نگاهي به
منطقه بحراني قفقاز

دکتر محمد
رضا حافظ نيا

منطقه قفقاز
فلات مرتفعي است که بصورت گره گاهي در محل اتصال دو فلات بزرگ ايران و آناطولي
قرار گرفته است و بين درياي مازندران و درياي سياه و سرزمينهاي پست اوکراين و
روسيه واقع شده و بر آنها مسلط مي باشد. اين واحد توپوگرافيک که متشکل بنظر رسيده
و از واحدهاي توپوگرافيک مجاور(فلاتها، دشتها و چاله ها) متمايز مي باشد داراي
گوناگونيهاي انساني و فرهنگي بوده که خود بستر و بنياد تحولات اجتماعي و سياسي
منطقه قفقاز را تشکيل مي دهد. بعبارتي منطقه قفقاز محل برخورد و تماس بين دنباله
ها و زبانه هاي نواحي فرهنگي متمايزي است که در پيرامون قرار دارند و لذا بصورت يک
منطقه چند فرهنگي تجلي مي نمايد که اصطکاک و برخورد بين آنها به شکل گيري بحران
کمک نموده و منطقه قفقاز را از پتانسيل بحران سياسي- اجتماعي چشمگيري برخوردار مي
نمايد.

از سوي ديگر
تجلي گوناگونيهاي فرهنگي را مي توان در قالب نواحي سياسي کوچک و چندگانه اي مشاهده
نمود که در اشکال مختلف ناحيه سياسي مستقل و غير مستقل وجود دارند.

منطقه قفقاز
از سه واحد يا ناحيه سياسي مستقل برخوردار است، که عبارتند از:

1-   
ناحيه سياسي
آذربايجان:

اين ناحيه
سياسي بدنبال فروپاشي کشور شوروي در سال 1991م استقلال خود را بدست آورد و از همان
آغاز با بحرانهاي سياسي داخلي و خارجي روبرو گرديد. وسعت اين کشور 86600 کيلومتر
مربع و جمعيت آن در سال 1990 برابر با 7020000نفر بوده است. مرکز سياسي- اداري آن
شهر باکو با جمعيت 1741000 نفر مي باشد که بزرگترين شهر کشور است و دومين شهر آن
گنجه با جمعيتي حدود 270000 نفر مي باشد.

نظام سياسي
آن جمهوري است و دين مردم اسلام، و زبانهاي رسمي و رايج آن ترکي و روسي مي باشد.
الگوي ملت در جمهوري آذربايجان ترکيبي استو 1/78 درصد آنها را آذري و 9/7 درصد
روسي و 9/7 درصد ارمني و 1/6 درصد را بقيه اقوام تشکيل مي دهد و همانطور که مشاهده
مي شود اکثريت آنها از آذريها هستند. جمهوري آذربايجان از حيث وسعت وسيعترين و از
حيث جمعيت بزرگترين و از حيث موقعيت، شرايط و وضعيت جغرافيائي مناسبترين و از حيث
منابع نفتي و غير آن تقريباً داراترين کشور مستقل منطقه قفقاز مي باشد، بنابراين
از حيث وزن ژئوپلتيکي در منطقه قفقاز موقعيت برتري دارد.

مساحت جمهوري
آذربايجان حدود سه برابر ارمنستان و حدود 2/1 برابر گرجستان و جمعيت آذربايجان
حدود 12/2 برابر جمعيت ارمنستان و حدود 3/1 برابر جمعيت گرجستان مي باشد.

2-   
ناحيه سياسي گرجستان:

اين ناحيه
سياسي بدنبال فروپاشي کشور شوروي در سال 1991م بصورت کشور مستقل درآمد. نظام سياسي
آن جمهوري است و دين مردم مسيحيت و اسلام و زبان رسمي آن روسي مي باشد. وسعت اين
کشور 69700 کيلومتر مربع و جمعيت آن 5396000 نفر در سال 1990م بوده است. مرکز
سياسي- اداري آن شهر تفليس با 1174000 نفر جمعيت بوده که بزرگترين شهر کشور است و
شهرهاي کوتايسي، روستاوي، باتومي و سوخومي در رتبه هاي بعدي قرار دارند.

الگوي ملت در
گرجستان ترکيبي است و از اقوام مختلف همراه با تمايز فضائي- جغرافيائي بوجود آمده
است و اين ويژگي ملي منشأ بحرانهاي سياسي درون کشوري آن را تشکيل مي دهد. آبخازها
و آجارها در منتهي اليه بخش غربي کشور و در ساحل درياي سياه و در فاصله قابل توجهي
از مرکز سياسي- اداري کشور يعني تفليس قرار دارند. حدود 8/68 درصد جمعيت کشور را
گرجي ها و 9 درصد آن را ارامنه و 9 درصد را روس و 2/13درصد را ساير اقوام تشکيل مي
دهد. گرجستان از حيث وزن ژئوپلتيکي در منطقه قفقاز از رتبه دوم برخوردار مي باشد.

3-   
ناحيه سياسي
ارمنستان:

اين ناحيه
سياسي بدنبال فروپاشي کشور شوروي در سال 1991م استقلال خود را بدست آورد. نظام
سياسي آن جمهوري است و دين مردم مسيحيت بوده و عده اي نيز مسلمان هستند. زبان رسمي
روسي و ارمنياست. وسعت اين کشور 29800 کيلومتر مربع و جمعيت آن 3304000 نفر در سال
1990م بوده است. مرکز سياسي- اداري آن شهر ايروان با 1168000 نفر جمعيت است که بزرگترين
شهر کشور بوده و در درجه بعدي لنيناکان قرار دارد.

الگوي ملت در
ارمنستان ترکيبي است ولي  ارامنه در اکثريت
بالا قرار داشته و حدود 90 درصد جمعيت کشور را شامل مي شوند. در درجه بعدي آذريها
با حدود 3/5 درصد قرار دارند. بقيه جمعيت را اقوام ديگر تشکيل مي دهند. درجه بالاي
تجانس ملي همراه با تجانس بالاي ديني باعث شده است که اولاً اين جمهوري بين
کشورهاي منطقه قفقاز از بحران سياسي برخوردار نباشد ثانياً روحيه توسعه طلبي ملي
تقويت شده به نحوي که تجاوز به سرزمين جمهوري آذربايجان را باهدف الحاق منطقه قره
باغ به سرزمين خود انجام مي دهند.

در منطقه
قفقاز همچنين نواحي سياسي غير مستقل نيز وجود دارد که به دو صورت جمهوري خودمختار
و منطقه خودمختار مي باشند و از حيث جغرافيائي تابع يکي از کشورهاي مستقل منطقه
قفقاز هستند.

جمهوريهاي
خودمختار منطقه عبارتند از:

1-   
جمهوري نخجوان که بخش
برونگان کشور آذربايجان را تشکيل داده و در شمال ايران قرار داشته و بين کشور
ايران و کشور ارمنستان محصور مي باشد.

2-   
جمهوري هاي
آبخازستانو آجارستان که در ساحل درياي سياه و در بخش غربي کشور گرجستان قرار
دارند.

3-   
جمهوريهاي داغستان و
چچن اينگوش و اوستياي شمالي که بخش شمالي منطقه قفقاز را تشکيل داده و در قلمرو
سياسي کشور روسيه قرار دارند.

مناطق
خودمختار قفقاز عبارتنداز:

1-   
منطقه ناگروهو قراباغ
که جزو کشور آذربايجان بوده و ارمنستان مدعي آن مي باشد و بر اساس اين ادعا تجاوز
نظامي به خاک جمهوري آذربايجان را انجام مي دهد.

2-   
منطقه اوستياي جنوبي
که جزو سرزمين گرجستان محسوب مي شود.

3-   
منطقه قره چاي- چرکس
که در ماوراي قفقاز قرار داشته و جزو قلمرو سياسي روسيه بحساب مي آيد.

وضعيت نواحي
سياسي و بطور کلي آرايش سياسي منطقه قفقاز معرف گوناگونيهاي فرهنگي و انساني آن
استکه در بعد نژاد و قوميت شامل آذريها، گرجيها، ارامنه، روسها، آبخازها، آجارها،
اوستيائيها، چچن ها و غيره مي باشد. در بعد اديان نيز جمعيت منطقه را پيروان اديان
اسلام و مسيحيت تشکيل مي دهد.

از حيث
تاريخي نيز منطقه قفقاز غالباً در قلمرو حکومتهاي مستقر در فلات ايران قرار داشته
است و حتي تا قبل از قراردادهاي ننگين گلستان و ترکمن چاي منطقه جزئي از دولت
ايران محسوب شده و در قلمرو نفوذ فرهنگي آن نيز قرار داشته است بدنبال جداسازي
منطقه از پيکر سرزمين ايران توسط روسها، تلاش زيادي از سوي آنها براي تثبيت حاکميت
و نفوذ روسيه در منطقه بويژه در دوران حاکميت کمونيستها بعمل آمد بدنبال اعمال
قدرت دولت شوروي در منطقه، خصلت چندگانگي قومي فرصت اظهار وجود در شکل بحران سياسي
امنيتي را پيدا ننمود ولي با حذف حاکميت متمرکز بر منطقه بدنبال فروپاشي شوروي، خصيصه
هاي قومي و مکاني احياء شده و منشأ بحرانهاي سياسي- امنيتي قفقاز گرديدند.

منطقه قفقاز
از حيث نظامي- استراتژيک داراي  اهميت
زيادي بوده و مي باشد. قدرتهاي سياي- نظامي مستقر در ماوراي قفقاز نظير تزارها،
کمونيستهاي روسيه و دولت شوروي هميشه به منطقه قفقاز به عنوان دالان گذر به سوي
جنوب و تصرف ايران، خليج فارس، بين النهرين، شرق مديترانه و ترکيه و شبه جزيره
عربستان تا اقيانوس هند نگاه کرده اند و در دوران جنگهاي ايران و روس، جنگهاي
جهاني اول و دوم و نيز طرحهاي نظامي دولت شوروي در دوران جنگ سرد با همين ديد
منطقه قفقاز را مورد استفاده قرار داده اند، و آن را بصورت يک واحد عملياتي در
ساختار نظامي- دفاعي خود ديده اند.

همانطور که
قبلاً بيان شد منطقه داراي گوناگوني فرهنگي و انساني است و همين امر باعث شکل گيري
پتانسيل بحران سياسي- امنيتي در قلمرو آن شده است. وضعيت ژئوپلتيکي منطقه مبين
گسترش کشمکشهاي سياسي- امنيتي بر پايه جدالهاي قومي- مذهبي يا ترکيبي از آنهاست.
منطقه قفقاز را در بعد ديني بايد محل تماس و اصطکاک دو قلمرو فرهنگي بزرگ و پيوسته
دانست که يکي قلمرو فرهنگي اسلام و ديگري قلمرو فرهنگي مسيحيت در جهان است. اين
قلمرو فرهنگي که هر يک بخش وسيعي از بر قديم را پوشش مي دهند. توسط بدنه هاي آبي
درياي مديترانه و سياه از يکديگر فاصله مي گيرندو در واقع از طريق خشکي با يکديگر
چسبندگي و اتصال ندارند و تنها در منطقه قفقاز اين دو قلمرو بزرگ فرهنگي از طريق
خشکي با يکديگر تماس مي گيرند. در واقع زبانه هاي اين دو قلمرو در منطقه قفقاز به
يکديگر برخورد مي کنند. يعني آذربايجان بعنوان زبانه قلمرو فرهنگي دنياي اسلام و
ارمنستان به عنوان زبانه قلمرو فرهنگي دنياي مسيحيت با يکديگر در منطقه قفقاز
اصطکاک پيدا مي کنند. ضمن اينکه از حيث عنصر ژئوپلتيکي قوميت نيز نه تنها با
يکديگر تجانس ندارند بلکه بر اساس تجارب تاريخي با يکديگر تضاد دارند و اين تضاد
با رقابت دو آرمان سياسي که خاستگاه آنها خصيصه هاي دو قوم ياد شده مي باشد تشديد
مي گردد. آرمان سياسي ارمنستان بزرگ و آرمان سياسي پان ترکيسم و توران بزرگ.

وضعيت
ژئوپلتيکي منطقه قفقاز که از خصيصه بحران خيزي برخوردار است به گسترش فعاليتهاي
قدرتهاي جهاني ومنطقه اي در مسائل آن کمک نموده است. که گاهي استراتژيهاي مشترکي
از سوي بعضي قدرتهاي جهاني و منطقه اي نيز در پيش گرفته مي شود.

کشورهاي
همسايه منطقه نظير ايران، ترکيه و روسيه خود را در مسائل منطقه شريک دانسته و
معتقدند مسائل قفقاز بر منافع ملي آنها تأثير مي گذارد- البته اين باور با توجه به
قرابت جغرافيائي آنها با منطقه قفقاز چندان غيرمنتظره نيست ولي نکته عمده حضور
قدرتهاي برون منطقه  اي نظير آمريکا و
اروپاي غربي در آن است که دلايل حضور آنها را نه تنها بايد در چارچوب استراتژيهاي
جهاني آنها جستجو کرد بلکه بايد احساس نگراني آنها از توسعه حضور جمهوري اسلامي
ايران در منطقه قفقاز و نيز احساس يگانگي ديني با ارمنستان را نيز مدنظر قرار داد.
پايان

مقام معظم
رهبري:

«يکي از خطوط
ظريف، موضع خود را شناختن و در او قرار گرفتن وهوشياري سياسي و شم سياسي و قدرت
تحليل سياسي داشتن- بدور از ورود به دسته بنديهاي سياسي شدن- است». (27/6/1370)

مهندس محمد
باقريان

شمال- جنوب

نگاه به درون
يا رفاقت ناميمون

اشاره: در
نوبت پيشين با ارائه تصويري از روند رو به تزايد نابرابريهاي اقتصادي بين شمال
(کشورهاي صنعتي) و جنوب (کشورهاي در حال توسعه)و تجزيه و تحليل علل و عوامل اين
شکاف فاجعه آميز، مشخص گرديد که: مجموعه شرايط و مقررات در صحنه روابط بين الملل
بگونه اي توسط کشورهاي صنعتي و نهادهاي اقتصادي بين المللي تحت سلطه آنها شکل داده
شده است که سهم مشارکت و ميزان دسترسي کشورهاي جنوب به بازارهاي چهارگانه بين
المللي کار، سرمايه، تکنولوژي و کالا و خدمات تجاري روز به روز کاهش يافته و
محدوديت هاي بيشتري بر آنان تحميل مي گردد. گزارش توسعه انساني سال 1992 توسعه
سازمان ملل متحد خسارت هاي ناشي از اين شرايط نابرابر و ظالمانه را براي کشورهاي
در حال توسعه، سالانه بالغ بر پانصد ميليارد دلار برآورد مي نمايد.

کارشناسان
سازمان ملل در حالي که ريشه اين بي عدالتي ها را در اعمال سياست هاي غلط ملي توسط
کشورهاي جنوب قلمداد نموده اند، نتوانسته اند نگراني خود را از رفتار يکطرفه و غير
منصفانه کشورهاي شمال پنهان دارند، و با توصيه هاي اخلاقي به اين کشورها، با هشدار
به نهادهاي اقتصادي بين المللي تحت امر آنها، و نهايتاً جامعه بشري سعي نموده اند
آنها را از عواقب وحشتناک رو به فزوني اين نابرابريها آگاه نمايند.

راستي
کشورهاي در حال توسعه چگونه در اين دام گرفتار آمده اند؟ در اين نوبت تلاش بر اين
است تا با ارائه تصوير و تبيين شرايطي که طي آن چنين فاجعه اي اتفاق مي افتد،
زمينه ريشه يابي، علل و عوامل اصلي چنين فرايندي فراهم گردد تا انشاءالله در نوبت
هاي بعدي مورد نقد و بررسي واقع شود.

توسعه جنوب!
يا بازار مکاره شمال؟

کشورهاي جنوب
در جهان امروز با دو معضل عظيم دست و پنجه نرم مي کنند: از يک سو براي بقاء انساني
مردم خود، بايستي بخش مهمي از منابع و ثروت هاي ملي را صرف بهبود شاخص‌هائي نظير
اميد زندگي، رفع سوء تغذيه، سوادآموزي، کاهش مرگ و مير نوزادان و کودکان و دسترسي
به آب آشاميدني نمايند و از سوئي ديگر براي زمينه سازي توسعه و پيشرفت، در پي
ارتقاء شاخص هائي از قبيل متوسط سالهاي تحصيل مردم، تعداد دانشمندان و متخصصين،
جذب بودجه هاي تحقيقاتي، امکانات ارتباطي و رسانه هاي گروهي باشند. عمق و اهميت
تلاش در اين دو زمينه وقتي آشکار مي شود که اين شاخص ها با موارد مشابه در کشورهاي
شمال مقايسه مي گردد، مقايسه اي تکان دهنده که دو شکاف عظيم، بين کشورهاي شمال و
جنوب را بصورت وحشتناکي به نمايش مي گذارد.

کوشش هائي که
اينگونه کشورها در زمينه بهبود شاخص هاي بقاء انساني و دسترسي به حداقل هائي براي
تأمين شرايط يک زندگي سالم به عمل مي آورند مستلزم صرف منابع هنگفت و برنامه
ريزيهاي دقيق مي باشد. عدم تعادلهاي درون اين سرزمين ها و توسعه نيافتگي مناطق
مختلف آنها بسيج هنگاني را مي طلبد، همزمان با اين تلاش ها به مرور موفقيت هائي
کسب مي گردد و جمعيت از مصونيت هاي هدفگيري شده برخوردار گشته و رشد شتابان بخود
مي گيرد. در اين هنگام دولتمردان بتدريج با فشار بيشتري از تقاضا براي کار، مسکن،
پوشاک و ديگر نيازمنديهاي اساسي روبرو مي گردند. مردم از حکومتهايشان بطور طبيعي
خواهان تلاش براي توسعه زيربناهاي لازم جهت پيشرفت و رفاه اقتصادي اجتماعي مي
باشند و در اين جبهه کار به مراتب دشوارتر است. در چنين شرايطي هر کشور به تناسب
بينش و نگرش رهبران خود، سعي در چاره جوئي بهتر و تسريع آهنگ رشد و توسعه دارد.
نگاهي به جوامع صنعتي و پيشتازان اين گونه کشورها و نگاهي به شرايط داخلي، حکومت
هاي جنوب را متوجه فضاي بين المللي کرده و در پي جلب همکاري آنان بر مي آيند.

معمولاً
سياستمداران اين کشورها کمتر به اطراف و همرديفان خود و گذشته و حال و تجربيات
ديگر کشوهاي در حال توسعه، عنايتي مي نمايند و عمده توجه خود را معطوف به بلندترين
آوازها و پر زرق و برق ترين بازارها مي نمايند، بلاي عظيم از آنجائي به جان
کشورهاي جنوب حاکم مي گردد که دولتمردان- باصطلاح- اهل عمل آنان عزم مي نمايند، ره
صد ساله را يک شبه طي نمايند.

هر يک از اين
کشورها به تناسب ميزان ذخائر و ثروت هاي تجديد پذير(جنگل، مرتع، دريا و…) و
تجديد ناپذير خود(معادن، نفت و …) و آرزوهاي بلند پروازانه دولتمردانشان نزد
کشورهاي صنعتي، منزلتي ويژه داشته و توسط انواع و اقسام نهادهاي- باصطلاح- بين
المللي و خيرخواه مورد توصيه‌ها، سفارش ها و نسخه پيچي هاي گوناگون واقع مي گردند.

ظاهراً همه
تلاش دارند اينگونه کشورهاي جنوب را در راه توسعه و پرکردن شکاف خود با مدينه
فاضله غرب! ياري نمايند. با اولين چراغ سبز، مديران شسته و رفته صنعتي، بانکداران،
سرمايه گذاران و انواع و اقسام نمايندگان سياسي و اقتصادي از کشورهاي شمال به اين
بازارهاي بکر سرازير مي گردند و تحت عنوان انتقال تکنولوژي، سرمايه گذاري مشترک،
وام هاي بلند و کوتاه صنعتي، کمک هاي فني، اجراي طرح هاي زيربنائي و … چشم و دل
دولتمردان را پر نموده  و دلبريها مي
نمايند. آنها بخوبي از هاضمه و توان توسعه کشورهاي جنوب و خواهان توسعه يک شبه
آگاهند، آنها تنها ميوه ها را تعارف مي نمايند، از ريشه، تنه، شاخ و برگ صحبتي نمي
نمايند. آنها طعمه را قبلاً تقسيم کرده اند، هر کشور صنعتي سهمي را زا آن خود کرده
است، اگر نزاعي با يکديگر دارند بر سر چگونه چاپيدن است نه بر سر چرائي آن.
همچنانکه در انتقال دستاوردهاي اقتصادي- اجتماعي خود، چگونه استفاده کردن را مي
آموزند نه چرائي آنها و هکذا، ونگون بخت کشور و مردمي که در اين دام گرفتار آيند و
بجاي جستجوي همکاري ومراوده اي منصفانه، توسعه اي مبتني بر توان و تلاش خودي با
آهنگ رشدي موزون، هوسبازانه سر در پي خيرخواهان- باصطلاح- بين المللي و کشورهاي
صنعتي گذشته، مرزهاي اقتصادي- اجتماعي و فرهنگي خود را به تمام مي گشايند و در
جستجوي هويتي کاذب و توسعه اي خيالي، همه چيز خود را مي بازند و چه بد فرجامي است.

پرده اول-
بخوربخور

آنها با بوق
هاي گشاد و گوش خراششان، کشور طعمه را در رسانه هاي خود تشريح اقتصادي- اجتماعي مي
نمايند؛ آنچنان دل مي سوزانند که روشنفکران باصطلاح جهان وطن و يا بهتر بگوئيم غرب
زده را به تحسين وا مي دارند؛ سياستمداراني که دل به چنين نغمه هائي مي سپارند
مورد تحسين و تمجيدشان واقع مي گردند، آنها را با صفاتي نظير «ناجي مردم»،
«سياستمدار شجاع»، «آخرين اميد ملت» و… آنچنان بزرگ مي نمايند که امر برخود آنان
هم مشتبه مي شود!!!

نهادهاي
باصطلاح بين المللي نظير صندوق بين المللي پول، بانک جهاني،…. و با کارشناسان
خود شروع به توصيه مي نمايند: درهاي باز، هماهنگي با نظم جهاني، رقابت آزاد آزاد،
مکانيزم بازار و خلاصه تمام آنچه که مي تواند از چنين کشورهاي نوتواني موجود بي
دفاع در مقابل يورش عظيم محصولات گوناگون کشورهاي صنعتي را بسازد در قالب تحليل
هاي کارشناسانه بخورد نظام اقتصادي- اجتماعي آنان مي دهند. اگر مقاومتي در درون هم
باشد با فشار دولتمردان فريفته مي شکند و با چراغ سبز اين نهادها، بانک ها بعنوان
طلايه داران سپاه غرب حمله را آغاز مي نمايند. متناسب با ساختارهاي مريض اقتصادي
اجتماعي اين کشورها، اعتبارات بانکي با هزينه‌هاي سرسام آور، بازارهاي مصرف را
اشباع مي نمايند، الگوهاي مصرفي غير متناسب با شأن و توان توليد ملي، اولين فاجعه
اي است که بر اينگونه ملت ها تحميل مي گردد.

اگر
کارخانجات وابسته ايست ابتدا شکمشان با مواد و قطعات ساخته و نيم ساخته پر مي شود.

اگر نظام
بازرگاني سودجو و فرصت طلبي است عامل واردات انواع کالاي مصرفي مي گردد.

اگر صحبت
سرمايه گذاريهاي جاه طلبانه است، تحت انتقال تکنولوژي با انواع قراردادها و وام
هاي خارجي ماشين آلات همين کشورها را بداخل سرازير مي کنند و در هر جائي نشان
کوچکي از اينگونه موارد پيدا مي کنند،‌ آن را تبديل به شکافي بزرگ و دهان بازي مي
نمايند و در همه جا گويا يک ارکستر بزرگ، آهنگ «رونق اقتصادي» مي زند ! و نو کيسه
هائي به نوا مي رسند. جوانه هاي توليدي، باورهاي صنعتي زيرفشار اين کارناوال بزرگ،
سرگيجه مي گيرند و از توان مي افتند. حجم واردات و هجوم سنگيني که انجام مي گيرد،
اجازه بازسازي و يا نوسازي ساختارهاي نرم افزاري و سخت افزاري صنعتي و اقتصادي را
نمي دهد.

فقدان
توانمنديهاي لازم در مديريت، قوانين و مقررات هدايت و يا حمايت کننده و عدم پيش
بيني تمهيدات لازم، همه و همه باعث مي گردد، اين حضور وحشتناک و تحت شرايط-
باصطلاح- رونق اقتصادي، آنچه که نبايد بشود را جاري نمايد.

مصرفي بي
پشتوانه توليدي، توليدي بي ريشه در ساختارهاي صنعتي ملي، لجام گسيختگي قيمت ها و
چپاول ضعفا، بي بندو باري فرهنگي، فساد اداري براي عقب نماندن از قافله و دهها
مفسده اقتصادي- اجتماعي ديگر همگي از آثار چنين بساطي است که ناگهان؟!! پرده دوم
آغاز مي شود.

چرخه شوم
قرضه هاي بين المللي

حجم بي رويه
واردات گوناگون، استقراض بعناوين مختلف و خارج از ظرفيت هاي مالي کشور و به طمع
بارپرداخت از محل توليد و صادراتي واهي و بي هويت، باعث مي گردد که در اولين
سالهاي سررسيد وام هاي کوتاه مدت و بلند مدت، توان بازپرداختي نمانده باشد. در عوض
دهانهاي باز صنايع وابسته، دلهاي حسرت زده محرومين، مصرف زدگي مترفين، طرح هاي
نيمه تمام و بالاخره اقتصادي از توان افتاده و در انتظار تزريق مجدد اعتبارات بي
رويه بر جاي مي ماند. و چرخ ها آرام آرام از حرکت باز مي ايستد، فشارها شروع مي
شود. ديگر از نهادهاي- باصطلاح- خيرخواه بين المللي خبري نيست ولي در عوض بانک ها
شروع به طلبکاري مي نمايند. ناز و کرشمه آغاز مي شود، رفت و آمدها و چانه زدن ها و
بالاخره با منت و ذلت و تحميل هزينه هاي سرسام آور، تمديد وام ها و گرفتن امتيازات
مختلف، بازي دوباره آغاز مي گردد و ارکستر بانواي حزين مي نوازد و حرکتي! و چند
صباحي ديگر تراژدي تکرار و اين چرخه شوم تجديد مي شود و هر چه بيشتر مي پردازند،
مديون تر مي شوند و…

حالا ديگر
شمال مي رود که آسوده خاطر گردد، طعمه را مال خود کرده است و… ادامه دارد

ارزشهاي
اسلام و انقلاب را پاسداري کنيم

حجة الاسلام
و المسلمين محمد تقي رهبر

هشدار به
دستگاه‌هاي اجرائي

رهبر معظم
انقلاب اسلامي حضرت آيت الله خامنه‌اي، در حکم تنفيذ رياست جمهوري اسلامي فرمودند:

«رئيس جمهور
محترم و برادر گرامي خود را به رعايت تقوي و بي اعتنائي به زخارف دنيا و دوام ذکر
الهي و اعتماد به قدرت حضرت احديت و ناچيز شمردن قدرت خود و همه قدرتمندان مادي در
برابر قدرت کامله الهي و مهرباني با بندگان خدا و حسن سلوک با مردم بخصوص قشرهاي
ضعيف و حفظ موضع مستحکم هميشگي خود در برابر دشمنان و مخالفان و بدخواهان توصيه مي
کنم».

در توصيه
مقام معظم رهبري چند نکته بنيادين شايان توجه است: «تقواي خدا و توکل بر او، بي
اعتنائي به دنيا، حسن سلوک با مردم».

تمام موفقيت
نظام در نکات فوق نهفته است. اين توصيه اي بود که حضرت امام راحل(ره) بنيانگذار
نظام اسلامي با مسئولين و کارگزاران امور کشور داشتند. و اين نصيحتي بود که
اميرالمؤمين(ع)، با واليان و نمايندگان خود، مطرح مي فرمودند و جاي جاي نهج
البلاغه و خطبه ها و نامه هاي آن حضرت گواه است.

در نامه به
عثمان بن حنيف (نامه 45) مي نويسد:

«آيا کافي
است نامم فرمانرواي مؤمنان باشد اما شريک غم و رنج آنها نباشم؟»

و در منشور
سياسي خود به مالک اشتر فرمودند:

«تو را امر
مي کنم به تقواي خدا و اطاعت و تسليم در برابر اوامر و نواهي او، و پرهيز از خطر
نفس اماره که آدمي را به پرتگاه هلاکت مي کشاند».

و در بخش
ديگري  خاطرنشان ساختند:

«اي مالک!
بايد بهترين امور در نظر تو قدم برداشتن در شاهراه حق و عدل و تلاش در جهت رضا و
خشنودي رعيت باشد و در اين وظيفه دستخوش رضاي خواص نباش، بلکه توده مردم را درياب
که آنان سپر بلا در حوادث و آبروي حکومت و دژ دفاعي کشورند…».

در اين اصول
که برگرفته از کتاب و سنت و سيره معصومين است جاي ترديد نيست و آرمان چهره ها و
ارکان سه قوه (مقننه، قضائيه و مجريه) جز اين نمي باشد. اما ببينيم در عمل همه
کارگزاران، اين راه را پيموده اند؟ آيا عملکرد دستگاه اداري کشور که بخشي از قوه
اجرائيه است بگونه اي بوده که خدا را خوش آيد و ملت را طمأنينه نفس بيفزايد؟ آيا
وجدان مردم که قضاوتشان معيار است از روند امور راضي است؟ اين را با سنجش افکار و
محاسبه بي طرفانه مي توان دريافت.

مي دانيم که
مردم به نظام اسلامي وفا دارند و اين را در هر فرصت از جنگ گرفته تا راهپيمائيها و
انتخابات به نمايش مي گذارند و مسئولين نظام را نيز در رده هاي عالي به حساب اسلام
و انقلاب دوست دارند و تأييد کرده و مي کنند، اما اگر فکر کنيم اين حضور مردمي به
معناي خشنودي از عملکرد همه کارگزاران و روند امور است دستخوش ساده انديشي شده ايم
لذا مسئولين نظام بايد بدين نکته توجه بيشتر داشته باشند و آنرا باور کنند و از
کنار آن بي تفاوت نگذرند. در اينجا تنها به دو نکته حساس اشاره مي کنيم:

1-   
وضع اقتصادي

در اين
زمينه، گرچه نمي توان انتظار داشت که همه چيز به روال گذشته ها باشد و تعرفه ها و
نرخ هاي پيشين ثابت بماند زيرا تورم و گراني يک جريان بين المللي است و ما نيز از
آن مصون نيستيم اما در عين حال مديريت اقتصادي کشور مي تواند بهتر از اين عمل کند
و نارضايتي ها را در اين خصوص کاهش دهد. مشکل جنگ، ويراني ها، بازسازي، تأمين
نيازهاي حياتي بدون شک باري سنگين بر دوش دولت و در حقيقت بر دوش ملت. و بي انصافي
است که تلاش مسئولين در اين خصوص مد نظر نباشد. اما در عين حال روند امور و
بازسازي و عمران و آباداني کشور بگونه اي تدريجي و با در نظرداشتن اولويت ها مي
بايست صورت عمل پذيرد که فشار آن کمر ملت و بويژه قشرهاي آسيب پذير و کم درآمد را
نشکند و بعلاوه سياست بازار آزاد نبايد فرصت را براي سوء استفاده و بحران آفريني
هاي اقتصادي فراهم سازد. سياستگذاران و مجريان امور اقتصادي نبايد اجازه دهند هر
سودجوئي بر وفق مراد خود عمل کند تا بدانجا که حتي نانوا آرد دولتي را بگيرد و نان
سنگک را هر يک عدد ده تومان بفروشد بدون آنکه کمترين نظارتي و برخوردي در اين خصوص
باشد، و يک کيلو گوشت گاو تا ششصد تومان و بيشتر برسد و تنها حسرت آن براي طبقات
محروم باقي بماند! آنچه براي سياستگذاران اقتصادي ما مي بايست اصل باشد همان عدالت
اجتماعي و اعتلاي کشور است که رياست محترم جمهور نيز بر آن تأکيد فرمودند، اما حفظ
جبهه رواني مردم و رضايت عمومي و پيشگيري از جوسازي و شايعه و فشار و خشم و تنفر
مي بايست قبل از آن ملحظ گردد. ما اگر در عمران و توسعه صنعت و تکنولوژي کندتر
حرکت کنيم اما توان مردم را در نظر گرفته و پشتوانه رواني مردمي را حفظ کنيم، شايد
بيشتر به صلاح نظام باشد تا با حرکتهاي تند و جهشهاي اقتصادي و حتي ريخت و پاشهاي
نه چندان ضروري پشتوانه هاي توده اي را تضعيف کنيم و آنچه امروزه نقل هر مجلس و
ورد زبان هر محفل است همين تورم و گراني رو به تزايد و لجام گسيخته اي است که بدون
مهار و لحظه به لحظه روند جاري دارد و کنترل آن از دست مديريت اقتصادي خارج شده و
مردم ناظر رشد فزاينده آنند. اين تورم و به موازات آن فشار زندگي به مصداق «من لا
معاش له، له معاد له» حتي در زيربناي اعتقادي و ديني مردم رخنه مي اندازد تا چه
رسد به ديگر مسائل…

عوارض زندگي
شهري، اجاره نشيني، کمي  درآمد و ضرورتهاي
زندگي شوخي نيست که بتوان با تعارف و شعار و مثلاً 10% اضافه حقوق آن را حل کرد.
کسي که در فشار زندگي اقتصادي  و در کنار
آن تبعيض است به همه چيز ديگر بي اعتنا مي شود و وعد و وعيدها و توصيه‌هاي اخلاقي
براي او مفهوم مي گردد.

از سوي ديگر حاکميت
نظام بانکي با سودهاي کلان و در پوشش توجيهات شرعي، عقايد بسياري را نسبت به آنچه
از مباني دين مي شناختيم سست کرده و موجب نوعي ترديد در حراست از موازين شرعي شده
است، اينها و مانند آن مسائلي است که در چهارچوب مصالح انقلاب و کشور و مهمتر از
آن سرنوشت اسلام بايد بدان توجه داشت که خداي نخواسته در موج توفنده جهان مادي
کنوني نيافتيم و در اصالت ماديت و اقتصاد غرق نشويم؛ که آنچه بعد از چهارده قرن
بنام اسلام در جهان ظهور کرده چهره‌اي مسخ شده ارائه بشود و در اين ميان مسئوليت فقهاي
عظام که بحمدالله در نهادهاي مختلف نظام حضور دارند از همه سنگين تر است که رسالت
آئين مقدس اسلام ناب محمدي(ص) را به نسلهاي ديگر برسانند تا تجربه ناموفقي از دين
ارائه نشود.

2-   
مديريت شهري

مسئله ديگري
که امروزه براي نظام اهميت فوق العاده دارد مديريت شهري است. مديريت شهري به معني
اداره شهر و امور رفاهي، بهداشتي و امکانات حياتي شهروندان است که نوعاً در حوزه
مسئوليت شهرداريها است. البته توجه داريم که مشارکت مردم در اداره شهر و انتخاب
شهردار و شوراهاي شهر مي تواند در حسن اداره و حسن تفاهم مديريت با شهروندان مؤثر
و سازنده باشد.

حال اگر
مديريت شهري به شيوه‌اي قدرتمندانه و با اعمال قدرت يک طرفه و تصميم گيريهاي فردي
و يا گروهي و خارج از رأي و نظر مردم صورت پذيرد، براي شهر و شهروندان و بالمآل
براي کشور و نظام و مديريت فاجعه بار و ويرانگر خواهد بود. هر چند با برنامه هاي
رفرميستي و آب و جارو و ظاهرسازيها و گلکاريها همراه باشد…

مع الاسف در
اين زمينه نيز عملکرد اين مديريت از شيوه دوم و در هاله اي دور از تصميم و
ديدگاههاي مردم بوده و عواقب بسيار نامطلوبي را ببار آورده که ناظران مسئوليت آن
را فراتر از شهرداريها مي بينند و متوجه نهاد اجرايي کشور مي کنند. بايد اعتراف
کرد عملکرد شهرداري در سالهاي اخير يکي از عوامل زيانبار براي جامعه انقلابي ما
بوده و دلائل آن را در عوارض کمرشکن، هوافروشي و توسعه بي رويه شهري و تخريبها و
ناشي گريها و برج و باروهايي که امروزه در کشور بويژه تهران مي جوشد مي توان ديد،
چنين به نظر مي رسد که در نظام شهري همه چيز با پول و عوارض قابل حل است. مثلاً يک
شرکت ساختماني مي تواند در زيرکوهها و به قول کارشناسان در خطر زلزله برج بيست
طبقه بدون آب و امکانات بسازد  و پول بدهد
و پروانه ساختماني بگيرد که نمونه آن را در شمال تهران، شميرانات و ولنجک و سعادت
آباد و فرح زاد مي توان ديد. مسئوليت اين امر متوجه چه کساني است؟

فضاي تهران
دودآلوده‌تر و تراکم افزونتر و تردد مشکلتر و شرايط بهداشتي دشوارتر از گذشته شده
و شهرداري به زمنيهاي کوچک اجازه ساختمانهاي بسيار بلند حتي در مرکز شهر را مي
دهد، و توجيه گر اين ساخت و ساز پولهاي کلاني است که بصورت عوارض هوابها پرداخته
مي شود. از سوي ديگر در همين شهرداريها ارباب رجوع همچون اسيراني پشت گيشه ها و
روزنه هاي کوچک ايستاده و اسير بروکراسي و سردوانيدن ها هستند و ديگر دوائر نيز کم
و بيش به همين درد مبتلا هستند، رشوه و فساد و پارتي و پول، رايج شده و در بعد
اخلاقي و حفظ  موازين اسلامي نيز، جاي حرف
است. کارمندان زن چندان به حجاب اسلامي کار ندارند و  پيش چشم مراجعين با همکاران مردم گپ مي زنند و
هنگام نهار اداره تعطيل و مردم براي يک کار کوچک چند روز و بسا چند ماه سرگردانند.
برخورد ديکتاتور مآبانه با ارباب رجوع کار عادي بعضي دوائر دولتي است. البته در
اين ميان هستند اقليت کارمنداني که از شيوه انساني و اخلاقي برخوردار باشند اما
روند جاري همان است که در بالا گفته شد.

امر به معروف
و نهي از منکر عملاً تعطيل شده و انجمنهاي اسلامي ظهور و نقشي ندارند و نيروهاي
حزب الله منزوي شده و يکه تاز ميدان اغلب افراد بي تعهدند. و تأسف آنکه بالاي
سرکارمندان عکس بزرگان ما نصب شده و شعارهايي نقش بسته که عملاً ضد تبليغ است!!

بطور خلاصه،
دوائر دولتي مردابي براي پرورش ضد انقلاب شده و کافي است گذار کسي به اين اماکن
بيافتد و آه و ناله و فحش و ناسزاها را بشنود. اگر يک روحاني با لباس روحانيت به
اداره اي بگذرد و مثلاً کاري در شهرداري داشته باشد صدها فحش و چشم غره را از سوي
مردم بايد نوش جان کند که اين شمائيد که اين وضع را بوجود آورده ايد!!

مشکل امر اين
است که گذار مسئولين به اين اماکن نمي افتد تا باور کنند خطر اين نوع مديريت از
خطر ارتش خارجي کمتر نيست و بلکه از بعد رواني بيشتر است.

نظام ما که
در برابر قدرتهاي خارجي و تهاجم بين المللي ايستاده امروز دستخوش ين وضع است و دود
آن به چشم اسلام، روحانيت، انقلاب و مسئولين عالي کشور مي رود. اگر مقامات از اين
وضع باخبرند که بايد چاره اي بيانديشند و اگر بي خبرند که بايد چاره اي بيانديشند
و اگر بي خبرند در صدد تفحص و تحقيق برآيند و آنگاه باور مي کنند که نظام اداري
چون موريانه انقلاب را از درون مي خورد و مي پوساند.

گفتني در اين
زمينه بسيار است. انتظار اين است که دولت به جريان امور نظارت دقيق تري داشته باشد
و از کارگزاران زيردست بطور جدي بخواهند واقعيات جامعه را درک کنند و منتقل کنند.
و به انتظار ننشينند فاجعه اي به وقوع پيوندند تا به فکر چاره برآيند. از
صاحبنظران بخواهند بجاي تبريکها و تعارفها و کليشه اي معمول حقايق را صريح بگويند
که به فرموده امام صادق(ع): «صديقک من صدقک لا من صدقک»- دوست واقعي کسي است که
راست و صريح بگويد نه چاپلوسي و ظاهرسازي و رياکاري کند.

در يک سخن
دستگاههاي اجرايي آنگونه که انتظار مي رود 
درخور اين انقلاب و ملت قهرمان و فداکار عمل نمي کند و لذا بايد بدون واسطه
و بدور از چشم مسئولان زيردست و با کسب اطلاعات واقعي و تفحص و سنجش افکار واقعيات
را دنبال کنند و به گزارش کارگزاران بسنده نکنند که آنها سعي مي کنند همه چيز را
خوب جلوه دهند.

نگارنده اين
مقال از آن رو که در متن جامعه حضور دارد و سعي مي کند واقعيات جاري را در سطوح
مختلف دريابد، وضع جاري را نامطلوب و خطرناک مي بيند و شاهد عقده ها و عقده آفريني
هاي بسياري است  و از آن رو که از روز
نخستين نهضت اسلامي هنگام اين انقلاب بوده و ان شاءالله خواهد بود و حفظ نظام را
فريضه ديني مي داند برخود لازم ديد به موجب وظيفه «والنصيحة لائمة المسلمين»
مشاهدات خود را بازگويد تا فرصت از دست نرفته مسئولين دلسوز نظام به فکر چاره جوئي
برآيند.

امام
حسين(ع):

«ان حوائج
الناس اليکم من نعم الله عليکم، فلاتملوا النعم».

نيازهاي مردم
به شما از نعمتهاي الهي براي شما است، بنابراين از اين نعمتها خسته نشويد.

گفته ها و
نوشته ها

پاي در زنجير
و کف بر لب

ناصر بخاري
شاعري فاضل و درويش مشرب بود و عمر در سياحت گذرانيده. گويند که وقتي به سفر حج مي
رفت، چون به بغداد رسيد، برکنار دجله، سلمان ساوجي را با جمعي از فضلا و شعرا
نشسته ديد، پيش ايشان رفت و سلام کرد. اتفاقاً فصل بهار بود و آب دجله طغياني عظيم
داشت. سلمان گفت: چه کسي؟

گفت: مردي
شاعرم.

گفت: بديهه
تواني گفت؟

ناصر گفت:
تواند بود.

سلمان بر
بديهه، اين مصراع گفت:

«دجله را
امسال رفتاري عجب مستانه است»

ناصر فوري در
جواب گفت:

«پاي در
زنجير و کف بر لب، مگر ديوانه است»

سلمان و ساير
حاضران در تعجب شدند. سلمان گفت: از کجائي؟

گفت: از
بخارا.

گفت: ناصر
نباشي؟

گفت: ناصرم!

سلمان
برخاست، او را در برگرفت و پهلوي خود بنشاند. پس او را به خانه برد و تا زماني که
در بغداد بود به خدمت وي قيام مي نمود.

مقام بالا و
کفاره گناهان

رسول اکرم(ص)
به حضرت اميرالمؤمنين(ع) فرمود:

يا علي! سه
عمل موجب بلندي مقام انسان مي شود و سه عمل موجب کفاره گناهان است و سه عمل هلاکت
بار و سه عمل موجب نجات و رستگاري انسان است.

اما سه عمل
که مقام انسان را بالا مي برد:

1-   
وضوي کامل گرفتن در
روزهاي بسيار سرد.

2-   
به انتظار نماز جماعت
بودن، پس از انجام نماز.

3-   
در روز و شب، در
اجتماعات مفيد شرکت جستن.

و اما اعمالي
که موجب کفاره گناهان است:

1-   
سلام را بلند گفتن و
آن راشايع نمودن.

2-   
اطعام طعام و ميهماني
کردن.

3-   
شبها به نماز و عبادت
پرداختن، هنگامي که مردم ديدگانشان به خواب است.

کارهائي که انسان
را به هلاکت مي رساند:

1-   
بخلي که انسان را فرا
گيرد.

2-   
هواي نفسي که او را
به هر جا بکشاند.

3-   
خودبيني و تکبر.

و اما
کارهائي که موجب نجات و رستگاري انسان است:

1-   
در آشکارا و نهان از
خدا بترسد.

2-   
در هنگام بي نيازي و
تهيدستي، ميانه رو باشد.

3-   
در وقت خشنودي و خشم،
عادلانه سخن براند و جز حق نگويد.

از نور نبي

از نور نبي
واقف اين راه شديم          وز مهر علي عارف
الله شديم

چون پيروي
نبي و آلش کرديم          زاسرار حقايق همه
آگاه شديم(فيض کاشاني)

بهتر از اين
نتوان کرد

سوداي توأم
بي سرو بي سامان کرد        عشق تو مرا زنده
جاويدان کرد

لطف و کرمت،
جسم مرا چون جان کرد      در خاک عمل بهتر
از اين نتوان کرد (سنائي)

اين همه
خشونت براي کيست؟

عارفي خربزه
اي خريد و به منزل برد. همسرش وقتي چشيد، ديد طعمي ندارد و بدمزه است. به شوهر
پرخاش کرد و سخنهاي غضب آلود و تندي گفت.

عارف با کمال
نرمي و ملاطفت گفت:اين همه خشونت براي کيستۀ

براي
فروشنده، خريدار، زارع يا خداوند بزرگ است؟

اگر به
فروشنده است؛ او عمداً ميوه بد به کسي نمي دهد، چون مي داند آن مشتري ديگر به
سراغش نخواهد رفت، اگر به من مي گويي که خريدارم، من اگر مي دانستم که بد طعم است،
هرگز نمي خريدم. اگر به زارع مي گويي، او هرگز دانسته تخم بد نمي کارد و اگر به
خالق مي گويي، توبه کن و پرهيز نما و ناشکري مکن که سزاي بد مي بيني.

زن ازگفتار
خود، خجل و شرمنده شد.

تاخ آزادگان

سر سروران،
تاج آزادگان                 سپهدار خيل
فرستادگان

جهان را مطاع
و خدا را مطيع           اسيران روز جزا را
شفيع

محمد که شمع
ازل نور اوست          قلم اولين حرف منشور
اوست

در گنج هستي
به او باز شد            دلش مخزن گوهر راز
شد

تن پاکش از
ظلمت سايه دور           زمين از فروغ رخش
غرق نور

دريغ آمدش سايه
از فرش خاک        از آن سايه انداخت بر عرش
پاک

گذشت از سپهر
برين پايه اش          که تا عرش آسايد از
سايه اش (جامي)

زبان و قلب

رشيد الدين
مجد و طواط، شاعر و نويسنده تواناي قرن ششم است که در دربار خوارزمشاه منصب دبيري
را داشت. او کوتاه قد و داراي جثه بسيار لاغر و ضعيفي بود، لذا به او «وطواط» مي
گويند، يعني شباهت به پرستو دارد!

روزي در مجلس
خوارزمشاه، علما گرد آمده بودند و در موضوعي بحث مي کردند. وطواط نيز با جثه لاغر
و قد کوتاه خود در گوشه اي از مجلس نشسته و دواتي پيش رو نهاده و خود گرم سخن بود
وداد فصاحت مي داد.

در اين ميان،
خوارزمشاه نگاهي کرد  او را مانند جوجه اي
پشت دوات مشاهده نمود؛ به شوخي گفت: آن دوات را برداريد تا ببينيم در پشت آن کيست؟

وطواط فوراً
پاسخ داد: خردي نشانه حقارت نيست؛ زيرا شرف آدمي به دو عضو خرد و کوچکش است:
زبان  و قلب.

حکمت

يکي از حکما
گويد:

1-   
هر پيري که او را خرد
نيست، مانند چشمه اي است که آب ندارد.

2-   
جواني که او را ادب
نيست، چون بوستاني است که گل ندارد.

3-   
صاحب جمالي که او را
حيا نيست، چون طعامي است که نمک ندارد.

4-   
توانگري که او را
احسان نيست، مانند درختي است که ميوه ندارد.

5-   
درويشي که او را
معرفت نيست، چون ديده اي است که نور ندارد.

6-   
و عالمي که او را
تقوا نيست، چون اسبي است که لجام ندارد.

راه بهشت

يک نفر کشيش
راه کليسا را گم کرده بود. سر راه از يک کودک خردسال پرسيد: فرزندم! کليساي اين
محله کجا است؟

کودک گفت:
آخر همين خيابان به طرف سمت چپ بپيچيد، آنجا نماي کليسا را خواهيد ديد.

کشيش گفت:
آفرين فرزند! من هم اکنون در آنجا سخنراني دارم. تو نمي خواهي به سخنام گوش دهي؟

کودک پرسيد:
درباره چه چيزي صحبت مي کنيد، پدر؟

کشيش گفت: مي
خواهم راه بهشت را به مردم نشان بدهم.

کودک خنديد و
گفت: تو راه کليسا را بلد نيستي، مي خواهي راه بهشت را به مردم نشان بدهي؟!

جاودانگي راه
امام

حجة الاسلام
و المسلمين اسدالله بيات

آزادي و
اهميت آن از ديدگاه اسلام و امام

در قسمت
گذشته مطالبي در ارتباط با بحث آزادي در فلسفه سياسي اسلام، مورد بررسي قرار گرفت
و در نتيجه درباره مجازات کساني که با خدا و رسول محاربه مي کنند و در پي مخالفت و
نبرد با نظام مشروع اسلامي هستند، مطالبي به عرض رسيد که اينک، به ادامه آن بحث مي
پردازيم:

بنابراين با
اين نوع مخالفتها برخورد محاربه خواهد شد، اعم از آنکه محاربه را کساني سازماندهي
کنند که اصل اصول و ايدئولوژي اسلام را قبول داشته باشند و با اين همه دست به چنين
کار خطرناکي زده باشند و يا اينکه اصل اصول و ايدئولوژي اسلامي را قبول نداشته
باشند و براي اين کار اقدام کرده باشند.

در هر صورت
اگر دست بکار مسلحانه بزنند، مجازات همان است که در آيه محاربه ملاحظه کرديم. و
اگر مخالفت آنان در اين حد نيست و بصورت برخورد مسلحانه و عملي و براندازي نمي‌باشد،
بلکه مخالفت براي اين است که در اثر بعضي از نابسامانيها و ضعفهاي اجرائي و
برخوردهاي غلط سياسي و باندي، يکسري معضلات فکري و نظري پيدا شده است و اين معضلات
موجب بعضي از نگرانيها و ابراز نظرها و انتقادها و حتي مخالفتها شده است؛  و در اين صورت براي آنان هيچ مشکلي و محذوري
وجود نخواهد داشت و با بحث وبررسي و تدبر در قرآن کريم و مراجعه به آناني که رهبري
اسلام و خلافت رسول خدا(ص) را به عهده دارند، آن معضلات بر طرف خواهد شد.

اين معني در
دوران رهبري امام معصوم(ع) روشن و واضح است اما در دوران ما اگر حکومت مشروعي روي
کار آمد و امتي با مقدسات و علل منطقي و قانوني نظامي را محقق ساختند و افرادي
درباره عملکرد و نحوه برخورد حاکمان ودولتمردان، مطالبي داشتند، مي توانند اظهار
نظر کرده و انتقادات لازم را بعمل آورند و هشدارهاي ضروري را بدهند؛ نه تنها
مزاحمتي براي آنان پيش نخواهد آمد و بخاطر مخالفت و اظهار نظر مخالفت تحت پيگرد
قرار نخواهند گرفت، بلکه بخاطر شهامت و شجاعت ابراز نظرشان و بجهت نصيحت کردنشان،
مورد حمايت قانون و مسئولان هم قرار خواهند گرفت. و اگر خداي ناکرده چنين نباشد و
برخوردها با مخالفان دلسوز علاقمند و ناصح مانند برخورد با مخالفان توطئه گر يکسان
باشد و حکومت تاب تحمل هيچ نوع انتقاد و اظهار نظري را نداشته باشد، نشان دهنده
انحراف اساسي و بنياني از اصول و مکتب مي باشد و در اين صورت برخوردها با حکومت از
حدود نصيحت و تذکر خواهد گذشت و نوع ديگري خواهد بود.

جمع بندي
مطلب

در پايان اين
بحث لازم است از باب جمع بندي و نتيجه گيري به آراء و نظراتي که از طرف متفکران
بشري در سراسر  جهان درباره آزادي ابراز
شده است و هر کدام از آنان با ديد خاصي که درباره انسان و جهان داشته اند، درباره
آزادي هم اظهار نظر کرده اند، اشاره شد و نوعي مقايسه ميان آنها و تعريفي که اسلام
از آزادي دارد، بعمل آيد تا بطور منطقي درباره هر کدام از آراء و نظرات و تعاريف
آزادي تحليل صورت پذيرد. جالب اين است که آزادي در عين اينکه مطلوب همه است و هر
متفکر و انديشمندي که وارد اين ميدان شده، نتوانسته است از کنار آن با بي تفاوتي و
بي خيالي عبور کرده حرفي درباره آزادي نزده باشد حتماً بخاطر جاذبه زيادي که آزادي
براي همه دارد نوعي از آزادي سخن به ميان آورده و تعريفي از آن- ولو ناقص- بگمان
خويش ارائه کرده است و لذا تفاوت ميان آنها کم نبوده و خيلي زياد است و تحليل هر
کدام از آنها نيز وقت زيادي را مي طلبد؛‌ لذا ما با رعايت اختصار به اهم آنها
اشارت کرده و از تطويل  و تحليل مفصل پرهيز
مي نمائيم و علاقمندان را به مراجعه به کتابهائي که اختصاصاً در اين مقوله برشته
تحرير در آمده است، موکول مي نمائيم.

اما آراء و
نظراتي که درباره آزادي وجود دارد:

1-   
دانز اسکوتس درباره
آزادي اينطور گفته است: «آزادي، کمال اراده است».[1]

2-   
هابز: «آزادي، چنانچه
شايد، دال بر غيبت مخالفت است».[2]

3-   
لاک: «آزادي… قدرتي
است که انسان براي انجام يا احتراز از عملي خاص دارا است».[3]

4-   
هيوم: «از آزادي مي
توانيم فقط عمل کردن بر حسب تعيين اراده را مراد گيريم».[4]

5-   
کانت: «آزادي عبارت
است از استقلال از هر چيز سواي فقط قانون اخلاقي».[5]

6-   
لايبنيتس: «آزادي
خود! بگيختگي عقل است».[6]

7-   
هگل‌: «آزادي ضرورت
تبديل شکل يافته است».[7]

8-   
کوهن: «آزادي نيروي
اراده است».[8]

9-   
پاولزن: «آزادي براي
انسان، حکومت روح است».[9]

10-                      
بونه: «آزادي قوه‌اي
است که با آن ذهن اراده اش را اجراء مي کند».[10]

11-                      
هايدگر: «آزادي عبارت
است از مشارکت در افشاي آنچه- چنان است».[11]

12-                      
اسپينوزا:«آزادي کسي
است که تنها به موجب حکم عقل مي زيد».[12]

13-                      
سلينگ: «آزادي چيزي
نيست جز تعيين مطلق امر نامتعين از طريق قوانين طبيعي ساده هستي».[13]

14-                      
انگلس: «آزادي عبارت
است از نظارت و اختيار داري بر خودمان و بر طبيعت بيروني که بر معرفت طبيعي بنيان
گرفته است».[14]

شخصيتهاي
علمي و فلسفي و سياسي که درباره آزادي اظهارنظر کرده اند منحصر به اين افراد نمي
باشند و باز هستند کساني که در اين باره سخن گفته اند و اظهار نظر کرده اند مانند
ارسطو و ديگران. خيلي هم لازم نيست در اين مقاله به همه آنها بپردازيم و نقل کنيم
و مورد تحليل قرار دهيم. آنچه که لازم است مورد تأکيد قرار گيرد و يادآوري شود اين
است که اين متفکراني که نظرات و آرائشان درباره آزادي آورده شد، اگرچه عباراتشان
خيلي رسا و گويا نبود، ليکن مجموع آنها به دو مطلب و نظريه برگشت مي نمايد:

الف: آزادي،
قوه و نيروئي است که در درون انسان قرار دارد.

ب: آزادي
براي اشخاص آدمي حکومت عقل است و درواقع در سايه حاکميت عقل زندگي کردن است.

و هر دو گروه
درباره اينکه انسان آزاد است و حتي بعضي ها تصريح کرده اند که انسان مي تواند با
قوانين ساده طبيعي، امور مطلق و نامتيقن را متيقن و مشخص نمايد و اين همان آزادي
است هر کدام از اين تعاريف اگر چه داراي قوت ها و جهات مثبت و قابل دفاعي است  ليکن بنظر مي رسد چون اينها نشئت گرفته از نوع
طرز فکر و جهان بيني و انسان شناسي است که اين آقايان دارند، لذا وقتي که وارد بحث
آزادي انسان مي شوند، آن گونه از آزادي اسم مي آورند و تعريف مي نمايند که با طرز
فکر و انديشه اي که درباره جهان و انسان دارند، همسوئي و هماهنگي داشته باشد. به
همين جهت تمامي تعاريف فوق، داراي نقاط ابهام و کوري هم هستند و از جهات مختلف
قابل نقادي و بررسي مي باشند و چون تحليل همه آنها از حوصله اين مقاله بيرون است،‌
لذا با بيان نظر اسلام درباره آزادي انسان اين فراز از بحث را بپايان مي بريم و
وارد مباحث ديگر وصيت نامه الهي سياسي حضرت امام(ره) مي شويم.

و اما اجمال
نظر اسلام درباره آزادي انسان

اسلام جوهره
انسان از عقل تنها نمي داند اگرچه براي عقل اهميت بالائي قايل است و او را اول ما
خلق الله مي داند.[15]
و او را ملاک تکاليف الهي و مسئول بودن مي شناسد و از همه موجودات عالم، برتر و
بالاتر مي داند، ليکن براي انسان مخزني معتقد است که در مهر و کينه و بغض و حب و
عشق و نفرت و ايمان  و کفر و وجد و فرح و
شادي و اندوه و غمگين و… جاي گرفته و به وي حالت ديگري اعطاء مي نمايد، همانطور
که انسان از عقل مدد مي گيرد و با پرواز عقل و فکر و انديشه در اوج واقع مي شود از
عشق و محبت هم لذت مي برد با آن به زندگي خود روح مي دمد و حيات انساني بدست مي
آورد. اگر انسان بدون عقل نمي تواند قدرت تسخير و تسلط بر عالم پيدا کند، بدون عشق
و ايمان هم نمي تواند قدرت تسخير و تسلط بر عالم پيدا کند، بدون عشق و ايمان هم
نمي تواند به تلاشها و حرکتهاي خود جهت خاصي بخشيده و بآنها استمرار بخشد. آدم
معجوني از عقل و عشق است. انسان مرکبي از فهم و درک و عقل و ايمان و محبت است. با
عقل تشخيص مي دهد و طرف اصلي را علامت گذاري مي نمايد و با عشق و محبت، بر مي
گزيند و دنبال مي نمايد و مستمراً در لباس عمل پوشيدن آن دست از پا نمي شناسد. پس
انسان با فهم و شعوري که خداي عالم داده است و قدرت تشخيص اصلح را به وي اعطاء کرده
است و از عشق و علاقه به کمال خويش برخوردار نمودهاست، انتخابگر است و هيچ قدرتي
نمي تواند اين انتخابگري را از وي سلب نمايد و او را مجبور به انتخاب کند. چون او
بايد بفهمد و ارزيابي دقيقي از فهم و نتايج کار داشته باشد و به آن کار علاقه و
ميل هم داشته باشد و بخواهد از روي فهم و ميل و علاقه آن را انجام دهد.

اين معني
آزادي انسان در ديد اسلامي است و اين نوع آزادي اگرچه فردي است ليکن در محيط
اجتماعي و در شرايط حاکم سياسي سازماندهي ها و برنامه ريزيها، طوري بايد صورت
گيرند که نه تنها مشکلاتي و موانعي براي اعمال اختيار و انتخابگري بصورت جمعي و
همگاني در سطح عموم تأمين گرديده و افراد از قدرت تشخيص کافي و کامل و انتخاب اصلح
و مناسب برخوردار گردند.

درواقع در
ديد اسلام انسان کدخداي زمين و جانشين[16]
پروردگار جهان در عالم مي باشد وهمان اختياري که پروردگار جهان دارد، در سطح محدود
و متناسب با ظرفيت وجودي انسان، افراد بشر هم آن نوع اختيار را دارند. ادامه دارد

مباني رهبري
در اسلام

قسمت سي و
هفتم

حجة الاسلام
و المسلمين محمدي ري شهري

نقش مشورت در
رهبري

در قسمت
گذشته سخن درباره يکي از شرايط رهبري تحت عنوان «استقلال رأي» بود. در ادامه بحث
به اينجا رسيديم که استقلال رأي بحسب ظاهر شباهت به استبداد رأي دارد ولي در واقع
استقلالي که شرط رهبري در اسلام است دو ويژگي دارد که آن را از استبداد جدا مي
کند. يکي مشورت و ديگري عدول از خطا.

مشورت در
مسائل حکومتي و مديريتي يکي از مهمترين اموري است که اسلام بر آن تأکيد دارد و
همان طور که توضيح داديم نه تنها با استقلال رأي منافات ندارد بلکه در کنار
استقلال رأي و شرط استقلال و مانع استبداد است و لذا در ادامه تبيين شرطيت استقلال
رأي در رهبري اسلامي، توضيح نقش مشورت در رهبري از ديدگاه اسلام ضروري است.

از نظر اسلام
رهبري و هدايت و مديريت جامعه اسلامي نياز به تبادل نظر و مشورت دارد، در سوره اي
که به مناسبت تأکيد قرآن کريم بر ضرورت مشورت، سوره شورا ناميده شد، قرآن کريم ضمن
بيان ويژگيهاي جامعه اسلامي مي فرمايد:

«وامرهم شوري
بينهم».[1]

–        
کارشان رابا مشورت
يکديگر انجام دهند.

يکي از
مشخصات جامعه اسلامي اين است که مردم امور خود را بر اساس شور و تبادل نظر اداره
مي کنند.

قرآن کريم
صريحاٌ به پيامبر اسلام(ص) دستور مي دهد که در امور مديريتي با مردم مشورت کند.

«و شاورهم في
الامر».[2]

–        
با آنها در
امر«مديريت» مشورت کن.

بديهي است
اموري که قرآن به پيغمبر اسلام دستور مي دهد درباره آنها مشورت کند، امور مربوط به
احکام الهي و آنچه مأمور به تبليغ آن است نيست، بلکه اموري است مربوط به مديريت
سياسي، اجتماعي و نظامي امت اسلام.

تنها کسي که
نيازمند مشاور نيست

وقتي قرآن،
رهبر رهبران تاريخ و امام ائمه، پيغمبر اسلام(ص) را مکلف به مشورت کند، تکليف
ديگران معلوم است، اين بدان معنا است که لااقل در ميان انسانهاي غير معصوم کسي
يافت نمي شودکه نياز به مشورت نداشته باشد.

تنها کسي که
نيازمند مشورت نيست و مشاور ندارد خداوند تبارک و تعالي است.

مرحوم محدث
قمي در مفاتيح الجنان دعائي را آورده به نام «دعاي يستشير»، کلمه «يستشير» از ريشه
«شور» و اين نامگذاري بدان جهت است که در اين دعا خداوند متعال با اين صفت که در
تدبير امور نياز به مشاور ندارند مورد ستايش قرار گرفته است.

امام علي(ع)
روايت کرده که پيامبر اسلام(ص) اين دعا را به من تعليم کرد و دستور داد که براي هر
شدت و رخا آن را بخوانم و تعليم نمايم به خليفه بعد از خود و ترک ننمايم آن را تا
حق تعالي را ملاقات کنم و فرمود: يا علي هر صبح و شام اين دعا را بخوان که گنجي
است از گنجهاي عرش الهي. متن آغاز دعا اين است:

«الحمدلله
الذي لا اله الا هوالملک الحق المبين المدبر بلا وزير و لا خلق من عباده يستشير»[3]

–        
ستايش ويژه خدايي است
که خداوندي جز او نيست، او فرمانرواي حق آشکار، مديري بي نيزا از وزير و مشاور
است….

شايد يکي از
نکاتي که موجب گرديده همه رهبران الهي بر اين دعا هر صبح و شام مداومت کنند همان
نکته باشد که نام دعا اشاره بدان است و در آغاز دعا بر آن تأکيد شده که تنها خدا
است که مي‌تواند بدون وزير و معاون و مشاور امور جهان رااداره کند. جز اوتنها با
امداد و ابزاري که او در اختيارش مي گذارد قادر به تدبير امور ومديريت صحيح است.

