جهان اسلام

3500 مسلمان متعرض به تخريب مسجد بابرى در شهر مدرس هند بازداشت شدند.

وزراى خارجه كشورهاى اسلامى خواستار تجديد نظر دولت هاى مسلمان در روابط با
رژيم صهيونيستى شدند.(16/9/76)

ميدل اسپت: مشكل اسرائيل در جنوب لبنان حل نمى شود, حزب الله بهترين ارتش هاى
چريكى جهان است.(18/9/76)

دانشجويان مغرب در اعتراض به بستن مساجد دست به تظاهرات زدند.(24/9/76)

نظاميان اسرائيل محله هاى فلسطين نشين را در بيت المقدس محاصره كردند.

رژيم مصر براى 4 مسلمان انقلابى تقاضاى حكم اعدام كرد.

گروه طالبان با درخواست لغو محاصره شيعيان افغانستان مخالفت كرد.(29/9 /
76)

ماسخادوف تاريخ هجرى قمرى را سال رسمى مسلمانان چچن اعلام كرد.

92 نفر در الجزاير قتل عام شدند.(30/9/76)

14 نمازگزار در الجزاير توسط مهاجمان ناشناس به شهادت رسيدند.

افراد مسلح در پنجاب پاكستان به سوى نماگزاران آتش گشودند.

37 روستايى ديگر در الجزاير سر بريده شدند.(9/10/76)

74 مزدور مرد و زن كودك ديگر در الجزاير سر بريده شدند.(10/10/76)

412 روستايى در الجزاير به طرز وحشيانه اى قطعه قطعه شدند.(13/10/76)

حكومت عرفات مانع از اجراى چندين عمليات ضدصهيونيستى حماس شد.

مردم چند شهر پاكستان با شركت در تظاهرات خواستار لغو تعطيلى روز يكشنبه شدند.
(14/10/76)

جبهه نجات اسلامى: رژيم الجزاير عامل كشتار مردم بى دفاع است.


داخلى

ايران در نمايشگاه بين المللى بازرگانى ((دوبى)) اول شد.

رهبر انقلاب: جانبازان الگوى جوانان هستند, استمرار روحيه نشاط و پيشرفت آنان
شايسته تقدير است.(16/9/76)

ورود سران و هيإت هاى عاليرتبه كشورهاى اسلامى به تهران آغاز شد.

اجلاس وزراى خارجه كشورهاى اسلامى روز گذشته در تهران پايان يافت.

لايحه تإسيس استان گلستان (گرگان) تصويب شد.(17/9/76)

هشتمين اجلاس سران سازمان كنفرانس اسلامى با بيانات تاريخى حضرت آيت الله
خامنه اى در تهران آغاز شد.(18/9/76)

رهبر انقلاب: دنياى اسلام بايد از حالت ((انفعال)) به حالت ((ابتكار)) درآيد.

آقاى خاتمى رئيس جمهور و رئيس سازمان كنفرانس اسلامى: سازمان كنفرانس اسلامى
بايد نقش مهمى در حل اختلافات جهان اسلام داشته باشد.


حجت الاسلام والمسلمين سيد محمد خاتمى به عنوان رياست سه ساله اجلاس سران كشورهاى
اسلامى انتخاب شد.

دبير كل سازمان ملل از تمدن بزرگ اسلامى به عنوان يك نيروى بزرگ جهانى در راه
اجراى صلح وامنيت در جهان ياد كرد.

ايران اولين دستگاه حفارى مورب را در مناطق نفتى به كار گرفت.

4600 واحد مسكونى در مناطق آسيب ديده از زلزله خراسان احداث شد.

سران و مقامات كشورهاى اسلامى با رهبر انقلاب و رئيس جمهور ديدار كردند.

دبير كل سازمان ملل در دانشگاه تهران: ملت هاى جهان بايد براى ممانعت از
شكل گيرى جامعه غير مدنى همكارى كنند.

رهبر معظم انقلاب در ديدار روساى كشورهاى كويت و مالزى: آمريكا و قدرت هاى
استكبارى قابل اعتماد نيستند. تنها راه نجات, مقاومت و مواضع شجاعانه است.(20 /
9/76)

رهبر انقلاب در پيامى از رئيس جمهور و سران كشورهاى اسلامى در پايان اجلاس تهران
تشكر كردند.

رئيس جمهور از پيام الهام بخش و اميدآفرين رهبر معظم انقلاب به كنفرانس اسلامى
تشكر كرد.

ايران در يك اقدام انسان دوستانه دو اسير اردنى را آزاد كرد.

سران كشورهاى اسلامى: اجلاس تهران پيروزى بزرگ براى ايران و جهان اسلام بود.

اجلاس تهران با تصويب 144 قطعنامه و صدور يك اعلاميه و يك بيانيه به كار خود
پايان داد.

سخنگوى وزارت خارجه آمريكا: بيانيه پايانى اجلاس تهران براى ما نااميد كننده
است!(22/9/76)

دبير كل سازمان ملل در ديدار با همسر رئيس جمهور: نظرات واحد سازمان ملل و
ايران در مورد احقاق حق زنان و مردان بايد جدىتر بررسى شود.

وليعهد عربستان: من شاهد ريشه هاى تمدن عميق و چهره روشن مكارم اخلاق در ايران
بودم.(23/9/76)

رئيس جمهور: تشويق خدمتگزاران از سوى رهبر انقلاب سرمايه مهم دولت است.

جهان, چشم به راه رسيده, ايران در ميلاد مهدى(عج) غرق نور و سرور شد.

رئيس جمهور: اختلافات ما با آمريكا ريشه دارتر از آن است كه به سادگى حل شود,
دولتمردان آمريكا از زمان عقب افتاده اند.

رئيش جمهور: خروج ايران از انزوا, معرفى ايران به عنوان منادى وحدت, رياست
سازمان كنفرانس اسلامى و نقش محورى در طرح مسائل مهم جهان اسلام, ملموس ترين نتايج
اجلاس تهران بود.

موسويان سفير ايران در بن: پرونده شكايت قربانيان حملات شيميايى ايران از
آلمان همچنان در جريان است.(24/9/76)

رهبر انقلاب: امروز هر قلم و حنجره اى كه مردم را مإيوس كند در جهت دشمن است.

رئيس جمهور شبكه جهانى تلويزيون جمهورى اسلامى ايران را افتتاح كرد.

جشن هاى ميلاد مهدى موعود(عج) در ايران اسلامى و نقاط مختلف جهان برگزار شد.

رهبر انقلاب: دست اندركاران برگزارى اجلاس تهران با اين كار بى نظير, آبروى ملت,
نظام و كشور خود را اعتلا بخشيدند.(26/9/76)

ايران به عنوان بزرگراه حياتى جهان در امر حمل و نقل انتخاب شد.

خط لوله گاز تركمنستان ـ ايران آماده بهره بردارى شد.(27/9/76)

سازمان ملل قطعنامه پيشنهادى ايران براى كشورهاى در حال توسعه را تصويب كرد.

هيإت بلندپايه ايتاليايى وارد تهران شد.

عضو كميسيون برنامه و بودجه مجلس: تحقق درآمد پيش بينى شده نفت در بودجه, دور
از دسترس است.

رئيس جمهور: اميدوارم جمهورى اسلامى ايران در دوران رياست بر كنفرانس اسلامى
بتواند تابلوى زيباترى از اسلام ارائه نمايد.

راديو مونت كارلو: سياست هاى حكيمانه ايران, آمريكا را در تنگنا قرار داده است.


دكتر حبيبى همكارىهاى دو جانبه تهران و مسكو را در جهت تإمين صلح و ثبات
منطقه مهم خواند.

بانوان ايران با 58 مدال طلا, 55 نقره و 37 برنز در مكان نخست بازىهاى همبستگى
قرار گرفتند.(29/9/76)

آيت الله هاشمى رفسنجانى: اگر اعراب به اتحاد و تفاهم دست يابند بقإ اسرائيل
در منطقه بسيار دشوار خواهد بود.

خرازى: ايران تحت شرايطى با غرب گفت وگو خواهد كرد.(30/9/76)

رئيس جمهور: اصلاح الگوى مصرف انرژى از برنامه هاى مهم دولت در آينده است.

وزير كشور خواستار برخورد قاطعانه رئيس قوه قضائيه با گروه هاى متجاوز به حريم
قانون و مردم شد.(1/10/76)

سركنسول ايران در افغانستان با 15 ايرانى ربوده شده توسط طالبان ديدار كرد.

هفدهمين دوره مسابقات قرآن نيروهاى مسلح جمهورى اسلامى ايران آغاز شد.(2/10
/ 76)

عليرغم ادعاى دوستى با جمهورى اسلامى ايران, شوراى همكارى خليج فارس از ادعاى
مالكيت امارات بر جزاير ايرانى حمايت كرد!

سخنگوى وزارت خارجه: جزاير سه گانه جزء لاينفك خاك ايران هستند.

رهبر انقلاب از ضعيف بودن مايه علمى كشور در فنون مختلف اظهار تإسف كردند.(3
/ 10/76)

رهبر انقلاب: امروز هر كس شايعه اختلاف را تقويت كند مانند كسى است كه به اصل
اختلاف دامن مى زند.

اولين مجموعه واگن هاى مسافرى ساخت ايران به بنگلادش صادر شد.

رهبر انقلاب: دولت آمريكا اسير صهيونيسم است. هيچ قدرتى نمى تواند ملت انقلابى
ايران را از راه عزت و عظمت اسلايم برگرداند.(4/10/76)

مرحله اصلى مانور 10 هزار نفرى ياوران حضرت مهدى(عج) امروز در كوشك نصرت
قمآغازشد.

آيت الله هاشمى رفسنجانى: همه بايد با هوشيارى توطئه تضعيف ولايت فقيه را خنثى
كنند.(/10/76)

رئيس جمهور: با حاكميت قانون حتى مخالفان نيز احساس امنيت مى كنند. كسانى كه
قصدشان براندازى است حساب ديگر دارند.

رهبر انقلاب: قانون گرايى از شعارهاى خوب دولت جديد است, مسئولان قبل از همه
بايد قانون را رعايت كنند.

رهبر معظم انقلاب: استانداران بايد از مشكلات مردم مطلع باشند, بى خبر به
دستگاه هاى مختلف سركشى كنيد.

وزير كشور: توسعه سياسى اساس كار وزارت كشور است.(7/10/76)

خاتمى: درياى خزر به رژيم حقوقى نياز دارد, ايران و تركمنستان هرج و مرج را
نمى پذيرند.

رهبر معظم انقلاب از تلاش مسئولان نهضت سوادآموزى تقدير كرد.

با حضور خاتمى و نيازوف, خط لوله انتقال گاز تركمنستان به ايران امروز گشايش
يافت.(8/10/76)

رهبر انقلاب: حفظ ارزش هاى اسلايم در كنار فعاليت هاى علمى و تحقيقاتى در محيطهاى
دانشگاهى از اصول فهم انقلاب است.

خبرگزارى شين هوا: سال 97 ميلادى براى ايران سالى همراه با پيروزىهاى سياسى
بود.(9/10/76)

كارخانه توليد شمش آلومينيوم در سوادكوه گشايش يافت.

رهبر انقلاب: حوزه كار حساس وزارت اطلاعات, نيازمند سازماندهى و استحكام در
حركت اطلاعاتى است.

رئيس جمهور: هر كس كه قانون را پذيرفت ما موظف به دفاع از حقوق قانونى او
هستيم.(10/10/76)

شبكه مستقل راديو قرآن در حضور رهبر انقلاب كار خود را آغاز كرد.

يك قاچاقچى كالاى گمركى, به بيش از 12 ميليارد ريال جريمه محكوم شد.

يك نيكوكار شيرازى 13 ميليارد ريال صرف ساخت مجتمع آموزشى كرد.

آمريكا بار ديگر مخالفت خود را با احداث خط لوله انتقال گاز تركمنستان از
طريق ايران اعلام كرد.(11/10/76)

رهبر انقلاب: شايعه اختلاف بين مسئولان, گرايش به آمريكا و بى اعتقاد شدن مردم به
دين از القائات دشمن است.

هاشمى رفسنجانى: اگر مسلمانان به قرآن عمل مى كردند در جهان دستى بالاى آنها
پيدا نمى شد.

جامعه مدرسين حوزه علميه قم آمادگى خود را براى همكارى با دولت آقاى خاتمى
اعلام كرد.

روزنامه ژاپنى آساهى شميبون: خاتمى از سياستمدارانى است كه جهانيان در سال
1998 به او چشم دوخته اند.

رئيس جمهور: هيچ كس قدرت جبران زحمات و فداكارىهاى جانبازان را ندارد.(13 /
10/76)

براى اولين بار در جهان قاليچه 3 بعدى در قم بافته شد.(14/10/76)

براى دومين بار, مجلس به دليل نداشتن دستور كار يك هفته تعطيل شد.

كلينتون جمهورى اسلامى ايران را به حمايت از تروريسم متهم كرد.

هيإت وزيران ابراز تإسف و نگرانى عميق خود را نسبت به قتل عام مسلمانان
الجزاير اعلام كرد.(15/10/76)



خارجى

اتحاديه اروپا بار ديگر درخواست آمريكا براى تحريم ايران را رد كرد.

دور جديد تهاجم ارتش تركيه به شمال عراقق آغاز شد.(16/9/76)

دور جديد تلاش هاى آمريكا براى نجات روند سازش اعراب و اسرائيل با شكست مواجه
شد.(17/9/76)

آمريكا: استقبال خوب كشورهاى اسلامى از اجلاس تهران حقيقتى غير قابل كتمان است.


مطبوعات جهان عرب, برگزارى اجلاس سران اسلامى در تهران را مهم ترين رخداد در
تاريخ اين سازمان توصيف كردند.

عراق تجديد توافقنامه نفت در برابر غذا را پذيرفت.(18/9/76)

برخوردهاى نژاد پرستانه يك ايالت آمريكا را به آشوب كشيد.(19/9/76)

افراد مسلح ناشناس يك مدير آمريكايى را در مكزيك ربودند.

اعدام چهار دانشجوى اردنى در عراق مناسبات امان ـ بغداد را تيره كرد.

طلاس: ائتلاف نامقدس تركيه ـ اسرائيل براى جهان عرب خطرناك است.(22/9/76)

تركيه و اسرائيل قرارداد تازه همكارى امضا كردند.

رياست بدخشان افغانستان در آستانه يك فاجعه انسانى قرار گرفت.

شاه اردن از رژيم عراق به شدت انتقاد كرد.(23/9/76)

رحمان اف: حضور طرفداران سيد عبدالله نورى در دولت تاجيكستان براى ايجاد وحدت
ضرورى است.

آمريكا به حمايت از ديكتاتورهاى جهان اعتراف كرد.

كوفى انان: شرط لغو تحريم هاى عراق اجراى مصوبات بين المللى است.

درخواست تركيه براى عضويت در اتحاديه اروپا رد شد.(24/9/76)

پاناما سالگرد تهاجم آمريكا به اين كشور ار عزاى ملى اعلام كرد.

ماندلا از كنگره ملى آفريقا كناره گيرى كرد.

84 تن در حادثه سقوط هواپيمايى تاجيكستانى كشته شدند.

كلينتون: مردم آمريكا از فرهنگ عظيم ايرانى بسيار بهره مند شده اند.(26/9 /
76)

فراخان: آمريكا به علت فساد داخلى در حال فروپاشى است.

نخست وزير تركيه براى جلب حمايت بيشتر كاخ سفيد از آنكارا عازم واشنگتن شد.

هيإت آمريكايى در پيشاور با نمايندگان طالبان مذاكره كرد.

رئيس جمهور آلمان خواهان گسترش روابط تهران ـ بن شد.(27/9/76)

علامه فضل الله: طرح كاخ سفيد براى گفت و گو با ايران ناشى از شكست آمريكا و
از روى فتنه انگيزى است.

حكومت عرفات طرح آمريكا و اسرائيل براى قلع و قمع مبارزان مسلمان را پذيرفت.
(29/9/76)

رئيس دادگاه قانون اساسى تركيه به بى قانونى در اين كشور اعتراف كرد.

مجمع عمومى سازمان ملل با ايجاد سمت قائم مقام دبير كل موافقت كرد.

امير عبدالله وليعهد عربستان: شوراى همكارى خليج فارس بايد گذشته را فراموش
كند.(30/9/76)

معاون سابق وزير دفاع آمريكا: كشورهاى حوزه خليج فارس از حضور واشنگتن در اين
منطقه ناخشنودند.

يك مقام آمريكايى: آمريكا در انتظار فروكش كردن جوشش انقلابى در ايران است.(1
/ 10/76)

مردم استراليا با حاكميت انگليس و نظام سلطنتى حاكم بر اين كشور مخالفت كردند.


بحران اقتصادى جنوب شرق آسيا 56 هزار آمريكايى را در آستانه بيكارى قرار داد.


عدى فرمانده نيروهاى امنيتى عراق شد.(2/10/76)

100 زندانى سياسى تركيه دست به اعتصاب غذاى نامحدود زدند.(4/10/76)
پاورقي ها:

لزوم كشف روش هاى بهتر درمانى براى بيمارىهاى ريوى
پزشكان متخصص بيمارىهاى تنفسى خواستار تشخيص و معالجه بهتر بيمارىهاى مزمن ريوى كه يك عامل مهم مرگ و مير و از كار افتادگى در سراسر جهان محسوب مى شود هستند.
به گزارش خبرگزارى رويتر از لندن, بيمارى مزمن انسداد ريوىCopd) ) كه مشخصه آن اختلال در جريان يافتن هوا و عملكرد ضعيف ريه است پنجمين عامل مرگبار در جهان به شمار مى رود. محققان پيش بينى مى كنند تا 30 سال آينده شمار مبتلايان به اين بيمارى 3 برابر افزايش يابد.
پيتر كالورلى استاد طب توانبخشى دانشگاه ليورپول در انگلستان مى گويد: طى سالهاى اخير پزشكان متخصص بيمارىهاى تنفسى به بيمارى آسم توجه داشته اند كه منجر به پيشرفت هاى زيادى در اين زمينه شده است. اما هنوز لازم است بيمارىCopd كه 17 بار كشنده تر است ولى به درستى تشخيص داده و درمان نمى شود مورد توجه قرار گيرد.
علائم اين بيمارى سرفه, نفس نفس زدن, خس خس سينه است كه عمدتا مردان ميانسال سيگارى را مبتلا مى كند. تنوع بيمارى و شباهت آن به آسم تشخيص بيمارى را دشوار كرده است.
سيگار كشيدن مهم ترين عامل خطرزا است و حدود 80 درصد از مرگ و ميرهاى ناشى از
Copd در كشورهاى غربى ناشى از استعمال دخانيات است.
دكتر يورگن وستبو از بيمارستان جنتوفتهGentofte در كپنهاگ گفت: اين بيمارى بار اقتصادى سنگينى را بر اقتصاد بهداشت جهان تحميل مى كند.
وى تخمين مى زند كه طى چند دهه آيندهCopd مرگبارتر از ايدز خواهد بود و در كشورهاى در حال توسعه كه تازه ترين هدف صنعت توتون سازى قرار گرفته است, بالاترين ميزان شيوع را خواهد داشت.
زنان نيز از جمله قربانيان اين بيمارى هستند. زنان سيگارى همانند مردان به علت ابتلا به اين بيمارى جان مى سپارند. پيشرفت در زنان به علت آسيب پذيرى بيشتر آنها, بهتر مشهود است.
راه حل كنترل اين بيمارى متقاعد كردن مردم به ترك سيگار و جلوگيرى از رو آوردن كودكان و نوجوانان به استعمال دخانيات است.
تحقيقات نشان داده است ترك اين عادت ضعيف شدن كاركرد ريه را كند كرده و از ميزان مرگ و مير ناشى از آن مى كاهد. خطر مرگ و مير ناشى از بيمارىهاى تنفسى در افرادى كه روزانه 30 نخ سيگار مى كشند 20 برابر افراد غير سيگارى است.

با آغاز فصل سرما انواع گلودردها را بشناسيم
با آغاز فصل سرما, ابتلإ به گلودرد نيز شايع مى شود و اين عارضه به ظاهر ساده تا زمانى كه علت آن به درستى ريشه يابى نشود درمان موثرى نيز نخواهد داشت.
به نوشته روزنامه شيكاگو تريبيون گلودردها آنچنان متداول هستند كه مردم اكثرا آنها را ناديده مى گيرند. بسيارى از مبتلايان گلودرد نيز از يافتن علت آن غفلت مى كنند و تا وقتى ريشه آن مشخص نشود گلودردها از بين نخواهد رفت.
بنابر اين گزارش پاره اى از گلودردها بطور ماهانه بروز مى كنند و همراه با يك تب خفيف و يك كوفتگى عمومى خود را نشان مى دهند اين نوع گلودردها نتيجه استرس هستند.
استرس خود عامل گلودرد نيست, اما شخص را در مقابل ويروس هاى معمولى آسيب پذيرتر مى كند. بردن فرزندان به مدرسه به طور منظم, اين تهديد آسيب پذيرى را به دو برابر افزايش مى دهد زيرا انتقال ميكروب ها و ويروس ها, در محيط مدرسه به دليل جمعيت زياد راحتتر صورت مى گيرد.
درمان گلو درد در مرحله اول استراحت است. گرچه ممكن است گفتن اين حرف از عمل آن آسان تر باشد, ولى اگر شما نمى توانيد شبى هشت ساعت بخوابيد, لااقل سعى كنيد براى مبارزه با جرمها و باكتريها تا آنجا كه مى توانيد دستهاى خود را بشوئيد.
هم چنين براى تسكين موقت بايد از مايعاتى مانند چاى با عسل و دم كردنى هاى گياهى كه داراى لعاب هستند مانند اسطوخودوسLavender و يا گل ختمىComfrey استفاده شود.
چنانچه گلودرد بعد از بهبود سرماخوردگى همچنان ادامه داشت, احتمالا يك عفونت ويروسى وجود دارد كه بايستى با داروهاى پادزيستى درمان شود.
گلودردهاى ناشى از سينوس با درد و يا فشار پشت و زير چشم و هم چنين در امتداد پيشانى توإم هستند. اين دردها احتمالا با دندان درد و يا گرفتگى بينى همراه است.
دكتر ژاكلين كورى رئيس مركز وويس در بيمارستان دانشگاه شيكاگو در اين خصوص گفت: مى توان دردهاى سينوس را با داروهاى خلط آورى كه شاملPseudoephedrine و يا
Phenylpropanolamine هستند, تسكين داد.
مبتلايان دردگلو ناشى از حساسيت معمولا احساس خراش دارند كه اين احساس با گرفتگى گلو و خستگى مفرط توإم است. امكان دارد دردهاى مزمن نيز بروز كند. اين دردها ناشى از محرك هاى تنفسى هستند.
براى درمان اين گلو دردها بايد از اسپرىهاى حاوى استرويدزSteroids topical استفاده كرد.

جهل اجتماعى عامل عدم معالجه مبتلايان به صرع است
بيمارى صرع شايع ترين بيمارى خطرناك مغزى در جهان به شمار مى رود با اين وجود سه چهارم از قربانيان عمدتا به علت جهل اجتماعى كه در مورد اين بيمارى وجود دارد تحت هيچگونه درمانى قرار نمى گيرند.
به گزارش خبرگزارى رويتر از بوئنوس آيرس, دكتر ادوارد رينولدز از بيمارستان كينگز كالج لندن در اين باره گفت: صرع بيمارى بسيار شگفت آورى است, اگرچه يكى از قديمى ترين بيمارىهايى است كه در بشر شناخته شده است, اما هنوز هم ابتلا به اين مرض منجر به بروز ترس, درك نادرست, اضطراب, عدم پذيرش و بدنامى مى انجامد.
حدود 40 ميليون بيمار مبتلا به صرع وجود دارد اما اكثريت آنها با مصرف داروهايى كه به ميزان زيادى قابل دستيابى است مى توانند بهبود پيدا كنند.
دكتر رينولدز در كنگره جهانى صرع در بوئنوس آيرس اظهار داشت: واقعيت جالبى است كه از هر 4 بيمار درمان موفقيتآميز يك تن امكان پذير است اما سه چهارم از اين بيماران در جهان تحت هيچ نوع درمانى قرار نمى گيرند.
تحقيقات نشان داده است كه در كشورهاى در حال توسعه تا 90 درصد از مبتلايان به صرع به هيچ وجه مورد معالجه قرار نمى گيرند.
اين پزشك انگليسى سرپستى برنامه مبارزه جهانى با صرع تحت عنوان ((خروج از تاريكى)) را به عهده دارد كه در ماه ژوئيه توسط سازمان جهانى بهداشت, اتحاد بين المللى عليه صرع و دايره بين المللى صرع آغاز شد.
رينولدز مى گويد: مبتلايان به اين بيمارى غالبا به علت ترس از پيامدهاى اجتماعى آن, بيمارى خود را پنهان مى كنند كه اين پيامدها شامل خجالت و شرمسارى از حمله صرع در اماكن عمومى و دشوارى در به دست آوردن شغل يا گرفتن گواهينامه رانندگى مى شود حتى در برخى كشورها از ازدواج مبتلايان به صرع ممانعت به عمل مىآيد.
شايد اين افراد فقط در خانه و شبها دچار حملات صرعى مى شوند. اگر در خيابان از كنار آنها بگذريد نمى دانيد مبتلا به صرع هستند مگر آن كه غش كرده و دچار حمله صرع شوند.
حتى كسانى كه با مصرف دارو بيمارى خود را تحت كنترل درآوده اند همچنان از جهل و نادانى و بدنامى رنج مى برند.
قرنها اين بيمارى فوق طبيعى يا بيمارى روانى قلمداد مى شد. اما اكنون مى دانيم صرع بيمارى مربوط به اعصاب است كه در اثر تخليه الكتريكى خاصى در مغز بروز مى كند اما هنوز هم عامه مردم از ماهيت اين بيمارى بى خبرند.
ريچارد هولمز رئيس دايره بين المللى صرع در كنفرانس بوئنوس آيرس اظهار داشت: تا همين 30 سال پيش سرطان, جذام و صرع سه بيمارى بزرگ غير قابل بيان بودند.
اما اكنون مردم آزادانه درباره سرطان بحث و گفت و گو مى كنند, بيمارى جذام كمتر تحريم مى شود و ما اميدواريم همين مسإله را در مورد صرع شاهد باشيم.
پاورقي ها:

؟ سوال:
1ـ آيا انجام ندادن[ احتياط واجب] يا[ جايز است] در دستورات اسلام عملى حرام است و گناه محسوب مى شود.
2ـ استفاده از نوارهاى شاد محلى در مجالس عروسى و هم چنين رقصيدن حرام است يا حلال؟
3ـ آيا بازى با پاسور بدون شرط و شروطى و يا برد و باختى حرام است يا حلال.
4ـ لطفا پيرامون كتاب بحارالانوار و تعداد جلدهاى آن توضيحاتى بدهيد؟
(گرمسار: وحيدى)
پاسخ:
1ـ اگر احتياط مستحب باشد ترك آن اشكال ندارد و اگر احتياط واجب باشد بايد يا به آن عمل شود يا به مجتهد ديگر كه اعلم از سايرين است رجوع شود.
2ـ نوار ترانه حرام است چه محلى باشد چه غير آن و رقص محل اشكال است.
3ـ حرام است.
4ـ 110 جلد كتاب است مشتمل بر احاديث اهل بيت عليهم السلام تإليف علا مه مجلسى متوفاى 1111 هجرى قمرى.

