نماند و بر اثر تهاجم پي در پي آنان بصورت ويرانه‌اي درآمد. در زمان سلسله
آق قويونلو گاهي نفوذ اين قوم بر بخشي از گرجستان جاري بود ولي با روي کار آمدن
دولت صفويه گرجستان و مرکز آن- تفليس- به طور کامل به امپراتوري صفويه ضميمه شد.
شاه  طهماسب صفوي ( 930- 984هـ) در سال 956
هجري گرجستان را به اطاعت خود درآورد. چون تهمورث خان گرجي برسر حکمران قراباغ
تاخته و او را کشته بود، شاه عباس اول در سال 1024 هجري به گرجستان آمد و به کشتار
گرجيان دست زد و در ظرف 20 روز 70000 نفر از مردم اين سامان را قتل عام نمود و عده
کثيري را به اسارت گرفت و محمد پاشا سردار و صدراعظم سلطان احمد عثماني را که به
ياري گرجيان آمده بود، از شهر تفليس براند.

در زمان شاه عباس دوم تحريکات روسها در
برانگيختن مردم گرجستان به دست تهمورث خان گرجي عليه ايران بي‌نتيجه ماند و
سرانجام در سال 1071 هجري تهمورث خان به ديار ايران آمد و درخواست عفو نمود و شاه
عباس دوم وي را بخشيد.

در سال 1131 هجري قبايل لزگي داغستان پس از
تسخير شروان به گرجستان آمده و اغلب نواحي آن را ويران نمودند و اختانگ ششم که
برادر زاده گرگين خان بود، قواي نيرومندي مجهز کرد که مهاجمين را شکست دهد ولي شاه
سلطان حسين صفوي که از اقتدار وي نگران بود، مانع از اين حرکت گرديد.[5]

در ايام ضعف و فتور اواخر حکومت صفويان و قبل
از روي کار آمدن نادشاه افشار، امراي گرجستان به روسها اقبال نشان دادند و با درهم
پيچيده شدن طومار دولت صفوي توسط افاغنه پطر کبير طي قراردادي با دولت عثماني بخشي
از قفقاز- از دربند تا باکو و حتي سواحل جنوبي بحر خزر- را به تصرف درآورد و
گرجستان تحت انقياد عثماني قرار گرفت. ولي با آمدن نادر، گرجستان به زير پرچم
ايران درآمد و هراکليوس فرمانرواي گرجستان مطيع نادر شده و در لشگر کشي نادر به
هند، وي را همراهي نمود.

با مرگ نادر روسها در صدد اجراي نقشه ديرينه
خود مبني بر تصرف قفقاز برآمدند و انتظار برخورد بين ايران و روس قوت گرفت، والي
گرجستان که خطر را احساس نمود خود را به روسيه نزديک کرد و از آنها استعانت خواست.
هراکليوس در گرجستان خود را مستقل خواند و حتي قسمتي از خاک ايران را تا حدود ارس
به قلمرو خود ضميمه کرد و با بستن معاهده‌اي باکاترين دوم- امپراتور روسيه- به سال
1197 هجري خود را تحت حمايت آن دولت قرار داد. در سال 1209 هجري آقا محمد خان
قاجار با 40000 نفر به گرجستان رفت و شهر تفليس را در محاصره گرفت و با تصرف آن به
قتل عام مردم تفليس پرداخت و اين شهر را به خاک و خون کشيد. در عصر فتحعليشاه
قاجار بر اثر بي‌کفايتي ويف و با توجه به درخواست تحت الحمايگي امير گرجستان،
الکساندراول گرجستان را به تصرف درآورد. در پي آن جنگي ميان روس و ايران در گرفت
که در يک طرف آن سپاهي کارآزموده و مجهز به سلاحهاي آتشين مدرن و در سوي ديگر
سپاهيان پراکنده با اسلحه‌هاي گوناگون و فاقد فرماندهي لايق قرا گرفته بود که منجر
به شکست قواي ايران گرديد و با انعقاد عهدنامه گلستان و ترکمنچاي داغستان، شروان،
اران و گرجستان پس از قرنها پيوستگي جغرافيايي، تاريخي و فرهنگي با ايران از پيکر
اين سرزمين بريده شده و به کشوري بيگانه تسليم گرديد. بدين گونه اقتدار و عزتي که
ايران بعد از يورش مغول و ترکتازي تيموري در دوره صفويان به هم رسانيده بود و
افشاريان توانستند آن را تجديد کنند، با اين دو قرار داد ننگين مورد مخاطره قرار
گرفت و زمينه براي فرود آمدن بلاياي تازه‌تري بر ايران فراهم امد. ازبکها و خوانين
بخارا، خيوه سمرقند و تاشکند ديگر مانعي در مقابل تاخت و تازهاي خود به نقاط شرقي
و مرکزي ايران نمي‌ديدند. از آن سوي انگليس و فرانسه هم موقع را مناسب ديدند تا
زخمهايي را بر پيکر مجروح ايران عصر قاجار وارد کنند. چنين وضعي حالتي از سرخوردگي
و يأس را در روحيه مردمان ايران آن عصر پديد آورد و آنان را در سکون و تغافل فرو
برد.