باري بررسي
سيره مديريتي پيامبر اسلام و ائمه هدي صلوات الله عليهم اجمعين به خوبي نشان مي
دهد که آنها براي مشورت با ديگران جايگاه ارزش ويژه اي قائل بودند.

حسن بن جهم
روايت کرده که روزي نزد حضرت رضا(ع) بوديم، سخن از پدر آن بزرگوار امام کاظم(ع) به
ميان آمد، امام فرمود:

او با اين که
از نظر انديشه و فکر قابل مقايسه با انديشه ديگران نبود، چه بسا با خدمتکاران سياه
چهره خود مشورت مي کرد، به اوايراد گرفتند که شما با مثل چنين افرادي مشورت مي
کنيد؟![4]

فرمود: آري،
چه بسا خداوند آنچه خير است را بر زبان آنان جاري سازد!

مشورت با
دشمنان

يکي از
رهنمودهاي مهم مديريتي در زمينه مشورت با ديگران که در سخننان امام علي(ع) ديده مي
شود، مشورت با دشمنان است. متن سخن اين است:

«استشر
اعداءک تعرف مقدار عداوتهم و مواضع مقاصدهم».

–        
با دشمنان خود مشورت
کن، ثمره اين مشورت شناخت اندازه دشمني و پي بردن به اهداف آنها است.[5]

نکاتي درباره
مشورت رهبر

در سيره
رهبران بزرگ الهي در زمينه نقش مشورت در رهبري و حکومت و مديريت چند نکته برجسته
وجود دارد که توجه به آن ضروري است.

الف: مشورت
نه اطاعت!

برخي از
مديران تازه کار و بسياري از مشاورين پرتوقع، تصور مي کنند وقتي مدير با فرد يا
افرادي مشورت کرد در نهايت بايد همان کار را انجام دهد که مشاور مي گويد و گرنه،
مدير، فردي است مستبد و نالايق!

ولي حق چيز
ديگراست، مسئوليت تصميم و تبعات آن متوجه مدير است، اوست که بايد پاسخگوي خداوند
متعال، قانون و مردم باشد. مشاور به او کمک مي کند که تمام ابعاد تصميم خود و
تبعات آن را ببيند و درست تر تصميم بگيرد. حال، اگر به نظر او رأي مشاور درست نيست
يا آراء مشاورين متناقض است، ترديدي نيست که مدير بايد آنچه به نظرش درست است
انجام دهد، چون مسئوليت با اوست.

خاطره‌اي از
امام

از خاطرم نمي
رود در آغاز تأسيس وزارت اطلاعات وقتي که براي نخستين بار پس از پذيرفتن مسئوليت
همراه هيئت دولت به مناسبت هفته دولت[6]
خدمت امام (ره) رسيدم، موقع خداحافظي عمداً خود را کنار کشيده بودم تا جزء آخرين
کساني باشم که با امام خداحافظي مي کنند و بيشتر از محضر نوراني او استفاضه کنم.

دوسه نفر
بيشتر باقي نمانده بود، جلو رفتم دست مبارکش را بوسيدم، امام اشاره کردند که شما
بنشين.

از آنجا که
در آن موقعيت انتظار چنين توفيقي را نداشتن، متوجه نشدم، مي خواستم از اطاق خارج
شوم مجدداً اشاره کردند که…

آخرين نفر از
اعضاء هيئت دولت از اطاق خارج شد، جز من و برادر عزيزم حاج احمد آقاي خميني فرزند
گرامي امام، کسي در حضور او نبود.

بدون مقدمه
فرمودند:

«وزارت
اطلاعات، وزارت کشاورزي نيست! مواظب باش! در رابطه با انتخاب افراد براي
مسئوليتهاي کليدي با آقاي[7]….
و مشورت کن».

عرض
کردم:«حتماً طبق فرمايش شما عمل خواهم کرد ولي چون مسئوليت کار با من است، و از
سوي ديگر چون اين بزرگواران در مورد افرادي که بايد انتخاب شوند ممکن است اختلاف
نظر داشته باشند، پس از مشورت، خود تصميم خواهم گرفت».

امام فرمودند
«مقصودم همين است».

اضافه کردم
که:«اطلاعات کشور در حال حاضر هفت خط[8]
بر آن حاکم است، من اگر بر اساس هر يک از اين سليقه ها عمل کنم ديگري گله مند
خواهد شد و اگر مستقل عمل کنم- که چنين خواهم کرد- همه گله خواهند داشت. و لذا
ممکن است از اين به بعد در اين زمينه شکايات فراواني خدمت شما برسد».[9]

امام در پاسخ
خيلي لطف فرمودند و مطالبي مطرح کردند که ذکر آن ضرورتي ندارد.

باري، از
ديدگاه اسلام مدير شايسته کسي است که در عين اجتناب از استبداد و بها دادن به آراء
ديگران و مشورت گرفتن از افراد صاحبنظر، در مقام عمل استقلال خود را حفظ کند. بدين
معنا که اگر تشخيص داد آنچه مشاور مي گويد درست است بدان عمل کند وگرنه آنچه راحق
تشخيص مي دهد قاطعانه اجراء نمايد.

و اين درس
مديريتي ارزنده اي است که نهج البلاغه به ما آموخته است.

عبدالله بن
عباس يکي از ياران دانشمند، خوش فکر و صاحبنظر امام علي(ع) بود، او هم مثل بسياري
از افراد صاحبنظر توقع داشت که امام طبق نظر اوتصميم بگيرد، در حادثه‌اي که متم آن
در نهج البلاغه نيامده، نظر خود را که به مصلحت امام مي دانست ابراز کرد ولي امام
با عقيده او موافق نبود. ابن عباس اصرار مي کرد که رأي خود را بر امام تحميل کند،
امام فرمود:

«لک أن تشير
علي و أري، فان عصيتک فاطعني».[10]

–        
تو حق داري نظر
مشورتي خود را به من بگويي ولي من مجبور نيستم که هر چه مشاور مي گويد عمل کنم
بلکه بايد درباره آن بينديشم. بنابراين اگر من در عمل با تو مخالفت کردم لازم است
از من اطاعت کني.

نکته مهمي که
در ذيل کلام امام آمده اين است که مشاور نه تنها حق ندارد که نظر خود را بر رهبر
تحميل کند، بلکه پس از اين که رهبر جامعه اسلامي نظر و تصميم خود را اعلام کرد، او
و همه کساني که مانند او فکر مي کنند نيز بايد مانندهمه مردم طبق نظر رهبر عمل
نمايند.

بنابراين
معناي ولايت مطلقه فقيه در نظام اسلامي استبداد نيست بلکه استقلال به مفهومي است
که شرح  آن گذشت.

به عبارت
واضح، فقيه جامع شرايط رهبري، در نظام اسلامي مسئول اصلي نظام است، اوست که امروز
پاسخگوي مردم و فردا در محضر حق تعالي پاسخگوي او در زمينه حفظ دستاوردهاي انقلاب
و رشد و شکوفايي ارزشهاي اسلامي است. قواي سه گانه و نيروهاي مسلح درواقع معاونين
و مشارين رهبر محسوب مي شوند.

تا آنجا که
اين ارگانها به تشخيص رهبر در راستاي قوانين اسلام و منافع ملت حرکت کند تصميمات
آنها طبق ضوابط قانوني نافذ است ولي در مواردي که رهبر، اقدامي را بر خلاف اسلام و
يا مصالح مردم بداند، حق ندارد اجازه اقدام دهد بلکه موظف است پس از مشورتهاي لازم
طبق نظر خود عمل کندو همه مکلف به تبعيت از اويند.

ب: مشورتهاي
زيانبار

برخي از
مشورتها از نظر سياسي براي رهبري زيانبار است و آن مشورت با کساني است که مشاورت
خود را بهانه براي اجراء مقاصد سياسي خود قرار مي دهند.

رهبربايد از
مشورت با اين گونه اشخاص اجتناب کند. اين درس رهبري نيز در نهج البلاغه آمده است:

امام علي(ع)
از يک سو با اصرار از مردم مي خواهد که هر ايرادي در نحوه مديريت و رهبري او
ملاحظه مي کنند به او بگويند و هر نظري در زمينه تلاش براي تحقق عدالت اجتماعي
دارند با صراحت بيان کنند و اعلام مي نمايد:

«فلا تکفو
عني عن مقالة بحق أو مشورة بعدل فاني است في نفسي بفوق أن أخطي و لا آمن ذلک من
فعلي الا أن تکفي الله من نفسي ما هو املک به مني».[11]

–        
پس، از گفتار حق و
مشورت به عدل خودداري نکنيد زيرا من خود را بالاتر آن که خطا کنم نمي‌دانم و از
خطا در کار خويش ايمن نيستم مگر که خداوند کفايت 
کند مرا آنچه او مالک تر است به آن از من!

و از سوي
ديگر، وقتي شخصيتهاي سياسي خوش سابقه و معروفي مانند طلحه و زبير با اصرار از او
مي خواهند به عنوان مشاور و معاون از آنها استفاده کند به شدت  امتناع مي ورزد:

«و الله ما
کانت لي في الخلافة رغبة و لا في الولاية اربة و لکنکم دعوتموني اليها و حملتموني
عليها فما افضت الي نظرت الي کتاب الله و ما وضع لنا و امرنا بالحکم به فاتبعته و
ما استن النبي (ص) فاتقديته، فلم احتج في ذلک الي رأيکما و لا رأي غيرکما و لا وقع
حکم جهلته، فاستشيرکما و اخواني المسلمين، و لو کان ذلک لم ارغب عنکما و لا عن
غيرکما».[12]

–        
به خدا، که مرا به
خلافتي رغبتي نبود و بخ حکومت حاجتي نه، شما بوديد که مرا به اين کار دعوت و وادار
کرديد، آنگاه که حکومت به من رسيد، من کتاب خدا را ملاحظه کردم، هر دستوي که به ما
داده پيروي و اجراء کردم، و سنت هاي پيامبر درود خدا بر او و خاندانش باد-را نيز
مورد توجه قرار داده به آن اقتدا نمودم، بنابراين نيازي به رأي شما و ديگران
نداشتم، موضوعي هم پيش نيامده که حکم آن را ندانم و ناگزير درباره اش با شما و
برادران مسلمانم مشورت کنم، و اگر پيش مي آمد از تبادل نظر با شما و ديگران روي
گردان نبودم!

اين دو سخن
متناقض نيست، آنجا با اصرار از مردم مي خواهد بدون ملاحظه موقعيت سياسي او نظر
مشورتي خود را در زمينه اجراء حق و عدل به او ارائه کنند، و در اين جا- همان طور
که از ادامه خطبه معلوم مي شود- نظريه مشورتي بزرگان قوم، اين است که اجراء عدالت،
در تقسيم بيت المال خلاف عدالت و مصلحت است. و در حکومت اسلامي بايد به کساني که
از سابقه و نفوذ و قدرت بيشتري برخوردارند، سهم بيشتري از بيت المال واگذار شود.

به عبارت
واضح‌تر مخالفين سياسي امام در برخورد با او مي خواستند از اسلام، حقوق انسان و
شورا به عنوان ابزاري براي مقاصد سياسي و اقتصادي خود استفاده کنند همان گونه که
امروز قدرتهاي استکباري از شورا و دمکراسي و حقوق بشر براي اين مقاصد استفاده مي
نمايند.

اين است که
امام به آنها جواب سربالا مي دهد و مي گويد من اسلام را بهتري از شما و ديگران مي
فهمم و براي اجراء عدالت نيازي به مشورت باشما و امثال شما ندارم.

ج: مشورت و
تزلزل در تصميم

پذيرفتن
نظريه مشاور قبل از اخذ تصميم، مفيد، و بعد از اخذ تصميم به دليل آن که موجب ترديد
و تزلزل مديريت و فرماندهي است زيانبار است، مگر در مواردي که خطا بودن تصميم به
صورت قطعي کشف شود.

در جنگ احد
نيروهاي قريش روز پنجشنبه پنجم شوال سال سوم هجري در دامنه کوه احد پياده شد،
پيامبر همان روز و شب جمعه را در مدينه ماند و روز جمعه شوراي نظامي تشکيل داد و
در نحوه دفاع از افسران و دورانديشان نظر خواست.

در يک
گردهمايي بزرگ که افسران و سربازان دلير ارتش اسلام حضور داشتند، پيامبر با نداي
رسا فرمود: «اشيروا الي» نظر مشورتي خود را در زمينه کيفيت برخورد با دشمن بيان
کنيد.

دو نظريه
وجود داشت:

1-   
نظريه عبدالله بن ابي
که از منافقان مدينه بود، او نظريه «قلعه داري» را پيشنهاد کرد بدين ترتيب که
مسلمانان از مدينه بيرون نروند و از برجها و ساختمانها استفاده کنند، زنان از
بالاي بام‌ها و برج ها به روي دشمن سنگ بريزند و مردان در کوچه ها تن به تن نبرد
کنند.

او در
استدلال براي اثبات صحت نظريه خود گفت: «ما در گذشته از طريق قلعه داري استفاده مي
کرديم. زنها از بالاي بام ها ما را ياري مي کردند از اين جهت شهرستان «يثرب» هنوز
دست نخورده باقي مانده است. دشمن تا کنون از آن نتوانسته استفاده کند و هر موقع ما
براي دفاع از اين راه وارد شديم، پيروز گشتيم و هر موقع از شهر بيرون رفتيم، آسيب
ديديم».

2-   
نظريه افسران و
سربازان جوان خصوصاً کساني که در جنگ بدر شرکت کرده بودند،‌آنها با نظر اول سخت
مخالف بودند، آنها مي گفتند که «اين طرز دفاع موجب جرأت دشمن مي شود و آن افتخاري
که در جنگ «بدر» نصيب ما شده است از دست مي رود…»

پيران و
سالخوردگان از مهاجر و انصار نظر اول را تأييد مي کردند، حمزه، سعد بن عباده و
اکثريت قاطع ياران پيامبر نظر دوم را.

پيامبر
اکرم(ص) نظر دوم را پذيرفت و خروج از شهر را بر قلعه داري و جنگ تن به تن ترجيح
داد و پس از تعيين خط دفاع، وارد خانه شد لباس رزم پوشيد و با تجهيزات کامل جنگي
از خانه بيرون آمد.

جمعي از همان
ها که در مقام مشورت از نظريه دوم دفاع مي کردند با ديدن اين منظره به ترديد
افتادند که نکند اصرار ما سبب شد پيغمبر نظر دوم را ترجيح دهد…، از نظر خود عدول
کردندو گفتند ما تابع نظر شما هستيم هر طور که مصلحت مي دانيد عمل کنيد.

پيغمبراکرم(ص)
اين بار به نظر آنان اعتنا نکرد و با قاطعيت فرمود:

«ما ينبغي
لنبي اذا لبس لامته أن يضعه حتي يقاتل».

–        
شايسته نيست براي
پيامبري هنگامي که زره پوشيد آن را بيرون آورد تا زماني که با دشمن نبرد کند.[13]

اين پاسخ در
واقع يک درس بزرگ و ارزنده مديريت و رهبري خصوصاً در زمينه فرماندهي نظامي است، و
اشاره به اين که مدير شايسته و رهبر لايق کسي است که پس از مشورت و اخذ تصميم، با
ترديدها و پيشنهادها قاطعيت خود را از دست ندهد و به آنچه تصميم گرفته عمل کند.

بنابراين هر
چند احترام به آراء ديگران از نظر اسلام در مديريت يک اصل معتبر و لازم الرعايه
است، لکن اين احترام و اعتبار تا جايي است که 
مانع قاطعيت و موجب ترديد و تزلزل در تصميم گيري نگردد. ادامه دارد

درسهائي از
تاريخ تحليلي اسلام

حوادث سال
دوم هجرت- 5

حجة الاسلام
و المسلمين رسولي محلاتي

مراسم عروسي
و زفاف

همانگونه که
در مقالات گذشته مذکور گرديد، ميان عقد ازدواج و عروسي چند ماه طول کشيد و فاصله
شد. ولي ما براي اينکه رشته سخن قطع نشود، دنباله ماجرا يعني مراسم عروسي را نيز
در همين جا ذکر کرده، و سپس بدنبال ذکر ساير حوادث سال دوم هجرت خواهيم رفت انشاء
الله تعالي.

باري پس از
ماجراي عقد و نامزدي فاطمه و گذشت چند ماه از اين ماجرا علي(ع) شرم مي کرد درباره
عروسي فاطمه سخني بميان آورد، تا بالاخره زناني که در خانه رسول خدا(ص) بودند يا
بمناسبتهائي رفت و آمد مي کردند بفرک افتادند در اين باره سخني بگويند و با کسب
اجازه از علي(ع) بنزد رسول خدا(ص) آمده و بحث عروسي فاطمه را به ميان کشيدند.

از آنجمله
نام ام ايمن[1] و ام
سلمة در روايات ذکر شده که اين مطلب را نزد رسول خدا(ص) عنوان کردند و سخن را از
اينجا آغاز کرده که گفتند:

اي رسول خدا
براستي اگر خديجه زنده بود با انجام مراسم عروسي فاطمه ديدگانش روشن مي‌شد!

با شنيدن نام
خديجه سرشگ از ديدگان پيغمبر جاري شد و بياد آن بانوي فداکار و مهربان افتاده
فرمود: خديجه! و کجا همانند خديجه زني يافت مي شود؟! درآن هنگام که مردم مرا تکذيب
کردند او مرا تصديق نمود، و در راه پيشرفت و ترويج دين خدا مرا ياري کرد و دارئي
خود را در اختيار من قرار داد،‌و بانوئي که خداي عزوجل مرا مأمور کرد تا اورا مژده
دهم که خانه‌اي از زمرد در بهشت بدو عطا خواهد کرد….

ام سلمه که
اين سخنان را شنيد و دگرگوني حال پيغمبر را ديد عرضه داشت: پدر و مادر ما بقربانت!
شما هر اندازه درباره خديجه بفرمائيد درست و صحيح است، جز آنکه وي از دنيا رفته و
بسوي پروردگار خويش بازگشت و خداي تعالي ما را با او در بهترين جايگاه بهشت جاي
دهد.

اما موضوعي
که ما بخاطر آن خدمت شما آمده‌ايم اين است که برادر و پسر عموي شما علي بن ابيطالب
مايل است تا شما درباره‌اش محبتي نموده اجازه دهيد همسرش فاطمه رابخانه خود ببرد و
بدين ترتيب سروساماني به زندگي اوبدهيد!

پيغمبر
پرسيد: چرا خود علي در اينباره بمن مراجعه نکرده؟

عرض شد: حيا
وشرم مانع او از اينکار گرديده!

در اين وقت
ام ايمن از  طرف رسول خدا(ص) مأمور شد تا
علي(ع) را خبر کرده بنزد آنحضرت ببرد، و چون بيامد پيش روي پيغمبر نشست و از شرم
سر خود را بزير افکند، رسول خدا(ص) بدو فرمود:

آيا مايل
هستي همسرت به بخانه ببري؟

علي(ع)
همچنان که سرش بزير بود پاسخداد:

–        
آري پدر ومادرم
بفدايت!

پيغمبر(ص)
نيز با خوشحالي موافقت خود را براي انجام اينکار اعلام کرده و بدنبال آن فرمود:

همين امشب يا
فردا شب ترتيب اينکار را خواهم داد.

علي(ع)
برخاست و رسول خدا(ص) نيز به زناني که در آنجا بودند(و شايد به انتظار موافقت
پيغمبر اسلام لحظه شماري مي کردند تا هر کدام بنحوي در اين جشن فرخنده خدمتي انجام
داده و کاري بکنند) دستور داد مقدمات عروسي را فراهم نموده و فاطمه را زينت کنند و
خوشبويش سازند و اطاقي را براي زفاف و عروسي او فرش کنند.

وليمه عروسي

يکي از
سنتهاي اسلامي «وليمه» دادن در مراسم عروسي است، يعني مستحب است در اين مراسم  غذائي تهيه شود و جمعي را اطعام کنند، که البته
در کيفيت و مقدار تابع شئون و مقدورات افراد است، که بهر نحوي ممکن است اين سنت
اسلامي را انجام دهند، و رسول خدا(ص) نيز که خود اين سنت را تشريع فرموده بود در
مراسم عروسي فاطمه دختر عزيزش اينکار را انجام داد، و در اينکه آيا خود پيغمبر
ترتيب اين«وليمه» را داد يا به علي(ع) دستور داد تهيه آنرا داد و يا هر دو در تهيه
آن شرکت داشتند اختلاف است.

مطابق نقل
امالي شيخ صدوق(ره)، رسول خدا(ص) به علي فرمود: تهيه گوشت و نان با ما، و خرما و
روغن با تو،[2] و بر
طبق نقل مرحوم راوندي در «خرائج» پيغمبر اسلام مقداري غذا و حلوا درست کرد و به
علي فرمود: مردم را دعوت کن.[3]

و در روايتي
که مرحوم اربلي در کشف الغمه روايت کرده چنين است که علي(ع) گويد: رسول خدا از همان
پول زره خودم که قبلا فروخته بودم مقداري را به ام سلمه سپرده بود، و هنگام عروسي
ده درهم از آن پول را از ام سلمه گرفت و بمن داد و فرمود: با اين پول مقداري روغن
و قدري خرما و کشک خريداري کن، و من چنان کردم و خود آنحضرت آستين را بالا زد و
سفره‌اي چرمي طلبيد و آن خرما و روغن و کشک را مخلوط کرده و غذائي تهيه نمود و از
مردم با همان غذا پذيرائي شد.[4]

ودر نقل
ديگري از آنحضرت حديث کرده که به علي فرمود:

«يا علي لابد
للعرس من وليمة».

–        
علي جان! در عروسي
بايد وليمه داد،

و بدنبال آن
روايت کرده که سعد[5] گفت:
من گوسفندي را براي اين وليمه ميدهم، وگروه ديگري از انصار نيز هر کدام در حدود
توانائي خود چيزي تهيه کردند، و مراسم وليمه انجام گرديد، که اين روايت را بيشتر
اهل سنت نيز مانند طبري و ابن حجر و سيوطي و ديگران نقل کرده اند.[6]

و بهر صورت
وليمه تهيه شد و پيغمبر خدا به علي فرمود: اکنون برخيز و هر که را مي خواهي براي
صرف  غذا دعوت کن، علي(ع) گويد: من بمسجد
آمدم و ديدم گروه بسياري از اصحاب در مسجد حضور دارند خواستم برخي را دعوت کنم و
برخي را نکنم، حيا مانع من شد، و از اينرو بر بلندي بالا رفتم و با صداي بلند
گفتم:

«اجيبوا الي
وليمة فاطمة»!

–        
شما را به صرف وليمه
(عروسي) فاطمه دعوت مي کنم!

و بدين ترتيب
همه را دعوت نمودم، و مردم دسته دسته براه افتادند ولي من از زيادي مردم و کمي غذا
به خجلت فرو رفتم و رسول خدا اين مطلب را دانست و مرا دلداري داده فرمود: علي
جان(غصه مخور) من بدرگاه خداي تعالي دعا مي کنم تا در غذا برکت دهد.

و همين طور
هم شد که همگي آن جمعيت بسيار از آن غذاي اندک خوردند و سير شدند و همه را کفايت
کرد.

و در نقل
ديگري است که پيغمبر فرمود: بگو مردم ده نفر ده نفر بيايند و غذا بخورند، و هر
دسته ده نفري که مي آمدند رسول خدا(ص) بدست خود براي آنها غذا مي کشيد و بدانها مي
داد و مي خوردند و چونسير مي شدند از اطاق خارج شده و ده نفر ديگر مي آمدند، و
بدين ترتيب همگي را غذا داد.

و چون مدعوين
غذا خوردند رسول خدا ظرفي هم براي زنان فرستاد و ظرفي هم جداگانه براي داماد و
عروس کشيد و فرمود:

«هذا لفاطمة
و بعلها».

–        
اين هم مال فاطمه و
شوهرش!

و بر طبق
حديثي که ابن شهر آشوب روايت کرده دو روز اين کار تکرار شد، و روز سوم نيز ابوايوب
انصاري وليمه دادومردم ميهمان او بودند.

مراسم زفاف و
عروسي

ميهمانان
بخوبي اطعام شدند و مراسم وليمه پايان يافت و وقت آن رسيد که بانوي بزرگوار اسلام
بخانه شوهر برود، قبلا پيغمبر دستور داده بود فاطمه را ببرند رسول خدا(ص) ظرف آبي
خواست و دو سوره آخر قرآن «معوذتين» را بر آن خواند، و با آب دهان خود مخلوط کرد و
فاطمه را در سمت چپ و علي را در سمت راست خود نشانيدف ومقداري آب به بدن زهرا و مقداري
بر بدن علي پاشيد و در حق آنها دعا کرده چنين گفت:

«اللهم انهما
مني و انا منهما، اللهم کما اذهبت عني الرجس و طهرتني تطهيراً فاذهب عنهم الرجس و
طهرهم تطهيرا».[7]

و سپس دنبال
آن فرمود:

«قوما الي
بيتکما جمع الله بينکما و بارک في سيرکما و اصلح بالکما».[8]

و بر طبق
روايات اهل سنت[9] اضافه
بر کلمات فوق جملات زير را نيز(که مادر مريم براي او از خدا خواست) اضافه کرد و
درباره فاطمه گفت:

«اللهم اني
اعيذها بک و ذريتها من الشيطان الرجيم».

–        
خدايا من او و
فزندانش را از شيطان رانده درگاه در پناه تو قرار مي دهم، و نظير همين دعا را
درباره علي(ع) کرده سپس درباره هر دوي آنها گفت:

«جمع
الله شملهما،‌و اطاب نسلهما، و جعل نسلهما مفاتيح الرحمة و معادن الحکمة و امن
الامة».

–        
يعني خدا پراکندگي
کارشان را برطرف کند، و نسلشان را پاک گرداند، و فرزندانشان را کليدهاي رحمت و
معدنهاي حکمت و وسيله امان و امنيت امت قرار دهد.

و بهر صورت
اين مراسم هم پايان پذيرفت، و رسول خدا دست زهرا را در دست علي(ع) نهاده فرمود:

«بارک الله
في ابنة رسول الله يا علي، نعم الزوجة فاطمة، و يا فاطمة نعم البعل علي».

–        
علي جان! خداوند دختر
رسول او را بر تو مبارک گرداند، فاطمه خوب همسري است، و اي فاطمه علي هم خوب شوهري
است.

و در حديث
ديگري است که هنگام خداحافظي با آنها، دم در ايستاد و گفت:

«طهرکما و
طهر نسلکما، انا سلم لمن سالمکما و حرب لمن حاربکما، استودعکما الله و استخلفه
عليکما».

–        
خدا شما و نسل و
فرزندانتان را پاک و پاکيزه گرداندف من با هر کس که با شما در صلح و دوستي باشد در
صلح و دوستي هستم، و با هر کس که با شما دشمن باشد دشمنم، بخدايتان مي سپارم و او
را سرپرست شما قرار مي دهم.

و اين جمله
در حديث امالي شيخ(ره) آمده که به آندو فرمود: بسوي منزل خويش برويد ولي کاري نکنيد
تا من بيايم.

بسوي خانه
علي

زنان اطراف
فاطمه عزيز را گرفتند و او را براي رفتن بسوي خانه شوهر آماده کردند، و در حديث
آمده[10]
که پيغمبر دستور داد استر مخصوص خود را که به «شهباء» موسوم بود بياورند و فاطمه
را بر آن استر سوار کرد تا بخانه شوهر برود.

و در حديثي آمده
که پيغمبر نيز برخاست و پيشاپيش دخترش فاطمه براه افتاد، و سلمان[11]
نيز مهار استر را در دست داشت، و به زنان نيز دستور داد همراه فاطمه حرکت کنند و
اظهار سرور و شادماني کنند، و ارجوزه بخوانند اما چيزي که خدا راضي نيست نگويند. و
بنقل ابن شهرآشوب مرداني چون حمزه و عقيل و ديگر از خاندان رسول خدا(ص) نيز پشت سر
آنها شمشيرهاي برهنه در دست داشتند[12]
و آنان را بدرقه مي کردند.

و از جمله
اشعاري که در مراسم مزبور از ام سلمه نقل شده اين قطعه است:

سرن بعون
الله جاراتي                    واشکرنه في
کل حالات[13]

واذکرن ما
انعم رب العلي                من کشف مکروه
و آفات[14]

فقد هدانا
بعد کفر و قد                   انعشنا رب
السماوات[15]

و سرن مع خير
نساء الوري              تفدي بعمات و خالات[16]

يا بنت من
فضله ذوالعلي                        بالوحي
منه و الرسلات[17]

و از عاشيه
نقل شدهکه مي گفت:

يا نسوة
استرن بالمعاجر                 واذکرن ما
يحسن في المحاضر[18]

واذکرن رب
الناس اذيخصنا                       بدينه
مع کل عبد شاکر[19]

و الحمدالله
علي افضاله                  والشکر لله
العزيز القادر[20]

سرن بها
فالله اعطي ذکرها             و خصها منه
بطهر طاهر[21]

و از حفصة
نيز قطعه زير نقل شده:

فاطمة خير
نساء البشر                  و من لها وجه
کوجه القمر[22]

فضلک اللهعلي
کل الوري                        بفضل من خص
بآي الزمر[23]

زوجک  الله فتي فاضلا                    اعني
علياً خير من في الحضر[24]

فسرن جاراتي
بها انها                    کريمة بنت عظيم
الخطر[25]

و از «سعادة»
مادر سعد بن معاذ روايت شده، که با اينکه زني سالخورده بود، همچون زنان جوان به
وجد آمده و مي گفت:

اقول قولا
فيه ما فيه                       واذکر
الخير و ابديه[26]

محمد خير بني
آدم                                ما فيه
من کبر ولا تيه[27]

بفضله عرفنا
رشدنا                                فالله
بالخير يجازيه[28]

 و نحن مع بنت نبي الهدي              ذي شرف قد مکنت فيه[29]

في ذروة
شامخة اصلها                  فما اري شيئاً
يدانيه[30]

و در بسياري
از روايات اهل سنت که خطيب بغدادي و محب الدين طبري و حمويني و ابن حجر و ديگران،
از ابن عباس روايت کرده اند آمده است که:

در آنشب که
فاطمه(س) را بخانه علي(ع) مي بردند پيغمبر(ص) پيش روي او مي رفت، و جبرئيل سمت
راست و ميکائيل  در سمت چپ، و هفتاد هزار
فرشته پشت سر او حرکت مي کردند، و آنها تا طلوع فجر به تسبيح و تقديس خداي تعالي
مشغول بودند.[31]
ادامه  دارد

شرح زيارت
امين الله(ع)

قسمت هشتم

آيت الله
محمدي گيلاني

* امين الله
في ارضه.

* آيات مربوط
به امانت‌هائي که فقهاء عظام سلام الله عليهم در کتاب وديعه بحث مي کنند.

* امانت
معروضه بر آسمانها و زمين و کوهها که امين الله به آن مرتبط است.

* محتملات در
آيه معروضه طبق تحليل حضرت استاد علامه طباطبائي(ره) شش امر است.

* بيان بطلان
پنج محتمل و تصحيح محتمل ششم که آيه امانت بر آن منطبق است.

* سئوالي
ظريف که چرا حکيم عليم چنين امانتي را بر دوش انسان نهاد؟

«السلام عليک
يا امين الله في ارضه و حجته علي عباده»

اختصاص تسميه
«اميرالمؤمنين» به امام علي بن ابيطالب (ع) و برخي از صفات لازمه مقام ولايت امور
مسلمين را در مقالات پيشين بيان کردم و اينک بشرح اين فقره که مشتمل بر تعبير
«امين الله» است. و وجه تسميه اين زيارت هم به «امين الله» بدين جهت است مي
پردازيم:

امين الله
يعني امانتدار خداي تعالي. و لفظ «امانت» در قرآن مجيد متکرراً آمده است در حد
مؤمنان رستگار آمده:

« و الذين هم
لاماناتهم و عهدهم راعون». (سوره مؤمنون- آيه 8)

–        
و آنان که امانتها و
پيمانهاي خويش را مراعات مي کنند. و بهمين تعبير در آيه 32 از سوره معارج آمده است
و در سوره نساء مي فرمايد:

«ان
الله يأمرکم ان تؤدوا الامانات الي اهلها». (آيه 58)

–        
خداي تعالي به شما
فرمان مي دهد که امانتها را به صاحبانشان رد کنيد.

امانت- هر چه
مي خواهد باشد- چيزي است که نزد غير سپرده و وديعت نهاده مي شود که آن را محافظت
نمايد، سپس بوديعه گذار رد کند. اين معني از امانت، تحت عنوان وديعه در کتب فقه
مورد بحث است وعقدي است جائز از طرفين که مفيد استنابه در حفظ وديعه و امانت است
که حدود و شروط و احکام عقد مزبور  را
فقهاء فريقين در کتاب وديعه تفصيلاً بيان کرده اند و حکم امانت شرعيه را که از
اقسام عقود نيست در پايان احکام عقد وديعه بيان فرمده‌اند.

و از جمله
لفظ «امانت» وارد در قرآن کريم که تعبير «امين الله» بآن مرتبط است امانتي است که
در آيه 72 از سوره مبارکه احزاب است:

«انا عرضنان
الامانة علي السماوات و الارض و الجبال فأبين ان يحملنها  اشفقن منها و حملها الانسان انه کان ظلوماً
جهولا. ليعذب الله المنافقين و المنافقات و المشرکين و المشرکات و يتوب الله علي
المؤمنين و المؤمنات و کان الله غفوراً رحيماً». (آيات 72 و 73)

–        
ما اين امانت را بر
آسمانها و زمين و کوهها عرضه داشتيم، از تحمل آ» سرباز زدند و از آن ترسيدند. انسان
آن را بر دوش گرفت. که او متجاوز و نادان است.

تا خدا مردان
منافق و زنان منافق و مشرکين و مشرکات را عذاب کند و بر مردمان و زنان مؤمن، با
رحمت و مغرفت روي آورد که خدايتعالي آمرزنده و رحيم است.

حضرت صالح
الامتألهين استاد اعظم علامه طباطبائي (ره) که وارث «امين الله تعالي في ارضه»
است، در تفسير «الميزان» در ذيل اين آيات بياني دارند که بفارسي نقل مي‌کنيم:

امانت مذکور
در آيه چيزي است که به خداي تعالي چنان که سپرده است بازگرداند، و از تعبير «ليعذب
الله المنافقين و المنافقات»  استفاده مي
شود که امانت مذکور چيزي است که بر قبول و حمل آن نفاق و شرک و ايمان مترتب مي
گردد و در نتيجه حاملان اين امانت، باختلاف کيفيت حملشان به منافق و مشرک و مؤمن
تقسيم مي شوند، و ناگزير به مقتضاي اين مدلول مستفاد امانت مزبور امري است مرتبط
به دين حق، که با تلبس به آن و عدم تلبس به آن،‌ نفاق و شرک و ايمان متحقق مي شود
و در اين صورت آيا امانت مذکور با دين حنيف، اعتقاد حق، و شهادت بر وحدانيت
حقتعالي است؟

يا مراد،
اتخاذ دين حق تفصيلاً با قطع نظر از عمل؟

يا مقصود،
تلبس به علم به دين است؟

يا غرض، کمال
حاصل براي انسان از ناحيه تلبس به يکي از اين امور است؟

پس بنابراين
تحليلي که حضرت استاد رضوان الله عليه فرموده‌اند، محتملات درباره «امانت معروضه»
شش امر است که پنج امر از آن محتملات باطل و يک امر صحيح و واجب القبول است:

1-   
احتمال آنکه مقصود از
«امانت معروضه» اعتقاد حق و گواهي به توحيد است، اين احتمال باطل است، زيرا به نص
قرآن کريم همه اشياء از آن جمله آسمانها و زمين و کوهها، جملگي به توحيد حقتعالي
مترنمند. «و ان من شيء الا يسبح بحمده» (اسراء- آيه 44) ولي آيه «امانت» تصريح مي‌کند
که آسمانها و زمين و کوهها از تحمل اين امانت سرباز زدند، و عليهذا آيه «امانت»
قابل تطبيق بر اين محتمل نيست.

2-   
احتمال آنکه مقصود از
«امانت» دين حق بر وجه تفصيل است، اين احتمال نيز باطل است زيرا آيه «امانت» صريح
است در اينکه انسان چه مؤمن و چه غير مؤمن- امانت معروضه  را پذيرفتند و بديهي است اکثر آنهائي که ايمان
ندارند، نه فقط پذيراي دين حق نيستند که اطلاعي هم از آن ندارند.

3-   
و بهمين بيان احتمال
آنکه مقصود از «امانت» عمل به دين حق بر وجه تفصيل باشد احتمالي است باطل، که ممکن
نيست آيه شريفه بر آن منطبق  گردد.

4-   
احتمال آنکه مقصود از
«امانت» کمال حاصل از اعتقاد حق و گواهي بر توحيد است اين احتمال ايضاً باطل است،
چه آنکه اعتراف بحق و شهادت بر توحيد،‌با وجود آسمانها و زمين و کوهها فعليت داشته
است نه آنکه بالقوه بوده تا براي آنها از طريق استکمال حاصل شود.

5-   
احتمال آنکه مقصود از
«امانت» کمال حاصل از اتخاذ دين حق و علم به آن است اين احتمال هم باطل است، چه
آنکه صرف اعتقاد و علم بتکاليف ديني، پي آمدي مانند نفاق و شرک و ايمان ندارد.

6-   
بنابراين، از
احتمالات ششگانه فقط يک احتمال باقيمانده است و آن احتمال آنکه مقصود از «امانت»
کمال حاصل از ناحيه اعتقاد حق و عمل صالح و سلوک صراط مستقيم است و ناگزير صحت آن،
ترديد ناپذير، و آيه کريمه بر آن منطبق است.

و حاصل آنکه
مراد به «امانت» ولايت الهيه استکه غايت اخيره از تشريع شرايع حقه الهيه است که
انسان با اعتناق به آن از حضيض ماده به اوج اخلاص فائز مي شود يعني به مرتبه‌اي مي
رسد که خداي سبحان او را براي خويش خالص مي گرداند و خودمتولي امور وي مي گردد و
دست وسوسه ابليس بدو نمي‌رسد.

و مراد بعرض
«امانت» بر اين موجودات اعتبار ارزيابي آن بالقياس باين موجودات است و مراد به حمل
و امتناع، وجود استعداد و فقدان آن است و همين معنا است که پذيراي انطباق بر آيه
شريفه است. چه آنکه آسمانها و زمين و کوهها با همه عظمت و شدت و قوت ولي فاقد
استعداد، بار اين امانت را نتوانست بر دوش گيرند، و از آن با اشفاق يعني با خوفي
توأمان با ترحم شانه خالي کردند.

ولي انسان
ظلوم و جهول، از پذيرفتن آن اباء نکرد و از سنگيني و خطورت آن اشفاقي نداشته، و آن
امانت را بدوش استعداد خويش کشيد با آن همه سنگيني و خطورت عظيمي که داشت و پيامد
آن، اين شد که انسان از جهت حفظ امانت و ارتکاب جنايت به منافق و مشرک و مؤمن،
منقسم مي شود بر خلاف قسيمهاي انسان در آيه يعني سماوات و ارض و جبال که چنين
انقسامي در آنها راه ندارد بلکه همه آنها مطيع و مؤمنند چنانکه بيان شد.

باري از اين
سئوال، مفري نيست، که چرا حکيم عليم بر گرده اين مخلوق ظلوم و جهول باري نهاد که
آسمانها و زمين و کوهها بواسطه نقل و خطورت آن، از حملش اباء ورزيدند و با اشفاق
شانه خالي کردن در صورتي که آن همه صلابت و شدت داشتند و خداي تعالي عالم بود به
اينکه انسان ناتوان‌تر از حمل آن است و چون ظلوم و جهول بوده به حمل آن تن در داد
يعني ظلم و جهل وي او را غافل از عواقب کرد. حمل آن تن در داد يعني ظلم و جهل وي
او را غافل از عواقب کرد. مغرورش ساختند تا زير اين بار رود، و مي توان گفت که
تحميل چنين امانتي به انسان، همانند آن استکه ديوانه‌اي را بولايت و امارت عمومي
منصوب کنندکه عقلاء از پذيرفتن چنان ولايتي بخاطر سنگيني و خطورت اباء دارند و با
اشفاق از آن شانه خالي مي کنند ولي ديوانه به خاطر فساد و عقلش آن را مي پذيرد؟! ادامه
دارد

تفسير سوره
رعد

ايمان و عمل
صالح

قسمت
شصت  و نهم

آيت الله
جوادي آملي

«الذين آمنوا
و عملوا الصالحات طوبي لهم و حسن مآب». (سوره رعد- آيه 29)

–        
آنان که ايمان آوردند
و عمل صالح داشتند، خوشا به حال آنان و چه خوش بازگشتي.

***

اموري که در
اين آيه کريمه مطرح است، چند امر است که بعضي از آنها به قسمت اول آيه بر مي گردد
و برخي به قسمت دوم.

در مورد بخش
اول مي فرمايد آنان که مؤمن هستند و عمل صالح دارند.

حسن فاعلي و
حسن فعلي

در قرآن
کريم، نجات و رهايي از عذاب و رسيدن به نعمت الهي را مخصوص کساني مي داند که اين
دو امر را احراز کنند. يکي به منزله اصل است که آن «حسن فاعلي» است، ديگري فرع است
که آن «حسن فعلي» است. يعني اگر انسان از نظر جان و عقيده، موحد و مؤمن بود و از
نظر رفتار و کردار نيز داراي عمل صالح بودو اين دو امر را فراهم کرد، اين انسان از
عذاب مي رهد و به سعادت مي رسد.

اين دو امر
يکي به ذات و نفس انسان،‌ باز مي گردد که مربوط به اعتقاد است و يکي هم به اعمال و
رفتار و اوصاف او بر مي گردد به نام عمل صالح. در نتيجه اگر کسي داراي اين دو امر
نبود، مشمول رحمت خاصه حق نمي باشد و از عذاب، نجات پيدا نمي‌کند.

روي اين امر،
تمام مردم به چهار دسته تقسيم مي شوند:

گروه اول:
کساني هستند که هم از نظر حسن فاعلي مؤمن و موحد هستند و هم از نظر حسن فعلي داراي
اعمال صالح مي باشند. به اينان وعده بهشت برين داده شده است.

گروه دوم:
گروهي که نه عقيده درست دارند و نه عمل صالح مانند کافران و ظالمان.

گروه سوم:
گروهي که عقيده دارند ولي عمل صالح ندارند و تبهکارند مانند فاسقان.

گروه چهارم:
گروهي که عقيده ندارند ولي کارهاي خوب انجام مي دهند مانند برخي از کافران که
اعمال صالح دارند ولي عقيده و ايمان ندارند.

اين سه گروه
در جهنم هستند. و لذا است که در قرآن کريم ملاحظه مي کنيم که درباره بهشت،‌وعده به
پر شدن نداده است ولي درباره جهنم تهديد به پر شدن هست. «لا ملئن جهنم من الجنة و
الناس اجمعين»[1]– به
تحقيق و تاکيد که جهنم را از جن و انس پر مي کنم.

انسان‌هاي
خوب و والا همواره در طول تاريخ کم بوده اند. گاه مي شد که پيامبري سالهاي سال
زحمت مي کشيد و تبليغ دين خدا مي کرد و پس از تلاش فراوان، فقط يک خانه به او
ايمان مي آوردند. مي فرمايد:

«فما وجدنا
فيها غير بيت من المسلمين»[2]–
در آن شهر جز يک خانه از مسلمانان يافت نشد.

تفاوت درجات
و درکات

بهرحال
معذبين سه گروه هستند و منعمين يک گروه. ولي همچنان که اهل بهشت يکسان نيستند و
درجات گوناگون دارند «لهم درجات»[3]،
اين سه گروهي هم که اهل عذاب هستند، قطعاً يکسان نمي باشند. برخي در درک اسفل جهنم
هستند و برخي در قسمتهاي مياني. برخي براي هميشه معذب هستند و برخي پس از مدتي
ممکن است آزاد شوند و از جهنم نجات پيدا کنند. پس اصل تعذيب در فقدان يکي از دو
امر (ايمان و عمل صالح) پيش مي آيد ولي دوام يا انقطاع عذاب بحث ديگري است.

کار خير فقط
از مؤمن پذيرفته است

ملاحظه
کنيدکه در قرآن درباره اينکه خداي سبحان در برابر کار بد کيفر مي دهد، مقيد نشده
است به اينکه اگر کسي کار بد بکند و کافر باشد عذاب مي شود، بلکه بصورت مطلق آمده
است «و جزاء سيئة، سيئة مثلها»[4]–
اگر کسي گناه کرد، کيفر مي‌بيند.

چه مسلمان
باشد و چه غير مسلمان ولي در برابر حسنه چنين اطلاقي درقرآن نيامده بلکه هميشه
مقيد است که هر کسي کار خوب کرد، و مؤمن بود، جزاي خير مي بيند.

در سوره نحل
مي فرمايد:

«من عمل
صالحاً من ذکر أو أنثي و هو مؤمن فلنحيينه حياة طيبة»[5]–
هر مرد و زني که عمل صالح انجام بدهد و مؤمن باشد، ما او را حياتي خوب و جاويدان
خواهيم داد. اما کافري که مي گويد زندگي بجز زندگي دنيا نيست و ايمان به آخرت
ندارد، هر کاري هم انجام دهد پشيزي ارزش نخواهد داشت. او دنيا طلب است و دنيا خواه
و چون براي پس از مرگ کاري انجام نداده است، لذا اعمال دنيائيش هر چند خوب هم
باشد، هباءً منثورا مي شود و بر باد مي رود.

مطلب ديگر
تحليل اين مسئله استکه خود قرآن بيان مي کند. آن روز کسي که ايمان نياورده باشد يا
ايمان آورده ولي از ايمانش استفاده نکرده باشد، نجات و رهايي از عذاب را ندارد.
اين تحليل خود قرآن است.

ادله قرآني
که دلالت مي کند بر اينکه بهشت از آن کسي است که هم معتقد باشد و هم عمل صالح
داشته باشد، دو دسته است. يک دسته ادله‌اي است که فقط اين دو قيد را ذکر مي کند
مثل «من عمل صالحاً من ذکر او انثي و هو مؤمن» يا نظير همين آيه محل بحث که مقصود
بيان دو قيد است.

قسمتي ديگر
آياتي هستند که چنين تحليلي دارند: اگر کسي ايمان نياورد يا ايمان آورد ولي کار
خيري انجام نداد و بهره صحيحي از ايمانش نبرد، اهل بهشت نيست.

دلالت اثباتي
ونفيي

اين دو طايفه
از آيات، دلالتشان يکنواخت نيست. طايفه اولي دلالتش از اين باب است که دو قيد را
در کنار هم ذکر کرده و لسانش، لسان نفي نيست بلکه لسان اثبات است. و اما اگر يک
طايفه از آيات صريحاً تذکر دهند که بهشت از آن کسي است که ايمان بياورد و عمل صالح
انجام دهد و اگر کسي ايمان نياورد يا ايمان آورد ولي از ايمانش استفاده نکرد، به
بهشت راه ندارد؛ اين هم اثبات قضيه را بيان مي کند و هم سلب قضيه را. هم دلالت مي
کند بر اينکه مؤمن عامل به عمل صالح، اهل بهشت است و هم دلالت مي کند بر اينکه آن
سه گروه اهل بهشت نيستند.

در مورد
طايفه اولي از آيات، همين آيه سوره رعد و آيه سوره کهف، به عنوان مثال ذکر شد. در
مورد طايفه دوم از آيات به سوره مبارکه والعصر بنگريد که هم لسان اثبات است و هم
لسان نفي. يک گروه را استثنا کرده و سه گروه ديگر را گرفتار عذاب مي داند. مي
فرمايد:

«ان الانسان
لفي خسر» به شهادت استثناي اين گروه معلوم مي شود لام «الانسان» لام استغراق است
يعني همه در زيان اند و همه معذب اند (البته بحثي در کم و زيادي عذاب ها و استمرار
و عدم استمرار آن نيست) مگر يک گروه که مؤمنان اند، چه مؤمناني؟ مؤمناني که عمل
صالح نيز دارند. يعني هم داراي حسن فاعلي هستند و هم حسن فعلي، هم مؤمن و معتقدند
و هم کار خوب انجام داده و سفارش به حق و صبر مي کنند.

«الا الذين
آمنوا  عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و
تواصوا بالصبر».

در اينجا يک
ويژگي ديگري براي مؤمنان ذکر شده و آن اينکه نه تنها خودشان عامل به عمل صالح
هستند، بلکه همواره ديگران را هم به صبر و حق، سفارش و تواصي مي کنند تا آنها هم
موفق به عمل صالح گردند.

با ذکر اين
آيه کريمه، معلوم مي شود کافي نيست انسان گليم خود را از دريا نجات بدهد بلکه اين
يکي از وظايف او است. انسان موظف است که ضمن انجام دادن تکاليف و فرايض شخصي،
ديگران را هم وادرا به عمل صالح کند و در برابر جامعه هم وظيفه‌اش را انجام دهد.

البته آن دو
امر مهم را که ذکر کرده است (تواصي به حق و صبر) چيز جدائي از اعمال صالحه انسان
نمي‌باشد. اين از باب ذکر خاص بعد از عام استکه براي اهميت دادن ذکر مي شود. اين
چيزي جز امر به معروف و نهي از منکر نيست که جزئي از وظايف شخصي انسان است و جداي
از عمل صالح نمي باشد.

همه
زيانکارند جز يک گروه

«ان الانسان
لفي خسر» يعني هر انساني سرمايه را مي بازد، مگر يک گروه که استثنا شده است «و الا
الذين آمنوا و عملوا الصالحات» و از اين که مستثني مقيد به دو وصف است، يکي ايمان
و ديگري عمل صالح معلوم مي شود، مستثني منه سه گروه هستند. آنها که فاقد هر دو
هستند مانند کافري که کار خير ندارند و آنها که مبتلا به فقدان يکي از دو امر
هستند مانند مسلمان فاسق و آنها که عمل صالح دارند و ايمان ندارند مانند کافري که
کار خير مي کند. اين سه گروه جزء مستثني منه هستند و قطعاً در خسران و زيان اند.

آنچه از
طايفه دوم آيات مهم است، آيه اي است ک به تحليل دلالت مي کند با لسان نفي که اگر
کسي ايمان نياورد يا ايمان آورد ولي از ايمانش بهره اي نبرد، در آن روز نتيجه اي
از بهشت نمي برد.

در سوره
مبارکه انعام مي فرمايد: «هل ينظرون الا أن تأتيهم الملائکة أو يأتي بعض آيات ربک،
يوم يأتي بعض آيات ربک، لا ينفع نفساً ايمانها لم ينفع نفساً ايمانها لم تکن آمنت
من قبل او کسبت في ايمانها خيراً».[6]–
اينها براي ايمان آوردن منتظر هستند که ملائکه را ببينند يا خدا به نزد آنها بيايد
يا برخي از آيات الهي را ببينند (خدا که اصلا ديده نخواهد شد، و فرشتگان را هم نمي
بينند). اما روزي که بعضي از آيات پروردگارت را ببينند (يعني روز احتضار و در دو
مرگ) آن روز که آيه خاص الهي آمده است، انسان سراسيمه بشود و بگويد من ايمان آوردم
(نظير کار فرعون که گفت به آنچه بني اسرائيل به آن ايمان آوردند، ايمان آوردم) آن
روز ايمان نافع نيست. ايمان براي کسي که قبلاً اصلاً ايمان ندارد.

اين آيه با
يک تحليل خوب و صريح مي فرمايد: مردم يا ايمان نياورده‌اند يا اگر ايمان آورده اند
از ايمانشان بهره اي نبرده اند. در آن روز خطر که آيه الهي ظهور مي کند، اين گروه
هيچ بهره‌اي نمي برند.

بنابراين
نجات از عذاب الهي، فقط مال کسي است که اين دو امر را داشته باشد، يکي ايمان و يکي
عمل صالح. پس اگر کسي ايمان نداشت يا ايمان داشت ولي از ايمانش بهره اي نبرد، چنين
کسي نجات پيدا نمي کند. ادامه دارد

بمناسبت 17
ربيع الاول، سالروز ولادت با سعادت امام جعفر صادق(ع)

ولادت صادق
آل محمد(ع)

امام
صادق(ع)، طبق مشهورترين روايات در روز هفدهم ربيع الاول از سال  83 هجري قمري در مدينه منوره به دنيا آمد، يعني
درست همان روزي که جد بزرگوار و اطهرش حضرت ختمي مرتبت(ص) متولد شد. جالب اينجا
است که آن روز،‌نيز همانند روز ولادت پيامبر بزرگ اسلام، مصادف با روز جمعه و ساعت
ولادت حضرت مقارن با طلوع فجر بوده است.

مادرش ام
فروه دختر قاسم بن محمد بن ابي بکر است.

امام جعفر
صادق(ع) دوازده سال از حيات جد بزرگوارش حضرت سجاد(ع) را درک کرده و روز وفات پدر
اطهرش حضرت باقر(ع)، سي و چهار سال از عمر شريفش مي گذشته است و تمام مدت عمرش طبق
مشهورترين روايات تاريخي شصت و پنج سال بوده است.

امام صادق(ع)
داراي قامتي متوسط، صورتي نوراني، موئي سياه و پيچيده، بيني‌اي کشيده و برگونه
مبارکش خالي سياه  نقش بسته بود.

نام مبارکش
جعفر،‌ کنيه اش ابوعبدالله، ابو اسماعيل و ابوموسي.

القابش:
صادق، فاضل، طاهر، قائم، کافل، منجي و صابر.

نقش انگشترش:
«ماشاءالله لا قوة الا بالله» و به روايتي «الله خالق کل شيء».

مالک بن انس
که از مخالفين حضرت بود، در ستايشش چنين گويد:

امام صادق در
هر زماني از سه حالت خارج نبود: يا روزه داشت يا شب زنده دار بود و يا مشغول ذکر
خدا. او از عبادت کنندگان بزرگ و از وارستگان و زاهداني بود که خشيت حق تعالي،
تمام وجودش را فرا گرفته بود.

او بسيار
شيرين سخن مي گفت و از سخنانش،‌ مردم بهره‌هاي فراوان مي بردند. هنگامي که نام
رسول خدا را بر زبان مي‌آورد و «قال رسول الله» مي گفت، رنگ به رنگ مي شد تا جائي
که برخي او را نمي توانستند بشناسند.

يک بار با او
به حج خانه خدا رفتم وقتي احرام بست و خواست تلبيه بگويد‌،‌ صدا در گلويش گير کرد
و نزديک بود از مرکب سواريش بر زمين بيافتند. به او عرض کردم: يا ابن رسول الله
تلبيه را بگو و بايد بگوئي. فرمود: اي فرزند ابوعامر! چطور جرأت دارم بگويم «لبيک
اللهم لبيک» و مي ترسم در پاسخم بفرمايد:«لا لبيک و لاسعيدک».

در جاي ديگري
مالک بن انس مي گويد:

«به خدا قسم
ديدگانم کسي را برتر و با فضيلت تر از جعفر بن محمد در زهد و عبادت و پارسائي و
فضيلت نيافته است».

شخصي به نمام
«علا» مي گويد:

در حضور امام
جعفر صادق(ع) نشسته بوديم که ناگهان صداي شيون و زاري از درون خانه به گوش رسيد.

حضرت که در
آن لحظه يکي از فرزندانش را از دست داده بود، برخاست و نشست و فرمود: «انا لله و
انا اليه راجعون».

سپس در ادمه
سخن رو به ما کرد و چنين فرمود:

«انا لنحب ان
نعافي في انفسنا و اولادنا و اموالنا، فاذا وقع القضاء فليس لنا أن نحب ما لم يحب
الله لنا».

ما همواره
سلامتي و عافيت را هم براي خود و هم براي فرزندانمان و هم در مورد اموالمان دوست
مي داريم ولي اگر روزي قضاي الهي رسيد، ما حق نداريم آنچه را که خداوند براي ما
دوست ندارد، دوست داشته باشيم.

امام کاظم(ع)
مي فرمايد: وقتي خبر وفات فرزند بزرگ امام صادق(ع) را به حضرت دادند، او با يارانش
آماده خوردن غذا بود؛ حضرت تبسمي کردو فرمود: غذا را حاضر کنيد و خود با اصحاب
مشغول خوردن شد و به آنها تعارف مي کرد.

اصحاب بسيار
شگفت زده شدند که چگونه آثار غم و اندوه بر سيماي مبارکش نمايان نشده است. لذا پس
از تمام شدن غذا از حضرت پرسيدند: چطور است چنين مصيبت بزرگي بر شما وارد شده و
شما را در چنين حالي مي يابيم؟

حضرت فرمود:

«و مالي لا
اکون کما ترون و قد جاءني خبر اصدق الصادقين اني ميت و اياکم. ان قوماً عرفوا
الموت فجعلوه نصب اعينهم،‌لم ينکروا من تخطفه الموت منهم و سلموا لامر خالقهم
عزوجل».

و چرا چنين
که مرا مي يابيد، نباشم در حالي که خبر از راستگوترين راستگويان( خداي عزوجل) به
من رسيده است که من و شما همه خواهيم مرد. همانا گروهي که مرگ را شناختند و آن را
روبروي خود و جلوي چشمانشان يافتند، هرگز آن را منکر نمي شوند. اگر مرگ، يکي از
آنان را در بر گيرد، امر خود را به پروردگارشن واگذار مي‌کنند.

راستي سراسر
زندگي امامان ما در تمام لحظات حيات، براي ما درسهاي جاويدان است. برخوردهاي
امامان با قضا و قدر الهي درسي است که براي تمام شيعيان و پيروانشان بايد عبرت
انگيز باشد؛ درس زندگي و حيات جاودانه را به ما مي دهند و بر ما است که از رفتارها
و گفتارها و کردارهاي آن بزرگواران و پيشوايان، استفاده کنيم و در زندگي خود پياده
نمائيم.

رضايت به
قضاي الهي که در اين داستان مي يابيم، بالاترين درجات کمال انسان که اگر انسان
واقعاً هر چه را دارد امانت الهي مي يابد، بايد در تمام حوادث و رويدادهاي زندگي،
خود را نبازد و گم نکند و ايمانش متزلزل نشود و نه تنها صبر کند که راضي باشد و
«رضا» به مراتب بالاتر از «صبر» است. انسان مؤمن در مقابل حوادث بايد خود را چنان
ساخته باشد که شکيبائي و تحمل را همراه با رضايت دروني داشته باشد تا اجر صابران و
پاداش راضيان به رضاي الهي به او بدهند. و اين زندگي ميدان آزمايش است و آزمايش
براي همگان است، دعا کنيد خداوند ما را جزء صابران و راضيان قرار دهد تا سربلند از
آزمايشات زندگي بدرآئيم.

فرا رسيدن
سالروز مبارک ولادت پيشواي ششم مکتب مقدسمان را به پيشگاه ولي الله الاعظم ارواحنا
فداه، مقام معظم رهبري، ملت شريف ايران و کليه پيروان و شيعيانش در سراسر گيتي
تبريک و تهنيت عرض نموده، آرزومنديم خداوند ما را موفق به پيروي خالصانه از آن
حضرت بنمايد. آمين يا رب العالمين.

بمناسبت 17
ربيع الاول ولادت با سعادت حضرت ختمي مرتبت(ص)

شگفتي هاي
ميلاد پيامبر(ص)

بزرگان تاريخ
و شخصيتهاي نام آور الهي که برترين انسانهاي روي زمين بوده‌اند، از آغاز ولادت تا
روز رحلت، زندگيشان توام با اعجاز و اسرار بوده و همواره آيات الهي و معجزات خارق
العاده از آنها سرزده است. قرآن هنگامي که ولادت دو شخصيت بزرگ تاريخ يعني حضرت
موسي و حضرت عيسي(ع) را مورد بررسي قرار مي‌دهد، از اين اعجاز و شگفتي در تولد آن
دو بزرگوار سخن به ميان مي‌آورد.

ولادت دو
پيامبر

درباره ولادت
حضرت موسي در سوره طه مي‌خوانيم:

«و لقد مننا
عليک مرة أخري* اذ اوحينا الي امک ما يوحي* ان اقذفيه في التابوت فاقذفيه في اليم
فليلقه اليم بالساحل يأخذه عدولي و عدوله و القيت عليک محبة مني و لتصنع علي عيني*
اذ تمشي اختک فتقول هل أدلکم علي من يکفله، فرجعناک الي أمک کي تقر عينها و لا
تحزن…»

اي موسي! بار
ديگر بر تو منت نهاديم آنگاه که به مادرت آنچه وحي بايد کرديم، وحي کرديم (و دستور
داديم) که او را در صندوقي بيافکن و صندوق را در دريا انداز، پس دريا او را در
کنار ساحل خواهد انداخت و يک نفر که دشمن من و دشمن او است، او را خواهد گرفت و من
از سوي خويش محبوبيتي بر تو افکندم تا زير نظر من تربيت شوي و پرورش يابي. (و به
ياد داشته باش) که خواهرت مي‌رفت و به آنها مي‌گفت: آيا مي‌خواهيد يک نفر را به
شما دلالت کنم که او را تکفل کند (و چون آنها پذيريفتند) ما تو را به مادرت
برگردانديم تا ديده‌اش روشن گردد و غمناک نباشد.

و اما درباره
حضرت عيسي که داستان تولدش بسيار شگفت انگيزتر و اسرار آميزتر است، در سوره مريم
چنين مي‌خوانيم:

«و اذکر في
الکتاب مريم اذ انتبذت من أهلها مکاناً شرقياً* فاتخذت من دونهم حجابا! فأرسلنا
اليها روحنا فتمثل لها بشراً سوياً* قالت اني أعوذ بالرحمن منک ان کنت تقياً* قال
انما انا رسول ربک لاهب لک غلاماً زکياً* قالت أني يکون لي غلام و لم يمسسني بشر و
لم أک بغياً* قال کذلک قال ربک هو علي هين و لنجعله آية للناس و رحمة منا و کان
امراً مقضياً…»

و در اين
کتاب مريم را به يادآور که در جايگاهي رو به شروق آفتاب، از اهل خود دوري گرفت و
در برابر آنان پرده‌اي آويخت، پس ما روح خويش را بر او فرستاديم که مانند يک انسان
کامل برايش ظاهر شد. مريم به اوگفت: من از تو به خداي رحمان پناه مي‌برم، اگر
انسان باتقوائي هستي. اوگفت: بلکه من پيام رسان پروردگارت هستمکه براي تو فرزندي
پاکيزه عطا کنم.

مريم گفت:
چگونه من مي‌توانم داراي فرزندي شوم در حالي که دست هيچ بشري به من نرسيده و انسان
بدکاره‌اي نبوده‌ام. اوگفت: پروردگارت چنين خواسته است و او گفته که بر من آسان
است و مي‌خواهم آن فرزند را از سوي خويش آيت و رحمتي براي مردم قرار دهم و اين
کاري است که مقرر شده و انجام پذيرفتهاست.

پس به او
حامله شد و در مکاني دور گوشه‌اي جاي گرفت. درد زايمان او را به  سوي تنه نخلي رهسپار گرداند،‌پس گفت: اي کاش
پيش از اين مرده بودم يا فراموش شده و از يادها رفته بودم و او را از سوي پائين
ندا داد که غم مخور، همانا پروردگارت آقاي بزرگواري در شکم تو قرار داده است.

اين تنه نخل
را سوي خويش به حرکت درآور تا خرماي تازه پيش توافکند. بخور و بياشام و ديده‌ات
روشن باد…

واين داستان
بسيار زيباي ولادت حضرت مسيح(ع) را با تفصيل زياد بيان مي‌کند؛‌گويا خداوند مي‌خواهد
اين بزرگان برگزيده را از آغاز تا انجام داراي آيت و معجزه و اسرار قرار دهد. پس
چه جاي شگفتي است که هنگام ولادت سرور پيامبران و اشرف کائنات؛‌همو که به خاطر
وجود مقدسش، افلاک را آفريد و آفرينش را بر پا کرد، همو که پيش از خلقت آدم به
هزاران سال، نورش را آفريد؛ همو که وقتي آدم ابوالبشر بين آب و گل قرار داشت،
پيامبر و برگزيده خدا بود «کنت نبياً و آدم بين الماء و الطين» آيات شگفت انگيزي
در جهان پديد آورد و دگرگوني سراسر عالم را فرا گيرد و انقلابي در گيتي ايجاد
کند؟!

حوادث شب
ولادت

تاريخنگاران
نوشته‌اند که هنگام ولادت با سعادت خاتم الرسل(ص) ايوان کسري شکافت و چهارده کنگره
آن فرو ريخت. آتش آتشکده فارس که صدها سال روشن بود، به خاموشي گرائيد. درياچه
ساوه خشکيد. بتهاي بتخانه مکه سرنگون شد. انوشيروان و موبدان زردشتي خواب آشفته و
وحشتناک ديدند و سرانجام  نوري از وجود آن
حضرت به سوي آسمان بالا رفت که شعاع مقدسش فرسنگ‌ها راه را روشن کرد. آن حضرت ختنه
کرده و ناف بريده به دنيا آمد و فوراً زبان مبارکش به حمد و تهليل و تسبيح و تکبير
الهي، مشغول شد که: «الله اکبر و الحمدالله کثيراً و سبحان الله بکرة و اصيلاً».