؟ سوال:
1ـ همان طور كه مستحضريد قيام متصل به ركوع از اركان نماز است, در صورتى كه قبل از ركوع انسان در حال قيام مشغول قرائت است, چگونه مى شود قيام قبل از ركوع محقق نشود؟
2ـ آيا نماز تراويح در ماه مبارك رمضان مخصوص اهل سنت است يا از طريق اماميه نيز روايت شده است.
3ـ آيا نحوه خواندن نماز و مقدمات آن از زمان تشريع تاكنون به يك منوال بوده يا در زمان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم و يا بعد از آن حضرت در زمان ائمه(ع) تغيير كرده است و به عبارت ديگر منشإ اختلافات اهل تسنن و تشيع در وضو و نماز چيست؟
4ـ خواندن نماز غفيله بعد از نماز مغرب در وقت مشترك نيز جايز است يا نه؟
(بيرجند: ج, مومنى)
پاسخ:
1ـ همين كه از قيام به قصد ركوع خم مى شود قيام متصل به ركوع محقق مى شود ولى اگر مثلا به قصد سجده اشتباها خم شد و در اثنإ راه متوجه شد كه ركوع را انجام نداده است اگر بدون اين كه بايستد همچنان به حالت خميدگى به حد ركوع برسد قيام متصل به ركوع را ترك كرده است.
2ـ نماز تراويح بدعت و حرام است.
3ـ نماز تغيير نيافته است و اختلاف سنى و شيعه در نقل عمل رسول اكرم(ص) است.
4ـ به قصد رجا اشكال ندارد.

؟ سوال:
آيا پيامبر اسلام هم همانند ما نماز مى خواندند و در تشهد مثل ما صلوات مى فرستادند؟(رشت: گ, خاكپور)
پاسخ:
ما سعى مى كنيم مانند پيامبر نماز بخوانيم و ايشان نيز به همين نحو صلوات مى فرستادند.

؟ سوال:
اين جانب معلم هستم و هنوز ازدواج نكرده ام و خانه هم ندارم, چنانچه حقوق يك سالم را پس انداز كنم و در بانك سپرده بگذارم تا بعد از گذشت يك سال دو برابر وام بگيرم آيا به اين پول كه براى خريد خانه پس انداز كرده ام خمس تعلق مى گيرد؟
(تربت حيدريه: سيد محمد, هـ,ش)
پاسخ:
پولى كه تا سر سال نگه داشته ايد خمس دارد ولى اگر با آن زمين بخريد يا مصالح ساختن خانه (مايحتاج آن) بخريد خمس ندارد.

اصفهان: برادر دانشجوى مهندسى متالوژى
شما حق داريد نگران باشيد ولى مهم انجام وظيفه است سعى كنيد او را ارشاد نمائيد و مخصوصا كتاب هايى كه در اين زمينه است به او بدهيد بخواند و براى او دعا كنيد اميد است خداوند هدايتش فرمايد.

ميبد يزد: برادر ابوالفضل, ر
1ـ آن مطلب صحيح است ولى خطاها فرق مى كند و افراد خطرناكى مانند ابن ملجم نبايد زنده بمانند و دزد بايد كيفر ببيند تا دزدى رواج پيدا نكند.
2ـ البته مواردى هست كه خداوند جبران مى كند ولى ما بايد احتياط كنيم و در اين جهان خود را از حق الناس فارغ كنيم و حق الله را هم كاملا رعايت نمائيم.

شهريار: س, چ, 1431
لازم نيست به او بگويد و توبه جدى او كافى است ان شإالله.

؟ سوال:
1ـ اگر كسى توبه كند از كجا بفهمد كه توبه اش در نزد خداوند پذيرفته شده؟
2ـ آيا اگر كسى بر اثر گناهى آسيب به بدن خود بزند خدا او را شفا مى دهد؟
3ـ آيا اين موضوع درست است كه زن و مرد قبل از عقد مى توانند يكديگر را ببينند و به اندام يكديگر نگاه كنند؟ (تهران: عليرضا, س)
پاسخ:
1ـ كسى غيب نمى داند ولى بايد اميدوار بود كه خداوند توبه را مى پذيرد همچنان كه خود وعده داده است شكى كه هست از جهت صداقت انسان و عمل كردن او به مقتضاى توبه است.
2ـ چنين تضمينى داده نشده است.
3ـ در مورد نگاه كردن مرد چنين چيزى گفته نشده است ولى محدود است به عدم شهوت و اين كه از جهات ديگر مورد قبول او باشد.

؟ سوال:
در ايام ولادت ائمه معصومين عليهم السلام مراسمى انجام مى شود و در بعضى از اين مراسم دست مى زنند, اين دست زدن چه حكمى دارد؟(منصور اميدوار)
پاسخ:
كف زدن فى نفسه حرام نيست ولى گاهى به كيفيتى است نامناسب يا همراه با امورى ديگر است كه مناسب مجالس مذهبى نيست و بطور كلى بايد سعى بر اين باشد كه كف زدن جاى صلوات را نگيرد و مجالس مذهبى بايد قداست و معنويت خود را حفظ كند. ديده شده است كه اخيرا تلاشهايى صورت مى گيرد كه ابراز احساسات در مجالس مذهبى و اعياد و مواليد به صورت كف زدن باشد و اين پديده خطرناك است و مومنين بايد عملا با آن مبارزه كنند.

؟ سوال:
1ـ آيا در روز قيامت افرادى كه در بهشت جاى خواهند گرفت و از نعمت ها استفاده خواهند كرد آيا زندگى يكنواخت آنها را خسته نخواهد كرد؟
2ـ آيا اصل موضوع احضار ارواح صحت دارد و چنانچه ممكن است كتابى در اين باره معرفى كنيد.
3ـ اگر كسى روز 22 بهمن سر سال خمسى اوست و اين شخص شغلش قاليبافى است و در روز حساب قاليش تمام نشده, وظيفه اش چيست؟ با توجه به اين كه قيمت قالى مرتبا نوسان دارد.
(آران و بيدگل, احمد ع,س)
پاسخ:
1ـ قرآن مى گويد آنها هرگز ملول و خسته نمى شوند و هرگز نمى خواهند كه از آن جا به جاى ديگر منتقل شوند. ما و شما هنوز معناى بهشت را درك نكرده ايم, آنچه در قرآن است تصويرى از آن است.
2ـ ظاهرا صحت دارد ولى چون از نظر حضرت امام جايز نيست, كتابى معرفى نمى كنيم.
3ـ به همان حد كه رسيده است بايد قيمت كند و حساب نمايد.
پاورقي ها:

دانش در برابر جهل
ـ ويليام جيمس مى گويد: نسبت دانش ما به جهلمان, چون قطره در برابر اقيانوسى ژرف است.
ـ دكتر الكسيس كارل مى گويد: در واقع جهل ما از خود, زياد, و نواحى وسيعى از دنياى درونى ما هنوز ناشناخته مانده است و بيشتر پرسشهايى كه محققين و مطالعه كنندگان زندگى انسان طرح مى كنند بدون پاسخ مى ماند.
(خدا را چگونه بشناسيم, 156, 157)

نتيجه تكبر وعدم اتكال به خدا
شهيد دستغيب مى گويد: تقريبا چهل سال قبل در همين حجره هاى مسجد مشيرالملك شيرازى كه طلاب سكونت داشتند, مدرسى زبردست درس قوانين و مطول مى گفت و مشهور به حافظه و معلومات بوده شب خوابيد صبح كه بلند شد ديد حافظه اش را از دست داده حتى براى نماز صبح سوره حمد را نيز فراموش كرده بود بطور كلى حافظه اش را از دست داد به طورى كه الف را از بإ تشخيص نمى داد و به همين حال بود تا مرد.
(استعاذه, ص240)

نفس آدم
روزى شيخ جعفر كاشف الغطا مبلغى بين فقراى اصفهان تقسيم كرد و پس از اتمام پول به نماز جماعت ايستاد در بين دو نماز سيدى فقير و بى ادب آمد و به شيخ گفت از مال جدم (خمس) به من هم بده شيخ فرمودند: قدرى دير آمدى متإسفانه چيزى باقى نمانده است. فقير بى ادب با كمال جسارت آب دهان خود را به ريش شيخ انداخت. شيخ بدون هيچ خشونتى از جا برخاست و در حالى كه دامن خود را به دست گرفته بود در ميان صفوف نمازگزاران گردش كرد و گفت هر كس ريش شيخ را دوست دارد به سيد كمك كند. مردم كه ناظر اين صحنه بودند اطاعت نموده دامن شيخ را پر از پول نموده, پس همه پولها را به آن سيد تقديم كرد و به نماز عصر ايستاد.(فوائد الرضويه, ص74)

هرگز فقيران را محروم باز نمى گردانيد
از قول حاج ملا صالح برغافى نقل شده كه مى فرمود پدرم گفت: در خواب ديدم پيغمبر اكرم نشسته و علمإ در خدمت پيامبر نشسته اند و مقدم بر همه ابن فهد حلى جاى دارد تعجب كردم كه اين همه علما با آن مقامات و شهرت چگونه است كه همه در مقامى پايين تر از ابن فهد جاى دارند با اين كه ابن فهد را در ميان علما چندان شهرتى نيست از اين رو راز موضوع را از پيامبر خدا پرسيدم رسول خدا فرمود: علت اين است كه ديگر علما هنگامى كه فقير به آنان مراجعه مى كند اگر از مال فقرا نزد ايشان بود به او مى دادند وگرنه جواب مى كردند اما ابن فهد هرگز فقيران را از نزد خود محروم باز نمى گردانيد.
(بيدارگران اقاليم قبله, ص216, 217)

ثروت اندوزى
امام خمينى(ره) مى فرمايد: اگر فقيهى در فكر جمع آورى مال دنيا باشد عادل نيست و نمى تواند امين رسول اكرم و مجرى احكام اسلام باشد.
(ولايت فقيه, ص79)

ـ آن كسى كه براى دنيا دست و پا مى كند ـ هر چند در امر مباح باشد ـ امين الله نيست و نمى توان به او اطمينان كرد تكاليفى كه براى فقهاى اسلام است بر ديگران نيست فقهاى اسلام براى مقام فقاهتى كه دارند بايد بسيارى از مباحات را ترك كنند و از آنها اعراض نمايند.
(ولايت فقيه, ص175)

امام فرمودند: ((اگر خداى نكرده درس نخوانيد حرام است در مدرسه بمانيد نمى توانيد از حقوق شرعى محصلين علوم اسلامى استفاده كنيد)).(ولايت فقيه, ص243)

شهادت دادن
شخصى نزد مرحوم كلباسى, براى امر مهمى شهادت داد. آن جناب پرسيد: پيشه تو چيست؟ پاسخ داد: من غسالم. كلباسى(ره) احكام و مسائل غسل دادن مرده را از او سوال كردو او پاسخ داد. سپس اضافه كرد: ما وقتى كه مرده را به خاك مى سپاريم مطلبى در گوشش مى گوئيم, ايشان سوال كرد چه مى گوئيد؟ غسال جواب داد: مى گوييم خوشا به حال تو كه از دنيا رفتى, و براى اداى شهادت خدمت حاجى كلباسى نرفتى. (فوائد الرضويه, ص11)

اجاقم كور است
عادت شيخ انصارى اين بود كه در بازگشت از مجلس تدريس, ابتدا نزد مادر مىآمد و براى دلجويى از آن پيره زن با وى گفت و گو مى كرد, و از اوضاع زندگى مردم پيشين مى پرسيد و مزاح مى كرد تا مادر را مى خنداند روزى شيخ به مادر گفت: دوران كودكى ام را به ياد دارى كه مشغول علوم مقدماتى بودم, و مرا براى انجام دادن كارهاى منزل به اين سو و آن سو مى فرستادى, ولى من پس از فراغت از درس و مباحثه, آنها را انجام مى دادم و به منزل مىآمدم, و تو خشمگين مى شدى و مى گفتى ((اجاقم كور است)) اكنون هم اجاقت كور است؟ مادر از روى مزاح گفت: بله اينك هم چنين است, زيرا آن وقت به كارهاى منزل نمى رسيدى و اكنون هم كه به مقامى رسيده اى, به سبب احتياط زيادى كه در صرف وجوه شرعى مى كنى, ما را تحت فشار قرار داده اى.
(زندگانى و شخصيت شيخ انصارى, ص59)

دقت در مصرف بيت المال
آورده اند كه: روزى همسر شيخ انصارى از او خواهش كرد تا چادر شبى براى پوشانيدن رختخوابهاى منزل خريدارى نمايد. شيخ به خاطر كثرت تقوا و ورع بدين كار تن در نداد. همسر شيخ كه از نمايان بودن رختخوابها ناراحت بود در خريد گوشت صرفه جويى كرد و به جاى سه سير گوشت تا مدتى دو سير و نيم خريدارى كرد و مقدارى پول از اين طريق ذخيره كرد و يك عدد چادر شب خريد. وقتى شيخ چادر شب را در منزل ديد و بر نحوه خريد آن واقف شد با ناراحتى تمام گفت: اى واى كه تا به حال, مقدارى از وجوه بيت المال بى جهت مصرف شده من خيال مى كردم سه سير گوشت حداقلى است كه مى توانيم با آن زندگى كنيم آن گاه دستور داد چادر شب را پس بدهند و از آن روز به بعد به جاى سه سير گوشت دو سير و نيم خريدارى كنند.
(زندگانى آخوند خراسانى, ص58)

زهد شيخ
دختر شيخ انصارى نقل مى كند در ايام كودكى كه به مدرسه مى رفتم مرسوم بود بعضى از روزها ناهار دانش آموزان را به مكتب مىآوردند و دسته جمعى همه با هم با معلم مى خوردند روزى به مادرم گفتم بعضى ها سينى هاى غذا كه در آن چند نوع خوراك يافت مى شوند مىآورند ولى شما برايم نان و مقدارى تره مى فرستيد بگونه اى كه من شرمنده مى شوم. پدر كلام مرا شنيد و با حالت تغير فرمود: دگر باره نان تنها براى او بفرستيد تا نان و تره به دهانش خوش آيد.
(زندگانى آخوند خراسانى, ص61)

خداوندا مرگ جوانم را برسان
در جلسه اى, فتحعلى شاه از ميرزاى قمى, صاحب قوانين, درخواست كرد كه اجازه دهد دختر خود را به همسرى پسر ميرزا درآورد و رابطه خانوادگى برقرار گردد آن جلسه بدون نتيجه خاتمه يافت. ميرزا كه از اين پيشنهاد سخت نگران بود و اين احتمال وجود داشت كه مجبور شود و از روى ناچارى به اين وصلت تن در دهد دست به دعا برداشت و گفت: خداوندا اگر بناست شاهزاده به همسرى پسر من درآيد مرگ جوانم را برسان.
طولى نكشيد فرزندش در حوض منزل غرق شد و در اثر اين سانحه از دنيا رفت.
(قصص العلمإ, ص10)

بهاى حق جان است
آسيه زن فرعون همسايگى حق طلب كرد و قربت وى خواست گفت خداوندا در همسايگى تو حجره اى خواهم كه در كوى دوست حجره نيكوست ـ پس گفته آيد: آرى نيكوست ولكن بهاى آن بس گران است.
گر هر چيزى به زر فروشند
اين را به جان و دل فروشند.
آسيه گفت: باكى نيست, وگرنه به جاى جانى هزار جان بودى دريغ نيست. پس آسيه راچهار ميخ كردند, و در چشم وى ميخ آهنين فرو بردند, و او در آن تعذيب مى خنديد و شادمانى همى كرد اين چنان است كه
هر جا كه مراد دلبر آمد
يك خار به از هزار خرماست
(لطايفى از قرآن كريم, ص235)
پاورقي ها:

((روز قدس روزى است كه بايد به همه ابرقدرت ها هشدار داد كه بايد دست خود را از روى مستضعفين برداريد و سر جاى خود بنشينيد)).
امام عزيزمان ـ رحمه الله عليه ـ قدس را سمبل و الگوى مقاومت مستمر و بى پايان مسلمانان و مستضعفان در برابر هجوم بى وقفه و دشمنى پيوسته مستكبران و ابرجنايتكاران مى دانند.
امام با سخنان خود درباره ((روز قدس)) كه همواره بر آن تإكيد مى فرمود و بزرگداشت و احيايش را بر همگان لازم و واجب مى دانست, مى خواست به تمام مستضعفين و محرومين هشدار دهد كه خود را در برابر نيروهاى اهريمنى استثمارگران نبازند و با توكل بر نيروى لايزال الهى, قدرتمندانه بر آنها بتازند, و در اين راه مقدس هيچ سستى و عقب نشينى نداشته باشند كه اين قرن به خواست خداوند قرن غلبه مستضعفان بر مستكبران است. ولى شرط اين غلبه و پيروزى همين است كه امام(ره) و مقام معظم رهبرى ـ دام ظله ـ بر آن پيوسته تإكيد مى كند كه در برابر آن همه ظلم و ستم ستمگران در دنياى زور و چپاول و فريب, بايستد و ((لله)) قيام كند و از پاى ننشيند تا به احدى الحسينين برسد. كافى است انسان از اين كودكان مظلوم فلسطين كه با سنگ و چوپ به جان دشمن صهيونيستى تا دندان مسلح افتاده اند, الگو و سرمشق بگيرد و در برابر جنايتكاران از خدا بى خبر كوتاه نيايد, نه اين كه مانند فلسطين فروشان سر ميز مذاكره با آنها بنشيند و شهادت ها و شهامت ها و ايثارگرىهاى ملت فلسطين را در طول 50 سال نبرد براى پيروزى و باز به دست آوردن سرزمين مقدس خويش, از ياد ببرد و تمام مقدسات را به خاطر خوشايند دشمنان يا رسيدن به يك قدرت ظاهرى زير پا بگذارد كه اميد است نه تنها مسئولين فلسطين به خود آيند بلكه تمام اعراب و مسلمانان, مانند هميشه با اشغالگران صهيونيست مبارزه كنند و از مبارزه برخى اين فتح و پيروزى را دور و يا محال مى دانند ولى با حركت هاى جديدى كه در فلسطين براى آزادسازى آن آغاز شده و اخبار مسرت بخشى به گوش مى رسد و با عقيم ماندن طرح هاى سازش اعراب با اسرائيل, اميد است اين نهضت مقدس ادامه پيدا كند و روز قدس را با مسلمانان در بيت المقدس جشن بگيريم.

پاورقي ها:

((انقلاب اسلامى ايران نتيجه 1400 سال رنج و زحمت و مشقت و تبعيد و زندان و شكنجه ها و جنگها و شهادتها مى باشد. افرادى چون مطهرىها و… جان عزيز خود را فدا كرده اند تا اين انقلاب به اينجا رسيده است و ما امروز وارث چنين انقلابى هستيم. شما مى دانيد حفظ هر چيزى از به دست آوردن آن دشوارتر است.))
آموزگار شهيد محمد خالوئى از : تهران

((شجره انقلاب اسلامى احتياج مبرمى به خون جوانان عاشق و خدمتگزار به خداوند سبحان دارد. از آن طرف, خداوند متعال هم جوانان برومند و شايسته و باتقوا را به وسيله (شهادت) گلچين مى كند.))
دانش آموز شهيد داود سهرابى از : تهران

((در اول وصيتنامه به امام عزيز سلام عرض مى كنم كه ما را يارى و رهبرى كرد كه از نظام كثيف طاغوت خارج شويم و در فضاى سالم انقلاب اسلامى زندگى كنيم. نمى دانم شكر اين نعمت را چگونه بجا آورم كه اگر انقلاب نمى شد, حالا در اين مكان مقدس كه خداوند عنايت كامل دارد نبودم بلكه در بدترين و كثيف ترين جاها مشغول معصيت خداوند بودم و از خدا آنقدر دور بودم كه هيچ فكرش را هم نمى توان كرد.))
دانش آموز شهيد احسان كشاورز محمدى از : تهران

((وقتى انقلاب كرديم و آمريكا را كه مظهر شيطان است به رهبرى امام از خاك اسلامى خود بيرون كرديم بايد پذيراى مصايب و دشواريها نيز باشيم. وقتى خواستيم كه سربلند باشيم و حق بگوييم و به حق دعوت كنيم بايد رنج و مشقت فراوانى را تحمل و مبارزه كنيم.))
دانش آموز شهيد حميد رزاقى از : تهران

((من يك جان دارم و آن هم مال انقلاب اسلامى است.))
بسيجى شهيد محمد قاسم رياحى از : بندر گز

((اميدوارم اين انقلاب كه يك انقلاب اسلامى است يك انقلاب جهانى شود و مقدمه براى حضور حضرت بقيه الله ارواحنا لتراب مقدمه الفدإ باشد.))
دانشجوى شهيد على رفيق دوست از : تهران

((اين مردم بدون سلاح, فقط با اسلحه ايمان بر مدرنترين سلاحها پيروز شدند و يك بار ديگر تاريخ اثبات كرد كه قرآن پيروز است و مشرك و كفار نابود و جايشان در زباله دان تاريخ خواهد بود.))
مهندس شهيد منوچهر مهاجرانى از : خمين

((اين انقلاب مانند درختى است جوان كه احتياج به خون دارد مى روم تا با خون خود كه مقدار ناچيزى است اين درخت را آبيارى كنم تا از محصول آن آيندگان استفاده ببرند.))
كارگر شهيد رسول رفيعى از : سبزوار

((اى دولتمردان كه در نظام جمهورى اسلامى ايران مسووليتى به عهده داريد بايد به فكر مردم باشيد بايد براى مردم زندگى ساده را به هر نحوى كه شده تهيه نماييد انقلاب, انقلاب محرومان است بايد در خدمت مردم باشيد و خدمت كنيد.))
شهيد محمد رضا مرادى از : خرمشهر

((نگهدارى انقلاب بزرگترين وظيفه و سخت ترين مسووليتها است, انقلابى كه هم اكنون چشم اميد مستضعفان, گرسنگان و پابرهنگان است… اگر مى خواهيد روح من در آرامش قرار گيرد به امور مردم رسيدگى كنيد.))
پاسدار شهيد احمد رضا سعيدى از : تهران
پاورقي ها:

پاورقي ها:

گناه مانع استجابت دعا

رسول خدا(ص): ((ثلاثه من الذنوب تعجل عقوبتها و لاتوخر الى الاخره: عقوق
الوالدين, والبغى على الناس و كفر الاحسان)).(1)

سه گناه است كه در كيفر آن[ در دنيا] شتاب شود و به روز قيامت نيفتد:
نافرمانى و آزردن پدر و مادر, ستم بر مردم و كفران احسان و نيكى.



امام على (ع): ((المعصيه تمنع الاجابه)).(2)

گناه از اجابت دعا جلوگيرى مى كند.



امام سجاد (ع): ((والذنوب التى ترد الدعإ و تظلم الهوإ: عقوق الوالدين)).
(3)

از جمله گناهانى كه دعا را باز مى گرداند و هوا را تاريك مى كند نافرمانى و
رنجاندن پدر و مادر است.



امام سجاد (ع): ((والذنوب التى ترد الدعإ: سوء النيه و خبث السريره,
والنفاق مع الاخوان, و ترك التصديق بالاجابه, و تإخير الصلوات المفروضات حتى
تذهب اوقاتها و ترك التقرب الى الله عزوجل بالبر و الصدقه واستعمال البذإ
والفحش فى القول)).(4)

آن گناهانى كه دعا را باز مى گرداند: بد دلى و بد طينتى, نفاق با برادران
ايمانى, باور نداشتن اجابت دعا, تإخير نمازهاى واجب تا آن كه وقت آن بگذرد,
نزديك نشدن به خداى عزوجل به وسيله صدقه و بدزبانى و فحش در گفتار.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) امالى شيخ طوسى: ج2, ص13.
2 ) غرر الحكم: ص32.
3 ) معانى الاخبار: 270.
4 ) همان, ص271.

((آن گاه كه درون خويش را از خود تهى يافتى و بيرون خويش را خالى از خدا, قرآن بخوان)).

((آن گاه كه در درياى خروشان زندگى, در چنگال طوفان جهل و ترس اسير شدى و ساحل صلاح و صلح و كشتى نجات و رهايى را آرزو كردى, قرآن بخوان)).

((آن گاه كه عقلت احساست را به بند كشيد و فكرت, عشقت را و قوه پيوستن به يزدان به نيروى عرفان را از دست دادى, قرآن بخوان)).

((آن گاه كه در كوچه باغ هاى يإس, حيران و سرگردان, نااميد و پريشان, در جستجوى قطره اى آب, كشتزار خشك و قحطى زده انديشه ات را تسلى مى دهى, از درياى بيكران اميد لختى برگير و قرآن بخوان)).

((آن گاه كه مرگ را ختم و معاد را وهم و پندار خود را حتم يافتى, قرآن بخوان)).

((آن گاه كه غرور, وجودت را فرا گرفت و تفاخر, شعورت را و ذلت خويش را عزت يافتى و نخوت خويش را همت, قرآن بخوان…)).
شهيد مهدى رجب بيگى از : تهران

((به قرآن و نهج البلاغه روى آوريد و با رهنمودهاى روحانيت متعهد و مبارز پيرو خط امام, با اين منابع گرانقدر اسلامى آشنا شويد و از آن بهره بردارى كنيد)).
پاسدار شهيد حميد رضا جوكار قوچانى از : تهران

((خداوندا, آرزوى تمام رزمندگان اين است كه ان شإ الله روزى برسد كه تمام استكبار و تمام بدبختى هايى كه به جهت دورى از قرآن تو دامنگير اين ملت هاى رنجديده و ستم كشيده شده است, جايش را به اسلام عزيز و اجراى دقيق قانون قرآن مجيد بدهد و در يك مجموعه خدايى با هم زندگى كنند)).
پاسدار شهيد اكبر حاجى پور از : تبريز

((خداوند متعال قرآن را فرستاد تا مردم را از ذلت و گمراهى به عزت و جوانمردى و ايثار هدايت كند, چون قبل از اين كه قرآن مقدس بر رسول الله(ص) نازل گردد همه انسان هاى آن دوره در گمراهى و جهل سياه زمان جاهليت فرو رفته بودند و ارزش انسانى خود را از دست داده بودند)).
كارگر شهيد محمود طهماسبى پور از : اراك

((همسر عزيزم, قرآن را اين كتاب آسمانى را جزو كار ضرورى خود قرار بده و هميشه مطالعه كن, اگر وقت كردى براى آموزش قرآن به مسجد برو)).
پاسدار شهيد ابوالفضل زمانى از : تهران

((به همسر و فرزندانم وصيت مى نمايم كه پيرو مكتب اسلام و كتاب آسمانى قرآن و پشتيبان ولايت فقيه ـ كه همان ولايت ائمه هست ـ باشند)).
پاسدار شهيد حسينعلى محمد زمانى موسى آبادى از : آشتيان

پاورقي ها:

(سيرى در انديشه هاى عرفانى علامه طباطبايى(قدس سره))

قسمت دوم

علامه طباطبايى, پس از اين كه موضوعات مزبور را با تكيه بر آيات قرآن مورد
بررسى قرار مى دهد به اين موضوع مهم اشاره دارد كه وقتى با عبادات و اعمال و
كردار نيكو و راز و نياز با كردگار ياد خدا در دل استوارشد, انسان در صف اهل
يقين قرارگرفته وعده خدايى ((واعبد ربك حتى يإتيك اليقين)).(1) در حق وى عملى
خواهد شد, در اين هنگام است كه درهاى ملكوت آسمان و زمين بر وى بازشده همه چيز
را از آن حق خواهدديد.