گرجستان آماج تهاجم روسها

درسال 1722 ميلادي ترکهاي عثماني شرق گرجستان
را به اشغال خود درآورند. فشار ترکها موجب آن شد که گرجي‌ها با روسيه ارتباط
برقرار کنند. هميشگي مردم گرجستان با روسها در اين نزديکي موثر بود. به سال 1783
ميلادي پيماني بين روسيه بر گرجستان يعني شهرهاي آخال تسيخ و آخال کلک در 1829 م
از عثماني‌ها گرفته شد و بعدها در سال 1877 م بندر باطوم طي نبرد روسها با عثماني‌ها
به تصرف مهاجمين روس درآمد. گرجي‌ها در دروه حکومت تزارها بويژه در اواخر قرن
نوزدهم در دفاع از فرهنگ و سنت‌هاي اجتماعي خود در مقابل روسي کردن تزارها، غيرت
زيادي نشان دادند.

با ضعف دولت روسيه در اوايل قرن بيستم گرجستان
صحنه تاخت و تاز بيگانگان بود. با سقوط تزارها و روي کار آمدن دولت موقت جناح
منشويک، حزب سوسيال دموکرات گرجستان رهبري قفقاز را به عهده گرفت و تا زمان حاکميت
کمونيستها در شوروي به مدت 4 سال با بلشويکها درگير بود ولي با حمله قواي عثماني در
سال 1918 م در تعقيب لشگريان شکست خورده روس که در حال عقب نشيني از آناتولي
بودند، بين رهبران قفقاز اختلاف بروز نمود و انحاد قفقاز از بين رفت متعاقب آن سه
کشور گرجستان، آذربايجان و ارمنستان بوجود آمد. در اين شرايط دشوار و بحراني، قواي
ترکيه به اشغال بندر باطوم مبادرت مي‌ورزد که با سقوط دولت منشويک و متواري گشتن
آنان و استقرار بلشويکها، حکومت مسکو طي مذاکرات و توافقهايي ترکيه را به تخليه
بندر نامبرده راضي مي‌نمايد.

بلشويکهاي قفقاز که براي در دست گرفتن قدرت در
گرجستان بي‌تا بودند، به بهانه حمايت از شورشيان ارمني عمليات نظامي خود را به
گرجستان گسترش مي‌دادند. با شروع حمله در 12 فوريه 1920 ميلادي گرجيها در پاره‌اي
از نقاط به شدت مقاومت مي‌کنند ولي به سرعت خرد و پراکنده مي‌شوند، در 25 فوريه
ارتش سرخ همراه با کميته انقلابي وارد تفليس شد. همان روز ارجونيکدزه- از افراد
استالين- به لنين و استالين تلگراف کرد پرچم سرخ در تفليس در اهتزاز است! و بدين
گونه آخرين جمهوري مستقل قفقاز به جمهوري شوروي تبديل گرديد.[6]

با اين حال گرجيها هيچ وقت در برابر خط محو
هويت ملي خود حتي در دوران اختناق استالين باوجود کشتارها و تبعيد شدنها کوتاه
نيامدند. استالين که وحشتناکترين چهره شوروي بود و به گرجيها تعلق داشت در اين
منطقه جنايات متعددي را مرتکب شد. در سال 1972 ميلادي مردم گرجستان در شکل قيامي
وسيع و شورشي گسترده نارضايتي خود را از فساد وسيع و شورشي گسترده نارضايتي خود را
از فساد موجود و ناباوري و عدم اعتماد خود را نسبت به مسکو بروز دادند. در سال
1978 م نيز که در قانون اساسي جديد از رسميت زبان گرجي سخني به ميان نيامده بود،
بر خلاف شرايط تيره وتار و ديکتاتوري شديد، مردم گرجستان با ترتيب دادن تظاهرات
خياباني موفق به اجراي خواسته خود مبني بر رسمي بودن زبان بومي در قانون اساسي
شدند.

فشار نظام حاکم بر اين سرزمين بويژه در خصوص
اقوام مسلمان بسيار شديد و خشن بود. بازداشتهاي جمعي، تبعيدهاي گروهي، اعدامهاي بي‌دليل
و شکنجه‌هاي وحشتناک از نمونه‌هاي بروز خشونت بر عليه مسلمانان اين مرز و بوم مي‌باشد.
در 15 نوامبر 1944 ميلادي مقامات شوروي بدون هيچ‌گونه علت آشکاري برخي از گروههاي
قومي منطقه مسختي جنوب گرجستان را بازداشت کرده و به قزاقستان و ازبکستان کوچ
دادند که در جريان اين تبعيد اجباري از 150000 نفر رانده شده مسختي 50000 نفر از
فرط سرما و گرسنگي در بين راه تلف شدند. براي اين کوچاندن که به صورت محرمانه
انجام گرفت، هيچ گونه دليلي ارائه نشد و تا سال 1968 ميلادي سکوت منابع شوروي در
باب سرنوشت آنان ادامه داشت، البته دليل اين حرکت مرگزا مربوط به مناقشات مرزي
شوروي و ترکيه بود و چون شوروي در اواخر سال 1944 م خواهان استرداد سه استان قارس،
اردهان و آرتوين از آناتولي ترکيه به شوروي شد و احتمال داد که در اين جريان امکان
منازعه و درگيري وجود دارد، از اين رو استالين تصميم گرفت تا منطقه مرزي سوق
الجيشي بين ترکيه و گرجستان را از وجود کليه عناصر مسلماني که مشکل افرين بودند، بردارد.