رويدادهاي
اسرار آميز

امام جعفر
صادق(ع) مي فرمايد: ابليس لعنة الله عليه از هفت آسمان مي‌گذشت. وقتي حضرت عيسي(ع)
به دنيا آمد. او را از سه آسمان منع کردند و تا آسمان چهارم بالا مي‌رفت؛ و هنگامي
که رسول خدا(ص) متولد شد، از هفت آسمان او را منع کردندو با ستارگان شياطين را مي‌راندند.
قريش که آن وضعيت را مشاهده کرد اعلام نمود که اين همان قيام قيامت است که مي
شنيديم اهل کتاب از آن ياد مي‌کردند…

صبح روزي که
پيامبر خدا(ص)به دنيا آمد، تمام بت‌ها بر صورت بر زمين افتادند. و در آن شب تولد،
ايوان کسري متزلزل شد و چهارده کنگره از آن فرو ريخت و درياچه ساوه خشکيد و وادي
ساوه پر از آب شد و آتشکده فارس خاموش شد در حالي که هزار سال بر آن گذشته بود و
در طول اين مدت هرگز خاموش نشده بود. موبدان فارس در آن شب شتران نيرومندي را به
خواب ديدند که اسبان را يدک مي کشيدند و از دجله گذر کردند و در کشورشان فرود آمدند.
طاق انوشيروان از وسط شکاف خورد و رود دجله در آن جاري شد. و در آن شب نوري از سوي
حجاز به فراز آسمان بالا رفت و در آسمان پهن شد تا مشرق زمين را فرا گيرد. و تخت
هيچ پادشاهي از پادشاهان دنيا نماند جز اينکه در آن شب خميده شد و پادشاهان را
لکنت زبان گرفت و کاهنان از دانش تهي شدند و سحر ساحران باطل گشت…

آمنه گويد:
به خدا قسم هنگامي که فرزندم به دنيا آمد با دست خود فرود آمد که برزمين سقوط
نکند، سپس سر به آسمان بلند کرد و به آن با دقت نگريست، و نوري از من خارج شد که
همه چيز را روشن ساخت و در شعاع اين نور،‌ هاتفي را شنيدم ندا مي‌کرد: تو آقا و
سرور تمام مردم را به دنيا آوردي، پس او را «محمد» نام گذار. به عبدالمطلب خبر
دادند که آمنه چه گفته است، فوراً برخاست و آمد که فرزندش را ببيند، او را در دامن
خويش گذارد و گفت: خداي را حمد و سپاس که چنين فرزندي نيکو و خوشبو به من عطا
فرمود؛ او در گهواره بر تمام کودکان سروري دارد. سپس براي او دعا کرد و اشعاري در
مدحش سرود.

ابليس نيز-
در آن شب- در ميان فرزندان خود فرياد برآورد. به او گفتند: تو را چه شده است اي
بزرگ ما! گفت: واي بر شما! امشب نمي دانم در دنيا چه شده است! آسمان و زمين در حال
دگرگوني قرار گرفته‌اند، به نظرم حادثه‌اي رخ داده است که از وقتي عيسي بن مريم به
آسمان رفته، تاکنون مانند آن رخ نداده است، برويد جستجو کنيد شايد از پي حادثه
برآئيد.

آنها همه در
جستجوي حادثه خارج شدند ولي مأيوسانه بازگشتند و اظهار عجز کردند. ابليس لعين گفت:
من خود بايد کمر همت را ببندم، سپس در تمام دنيا جولان کرد تا به نزديک مسجد
الحرام رسيد، ديد در آنجا ملائکه فرود آمده‌اند و حرم را در برگرفته‌اند، خواست
داخل شود او را راندند، بازگشت و خود را به شکل گنجشکي درآورد و از غار حرا وارد
شد، جبرئيل او را ديد، گفت: بازگرد اي ملعون. به جبرئيل گفت: از تو خواهش مي کنم
اي جبرئيل به من خبر دهي امشب در زمين چه حادثه اي رخ داده است؟

جبرئيل گفت:
نمي‌داني! امشب شب ولادت با سعادت عقل کل خاتم الرسل حضرت محمد بن عبدالله(ص) است.

آري! هنگام
طلوع آفتاب روز جمعه 17 ربيع الاول از عام الفيل بود که آفتاب هميشه تابان محمدي در
افق بطحا شروق کرد و جهان تا دامنه قيامت از فروغ رخ پاکش روشن و منور شد. و هر چه
رخ داد جز اعجاز آفرينش نبود که براي تعظيم و تکريم اين انسان کامل و اين واسطه
وجوب و امکان، چنان آثار شگفت انگيزي در جهان پديد آمد که هنوز زود است ما پي به
علتهاي آن ببريم، جز در يکي دو مورد که بي گمان دليل ساطع و قاطعي بر فروريزي بتها
و سرنگوني شاهان ستمگر دارد. بيهوده نيتس که کسري انوشيروان تمام کاهنان و منجمان
را گرد آورد و با تعجب و حيرت از سر 
فروريزي کنگره هاي کاخش و شکاف در ميان ايوانش بپرسد و سارسيمه و مضطرب
گردد که چرا از حجاز نوري متلألأ شده است و جهان را فراگرفته است؟ او و يارانش مي
ديدند که ديگر دوران ستمگري و بردگي و استثمار ملت هاي مظلوم سپري شده است و تمام
پناهگاه هاي غير الهي بايد واژگون و سرنگون گردد و بيني جباران و ستم پيشگان بايد
به خاک مذلت ماليده شود. اين گوهر شب چراغي که در اين ظلمتکده حجاز- که جاهليت بر
آن حکمفرما است- نور افشاني مي کند، بايد تمام تاريکي ها و ضلالت ها را در هم
بکوبد وبت‌هاي انسي و سنگي را براي هميشه نابود و سرنگون سازد.

چه خوش سروده
است اديب الممالک فراهاني،‌ حوادث قبل از ولادت و وقايع شب ولادت را:

بر خيز
شتربانا بربند کجاوه                       کز
چرخ همي گشت عيان رايت کاوه

در شاخ شجر
برخاست آواي چکاوه           وز طول سفر
حسرت من گشت علاوه

بگذر بشتاب
اندر از رود سماوه                 در ديده
من بنگر درياچه ساوه

وز سينه ام
آتشکده فارس نمودار              با ابرهه
گو خيره به تعجيل نيايد

کاري کهتو مي
خواهي از پيل نيايد            رو تا بسرت
طير ابابيل نيايد

بر فرق تو و
قوم تو سجيل نيايد                 تا دشمن
تو مهبط جبريل نيايد

تاکيد تو در
مورد تضليل نيايد                     تا
صاحب خانه نرساند به تو آزار

اين است که
ساسان به دساتير خبر داد    جاماسب به روز
سوم تير خبرداد

بر بابک بر
ناپدر خبر داد                           بودا
به صنم خانه کشمير خبر داد

مخدوم سرائيل
به ساعير خبر داد             و ان کودک
ناشسته لب از شير خبرداد

ربيون گفتند،
‌نيوشيدند احبار

از شق و سطيح
اين سخنان پرس زماني            تا برتو
بيان سازند اسرار نهاني

گر خواب
انوشيروان تعبير نداني                                از
کنگره کاخش تفسير تواني

بر عيد مسيح
اين سخنان گر برساني                        آرد
به مدائن درت از شام نشاني

بر آيت ميلاد
نبي سيد مختار

فخر دو جهان
خواجه فرخ رخ اسعد                    مولاي
زمان مهتر صاحب دل امجد

آن سيد مسعود
و خداوند مؤيد                         پيغمبر
محمود ابوالقاسم احمد

وصفش نتوان
گفت به هفتاد مجلد                    اين
بس که خدا فرمود «ماکان محمد»

بر منزلت و
قدرش يزدان کند اقرار

اندر کف او
باشد از غيب مفاتيح                                و
اند رخ او تابد از نور، مصابيح

خاک کف پايش
به فک دارد ترجيح                     نوش
لب لعلش به روان سازد تفريح

قدرش ملک
العرش به ما ساخته تصريح      و اين معجزه‌اش
بس که همي خواند تسبيح

سنگي که
ببوسد کف آن دست گهربار               موسي
ز ظهور تو خبرداد به يوشع

ادريس بيان
کرده به اخنوخ و همليع                   شامول
به يثرب شده از جانب تبع

تا بر تو دهد
نامه آن شاه سميدع                      اي
از رخ دادار برانداخته برقع

بر فرق تو
بنهاده خدا تاج مرصع                         در
دست تو بسپرده  قضا صارم بتار

حال که سخت
از شق و سطيح آمد، بد نيست جريان آنان را نيز مورد اشاره قرار دهيم:

داستان شق و
سطيح

ابن هشام در
سيره خود ذکر کرده است که: ربيعة بن نصر، يکي از پادشاهان يمن، خوابي سخت وحشتناک
مي بيند، پس تمام کاهنان ومعبران و منجمان را به دربار فرا مي خواند و تعبير خوابش
را از آنان مي‌خواهد.

آنها از او
مي خواهند که خوابش را بيان نمايد. ربيعة مي گويد: من اگر خوابم را بيان کنم و شما
تعبيرش را بگوئيد اطمينان نخواهم کرد ولي اگر يکي از شما حاضران تعبير خوابم را
پيش از بيان، بگويد، تعبير او درست است.

يکي از
حاضران مي گويد: پس خوب است شما در پي «سطيح» يا «شق» بفرستيد که چنين کاري فقط از
آنها مي آيد.

ربيعه پيکي
را مي فرستد که آن دو کاهن بزرگ- که از غيب خبر مي دادند- را بياورد. سطيح قبل از
شق حاضر مي شود و وقتي شاه از او مي خواهد که جريان خوابش را نقل کند، سطيح در
پاسخ مي‌گويد:

« شما گلوله
اي آتشين را در خواب ديديد که از جائي تاريک بيرون آمد و در سرزمين تهامه
افتاد  و هر جنبده‌اي را در کام خود فرو
برد».

ربيعه شگفت
زده مي شود و مي گويد: حال که خوابم را دريافتي، تعبيرش را بگو که چيست؟

سطيح مي‌گويد:
به تمام آفريدگان خدا در اين زمين سوگند که مردم حبشه اين سرزمين را از شما خواهند
گرفت.

شاه: آيا
چنين حادثه‌اي در زمان من واقع مي‌شود؟

سطيح: نه، پس
از سلطنت شما خواهد بود.

شاه: آنان
سلطنتي مستمر خواهند داشت يا حکومتشان منقرض مي‌شود.

سطيح: هفتاد
و چند سال حکومت مي کنند.

شاه: چه کسي
سلطنتشان را از بين مي‌برد؟

سطيح: ارم بن
ذي يزن از کشور عدن.

شاه: او دوام
خواهد داشت؟

سطيح: نه، او
نيز از بين خواهد رفت.

شاه: چه کسي
او را ساقط مي‌کند؟

سطيح: او
بدست پيامبر پاکي که از سوي خدا وحي بر او مي‌آيد، سقوط خواهد کرد.

شاه: آن
پيامب راز چه قبيله‌اي است.

سطيح: او
مردي است از فرزندان غالب بن فهر بن مالک بن نضر که سروري و پادشاهي اين سرزمين تا
پايان جهان، در ميان اتباع و پيروانش خواهد بود.

شاه: مگر اين
جهان را پاياني است؟

سطيح: آري!
آن روزي که تمام مردم از اولين آخرين جمع شوند و در آن رستاخيز خوبان به خوشبختي و
سعادت و بدان به بدبختي نائل شوند.

شاه که تعجب
کرده بود از «شق» که پس از آن به دربار رسيد، سئوال خود را پرسيد؛ او هم مانند
سطيح همان مطالب را بيان کرد.

نه تنها
کاهنان که تورات و انجيل و تمام کتابهاي آسماني پر است از بشارت‌ها به آمدن خاتم
الانبيا (ص) و با اين حال، متأسفانه بسياري از مردم جهان که خود را اهل کتاب مي
خوانند و پيرو پيامبران بزرگ اولوالعزم (ع) مي دانند، اين بشارتهاي الهي و آسماني
را ناديده گرفتهو با پيامبر بزرگ اسلام که منجي بشريت از سردرگمي و ضلالت و حيرت
است سرستيز و ناسازگاري دارند و با پيروان راستينش، بدترين و خشن ترين رفتار
ددمنشانه دارند که امروز فرياد «وامحمداه» مسلمانان در بوسني و هرزگوين، سومالي،
آلباني و خاورميانه و هرجا که به نام محمد(ص)کشوري بر پا است، بلند است و از ظلم
دشمنان خدا و اسلام، ناله‌هاي مظلومان و ستمديدگان بر فراز آسمان ها بالا مي رود و
«هل من مجيب» گويان در انتظار فرج هستند تا روزي که يک بار ديگر حکومت حق محمدي
برپا گردد و ذوالفقار در کف با کفايت فرزند محمد(ص) چشمان کافران و ظالمان را خيره
کند و گيتي از ظلم و ستم پاک گردد و مظلومان و مستضعفان حکومت زمين را وارث  گردند و آن روز ان شاء الله نزديک است.

در پايان فرا
رسيدن اين روز با عظمت و با شکوه و اين عيد بزرگ اسلامي را به تمام پيروان حضرتش
در سراسر گيتي، تبريک و تهنيت عرض مي کنيم و توفيق همگان را در پيروي از دستوراتش
خواستاريم.

مبارک باد بر
مسلمانان اين عيد سعيد.

سخنان
معصومين

آداب مسافرت

* رسول
اکرم(ص):

«سيد القوم
خادمهم في السفر». (بحار- ج 76- ص 273)

رهبر گروه در
مسافرت، خدمتگزار آنها است.

* رسول
اکرم(ص):

«انه (ص) أمر
أصحابه بذبح شاة في سفر، فقال رجل من القوم، علي ذبحها، و قال الآخر: علي سلخها و
قال آخر: علي قطعها، و قال آخر: علي طبخها. فقال رسول الله(ص): علي أن ألقط لکم
الحطب.

فقالوا: يا
رسول الله لا تتعبن بآبائنا و امهاتنا أنت، نحن نکفيک؟!

قال: عرفت
أنکم تکفوني، و لکن اله عزوجل يکره من عبده اذا کان مع أصحابه أن ينفرد من بينهم.
فقام يلتقط الحطب لهم». (بحار- ج 76- ص 273)

رسول خدا(ص)
در مسافرتي، به همراهانش دستور داد که گوسفندي بکشند. يکي از افراد گفت: من آن را
ذبح مي‌کنم. ديگري گفت: من پوستش را مي‌کنم. يکي ديگر گفت: من گوشتش را قطعه قطعه
مي‌کنم. يکي ديگر گفت: من آن را مي‌پزم.

ناگهان حضرت
رسول (ص) فرمود: من هم مي‌روم براي شما هيزم تهيه کنم و بياورم.

اصحاب گفتند:
اي رسول خدا! پدران و مادرانمان به قربانت. شما خودتان را خسته نفرمائيد. ما به
جاي شما کار مي‌کنيم.

حضرت فرمود:
مي‌دانم که شما کار مرا انجام مي‌دهيد ولي خديا عزوجل خوش ندراد که بنده‌اش وقتي
در ميان دوستانش هست، او از آنها جدا شود و با آنها کار نکند. و بدينسان حضرت
برخاست و مشغول تهيه هيزم از بيابان شد.

* رسول
خدا(ص):

«مسافروا
تصحوا. سافروا تغنموا». (بحار- ج 76- ص 221)

مسافرت کنيد
که سلامت يابيد. مسافرت کنيد که بهره ببريد.

* رسول
خدا(ص):

«الرفيق ثم
الطريق». (بحار- ج 76- ص 267)

براي مسافرت
اول در پي يار خوب باش، ‌سپس در جستجوي راه هموار.

* رسول
اکرم(ص):

«ذکر عند
النبي(ص) رجل فقيل له خير. قالوا: يا رسول الله! خرج معنا حاجاً فاذا نزلنا لم يزل
يهلل الله حتي نرتحل، فاذا ارتحلنا لم يزل يذکر الله حتي ينزل. فقال رسول الله
(ص): فمن کان يکفيه علف دابته و يصنع طعامه؟ قالوا: کلنا. قال: کلکم خير منه».
(بحار- ج 76- 274)

در محضر رسول
خدا(ص)، سخن از شخصي به ميان آمد. به آن حضرت گفته شد: مرد خوبي است، دوستانش
گفتند: يا رسول الله! او در سفر حج با ما همراه بود،‌ هر جا که فرود مي‌آمديم،
مشغول ذکر خدا بود تا وقتي که حرکت کنيم، پس وقتي به حرکت خود ادامه مي‌داديم، ذکر
خدا مي‌گفت تا فرود آئيم. حضرت فرمود: پس چه کسي غذايش را تهيه مي‌کرد و به
چهارپايش علف مي‌داد؟ گفتند: همه ما، حضرت فرمود: همه شما از او بهتريد.

* امام
صادق(ع):

«قال لقمان
لابنه: اذا سافرت مع قوم فاکثر استشار تهم في أمرک و أمرهم، و اکثر التبسم في
وجوههم و کن کريماً علي زادک بينهم و اذا دعوک فأجبهه و اذا استعانوک فأعنهم، و
أغلبهم بثلاث: طول الصمت و کثرة الصلاة و سخاء النفس بما معک من دابة او مال او
زاد… و اذا رأيت أصحابک يمشون فامش معهم، و اذا رأيتهم يعملون فاعمل معهم و اذا
تصدقوا و أعطوا قرضاً‌ فأعط معهم و اسمع ممن هو اکبر منک سناً…» (بحار- ج 76- ص
271)

لقمان به
فرزندش فرمود: اگر با گروهي به مسافرت رفتي، در امر خودت و آنها بسيار، با آنان
مشورت کن و با خوشروئي و تبسم زياد با آنان روبرو شو و در توشه‌ات با آنان به
سخاوت رفتار کن و اگر از تو کاري خواستند، اجابت کن و اگر از تو کمکي خواستند،
ياريشان کن و در سه مورد بر آنان پيشدستي جوي:

در سکوت و
بسيار نماز خواندن و سخاوت نفس، چه از نظر مال و مرکب سواري و چه از نظر توشه و
مواد غذائي… و اگر ديدي يارانت به راه افتادند، با آنها همراه شو و اگر دست به
کاري شدند، کمکشان کن و اگر صدقه‌اي يا وامي دادند توهم با آنها بپرداز و از آن
کسي که از او بزرگتر است حرف شنوي کن.

«ان التواضع
لا يزيد العبد الا رفعة فتواضعوا يرفعکم الله و ان العفو لا يزيد العبد الا عزا
فاعفوا يعزکم الله و ان الصدقة لا يزيد المال الا نماء فتصدقوا يزيدکم الله».
(پيامبر گرامي اسلام(ص))

دانستنيهايي
از قرآن

مقام والاي
پيامبر

* الگو بودن
پيامبر:

«لقد کان لکم
في رسول الله اسوة حسنة لمن کان يرجوالله و اليوم الاخر». (سوره احزاب- آيه 21)

وجود رسول
خدا براي شما بهترين الگو است؛ اين براي کسي است که خدا را و روز جزا را بپذيرد.

* درود
فرستادن خدا بر او:

«ان الله و
ملائکته يصلون علي النبي، يا ايها الذين آمنوا صلوا عليه و سلموا تسليما». (سوره
احزاب- آيه 56)

خدا و
فرشتگانش بر پيامبر درود مي فرستند، اي مؤمنان شما هم بر او درود بفرستيد و سلام
کنيد وتسليم اوامرش باشيد.

* خلق و خوي
والا:

«و انک لعلي
خلق عظيم». (سوره قلم- آيه 4)

و تو- اي
پيامبر- بر خلق و خويي عظيم و والا استوار هستي.

* مهرباني و
عطوفت با مۀمنين:

«لقد جاءکم
رسول من أنفسکم عزيز عليه ما عنتم حريص عليکم بالمؤمنين رؤوف رحيم». (سوره توبه-
آيه 128)

به تحقيق
پيامبري از خودتان براي هدايت شما برانگيخته شد که از فرط مهرباني، فقر و پريشاني
و جهل شما بر او سخت مي آيد و بر رهائي و سعادت شما بسيار حريص و نسبت به مؤمنين
رؤوف و مهربان است.

* خوش
برخوردي و رفتار نيکو:

«ولو کنت
فظاً غليظ القلب لا نفضوا من حولک فاعف عنهم و استغفر لهم…» (سوره آل عمران- آيه
159)

و اگر تندخوي
و سنگدل بودي، قطعاً مردم از گرد تو پراکنده مي شدند،‌پس آنان را ببخش و برايشان
استغفار کن.

* صبر بر
اذيت ياران:

«يا ايها
الذين آمنوا لا تدخلوا بيوت النبي الا أن يؤذن لکم الي طعام غير ناظرين اناه و لکن
اذا دعيتم فادخلوا فاذا طعمتم فانتشروا و لا مستأنسين لحديث، ان ذلکم کان يؤذي
النبي  فيستحيي منکم و الله لا يستحيي من
الحق». (سوره احزاب- آيه 53)

اي مؤمنان!
وارد خانه هاي پيامبر نشويد مگر اينکه به شما اجازه داده شود و بر سفره غذا
دعوتتان کند که در آن حال هم نبايد به غذا چشم انتظار گشائيد و اگر دعوت شديد،
داخل شويد و وقتي غذا صرف کرديد، فوراً پراکنده شويد و براي سخن گفتن، خودتان را
مشغول نکنيد؛ اين کار پيامبر را اذيت مي کرد و از شما خجالت مي کشيد ولي خدا را از
شما براي اظهار حق، خجالتي نيست.

* صبر بر
اذيت دشمنان:

«واصبر و ما
صبرک الا بالله و لا تحزن عليهم و لا تک في ضيق مما يمکرون». (سوره نحل- آيه 127)

صبر کن و
صبرت فقط با توکل بر خدا باشد و هرگز بر کفر آنان خود را اندوهگين مساز و از مکر و
فريبشان، دلتنگ مباش.

* جلالت شأن
پيامبر:

«الذين
يتبعون الرسول الامي الذي يجدونه مکتوباً عندهم في التوراة و الانجيل،‌يأمرهم
بالمعروف و ينهاهم عن المنکر و يحل لهم الطيبات و يحرم عليهم الخبائث و يضع عنهم
اصرهم و الأغلال التي کانت عليهم، فالذين آمنوا به و عزروه و نصروه و اتبعوا النور
الذي أنزل معه، اولئک هم المفلحون». (سوره اعراف- آيه 157)

آنان که
پيروي مي‌کنند از پيامبر امي که او را نزد خودشان در تورات و انجيلشان، نام و
اوصافش را نگاشته مي‌يابند؛ همو که آنان را امر به کار خير مي‌کند و از کار بد باز
مي‌دارد و غذاهاي پاکيزه و خوب را برايشان حلال و هر پليدي را بر آنها حرام مي‌گرداند
و احکام پرمشقتي را که چون غل و زنجير برگردنشان آويخته شده است، همه را برمي‌دارد،
پس آنان که به او ايمان آوردند و حرمتش را نگاه داشتند و ياريش نمودند و پيروي از
نوري که با او نازل شد(قرآن) نمودند؛ همانا آنان رستگارانند.

* دوستي خدا
در پيروي او:

«قل ان کنتم
تحبون الله فاتبعوني يحببکم الله و يغفرلکم ذنوبکم و الله غفور رحيم». (سوره آل
عمران- آيه 31)

بگو- اي
پيامبر- اگر شما خداي را دوست مي‌داريد، پس پيروي از من کنيد تا خدا هم شما را
دوست بدارد و گناهانتان را بيامرزد و همانان خداوند آمرزنده و مهربان است.

* اجر بي منت:

«و ان لک
لاجراً غير ممنون». (سوره قلم- آيه 3)

و همانا براي
تو اي پيامبر اجر و مزدي است بي منت نزد پروردگارت.

«قرآن را
بخوانيد و بدان عمل کنيد و از آن دور نشويد و در آن غلو نکنيد به وسيله قرآن نان
نخوريد و به کمک آن فزوني مجوئيد».

امام خميني
ثابت و استوار از آغاز تا پايان

روابط خارجي

«روابط ما با
تمام خارجي‌ها بر اساس اصل احترام متقابل خواهد بود. در اين رابطه نه به ظلمي
تسليم مي شويم و نه به کسي ظلم خواهيم کرد و در زمينه تمام قراردادها بنابر اساس
مصالح سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي ملت خودمان عمل خواهيم کرد». (10/8/1357)

«جمهوري
اسلامي ايران به صورت يک کشور صد درصد مستقل عمل خواهد کرد وهرگز خود را بازيچه
دست قدرتهاي استعمارگر نمي سازد و ما هرگز به هيج ملتي به خاطر منافع داخلي خودمان
تجاوز نمي کنيم و تا آنجا که در توان ملت ما باشد بر حسب تأکيدات اسلامي مي کوشيم
تا در رفع مشکلات ملت هاي مظلوم سهيم باشيم». (11/8/1357)

«اسلام با
همه کشورهايي که در جهان هستند مي خواهد که دوست باشد و دولت اسلامي با همه ملت ها
وبا همه دولت ها مي خواهد که تفاهم و ارتباط صحيح داشته باشد در صورتي که آنها متقابلاً
احترام دولت اسلامي را مراعات کنند. برنامه جمهوري اسلامي اين است که يک دولتي
بوجود بيايد که با هم قشرها به عدالت رفتار کند و امتياز بين قشرها را ندهد مگر به
امتيازات انساني که خود آنها دارند. ما اگر موفق بشويم و جمهوري اسلامي به تمام
معني در ايران بپا کنيم اين الگو خواهد شد از براي همه کشورها که معني دمکراسي را
به آن معناي حقيقي، نه به آن معناي طرحي بدون حقيقت، و معني آزادي را به آن معناي
حقيقي،‌ نه به آن معنايي که براي اغفال ديگران است، انشاءالله پياده بشود. ما
اميدواريم که با همه ملت‌ها و دولت ها با حسن جوار، با حسن نيت و با حسن رفتار و
با ارتباطات حسنه رفتار کنيم و دولت ما با همه دولت ها روابط حسنه متقابله داشته
باشد». (23/4/1358)

« ما با همه
ملتهاي عالم مي خواهيم دوست باشيم، با همه دولت هاي عالم به حسب طبع اولي مي
خواهيم که روابط حسنه، با احترام متقابل نسبت به همه داشته باشيم، مگر اينکه دولت
هائي باشند که با ما خلاف رفتار کرده باشند و بخواهند به ما ظلم بکنند، تحميل
بکنند، سلطه جوئي کنند بر ما، که ما با آنها مخالف هستيم و هرگز اجازه نخواهيم داد
که آنها دخالتي در مملکت ما بکنند و آن سلطه جوئي هائي که آن وقت مي کردند، بکنند
و با آنها البته نمي توانيم روابط داشته باشيم». (8/9/1358)

«ما بايد
همان گونه که در زمان صدر اسلام، پيامبر سفير به اين طرف و آن طرف مي فرستاد که
روابط درست کند، عمل کنيم و نمي توانيم بنشينيم و بگوئيم که با دولت ها چکار
داريم. اين بر خلاف عقل و بر خلاف شرع است و ما بايد با همه رابطه داشته باشيم،
منتها چند تا استثناء مي شود که الان هم با آنه رابطه نداريم…. البته ما طرفدار
همه مظلومين در همه جا هستيم و ميل داريم که مظلومين بر همه ستمگران غلبه کنندو
آقايان توجه کنند که روابط زمان سابق نباشد که در زمان سابق روابط يک طرفه بود،
آقايي و نوکري، چه در زمان قاجار و چه در زمان رضا خان و تا آخر… و اين که با
همه دولت ها رابطه داشته باشيم، يعني، رابطه دوستانه، نه روابط بين ارباب و رعيت و
ما اين روابط را نمي خواهيم مادامي که اين طور هست، و ما استقلال خودمان را مي
خواهيم حفظ کنيم و در دنيا زندگي کنيم و اسلام را به پيش ببريم». (6/8/1363)

«اسلام در
بعد سياسي، کشورها را در همه زمينه‌ها بدون تشبث به دروغ و خدعه و توطئه‌هاي
فريبنده، به اداره و تمشيت حکومت سالم هدايت مي کند و روابط را با کشورهاي ديگري
که زيست مسالمت آميز و خارج از ظلم و ستمکاري متعهد هستند،‌محکم و برادرانه مي
کند». (25/5/1364)

«مردم عزيز
ايران که حقاً چهره منور تاريخ بزرگ اسلام در زمان معاصرند، بايد سعي کنند که سختي
ها و فشارها را براي خدا پذيرا گردند تامسئولان بالاي کشور به وظيفه اساسي شان که
نشر اسلام در جهان است برسند و از آنان بخواهند که تنها برادري و صميميت را در
چهارچوب مصلحت اسلام ومسلمين درنظر بگيرند…. من باز مي گويم همه مسئولان نظام و
مردم ايران بايد بدانند که غرب و شرق تا شما را از هويت اسلامي تان- به خيال خام
خودشان- بيرون نبرند، آرام نخواهند نشست نه از ارتباط با متجاوزان خشنود شويد و نه
از قطع ارتباط با آنان رنجور، هميشه با بصيرت و با چشماني باز به دشمنان خيره شويد
و آنان را آرام نگذاريد که اگر آرام گذاريد، لحظه اي آرامتان نمي‌گذارند».
(2/1/1368)

امام خمینی ثابت و استوار(روابط خارجی)

دانستنیهایی ازقرآن(مقام والای پیامبر)

سخنان معصومین(آداب مسافرت)

شگفتی های میلاد پیامبر(ص)

ولادت صادق آل محمد(س)

ایمان و عمل صالح                                               
آیت الله جوادی آملی

شرح زیارت امین الله علیه السلام                                 آیت
الله محمدی گیلانی

حوادث سال دوم هجرت                                          حجة الاسلام و المسلمین رسولی محلاتی

نقش مشورت در رهبری                                         حجة
السلام و المسلمین محمدی ری شهری

آزادی و اهمیت آن ازدیدگاه اسلام و امام                       حجة الاسلام  والمسلمین اسدالله بیات

گفته ها و نوشته ها

هشدار به دستگاه های اجرائی                                    حجة الاسلام
و المسلمین محمدتقی رهبر

نگاه به درون یا رفاقت نامیمون                                 مهندس محمد
باقریان

نگاهی به منطقه بحرانی قفقاز                                  دکتر محمدرضا
حافظ نیا

تحلیل پدیده های سیاسی                                         سید موسی میرمدرس

جمهوری خودمختار و مسلمان نسین قراقالپاق              غلامرضا گلی زواره

پاسخ به نامه ها

نگاهی به رویدادها

رهنمودها

مقام معظم رهبري حضرت آيت الله خامنه‌اي:

·       
ارزش خدمت به مردم، اهداف الهي و اسلام، از برترين عبادتهاست و مسئولين نظام
مقدس اسلامي نبايد به ظواهر مادي دلبسته شوند.

·       
كوچكترين غفلت در انتخاب مسير عمومي انقلاب، خسارات جبران ناپذيري در پي خواهد
داشت لذا بايد آنچه كه اسلام و انقلاب را در كشور رشد مي‌دهد، حفظ و تقويت گردد.

·       
قشرهاي مستضعف جامعه بايد در درجه اول مورد توجه باشند، رشد اقتصادي تنها هدف
ما نيست بلكه هر برنامه اقتصادي زماني معتبر است كه خود و يا اهداف آن جامعه را به
عدالت اجتماعي نزديك كند و مجلس شوراي اسلامي اين مهم را بايد مورد توجه قرار دهد.
8/3/72

·       
در قضيه فلسطين تنها مذاكره‌اي صحيح است كه به خروج صهيونيستها از فلسطين
منتهي بشود، اما اگر نتيجه مذاكره اين باشد كه غاصب بر سرزمين فلسطين مسلط بماند و
محروميت ملت فلسطين ادامه داشته باشد، اين بر خلاف اسلام و احكام الهي است.
13/3/72

·       
امروز حامي تروريسم در دنيا،‌ رژيم آمريكاست كه از رژيم غاصب و تروريست
اشغالگر قدس حمايت مي‌كند، دخالت در امور داخلي كشورها، كشتن افراد، دخالت سازمان
جاسوسي سيا در كشورهاي مختلف از نمونه‌هاي بارز حمايت از تروريسم در دنياست.

·       
بر خلاف ادعاهاي قدرت‌هاي زورگو، صدور انقلاب به معناي صدور كالا نيست بلكه به
معناي صدور يك انديشه و فكر است، كه اين كار انجام شده و روز به روز آثار خود را
در جهان نشان مي‌دهد.

·       
ما ادعاهاي مطرح شده در مورد حمايت مادي و تسليحاتي از نهضت‌هاي اسلامي سراسر
جهان را تكذيب مي‌كنيم اما به حمايت معنوي و سياسي خود از تمامي مسلمانان مظلوم در
سراسر جهان ادامه مي‌دهيم.

·       
ما بر حمايت از مظلومان و مسلمانان تحت ستم تأكيد داريم و با تحميل فرهنگ غرب
بر مسلمانان مخالفيم. ما در مقابل انواع حيله‌هاي نظام‌هاي استكباري براي ترويج
فساد و بي بندو باري و تضييع حقوق زنان مي‌ايستيم و اجازه نخواهيم داد كه اصول
جمهوري اسلامي متزلزل بشود.

·       
اگر امام بزرگوار(ره)، اين مرد الهي و معنوي حتي بعد از درگذشت خود در دلهاي
امت جا دارند و مرقد مطهر ايشن محل زيارت مشتاقان در تمام دوره سال شده به اين
دليل است كه آن بزرگوار انساني مخلص بود كه در تمامي كارها براي خدا، در راه خدا و
به نام خدا حركت و عمل مي‌كرد.

·       
جلوه‌هاي دنيا و فريبندگي‌هاي زندگي مادي بايد ما را مجذوب خود نسازد، اگر چه
تلاش مادي و فعاليت براي سازندگي يك وظيفه است اما مجذوب شدن و دل بستن به دنيا و
ترجيح دادن لذائذ مادي بر راه خدا، ضد ارزش و خلاف وظيفه است. 14/3/72

·       
كار امام در اين برهه حساس در طول تاريخ بعد از اسلام با اين عظمت و ابعاد
سابقه نداشته است. امام در دنيائي كه مالامال از انگيزه‌هاي مادي است به نام خدا و
ارزشهاي معنوي والهي تحرك و تحول عظيمي را ايجاد كرد و نشان داد وقتي كار براي خدا
باشد حتي مقابله با همه دنيا و روبرو شدن با ابرقدرتها آسان است. 19/3/72

·       
اصول نظام اسلامي ايران، اصول انقلاب و اصول تعيين شده بوسيله امام (ره) است و
ما در صدد همرنگ شدن با نظامهاي ديگر نيستيم بلكه تابع اسلام و انقلابيم و اين
ارزشها هميشه زنده و باقي خواهد ماند… امروز نظام جمهوري اسلامي بايد نشان دهد
كه نسبت به اصول و ارزشهاي اسلامي به شدت پايبند است و حاضر نيست از اين اصول يك
گام عقب نشيني كند. 8/3/721

نگاهي به رويدادها

جهان اسلام

·       
وزير خارجه اسرائيل: سركوب مبارزان فلسطيني راه صلح با اعراب را هموار مي‌كند!
18/3/72

·       
كروات‌ها «رسول منتظري» ديپلمات ايراني و همراه وي را در نزديكي سارايوو به
شهادت رساندند. 22/3/72

·       
مسلمانان شهر «قونيه» تركيه، طي تظاهراتي اعتراض آميز، هزاران نسخه از روزنامه
«ايدينليك» را به خاطر چاپ كتاب آيات شيطاني به آشت كشيدند.

·       
آمريكا خواستار سركوب حركتهاي اسلامي در تركيه شد. 25/3/72

·       
هزاران سوماليايي با شعار الله اكبر عليه آمريكا و سازمان ملل در موگاديشو
تظاهرات كردند.

·       
رئيس حزب «تجمع يمن براي اصلاح»: اجراي شريعت اسلامي خواست تمام مردم يمن است.
27/3/72

·       
وزير خارجه فرانسه آمادگي كشورش را براي سركوب انقلابيون مسلمان الجزاير اعلام
كرد. 30/3/72

·       
دادستان نظامي رژيم مبارك براي 32 مبارز مصري تقاضاي اعدام كرد.

·       
12 مسلمان در
دادگاه الجزاير به اعدام محكوم شدند.

·       
جان ميجر: انگليس اجازه نخواهد داد مسلمانان در بوسني پيروز شوند. 6/4/72

·       
تظاهرات مسلمانان تركيه عليه مترجم كتاب آيات شيطاني 40 كشته بجا گذاشت.

·       
پليس آمريكا با حمله به يك مسجد در نيويورك، شيخ عمر عبدالرحمن را دستگير كرد.

·       
جماعت اسلامي مصر: اگر پليس آمريكا شيخ عبدالرحمن را آزار دهد به منافع آمريكا
در سراسر جهان حمله خواهيم كرد.

·       
در پي حمله وهابيون به صفوف عزاداران حسيني 11 پاكستاني عزادار به شهادت
رسيدند و 71 تن زخمي شدند. 12/4/72

·       
تظاهرات خونين عليه ناشر كتاب آيات شيطاني مقامات سياسي و نظامي تركيه را به
شهر «سيواس» كشاند.

·       
روزنامه لوس آنجلس تايمز: ايران با برخورداري از ايدئولوژي اسلامي، بزرگترين
خطر براي رژيم صهيونيستي است.

·       
متجاوزان صرب چهار مسجد را در شمال بوسني با ديناميت منفجر كردند. 14/4/72

·       
منازل فلسطيني‌ها در اطراف حرم حضرت ابراهيم(ع) به تصرف صهيونيست ها در آمد.

·       
لوس آنجلس تايمز: غرب توان مقابله با اسلام را ندارد.

·       
در ادامه عمليات سركوبگرانه شب گذشته نيروهاي امنيتي هند در كشمير 39 مسلمان
كشميري به شهادت رسيدند. 16/4/72

اخبار داخلي

·       
رهبر انقلاب 2768 نفر از محكومين را بمناسبت اعياد قربان و غدير مورد عفو قرار
دادند.

·       
اولين عمل پيوند مغز استخوان در شيراز انجام شد. 17/3/72

·       
سد ساوه با ظرفيت 25 ميليون متر مكعب افتتاح شد.

·       
ايران براي اولين بار عضو هيأت مديره سازمان بين المللي كار شد.

·       
آقاي هاشمي رفسنجاني با كسب اكثريت آراي مردم براي دومين بار به رياست جمهوري
برگزيده شد. 23/3/72

·       
عضو گروهك منافقين و عامل پخش شايعه ربودن دانش آموزان تهراني دستگير شد.

·       
38 پروژه ملي
آسيب ديده در جنگ، صد در صد بازسازي شد. 25/3/72

·       
رئيس جمهور: با اجراي برنامه دوم، از نظر اقتصادي كاملاً مستقل خواهيم شد.
27/3/72

·       
بيماري ايدز در ايران تا كنون 49 نفر را به هلاكت رسانده است.

·       
قاچاقچيان در فجيع ترين جنايت، 17 روستائي را در داراب قتل عام كردند. 30/3/72

·       
رئيس جمهور: امر به معروف و نهي از منكر بايد در جامعه به يك فرهنگ تبديل شود.

·       
نخستين واحد نيروگاه 700 مگاواتي قم وارد شبكه سراسري شد.

·       
فرش نفيس «كعبه معظمه» با 8/8 ميليون گره و 100 رنگ پس از 3 سال تلاش مداوم در
تبريز بافته شد.

·       
طي 5 روز گذشته 2000 كيلو مواد مخدر در سراسر كشور كشف شد. 3/4/72

·       
بر اساس گزارش بانك جهاني، ايران بيستمين قدرت اقتصادي جهان است. 12/4/72

·       
آقاي هاشمي رفسنجاني بمنظور شركت در اجلاس سران كشورهاي عضو سازمان همكاري‌هاي
اقتصادي «اكو» عازم تركيه شد.

·       
رشد با سوادي در كشور از 48 درصد به 75 درصد رسيد.

·       
ايران به دور دوم مسابقه‌هاي مقدماتي فوتبال جام جهاني در آسيا راه يافت.
15/4/72

اخبار خارجي

·       
شهر گنجه به تصرف نيروهاي ضد دولتي جمهوري آذربايجان درآمد.

·       
150 نفر از نيروهاي آمريكائي و پاكستاني در سومالي كشته و مجروح شدند. 17/3/72

·       
مانور نظامي مشترك هوائي، دريائي و زميني كويت، آمريكا و انگليس در كويت آغاز
شد. 18/3/72

·       
ديويد اوئن، نماينده جامعه اروپا، كاخ سفيد را مسئول مستقيم جنايات صربها در
بوسني خواند.

·       
سازمان عفو بين الملل: آمريكا با كمكهاي خود به رژيمهاي اسرائيل، مصر و تركيه
شريك شكنجه و سركوب در اين كشورهاست.

·       
كويت حفر خندق ميان مرز خود با عراق را آغاز كرد. 22/3/72

·       
نيروهاي چند مليتي، تظاهرات مردم سومالي در مخالفت با عمليات نظامي آمريكا و
سازمان ملل را به خاك و خون كشيدند.

·       
دولت نيجريه، رئيس سرويس اطلاعاتي آمريكا را بخاطر مداخله علني آمريكا در امور
داخلي نيجريه، اخراج كرد.

·       
بدليل تشنج در سومالي، مانور نيروهاي آمريكائي در خليج فارس ناتمام ماند.
23/3/72

·       
انفجار مهيبي در محل ساختمان سفارت تركيه در باكو صورت گرفت.

·       
اولين كنفرانس بين المللي حقوق بشر با حضور نمايندگان 180 كشور در وين گشايش
يافت. 25/3/72

·       
يلتسين: همكاري ايران و روسيه به تحكيم صلح جهاني كمك خواهد كرد.

·       
عراقيهاي خشمگين، مانع ورود برادر صدام به كنفرانس حقوق بشر در وين شدند.
26/3/72

·       
صربها و كرواتها در مورد تجزيه بوسني به 3 كشور جداگانه توافق كردند.

·       
واتيكان عملكرد سازمان ملل را در بوسني و سومالي «دوگانه» خواند. 27/3/72

·       
توكيو گرانترين شهر جهان معرفي شد.

·       
حكومت جبهه خلق در جمهوري آذربايجان، با فرار ايلچي بيگ از باكو، سقوط كرد.
«حيدر علي اف» قدرت را در اين جمهوري بدست گرفت.

·       
آمريكا، تركيه و جامعه اروپا از رئيس جمهوري متواري آذربايجان حمايت كردند.

·       
مشاور رئيس جمهور فرانسه: سازمان ملل در خطر تبديل شدن به ابزار دست آمريكا
است. 30/3/72

·       
آمريكا براي تشديد سركوب حركتهاي مردمي 2500 تفنگدار ديگر در سواحل سومالي
پياده كرد.

·       
نيويورك تايمز: آمريكا به قانون جنگل بيش از قوانين بين المللي اعتقاد دارد.

·       
نخستين قطار فرانسوي از زير درياي مانش عبور كرد. 31/3/72

·       
مردم مونترال كانادا با حمله به اماكن فساد و فحشاء، خواستار بازداشت
گردانندگان اين مراكز شدند.

·       
دبير كل سازمان عفو بين الملل: دستاوردهاي كنفرانس حقوق بشر در وين شرم‌آور
است.

·       
رژيم مصر گذرگاه «رفح» را به روي فلسطينيان فراري از شكنجه گاههاي يهود بست.

·       
«تايم» و «سي.
ان. ان»: ميزان محبوبيت كلينتون از 49 درصد به 38 درصد كاهش يافته است. 3/4/72

·       
«ايلچي بيگ» با
رأِ مجلس جمهوري آذربايجان از قدرت بركنار شد.

·       
اقامت نيروهاي آمريكا و متحدانش در خاك تركيه تمديد شد. 5/4/72

·       
آمريكا با پرتاب 23 موشك «تاماهاوك» از خليج فارس و درياي سرخ به بغداد، دهها
كشته و زخمي برجاي گذاشت.

·       
دولت انگليس از حمله موشكي آمريكا به بغداد حمايت كرد.

·       
احزاب مخالف حكومت مراكش در انتخابات پيروز شدند.

·       
آمريكا از عدم پيشرفت مذاكرات سازش اعراب و اسرائيل اظهار نارضايتي كرد.
6/4/72

·       
منطقه قره‌باغ آذربايجان به تصرف كامل نيروهاي ارمنستان درآمد.

·       
محاكمه 11 عراقي و 3 كويتي متهم به قتل جورج بوش در كويت آغاز شد.

·       
وزير خارجه آمريكا: سياست جديد كاخ سفيد، اعمال فشار اقتصادي بر ايران است.
8/4/72

·       
آمريكا، دو روز پس از حمله موشكي به بغداد، تأسيسات رادار ضد هوايي عراق در
بصره را منهدم كرد.

·       
در آستانه برگزاري اجلاس هفت كشور صنعتي، يك پايگاه هوايي آمريكا در حومه
توكيو مورد حمله قرار گرفت.

·       
سرمايه داران اسرائيلي براي خريد كارخانجات ريسندگي و بافندگي مصر راهي اين
كشور شدند! 13/4/72

·       
رژيم عراق رسماً ادعاي ارضي خود نسبت به كويت را پس گرفت.

·       
هتل «هايت» سئول كه براي اقامت كلينتون (در هفته آينده) در نظر گرفته شده بود
منفجر شد. 15/4/72

·       
برژينسكي: بيداري ملتها رهبري جهاني آمريكا و اروپا را با اشكال مواجه كرده
است.

·       
آمريكا بخاطر نقض حقوق بشر از سوي سازمان عفو بين الملل محكوم شد.

·       
يك پادگان نظامي آمريكا در ژاپن هدف شش راكت قرار گرفت. 16/4/72

از ميان نامه‌ها

درد دلي با دردشناسان

مسئول محترم ماهنامه پاسدار اسلام- ارگان دفتر تبليغات
اسلامي حوزه عليمه قم

سلام عليكم

از اين كه وقت گرانبهايتان را مي‌گيرم و مصدع مي‌شوم پوزش
مي‌خواهم. ولي چكنم؟ چاره و صلاح اين ديدم كه مصدق اوقات شما گردم و از آنجا كه در
مجله وزين پاسدار اسلام گهگاهي تحت عنوان «انتقادها و پيشنهادها» و «از ميان نامه‌ها»
و عناوين ديگر، مطالبي مفيد كه درد دل امت اسلامي مي‌باشد درج مي‌شود ناچار به شما
و مجله شما متوسل مي‌شوم و درد دل خود را، كه احتمالاً درد دل امت ايثارگر مي‌باشد
با شما در ميان مي‌گذارم. باشد كه تيرم به هدف اصابت نمايد و كارساز واقع شود و از
طرفي با اين شكوائيه انجام وظيفه نموده باشم كه قرآن كريم فرموده است: «فانما عليك
البلاغ».

صبح روز جمعه 25/4/72 برابر با 25 محرم مصادف با سالروز
شهادت جانگداز قافله سالار نهضت خونين كربلا حضرت سيد الساجدين(ع) بود، به حرم
مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) مشرف شدم. در حالي كه دسته‌هاي عزادار به طرف حرم مطهر
در حركت بودند، متأسفانه در اطراف حرم و مقابل دربهاي ورودي، تعدادي خانمهائي را
ديدم كه با مانتو و بدون چادر و با وضع بسيار زننده‌اي!! در حال رفت و آمد مي‌باشند.
ناگهان به ياد چند مطلب افتادم.

مطلب اول اينكه: قبل از انقلاب اسلامي در اين شهر مقدس و
پايگاه علم و فضيلت از اين افراد خبري نبود و ظاهر امر رعايت مي‌شد! و كسي به خود
اجازه چنين گستاخي و جسارتي را نمي‌داد كه در اطراف حرم مطهر و حتي در خيابانهاي
اطراف، بدون چادر و با مانتو ظاهر شود.

مگر چه شده است؟! به جز اينكه انقلاب شده و ملت قهرمان
ايران و علاقمندان به مكتب اهل بيت و نهضت عاشورا و سرور آزادگان براي مبارزه با
ظلم و منكرات بهترين عزيزان خود را در اين راه فدا كردند و اين همه معلول و جانباز
و آزاده را پذيرا گشتند و اين همه خانواده‌هاي محترم حاضر شدند كه همانند اهل بيت
سالار شهيدان، بي سرپرست گردند و جگر گوشگان خود را ايثار نمايند تا نظام مقدس
جمهوري اسلامي استقرار يابد و با هر چه ضد ارزش و ضد دين است مبارزه شود؟!

و از طرفي:

مگر اينجا حرم مطهر و مقدس حضرت فاطمه معصومه(س) دختر موسي
بن جعفر(ع) نيست؟!

مگر اينجا پايگاه علم و فقاهت نيست؟!

مگر اينجا پايگاه تدريس قرآن و احكام نيست؟!

مگر اينجا پايگاه مبارزه با منكرات نيست؟!

مگر اينجا پرورش دهنده روحانيت اصيل و مبارز نيست؟!

مگر اينجا پرورش دهنده شخصيتهاي برجسته علمي و مراجع
گرانقدر تشيع و بالاخره پرورش دهنده امام خميني(ره) بنيانگذار جمهوري اسلامي
نيست؟!

مگر از همين قم مقدس و قيام مردمي آن نبود كه به فرار شاه
خائن و برچيده شدن دودمان پهلوي جنايتكار و سرانجام استقرار نظام مقدس جمهوري
اسلامي منتهي گرديد؟!

مگر در اين چند سال اخير اين همه شهيد و در رأس آنها
عزيزاني همچون مطهري‌ها، بهشتي‌ها، رجائي‌ها، باهنرها، شهداي محراب، شهداي جبهه‌هاي
جنگ در اين راه فدا نگرديدند؟!

مگر در چنين ايامي، امام حسين(ع) بخاطر امر به معروف و نهي
از منكر و اصلاح جامعه و مبارزه با فساد قيام نكرد؟!

مگر خون مقدس سرور آزادگان و يارانش در اين راه ريخته نشد؟!

مگر اهل بيت گرامش مانند چنين ايامي، بخاطر دفاع از آرمان
مقدس سيدالشهداء، اسير نشدند و آن همه مصيبت جانكاه و جانگداز را پذيرا نگرديدند؟!

و بالاخره مگر خداي سبحان براي اينكه جامعه، يك جامعه
اسلامي باشد و از منكرات و آنچه سلامتي جامعه را تهديد مي‌كند اثري نباشد، اين همه
سرمايه‌گذاري نكرده و بهترين انسانها را در اين راه فدا ننموده؟!

و مگر دشمنان دين ساكت نشسته‌اند و ما را به حال خود وا مي‌گذارند؟!

و در پايان مگر قيام و مبارزه مختص امام حسين(ع) بود و ما
هيچ وظيفه‌اي نداريم؟! و و…

و مطلب ديگر اينكه: در همان روز جمعه كه از درب ورودي سه
راه موزه وارد حرم مطهر شدم متأسفانه ديدم خانم جواني كه بدون چادر و وضع بسيار
زننده و غير قابل تحملي داشت وارد حرم شد و چادري از يكي از خادمين محترم دريافت
كرد و به سر انداخت و روانه حرم مطهر گرديد كه چادر سر كردن او نيز تماشائي بود!
كه اي كاش چادر به سر نمي‌كرد همو كه با چادر و حجاب بيگانه بود! و…

سئوال و تعجب اينجاست كه آيا به كسي كه به اسلام احترام نمي‌گذارد
و براي حجاب ارزشي قائل نمي‌شود و به مقدسات دهن كجي مي‌نمايد و علناً اشاعه منكر
مي‌نمايد و در يكي از مقدس ترين اماكن با اين وضع زشت و فجيع رفت و آمد مي‌نمايد و
اسلام و انقلاب و ارزشها را زير سئوال مي برد، بايد چادر داد تا با آن وضع وارد
حرم شود؟!

آيا اين كار درست است؟!

خدا را شكر كه در اين روزها تمام رسانه‌ها دو از امر به
معروف و نهي از منكر مي‌زنند و مشغول فعاليت هستند و ائمه جمعه و ساير مسئولين نيز
سفارش به اجراي احكام و مبارزه با منكرات مي‌نمايند و…

خلاصه درد دلها زياد و روز به روز متأسفانه دشمنان اسلام و
مخالفين انقلاب با حربه جديدي براي مبارزه با آرمان مقدس اسلام ظاهر مي‌شوند. و
بايد امروز به فكر چاره بود كه فردا دير است!

و بالاخره با خود گفتم كه تو هم، مسلماني و در نظام مقدس
جمهوري اسلامي زندگي مي‌كني و تو هم، رسالتي داري و بايد گفتني‌ها را بگوئي، شايد
مؤثر واقع شود كه ناچار به نوشتن اين سطور و درد دل گرديدم كه قرآن فرموده:

«فانما عليك البلاغ». 27/4/72 «قم: ع-م»

قزاقستان،‌ وسيعترين جمهوري آسياي مركزي

غلامرضا گلي زواره

* اوضاع جغرافيايي:

جمهوري قزاقستان با وسعتي برابر 300/717/2 كيلومترمربع،
بزرگترين جمهوري آسياي مركزي محسوب مي‌شود و با توجه به 16538000 نفر سكنه آن،
تراكم نسبي جمعيت، در اين سرزمين حدود 6 نفر در كيلومتر مربع مي‌باشد. اين جمهوري
از شمال و غرب با جمهوري فدراتيو روسيه، از شرق با چين، از جنوب با ازبكستان،
قرقيزستان و تركمنستان، مرز مشترك دارد. فاصله بين شمالي‌ترين و جنوبي‌ترين نقطه
آن 2000 كيلومتر است و نقطه شرقي و غربي آن حدود 3000 كيلومتر از يكديگر فاصله
دارند.[1] وسعت
زياد موجب تنوع آب و هوايي در اين جمهوري شده است و ضمن داشتن ارتفاعات پوشيده از
برف، از دشتهاي استپي پرآب، مناطق جلگه‌اي مرغزارها و صحاري سوزان برخوردار مي‌باشد.
با وجود آنكه كوههاي تيان‌شان در شرق و درياي خزر در غرب اين جمهوري قرار دارد اما
خشكسالي و كمبود آب از شرايط منفي اين منطقه است. حداكثر دماي آن در تابستان به 40
درجه سانتيگراد و در زمستان به 40- سانتيگراد مي‌رسد. درياچه‌اي معروف «زايسان»،
«بالخاش» و «آرال» و نيز رودخانه سير دريا (سيحون) در جنوب قزاقستان واقعند.

مركز حكومت آن شهر «آلماآتا» (ALMA- ATA) مي‌باشد كه نام عربي آن
«المعطاة» است[2] و اين كلمه
يك لغت قزاقي است كه آن را به «پدر سيب» معنا نموده‌اند زيرا آلماآتا و نواحي
اطراف آن پوشيده از باغهاي سيب مي‌باشد. البته در گذشته به «ورنوي» و «ورني» معروف
بود. طبق جديدترين آمار، تعداد سكنه آلماآتا به 1132000 نفر بالغ مي‌گردد. در حومه
آلماآتا و در كنار كوهستانهاي «آلاتا» (ALata) بزرگترين سالن اسكي روي يخ جهان وجود دارد. در ادوار گذشته،
رؤساي قبايل گوناگون قزاق در بالاي اين قلل سرسبز همديگر را ملاقات مي‌نمودند.[3]
قزاقستان از نظر تقسيمات كشوري 17 استان و 83 شهر دارد كه غالب كانونهاي شهري آن
در نيمه جنوبي آن واقع شده‌اند.

دو بندر شفچنكو 8(Shefchenko) و گوريوف كه در ساحل درياي خزر
واقعند، مربوط به اين جمهوري مي‌باشند. راههاي ارتباطي قزاقستان اعم از شوسه و خط
آهن به اين دو بندر مهم ختم مي‌شوند و از اين لحاظ نواحي ياد شده اهميت سوق الجيشي
مهمي براي جمهوري قزاقستان دارد.

در 26 اكتبر 1920 ميلادي، جمهوري خودمختار شوروي سوسياليستي
قزاق (SSR) در داخل جمهوري سوسياليستي
فدارتيو روسيه RSFSR)) اعلام موجوديت كرد. پس از
مرزبندي سالهاي 1924 و 1925 ميلادي ايالات «سيردريا» و «سميرچي» كه در آغاز، جزء
جمهوري تركستان بودند، به جمهوري خودمختار قزاق واگذار شدند، زيرا غالب سكنه اين
نواحي را قزاقها تشكيل مي‌دادند. در سال 1925 ميلادي ايالت خودمختار «قراقالپاق»
به جمهوري قزاق منضم گرديد ولي در سال 1932 م ايالت مزبور به سطح جمهوري خودمختار،
ارتقاء يافت و در سال 1936 ميلادي از قزاقستان منفك و به جمهوري ازبكستان پيوست.
در پنجم دسامبر همين سال، جمهوري قزاق به يك جمهوري عضو اتحاد جماهير فدراتيو
سوسياليستي شوروي مبدل گرديد.[4]

* فراز و نشيب در تاريخ قزاقستان

استراتژي روسها اعم از دولتمردان و روسهاي مقيم اين جمهوري
بر اساس جدا نمودن قزاقستان از آسياي مركزي، برنامه‌ريزي شده بود كه متأسفانه اين
روش سياسي همچنان ادامه دارد و رژيم حاكم بر اين سرزمين در راستاي اهداف روسيه اين
جدايي گزيني را عملاً قبول دارد.

بيم نظام حاكم بر روسيه از پيوستن قزاقستان به آسياي مركزي،
به خاطر آن است كه اين كشور پروسعت زرخيز نسبتاً توسعه يافته و تقريباً صنعتي،
ممكن است پتانسيل قدرت را در اين نواحي افزايش دهد و لذا در گذشته، تلاش بر اين
بوده كه قزاقستان به عنوان سرزمين باهويت جداي از جمهوريهاي آسياي ميانه معرفي گردد.

سوابق تاريخي، مسائل قومي و فرهنگي، نه تنها اين انفكاك را
نمي‌پذيرد بلكه پيوندهاي اين سرزمين را با ايران و جمهوريهاي آسياي مركزي در زمينه‌هاي
تاريخي، فرهنگي و ادبي آشكار مي‌نمايد.

قوم «سكاها» در استپ‌هاي قزاقستان و جانب شرقي حوضه آمودريا
مي‌زيسته‌اند و همانگونه كه داريوش در بند ششم سنگ نبشته بيستون مي‌گويد سرزمين
سكاها جزو ساتراپهاي شمال و شمال شرقي هخامنشيان محسوب مي‌شده است. در عصر
اشكانيان و ساسانيان قلمرو مزبور همچنان در داخل مرزهاي ايران آن روز بوده است.
يعقوبي در كتاب «البلدان» خود كه آن را به سال 287 هـ ق تأليف نموده، نواحي جنوي
قزاقستان، را جزء سرزمين خراسان بزرگ معرفي مي‌كند. بعدها و از اواسط قرن چهارم
هجري، «اصطخري» در كتاب «المسالك و الممالك» و نيز مؤلف گمنام «حدود العالم من
المشرق و المغرب» (تأليف شده بسال 372 هـ ق) آنسوي جيحون را ماوراء النهر نام مي‌نهند.

ياقوت حموي در «معجم البلدان» (623 هـ ق) مي‌نويسد: «پاره‌اي
از مردم، اعمال خوارزم را از شهرهاي خراسان مي‌آورند و حتي ماوراء النهر [نيمه
جنوبي قزاقستان] را جزء آن مي‌دانند».[5]

كشفيات باستان شناسي كه در سميرچه و آلماآتا بدست آمده و
عبارت است از سيني قرباني برنزي، عود سوز برنزي، شير بالدار برنزي و… نه تنها
مؤيد قدمت تاريخي اين منطقه است بلكه پيوند فرهنگي، هنري و قومي آن را با خراسان و
ماوراء‌النهر به اثبات مي‌رساند.[6]

قزاقها كه زندگي چادرنشيني و صحراگردي داشتند از قرون ق.م
در سرزميني كه اكنون قزاقستان نام دارد، استقرار يافتند. اين قوم در قرن ششم
ميلادي بخشي از خانات ترك را تشكيل مي‌دادند كه تا دو قرن بعد دوام آوردند. «قره
خانيها» از قرن دهم تا دوازدهم بر نواحي جنوبي قزاقستان به مركزيت سميرچيه (SEMIRCHJE) حكومت مي‌كردند.

در حدود قرن دوازدهم (1130 م) قراختائيان كه بودايي مذهب
بودند و با اسلام و مسلمانان سر ستيز داشتند و به قزاقستان كنوني رسيدند و در سال
1136 م دولت قره خانيان را برانداختند و اين تعرض قراختائيان به آسياي ميانه،
نخستين حمله و واكنش در برابر فرايند اسلامي بود، آنان در اندك مدتي نواحي آسياي
ميانه را به زير سلطه خود درآوردند. و اين براي مسلمانان بسيار ناپسند بود كه
سرزميني اسلامي بدست كفاري بت‌پرست مي‌افتاد. اين قوم در اوايل قرن سيزدهم به دست
مغولها ريشه‌كن شدند و پس از آن «اردوي سفيد» كه توسط «اوردا»- فرزند ارشد جوجي-
تشكيل شده بود، به زودي توانست نواحي جنوبي قزاقستان را تصاحب شود.

در اوايل قرن شانزدهم، غالب قبايل قزاق، تحت حكمراني قاسم
خان با يكديگر متحد گرديدند كه با مرگ وي بين قزاقها انشقاق پديد آمد و در قرن
هفدهم ميلادي، سه اردوي مستقل قزاق- از يكديگر- بوجود آمد.[7]

در سالهاي نخست قرن هفدهم يكي از ايلهاي غرب مغولستان كه
«تورقوت» (TORGET) نام داشت جونگاريه را ترك گفته و
از شمال تا به جنوب آسياي ميانه را درنورديده و در اراضي جنوبي ولگا استقرار
يافتند. اين قوم بعدها به «قلموقها» معروف شدند، قلموقها به همراه قوم «اويراتها»
با مسلمانان آسياي ميانه نبرد سنگيني را آغاز كردند و اويراتها در 1718 م در كنار
درياچه بالخاش با يكي از اردوهاي قزاق روبرو شده، آنها را درهم شكستند. اينان با
نهب و غارت و كشتارهاي وحشيانه، هول و هراسي عجيب در قلوب ساكنين اين مناطق پديد
آوردند.[8]

در سالهاي دهه 1820 م حاكميت روسها، جايگزين سيطره خانها بر
مرغزارهاي قزاق شد و از سال 1891م نخستين موج مهاجرين روسي و اوكرايني راهي
قزاقستان شد، اين حركت سازمان يافته از سوي دولت مركزي برنامه‌ريزي شد و از آن
تاريخ تا اوايل قرن بيستم (1914 م) متجاوز از يك ميليون «اسلاو» از داخل روسيه و
اوكراين در اراضي مرغوب و حاصلخيز بويژه مرغزاهاي حاشيه شمالي قزاقستان امروزي
اسكان يافتند. تصرف زمينها، اغلب تحت فشار خشونت بار مأموران دولتي انجام مي‌گرفت
و منجر به بيرون كردن مردمان بومي از زمينهاي خود مي‌شد، اين برنامه‌ها كه در
نهايت سنگدلي صورت مي‌گرفت موجب پيدايش قحطي، طي سالهاي 1913 و 1915 م در ميان
مسلمانان گرديد.[9] خانم «مارتا
بريل اولكات» مي‌نويسد: «ظلم و استثمار روسيه بر قزاقها همراه با تبديل تدريجي
جامعه قزاقستان از چادرنشيني به نوعي زندگي غير مهاجر و تغيير پيشه شباني به
كشاورزي صورت پذيرفت، روسها انتقال دهنده تمدن خود و اروپائي‌ها به قزاق بوده و
اين امر روح زندگي آنان را مورد چالش قرار داده است».[10]

در سال 1916 م دولت تزاري براي رفع نياز نيروي انساني خود،
گروهي از نيروهاي قزاق را به واحدهاي كار فرا خواند كه اين اقدام، صبر و تحمل مردم
بومي را سرآورد و در قزاقستان قيامي به رهبري «امام گلدي ايمانوف»، «عبدالغفار
جامبوسين» و «كاظم اسپان» آغاز شد، در اين سال، ايلات كوچرو بر مهاجمين بيگانه
حمله آوردند و در برابر واكنش نيروهاي نظامي و دهقانهاي مسلح روس، قتل عام شدند و
آنان كه جان سالم بدر بردند به چين پناهنده شدند. با وجود اين رفتارهاي وحشيانه،
در سال 1917 م هنوز قزاقها در اين سرزمين، اكثريت اهالي منطقه را تشكيل مي‌دادند
كه تسويه نهايي با اين ملت مقاوم را مقامات شوروي بعهده گرفتند كه اولين اقدام
رژيم ماركسيستي جديد در سالهاي دهد 1920 م با كشتار احشام عشاير آغاز گرديد و با
رفتارهاي خشونت‌بار آنان طي 1926 م تا 1939 م متجاوز از 5/1 ميليون قزاق از گرسنگي
تلف شدند. هجوم گسترده مهاجرين شهري و روستايي روس به قزاقستان رفته رفته سكنه
قزاق را به اقليت رسانيد. در سال 1926م سكنه قزاق در اين جمهوري قريب به چهار
ميليون نفر بود كه در سال 1939 م به حدود سه ميليون نفر تقليل يافت.[11] و
بدين گونه قزاقستان ضمن آنكه به سوي يك توسعه اقتصادي و سرزمين تكامل يافته‌اي قدم
مي‌نهاد، ساكنين اصلي خود را به ميزان قابل توجهي با سياست جايگزيني، سركوب و قتل
عام از دست داد و روسهاي مهاجر جايگزين اين افراد شدند.[12]

استالين نيز در جنگ جهاني دوم،‌قزاقستان را به تبعيدگاهي
براي تمام مليت‌ها تبديل كرد و در اولين گام يك ميليون نفر از آلماني‌هاي تبعيدي
از ولگا به آنجا رفتند. كليه تاتارهاي قوم بازداشت شده و با وضع فجيعي به سيبري و
قزاقستان روانه شدند، اين عمليات در سال 1944 م صورت گرفت، در نوامبر همين سال،
مقامات شوروي بدون هيچ دليل آشكاري برخي از «مسختي‌هاي» جنوب گرجستان را بازداشت و
به قزاقستان و ازبكستان كوچ دادند.[13]

* اسلام در قزاقستان

اسلام بين قرن هفتم تا نهم ميلادي در بين جوامع اسكان يافته
قزاقستان تثبيت شد، گروهي ديگر در طول قزن شانزدهم اسلام را به عنوان آيين خود
پذيرفتند، با اين وجود قبايل صحرانشين و عشاير قزاق در معرض دين اسلام قرار نگرفته
بودند آنهايي هم كه مسلمان بودند، شناختي محدود و ناقص و سطحي از آيين خود داشتند
و كمتر نماز مي‌خواندند. در قرن نوزدهم، كاترين دوم به منظور ايجاد زمينه پذيرش
مسيحيت و وحدت بخشي به قبايل قزاق، بر آن شد تا نخست موجبات گرايش اين افراد را به
اسلام فراهم آورد و براي تحقق چنين منظوري تاتارها را به ميان ايشان روانه ساخت و
مسجدسازي را در بين قزاقها تشويق نمود.