وى مى افزايد چنين شخصى در نخستين مرحله به ((توحيدافعالى)) مى رسد و اين
خصوصيت برايش مكشوف مى شود, عينا مشاهده خواهدكرد:
خداست كه جهان و هرچه را در آن است, مى گرداند و اسباب و عوامل بى شمار جهان
آفرينش را كه سرگرم فعاليت هاى گوناگونى هستند و حركت هاى آنها باهمه صفتى كه
دارند اعم از اختيار با صفت اختيار و اضطرار باهمان صفت, همانا با دست تواناى
وى در تابلو آفرينش نقاشى مى شود, اگر علت است و اگر معلول است و اگر رابطه ميان
علت و معلول است همه ساخته و پرداخته اوست: ((ولله ملك السموات والارض)).(2)

علا مه طباطبايى به دنبال اين توصيف عرفانى با ديدگاهى قرآنى كشف توحيد اسمايى
و صفاتى را بيان مى كند: پوينده چنين طريقى عينا مشاهده مى كند, هرصفت و كمالى كه
در اين جهان پهناور خودنمايى مى كند و هر جمال و جلالى كه مشاهده مى شود لمعه و
شعاعى از منبع نور بى پايان حق است كه از روزنه هاى گوناگون تابيده است: ((ولله
الاسمإالحسنى)).(3)

ايشان افزوده اند: در مرحله سوم سالك اين راه مشاهده خواهدكرد كه اين همه صفات
گوناگون جلوه هايى از ذات نامتناهى و در حقيقت هم عين و هم عين ذات مى باشند:

((قل الله خالق كل شىء و هو الواحد القهار)).(4) اما اين راه با درد عشق و
سوز دل توإم مى باشد:

سوز جان و درد و غم بايد بسى

تا درين ره بوكه گردى توكسى

من نخواهم جاه و مال و طمطراق

درد خواهم سوز عشق و اشتياق

از عمل وز علم و زهدت سود نيست

جز شكست و نيستى بهبود نيست(5)

مرحوم علامه طباطبايى كه خود هم در عرفان نظرى متجلى بود و هم در عرفان عملى
متخلق و عرفان نظرى او را بايد در بينش شهودى وى جستجو نمود, او وجود را لابه
شرط واجب مى داند و ديگران را سراب و آن چه را در جهان مى بيند فيوضات الهى و
تجليات حق مشاهده مى كند, در مقام عمل آن بينش بلند, عقل عملى را به پرواز
درآورد كه حالات اخلاقى او را به شكوفايى كامل رسانيد.

به نظر علامه عرفان صحيح در خدمت قرآن است و آن عرفانى كه رو در روى قرآن واقع
شود يك مشاهدات باطل و تخيلاتى بيش نمى باشد و معتقدبود بينش شهودى, اهل دل و
پويندگان راه معنوى را به هدف نهايى خواهد رسانيد.(6)



ولايت و حقايق عرفانى

علامه طباطبايى, شيفتگى خاصى نسبت به اهلبيت و ائمه طاهرين ـ صلوات الله و
سلامه عليهم اجمعين ـ داشت, وقتى نام مبارك يكى از اين ستارگان درخشان بر زبانش
جارى مى گشت اظهار تواضع و ادب در سيمايش مشهود مى شد و مقام آن بزرگواران را فوق
تصور بشرى مى دانست و تضرع و خشوع وجدانى نسبت به آنان ابراز مى نمود و مقيد بود
در مجالس و محافلى كه به مناسبت سالگرد ولادت يا شهادت ائمه(ع) برگزار مى شد,
شركت نمايد و در اماكن زيارتى امامان وقتى وارد مى گرديد حتى با وجود كهولت سن
وكسالت, جميع زوار را مى شكافت و با علاقه خود را به ضريح رسانيده و بر آن بوسه
مى زد و توسل مى جست و در حل مسايل علمى و تفسيرى و رفع معضلات فلسفى از معنويت
ارواح مطهر معصومين(ع) استمداد مى طلبيد و مى فرمود: هر چه داريم از اهل بيت
پيامبر(ص) داريم, گاهى كه از محضر ايشان التماس دعايى درخواست مى شد, اظهار
مى داشت برويد از ائمه(ع) بگيريد ما اينجا كاره اى نيستيم.(7) در واقع ولاى اهل
بيت(ع) براى ايشان به منزله, يك شمع شب افروز شبستان زندگى بود و هركس را كه
اندك بى مهرى نسبت به خاندان پيامبر و مقام ولايت داشت نمى پذيرفت.(8) از شهيد
مطهرى پرسيده بودند اين همه تجليل شما از علامه طباطبايى براى چيست؟ ايشان پاسخ
داده بود: ((من فيلسوف و عارف بسيارى ديده ام و احترام من به ايشان جهت عالم
بودنشان نيست, بلكه از اين جهت است كه او عاشق و دلباخته اهل بيت بوده و كسى
است كه روزه ماه رمضان خود را با بوسه بر ضريح مقدس حضرت معصومه(س) افطار
مى كرد)).(9)

علامه, اين علاقه به اهل بيت را در بينش شهودى و حالات عرفانى بسيار موثر
مى دانست و عقيده داشت: نمى شود كه كسى عارف الهى باشد و صاحب ولايت نباشد و در
آستانه اهلبيت سرفرود نياورد و عتبه بوس آنان نباشد, چون واسطه فيض ولايت است ,
هر عارفى كه مى خواهد به حالات معنوى راه يابد بدون ولايت به جايى نخواهد رسيد و
خود مرحوم علامه دركسب كمالات عرفانى و پژوهش هاى علمى اين گونه بود و در تفسيرش
بحث هاى روايى دارد و اين حالت; يعنى جوامع روايى ما تفسير قرآنند, وجود مبارك
ائمه به اسرار و بطون قرآن آگاهى دارند و جناب علامه در كنار سفره ولايت و فانى
در ولايت بود و در بحث هاى عرفانى, علوم اهلبيت را دخالت مى داد و رونق اين علم را
مديون و مرهون دانش خاندان عصمت و طهارت مى دانست.

به نظر علامه, در ميان صحابه رسول اكرم(ص) كه نزديك به دوازده هزارنفر آنها در
كتب رجال ضبط و شناخته شده اند فقط حضرت على(ع) است كه بيان بليغ او از حقايق
عرفانى و مراحل حيات معنوى به ذخاير بى كرانى مشتمل است. در بين ياران و
شاگردانش انسان هايى چون ((كميل بن زياد)), ((رشيد هجرى)), ((ميثم تمار)) و
((اويس قرن)) پيدا مى شوند كه عامه عرفاى مسلمان آنها را پس از حضرت على(ع) در
رإس سلسله خود قرارداده اند, كسان ديگرى كه درقرن دوم هجرى به وجود آمدند ونزد
مردم به زهاد و اولياى حق, و انسان هاى وارسته موسوم بودند. ارتباط معنوى ـ
تربيتى خود را با حضرت على(ع) و يارانش از نظر دورنمى داشتند.

علا مه طباطبايى نقطه اوج و گسترش و اقتدار عرفان و تصوف را در قرن هفتم هجرى
دانسته و خاطر نشان نموده است: ((اكثريت مشايخ عرفان كه نام هايشان در تذكره ها
ضبط شده است به حسب ظاهر مذهب تسنن داشته اند و طريقت به شكلى كه امروز مشاهده
مى كنيم يادگار آنان مى باشد, اگرچه برخى از آداب و رسوم شان به شيعه نيز سرايت
نموده است)).(10)

ايشان فرموده اند: ((يكى از بهترين شواهدى كه دلالت دارد بر اين كه ظهور اين
طائفه از تعليم و تربيت (عارفان) ـ كه درحدود بيست و پنج سلسله كلى مى باشد و هر
سلسله منشعب به سلسله هاى فرعى متعدد ديگرى است ـ به استثناى يك طايفه, سلسله
طريقت و ارشاد خود را, به پيشواى اول شيعه, منتسب مى سازند. دليل ندارد كه ما
اين نسبت را تكذيب نموده و به واسطه مفاسد و معايبى كه در ميان اين طايفه شيوع
پيداكرده اصل نسبت و استناد را انكار كنيم يا حمل بدكان دارى نمائيم)).(11)

همان گونه كه اشاره گرديد علامه طباطبايى معلومات عرفانى را ملهم از معارف اهل
بيت (ع) مى داند و از سوى ديگر تاثير اين دانسته ها و به عبارت بهتر كشف و شهودها
را در فهم مقام ولايت و مبانى اعتقادى تشيع تإييد مى كند, ولى اين كه فرهنگ
اهلبيت(ع) بر اثر اين دسته از علوم يا تحت تإثير مبانى تربيتى آنها تحول پذيرد
و تغييرات و دگرگونى هايى در اين مجموعه استوار, صورت پذيرد مردود مى داند و
حقايقى را كه انسان از اين طريق به دست مىآورد در مقابل علوم اهل بيت نسبى
دانسته و مى افزايد اين مبانى هرگز دستخوش تغيير و تحول نمى شوند همان گونه كه
اصول معارف چون مبدإ و معاد و اصول عقلى نظير حسن عدل و قبح ظلم از هر گونه
دگرگونى مصونند.(12)

اين فيلسوف وارسته التزام عملى به روايات موثق منقول از اهلبيت را همچون
التزام به آيات قرآنى در اصول دين و تعبد در معارف وحى را ضرورى دانسته, ولى در
عين حال استفاده از منابع روايى و فرهنگ اهل عصمت را بدون استفاده از محصولات
عقلى و شهودى مورد نقد قرار مى دهد.(13)



طريقت و شريعت

به نظر علامه طباطبايى چون پيروان مسالك عرفانى غالبا در محيط تسنن زندگى
مى نمودند و طريقه اى جز همان راه تسنن تصور نمى نمودند, وقتى براى بار اول به
مكتب معنوى اهل بيت(ع) اتصال يافتند و با الهامى كه از فروغ معنوى نخستين امام
شيعه گرفتند, هرگز برايشان باوركردنى نبود و حتى به ذهنشان هم خطور نمى كرد كه
رهبر معنوى كه خود يكى از خلفاى اربعه و جانشين گذشتگان خود مى باشد در معارف
اعتقادى و عملى اسلام نظرى به غيب و معنويت ناشى از حالات عرفانى داشته باشد, از
اين جهت از معارف اميرمومنان(ع) و نظريات عارفانه ايشان دست كشيده و با همان
توشه عمومى, راه سير و سلوك را پيش گرفتند!؟

اتخاذ چنين تصميمى موجب آن شد تا برخى از متون اعتقادى آنان مانع آن گردد تا
يك سلسله حقايق پاك برايشان كشف شود و روح تشيع كه به كتاب هاى عرفانى آنان
دميده شده; همچون روحى است كه در پيكرى رنجور و گرفتار آفت و بلا جاى گزيند و
قادر نباشد برخى از كمالات درونى خود را بروز دهد.

از طرف ديگر به دليل چنين رويكردى موفق نشدند طريقه معرفت نفس و تصفيه باطن
را از بيانات شرع استفاده نموده و دستورهاى كافى راه را از منابع كتاب و سنت
دريافت كنند, لذا به دليل برآوردن نيازهاى مراحل مختلف سير و سلوك, از سوى
مشايخ طريقت دستورهايى صادر و رويه هايى اخذ شد كه در ميان فرمان هاى شرعى اسلام
سابقه نداشت و كم كم به اين جا رسيدند كه طريقه عرفانى در عين اين كه براى معرفت
حق و رسيدن به حالات معنوى مورد قبول خدا و رسول است, ولى در شرع اسلام دستورهايى
ندارد. در آغاز, اين عقيده از شرعيات فاصله كمى گرفت, ولى چون راه كج بود روز
به روز بر جدايى طريقت از شريعت افزوده شد تا آن كه اين دو مقابل يكديگر قرار
گرفتند و عبادات اسلامى, تزكيه و تهذيب نفس از راه عبوديت به شاهد بازى و
حلقه هاى نى و دف و ترانه هاى پرهيجان و رقص و وجد تبديل شد. علامه طباطبايى, پس
از تشريح دليل جدايى و تقابل شريعت و طريقت مى افزايد:

((جمعى از سلاطين و اولياى دولت و توانگران و اهل نعمت كه فطرتا به معنويات
علاقه مند بودند و از طرف ديگر از لذائذ مادى نمى توانستند دل بكنند, سر سپرده اين
طايفه شده هرگونه احترام و مساعدت ممكن را نسبت به مشايخ قوم بذل مى كردند كه
اين خود يكى از بذرهاى فساد بود كه در ميان جماعت نشو و نما مى كرد. بالاخره
عرفان به معناى حقيقت خود ـ خداشناشى يا معادشناسى ـ از ميان قوم رخت بربسته به
جاى آن جز گدايى و دريوزه و افيون و چرس و بنگ و غزلخوانى, چيزى نماند)).(14)

از ديدگاه اين عارف والامقام, چنين نهج پرآفت و جدا شده از شرع و مباحث عبادى
به اهل طريقت شيعه نيز راه يافت و همان گونه كه روش عمومى اجتماعى اكثر كه از
سيرت جاريه زمان رسول الله(ص) منحرف شده بود, شيعه را تحت الشعاع قرار داد و
نگذاشت سيرت نبى اكرم(ص) را پس از استقلال در ميان جمعيت متشكل خود, اجرا و عملى
سازد. ايشان به اين واقعيت اشاره كرده اند كه به دليل اين وضع ناگوار سليقه هاى
علمى كه شيعه با آن همه بار معنوى و سهولت و روانى از ائمه اهل بيت(ع) اخذ كرده
بود, در مدت زمانى كوتاه تحت تإثير سليقه هاى مشايخ صوفى قرار گرفت و طريقه
عرفان دچار رنگ هاى نامطبوع و علف هاى هرزى گشت.(15)

ايشان ضمن آن كه طريق سير معنوى و معرفت نفس را در صورت صحت, راه روشنى براى
خداشناسى و ارتباط با دنياى غلب مى داند و بر اين باور است كه چنين طريقى در خور
فهم عمومى نبوده و براى گروهى خاص عملى مى گردد, اما چنين نمى بيند كه از بيان و
تعليم اين راه صرف نظر شود و در دستورهاى شرعى افراد اين طريق شناخت, از انجام
تكاليف دينى و مقررات شرعى معاف شوند يا خود براى پيمودن اين راه نسخه هايى
تجويز كرده و مقررات جعل كنند, به نظر علامه طباطبايى بيانات دينى و معارف قرآنى
به گونه اى تنظيم شده اند كه براى تمامى طبقات بر حسب قدرت درك و سطح سواد و
معلومات قابل استفاده بوده و هر كس به فراخور حال خويش و طبق ظرفيت خود از آنها
بهره مند مى گردد و اين كه حضرت محمد(ص) فرموده است: ما گروه انبيإ با انسان ها
به ميزان خردشان سخن مى گوييم; ناظر بر اين معناست و بدين مفهوم است كه هر كس بر
حسب توان فهم و دركش خطابى ويژه دارد.

علامه طباطبايى, براى روشن شدن اين موضوع مى نويسد: ((هرگز متصور نيست كه حكيم
على الاطلاق راه شريعت را كه در همه جا راه خود معرفى نموده اراده نكند و به جاى
آن به راهى كه هرگز بيان نكرده است و براى مردم مجهول است دعوت نمايد و بر
تقدير اين كه راه شريعت را اراده كرده باشد و اين همه اصرار را در سلوك آن كند,
هر راهى كه پيمودن آن مستلزم اهمال يا الغإ راه شريعت يا بخش هايى از راه شريعت
باشد, راه خدا نيست…

…دين حنيف اسلام انسان را در حال اجتماع پرورش مى دهد و يك رشته رفتار و
گفتارى را كه نسبت به موقعيت تكوينى آن زيان بخش است, تحريم كرده است و يك سلسله
از اعمال و افعال را كه نظر به زندگى جاويد انسان نافع و سودمند است, ايجاب
نموده, دستور اجرا و عمل آنها را صادر نموده است و در هر حال هيچ گونه تميز
فردى در اسلام منظور نشده است و به هيچ يك از طبقات مردم, اجازه داده نشده, روشى
در زندگى انتخاب كنند يا به اعمال و افعال خاصى بپردازند كه بيرون از روش هاى
عمومى اسلام باشد. زندگى انفرادى اختيار كنند يا از كسب و كار سر باز زنند يا
پاره اى از واجبات را از حق شاغل دانسته به ترك آنها بكوشند, يا برخى از محرمات
را مانند معشوق بازى و باده گسارى و پرده درى را وسيله وصول به حق و شرط سير و
سلوك قرار دهند, يا آبروريزى و گدايى و هرگونه سبك وزنى را از اسباب تهذيب اخلاق
نفس بشمارند…)).(16)

البته منظور علامه در اين بحث از مخالفت هاى دينى آن دسته از گناهانى نيست كه
افرادى از جامعه به دليل سستى عقيده و بى اعتنايى به مقررات مذهبى مرتكب مى شوند
و در پايان مباحث ياد شده خود افزوده اند:

((مراد ما, يك رشته كردارها و رفتارهاى بيرون از مجراى شريعت اسلامى است كه در
سلسله هاى مختلف عرفان, جزء طريقت قرار گرفته است)).(17)


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) انعام (6) آيه 57.
2 ) جاثيه (45) آيه 27.
3 ) اعراف (7) آيه 180.
4 ) مإخوذ و اقتباس از كتاب محمد در آئينه اسلام, علامه طباطبايى, ص 44.ـ40
5 ) شمس الدين محمد اسيرى لاهيجى, اسرار الشهود, تصحيح و مقدمه سيد على آل
داوود, ص15.
6 ) برگرفته از سخنان آيه الله جوادى آملى در بيان حالات علامه طباطبايى, مندرج
در مجله شاهد شماره48, ص15.
7 ) يادها و يادگارها (خاطراتى از علامه طباطبايى) تهيه و تنظيم على تاجينى,
ص92 و 93.
8 ) مجله نور علم, دوره سوم, شماره 9, ص69.
9 ) مجله پيام انقلاب, شماره 123, 9 آبان 1363.
10 ) شيعه در اسلام, ص63.
11 ) رسالت تشيع در دنياى امروز, ص99.
12 ) نك: الميزان ج4, ص119.
13 ) در اين مورد رجوع كنيد به تفسير الميزان ذيل آيه 19 سوره مائده.
14 ) رسالت تشيع, ص102.
15 ) همان, ص103.
16 ) همان, ص106.
17 ) همان, ص109.

قسمت دوم

##ترجمه مهدى اسدى##

اقتصاد و تبليغات
اقتصاد همواره محرك اصلى زندگى در غرب خواهد ماند, چرا كه انسان غربى در نهايت, موجودى اقتصادى است كه توليد مى كند, ماليات مى دهد و مصرف مى كند. مسإله جالب توجه آن است كه اين روند در درون غربيان نهادينه شده است. از اين رو, هرگاه مسإله اى حقوق, انديشه ها يا اعتقادات آنان را خدشه دار مى كند, هيچ گاه به همان ميزان كه وقتى قوانين يا طرح هايى بخواهد سودهاى مادى آنان را محدود سازد يا ماليات بر درآمد آنان را ـ به ضرورتى كه دولت تشخيص مى دهد ـ بيفزايد به جنب و جوش نمى افتند. گويا مسائل اقتصادى مقدساتى هستند كه دست اندازى به آنها گناهى بزرگ به شمار مىآيد.
قضيه به همين جا ختم نمى شود چرا كه انگيزه بسيارى از سليقه ها, گرايش ها و حتى جنبش هاى اجتماعى را اقتصاد تشكيل مى دهد كه در پس شعارهاى ظاهر فريبى چون انسانيت, مساوات و مدرنيسم خفته است. بدين ترتيب جنبش مساوات ميان زن و مرد با آن كه در پى خواسته هاى مشروعى چون حق رإى زنان يا جلوگيرى از هرگونه بهره كشى از آنان است و على رغم آن كه اهدافى همسو با طبيعت انسانى دارد, با همه اينها محرك اصلى و زمينه پنهان پديد آمدن اين جنبش اقتصاد بود.
((ويل دورانت)) يكى از برجسته ترين مورخان و مردم شناسان غرب اين مسإله را به ظهور انقلاب صنعتى در انگلستان در سده گذشته و نياز كارخانه ها به نيروى كار ارزان مرتبط مى داند.
در پس بسيارى از سلايق و فعاليت هاى نوين كه به عنوان نشانه هاى تمدن تبليغ مى شوند, زمينه هاى اقتصادى يافت مى شود كه هدف نهايى آنها مصرف برخى از محصولات در برخى از فعاليت هاى خاص ـ به علل پنهان يا آشكار ـ است. از مهم ترين فعاليت هايى كه غربيان در سال هاى اخير به آن روى آورده اند تمرين هاى ورزشى براى كسب تناسب اندام و آمادگى جسمانى استFitness) ). اين تمرين ها در باشگاه هاى به خصوصى كه كارشناسان بهداشت و تربيت بدنى بر آنها نظارت مى كنند, انجام مى گيرد. اعضاى اين باشگاه ها با پرداخت مبالغ سالانه يا فصلى طى روندى مصرف گرايانه اندك اندك در فعاليت هاى اين مراكز ذوب مى شوند. آنان در اين مراكز تشويق مى شوند براى حفظ تناسب اندام خود غذاهاى ويژه اى مصرف كنند و لباس هاى تنگ و بدن نما بپوشند و با خريد دستگاه هاى ويژه اى علاوه بر تمارين درون باشگاه, تمرين هاى جامانده به علل گوناگون را درون منزل ادامه دهند.
انسان هاى بهره مند از تناسب اندام در غرب به ويژه ميان جوانان ((انسان روز)) شمرده مى شوند. به زعم آنان, چنين انسان هايى الگواى برتر هستند كه ديگران بايد از آنان تبعيت كنند, چرا كه آنان در برابر بيمارىهاى جسمى و روحى مقاوم تر, در زد و خوردها تواناتر و موفق تر و مهم تر از همه آن كه در چشم جنس مخالف جذاب ترند.
منطق اصلى حاكم بر وضعيت اقتصادى غرب آن است كه انسان هر چه بيش تر مصرف كند و بيش تر لذت جويى كند و بيش تر در پى تحقق سودهاى شخصى خود باشد, در نهايت سود آن به جيب جامعه خواهد رفت, زيرا با مصرف گرايى ميزان خريد او بالاتر مى رود و با اين كار گردونه اقتصاد را مى چرخاند, و هنگامى كه در پى ثروت اندوزى مى رود اين كار عملا به تإسيس طرح هاى تجارى و صنعتى منجر مى شود كه باعث ايجاد اشتغال براى برخى از مردم مى شود. و همه اينها با پرداخت ماليات بر درآمد, خزانه دولت را انباشته تر مى كنند و تمام اين چرخه به سود اقتصاد است.
قضيه تا بدان جا پيش رفته است كه معادله اصلى اقتصاد غرب مى رود تا به ((من مصرف مى كنم, پس هستم)) تبديل شود. مصرف گرايى به تعبير ((آدام اسميت)) ـ برجسته ترين نظريه پرداز اقتصاد ـ ((دست پنهان)) بازار است كه توازن و استقرار اقتصاد سرمايه دارى را برقرار ساخته است.

رسانه ها و تبليغات
نمى توان از ((تبليغات)) در غرب سخن گفت بىآن كه از اقتصاد نامى برده نشود; زيربناى تبليغات در غرب آزادى است, اما آزادى سرمايه دارانه. در غرب هر كسى مى تواند روزنامه اى منتشر كند يا ايستگاه تلويزيونى تإسيس كند, و از اين طريق به تبليغ هر عقيده اى ـ در چارچوب قانون هر كشور ـ كه بخواهد بپردازد.
قانون در بردارنده آزادى دعوت به معتقدات و اديان گوناگون نيز هست. اما كدام يك از رسانه هاى تبليغى مى تواند ضامن پايدارى خود باشد. هر يك از آنها به عنوان بودجه اوليه نيازمند ميليون ها دلار است. ميانگين هزينه براى تإسيس يك روزنامه يا هفته نامه با تيراژ نسبتا خوب, پنج تا ده ميليون دلار است, و اين در صورتى است كه آن نشريه پس از چند سال بتواند هزينه هاى خود را, خود تإمين نمايد. چنين هزينه هايى را جز شركت هاى بزرگ و صاحبان سرمايه نمى توانند تهيه كنند.(1)
مهم تر از آن اين است كه تكيه اصلى صاحبان روزنامه ها و مجلات نه بر تيراژ كه بر تبليغات و آگهى هاى ريز و درشت است. شركت هاى بزرگى كه منبع اصلى اموال به دست آمده از آگهى هاى تبليغاتى هستند به صورتى غير مستقيم نفوذ و اعتبارى قوى نزد صاحبان مطبوعات دارند. چنين شركت هايى علاقه مند نيستند آگهى هاى خود را در مطبوعاتى كه مبلغ سرمايه دارى نيستند يا داراى خط مشى ضديت با بهره كشى از كشورهاى مستضعف و اعمال نفوذ در آنها هستند, منتشر كنند.
اين مسإله در حقيقت عرصه آزادى بيان را تنگ تر مى سازد و در نتيجه باعث مى شود ـ بخصوص در سياست خارجى ـ از برخورد منصفانه با پديده ها كاسته شود.