مسختي‌هاي آواره که قرباني توطئه شوم شوروي
شده بودند نه مورد اعاده حيثيت قرار گرفتند و نه اجازه يافتند که به وطن خويش باز
گردند.[7]

بحران گرجستان

با تحولات جديد در شوروي و فروپاشي نظام
کمونيستي زمينه لازم براي ابراز نارضايتي‌هاي قديم بخصوص در مورد مسايل قومي
جمهوريها، پديد آمد. مرزبندي‌هاي استالين در گرجستان دمل چرکيني ايجاد کرده بود که
با آغاز دوران پرستوريکا و گلاسنوست اين دمل سرباز نمودند و گرجستان کوچک دستخوش
تشنجهاي قومي گرديد و از سال 1989 ميلادي ابخازها و اوستي‌ها خواهان جدايي از
گرجستان و پيوستن به روسيه شدند ورفته رفته زمينه جنگ داخلي فراهم شد. در رفراندوم
اکتبر 1990 م و دو ماه قبل از فروپاشي شوروي گرجي‌ها به استقلال خود رأي دادند و
در اه مي 1991 م گامساخورديا که ضد کمونيست بود به رياست جمهوري گرجستان برگزيده
شد. گامساخورديا از پيوستن به کنفدراسيون کشورهاي مشترک المنافع امتناع ورزيد. اين
موضع‌گيري موجب پيدايش جنگ داخلي بين طرفداران و مخالفين عضويت در اين کنفدراسيون
گرديد. مبارزه وي با جدالي طلبانابخاز و لغو خودمختاري اوستياي جنوبي نيز آشوبهاي
داخلي را در گرجستان شدت بخشيد. شرايط داخلي به گونه‌اي شد که گامساخورد يا پس از
چند هفته مقاومت سرسختانه، تفليس را ترک نمود و از طريق اوستياي شمالي به چچن
پناهنده شد. با روي کار آمدن ادوارد شوارد نادزه آشوبهاي داخلي نه تنها خاتمه
نيافت بلکه جدايي طلبان ابخاز که از حمايت تسليحاتي و اطلاعاتي روسيه برخوردار
شدند، گرجستان را در بحران جدي قرار دادند و هنگاي که شواردنادزه از غرب براي
خاتمه اين آشوب کمک خواست و روسيه را به دخالت در اوضاع داخلي گرجستان متهم نمود،
روسيه به غرب هشدار داد که گرجستان بخش استراتژيک روسيه مي‌باشد. آري روسها از دو
سال پيش گرجستان را به يک مبارزه طلبي 
خزنده و بي سر و صدا با دامن زدن بر آتش شورشها
و درگيري‌هاي دو نژاد جدايي طلب ابخاز در غرب و اوستي‌ها در شمال، دست زده‌اند و
قصد دارند راه نفوذ خود را به درياي سياه گسترش دهند و همچون زمان تزاريسم اين
منطقه همچنان زير سلطه باشد.[8]ادامه
اين اوضاع اقتصاد گرجستان را در معرض فرو       پاشي
قرار داده است و به موازات چنين شرايط اسفبار افرادي که در مصادر و پستهاي کليدي
هستند در مديريت سياسي کشور با يکديگر متحد نبوده و به جاي تفکر در مصالح کشور به
تشنجهاي سياسي دامن مي‌زنند.[9]

جديدترين مناقشه قومي گرجستان مربوط به
درگيريهاي خياباني آذريي‌هاي بورچالي و گرجي‌ها در جنوب گرجستان و در مناطق آذري‌نشين
بونيس، دومانيس و بيشتر از همه مارنولي مي‌باشد. اين حوادث مي‌تواند به يک قيام
گسترده توسط 500000 نفر آذري ساکن در سه منطقه مهم جنوب جمهوري گرجستان تبديل شود
و روابط اين کشور را با آذربايجان تيره و تار نمايد.[10]حملات
ايذايي و تروريستي گرجي‌هاي افراطي و رفتارهاي تهاجمي ارامه با آذريها عامل اصلي
بحران مزبور مي‌باشد.

منطقه خود مختار ابخازي

ابخاز (Abkhaz) يا ابخازيه سرزميني است در ناحيه استراتژيک
شمال غربي قفقاز و کرانه شرقي درياي سياه که 8700 کيلومتر مربع وسعت دارد و سکنه
آن در حدود 550000 نفر مي‌باشد. مرکز آن بندر سوق الجيشي سوخومي (Sukhum)
است که بر ساحل درياي سياه قرار دارد، ارتفاعات شمالي آن تا کنار دريا امتداد دارد
و جنگل انبوه و وسيع و رودخانه‌هاي خروشان از منابع طبيعي اين سرزمين هستند. جنگ
کاخ ابخاز در جهان شهرت ويژه‌اي دارد.

در 4 مارس 1921 ميلادي قدرت شوروي در ابخاز
تثبيت شد و در فوريه سال 1922ميلادي جمهوري ابخازستان در اتحاد با گرجستان، اعلام
موجوديت کرد و در سال 1930 ميلادي به سطح جمهوري خودمختار در درون گرجستان ارتقا
داده شد. [11]

استالين که خود گرجي بود، ابخازي را به
گرجستان ضميمه نمود و شمار انبوهي از مردم گرجستان را به اين سرزمين حاصلخيز
مسلمان نشين کوچانيد تا جايي که ابخازها که در اکثريت بودند به 17% رسيدند.[12]

در اواخر قرن نخست ميلادي روميان به ابخازيه
رخنه نموند و از قرن چهارم تا شش ميلادي دولت روم شرقي (بيزانس) بتدريج به آن نفوذ
کرد. از 523 ميلادي آيين مسيح به عنوان دين رسمي مردم ابخاز پذيرفته شد.