تاتارها با نهايت شوق و تلاش همه جانبه موفق شدند كه در مدت
كوتاهي تمامي قزاقهاي چادرنشين را به سوي اسلام دعوت كنند و بر اثر اين تبليغات آن
چنان تعصب ديني و هويت اسلامي در بين قزاقها پديد آمد كه بر خلاف تلاشهاي تبليغاتي
و حست سركوبگرانه روسها، همچنان مسلمان باقي ماندند.[14] و
اين آيين بر سنت‌ها و روابط اجتماعي آنان تأثير گذاشت و در وحدت قبايل و استواري و
استقامت آنان در مقابل سركوبي‌هاي متجاوزين روس و شوروي، دخالت عمده‌اي داشت و
بدين گونه عدو سبب خير شد.

ناگفته‌ نماند كه روحاني اهل تصوف يعني «احمد ياسوي» از
مشايخ قرن دوازدهم، در نشر اسلام در بين قزاقها نقش مهمي را عهده‌دار بود و حتي
پيروانش اسلام را در سراسر دنياي ترك زبان انتشار دادند. آرامگاه وي در «ياسوي»
يكي از زيارتگاههاي مقدس در آسياي ميانه است و تيمور در سال 1397 م بر مزارش مسجدي
را بنا نمود. قزاقها سني مذهبند و پيرو مكتب حنفي مي‌باشند و بين آنها تصوف رواج
داردو مسلمانان قفقازي كه نوميدانه در تبعيدگاه خود- قزاقستان- مي‌زيستند به صورت
پرچمداران مبلغان اصيل اسلامي درآمدند و به آثار و علائم اسلام كه نزد قزاقها در
شرف انهدام و فراموشي بود حيات تازه‌اي بخشيدند.[15]

دكتر پيتر شولاتور[16] وقتي
از يكي از آلمانيهاي ساكن در قزاقستان پرسيده بود كه ريشه‌هاي اسلامي در نزد اهالي
بومي تا چه اندازه‌ عميق و قوي است؟، آلماني ولگايي گفته بود: «در سنين كودكي،
پسرها ختنه مي‌شوند و وقتي به سنين بالاتر مي‌روند به ايمان و تقدس علاقه پيدا مي‌كنند،
از خوردن مشروبات الكلي اجتناب مي‌نمايند و پاره‌اي از اوقات خود را در مساجد مي‌گذرانند،
بزرگترها و ريش سفيدها از احترام فوق العاده اي نزد جوانان برخوردارند و حتي برادر
كوچكتر در مقابل برادر مسن‌تر، نهايت احترام و ادب را بجا مي‌آورد». وي اضافه كرده
بود كه: «قفقازي‌ها توانسته‌اند هويت خود را حفظ كنند و حتي مسلمانان قفقاز
توانسته‌اند انديشه‌هاي خود را به كرسي بنشانند ولي روسها ما را متفرقه كرده و با
اين تفرقه كمرمان را شكسته‌اند!».

خانم «مارتا بريل اولكات» در كتاب «قزاقها» مي‌نويسد:
«تهديدآميزترين موضوعي كه روسها با آن مواجه‌اند، نفوذ مستمر اسلام در بين بوميان
قزاق مي‌باشد» وي مي‌افزايد: «طبق قراين، شمار فزاينده‌اي از جوانان قزاق به منظور
پر كردن خلأ اخلاقي، در حال روي آوردن به اسلام مي‌باشند» و بنا به اظهارات دكتر
«سرگئي پانارين» از آكادمي علوم روسيه: «اين قابليت تحسين برانگيز جوامع مسلمان در
تطبيق با شرايط نامساعد محيطي، عامل اميدوار كننده‌اي در آينده آنها به شمار مي‌رود».

«آلاش»، جنبش اسلامي قزاقستان مي‌باشد كه به اتهامي واهي از
سوي رئيس جمهور وقت «سلطان نظربايف» متهم گرديده و هفت نفر از اعضاي آن دست گير
شده‌اند.[17]نظربايف با
وجود آنكه مسلمان است، در يك اظهار نظر، نگراني خود را از گسترش بالقوه نفوذ اسلام
در آسياي مركزي اعلام كرده و سپس با اشاره به اين موضوع كه بسياري از قزاقها
مسلمانند ولي با اسلام سياسي آشنا نمي‌باشند و با بنيادگرايي هيچ ارتباطي ندارند،
گفته است: «من درباره بنيادگرايي اسلامي خيلي نگرام هستم»[18]

ناآرامي‌ها و نهضت‌هايي كه قزاقها بوجود آورده‌اند، غالباً
ريشه اسلامي داشته است. به عنوان نمونه در سال 1980 ميلادي در آلماآتا، شورش‌هايي
بوقوع پيوست كه علت آن، اين بود كه مأموران دولتي دستور خاكسپاري سربازان قزاقي را
كه در افغانستان كشته شده بودند در يك گورستان نظامي، به جاي قبرستان مسلمانان
صادر كرده بودند.

* ويژگي‌هاي انساني

قزاقها از اخلاف قبايل ترك و مغول هستند و ممكن است
«كازاخها» (KASHAK) اسلاف آنها باشند و اين قوم، غير
از قزاقهاي سواره نظام روسي هستند كه در زمان قاجاريه در ايران نيز حضور داشتند و
جناياتي را مرتكب شدند. سياست روسها و بعد از آن كمونيست‌ها بر همسان سازي(Sorietization) و نابود كردن ويژگي‌هاي مذهبي و
فرهنگي و قومي كه با خشونت، قتل عام و رفتارهاي هراس انگيز توام بود، استوار
گرديد. رفتارهاي مزبور، تأثير خود را در اين جمهوري به گونه‌اي نشان داد كه قزاقها
را كه صاحبان اصلي اين سرزمين بودند نسبت به مهاجرين، بويژه روسها در اقليت قرار
داد و بر خلاف رشد جمعيت قزاقها، هر زمان كه مي‌گذشت از درصد اين قوم كاسته مي‌شد[19] و با
وجود آنكه 81% از كل قزاقهاي آسياي مركزي در اين سرزمين سكونت دارند ولي در مقابل،
40% سكنه روس اين جمهوري، با 36% سكنه، از آنها كمترند. كارشناسان و صاحب نظران
عقيده دراند تا توجه به رشد 2/3% سكنه قزاق، در آينده‌اي نه چندان دور قزاقها به
اكثريت خواهند رسيد. غير از روسها اقوام اوكرايني، ژرمن، اويغور، تاتار، كره‌اي،
ازبك و …. در قزاقستان زندگي مي‌كنند. حدود 8% قزاقها در روسيه، 10% در ازبكستان
و بقيه در ساير نواحي آسياي ميانه سكونت دارند.[20]

در سال 1959 م 44% سكنه قزاقستان در نقاط شهري سكونت داشته‌اند
كه اين ميزان در سال 1985 م به 57% بالغ گرديد. البته از كل قزاقها 36% شهرنشين و
64% روستا نشين هستند.

* زبان و فرهنگ در قزاقستان

زبان قزاقي از گروه زبانهاي تركي مركزي مي‌باشد كه جزء گروه
زبانهاي قبچاق، طبقه‌بندي مي‌شود. زبانهاي نوگاي و قراقالپاق با اين زبان پيوند و
قرابت دارند. واژه‌هاي مغولي، عربي، روسي و فارسي در اين زبان و گويش‌هاي مردمي
مشاهده مي‌شود. در برخي مدارس قزاقستان، زبان تدريس، زبان قزاقي مي‌باشد. همچنين
زبان تدريس دانشگاه دولتي كيروف اين جمهوري قزاقي است. اما زبان تدريس در مراكز
فني و تخصصي و هنرستانها اكثراً روسي مي‌باشد. آكادمي علوم قزاقستان در سال 1946
ميلادي تأسيس گرديده است. برنامه‌هاي راديو و تلويزيون قزاقستان به زبان قزاق،
روسي، ازبك، اويغور و ژرمني پخش مي‌شود. در امور اداري، قضايي و بازرگاني و فعاليت‌هاي
رسمي از زبان قزاق در كنار زبان روسي استفاده مي‌گردد.

تا سال 1924 ميلادي خط و الفباي قزاقستان عربي بود كه در
سالهاي 1929تا 1938، خط لاتين جايگزين آن شد و از سال 1940 م خط سيريلي رايج
گرديد، الفباي فعلي كاملاً گوياي زبان قزاق است. بر خلاف يك قرن زندگي روسها و
قزاقها در كنار يكديگر كمتر از 1% روس‌هاي ساكن در قزاقستان مي‌توانند به زبان قزاقي
تكلم كنند و اين در حالي است كه بيش از50% قزاقها، زبان روسي را زبان دوم خود مي‌دانند،
روسها از قرن نوزدهم ميلادي كه قزاقها به اسلام روي آوردند به منظور تحت الشعاع
قرار دادن هويت اسلامي و باروهاي مذهبي و جلوگيري از نفوذ فرهنگ اسلامي در بين
قزاقها كه با اشتياق اين آيين را پذيرفته بودند به القاء روحيه ملي گرايي و هويتي
نژادي منهاي مذهب پرداختند. قزاقها الفباي عربي را كه در ميان ازبكها رواج داشت
برگزيدند ولي روسها با تشويق و ترغيب آنان در جهت تدوين و انتشار اساطير و
فرهنگهاي قديمي كوشيدند تا هويتي جداي از هويت اسلامي براي قزاقها ايجاد كنند اما
بعدها همين فرهنگ بومي همراه با اعتقادات اسلامي، قزاقها را در مقابله با هجوم
فرهنگي و سياسي روسها مقاوم نمود.

در قزاقستان بويژه نواحي جنوبي، نمونه‌هايي از فرهنگ كهن و
گنجينه‌هاي نبوغ بشري قابل مشاهده مي‌باشد كه اشتراك اين فرهنگ را با فرهنگ ايراني
نشان مي‌دهد.

طبق آمار سال 1989 م تعداد 453نشريه در قزاقستان منتشر مي‌شده
كه از ميان آنها 160 نشريه به زبان قزاقي بوده است، مشهورترين نشريات قزاقستان از
آوريل 1990 تا 1992 م به شرح زير بوده است:

سويتي قزاقستان، روزنامه قزاقستان پراودا، يگه مندي
قزاقستان و نشريه آلماني فروند شافت. كازتاگ (KAZ-TAG) معتبرترين آژانس خبري اين كشور
است كه در سال 1920 م تأسيس شده و براي مدت 70 سال تنها خبرگزاري و صداي رسمي
قزاقستان مي‌باشد.[21]

* مسائل سياسي و اقتصادي

در انتخابات اول دسامبر 1991 م قزاقستان، سلطان نظربايف
پيروزي پر سر و صدايي بدست آورد و 8/98% آراء را به خود اختصاص داد، اين كشور پس
از استقلال با مشكل ايجاد هويت ملي با ثبات براي مردمان خود مواجه شد. خصوص آنكه
بسياري از سكنه غير بومي آن، نسبت به ارزشهاي قومي و مذهبي قزاقها بي‌تفاوتند و
خود را در سطح بالاتري از مليت كشور متبوع خود مي‌دانند و مليت صاحب امتياز در آن،
در اقليت هستند. وجود يك اكثريت روسي كه در اقتصاد و صنعت و حتي مسايل سياسي اين
سرزمين نقش مهمي را به عهده دارند و در نواحي شمالي اسكان يافته‌اند احتمال دارد
يك جنبش رو به رشد تجزيه طلبي روسي را به وجود آورد. از اين لحاظ نظربايف مي‌كوشد
براي مقابله با اين بي ثباتي بالقوه از طريق‌هايي، وفاداري سياسي شهروندان روسي را
تأمين كند و مداوماً سعي مي‌كند به صورت رهبر قزاق و مسلمان ظاهر نشود تا از ايجاد
شكاف بيشتر در اقوام جمهوري خود، جلوگيري كرده باشد. نظربايف عقيده دارد كه اگر
قزاقستان به عنوان پلي ميان اروپا و آسيا عمل كند، ثبات سياسي افزونتر و توسعه
اقتصادي بهتري خواهد داشت و شايد از اين لحاظ است كه تركيه را به عنوان الگوي
توسعه سياسي قزاقستان انتخاب كرده و در مصاحبه با روزنامه «دي ولت» آلمان اعلام
كرده كه در نظر دارد در راه پيشرفت كشورش از تركيه به عنوان كشوري نمونه استفاده
كند.[22] و به
همين بهانه از فعاليت‌هاي اسلامي بشدت نگران استو بر تحركهاي مذهبي، بيش از
جمهوريهاي ديگر نظارت مي‌كند و بارها اعلام كرده: «قزاقستان محتاج يك حكومت اقتدار
گر است و آمادگي لازم براي پذيرش سيستم چند حزبي را ندارد»، حزب سوسياليست
(كمونيست سابق) و مجلس شوراي ملي هم از خواستهاي وي پيروي مي‌كنند و به جنبش
اسلامي «آلاش» اجازه فعاليت نداده و موافقت مفتي بزرگ قزاقستان را جلب كرده است.
اما برخلاف اين رفتارها، وي نمي‌تواند از خشونت‌هاي مردم كه صبغه مذهبي و جنبه
اسلامي دارد در امان باشد. قيام روزهاي 16 و 17 دسامبر 1986 م خود نمونه‌اي از يك
خشونت ملي و مذهبي بود كه نخستين مقاومت در مقابل اصلاحات سياسي، اقتصادي و
اجتماعي گورباچف- كه پروسترويكا (PRESTROYKA) و گلاسنوسنت (GLASNOST) نام داشت- محسوب گرديد و بدان ضربه سختي وارد كرد. تحليل‌اي
گوناگوني در پيرامون اين شورش ارائه شد و الكساندر بنيگسن مدير مؤسسه مطالعات عالي
علوم اجتماعي در پاريس و يكي از برجسته‌ترين كارشناسان در امور مسلمانان شوروي
سابق در مصاحبه با مجله «لوپوان» چاپ پاريس (اول فوريه 1987 م) گفت: «بعيد نيست كه
در پس اين آشوبها، سازمانهاي مذهبي قرار داشته باشد و احتمال مي‌رود كه گروههاي
مذهبي به صورت شگفت‌انگيزي در ميان آنان نفوذ كرده باشند»، مطبوعات شوروي سابق نيز
نوشتند كه اين شورش تحت تأثير مسلمانان متعصب صوفي كه به محيط دانشجويي خزيده
بودند، بوجود آمد.

توانايي اتمي قزاقستان با داشتن 1690 كلاهل هسته‌اي و 104
موشك قاره‌پيماي زمين پايه، خود نگراني مقامات روسي و اروپايي را برانگيخته است و
براي آنان غير قابل تحمل است كه اين جمهوري، چهارمين قدرت اتمي جهان (پس از
آمريكا، روسيه، اوكراين) باشد، همچنين يكي از مراكز مهم توليد راديو اكتيو و
تانتاليوم و مواد سوخت هسته‌اي در اين جمهوري قرار دارد[23] كه
وجود چنين پديده‌اي بر نگراني غرب مي‌افزايد.

قزاقستان با داشتن ذخاير فراوان، سرزمين زرخيزي مي‌باشد:
منابع معدني آن عبارتند از: زغال سنگ، سنگ آهن، سرب، روي، مس، نفت، طلا، كروميت،
قلع، موليبدن و آنتيموان همچنين از چراگاهها و اراضي حاصلخيزي برخوردار بوده و
محصولات كشاورزي آن شامل غلات، ميوه، سبزي، انواع انگور، نيشكر، سيب زميني و پنبه
هستند. پرورش گوسفند (براي توليد پشم لطيف و پوست آستراخاني) و صيد ماهي نيز در
قزاقستان رواج دارد.

قزاقستان در صنايع سبك و سنگين نيز پيشرفتهاي قابل ملاحظه‌اي
بدست آورده است.

امام خميني(ره):

«الان همه حيله‌ها در كار است كه شما را از سياست كنار
بزنند و نگذارند در امور اجتماعي دخالت كنيد». (صحيفه نور- ج 13، ص 218)

دانشها و روشهاي كاربردي در تحليل پديده‌هاي سياسي

مفهوم سياست

قسمت دوم

سيد موسي ميرمدرس

يادآوري:

در قسمت نخست اين مقال، گذشت كه عامل اساسي در فرودها و عقب‌گردها
و انحطاط جوامع اسلامي،‌عدم توانايي آنان در تحليل و ارزيابي رويدادهاي سياسي بوده
است.

و نيز از دو زاويه ديني و فراديني به تبيين لزوم آشنايي با
روش تحليل پديده‌هاي سياسي، پرداخته شد. همچنين گفته آمد كه آشنايي با يكسري
مفاهيم نظري سياست، لازم است و در اين راستا، به فصل اول از كتاب «متد تحليل پديده‌هاي
سياسي» حواله شد و مقرر گرديد مباحثي كه جنبه كاربردي و عملي دارند، مورد گفت و گو
قرار گيرند؛ ولي «مفهوم سياست» را روي جهاتي در آغاز اين مقال، مورد بررسي قرار مي‌دهيم.

مفهوم سياست

فرهنگهاي فارسي مانند: فرهنگ عميد و فرهنگ معين، و واژه‌نامه‌هاي
عربي چون: لسان العرب و المنجد، سياست را به معناي «اداره مملكت و حكم راندن بر
رعيت به شيوه پسنديده»،‌ تعريف نموده‌اند. فرهنگ ليتره (Littre) و فرهنگ روبر (Robert) نير، سياست را «علم حكومت بر
كشورها» و «فن و عمل حكومت بر جوامع انساني» تلقي كرده‌اند.

واژه‌هاي سياست در ادبيات فارسي نيز كاربردهاي گوناگوني
داشته است؛ في المثل در تاريخ بيهقي مي‌گويد:

«اين ناحيت جز بشمشير و سياست، راست نايستد».[1]

در اين جمله سياس به معناي تنبيه و مجازات بكار رفته است.
ميرزا ملكم خان نيز سياست را عبارت از حكم و تنبيه مي‌داند.[2]

ناصرالدين شاه قاجار ايضاً در نامه‌اي كه به مستوفي الممالك
صدر اعظم- درباره «ديوانخانه عدليه»- نوشته، سياست را به همين مفهوم تلقي كرده
است، از اين رو مي‌گويد:

«در روزنامه اعلان و نشر نمائيد كه هر كس احضار شود و نيايد
سياست خواهد شد».[3]

همچنين محمد علي شاه درباره مجلس شوراي ملي، اعلام مي‌كند:

«اين مجلس بر خلاف مشروطيت است، هر كس مِن بعد از فرمايشات
ما تجاوز كند، مورد تنبيه و سياست سخت خواهد بود».[4]

در كتاب كليله و دمنه، سياست به معناي «تدبير»، استعمال شده
است؛ از اين رو مي‌نويسد:

«در جزيره‌اي بوزينگان بسيار بودند، و «كارداناه»،نام، ملكي
داشتند، با مهابت وافر و سياست كامل و فرمان نافذ و عدل شامل».[5]

مولوي ايضاً سياست را به مفهوم ياد شده، در نظم آورده است:

در سياست اقتضاي وقت بين                  مسلك
پيغمبران را برگزين

زهر، گردد پادزهر از اقتضا                                خضر
و موسي را حكايت وانما

دكتر باستاني پاريزي در قصيده‌اي بلند، پيرامون تاريخ،
سياست را به مفهوم تدبير و اداره كردن جامعه، بكار برده است:

گر سياست را هدف، آسايش خلق است      پس چه گويد مذهب و اخلاق و اين معيارها؟

همو در فراز ديگري سياست را معادل تزوير دانسته، از  اين جهت مي‌گويد:

نبض عالم افتاده در دست سياست، وين طبيب

بي مروت، خلق را خواهد همي بيمارها

****

يك سر سالم نبردند اين سياسيون به گور

نيزه‌ها سر، گرچه، گرداندند در بازارها

هم سياست، اين سياست پيشگان را در گرفت

كشته شد، هم مارگير، آخر به نيش مارها[6]

سياست شناسان دنياي كنوني هر كدام بر اساس ديدگاه خويش،
تعريفي از سياست ارائه نموده‌اند. موريس دوورژه، استاد علم سياست دانشگاه پاريس،
مي‌نويسد:

«متخصصان در اين مورد بحث‌ها مي‌كنند. پاره‌اي از آنان هنوز
هم سياست را علم كشورداري مي‌دانند و غرض ايشان را علم كشورداري مي‌دانند و غرض
ايشان از كشور، قدرت سازمان يافته در چهارچوب اجتماع ملي است ولي بيشتر آنان سياست
را علم قدرت سازمان يافته در كليات جماعات مي‌بينند».[7]

برتران دوژونل استاد جامعه شناسي سياسي دانشگاه پاريس،
معتقد است:

«سياست عبارت از مطالعه قدرت و نفوذ است». به نظر وي:‌«هر
كس كه ديگري را وادار به انجام عملي كند و يا از انجام عملي باز دارد، اعمال قدرت
كرده است».[8]

  كارلتون كلايمر
رودي و همفكرانش در اين باره مي‌نويسند:

«علم سياست را مي‌توان به عنوان علم دولت يا به عنوان رشته‌اي
از علوم اجتماعي كه مربوط به تئوري سازمانها،‌ حكومت و اعمال دولت است تعريف نمود،
با ديد وسيعتري مي‌توان اعمال سياسي گروهها، سازمانها و نهادهايي را كه كمابيش از
دولت جدابوده، ولي در صدد بدست آوردن قدرت سياسي و گسترش نفوذ خود بر سياست ملي و
رهبري تغييرات اجتماعي مي‌باشند، به تعريف فوق، اضافه نمود».[9]

دانشمندان علوم اسلامي نيز در اين مورد، مطالبي گفته يا
نوشته‌اند كه به نقل پاره‌اي از آنها مبادرت كرده و سپس به نقد و بررسي كلي
ديدگاههاي ياد شده مي‌پردازيم:

مجاهد شهير آيت الله كاشاني در مصاحبه با «دلمر» خبرنگار «ديلي
اكسپرس» هنگامي كه مي‌پرسد:

«آيا فعاليت آن جناب، بيشتر متوجه امور مذهبي است يا امور
سياسي؟».

در پاسخ مي‌گويد:

«در دين ما رهبانيت نيست و دخالت در امور سياسي يعني رسيدگي
به كارهاي اجتماعي هموطنان مسلمان از وظائف پيشوايان دين اسلام است».[10]

حضرت كاشف الغطاء نيز درباره سياست مي‌نويسد:

«اگر معني سياست خيرخواهي و خدمت و راهنمايي و جلوگيري از
فساد و خيانت و نصيحت زمامداران و توده مردم و برحذر داشتن آنان از گرفتار شدن در
زنجير استعمار و بندگي و جلوگيري از افكندن دام‌ها و غلها بر گردن ملت‌ها و
كشورهاست، اگر معني سياست اين است، آري ما تا فرق سرمان در آن غرقيم و اين از
واجبات است».[11]

ابوالاعلي مودودي متفكر سني مذهب پاكستاني مي‌گويد:

«اصل اساسي سياست اسلامي اين است كه انسانها چه به صورت فرد
و چه به صورت جمع بايد از وضع خودسرانه قانون و اعمال قدرت بر ديگران دست بردارند.
هيچكس نبايد اجازه داشته باشد از پيش خود احكامي را تصويب يا فراميني را صادر كند
و نيز هيچكس نمي‌بايد تعهد اجراي چنين احكامي را بپذيرد و چنين دستوراتي را اطاعت
نمايد…. تنها الله است كه حق وضع كردن قانون را دارد».[12]

علامه وحيد، ميرزا محمد حسين نائيني- از فقهاء و اصوليان
نامدار شيعه- بر اين باور است كه دو وظيفه در شريعت براي زمامدار بيان شده:

(1-           
حفظ نظامات داخليه و…، 2- تحفظ از مداخله اجانب و…) و احكام مربوط به اين
دو، احكام سياسيه و تمدنيه است.[13]

استاد محمد تقي جعفري، سياست در حيات معقول را «مديريت
زندگي انسانها در راه وصول به بهترين هدفهاي مادي و معنوي»، مي‌داند.[14]

مع الوصف در ميان متفكران اسلامي، جامع‌ترين تعريف از سياست
را حضرت امام خميني(ره) ارائه داده و آن را به سه بخش ذيل تقسيم نموده است:

1-   
سياست شيطاني، و در توضيح آن- با اشاره به آمدن يكي از مقامات رژيم منفور
پهلوي نزد ايشان در زندان- مي‌فرمايد:

«[آن مقام دولتي] گفت: سياست عبارت از بدذاتي، دروغگوئي
و… خلاصه پدرسوختگي است و اين را بگذاريد براي ما! و راست هم مي‌گفت، اگر سياست
عبارت از اينها است مخصوص آنها مي‌باشد، اسلام كه سياست دارد مسلمانان كه داراي
سياست مي‌باشند ائمه هدي(ع) كه  ساسة
العباد هستند، غير اين معنائي است كه او مي‌گفت».[15]

2-   
سياست مادي(حيواني)، سپس در تبيين آن مي‌فرمايد:

«اگر فرض كنيم يك فردي پيدا شود كه سياست صحيح (مادي)،
اجراء بكند نه به آن معناي شيطاني فاسدش… سياست (او) اگر صحيح هم باشد، امت را
در يك بعد هدايت مي‌كند و راه مي‌برد و آن بعد حيواني است، بعد اجتماعي مادي است و
اين سياست يك جزء ناقص سياستي است كه در اسلام 
براي انبياء و اولياء ثابت است».[16]

3-   
سياست اسلامي (سياست انبياء و اولياء)

«سياست به معناي اينكه جامعه را راه ببرد و هدايت كند به آن
جايي كه صلاح جامعه و صلاح افراد است، اين در روايات ما براي نبي اكرم با لفظ
سياست ثابت شده است… همانيكه در قرآن صراط مستقيم گفته مي‌شود و ما در نماز مي‌گوييم:
اهداناالصراط المستقيم (و از خدا مي‌خواهيم كه) ملت و اجتماع و اشخاص را راه ببرد
به يك صراط مستقيمي كه از اينجا شروع مي‌شود و به آخرت ختم مي‌شود و الي الله است.
اين سياست مختص به انبياء و اولياء است… انبياء شغلشان سياست است و ديانت همان
سياستي است كه مردم را از اينجا حركت مي‌دهد (و به) همه چيزهائي كه به صلاح ملت و
مردم است (هدايت مي‌كند)».[17]

نقد و بررسي

در پاره‌اي از تعاريف ياد شده، سياست به معناي حكم راندن يا
حكم كردن بكار رفته؛ در حالي كه حكم راني كنايه از كشورداري است، و حكم كردن مربوط
به قضاوت، كه در حكومتهاي متمركز شعبه‌اياز حكومت است كه قاضي القضاة (رئيس ديوان
عالي كشور)[18] از طرف
زمامدار برگزيده مي‌شود و پس از آن بر اساس سيستم قضايي، انجام وظيفه مي‌نمايد؛
اما در نظامهاي مبتني بر دموكراسي، قوه قضائيه يكي از سه قوه تشكيل دهنده حكومت
است و در برخي از كشورها، حتي رئيس ديوان عالي كشور نيز از سوي مردم انتخاب مي‌شود
و اصل تفكيك قواء جزو اساسي‌ترين اصول حكومتهاي دموكراتيك به شمار مي‌رود.

در اسلام نيز، گرچه رئيس قوه قضائيه از طرف مقام رهبري
انتخاب مي‌شود كه بطور غير مستقيم، زمامدار اسلامي، حكم هم مي‌كند؛ لكن قاضي به
ميزاني از استقلال برخوردار است كه مي‌تواند امام مسلمانان را نيز به محكمه
بكشاند- چنان كه شريح نسبت به مولاي متقيان روا داشت- و قانون اساسي جمهوري اسلامي
نيز بدان صحه گذاشته.[19]

به هر روي، بر اساس تعريفهاي ذكر شده (حكم راندن و حكم
كردن)، نقشي براي مردم در سياست منظور نشده؛ زيرا حكم راندن يا حكم كردن مربوط به
قدرت حاكم (حكومت) است و مردم تنها مي‌توانند در پيرامون دعاوي خود، حاكم يا محكوم
گردند.

ناگفته نماند، اين قبيل برداشتها از سياست، بيشتر در ميان
نويسندگاني متداول است كه در فضاي سلطنت مطلقه و حال و هواي قدرت متمركز بسر مي‌برده‌اند،
و معلوم است كه قلمرو حكم‌راني، در قوه مجريه است و حوزه حكم كردن، قوه قضائيه!

برخي ديگر از متفكران، سياست را در قلمرو مديريت مورد
مطالعه قرار داده‌اند و به نظر مي‌رسد فلاسفه كه سياست مُدُن را در كنار تدبير
منزل، از شعب حكمت نظري قرار داده‌اند، از آن رو بوده است كه سياست را علم يا هنر
كشورداري مي‌پنداشته‌اند. بدين ترتيب، تفكيك حوزه مديريت به معناي وسيع آن از
سياست به معناي اداره جامعه، دشوار مي‌نمايد؛ زيرا گرچه صاحب نظران، تعريفهاي
گوناگوني از علم (يا هنر) مديريت ارائه نموده‌اند، ولي حقيقت اين است كه به تناسب
رشته‌هاي مختلف علوم، مديريت نيز قابل تقسيم و تعريف به مديريت منابع انساني،
مديريت نظامي، مديريت صنعتي، مديريت آموزشي و غيره است. بنابراين اداره كشور نيز
مديريتي گسترده و فراگير است، اما بر اساس اين تعريف، باز براي مردم نقشي در
سياست، لحاظ نگرديده؛ مگر براي مردماني كه در صدد كسب قدرت و رسيدن به حاكميت
هستند.

اين نكته را هم بايد خاطرنشان كرد كه در قالب تعاريف ارائه
شده، بعد معنوي انسان مطمح نظر نيست، تعريف ارائه شده از سوي حضرت امام خميني و
استاد محمد تقي جعفري، گرچه از ناحيه عدم تفكيك سياست از مديريت، در اشكال سهيم
است ولي چون بعد معنوي انسان را مطمح نظر دارد، از ويژگي خاصي برخوردار است. افزون
بر آن، هيچ دليلي نمي‌تواند، اثبات كند كه لزوماً بايد سياست، هيچ حد مشتركي با
مديريت نداشته باشد و اگر كي قائل شد، سياست، همان مديريت سياسي جامعه است؛ سخن
نامأنوسي گفته باشد!

باري همين اصل توجه به معنويت در سياست،‌ به اصطلاح حكما و
منطقيان مابه‌الامتياز سياست اسلامي از غير آن است- از نظر تعريف- زيرا در اين
نگرش، مردم بايد در سياست دخالت كنند؛ چرا كه وظيفه ديني آنان، اهتمام به امور
مسلمانان، نصيحت رهبران، امر به معروف و نهي از منكر و …. است و اين مسئووليتها،
ايجاب مي‌كند كه در عرصه سياست حضور بهم رسانند.

نبايد فراموش كرد كه سر تلقي حضرت امام خميني و امثال ايشان
از سياست، بي شك برخاسته ازديدگاه معظم له در رابطه با انسان؛ و به تعبير بهتر در
انسان شناسي او، نهفته است.

مردان الهي مانند امام، رسالت خويش را تنها در اداره سياسي
جوامع بشري نمي‌دانند؛ بل تكامل معنوي انسانها را نيز مد نظر دارند؛ همانسان كه
تعاريف ارائه شده از سوي متفكران ديگر، برخاسته از ديدگاه انسان شناسي
آنهاست.                 ادامه دارد

ارزشهاي اسلام و انقلاب را پاسداري كنيم

حجة الاسلام و المسلمين محمد تقي رهبر

چرا نهي از منكر ناموفق است؟!

سخن از مبارزه با منكرات است، اما چند مطلب در اينجا وجود
دارد كه اگر بدان توجه نشود فريادها به جايي نخواهد رسيد. و شعار مبارزه با منكرات
بطور مقطعي و فصلي و كليشه‌اي، چند صباحي در صحنه ظهور مي‌كند و بدون كمترين نتيجه
شعله‌اش فرو مي‌نشيند. و در عمل نيز پاره‌اي حركات ناشيانه صورت مي‌پذيرد و نه
تنها نتيجه حاصل نمي‌گردد، بلكه موجب تجري و گستاخي مرتكبين منكرات شده و آرمانها
و شعارهاي مقدس ما را زير سئوال برده و خوراك تبليغاتي براي دشمن مي‌سازد.

مطالب شايان توجه در اينجا عبارت است از:

1-   
شناخت منكر

باور كردن و جدي گرفتن منكر با نگرش گسترده و جامع و واقع‌بينانه
نه تنها صوري و سطحي. مثلاً: هرگاه سخن از منكرات به ميان مي‌آيد، بلافاصله اذهان
متوجه بدحجابي شده و لبه حمله متوجه عده‌اي زنان متظاهر به گناه مي‌گردد و از ساير
عوامل غفلت مي‌شود. البته هيچكس ترديد ندارد كه بدحجابي منكر است و بايد با آن
مقابله كرد و به شيوه معقول و منطقي و برخورد جدي و مناسب ريشه آن را خشكانيد، اما
منحصر كردن منكر به خودآرايي قشري از زنان بي‌بند و بار چهره‌هاي عروسكي و پاره‌اي
مردان جلف، ساده‌انديشي است و بر همين اساس در برخورد با آن نيز كار ناموفق مي‌ماند.
لذا بايد با ديد وسيعتري به منكر نگاه كرد و در يك نظام هماهنگ با آن برخورد نمود
تا به نتيجه مطلوب برسد. سئوال اين است كه:

آيا گرانفروشي و چند نرخي و ديكتاتوري در بازار عرضه كالا
منكر نيست؟

آيا ولخرجي در صرف بيت المال خلاف شرع و منكر نيست؟

آيا تجمل گرايي و زيباسازي اداره و حتي شهر با خون دل مردم
و آه و ناله‌هايي كه پشت سر آن است منكر نيست؟

آيا هوا فروشي به قيمت متري بيست هزار تومان و بيشتر كه كار
روزمره شهرداري است منكر نيست؟ و با چه شرعي قابل تطبيق است؟

آيا ظلم و اعمال فشار به هر نحو حتي در قالب مالياتهاي
سنگين، منكر نيست؟

آيا رشوه‌خواري كه به تواتر به اثبات رسيده منكر نيست؟

آيا كم كاري و سر دوانيدن مردم در محيط اداري و ناراضي
تراشي منكر نيست؟

بروكراسي و كاغذ بازي و به هدر دادن نيروها و امكانات منكر
نيست؟

آيا سيستم جاري بانكي و بهره و سودهاي كلان كه همان عوارض
ربا و تنزيل را همراه مي‌آورد واقعاً منطبق با موازين شرع است؟

و آيا …. و آيا…..

صدها مورد از اين نمونه را مي‌توان برشمرد كه در جامعه و محيط
و اداره و شهر مي‌گذرد و ما در فكر چاره‌سازي آن نيستيم و غافل از آنيم كه چه
بازتاب خطرناك و منفي‌اي دارد.

و در برخي موارد نيز بر آن ماسك اسلامي مي‌زنيم!! و هر كس
هر كجا نشسته خود را صاحب اختيار دين و دنياي مردم مي‌داند!! و عكسي و شعاري هم از
انقلاب و اسلام بالاي سر خود نصب كرده و كسي هم نمي‌تواند بگويد چرا؟ خود غافل از
آن است كه در سايه آن شعار و عكس، قلب اسلام و انقلاب را زخم مي‌زند…

2-   
عوامل تمرد و منكر

مطلب ديگر كه در مبارزه با منكر نبايد از نظر دور داشت،
ريشه‌يابي تمرد و كاوش از علل و عوامل است.

چرا آن خانم با گستاخي به خيابان مي‌آيد؟ چرا آن مجري در
اداره رشوه مي‌گيرد؟ چرا آن كاسب گرانفروشي مي‌كند؟ و چرا … و چرا…

مي‌دانيم كه هر حركتي از حركات انسان يك يا چند ريشه رواني
دارد. در اينجا به صدد آن نيستيم كه ريشه‌هاي رواني منكرات را در زمينه‌هاي ژن و
وراثت و تربيت خانواده، و به خطر افتادن منافع مادي و لذت جويي‌ها و عقده‌ها و
تحريكات پنهان و آشكار برشماريم، كه اين خود بحث مفصلي دارد؛ تنها به يكي از عوامل
كه چاره‌سازي آن در دست سياستگذاران و برنامه‌ريزان و مجريان امور است اشاره مي‌كنيم.
و آن بازتاب‌هاي رواني نتيجه اعمال فشار است كه حتي كساني را كه ريشه‌هاي ياد شده
رواني در درونشان نيست، به واكنش و عصيان وا مي‌دارد.

مثالي بزنيم: اگر يك كودك در خانه از ناحيه پدر و مادر
تحقير شد و يا تحت فشار قرار گرفت، خانه را به هرج و مرج مي‌كشد، شيشه  مي‌شكند و حرمت بزرگترها را زير پا مي‌نهد. اين
طبيعت و فطرت انسان در طول حيات اوست. حال ببينيم اين مقوله عوامل در جامعه ما
جايگاهي داشته و دارد يا نه؟ و اگر دارد چاره‌جويي آن چيست؟

بايد باور كرد كه پاره‌اي قوانين و مقررات كور و كر مانند
عوارض‌ها و مالياتها و عملكرد برخي مجريان، از اين دست عوامل فشار است كه واكنشهاي
نامطلوبي را ببار آورده و عده‌اي را به بريدگي و بي تفاوتي و گروهي را به عكس
العمل منفي و دهن كجي و بي حرمتي به ارزشها وادار ساخته است. كافي است در اين خصوص
به پاره‌اي از دوائر دولتي چون شهرداري و دارائي اشاره كنيم:

اگر كسي يك بار گذارش به اين اماكن بيافتد، خواهد ديد كه
مردم با چه عقده‌هاي روحي و نارضايتي‌هاي مزمن از اين دوائر بر مي‌گردند. مردم مي‌گويند:
شما دم از اسلام و حمايت از قشرهاي مستضعف مي‌زنيد، اما نمي‌دانيد كساني كه در اين
دوائر نشسته‌اند، با مردم چه مي‌كنند! بيائيد به سنجش افكار بپردازيد و به
گزارشهاي مسئولين زيردست كه هميشه همه چيز را خوب جلوه مي‌دهند با خوش خيالي تكيه
نكنيد. حرف مردم اين است كه بجاي پاركها و گل‌كاري‌ها كه مركز ملاقاتها و عشق و
هواي عده‌اي شده و خون دل مردم را ترجمه مي‌كند، به كارهاي اساسي و اصولي
بپردازيد. رقمهاي سنگين عوارض و ماليات را كه بر تورم و گراني مسكن تأثير مستقيم
داشته كم كنيد و داد مظلومان را بدهيد، از طرف ديگر موريانه‌اي بنام خودكفائي در
دوائر و وزارتخانه‌ةآ شيره جان مردم را مي‌گيرد و انقلاب را از درون مي‌پوساند و
ارزشها را زير سئوال مي‌برد…. و فوج فوج مردم را دلسرد مي‌كند و اين در آينده
خطرناك است. و داستان «يكي بر سر شاخ بن مي‌بريد» را تداعي مي‌كند.

از سوي ديگر كم كاري و بي توجهي به مشكلات مردم از سوي برخي
مجريان كه آن خود نيز در مشكلات زندگي و تورم و بي تعهدي ريشه دارد راندمان كار
ادارات را از حدود هشت ساعت كار رسمي به دو سه ساعت كار مفيد رسانيده است. در پاره‌اي
از محيطهاي كار اول صبح نان سنگك و پنير روي ميزها است و وسط روز روزنامه رنگي!
همشهري و حوادث، و نزديك ظهر ناهار! و كارها نيمه كاره و بعد از ناهار هم كه ديگر
كارمند خود را موظف نمي‌داند به كار مردم برسد، تنها ارباب رجوعي بيشتر موفق است
كه يا پول داشته باشد و يا پارتي و خدا نكند كسي بدون اين دو حربه براي حل مشكلي
به اداره‌اي برود. البته كارمند هم بهانه‌آي مي‌تراشد و مشكل اجاره منزل و تورم و
كمي حقوق را مطرح مي‌كند و حرفهايي از اين قبيل و بالاخره مشكل هر چه باشد دود آن
در چشم مردم مي‌رود و فحش و اهانت آن هم براي روحانيت است و از همه بدتر، عقده
آفريني نسبت به نظام و بدبيني نسبت به انقلاب زمينه را براي تبليغات دشمن فراهم
كردن و باب فساد و رشوه و سوء استفاده را گشودن. اينها را بايد باور كرد.

چنين بر مي‌آيد و برخي اظهارات نشان مي‌دهد كه مديريت‌ها
بدرستي نمي‌دانند در جامعه چه مي‌گذرد و گزارشات حاشيه‌ها هم چيزي جز خوب جلوه‌دادن
روند كارها نيست.

مسئله حجاب در ادارات

همين مسئله بدحجابي در ادارات بخوبي مشهود است. بسياري از
كارمندان زن با آرايش و وضع نامطلوب پشت ميزها نشسته و با همكاران گپ مي‌زنند و
بسياري از اينها همانهايي هستند كه عصر در خيابان و پارك و شهربازي با وضع بدتري
ظاهر مي‌شوند. حال اگر نهي از منكر حداقل در محيط اداري از سوي مسئولين مافوق به
اجرا در نيايد و كارمندان زن مقررات اسلامي را رعايت نكنند از ديگران چه انتظار مي‌توان
داشت؟!

بطور خلاصه بايد چاره‌اي اساسي انديشيد، كار فرهنگي عميق و
مهاركردن تورم، جلوگيري از تعدي و تجاوز و كم كردن فشار عوارض و جريمه‌هاي تحميلي،
و تجديد نظر در قوانين مالياتي كه مع الاسف تا كنون كسي بدان توجه نكرده و سر و
سامان دادن به اوضاع ادارات و دستگاههاي اجرايي و حسن عمل و وفاي به عهد بجاي ادعا
و دميدن روح اميد در دلها و از تعارف كم كردن و بر مبلغ افزودن، و اعتماد به
نيروهاي مؤمن و بويژه نسل جوان و همزمان با اينها برخورد با توطئه گران و پاره‌اي
مطبوعات و برخي فيلمها و نوارهاي ضد اخلاق و پاكسازي محيطهاي آموزشي از فعاليتهاي
مسموم توطئه گران و در يك سخن تبليغ عملي مي‌تواند باتلاق رشد منكرات را خشكانيده
و پايگاه نظام و حاكميت و مديريت و بويژه اسلام و روحانيت را استوار نگه دارد و
خدا نكند كه بنام اسلام و انقلاب وضعي پيش آيد كه ديگر تدارك كردن آن ناممكن باشد.
و تجربه اسلامي با ندانم كاري و مسامحه‌ها ناموفق از آب درآيد، كه عقوبت آن جز
برگردن ما برعهده ديگري نخواهد بود.

امام خميني(ره):

«الان همه حيله‌ها در كار است كه شما را از سياست كنار
بزنند و نگذارند در امور اجتماعي دخالت كنيد». (صحيفه نور- ج 13، ص 218)

دانشها و روشهاي كاربردي در تحليل پديده‌هاي سياسي

مفهوم سياست

قسمت دوم

سيد موسي ميرمدرس

يادآوري:

در قسمت نخست اين مقال، گذشت كه عامل اساسي در فرودها و عقب‌گردها
و انحطاط جوامع اسلامي،‌عدم توانايي آنان در تحليل و ارزيابي رويدادهاي سياسي بوده
است.

و نيز از دو زاويه ديني و فراديني به تبيين لزوم آشنايي با
روش تحليل پديده‌هاي سياسي، پرداخته شد. همچنين گفته آمد كه آشنايي با يكسري
مفاهيم نظري سياست، لازم است و در اين راستا، به فصل اول از كتاب «متد تحليل پديده‌هاي
سياسي» حواله شد و مقرر گرديد مباحثي كه جنبه كاربردي و عملي دارند، مورد گفت و گو
قرار گيرند؛ ولي «مفهوم سياست» را روي جهاتي در آغاز اين مقال، مورد بررسي قرار مي‌دهيم.

مفهوم سياست

فرهنگهاي فارسي مانند: فرهنگ عميد و فرهنگ معين، و واژه‌نامه‌هاي
عربي چون: لسان العرب و المنجد، سياست را به معناي «اداره مملكت و حكم راندن بر
رعيت به شيوه پسنديده»،‌ تعريف نموده‌اند. فرهنگ ليتره (Littre) و فرهنگ روبر (Robert) نير، سياست را «علم حكومت بر
كشورها» و «فن و عمل حكومت بر جوامع انساني» تلقي كرده‌اند.

واژه‌هاي سياست در ادبيات فارسي نيز كاربردهاي گوناگوني
داشته است؛ في المثل در تاريخ بيهقي مي‌گويد:

«اين ناحيت جز بشمشير و سياست، راست نايستد».[1]

در اين جمله سياس به معناي تنبيه و مجازات بكار رفته است.
ميرزا ملكم خان نيز سياست را عبارت از حكم و تنبيه مي‌داند.[2]

ناصرالدين شاه قاجار ايضاً در نامه‌اي كه به مستوفي الممالك
صدر اعظم- درباره «ديوانخانه عدليه»- نوشته، سياست را به همين مفهوم تلقي كرده
است، از اين رو مي‌گويد:

«در روزنامه اعلان و نشر نمائيد كه هر كس احضار شود و نيايد
سياست خواهد شد».[3]

همچنين محمد علي شاه درباره مجلس شوراي ملي، اعلام مي‌كند:

«اين مجلس بر خلاف مشروطيت است، هر كس مِن بعد از فرمايشات
ما تجاوز كند، مورد تنبيه و سياست سخت خواهد بود».[4]

در كتاب كليله و دمنه، سياست به معناي «تدبير»، استعمال شده
است؛ از اين رو مي‌نويسد:

«در جزيره‌اي بوزينگان بسيار بودند، و «كارداناه»،نام، ملكي
داشتند، با مهابت وافر و سياست كامل و فرمان نافذ و عدل شامل».[5]

مولوي ايضاً سياست را به مفهوم ياد شده، در نظم آورده است:

در سياست اقتضاي وقت بين                  مسلك
پيغمبران را برگزين

زهر، گردد پادزهر از اقتضا                                خضر
و موسي را حكايت وانما

دكتر باستاني پاريزي در قصيده‌اي بلند، پيرامون تاريخ،
سياست را به مفهوم تدبير و اداره كردن جامعه، بكار برده است:

گر سياست را هدف، آسايش خلق است      پس چه گويد مذهب و اخلاق و اين معيارها؟

همو در فراز ديگري سياست را معادل تزوير دانسته، از  اين جهت مي‌گويد:

نبض عالم افتاده در دست سياست، وين طبيب

بي مروت، خلق را خواهد همي بيمارها

****

يك سر سالم نبردند اين سياسيون به گور

نيزه‌ها سر، گرچه، گرداندند در بازارها

هم سياست، اين سياست پيشگان را در گرفت

كشته شد، هم مارگير، آخر به نيش مارها[6]

سياست شناسان دنياي كنوني هر كدام بر اساس ديدگاه خويش، تعريفي
از سياست ارائه نموده‌اند. موريس دوورژه، استاد علم سياست دانشگاه پاريس، مي‌نويسد:

«متخصصان در اين مورد بحث‌ها مي‌كنند. پاره‌اي از آنان هنوز
هم سياست را علم كشورداري مي‌دانند و غرض ايشان را علم كشورداري مي‌دانند و غرض
ايشان از كشور، قدرت سازمان يافته در چهارچوب اجتماع ملي است ولي بيشتر آنان سياست
را علم قدرت سازمان يافته در كليات جماعات مي‌بينند».[7]

برتران دوژونل استاد جامعه شناسي سياسي دانشگاه پاريس،
معتقد است:

«سياست عبارت از مطالعه قدرت و نفوذ است». به نظر وي:‌«هر
كس كه ديگري را وادار به انجام عملي كند و يا از انجام عملي باز دارد، اعمال قدرت
كرده است».[8]

  كارلتون كلايمر
رودي و همفكرانش در اين باره مي‌نويسند:

«علم سياست را مي‌توان به عنوان علم دولت يا به عنوان رشته‌اي
از علوم اجتماعي كه مربوط به تئوري سازمانها،‌ حكومت و اعمال دولت است تعريف نمود،
با ديد وسيعتري مي‌توان اعمال سياسي گروهها، سازمانها و نهادهايي را كه كمابيش از
دولت جدابوده، ولي در صدد بدست آوردن قدرت سياسي و گسترش نفوذ خود بر سياست ملي و
رهبري تغييرات اجتماعي مي‌باشند، به تعريف فوق، اضافه نمود».[9]

دانشمندان علوم اسلامي نيز در اين مورد، مطالبي گفته يا
نوشته‌اند كه به نقل پاره‌اي از آنها مبادرت كرده و سپس به نقد و بررسي كلي
ديدگاههاي ياد شده مي‌پردازيم:

مجاهد شهير آيت الله كاشاني در مصاحبه با «دلمر» خبرنگار
«ديلي اكسپرس» هنگامي كه مي‌پرسد:

«آيا فعاليت آن جناب، بيشتر متوجه امور مذهبي است يا امور سياسي؟».

در پاسخ مي‌گويد:

«در دين ما رهبانيت نيست و دخالت در امور سياسي يعني رسيدگي
به كارهاي اجتماعي هموطنان مسلمان از وظائف پيشوايان دين اسلام است».[10]

حضرت كاشف الغطاء نيز درباره سياست مي‌نويسد:

«اگر معني سياست خيرخواهي و خدمت و راهنمايي و جلوگيري از
فساد و خيانت و نصيحت زمامداران و توده مردم و برحذر داشتن آنان از گرفتار شدن در
زنجير استعمار و بندگي و جلوگيري از افكندن دام‌ها و غلها بر گردن ملت‌ها و
كشورهاست، اگر معني سياست اين است، آري ما تا فرق سرمان در آن غرقيم و اين از
واجبات است».[11]

ابوالاعلي مودودي متفكر سني مذهب پاكستاني مي‌گويد:

«اصل اساسي سياست اسلامي اين است كه انسانها چه به صورت فرد
و چه به صورت جمع بايد از وضع خودسرانه قانون و اعمال قدرت بر ديگران دست بردارند.
هيچكس نبايد اجازه داشته باشد از پيش خود احكامي را تصويب يا فراميني را صادر كند
و نيز هيچكس نمي‌بايد تعهد اجراي چنين احكامي را بپذيرد و چنين دستوراتي را اطاعت
نمايد…. تنها الله است كه حق وضع كردن قانون را دارد».[12]

علامه وحيد، ميرزا محمد حسين نائيني- از فقهاء و اصوليان
نامدار شيعه- بر اين باور است كه دو وظيفه در شريعت براي زمامدار بيان شده:

(1-           
حفظ نظامات داخليه و…، 2- تحفظ از مداخله اجانب و…) و احكام مربوط به اين
دو، احكام سياسيه و تمدنيه است.[13]

استاد محمد تقي جعفري، سياست در حيات معقول را «مديريت
زندگي انسانها در راه وصول به بهترين هدفهاي مادي و معنوي»، مي‌داند.[14]

مع الوصف در ميان متفكران اسلامي، جامع‌ترين تعريف از سياست
را حضرت امام خميني(ره) ارائه داده و آن را به سه بخش ذيل تقسيم نموده است:

1-   
سياست شيطاني، و در توضيح آن- با اشاره به آمدن يكي از مقامات رژيم منفور
پهلوي نزد ايشان در زندان- مي‌فرمايد:

«[آن مقام دولتي] گفت: سياست عبارت از بدذاتي، دروغگوئي
و… خلاصه پدرسوختگي است و اين را بگذاريد براي ما! و راست هم مي‌گفت، اگر سياست
عبارت از اينها است مخصوص آنها مي‌باشد، اسلام كه سياست دارد مسلمانان كه داراي
سياست مي‌باشند ائمه هدي(ع) كه  ساسة
العباد هستند، غير اين معنائي است كه او مي‌گفت».[15]

2-   
سياست مادي(حيواني)، سپس در تبيين آن مي‌فرمايد:

«اگر فرض كنيم يك فردي پيدا شود كه سياست صحيح (مادي)،
اجراء بكند نه به آن معناي شيطاني فاسدش… سياست (او) اگر صحيح هم باشد، امت را
در يك بعد هدايت مي‌كند و راه مي‌برد و آن بعد حيواني است، بعد اجتماعي مادي است و
اين سياست يك جزء ناقص سياستي است كه در اسلام 
براي انبياء و اولياء ثابت است».[16]

3-   
سياست اسلامي (سياست انبياء و اولياء)

«سياست به معناي اينكه جامعه را راه ببرد و هدايت كند به آن
جايي كه صلاح جامعه و صلاح افراد است، اين در روايات ما براي نبي اكرم با لفظ
سياست ثابت شده است… همانيكه در قرآن صراط مستقيم گفته مي‌شود و ما در نماز مي‌گوييم:
اهداناالصراط المستقيم (و از خدا مي‌خواهيم كه) ملت و اجتماع و اشخاص را راه ببرد
به يك صراط مستقيمي كه از اينجا شروع مي‌شود و به آخرت ختم مي‌شود و الي الله است.
اين سياست مختص به انبياء و اولياء است… انبياء شغلشان سياست است و ديانت همان
سياستي است كه مردم را از اينجا حركت مي‌دهد (و به) همه چيزهائي كه به صلاح ملت و
مردم است (هدايت مي‌كند)».[17]

نقد و بررسي

در پاره‌اي از تعاريف ياد شده، سياست به معناي حكم راندن يا
حكم كردن بكار رفته؛ در حالي كه حكم راني كنايه از كشورداري است، و حكم كردن مربوط
به قضاوت، كه در حكومتهاي متمركز شعبه‌اياز حكومت است كه قاضي القضاة (رئيس ديوان
عالي كشور)[18] از طرف
زمامدار برگزيده مي‌شود و پس از آن بر اساس سيستم قضايي، انجام وظيفه مي‌نمايد؛
اما در نظامهاي مبتني بر دموكراسي، قوه قضائيه يكي از سه قوه تشكيل دهنده حكومت
است و در برخي از كشورها، حتي رئيس ديوان عالي كشور نيز از سوي مردم انتخاب مي‌شود
و اصل تفكيك قواء جزو اساسي‌ترين اصول حكومتهاي دموكراتيك به شمار مي‌رود.

در اسلام نيز، گرچه رئيس قوه قضائيه از طرف مقام رهبري انتخاب
مي‌شود كه بطور غير مستقيم، زمامدار اسلامي، حكم هم مي‌كند؛ لكن قاضي به ميزاني از
استقلال برخوردار است كه مي‌تواند امام مسلمانان را نيز به محكمه بكشاند- چنان كه
شريح نسبت به مولاي متقيان روا داشت- و قانون اساسي جمهوري اسلامي نيز بدان صحه
گذاشته.[19]

به هر روي، بر اساس تعريفهاي ذكر شده (حكم راندن و حكم
كردن)، نقشي براي مردم در سياست منظور نشده؛ زيرا حكم راندن يا حكم كردن مربوط به
قدرت حاكم (حكومت) است و مردم تنها مي‌توانند در پيرامون دعاوي خود، حاكم يا محكوم
گردند.

ناگفته نماند، اين قبيل برداشتها از سياست، بيشتر در ميان
نويسندگاني متداول است كه در فضاي سلطنت مطلقه و حال و هواي قدرت متمركز بسر مي‌برده‌اند،
و معلوم است كه قلمرو حكم‌راني، در قوه مجريه است و حوزه حكم كردن، قوه قضائيه!

برخي ديگر از متفكران، سياست را در قلمرو مديريت مورد
مطالعه قرار داده‌اند و به نظر مي‌رسد فلاسفه كه سياست مُدُن را در كنار تدبير
منزل، از شعب حكمت نظري قرار داده‌اند، از آن رو بوده است كه سياست را علم يا هنر
كشورداري مي‌پنداشته‌اند. بدين ترتيب، تفكيك حوزه مديريت به معناي وسيع آن از
سياست به معناي اداره جامعه، دشوار مي‌نمايد؛ زيرا گرچه صاحب نظران، تعريفهاي
گوناگوني از علم (يا هنر) مديريت ارائه نموده‌اند، ولي حقيقت اين است كه به تناسب
رشته‌هاي مختلف علوم، مديريت نيز قابل تقسيم و تعريف به مديريت منابع انساني،
مديريت نظامي، مديريت صنعتي، مديريت آموزشي و غيره است. بنابراين اداره كشور نيز مديريتي
گسترده و فراگير است، اما بر اساس اين تعريف، باز براي مردم نقشي در سياست، لحاظ
نگرديده؛ مگر براي مردماني كه در صدد كسب قدرت و رسيدن به حاكميت هستند.

اين نكته را هم بايد خاطرنشان كرد كه در قالب تعاريف ارائه
شده، بعد معنوي انسان مطمح نظر نيست، تعريف ارائه شده از سوي حضرت امام خميني و
استاد محمد تقي جعفري، گرچه از ناحيه عدم تفكيك سياست از مديريت، در اشكال سهيم
است ولي چون بعد معنوي انسان را مطمح نظر دارد، از ويژگي خاصي برخوردار است. افزون
بر آن، هيچ دليلي نمي‌تواند، اثبات كند كه لزوماً بايد سياست، هيچ حد مشتركي با
مديريت نداشته باشد و اگر كي قائل شد، سياست، همان مديريت سياسي جامعه است؛ سخن
نامأنوسي گفته باشد!

باري همين اصل توجه به معنويت در سياست،‌ به اصطلاح حكما و
منطقيان مابه‌الامتياز سياست اسلامي از غير آن است- از نظر تعريف- زيرا در اين
نگرش، مردم بايد در سياست دخالت كنند؛ چرا كه وظيفه ديني آنان، اهتمام به امور
مسلمانان، نصيحت رهبران، امر به معروف و نهي از منكر و …. است و اين مسئووليتها،
ايجاب مي‌كند كه در عرصه سياست حضور بهم رسانند.

نبايد فراموش كرد كه سر تلقي حضرت امام خميني و امثال ايشان
از سياست، بي شك برخاسته ازديدگاه معظم له در رابطه با انسان؛ و به تعبير بهتر در
انسان شناسي او، نهفته است.

مردان الهي مانند امام، رسالت خويش را تنها در اداره سياسي
جوامع بشري نمي‌دانند؛ بل تكامل معنوي انسانها را نيز مد نظر دارند؛ همانسان كه
تعاريف ارائه شده از سوي متفكران ديگر، برخاسته از ديدگاه انسان شناسي
آنهاست.                 ادامه دارد

جاودانگي راه امام

حجة الاسلام و المسلمين اسدالله بيات

آزادي و اهميت آن از ديدگاه اسلام و امام

در پايان اين بحث دو مطلب مهم باقي مانده است كه در ارتباط
با بحث «آزادي» در فلسفه سياسي اسلام بايد مورد بررسي قرار گرفته و حقيقت آنها را
بدست آوريم و آن دو مطلب اين است:

الف: در ديد اسلامي، انسان نمي‌تواند بدون تقيد به مبادي
ديني، زندگي انساني داشته باشد و بهمين جهت در بحث جهاد و دفاع توضيح داده شد: يكي
از حقوقي كه ازطرف خداي جهان، محترم شناخته شده است و انبياء الهي از آن به حمايت
برخاسته‌اند، دفاع از دين حنيف و دعوت مردم به سوي اسلام و زندگي ديني است.
بنابراين، انسان- بالضروره- با دين مي‌تواند به سعادت خود برسد و بدون آن هلاكت و
سقوط نصيب آن خواهد بود. روي اين حساب، اين آيه كريمه كه مي‌فرمايد: اكراهي در دين
نيست «لا اكراه في الدين[1]» چه
معنا پيدا مي‌كند؟ و مراد از آن چيست؟

اين مطلب اول. و اما مطلب دوم كه در اينجا لازم است مورد
توجه قرار گيرد و مقداري بررسي شود، اين است: در جائي كه نظام اسلامي تحقق پيدا
كرد و بطور مشروع لباس عمل پوشيد، افراد و گروهها و سازمانها و جريانات گوناگون
فكري و سياسي كه در برابر جريان نظام سياسي اسلام قرار دارند و نقطه نظريات متفاوت
در مسائل مختلف با سران نظام دارند، در چه جايگاهي قرار مي‌گيرند؟ و از چه نوع
آزادي برخوردار هستند؟ آيا مي‌توانند هر نوع فعاليت از خود داشته باشند و آيا مي‌توانند
مخالفت كنند و اگر مي‌توانند در چه حدي از مخالفت را مي‌توانند ظاهر و آشكار
نمايند؟ و آيا همه گروههاي مخالف در يك رده قرار دارند؟ و هر كس هر نوع مخالفت را
در هر رده كه باشد مي‌تواند ابراز نمايد؟ و دهها مسائل ديگر كه در اين باره مطرح
است و بطور اجمال بايد با توجه به معناي آزادي كه در فلسفه سياسي اسلامي مطرح است
پاسخ آنها را دريافت كرد.

پاسخ سئوال اول:

قبل از آنكه به تفصيل به پاسخ سئوال اول بپردازيم، لازم است
لغاتي را از حيث واژه شناسي معني كنيم، سپس به پاسخ بپردازيم:

اكراه: مصدر از باب افعال از «كره» گرفته شده است بمعني
اجبار و وادار كردن كسي بكاري است كه رضايت به انجام آن را ندارد.

«رشد» يا «رُشُد»- بضم راء و شين- عبارت است از اينكه كسي
جهت و مسير رسيدن بواقع و حقيقت را پيدا كند.

«غي»: در برابر رشد قرار دارد و آن عبارت است از اينكه
انسان از راه و مسير عدول كند و منحرف شود در حالي كه هدف را فراموش كرده است.

«ضلال»: عدول و انحراف از راه است به اينكه مقصد و هدف را
هم مي‌شناسد.

«هدايت»: يافتن راهي است كه انسان را به مقصد مي‌رساند.[2]

پس از آنكه مفاهيم واژه‌هاي فوق روشن شد، وارد پاسخ آن
سئوال مي‌شويم.

دين عبارت است از مجموعه معارف علمي و نظري كه دنباله آن
يكسري دستورالعملهاي اجرائي و عملي بوجود مي‌آيد و جامع و عامل مشترك همه آنها اين
است كه مجموعه‌اي از اعتقادات و باورها است و اعتقاد و ايمان از اموري است كه مركز
و محل آن قلب و دلها است و اكراه  اجبار
ارتباطي با امور قلبي و اعتقادي نداشته و نمي‌تواند هم داشته باشد. اگر در جائي
اكراه و اجباري صورت پذيريد، در اعمال و كارهاي ظاهري و حركات بدني، مؤثر خواهد
شد.