در اين ميان آن دسته از روزنامه هاى مهم كه كوشيدند به اصول عدل و انصاف وفادار بمانند عاقبت نصيبى جز شكست و تهى دستى نيافتند. هم چنين روزنامه نگارانى كه داراى نوعى گرايش به استقلال و اصول انسان گرايانه هستند, هيچ يك پست حساسى را در نشريه خويش به دست نياورده اند, مگر پس از طى كردن هرمى ادارى ـ كه حداقل يك دهه به طول مى انجامد ـ و به دست آوردن برخى از خلق و خوهاى ژورناليستى طى مسير طاقت فرساى صعود به اين قله.
از مهم ترين عناصرى كه در رهگذار تبليغات غرب ريشه دوانده, مسإله اشاره هاى رسواگرانه است كه اين امر نيز بى ارتباط به عامل اقتصادى نيست. روزنامه هايى كه گزارش هاى ((داغ)) چاپ مى كنند يا سخن از ((توطئه ها)) و ((طرح ها)) مى گويند فروش بيش ترى خواهند كرد, و هنگامى كه فروش بالا مى رود نرخ هاى آگهى نيز بالا مى رود.
از نكات ـ شايد ـ مثبتى كه در تبليغات غربى مى توان سراغ گرفت آن است كه به علت تناقض هاى بسيار جامعه كه در مطبوعات بازتاب مى يابد, حقايق غالبا در روزنامه ها, مجلا ت و راديو تلويزيون منعكس مى گردند. و هنگامى كه حقيقتى برملا مى شود,(2) هيچ كس در امان نمى ماند, چه بسا كه اين افشاگرىها غول هايى را از ميان سياست مداران يا صاحبان نفوذ به سبب مسائل ضداخلاقى يا فريب كارانه يا اختلاس, از اوج قدرت به حضيض ذلت فرو كشيده است. غالبا اخبارى از اين دست به گوش مى رسد كه فلان وزير به علت خريد يك دستگاه تلويزيون بدون پرداخت ماليات آن ناچار به استعفا شده است. يا فلان نماينده مجلس به علت استفاده شخصى از ماشين نمايندگان از فلان حزب كنار گذاشته شده است. و ده ها نمونه ديگر كه گاه انسان مسلمان آرزو مى كند مصداق هاى آن در كشورهاى اسلامى نيز تطبيق داده شود.
اهميت خطيرى كه تبليغات از آن برخوردار است از ويژگى هاى آشكار دوران ((پست مدرنيسم)) است. رسانه هاى تبليغى به طور اخص شكل دهى ذهنيات و آراى مردم را نسبت به مسائلى كه با آن تماس مستقيم ندارند, به عهده گرفته است.
در پايان بايد گفت, نمى توان حدس زد كشتى تمدن غرب سرانجام بر كدام بندرگاه تكيه خواهد زد. بى گمان جنب و جوشى براى بازخوانى فراگير ارزش ها و مفاهيم تمدن غرب كه خردگرايى را پايه و اساس تفكر خويش قرار داده, صورت گرفته است. جنب و جوشى كه البته پا به حريم اصل سرمايه دارى نمى گذارد. نكته جالب توجه در اين بازخوانى ـ كه نمود دوران پست مدرنيسم است ـ آن است كه در بسيارى از زمينه ها با نقد اسلامى تمدن غرب همسو گشته است.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) از نكات جالب توجه در رسانه هاى تبليغى غرب جنب و جوش سرمايه داران يهودى در به دست آوردن مالكيت رسانه هاى تبليغى مردمى است. بى گمان يهوديان نقش حساس خود را در وسائل تبليغى نخبگان نيز دارا هستند, ولى مالكيت شبه مطلق آنان در رسانه هاى تبليغى مردمى است. كه اين امر خود به سياست در غرب باز مى گردد كه از ديدگاهى خاص كسب آراى مردمى بيش ترى را هدف خود قرار داده است. به هر مقدار كه انسان بتواند ديگران را با طرح ها و برنامه هاى خود قانع سازد, به همان ميزان در انتخابات و سپس در سياست موفق تر خواهد بود. رسانه هاى مردمى بيش از رسانه هاى نخبگان علاقه مند دارد. با توجه به سطح فرهنگى متوسط اين گروه به آسانى مى توان آنان را در كارى قانع يا حقايق را در برابر آنان دگرگون كرد. كارى كه در گروه هاى ديگر به سختى انجام مى گيرد. 2 ) ((حقيقت)) در غرب از امور شگفتىآور است. واضح است كه در جامعه غربى سطحى از راست گويى و رك گويى وجود دارد كه حدود پايين تر از آن نيز در بسيارى از جوامع مسلمان موجود نيست, و اين مسإله اى انكار ناپذير است. اما اين را نيز مى دانيم كه راست گويى در جامعه غربى بر اصول دينى يا اخلاقى بنا نشده است. شايد به سبب سرشت عملى آنان يا به سبب بهره ورى جمعى غربيان از تجربه ها ـ در همه عرصه ها ـ باشد كه بدين نتيجه رسيده اند كه دروغ باعث گره مندى و پيچيدگى در جامعه مى شود كه به طور كلى سرانجام نه به نفع جامعه است و نه به نفع فرد.

قسمت سوم

و ـ مزيت هاى اقتصادى

جمهورى آذربايجان به منظور شالوده ريزى بناى اقتصادى خود زيربناهاى قابل
توجهى دارد كه مى تواند توسعه اقتصادى كشور را تسهيل بخشيده و از آن كشورى توسعه
يافته, هرچند كوچك در منطقه خزر و حوزه ژئوپلتيكى قفقاز بسازد. لكن بر سر راه
بارور سازى زيربناها و مزيت هاى اقتصادى, موانعى پيش رو دارد كه لزوما بايد
برطرف گردند. اين موانع عبارتنداز سرمايه, فنآورى, مديريت توسعه اقتصادى, سياست
هاى اقتصادى و اجتماعى, امنيت سرمايه گذارى و توليد قانونمند همراه با ضمانت هاى
بين المللى, امنيت اجتماعى تضمين شده براى اتباع خارجى و نظايرآن.

مزايا و زيربناهاى توسعه اقتصادى كشور در آذربايجان عبارتند از:

1 ـ منابع نفتى: حاشيه ساحلى شرق آذربايجان, به ويژه زيرساخت طبيعى شهر باكو
و فلات قاره آذربايجان در درياى خزر مهم ترين منابع نفتى آذربايجان را در خود جاى
داده اند. كشف نفت در باكو در نيمه دوم قرن نوزده انجام پذيرفت واز اوايل قرن
بيستم وارد بازار جهانى گرديد. نفت باكو يكى از انگيزه هاى اصلى كشيده شدن دامنه
جنگ جهانى دوم در سال 2ـ1941به منطقه قفقاز بود, به طورى كه نيروهاى آلمانى تا
قفقاز پيش رفتند و در اوائل سال 1943 م باتلاش سپاهيان روسيه عقب رانده شدند.
(1)

روش استخراج نفت متإسفانه به شكل سنتى و قديمى (تلمبه اى) هنوز ادامه دارد كه
اين بر توليد آلودگى محيطى سواحل و آب هاى درياى مازندران در حوالى باكو تإثير
دارد.(2) نفت باكو تكيه گاه اصلى اقتصاد شوروى سابق را قبل از كشف نفت در مناطق
ديگر كشور نظير ((اورال)) و((سيبرى)) تشكيل مى داد و در حال حاضر نيز كشورهاى
ايران, ارمنستان, آذربايجان, قزاقستان و روسيه, مجموعا از ذخاير عظيم نفت و گاز
در حوزه خزر برخوردارند. بنابراين, حوزه ژئوپلتيكى خزر به عنوان جايگزين حوزه
ژئوپلتيكى خليج فارس در اوايل قرن 21 شناخته مى شود كه به عنوان يكى از مناطق
مهم رقابت بين قدرت هاى جهانى و منطقه اى درخواهد آمد و حضور اصرارگونه, قدرت
هاى جهانى و منطقه اى نظير امريكا, روسيه, چين, ژاپن, اسرائيل, تركيه, انگليس,
فرانسه, هند و جز آنها بى ارتباط بااين واقعيت استراتژيك نيست. افزون بر آن,
درياى خزر به عنوان بزرگ ترين درياچه آب شيرين جهان (ميزان شورى آن در حدود 13
در هزار و يك سوم آب هاى اقيانوس ها و درياهاى آزاد جهان است.) شناخته شده و
داراى ذخاير آبزيان منحصر به فرداست.

آذربايجان در حال حاضر در حدود 250 هزار بشكه نفت به طور روزانه توليد
مى نمايد و ذخيره نفتى كشف شده آن در حدود 3/3 ميليارد بشكه تخمين زده شده است كه
حدود 2/2 ميليارد بشكه آن به فلات قاره خزر مربوط مى باشد.(3) اين ثروت عظيم
بى ارتباط با ديدگاه هاى آذربايجان در خصوص تقسيم درياى مازندران بين (4)كشورهاى
ساحلى و تإسيس رژيم حقوقى جديدى بر اين مبنا نمى تواند باشد.

ذخاير عظيم نفتى آذربايجان انگيزه اى قوى براى پايه ريزى اقتصاد ملى بر مبناى
آن از سوى دولت آذربايجان و نيز براى حضور سرمايه گذاران بزرگ غربى نظير امريكا
در منطقه محسوب مى شود.

2 ـ توريسم: كشور آذربايجان با سواحل زيباى خود در كنار درياى مازندران و
موقعيت جغرافيايى مناسب, براى تبديل شدن به قطب گردش گرى (توريستى) در منطقه
خاورميانه و در ساحل خزر استعداد بسيارخوبى دارد. بنابراين, نمى تواند از ديد
استراتژيست هاى توسعه اقتصادى ناديده انگاشته شود, به ويژه اين كه اوضاع و
احوال فرهنگى و اجتماعى كنونى حاكم بر جامعه آذربايجان, به خصوص شهر باكو,
اجازه چنين امرى را مى دهد.

3 ـ قابليت هاى كشاورزى: سرزمين آذربايجان به لحاظ وضعيت توپوگرافيك و نيز
موقعيت جغرافيايى و آب وهواى مناسب و دشت ها و منابع آب خوب و كافى,استعداد
توسعه دامپرورى, كشاورزى, و باغ دارى را,به ويژه به روش هاى مكانيزه دارد و
مى تواند در برخى زمينه ها به توليد تخصصى و توليد انبوه دست يافته و وارد
بازارهاى جهانى شود.

4 ـ قابليت هاى صنعتى: وجود زمينه هاى فن آورى صنعتى از دوران سلطه روسيه كه
هرچند به طور ناقص وجوددارد, به همراه نيروهاى انسانى متخصص دانشگاهى در مراكز
علمى كشور آذربايجان, مى تواند در كاربرى منابع طبيعى نفت و گاز و توليدات
كشاورزى و دامى و باغ دارى درجهت توسعه صنعتى مفيد و موثر واقع گردد. الگوى
توسعه صنعتى مبتنى بر ذخاير نفت و گاز و توليدات كشاورزى و دامى مى تواند
نويدبخش اقتصاد توانمندى در منطقه قفقاز باشد, به ويژه اين كه سرمايه هاى غربى و
اروپايى و امريكايى و تركيه نيز به كشور آذربايجان سرازير گشته است.



ز: تجربه كوتاه كشوردارى:

از آن جايى كه آذربايجان قبل از قراردادهاى گلستان و تركمنچاى بخشى از قلمرو
حكومتى ايران بوده و پس از قراردادهاى مزبور نيز تحت سلطه تزاريسم و كمونيسم
روسى قرار داشته است, لذا تجربه كاركردهاى يك كشور يا واحد سياسى مستقل را پيدا
نكرده است. اين كشور كه از 1991م در صحنه جغرافياى سياسى جهان ظاهرشد, در حدود
شش سال تجربه كشوردارى دارد, لذا همانند ساير جمهورى هاى تازه استقلال يافته
زمان بيش ترى نياز دارد تا به بلوغ كشوردارى برسد. سازماندهى عناصرى نظير ارتش,
دستگاه سياست خارجى, نيروى انتظامى, دستگاه قضايى, دستگاه و سيستم اقتصادى,
گردش گرى, تجارت خارجى, مشاركت مردمى, آزادى احزاب و دسته هاى سياسى, مديريت
شهرى و منطقه اى و از همه مهم تر احساس استقلال سياسى در مردم و سياست مداران از
جمله امورى است كه به زمان بيش ترى براى رسيدن به بلوغ كشوردارى از سوى دولت
مردان و سياست مداران و نيز از سوى مردم نياز دارد. نگارنده اين واقعيت را در
برخى شوون جامعه آذربايجان از نزديك مشاهده كرده است. بنابراين, نهادينه شدن
احساس استقلال سياسى و نه تابع يك سيستم سياسى كلانتربودن, موضوعى است كه براى
چنين جمهورى هايى هنوز به زمان بيش ترى نيازدارد. به عنوان مثال سوء مديريت
خدماتى شهر باكو و رهابودن برخى امور; عدم احساس امنيت خارجيان از نحوه برخورد
مإموران دولتى; وضع زندانيان; نحوه برخورد پليس و مإموران فرودگاه با خارجيان
و گردش گران; وجود نابه سامانى هاى اجتماعى از قبيل توسعه فقر و طبقات فقير;
گسترش رشوه خوارى و فاصله فقر و غنى و ظهور يك طبقه ثروتمند جديد كه با قدرت
سياسى نيز تركيب شده است; فقدان ثبات در اتخاذ مشى سياست خارجى نسبت به
همسايگان; قبول برخى تعهدات و پيمان ها با قدرت هاى برون منطقه اى نظير امريكا,
اسرائيل,تركيه و جزآنها; تضعيف رابطه سياسى, اجتماعى, فرهنگى و اقتصادى با
جمهورى اسلامى ايران و امثال اين گونه موارد حاكى از آن است كه آذربايجان براى
رسيدن به بلوغ لازم ـ به عنوان يك كشور مستقل ـ زمان بيش ترى نيازدارد.



ح: نامشخص بودن مرزهاى آبى شرق:

به دليل فروپاشى شوروى سابق قراردادهاى دوجانبه 1921 و1940م كه بين ايران و
شوروى منعقد شده و ناظر بر رژيم حقوقى خاصى در درياى خزر بودند, مورد قبول سه
كشور ديگر ساحلى; يعنى تركمنستان, قزاقستان و آذربايجان قرار نگرفت; يعنى الگوى
دو كشورى ساحل خزر پس از فروپاشى شوروى به الگوى پنج كشورى تبديل شد كه شركاى
جديد ساحل خزر مدعى حقوق خود از منابع درياى خزر بودند. در نتيجه ضرورت تإسيس
رژيم حقوقى جديدى مطرح گرديد. كه بين پنج عضو آن اتفاق نظر وجود نداشت.

آذربايجان مدعى تقسيم كل دريا بين اعضإ ساحلى است.

و تلاش هايى كه پس از اجلاس 1374/2/24 در آلماتى مركز قزاقستان(5) شروع
شده است, هم چنان ادامه دارد, ولى نتيجه اى حاصل نگرديده است و كشورهاى ساحلى, به
ويژه آذربايجان به طور يك جانبه اقدام به انعقاد قراردادهاى استخراج نفت با
شركت هاى روسى, امريكايى و جز آ ن مى نمايد كه مورد اعتراض ساير اعضا نيز قرار
مى گيرد. نامشخص بودن مرزهاى فلات قاره آذربايجان و تعجيل آن براى توسعه بهره
بردارى از ذخاير نفتى مورد ادعا, زمينه را براى بروز بحران و درگيرى در منطقه
خزر فراهم مى نمايد.



بازيگران منطقه اى و فرا منطقه اى در آذربايجان

موقعيت و صفات ژئوپلتيكى آذربايجان باعث شده است كه اين كشور دچار خلا قدرت
شود و زمينه را براى رقابت هاى ژئوپلتيكى فراهم نمايد, زيرا برخى كشورها چه در
سطح منطقه و چه در سطح جهان براى خود در آذربايجان يك سرى تعلقات ژئوپلتيكى
قائل هستند. متقابلا آذربايجان نيز سعى دارد, از اين زمينه ها بهره بردارى لازم را
در راستاى منافع ملى خود بنمايد و مشكلات ژئوپلتيكى خود را حل كند.

پس از استقلال آذربايجان زمينه براى توسعه روابط بين اين كشور با جمهورى اسلامى
ايران فراهم آمد, زيرا دو كشور نسبت به يكديگر تعلقات ژئوپلتيكى داشتند.
آذربايجان براى كسب راه ترانزيت جهت ارتباط با دنياى خارج(6) و نيز تإمين
نيازهاى روحى و عاطفى خانواده هاى آذرى كه در طرفين مرز بستگانى داشتند و هم
چنين براى مقابله با ارمنستان و نيز جلب همكارى هاى اقتصادى و فنى, نياز شديدى
به ايران داشت.
جمهورى اسلامى ايران نيز به منظور تإمين نيازهاى فكرى, مذهبى و فرهنگى مردم
شيعه جمهورى آذربايجان و تإمين نيازهاى روحى و عاطفى مردم خود و توسعه حوزه
نفوذ خود در منطقه و جلوگيرى از شكل گيرى كانون تهديد جديد, به گسترش روابط
حسنه, با آذربايجان نيازداشت. در آغاز كار روابط به شدت توسعه يافت, ولى
متإسفانه عوامل محلى و بين المللى وارد ماجرا شده و به سرد شدن روابط دو كشور
بزرگ شيعه نشين جهان و ايجاد فاصله بين آنها كمك كرد.

يكى از عوامل موثر در اين زمينه تبليغاتى بود كه امريكايى ها و وابستگان واقعى
آنها در ايران و آذربايجان درباره شكل گيرى آرمان سياسى الحاق دو آذربايجان
ايران و شوروى به راه انداختند(7) و برخى از مقامات و مسولين ايرانى و
آذربايجانى را تحت تإثير قرارداده و با اقدام يك جانبه دولت آذربايجان, درخصوص
حذف ايران از كنسرسيوم نفتى(8), سياست خارجى ايران در قفقاز متحول گرديد, به
نحوى كه گرايش ايران به سمت ارمنستان بيش تر شد و اين امر بر حساسيت آذربايجان و
بدبينى آن نسبت به سياست ايران در قفقاز تاثير گذاشت. متإسفانه اين وضعيت,
سردى در روابط دو جانبه را تشديد كرد و دولت آذربايجان تضييقات خود را نسبت به
فعاليت هاى سياسى, فرهنگى و اقتصادى ايران در آذربايجان افزايش داد و برخى
جرايد محلى نظير روزنامه ((آزاد ليق)) ارگان جبهه خلق كه به خبرگزارى پرقدرت
((توران)) متكى است و نيز روزنامه ((ينى مساوات)) و جز آن بر تبليغات سوء خود
افزودند. و در تاريخ 75/12/3 ضيإ بنياد اف, معاون فرهنگستان علوم آذربايجان و
نماينده مجلس ملى و رئيس گروه دولتى پارلمانى ايران و آذربايجان كه ظاهرا از
فرماندهان جنگ دوم جهانى و از فاتحان برلين نيز بوده است, در منزلش ترور شد. از
سوئى ديگر برخى تحليل هاى سطحى در داخل ايران, دستگاه سياست خارجى را بر ادامه
سياست دورى گزينى از آذربايجان و نزديكى بيش تر به ارمنستان تشويق مى نمود. نتيجه
اين كم التفاطى دستگاه سياست خارجى ايران به مسئله, از يك طرف و انزواى
ژئوپلتيكى آذربايجان و نيازهاى اقتصادى و تجانس برخى خصلت هاى فرهنگى باغرب باعث
گرديد كه فرصت مناسبى براى حضور قدرت هاى منطقه اى و جهانى كه با جمهورى اسلامى
ايران تضاد دارند, فراهم آيد. اين فرصت باعث گرديد كه قدرت هاى مزبور, مشخصا
امريكا, اسرائيل و تركيه, اولا در منطقه ژئوپلتيكى خزر كه جايگزين آينده خليج
فارس فرض مى شود, جاى پاى خود را محكم كنند; ثانيا دايره نفوذ اقتصادى, سياسى و
فرهنگى خود را تا قفقاز و ماوراى آن توسعه دهند; ثالثا منبع تهديد مناسبى براى
امنيت ملى و تماميت ارضى جمهورى اسلامى ايران به وجود آورند.

جالب اين جاست كه دايره حضور ايران در منطقه, روز به روز محدودتر مى شود و
برعكس, رقبا; يعنى امريكا, اسرائيل و تركيه آذربايجان را به فضاى امنى جهت
استقرار فعاليت هاى خود تبديل مى نمايند كه تفصيل آن مقالى ديگر و مجالى ديگر
مى طلبد.

نكته قابل توجه براى سياست گذاران جمهورى اسلامى ايران اين است كه شكل گيرى
مثلث استراتژيك باكو, آنكارا, تل آويو باهدايت و پشتيبانى امريكا و نيز سفر
((نتانياهو)) از اسرائيل به باكو و سفر مرداد ماه 1376 حيدرعلى اف, رئيس جمهور
آذربايجان به امريكا و انعقاد قراردادهاى نفتى و امنيتى تعهدآور, از يك سو و
تلاش و تعهد امريكا براى ادغام آذربايجان در اقتصاد جهانى و نهادهاى امنيتى
جديدالتإسيس اروپايى و به عبارتى گسترش قلمرو نفوذ ناتو و امثال آن تا پشت
مرزهاى شمالى ايران, اتفاق ساده و كوچكى نيست كه بتوان از كنار آن بى تفاوت گذشت.
اين فرآيندهاى سياسى ژئوپلتيكى حكايت از آن دارد كه دستگاه سياست خارجى ما بيش
از پيش به انديشه ها و انديشمندان متعهد ژئوپلتيك و نيز ارزيابى و بازنگرى اساسى
استراتژى سياست خارجى ايران در حوزه ژئوپلتيكى قفقاز نياز دارد. والسلام


پاورقي ها:پانوشت ها:
1)گيتاشناسى كشورها,سازمان گيتاشناسى,تهران,1369,ص196.
2) مشاهدات نگارنده, تيرماه 1375.
3) روزنامه جمهورى اسلامى, يك شبنه 19/5/1376, شماره 5262,ص 15.
4) همان.
5)همان.
6)بولتن راديوهاى بيگانه, واحد مركزى خبر, 75/12/8,ص 14.
7) كيهان هوايى, شماره 956,70/8/22,ص 6,4,2.
– كيهان هوايى, شماره 950,70/7/10, ص 8.
The News ,Lahore, March,2, 1995 , P.10 –
8 ـ مطبوعات داخلى, 1374/1/24.

ماه رمضان ماه خودسازى و تصفيه روح است. خداوند همه اسباب كار را در اين ماه
براى پالايش روح و روان از آلودگى هاى گناه فراهم نموده و با لطف و رحمت مخصوص
خويش همه درها و راه ها را در راستاى تهذيب نفس و صفاى باطن و تكامل معنوى گشوده
است. فرصت بسيار خوبى براى انسان ها است تا در كنار اين سفره بزرگ و متنوع رحمت
الهى بنشينند و با انواع غذاهاى روحى, روح و روان خود را تقويت كنند.

پيامبر اكرم(ص) فرمود: ((ان لربكم فى إيام دهركم نفحات إلا فتعرضوا لها;(1)
همانا براى پروردگار شما در دوران زندگى شما لحظه هاى بسيار سودمند و مغتنم روى
مىآورد, خودتان را در معرض آن لحظه هاى سودمند قرار دهيد و استفاده شايان
ببريد)).

در حديث ديگر كه حديث قدسى است, خداوند به حضرت داود(ع) چنين وحى كرد: ((ان
لله فى إيام دهركم نفحات إلا فترصدوا لها;(2) همانا براى خداوند در دوران
زندگى شما لحظه هاى سودمندى است, بدانيد و مترصد اين لحظه ها باشيد و آنها را
هوشيارانه و با جديت به دست آوريد)).

ماه رمضان براى تهذيب نفس و خودسازى و پالايش باطن از هرگونه عوامل آلاينده,
بهترين فرصت است, بايد نه تنها خود را در معرض استفاده از آن فرصت قرار دهيم,
بلكه بايد هوشيارانه مترصد آن باشيم و لحظه ها را شكار كنيم و نگذاريم عبور
چرخ هاى روزگار آن را از دست ما بربايد و دور سازد.

اسباب تهذيب نفس و خودسازى در ماه رمضان, تنها به روزه گرفتن نيست, بلكه تلاوت
آيات قرآن, دعاها و مناجات با خدا, اطعام و رسيدگى به مستمندان و محرومان, كسب
صبر و مقاومت, ياد خدا و قيامت در ماه رمضان كه از دستورهاى مستحبى آن است,
هركدام نقشى در خودسازى دارند, يكى از آنها كه مى توان گفت نقش بسيار مهمى در
خودسازى دارد, و ماه رمضان بهار آن مى باشد, دعا و مناجات است كه در اين گفتار
بر آنيم تا به طور خلاصه به بررسى ارزش و شيوه صحيح دعا و نيايش و آثار آن
بپردازيم:



سفارش بسيار موكد به دعا از ديدگاه اسلام

در قرآن و گفتار پيامبر(ص) و امامان(ع) به دعا و نيايش و مناجات با خدا سفارش
بسيار شده است, به عنوان نمونه: 1ـ خداوند در قرآن مى فرمايد: ((قل ما يعبو بكم
ربى لولا دعائكم;(3) بگو پروردگار من براى شما ارجى قائل نيست, اگر دعاى شما
نباشد)).

بنابراين, وزنه و شخصيت و ارجمندى انسان به دعا و ارتباط با خدا بستگى دارد.

2ـ نيز مى فرمايد: ((و قال ربكم إدعونى إستجب لكم ان الذين يستكبرون عن
عبادتى سيدخلون جهنم داخرين;(4) پروردگار شما گفته است مرا بخوانيد تا (دعاى)
شما را اجابت كنم, كسانى كه از عبادت من تكبر مى ورزند, به زودى با خوارى وارد
دوزخ مى شوند)).

در اين آيه درباره دعا پنج مطلب مهم مطرح شده است: 1ـ دعا, محبوب خدا است, او
فرمان مى دهد كه دعا كنيد و اهل دعا و راز و نياز باشيد.
2ـ دعا, موجب اجابت است, با فراهم كردن شرايط استجابت كه همان خودسازى است,
به پاسخ مثبت پروردگار دست يابيد. 3ـ دعا, عبادت است و پاداش عبادت را دارد, و
از نشانه هاى عبوديت و بندگى است, بلكه مطابق پاره اى از روايات, دعا بهترين
عبادت است.(5) معاويه بن عمار از امام صادق(ع) پرسيد: دو نفر از دوستان شما
وارد مسجد مى شوند يكى از آنها بيشتر نماز مى خواند و ديگرى بيش تر دعا مى كند,
كدام يك از اينها برترند؟ امام صادق(ع) در پاسخ فرمود: ((إكثرهما دعإ;(6) آن
كه بيش تر دعا مى كند برتر است)).

4ـ دورى كنندگان از دعا و نيايش, مستكبرند و در صف متكبران و خودكامگان هستند.
5 ـ آنان كه اهل دعا نيستند, عذاب خوار كننده دوزخ در كمينشان است.

در گفتار پيامبر اكرم(ص) و امامان(ع) نيز در ارزش دعا, سخن بسيار گفته شده
است, پيامبر(ص) در سخنى فرمود: ((الدعإ سلاح المومن, و عمود الدين, و نور
السماوات والارض;(7) دعا اسلحه مومن, و ستون دين و نور آسمان ها و زمين است)).
يعنى دعا موجب تقويت انسان با ايمان و پايدارى دين و اعتقاد او, و مايه نورانى
شدن روح و روان او در همه جا است, پرواضح است كه داشتن اين ويژگى ها از شاخصه هاى
اصلى خودسازى و تهذيب نفس است. جالب اين كه پيامبر(ص) در گفتار ديگر فرمود:
((الدعإ مخ العباده و لا يهلك مع الدعإ إحد;(8) دعا مغز عبادت است, هيچ كس از
اهل دعا به هلاكت نمى رسد)). يعنى دعا نيروى فكر و انديشه انسان را تقويت و باز
مى كند و به آن طراوت مى بخشد, و آنان كه با دعا و نيايش همدم هستند بر اثر
استفاده از نتايج آن, همواره در عافيت هستند, و هرگز به هلاكت نمى رسند.

اميرمومنان على(ع) فرمود: ((الدعإ مفاتيح النجاح, و مقاليد الفلاح;(9) دعا
كليدهاىپيروزىوگنجينه هاىرستگارىاست)).