در سال 22 هجري (643 ميلادي) سراقة بن عمرو
مأمور فتح قفقاز گرديد. وي حبيب بن مسلمه فهري را مسئول فتح تفليس و گرجستان نمود.
پس آن مسلمانان با در دست داشتن اراضي شرق گرجستان به لازيکا هجوم بردند و در سال
239 هجري (853 م) ابخازه به قلمرو مسلمانان ملحق گرديد[13]،
ابوالفدا جغرافي‌دان مسلمان به اسلام آوردن مردم سوخوم و حوالي درياي سياه اشاره
نموده است. در اواسط قرن پانزدهم ميلادي دولت عثماني به ابخازيه لشگر کشيد و از
1578 ميلادي ارضاي ساحلي ابخازيه بويژه بندر مهم «سوخوم» به پايگاه نظامي دولت
عثماني تبديل گرديد.

در عصر دولت مقتدر عثماني اسلام بتدريج بين
ابخازها گسترش يافت و جايگزين آيين مسيح در اين قلمرو شد. در نيمه دوم قرن هيجده
ميلادي در عهد شاهزاده لوان فرمانروايان دودمان «شروا شيدزه» اسلام آوردند و حکومت
عثماني را به رسميت شناختند. اکثريت مسلمانان ابخاز از اهل سنت مي‌باشند.

در سال 1866 ميلادي (1283 قمري) بر اثر اعمال
فشار دولت روسيه بر عليه مسلمانان ابخاز، قيامي در اين ناخيه بوقوع پيوست که با
سرکوبي روسها روبرو گرديد و پس از آن گروه کثيري از مسلمانان به سرزمين عثماني
(ترکيه کنوني) رفتند. بعد از جنگ روس و عثماني در سال هاي 1877- 1878 گروهي ديگر
از مسلمانان ابخاز سرزمين خود را ترک نموده و عازم سوريه شدند.[14]
با روي کار آمدن کمونيست‌ها، ابخازي‌هاي مسلمان تحت اختناق و فشار شديدي قرار
گرفتند و ارتش سرخ تصميم به انهدام ابخازها از طريق اخراج و مهاجرت اجباري گرفت.
با اتخاذ چنين سياست خشن مناطق سرسبز و حاصلخيز و سوق الجيشي ابخاز مورد استعمار
گرجيها واقع شد.[15]

منطقه ابخازيه به دليل مناظر زيباي طبيعي و
پوشش گياهي جالب از نواحي پر جاذبه براي جهانگردان مي‌باشد و مرواريد قفقاز يا
درياچه کوهستاني ريستا که از زيباترين درياچه‌هاي جهان است، در اين قلمرو قرار
دارد.[16]

با فرو پاشي نظام شوروي مردم ابخاز، خواهان
خود مختاري اين بخش گرديدند. چنين خواستي‌ گرجستان را در معرض تهديد جدي قرار داد.
خصوص آنکه حمايت روسها از شورشهاي مردمي و هدايت آنان توسط پايگاه عظيم نظامي زير
زميني «شيه را» (در چند کيلومتري غرب سوخومي) اوضاع را وخيم‌تر نموده است.[17]
البته روسها طرفدار ابخازها نمي باشند بلکه مي‌خواهند از اين آب گل آلود ماهي
بگيرند.

ابخازها تا قبل از فشار استالين داراي سنتهاي
مذهبي و آيين‌هاي اسلامي ويژه‌اي بودند ولي پس از رفتار خشن استالين حتي ناچار
شدند نامهاي اسلامي را به گرجي و روسي تغيير دهند، با اين وجود و بر خلاف آنکه
200000 نفر ابخاز به سيبري تبعيد گرديدند، هنوز مسلمانان اين سامان به اسلام عشق
مي‌ورزيدند و در جهت احياي هويت ديني خويش در تلاشند.[18]

آجارهاي مسلمان

آجارستان (Ajaristan) يکي از جمهوريهاي خود مختار منطقه قفقاز و
بخشي از جمهوري‌ گرجستان است که در جنوب غربي آن قرار دارد. آجارستان با 3000
کيلومتر مربع وسعت و حدود 500000 نفر سکنه از جنوب با ترکيه، از غرب با درياي سياه
و از شمال شرقي با گرجستان هم مرز است. بخش اعظم آن را ارتفاعاتي تشکيل مي دهد که
حداکثر از سطح دريا 3000 متر ارتفاع دارند. زمينهاي ساحلي آن که مشرف به درياي
سياه است، حالت جلگه‌اي دارد. در اين نقاط آب و هوا معتدل و در کوهستانها بويژه
ارتفاعات مسختي آب و هوا سرد است. رود چوروخ (Chorokh) اين قلمرو را به دو بخش تقسيم مي‌کند.

در قرن ششم قبل از ميلاد در اين سرزمين که
کلخيد (کلشيد) نام داشت دولتي تأسيس شد که از اواخر اين قرن تا نيمه نخست قرن پنجم
قبل از ميلاد وابسته به دولت هخامنشي و تابع ساتراپهاي ايران بود. در قرن دوم
ميلادي دولت مزبور منقرض و در مصب رود چوروخ دولت لاز تأسيس شد. در مذاکره بين
قباد- اولين پادشاه ساساني- و ژوستن امپراتور روم شرقي، مقرر شد که لازيکا به
ايران واگذار شود.