امور اعتقادي و قلبي از جمله حقايقي است واقع در سلسله علل
و معلولات عالم كه تابع علل و عوامل خاص خود مي‌باشد اگر آن علل و عوامل بوجود
آمدند از جمله درك درست و باور به بود و نبود و ارزيابي اطراف موضوع و علاقه و ميل
به انجام آن و امثال ذلك كه آنها مانند خود اين اعتقاد و باور از امور اعتقادي و
ادراكي مي‌باشند، اين اعتقاد بوجود خواهد آمد و محقق خواهد شد و اگر آن علل و
عوامل بوجود نيامدند و شرايط تحقق يك امر اعتقادي فراهم نگشت، طبعاً اين امر
اعتقادي هم بوجود نخواهد آمد. روي اين حساب آيه كريمه كه مي‌فرمايد: «لا اكراه في
الدين» اگر بصورت جمله خبري باشد، پيامش اين است: «دين از مقولات قلبي و مربوط به
دل انسانها است و امور قلبي و ايماني تابع علل مربوط به خود كه از سنخ خود آنها
است، مي‌باشد و اكراه و اجبار در آنها راه ندارد و اكراه و اجبار مربوط به ظاهر
انسان و اعمال جوارحي او مي‌باشد». بنابراين، معناي جمله اين است: دين از مقولاتي
است كه اكراه در آن راهي ندارد.

و اگر جمله انشائيه باشد و به قرينه «قد تبين الرشد» بدست
مي‌آيد، جمله اخباري در مقام انشاء است و معنايش اين است:‌«دين و باور و اعتقادات
را بر ديگران تحميل نكنيد، براي اينكه اعتقاد از اموري نيست كه قابل تحميل بشود»[3] و
اعتقادات را با زور نتوان به خورد افراد داد. با زور مي‌توان فردي را وادار به
كراي كرد، اما با زور و فشار، نمي‌توا فردي را مؤمن و معتقد ساخت. ايمان و دين
شبيه محبت بلكه عين آن است. انسان نمي‌تواند با زور، كسي را محبوب و يا مبغوض قرار
دهد. حب و بغض، عوامل مخصوص خودش را لازم دارد.

بنابراين، اگر جمله انشائي هم باشد، باز از اين حيث و جهت،
اكراه و نفي و سلب شده است كه اكراه و اجبار تكويناً به امور اعتقادي و قلبي راه
ندارد. پس انسان در اصل دين اگر بخواهد ايمان به آن داشته باشد و مقيد به احكام و
مبادي آن بشود و اعمال و رفتار خودر ا با دستورالعملهاي آن منطبق سازد، بايد بفهمد
و باور به درستي و صحت آن پيدا كند و از روي ميل و عشق و علاقه آن را بپذيرد و سپس
هر جا مشكلي و معضلي پيدا كرد و نتوانست آن را برطرف كند و يا در ضمن بررسي به يك
نظر مخالف كشانده شد و حتي آن را ابراز كرد، هيچ مشكلي براي وي بوجود نخواهد آمد و
در اين ميدان مي‌تواند فكر و انديشه خود را براه اندازد و شبهه و افكار مخالف را
به قرآن و محكمات آن عرضه نمايد و با تدبر در‌ آيات كريمه اگر توانست مشكل را
برطرف نمايد، مشكل برطرف شده است و اگر نتوانست خودش مشكل را با عرضه به قرآن و
تدبر در آن برطرف نمايد، مراجعه مي‌نمايد به پيامبر(ص) و يا به جانشينان پيامبر(ص)
تا از اين طريق، شبهه برطرف گردد و يا بطلان آن نظر كه به آن منتهي شده است، روشن
شود و يا اينكه نظرش مورد تأييد و يا تصحيح قرار گيرد.[4] كما
اينكه قرآن چنين دارد:

آناني كه سخنها را مي‌شنوند و آنها را ارزيابي و سبك و
سنگين كرده و بهترين آنها را انتخاب نموده و از آن پيروي مي‌نمايند، كساني هستند
كه خدا هدايتشان كرده است و از صاحبان خرد مي‌باشند.[5]

پاسخ سئوال دوم

هنگامي كه نظام سياسي اسلام، لباس عمل پوشيد و حكومت مشروع
روي كار آمد، افرادي كه در درون نظام هستند و اصل نظام را هم قبول دارد نواقصي را
مشاهده مي‌كنند و كمبودهائي را مي‌بينند و اعمال ضد ارزش و منكري را در مراحل
مختلف اجرائي و مديريتي احساس مي‌كنند، در اين صورت مي‌خواهند مخالفت كنند و علاقه
دارند خلافها را افشاء كرده و مردم را در جريان 
خلافها قرار دهند، اينها بايد مراتب امر بمعروف و نهي از منكر را مراعات
كرده و بعنوان امر بمعروف و نهي از منكر مسئله را تعقيب نمايند. اطلاقات ادله امر
بمعروف و نهي از منكر شامل اين موارد هم خواهد شد و مادامي كه خلاف كاريها و
تخلفاتي كه در نظام صورت مي‌گيرد جزئي است و در حدي نيست كه موجب غير مشروع بودن
حاكميت حاكمان و دولت مردان نظام گردد، مخالفتها در حد تذكر و ارشاد و نصيحت و
ديگر مراتب امر بمعروف و نهي از منكر، با حفظ سلسله مراتب، مجاز بوده و مي‌تواند
صورت پذيرد و در اين حد مخالفت نه تنها جايز است بلكه واجب و لازم است.

در گذشته در بحث امر بمعروف و نهي از منكر در اين مقوله
توضيحات لازم داده شد و از مجموع آنها چنين بدست آمد:

امر بمعروف و نهي از منكر از وظايف عمومي مردم و از فرايضي
است كه همگان موظف بانجام آن مي‌باشند و اگر امر بمعروف و نهي از منكر زنده نماند
و مردم درباره اين فريضه بزرگ الهي بي تفاوت باشند، بتدريج حكومت اسلامي به حكومت
شيطاني و طاغوتي مبدل خواهد شد. و اگر- العياذ بالله- انحرافات، كلي و اساسي است
بطوري كه موجب وابستگي و سلطه اجانب بر مقدرات امت اسلامي مي‌باشد و در پوشش اسلامي
همان اعمال ظالمانه و جائرانه طاغوتها انجام مي‌شود و اموال مسلمانان و بيت المال
مسلمين غارت شده و حيف و ميل مي‌گردد- كما اينكه صدها نظير آن را در تاريخ از جمله
در دوران حسين بن علي(ع) همه مي‌دانند و يا در دوران معاصر در زمان شاه همه در
خاطر دارند- در اين صورت، اگر حكومت منحرف شود و از مسير صلاح و اصلاح دور گردد و
موجب هتك اسلام و امت اسلامي گردد، مخالفت بهر نحو ممكن لازم و واجب است و برخورد
با نظام لازم و ضروري است و لو اينكه منجر به قيام مسلحانه شود و يا قربانيهاي
زيادي را بطلبد. عمل حسين بن علي(ع) قوي‌ترين و مطمئن‌ترين مدرك و سند مشروعيت اين
نوع مخالفتها و برخوردها مي‌باشد و اطلاقات ادله امر بمعروف و نهي از منكر و
عمومات ادله جهاد و دفاع و قتال في سبيل الله شامل اينجا هم مي‌شود.

پس در اين فرض، مخالفت بهر نحو ممكن لازم و واجب است و بايد
ادامه يابد تا آنكه دولت حقه و مشروعه بوجود آيد، چرا كه اين حكومت، مشروعيت خود
را از دست داده است و به حكومت جور و فساد و عصيان تبديل شده است و از مصاديق
طاغوت شده است.[6]

اينها در صورتي است كه نظام مشروع اسلامي روي كار آمده است
يا در همان مشروعيت اوليه باقي است و انحرافي رخ نداده است و يا اگر رخ داده است
جزئي مي‌باشد و يا در اثر انحرافات اساسي و كلي و بنيادي، اصل مشروعيت را از دست
داده است، اما مخالفان، كساني هستند كه نظر اصلاحي دارند و بنايشان بر اصلاح امور
بوده و مي‌خواهند در جامعه، نظم و امنيت و حقوق عامه در سايه حاكميت اسلام و
قوانين اسلامي برقرار گردد. اما در صورتي كه اينطور نباشد و مخالفان، نظر اصلاحي
نداشته باشند، بلكه بناء را از اول بر برخورد فيزيكي گذاشته باشند و بخواهند نظام
مشروع و حقه را طوري جلوه دهند كه كم كم شرايط براي وي تنگ شده و توان خود را براي
ادامه حيات سياسي از دست بدهد و در واقع هدف مخالفان براندازي نظام اسلامي باشد كه
گاهي در اين برنامه ريزي از اول دست بكارهاي عملي زده و از زور و سلاح و عده و
عُده استفاده مي‌نمايند و با مبارزه مسلحانه مي‌خواهند نظام را از ميان بردارند و
گاهي اين است كه تدريجاً اين كار را مي‌خواهند انجام دهند يعني مثلاً از طريق
فرهنگي و سياسي وارد شده و بتدريج پايه‌هاي نظام را متزلزل مي‌سازند تا در موعد
مناسب، ضربه كاري و نهائي را بر اسالم وارد نمايند؛ در هر صورت اگر مخالفتها رنگ
براندازي و كنار گذاشتن حكومت اسلامي و جايگزين كردن حكومت غير اسلامي باشد، از هر
گروهي اين معني بوجود آيد و هر سازماني اين نوع برنامه‌ريزي را انجام داده باشد و
تحت هر عنواني خود را پنهان سازد، محارب شناخته شده و طبق نص قرآن كريم با آنان
عمل خواهد شد و حكومت اسلامي تا آن لحظه و موقعي كه زمينه كليه خطرات و تهديدات
نسبت به كيان اسلام و نظام مشروع اسلامي منتفي شود و زمينه آن از بين برود، به
برخوردهاي قانوني و قاطع خود ادامه خواهد داد و حكم قرآني درباره محاربان اين است:

«اين است و غير اين نيست مجازات كساني كه با خدا و رسول خدا
به جنگ بر مي‌خيزند و در روي زمين فساد مي‌كنند و بندگان خدا را مي‌ترسانند و با
ايجاد آشوب و بلوا در برابر نظام مشروع مي‌ايستند، اين است كه كشته شوند و يا به
دار آويخته شوند و يا اينكه دست راست و پاي چپ آنان قطع گردد و يا از آنجا كه
زندگي مي‌كرده‌اند، تبعيد شوند و اين براي اين است كه آنان در دنيا خوار و ذليل
شوند و در آخرت هم عذابي سخت نصيبشان خواهد شد».[7]                                                             
ادامه دارد

پيامبر گرامي اسلام(ٌ):

«صنفان من امتي اذا صلحا صلحت امتي و اذا فسدا فسدت امتي،
قيل: يا رسول الله! و من هما؟ قال: الفقهاء و الامراء». (تحف العقول- ص 50)

صلاح و فساد امت من به صلاح و فساد دو دسته بستگي دارد.
سئوال شد آن دو دسته كيانند؟ فرمود: دانشمندان و زمامداران.

مباني رهبري در اسلام

قسمت سي و ششم

حجة الاسلام و المسلمين محمدي ري شهري

استقلال رأي

يكي از فضايل برجسته انسان استقلال رأي است، بدين معنا كه
در مسايل نظري خصوصاً آنچه به حيات انساني و تكامل انسان مربوط مي‌شود پيرو آراء
ديگران نباشد و خود صاحبنظر باشد.

استقلال رأي براي همه انسانها فضيلت است ولي براي كسي كه مي‌خواهد
امامت و رهبري جامعه‌اي را به عهده گيرد يك ضرورت قطعي و اجنتاب‌ناپذير است.

 امام اگر استقلال
رأي نداشته باشد و رأي او تحت سلطه و نفوذ ديگران باشد اصولاً قدرت امامت و رهبري
جامعه را ندارد.

استقلال رأي رهبران الهي

پيامبران خدا و ائمه هدي مثل اعلاي استقلال رأي بودند،
تاريخ زندگي رهبران راستين الهي نشان مي‌دهد كه عقايد و آراء آنان متأثر از فضاي
حاكم بر جامعه‌اي كه در آن زندگي مي‌كردند نيست، تاريخ اديان راستين هيچ پيغمبر يا
امامي را سراغ ندارد كه تحت نفوذ ديگران حتي اطرافيان و نزديكان خود باشد، مطالعه
قرآن و سيره پيامبر اسلام و امامان از اين ديدگاه بسيار ارزنده و آموزنده است.

يكي از توصيه‌هاي مهم قرآن كريم به رهبران الهي در زمينه
استقلال رأي، ميزان قرار ندادن مطلق رأي اكثريت مردم است.

قرآن خطاب به پيامبر اسلام مي‌فرمايد:

«و ان تطع اكثر من في الارض يضلوك عن سبيل الله ان يتبعون
الا الظن و ان هم الا يخرصون».[1]

–        
اگر از اكثر كساني كه روي زمين زندگي مي‌كنند پيروي كني ترا از راه خدا منحرف
مي‌كنند، آنها تنها از گمان پيروي مي‌كنند و از تخمين و حدس!

مبنا و معيار تشخيص، تصميم‌گيري و اقدام بسياري از مردم،
خصوصاً رهبران سياسي جهان، در بسياري از موارد، خواست و سليقه اكثريت است.

به عبارت ديگر بسياري از مردم استقلال رأي ندارند تا از
آنچه حق و عدل مي‌دانند پيروي كنند بلكه تحت نفوذ رأي و خواست و سليقه ديگران
هستند.

از نظر قرآن رهبران الهي موظفند آنچه را حق تشخيص مي‌دهند
عمل كنند هر چند برخلاف ميل اكثريت مردم باشد.

نكته مهم‌تر اين كه قرآن تصريح مي‌كند كه تنها فضل و عنايت
خداوند موجب گرديد تا پيامبر اسلام از وسوسه و نفوذ كساني كه مي‌خواستند رأي و
اراده او را به سوي آنچه خود مي‌خواستند منحرف كنند، مصون بماند:

«و لو لا فضل الله عليك و رحمته لهم طائفة منهم أن يضلوك و
ما يضلون الا أنفسهم و ما يضرونك من شيء».[2]

–        
اگر فضل و رحمت خدا بر تو نمي‌بود، گروهي از آنان تصميم داشتند تو را گمراه
كنند، اما جز خودشان را گمراه نمي‌كنند و هيچگونه به تو زيان نمي‌رسانند.

در شأن نزول اين آيه كريمه و آيات قبل از آن نقل شده كه
طايفه بني ابيرق طايفه‌اي نسبتاً معروف بودند، سه برادر از اين طايفه به نان «بشر»
و «بشير» و «مبشر» نام داشتند، بشير به خانه مسلماني به نام «رفاعه» دستبرد زد و
شمشير و زره و مقداري از مواد غذايي را به سرقت برد،‌فرزند برادر او به نام
«قتاده» كه از مجاهدان بدر بود جريان را خدمت پيامبر(ص) عرض كرد، ولي آن سه برادر
يكي از مسمانان با ايمان را به نام «لبيد» كه در آن خانه به آنها زندگي مي‌كرد در
اين جريان متهم ساختند.

«لبيد» از اين تهمت ناروا سخت برآشفت، شمشير كشيد و به سوي
آنها آمد و فرياد زد كه مرا متهم به سرقت مي‌كنيد، در حالي كه شما به اين كار
سزاوارتريد! شما همان منافقاني هستيد كه پيامبر خدا را هجو مي‌كرديد و اشعار هجو
خود را به قريش نسبت مي‌دادي، يا بايد اين تهمت را كه به من زده‌ايد ثابت كنيد يا
شمشير خود را بر شما فرود مي‌آورم!

برادران سارق كه چنين ديدند با او مدارا كردند، اما چون
باخبر شدند كه جريان به وسيله قتاده به گوش پيامبر رسيده يكي از سخنوران قبيله خود
را ديدند كه با جمعي به خدمت پيامبر بروند و با قيافه حق بجانب سارقان را تبرئه
كنند و قتاده را به تهمت ناروا زدن متهم سازند.

پيامبر طبق وظيفه عمل به ظاهر، شهادت اين جمعيت را پذيرفت و
قتاده را مورد سرزنش قرار داد، قتاده كه بي گناه بود از اين جريان بسيار ناراحت شد
و به سوي عموي خود بازگشت و جريان را با اظهار تأسف فراوان بيان كرد. عمويش او را
دلداري داد و گفت: نگران مباش خداوند پشتيبان ما است!

آيات (105،113) نازل شد و اين مرد بي گناه را تبرئه كرد و
خائنان واقعي را مورد سرزنش شديد قرار داد[3]

شأن نزول آيه مذكور اين ماجرا باشد يا داستاني ديگر.[4] قدر
مسلم اين است كه اين آيه به روشني دلالت دارد كه عده‌اي مي‌خواستند با جوسازي
پيامبر اسلام را وا دارند كه بر خلاف حق كاري انجام ولي فضل و رحمت خدا به پيامبرش
مانع انجام تصميم آنها باشد.

از اين بالاتر! اين كه جمعي تصميم گرفتند نظر پيامبر خدا را
با جوسازي حتي در رابطه با تحريف وحي الهي جلب كنند! كه اين بار نيز خداوند تبارك
و تعالي مانع از تحقق اين توطئه گرديد:

«و ان كادوا ليفتنونك عن الذي اوحينا اليك لتفتري علينا
غيره و اذاً لا تخذوك خليلاً. و لو لا أن ثبتناك لقد كدت تركن اليهم شيئاً
قليلاً».[5]

–        
نزديك بود آنها «با وسوسه‌هاي خود» تو را از آنچه به تو وحي كرده‌ايم بلغزانند
تا غير آن را به ما نسبت دهي! و در آن صورت تو را دوست بگيرند! و اگر ما تو را
استوار نمي‌ساختيم نزديك بود اندكي به آنها متماي شوي!

مواردي كه قرآن كريم رهبران جامعه اسلامي را به استقلال
توصيه مي‌كند بسيار است، همه آياتي كه مسأله لزوم اطاعت نكردن از كساني كه مي‌خواستند
نظريات خود را به دلايل مختلف بر پيامبر تحميل كنند طرح شده، درواقع توصيه به
استقلال و نفوذناپذيري رهبران الهي است.

از اين آيات نكات بسيار عالي و ارزنده‌اي در زمينه مديريت و
رهبري قابل استنتاج است.

1-   
استقلال و نفوذناپذيري براي رهبر يك ضرورت قطعي و مسلم است، و مديران جامعه
اسلامي در صورتي قادر به انجام وظيفه الهي خود هستند كه واجد اين خصيصه مهم و
ارزنده باشند.

2-   
توصيه‌هاي مكرر قرآن كريم در اين زمينه، نشانه اهميت خطري است كه از ناحيه
نفوذناپديري، رهبران جوامع اسلامي را تهديد مي‌كند و غفلت از آن، ضايعات جبران
ناپذيري را به دنبال خواهد داشت.

3-   
وقتي قرآن تصريح مي‌كند كه حتي پيامبر اسلام تنها با تأييدات الهي مي‌تواند
خود را از خطر نفوذناپذيري رهايي بخشد، معلوم مي‌شود كه اين خطر فوق العاده جدي
است، ديگران بايد حساب كار خود را بكنند و براي پيشگيري از آن مراقبتهاي دقيق و
جدي داشته باشد.

4-   
رهبران و مديران جوامع اسلامي تنها در صورتي مي‌توانند از خطر نفوذپذيري
ديگران مصون بمانند كه علاوه بر مراقبتهاي لازم مستظهر به امدادهاي غيبي الهي
باشند و لذا دعا و استمداد از خداوند متعال در كنار مراقبت، رمز نفوذناپذيري و
صلابت و استقلال رهبري است.

باري پيامبر اسلام با تأييدات خداوند متعال توانست بر مرز
وحي حركت كند و پس از او اوصياء گرامش همين روش را ادامه دادند.

امام علي(ع) استقلال رأي خود را چنين توصيف مي‌كند:

اذا المشكلات تصدين لي                كشفت
حقائقها بالنظر

و لست بامعة في الرجال                        اسائل
هذا و ذا ماالخبر

و لكنني مدرب الاصغرين                  أبين
مع ما مضي ما غبر[6]

هنگامي كه مشكلات نظري براي من پيش  مي‌آيد.

نظريه صحيح و مطابق با واقع را با تأمل كشف مي‌كنم.

من از مرداني نيستم كه 
استقلال رأي ندارند.

تا از اين و آن بپرسم چه خبر؟.

در انديشه و بيان تجربه دارم.

با مقياس گذشته آينده را پيش‌بيني مي‌كنم.

يكي از انتقادهاي امام علي(ع) به عثمان اين بود كه چرا
استقلال رأي ندارد، اراده ديگران او را اداره مي‌كند و افرادي مانند مروان بن حكم
او را به هر سو كه مي‌خواهد مي‌برد!

در ماجراي قيام مردم عليه عثمان، مردم از امام خواستند كه
به نمايندگي خود با عثمان در زمينه انتقاداتي كه به او دارند صحبت كند،[7] امام
پس از ذكر مقدمه‌اي در پايان چنين نتيجه‌گيري فرمود:

«فلا تكونن لمروان سيقة يسوقك حيث شاء بعد جلال السن و تقضي
العمر».[8]

–        
پس از پيري و گذشت عمر، زمام خود را به دست مروان نسپر تا تو را به هر سو كه
مي‌خواهد ببرد!

استقلال يا استبداد!

از آنجا كه استقلال رهبري ظاهراً شباهت به استبداد دارد،
تبيين استقلال رهبري از استبداد رهبري و تفكيك رهبر مستقل و رهبر مستبد در اين
مبحث ضروري بنظر مي‌رسد.

شباهت ظاهري استقلال به استبداد در اين است كه در هر دو
مورد صاحب رأي اصرار بر پياده كردن اعتقاد خوددارد، رهبر مستقل و رهبر مستبد هر دو
تلاش مي‌كنند تا آنچه را مصلحت تشخيص داده‌اند انجام دهند و به اصطلاح حرف خود را
به كرسي بنشانند.

ابراهيم اصرار دارد كه اعتقاد خود را مبني بر توحيد در
جامعه پياده كند، در مقابلش نمرود تلاش مي‌كند پندار خود را مبني بر شرك و بت‌پرستي
تحقق دهد و نيز موسي و فرعون، پيامبر اسلام و ابوجهل و…

لكن آنچه ابراهيم و پيامبران ابراهيمي و به طور كلي همه
امامان و رهبران الهي بر آن اصرار دارند استقلال رأي است و آنچه رهبران مستكبر
تاريخ در جهت آن تلاش مي‌كنند استبداد رأي است.

توضيح مطلب اين كه تعريف دقيق استقلال رأي همان طور كه
اشاره شد، عبارت است از صاحبنظر بودن و تحت تأثير آراء ديگران قرار نگرفتن ولي بر
استقلال رأي شرط رهبري نيست بلكه آنچه شرط رهبري است، ويژگيهايي دارد كه آن را از
استبداد جدا مي‌كند.

درست است كه ممكن است مستبد هم تحت تأثير افكار ديگران
نباشد و مستقل فكر كند لكن استقلالي كه شرط رهبري است دو خصوصيت دارد كه آن را
نقطه مقابل استبداد قرار مي‌دهد:

1-   
مشورت

استبداد رأي با مشورت و تبادل آراء در تضاد است، اصولاً
مستبد خود را نيازمند به مشورت با ديگران نمي‌بيند ولي استقلال رأي نه تنها با
تبادل آراء تضادي ندارد بلكه استقلال رأي رهبر در كنار شورا در قرآن كريم طرح مي‌گردد.

2-   
عدول از خطا

مستبد كاري به درست بودن يا خطا بودن آنچه مي‌گويد ندارد،
او هدفي را جز تحقق تمايلات خود تعقيب نمي‌كند و لذا اگر معلوم شود آنچه گفته خطا
است حاضر به اعتراف و عدول از رأي خود نيست، ولي صاحبنظري كه به بيماري استبداد
مبتلا نيست اگر فهميد نظريه او خطا است عدول مي‌كند.

اسلام همه مردم بويژه مديران جامعه را در عين حالي كه به
استقلال رأي توصيه مي‌كند.[9] از
استبداد رأي به شدت تحذير مي‌نمايد.

امام علي(ع) در نهي از استبداد مي‌فرمايد:

«من استبد برأيه هلك و من شاور الرجال شاركها في عقولها».[10]

– كسي كه مبتلا به استبداد رأي شود هلاك مي‌گردد و كسي كه
با افراد صاحبنظر مشورت كند شريك بهره برداري از انديشه‌هاي آنان است.                 ادامه دارد

حضرت علي(ع):

«غالبوا أنفسكم علي ترك المعاصي تسهل عليكم مقادتها الي
الطاعات» (مستدرك- ج 2، ص 313)

با ترك گناهان بر نفس سركش خود غلبه كنيد تا عنانش را در
دست گيريد و به آساني در راه اطاعتش بكشانيد.

گفته‌ها و نوشته‌ها

برخورد امام حسين با اعرابي

يك نفر نزد امام حسين(ع) رسيد و عرض كرد: يا ابن رسول الله!
من ديه‌اي را ضمانت كرده‌ام كه همه‌اش را بپردازم و از پرداختن آن ناتوانم. به خود
گفتم: بايد از بخشنده‌ترين مردم ياري بخواهم و استمداد كنم و كسي را بخشنده‌تر و
كريم‌تر از اهل بيت پيامبر(ص) نيافتم. پس نزد شما آمدم.

حضرت فرمود: اي برادر! من سه سئوال از تو مي‌پرسم، پس اگر
يك سئوال را پاسخ دادي يك سوم بدهيت را مي‌دهم و اگر دو سئوال، دو سوم و اگر هر سه
سئوال را جواب دادي، تمام بدهيت را كه ضمانت كرده‌اي، پرداخت مي‌كنم.

اعرابي عرض كرد: يا ابن رسول الله! آيا شخصي مانند شما از
شخصي مانند من سئوال مي‌كند؟

حضرت فرمود: آري! زيرا شنيدم جدم رسول الله(ص) را كه مي‌فرمود:

«المعروف بقدر المعرفة»- نيكي به اندازه شناخت است.

اعرابي گفت: آنچه مي‌خواهيد بپرسيد، پس اگر جواب گفتم كه
غرض حاصل شده است و اگر نتوانستم از خودتان جواب را ياد مي‌گيرم.

حضرت پرسيد: چه عملي، برتر از ديگر اعمال است؟

اعرابي گفت: ايمان به خدا.

حضرت پرسيد: چه چيز رهائي بخش از هلاكت و نابودي است؟

عرض كرد: توكل بر خدا.

حضرت پرسيد: زينت مرد چيست؟

عرض كرد: علم توأم با حلم و بردباري.

حضرت فرمود: اگر در اين راستا، به خطا رفت چه چيزي زينت بخش
است؟

عرض كرد: ماليكه با مروت توأم باشد.

حضرت فرمود: پس از آن چه؟

عرض كرد: فقر توأم با صبر.

حضرت فرمود: اگر باز هم به خطا انجاميد، چه كند؟

اعرابي گفت: بايد منتظر صاعقه‌اي از آسمان باشد كه بر زمين
فرود آيد و او را بسوزاند زيرا او فقط لايق صاعقه است!

حضرت از گفته آن اعرابي به خنده افتاد. وسپس كيسه‌اي كه
هزار دينار در آن بود به اضافه انگشتري كه نگينش دويست درهم مي‌ارزيد به او بخشيد
و فرمود: كيسه طلا را به طلبكاران بده و انگشتر را صرف عائله‌ات كن.

اعرابي گفت: خداوند داناتر است كه رسالتش را در كجا قرار
داده است.

آسياي دوزخ

امام صادق(ع) از پدرانش، از اميرالمؤمنين(ع) نقل مي‌كند كه
فرمود:

همانا در جهنم آسيائي هست كه پنج گروه را آرد مي‌كند (و
استخوانهايشان را خرد مي‌كند) آيا كسي نيست از من بپرسد كه آردش چيست؟

عرض شد: يا اميرالمؤمنين! آردش چيست؟

فرمود:

1-   
عالمان فاجر و بدكردار.

2-   
سخنوران فاسق و گنهكار.

3-   
زورمداران و فرمانروايان ستمكار.

4-   
وزيران خيانتكار.

5-   
عريفان و نمايندگان دروغ گفتار.

و همانا در دوزخ شهري وجود دارد كه آن را حصينه گويند. از
من نمي‌پرسيد كه چه در آن است؟ عرض كردند: يا اميرالمؤمنين! چه در آن وجود دارد؟

فرمود:

دستهاي پيمان شكنان.

به فكر آن روز باش

نوشته‌اند كه بهلول چند ماهي بغداد را ترك كرد و در كوفه
بزيست. پس از سالي چون به بغداد بازآمد، به نزد هارون الرشيد رفت.

وقتي هارون، بهلول را ديد گفت: مدتي است كه من اشتياق
ملاقات تو را داشتم!

بهلول جواب داد: من هرگز مشتاق ديدارت نبودم!

هارون گفت: مدتي است از موعظه‌هايت محرومم مرا موعظه نما.

بهلول اشاره‌اي به عمارتهاي بلند و قبرها نمود و گفت: اي
هارون! اين عمارت‌ها و قصرها بود كه پادشاهان و گل رخان در كمال عزت و شوكت در آن
ساكن بودند و زندگاني خوبي داشتند و حالا در نهايت ذلت و خواري، سر به تيره خاك
كشيده‌اند و صورت مذلت بر تراب نهاده‌اند. و روزي خواهد رسيد كه تو هم به آنها
ملحق مي‌شود و بترس از آن روزي كه براب بازخواست در پيشگاه حضرت حق جل شأنه
ايستاده باشي و با نهايت دقت، از تو حساب بخواهند، چه خواهي كرد در آن روز كه خداي
قهار از روي دقت و عدالت با تو رفتار نمايد؟ در آن حال تو گرسنه و تشنه و عريان در
ميان جمعيت محشر، روسياه ايستاده باشي و همه در آن روز بر تو خواهند خنديد. اكنون
تا فرصت داري به فكر آن روز باش!

هارون همان آن متأثر شد و به گريه افتاد ولي ساعتي بعد با
نديمان بنشست و به فساد و ستم خود ادامه داد!

خيال وصل تو

خوش آنكه برسر كويت گذر توانم كرد          در آن گذر به جمالت نظر توانم كرد

خيال وصل تو خوب است اگر توانم داشت   دواي عشق تو صبر است اگر توانم كرد

                                                                                       «صبري اراكي»

افسوس

از گلشن دل نصيب من خار رسيد             وز جان به لب رسيده تيمار رسيد

افسوس كه آفتاب عمرم ناگاه                  در بي خبري بر سر ديوار رسيد

                                                                                «عطار
نيشابوري»

نگاه….سكوت…. سخن

اميرالمؤمنين(ع) فرمود:

تمام نيكي‌ها و خوبي‌ها در سه چيز گرد آمده‌اند:

نگريستن، سكوت و سخن.

هر نگاهي كه در آن پند و عبرت نباشد، ارزشي ندارد و هر
سكوتي كه در آن تفكر و انديشه نباشد، غفلت و بيهودگي استو هر سخني كه در آن ياد
خدا نباشد، لهو است.

پس خوشا به حال كساني كه نظرشان از روي عبرت و سكوتشان موجب
تفكر و سخنانشان ذكر خدا باشد و به گناهاني كه از آنها سرزده بگريند و مردم از دست
آنان در امان باشند.

در ميخانه بگشا

يا رب اين مخمور را در بزم مستان بار ده             وز شراب لايزالي ساغر سرشار ده

مسجد و محراب و منبر پر شد از زرق و ريا          هان در ميخانه بگشا، راستان را بار ده

                          
                                                             «فيض
كاشاني»

با هيچ بساز

دلشاد مشو ز وصل اگر در طربي                       دل تنگ مكن ز هجر اگر در تعبي

از شادي وصل و غم هجران بگذر                      با هيچ مساز اگر همه مي‌طلبي

                        
                                                               «عطار
نيشابوري»

قدر اهل معرفت

جوان گنهكاري نزد يكي از عرفاي بزرگ توبه كرد. از شادي اين
توفيق، دويست دينار زر سرخ به مريدان شيخ نفقه داد، اما چندان كه خدمت شيخ كرد. از
او التفاتي نديد. روزي از غايت آزردگي، شكايت اين محروميت به چند تن از ياران كرد.
شيخ را خبر شد. وي را طلبيد و انگشترش كه پربها بود به جوان داد و گفت: اين را به
بازار ببر و به قيمت گذاران عرضه كن و بفروش.

جوان انگشتري را گرفت، به بازار برد و به بعضي از كفشگران و
لباسشويان و خرده فروشان نشان داد، هيچ يك از آنان زياده از ده درهم بها نكرده،
نزد شيخ بازگشت و آنچه رفته بود تقرير كرد. شيخ گفت: انگشتري را به چه كساني نشان
دادي؟ گفت: به تني چند از كفشگران و پاره دوزان و بقالان.

شيخ انگشتري را از او گرفت و به يكي از مريدانش داد و گفت:
اين را به بازار ببر بفروش. مريد آن را گرفت به بازار گوهرفروشان برد و به دويست
دينار زر سرخ بفروخت و وجه آن را به شيخ داد.

شيخ آن همه را به جوان داد و گفت: اين دويست دينار زر سرخي
كه به مريدان من انفاق كردي، برگير و برو كه قابليت تو در معرفت اهل معرفت، به قدر
استعداد تو در فروختن انگشتري است كه به نااهلان عرضه داشتي و قيمت آن را شكستي.
تو قدر وارستگان و اهل معرفت كي شناسي و كي تواني؟!

درسهائي از تاريخ تحليلي اسلام

حوادث سال دوم هجرت-4

حجة الاسلام و المسلمين رسولي محلاتي

خطبه عقد

انس بن مالك گويد: پس از آنكه دستور اين ازدواج فرخنده از
آسمان نازل شد رسول خدا(ص) مرا مأمور كرد تا بسراغ جمعي از اصحاب بروم و علي را
نيز در منزل آنحضرت حاضر كنم و چون همگي آمدند و در جاي خود نشستند رسول خدا خطبه
زير را انشاء فرمود:

«الحمدلله المحمود بنعمة، المعبود بقدرته، المطاع في
سلطانه، المرغوب اليه فيما عنده، المرهوب من عذابه، النافذ امره في ارضه و سمائه،
الذي خلق بقدرته، و ميزهم بدينه، و اكرمهم بنبيه محمد، ثم ان الله جغل المصاهرة
نسباً لا حقا و أمرا مفترضا، أوشج بها الارحام، و ألزمها الانام. فقال تبارك اسمه
و تعالي جده: «و هو الذي خلق من الماء بشرا فجعله نسبا و صهرا و كان ربك قديراً»
فأمر الله يجري الي قدره، فلكل قضاء قدر، و لكل قدر اجل، و لكل اجل كتاب «يمحوالله
ما يشاء و يثبت و عنده ام الكتاب»

ثم اني اشهدكم اني قد زوجت فاطمة من علي علي أربعمأة مثقال
فضة ان رضي بذلك».[1]

و ابوبكر حضرمي- يكي از بزرگان اهل سنت- در كتاب رشفة
الصادي (ص9) پس از نقل خطبه، تا آيه «يمحوالله ما يشاء…» اين جمله را اضافه كرده
كه رسول خدا(ص) بدنبال آن فرمود: «ثم ان الله امرني ان ازوج فاطمة من علي بن
ابيطالب»- يعني خداوند مرا مأمور كرده تا فاطمه را به ازدواج علي بن ابيطالب
درآورم.

خطبه پيغمبر تمام شد و علي(ع) كه بدنبال كاري رفته بود حاضر
نبود، از اين رو پيغمبر دستور داد طبقي از خرما آوردند، و پيش روي مدعوين گذاردند،
و حضرت به آنان تعارف كرد تا بخورند و از آن بردارند، و در اين حال علي(ع) از راه
رسيد، و پيغمبر تبسمي كرده و بدو فرمود:

«يا علي ان الله أمرني أن ازوجك فاطمة و قد زوجتكها علي
أربعمأة مثقال فضة، أرضيت؟».

اي علي خداوند مرا مأمور كرد تا فاطمه را بهمسري تو درآورم،
و من نيز او را به چهارصد مثقال نقره[2] به
ازدواج تو در آوردم آيا راضي هستي؟

علي(ع) رضايت خود را بدان حضرت ابلاغ كرد و سپس سجده شكري
براي خداي تعالي بجاي ‌آورد، و رسول خدا(ص) درباره داماد و عروس دعا كرد و خير و
سعادت را براي آنها از خداوند درخواست نمود.

و مرحوم ابن شهر آشوب از ابن مردويه روايت كرده كه پيغمبر
خدا پس از اينكه خود خطبه عقد را خواند به علي(ع) فرمود: اكنون برخيز و تو هم براي
خود خطبه‌اي بخوان و علي(ع) خطبه زير را انشاء نمود:

«الحمدلله الذي قرب من حامديه، و دنا من سائليه، و وعد
الجنة من يتقيه، و انذر بالنار من يعصيه، نحمده علي قدم احسانه و أياديه، حمد من
يعلم انه خالقه و باديه، و مميته و محييه، و مسائله عن مساويه، و نستعينه و
نستهديه، و نؤمن به و نستكفيه، و نشهد ان لا اله الا الله وحده لا شريك له شهادة
تبليغه و ترضيه، و ان محمدا عبده و رسوله، صلاة تزلفه و تحظيه، و ترفعه و تصطفيه،
و النكاح مما امر الله به و يرضيه، و اجتماعنا مما قدره الله و اذن فيه، و هذا
رسول الله زوجني ابنته فاطمه علي خمسمأة درهم و قد رضيت فاسئلوه و اشهدوا».[3]

تهيه جهاز

در فصل پيشين گذشت كه علي(ع) طبق نقل مشهور، زره خود را
مهريه زهرا(س) قرار داد و رسول خدا(ص) به علي(ع) دستور داد تا آن را بفروشد و پولش
را نزد آن حضرت ببرد، علي(ع) زره را فروخت و پول آن را كه چهارصد درهم يا چهارصد و
هشتاد و يا پانصد درهم بود به نزد پيغمبر آورد و در دامان آن  حضرت ريخت.[4]

و در حديثي از علي(ع) نقل شده كه فرمود:

وقتي پولها را در دامان رسول خدا(ص) ريختم نه پيغمبر از من
پرسيد كه اين پولها چقدر است، و نه من به او چيزي در اين باره گفتم، در اين وقت يك
مشت از آن پولها را به بلال داد و فرمود: براي فاطمه عطري خريداري كن، و دومشت
ديگر هم از آن پولها برداشت و به ابي بكر داد تا اسباب خانه و لوازم زندگي و لباس
و به اصطلاح جهيزيه‌اي براي زهراي اطهر تهيه كند، و عمار بن ياسر و چندتن از اصحاب
را نيز همراه ابوبكر بدين منظور به بازار فرستاد.

و ما در اين جا اجناسي را كه بر طبق نقل مرحوم شيخ طوسي(ره)
براي فاطمه(س) خريداري كردند ذيلا نقل مي‌كنيم و بگفته يكي از نويسندگان: اين
«فاكتور» سند مطمئني از حقيقت و حقانيت اسلام است كه به عالم بشريت عرضه مي‌شود. و
بايد گفت: نموده و الگوئي است تا پيروان مكتب فاطمه و مدعيان دوستي اين خاندان از
اسراف و تبذيرهائي كه در اين باره انجام مي‌دهند جلوگيري كرده و وضع خود را با اين
الگوي ساده و مختصر تطبيق دهند، و در عمل از اين رهبران الهي پيروي كنند نه با
زبان، و در نتيجه از اين مسابقه زيان بار و خانمانسوزي كه در تهيه جهاز ميان
مسلمانان معمول شده و موجب آن همه بدبختي و سيه روزي و افراطها و بي خانمانيها
و… و… گرديده جلوگيري بعمل آورند، بياري خدا و همت مردان و زنان آزاده.

و اما صورت جهيزيه:

1-                 
يك قواره پيراهن به هفت درهم.

2-                 
يك عدد روسري بزرگ به چهار درهم.

3-                 
يك حوله سيه خيبري.

4-                 
يك تخت خواب كه با برگ درخت خرما بافته شده بود.

5-                 
دو عدد تشك كتاني «از كتانهاي مصر» كه درون يكي از آنها از ليف خرما و درون
ديگري از پشم گوسفند پر شده بود.

6-                 
چهار عدد بالش از پوست ميش و از پوستهاي طائف مكه كه از گياه خوشبوئي بنام
«اذخر» پر شده بود.

7-                 
يك تخته پرده پشمي.

8-                 
يك قطعه حصير- كه در جائي به نام «حجر» بافته شده بود.

9-                 
يك عدد دست آس- براي آرد كردن جو و گندم.

10-            
يك طشت مسي براي لباسشوئي.

11-            
يك عدد مشگ چرمي براي آبكشي.

12-            
يك باديه بزرگ براي دوشيدن شير گوسفند.

13-            
يك ظرف چرمي براي آب.

14-            
يك آفتابه گلي لعابي شده.

15-            
يك سبوي گلي سبز.

16-            
دو عدد كوزه سفالين.

و مرحوم ابن شهر آشوب بر طبق روايتي به «فاكتور» بالا دو
قلم ديگر هم اضافه كرده بشرح زير:

17- يك قطعه پوست چرمي براي فرش.

18- يك چادر از پارچه‌هاي بافت «قطر»- يا قطران.

و كساني كه براي خريد جهيزيه ببازار رفته بودند آنها را
برداشته بخانه پيغمبر آوردند، و پيغمبر خدا يك يك آنها را بر مي‌داشت و پشت و روي
آن مي‌نگريست و مي‌گفت:

«بارك الله لاهل البيت».

خدا مبارك كند![5]

و در كتاب كشف الغمة با قدري اختلاف صورت جهيزيه فوق را ذكر
كرده و سپس از ابي بكر روايت مي‌كند كه وقتي آنها را پيش روي پيغمبر خدا گذارديم و
آنها را مشاهده كرد اشك از ديدگانش جاري گرديد، آنگاه سر به سوي آسمان بلند كرده
گفت:

«اللهم بارك لاهل بيت جل آنيتهم الخزف».

خدايا اين زندگاني را براي خانداني كه بيشتر ظرفهايشان گلي
است مبارك گردان.[6]

***

و اين بود صورت جهيزيه فاطمه زهرا «سيده زنان عالم» و بزرگ
بانوي جهان بشريت و دخت اشرف فرزندان آدم! اكنون شما خود حديث مفصل را از اين مجمل
بخوانيد، و بمدعيان دوستي و محبت اين خاندان بنگريد، و آنهمه بودجه‌هاي گزاف و بي
حسابي را كه صرف تهيه جهيزيه دختران مي‌كنند ببينيد تا بدرستي و نادرستي ادعاي
آنان پي بريد.

و در خاتمه بد نيست قسمت زير را هم كه تكميل كننده قسمتهاي
بالا است بخوانيد، چون طبق معمول پسر جواني هم كه مي‌خواهد با دختري ازدواج كند،
يا مختصر اثاثي در خانه دارد و يا هنگام ازدواج تهيه مي‌كند.

اكنون ببينيم علي بن ابي طالب شهسوار اسلام، و محبوبترين
مردان و نزديكترين آنان در نزد خدا و رسول، چه داشت و چه تهيه كرد؟ تا از مجموع
آنها صورت كامل اثاث البيت اين زوج بزرگوار را بدست آوريم.

مرحوم ابن شهر آشوب در كتاب مناقب از شخصي به نام وهب بن
وهب قرشي نقل مي‌كند كه علي(ع) نيز اطاق خود را براي عروسي آماده كرد، بدين ترتيب
كه ابتدا مقداري شن نرم «ماسه» كف اطاق پهن كرد، و چوبي هم تهيه نمود و يك سر آن
را باينطرف ديوار و سر ديگرش را به آنطرف ديوار كار كرد تا لباسهاي خود را روي آن
بيندازند، و يك پوست گوسفند هم كف اطاق انداخت و يك بالش نيز كه داخلش را از ليف
خرما پر كرده بودند در اطاق نهاد.

و از ابن جوزي در كتاب صفة الصفوة (ج 2 ص 3) از علي(ع)
روايت شده كه فرمود:

هنگامي كه با فاطمه ازدواج كردم، چيزي جزتخته پوستي از
گوسفند نداشتم كه شبها روي آن مي‌خوابيديم و روز كه مي‌شد علف شتر خود را روي آن
مي‌ريختيم، و در نقل ديگري فرمود: روز كه مي‌شد آن را پشت و رو كرده و علوفه شتر
آبكش خود را روي آن مي‌ريختيم.

و از احمد بن حنبل در كتاب «مناقب» نقل شده كه گفت:

هنگامي كه فاطمه به خانه علي آمد جز مقداري ريگ كه در اطاق
پهن شده بود و يك سبو و يك كوزه چيز ديگري در خانه علي نيافت.[7]

و قاضي دحلان- در كتاب سيرة النبوية-[8] از
انس بن مالك روايت كرده كه گويد:

فاطمه نزد پدرش رسول خدا(ص) آمد و شكايت حال خود را بدين
گونه معروض داشت و گفت:

«يا رسول الله اين و ابن عمي ما لنا فراش الا جلد كبش ننام
عليه و نعلف عليه ناضحنا بالنهار».

–        
اي رسول خدا من و پسر عمويم فرشي نداريم جز پوست گوسفندي كه شب روي آن مي‌خوابيم،
و روز كه مي‌شود علف شتر خود را روي آن مي‌ريزيم!

پيغمبر در جواب دخترش فرمود:

«يا بنية اصبري فان موسي بن عمران اقام مع امرئته عشر سنين
مالهما فرش الا عباءة قطوانية أي بيضاء كثير الخمل».

–        
دختركم صبر كن- و با همين وضع بساز- كه موسي بن عمران ده سال با همسرش زندگي
كرد و فرشي جز يك قطعه عباي- قطواني- يعني پارچه سفيدي كه پرز آن زياد بود
نداشتند.

باري اين هم صورت اثاثيه علي(ع) بود كه از طريق محدثين شيعه
و سني براي شما نقل كرديم، تا براي شيعيان و پيروان مكتب او درسي، و براي جهانيان
سند بزرگي از ساده زيستي رهبر بزرگوار ما باشد. ادامه دارد

از ثروت زياد بهراسيد

پيامبر گرامي اسلام(ص):

«فوالله ما الفقر أخشي عليكم و لكني أخشي عليكم أن تبسط لكم
الدنيا كما بسطت علي من كان قبلكم فتنافسوها كما تنافسوها و تهلككم كما أهلكتهم».
(مجموعه ورام- ج 1 ص 132)

بخدا قسم از فقر و تنگدستي برشما نمي‌ترسم بلكه از آن مي‌ترسم
كه ثروتمند شويد و دنياي شما گشايش يابد همانطور كه پيش از شما كساني تمكن يافتند،
آنگاه مانند آنها به زياده‌روي دچار شويد و سرانجام ثروت شما را هلاك كند چنانكه
آنان را تباه ساخت.

شرح زيارت امين الله(ع)

قسمت هفتم

آيت الله محمدي گيلاني

* صاحب ولايت امر مسلمين، امور ولائي را بايد بدون كمترين
هوا و هوس تدبر كند.

* والي امر مسلمين منبع خيرات است حتي كيفرهائي كه در حوزه
ولايت او انجام مي‌گيرد خير امت است.

* ولايت امر در قله معالي امور است.

* گل سر سبد دعاهاي «عبادالرحمن» مقام امامت و ولايت امور
متقين است.

* معني حكم در دعاء ابراهيم(ع): «رب هب لي حكما» همين است.

* ترسيمي كوتاه از معني «اميرالمؤمنين» در خطبه
اميرالمؤمنين(ع).

* پست‌ترين حالات زمامدار، در مظنه حب فخر و كبر بودن است.

* خواب ديدن عبدالله عمر پدرش را بعد از دوازده سال.

اميرالمؤمنين چنانكه گفتيم بمعناي متولي امور اهل ايمان و
تقوي است. بديهي است كه يك منصب الهي است و قائم باين منصب، بدون كمترين اهمال
بايد، امور تحت ولايت خويش را با تنزه از هوي و هوس انجام دهد.

و ابتلاء به هوي- والعياذ بالله- موجب گمراهي مي‌شود، و روز
حساب را از يادش مي‌برد كه بدنبال آن، استحقاق عذاب شديد است:

«يا داود انا جعلناك خليفة في الارض فاحكم بين الناس بالحق
و لاتتبع الهوي فيضلك عن سبيل الله ان الذين يضلون عن سبيل الله لهم عذاب شديد
بمانسوا يوم الحساب». (سوره ص- آيه 26)

–        
اي داود، ما تو را خليفه در زمين گردانيديم، پس در ميان مردم به حق حكم كن و
از پي هواي نفس مرو كه تو را از راه خدا گمراه كند، آنان كه از راه خدا گمراه
شوند، از آن رو كه روز حساب را فراموش كرده‌اند به عذابي شديد گرفتار مي‌شوند.

صاحب اين منصب الهي، همه حركات و تصرفات بلكه انفاس وي در
ديوان محاسبات حقتعالي بر وي، محسوب و معدود است، و بمقتضاي خليفة اللهي در زمين،
مظهر اين ثناء الهي است: «و الخير في يديك و الشر ليس اليك» يعني والي امور مسلمين
علي الدوام منبع خيرات است و حتي كيفرهائي كه در حوزه تدبير او انجام مي‌گيرد، خير
امت است: «لا قامة الحد انفع في الارض من القطر اربعين صباحاً». (الوسائل ج
18  308)

–        
اقامه حدي در زمين از چهل روز باران سودمندتر است. چنانكه در حوزه ولايتش
تعطيل يك حد از حدود الهي، ستيز و دشمني با حقتعالي است كه در حديث قدسي آمده است:

«يا محمد من عطل حداً من حدودي فقد عاندني و طلب بذلك
مضادتي». (الوسائل ج 18 ص 309)

–        
اي محمد اگر مسئول اجراء حد، حدي از حدودم را تعطيل كند بدشمني من برخاسته و
خواستار ضديت با من شده است.

و خطورت مقام ولايت با موازنه‌اي كه در اين حديث نبوي(ص):
«ساعة امام عادل افضل من عبادة سبعين سنة» (الوسائل- ج 18 ص 308)

چنانكه قله ب2ودنِ آن مقام در معالي امور از اينجا روشن مي‌شود
كه خدايتعالي در نظم تعداد اوصاف و نعوت «عبادالرحمن» ختام آنها را مسئلت اين مقام
اعلان فرموده‌اند:

«و الذين يقولون: ربنا هب لنا من ازواجنا و ذرياتنا قرة
اعين و اجعلنا للمتقين اماما». (الفرقان-74)

–        
و آنان كه مي‌گويند: پروردگارا از همسران و فرزندانمان ديدگان ما را روشن ساز
و ما را امام پرهيزگاران قرار ده.

اين دعاء دعائي است برخاسته از فطرت پاك عبادالرحمن كه به
اقتضاء رحمت واسعه حقتعالي خواستارند تا همسران و ذراريشان در كاروان رهروان الي
الله تعالي، ممتاز به «قرة العيني» سرور انگيزي شوند، و سرور و مقتداي اهل تقوي
گردند.

دعاء مي‌كنند كه پروردگار “واهب العطايا”، به
ازواج و فرزندانشان، اشراق و نوري موهبت فرمايد كه قلوب متقين مجذوب آن اشراق
شوند،‌ عيناً صورتي كه در قانون جاذبه كواكب است.

دعاء مي‌كنند كه خداوند سميع الدعاء آنان را در زمين چشمه‌هاي
نور گرداند تا معاني نور و هدايت از آنها فوران كرده و ابعاد تاريك حيات و سعادت و
عقائد و آداب و اعمال انسانها بدانها فروغ و روشنائي گيرند و شايد مراد از لفظ
«حكم» در دعاء خليل الرحمن

(ع) همين باشد:

«رب هب لي حكماً و ألحقني بالصالحين و اجعل لي لسان صدق في
الاخرين». (الشعراء- 83و84)

–        
پروردگارا به من «حكم» موهبت فرما و بصالحين ملحقم گردان. و لسان صدقي براي من
در آيندگان قرار ده.

زيرا «حكم» بمعني اتقان و منع است و حضرت خليل(ع) از
پروردگار وهاب «حكم» مسئلت مي‌نمايد: وجودي متقن و منيع كه انحلال ناپذير باشد و
همه آثار آن از متلاشي و متجزي شدن، مصون باشند و ذكر جميل آن حضرت كه لسان صدق و
حيات ديگري است براي آن حضرت در نسل آينده برقرار باشد، كه همه آثار ابراهيم چنين
بوده‌اند، مناسك حج ابراهيمي و محاجه آن حضرت و زن و فرزند بلافصل و مع الواسطه
كلاً چنان بوده‌اند.

گوياترين لسان صدق آن حضرت در آيندگان، ابوالائمه
اميرالمؤمنين علي(ع) است. آن بزرگوار اين منصب الهي: «اميرالمؤمنين» را با عبارتي
كوتاه چنين ترسيم مي‌كند:

«أاقنع من نفسي بان يقال اميرالمؤمنين و لا اشاركهم في
مكاره الدهر او اكون اسوة لهم في جشوية العيش فما خلقت ليشغلني اكل الطيبات
كالبهيمة المربوطة همها علفها. او المرسلة شغلها تقممها تكترش من اعلافها، و تلهو
عما يراد بها، او أترك سدي، او أهمل عابثا و أجر حبل الضلالة او اعتسف طريق المتاهة».
(شرح نهج  فيض الاسلام ره- ص 971 نامه 45)

–        
آيا قناعت ميكنم كه بمن بگويند زمامدار و سردار مؤمنين در حالي كه به سختي‌هاي
روزگار با آنان همدرد نبوده يا در تلخكامي جلو ايشان نباشم؟ پس مرا نيافريده‌اند
كه خوردن طعامهاي نيكو (از نيكبختي جاويد) بازم دارد مانند چهارپاي بسته شده كه
انديشه‌اش علف است يا مانند چهارپاي رها گشته كه خاكروبه‌ها را بهم زند تا چيزي
يافته بخورد، پر مي‌كند شكنبه را از علفي كه بدست آورده، و غفلت دارد از آنچه
برايش در نظر دارند (نمي‌داند كه صاحبش مي‌خواهد فربه شود تا بكشتارگاهش فرستد. يا
برايش باركشي نموده كارش را انجام دهد) يا مرا نيافريده‌اند كه بيكار مانده و
بيهوده رها شوم، يا ريسمان گمراهي را كشيده بي انديشه در راه سرگرداني رهسپار
گردم.

و مي‌فرمايد:

«و ان من اسخف حالات الولاة عند صالح الناس ان يظن بهم حب الفخر
و يوضع امرهم علي الكبر و قد كرهت ان يكون جال في ظنكم اني احب الاطراء و استماع
الثناء و لست بحمدالله كذلك». (شرح نهج البلاغه فيض الاسلام- خطبه 207- ص 686)

–        
از پست‌ترين حالات حكمفرمايان نزد مردم نيكوكار آنست كه گمان فخر و خودستائي
بآنها برده شود و كردارشان حمل بكبر و خودخواهي گردد، و من كراهت دارم از اينكه به
گمان شما راه يابد كه ستودن و شنيدن ستايش را از شما دوست دارم و سپاس خدا را كه
اين چنين نيستم.

اميرالمؤمنين(ع)- قرة العين عباد الرحمن و لسان صدق
ابراهيم(ع)- موقعيت خويش را در ميان مردم اعلان مي‌فرمايد كه همچون چراغ منيري در
مسير تاريك و پر پيچ و خم زندگي بشر كه از هر پيچ و خم آن صدها پيچ و خم ديگر
منشعب مي‌گردد. برافراشته است، و انوار هدايت سفراء الهي و حاملان رسالت از وي
فوران مي‌نمايد، گفتار و كردارش آنگونه از افق عادات بالاتر است كه گوئي اعجاز و
خرق عادتست: «انما مثلي بينكم مثل السراج في الظلمة يستضيء به من ولجها». (شرح نهج
عبده- ج 2 ص 151)

عزم راسخ، ثبات قدم، همت عالي، طمأنينه،‌ پارسائي نسبت
بشهوتهاي هوس انگيز و زينتهاي آرزو پرور و آز نوزا و ده‌ها خصال و فضائل علياي
ديگر كه هر يك در مسابقه تقوي اسوة حسنة لمن كان يرجوالله و اليوم الآخر است. اسوه
حسنه‌اي است كه تأسي به آن، شأن مردمان آزاد است، و نازنينان جهان از آن محرومند و
در اين مدعا بيان آن بزرگوار نعم الشاهد است:

«و الله لان ابيت علي حسك السعدان مسهداً و اجر في الاغلال
مصفداً‌ احب الي من ان القي الله و رسوله يوم القيامة ظالماً لبعض العباد و غاصباً
لشيء من الحطام… و الله لو اعطيت الاقاليم السبعة بما تحت افلاكها علي ان اعصي
الله في نملة اسلبها جلب شعيرة ما فعلته و ان دنياكم عندي لاهون من ورقة في فم
جرادة تقضمها ما لعلي و لنعيم يفني و لذة لا تبقي نعوذ بالله من سبات العقل و قبح
الزلل و به نستعين».

–        
سوگند به خدا اگر شب را بيدار بروي خار سعدان (گياهي است داراي خار سر تيز)
بگذرانم و (و دست و پا و گردن) مرا در غلها بسته بكشند، محبوب‌تر است نزد من از
اينكه خدا و رسول را روز قيامت ملاقات كنم در حالي كه بر بعضي از بندگان ستم كرده
چيزي از مال دنيا غصب كرده باشم.

سوگند به خدا اگر هفت اقليم را با هر چه در زير آسمانهاي
آنها است بمن دهند براي اينكه خدا را درباره مورچه‌اي كه پوست جوي از آن بربايم
نافرماني كنم نمي‌كنم و به تحقيق دنياي شما نزد من پست‌تر و خوارتر است از برگي كه
در دهن ملخي باشد كه آن را مي‌جود چه كار است علي را با نعمتي كه از دست مي‌رود، و
خوشي كه بر جا نمي‌ماند، بخدا پناه مي‌بريم از خواب عقل و زشتي لغزش و تنها از او
ياري مي‌جوئيم.

                                                
(نهج البلاغه شرح فيض الاسلام ره- ص 715- 713)

چنانكه گفتم صاحب اين مقام، همه تصرفات و نفسهاي وي در
ديوان محاسبات خداي حي قيوم كه «لا تأخذه سنة و لا نوم» بر او محسوب است، چه او
قميص زمامداري اهل ايمان را بر تن نموده، در اموري كه تحت ولايت او است اهمال و
چرت و خواب بر وي جائز نيست در اين رابطه خواجه نظام الملك در كتاب «سياست نامه»
خبري آورده است:

«گويند: عبدالله بن عمر در بيرون رفتن پدرش از اين جهان وي
را پرسيد كه اي پدر ترا كي بينم؟ گفت: بدان جهان. گفت: زودتر مي‌خواهم. گفت: شب
اول يا شب دوم يا شب سوم مرا در خواب بيني. پس دوازده سال برآمد، او را در خواب
نديد، پس از دوازده سال او را در خواب ديد، گفت: يا پدر نگفته بودي كه پس از سه شب
ترا بينم؟ گفت: مشغول بودم كه در سواد بغداد پلي ويران شده بود و گماشتها، تيمار
آن نداشته بودند و گوسفندي را در آن پل دست بسوراخي فرو شد و بشكست،‌ تا اكنون
جواب آن مي‌دادم».              (ص- 10)

                                                                                                       
ادامه دارد

حضرت علي(ع):

«ايها الناس! اني و الله ما احثكم علي طاعة الا اسبقكم
اليها، و لا انهاكم عن معصية الا انتهي قبلكم عنها». (نهج البلاغه فيض- حكمت 70)

اي مردم! به خدا سوگند، شما را به موضوعي تشويق و دعوت نمي‌كنم
مگر اينكه در انجامش پيشگام هستم. و از گناهي بر حذرتان نمي‌دارم مگر اينكه پيش از
شما از آن فاصله گرفته باشم.

تفسير سوره رعد

مشخصات ذكرالله

قسمت شصت و هشتم

آيت الله جوادي آملي

«tûïÏ%©!$# (#qãZtB#uä ’ûÈõuKôÜs?ur Oßgç/qè=è% ̍ø.ɋÎ/ «!$# 3 Ÿwr& ̍ò2ɋÎ/ «!$# ’ûÈõyJôÜs? Ü>qè=à)ø9$# ÇËÑÈ   » 
(سوره رعد- آيه 28)

–        
آنان كه ايمان آوردند
و به ياد خدا دلهايشان آرام مي‌گيرد، همانا تنها به ذكر خدا دلها آرامش مي‌يابد.

****

بحث در طمأنينه قلب بود كه جز به ياد حق، به چيز ديگري
نبايد مطمئن شد. واضح است كه اگر قلب مطمئن نباشد، هيچ لذتي براي زندگي نيست، زيرا
انسان مضطرب همواره در عذاب است. و راه طمأنينه تنها ذكر حق است و لا غير.

ذكري الدار

در بحث گذشته به عرض رسيد كه اگر انسان به درجه «مخلص»
برسد، شيطان به او راه نخواهد داشت. خداوند درباره ابراهيم و اسحق و يعقوب(ع)، مي‌فرمايد:

«انا اخلصناهم بخالصة ذكري الدار»[1] يعني:
ما اينان را بندگان مخلصي قرار داديم كه شيطان به حريمشان راه ندارد و اگر شيطان
به حريمشان راه نداشته باشد، قلبشان هرگز وسوسه نخواهد داشت.

چرا در ميان بندگان، اينان را عباد مخلص قرار داد؟ به سبب
يك خصلت خالص و بي شائبه‌اي كه در آنها بود و در ديگران نبود. آن خصلت چيست؟ «ذكري
الدار» يعني: ياد منزل بودن. ديگران به ياد راهند ولي اينان به ياد منزلند. آن كس
كه به ياد راه است، در راه مي‌ماند ولي او كه به ياد منزل است راه را طي مي‌كند؛
او سالك سبيل است و چون راه را طي مي‌كند به مقصد مي‌رسد. او نه در بين راه مضطرب
است و نه وقتي كه به مقصد مي‌رسد، سرگردان! اما ديگران در بين راه گرفتارند و نمي‌دانند
كه چگونه اين راه را طي كنند، وقتي هم آنها را مي‌برند، تازه آغاز اضطرابشان است.

در سوره نازعات مي‌خوانيم: «قلوب يومئذ واجفة»[2]– در آ
روز دلهائي ترسان و مضطرب است. او كه در دنيا به ياد منزل نبود، روزي هم كه او را
به مقصد برسانند، مضطرب و حيران است زيرا توشه‌اي براي آن روز تهيه نكرده است ولي
او كه به ياد منزل و دار بوده است، قيامت كبري با تمام دشواريهايش هرگز او را
غمگين نمي‌كند. «لا يحزنهم الفزع الاكبر»[3] و در
آيه قبلش مي‌فرمايد:‌«لا يسمعون حسيسها و هم فيها اشتهت انفسهم خالدون»[4]–
اينها در همان منطقه لذائذ خود مخلد و جاويدان هستند و در امن و امان به سر مي‌برند.

در سوره انعام، درباره اينان مي‌فرمايد: «ان الذين آمنوا و
لم يلبسوا ايمانهم بظلم اولئك لهم الامن»[5]– آنان
كه ايمان آوردند و ايمان خود را با ظلم و ستم نپوشاندند، امنيت براي آنان است. اين
امن كه بطور مطلق ذكر شده است، شامل امنيت در دنيا و آخرت مي‌شود.

بنابراين اگر فرمود: ما به يك عده از انبيا مقام «مخلصين»
را داديم، سببش ذكر دار است يعني به ياد منزل بودن. و اگر اين طمأنينه و امنيت را
در برابر ياد منزل بودن مي‌داند، تمام خطرات را هم در برابر فراموشي و نسيان منزل
مي‌داند.

در سوره ص مي‌فرمايد: «ان الذين يضلون عن سبيل الله لهم
عذاب شديد بما نسوا يوم الحساب»- آنان كه از راه خدا، مردم را گمراه مي‌كنند،
عذابي دردناك برايشان مقرر شده است. سپس در آيه كريمه، منشأ تمام مشكلات را در
نيسان و فراموشي روز قيامت مي‌داند. يعني: چون روز حساب را فراموش كردند، گرفتار
هوا و هوس شدند و تبعيت از هوا و هوس باعث ضلالت و گمراهي شد. و ضلالت هم باعث
استحقاق عذاب شديد شد.

پس اگر ذكري الدار آن خصيصه را در بر دارد، نيسان دار هم
اين بليه را در بر دارد. و «دار» يعني، بازگشت به سوي الله كه همان مبدأ است و به
ياد قيامت بودن هم به ياد خدا بودن است.