رعايت آداب دعا براى بهره مندى بهتر از مكتب دعا

هر عبادتى آداب و شرايطى دارد كه منهاى آن آداب و شرايط, اثر بخش نخواهد بود,
بنابراين بايد آداب و شرايط دعا را شناخت و آن را فراهم كرد تا اثر بخش باشد,
در چنين صورت قطعا اثر به سزايى در خودسازى و بهسازى خواهد داشت. به عنوان
مثال; تصميم بر ترك گناه, صاف نمودن قلب, غذا و كسب حلال, امر به معروف و نهى از
منكر, پذيرفتن رهبر عادل و شايسته از شرايط دعا است, آداب دعا نيز بسيار است از
جمله:

1ـ آغاز كردن دعا با نام خدا و ذكر صفات الهى;

2ـ صلوات بر پيامبر(ص) و آلش;

3ـ شفيع قرار دادن اولياى خدا مانند پيامبر(ص) و امامان(ع) هنگام دعا;

4ـ اقرار به گناه;

5ـ تضرع و زارى هنگام دعا;

6ـ دو ركعت نماز حاجت, قبل از دعا

7ـ كوچك نشمردن دعا;

8ـ ناچيز دانستن خواسته و نيازها در برابر عظمت خدا;

9ـ همت عالى و بلند نظرى در دعا;

10ـ عمومى كردن دعا;

11ـ دعاى پنهانى كه ارزش آن معادل هفتاد دعاى آشكار است;

12ـ دعاى دسته جمعى;

13ـ حسن ظن به استجابت دعا;

14ـ دعا در وقت ها و مكان هاى مناسب و مقدس;

15ـ اصرار ورزيدن در دعا.(10)

روشن است كه رعايت اين شرايط و آداب هر كدام, نقش سازنده در تقويت ارتباط با
خدا و خودسازى دارند, و انسان را در پاكسازى و بهسازى و حركت صحيح و استوار در
راه تكامل, آماده تر مى سازند, بر همين اساس در دعاى كميل مى خوانيم: ((إللهم
اغفر لى الذنوب التى تحبس الدعإ; خدايا بيامرز آن گناهانى را كه مانع اجابت و
اثر بخشى دعا مى گردند)).

وانگهى در دعاهايى كه در ماه رمضان و غير آن خوانده مى شود, غالبا خواسته هاى
ما در آن دعاها, پاكى دل و عمل, و پرهيز از انحراف و گناه و هرگونه آلودگى است,
و به طور كلى محتواى دعاها نيز در مسير خودسازى است; مثلا هر فرازى از دعاى
ابوحمزه ثمالى كه در سحرهاى ماه رمضان خوانده مى شود, مكتب سازندگى و تهذيب نفس و
صفاى باطن است, به عنوان نمونه در فرازى از آن دعا مى خوانيم: ((إللهم طهر قلبى
من النفاق, و عملى من الريإ, و لسانى من الكذب, و عينى من الخيانه;(11) خدايا
قلبم را از نفاق و دورويى, و كردارم را از ريا و خودنمايى, و زبانم را از دروغ,
و چشمم را از خيانت و بى عفتى پاك كن)).

اينها همه نشان دهنده آن است كه دعا و نيايش صحيح با آداب و شرايط, پشتوانه و
عامل استوار و عميقى براى بهره گيرى از روح رمضان در راه خودسازى است, و مكتب
ماه رمضان با توجه به ابعاد مختلفى كه دارد, از جمله دعا در اين ماه خدا,
عاليترين مكتب سازنده براى پرورش روح پاك و قلب سليم و نيت خالصانه و بى شائبه
است.

بايد سعى كرد كه شيوه دعا كردن را از مكتب خاندان رسالت آموخت, چرا كه اين
موضوع يكى از اركان اصلى دعا است كه دعاهاى مناسب, معقول, پرمعنى و بر اساس
اصول صحيح و حساب شده باشد, چنان كه دعاهايى كه از پيامبر(ص) و امامان(ع) نقل
شده و يا در قرآن ديده مى شود, به روشنى اين مطلب را به ما مىآموزد كه مضامين
دعاها بايد از كيفيت و عمق بالايى برخوردار باشد, به عنوان مثال, حضرت ابراهيم
خليل قهرمان توحيد(ع) پس از تجديد بناى كعبه, چند دعا كرد, كه قرآن دعاى او را
چنين بيان مى كند, او به خدا عرض كرد:

((پروردگارا! از ما بپذير كه تو شنوا و دانايى, پروردگارا ما را تسليم فرمان
خود قرار ده, و از دودمان ما امتى كه تسليم فرمانت باشند به وجود آور! و شيوه
صحيح عبادتمان را به ما نشان ده, و توبه ما را بپذير, كه توبه پذير و مهربان
هستى. پروردگار (پس از من) در ميان مردم پيامبرى از خودشان برانگيز, تا آيات تو
را بر آنها بخواند و كتاب و حكمت را به آنها بياموزد و پاكيزه كند زيرا تو بر
اين كار توانا و آگاه هستى))(12)

پروردگارا! اين شهر (مكه) را شهر امنى قرار ده! و من و فرزندانم را از پرستش
بت ها دور نگهدار, آنها (بت ها) بسيارى از مردم را گمراه ساختند, هر كس از من
پيروى كند از من است, و هر كس نافرمانى من كند, تو بخشنده مهربانى. تو مى دانى
آن چه را كه ما در نهان و آشكار انجام مى دهيم, و چيزى در زمين و آسمان بر خدا
پنهان نيست)).(13)



سه درس مهم از كلاس دعا

دعا و نيايش كه در برنامه ماه رمضان گنجانده شده و نقش بنيانى در تكوين مفهوم
رمضان و روزه را دارد, تنها درخواست روا شدن نياز از درگاه خدا نيست, بلكه
داراى سه بعد است, و به عبارت روشن تر سه درس بزرگ و مهم را بايد از مكتب دعا به
دست آورد و بايد هنگام دعا هر سه, مورد توجه دقيق قرار گيرد:

1 ـ دعا براى دفع بلاها و روا شدن حاجت ها, چنان كه اميرمومنان على(ع) در سخنى
فرمود: ((ادفعوا إمواج البلإ عنكم بالدعإ قبل ورود البلإ;(14) موج هاى بلاها را
قبل از ورودشان, به وسيله دعا كردن از خود دفع كنيد)).

2 ـ در كنار دعا, تضرع, خشوع, مناجات, راز و نياز و ارتباط تنگاتنگ با خدا
وجود دارد كه قطعا چنين خصالى غرورهاى انسان را مى شكند, و دل را آماده پذيرش
مواهب معنوى مى سازد, و به دنبال آن, آرامش خاطر, قوت قلب و روحيه عالى, عايد
انسان مى شود. چنان كه خداوند مى فرمايد: ((إدعوا ربكم تضرعا و خفيه;(15)
پروردگار خود را با تضرع و خضوع و ملتمسانه در آشكار و نهان بخوانيد)).

3 ـ از همه مهم تر, توجه به معارف بلند پايه و محتواى عميق و غنى دعاهايى است
كه از پيامبر(ص) و امامان(ع) به ما رسيده, كه در حقيقت دانشگاه بزرگ انسان سازى
هستند; به عنوان مثال, دعاى اول صحيفه سجاديه و خطبه اول نهج البلاغه, هر دو
هم سان, معارف اسلام را در سطح عالى تبيين مى كنند, و درس هاى سودمندى از معارف و
عرفان حقيقى را به ما مىآموزند.

توجه عميق به محتواى دعاها موجب ارتقاى سطح معلومات و معرفت شده و آشنايى
انسان را به مفاهيم و ارزش هاى بلند سازنده و تكامل بخش كه در رإس آنها مسإله
توحيد و ابعاد آن است. چندان برابر مى كند, جمعى به امام صادق(ع) عرض كردند: چرا
ما دعا مى كنيم, ولى به اجابت نمى رسد؟

امام در پاسخ فرمود: ((لانكم تدعون من لا تعرفونه;(16) زيرا كسى را مى خوانيد كه
او را نمى شناسيد)). يعنى در كنار دعا بايد توجه به معارف و شناخت خدا و اصول
تكامل نيز وجود داشته باشد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) علا مه مجلسى, بحارالانوار, ج71, ص221.
2 ) همان, ج77, ص168.
3 ) فرقان (25) آيه77.
4 ) مومن (40) آيه60.
5 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج2, ص466.
6 ) علا مه طبرسى, مجمع البيان, ج8, ص529.
7 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج1, ص468.
8 ) علا مه مجلسى, بحارالانوار, ج93, ص300.
9 ) محمد بن يعقوب كلينى, اصول كافى, ج2, ص468.
10 ) اقتباس از محمدى رى شهرى, ميزان الحكمه, ج3, ص260 تا 267.
11 ) محدث قمى, مفاتيح الجنان, ص386.
12 ) بقره (2) آيه127 تا 129.
13 ) ابراهيم (14) آيه 35 تا 38.
14 ) علا مه مجلسى, بحارالانوار, ج93, ص289.
15 ) اعراف (7) آيه5.
16 ) بحارالانوار, ج93, ص368.

عدالت سازشكارى ندارد!

اشاره:

در دو بخش پيشين گفتيم: با اين كه عدالت خواهى يك خواسته فطرى است و
پيامآوران خدا براى تحقق قسط و عدل برانگيخته شده اند, اما بشر همواره كابوس
وحشتناك ستم و تبعيض را شاهد بوده است. راز اين فاجعه را بايد در انحراف از
جاده انبيا و خودمحورى هاى بشر جستجو كرد و تا انسان به عنوان يك فرد و يك عامل
تعيين كننده با هدايت آسمانى تربيت نشود و به صفت عدالت متصف نگردد, عدل
اجتماعى هرگز تحقق نيافته و از دايره شعار فراتر نخواهد رفت. و اينك ادامه سخن.


دست توانا و عدالت گستر الهى بر اساس حكمت بى چون خود امكانات معيشت انسان ها
را به گونه اى آفريده كه هر اندازه نسل ها گسترش يابند بتوانند از زمينه هاى موجود
در خشكى و دريا و معادن و ذخاير بهره گيرند و چنان كه مى بينيم هر روز ابعاد
جديدى از نعم الهى و منابع نوينى در سياره خاك بر روى بشر گشوده مى شود كه همپاى
زمان مى تواند پاسخ گوى نياز انسان ها در بسيط خاك و استمرار نسل ها باشد و هم اين
نعمت ها را متناسب با استعداد و مصلحت انسان ها تقسيم كرده و استفاده و بهره گيرى
از آن را به تلاش انسان موكول ساخته است, هم چنان كه براى توزيع عادلانه آنها نيز
هدايت و رهبرى لازم را فرموده است. در قرآن كريم فرمود: ((نحن قسمنا بينهم
معيشتهم فى الحياه الدنيا;(1) ما رزق و روزى آنها را در زندگى دنيا ميان آنها
تقسيم كرديم… )).

از سوى ديگر, حكمت ازلى انسان ها را با استعدادهاى گوناگون و گرايش هاى متفاوت
نه به طور يك سان و يك نواخت و با استعداد واحد آفريده, تا هر فرد يا هر گروه
به سوى شغل و حرفه اى كشيده شوند و در اين كارگاه هستى نقش خويش را ايفا كنند,
مشاغل تقسيم گردد خلاها و جايگاه هاى مختلف اجتماعى پرشود, به تصرف درآيد يكى در
پى دانش و هنر, ديگرى حرفه و صنعت, يكى كشاورزى ديگرى دامدارى, يكى مديريت و
ديگرى تعليم و تربيت و… بالاخره كارها زمين نماند و چرخ هاى زندگى به گردش
درآيد و جامعه مدنى شكل بگيرد و رشد و تكامل انسانى صورت پذيرد. خوب با چنين
فلسفه اى كه ضرورت حيات بشر آن را ايجاب مى كند, ناگزير بايد اختلاف سطح و درجه
پديد آيد و هرگز نبايد انتظار داشت همه در يك سطح باشند. لذا خداوند اختلاف
مراتب و درجات مردم را به خود نسبت داده و در ادامه همان آيه مى فرمايد: ((… و
رفعنا بعضهم فوق بعض درجات ليتخذ بعضهم بعضا سخريا…;(2) و درجات برخى از آنها
را فوق بعضى قرار داديم تا يكديگر را مسخر كنند و به استخدام گيرند)), و از
همين جاست كه تعاون اجتماعى و تشريك مساعى و تبادل منافع صورت مى پذيرد.



تعاون و تعادل

بدين ترتيب آيه فوق دو نكته مهم و بنيادين در زندگى اجتماعى را برمى شمارد:

نكته اول: تقسيم روزى انسان ها از سوى حق تعالى است كه مبدا هر فيض است, چه در
مسائل معنوى (مانند نبوت و امامت) و چه در مسايل مادى و معيشتى؟ و هيچ كس را در
اين امر ياراى استقلال نيست, زيرا ممكن الوجود هرچه دارد, از سرچشمه ازلى واجب
الوجود است. نهايت آن كه انسان ها بايد باتلاش و كوشش روزى مقسوم را بجويند كه
عالم, عالم اسباب است و چنان كه قرآن كريم تصريح مى كند آدمى تنها حاصل سعى و
كوشش خود را برداشت مى كند: ((و ان ليس للانسان الا ما سعى))(3).

و به قول سعدى:

((رزق هر چندبى گمان برسد

شرط عقل است جستن از درها

گرچه كس بى اجل نخواهد مرد

تو مرو دردهان اژدرها))



نكته دوم: تعاون و تعامل در حيات اجتماعى نوع بشر ضرورتى اجتناب ناپذيراست و
اختلاف استعدادها و درجات انسان ها با اين فلسفه است, تا نيازهاى گوناگون بشر
باتشريك مساعى و استخدام يكديگر و تبادل منافع و تقسيم مشاغل تامين گردد كه
بدون آن هرگز زندگى اجتماعى ميسر نيست و چنان كه ملاحظه مى كنيم توسعه و تكامل
علم و صنعت حرفه و فن و … و جامعه و مدنيت در همين اختلاف طبقات و تبادل كار و
محصول كار است و اگر هم افراد بشر با استعداد و ظرفيت يك سان و يك نواخت آفريده
مى شدند, امكان نداشت به استخدام يكديگر تن در دهند و در كنار يكديگر يك زندگانى
مبتنى بر تعاون داشته باشند. چنان كه به تنهايى قادر به تامين زندگى نبودند. كه
معنى آيه ((و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات ليتخذ بعضهم بعضا سخريا)) نيز همين است.
به علاوه با همين اختلاف سطح, آنان را در معرض آزمايش قرار مى داده و فقير و غنى
و قوى و ضعيف هر يك وسيله آزمايش يكديگرند.



پديده استثمار و استعمار

اختلاف درجات و امر معيشت در وراى بعد مثبت و سازنده در تكامل انسان است,
باخاطره تلخ استثمار و استعمار و بهره كشى و ضعيف كشى همراه بوده و كارنامه سياه
استضعاف و استكبار را رقم زده است. رشد عقلى و علمى و توسعه فرهنگ و روابط و
تمدن نيز نتوانسته از بحران بكاهد و بلكه با توسعه روابط و تبديل پنج قاره به
دهكده جهانى و كشف حيله هاى سياسى نوين و ابزارهاى تبليغاتى مدرن و ترفندها و
فنآورىهاى روانى اجتماعى و نظامى گرى در ابعادى وسيع تر از گذشته چهره نموده و
شكاف طبقاتى فقر و غنا و قوى و ضعيف و نژاد و تبار را عميق تر كرده است. اگر در
گذشته جنگ ها با تير و كمان و شمشير بوده است, امروزه غول تكنولوژى تسليحاتى
تلفات را به ارقام نجومى رسانيده و تنها در جنگ جهانى اول و دوم چهل ميليون
كشته و هشتاد ميليون معلول و آواره بر جاى نهاده است و ضايعات جنگ با گذشت ده ها
سال هنوز باقى است و به همين قياس در جنگ ها و درگيرىهاى منطقه اى ديگر… پس از
جنگ هاى جهانى به منظور جلوگيرى از تكرار آن چه در گذشته اتفاق افتاد و در حقيقت
حفظ منافع دولت هاى بزرگ به فكر تشكيل سازمانى افتادند كه حقوق بشر را در سطح
بين المللى تضمين كند!! و از اينجا سازمان ملل و شوراى امنيت شكل گرفت و اعلاميه
جهانى حقوق بشر تهيه و تصويب شد. اين اعلاميه هر چند موارد مثبتى در حقوق
بين الملل دربرداشت, اما اين سازمان كم تر حركتى در جهت حمايت از ملل ضعيف از خود
نشان داده و قطعنامه هاى آن هرگاه به نفع جهان سوم بوده پشتوانه اجرايى نداشته
است. همين سازمان براى نخستين بار رژيم صهيونيستى را به رسميت شناخت و
قطعنامه هاى آنان نيز در جهت محكوميت جنايات رژيم اشغال گر تشريفاتى بوده آن هم
از سوى امريكا وتو شده است. ((حق وتو)) براى پنج كشور امريكا, شوروى, چين,
فرانسه و انگليس يك سند زنده ننگ بار وابستگى سازمان ملل و شوراى امنيت به دول
سلطه گر و امپرياليستى است. بنابراين, سازمانى كه آلت دست ابرقدرت ها بوده و
امروز نيز در خدمت شيطان بزرگ و محافل صهيونيستى است و با اين كه آمريكا بدهى
خود را به سازمان نمى پردازد, اما ابزار بى مزد و مواجب ايالات متحده شده است,
بااين حال چگونه مى توان انتظار داشت چنين سازمانى حافظ منافع ملل ضعيف باشد؟!
در جريان جنگ خليج فارس مصوبات اين سازمان به امريكا و متحدانش جواز حمله به
عراق را داد, چون منافع غرب در ميان بود, اما در ماجراى بوسنى و هرزه گوين چون
امريكا منافعى نداشت و از نفوذ بيش تر اسلام در منطقه هراس داشتند سازمان ملل و
شوراى امنيت نظاره گر جنايات قرون وسطايى صرب ها نسبت به مسلمانان اين كشور بودند
و حضور بعدى آنها نيز در جهت منافع سياسى امريكا و غرب و بى رنگ كردن نيروهاى
اسلامى در منطقه بود بدين سان ملل تحت سلطه هرگز نمى توانند به اميد حمايت
اين گونه سازمان ها باشند, بلكه براى اجراى عدالت بايد با تكيه بر نيروى خودى و
مكتب الهى براى حق و عدل قيام كنند, زيرا حق گرفتنى است نه دادنى!



عناصر تحقق عدالت

تجربه تاريخى حيات انسان نشان داده كه تنها با تكيه بر مكتب آسمانى و اعتماد
بر تربيت شدگان اين مكتب به چشم انداز عدالت مى توان اميد بست. قرآن كريم در
فلسفه بعثت پيامبران تاكيد مى ورزد كه ارسال رسل و انزال كتب به منظور تحقق قسط
و عدل بوده و خداوند امكانات چنين آرمانى را فراهم ساخته است: ((لقد ارسلنا
رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط و انزلنا
الحديد فيه بإس شديد و منافع للناس وليعلم الله من ينصره و رسله بالغيب ان
الله قوى عزيز;(4) به راستى ما پيامبران خود را با دلايل روشن فرستاديم و با
آنها كتاب (آسمانى) و ميزان (شناسايى حق و قوانين عادلانه) نازل كرديم تا مردم
به قسط و عدل قيام كنند و آهن را پديد آورديم كه در آن قدرت و صلابت است و نيز
سودهايى براى مردم, تا خداوند بداند (معلوم دارد) چه كسى او پيامبرانش را
باايمان به غيب يارى مى رساند و خداوند نيرومند و پيروزاست)). اين آيه مشتمل است
بر چندين ركن بنيادين عدالت اجتماعى:

1ـ منبع قانونى و حقوقى عدل, همانا احكام و آيات و بينات و قوانين عادلانه اى
است كه خداوند به وسيله پيامبران نازل فرموده: ((ركن اول = قانون)).

2ـ پيامبران به منظور اقامه قسط و عدل برگزيده شده و خود سكان دار عدالت
اجتماعى بوده اند ((ركن دوم = مجرى قانون)) و نظر به اين كه قسط و عدل براى
هميشه تاريخ حيات انسان است اوصياى ايشان و نزديك ترين افراد به آنها عالمان
دين وارثان انبيااند چنان كه رسول خدا فرموده: ((العلمإ ورثه الانبيإ)).

3ـ آهن با عدالت و قسط رابطه اجرايى دارد, زيرا هم عامل اقتدار است و هم
وسيله مبارزه با ظلم و ستم و ارعاب متخلفان و سركوب متجاوزان, ((علاوه بر منافع
صنعتى)).

بنابراين عدالت از قدرت تفكيك شدنى نيست و دين و سياست و جهاد و مبارزه با
يكديگر پيوند خورده اند.

4 ـ پيامبران در تحقق اين هدف به كمك مردم نياز دارند, مردمى كه باايمان به
غيب دين خدا را يارى دهند و در تحقق عدل اجتماعى با پيامبران و مجريان عدل
همكارى و همراهى داشته باشند: ((زمينه اجتماعى و مساعدت مردمى)).

به طور خلاصه اين چهار اركان عدالت اند: ((قانون, دستگاه اجرايى,
پشتوانه اجرايى, حضورمردمى)) كه در مباحث عدالت اجتماعى به شرح و بيان هريك بايد
پرداخت.

براى ما كه قرآن را تنها كتاب آسمانى قابل اعتماد مى دانيم و آن را مشتمل بر
احكام و قوانين زندگى ساز و جامع مصالح و منافع ناس, مى شناسيم و فقه اسلامى كه
برگرفته از كتاب و سنت و سيره نبوى و امامان معصوم است تنها منبع قوانين حقوقى
مااست, در بند اول جاى سخن نيست و كليات آن چه در كتاب و سنت آمده, مورد اتفاق
و پذيرش عموم مسلمين است. همه بحث ها و سخن ها در عامل دوم است. در عصر رسالت نيز
ميان فرق مسلمين جاى گفتگو نيست كه مدار حق و باطل و مجرى عدل و محور عدالت و
مسائل و احكام شريعت شخص رسول الله(ص) است. اما مشكل هنگامى بروز مى كند كه رسول
خدا(ص) رخت برمى بندد و اختلافات پديد مىآيد با اين كه آن حضرت براى دوران هاى بعد
از خود نيز به امر الهى محور حق و عدل را مشخص فرمود و بدين منظور اميرمومنان
على ـ عليه السلام ـ و فرزندان او ائمه طاهرين را برگزيده است.

در اين جا از ميان صد روايت متواتر كه مورد اتفاق شيعه و سنى است و در جوامع
روايى فريقين ضبط شده است , تنها به نقل يك روايت از منابع اهل سنت بسنده مى كنيم.
پيامبراكرم(ص) فرمود: ((ياعلى إنت اول الناس ايمانا بالله و اوفاهم بعهدالله
و إقومهم بامرالله و إقسمهم بالسويه و إعدلهم فى الرعيه و ابصرهم بالقضيه و
اعظمهم عندالله مزيه;(5) اى على! تويى نخستين كسى كه از ميان مردم به خدا ايمان
آورد و به پيمان خدا به نيكوترين وجه وفا كرد و به امر خدا قيام نمود و
(بيت المال را) به تساوى قسمت كرد و به عدل و داد ميان رعيت عمل نمود تويى
آگاه ترين آنها به حكم و داورى و دارنده مزيت افزون تر از همه نزد خدا)).



اسطوره عدالت

بنابراين در غوغاسالارى عصر خلافت حاكمان كه عدل اسلامى بازيچه هواهاى نفسانى
شده بود و كار بدان جا رسيد كه عناصر منافق و معاندى چون معاويه و يزيد بر مسند
پيامبر تكيه زدند. تنها شاهراه حق و عدل اميرالمومنين(ع) بود كه حتى غير
مسلمانان آن حضرت را ((نداى عدالت انسانى ناميدند)) و در بيان فضائل و دانش و
عدل و كمالاتش داد سخن دادند. على(ع) براى همه مسلمانان به ويژه ما كه داعيه دار
ولايت و تشيع او مى باشيم, ميزان حق و ترازوى عدالت است.

و ما كه طرفدار نظامى هستيم كه بر مكتب ولايت پى ريزى شده بايد گفتار و كردار و
سيره مبارك او را در سياست, مديريت, حكومت, قضاوت, اموال و حقوق و شئون ديگر
زندگى و كشوردارى ملاك عمل قرار دهيم. در اينجا از ميان صدها كلمه, خطبه و
نامه اى كه از مولاى متقيان روايت شده است, به چند مورد مى نگريم: آن حضرت در اين
كه بقاى دولت و نظام حكومت به عدل و داد وابسته است مى فرمايد: ((من عمل بالعدل
حصن الله ملكه;(6) آن كس كه براساس عدل عمل كند خداوند ملك و دولت او را از
تباهى مصون دارد)).

و در فضيلت عدل مى فرمايد: ((لاعدل افضل من ردالمظالم;(7) بهتر از رد مظالم و
جلوگيرى از ستم عدالتى وجود ندارد)).

در خصوص اموال مسلمين و حقوق توده هاى مردمى با جديت و قاطعيت تمام كارگزاران
خود را به حفظ اين حقوق و پرهيز از حيف و ميل بيت المال همواره توصيه مى فرمود و
كم ترين گذشت و اغماض در مورد متخلفان روا نمى داشت.

از جمله در نامه به يكى از عمال خود مى نويسد: ((درخصوص تو به من گزارش داده
شد كه اگر درست باشد و تو چنين كارى كرده باشى خدا را به خشم آورده و امامت را
نافرمانى نموده و به امانت خيانت كرده اى. و امانت را به خوارى و رسوايى كشيده اى.
به من گزارش رسيده كه تو زمين را برهنه كرده اى (محصولآن را به غارت برده اى) و
آن چه زيرقدم تو بوده برداشت كرده و هرچه در اختيار داشته اى خورده اى هرچه زودتر
صورت حساب خود را بفرست و بدان كه حساب خدا از حساب رسى مردم عظيم تر است.))(8)

هم چنين به يكى ديگر از عمال خود كه به حيف و ميل بيت المال دست زده بود
نامه اى تند و مفصل نوشت و او را مورد نكوهش قرار داد كه:
((من به تو اعتماد كردم و تو را صاحب سر خود قراردادم به جهت امانتى كه در تو
سراغ داشتم. اما همين كه ديدى امانت دارى در زمانه خوار گشته است تو نيز خيانت
كردى… گويا تو حجت و بينه اى از خدا دريافت نداشته اى كه درصدد دشمنى با اين
امت برآمدى و شتابان به بيت المال هجوم آوردى و آن چه در توان داشتى از اموال و
حقوق پيرزنان و يتيمان, همچون گرگ ربودى و با خاطرى آسوده به حجاز بردى گويى
اينها ميراث پدر و مادرت بوده است. سبحان الله! آيا تو به معاد ايمان ندارى؟ يا
از مداقه حساب آخرت نمى هراسى؟ تو را ما فردى عاقل مى دانستيم! چگونه آب و خوراك,
گواراى تو است در حالى كه مى دانى حرام مى خورى و حرام مى نوشى؟ چگونه با اموال
يتيمان و بيوه زنان و مومنان و مجاهدان كنيزان مى خرى, و زنان به همسرى مى گيرى؟!
از خدا بترس و حق اين مردم را به آنها بازگردان كه اگر اين كار را نكنى و
خداوند به من امكان دهد با اين شمشير تو را مجازات خواهم كرد. و سرانجامى جز
دوزخ نخواهى داشت. به خدا قسم اگر حسن و حسين كارى را كه تو كردى مرتكب مى شدند
از آنهاحمايت و هوادارى نمى كردم تا حق را از آنان بستانم و ظلمى كه نموده بودند
كيفر كنم…)).(9)

و نيز در خطبه اى كه در آغاز خلافت خود ايراد نمود با اشاره به لجام
گسيختگى هايى كه در عهد عثمان در بيت المال رخ داده و اموال مسلمين را به اين و
آن بخشيده بودند با قاطعيت هرچه تمام تر فرمود: ((به خدا اگر ببينم كه با اين
عطايا و بخشش ها زنانى را كابين بسته اند يا كنيزان با آن خريده اند, آن را به
بيت المال باز مى گردانم, زيرا در عدالت گشايش است و كسى كه عدل بر او تنگ آيد
تحمل ظلم و ستم بر او گران تر است)).(10)

((آگاه باشيد تيره روزىها درست همانند روزى كه پيامبر برگزيده شد (عهد
جاهليت) بار ديگر به شما روى آورد… به خدا شما غربال مى شويد و همانند ديگ
جوشان زير و زبر خواهيدشد آن چنان كه بالا پايين و پايين بالا قرار گيرد و آنان كه
در اسلام سبقت داشتند و كنارزده شده بودند سر كار خواهندآمد و كسانى كه با حيله
و تزوير جلو افتاده بودند عقب رانده خواهند شد)).