درقرن اول هجري با فتوحات مسلمين اين سرزمين
تابع قلمرو و دولت اسلامي گرديد. در نيمه دوم قرن دهم سرزمين کنوني آجارستان به
تصرف دولت عثماني درآمد و در اين عصر بود که آجارها (گروهي از گرجيهاي ترک تبار)
اسلام آوردند، به سبب نفوذ و گسترش اسلام در آجارستان روسها اين منطقه را گرجستان
اسلامي ناميدند ولي کمابيش آيين مسيح در آن رواج داشت. آجارستان در سال 1878
ميلادي از عثماني منفک و به روسيه منضم گرديد. در 18 مارس 1921 م بلشويکها در اين
سرزمين استقرار يافتند و در 16 ژوئيه همين سال جمهوري خودمختار آجارستان به عنوان
بخشي از گرجستان تأسيس شد. آجارها در سال 1929ميلادي به قيام گسترده‌اي دست زدند
که به تبعيد دسته جمعي آنان منجر گرديد و از بقاياي هويت آنان چيزي باقي نماند.

زبان آجارها از گروه زبانهاي قفقازي است و تحت
زبان ترکي مي‌باشد، اين قوم مسلمان سني مذهب و پيرو فقه حنفي هستند، مرکز آجارستان
بندر استراتژيک باطوم است که برکرانه درياي سياه قرار دارد، غير از سواحل و نقاط
جلگه‌اي، دشتهاي اطراف رود آجار ايستکالي (Adzharissttkali) نيز پرسکنه مي‌باشد. در قلمرو آجارها حدود
5000 نفر کرد سکونت دارند که غالبا مسلمانند، آجارستان دو شهر و شش شهرک دارد و
کوبولتي (Kobulti) پس از باطوم دومين شهر اين جمهوري است.
محصولات اين سرزمين بطور عمده چاي، مرکبات، گردو، فندق، انگور،اکاليپتوس، برنج،
ذرت و ارزن مي‌باشد. صنايع چوب‌بري، فلزکاري شيميايي، پالايش نفت خام، ماشين سازي
و غذايي در آجارستان استقرار يافته است.[19]

اوستياي جنوبي

اقوام اوست مردماني هستند که در ناحيه مرکزي
قفقاز و در دو سوي ارتفاعات قفقاز بزرگ سکونت اختيار نموده‌اند، وجود همين ديواره
کوهستاني موجب آن گشته که اقوام اوست به دو شاخه اوستياي شمالي و جنوبي تقسيم
شوند. اوستيها خود را ايرون (Iron) مي‌نامند زيرا از اقوام آريايي هستند، برخي
از پژوهشگران آلانها و اوستها را يکي مي‌دانند. آلانها از قبايل نيمه کوچ‌نشين
سرمت هستند که در سواحل شمالي درياي خزر و حدود رود دن مي‌زيستند، نام سرمت از سرم
گرفته شده و اين نام در کتب مسالک و ممالک و منابع اسلامي بصورت سلم ضبط شده است.
پروفسور آبايف که خود از مردم اوستياي شمالي است، اين قوم را ايراني مي‌داند. در
برخي مأخذ زبان قوم آلان را از شاخه زبانهاي ايراني ضبط کرده‌اند.[20]
با قدرت گرفتن دولت خزران نام آلان از صفحات منابع حذف گرديد، آلانها گرچه از قرن
ششم ميلادي آيين مسيح را پذيرفتند ولي با نفوذ سپاه اسلام در قفقاز بخشي از مردمان
اين نواحي با اسلام آشنا شدند و اين آيين را پذيرفتند، آلانها به مرور نام اوست به
خود گرفتند از قرن شانزدهم ميلادي گروهي از اوستها تحت تأثير کاباردها اسلام
آوردند. پس از مهاجرت اوستها به نواحي کوهستاني قفقاز از ميان آنان چهار گروه
اجتماعي بوجود آمد، قلمرو اين اقوام در سال 1744 ميلادي به تصرف روسها ردآمد،
بعدها گروهي از آنان از شمال به جنوب مهاجرت کردند و به عنوان اوستياي جنوبي
شناخته شدند.

در اواسط قرن نوزدهم با توسعه معدن کاوي، صنعتي
شدن «اوست» شروع شد. اوست بين سالهاي (1920- 1918م) همچون ديگر نقاط قفقاز صحنه
نزاعي خونين بين بلشويکها و منشويکها گرديد تا آنکه در اواخر سال 1920 بلشويکها در
اوست شمالي بر رقباي خود پيروز شدند، اوست شمالي در اين سال همراه چند ناحيه ديگر،
جمهوري خود مختار کوهشتاني را تشکيل داد و در سال 1924 م به صورت ايالت خود مختار
درامد و سرانجام به سال 1936 م به جمهوري خودمختار ارتقا يافت، اين جمهوري در
منطقه مرکزي قفقاز واقع شده و جزء‌ جمهوري فدراتيو روسيه است و با 8000 کيلومتر
مربع از شرق به داغستان، از جنوب به اوست جنوبي و از غرب به کاباردين- بالکان
محدود مي‌شود. حدود 65000 نفر سکنه دارد، مرکزش ولادي قفقاز (اورجونيکيدزه سابق)
است و 6 شهر و هفت شهرک دارد.