تذكر، توجه قلبي است نه زباني

در خاتمه بحث «ذكر الله» يادآور مي‌شويم كه در قرآن پيوسته
از مردم مي‌خواهد كه به ياد خدا باشند و به صورت استفهامي، از آنان مي‌پرسد: «فهل
من مدكر»[6]– آيا
كسي هست كه به ياد حق باشد؟ آيا كسي هست كه متذكر بشود؟

تذكر آن توجه قلبي است نه زباني. اگر در ذكر اختلاف باشد كه
آيا مراد ذكر قلب است يا ذكر زبان اما تذكر، ظهور در ذكر قلبي دارد. در سوره قمر
كه جريان انبيا را ذكر مي‌كند،‌ در چند مورد مي‌فرمايد «فهل من مدكر»- آيا كسي هست
كه متذكر شود؟! سپس به عنوان يك اصل كلي مي‌فرمايد كه ما قرآن را براي ذكر
فرستاديم. آيا كسي هست كه متذكر شود؟ «و لقد يسرنا القرآن للذكر، فهل من مدكر» در
اينجا نفرموده است كه ما قرآن را براي تلاوت فرستاديم، فرمود ما براي تذكر
فرستاديم.

در سوره ص، قرآن را به عنوان اينكه عامل ذكر است، معرفي
كرده، مي‌فرمايد: «ص  القرآن ذي الذكر»-
اصلاً قرآن براي ياد است. و در سوره قمر مي‌فرمايد: اين ياد دشوار نيست، يك، زائدي
بر انسان نيست كه اگر انسان بخواهد متذكر حق باشد، براي او گران تمام شود!

قرآن سنگين و ذكر آسان

لازم به تذكر است كه خداوند قرآن را به عنوان يك كتاب سنگين
و وزين معرفي كرده است و فرموده است:

«انا سنلقي عليك قولاً ثقيلاً»[7]–
گفتاري است مغزدار و سنگين. قرآن گفتاري است وزين، تهي مغز نيست، سبك نيست. اما
اين سخن سنگين براي جان شما آسان است نه دشوار، زيرا جان شما اين سخن سنگين را
دوست مي‌دارد و خواهان آن است.

«و لقد يسرنا القرآن للذكر»- سخن از آسان كردن و آسان قرار
دادن است. سخن از اين است، كه اين كتاب، براي ذكر آسان است. ذكر الله سخت نيست؛
متذكر شدن سخت نيست. پس اين كتاب، هم وزين و سنگين است زيرا با دليل و برهان است و
هم آسان است زيرا مطابق با فطرت است و بر فطرت تحميل نشده است. پس ياد حق در كام
جان شيرين است و لذا آسان است.

در هر صورت، آن چيزي كه اصل است، تذكر است كه اگر تذكر بود،
دل مي‌آرمد و الا فلا. اين كه به صورت يك دوست بگويد: آيا كسي هست كه متذكر شود،
اين لسان را در آيات ديگر نمي‌بينيم كه پيرامون ساير مطالب فرموده باشد. موساي
كليم عليه و علي نبينا و آله السلام، چنانكه قبلاً ملاحظه فرموديد، مي‌گويد:
حالاتي بر من مي‌گذرد كه نمي‌دانم در آن حالات، شايسته است به ياد شما باشم يا نه؟
خطاب رسيد: «انا جليس من ذكرني»[8]– من
همنشين كسي هستم كه مرا ياد  كند. اين سبوح
قدوس است كه با ما به زبان خودمان سخن مي‌گويد و ما را يادآوري مي‌كند در آيات
متكرر و دنبال هم كه‌ آيا كسي هست كه متذكر شود؟ تازه اين نيست كه بفرمايد: من
دارم يادتان مي‌دهم كه اين تعليم بدوي باشد در برابر جهالت بلكه مي‌خواهد بفرمايد
كه: ارتباط با خدا در دلتان وجود دارد ولي چون از الآن يادتان رفته است، من دارم
شما را يادآوري مي‌كنم.

خصوصيات ذكر

در جلد سيزدهم روضة المتقين كه شرح من لايحضره الفقيه است و
از مرحوم مولا محمد تقي مجلسي رضوان الله عليه مي‌باشد در جلد 13 از صفحه 196 به
بعد اين حديث شريف را نقل كرده است كه رسول خدا(ص) فرمود:

«بادروا الي رياض الجنة»- بشتابيد به طرف بوستانهاي بهشت.

از حضرت پرسيدند: «و ما رياض الجنة»- بوستانهاي بهشت چيست؟

فرمود: «حلق الذكر»- آنجا كه حلقه حلقه دور يكديگر مي‌نشينند
و به ياد خدا هستند.

مرحوم مجلسي اول مي‌فرمايد: مقصود از حلقه‌هاي ذكر، همين
مجالس درس و بحث است يا مجالسي است كه در آنها سخن از موعظه و ارشاد مردم مي‌شود
چنانكه روايت شده است كه ائمه ما (ع) مردم را بسيار موعظه مي‌كرده‌اند و اما آنكه
مشهود شده است كه در مجلس‌هائي دور هم جمع مي‌شدند و ذكر جلي داشته‌اند، اين نحوه
به ما نرسيده است. آنگاه رواياتي را كه قبلاً خوانده شد ذكر مي‌كند و خصوصياتش را
بيان مي‌نمايد. سپس روايتي را از مصباح الشريعه كه منسوب به امام صادق(ع) است نقل
مي‌كند كه حضرت فرمود:

«ان الذكر مقسوم علي سبعة اعضاء: اللسان و الروح و النفس و
العقل و المعرفة و السر و القلب و كل واحد منها يحتاج الي الاستقامة، فأما استقامة
اللسان فصدق الاقرار، و استقامة الروح صدق الاستغفار، و استقامة النفس صدق
الاعتذار، و استقامة العقل صدق الاعتبار، و استقامة المعرفة صدق الافتخار، و
استقامة السر، السرور بعالم الاسرار، و ذكر اللسان، الحمد و الثناء، و ذكر النفس
الجهد و العناء، و ذكر الروح الخوف و الرجاء و ذكر القلب الصدق و الصفاء و ذكر
العقل التعظيم و الحياء و ذكر المعرفة التسليم و الرضا و ذكر السر علي رؤية
اللقاء».

–        
ذكر خدا بر هفت عضو تقسيم شده است: زبان و روح و نفس و عقل و شناخت و پنهاني و
قلب و هر يك نياز به استقامت دارد. (معلوم مي‌شود استقامت هم ذكر است).

پس استقامت زبان، اقرار صادقانه است و استقامت روح،
راستگوئي در استغفار و طلب آمرزش گناهان است. (پس اگر كسي بگويد گناه مي‌كنم و
بعداً توبه مي‌كنم، مانند كسي است كه استغفار را مسخره كرده است و اين آدم دو عقاب
دارد، يكي عقاب گناهش و يكي عقاب استغفار را به استهزا گرفتنش).

و استقامت نفس و روان در اين است كه اگر نزد خدا عذري آورد،
در عذر خواهيش راستگو باشد.

و استقامت عقل در اين است كه به راستي عبرت بگيرد و در
عبرتش صادق باشد.

و استقامت شناخت اين است كه در افتخارش صادق باشد. (اين
همان است كه مي‌گويد: «كفي بي فخراً‌ أن تكون لي رباً‌و كفي بي عزاً أن أكون لك
عبداً، الهي انت كما احب فاجعلني كما تحب» و اين از ادعيه حضرت امير(ع) است كه عرضه
مي‌دارد: خداوندا! همين افتخار براي من بس كه تو مولاي مني و عزت براي من بس كه من
بنده خاكسار توأم. تو آن گونه‌اي كه من مي‌خواهم، پس مرا طوري تربيت كن كه خودت
پسندي).

و استقامت سر و نهان در خرسندي به عالم اسرار است.

و اما ذكر زبان همان حمد و ثناي پروردگار يكتا است. و ذكر
نفس و روان، تلاش و جديت همراه با خستگي است.

و ذكر روح خوف و رجاء است و ذكر قلب، صدق و صفا. و همانا
ذكر عقل تعظيم و حيا و ذكر شناخت، تسليم و رضا در برابر حضرت حق است و ذكر سر در
رؤيت لقا نهفته است.

و روايات ديگري نيز فراوان در مسئله ذكر وارد شده است كه
اگر انسان بخواهد ذكر گويد،و خدا را ياد كند، بايد هم حمد و ثناي خدا را رعايت
نمايد و هم بر خاندان عصمت و طهارت(ع)، درود بفرستد.

ذكر دائمي

و اما اصل مسئله ذكر كه انسان بايد همواره به ياد خدا باشد
در باب 17 از ابواب الذكر، از تفسير امام عسكري(ع) نقل مي‌كند كه شخصي نزد حضرت
امير(ع) رسيد و عرض كرد: مي‌خواهم بدانم الآن كه به اينجا آمدم چه گناهي مورد
ابتلاي من بود؟ و خداوند مرا به چه چيزي مبتلا كرد؟

حضرت فرمود: همين كه نشستي، بسم الله الرحمن الرحيم را
نگفتي. معلوم مي‌شود ذكر الله يك امر دائمي است و اينكه مي‌فرمايد:

«واذكروا الله ذكراً كثيراً»- يعني ذكراً دائماً. پس نه
تنها براي كارهاي مهم بايد انسان بسم الله بگويد، بلكه دائماً بايد بگويد.

سپس در دنباله روايت، حضرت امير(ع) مي‌فرمايد:

«ان رسول الله(ص)، حدثني عن الله عزوجل انه قال: كل أمر ذي
بال لا يذكر فيه بسم الله فهو أبتر» -هر- امر با ارزشي، اگر در آن نام خدا برده
نشود، بي ارزش و ابتر است.

ذكر و نسيان

در خاتمه اين حديث شريف را هم از باب 37 وسائل از امام
حسن(ع) نقل كنيم كه در پاسخ سؤال كننده‌اي كه از حضرت درباره ذكر و نسيان پرسيد،
چنين فرمود:

«ان قلب الرجل في حق و علي الحق طبق فان صلي الرجل عند ذلك
علي محمد و آل محمد صلاة تامة، انكشف ذلك الطبق بمن ذلك الحق فآضاء القلب و ذكر
الرجل ما كان نسي، و ان هو لم يصل علي محمد و آل محمد أو نقص من الصلاة عليهم،
انطبق ذلك الطبق علي ذلك الحق فأظلم القلب و نسي ما كان ذكره».

–        
قلب انسان با حق آرميده است ولي بر اين حق سرپوشي قرار دارد. پس اگر انسان
چيزي را فراموش كرد، وقتي بر محمد و اهل بيت عصمت و طهارت درود كامل فرستاد،[9] آن
پوشش كنار مي‌رود و قلب روشن مي‌گردد و انسان مطلبش به يادش مي‌آيد و مي‌فهمد ولي
اگر بر محمد و آل محمد صلوات نفرستد يا صلوت ناقص و ابتر بفرستد، آن سرپوش روي حق
باقي مي‌ماند و آن وقت است كه قلب تاريك مي‌گردد و انسان نمي‌تواند در تاريكي و
ظلمت چيزي را پيدا كند لذا هر چه متذكر بوده و به يادش بوده است، از يادش مي‌رود و
فراموش مي‌كند.

آري آن چيزي كه غذاي دل است بايد با نور آن را ديد و نورش
ميسر نمي‌شود جز با درود و صلوات بر اهل بيت عصمت و طهارت كه مجاري فيض حق هستند.
والحمدلله رب العالمين.

                                                                                         
ادامه دارد

پيامبر گرامي اسلام:

«شاور المتقين الذين يؤثرون الاخرة علي الدنيا و يؤثرون علي
أنفسهم في اموركم». (تفسير تستري- ص 28)

متقين و پرهيزكاران را مورد مشورت قرار بده، آنان كه در
كارها، آخرت را بر دنيا، و كارهاي شما را بر كارهاي خويش مقدم مي‌دارند.

نتيجه‌گيري از نهضت عاشورا

نهضت امام حسين(ع) در تمام امور و مسائلش استثنائي است. يكي
از مهمترين استثناهايش به ثمر رسيدن نهضت پس از شهادت پيشوايش است كه در تاريخ
انسانيت، مثيل آن ديده نشده است؛ آن هم به اين زودي! و آنچنان ورق بر مي‌گردد كه
تمام توطئه‌گران و دشمنان نهضت،‌ يا بدست هم كيشان خود و يا به دست مؤمنين به قتل
مي‌رسند و نابود مي‌گردند ولي نام «حسين» در سراسر منطقه تحت نفوذ دشمن، همراه با
اشك و خون دل برده مي‌شود و چون درّي شهوار در ميان آسمان غم زده كوفه مي‌درخشد.

نام از كوفه به ميان آمد! چه كوفه‌اي؟ كوفه‌اي كه تا روز
دوازدهم محرم با كمال وقاحت و بي شرمي، اسراي اهل بيت را با خشونت و قساوت استقبال
كرد. كوفه‌اي كه ساده‌ترين قوانين مروت و وجدان را زير پاي گذاشت و با پاره تن
رسول الله آنچنان برخورد بي رحمانه كرد و اكنون، به استقبال سرهاي شهيدان و اسراي
اهل بيت، بي‌پروا و گستاخانه مي‌رود.

خيابان‌ها پر از مردم؛ ازدحام جمعيت بيش ازحد؛ ارتشيان مست
ابن زياد با هلهله و طبل راه‌ها را محافظت مي‌كردند. مردم در سراسر خيابان‌ها گرد
آمده‌اند. ابن زياد سرمست از باده غرور كه چنين انتقام گرفته است، در قصر الاماره،
منتظر موكب اسيران و سرهاي پاك فرزندان رسول خدا و ياران و اعوانشان بر بالاي نيزه‌ها؛
منظره‌اي دهشتناك پيدا كرده است.

دگرگوني شهر كوفه

در يك آن، وضيعت اندكي دگرگون شد. زنان وقتي فهميدند كه
شوهران و پدران و برادرانشان چه جنايتي بزرگ مرتكب شده‌اند، گريه‌كنان، مويه كنان،‌
فرياد زنان، به سرو سينه مي‌زدند. برخي از سالخوردگان مردان نيز كه متوجه اصل قضيه
شدند، همراه با آنان به گريه و زاري پرداختند.

حضرت سجاد(ع) با غل و زنجير در بر، نگاهي ملامت آميز به
آنان كرد و فمرود: حال گريه مي‌كنيد؟ نوحه سرائي مي‌كنيد؟ چه كسي ما را كشت و كدام
ملتي با فرزندان رسول خدا چنين جنايتي مرتكب شد؟

يك جمله عتاب‌آميز حضرت، اوضاع را تا اندازه‌‌اي عوض كرد
ولي هنوز بيشتر بايد از اين حالت مردم، به نفع نهضت استفاده شود. اينجا بايد شخصي
به ميدان مبارزه پا بگذارد كه در اولين فرصت، زمام اختيار را از دست امير بگيرد.
راستي چه كسي بايد سخن بگويد؟ حضرت سجاد(ع)؟ او هم بيمار است و هم بهر حال مرد است
و قدرت و توانش بر تحمل مصائب بيشتر. اينجا بايد دختر فاطمه، آن مرد آفرين روزگار،
آن زبان علي در كام، زمام سخن را بدست بگيرد و دوست و دشمن را به گريه و زاري
اندازد. زينب، نه،‌ بلكه علي با آن بيان معجزه آسا و آن بلاغت برتر از توان بشر،
با كمال شهامت و شجاعت و بي باك و نترس سربلند كرد و ملامت كنان، خطاب به مردم
كوچه و بازار فرمود:

« آيا گريه مي‌كنيد؟ زاري مي‌كنيد؟ آري به خدا قسم بايد
بسيار گريه كنيد و كمتر بخنديد… مي‌دانيد چه جنايتي مرتكب شديد، فرزند خاتم
انبيا و معدن رسالت و حجت خدا و برترين انسان روي زمين، سيد و سرور جوانان اهل
بهشت و ملجأ و مأواي خود را به قتل رسانديد! اف بر شما باد. واي بر شما باد اي
نفرين شدگان خدا! هان، تلاشهايتان بر باد رفت، دستهايتان بريده شد، تجارتتان
زيانبار گشت، و به خشم پروردگار و رسولش گرفتار شديد و ذلت و خواري بر شما سايه
افكند.

واي بر شما اي اهل كوفه! مي‌دانيد چه جگري از رسول خدا قطعه
قطعه كرديد؟ مي‌دانيد چه حرميت از پيامبرتان هتك كرديد؟ مي‌دانيد چه خون پاكي بر
زمين ريختيد؟ به خدا كاري بس عظيم مرتكب شديد كه زود است آسمان‌ها را از هم بپاشيد
و زمين را بشكافد و كوه‌ها را درهم بكوبد… آيا تعجب مي‌كنيد كه آسمان، خون گريه
كند. هان بدانيد كه عذاب آخرت بس، خواركننده‌تر است و هيچ ياوري نخواهيد داشت. از
اين انتظار و مهلت نيز دلخوش نباشيد كه وقت انتقام نزديك است و پروردگارتان در
كمين نشسته است».

اسرا در كاخ ابن زياد

ساعتي بعد اسيران به قصر الاماره مي‌رسند. ابن زياد كه
خوشحال و سرمست از اينكه قضيه را به نفع خودش و به نفع يزيد خاتمه داده است، با
آرامش در كاخ نشسته است و تمام اعيان و اشراف را براي مراسم جشن پيروزي! دعوت كرده
است. با كمال غرور و تكبر به زينب مي‌نگرد و مي‌پرسد، تو كي هستي؟ زينب پاسخش نمي‌دهد.
در بار سوم به او گفته مي‌شود كه اين زينب دختر علي(ع) است. مغرورانه و در حاليكه
خون ناپاك نياكان مشركش در بدنش به جوش آمده، خطاب به حضرت زينب(س) مي‌كند كه:
خداي را شكر كه آبروي شما را برد و دروغتان را برملا كرد!!

زينب، اين شير بيشه ولايت بي مهابا به او پاسخ مي‌دهد:

«خداي را شكر كه ما را به وجود پاك حضرت محمد(ص)، اكرام
نمود و گرامي داشت و ما را از هر رجس و پليدي طاهر و پاك گردانيد. هان! فاسق و
تبهكار رسوا مي‌شود و فاجر و گنهكار دروغ مي‌گويد و او ما نيستيم».

ابن زياد كه هرگز باورش نمي‌آيد از يك زن كه تمام خويشان و
فرزندان و عزيزانش كشته شده‌اند و بار سنگين غم بر دوشش افتاده است و اكنون او را
با حال اسارت و در غل و زنجير به كاخ او آورده‌اند، اينچنين بي باكانه علي‌وار سخن
بگويد و او را رسوا و مفتضح سازد، مي‌خواهد خودش را نبازد و از ميدان بدر نرود،
فوراً‌ مي‌گويد:

كار خدا را با برادر و اهل بيتت چگونه يافتي؟

اين بار زينب،‌ صريح‌تر و بي‌پرواتر و در حالي كه به ديده
تحقير به او مي‌نگرد، پاسخ مي‌دهد:

«جز نيكو نيافتم. اينان گروهي بودند كه خداوند قتل و شهادت
را برآنان نوشته بود، پس با سربلندي به آرامگاه خود شتافتند ولي بزودي خداوند بين
تو و آنان جمع خواهد كرد و آنجا است كه با تو احتجاج و گفتگو شود و راه بر تو بسته
گردد. پس بنگر كه در آن روز چه كسي پيروز و چه كسي منكوب است؟ مادرت به عزايت
بنشيند اي فرزند مرجانه!»

كار به اينجا ختم نمي‌شود. ابن زياد نااميدي و شكست را در
همان روزهاي نخست پس از شهادت، در مي‌يابد مردم كوفه هم كه احساس گناهي بزرگ در
خود مي‌كنند كه چرا فرزند رسول خدا را ياري نكردند، اين بار سرهاي خجلت و شرمساري
بزير افكنده، با ندامت و پشيماني، خود را ملامت و سرزنش مي‌كنند و در انديشه
سرنوشت سياه خود هستند. از آن سوي توابين كه خاك ندامت را بر سر و روي خود مي‌ريزند،
با شعار «يا لثارات الحسين» قيام مي‌كنند و كم كم، قيام از يك شعار به يك حركت
مسلحانه عليه دستگاه حاكم تبديل مي‌شود.

و اينچنين در اندك مدتي پس از شهادت، نهضت حسيني بارور مي‌گردد
و اسلام محمدي دگر بار زنده مي‌شود.

در شام چه گذشت؟

سر هم به شام بزنيم. در آنجا چه گذشت؟

قافله اسراي اهل بيت(ع) بيش از يكهفته در كوفه نماندند،
زيرا ابن زياد متوجه خطر بزرگي شد كه روز بروز او را تهديد مي‌كرد و آن روشن شدن
اذهان عمومي بود تا جائي كه زنها، از شوهران خود اعلام بيزاري مي‌كردند كه چرا در
كشتن حسين(ع) شركت كرده يا به ياري فرزند رسول خدا نرفته‌اند. بهر حال پس از قريب
يك  هفته كاروان به سوي شام رهسپار مي‌گردد.

شام مركز امويان و بدور از اهل بيت است. شام ديروز جايگاه
معاويه بوده است و تا توانسته تبليغات مسموم عليه اهل بيت به راه انداخته بود تا
آنجا كه بر فراز منبرها، لعن علي به عنوان يك سنت، درآمده بود و امروز هم كه يزيد
بر كرسي حكومت نشسته، به بتهاي جاهليت قسم ياد كرده كه نام رسول خدا را بكلي محو
كند. نهضت عاشورا را هم چنين براي مردم ترسيم نموده‌آند كه چند نفر از خوارج عليه
يزيد قيام كرده‌اند و به فرمان يزيد، تمام آن افراد كشته شده‌اند و تا چند روز
ديگر اسرايشا را به شام مي‌آورند.

كاروان آل محمد(ع) بيابان‌ها و آبادي‌ها را پشت سر گذاشت تا
سرانجام به «باب الساعات» شام رسيد. كاروان را متوقف كردند تا شهر را بيارايند و
جشن شادي و سرور بر پا كنند.

مردم با بي اعتنايي از اسرا مي‌گذشتند و آنها را به نام
خوارج مي‌خواندند.

يك پيرمرد شامي از كنار حضرت سجاد(ع) رد مي‌شود و به همين
عبارت، توهين مي‌كند.

حضرت با كمال متانت به او مي‌گويد: پيرمرد! قرآن خوانده‌اي؟

تو را چه به قرآن؟!!

حضرت مي‌پرسد: آيا آيه «قل لا اسألكم عليه اجراً الا المودة
في القربي» را خوانده‌اي؟ مي‌داني مقصود از «قربي» كيست؟ چه كساني هستند كه اجر
رسالت پيامبرند؟

–        
آنها آل محمد هستند.

امام(ع) مي‌فرمايد: به خدا قسم ما آل محمد هستيم.

پيرمرد با تعجب و نگراني مي‌پرسد: تو را به خدا، شما آل
محمد هستيد؟

حضرت تكرار مي‌كند: آري، به خدا ما آل محمد هستيم.

پير مرد معذرت مي‌خواهد و اظهار پشيماني مي‌كند.

از اينجا يك جرقه به نفع اهل بيت و به ضرر دستگاه حاكمه زده
مي‌شود و برخي از افراد ناآگاه را از حقيقت قضيه باخبر مي‌كند.

در مجلس يزيد چه گذشت؟

يزيد با آن تكبر و غرور فوق العاده‌اش در كاخ سلطنت تكيه
زده، شخصيتها و اعيان بلاد اسلامي در كنارش نشسته‌اند، مجلس از زينت‌ها و زيورها
آراسته و چراغاني شده است. همه سرمست از باده غرور و مست از مي نظاره‌گر رسيدن
اسرا به درون كاخ‌اند.

اسرا وارد مي‌شوند. حضرت زينب(س) چند جمله‌اي اعتراض آميز
بيان مي‌كند و به همگان مي‌فهماند كه اسرا فرزندان رسول الله هستند و يزيد و پدرش،
خارج از دين آنان مي‌باشند. مجلس بهم مي‌خورد. سؤالهائي از گوشه و كنار مطرح مي‌شود
و همه منتظر پاسخ‌اند. مي‌خواهند بدانند چه خبر است؟ اين خارجيان ادعاي بزرگي
دارند. اينها خود را منسوب به پيامبر مي‌دانند. پس آن همه تبليغات دامنه‌دار يزيد
چيست؟

در اين بين حضرت زين العابدين(ع) فرصت را غنيمت شمرده و خود
را معرفي مي‌كند. و آنچه يزيد نمي‌خواهد گفته مي‌شود. مجلس دگرگون مي‌گردد. حاضرين
به شگفتي فرو مي‌روند. سؤالها سنگين‌تر و درشت‌تر مي‌شود. اعتراض‌ها از گوشه و
كنار مجلس بلند مي‌شود. يحيي بن حكم رو به مروان پليد كه در حال خنده و مسخره است
كرده و مي‌گويد:

اتضحك ولامحمول رأس انب احمد              و تهتز بشراً و السبايا عقائل

آيا مي‌خندي و اظهار خرسندي و سرور مي‌كند در حالي كه سر
فرزند رسول الله بر روي نيزه است و اسرا، اهل بيت پيامبرند؟!

ناگهان زينب، اين پيغام رسان حسين، فرصت را مغتنم شمرده در
مقابل سلطان ستمگر زمان بر مي‌خيزد و صفحه تاريخ را بر مي‌گرداند، يزيد دست و پا
را گم مي‌كند ولي چه سود؟ ديگر تمام مجلس به نفع پيامبر و اهل بيتش تغيير كرده است
و چاره‌اي جز سكوت و انتظار سرنوشت ندارد.

خطبه حضرت زينب

زينب چه مي‌گويد؟ و چگونه سخن مي‌گويد؟ زبان علي است كه
خطبه مي‌خواند بلكه اين شخص رسول الله است كه دارد، حرف مي‌زند.

«اي يزيد! يا ابن الطلقاء! اي فرزند آزاد شدگان! تو مي‌پنداري
كه چون آفاق آسمان‌ها و آبادي‌هاي زمين را بر ما تنگ كردي و ما را همچون اسيران،
منزل به منزل و ديار به ديار راندي، از منزلت و عظمت و شخصيت ما كاسته شده يا بر
عزت و كرامت خود افزوده‌اي و قربي نزد خداوند پيدا كرده‌اي؟! اينچنين خود را
فراموش كرده و تكبر مي‌ورزي و چنان شاد و سرمست شده‌اي كه گويا دنيا را در بر
گرفته‌اي و سلطنتت بر تمام مردم گسترده شده است؟

آرام باش؟ عنان بازكش! به خود آي! مگر از ياد برده‌اي سخن
حق را كه مي‌فرمايد:

«و لا يحسبن الذين كفروا انما نملي لهم خير لا نفسهم، انما
نملي لهم ليزدادوا اثماً و لهم عذاب مهين».

–        
هرگز نپنداريد گروه كافران كه اگر ما مهلتي به آنها مي‌دهيم، به نفعشان است.
اين مهلت دادن فقط به خاطر اين است كه گناه بيشتري كنند تا عذاب دردناكتر و سخت‌تري
در استقبالشان باشد و هست.

اي فرزند طلقا! آيا درست است كه زنان و كنيزانت را در
سراپرده عفت نگهداري و دختران رسول خدا(ص) را چون اسيران شهر به شهر بگرداني و
حرمت آنان را هتك كني كه اهالي دهات و شهرها و آبادي‌ها و هر انسان پست و شريفي بر
آنها نظاره كنند و اينسان آنها را تحقير نمايند در حالي كه هيچ نگهباني براي آنها
نباشد و پرستاريشان نكند؟!

و چگونه مي‌شود از كسي درخواست نگهباني كرد كه جگر نيك
مردان را در كام خود فرو برده و گوشت بدنش از خون شهيدان روئيده شده است؟! و چگونه
از دشمني و كينه با ما بكاهد كسي كه از روي حقد و كينه ديرينه و دشمني و خونخواهي
از نياكان مشركش به ما مي‌نگرد و بي آنكه از وضعيت موجود متأثر شود يا عبرت بگيرد،
با كمال وقاحت اشعار پليد خود را مي‌خواند و به جاهليت خويش مي‌بالد؟!….

هر چند دوران مرا واداشت كه با تو سخن بگويم ولي بدان كه
بهرحال من تو را بسيار كوچك و حقير مي‌شمارم و تو حتي ارزش آن را نداري كه مورد
ملامت و سرزنش من قرار گيري ولي چه كنم كه ديدگان گريان ودلها سوزان است… تو هم
هر چه در توان داري انجام ده و بر تلاش و سعي خود بيافزاي ولي آگاه باش كه به خدا
قسم نمي‌تواني ياد ما را محو و وحي ما را بميراني!»

و بدينسان حق بر باطل چيره گشت و انگيزه شهادت آغاز شد و
قدرت و مكنت يزيد با يك كلمه حقي از سوي دختر رسول الله بر باد رفت و امت اسلامي
از خواب خويش بيدار شد و آن همه تبليغات مسموم دامنه‌دار بي ثمر ماند و نقشه‌هاي
مخالفين حسين، نقش برآب شد و آل محمد بر آل ابوسفيان براي هميشه تاريخ پيروز شدند.

بهرحال يزيد مجبور شد در برابر اهل بيت زانو بزند و با
اينكه در آغاز آنچنان وقيحانه و جسورانه به حضرت سجاد(ع) و اهل بيت جسارت كرده بود
تا جائي كه مي‌خواست امام سجاد را هم به قتل برساند، اكنون در برابر موجي كه در
اثر سخنراني‌ها و خطبه‌هاي بيداركننده حضرت زينب و حضرت سجاد(ع) ايجاد شده بود،
ناچار از اسرا پوزش مي‌طلبد و از آنان مي‌خواهد كه با كمال عزت و احترام در شام
بمانند. ولي آنها به هيچ وجه نمي‌پذيرند و مي‌گويند: ما را به مدينه جدمان
بازگردان. از آن سوي يزيد براي اينكه خود را از اين لكه بزرگ ننگ- به خيال خام
خويش- بشويد، تمام مسئوليت‌ها را بر گردن ابن زياد مي‌اندازد و او را لعن و نفرين
مي‌كند!! و با كمال عزت و احترام، اهل بيت را روانه مدينه رسول الله مي‌نمايد.

در بين راه، وقتي به مرز عراق مي‌رسند، به راهنما مي‌گويند:
از راه كربلا برو تا با عزيزانمان تجديد عهد كنيم. درست در روز چلهم امام حسين(ع)
(اربعين) به قتلگاه مي‌رسند، در آنجا جابر بن عبدالله انصاري، يار ديرينه رسول
الله(ص) را مي‌بينند كه با گروهي به زيارت آمده‌اند مجالس با شكوه عزاي حسيني
برگزار مي‌گردد.

اربعين حسيني با آن عظمت به پايان مي‌رسد. كاروان به سوي
مدينه روانه مي‌گردند. در نزديكي مدينه چادر مي‌زنند. امام سجاد(ع) به بشير بن
جذلم مي‌فرمايد:

«يا بشير! خدا پدرت را بيامرزد؛ شاعر زبردستي بود. آيا تو
هم توان شعر گفتن داري؟»

بشير پاسخ مي‌دهد: آري! حضرت او را وادار مي‌كند كه به
مدينه برود و مردم را آگاه كند.

بشير مي‌گويد: اسبم را سوار شدم و به سرعت خودم را به شهر
مدينه رساندم. وقتي به مسجد پيامبر رسيدم گريه كناه فرياد برآوردم:

يا اهل يثرب لا مقام لكم بها             قتل الحسين فأدمعي مدرار

الجسم منه بكربلاء مضرج                        والرأس
منه علي القناة يدار

اي اهل مدينه!‌ ديگر جاي ماندن در مدينه نيست، چه نشسته‌ايد
كه حسين كشته شد. پس اي اشك‌ها بباريد. هان! امروز بدن حسين در كربلا قطعه قطعه و
غرقه به خون است و سر مباركش را بر روي نيزه‌ها، در ديار و شهرها به گردش
درآوردند.

مردم كه از جريان باخبر مي‌شوند، مويه كنان و سينه زنان، با
ديدگان گريان و قلوب سوخته به سوي خيمه حضرت سجاد و اهل بيت (ع) حركت مي‌كنند و
قيامت برپا مي‌شود.

مدينه يك پارچه در عزا و ماتم فرو مي‌رود و فرياد لعن و
نفرت از بني اميه، در و ديوار شهر را فرا مي‌گيرد. حضرت سجاد(ع)، آخرين پيغام را
به مردم مي‌رساند و در خطبه‌اي دلسوزانه، مصيبت‌هاي كربلا را زنده كرده و مسائل را
براي مردم تشريح مي‌كند و مجال دفاع بكلي از دشمن اهل بيت گرفته مي‌شود.

و اينچنين حق حسين براي هميشه در تاريخ جاويدان مي‌ماند و نام
يزيد و يارانش تا ابد با لعن و نفرين انس و جن، حيوانات و نباتات و جمادات، برده
مي‌شود و اسلام محمدي(ص) زنده مي‌گردد و اينجا است كه سخن والاي رسول الله(ص) محقق
مي‌شود كه فرمود:

«حسين من و انا من حسين»

بمناسبت شهادت امام هشتم(ع)

به خاك روضه پاك تو آرزومندم

امام علي بن موسي الرضا(ع) در روز جمعه يازدهم ذي قعدة
الحرام سال 153 هجري قمري در مدينه منوره به دنيا آمد و در طوس در روز 17 يا آخر
ماه صفر توسط مأمون پليد مسموم شد و از دنيا رفت.

امام هشتم(ع) حدود 30 سال با پدر بزرگوارش امام موسي بن
جعفر(ع) زيست و حدود 20 سال پس از شهادت پدر، امامت كرد و پس از تحمل سالها مصيبت
و اذيت و آزار، سرانجام توسط خليفه غاصب عباسي، مأمون الرشيد، به شهادت رسيد.

فرا رسيدن اين روز مصيبت و عزا را به مقام مولا و امام
مفترض الطاعه‌مان حضرت ولي عصر ارواحنا فداه، مقام معظم رهبري و تمام شيعيان و
علاقمندان، تسليت عرض مي‌كنيم. و بدين مناسبت، قصيده بسيار جالب اين حسام را كه از
شاعران مشهور و تواناي سده نهم است و در سال هشتصد و هفتاد و پنج قمري از دنيا
رفته است و عمر خود را در ستايش اهل بيت عصمت و طهارت(ع) گذرانده است، نقل مي‌كنيم،
باشد كه خوانندگان عزيز پاسدار اسلام از اين قصيده شيواي محمد بن حسامالدين- معروف
به ابن حسام- بهره ببرند:

******

افراشت چون قضا علم زرنگار طوس           پرنور چون بهشت برين شد مزار طوس

كروبيان قرار گرفتند برقرار                                در روضه مقرر دارالقرار طوس

اي آنكه باغ خلد نديدي بيا به بين              خوشتر ز گلستان ارم مرغزار طوس

از مشهد مقدس سلطان اوليا                  شد
منزل و مقام ملايك مزار طوس

اين طاق نه رواق مقرنس نمونه‌ايست                از عكس بارگاه شه شهريار طوس

در طوس تا قرار گرفتس ذوالجلال              از عرش كرده نور تجلي نثار طوس

اي صاحب ولايت و عصمت ز روضه‌ات         بركاينات هست كنون اقتدار طوس

بيت الحرام قبله شد و مرقد تو نيز             آن در ميان مكه و اين بر كنار طوس

يك طوف روضه تو بصد حج برابر است         روز جزا قبول كند كردگار طوس

چون حج اكبر است طواف مزار تو              اي بر جهان ز روضه تو افتخار طوس

تا در عنب به زره تو را قتل كرده‌اند             تلخ است كام جان جهان از خمار طوس

انگور كرده‌اند چو آب عنب حرام                 بر كام خويش متقيان در ديار طوس

لعنت بر آن لعين كه بدرگاه حق بر او          دعوي هون خويش كند زهر خوار طوس

مانند آفتار جهانتاب روشنست                  از نور بارگاه تو شبهاي تار طوس

معمور باد روضه‌ات از نور ذوالجلال              در دست اهل بيت تو باد اعتبار طوس

عبير مي‌دمد از ناف آهوان ختن                بتاب طره تو! نرخ عبيرشان بشكن

نه از خطاست كه از چين طره تو برد          صبا شمامه مشك ختابخاك ختن

چون سايه در ظلمات حجاب خويش بماند   زرشك قد تو در باغ سرو سايه فكن

ز بوي طره تو چون شميم باد شمال          معنبر است رياحين معطر است چمن

هماي جلوه و طاوس شكل و كبك خرام     تذرو زينت و طوطي مقال و فاخته فن

نشانه رخ و زلفت گلست و سنبل تر          نمونه خدو خطت شقايست و دمن

چو سرو اگر بخرامي بجانب گلزار              بخود فرو شود از رشك سنبلت سوسن

بباغ سرو سهي با وجود دلجوئي              كشيده پيا ز رَشك قد تو در دامن

چو غنچه گر برهاني ز روز دلتنگي             بخنده گر بگشائي بسان غنچه دهن

نگر كه يوسف گل را ز زَشك عارض تو         دريده است زليخاي باد پيراهن

تو را زگوي و ز چوگان همين تمام كه يار      دلم بخست بچوگان زلف و گوي ذقن

گياه و لاله دمد دمبدم چو فصل بهار           بر آستان تو هر دم ز آب ديده من

چو جان درازي سرو تو از خدا خواهم         روم بقبله حاجت رواي اهل زمن

بخوابگاه شهادت مآب مشهد طوس           شهيد خاك خراسان قتيل ظلم و فتن

رضاي مرتضوي منزلت كه خاك درش          روا بود كه بود توتياي چشم پرن

بآبروي شريفش جوار اهل حجاز                       بخاك كوي نظيفش يمين اهل يمن

زبوي تربت پاكش اويس زنده شود             نسيم اگر برساند شميم او به قرن

به برزني كه در او روضه مقدس اوست               بهشت برنزند با سواد آن برزن

فراز قبه او نيز طاير ار بپرد                               بريزدش ز حيا پرو شهير از برغن

هماي سدره نشين را برآستانه اوست               چو طايران حرم طوق طوع درگردن

هنوز شام چو عباسيان سيه پوشست      كه هم زدوده عباس يافت درد حزن

بسوخت ز آتش جانسوز دوده عباس          ز سوز جوشن او آفتابرا جوشن

عنب بزهر برآلوده داد مأمونش                  چنانكه سوده الماس داد زن به حسن

مدار امن و امان را بزهر قاتل كشت           تو خود بگوي كه مأمون كجا بود مأمن

عفونت عنب زهرناك در جگرش                 چنان
برفت كه شد زهر زهره‌اش در تن

شفق بخون عنبگون بشست عارض خود    از آن عنب كه بدان زهر ناب گشت عفن

هنوز خون جگر در درونه عنبست               چنانكه در حلبي آبگينه دردي دن

چون زان عنب زخ عنابيش عنبگونشد         عنب بريخت چو عناب خون دل زبدن

از آن دو دانه عنب با سرشك عنابي          هنوز زهره چو زهرا همي كند شيون

گرش نه لطف جوانمردي و كرم بودي          بيك مقام نبودي مقيم با دشمن

ايا مقيم مقام تو طاير جبروت                    ايا بخاك درت چشم روشنان روشن

مقيم خاك خراسان شدي بدرد و فراق               چو با تأسف يوسف، مقيم بيت حزن

اگر نه از جهات اتفاق اهل نفاق                        به غدر با تو برون آمدي چه مرد و چه زن

امير قافله تنها چرا زند خرگاه                   شريف مكه بغربت چرا كند مدفن

بسوك قتل تو بر ينل زد بنفشه كلاه           بداغ مرگ تو در خون گرفت لاله كفن

تو از بلاد عرب مسكن از ديار عجم             تو از حجاز و خراسان تو را بود مسكن

بكعبه تو همه عمره كرده اهل صفا            چو حاجيان بمشاعر توجهي متقن

بر آفتاب جهان تو آ» شرف دارد                 كه بر كواكب رخشنده آفتاب علن

بخفت حج و به هفتاد حج برابر كرد            زيارت تو رسول از كرامت ذوالمن

بآفتاب چه نسبت كنم جمال تو را              كه آفتاب ندارد زوال از روزن؟

زمرقد تو بهشت برين يكي منظر                ز روضه تو رياض جنان يكي گلشن

نثار مرقد پاك بزرگوار تو را                                گرفته هفت طبق آسمان ز دُر عدن

به بوي آنكه بيابد زمشهدت بوئي               صبا بخاك خراسان همي برد مكمن

سزا بود كه ضيافت كند بصد اعزاز              رسول وادي ايمن تو را بسلوي و مَنَ

چنانكه باد صبا صحت آورد ببرد                 لب مسيح مقال تو لكنت ألكن

منم كه درس ثناي تو ميكنم تكرار              بصبح و شام بروز و بشب بسر و علن

به شير مدحت تو چون لبم شود شيرين     ز جويبار جنانم دهند شهد لبن

بخاك روضه پاك تو آرزومندم                      چو
خاك تشنه بباران و تن بخاك وطن

نمي‌رسد به ثناي تو ذهن ابن حسام         مگر ثناي تو حسان كند بوجه حسن

اگر چه جوهري درج لؤلؤ سخنم                        بقدر تو نتوانم بلي گهر سفتن

طراوت سخن آبدار شيرينم                      شكست
در ثمين را رواج قدر ثمن

چو من هماي بلند آشيان سلطانم            مرا چه باك ز فرياد زاغ و بانگ زغن

منم كه طوطي طبعم نمي‌دهد در باغ                مجال بلبل خوش نغمه رابگاه سخن

ز بسكه باغ سخن طبع من معطر كرد         ز من برند رياحين سخنوران ز من

چو ما حواله كوچيم و برگذر چاهست         بچاه بر نتوان آمدن مگر برسن

من اعتصام بحبل المتين از آن دارم            كه رشته‌ايست مسلسل مرا اميد وطن

*****

بمناسبت 28 صفر، سالروز شهادت امام حسن مجتبي(ع)

به ياد نخستين جام كوثر

چه بنويسم، از او كه نخستين سبط پيامبر و اولين يادگار علي
و نخستين جام كوثر است؛ كوثري كه خدا به پيامبرش عطا فرمود «انا اعطيناك الكوثر» و
از او فرزندان رسول خدا تا قيام قيامت روشني بخش جهان شدند.

حسن چه نام مباركي و چه نام نيكوئي؛ نامش حسن، خويش حسن،
رويش حسن و سراسر وجودش حسن است. حسن اين ميوه شيرين بوستان محمد و اين سرور
جوانان اهل بهشت و اين شبيه رسول الله همو كه هر كه دوستش بدارد، محمد را دوست
داشته و هر كه دشمنش بدارد، محمد را دشمن داشته است.

حسن برگزيده و مصطفي و مجتباي خدا و ريحانه رسول خدا؛ او كه
خُلق حسن او را جد اطهرش، به ارث برده و فصاحت و بلاغت را از پدرش فرا گرفته و
تمام حسن‌ها و نيكوئي‌ها در وجود اقدسش نهفته شده است.

حسن آن سيد بزرگ و آن وارث عظيم رسالت؛ او كه نسل‌هاي امروز
بالاترين نياز به او دارند تا خط مقدسش را ادامه دهند و در عين صلابت، با هم كيشان
خود صلحي را برقرار نمايند كه مسلمين در سايه آن صلح، با اخوت و صفا و برادري
زندگي كنند تا شايد در سايه چنين صلحي، معاويه صفتان را از جامعه اسلامي پاك
سازند. «ان ابني هذا سيد و لعل الله ان يصلح به بين فئتين عظيمتين من المسلمين».

ولي اي مصلح بزگر و اي مظلوم تاريخ! حق تو را نيز مانند حق
جدت و پدر و مادرت ناديده گرفتند و نه تنها غصب كردند كه بدست ظاهربينان ساده
انديش تو را خانه نشين نمودند. اف بر مردمي كه دست از حسن، اين شبيه محمد بردارند
و به سوي معاويه دراز كنند.

و همين تسلي خاطر براي تو بس كه پيش از تو نياي اطهرت نيز
مورد اطاعت قرار نگرفت و در ساعات پاياني زندگي دنيائيش، به جاي پيروي كردن، او را
به هذيان گوئي متهم كردند و «ان الرجل ليهجر» گفتند و پايه بزرگترين ظلم به امتش
را در حضورش و در كنار بدن بيمارش، ريختند.

و پس از او مادر مظلومه‌ات مورد ظلم و ستم جاحدين حقش قرار
گرفت، و هرچه پيامبر بيشتر سفارشش كرده بود، بيشتر اذيت و آزارش كردند تا جائي كه
حتي به خانه‌اش يورش بردند و سبب سقط محسنش شدند.

و پس از او پدرت، آن قهرمان تاريخ كه اگر تمام اعراب به
جنگش برمي‌خاستند، هرگز ميدان را خالي نمي‌كرد و همه را سركوب مي‌نمود ولي به خاطر
حفظ مصالح اسلام، مجبور به سكوت شد؛ سكوتي همراه با رنج تا جائي كه ريسمان به
گردنش انداختند و او را به زور به مسجد آوردند و وادار به بيعتش كردند؛ و سالها
صبر كرد در حالي كه چشمانش را خاشاك و گلويش را استخوان گرفته بود؛ صبر كرد چرا كه
ياوراني نداشت كه حمله كند و حقش را كه حق الهي بود باز پس گيرد و از آن سوي خلق
خدا را مي‌ديد كه در چنان گمراهي و ضلالتي فرو مي‌روند كه در آن سالخوردگان
فرسوده، جوانان پژمرده و مؤمنان براي دفع فساد رنج مي‌برند تا از پا در مي‌آيند.

«و طفقت أرتأي بين أن أصول بيد جذاء أو أصبر علي طخية
عمياء، يهرم فيها الكبير و يشيب فيها الصغير و يكدح فيها مؤمن حتي يلقي ربه فرأيت
أن الصبر علي هاتا أحجي فصبرت و في العين قذي و في الحلق شجا».

و پس از تو نيز، اي مظلوم تاريخ، باران ظلم و ستم‌ها بر اين
خاندان پاك كه اجر رسالت بودند و مودتشان در قرآن و سنت، فرض شده بود، به شدت
باريد و همچنان بر پيروانتان ادامه دارد تا روزي كه قائم آل محمد، قيام كند و حقوق
از دست رفته را باز گرداند و آن روز ان شاء الله نزديك است.

اي مجتباي خدا و اي نور ديده زهرا! ‌او كه تو را جام زهر
داد، خود با انگيزه سياهش به جهنم رفت و تو با شهادتت زنده ماندي؛ تو با صلحت و
راه و رسمت زنده ماندي؛ تو با مظلوميتت زنده ماندي.

و اين مظلوميتت هرگز فراموش نمي‌شود. چگونه فراموش كنيم كه
حتي با جسد مباركت نيز دشمني كردند و آن را با تير زدند و با كمال وقاحت و جسارت
نگذاشتند كه در كنار جد بزرگوارت دفن شوي.

سيد مرتضي(ره) در عيون المعجزات نقل كرده است كه امام
مجتبي(ع) در وصيتش به برادرش حضرت سيد الشهدا(ع) فرمود:

«برادرام! اگر من از دنيا رفتم، خودت مرا غسل بده و كفن كن،
سپس جنازه‌ام را در كنار قبر جدم رسول الله(ص) به خاك بسپار، اما اگر دشمنان مانع
شدند، تو را به حق جدت رسول خدا(ص) و پدرت اميرالمؤمنين(ع) و مادرت فاطمه زهرا(س)
قسم مي‌دهم كه با كسي كشمكش و نزاع نكني و فوراً جنازه‌ام را به بقيع بازگرداني كه
در كنار مادرم مرا به خاك بسپاري».

اما مجتبي(ع) كاملاً آگاه بود كه پس از وفاتش؛ با او چنان
رفتار خشني خواهند داشت چرا كه كينه پدرش را در دل مي‌پروراندند همچنان كه به امام
حسين(ع) نيز در روز عاشورا گفتند: «نقتلك بغضاً لابيك»- تو را به خاطر دشمني و
كينه‌اي كه با پدرت درايم مي‌كشيم.

پس از شهادت سبط اكبر(ع)، عايشه سوار بر قاطر مروان بن حكم
مي‌شود و كنار قبر رسول خدا(ص)، سر و صدا مي‌كند و با اهانت به مقام منيع دومين
امام معصوم، مانع از آن مي‌شود كه جسد مطهرش را در كنار قبر جدش دفن كنند و وقتي
كه بني هاشم با او به نزاع و جدال مي‌پردازند، برادر عزيزش امام حسين(ع) جلوي آنها
را گرفته و مي‌فرمايد:

«الله الله لا تضيعوا وصية أخي و اعدلوا به الي البقيع فانه
أقسم علي ان أنا منعت من دفنه مع جده(ص)، أن لا أخاصم فيه أحداً و أن أدفنه
بالبقيع مع أمه عليها السلام».

شما را به خدا قسم، وصيت برادرم را ناديده نگيريد و جسد او
را به بقيع ببريد چرا كه مرا قسم داده است كه اگر نگذاشتند جسدش را در كنار جدش
دفن كنم، با كسي مجادله و نزاع نكنم و او را در كنار مادرش در بقيع به خاك بسپارم.

ابن عباس كه در آن گيرو دارها حاضر بود، بسيار متأثر شد و
رو به عايشه چنين گفت:

«اي حميرا! اين اولين باري نيست كه تو با اهل بيت عصمت به
نبرد بر مي‌خيزي، روزي بر شتر سوار مي‌شوي و روزي بر قاطر. آيا تو را بس نبود كه
«يوم الجمل» را به راه اندايت تا نام تو را با «يوم البغل»- روز قاطر- نيز قرين
كنند؟! تو را چه شده است كه يك روز بر آن حيوان و يك روز بر اين حيوان سوار مي‌شود
و حجاب پيامبر را هتك مي‌كني و مي‌پنداري كه مي‌تواني نور خدا را خاموش سازي ولي
بدان كه خداوند نورش را تمام مي‌كند هر چند مشركان را خوش نيايد.

فرا رسيدن اين روز غرق در ماتم و غم را به مقام والاي حضرت
ولي الله الاعظم ارواحنا فداه و علماي اعلام و مقام معظم رهبري و ملت بزرگ ايران و
تمام پيروان راه مقدسش تسليت عرض مي‌كنيم، و اميد واريم بزودي در ركاب حضرت صاحب
العصر (عج) با دشمنان حضرتش جهاد و كارزار كنيم و انتقام خون اوليايمان را- به
خواست خدا- بگيريم.

                                                                                                 به
اميد آن روز

28 صفر يلداي جانسوز آل محمد

خداوند نهال «محمد»(ص) را در بهترين گلزارها و برترين
نهادها رويانيد. او را از سرشت ابراهيم(ع)- كه فرستادگان و رازدارانش را از آن
برگزيده است- نمودار ساخت و تن و جانش را با مهر بي پايان خود بنواخت.

دودمانش بهترين دودمان‌ها و خاندانش برترين خاندان‌ها است.

شجره‌اش ريشه‌دارترين شجره‌اي است كه در حرم پاك پرورش يافت
و بر سر همگان سايه انداخت.

شاخه‌هايش بلند و ميوه‌هايش بي‌مانند است.

او پيشواي پرهيزكاران و مايه بينش رهروان راه است.

چراغي است روشني بخش و درخشان و ستاره‌اي است با پرتو و فروزان.

قرارگاهش- خانه خدا- بهترين قرارگاه‌ها و جاي پرورشش،
شريفترين جايگاه‌ها است.

او در كان‌هاي بزرگواري و رادمري و آرامگاه‌هاي سلامت و بي
عيبي، روئيده شده است.

دلهاي نيكوكاران شيفته وجودش و زمام ديده خردمندان به سوي
او خيره شده است.

خداوند بوسيله او كينه‌هاي ديرينه را از ميان برداشت و آتش
عداوت‌ها را خاموش ساخت و ميان برداران ايماني را محبت و دوستي افكند، چنانكه ميان
خويشان جدائي افكند.

پيدايش او باعث جايگزين شدن بيچارگي و خواري مؤمنين به
سربلندي و سرافرازي و برتري و كرامت گشت. اينچنين علي، همو كه غيز از خدا و رسولش
كسي وي را نشناخت، رسول خدا را معرفي مي‌نمايد ولي مگر علي مي‌تواند، محمد را
آنچنان كه هست به ما بشناساند كه رسول خدا را آنچنان مقام والائي است. و آنچنان در
هاله‌اي از عظمت قرار دارد كه جز عظيمي چون علي و يا خداي علي، كسي توان شناختش را
ندارد. او همان انسان كامل و والائي است كه خداوند درباره‌اش فرمود:

«لولاك لما خلقت الافلاك»- گر تو نبودي، همه افلاك و كائنات
نبودند. تو راز آفرينش عالم وجود هستي.

او كسي است كه خداوند به نام مباركش سوگند مي‌خورد و
«لعمرك» مي‌گويد،‌ در جائي كه تمام موجودات به ذات اقدسش سوگند مي‌خورند.

او عقل كل و ساربان كاروان انبياء و رسل است. او فرمانده
ملك پيامبران و مصداق بارز «تعز من تشاء» است.

او رابطه قديم و حادث و واسطه واجب و ممكن است.

او كسي است كه «دنا فتدلي و فكان- من ربه- كقاب قوسين او
ادني» و خدا مي‌داند كه در اين «او ادني» چه نهفته است و چه رازي است كه در الفاظ
هرگز نمي‌گنجد وگرنه خداوند آن را بيان مي‌فرمود.

او گواه و شاهد بر بندگان خدا… مبشر و بشارت دهنده به
بهشت لقاي خدا و نذير و هشدار دهنده از عذاب خشم خدا است «انا ارسلناك شاهداً و
مبشراً و نذيراً» و همو سارج منير و چراغ فروزان جهان هستي است كه دعوت به سوي خدا
مي‌كند تا مردم را از تاريكي گمراهي به سوي نور ايمان رهنمون باشد «و داعياً الي
الله باذنه و سراجاً منيراً».

او رحمت ممتد الهي بر سر ما گنهكاران از امتش هست «و ما
ارسلناك الا رحمة للعالمين».

و امروز كه روز بيست و هشتم صفر است؛ اين برترين انسان روي
زمين و اين فيض اقدس پروردگار به معشوق و معبود خود پيوست و خدا مي‌داند كه رحلت
رسول الله چه فريادي در قلمرو وجود ايجاد كرد و چه سوزي بر قلب نازنين علي و زهرا-
دو نور چشم پيامبر- افكند.

حضرت باقر(ع) در ترسيم شب يلداي وفات حضرت ختمي مرتبت(ص)
چنين بيان مي‌كند:

«آن شب كه رسول خدا(ص) قبض روح شد، طولاني‌ترين شب بر آل
محمد بود تا جائي كه مي‌پنداشتند دگر آسماني يافت نمي‌شود كه بر سر آنان سايه
افكند و هيچ زميني پيدا نمي‌شود كه آنان را در بر گيرد».

اهل بيت پيامبر(ص) در چنان حال زاري از غم و اندوه بودند كه
ناگهان صدائي به گوششان رسيد، صدائي كه صاحب صا ديده نمي‌شد.

«درود و رحمت و بركات خداوند بر شما اهل بيت. همانا خداوند
تسلي دهنده است در هر مصيبت و نجات دهنده است در هر بلا و تداركي است بر آنچه
گذشته است… پروردگار شما را از ميان خلايق برگزيده و برتري و فضيلت داده و پاك و
طاهر نموده و اهل بيت پيامبرش قرار داده و عملش را به شما سپرده و شما را وارث
كتابش نموده و قرارگاه دانشش و دست‌آويز عزتش قرار داده است و براي شما از نور خود
مثال زده و شما را از هر لغزشي دور و مبرا ساخته و از فتنه‌ها در امان نگهداشته
است. پس به عزاي الهي عزادار شويد زيرا خداوند هرگز رحمتش را از شما دريغ نكند و
نعمتش را از شما دور ننمايد چرا كه شما اهل خداي عزوجل، هستيد كه بوسيله شما نعمت
را تمام نمود و اختلاف را برطرف ساخت و وحدت ايجاد كرد. و همانا شما اولياي خاص
خدا هستيد، پس هر كه ولايت شما را پذيرفت، رستگار شد و هر كه حق شما را ناديده
انگاشت و به شما ستم كرد، هلاك شد.

خداوند محبت شما را در كتابش بر بندگان مؤمنش واجب و لازم
كرده و اگر اراده كند بر پيروز ساختن شما توانمند است، پس صبر را پيشه كنيد و
منتظر انجام كار و عاقبت امر باشيد كه بازگشت همه به سوي او است.

بدانيد كه خداوند شما را وديعه‌هاي پيامبرش قرار داده و شما
را به اولياي مؤمن خود بر روي زمين مي‌سپارد، پس هر كه اين دين الهي را ادا كرد
(ولايت شما را پذيرا شد) خداوند، پاداشش را خواهد داد و همانا شما امانت سپرده
خداوند هستيد كه محبت شما واجب و اطاعت شما فرض و لازم است. و اكنون رسول خدا(ص)
از دنيا رفت در حالي كه دين را براي شما كامل كرد و راه‌هاي فوز و رستگاري را به
شما نماياند و پس از اين براي نادانان و جاهلان، هيچ بهانه‌اي نيست.

و اگر از اين پس كسي جهالت كرد يا خود را به جهالت زد يا
منكر شد يا يادش رفت يا خود را به فراموشي سپرد، حسابش با خداوند است و خداوند
نيازهاي شما را برطرف خواهند نمود. شما را به خدا سپردم. سلام و درود بر شما باد».

از حضرت پرسيدند: اين كي بود كه چنين، اهل بيت را تسلي داد؟

حضرت فرمود: خداي تبارك و تعالي.

براستي كه در چنين مصيبت سنگيني و در چنين شب يلدائي كه
آفتاب درخشان عالم وجود، غروب كرده و امت بجاي تسليت دادن به اهل بيت حضرت، در پي
نقشه‌ها و توطئه‌ها برآمدند و بجاي گردآمدن در خانه علي و كوبيدن آن در، در زير
سقف سقيفه بني ساعده گرد آمده‌اند، اگر تسليت گو جز خداي تبارك و تعالي باشد، چه
كسي مي‌تواند بار غم را از دوش علي و زهرا بردارد و كي توان آن را دارد كه تسلي
بخش خاطر آزرده‌ امّ ابيها و نفس محمد باشد؟

فرا رسيدن اين مصيبت جانسوز كه حل و حرم را نالان و زمزم و
صفا را گريان نموده و فرياد «وامحمداه» را در محيط تكوين و قلمرو وجود، ايجاد كرده
و كليه پديده‌هاي آفرينش را ماتم زده نموده و قائم آل محمد، آن ولي الله اعظم را
داغدار كرده است، به وجود اقدسش و به تمام پيروان راه نيايش و به افلاك عالم وجود
و عرش و كرسي و قلم و لوح و فرشتگان و اولياي پروردگار تسليت عرض مي‌كنيم و اين
روز چون شب تاريك را در فراق «نور» به عزا مي‌نشينيم و خود را با صاحب عزا، شريك
مي‌دانيم، و از آن پيامبر رحمت و شفاعت بخش روز جزا التماس مي‌كنيم تا در روز
رستاخيز با گوشه چشمي به ما گنهكاران و عاصيان امتش نظاره كند و شفاعتش را از ما
سيه رويان دريغ نفرمايد. «آمين رب العالمين»

سخنان معصومين

ربا بزرگترين ظلم اجتماعي

ربا، جنگ مستقيم با خداوند و بزرگترين عامل هلاكت يك امت
است. اي مصلحان جامعه! اين خطر خانمان برانداز و وحشتناك را هر چه زودتر از جامعه
اسلامي بزدائيد كه فردا دير است.

·       
پيامبر اكرم(ص):

«شر المكاسب، كسب الربا». (اختصاص- ص 339)

بدترين درآمدها، درآمد از راه ربا است.

·       
پيامبر اكرم(ص):

«يا علي! درهم ربا أعظم عندالله من سبعين زنية كلها بذات
محرم، في بيت الله عزوجل». (مكارم الاخلاق- ص 515)

يا علي!‌يك درهم كه از ربا بدست آيد، نزد خداوند سنگين‌تر
است از هفتاد بار زناي با محارم در كنار خانه خدا، كعبه معظمه.

·       
پيامبر اكرم(ص):

«يا علي! ان القوم سيفتنون بعدي بأموالهم و يمنون بدينهم
علي ربهم و يتمنون رحمته و يا منون سطوته و يستحلون حرامه بالشبهات الكاذبة و
الاهواء الساهيه، فيستحلون الخمر بالنبيذ و السحت بالهديه و الربا بلابيع». (نهج
البلاغه- محمد عبده- ج 2- ص 65)

يا علي! همانا امتم پس از من در اموالشان آزمايش مي‌شوند و
با دينشان بر خدايشان منت مي‌گذارند و اميد رحمت از او دارند و از عذابش خود را در
امان مي‌دانند. اينان حرام‌ها را با شبهه‌هاي دروغين و حيله‌هاي واهي (حيله شرعي)
حلال مي‌كنند، و بدينسان خمر را به نام آبجو و رشوه را به نام هديه و ربا را به
نام خريد و فروش، حلال مي‌گردانند!

(نكند پيامبر اكرم(ص) خبر از زمان ما مي‌دهد كه رشوه‌خواري
كاملاً‌ به راحتي آزاد و متداول شده و به نام حق حساب يا هديه يا… دريافت مي‌كنند
و از ربا كه هر چه بگوئي كم گفته‌اي).

·       
پيامبر اكرم(ص):

«من اكل الربا ملأ الله بطنه نار جهنم بقدر ما اكل، فان كسب
منه ملالم يقبل الله شيئاً من عمله و لم يزل في لعنة الله و ملائكته مادام معه
قيراط واحد». (بحارالانوار- ج 76- ص 364)

هركس ربا بخورد، خداوند به اندازه آن مقدار كه ربا خورده
است، درونش را پر از آتش جهنم مي‌كند، پس اگر از ربا پولي را بدست آورد، هرگز چيزي
از عملش نمي‌پذيرد و همچنان در لعنت خدا و فرشتگانش قرار خواهد داشت، مادام كه يك
قيراط از ربا با خود داشته باشد.

·       
اميرالمؤمنين(ع):

«اذا اراد الله بقرية هلاكاً، ظهر فيهم الربا». (مجمع
البيان- ج 2- ص 390)

هرگاه خداوند شهري را بخواهد هلاك كند، ربا را در ميان
مردمش پديد مي‌آورد.

·       
امام باقر(ع):

«أخبق المكاسب، كسب الربا». (وسائل الشيعه- ج 2- ص 423)

پليدترين كسب‌ها و درآمدها، درآمد از راه ربا است.

·       
امام صادق(ع):

«بلغ ابا عبدالله عن رجل انه كان يأكل الربا و يسميه اللبا
فقال: «لئن امكنني الله منه لا ضربن عنقه». (وسائل الشيعه- ج 12- ص 429)

به امام صادق(ع) خبر دادند كه مردي ربا خوار است و آن را
«لِبا» مي‌نامد! حضرت فرمود: اگر خداوند به من قدرت دهد كه دستم به او برسد، همانا
قطعاً گردنش را مي‌زنم.

·       
امام كاظم(ع):

«قال رسول الله(ص): ان اخوف ما
اخاف علي امتي من بعدي هذه المكاسب المحرمة و الشهوة الخفية و الربا».
(بحارالانوار- ج 103- ص 54)

رسول خدا(ص) فرمود: بيشترين چيزي كه بر امتم پس از خودم مي‌ترسم،
درآمدهاي حرام و شهوت پنهاني و ربا است.

دانستنيهائي از قرآن

انفاق بزرگترين خدمت اجتماعي

«و ما أنفقتم من شيء فهو يخلفه، و هو خير الرازقين». (سوره
سبا- آيه 39)

و هر چه در راه خدا انفاق كنيد، خداوند آن را جايگزين مي‌كند
و همانا خدا بهترين روزي دهندگان است.

***

شايد هيچ مطلبي پس از نماز، به اندازه انفاق در راه خدا و
بذل و بخشش اموال در موارد فردي و اجتماعي، مورد تأييد قرآن قرار نگرفته است. در
بيشتر موارد قرآن كريم، اصرار بر اين دارد كه همگام با ذكر نماز و اقامه آن، بحث
از انفاق اموال در راه خدا بنمايد تا جائي كه همراه با اقامه نماز، انفاق في سبيل
الله را مطرح مي‌نمايد و حتي همراه با جهاد، انفاق  اموال را مورد تأكيد قرار مي‌دهد گويا يكي از
نزدكترين راه رسيدن به رحمت الهي، انفاق است. بالاتر اينكه آنان كه در راه خدا
اموالشان را انفاق مي‌كنند، در قرآن كريم تحت عنوان «صادقون»- راستگويان و يا
«المؤمنون حقاً»- مؤمنين راستين يا «يرجون تجارة لن تبور»- در پي رسيدن به تجارتي
هستند كه هرگز كسادي در آن راه ندارد، قرار مي‌گيرند و پاداش اين انفاق چيزي جز
رضايت پروردگار كه از هر بهشت بريني ارزشمندتر است و در درجه دوم، جنة عرضها
السموات و الارض نمي‌تواند باشد.