امروز نهيب اميرمومنان متوجه ماست

ما كه مى خواهيم پس از چهارده قرن فترت در حكومت اسلامى نمودارى از حاكميت قرآن
باشيم و عدالت على(ع) را به جهانيان ارائه دهيم و طلايه دار امامت امم باشيم بايد
بدانيم قوام نظام ما, فرهنگ ما, سياست ما و انقلاب ما به عدالتى با قاطعيت على(ع)
نيازمند است, مردمى كه با تمام توش و توان نداى امام خود را پاسخ داد و عصاره
جان و عزيزان را به پاى درخت انقلاب نثار كرد تا اين ((شجره طيبه)) به ثمر نشيند
و ((وعده الهى)) با حاكميت مومنان تحقق پذيرد, نمى تواند ناظر بى عدالتى و ستم
اجتماعى و شكاف طبقاتى و فقر و غنا باشد, سرمايه دارى بى قيد و شرط را از يك سو و
عسرت و نكبت را از سوى ديگر در پاره اى قشرها نظاره كند. امروزه ثروت اندوزى,
رشوه خوارى, رباخوارى و حق و حساب به شيوه اى وحشتناك ظهور كرده و در حال رشد
كردن است و اگر اين غده سرطانى در نطفه نابود نشود پيكر جامعه را عليل خواهد
كرد و ارزش ها را به نابودى خواهد كشاند خودسرى و رسوايى مالى و تخلفات در
شهردارىها حيثيت انقلاب را لكه دار كرده و مديريت ها را زير سوال برده و روح
بدبينى و يإس را دميده است, شعار حمايت از بى خانمان ها و تامين مسكن با عوارض
كلان و نرخ تراكم كه ازسوى شهردارىها همزمان بااين شعار به دو برابر افزايش
يافته شعارى ديوارى و نقش برآب و مسخره بيش نيست, برج سازى به شيوه اى نامعقول و
نامناسب بافت شهرى را خراب كرده و فضاى پردود و جهنمى تهران را تنگ تر كرده و
هريك از اين برج ها خنجرى است بر دل مستضعفان و تيرى برچشم بى خانه ها و
اجاره نشين ها كه در يك اطاق اجاره اى زاده شده و در همان اطاق ها مى ميرند و سرنوشت
نسل هاى بعدىشان نيز نامعلوم است. اتومبيل هاى بيست ميليونى تا صدميليونى خط
بطلانى است بر شعار مبارزه با تجمل گرايى و رفاه طلبى و استثمار و اسراف كارى …
نمايشگاه هاى بزرگ بين المللى لباس و لوازم مصرفى و كالاهاى لوكس خارجى زنگ خطرى
است از نفوذ مصرف گرايى و بازاريابى به نفع خارجى ها و نيشخندى بر خود اتكايى و…
تبليغات انتخاباتى مصداق بارزى است از ريخت و پاش گستاخانه بيت المال و اسراف
كارى. راستى اگر قرار است عدالت اسلامى, كه عمود اجتماع و سنگ زيرين ارزش هاست,
به اجرا درآيد, بايد پا را از شعار فراتر نهاد. اگر بنا باشد ارزش هاى انقلاب
اسلامى به دست نسل هاى بعدى برسد و هجوم فرهنگى تبليغى بيگانه بى اثر گردد و فساد
از جامعه رخت بربندد اين جز با عدالت اجتماعى در عرصه عمل و قاطعيت در حق و
گرفتن حلقوم رفاه طلبان و مترفين راه ديگرى ندارد. زيرا باعدالت دل ها آرام
مى گيرد و قلب هاى فرار سامان مى پذيرد. چنان كه در خطابه صديقه كبرى(ع) آمده:
((والعدل تنسيقا للقلوب)). اگر قرار است عدالت به اجرا درآيد چاق و لاغر و قوى و
ضعيف ندارد. خدمات يك فرد يا يك نهاد هرگز دليل برآن نيست كه از تخلفات و لوث
كردن مسئوليت او چشم پوشى شود همان گونه كه على(ع) فرمود: ((اگر حسن و حسين(ع)
تخلفى مى كردند از سياست و مجازات من در امان نبودند اجراى عدالت سازش كارى و
غمض عين نمى شناسد)). على عليه السلام مى فرمايد: ((لايقيم امر الله سبحانه الا من
لايصانع و لايضارع و لا يتبع المطامع;(11) امر خدا را به پا نمى دارد مگر كسى كه
سازش كار نباشد رنگ پذير نباشد و تحت تإثير طمع قرار نگيرد)) و اين سخن على(ع)
را بايد هر مسولى نصب العين در اتاق كار خود قرار دهد و در عمل به آن بكوشد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) زخرف(43) آيه 32.
2 ) همان.
3 ) نجم(53) آيه 39.
4 ) حديد(57) آيه 25.
5 ) حليه الاوليا, ج1, ص66 و الرياض النضره, ج3, ص176.
6 ) و 7 ) تصنيف غرر الحكم, ص446.
7 ) نهج البلاغه, نامه 40.
8 ) همان نامه 41.
9 ) همان نامه 14.
10 ) همان نامه 15.
11 ) همان, قصار, حكمت 110.

آخرين قسمت

4ـ كسى نگفته است ميليون ها ميليون مسلمان طاعتشان مقبول نمى افتد و همه در جهنم اند , كسى معيار بهشت و جهنم را به دقت نمى داند: (( ليس بإمانيكم ولا إمانى إهل الكتاب من يعمل سوءا يجز به ; بهشت و جهنم نه بر اساس آرزوهاى شما تقسيم مى شود و نه بر اساس آرزوهاى اهل كتاب بلكه هركس كار بدى انجام دهد جزاى آن را خواهد ديد)). نه تنها در مقابل مسلمانان ديگر كه در مقابل اهل كتاب خدا چنين مى فرمايد , معيار بهشت و جهنم آروزهاى ما نيست . در روايتى از إمير المومنين ـ عليه السلام ـ آمده است : ((يكى از درهاى بهشت براى مسلمانانى است كه شهادت به وحدانيت داده اند و ذره اى از بغض ما اهل بيت نداشته اند)) .
عمل هرچه باشد چه خوب و چه بد , چه كم و چه زياد در آن جهان اثر دارد, و اين معقول نيست كه چنگيز و هيتلر و صدام, با تبهكاران معمولى دريك جا باشند . هم چنان كه بهشت را ((درجات)) است, ((جهنم)) را نيز ((دركات)) است . پس جهنميان نيز از عمل خوب خود در اين جهان نفعى مى برند, هر خدمتى كه انسان به دين خدا كند و براى خدا باشد در اين جهان و آن جهان در سعادت او موثراست و البته محاسبه نهائى را فقط خدا مى داند .
5 ـ نمى دانم منظور از اين جمله كه آيا عيسى ـ عليه السلام ـ فقط براى اين بود كه جمعى عظيم مشرك شوند و آيين تثليث را برگيرند چيست ؟ آيا اين نويسنده مى خواهد عقيده ((تثليث)) را در ميان مسيحيت انكار كند كه اين انكار آفتاب است ؟ آيا مى خواهد آن را هم از صراطهاى مستقيم خداوند معرفى كند, كه ظاهرا چنين است! پس با صريح آيات قرآن كه خودرا پيرو آن مى داند, چه مى كند ؟ خداوند از زبان عيسى مسيح ـ عليه السلام ـ نقل مى كند كه به پيروانش فرمود : (( وان الله ربى وربكم فاعبدوه هذا صراط مستقيم فاختلف الا حزاب من بينهم ; الله پروردگار من وشما است اورا بپرستيد اين راه راست است , ولى گروه هاى مختلف در ميان آنها پديد آمد)). و مى فرمايد : (( لقد كفر الذين قالوا ان الله هو المسيح بن مريم وقال المسيح يا بنى اسرائيل اعبدوا الله ربى وربكم … ; آنان كه خدارا با مسيح متحد مى دانند كافرند, در حالى كه مسيح به بنى اسرائيل گفت خدارا كه پروردگار من و شماست بپرستيد)); (( لقد كفر الذين قالوا ان الله ثالث ثلا ثه وما من اله الا اله واحد … ; كافر شدند آنان كه گفتند خدا يكى از سه چيز است, در حالى كه معبودى جز خداى يكتا نيست)). و در جاى ديگر: (( واذ قال الله يا عيسى بن مريم إإنت قلت للناس اتخذونى وامى الهين من دون الله قال سبحانك ما يكون لى إن إقول ما ليس لى بحق ان كنت قلته فقد علمته … ; و هنگامى كه خداوند فرمود : اى عيسى بن مريم, آيا تو مردم را گفتى كه من ومادرم را به جاى خدا بپرستيد ؟ عيسى گفت : منزهى تو , ياراى من نيست كه سخنى به جز حق بگويم , اگر گفته بودم تو آن را مى دانستى )).
آيا بازهم شكى در اين هست كه اينان كه قائل به تثليث اند, پيرو عيسى نيستند , نه اين كه او ((مضل)) بوده است و (نعوذ بالله) از سوى شيطان آمده است . او از سوى خداى رحيم و رحمان آمده است و براى هدايت خلق , ولى پيروان واقعى او جز عده قليلى نبودند, هم چنان كه دعوت انبيا در طول تاريخ بشر به شهادت قرآن دچار اين مشكل بوده است .
درباره قوم لوط, خداوند از زبان ملائكه مى فرمايد : (( فما وجدنا فيها غير بيت من المسلمين ; ما در آن شهر فقط يك خانه از مسلمانان ديديم)). كه منظور همان خانه لوط ـ عليه السلام ـ است, و درباره دعوت حضرت موسى ـ عليه السلام ـ آمده است : (( فما آمن به الا ذريه من قومه ; پس كسى به او ايمان نياورد, جز جماعتى از قوم خودش )). و درباره دعوت نوح ـ عليه السلام ـ: (( وما آمن معه الا قليل ; ايمان نياورد با او جز اندكى )). و هم چنين … بلكه به طور كلى مى فرمايد : (( وقليل من عبادى الشكور ; اندكى از بندگان من سپاسگزارند )).
6ـ اين جمله از يك مدعى توحيد بسيار عجيب است كه ((با اين منطق همواره منطقه عظيمى از عالم و آدم تحت سيطره وسلطنت ابليس است و بخش لرزان و حقيرى از آن در كفالت خداست)) . گويا ابليس و پيروانش از سيطره و سلطنت خداوند خارج اند و تحت كفالت الهى نيستند . هيچ موحدى, ابليس را در مقابل خدا قرار نمى دهد , هيچ قدرتى در مقابل خدا وجود ندارد , شيطان و انسان , گمراهان و ره يابان , همه تحت كفالت اويند وهمه را او قدرت داده است و همواره مى دهد .
گمان نيست, بلكه احتمال هم نمى رود كه نويسنده اين نوشتار اين مطلب را نداند, ولى معلوم نيست چه انگيزه مهمى در پيش بوده كه بديهيات توحيد را ناديده گرفته است .
7ـ عناوين كافر و مومن فقهى دنيوى نيستند, بلكه عناوينى قرآنى هستند . قرآن مردم را به دو دسته متمايز تقسيم كرده است: (( هو الذى خلقكم فمنكم كافر ومنكم مومن ; او شمارا آفريده است پس بعضى كافر شدند و بعضى ايمان آوردند)). (( فمنهم من آمن به ومنهم من صد عنه ; بعضى به آن (شريعت آسمانى) ايمان آوردند و بعضى نه تنها خود ايمان نياوردند كه مانع ايمان ديگران نيز شدند )). و اكثر هم كافران اند: (( فإبى إكثر الناس الا كفورا ; اكثر مردم به جز كفر مسلكى را نپذيرفتند)). (( وإكثرهم الكافرون ; اكثر آنها كافرند)). و قرآن پر است از (( الذين كفروا )) و صفات خاص آنها و پى آمد كفرشان و عاقبت كارشان و (( الذين آمنوا )) وخصال و اعمال آنها و جزاى عملشان وموفقيتشان در دنيا و عقبى, و هرگز اين امتياز و جدايى صف, بر كسى كه قرآن را قدرى ورق بزند, پوشيده نيست .
در اين مقاله به مطلبى اشاره شده است كه ممكن است, در ذهن اكثر مردم منشإ شبهه اى باشد , و آن اين كه اگر ما بر حق باشيم, اين از حسن اقبال و بختيارى ماست كه در خانواده اى و شهرى و جامعه اى و كشورى مسلمان و شيعه مذهب و متدين متولد شده ايم و نشإت يافته ايم و اگر در خانواده اى مسيحى يا يهودى بوديم به همان دين در مى آمديم . و چون حسن اقبال نمى تواند معيار درستى راه باشد, پس نويسنده نتيجه گرفته است كه همه راه ها راست و درست است .
جواب اين است كه شكى نيست كه اين از ((حسن اقبال)) ماست و اين نعمتى است كه خداوند به ما عطا فرموده و بايد اورا سپاسگزار باشيم, هم چنان كه امام حسين ـ عليه السلام ـ در دعاى عرفه از نعمت هاى الهى, يكى را همين برمى شمارد كه او را در دوران حكومت كفر به دنيا نياورد, بلكه در عهد اسلام به دنيا آورد و زمينه و محيط مساعد براى كمال معنوى او فراهم نمود . اصولا اين غير قابل انكاراست كه محيطهاى مختلف در سعادت و شقاوت انسان موثر است, همچون ساير عواملى كه از اختيار انسان خارج است . حتى اگر ((پلوراليسم)) را بپذيريم, ولى محيطهايى كه انسان را به جنايت كارى سوق مى دهد بدون شك با محيطهاى آرام, مختلف است, و اين از حسن اقبال كسانى است كه در اين محيط اند . بدون شك مردمى كه در دوران طاغوت يا قبل از پديد آمدن اسلام مى زيستند, زمينه فساد اخلاقى و اعتقادى و فرهنگى براى آنها فراهم بود و در دوران اسلام و حاكميت دين كمتراست . و اين از حسن يا سوء اقبال است , ولى اين هرگز دليل درستى همه راه ها نيست , و هم چنين دليل بر جبر و عدم اختيار نيست , و مواخذه آن بدبختان ظلم نيست , زيرا هركس را خداوند به اندازه اى كه حجت بر او تمام شده است, مواخذه مى كند , هرگز جنايت كار دوران جاهليت, مانند جنايت كار دوران اسلام مواخذه نمى شود .