اوست جنوبي با وسعت 3900 کيلومتر مربع دردامنه‌هاي
جنوبي سلسله جبال قفقاز و شمال گرجستان قرار دارد، يک شهر و 14 شهرک دارد و مرکزش
تسخين ولي (Tskhinvali) است، سکنه آن به صدهزار نفر بالغ مي‌گردد.

در دوران حکومت کمونيستي اقوام اوست بصورت
اجباري تبعيد شدند که عده قابل توجهي از آنان در بين راه از بين رفتند، گروهي نيز
به اردوگاه مرگ روانه شدند، با اين حال تلاش مقامات شوروي براي انهدام اوستهاي
قفقاز با شکست مواجه گرديد.[21]

با فروپاشي نظام شوروي گرچه مسلمانان اوستياي
جنوبي و شمالي ازفشارها و خشونت‌ها تا حدي رهايي يافتند ولي رفتارهاي تبعيض‌گونه
رئيس جمهور قبلي گرجستان (گامسا خورديا) بحران اوستيا را پديد آورد. در سال 1989 م
گروهي از گرجي‌هاي افراطي به دهکده‌هاي اوستيا هجوم بردند که با مقاومت مسلحانه
مردمان اوستيا روبرو شدند ولي در درگيري سال 1990 م عده‌اي از قوم اوستيا در خاک و
خون غلطيدند، بدنبال آن در کليه مناطق گرجستان، اوستيها را از کارهاي اداري و
خدمات دولتي اخراج نمودند و شهر بزرگ تسخين ولي توسط گرجيها محاصره شد.

تصميم رهبارن اوستياي جنوبي مبني بر اعلام
تشکيل جمهوري در آن منطقه خودمختارف به وخامت اوضاع افزود ودر رفراندوم 19 ژوئيه
1992 م اکثر مردم اوستاي به استقلال از گرجستان و الحاق به روسيه رأي دادند. شوراي
نظامي گورجستان اين رفراندوم را به نقص آشکار حاکميت گرجستان متهم ساخت.[22]

تحليل‌ پديده‌هاي سياسي

پارامترهاي تحليل سياسي

حضرت کاشف الغطاء:

«دخالت در سياسيت از وظايف من و اجداد من است
… سياست ما، سياست پيغمبر و ائمه است، سياستي است که از هر گونه هوي و هوس و طمع
ؤ الودگي پاک است». (نمونه‌هاي عالي اخلاقي در اسلام … ص65)

اصل ارتباط متقابل در مسائل و حوادث سياسي

اصل ارتباط و تأثير متقابل پديده‌هاي سياسي در
جهان، بويژه با گسترش شبکه‌هاي ارتباطي و سيستمهاي حکومتي، نماد بيشتري يافته است،
چه بسا حادثه‌اي در گوشه‌اي از قاره آفريقا يا اروپا رخ مي‌دهد که منطقه خاورميانه
را متأثر مي‌سازد. گلوله‌اي که در نيکاراگوئه يا کلميا شليک مي‌شود، در سياستهاي
کاخ سفيد و کرملين تأثيرگذار است. شکست آمريکا در خليج خوکها، انقلاب به اصطلاح
سفيد شاه در ايران، و پيش از آن رفرم اصلاحي در آرژانتين را به همراه داشت، ظهور
انقلاب اسلامي در ايران بسياري از معادلات بين‌المللي را درهم ريخت، و لذا مي‌بينيم
در سوره مبارکه روم[1] خبر
پيروزي روميان اهل کتاب، بر ايرانيان غير موحد آن عصر، موجب مسرت مسلماناني که ر
شعب ابي‌طالب گرد آمده‌اند، مي‌شود، و به گفته سيد قطب، انگيزه قرآن از بيان اين
خبر تنها متوجه مسلمانان و دشمنانشان و در محدوده اين پيکار نيست، بلکه اين ماجرا
مناسبتي است تا چشم انداز و افقهاي وسيعتري را به روي آنان بگشايد و مسلمانان را
با کل آفرينش و سنتهاي الهي در ياري عقيده‌ آسماني و ارتباط ميان گذشته، حال و
آينده بشريت، و نيز زندگاني جاويد اخروي، آشنا سازد؛ تا در اين رهگذر بر سطح آگاهي
آنان جهت درک حقيقت ارتباطات و پيوستگي‌هاي موجود در نظام آفرينش بيفزايد. [2]

باري گرچه اثبات اصل ياد شده در مباحث سياسي-
بطور جزئي- دشوار نمي‌نمايد، ولي اثبات کلي و تطبق و تعميم آن از طريق استقراء و
آمار مشکل به نظر مي‌رسد؛ مگر از روشهاي نظري و برهاني که آن نيز محل گفت و گو
است.

5-اصل دومينو

اين اصل از نام يک نوع بازي با مهره، برگرفته
شده است؛ بدين ترتيب که في المثل دو نفر به بازي مي‌پردازند، نخستين فردي که اولين
مهره را از دست داد، آخرين مهره را نيز خواهد باخت، چرا که اگر رقيب به مهره اول
دست يافت، مهره دوم را راحتتر از اول، و مهره سوم را اسانتر از دوم و به همين
ترتيب، به چنگ خواهد آورد.

بر اساس دومينو، آمريکا پس از ايران،
نيکاراگوئه را از دست داد و با موج گسترده شورش در بسياري از کشورهاي اسلامي مانند
عراق و مصر و الجزاير و …. و همين طور در بسياري از کشورهاي آمريکاي لاتين چون
السالوادور و فيليپين و امثال آن، مواجه گشت.