در اين آيه كريمه نيز خداوند ضمانت مي‌دهد به افرادي كه
انفاق مي‌كنند، به اينكه هر چه را انفاق كرديد،‌ من جبران مي‌كنم، حال چه با بركت
در اموالتان و چه با پاداش بهتر در روز رستاخيز. البته از لطف و كرم الهي بعيد
نيست كه مقصود از اين جبران كردن و جايگزين نمودن، هر دو مورد باشد و قرائن بسيار
نيز دلالت بر آن دارد. همچنانكه خود شاهديم رباخواران هر چه اموال بيشتري اندوخته
كنند، در مدتي كوتاه دود مي‌شود و نابود مي‌گردد؛ يا صرف دكتر و دارو مي‌شود و يا
در قماري يا تجارتي يا هر موردي ديگر كه باشد، از بين مي‌رود و جز وزر و وبالش نمي‌ماند.

در روايتي از رسول اكرم(ص) آمده است كه «ينادي مناد كل
ليلة… اللهم هب للمنفق خلفاً‌و ينادي مناد: اللهم هب للممسك تلفاً»- بار الها
انفاق كنندگان را بيشتر عطا كن و بخيلان را اموالشان نابود ساز.

آري! خداوند در اين آيه و آيات مشابه ديگر، تضمين نموده است
كه اموال انفاق كنندگان را بركت بخشد و به آنها در دنيا و آخرت از روزي‌هاي حلال
افزوني دهد، مشروط بر اينكه در راه خدا باشد يعني هدفي جز كسب رضايت حضرت حق
نداشته باشد و به خاطر اغراض و انگيزه‌هاي دنيوي و مادي انفاق نكرده باشد، حال چه
اين انفاق، براي رفع حاجت مستمندان و يتيمان و بيچارگان باشد و يا اينكه در راه‌هاي
اجتماعي كه ثمره‌اش عايد يك گروه و يك قوم و يك ملت گردد و صدقه‌اي جاريه باشد
مانند ساختن مدرسه‌ها و بيمارستان و مساجد و تكايا و درمانگاه‌ها و مراكز عمومي و
هزاران مورد ديگر كه نه تنها حاجت يك فرد يا يك خانواده را برآورده مي‌كند بلكه
نياز عمومي را بر طرف مي‌سازد؛ اينجا است كه آن مال، افزوني مي‌يابد «كمثل حبة
انبتت سبع سنابل في كل سنبلة، مائة حبة»- مانند يك دانه گندم كه هفت خوشه بدهد و
در هر خوشه‌اي صد دانه گندم باشد؛ اين است نتيجه انفاق در راه خدا.

جالب اينجاست كه در آيات بي‌شماري، خداوند به انفاق كنندگان
بشارت مي‌دهد كه از انفاق كردن هراس نداشته باشيد چرا كه خداوند آنها را ناديده
نخواهد گرفت و به بهترين وجهي جبران خواهد كرد و هيچ ظلمي به شما نخواهد شد. من
جمله مي‌فرمايد:

«و ما تنفقوا من خير فلأنفسكم و ما تنفقون الا ابتغاء وجه
الله، و ما تنفقوا من خير يوف اليكم و انتم لا تظلمون» (بقره، 272)

خداوند شما را از نيكوكاران و انفاق كنندگان در راهش قرار
دهد.

امام خميني ثابت و استوار از آغاز تا پايان

فرهنگ استعماري

«فرهنگ مبدأ همه خوشبختي‌ها و بدبختي‌هاي ملت است. اگر
فرهنگ ناصالح شد اين جوان‌هائي كه تربيت مي‌شوند به اين تربيت‌هاي فرهنگ ناصالح،
اينها در آتيه فساد ايجاد مي‌كنند. فرهنگ استعماري، جوان استعماري تحويل مملكت مي‌دهد.
فرهنگي كه با نقشه ديگران درست مي‌شود و اجانب براي ما  نقشه‌كشي مي‌كنند و با صورت فرهنگ مي‌خواهند
تحويل جامعه ما بدهند اين فرهنگ فرهنگ استعماي و انگلي است و اين فرهنگ از همه
چيزها حتي از اين اسلحه اين قلدرها بدتر است». 19/10/1356

«آنهائي كه براي چاپيدن اين كشورها نقشه كشيدند، آنها
استادها و متفكريني بودند كه مي‌دانستند چطور يك كشور را مي‌توانند به واسطه آن
برنامه‌‌هائي كه دارند خراب كنند و جوان‌هاي ما را تهي كند از آن انسانيت و
اسلاميتي كه بايد داشته باشند تا راه را باز كنند براي چاپيدن و براي بردن همه
ذخائر كشور ما و كردند و آن كردند كه در ظر پنجاه و چند سال آخر نگذاشتند كه
تربيت، تربيت صحيح در اين ملت تحقق پيدا بكند.

از دانشگاه كه مركز علم و ادب بايد باشد تا مطبوعات كه بايد
مربي جامعه باشد تا راديو و تلويزيون كه بايد جامعه را تربيت بكنند و تا ادارات كه
بايد خودشان يك اشخاصي باشند و يك مراكزي باشند براي تربيت، همه جا را اينها با آن
نقشه‌هاي فاسدي كه داشتند به فساد كشيدند و جوان‌هاي تازه رس ما را كه در يك همچو
جامعه اي وارد مي‌شدند، قهراً بايد به عقب برانند و منحرف كنند. خداوند تبارك و
تعالي به ما منت گذاشت و به اين ملت عزيز منت گذاشت و ما را از آن لجنزاري كه سر
تا ته مملكت را گرفته بود، نجات داد». 4/6/1359

«بي شك بالاترين و والاترين عنصري كه در موجوديت هر جامعه
دخالت اساسي دارد فرهنگ آن جامعه است. اساساً‌ فرهنگ هر جامعه هويت و موجوديت آن
جامعه را تشكيل مي‌دهد و با انحراف فرهنگ هر چند جامعه در بعدهاي اقتصادي، سياسي،
صنعتي و نظامي قدرتمند و قوي باشد ولي پوچ و پوك و ميان تهي است. اگر فرهنگ جامعه‌اي
وابسته و مرتزق از فرهنگ مخالف باشد، ناچار ديگر ابعاد آن جامعه به جانب مخالف
گرايش پيدا مي‌كند و بالاخره در آن مستهلك مي‌شود و موجوديت خود را در تمام ابعاد
از دست مي‌دهد. استقلال و موجوديت هر جامعه از استقلال فرهنگ آن نشأت مي‌گيرد و
ساده‌انديشي است كه گمان شود با وابستگي فرهنگي، استقلال در ابعاد ديگر يا يكي از
آنها امكان پذير است. بي جهت و من باب اتفاق نيست كه هدف اصلي استعمارگران كه در
رأس تمام اهداف آنان است، هجوم به فرهنگ جوامع زير سلطه است». 3/6/1360

«خروج از فرهنگ بدآموز غربي و نفوذ و جايگزين شدن فرهنگ
آموزنده اسلامي- ملي و انقلاب فرهنگي در تمام زمينه‌ها در سطوح كشور آنچنان محتاج
تلاش و كوشش است كه براي تحقق آن ساليان دراز بايد زحمت كشيد و با نفوذ عميق ريشه‌دار
غرب مبارزه كرد. و ما مي‌دانيم كه اگر با دقت ريشه‌يابي كنيم آنچه بر ملت ما گذشته
و اكنون مي‌گذرد حتي جنگ تحميلي سرچشمه از دانشگاه غربزده و متخصصان غير متعهد و
وابسته گرفته است». 19/6/1363

«مقدار صدمه‌اي كه ايران از متفكرين متجددين فرنگ رفته
خورده است،‌ از هيچ كس نخورده است و اين براي آن بود كه آنها آموزش دشاتند ولي
تهذيب و پرورش نداشتند. اساس كه تهذيب بود، درست نشده بود و هم آنان بودند كه بچه‌هاي
ما را از ابتدا تا دانشگاه طوري تربيت مي‌كردند كه براي ملت و كشور مضر باشند و
براي ديگران نافع». 28/12/1363

«مخالفت روحانيون با بعضي از مظاهر تمدن در كشور صرفاً به
جهت ترس از نفوذ اجانب بوده است. احساس خطر از گسترش فرهنگ اجنبي، خصوصاً فرهنگ
مبتذل غرب موجب شده بود كه آنان با اختراعات و پديده‌ها برخورد احتياط آميز كنند
علماي راستين از بس كه دروغ و فريب از جهانخواران ديده بودند، به هيچ چيزي اطمينان
نمي‌كردند و ابزاري از قبيل راديو و تلويزيون در نزدشان مقدمه ورود استعمار بود،
لذا گاهي حكم به منع استفاده از آنها را مي‌دادند. آيا راديو و تلويزيون در
كشورهائي چون ايران وسايلي نبودند تا فرهنگ غرب را به ارمغان آورند؟ و آيا رژيم
گذشته از راديو و تلويزيون براي بي اعتبار كردن عقايد مذهبي و ناديده گرفتن آداب و
رسوم ملي استفاده نمي‌نمود؟». 3/12/1367

امام خمینی ثابت و استوار(فرهنگ استعماری)

دانستنیهایی ازقرآن(انفاق بزرگترین خدمت اجتماعی)

سخنان معصومین(ریا،بزرگترین ظلم اجتماعی)

28صفر، یلدای جانسوز آل محمد

به یاد نخستین جام کوثر

به خاک روضه پاک تو آرزومندیم

نتیجه گیری از نهضت عاشورا

مشخصات ذکر الله                                                 
آیت الله جوادی آملی

شرح زیارت امین الله علیه السلام                                 آیت
الله محمدی گیلانی

حوادث سال اول هجرت                                          حجة الاسلام و المسلمین رسولی محلاتی

گفته ها و نوشته ها

استقلال رای                                                      
حجة الاسلام و المسلمین محمدی ری شهری

آزادی و اهمیت آن از دیدگاه اسلام و امام                      حجة الاسلام  والمسلمین اسدالله بیات

چرا نهی از منکر ناموفق است؟                                حجة السلام و
المسلمین محمدتقی رهبر

مفهموم سیاست                                                   سید موسی میرمدرس

قزاقستان، وسیعترین جمهوری آسیای مرکزی                غلامرضا گلی زواره

درد دلی با دردشناسان

پاسخ به نامه ها

نگاهی به رویدادها

رهنمودها

مقام معظم
رهبري حضرت آيت الله خامنه‌اي:

·       
يك ملت زنده بايد هر
لحظه بتواند از منافع مشروع خود دفاع كند در اين راستا مراكز علمي، نظامي يك تركيب
دانش و انضباط هستند وظيفه دارند از تمامي جهات درخشان و نمونه باشند.

·       
جمهوري اسلامي ايران
برغم تمامي تبليغات سوء و جنجالهاي رسانه‌اي كه تازگي ندارد دست از اصول و ارزشهاي
انقلاب اسلامي بر نمي‌دارد و روحيه ايماني قوي و عميق مردم با اين تبليغات متزلزل
نمي‌شود. مردم با دين، فرهنگ، انقلاب و مسئولين خود را دوست مي‌دارند و اسلام را
وسيله‌اي براي اصلاح امور دين و دنياي خود مي‌دانند و آگاهانه آن را انتخاب كرده‌اند
لذا قدرت آن را دارند كه بدون اعتنا به خصومت و تبليغات دشمنان اسلام، كشور خودر ا
بسازند.

·       
سياستمداران دو رو و
حاميان تمدن مبتني بر ماديت كه خود را مدافع حقوق بشر مي‌دانند در مقابل يكسال
كشتار و سركوب مسلمانان بي دفاع بوسني، سركوب مسلمانان فلسطيني و ذبح دموكراسي در
الجزاير، ساكت نشسته‌اند و در مقابل از رژيم صهيونيستي بعنوان مظهر خشن‌ترين نوع
تروريزم دفاع مي‌كنند.

·       
علما و روحانيون امين‌ترين
و رساترين زبان‌ها را جهت تبيين مسائل دارند و بايد عظمتي را كه جمهوري اسلامي ايران
براي اسلام ايجاد كرده است نشان دهند و آناني را كه در مقابل چشم مسلمين جهان قرار
داده بنمايانند و اميدي كه براي‌ آنان بوجود آورده تبيين كنند. از اين رو آشنائي
هر چه بيشتر با مسائل مهم نظام اسلامي از وظايف اصلي روحانيون است تا برنامه‌هاي
نظام را زمينه پيشرفت امور براي عموم مردم بويژه جوانان تشريح كنند. 18/2/72

·       
مردم بايد به
كتابخواني عادت كنند. كتاب بايد وارد زندگي مردم شود و كتابخواني بعنوان يك سيره و
سنت رايج بين مردم باشد و تمامي اقشار مردم از اداري، كاسب، روستائي، كشاورز و حتي
كودكان حتماً با كتابخواني از معارف موجود مطلع باشند.

·       
در كنار توجه به امر
توسعه و ترويج كتابخواني بايد توجه داشت كه از اتشار آنچه كه مشخص است براي مردم
زيان دارد جلوگيري شود. 21/2/72

·       
در كنار آراستگي و
نظم عملي، به ويژه در مراكز استقرار نيروهاي مسلح، بايد بر هويت حقيقي اسلامي
نيروهاي مسلح نيز تأكيد داشت.

·       
ما در صدد دخالت در
امور ديگران و زورگويي به هيچ يك از كشورها نيستيم و آن را لازم نمي‌دانيم. اما در
دنيائي كه سلطه گري، براي زورگويان يك امتياز محسوب مي‌شود و هيچ سازمان بين
المللي نيست كه مانع ازتجاوز سلطه گران بشود. ملت ما بايد قادر به دفاع ازخود
باشد. 23/2/72

·       
در طول تاريخ اسلام
بعد از زمان ائمه اطهار(ع) تا امروز در ميان تمامي علماء و بزرگان تاريخ اسلام و
با همه علم، زهد، تقوي، عبادت و فاني في الله بودن و آرزو و انديشه تشكيل حكومت
اسلامي كه از آنان سراغ داريم، هيچكس را نمي‌توان يافت كه همچون امام خميني(ره) به
اسلام خدمت كرده باشد.

·       
علماي اسلام ورثه
انبياء هستند، اما در طول تاريخ اسلام اين امام خميني(ره) بود كه حقيقتاً توانست
شأن وارث انبياء بودن را تحقق بخشد. 27/2/72

·       
عظمت و ابهت جمهوري
اسلامي ايران در دنيا، همواره با نام امام (خميني)(ره) مطرح بوده است و دوستان و
دشمنان نظام ما در رفتار و عمل خود اين مسأله را مكرراً نشان داده‌اند، از اين رو
هر اندازه كه در اظهار خمينيت اين نظام قوي‌تر باشيم، به همان اندازه عزت، عظمت و
ابهت سياسي جمهوري اسلامي ايران نيز، قوي‌تر خواهد بود. 27/2/72

نگاهي به
رويدادها

جهان اسلام

·       
نيروهاي رژيم
صهيونيستي يك مسجد را در غزه منهدم كردند.

·       
رژيم مبارك، براي
مهار فعاليت اصولگرايان، ارتباط تلفني مصر را با ايران، سودان، پاكستان و
افغانستان قطع كرد.

·       
كرواتها شهر مسلمان
نشين «موستار» در مركز بوسني را به آتش كشيدند. 19/2/72

·       
حسني مبراك حكم اعدام
8 مسلمان انقلابي را صادر كرد.

·       
ارتش هند فرماندهي كل
عمليات عليه مبارزان كشميري را بر عهده گرفت.

·       
خطابه و وعظ بدون
اجازه دولت در تانزانيا ممنوع شد. 22/2/72

·       
حزب وحدت اسلامي بخشي
از مواضع دولت را در كابل تصرف كرد.

·       
هفته نامه «جمعه» چاپ
تركيه: رژيم صهيونيستي 89 كودك آواره بوسنيائي را در اختيار مؤسساتي كه اعضاي بدن
انسانها را بفروش مي‌رسانند قرار داده است. 25/2/72

·       
كابل هدف 125 راكت
گروههاي رقيب قرار گرفت.

·       
هفته نامه
«زماناسلام» چاپ آنكارا، از همكاري اسرائيل و تركيه در سركوب فعاليت مسلمانان جهان
پرده برداشت.

·       
آقاي «پشه» وكيل 44
ساله ايتاليائي به دين مبين اسلام مشرف شد.

·       
صدها تن از زنان
مسلمان كشميري با برگزاري يك راهپيمائي گسترده در شهر سرينگر نسبت به اقدامات غير
انساني نيروهاي امنيتي هند عليه زنان و دختران اعتراض كردند. 29/2/72

·       
هندوهاي افراطي،
مسلمانان را در ايالت «مانيپور» قتل عام كردند.

·       
مصر از ناتو بخصوص از
كشورهاي فرانسه، اسپانيا و انگليس خواست تا براي سركوب انقلابيون مسلمان به اين
كشور كمك كنند.

·       
ارتش تاجيكستان با
پشتيباني نيروهاي نظامي روسيه، به مواضع گروههاي اسلامي يورش برد.

·       
انفجار شديد قاهره 4
كشته و 17 زخمي بجا گذاشت. 30/2/72

·       
نيروهاي امنيتي مصر
سه اسلامگرا را به شهادت رساندند.

·       
شهر مسلمان نشين
«ماگلاي» هدف 2300 گلوله توپ قرار گرفت.

·       
بي نظير بوتو: اسلام
را از وجود روحانيون خلاص خواهم كرد! 6/3/72

·       
پليس تركيه تظاهرات
اعتراض آميز مسلمانان عليه كتاب «رشدي» را به خاك و خون كشيد.

·       
دولت عربستان با
بكارگيري زرهپوش‌هاي مجهز به تيربار و دهها واحد نظامي تعليم ديده و تعطيل مغازه‌ها،
از برگزاري مراسم برائت از مشركين جلوگيري كرد.

·       
روزنامه اتريشي «دي
پرسه»: فهد شاه عربستان قرائت آيه 34 سوره «النمل» (هرگاه پادشاهان وارد مكاني
شوند آنجا را فاسد مي‌كنند) را ممنوع كرد.

·       
«مولانا مظهر الحق» يكي از روحانيون برجسته
اهل تشيع پاكستان و پسرش بدست وهابيون به شهادت رسيدند. 9/3/72

·       
رژيم مصر براي
جلوگيري از گسترش نفوذ گروه‌هاي سياسي 1000 مسجد ديگر اين كشور را تحت كنترل در
آورد.

·       
صربها ديروز در جريان
يكي از شديدترين نبردها، «سارايوو» و «گوراژده» را به يك جهنم واقعي تبديل كردند.

·       
مسلمانان اردن: در
صورت امضاء معاهده صلح بين اردن و رژيم صهيونيستي، كشور را به آتش خواهيم كشيد.

·       
ارتش رژيم صهيونيستي
11 خانه را در شهر غزه با موشكهاي ضد تانك نابود كرد. 10/3/72

·       
بدنبال ممانعت رژيم
سعودي از اجتماع در مكه، مراسم برائت از مشركين توسط حجاج ايراني براي اولين بار
در صحراي مني برگزار شد. 12/3/72

·       
اسقف برجسته مسيحي:
اصولگرائي اسلامي در اروپا واقعيتي انكارناپذير است.

·       
در پي اعتراض‌هاي
شديد مسلمانان، روزنامه ايدينليك چاپ كتاب «سلمان رشدي» توقيف شد. 13/3/72

اخبار داخلي

·       
بهره برداري از
بزرگترين كارخانه توليد سرنگ خاورميانه كه مواد اوليه‌اش تماماى در داخل تهيه مي‌شود
با توليد سالانه 250 ميليون سرنگ با حضور رئيس جمهور آغاز شد.

·       
دادگاه نظامي تهران
«هانس بوهلر» تبعه كشور سوئيس را به اتهام ارتباط غير مجاز با نيروهاي مسلح و
معاونت در افشاي اطلاعات طبقه‌بندي شده به 3 سال زندان محكوم كرد. 19/2/72

·       
اسناد مالكيت 12 هزار
هكتار از اراضي كشت موقت به كشاورزان 36 روستاي كردستان واگذار شد. 25/2/72

·       
اولين عمل پيوند كبد
در ايران با موفقيت در شيراز انجام شد. 27/2/72

·       
 كاروان قاچاقچيان با 11 تن مواد مخدر در شرق
كشور متلاشي شد.

·       
ايران 200 نظامي ديگر
عراقي را بطور يكجانبه آزاد كرد. 29/2/72

·       
نمايشگاه بين المللي
شيلات با حضور 124 شركت داخلي و خارجي افتتاح شد. 1/3/72

·       
جنگنده‌هاي ايران طي
3 نوبت پايگاههاي منافقين را در داخل عراق بمباران كردند. 5/3/72

·       
بالاترين جايزه علمي
و تحقيقاتي جامعه دندانپزشكي آمريكا در رشته معالجه ريشه دندان به يك استاد ايراني
(پروفسور محمود ترابي نژاد) تعلق گرفت.

·       
ايران و ژاپن با
امضاي يك توافقنامه 160 ميليارد يني، احداث سد بزرگ «كارون-4» را آغاز كردند.

·       
دانشجويان مسلمان
دانشگاههاي تهران حركت حكام سعودي در ممانعت از برگزاري مراسم برائت را محكوم
كردند. 9/3/72

اخبار
خارجي

·       
25 هزار كوبائي در
اثر يك بيماري مرموز نابينا شدند.

·       
دو مأمور پليس رژيم
مصر به ضرب گلوله افراد مسلح كشته شدند. 20/2/72

·       
نخستين رئيس جمهوري
غير نظامي پاراگونه پس از 100 سال حاكميت نظاميان انتخاب شد.

·       
تشنج ميان مصر و
سودان بر سر منطقه «حلائب» بالا گرفت.

·       
نخست وزير انگليس با
سلمان رشدي مرتد ملاقات كرد.

·       
قرارداد فروش 72
فروند هواپيماي شكاري بمب افكن «اف-15» به رژيم سعودي در آمريكا رسماً به امضاء
رسيد. 22/2/72

·       
تانكهاي پيشرفته «ام
اي – 20» ساخت آمريكا، تحويل عربستان شد.

·       
«حسني مبارك» در سفر به كشورهاي عضو شوراي
همكاري خليج فارس از دستيابي به اهداف خود (همسو كردن اعراب عليه ايران) ناكام
ماند.

·       
مردان مسلح در
الجزاير، يك دادستان و يك شهردار را به قتل رساندند.

·       
نمايندگان پارلمان
انگليس با طارق عزيز در بغداد ديدار كردند.

·       
سوريه پيشنهاد
اسرائيل براي ديدار سران دو كشور را رد كرد. 27/2/72

·       
صد اعظم آلمان با
تشكيل ايالات متحده اروپا مخالفت كرد.

·       
واشنگتن تايمز:
كلينتون در صحنه سياسي اعتماد به نفس و قدرت تصميم گيري ندارد.

·       
رئيس جمهور ونزوئلا
به اتهام اختلاس از كار بر كنار شد.

·       
يك افسر ارش پليس در
مراكش به 1500 زن و دوشيزه تجاوز كرده است.

·       
كليه كاركنان دفتر
مسافرتهاي كاخ سفيد واشنگتن، بدليل ترتيب دادن صورتحسابهاي مشكوك بر كنار شدند.
30/2/72

·       
به نوشته روزنامه
مصري «الشعب»، رژيم مبارك 17 زندان جديد ايجاد كرد.

·       
جمهوري اريتره بعنوان
جديدترين كشور آفريقائي اعلام استقلال كرد.

·       
آمريكا، انگليس،
فرانسه و روسيه تجاوز و نسل كشي صربها را تثبيت كردند. 3/3/72

·       
حافظ اسد: اسرائيل
(پس از 9 دور مذاكرات) حتي يك گام به سوي صلح بر نداشته اشت.

·       
نخست وزير اسرائيل:
فلسفه ايران به مراتب خطرناكتر از عقايد ماركسيستي است!

·       
رئيس جمهور  مصر: مصر مايل است مناسبات ديپلماتيك خود با
ايران را از سر گيرد به شرط آنكه اين كشور در امور داخلي ما دخالت نكند. 5/3/72

·       
واشنگتن: ايران خطر
عمده براي منافع غرب است.

·       
رئيس جمهور پاكستان،
رأي دادگاه عالي اين كشور مبني بر ابقاء «نواز شريف» نخست وزير بر كنار شده و دولت
وي را پذيرفت. 6/3/72

·       
كلينتون: ايران دشمن
دائمي غرب است و بايد منزوي شود.

·       
انفجار بمب در
فلورانس ايتاليا 55 كشته و زخمي بر جاي گذاشت. 8/3/72

·       
واشنگتن: بايد عليه
احساسات ضد آمريكائي ايراني‌ها دست به اقدامات شديدتري زد.

·       
دولت روسيه همجنس
بازي را در اين كشور قانوني اعلام كرد! 9/3/72

·       
شيمون پريز و اسحاق
رابين براي استقبال از قذافي در اسرائيل اعلام آمادگي كردند!

·       
درگيري‌هاي خونين
آفريقاي جنوبي 85 كشته بر جاي گذاشت. 12/3/72

·       
فهد براي پايان دادن
به حالت جنگي ميان اعراب و رژيم صهيونيستي اعلام آمادگي كرد.

·       
در پي وقوع تظاهرات
ضد دولتي، نيروهاي پليس، مركز شهر بلگراد را به محاصره خود درآوردند. 13/3/72

تركمنستان،
همسايه شمال شرقي ايران

غلامرضا گلي
زواره

·       
چشم انداز جغرافيايي

تركمنستان با
مساحتي بالغ بر 488100كيلومتر مربع، در جنوب غربي آسياي ميانه واقع است. از غرب به
درياي خزر، از جنوب به جمهوري اسلامي ايران، از جنوب شرقي به افغانستان، از شمال
شرقي به ازبكستان و از شمال به قزاقستان محدود مي‌باشد. همچنين از طريق خط آهن با
ازبكستان و درياي خزر (بندر كراسنوودسك) ارتباط مي‌يابد. در جهت طول جغرافيائي
گسترده شده و فاصله غربي‌ترين تا شرقي‌ترين نقطه آن 1100 كيلومتر و ما بين مرز
شمالي و جنوبي آن 650 كيلومتر است.[1]

تركمنستان در
مرزي در طول 900 كيلومتر، از طرق تركمن صحراي مازندران، رودخانه اترك و بخشي از
جبال الله اكبر استان خراسان، با استانهاي خراسان و مازندران ايران، ارتباط دارد.

با وجود آنكه
اين جمهوري به اندازه مجموع مساحت كشورهاي دانمارك، بلژيك، هلند، اتريش و سوئيس قلمرو
جغرافيائي دارد[2]، قسمت
اعظم آن را كوير «قره قوم»[3](شن
سياه) تشكيل مي‌دهد، كه در حدود چهارپنجم خاك اين سرزمين را مي‌پوشاند، اين بيابان
نسبتاً وسيع كه شامل شوره‌زارها، زمين‌هاي گلي مرده و شن‌هاي روان مي‌باشد به رغم
مجاورت تركمنستان با درياي خزر و جريان داشتن دو رود آمو دريا و سير دريا در اين
جمهوري، به آن اجازه رونق كشاورزي ندده است و بجز واحه‌هاي سبز و مراتع كه در
دامنه كوههاي كپه داغ و پاراپامير و بخشي از سواحل دريا پراكنده‌اند تنها د ر
حاشيه كانال معروف «قراقوم» فعاليت‌هاي زراعي رونقي چشمگير دارند.[4]

كانال مزبور
كه هم اكنون 1100 كيلومتر آن حفر شده، در آينده با پيمودن 1340 كيلومتر راه
رودخانه آمودريا را به درياي خزر وصل مي‌كند و در حال حاضر به عنوان بزرگترين
كانال دنيا محسوب مي‌شود. كانال قراقوم كه از شاهكارهاي مهندسي به شمار مي‌رود در
اوايل دهه 1950 ميلادي با استفاده از نيروي كار زندانيان، توسط روس‌ها، طي پنج سال
در صحراي خشك تركمنستان حفر و آب رودخانه آمودريا به داخل آن هدايت گرديد. رودخانه
آمودريا با 2620 كيلومتر طول از ارتفاعات افغانستان سرچشمه گرفته و در خاك اين
كشور جريان مي‌يابد، عرض اين رودخانه در برخي مناطق به 3 كيلومتر مي‌رسد، ضمناً
بخشي از رودخانه تجن و اترك در مرزهاي جنوبي آن واقع شده است.

چهره ژئو مور
فولوژيكي[5]
تركمنستان همانگونه كه اشاره شد هموار بوده و حالت بياباني و صحرايي دارد. در شمال
آن جلگه هموارتوران تا كناره‌هاي درياچه آرال ادامه مي‌يابد. آب و هواي آن گرم و
خشك بوده و تنها در نقاط جنوب شرقي، بدليل وجود ارتفاعات كپه داغ و تيان شان از
خشكي هوا كاسته و رطوبت موجود در جو افزايش مي‌يابد. حداكثر دما در تابستان به 50
درجه سانتيگراد و حداقل آن در زمستان به 25- درجه سانتيگراد مي‌رسد. ميزان بارندگي
درنواحي صحرايي حدود 80 ميلي متر  ولي در
ارتفاعات جنوب و جنوب شرقي به 300 ميلي متر بالغ مي‌گردد.

·       
تركمنستان در پيچ و
خم تاريخ

تركمنستان از
دوران ما قبل تاريخ مسكوني بوده و نخستين ساكنان آن طوايف ايراني ماساژت (MASAGET)
بوده‌اند، در دوران مادها- اين اولين دولت آريايي رود جيحون مرزهاي ايران در شمال
شرقي را تشكيل مي‌داد كه با تأسيس سلسله هخامنشي (559- 330 ق.م) اين مرزها توسعه
بيشتري يافت، به گونه‌اي كه در اين عهد نواحي خوارزم و سغد و سرزمين سكاها و
باكتريه كه شامل ناحيه مرو نيز بود، جزء قلمرو امپراطوري ايران قلمداد گرديد،
هرودوت مورخ يوناني در كتاب خود باين نقاط اشاراتي دارد[6]
و داريوش اول در كتيبه‌هاي خود واقع در بستون و تخت جمشيد بر اين نكته تصريح مي‌نمايد،
هخامنشيان تا سده چهارم قبل از ميلاد بر اين نقاط حكومت مي‌نمودند و پس از آن
سرزمين كنوني تركمنستان تابع اشكانيان گرديد؛ و در قرن سوم بعد از ميلاد به كنترل
دولت ساساني درآمد. در قرن پنجم هونها (هياطله) با يورش باين سرزمين، ساسانيان را
به كوههاي كپه داغ (در جنوب تركمنستان) عقب نشاندند. در اواسط قرن هفتم مسلمانان
پس از تصرف خراسان، مرو را به صورت پايگاهي براي فتح ماوراء النهر درآوردند. سلسله
ساماني بخارا بخش وسيعي از تركمنستان را از اواخر قرن نهم ميلادي تا روي كار آمدن
غزنويان- در پايان قرن دهم- به كنترل خود درآورد.

در قرن دهم
ميلادي بين نواحي اورال و درياچه آرال گروهي از قبايل آغوز كه از مغولستان آمده
بودند، استقرار يافتند كه عده‌اي از آنان اسلام را به عنوان آيين خود قبول كردند.
نخستين كسي كه اين مردم را «تركمن» خطاب كرد، «ابو عبدالله محمد ابن احمد مقدسي»
جغرافيدان و مورخ مسلمان در قرن چهارم هجري مي‌باشد.[7]
مشخص نيست كه چرا قوم ياد شده باين عنوان ناميده شده‌اند ولي احتمال مي‌رود كه
بخاطر تفكيك قائل شدن بين مسلمانان آغوز و غير مسلمانان آنها بوده است. رفته رفته
كلمه تركمن اصطلاح آغوز را از زبان مردم انداخت. در سال 1036 ميلادي، سلجوقيان مرو
را به تصرف خود درآورده و موفق شدند تا سال 1059-م غزنويان را از خراسان بزرگ بيرون
كنند.[8]
با تصرف تركمنستان توسط مغول‌ها، اين ناحيه بين حكومت جوجي جغتاي و هولاكوخان
تقسيم گرديد و وحدت اراضي مذكور از بين رفت. از قرن پانزدهم تا هفدهم ميلادي نواحي
جنوبي اين جمهوري تحت زمامداري سلسله صفويه درآمد، در اين ايام، شمال تركمنستان
تحت حكومت خانهاي ازبك خيوه و بخارا بود. كه گاه به گاه به نواحي جنوبي حمله ور
شده و آرامش اهالي ساكن در نقاط مذكور را سلب مي‌نمودند، شاه عباس بخاطر جلوگيري
از شرارت ازبك‌ها و حفظ آرامش اهالي اين نواحي، حدود 15000 كرد را از نواحي غربي
آورد و آنان را در كوههاي قره تپه اسكان داد تا مرزهاي شمال شرقي ايران را حفاظت
كنند كه هنوز بازماندگان اين افراد در شمال خراسان زندگي مي‌كنند و از طريق
دامداري و كوچ نشيني امرار معاش مي‌نمايند.[9]
نادرشاه افشار نيز چندين بار به سركوبي ازبك‌ها پرداخت و در اوايل سده هيجدهم
ميلادي سرزمين كنوني تركمنستان را مورد تاخت و تاز قرار داد و بخارا و خيوه و
خوارزم را به تصرف خود درآورد[10]

بخارا در
نيمه دوم قرن هيجدهم قدرت خود را بازيافت و سرزمين‌هاي همسايه را مورد تجاوز قرار
داد، حاكم بخارا به سال 1785 ميلادي مرو را تصرف نمود و ساكنين آن را به بخارا
كوچانيد و شبكه آبياري آن را منهدم كرد. كمبود آب موجب آن شد تا ايلات تركمن از
قرن شانزدهم رفته رفته به نواحي جنوبي اين جمهوري و در دامنه كوهها نقل مكان كنند،
آنان بين فرمانبرداري از والي خراسان و خان خيوه در نوسان بودند و گاهي باين نقاط
هجوم مي‌بردند، در سال 1871 م دو قبيله سالور و ايل تكه با هم متحد شدند، ولي در
اين گير و دار، روسيه استپ قزاق را به كنترل خود درآورد و خانات آسياي ميانه را
بتدريج خراجگذار خود نمود و جنگ عليه تركمن‌ها را از سال 1877 م آغاز نمود. روسها
براي درهم شكستن قدرت عشاير تركمن از طريق قتل عام وارد شدند و اين طرح بود كه
ژنرال اسكوبلف[11] به
نحو ناموفقي به اجرا گذاشت، در قتل عام معروف سال 1881 م كه عده زيادي از عشاير
تكه در گوك تپه[12] به
نحو فجيعي كشته شدند، روسيه بر تركمنستان استيلا يافت و با سقوط مرو و سرخس، راه
نفوذ به افغانستان باز شد.[13]

در سال 1916 م
تركمنستان همچون ديگر نواحي آسياي ميانه به سبب صدور فرمان سربازگيري از مردم اين
نقاط براي انجام خدمت در يگانهاي غير رزمي ارتش، در آشوب سختي فرو رفت. در سلا
1917 م بلشويك‌ها تلاش نمودند تا تركمنستان را تحت سلطه خود درآوردند كه موفق
نشدند. در 30 ‌آوريل 1918 م جمهوري خود مختار شوروي سوسياليستي تركستان كه ماوراء
خزر را هم شامل مي‌شد، اعلام موجوديت نمود ولي در ژولاي همان سال، عناصر ملي گرا
با حمايت قوي انگليسي اعزامي از مشهد، قدرت شوروي را در عشق‌اباد منهدم نمودند و
دولت مستقلي را پديد آوردند، و به دعوت دولت جديد، قواي دولت انگليس در عشق آباد
مستقر شد كه پس از ترك اين منطقه تركمنستان تا اوايل سال 1920 م تحت سلطه ارتش سرخ
قرار گرفت و در 27 اكتبر 1924 م جمهوري تركمنستان اعلام موجوديت نمود.

·       
نبرد همه جانبه بر
عليه هويت مذهبي تركمنستان به شكست مي‌انجامد.

از آن هنگامي
كه خورشيد اسلام بر اين سرزمين تابيدن گرفت و مردمان آن را از فروغ بي غروب خود
بهره‌مند نمود. تركمن‌ها با شيفتگي و علاقه خاصي اين آئين را پذيرفتند و سنت‌هاي
عشايري، روابط اجتماعي و برنامه‌هاي ملي خود را با آئين‌هاي مذهبي مستحكم نمودند.
اسلام حتي پيوند آنان را با اقوام ديگر كه با آنان اشتراك نژادي نداشتند محكم
نمود، به گونه‌اي كه سلطه چندين ساله حكومت تزاري بر آنها، موفق نشد تركمن‌ها را
از هويت مذهبي خالي كند. از سال 1917 ميلادي كه نظام ماركسيستي بر شوروي حاكم شد،
دولت حاكم درصدد ايجاد جامعه كمونيستي و پس از آن انسان كمونيستي گرديد كه در
اجراي اين سياست شوم در ابتدا حذف مذهب در دستور كار آنان قرار گرفت كه در عمل نه
تنها مذهب سركوب نشد بلكه به عنوان عامل قوي و نيرومند در مقابل تهاجم ارتش سرخ،
استقامت ورزيد و ملت‌هاي ساكن در آسياي ميانه كه در اين تهاجم فرهنگي خود را از
امت اسلام جدا ديدند به هويتي تكيه نمودند كه بر اسلام و ارزش‌هاي اصيل مذهبي
استوار بود.[14]

وقتي كنترل
بر سرزمين‌هاي مسلمان نشين حتمي شد، دولتمردان كمونيست براي ريشه كن ساختن اسلام،
به يك مبارزه حساب شده علني پرداختند، آنها اسلام را مغاير ضروريات شيوه زندگي
سوسياليستي مدرن تلقي مي‌نمودند. از سويي تنها اسلام چارچوب مشترك و منسجم فكري و
تشكيلاتي را براي ملت‌هاي آسياي مركزي كه از نظر قومي و زباني نامتجانس بودند
فراهم مي‌كرد و كل مقاومت در مقابل نفوذ كمونيست‌ها در منطقه از مله جنبش‌هاي ضد
بلشويكي به نام اسلام بسيج و هدايت مي‌شد. بر اين اساس، اسلام هدف تهاجم چند بعدي
شديد، سيستماتيك و مداوم دولت شوروي قرارگرفت. اين تهاجم به صورت‌هاي گوناگوني
بروز يافت: كشتار تعدادي زيادي از علماي اسلامي و رهبران مذهبي، نابود ساختن متون
و ادبيات اسلامي، انهدام مساجد، مدارس و ساير مراكز ديني، مصادره اموال موقوفه.
تعطيل نمودن نهادها و تشكيلاتي كه به نحوي مسئوليت آموزشهاي اسلامي را عهده‌دار
بود، غير قانوني كردن همه اشكال عبادات اسلامي و آئين‌هاي مذهبي، انحلال محاكم شرع
ومورد حمله قرار دادن قوانين اسلام ناظر بر ازدواج، مالكيت‌ها، ارث و ساير مسائل
اجتماعي.[15]

رژيم حاكم،
براي مبارزه با سنت‌‌هايي كه بوي مذهب مي‌داد، نخست به مراسم و جشن‌هاي شوروي شكوه
افزونتري بخشيد و كوشيد تا جشن‌هاي مذكور را بر تنه جشن‌هي سنتي پيوند زند و از
اين طريق جشن‌هاي سنتي را از محتواي مذهبي آنها خالي كند. به عنوان مثال تركمن‌ها
و حتي ساير ملل آسياي ميانه بر طبق يك سنت عميق و ريشه‌دار مذهبي براي شصت و سومين
سال زندگي افراد اهميت وافري قائلند. در اين حالت در اطراف يك فرد مسلمان- اعم از
زن و مرد- كه باين سن رسيد و يادآور سال وفات پيامبر اسلام است يك مجمع وسيع تشكيل
مي‌دهند و در اين مراسم كاملاً مذهبي، قرآن تلاوت شده كه با تقديم هدايايي پايان
مي‌پذيريد كه دستگاه شوروي از سازمانهاب اجتماعي خواسته بود تا اين زمان را براي
برقراري جشن‌هاي مربوط به وقايع كاملاً اداري و مدني از قبيل بازنشستگي و يا اعطاي
مدال و … اختصاص دهند.[16]  اما نه تنها مراسم شوروي وار موفق نمي‌شد
عادات و سنت‌هاي ملي و مذهبي را از ميان بردارد بلكه اين سنت‌ها به هنگام تهديد،
قوي‌تر و زنده‌تر و پوياتر برگزار مي‌شدند و فرهنگ ملي بويسله ارزشهاي مذهبي تعميق
يافته و بصورت فرهنگ سياسي با ماركسيست به مبارزه‌اي همه جانبه بر مي‌خيزد. قرائن
و مدارك بيانگر آن است كه دولت شوروي در هجوم بر عليه سنت‌هاي اصيل و ريشه‌دار
مذهبي برخوردهاي گوناگون و بسيار متضادي از خود نشان داده و اين خود از عجز اين
دولت در چنين مبارزه‌اي حكايت مي‌كند. گاهي رفتارها تهاجمي است، در مواقعي دفاعي و
در مواردي هم شكل سركوبي بخود مي‌گيرد، وقتي كه مي‌بينند از راه تبعيد و قتل عام
كار پيش نمي‌رود، از در مسالمت‌آميز وارد مي‌شوند و گاهي هم ازكارشناسان خبره و
مجرب كمك مي‌گيرند تا با تحليل درست از اين سنت‌ها، به دولتمردان ارائه طريق
نمايند، غافل از آنكه جدا كردن مردم مسلمان از ارزشهاي راستين خود كه هويت اصيل را
در آن مي‌جويند، بيش ازپيش آنان را نسبت به نظام حكومت بدبين كرده و احساسات آنان
را جريحه‌دار مي‌نمايد. تبليغات الحادي از طريق سخنراني‌ها، كتابها، تأسيس موزه‌ها
و پخش آگهي‌هاي ضد ديني و استهزاء نمودن مراسم مسلمانان و تفبيح افرادي كه در اين
مراسم شركت مي‌كنند راه ديگري بود براي مبارزه با اسلام و خاموش نمودن نور الهي؟!
يكي از اين مؤسسات كه وظيفه انتشار و تبليغات الحادي را عهده‌دار بود «اتحاديه
انجمن شناخت» نام داشت كه در سال 1950 م در عشق آباد مركز تركمنستان به تأسيس
دانشگاه الحادي پرداخت و نسبت به انتشار كتابهاي ضد اسلامي ل. آي. كليمويچ[17]
اقدام نمود.[18] اما
تجزيه و تحليل روزنامه‌ها و مجلات شوروي نشان مي‌دهد كه به رغم اين همه تبليغات و
رعب و فشار و خفقان، اسلام همچنان به حكومت خود حتي در بين نسل جوان ادامه مي‌دهد
و از نظر كمي نيز به تعداد مسلمانان افزوده شده است. يك دبير كميته حزب منطقه‌اي
در تركمن در بيانيه‌اي كه به مطبوعات داده، گفته بود: هنوز هم در ميان مردم كساني
هستند كه اسير باورهاي ديني هستند و حتي جوانان اعم ازپسر و دختر كه در مدارس
شوروي تربيت شده‌اند به ديدن اماكن مقدسه رفته و به مسائل مذهبي احترام مي‌گذارند.[19]
جالب اينكه بنابر گزارش‌هاي مذكور، معلمين مدارس شوروي نيز مراسم ديني را رعايت
كرده و مرتب در مساجد حاضر مي‌شوند و حتي بسياري از اعضاي «حزب» در نواحي مسلمان
نشين مراسم ديني خود را با شوق و ذوق ويژه‌اي انجام مي‌دهند. دبير اول حزب تركمن
ب. اوزوف نيز از گسترش فعاليت‌هاي غير قانوني علماي ديني در برخي مراكز گله داشت و
از كميته‌هاي حزب، مدام شكايت مي‌كرد كه چرا در اقدامهاي مؤثر، منظم و كاملاً‌
حساب شده عليه امور مذهبي كوتاه مي‌آيند.[20]
با فروپاشي نظام ماركسيستي، مسلمانان تركمن كه در طول هفتاد سال سلطه الحادي
جراحاتي ديده بودند با سينه‌هايي آغشته از معنويت، اسلام را در متن زندگي سياسي
خود وارد نمودند، اين در حالي است كه استكبار جهاني از گسترش اسلام در آسياي ميانه
به شدت ‌آشفته و نگران شده  و گرايش به
ارزشهاي اسلامي را مانعي براي اهداف شوم خود مي‌بيند و مي‌كوشد تا اسلام گرايي را
كنترل كرده و نقش آن را غير سياسي كند به همين دليل در شرايط بحراني پس از استقلال
تركمنستان، مدل تركيه را كه كشوري لائيك و سكولار است توصيه مي‌نمايد و حكومتي را
براي اين جمهوري تجويز مي‌نمايد كه مذهب در آن نقشي نداشته باشد!

·       
شناخت اجتماعي
تركمنستان

94%
تركمن‌ها در اين جمهوري سكونت دارند، بقيه تركمن‌ها در ازبكستان و ساير جمهوريهاي
آسياي ميانه و قفقاز پراكنده‌اند، در سال 1926 م تعداد سكنه تركمنستان به حدود
700000 نفر بالغ مي‌گرديد ولي طبق آمار سال 1991 م جمعيت اين جمهوري به 3810910
نفر افزايش يافته است، از اين تعداد 72% تركمن و بقيه روس، ازبك، قزاق، تاتار و
اوكرايني مي‌باشند كه بزرگترين اقليت ساكن در اين جمهوري، روس‌ها مي‌باشند.[21]

جامعه‌هاي
تركمن اين جمهوري داراي بافت عشايري با ويژگي‌هاي فرهنگي- اجتماعي يك جامعه عشيره‌اي
مي‌باشند كه چنين تركيب قومي در مسائل سياسي- فرهنگي و اقتصادي تركمنستان نقش عمده‌اي
دارد، با اين حال 48% مردم در نقاط شهري و بقيه در مراكز روستايي اسكان يافته‌اند.
نرخ رشد جمعيت 68/2% و ميانگين طول عمر 4/66 سال مي‌باشد.

تركمنستان
چهار استان به نامهاي: استان بالكان (كنار درياي خزر) استان ماري (مرو) استان
تاشائوز و استان چاربو دارد كه بيشتر تمركز جمعيت در استان ماري با قريب به 900000
نفر سكنه مي‌باشد. اين جمهوري 19 شهر دارد كه معروفترين آنها عشق آباد، چارجو،
تاشائوز و نبداغ (تفت داغ) مي‌باشد، همچنين تركمنستان داراي 44 بخش است. مركز
حكومت آن عشق‌اباد (شره عشق) مي‌باشد كه در بخش شمالي كوههاي كپه‌داغ و در فاصله
45 كيلومتري شهر باجگيران قوچن (تابع خراسان ايران) قرار گرفته است، اين شهر در
سال 1881 م نزديك روستايي به همين عنوان بنا گرديد و از سال 1919 م تا 1927 م به
پارالتا راتسك معروف بود، در سل 1948 م زلزله‌اي با قدرت 9 ريشتر، عشق‌آباد را به
ويرانه‌اي تبديل نمود. به فاصله 15 كيلومتري عشق‌آباد ويرانه‌هاي شهر باستاني نيسا
واقع شده كه از اول تاريخ ميلادي تا سال چهارصد، پايتخت بسيار مهمي براي سرزمين
پلنگان به شمار مي‌رفت.[22]
و در 28 كيلومتري عش آباد دهكده ييلاقي فيروزه واقع شده كه نام خود را از دختر يكي
شيوخ ايراني كه در اين م حل كشته شده، گرفته است، در محل دفن اين شيخ عارف، چناري
وجود دارد كه با 11 متر محيط و 4 متر قطر، بزرگترين چنار تركمنستان محسوب مي‌شود.[23]
مرو يكي از شهرهاي بسيار كهن تركمنستان مي‌باشد كه در جنوب شرقي آن قرار گرفته
است، بنياد اين شهر سالخورده خراسان بزرگ به روزگار طهمورث پادشاه پيشدادي ايران
مي‌رسد و از معدود شهرها در شرق قلمرو اسلام مي‌باشد كه در شكوفايي و رشد عصر زرين
تمدن والاي اسلامي و تجديد حيات فرهنگ ايران و زبان پارسي در آسياي مركزي نقشي به
سزا و كم نظير به عهده داشته است، اين شهر در گذرگاه گسترده و پرفراز و نشيب تاريخ
خودكامها و ناكامي‌هاي بسياري ديده است.[24]

تركمنستان در
26 اكتبر 1991 ميلادي (1370-ش) بدنبال فروپاشي شوروي، استقلال خود را بدست آورد.
حكومت آن جمهوري است و رئيس جمهور آن در حال حاضر صفر مراد نيازف مي‌باشد پارلمان
اين كشور 175 نماينده دارد كه براي مدت 5 سال برگزيده مي‌شوند، تركمنستان پس از
استقلال با مشكلاتي از قبيل تعيين هويت ملي، انتخاب بين حكومتي با دخالت مؤثر عامل
مذهب يا بدون آن،‌ شرايط فقر، بي سوادي، رشد بيرويه جمعيت و عدم برخورداري از سكنه
متجانس و عدم مطابقت مرزهاي سياسي با تقسيم بندي‌هاي قومي و زباني، روبرو گرديد.
برخي از سياستمداران با الهام از غرب به زعم باطل خويش اسلام را مانعي براي توسعه
اجتماعي فرهنگي اين كشور تلقي مي‌كنند و گروهي ديگر با وجود آنكه واقع گرايانه به
اسلام مي‌نگرند و آن را به عنوان ارزشهاي راستين مردم مي‌انگارند ولي در صدد غير
سياسي كردن نقش اسلام هستند و قدرت تحمل آن را ندارند كه نيروهاي معتقد به اسلام
اصيل در رأس امور سياسي قرار بگيرند. با اين حال نيازف رئيس جمهور تركمنستان در
بخشي از سخنراني خود به مناسبت سالگرد استقلال اين جمهوري گفت: «با توجه به تأثير
قرآن بر زندگي مردم تركمنستان و وجود مشتركات تاريخي، فرهنگي و اسلامي، آموختن
مفاهيم قرآني براي نسل كنوني الزامي است»[25]
وي همچنين تمام اعياد اسلامي را جزو اعياد رسمي كشور دانست. ولي از سوي ديگر
«جوراباراموف»[26] رئيس
انستيتوي اقتصادي تركمنستان و مشاور رئيس جمهور اين كشور مي‌گويد: «ايران ما را مي‌خواهد.
پاكستان ما را مي‌خواهد با تركيه نيز ما را مي‌خواهد، اما ما مي‌خواهيم نفت و گاز
خود را به تركيه بفروشيم، ما تركيه را دريچه‌اي به غرب مي‌بينيم».[27]
و عبدي كوليف[28] وزير
خارجه تركمنستان طي اظهارات خويش اذعان مي‌دارد كه: «…ايران همسايه ماست، ما مي‌خواهيم
روابط دوستانه با كشوري كه 625 مايل با آن مرز داريم داشته باشيم. با تركيه ما
رابطه ديگري داريم. ما زبان همديگر را مي‌فهميم و ما داراي رفتار يكساني نسبت به
مذهب هستيم».[29]

روسيه نيز
يكي از با نفوذترين كشورهاي خارجي در تركمنستان است و رژيم حاكم بر اين جمهوري
خواهان حفظ رابطه نظامي سياسي و اقتصادي با آن مي‌باشد و در برخي موارد درصدد آن
است تا مشاوران روسي را در حد امكان از دست ندهد. مسكو نيز كه مي‌كوشد كنترل نظامي
سياسي آسياي ميانه را در دست داشته باشد بر اين روابط ارج مي‌نهد! با اين وجود
ايران مي‌تواند به دليل نزديكي جغرافيائي و مشتركات فرهنگي و تاريخي و برخورداري
از ارگانها و تشكيلات سازمان يافته اسلامي، گرايش به مدل غربي را در تركمنستان
كاهش دهد و اسلام را در متن زندگي اجتماعي مردم اين سامان وارد سازد. از لحاظ ثبات
منطقه‌اي، تركمنستان نسبت به ساير جمهوريهاي آسياي ميانه وضع بسيار مناسبي دارد و
گروه مخالف از حزب كمونيست سابق آنچنان ضعيفند كه از مهارت سياسي بسيار ناچيزي
برخوردار مي‌باشند تأسيسات مذهبي با يكديگر متحدند و براي همكاري با حكومت آماده‌اند.
از لحاظ اتحاد قومي، تركمن‌ها به دو گروه عمده يموت‌ها و تك‌ها تقسيم شده‌اند و
پيرامون اين دو گروه، دو گروه رقيب از رهبران حزبي شكل گرفته‌اند ولي كنترل صفر
مراد نيازف كامل است كه گفته مي‌شود هرگونه آثار سوء مخالفان را ازبين برده است.

·       
مسائل فرهنگي

85%
مردم ترکمنستان پيرو آيين اسلام هستند، مسلمانان مذهب تسنن را اختيار نموده و پيرو
فقه حنفي مي‌باشند. کبرويه يکي از طريقت‌هاي عرفاني کهن است که در قرن دوازدهم
هجري در خوارزم واقع در جنوب شرقي درياچه آرال و ترکمنستان کنوني به وجود آمد،
حوزه نفوذ آن در وضع فعلي به ترکمنستان و جمهوري خود مختار قراقالپاق و نواحي شمال
شرقي آسياي ميانه محدود مي‌باشد.[30]
دويست مسجد در سراسر ترکمنستان داير است و مردم به فراگيري علوم اسلامي، علاقه
وافري نشان ‌مي‌دهند.

ترکمن‌ها از
قرن هيجدهم از زبان مکتوبي که با جغتاي قرابت داشته، برخوردار بوده‌اند ولي زبان
ادبي امروزي خود را از سال 1924 ميلادي بدست آورده‌اند، در اين سال زبان ترکمني به
دستور استالين تغييراتي نمود، اين زبان با وجود گسترش در بين اقشار مردم هنوز در
سطح امور آموزشي و اداري توسعه نيافته است که اين خود دليل حاکميت فرهنگ روسي مي‌باشد،
لغات ترکي نيز در زبان ترکمني يافت مي‌شود. از سوي ديگر تشابه فرهنگي و زباني مردم
اين سامان با ترکمانان ايران و وجود مقبره مختومقلي شاعر معروف ترکمانان که داراي
انديشه‌هاي اسلامي و عرفاني بوده، در خاک ايران و امکان بهره‌گيري از روحانيون
ترکمن ايراني براي برآوردن نيازهاي مذهبي، موجب آن گشته که مردم ترکمنستان به امور
فرهنگي ايران علاقه و تمايل نشان دهند.

ترکمنستان 6
مؤسسه تحقيقاتي و 8 مرکز آموزش عالي دارد که 50000 نفر در آنها تحصيل مي‌کنند
مدارس آن طبق آمار سال 1980 ميلادي 1800 باب بود که در اين سال 700000 نفر دانش
آموز داشته‌اند، نخستين روزنامه ترکمن زبان «ترکمانيا» نام داشت که از سال 1920
ميلادي انتشار يافت،[31]
و هم اکنون 15 نشريه در اين جمهوري انتشار مي‌يابد.

·       
مشخصات اقتصادي

شغل عمده
مردم ترکمنستان، کشاورزي و دامپروري است، توليدات کشاورزي در چند سال اخير 46% کل
توليد ملي و 42% اشتغال اين کشور را به خود اختصاص داده است، نيمي از زمين‌هاي
زارعي اين جمهوري از طريق سيستم‌هاي آبياري مشروب مي‌شوند ولي به دليل مشکلات فني،
تکنولوژيکي و شور شدن زمين، توليد در هکتار محصولات آن از حد استانداردهاي بين
المللي پايين‌تر است، از سياست‌هاي منفي شوروي سابق جهت تأمين منافع خود و بدست
آوردن مواد خام، اعمال سياست تک محصولي (monocoltor)  در
اين جمهوري است که در راستاي چنين هدفي، غالب امکانات کشاورزي ترکمنستان به کشت
پنبه اختصاص يافته است. از نتايج زيان بار تک محصولي کردن ترکمنستان اينکه، جمهوري
ياد شده 65% غله، 45% شير، 70% سيب زميني و تمامي شکر مصرفي خود را از ساير
جمهوريهاي شوروي سابق، وارد مي‌کند، همچنين 
افزايش توليد پنبه باعث کاهش بهاي آن شده و نبض اقتصاد ترکمنستان در دست
خريداران اين محصول است. ترکمنستان با توليد يک ميليون تن پنبه در سال، از اين
لحاظ در جهان بعد از آمريکا و کانادا مقام سوم را داراست ولي متأسفانه تنها 3% اين
محصول در ترکمنستان بکار گرفته شده و به مواد ديگر تبديل مي‌شود.

محصولات
زراعي ديگر آن عبارتند از: غله، انگور، سيب زميني، انواع سبزي و علوفه، تعداد
دامهاي آن به 7 ميليون رأس بالغ مي‌گردد. اسب ترکمن و پوست گوسفند قره گل اين
کشور، شهرت جهاني دارد، توليد ابريشم در ترکمنستان قابل توجه است که تنها 30% آن
در داخل اين جمهوري بکارگرفته مي‌شود. ترکمنستان از نقطه نظر ذخائر زير زميني نيز
بسيار غني است، اولين چاه گاز در سال 1966 م در اين کشور کشف گرديد ظرفيت استخراج
گاز سالانه به 80 ميليارد متر مکعب مي‌رسد، از سال 1990 م ترکمنستان و ايران براي
احداث لوله در ايران جهت صدور گاز اين سرزمين به ترکيه و پاکستان توافق نموده‌اند.
همچنين از اواخر سال 1993 ميلادي که احداث خط فرعي راه آهن ايران- ترکمنستان پايان
مي‌پذيرد خطوط جديد بين المللي راه آهن از طريق ايران تضمين خواهد شد. منابع معدني
ديگر اين جمهوري شامل نفت (ظرفيت استحصال سه ميليون تن در سال) منابع عظيم سولفات
سديم،[32]
بنتونيت، سرب، روي، مس، جيوه، يد، برم، طلا، پلاتين و نمک مي‌باشد، با اين حال در
مقايسه با ساير جمهوريهاي سابق شوروي، ترکمنستان کشوري است فقير و توسعه
نيافته،  زيرا اغلب اين مواد بصورت رايگان
از سوي رژيم سابق شوروي به يغما مي‌رفت به همين دليل موقتاً در اوايل سال 1992 م
صدور گاز را قطع کرد زيرا وزارت نفت و گاز روسيه که جانشين شوروي شده عوايد آن را
به صورت ارز معتبر به ترکمنستان مستقل که تا آن وقت تمامي نفت و گازش را از طريق
روسيه صادر مي‌کرد، پرداخت نمي‌کرد.[33]

صنايع اين
جمهوري قريب به 20% توليد ملي را در بر مي گيرد، اين صنايع عبارتند از کارخانجات
ريسندگي، پنبه پاک کني و روغن کشي تخم پنبه، صنايع استخراج نفت و گاز، توليد برق،
پتروشيمي. در سال 1991 م 80% بازرگاني ترکمنستان با شوروي سابق صورت مي‌گرفت که از
وابستگي به اين کشور حکايت مي‌کند.[34]

دانشها و
روشهاي کاربردي در تحليل پديده‌هاي سياسي

قسمت اول

سيدموسي مير
مدرس

مقدمه

شک نيست که
تاريخ، آموزگار انسانها، آينه گذشته  درس
حال و چراغ راه آينده و يگانه آزمايشگاه علوم سياسي، و يکي از پارمترهاي مهم تحليل
سياسي است؛ تاريخ جهان، دادگاه عالم است، هماره چنين بوده و پس از آن نيز چنين
خواهد بود.

به گواهي
تاريخ، حاکميت جباران بدون بهره جستن از اهرم بي سوادي و بي خبري عامه، امکان پذير
نبوده است، و اگر هم کساني بوده‌اند که از دانش و آگاهي اندوخته‌اي داشته‌اند، لکن
به علت فقدان بينش سياسي و ارزيابي از فرايند امور، در بحرانهاي ويرانگر، غرق و
نااهلان بر آنان چيره گشته‌اند.

در اين جا با
تاريخ کهن جهان و حتي ايران باستان، و در اين که بر انسان در اين دوران غمبار چه
رفته است، کار ندارم، اشارتي است و مي گذرم؛ اما درباره تاريخ اسلام بايسته است،
اين حقيقت شرنگ آلود بدرستي درک شود. مورخان آنچه بر اسلام و مسلمانان در طي
چهارده قرن رفته است، به ثبت رسانده و هرگز از ياد نبرده‌اند؛ ولي حوادث در
بحرانهايي نيز رخ نموده است که دشوار توان به حکايت و روايت آورد، و البته در
تحليل و تفسير اين همه رويداد، جاي تأمل بسيار است. و پاره‌اي از تاريخ نويسان نيز
کوشيده‌اند تا جهات قضايا را باز گويند و به تحليل وقايع بنشينند؛ اما مي‌توان
ادعا کرد که در هماره اين تاريخ پرفراز و نشيب و برخوردار از عظمت و انحطاط، هرگاه
مسلمانان دچار آشوبهاي گمراه کننده شدهواز اتخاذ موضع عاجز گشته و سرنوشت خويش را
به دست بازيگران سياسي سپرده‌اند؛ يا به نيک‌تر سخن، سياست بازان حرفه‌اي، زمام
امورشان را به دست گرفته‌اند.

عامل اساسي
در اين فرودها و عقب‌گردها و عدم شورش بر ضد اين همه بيداد و تسليم در برابر وضعيت
موجود، همانا فقدان بينش سياسي؛ يا به عبارت بهتر، عدم توانايي تحليل و ارزيابي
رويدادهاي سياسي بوده است، و الا مسلمانان هيچ گاه پيوند خود را با آئين نگسسته‌اند.

اين واقعيت
را- که هميشه ناتواني ناشي از فقدان قدرت تحليل حوادث سياسي براي مسلمانان مشکل
آفرين بوده است- مي‌توان در جريانهائي چون «نبرد احد» و سر پيچي گروهي از رزم
آوران از فرمان پيامبر عظيم الشأن اسلام (ص) و در ماجراي «پيکار تبوک» و امثال آن
مشاهده نمود و روند شگفت انگيز آن را در «سقيفه» به نظاره نشست.

جاي تعجب
نخواهد بود اگر از حافظه تاريخ مدد جوئيم که چه سان در روز رحلت رهبر عالم بشريت
(ص) ماجراي اندوهبار سقيفه شکل گرفت و عليرغم آن همه تأکيد و اصرار پيامبر، شعار
«امير منا و امير منکم» را سر دادند و در فرجام آن آغاز ناميمون، ملاک امامت و
رهبري، کهولت در سن اعلام شد و بر اسلام رفت، آنچه رفت. و مع الوصف عامه مردم
همچنان به رسول خدا (ص) ايمان داشتند، اما از درک سياستهاي نيرنگ بازان عاجز
بودند!

بنيان اين
ديوار کج را بازيگران قدرت طلب پي افکندند، اما مصالحش را جهل و بي خبري مسلمانان
تشکيل داد!!

ماجراي حکميت
ابوموسي اشعري و عمرو بن عاص و شورش «مارقين» (خوارج) بر علي (ع) ادامه همان ديوار
کژ بود، عايشه بر جمل جهل و ناداني مردم سوار شد تا توانست در کنار قدرت طلباني
چون طلحه و زبير، حزب «ناکثين» را عليه تنديس عدالت بشوراند.

معاويه و
عمرو بن عاص گر چه با درهم و دينار و تزوير، جبهه «قاسطين» را سامان دادند- و در
نتيجه به گفته فرزانه‌اي، جرياني ژرف را در تاريخ پديد آوردند که توانست، صاحب
پشتوانه سترگي چون واقعه «غدير» و دهها آيه و حديث معتبر ديگر را بر منبرها لعن
نمايد و سرانجام تداوم حضور او را در «کربلا» قتل عام کند- اما بر مرکب جهل
مسلمانان راندند!

شگفت آور
نخواهد بود اگر در تاريخ بخوانيم پس از صلح تحميلي امام حسن(ع) با معاويه، آن امام
را خوارکننده مؤمنان خواندند و بجاي ملامت خويش به سرزنش امام مظلوم خود پرداختند.[1]

ترديد نيست،
اگر مردم از رشد سياسي، ديني بهره‌مند مي‌بودند، هرگز با يزيد بن معاويه- اين
جرثومه فساد و تباهي- به عنوان خليفه پيامبر خدا(ص) پيمان نمي‌بستند.[2]

ماجراي غمبار
شهادت قهرمان قيام شورانگيز طف نيز از اين قاعده برکنار نيست، زيرا بسياري از
کساني که در کشتن امام حسين(ع) شرکت جستند، او را به درستي مي‌شناختند و حتي با او
نماز گذاردند!