ولايت فقيه :
در اين مقاله مسإله ((ولايت فقيه)) نيز مورد حمله قرار گرفته است كه: ((عمده دليل آن روايت عمر بن حنظله است كه جمعى در ثقه بودنش شك دارند , و مضمون آن هم سوالى است مربوط به نزاع جزئى بر سر ارث و طلب , و لفظ وارد در آن هم حكم و حاكم است كه ذو وجوه و محتمل المعانى است , ودلالت روايت هم بر مقصود به هيچ وجه روشن و محكم واجماعى نيست …)) .
البته اين مطلب به صورت مثال ذكر شده است, ولى خواننده مقاله متوجه مى شود كه از بخش هاى مهم مقاله است و اگر نگوييم مقصود اصلى همان است, حد اقل يكى از اهداف اساسى اين نوشتاراست . و اين مايه تعجب است كه چرا اين همه دشمنى با اين پديده پر بركت از سوى بعضى مدعيان دين مى شود . به فرض كه هيچ دليلى بر ((ولايت فقيه)) نباشد, ولى واضح است كه در سايه اين اعتقاد وحدت ملى و دينى به وجود آمد , و اين ولايت فقيه بود كه ديو طاغوت را از سرزمين اسلامى بيرون كرد و آن را از سلطه اجنبى نجات داد , و همين اعتقاد معجزه گر بود كه در جنگ هم مانع پيروزى همه هم پيمانان استعمارگر و دشمنان اسلام شد , و اگر جز اين بود مايا بايد تن به شكست مى داديم يا دست در دست اجنبى مى نهاديم . آيا با چنين پديده اى ستيز و مبارزه رواست ؟!
بگذريم از اين كه دليل آن به روايت عمر بن حنظله اختصاص ندارد و اين روايت روايتى است عميق و ائمه ـ عليهم سلام الله ـ فرموده اند كه فقيه كسى است كه كنايات و اشارات مارا بداند .
البته نويسنده , اين مثال را براى مطلبى شامل تر آورده است و آن اين كه اصولا دين , مايه ارزشمندى و تكيه گاه محكمى ندارد , مطلبى به اهميت حاكميت در چنين روايتى گنجانده شده است واين به دليل توفيقى است كه جائران و طاغوتيان در محصور كردن امامان شيعه يافتند كه به آنان اجازه نشر آزادانه آراى خود ندادند و اين محروميتى عظيم در دين براى شيعيان و به اعتقاد شيعيان (!!!) براى كل اسلام پديد آورده است .
تا اين جا سخن از فقر فرهنگى شيعه است و از اين پس اشاره به نقص قرآن و عدم موفقيت … در كامل كردن دين است, عبارت مقاله چنين است : ((آيا اگر حيات مبارك پيامبر طولانى تر مى شد و يا وقايع تاريخى مهم ديگرى در طول عمر ايشان رخ مى داد, حجم قرآن از اين كه هست بسى افزون تر نمى گشت وكتاب مرجع مسلمانان واجد نكته هاى روشنگر بيش ترى نمى شد ؟ مگر قرآن پابه پاى حوادث زمانه رشد نيافته و پيش نيامده است ؟)) .
خداوند مى فرمايد : (( اليوم اكملت لكم دينكم وإتممت عليكم نعمتى و رضيت لكم الا سلا م دينا … ; امروز دين شمارا كامل نمودم و نعمتم را بر شما تمام كردم و دين اسلام را براى شما برگزيدم )).
وپيامبر گرامى اسلام فرمود : چيزى نيست كه شمارا از دوزخ دور كند و به بهشت نزديك كند, مگر اين كه شما را به آن ((امر)) كردم و چيزى نيست كه شمارا به دوزخ نزديك كند و از بهشت دور كند مگر اين كه شمارا از آن ((نهى)) كردم . و البته شكى نيست كه در دين مسائلى است كه پيامبر آنها را به صراحت نفرموده است ودر قرآن هم نيامده است, ولى پيامبر آنهارا به جانشين خود بيان كرد و او را ابوابى از علم آموخت كه از هر كدام هزاران هزار باب علم باز مى شد , و اگر نقصى در دين پيدا شده, از همين جا پيدا شده است كه بدخواهان , مردم را از اين باب علم محروم كردند . واين نكته جالب توجه است كه آيه مذكور در روز غدير هنگامى نازل شد كه امير المومنين ـ عليه السلام ـ به خلافت رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ نصب شد و آن روز دين كامل شد كه رهبر آينده آن تعيين شد .
در پايان اين قسمت چنين آمده است ((داعيه داران ولاف زنان و خودپسندان و پندار پرورانى كه دماغى سرشار از نخوتى ستبر دارند, قدرت و لياقت هم رديف نشستن با ديگران را ندارند و در تنهايى عجب آلود خود مرارت محروميت از محبت را تجربه مى كنند)) .
البته اين صفات, منطبق نمى شود بركسى كه همه گفته هاى دانشمندان را باطلى آميخته به حق مى داند و حتى دين پيامبران را يافته هاى شخصى آنان از تجليات الهى مى داند كه البته به همين دليل همه بشرى و دنيوى و ضعيف و ناچيز و تغيير پذير ونسبى اند و اين سرنوشت هر دينى و هر مسلكى است, بل سرنوشت هر موجودى است كه پابه خراب آباد تاريخ و طبيعت مى نهد و جامه بشريت و ماديت مى پوشد !!! به جز ادعاى خود كه بر همه چيز و همه كس و همه افكار و يافته ها صادق است و هرگز تغيير نمى يابد و استثنا ندارد .
در دهمين بخش اين مقاله آمده است : ((بيش تر دين داران دين دارىشان علت دارد نه دليل زبان حال عموم دين داران اين است كه (انا وجدنا آبإنا على امه وانا على آثارهم مقتدون ) نه فقط عاميان كه عموم روحانيان دينى هم چنين اند … نادرند محققانى كه از تحسين و تقبيح و تقليد و تمتع از راه دين آزاد باشند … اين نهنگان درياى تحقيق در آبگيرهاى كوچك مذاهب و مسالك رايج نمى گنجند, بل هر يك از آنان خود مذهبى است اينان اهل حدثنى قلبى عن ربى اند و راز شان را جز خدا نمى داند …)) .
در نتيجه تمامى علماى مذاهب اهل تحقيق نيستند و فقط صوفيانى كه خودرا از كتاب و سنت پيامبر مستغنى مى دانند و به حق واصل شده اند و ادعاى ((حدثنى قلبى عن ربى)) دارند و هيچ دين و مذهبى ندارند, آنان اهل تحقيق اند . پس اين صراطهاى مستقيم چه شد ؟ و اين كثرت هدايت شده به كجا هدايت شده اند ؟!
آمده است كه ((متوسطان اسير زنجير علتند تا دليل , ومتوسطان جهان را پر كرده اند , بر اينان سنت و تقليد و سابقه ومحيط و معيشت و خشم و شهوت بيشتر فرمان مى راند تا دليل و قرينه و برهان و حجت , بيشتر محكوم جبرند تا اختيار , و بيش تر معذورند تا مسئول …)) در عين حال همه اينها بر صراط مستقيم اند!!!
وانگهى چرا فقط اين نهنگان لا دين و لا مذهب از تعصب دين آبا و اجداد استثنا شده اند ؟ پس اين عالمان و محققانى كه از مذهبى به مذهب ديگر گرايش مى آورند از كدام گروهند ؟ مگر نادرند آنان كه دست از دين و مذهب آباواجداد خويش بر مى دارند؟ پس اين تحولات عظيم مذهبى در جامعه ها از كجا نشإت گرفته است ؟ و چگونه جامعه سنى مذهب ايران تبديل به مركز تشيع در جهان شده است ؟ و آيا مبدإ آن يك تحول فكرى وفرهنگى نبوده است ؟!!
هم اكنون در زمان ما موج تشيع گرايى را كه در مصر و مراكش والجزاير , نويسندگان و محققان را به خود جلب كرده است, چگونه تفسير مى كنيد ؟ آيا اينها نهنگان درياى تحقيق نيستند وفقط آنان كه به پلوراليسم رسيده اند و خودرا از اسارت دين و مذهب رها كرده اند, محقق اند؟!
آمده است : ((كه هيچ فقيهى نداى پلوراليسم در نداده است اين پيام از آن محققان است)) .
منظور از محققان در مقابل فقيهان كسانى است كه خودرا از قيد و بند كتاب و سنت رها كرده اند , سر در انديشه خود فرو برده اند و به پلوراليسم رسيده اند كه آن حق مطلق و تغيير ناپذيراست , اما فقيهان چون اسير قيد و بند كتاب و سنت اند, هرگز به چنين تحقيقى نخواهند رسيد , وگرنه اگر منظور نداى وحدت و نزديك كردن افكار و انديشه ها و دست برداشتن از تعصب ها و تحمل مخالفت ها باشد كه فقيهان شيعه پرچم دار آنند و از اين روى فقه شيعه پويا و متحرك و جاودانه است و اگر بر تقليد از پيشينيان اساس نهاده بود, هم چنان مانند ساير مذاهب جامد و بى روح بود .
و مگر فقيهانى; همچون آيه الله بروجردى و امام خمينى وديگران , مسلمانان را به وحدت نخواندند و مراكز تقريب نيافريدند . پس منظور از وحدت در مقابل تجزم و تعصب دست برداشتن از اين قيد و بند اسارت است كه در نتيجه همنشين همه شدن و از محبت آنان كام بردن را درپى داشته باشد . البته مومنان ديندار از چنين همنشينى بيزار و گريزانند و اين نه از روى نخوت ستبر است, بلكه از روى تقوا و خدا ترسى است و از روى محبت و عشق به خداوند است . عشق به خدا با عشق به دشمنان او هرگز در يك دل جمع نمى شود .
(( لا تجد قوما يومنون بالله واليوم الا خر يوادون من حاد الله ورسوله ولو كانوا آبإهم إو ابنإهم إو اخوانهم إو عشيرتهم اولئك كتب فى قلوبهم الا يمان وايدهم بروح منه ويدخلهم جنات تجرى من تحتها الا نهار خالدين فيها رضى الله عنهم ورضوا عنه اولئك حزب الله الا ان حزب الله هم المفلحون ; هرگز نخواهى يافت كسانى را كه ايمان به خدا و روز واپسين دارند كه دوستى كنند با آنان كه در برابر خدا و رسول (شريعت خدا و رسول) ايستاده اند (وقد علم كرده اند و تسليم فرمان الهى نيستند) هرچند آنان پدران يا فرزندان يا برادران يا قوم و قبيله آنان باشند . اينانند كه خداوند در دلشان ايمان را تثبيت نموده است و آنان را به روح خاصى از خود مويد داشته است و آنان را در بهشت هايى كه جوىها در آن جارى است جاودانه جاى خواهد داد او از آنها راضى و خشنود و آنها از او راضى و خشنودند آنان حزب الله و گروه خاص خدايند. هان, تنها حزب خدا در جهان رستگارند )).
آرى مومنان واقعى هرگز ((پلوراليسم)) را نمى پذيرند و هرگز ((پلوراليسم)) با ايمان به خدا و روز جزا, در يك دل جمع نمى شود. بايد توجه داشت كه آيه مذكور ايمان به خدارا تنها محور دوستى قرار نداده است, بلكه ايمان به خدا و رسول را . كسى كه فرمان رسول را گردن ننهد و تسليم نباشد, هرچند اين عصيان در بعضى از اوامر او باشد مانند فرمان ولايت كه در مورد إمير المومنين و ساير ائمه ـ عليهم السلام ـ صادر شده است, با چنين كسى نبايد دوستى كرد, مگر از روى سياست كه در سوره ممتحنه ذكر شده است .
و در نوشتارى ديگر از اين نويسنده مطلبى در توضيح همين مقاله آمده است كه با اختصار بخش هايى از آن را بررسى مى كنيم : ((اسم هادى خداوند اسم بى مسمائى نيست, اسمى نيست كه تجلى و تحققش تشريفاتى و براى رفع تكليف(!) باشد, خداوند پيامبرانى را بفرستد و آنان هم در گرداب كفرورزىها گرفتار آيند و پيامشان خاموش و خفه گردد وخداوند هم ـ العياذ بالله ـ دلخوش و آسوده خاطر باشد كه ما به تكليف خود عمل كرديم و آنان مختارانه دين زدايى و كفر ورزى كردند ما هم مقتدرانه آنان را به آتش جحيم مى افكنيم .. آن كه جدا به دنبال هدايت مردم است, نمى تواند بنشيند و تماشا كند كه متاع هدايتش را به زورو تزوير مى ربايند و طرح و نقشه اورا ناكام مى گذارند و بازهم دست اصلاحى از آستين قدرت به در نياورد و به كمك مظلومان و محرومان نشتابد, خداوند رحيم چگونه مى تواند ببيند اكثر مخلوقاتش از اين نعمت فاخر كه اعظم نعم اواست به راهزنى راه زنان محروم مى مانند وچاره اى نيانديشد و راه را بر آنان نبندد؟!… به همين سبب اكثر افراد عالم را در اكثر ادوار تاريخ و اكثر فرق مسلمانان را در عالم اسلام بايد بهره مند از هدايت دانست … شرط اول اين حكم آن است كه معناى هدايت را فراخ بگيريد … و شرط دوم اين كه هدايت را در يك نوع و يك مرتبه منحصر ندانيد و انواع ودرجات آن را قبول كنيد سوم اين كه اختيار مردم را به داعى عقل و فطرت اختيارى هدايت شده و خيرجو بدانيد و لذا آن را در مقابل هدايت گرى خداوند ننهيد و نگوييد خداوند دين را فرستاد, اما مردم به اختيار از آن رو برگرداندند بلى بعضى ها به اختيار اعراض از حق مى كنند, لكن مردم على الاغلب به اختيار حق را مى گزينند حقى كه چندگونه و چند چهره است …)) .
اين سخن در صورتى درست مى آيد كه ما اين پيش فرض را پذيرفته باشيم كه طرح و نقشه خداوند هدايت اغلب مردم است . آن گاه مى توان گفت به دليل اين كه قدرت لا يتناهاى الهى هرگونه مانعى را از سر راه پياده شدن اين طرح بر مى دارد. پس اغلب مردم هدايت شده اند, ولى اين گونه تفكر اساسى ندارد . اگر گفته شود ((رحيم)) بودن خداوند اقتضا مى كند كه اكثر مخلوقاتش از اين نعمت فاخر بهره مند شوند , پاسخ اين است كه اگر چنين اقتضايى باشد, چرا اقليتى ناكام بمانند ؟ در پيشگاه خداوند مخلوقات يكسان اند , چرا بعضى را بر بعضى ترجيح دهد و اقليتى را ناكام بگذارد ؟ ! مگر او قدرت هدايت همگان را ندارد يا از خوان نعمت او كم مى آيد يا بهشت او تنگ است و جابراى همه نيست ؟! و اگر چنين باشد چرا اصولا شيطان را بيافريند كه انسان ها را بفريبد ؟ و چرا در جهان به فرعون ها و نمرودها قدرت دهد تا راه هدايت را به زور ببندند ؟ و چرا قارون ها را ثروت دهد تا با پول مردم را از گرد پيامبران بپراكنند ؟ و چرا انسان هاى اغواگر و بد انديش و كژ فهم را بيانى جذاب دهد كه مردم را از صراط مستقيم او دور سازند ؟ و چرا و چرا و چرا ؟؟؟
باز مى گرديم به قرآن , خداوند مى فرمايد : ((ولو إن قرآنا سيرت به الجبال إو قطعت به الارض إو كلم به الموتى بل لله الا مر جميعا إفلم ييإس الذين آمنوا إن لو يشإ الله لهدى الناس جميعا …; و اگر قرآنى فروفرستيم كه كوه ها را با آن بتوان جابه جا كرد و زمين را بتوان شكافت يا در نورديد و با مردگان بتوان سخن گفت (هرگز آنها ايمان نمى آورند) ولى همه كار به دست خداوند است, آيا نبايد مومنان از ايمان آنان (مشركان) مإيوس شوند (وبدانند كه) اگر خدا بخواهد همه مردم را هدايت مى كند )). نتيجه اين كه خدا نمى خواهد همه مردم را بدون اختيار هدايت كند و مى خواهد كه هركس خود راه هدايت را پذيرفت هدايت شود و جز آن چه او مى خواهد چيزى واقع نمى شود ونظير اين آيه در قرآن بسياراست .
پس اين سخن كه خداوند جدا دنبال هدايت است. اگر منظور راهنمايى باشد خداوند به همه انسان ها كم و بيش رسانده است واگر منظور رسانيدن به مقصود باشد, واقعيت ندارد, و اما اين سخن كه ((هدايت)) را فراخ بگيريم و آن را در اعتقاد به چند گزاره خاص خلاصه نكنيم, نتيجه اش نفى هرگونه معياراست براى راه خدا و اعتقاد صحيح كه مايه سعادت است و بر اين اساس اصولا نيازى به ارسال رسل و انزال كتب نبود, هركس با عقل خود راهى را مى يافت و چه فرق مى كند اعتقاد به وجود خدا يا نفى آن , واعتقاد به ربوبيت او يا ربوبيت سنگ و چوب و انسان و ماشين و طبيعت كه اكثر مردم در طول تاريخ به آن معتقد بوده وهستند , و اعتقاد به يگانگى پروردگار و چندگانگى او , و اعتقاد به روز واپسين و عدم آن , و اعتقاد به لزوم پيروى از شرايع آسمانى يا قانون خود ساخته بشر و … .
و اما اين كه نبايد گفت خداوند دين را فرستاد, اما مردم به اختيار از آن روبرگرداندند . اين درست همان است كه قرآن گفته است : ((يا حسره على العباد ما يإتيهم من رسول الا كانوا به يستهزوون;(1) واى بر بندگان , هيچ فرستاده اى از سوى خدا براى آنها نيامد, مگر اين كه او را به تمسخر گرفتند )). (( … وهمت كل امه برسولهم ليإخذوه …(2); و هر امتى در صدد برآمدند پيامبر خود را بكشند)).
آيا اگر اندكى از امت چنين باشند و اكثر مخالف اين رفتار باشند, حكم به امت نسبت داده مى شود ؟! و مگر جاى انكاراست كه اكثر مردم در همه امت ها (نه اكثر) ايمان نياوردند, بلكه پيامبران خدارا كشتند يا تبعيد نمودند ؟!.
و در بخشى ديگر از اين مقاله توضيحى آمده است : ((آيا شما به راستى باور مى كنيد كه پيامبر اسلام, پيام خودرا براى مردمى آورده باشد كه خود معتقداست بيش ترشان عقل وشعور ندارند (اكثرهم لا يعقلون , اكثرهم لا يشعرون) آيا يك فرد متوسط هم چنين كارى مى كند كه عمر و نيروى خودرا ناكامانه در مشاجره و محاجه با سفيهان به هدر دهد و غمگينانه بانگ بردارد, چرا سخنان مرا فهم و باور نمى كنند و نوميدانه از خداوند به دعا بخواهد كه پيام او را در دل ها بنشاند و مكتب اورا پيروز كند ؟ ديده ام كه امروزه پاره اى از آزادى ستيزان هم , جفاكارانه (وگاه مزورانه) بدان آيات توسل مى جويند تا حقوق اكثريت را پامال كنند و مشاركت سياسى مردم در سرنوشتشان را بى منطق و ناروا جلوه دهند , بدين بهانه كه اكثريت نه عقل دارند و نه شعور , و لذا چوپانى را بايد بر آنان گماشت تا آنان را گله بانى كند! حق اين است كه چنين تفسيرى جز جفا كردن در حق آن آيات نيست . به همه آياتى كه چنين تعابيرى دارند مراجعه كنيد تا بر شما معلوم شود كه همه آنها به موارد ويژه اى متعلقند و از طايفه يا نكته خاصى سخن مى گويند وبه هيچ رو تعميم به كل جامعه عربى و از آن بالاتر به كل جامعه بشريت , نمى يابند . به اين آيه از سوره مائده توجه كنيد : (( ولكن الذين كفروا يفترون على الله الكذب واكثرهم لايعقلون ; … كافران بر خدا دروغ مى بندند و بيش ترشان خرد نمى ورزند)) . يا اين آيه از سوره فرقان : (( إرايت من اتخذ الهه هواه افانت تكون عليه وكيلا ؟ ام تحسب ان اكثرهم يسمعون او يعقلون . ان هم الا كالانعام بل هم اضل سبيلا ; (ديدى آن كس را كه هوسش خدايش بود ؟ آيا تو حافظ او هستى ؟ آيا مى پندارى كه بيش تر اينان اهل شنيدن و خرد ورزيدنند ؟ اينان در بى عقلى چون چارپايانند , بلكه راه نايافته تر از آنها) . مثال بيش تر نمى زنم و شمارا به قرآن ارجاع مى دهم تا خود به بررسى همه آيات توفيق يابيد .
آرى باور مى كنيم كه پيامبر با چنان مردمى سخن مى گفت . نه تنها ايشان, بلكه همه پيامبران چنين بودند, ولى منظور از عقل و شعورى كه نفى شده است آن عقل و شعور كه مناط تكليف و مصحح مخاطبه و محاجه است نيست , هم چنان كه آنها را چون چارپايان بل گمراه تر دانستن به اين معنى نيست وگرنه , نه جاى سخن گفتن بود و نه جاى ملامت كردن و نه آنها مستحق عقاب بودند, بلكه منظور آن است كه در آيه اى ديگر آمده است: (( …لهم قلوب لا يفقهون بها ولهم إعين لا يبصرون بها ولهم اذان لا يسمعون بها اولئك كالا نعام بل هم إضل … ; آنان را دل هايى است كه با آنها درك نمى كنند و آنان را ديده هايى است كه با آنها نمى بينند و آنان را گوش هايى است كه با آنها نمى شنوند آنان چون چارپايان اند, بلكه گمراه ترند )). و منظور آن است كه از قلب و چشم و گوش خود در يافتن و ديدن حقايق جهان استفاده نمى كنند .
ودر قرآن از زبان خود آنها حكايت شده است : ((لا نفقه كثيرا مما تقول …; بسيارى از آن چه مى گويى درك نمى كنيم)). بلكه بالاتر , از قوم پيامبر اسلام چنين حكايت فرموده است : (( وقالوا قلوبنا فى إكنه مما تدعونا اليه وفى آذاننا وقر ومن بيننا وبينك حجاب … ; و گفتند دل هاى ما از آن چه توبه آن مارا مى خوانى در پوشش است ودرگوش ما سنگينى است وميان ما و تو حجاب است …)).
و اما فرياد غمگينانه پيامبران كه قرآن از آن مشحون است . حداقل سوره نوح ـ عليه السلام ـ را بخوانيد پيامبرى كه 950 سال به تصريح قرآن قوم خود را دعوت كرد و به جز گروه اندكى كه در كشتى سوار شدند, كسى به او ايمان نياورد .
واما اين كه (اكثرهم لا يعقلون و لا يشعرون) مربوط به گروهى ويژه است و تعميم ندارد, مى گوئيم اولا چنين نيست و در آيه اى ـ حداقل ـ اكثر قوم مخاطب رسول الله ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ را لايعقل خوانده است . در سوره عنكبوت آيه 63 آمده است : (( ولئن سإلتهم من نزل من السمإ مإ فإحيا به الا رض من بعد موتها ليقولن الله قل الحمد لله بل إكثرهم لا يعقلون ; و اگر از آنان بپرسى كيست كه از آسمان باران فرستاد تازمين را پس از خزان زنده كند مى گويند : خدا . بگو ستايش تنها سزاوار خداست, ولى اكثر آنها در نمى يابند)).
و ثانيا تنها نفى شعور و ادراك از اكثريت در اين نتيجه گيرى موثر نيست, بلكه سخن از هدايت و گمراهى اكثر است و قرآن برگمراهى آنها تإكيد دارد . در سوره اعراف آيه 101 و 102 مى خوانيم : ((تلك القرى نقص عليك من إنبائها ولقد جائتهم رسلهم بالبينات فما كانوا ليومنوا بما كذبوا من قبل كذلك يطبع الله على قلوب الكافرين , وما وجدنا لا كثرهم من عهد وان وجدنا إكثرهم لفاسقين; اين داستان جامعه هاى بشرى پيشين است كه برتو مى خوانيم كه پيامبران آنها دلائل روشن براى آنها آوردند, ولى آنها نپذيرفتند چيزى را كه از ابتدا منكر شدند واين گونه است كه خدا بر دل هاى كافران مهر مى زند و ما اكثر آنهارا پيمان شكن و متمرد يافتيم)).
آيا اينها گروه خاصى هستند يا همه جوامع بشرى پيشين كه مخاطب انبيا بودند و در سوره انعام آيه 116 آمده است : (( وان تطع إكثر من فى الا رض يضلوك عن سبيل الله … ; و بيش تر اهل زمين چنين اند كه اگر از آن ها پيروى كنى تورا از راه خدا منحرف مى سازند )). ودر سوره يوسف آيه :103 (( وما إكثر الناس ولو حرصت بمومنين ; و اكثر مردم هر چند تو اصرار ورزى ايمان نخواهند آورد)). و در سوره رعد آيه :1 (( تلك آيات الكتاب والذى انزل اليك من ربك الحق ولكن إكثر الناس لا يومنون ; آنها آيات قرآن است و آن چه بر تو از پروردگار تو فرو فرستاده شده حق است, ولى اكثر مردم ايمان نمى آورند)).
هيچ مطلبى قبل از اين جمله نيامده است كه دليل بر اختصاص باشد .
واما آنان كه از سر ستيز با آزادى به اين آيات توسل مى جويند تا حقوق اكثريت را پامال كنند به آنان بايد گفت اين آيات: اولا بر جامعه اسلامى ما منطبق نيست.
ثانيا در دورانى كه ولى معصوم كه از سوى خدا مفترض الطاعه است غايب مى باشد منطقى است كه بهترين راه براى كنترل قدرت طغيان آور مراجعه به آراى اكثريت است و اين اصلا از محدوده آيات مذكور خارج است .والحمد لله رب العالمين

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) يس (36) آيه 30. 2 ) غافر (40) آيه5.

خودسازى از خودشناسى آغاز مى شود. نخست بايد خود را شناخت تا بتوان خود را
ساخت; چرا كه با خودشناسى, خداشناسى تحقق مى يابد و اگر خدا را شناختيم, خود را
ساخته ايم.

در آغاز بايد ديد چرا پديد آمده ايم؟ و هدف از پيدايش و خلقت ما چيست؟ خداوند
در قرآن كريم تصريح كرده است كه: ((و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون; من جن و
انس را نيافريدم, جز براى اين كه عبادت كنند)).

در تفاسير زيادى ((ليعبدون)) به معناى ((ليعرفون)) آمده است; يعنى هدف از خلقت
شناخت است و گرنه عبادت فقط نماز و روزه و در سجاده نشستن و خدا را نيايش كردن
نيست. نماز و روزه و …, شعبه اى از عبادت است كه شايد از عبادت اجتماعى اهميتش
كم تر باشد, زيرا در آن جا انسان فقط به خود مى انديشد, و عبادت در معناى
گسترده تر با ديگران و به ديگران انديشيدن است.

عبادت, دردشناسى و دردزدايى است. عبادت, در جمع زيستن و براى جمع زيستن است.

اين كه عبادت بيش تر به صورت جمعى مطرح مى شود و بر مسجد و جمعه و جماعت تاكيد
مى شود, براى اين است كه شناخت انسان به خويش منحصر نشود و به ديگران نيز سرايت
كند. ما آفريده نشده ايم كه تنها گليم خود را از آب بيرون بكشيم بلكه بايد در
متن قرار بگيريم نه در حاشيه. در جمع زندگى كنيم نه در دير. به فكر چاره جويى از
ديگران باشيم نه تنها چاره جويى از خويشتن.

به هرحال, بحث ما درباره شناخت نيست كه بحثى است طولانى و از آن مى گذريم. اما
آن چه گفتنى است, اين است كه انسان چگونه بايد خود را بسازد و چگونه بايد خود را
آماده كند تا انسانى الهى گردد; تا قابليت خليفه الله شدن پيدا كند.

خودسازى به اين است كه منش خود را به گونه اى تغيير دهيم كه پروردگار مى خواهد,
و به عبارت ديگر: اگر هم طبيعت ما مايل به تكبر و خودخواهى است, بايد نفس
خويشتن را چنان رياضت دهيم كه از فراز كبر و نخوت فرودآيد و به تواضع و فروتنى
گرايد.

اگر طبيعت ما, به بخل تمايل بيش ترى دارد, چون اين صفت مورد نكوهش خداوند و
تمام پيامبران و اوليا و خردمندان مى باشد, پس بايد از آن دست برداشت و سخاوت مند
شد. خلاصه بايد صفات سلبيه (منفى) را از قلب زدود, چنان كه صفات ثبوتيه را چون
جامه اى تميز و زيبا در بر كرد.

بايد قلب را از آن چه در نظر مولا و پروردگارمان ناخوشايند و مكروه است, پاك
كرد و بايد تمام اعضا و جوارح را در راه رضايش به كار گرفت.

خويشتن را بايد با حلم و بردبارى عادت داد كه درجه و مقام آدمى را والا كند و
در ميان مردم مايه شرف و عزت باشد و با نيكان و بزرگان هم صحبت شود و از هرچه
مايه پستى و تن پرورى و تنبلى است دور سازد و آن چه كه انسان را به خدايش نزديك
و مقرب مى كند, به آن سوى سوق دهد و عاقبت خير و نيك فرجامى, ثمره و نتيجه اش
باشد.

بايد به عفت و پاكدامنى روى آورد و از آن چه مايه نفرت و خجلت باشد و شخصيت
انسان را لكه دار و ننگ بار سازد, دورى جست.

بايد صبر را پيشه خود ساخت تا به يقين و رضا برسد و تسليم در برابر اوامر حق
باشد و تنگناها و محنت ها و رنج ها و سختى ها و تنگدستى ها و رويدادهاى تلخ روزگار,
او را از پاى درنياورد.

بايد به سوى تكامل عقل و روح گام برداشت و با تكيه بر دو بال تقوا و عمل, به
اوج عزت و عظمت و خداخواهى رسيد.

بايد در مقابل لذات زودگذر دنيايى به سلاح تقوا, ورع, پارسايى و زهد مسلح شد
تا رستگار شويم و به بهشت رضوان نايل آييم كه: ((و رضوان من الله اكبر)).

بايد آن چنان بر خويشتن مسلط بود و نفس سركش را مهار كرد كه نه مدح و درود
ديگران و نه فحش و ناسزاى آنها در روحيه فولادين و باصلابتش تاثير گذارد.

بايد خود نگهدار بود از آن چه نارضايتى حق در بردارد, نه آن چه خويشتن بخواهد
يا نخواهد كه در برابر امر مولا خودى نيست كه مطرح باشد.


بايد از شر و بدى و رذايل اخلاقى و عادت هاى ناپسند و منش هاى زشت و كارهاى
قبيح, دور شد چنان كه به خيرخواهى و راست گويى و امانت و فضيلت و اخلاق نيكو و
خصال پسنديده, متخلق شد.

بايد به فكر امروز و فرداى خود بود و براى فردا كه ديرهم نيست آماده شد و
براى جهان جاويدان و ابدى, توشه برداشت.

بايد با استقامت و پايدارى, نه از حوادث و رويدادهاى تلخ ترسيد و نه از ملامت
ملامت كنندگان و سرزنش نادانان, خم به ابرو آورد, بلكه فقط خدا را در نظر داشت و
راه خدا را دنبال كرد و پيوسته از او خواست كه توفيق هدايت در صراط مستقيمش به
وى بخشد: ((اهدنا الصراط المستقيم)).

بايد محبت, دوستى, همكارى, غم خوارى, ايثار, گذشت, بخشش و نرمش را جاىگزين
نفرت, خشم, كينه, خودپسندى, خودمحورى, آز و تندخويى نمود.

بايد از زندگى ديگران عبرت گرفت, نه خود عبرت ديگران شد.

و ده ها بايد و نبايد در اين جا خودنمايى مى كند كه اگر انسان به فطرت و سرشت
خويش بنگرد, به آنها پى خواهدبرد, و ماه رمضان, هنگام آن است كه انسان را متوجه
خويشتن كند و فطرت خفته اش را بيدار سازد و از راه تفكر و انديشيدن ـ كه برترين
عبادت است ـ او را به خودسازى وادارد.

برادران ! خواهران !

ماه خدا فرا رسيده است; جا دارد كه بيش ترين استفاده را از آن بنماييم.
نگذاريد ساعتى, بلكه لحظه اى از اين ماه مبارك به هدر رود. در اين ماه سرنوشت يك
ساله, بلكه سرنوشت تمام عمر تعيين مى شود. هشيار باشيم, مبادا ساعتى بى انگيزه,
بى توجه و بى هدف بگذرد و از عيدى و جايزه الهى در روز عيد فطرـ خداى نخواستهـ
بى بهره و محروم بمانيم كه هيچ زيانى از آن سخت تر و زيان بارتر نيست!

در روايت آمده است كه رسول خداـ صلى الله عليه و آله و سلمـ قبل از ماه رمضان
خطبه اى خواند و در آن خطبه فرمود:

((اى مردم! جبرئيل به ديدار من آمد و گفت: يا محمد! هركه نام تو را بشنود و
بر تو صلوات نفرستد, از رحمت خدا دور باشد. يا محمد! هر كه ماه رمضان را دريابد
و مورد مغفرت و آمرزش پروردگار قرار نگيرد و از دنيا برود, خداوند او را از
رحمتش دور خواهد كرد. اى پيامبر آمين بگو. من هم آمين گفتم)).(1)

در اين ماه خودسازى درهاى بهشت بر روى مومنان گشوده مى شود و درهاى جهنم بسته
مى شود, نبايد كارى كرد كه در اثر آن كار, درهاى بهشت بر رويمان بسته و درهاى
دوزخ گشوده شود.

در اين ماه پربركت ـ چنان كه از روايات استفاده مى شود ـ بهشت را زينت مى دهند
و پاداش كارهاى خير و عبادت ها و راز و نيازها دوبرابر مى گردد.

رسول خداـ صلى الله عليه و آله وسلم ـ فرمود:

((شهر رمضان شهرالله عزو جل و هو شهر يضاعف الله فيه الحسنات و يمحو فيه
السيئات, و هو شهر البركه, و هو شهرالانابه, و هو شهر التوبه, و هو شهرالمغفره,
و هو شهرالعتق من النار و الفوز بالجنه.

إلا فاجتنبوا فيه كل حرام و اكثروا فيه من تلاوه القرآن و سلوا فيه حوائجكم و
اشتغلوا فيه بذكر ربكم و لا يكونن شهر رمضان عندكم كغيره من الشهور فان له
عندالله حرمه و فضلا على سائر الشهور, و لايكونن شهر رمضان, يوم صومكم كيوم
فطركم)).(2)

ماه رمضان, ماه خداى ـ عزوجل ـ است كه در آن پاداش كارهاى نيك دوبرابر مى شود
و گناهان زدوده مى شود.

ماه رمضان, ماه بركت و افزايش است.

ماه رمضان, ماه بازگشت و انابه است.

ماه رمضان, ماه توبه است.

ماه رمضان, ماه آمرزش گناهان و مغفرت است.

ماه رمضان, ماه آزادى و رهايى از جهنم و دست يابى به بهشت است.

پس اى مردم! در ماه رمضان از هر كار بد و حرامى دورى كنيد و در آن بسيار قرآن
بخوانيد و تمام اوقاتش را به ياد و ذكر پروردگارتان مشغول شويد. مبادا ماه
رمضان نزد شما مانند ديگر ماه ها باشد, چرا كه بر ديگر ماه ها حرمت و برترى دارد.


حضرت اميرالمومنين ـ عليه السلام ـ مى فرمايد:

((عليكم فى شهر رمضان بكثره الاستغفار والدعإ, فاما الدعإ فيدفع البلإ عنكم
و اما الاستغفار فتمحى به ذنوبكم;(3)

بر شما باد, در ماه رمضان, به بسيار دعاكردن و استغفارنمودن چرا كه دعا بلا را
از شما دور مى سازد و استغفار, گناهانتان را مى زدايد)).

به هر حال, ماه رمضان ماه خودسازى است و كم ترين خودسازى به اين است كه انسان
خودى را براى خويشتن نشناسد و خدا را مالك خود بداند كه اگر چنين بود, خدا را
خواهد شناخت و حق عبوديت پروردگار را ادا خواهد كرد و از هر چه رنگ ضد خدايى
دارد, دور خواهد شد.
خودسازى و جداشدن از تعلقات و هواهاى نفسانى, منشا تمام كمالات و ملكات و
فضائل انسانى است و اگر كسى توانست خود را از تعلقات مادى برهاند, و به ظواهر
زودگذر دنيا بى اعتنا باشد, بى گمان به خدا توجه خواهدكرد و به سوى تكامل روانه
خواهد شد و اين بالاترين پيروزى و سرفرازى انسان است. خدا مى داند تمام مفاسد
جهان و ظلم ها و تعدىها و تجاوزها و گردن كشى ها در اثر خودبينى و هواپرستى است,
لذا در قرآن كريم همواره تزكيه و تربيت مقدم بر تعليم وآموزش ذكرشده است و
خودسازى; يعنى تزكيه نفس و ماه رمضان ـ به حق ـ ماه تزكيه و تطهير نفس است.

پس بياييد باهم در اين ماه بزرگ آهنگ تقرب به خدا را بجوييم تا در درگاهش ره
يابيم و در روز رستاخيز سفيد روى گرديم.

در پايان فرازى زيبا از نيايش هاى امام سجاد ـ سلام الله عليهـ را يادآور
مى شويم, باشد كه صحيفه سجاديه همواره الگوى ما در زندگى باشد:

((إللهم و انت جعلت من صفايا تلك الوظائف, و خصائص تلك الفروض شهر رمضان,
الذى اختصصته من سائر الشهور و تخيرته من جميع الازمنه و الدهور, و آثرته على كل
إوقات السنه بما إنزلت فيه من القرآن والنور و ضاعفت فيه من الايمان, و فرضت
فيه من الصيام, و رغبت فيه من القيام, و إجللت فيه من ليله القدر التى هى خير
من إلف شهر, ثم آثرتنا به على سائر الامم واصطفيتنا بفضله دون اهل الملل, فصمنا
بإمرك نهاره, و قمنا بعونك ليله, متعرضين بصيامه و قيامه لما عرضتنا له من
رحمتك و نسبتنا اليه من مثوبتك و إنت الملى بما رغب فيه اليك, الجواد بما سئلت
من فضلك القريب الى من حاول قربك;(4)

خداوندا! از كارهاى برگزيده و واجبات ويژه, ماه رمضان را قرار دادى; ماهى كه
آن را از ميان ديگر ماه ها برگزيدى, و از ميان تمام زمان ها و روزگاران, آن را
انتخاب نمودى, و بر جميع اوقات سال برتريش بخشيدى و انتخاب آن به دليل قرآن و
نورى است كه در آن ماه فرو فرستادى, و ايمان را در آن دو برابر ساختى و روزه اش
را واجب و شب زنده دارى را براى عبادت در آن ترغيب فرمودى و شب قدر را كه از
هزار شب برتر است در آن عظمت بخشيدى و گرامى داشتى, سپس ما را به وسيله آن ماه
بر تمام امتها برگزيدى و به سبب فضيلتش ما را ـ نه ديگر پيروان اديان راـ برترى
بخشيدى, پس به فرمان تو روزش را روزه مى داريم و به يارى تو شبش را به عبادت
مى پردازيم, در حالى كه با صيام و قيامش, خويش را مشمول دعوتى كه ما را در معرض
آن قرارداده اى, مى سازيم, و آن را سبب دريافت پاداش تو مى سازيم و تو برآن چه از
درگاهت درخواست شود, توانايى و به آن چه كه از فضل و احسانت مسإلت گردد
بخشاينده اى و به كسى كه آهنگ تقرب به تو جويد نزديكى)).