گاهي اصل دومينو به عقب‌نشيني يا آوانس دادن
يک رژيم در برابر نيروهاي مخالف يا کشورهاي قدرتمند نيز اطلاق مي‌گردد. مانند عقب‌نشيني
انگلستان در ماجراي ملي شدن صنعت نفت و رژيم شاه در ماجراي انجمنهاي ايالتي و
ولايتي و دولت عراق در قبال متحدين جنگ نفت.

توضيح سه مورد يا شده:

مورد اول:

در ماجراي ملي شدن صنعت نفت، آنگاه که توسط
دکتر محمد مصدق و اقليت هشت نفري پارلمان- دوره شانزدهم مجلس شوراي ملي- و آيت
الله کاشاني و فدائيان اسلام، زمينه ملي شدن صنعت نفت فراهم گشت، انگلستان، ناچار
به دادن امتياز شد. از اين رو نه تنها به تصويب قانون ملي شدن صنعت نفت و خلع يد
از شرکت نفت بريتانيا- در 29 اسفند ماه 1329- تن در داد، بل به وسيله جمال امامي
رهبر اکثريت هوادار انگليس به مصدق پيشنهاد نخست‌وزيري داد و سرانجام رأي اعتماد!

مورد دوم:

پس از آنکه دولت اسدالله اعلم، لايحه انجمنهاي
ايالتي و ولايتي را که متضمن حذف قيد سوگند به قرآن بود به تصويب رساند و متعاقب
آن حضرت امام خميني و مراجع تقليد- قدس الله اسرارهم- پرچم مخالفت را برافراشتند،
اسدالله علم در 22 آبان ماه 1341، مجبور به عقب‌نشيني و دادن آوانس شد و سرانجام
با پافشاري حضرت امام در 7 آذرماه 1341، دولت وي، تصويب ياد شده را کأن لم يکن
اعلام کرد.[3]

مورد سوم

اشغال کويت توسط نيروهاي بعثي عراق و عقب‌نشيني
خفت‌بار و پذيرش تبعات و تحميلات قدرتهاي استکباري، از جانب سردمداران حزب بعث، از
بهترين نمونه‌هاي تحقق اصل دومينو، در دنياي سياست به شمار مي‌رود.

زيرا پس از گسيل نيروهاي متحد به سردکردگي
آمريکا و تهديد آنان مبني بر توسل به زور، عراق به تحميلات ذيل تن در داد:

1-   
با پذيرش مشروط طرح
شوروي سابق که متضمن تخليه بدون قيد و شرط خاک کويت بود، نخستين امتياز را به حريف
داد.

2-   
پس از تنگتر شدن
محاصره، اعلام کرد، بدون قيد و شرط، نيروهايش را از خاک کويت خارج کند.

3-   
افزون برآن، اندکي
بعد اعلام کرد که برخي از قطعنامه‌هاي دوازده‌گانه شوراي امنيت سازمان ملل متحد را
مي‌پذيرد.

4-   
اعلام پذيرش همه
دوازده قطعنامه شوراي امنيت، که در بردارنده التزام و اعتراف به عدم ادعاي ارضي
نسبت به خاک کويت بود و نيز بر عهده گرفتن پرداخت غرامت جنگي به آن کشور!

5-   
تسليم در قبال تمام
خواسته‌هاي آمريکا؛ يعني فراتر از مفاد قطعنامه‌هاي شوراي امنيت و موافقت با
بازرسي و تخريب تمامي سلاحهاي مرگبار شيميايي، بيولوژيکي، ميکروبي و هسته‌اي موجود
در زرادخانه‌هاي خود!

ناگفته نماند همانسان که پاره‌اي از محققان
خاطر نشان ساخته‌اند، اصل دومينو در صورتي از کارايي لازم برخوردار خواهد بود که
کشور انقلابي و به اصطلاح مهره اول، قصد صدور انقلاب خويش را داشته باشد و گرنه
آنچه در ويتنام و آلباني به وقوع پيوست، شاهد صادقي بر بطلان اصل فوق بود!

اصل شتاب

اين اصل از فيزيک و مکانيک اخذ شده است. بدين
بيان: هنگامي که يک شيء ساکن به حرکت درمي آيد، به هر ميزان که زمان مي‌گذرد، سرعت
متحرک افزونتر مي‌شود. في المثل موتور سواري که در ثانيه اول با سرعت 5 کيلومتر
حرکت مي‌کند، در ثانيه دوم، 10 کيلومتر و در ثانيه سوم، با سرعت 15 کيلومتر و …
راه مي‌پيمايد.

اين اصل را در علوم سياسي- اجتماعي نيز به کار
گرفته‌اند. بدين ترتيب که اگر کشور «الف» به فاصله زماني 10 سال به انقلاب پيوست،
کشور «ب» به فاصله زماني 8 سال و کشور «ج» 5 سال و به همين ترتيب هر چه زمان بگذرد
احتمال سقوط رژيمهاي وابسته بيشتر مي‌شود.

پوشيده نيست که  اصول دومينو، شتاب و غيره، تئوريهائي هستند که
نظريه پردازان علوم سياسي، ارائه نموده‌اند و با توجه به جنبه استقراء ناقص داشتن،
به طور غالبي، قاب استناد و تطابق هستند. بنابراين توجه به اصول ياد شده در تحليل
پديده‌هاي سياسي، به واقع توجه به بخشي از عوامل تحليل؛ يعني فاکتورهاي مادي است و
به تنهايي، وافي به غرض نخواهد بود.