بني اميه نيز
از پيوند مردم با شريعت بي خبر نبودند، از اين رو اولاً با تحريف اصل امامت- حکومت
را به جاي آن نشاندند، و ثانياً اعتقاد به «جبر» را به عنوان يک مسلک کلامي در
قبال مکتب ناب اهل بيت(ع) رسميت دادند و در اين راستا خلافت يزيد از مقدرات الهي
تبليغ شد، و شهادت امام حسين(ع) از امور بيرون از اختيار!

يزيد باغي،
امام (خليفه) و امام شهيد، باغي خوانده شد.[3]
و لذا در روز عاشورا، عمر بن سعد سپاهيانش را خيل الله خوانده و از آنان مي‌خواهد
که بپاخيزند و دشمن خليفه پيامبر خدا! (يزيد بن معاويه) را سرکوب کند.[4]
و از اين جهت چه بسا براي تقرب به خدا و خشنودي پيامبرش، فرزند دلبند و محبوب رسول
خدا و سيد جوانان بهشت را به خاک و خون کشيدند!

نبايد فراموش
کرد که همان عناصر بي وفايي که دراهم و دنانير فرزند هند را در جيب داشتند و سر از
شرم به زير، نيز از درک حادثه و عظمت آن قائل بودند و اگر توان دريافت حق را واجد
مي‌بودند، بي گمان در صف مخالفان تيغ بر تنديس شريعت به نام دين نمي‌کشيدند!

مايلم از دو
زاويه ديني و فرا ديني به تبيين بيشتر اهميت بررسي و مطالعه در تحليل پديده‌هاي
سياسي بپردازم.

نبايد ترديد
داشته که آشنايي با سياست با سرنوشت انسان گره خورده است، چرا که اگر مسلمان است
از وظايف اسلامي:‌«النصيحة لائمة المسلمين»، امر به معروف و نهي از منکر، اهتمام
به امور مسلمانان، خصم ظالم و حامي مظلوم بودن و و… است، و پوشيده نيست که بدون
شناخت سياست مرسوم بين المللي و نيز ديدگاه اسلام در رابطه با سياست و رخدادهاي
سياسي، دشوار است بتوان به وظايف ياد شده عمل کرد.

براي اينکه
في المثل آورده‌اند: حدود صد وشصت و اندي سال پيش (1832 ميلادي) براي اولين بار،
حکومت آمريکا نمايندگاني جهت بررسي اوضاع ايران و کسب اطلاعات لازم به اين کشور
اعزام نمود. بعدها نيز با فرستادن کشيش هاي مذهبي و ساختن مراکز عام المنفعه مانند
بيمارستان و مدرسه و و …. به عنوان يک کشور خير و انسان دوست وارد صحنه سياسي
ايران شد. شايد آن روزها هيچ کس به انديشه‌‌اش خطور نمي‌کرد که انگيزه اين
اقدامهاي به ظاهر بشر دوستانه، باز کردن جاي پا و زمينه سازي بيش از 25 سال حکومت
بر اين کشور مظلوم بوده است.

بنابراين اگر
چنين است که مردم بايد به وظايف ياد شده عمل کنند و در مثل پيرامون مراوده يا
برخورد با شيطان بزرگ آمريکا، اظهار نظر نمايند، لکن از شناخت امپرياليزم و شيوه‌هاي
ورود آمريکا به ايران عاجز باشند، بطور طبيعي نخواهند توانست ناصحان و آمران به
معروف مطلوبي باشند، چه آنکه به گفته برخي از نويسندگان:

«کاربرد
پيچيدگي‌هاي سياسي آنچنان است که کمند تزوير را اول بار بر دست و پاي تيز پاترين
شکارها مي‌افکند و تندروترين عناصر يک ملت را بدام مي‌افکند و ناب‌ترين ايمانها را
مي‌فريبد و گرفتار اين دام بلا، با هر تلاش و حرکت، تاري و بندي ديگر بر اندامش مي‌پيچد».

بنابر آنچه
گفته آمد وظايف ديني، مسلمان را وادار به تفکر و نيز آشنائي با سياست مي‌نمايد. و
اگر هم فرد مسلمان نيست، براي کسب آزادي و سپردن سرنوشت خويش به دست سياستمداران
سالم- بواسطه شرکت در انتخابات- و نيز براي دفاع آگاهانه از کشورش، ناگزير است که
داراي ديد تحليلي باشد. نويسندگان کتاب «آشنايي با علم سياست» در اين راستا مي
نويسند:

«هدف اصلي
درسهاي مربوط به علم سياست، ايجاد آموزش مناسب براي شهروند است، زيرا آماده ساختند
دانشجويان براي داشتن مشاغلي در امور سياسي، حقوقي، آموزشي، خدمات کشوري و خدمات
خارجي هر چند که بسيار مهم مي‌باشد در مقابل مجهز کردن شهروند براي ايفاي تعهدات
خويش در جوامع دموکراتيک که تعداد آنها هر روز در دنياي کنوني بيشتر مي‌شود و در
درجه دوم اهميت قرار دارد.

گذشته از
علوم اداري و روابط بين المللي که جنبه‌هاي حرفه‌اي آنها زياد است، علم سياست
بايستي به عنوان قسمتي از آموزش هر شهروند يا جامعه آزاد تلقي گردد هر چند از نظر
مادي داراي اهميت نبوده و تضميني جهت استخدام اشخاص نباشد. زيرکي و احساس مسئوليت
شهروند مي‌تواند باعث نجات دموکراسي گردد ولي در مقابل، ناداني و عدم احساس
مسئوليت باعث از بين رفتن آن مي‌گردد».[5]

از آنچه گذشت
سر توصيه‌هاي حضرت امام خميني، بزرگ پرچمدار اسلام ناب محمدي(ص) و تأکيدهاي رهبر
خردمند و ژرف نگر انقلاب اسلامي، حضرت آيت الله خامنه‌اي در پيرامون شناخت سياست و
فراگيري متد تحليل پديده‌هي سياسي آشکار مي‌شود. و نيز معلوم مي‌شود که حمايت از
حق و پيروي از ولايت و منافع مسلمانان در سراسر گيتي نيز بدون برخورداري از توان
تحليل سياستهاي رهبران باطل و سياستگذاران جهاني به غايت دشوار است، چه اينکه دفاع
از سياست حق، نوع شناخت سياست باطل است. و گرنه بيم موج و گرداب حائل‌اند و در
بحرانها و راههاي شگرف شيرمردان عرصه انديشه و عمل بکار آيند.

پيش از ورود
در مبحث «دانشها و روشهاي کاربردي در تحليل پديده‌هاي سياسي» يادآوري چند نکته
لازم به نظر مي‌رسد:

1-   
آشنايي با يکسري
مفاهيم نظري مانند: مفهوم سياست، روند تکامل دانش سياسي، موضوع سياست (قدرت، دولت،
قدرت سياسي)، رابطه سياست و تقليد، تمايز سياست اسلامي از غير آن، مفيد بل ضروري
است، ولي به علت اجتناب از اطاله کلام و از آن جهت که نگارنده در فصل اول کتاب
«متد تحليل پديده‌هاي سياسي» با عنوان: «آنچه بايد درباره سياست بدانيم» در حد
امکان و متناسب با اين مقال، سخن گفته است، از اين رو طالبان را به آن کتاب ارجاع
مي‌دهد.

2-   
کوشش بر اين است که
از دانشها و روشهائي که انسان را در تحليل پديده هاي سياسي کمک مي‌کند، گفتگو شود
و از تطبيق بر گروههاي خاص سياسي حتي المقدور پرهيز گردد، چرا که هدف ارائه يک روش
علمي و بي طرفانه براي تحليل رويدادهاي سياسي است و مايلم علاقمندان بدون پيش فرض،
خود قادر به تجزيه و تحليل مسائل گردند، ولي در عين حال پاره‌اي از موضوع‌هاي داراي
اهميت «مانند پذيرش قطعنامه 598» مورد بررسي قرار خواهد گرفت.

3-   
جويندگان اين نوع
مباحث، مي‌توانند با کنکاش و نقد و بررسي، ديدگاههاي خود را دراين باره، منتقل
سازند تا براي نضج مباحث با خوانندگان فرزانه در ميان گذاشته شود. ادامه دارد

مهندس محمد
باقريان

شمال- جنوب روياروئي
يا همكاري؟!

مقدمه:

نوشتار حاضر
كه با استفاده از آمار و اطلاعات مندرج در گزارش توسعه انساني سال 1992 ميلادي
برنامه «توسعه سازمان ملل متحد» تهيه و تدوين گرديده است، گوياي ستم بزرگي است كه
بر جهان امروز بشري مي‌رود.

مقررات بين
المللي و سياست‌هاي جهاني در عرصه بازارهاي كار، سرمايه، تكنولوژي و كالا و خدمات
تجاري كه از ناحيه كشورهي صنعتي، طراحي و اعمال مي‌گردد، شكاف رو به تزايدي را بين
مردم ثروتمند و فقير جهان ايجاد مي‌كند. اين كشورها بدون توجه به عواقب وحشتناك
اين نابرابري‌ها و بي عدالتي‌ها، همچنان منابع كشورهاي در  حال توسعه و جهان سومي را به يغما مي‌برند و
مايه تأسف بزگر است كه علي رغم واقعيت‌هاي ياد شده، سياستمداران و دولتمردان
كشورهاي جنوب، همچنان به اين كشورها و مراكز بين المللي تحت امر آنها، مي‌نمايند و
نسخه‌هاي آنها را براي مردم خود مي‌پيچند.

اميد آنكه
آگاهي نسبت به اين حقايق تلخ، پيوسته موجب انسجام هر چه بيشتر كشورهاي جنوب گردد،
تا شايد بتوانند شرايطي نسبتاً برابر و عادلانه را در صحنه بين الملل، براي خود
فراهم آورند.

در اين
بررسي، ابتدا تصويري از نابرابريهاي اقتصادي در جهان كنوني ارائه مي‌گردد، سپس با
تشريح شاخص‌هاي توسعه بقاء انساني و شاخص‌هاي توسعه پيشرفت انساني، علل و عوامل
شكاف رو به گسترش بين شمال و جنوب در روابط حاكم بر چهار بازار «كار»، «سرمايه»،
«تكنولوژي» و «خدمات تجاري» جستجو و تجزيه و تحليل مي‌شود و سرانجام، عواقب و
نتايج اين روند، تبيين مي‌گردد.

اميد است اين
كوشش ناچيز مورد پسند خوانندگان گرامي قرار گيرد.

نابرابريهاي
اقتصادي

گزارش توسعه
انساني سازمان ملل (UNDP) نشان مي‌دهد كه در رده بندي درآمدي مردم
جهان، سهم ثروتمندترين بيست درصد مردم از فعاليت‌هاي اقتصادي جهاني در مقايسه با
فقيرترين بيست درصد مردم جهان كه در پائين‌ترين گروه درآمدي قرار دارند. نمايانگر
شكاف بسيار عظيمي است (نمودار شماره 1)

؟؟؟؟؟؟/

آمار نشان مي‌دهد
كه در سال 1960 ميلادي سهم درآمد ثروتمندترين بيست درصد مردم از درآمد جهاني حدود
سي(30) برابر بيشتر از سهم درآمدي فقيرترين بيست درصد مردم دنيا بوده است. و حال
آنكه اين نسبت در طي سه دهه گذشته، همواره رو به افزايش گذاشته است بطوري كه در
سال 1990 ميلادي به شصت برابر رسيده است.

به عبارت
ديگر، همزمان با رشد تكنولوژي، علم و ارتباطات در جهان، روند توزيع و پخش ثروت‌هاي
جهان، جهت معكوس داشته و روز به روز بر وسعت شكاف فقر و غني افزوده شده و دست آورد
اقتصادي جهاني نزد گروهي خاص متمركز گرديده است.

بررسي شاخص‌هاي
توسعه در زمينه بقاء انساني نظير شاخص اميد زندگي، تغذيه، سوادآموزي، مرگ و مير
نوزادان، مرگ و مير كودكان و دسترسي به آب آشاميدني در كشورهاي در حال توسعه گوياي
آن است كه در سه دهه گذشته، عموماً اين شاخص‌ها بهبود يافته است و حجم عظيمي از
منابع اين كشورها، صرف اينگونه امور گشته است و حال آنكه در زمينه شاخص‌هاي توسعه
در پيشرفت انساني، نظير متوسط سالهاي تحصيل، تعداد دانشمندان و متخصصين، بودجه‌هاي
تحقيقاتي، امكانات ارتباطي و رسانه‌هاي گروهي در مقايسه با كشورهاي صنعتي،
نابرابريها افزايش يافته و شكاف و فاصله بين كشورهاي شمال و جنوب در اين گونه
موارد، روزبروز بيشتر گرديده است.

بررسي‌هاي
بعمل آمده، در اين زمينه حاكي از آن است كه امكانات سرانه كشورهاي شمال (كشورهاي
صنعتي) در زمينه ارتباطات تلفني هيجده برابر، امكانات راديوئي شش برابر و مطبوعات
و روزنامه‌ها هشت برابر بيشتر از كشورهاي جنوب مي‌باشد. اين نسبت‌ها در زمينه
بودجه‌هاي تحقيقاتي بيست و چهار برابر تعداد دانشمندان و محققين و تكنسين‌هاي فني
نه برابر و شاخص ثبت نام متوسط پنج برابر مي‌باشد.

به عبارت
ديگر، كشورهاي جنوب علاوه بر لزوم تلاش مستمر و پرهزينه در پر كردن شكاف در ارتباط
با شاخص‌هاي توسعه بقاء انساني، بايستي همزمان براي ارتقاء شاخص‌هاي توسعه و
پيشرفت انساني سرمايه گذاري نمايند. اين دو حركت اساسي بايستي در شرايطي صورت گيرد
كه ضمن دست و پنجه نرم كردن با مشكلات داخلي بايستي با شرايط نابرابر و غير
عادلانه حاكم بر روابط و بازارهاي بين المللي و برخورد باج خواهانه كشورهاي شمال
نيز مبارزه نمايند. كشورهائي كه داعيه حقوق بشر داشته و تحت پوشش مراكز بين المللي
با چهره‌اي بظاهر انساني، سعي در فريب سياستمداران كشورهاي در حال توسعه دارند و
توصيه درهاي باز و بازارهاي آزاد را نموده و همزمان بازارهاي داخلي و منافع ملي
خود را با انواع قوانين و موانع حفاظت مي‌نمايند.

روابط غير
عادلانه

ماهيت روابط
شمال و جنوب را مي‌توان در چارچوب چهار بازار مهم بين المللي: كار، سرمايه،
تكنولوژي و كالا و خدمات تجاري، مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار داد. هر يك از
اين بازارهاي نمايانگر نوعي روابط غير عادلانه حاكم بر آنها در برابر كشورهاي در
حال توسعه مي‌باشد.

بازار سرمايه

با نگاهي به
آمار و عملكرد بازارهاي مالي جهاني و وام‌هاي بلند مدت دريافتي توسط شش كشور صنعتي
در چند دهه اخير، نشان مي‌دهد كه نرخ سالانه بهره‌ واقعي اين وام‌ها- بطور متوسط-
حدود چهاردرصد مي‌باشد در صورتي كه اين نرخ براي قروض دريافتي توسط كشورهاي در حال
توسعه در دهه گذشته بيش از هفده درصد بوده است. از طرفي ديگر كمپاني‌هاي چند مليتي
بيشتر از هشتاد و سه درصد از سرمايه‌گذاريهاي خود را در دهه‌هاي هفتاد و هشتاد
ميلادي در كشورهاي صنعتي متمركز كرده‌اند و تنها كمتر از پانزده درصد آن را – ‌آن
هم با شرايط بسيار پر هزينه- به كشورهاي در حال توسعه اختصاص داده‌اند. شرايط اين
وام‌ها و چرخه‌هاي مرگبار مالي به نحوي است كه معمولاً اين گونه كشورها را پيوسته
گرفتار مي‌نمايد تا جائي كه هر چه بيشتر ديون خود را مي‌پردازند، بيشتر مديون مي‌گردند.

بازار كار

در بازارهاي
كار جهاني، شرايط از اين فاجعه آميزتر است. خروج نيروي انساني متخصص از كشورهاي در
حال توسعه و جذب آنها توسط كشورهاي صنعتي، روز بروز سرمايه‌هاي اصلي اين كشورها را
در شرايطي بسيار غير عادلانه به غارت مي‌برند. آمار نشان مي‌دهد كه حداقل 35
ميليون نفر نيروي كار از كشورهاي در حال توسعه، در سه دهه گذشته، در كشورهاي توسعه
يافته (شمال) سكونت گزيده‌اند كه هر ساله يك و نيم ميليون نفر به اين رقم اضافه مي‌گردد.
در فاصله سالهاي 1990-1960 ميلادي تنها در كشور آمريكا و كانادا بيش از يك ميليون
نفر نيروي فني- مهندسي را از بازارهاي جهاني جذب نموده‌اند. سياست‌ها و مقررات
مهاجر در كشورهاي توسعه يافته بگونه‌اي طراحي گرديده است كه شرايط غير عادلانه و
نابرابري را براي كشورهاي جنوب در اين بازارها، ايجاد نموده است كه مانع از كسب
درآمدي سالانه بالغ بر دويست و پنجاه ميليارد دلار براي اين كشورها مي‌گردد. اين
قوانين و مقررات در سالهاي اخير علاوه بر قائل شدن شرايط مختلف يك طرفه در حقوق و
دستمزد و ساير مزاياي اقتصادي- اجتماعي، شروط ديگري نظير لزوم همراه آوردن سرمايه
نقدي را جهت قبول و پذيرش نيروهاي متخصص، عنوان كرده‌اند.

بازار خدمات
تجاري و كالا

در بازارهاي
خدمات و كالا نيز، شرايطي مشابه ديگر بازارها فراروي كشورهاي جنوب گشوده شده است.
نزديك به نود درصد صادرات كشورهاي آفريقائي و شصت و پنج درصد صادرات كشورهاي
آمريكاي لاتين را كالاهاي اساسي اوليه (نظير شكر، كاكائو …) تشكيل مي‌دهد كه
قيمت آنها بدليل فشار كشورهاي صنعتي و مراكز مالي جهاني و شرايط قرضه‌هاي بين
المللي در دهه 1980 ميلادي بشدت كاهش يافته و زير قيمت بازار بفروش رفته است. از
طرفي فقدان پشتوانه مالي و عدم دسترسي يكسان براي كشورهاي جنوب به منابع مالي بين
المللي جهت ذخيره سازي محصولات صادراتي حدود دوازده تا نوزده درصد كمتر از كشورهاي
صنعتي براي محصول مشابه باشد و از طرف ديگر، محدوديت‌هاي تجاري وضع شده از ناحيه
كشورهاي شمال در مورد كالاهاي صادراتي تعرفه‌اي و غير تعرفه‌اي كشورهاي جنوب، باعث
گرديده است كه سالانه حداقل چهل ميليارد دلار، خسارت به اين كشورها وارد گردد.

گفتني است در
حالي که کشورهاي در حال توسعه- بنا به توصيه مراکز جهاني- سياست‌هاي حمايتي در
مورد بازارها و محصولات داخليشان را کاهش داده‌اند، بيست کشور از بيست و چهار کشور
صنعتي در دهه گذشته، مقررات حمايتي از محصولات و بازارهاي خود را نسبت به گذشته به
مراتب شدت بخشيده و افزايش داده‌اند. در همين شرايط، عواملي نظير تکنولوژي
اطلاعات، دسترسي به منابع مالي بين المللي و امکانات ارتباطي کشورهاي صنعتي، فرصت‌هاي
فراواني را براي تصدي اين امور در اختيارشان گذاشته است و متقابلاً عرصه بسيار
محدودي را جهت حضور در بازارهاي خدمات تجاري و کالا براي کشورهاي جنوب باقي گذارده
است.

بازار
تکنولوژي

در بازارهاي
تکنولوژي شرايط روز بروز پيچيده‌تر و سخت تر مي‌گردد. اينگونه بازارها داراي
بيشترين محدوديت‌ها و موانع و مقررات حفاظتي مي‌باشند و اين امر به نابرابريهاي
شمال- جنوب هر چه بيشتر دامن مي‌زند. آمار نشان مي‌دهد که کشورهاي در حال توسعه با
(80) هشتاد درصد جمعيت جهان تنها هزينه کننده چهار درصد از کل منابع مصرفي در
زمينه تحقيق و تکنولوژي بوده‌اند و تنها يک بيستم کامپيوترهاي جهان را دارا مي‌باشند.

بيشترين
تجارت تکنولوژي في مابين کشورهاي صنعتي صورت مي‌گيرد بطوري که در سال 1988 ميلادي
حجم صادرات کالاهاي سرمايه‌اي تکنولوژيک از کشورهاي صنعتي به کشورهاي در حال
توسعه، حدود يک سوم حجم تجارت اين نوع کالاها در بين کشورهاي شمال بوده است. عوامل
فوق باعث گرديده که تبادل آسان تکنولوژي بين کشورهاي صنعتي، باعث تقويت روز افزون
رشد تکنولوژي در اين کشورها گرديده و در نتيجه قابليت رقابت و بهره‌وري بيشتر
صنايع آنها را موجب گردد و در مقابل، شرايط دسترسي دشوار و هزينه‌هاي دسترسي به
اين بازارها، مشارکت کشورهاي جنوب را روز بروز کمتر مي نمايد.

نتيجه گيري:

1-   
مجموعه شرايط درصحنه
روابط بين المللي و بازارهاي جهاني با شرايط رقابتي باصطلاح آزاد (نظير کرا و
سرمايه) عملاً براي کشورهاي در حال توسعه بطور عادلانه فراهم نبوده و جريان حاکم
بر سرمايه، کار و تکنولوژي بگونه‌اي است که فرصت‌هاي يکساني را براي اين کشورها در
مقايسه با کشورهاي صنعتي ايجاد نمي‌نمايد. در نتيجه، اين کشورها از قدرت چانه‌زني
بسيار کمي برخوردارند و اين اقويا هستند که روز بروز قويتر مي‌شوند و ديگر کشورها
يا بهره کمي از اين بازارها مي‌برند و يا مجبور به ترک آن هستند.

2-   
در عرصه‌ها و
بازارهائي که شرايط رقابت نسبي وجود دارد (نظير کالاها و خدمات تجاري و کارگر بر
قوانين بين المللي تحميلي بگونه‌اي مبتني بر منافع کشورهاي صنعتي طراحي گرديده است
که عملاً شرايط مساوي و يک بازار سالم را فراهم نکرده و ضررهاي هنگفتي را متوجه
کشورهاي در حال توسعه نموده است.

بنابر گزارش
سازمان ملل، مجموعه شرايط فوق الذکر سالانه بالغ بر پانصد ميليارد دلار زيان و
هزينه را بر کشورهاي جنوب تحميل مي‌نمايد که اين رقم، بيست درصد مجموع توليد
ناخالص ملي اين کشورها و بيش از شش برابر منابعي است که اين کشورها در زمينه
اولويت‌هاي توسعه انساني نظير تحصيل، بهداشت، تغذيه و آب آشاميدني، سرمايه‌گذاري
مي‌نمايند. حال با اين نابرابر در سهم مشارکت در بازارهاي بين المللي و نيز
محدوديت دسترسي به اين بازارها که عامل شکاف رو به گسترش بين کشورهاي شمال و جنوب
مي‌باشد، چگونه مي‌توان انتظار داشت که با اعتماد به اين مراکز- باصطلاح- بين
المللي و کشورهاي صنعتي و عمل به توصيه‌هاي آنها به توسعه‌هاي ملي و خودجوش دست
يافت؟ گزارش سازمان ملل ضمن هشدارهاي اخلاقي به اين کشورها، سرانجام به اين نتيجه
مي‌رسد که مشکل کشورهاي در  حال توسعه،
ريشه در سياست‌هاي ملي غلط خودشان دارد و شخص ديگري را نمي‌توان ملامت نمودکه
انشاء الله در نوبتي ديگر به آن مي‌پردازيم. ادامه دارد

جاودانگي راه
امام

حجة الاسلام
و المسلمين اسدالله بيات

آزادي و
اهميت آن از ديدگاه اسلام و امام

در مقاله
گذشته تعريفي از آزادي در مكتبهاي گوناگون داشتيم و به اين نتيجه رسيديم كه: آن
آزادي كه اصل و اساس معارف الهي را متزلزل سازد و توحيد را از صحنه خارج نمايد، در
مكتب اسلام مردود است و تنها آن آزادي پذيرفته است كه در آن به هيچ وجه، تعدي و
تجاوز از محدوده حريم اسلامي نشود. اكنون مباني مطالب گذشته را از آيات قرآن كريم،
مورد بررسي قرار مي‌دهيم:

توحيد اساس
تمام معارف الهي است

با اندك
مراجعه به كتاب الهي روشن مي‌شود كه در قرآن، مؤثر واقعي و حاكم بالذات و رازق بشر
و خالق عالم و مدبر امور و مرسل انبياء و هادي سبل و انزال كننده كتابهاي آسماني و
اول و آخر و ظاهر و باطن و صاحب اسماء حسني و و… پروردگار عالم بوده و غير او
اگر از اين قبيل اوصاف و افعال به او نسبت داده شود، بالعرض و بالمجاز است زيرا
فاعل بالذات و الاستقلال فقط او است؛ آفريننده موجودات او است و نقطه آغاز هستي و
مرجع و بازگشت همه آنها هم او است و شايد يكي از اسرار مكرر ذكر شدن كلمه «الله»
در قرآن براي همين باشد كه نشان دهد:

پايه تمام
مسائل، توحيد است و تمام معارف الهي روي توحيد مبتني مي‌باشد.

اينكه در
قرآن كريم حدود 980 دفعه كلمه «الله» آورده شده است و 80 بار بصورت «اله»، و
«الها»، 16 بار «الهك»، 2 دفعه «الهكم»، 10 بار «الهنا»، 1 بار «الهه»، 2 بار
«الهين»، 2 بار «آلهه»، 18 بار «آلهتك»، 1 بار «آلهتكم»، 4 بار «آْهتنا»، 8 بار
«آلهتهم»، 2 بار «آلهتي» براي اين است كه در اين مكتب، محور همه اشياء و همه هستي
و همه اديان حقه و همه ارزشها و قانونها، خداي عالم است و لا  غير. در فصول گذشته به بعضي از ابعاد مسئله
اشاره شد و در اين مسئله بيش از اين لازم نيست معطل شويم زيرا مسئله در غايت بداهت
و وضوح مي‌باشد.

از طرف ديگر
قرآن كريم سعادت انسان را در عبوديت و بندگي الهي دانسته و تسليم شدن در برابر
اوامر الهي را تنها راه درست و حق مي‌داند و عبوديت الهي و تسليم  شدن در برابر اراده حق، همان اسلام و دين فطري
و حركت در صراط مستقيم است كه ورود در آن ورود در حق و انطباق با موازين حق
به  حساب آمده و خروج از آن، ضلالت و بطلان
و هلاكت و نابودي تلقي شده است.

از جمله: در
قرآن كريم حدود 21 بار كلمه «اعبدوا» را به صورت جمع و خطاب به همه انسانها از
زبان تمام پيامبران الهي نقل كرده است. و در همه آنها روي اين معنا تأكيد شده است
كه هر پيامبري از طرف خداي جهان مبعوث شد و بسراغ مردم رفته است، نخستين مطلبي كه
به آنها ابلاغ كرد و از آنان خواست اين بود كه مردم بايد بنده خدا باشند و از
عبوديت غير خدا خارج شوند. و قرآن كريم مسئله عبوديت الهي را آن قدر بالا گرفته
است كه آن را بعنوان هدف و مقصد اصلي از آفرينش جن و انس معرفي كرده است. مي‌فرمايد:

«ما جن و انس
را نيافريديم مگر آنكه در مسير عبوديت ما قرار گرفته و ما را پرستش نمايند».[1]

قرآن عبوديت
خداوند را صراط مستقيم مي‌داند و از زبان عيسي(ع) چنين نقل مي‌كند:

«خداي جهان
منزه‌تر از آن است كه براي خود فرزندي اتخاذ نمايد او همان خداوندي است كه هر چه
را بخواهد فرمان مي‌دهد و آن هم بي درنگ تحقق مي‌يابد. و بدرستي كه خداي جهان
پروردگار من است و پروردگار شما هم هست، پس از او پرستش كنيد و اين شيوه پرستش راه
راست و صراط مستقيم است».[2]

و صراط
مستقيم كه همان عبوديت خداي عالم است، همان زندگي ديني كردن و با دين استوار و
فطري متقيد گرديدن مي‌باشد. مي‌فرمايد:

«بگو اي
پيامبر همانا پروردگارم مرا به صراط مستقيم و راه راست هدايت كرد و اين همان دين
درست و استواري است كه ابراهيم نبي و حق گرا آن را براي خود، كيش و آئين قرار داد
كه داراي باور توحيدي و بينش الهي بود و از مشركان نبود. و به آنان بگو: بدرستي كه
نماز من و تمام عبادتهاي من و زندگي و مردنم، همه براي پروردگار جهانيان است. و
براي او شريكي وجود ندارد و من مأمورم كه پيام توحيد را بمردم ابلاغ نمايم و من
اولين تسليم شونده و اسلام آورنده در برابر اراده او هستم».[3]

پس صراط
مستقيم همان عبوديت الهي بوده و عبوديت الهي همان دين زندگي كردن ومقررات ديني را
در زواياي زندگي حاكم كردن است و حاكميت دين در زواياي زندگي همان تسليم شدن در
برابر اراده حق و رهائي از شرك در تمام ابعاد و مراحل آن مي‌باشد. و لذا قرآن با
صراحت مي‌فرمايد:

«هر كس غير
از اسلام و تسليم شدن در برابر حق، دين و ‌آئين ديگري را برگزيند، از آن پذيرفته
نخواهد شد».[4]

و در جاي
ديگري هم مي‌فرمايد:

«همانا دين
در نزد خدا، اسلام و تسليم شدن است، آنان كه اهل كتاب هستند و مطالب را مي‌دانند
اختلاف نكردند مگر بعد ازآنكه علم پيدا كردند و آگاه شدند بخاطر خصلتهاي نفساني و
حسادتها حاضر نشدند از روي حقيقت پرده برداري كرده و در برابر دعوت حق پيامبر
تسليم شوند. به آنان اعلام كن كه اگر كسي به آيات الهي كفر ورزد، خداي جهان، زود
بحساب آنان رسيدگي خواهد كرد».[5]

بنابراين، در
مكتب اسلام اگر مردم مي‌خواهند بهلاكت جاودانه گرفتار نشوند، بايد پشت سر پيامبران
آسماني قرار گرفته و با دعوت و پيام آنان بدستور العملهاي آنان باور پيدا كرده و
طبق آن عمل نمايند و از آن روگردان نشوند و بر تمام زواياي زندگي خود، صبغه الهي
بدهند و پس از آنكه خود را تسليم اراده حضرت حق كردند و دين را  حاكم خود قرار دادند و محكوم مقررات الهي شدند،
در دو مرحله آزادي بدست آورده و از حمايت كامل نظام سياسي اسلام بر خوردار خواهند
شد:

حدود استفاده
از نعم الهي

مرحله يكم،
استفاده از امكانات الهي به تعبير قرآن كريم، بهره‌برداري از نعم الهي براي انسان،
به طوري كه افراط نداشته باشد و تفريط هم نكند آزاد است و مي‌تواند هرنوع استفاده
معقول و مشروع از آنها داشته باشد، نه از حيث كميت كسي مي‌تواند در آن محدوديت
ايجاد كند و نه از  حيث كيفيت، چون فرض بر
اين است كه تمام كارها در چارچوب اسلام و مقررات ديني صورت مي‌گيرد؛ در اين چارچوب
مالكيت اشخاص، محترم و قابل دفاع و حمايت است و در اين چارچوب مي‌تواند از هر نوع
وسايل و امكانات و تلاشها و فعاليتها، بهره‌برداري كرده و متنعم گردند!

قرآن در اين
باره چنين مي‌فرمايد:

1-   
آيا نمي‌بينيد خداي
جهان تمام آنچه را كه در آسمانها و زمين وجود دارد براي شما مسخر كرده و در
اختيارتان گذاشته است.[6]

2-   
و او آن خداوندي است
كه دريا را براي شما مسخر كرده است تا از آن صيد كرده و از گوشت تازه آن بهره‌برداري
نمائيد.[7]

3-   
او آن خداوندي است كه
تمام چيزهائي كه در زمين است، آنها را براي شما و براي بهره‌برداري شما خلق كرده
است، سپس به آسمان پرداخته و آنها را هفت آسمان ساخته است و او بهمه چيز عالم و
آگاه است.[8]

4-   
اي مردم از آنچه كه
در زمين است و مصرف آن حلال و پاك و پاكيزه است، از آن استفاده كنيد و از طريق
خوردن به مصرف برسانيد.[9]

5-   
اي فرزندان آدم در
كنار هر مسجدي از زينت‌هايتان استفاده كنيد و بخوريد و بياشاميد ولي اسراف نكنيد،
زيرا خداي عالم مسرفان را دوست نمي‌دارد. و بگو به آنان استفاده از زينت‌ها كه خدا
مقرر فرموده است  حلال است و چه كسي آنها
را تحريم كرده در صورتي كه پروردگار عالم آنها را براي بندگانش آفريده و آنها را
از روزيهاي پاكيزه بهره‌مند ساخته است و بگو همه آنها در اختيار كسي است كه ايمان
آورده‌اند در زندگي دنيائي از آنها مي توانند استفاده كنند و در آخرت مخصوص آنان
خواهد بود و ما همچنين آيات و نشانه‌هاي خودمان را براي كساني كه علم دارند و آگاه
هستند، توضيح مي‌دهيم.[10]

بنابراين،
انسان مسلمان در چارچوب احكام و مقررات اسلامي، آن قدر از آزادي عمل برخوردار است
و محدوده فعاليت توليدي و فرهنگي و هنري و علمي وسيع دارد كه هر انساني هر اندازه
كه بخواهد مي‌تواند تلاش نمايد و از همه امكانات موجود بهره‌برداري كند و هيچگونه
محدوديت و ممنوعيت در اين زمينه وجود ندارد. اين نخستين مرحله است كه انسان از
آزادي عمل وسيع و گسترده برخوردار است.

آزادي در
ميدان انديشه

و اما مرحله
دوم كه فوق العاده مهم است و اين مرحله فقط در اين بينش قابل پياده شدن و تفسير و
توجيه است و در فلسفه‌هاي ديگران اين نوع آزادي مطلقاً قابل تحليل و توجيه نمي‌باشد،
آن آزادي در ميدان فكر و انديشه است كه بحق مي‌توان ادعا كرد: اسلام طلايه درا اين
تز هست كه انسان از حيث انديشه نبايد به حد و مرزي بسنده كند و نبايد دامنه تفكر
بشري را محدود كرد و ميدان ورود عقل و انديشه را محصور نمود و يكسري مناطق ممنوعه
اعلام كرد. نه، چنين چيزي در نظام اسلامي وجود ندارد بلكه قرآن كريم مشوق انسان
است بر اين كه جلو افكار و انديشه‌هايش را باز كند و اغلال و زنجيرهاي عصبيت و
تقليد وكوركورانه پيروي كردن را كه موجب ركود و وقوف عقل و انديشه بشري خواهد بود،
از جلو پايش بردارد تا بتواند با تعقل و تفكر و صفاي دل و روشنائي قلب، در عالم بي
نهايت وارد گشته و در كشف حقايق عالم، حركتهاي چشم گير و موقعيتهاي ارزنده‌اي بدست
آورد و تا هر روز و هر لحظه، روزنه جديدي از افقهاي لايتناهي جهان هستي بر وي
گشوده شود. و لذا در قرآن كريم مكرر بچشم مي‌خورد كه از افراد بشر خواسته شده است
فكر كنند و بيانديشند و بهره‌برداري از قرآن و آيات الهي نشانه تفكر و تعقل و صاحب
عقل و درايت معرفي شده است و كساني كه فكر نمي‌كنند و نمي‌انديشند مورد انتقاد و
سرزنش قرار گرفته‌اند، در اين باره قرآن مي‌فرمايد:

1-   
از شما درباره شراب و
قمار مي‌پرسند، در پاسخ آنان بگوئيد: در آن دو گناهي بس بزرگ وجود دارد و گناهشان
از سودشان بزرگتر و بيشتر مي‌باشد و سپس از تو مي‌پرسند چه چيزي را انفاق كنند؟ در
پاسخ آنان بگو: آنچه كه از قوت و مخارج اهل و عيال، اضافه مي‌ماند، همان را انفاق
كنيد. اينطور خداي عالم آيات و نشانه‌هايش را بيان مي‌نمايد، باشد كه شما فكر كنيد
و بيانديشيد.[11]

2-   
همانا در آفرينش
آسمانها و زمين و در اختلاف شب و روز، هر آينه آيات و نشانه‌هائي است براي صاحبان
خرد و عقل. صاحبان عقل و خرد كساني هستند كه در حال قيام و قعود، خدا را ياد مي‌كنند
و در حالي كه به پهلو تكيه داده‌اند و در آفرينش آسمانها و زمين مي‌انديشند و مي‌گويند
خداي اين عالم را باطل و بيهوده و بدون هدف نيافريدي و تو منزه هستي از آنكه كار
باطل انجام دهي، پس خدايا ما را از عذاب آتش نگهدار.[12]

قرآن تنها
موضوع تفكر را، خلقت آسمانها و زمين معرفي نمي‌كند بلكه دامنه آن را خيلي گسترده‌تر
مي‌داند. و در بعضي از آيات، به آيات آفاقي و انفسي[13]
هر دو اشارت شده است و در بعضي ديگر، خود قرآن كريم[14]
محور مطالعه و فكر و انديشه قرار گرفته است و در بعضي امثال[15]
و در بعضي قصص[16] محل
مطالعه و انديشه شناخته شده است و در بعضي از آيات قرآن كريم ورود در عالم ربوبي
بعنوان جهاد[17] بزرگ
و عامل هدايت راههاي الهي اعلام شده است. و پرواضح است كه اين نوع جهاد با جهادهاي
ديگر فوق العاده متفاوت است، هر چند همه جهادها داراي قداست و ارزش است، ليكن اين
جهاد، نوع ديگري است و لذا دست آورد اين جهاد هم با ديگر جهادها فرق زيادي دارد. و
آن جهادها في سبيل الله است و اما اين جهاد: فينا و جهاد في الله است و معني اين
نوع جهاد اين است كه با قدم معرفت و سير معنوي و دروني و قلبي وارد اين عالم بي
نهايت گرديده و عقل و انديشه را در اين وادي بكار گيرد و از تمامي قيود و حدود و
حجابها رهائي يافته و مطلق العنان خودر ا فراموش نمايد و متن هستي را به اندازه
ظرفيت وجودي و علمي و معرفتي كه بدست آورده است، مشاهده كند و با فناء خويش به بقاء
برسد.

نتيجه گيري

پس از آنكه
مجموعه آيات مربوط به اين بحث را مورد مطالعه و دقت قرار داديم و ملاحظه كرديم از
جمع بندي آنها مطالب زير بدست مي‌آيد:

1-   
اساس و مبناي همه
معارف الهي و قوانين و مقررات بر توحيد و بينش توحيدي بوده و در ظرف توحيد، همه
آنها ديده شده است.

2-   
بشر فطرتاً داراي
گرايش ديني و متمايل به زندگي ديني آفريده شده است و انبياي الهي آمده‌اند تا بشر
را به همان فطرت رهنمون گردند.

3-   
سعادت بشر در آن است
كه روي فطرت خود حركت كرده و از مقتضاي آن عدول ننمايد. بنابراين سعادت بشر در اين
است كه در سايه دين فطري زندگي كند و در صورتي كه از آن مقتضاي فطرت و از مسير
زندگي ديني عدول نمايد و منحرف گردد، موجب سقوط انسانيت گرديده و منشأ فساد و
تباهي عالم خواهد بود و لذا اسلام آن را بر خلاف مسير حق تشخيص داده و در برابر آن
خواهد ايستاد.

4-   
اساس اديان آسماني
روي حق بوده و از منطق حق برخوردار است و اين همان صراط مستقيم الهي است و عدول از
آن عدول از صراط مستقيم و انحراف از مسير حق و در واقع فرو رفتن در ضلالت است.
«فما ذا بعد الحق الا الضلال».[18]

5-     انسان اگر بخواهد بكمال
مطلوب خود برسد و بسعادت هميشگي نايل گردد نمي‌تواند از تقيد بمبادي ديني و فضايل
اخلاقي دور بماند و از كنار آنها با بي خيالي و بي تفاوتي عبور نمايد. پس انسان در
اصل انتخاب دين آزاد نمي‌باشد و وقتي مي‌تواند به اهداف انساني نايل گردد كه در
چارچوب دين حنيف زندگي كند زيرا دين، فطرت و حق و هدايت و صراط مستقيم است و
مخالفت با آن، مبارزه با فطرت و ضلالت و باطل و به بيراهه رفتن است.

6-   
انسان در محيط ديني و
در چارچوب دين توحيدي، آزاديهاي فراواني دارد و نظام سياسي اسلام ضامن بقاء و حفظ
آنها است و اين نوع آزاديها و آن نوع محدوديتها، ريشه در اصل خلفت و نيازهاي فطري
وي دارد.

7-   
انسان علاوه بر آزاديهاي
فراوان و زياد- البته در چارچوب احكام الهي- كه دارد، از حيث تفكر و انديشه، آن
قدر آزاد و مطلق و رها است كه مي‌تواند جلو فكر و انديشه را باز بگذارد و در تمام
موضوعات و مسائل بيانديشد و كوچكترين ممنوعيت و محدوديت در برابر خود نبيند. ادامه
دارد

صحنه‌هايي از
ايثار ياران سيدالشهداء(ع)

انگيزه حضرت
سيد الشهدا (ع) از آغاز حركت مشخص بود و خود نيز در موارد گوناگون غرض از قيام و
نهضتش را براي تمام مردم، گوشزد كرده و اعلام نموده بود كه:

من مي‌خواهم
اصلاح امور امت جدم كنم؛ من مي‌خواهم امر به معروف و نهي از منكر كنم؛ من امر به
مرغوف و نهي از منكر را دوست دارم؛ من عليه حكومت فاسد يزيد، اعلام جرم مي‌كنم؛ من
با وضعيت موجود، با تمام توان، مخالفت مي‌كنم.

بهرحال،
انگيزه قيام براي همگان معلوم و مشخص شد و با همين انگيزه حركت و هجرت خود را از
مكه، در روز ترويه آغاز كرد و تا آخرين قطره خون خويش و فرزندان و خويشان و
يارانش، در راه اعلاء كلمة الله و خدمت به مكتب و آئين جدش از پاي ننشست و با خون
خود، بي گمان، دين اسلام را بيمه كرد و از گزند خطرناكترين رژيمهاي تاريخ، مصون
نگه داشت.

اين مطلب را
تمام مسلمين مي‌دانند و در طول تاريخ، همواره بر آن تأكيد شده است. چيزي كه در
نهضت سيدالشهداء (ع) جلب توجه مي‌كند، آن ايثارها و فداكاري‌ها و از خود گذشتگي‌هاي
ياران و اصحاب حضرت است كه در پيروان هيچ پيامبر و امامي، مانند آن ديده و شنيده
نشده است. بي جهت نيست كه حضرت مي‌فرمايد:

«هيچ ياراني،
باوفاتر و مهربانتر و برتر از ياران خويش نيافتم».

اينان
عاليترين نمونه فداكاري و ايثار را به جهانيان نشان دادند و با آن صحنه‌ةاي بسيار
زيباي مقاومت و شهامت و شجاعت و ايثار و جهاد في سبيل الله، بارزترين  و شگفت‌انگيزترين جلوه‌هاي ايمان كامل، محبت در
راه خدا، بغض في سبيل الله، ولاء‌ خالصانه، پيروي صادقانه قهرماني منقطع النظير و
سرانجام تقوائي كه جز در زبدگان و مخلصان درگاه حضرت احديت، در جاي ديگري ديده نمي‌شود،
را در معرض ديد دوست و دشمن، مؤمنان و فاسقان، صالحان و تبهكاران و تمام نسل‌هاي
تاريخ تا ابد الآبدين قرار دادند.

ما بر آن
شديم كه در اين كوتاه سخن، يادي از آن عزيزان ابي عبدالله(ع) كرده باشيم و صحنه‌هائي
از آن جلوه‌هاي ايثار را بازگو كنيم، باشد كه در رستاخيز، گوشه چشمي به ما كنند و
ما را از شفاعتشان بهره‌مند سازند.

قيس بن مسهر

يكي از
برجسته‌ترين جلوه‌هاي ايثار را در رفتار بي باكانه و خداپسندانه قيس بن مسهر،
فرستاده امام حسين(ع) به شيعيان كوفه، مي‌توان مشاهده كرد.

قيس كه نامه
حضرت را براي پيروانش در كوفه‌ مي‌آورد، همين كه به «قادسيه» رسيد، گرفتار مأمورين
ابن زياد شد. فرمانده آنان «حصين بن نمير» پليد، خواست او را بازرسي كند،  فوراً نامه را پاره كردو نابود نمود و شايد هم
نامه را بلعيد تا حاضرين از محتواي آن آگاه نشوند.

او را نزد
ابن زياد بردند. ابن زياد پرسيد:

–        
تو كيستي؟

–        
من يكي از شيعيان علي
بن ابي طالب هستم.

–        
چرا نامه را پاره
كردي.

–        
براي اينكه تو نداني
محتواي نامه چيست.

–        
نامه از كي بود و
براي چه كسي فرستاده شده بود؟

–        
نامه مولايم امام
حسين(ع) بود كه براي گروهي از اهل كوفه فرستاده شده بود و من نام آنان را نمي‌دانم.

ابن زياد سخت
برآشفت و گفت:

–        
به خدا از اينجا نمي‌روي
تا اينكه نام آنها را بازگو كني و يا اينكه بر فراز منبر بروي و حسين بن علي و
پدرش و بردارش را لعن و نفرين نمائي!

–        
نام آن گروه را هرگز
به تو نخواهم گفت ولي بر منبر مي‌روم و نفرين مي‌كنم.

مردم را جمع
كردند؛ قيس بر فراز منبر بالا رفت، با تبسم نگاهي به آن همه جمعيت كه در كاخ ابن
زياد گرد آمده بودند، افكند و در حالي كه همگان به او چشم دوخته و منتظر بودند كه
سخنانش را با تعجب بشنوند، حمد و ثناي الهي را بجا آورد، سپس فرياد زد:

«اي مردم!
حسين بن علي، برترين انسانهاي روي زمين است، او فرزند فاطمه دختر رسول خدا(ص) است
و من فرستاده او به سوي شمايم. او دارد به طرف شما مي‌آيد، پس حتماً دعوتش را
اجابت كنيد و ياريش نمائيد و همانا دروغگو فرزند دروغگو، عبيدالله بن زياد است؛ پس
او را لعن كنيد و پدرش را نيز لعن و نفرين نمائيد».

اين چه منظره‌اي
است؟ چقدر شجاعت و شهامت مي‌خواهد؟ در حضور جانوري درنده همچون ابن زياد، اينچنين
بي باكانه او را لعن و نفرين كردن و دشمنش را مدح و ستايش كردن، از انساني اسير و
دربند، چيزي جز بالاترين درجات ايمان نمي‌تواند باشد. اين سخنان كوبنده كه بر فرق
عبيدالله فرود آمد، الهام گرفته از منطق حق و ايمان بالا و تقواي بي نظير يكي از
ياران باوفاي امام حسين(ع) بود، كه براستي مثيلي و مانندي در جهان ندارد.

نافع بن هلال

همواره
درباره حضرت عباس (ع) مي‌خوانيم كه  حضرت
با شجاعت سپاهاين كفر را پس زد و خود را به رود فرات رساند و هر چند، عطش تمام
وجودش را فرا گرفته بود، با اين حال آب را بر آب ريخت و هرگز لب تشنه خود را تر
نكرد و تنها هم و غمش اين بود كه آب را به كودكان خردسال برادرش برساند. اين يكي
از بارزترين و زيباترين جلوه‌هاي ايثار است. ولي جالب اينجا است كه شبيه همان
ايثار را  در «نافع بن هلال» نيز مي‌بينيم.

حضرت عباس كه
خود سقاي تشنگان بود هلال را با سي نفر اسب سوار و بيست سوار نيروي پياده با بيست
كوزه خالي روانه مشرعه كرد كه براي حسين و فرزندانش آب بياورند. وقتي به آب نزديك
شدند، عمر بن حجاج لعنه الله كه مأمور مشرعه بود، جلوي آنان را گرفت و پرسيد:

–        
چه كسي دارد به ما
نزديك مي‌شود؟

–        
من نافع بن هلال
هستم.

–        
چه مي‌خواهي؟

–        
آمده‌ايم آب
بياشاميم.

–        
بياشاميد. گوارايتان
باشد.

–        
چگونه من آب بياشامم
در حالي كه حسين و فرزندانش لب تشنه‌اند؟

–        
هيچ راهي براي رساندن
آب به آنان نيست. ما در اينجا نشسته‌ايم كه نگذاريم آنها آب بياشامند. هرگز صحبت
از رساندن آب به حسين نكن!

هلال به
اصحاب خود دستور مي‌دهد كه حمله كنند و نيروهاي دشمن را پس زنند و كوزه‌ها را پر
از آب كرده به خيام امام برسانند و حضرت عباس هم با شجاعت بي نظيرش، علي وار بر
آنان يورش مي‌برد و دشمن را به عقب مي‌راند.

پر واضح است
كه وضعيت حضرت عباس و فداكاريش، قابل مقايسه با ديگران نيست ولي بهرحال هلال هم
نمونه‌اي از آن ايثار را به خود اختصاص داده است، چرا كه او هم دست پرورده و تربيت
شده اين خاندان مقدس است.

مسلم بن
عوسجه

شب عاشورا
فرا مي‌رسد. امام اصحاب خود را جمع مي‌كند و در ميان آنان خطبه مي‌خواند و به آنها
مي‌فهماند كه غرض دشمن فقط شخص ايشان است و لذا به آنان مي‌فرمايد:

«دراين
تاريكي شب، كسي شما را نمي‌بيند، راه بيابان را بگيريد و خود را از مرگ برهانيد».

اشك ديدگان
ياران را فرا مي‌گيرد، خونشان به جوش مي‌آيد، احساساتشان شعله‌ور مي‌گردد، به
پاسخگوئي امام مي‌پردازند.

در اين ميان
مسلم به عوسجه، اولين سخنران است. فريان مي‌زند:

«اگر برويم
چگونه در برابر پروردگار قرار بگيريم و اگر حق تو را ادا نكرديم چه پاسخي به او
بدهيم؟ نه، به خدا سوگند، از تو جدا نمي‌شوم تا اينكه با اين خنجر سينه دشمنانت را
بشكافم و تا دستم توان دارد، شمشيرم را بر فرق آنان فرود آورم و اگر هيچ سلاحي در
دستم نبود با سنگ هم كه شده است، به پيكار آنان مي‌پردازم تا وقتي كه در ركابت
كشته شوم».

سعيد بن
عبدالله حنفي

پس از او،
سعيد بن عبدالله حنفي بر مي‌خيزد و فرياد مي‌زند:

«به خدا قسم
از تو دست بر نمي‌داريم تا خداوند بداند كه ما وصيت پيامبر را درباره تو نگه
داشتيم. به خدا سوگند اگر بدانم كه كشته مي‌شوم، سپس زنده مي‌شوم و مرا زنده زنده
مي‌سوزانند و خاكسترم را بر باد مي‌دهند و اگر هفتاد مرتبه با من اين رفتار شود،
من از تو جدا نمي‌شوم تا اينكه در راهت كشته شوم. و چرا در راهت كشته نشوم حال
آنكه يك مرگ بيشتر در پيش ندارم و پس از آن عزت و كرامتي است جاوداني».

زهير بن قين

يكي ديگر از
قرمانان شب عاشورا، زهير بن قين است كه در پاسخ امام عرض مي‌كند:

«به خدا قسم،
مايل بودم كه كشته شوم و سپس زنده گردم و باز هم كشته شوم تا هزار مرتبه ولي
خداوند كشتن را از تو و از اين جوانان پاك اهل بيتت، با كشتن من دفع مي‌كرد».

عمرو بن قرظه
انصاري

و يكي ديگر
از آن رادمردان عمرو بن قرظه انصاري است كه در روز عاشورا، خود را سپر امام قرار
داد تا امام با آرامش خاطر نماز ظهر را بخواند و پس از اينكه بدن پاكش پر از
تيرهاي دشمن گشت، برزمين افتاد، سپس ديدگانش را گشوده، خطاب به سرورش عرض مي‌كند:

يا ابن رسول
الله: آيا به پيمانم وفا كردم؟

حضرت مي‌فرمايد:

«آري! و تو
روبروي من در بهشت خواهي بود. به جدم سلامم را برسان و بگو بزودي نزد تو خواهم
آمد».

و بدينسان
اصحاب باوفاي امام حسين(ع)، بر پيمان خود وفادار ماندند و جان عزيز خود را در راه
امام و پيشوايشان فدا كردند تا امام لحظاتي بيشتر زنده بماند و دين جدش براي هميشه
جاويدان باشد و نام ناميشان تا ابدالدهر بر صفحات تاريخ بدرخشد.

***

سلام و درود
خداوند بر آن راهبر پاك و اين پيمودگان راه پاك و مقدسش.

مباني رهبري
در اسلام

قسمت سي و
پنجم

حجة الاسلام
و المسلمين محمدي ري شهري

امام علي(ع)
و انتقادات ويرانگر

در قسمتهاي
گذشته سخن درباره انتقادهاي سياسي بود، سيره پيامبر گرامي اسلام را در برخورد با
انتقادات سياسي اجمالاً توضيح داديم و اينک ادامه بحث درباره سيره امام علي(ع) در
برخورد با انتقادات ويرانگر.

***

امام علي(ع)
نير در برخورد با انتقادات ويرانگر دقيقاً سيره پيامبر گرامي اسلام(ص) را تعقيب
کرد، ولي به دليل شرايط خاص دوران حکومت او و پيدايش جريانات سياسي و غير سياسي
مخالف، در جامعه اسلامي، سندهاي تاريخي فراواني از برخوردهاي امام که مي‌تواند
براي نظامهاي الهي الگو باشد قابل ارائه است.

ناکثين،
قاسطين و مارقين، سه جريان سياسي عمده مخالف امام در دوران کوتاه حکومت او بودند،
آنها به تصميمات و روش حکومتي امام اعتراض داشتند، و نارضايتي خود را به اشکال
مختلف ابراز مي‌کردند.

 برخورد امام با اعتراضات آنها در قالب نهي از
منکر و به تناسب روشي بود که در ابراز انتقاد، انتخاب کرده بودند. اين برخوردها با
برخوردهاي نرم و ارشادي و احياناً با پاسخهاي تند و آتشين آغاز و به برخورد
مسلحانه در ميدانهاي نبرد ختم گرديد.

سيره امام در
برخورد با انتقاداتي که از سوي هواداران اين سه جريان مطرح مي‌شد به خوبي نشان مي‌دهد
که اگر او رسماً از مردم مي‌خواهد انتقادات خود را به آنچه در حکومتش مي‌گذرد،
صريح و بي پرده بيان کنند، مقصودش هر انتقاد نيست. مقصود امام اين نيست که افراد
قدرت طلب و کينه توز و جاهل مجاز هستند براي وصول به مقاصد سياسي خود، آنچه به
نظرشان نادرست مي‌رسد را به عنوان خيرخواهي و نصيحت ائمه مسلمين مطرح کنند.

انتقاد
مارقين به امام علي(ع)

مارقين،
خوارج و شراة[1] نام
جمعي از مخالفين سرسخت امام علي(ع) است که حرکت خود را عليه امام با انتقاد به
ماجراي «حکمين» در جنگ صفين آغاز کردند و به تدريج به صورت يک حزب سياسي و يک فرقه
مذهبي با اصول عقايد خاص خود در آمدند.

ماجراي
«حکمين» اجمالاً از اين قرار بود که در جنگ صفين در حالي که سپاه امام علي(ع) با
پيروزي فاصله‌اي نداشت، معاويه که خود را در آستانه شکست نهايي ديد با مشورت
عمروبن عاص دست به يک نيرنگ ماهرانه زد و دستور داد که قرآن‌ها را بر سر نيزه‌ها
بلند کنند که مردم!

«ما اهل قبله
و قرآنيم بيائيد آن را ميان خود داور قرار دهيم».

امام به سپاه
خود دستور داد حمله را قطع نکنند که اين حيله‌اي بيش نيست. معاويه و اصحابش دشمن
قرآنند و اکنون براي پيشگيري از شکست قطعي متوسل به کاغذ و جلد قرآن شده‌اند!

جمعي از مقدس
نماهاي نادان که تعداد آنها در سپاه امام کم نبود به يکديگر اشاره کردند که علي چه
مي‌گويد؟! با قرآن بجنگيم!…. نه فقط مبارزه کنيم. با اين بهانه و بدين ترتيب
مانع از اجراي دستور امام شدند.

مالک اشتر با
سپاه تحت فرماندهي خود در نزديکيهاي قرارگاه فرماندهي معاويه به شدت مشغول نبرد
بود. چيزي نمانده بود که قرارگاه دشمن را تصرف کند و جنگ به سودسپاهيان امام خاتمه
يابد.

خوارج امام
را تحت فشار قرار دادند که اگر جنگ متوقف نشود ما از پشت حمله مي‌کنيم، و اصرار
امام بي فائده بود!

بالاخره امام
به مالک پيغام داد که جنگ را متوقف و خود صحنه را ترک کن.

مالک جواب
داد که اگر چند لحظه اجازه ادامه جنگ دهي، جنگ پايان مي‌پذيرد و دشمن نابود مي‌گردد.

مارقين امام
را تهديد به مرگ کردند. مجدداً براي مالک پيغام داد که اگر مي‌خواهي علي را زنده
ببيني، بازگرد!

جنگ متوقف شد
تا قرآن را حاکم قرار دهند، اکنون بايد دو نفر به نمايندگي از دو سپاه بر اساس حکم
قرآن تکليف جنگ را يکسره کنند.

امام فرمود:
آنها نماينده خود را معين کنند. معاويه، عمرو بن عاص، سياستمدار حرفه اي معروف را
معين کرد.

امام،
عبدالله بن عباس و يا مالک اشتر را پيشنهاد کرد و يا افرادي که درهوش و ذکاوت و
تدبير و سياست همتاي آنها باشد.

آن جمعيت
نادان، ابوموسي اشعري که فردي بي تدبير و با امام ميانه خوبي نداشت را انتخاب و بر
نمايندگي او اصرار کردند و امام را مجبور نمودن که ابوموسي را به مجلس حکميت
بفرستد.

و بالاخره
عمرو عاص پس از چند ماه ابوموسي را فريب داد و با اين بهانه که براي رعايت مصلحت
جامعه مسلمين بايد علي و معاويه هر دو را از خلافت خلع کنيم، آن احمق را بر منبر
فرستاد. ابوموسي، امام را از خلافت خلع کرد، عمروعاص بر منبر نشست و گفت سخنان
ابوموسي را شنيديد که علي را از خلافت خلع کرد، من نيز او را از خلافت خلع مي‌کنم
و معاويه را به خلافت نصب مي‌نمايم!!…

مجلس بهم
خورد، ابوموسي مورد حمله مردم قرار گرفت و به مکه فرار کرد.

خوارج که خود
اين رسوايي را به بار آورده بودند پيش امام آمدند و گفتند نفهميديم که تن به حکميت
داديم،‌ هم تو کافر گشتي و هم ما، ما توبه کرديم تو هم توبه کن!

امام در
اينجا در برابر خواسته آنان با تمام توان مقاومت کرد و زير بار اعتراف به کفر و
گناه نرفت و تا آخر ايستاد.

از اينجا،
انتقاد شديد اين گروه از امام آغاز شد، در هر جا که موقعيتي پيش مي‌آمد خصوصاً

در مجامع
عمومي، حتي در حضور خود امام، بر او انتقاد مي‌کردند و علناً عليه او شعار مي‌دادند
که:

«لا حکم الا
الله»

بنابراين،
انتقاد اصلي «مارقين» به امام علي(ع) اين است که چرا او در ماجراي حکمين اعتراف به
خطا وتوبه از کفر نکرد! همين انتقاد به تدريج سبب مخالفت سياسي و سپس برخورد
مسلحانه آنها با امام شد.

سيره امام در
برخورد با مارقين

مسأله مهم
اينجا است که امام با اين منتقدان جاهل و متعصب چگونه برخورد کرد.

براي رهنمود
گرفتن از سيره امام در برخورد با «مارقين» مقدمة توجه به اين نکته ضروري است:

1-   
ترديدي نيست که
انتقاد مارقين به امام  و اصرار آنها براي
اعتراف گرفتن از امام بر خطائي که خود مرتکب آن شده‌اند، گناهي بزرگ و آشکار است.

2-   
چهره مقدس و روحاني
نما، شعار فريبنده، هواداران فراوان مارقين و نيز فضاي ناسالم سياسي جامعه اسلامي
در عصر حکومت امام، موانعي جدي براي جلوگيري از انتقادات ويرانگر آنها بود.

ولي با اين
وصف امام در زمينه مبارزه تند تبليغاتي عليه آنها تا آنجا که آنها دست به شمشير
نبرده بودند، هيچ فرصتي را از دست نداد و هنگامي که در برابر حکومت او مسلحانه
ايستادند اکثر قريب به اتفاق آنها را از دم شمشير گذراند.

در مبارزه
تبليغاتي، امام اين منتقدان سياسي را به عنوان بدترين مردم معرفي مي‌کند:

«ثم انتم
شرار الناس  و من رمي به الشيطان مراميه و
ضرب به تيهه»[2]

–        
شما بدترين مردم
هستيد. شما تيرهايي هستيد در دست شيطان که به وسيله شما هدفهاي خود را نشانه مي
گيرد و مردم را در حيرت و ضلالت مي‌افکند.

روزي امام در
کوفه، در يک سخنراني، داستان تأسف بار حکمين را براي مردم تعريف مي‌کرد. يکي از
مستمعين برخاست و گفت:

يا
اميرالمؤمنين! نخست ما را از داوري نهي فرمودي ولي بعد پذيرفتي و بدان فرمان دادي،
ما نفهميديم کدام يک از اين دو روش بجا بود!!

امام با
شنيدن اين سخن از شدت تأسف، دستهايش را به هم زد و فرمود:

«هذا جزاء من
ترک العقدة»[3]

–        
اين سزاي کسي است که
سخن رهبر خود را ناديده بگيرد و او را مجبور کند که بر خلاف آنچه مي‌داند تصميم
بگيرد.

اشعث بن قيس
که از مخالفان سياسي امام به شمار مي‌رفت فرصت را غنيمت شمرد و به عنوان اعتراض به
پاسخ امام فرياد زد:

«هذا عليک لا
لک!».

–        
اين پاسخ به زيان تو
است نه به سود تو!

با اين سخن
اشعث مي‌خواست به حضار القاء کند که امام مستحق سرزنش است که داوري را پذيرفت، نه
کساني که او را وادار به پذيرش کردند!

امام با
شنيدن انتقاد اشعث، نگاه تندي به او افکند و فرمود:

«ما يدريک ما
علي ممالي! عليک لعنة الله و لعنة اللاعنين، حائک ابن حائک، منافق ابن کافر، و
الله لقد اسرک الکفر مرة و الاسلام أخري فما فداک من واحدة منهما مالک و لا حسبک،
و ان امرأ دل علي قومه السيف، و ساق اليهم الحتف، لحري ان يمقته الاقرب، و لا
يامنه الابعد».[4]

–        
تو چه مي‌فهمي که چه
بر زيان من است و چه به سود من؟! نفرين خدا و نفرين کنندگان بر تو باد، دروغگوي
دروغگو زاده![5] منافق
کافر زاده! تو هماني که يک بار در زمان کفر و يک بار در دوران حکومت اسلام به
اسارت درآمدي، و در هر بار نه مال تو برايت سودمند بود و نه تبارت کارساز، آري آن
کس که خويشاوندانش را گرفتار تيغ دشمن سازد و آنها را در کام مرگ برد، سزاوار است
که آشنا کينه او به دل گيرد، و بيگانه بر او اطمينان نياورد. ادامه دارد

درسهائي از
تاريخ تحليلي اسلام

حوادث سال
دوم هجرت- 3

حجة الاسلام
و المسلمين رسولي محلاتي

علي(ع) در
حضور پيغمبر:

پيغمبر اسلام
در خانه نشسته بود که ناگهان در باز شد و علي سلام کرده و حضور آنحضرت نشست.

در اينجا
راوي حديث خود علي(ع) است که مي‌گويد: پيغمبر که مرا ديد خندان شد و فرمود:

«ما جاء بک
يا ابا الحسن؟ حاجتک!».

–        
اي اباالحسن بچه
منظوري آمده‌اي؟ حاجتت را بيان کن!

علي(ع) گويد:
از آنجا که رسول خدا(ص) ابهت مخصوصي داشت من نتوانستم حاجتم را بگويم و سکوت کردم.

پيغمبر که
چنان ديد خود بسخن آمده فرمود:

«لعلک جئت
تخطب فاطمة».

–        
شايد بخواستگاري
فاطمه آمده‌اي؟