شناخت سياسيون و رهبران و توجه به نقاط ضعف و
قوت آنها؛ بويژه رهبراني که در تاريخ سياست اشتهار يافته‌اند.

شناخت رهبران از آن رو ضروري است که در اين
رهگذر مي‌توان به حل بعضي از معماهاي حوادث سياسي تاريخ گذشته- که ناشي از نبوغ يا
احيانا ضعف پاره‌اي از رهبران بوده است- نايل آمد.

امروز اين بحث در جامعه شناسي مطرح است که آيا
اين اجتماع است که سازنده شخصيتهاست يا شخصيتها هستند که اجتماعي را به وجود مي‌اورند؛
به عبارت ديگر آيا نهضتها، قيامها، جنگها و انقلابها و رفرمها و ترقي و تکامل و
تحولات اجتماعي، جبرا و تحت شرايط مادي و موقعيت‌ تاريخي صورت گرفته و مي‌گيرد يا
بر عکس، کاروان تمدن و تحول اجتماعات انساني را قهرمانان بزرگ و شخصيتهاي برجسته و
فداکار تاريخ ايجاد کرده و رهبري مي‌نمايند.

شک نيست که يکي از عوامل اساسي انقلابها،
نهضتها و رفرمهاي اجتماعي، محيط و شرايط تاريخي است، ولي آيا در طول قرون و اعصار
حيات آدمي، نهضت و انقلابي را مي‌توان يافت که پيشاپيش آن مردان بزرگ و رهبران با
شهامت و کارداني نباشند، و در پيروزي آن تأثير به سزايي نداشته باشند؟

آيا مي‌توان نبوغ نظامي واشنگتن را در جنگهاي
استقلال‌طلبانه آمريکا ناديده انگاشت و آيا مي‌شود تأثير شخصيت مرداني چون
منتسکيو، ولتر، روبسپير و داکن را در تکوين انقلاب کبير فرانسه، انکار نمود؟

آيا ممکن است رهبري لنين درانقلاب اکتبر و
پيشوايي هيتلر را در اقتدار و توسعه نازيسم [و قيادت مائوتسه تونگ در انقلاب چين] و نفوذ شخصيت سيدجمال و گاندي و جناح و امثال آنان را در ايجاد نهضت‌هاي آزادي
خواهانه شرق به حساب نياورد!

[آيا مي‌توان نقش رهبر سازش ناپذير؛ حضرت
خميني بزرگ«ره» را در خيزش اسلامي قرن حاضر و تکوين و هويت انقلاب اسلامي، از نظر
دور داشت]

شخصيت‌ها آن قدر در شکل‌گيري انقلاب‌ها و
ايجاد نهضت‌ها و ترقي وانحطاط ملت‌ها مؤثرند، که حتي کساني که در از نظر
ايدئولوژي، تأثير شخصيت را در تاريخ منکرند، باز در عمل، قهرمانان و پيشوايان
انقلابي خويش را تا حد سرحد پرستش، تقديس و تکريم مي‌کنند.

پس اگر نگوئيم که مردان بزرگ، حوادث تاريخ را
مي‌سازند، لااقل بايد قبول کنيم که نهضت‌ها و انقلاب‌ها را از قوه به فعل درمي‌آورند
و آنها را تا سرحد پيروزي، رهبري مي‌کنند … از اين جهت گفته‌اند: «تاريخ حيات
هيچ ملتي، از تاريخ حيات مردان بزرگ آن، جدا نيست».[4]
ادامه دارد

نگاهي به بحران کشمير (دکتر محمدرضا حافظ نيا)

ديدگاه ژئوپلتيکي همسايگان کشمير:

همانطور که بيان شد همسايگان کشمير را قدرتهاي
جهاني و منطقه‌اي تشکيل داده و مي‌دهد، بنابراين هر يک از آنها با در نظر داشتن
منافع خود نسبت به منطقه کشمير نظرگاه ژئوپلتيکي خاصي دارند که به آنها پرداخته مي‌شود.

ديدگاه چين: کشور چين بدليل تماس مرزي بيشتر
از ساير همسايگان، علاقمند به منطقه است، زيرا اولا امنيت مرزهاي غربي خود را
تأمين مي‌کند. ثانيا از نفوذ انديشه‌ها و تمايلات تجزيه طلبانه در دو منطقه تبت و
سين کيانگ که هم مستعد اين امرند و هم جزو دور افتاده‌ترين مناطق از مرکزيت سياسي
چين به حساب مي‌آيند جلوگيري نمايد. ثالثا مانع ارتباط مسلمانان پاکستان و کشمير و
افغانستان با منطقه مسلمان‌نشين سين‌کيانگ و غرب چين بگردد. بويژه اينکه تحولات
جديد منطقه بعد از فروپاشي شوروي آن را از ديد چين مستعد تنش مي‌نمايد. رابعا چين،
باحضور در منطقه کشمير امکان نفوذ بيشتر و تماس با جنوب آسيا و شمال اقيانوس هند
را پيدا مي‌نمايد. خامسااز آنجائيکه بين چين و هند منازعه و رقابت وجود دارد حضور
آن در منطقه مرتفع کشمير نه تنها مانع از حضور رقيب آن يعني هند و قرار گرفتن در
موقعيت مسلط مي‌شود بلکه خود مي‌تواند برتري ژئواستراتژيک خود را حفظ نمايد.