آخرين سخن اين كه رسيدن اين ماه سراسر خير و بركت را به محضر مبارك ولى الله
الاعظم روحى و إرواح العالمين لتراب مقدمه الفدإ, و محضر مقام معظم رهبرى و
علماى بزرگ و تمام اقشار ملت شريف و سرفراز ايران اسلامى و عموم شيعيان جهان
تبريك و تهنيت مى گوئيم و اميدواريم خداوند ما را توفيق عبادت خصوصا در اين ماه
مبارك بخشد و مستوجب مغفرت و آمرزش درگاهش قرار دهد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) المقنعه, ص 308
2 ) فضائل الاشهر الثلاثه, ص95
3 ) وسائل الشيعه, ج7, ص220
4 ) دعاى 45, صحيفه سجاديه

صاحبان فىء

و ما افإ الله على رسوله منهم فما إوجفتم عليه من خيل و لا ركاب ولكن الله
يسلط رسله على من يشإ والله على كل شىء قدير ما إفإ الله على رسوله من
إهل القرى فلله و للرسول و لذى القربى واليتامى والمساكين وابن السبيل كى
لايكون دوله بين الاغنيإ منكم و ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا
واتقوا الله ان الله شديد العقاب;(1)

و آن چه را خدا از آنان به رسم غنيمت عايد پيامبر خود گردانيد[ شما براى
تصاحب آن] اسب يا شترى بر آن نتاختيد, ولى خدا فرستادگانش را بر هر كه بخواهد
چيره مى گرداند و خدا بر هر كارى تواناست.

آن چه را خداوند از اهل اين آبادىها به رسولش بازگرداند, از آن خدا و رسول و
خويشاوندان او, و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان است, تا[ اين اموال عظيم] در ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد! آن چه را رسول خدا براى شما آورده
بگيريد[ و اجرا كنيد], و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد; و از[ مخالفت] خدا
بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!))



همه آن چه كه براى رسول خدا(ص) در مسائل حكومتى بوده مال ائمه بعدى هم هست و
بعد براى جانشينان آنها است. و شايد سر اين كه لام در سه جا تكرار شده است و در
موارد بعدى تكرار نشده هم اين باشد: ((ما افإ الله على رسوله من اهل القرى
فلله و للرسول و لذى القربى)) اينها همه لام دارد اما بقيه كه همه مصرف كننده اند
به نام ((واليتامى والمساكين وابن السبيل )) هيچ كدام لام ندارد, چون اين ها مصرف
كننده اند اما ((الله و رسول الله و لذى القربى)) زمامدار اين كارند يعنى بايد
در اختيار اينها قرار بگيرد, هم سهم خود را دريافت كنند هم سهام سه گانه
واليتامى والمساكين وابن السبيل را بپردازند. در جاهايى هم كه فرموده است:
((إطيعوا الله و إطيعوا الرسول)) اين تكرار نشان مى دهد كه رسول دو سمت دارد و
از دو جنبه بايد او را اطاعت كرد: يكى پيام رسانى ((إقيموا الصلاه)) سمت ديگر
وى اين است كه امام و رهبر مردم است. از آن جهت كه پيام خدا را مى رساند اطاعت
او همان اطاعت خداست. نحوه ابلاغ هم اين گونه است كه مى گويد: اى مردم خدا فرموده
است: نماز بخوانيد اما از آن جهت كه مى فرمايد من ((اسامه بن زيد)) را فرمانده
لشكر كرده ام از بعد رهبرى است, لذا براى رسول, غير از جنبه رسالت جنبه امامت و
رهبرى هم هست. همه آياتى كه مسائل مالى را مطرح مى كند ناظر به جنبه رسالت رسول
نيست بلكه ناظر به جنبه امامت و رهبرى اوست. بعضى از علماى اهل سنت مى گويند
تعليق حكم بر وصف مشعر عليت است, اين مال چون مال رسول است وقتى او رحلت كرده
است ديگر آن چه هم كه به او تعلق مى گرفته از بين مى رود. اين ديگر مثل فىء, خمس
و امثال آن نيست. فقط آن چه كه براى واليتامى والمساكين وابن السبيل مانده است,
باقى است. منظور از ذىالقربى هم سادات فقيرند چون ذى القربى به صورت واليتامى
والمساكين وابن السبيل تشريع شده است. غافل از اين كه اين اوصاف مال رسول به ما
انه رسول نيست; يعنى مربوط به بعد رسالت پيامبر(ص) نيست بلكه مربوط به رهبرى
ايشان است. رسول از آن جهت كه رسول است پيام الهى را مىآورد, احكام نماز, روزه,
حج و ساير احكام الهى را ابلاغ مى كند, اما چند كار ديگر هم دارد كه مربوط به
رسالت ايشان نيست, مثل وضع مقررات, انجام كارهاى اجرايى, جنگ, صلح, تعيين
فرمانده لشكر و مسوول امور مالى و فرهنگى و… . اين ها مربوط به جنبه رهبرى
رسول است.

پس رسول سه كار دارد: يكى اين كه قوانين كلى را دريافت مى كند و به مردم ابلاغ
مى كند; كه مربوط به جنبه رسالت اوست. اين قوانين كلى حلالش تا قيامت حلال و حرامش
تا قيامت حرام است. كار ديگر ايشان وضع مقررات است; مثلا مى گويد ما در اين چند
سال با فلان گروه جنگى نداريم با فلان گروه صلحى داريم يا افراد را به سمت هاى
مختلف نصب مى كند فرمانده لشكر مسوول امور مالى و… يا مال هايى را كه به دستش
آمده است تقسيم مى كند. در اين تقسيم هاست كه مثلا مى بينيم روزى فقط به مهاجر
مى دهد و به انصار اصلا چيزى نمى دهد. در همين كارهاى اجرايى پنج برخورد گوناگون
در پنج قضيه از رسول اكرم(ص) نقل شده است; يعنى در برخورد با يهوديان بنى نضير,
بنى قريظه, بنى قينقاع, خيبر و مشركين مكه برخوردهاى متفاوتى از پيامبر ديده شد.
اينها كارهاى اجرايى است. كارهاى اجرايى و وضع مقررات, به رسالت آن حضرت ارتباط
ندارد به امامت و رهبرى او, از آن جهت كه زعيم مسلمين است مرتبط است. اين آيه
انفال و خمس و فىء و آيه ((خذ من إموالهم صدقه تطهرهم)) همه اين ها به جنبه
رهبرى پيامبر(ص) برمى گردد; يعنى اين كه به مردم مى گويد: ((إقيموا الصلاه و آتوا
الزكاه)) از جنبه رسالت اوست, پيامبر(ص) اين قانون را از خدا تلقى كرد و به
مردم ابلاغ نمود, اما آن جا كه اجرا مى كند ((خذ من إموالهم صدقه تطهرهم)) اين
كار اجرايى است يا آن جا كه عده اى را به عنوان والعاملين عليها (كارگزاران
زكات) نصب مى كند, اين كار اجرايى است. گرفتن زكات و انبار كردن و توزيع آن, از
كارهاى اجرايى است و مربوط به جنبه امامت اوست نه رسالت. اين قطع شدنى نيست اگر
قطع شدنى باشد معنايش آن است كه قرآن و دين ـ معاذ الله ـ همان سواد على بياض
است كه فقط تلاوتش مانده است و همه آن ادله اى كه مى گويد بشر به قانون الهى نياز
دارد رخت برمى بندد و چون آن ادله قوى است و اختصاص به زمان خاصى ندارد پس همه
احكام الى يوم القيامه, باقى است. بشر حكم مى خواهد و حكم غير خدا هم حكم جاهليت
است. پس تنها حكم خداست ((إفحكم الجاهليه يبغون و من إحسن من الله حكما لقوم
يوقنون))(2)

پس آن چه كه در بعضى از تفاسير اهل سنت آمده است كه اين حكم, مخصوص رسول است
و چون رسالت رسول رخت بربسته است با رحلت آن حضرت ديگر اين حكم نيست, نادرست
است چون از تفاوت بين حكم رسالت و حكم امامت و رهبرى, غفلت كرده اند.



جانشينان پيامبر(ص)

پشتوانه اين رسالت چيست؟ براى انبيا ـ عليهم الصلاه و السلام ـ يك مقام معنوى
است كه آن را به ولايت ياد مى كنند و يك مقام اجرايى, رسالت يك مقام اجرايى است
يعنى تبليغ كردن, حكم را بيان كردن و مانند آن. ارواح طيبه اين بزرگان تا قوى
نشود و ولى حق نشود (ولى يعنى قرب), در تلو لطف حق قرار نگيرد و متقرب به الله
نشود هرگز قدرت خبريابى ندارد. رسالت آخرين مرحله اين بزرگان است. بالاتر از
رسالت, نبوت است و عميق تر از نبوت, ولايت است. ولايت يك امر قرار دادى نيست, وقتى
روح ولى, قريب و نزديك ذات اقدس اله شد آن گاه گزارش ها را دريافت مى كند, اين
پذيرش گزارش را نبوت مى گويند. پس نبوت, خبريابى است, وقتى اين خبرها را به مردم
ابلاغ كرد رسالت است. پس رسالت, پايين ترين مسإله است و نبوت مرحله وسطا است.
عميق تر از همه ولايت است و اگر كسى بخواهد رسول بشود حتما بايد نبى باشد, ممكن
است كسى نبى باشد ولى رسول نباشد, اما ممكن نيست كسى رسول باشد و نبوت را
نگذرانده باشد. لذا وقتى حضرت فرمود:
((الا انه لا نبى بعدى)) همان طورى كه ختم نبوت را اعلام كرده است ختم رسالت را
هم اعلام كرده است. پشتوانه همه اين مقام هاى اجرايى آن مقام ملكوتى است كه انسان
وقتى به آن مقام رسيد مى شود ولى الله, از آن به بعد از نظر كارهاى اجرايى تقسيم
مى شود اين كه احيانا در زيارت شريفه جامعه كبير يا ساير زيارات هست كه: نور شما
و انوار شما يكى بود, طابت و طهرت, بعضها من بعض, شما يك نور بوديد. اين ها همه
ناظر به مقام ولايت است. گرچه از نظر نبوت و رسالت ميانشان فرق است; فقط وجود
مبارك رسول خدا(ص) رسول است آنها بايد اطاعت كنند ولى از آن جهت كه يك نورند در
آن جا هر چه را كه حضرت مى شنود ديگران هم ممكن است بشنوند و هرچه را كه حضرت
مى بيند ديگران هم ممكن است ببينند. جريان معروفى كه در خطبه قاصعه هست اين را
هم تإييد مى كند. خطبه قاصعه مفصل ترين خطبه اى است كه در نهج البلاغه آمده است.

البته مى دانيد آن چه كه در نهج البلاغه آمده عصاره اى از اين خطبه است مثل
عهدنامه حضرت امير(س) به مالك اشتر, كه آن هم عصاره اين عهدنامه است وگرنه در
تحف العقول كه قبل از نهج البلاغه نوشته شده است مفصل تر از نهج البلاغه اين عهدنامه
آمده است. علت اين اختصار هم آن است كه مرحوم سيد رضى ـ رضوان الله تعالى عليه
ـ فقط به جنبه هاى بسيار بليغ مطالب اميرمومنان(ع) نظر داشته است لذا فقط
قسمت هاى برجسته خطبه ها و يا نامه ها را آورده است.

به هر جهت, حضرت در اين خطبه, در آن جا كه فضايل خود را ذكر مى كند مى فرمايد:
من از دوران كودكى با رسول خدا(ص) همراه بودم, از همان دوران شيرخوارگى يك
فرشته بسيار عظيمى پيامبر(ص) را تإييد مى كرد. ((اعظم ملك من ملائكته يسلك به
طريق المكارم و محاسن الاخلاق العالم ليله و نهاره)) من با پيامبر بودم, پيامبر
هم با اعظم ملك الهى بود كه شبانه روز در تحت تدبير آن حضرت بود. ((و لقد كنت
اتبعه اتباع الفصيل اثر إمه يرفع لى فى كل يوم من اخلاقه علما و يإمرنى
بالاقتدإ به و لقد كان يجاور فى كل سنه بحرإ)).

هر ساله پيامبر(ص) به كوه حرا مى رفت: ((فإراه ولا يراه غيرى)) فقط من مى ديدم
كه او در كوه حرإ هر ساله معتكف مى شود. فقط من مى ديدم كسى مواظب آن حضرت نبود.
((و لم يجمع بيت واحد يومئذ فى الاسلام غير رسول الله ـ صلى الله عليه و آله ـ و
خديجه و إنا ثالثهما)) تنها خانه اى كه اعضايش مسلمان بودند همين ما سه نفر
بوديم. آن گاه فرمود: ((إرى نور الوحى و الرساله و اشم ريح النبوه)) من نور
وحى و نور رسالت را مى ديدم و بوى نبوت را استشمام مى كردم. ((و لقد سمعت رنه
الشيطان)) من ناله اى از شيطان شنيدم ((حين نزل الوحى عليه)) وقتى وحى نازل شد,
من ناله شيطان را شنيدم. ((فقلت يا رسول الله ما هذه الرنه)) پرسيدم: اى
پيامبر(ص) اين ناله چيست؟ ((فقال هذا الشيطان قد ايئس من عبادته)) فرمود: اين
ناله يإس شيطان است, چون فهميد كه ديگر در اين سرزمين عبادت نمى شود.

آن گاه به من فرمود: ((انك تسمع ما إسمع و ترى ما إرى الا انك لست بنبى
ولكنك لوزير و انك لعلى خير))(3) يا على هرچه را كه من مى شنوم تو مى شنوى هرچه
را كه من مى بينم تو مى بينى اما تو وزير منى, نبى نيستى. نفرمود تو ولى نيستى
فرمود تو نبى نيستى, چون نبوت بين ولايت و رسالت است. بنابراين پشتوانه اصلى اين
مقام ها همان ولايت است.

اما آن چه كه در اين آيه مطرح است مربوط به ولايت به آن معنا كه ولى الله باشد
نيست, ولايت غير از والى بودن است اين والى بودن يك كار اجرايى است كه از آن به
عنوان رهبرى ياد مى شود اما آن ولايت تكوينى حساب ديگرى دارد, آن ولايت ريشه نبوت
و رسالت است. اما در اين آيه مورد بحث منظور, والى بودن و كار اجرايى كردن است,
و اين مقام قطع شدنى نيست وگرنه هرج و مرج پيش مىآيد. بر همين اساس در ذيل همين
آيه7, سوره حشر فرمود: ((و ما آتيكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا)).

اين هم از موارد اختلاف بين شيعه و اهل سنت است ((ما آتيكم الرسول)) يعنى هرچه
را كه رسول به شما داد بگيريد و هر چه را كه نهى كرد منتهى بشويد. اهل سنت نوعا
مثل امام فخر رازى ـ كه از اشاعره است ـ در ((التفسير الكبير)) و زمخشرى ـ كه
از معتزله است ـ در ((كشاف)) و همراهان اين دو فكر نيز به همين گونه معنا
كرده اند كه اين ((ما اتيكم)) يعنى هر اندازه مالى كه از آن فىء به شما داد قبول
كنيد و هر اندازه كه نداد اعتراض نكنيد. چرا اين چنين معنا مى كنند؟ چون اگر
چيزى از حضرت رسول(ص) نقل بشود و در قرآن ريشه ظاهرى نداشته باشد آنها بگويند
كه شما هم معاذالله مثلا روى اجتهاد خود اين حرف را زده ايد ما هم صاحب نظريم.
اين كه گاهى به پيامبر مى گفتند آيا وحى نازل شد يا با نظر خودتان اين حرف را
زديد براى اين كه بگويند اگر وحى است ما قبول داريم و اگر روى نظر گفتيد شما هم
يك نظر داريد ما هم يك رإى داريم. اين كه مى گويد: ((حسبنا كتاب الله))
نمى خواهد عترت را از بين ببرد بلكه مى خواهد رسالت را از بين ببرد, چون اين حرف
را در حضور صاحب وحى گفت نه يعنى ما تو را قبول داريم هرچه تو گفتى ما قبول
داريم اما بعدىها را قبول نداريم اصلا در موردى واقع شد كه مى خواهد بگويد ما
برهان منهاى پيامبر را قبول داريم, پيامبر(ص) رسالتش را قبول داريم هرچه را وحى
است به عنوان قرآن شنيد به ما تحويل بدهد بعد كارى نداشته باشد. آنها در اين حد
گفتند نه اين كه هم رسالت حضرت را قبول داشته باشند و هم رهبرى و والى بودن و
امامت اش را, اما بعد درباره بعدىها شك كرده باشند, نه اصلا چنين نيست, چون
بعدىها كه نگفتند قلم و دوات حاضر كنيد تا ما بنويسيم اين را خود رسول الله(ص)
فرمود. اينها نه تنها مى خواستند بگويند قرآن بس است ما احتياجى به مضمون نامه
نداريم بلكه خواستند بگويند ما احتياجى به نوشتن تو نداريم. بازگاهى در روايات
به صورت پراكنده هست كه از حضرت سوال مى كردند كه: آيا از خودت گفتى يا وحى است؟
يعنى اگر از خودت گفتى تو يك نظر دارى, ما هم يك نظر داريم.

اينها باورشان شده بود كه رسول خدا ((ما ينطق عن الهوى))(4) است.

پس برادران اهل سنت آيه ((و ما آتيكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا))
را اين طور معنا مى كنند كه هر چه رسول از فىء و مسائل مالى به شما داد بپذيريد,
نداد هم اعتراض نكنيد. اما شيعه اين طور معنا نمى كند بلكه مى گويد: اين ((ما))
اطلاق دارد يك, ذيل هم قرينه اطلاق صبر است دو, بيان آن اين است كه ((ما آتيكم
الرسول)) هر چيزى كه رسول به شما ((ايتا)) كرد: از قانون, مقررات, احكام الهى,
مال بگيريد, چون كلمه ((ايتا)) در همه موارد است. اين كه گفته مى شود ((خذوا ما
آتينكم بقوه))(5) اين كه خدا به بنى اسرائيل مى فرمايد: ((خذوا ما آتينكم)) يعنى
به شما مال و يا قوانين و مقررات و احكام داديم, بگيريد, در اين مورد هم اگر
مى فرمايد: ((ما آتيكم الرسول فخذوه)) اين ((ما)) مطلق است آيه هم همين مورد را
مى گيرد اگر حكمى كرد, مقرراتى داشت, سمتى داد اين ها همه ((اتا)) است.

پس هم كلمه ((ما)) مطلق است و هم صيغه ((آتا)) توان اطلاق را دارد. اما شهادت
ذيل اين است كه فرمود: ((و ما آتيكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا)) اين
((ما نهيكم)) كه ظهورش در مقررات و قوانين خيلى قوى است گاهى مى فرمايند كه
((فامنن او امسك بغير حساب))(6) اگر خصوص مال باشد بايد هرچه داد بگيريد و هر
چه نداد صبر كنيد و اما وقتى مى فرمايد: ((ما نهيكم عنه)) يا دستور مى دهد كه شما
از اين مال فاصله بگيريد يا قانون وضع مى كند نهى دارد; يعنى مناهى رسول را مثل
اوامر رسول بگيريد. اين مناهى رسول همان طورى كه در كارهاى اجرايى حضور و ظهور
دارد در قوانين و مقررات هم حضور و ظهور دارد پس آن چه كه زمخشرى ـ از معتزله ـ
يا امام رازى ـ از اشاعره ـ گفته اند كه اين مخصوص مسائل مالى است, تمام نيست,
بلكه اطلاق ((ما)) و ((آتا)) هر دو را شامل مى شود و ذيل آيه هم تإييد مى كند.
بنابراين هر چه را كه حضرت بفرمايد حجت است و هر مالى هم كه حضرت به هر كه بدهد
يا ندهد حجت است نه مى توان به كارهاى اجرايى آن حضرت اعتراض كرد و نه به كارهاى
تعليمى ايشان.

اين كار ـ همان طورى كه مرحوم امين الاسلام طبرسى اشاره كرده اند ـ بعد از وجود
مبارك حضرت رسول به ائمه(ع) مى رسد تا اين جا در مجمع البيان هست كه بعد از حضرت
به ائمه قائمين مقام او مى رسد اما مى توان گفت چون براهين, مطلق است و هرگز دين
تعطيل بردار نيست اين ائمه دو قسم اند; ائمه بالاصاله كه معصومين ـ عليهم السلامـ
اند و ائمه بالطبع كه جانشينان آنها هستند. اين سمت را هر كدام از ائمه يكى پس
از ديگرى حفظ مى كردند و مى گرفتند, كارهايى كه مربوط به امام قبلى بود امام بعدى
به عهده مى گرفت; مثلا آن چه را كه مرحوم صدوق ـ رضوان الله عليه ـ در كتاب شريف
((من لايحضره الفقيه)) ذكر مى كند كه ائمه, هر سمتى كه براى امام قبلى بود به
عهده مى گرفتند و هركارى كه مال شخص امام قبلى بود به ورثه او واگذار مى كردند.

در جلد دوم ((من لايحضره الفقيه)) (چاپ چهار جلدى, ص23, روايت 14) آمده است كه
ابى على ابن راشد حضور امام هادى(س) امام دهم رسيدو عرض كرد ((انا نوتى بالشىء
فيقال هذا كان لابى جعفر(ع))) گاهى بعضى از اموال را پيش من مىآورند و مى گويند
اين مال ابى جعفر است (منظور از اين ابى جعفر ابى جعفر ثانى است يعنى امام جواد(س)
امام محمد تقى ـ ع ـ ما چه كنيم, قبول كنيم يا نه؟ امام فرمودند: شما از كسانى
كه اين اموال را مىآورند توضيح بخواهيد هر مالى كه به عنوان سهم امام يا فىء و
انفال بود; يعنى هر چه جزء شوون امامت بود كه در اختيار پدرم قرار داشت آن فقط
به من مى رسد و اما اموالى اگر مال پدرم بود نه به سبب امامت بلكه مال شخص او
بود او ميراث است و به ساير ورثه مى رسد.

حال اگر كسى بگويد اين احكام فقط مربوط به همان صدر اسلام بود و ديگر اين
مسائل خمس و فىء و انفال و امثال ذلك را بايد گرفت مى ماند يك سلسله عبادت هاى
خشك شخصى. اين همان مصداق كامل انفكاك دين از سياست است. آن وقت آن همه ادله و
براهينى كه بشر به پيغمبر و قانون و قانون گذار نياز دارد همه عبث خواهد شد و
فقط در آن چند سال صدر اسلام محصور مى شود. اگر دليل عقلى, تاريخى شد و تخصيص
پذير گشت, يقين داشته باشيد كه دليل عقلى نيست, چون عقليه الاحكام لاتخصص دليل
عقلى را نمى توان تاريخى كرد, مال آن زمان است اگر بشر قانون مى خواهد و قانون
بايد الهى باشد اين بايد عملى باشد.



اگر گفتيم درست است كه بشر قانون مى خواهد ولى اين گونه نياز تا سال 250 هجرى
است, از آن به بعد قوانين اجرايى نمى خواهد بلكه فقط به عبادات نياز دارد. معلوم
مى شود آن دو قرن و اندى هم باطل بوده است, چون اگر چيزى حكم عقلى شد براى هميشه
است. مسإله نبوت و امامت و نياز بشر به قانون, حكم نقلى نيست پس حكم عقلى است.
اگر حكم عقلى شد اين همان است كه مى گويند در احكام عقلى سالبه جزئيه نقيض موجبه
كليه است, موجبه جزئيه نقيض سالبه كليه است, اما در احكام نقلى, سالبه جزئيه
مخصص موجبه كليه است, موجبه جزئيه مقيد سالبه كليه است, هيچ تعارضى بين سلب كلى
و ايجاب جزيى چه در اطلاق و چه در عموم, در ادله نقلى اصلا نيست باب تخصيص و
تقييد واضح است.

اما اگر مسإله اى نقلى نشد بلكه عقلى شد و چون ((عقليه الاحكام لاتخصص)) اگر
كسى گفت اين قانون براى آن وقت بود يعنى اصلا قانون نيست وقتى اصلا قانون نبود
اصل برهان عقلى, ويران مى شود, لذا اين آيه كه فرمود: ((ما آتاكم الرسول)) در
واقع رسول بما انه والى است نه رسول بما انه رسول, چون رسول بما انه رسول احكام
مطلق را اطلاق مى كند نه كارهاى جزيى, كارهاى اجرايى را بما انه والى انجام مى دهد
و اين هم هرگز قابل انقطاع نيست.

ادامه دارد


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) حشر (59) آيه 7 ـ 6.
2 ) مائده (5) آيه 50.
3 ) نهج البلاغه صبحى صالح خطبه192.
4 ) نجم (53) آيه3.
5 ) بقره (2) آيه93.
6 ) ص(38) آيه39.

در پانزدهم ماه مبارك رمضان سال سوم هجرى, نخستين گل خوشبوى درخت نبوت و ولايت و اولين ثمره ازدواج على و زهرا به دنيا آمد. اولين هديه شيرين خدا به على مرتضى و فاطمه زهرا در مدينه منوره چشم به دنيا گشود. در اين مكان و زمان مقدس, كودكى متولد شد كه وجود ذى جودش ماه رمضان را قداست و شرافتى افزون تر بخشيد.
خبر ولادت اولين نواده رسول خدا ـ صلى الله عليه وآله ـ به آن حضرت داده شد. پيامبر مشتاقانه به ديدار فرزند عزيز و ارجمندش به خانه على و زهرا ـ سلام الله عليهماـ آمد كه او را دربرگيرد و نوازش كند.
طبق روايتى كه در كتب فريقين آمده است, پيامبر به اسمإ فرمود: اسمإ! فرزندم را بياور.
اسمإ كه كودك را در پارچه اى زردرنگ پيچيده بود, او را به خدمت حضرت آورد. پيامبر ناراحت شد و فرمود: مگر نگفته بودم نوزاد را هرگز در پارچه زرد رنگ نپيچيد؟
اسمإ نوزاد را گرفت و در پارچه اى سفيد رنگ پيچيد و او را به خدمت نياى بزرگوارش آورد. حضرت اذان را در گوش راست و اقامه را در گوش چپش خواند سپس رو به داماد گرامى اش على كرد و فرمود:
يا على! او را چه نام نهادى؟
عرض كرد: اى رسول خدا ! من در نامگذارىاش هرگز بر شما پيشى نمى گيرم.
پيامبر نيز فرمود: من هم برخدايم سبقت نمى گيرم.
فورا جبرئيل امين نازل شد و خدمت رسول خدا عرض كرد:
يا محمد! خدايت سلامت مى رساند و مى فرمايد: چون نسبت على به تو نسبت هارون به موسى است ـ جز اين كه پس از تو پيامبرى نيست ـ لذا نام فرزند هارون را بر او بگذار.
پيامبر فرمود: نام فرزند هارون چه بوده است؟
عرض كرد: شبر.
فرمود: من زبانم عربى است. نام شبر در زبان عربى چه مى باشد؟
جبرئيل گفت: نامش حسن است. او را حسن نام گذار.
(ذخائر العقبى,ص120)
نامش حسن.. رويش حسن .. مويش حسن .. خوى دلجويش حسن .. به به چه زيبا پسرى, چه رعنا مولودى. امروز خانه زهرا نور باران مى شود. فرشتگان به خدمت پيامبر براى عرض تهنيت مىآيند. ما هم از اين جا به خاندان رسالت تبريك مى گوييم.
در صواعق المحرقه ابن حجر,ص115 آمده است:
رسول خدا(ص) فرمود: ((سمى هارون ابنيه شبرا و شبيرا و انى سميت ابنى الحسن والحسين بما سمى به هارون ابنيه; هارون نام دو فرزندش را شبر و شبير گذاشت و من نام دو فرزندانم را حسن و حسين مى گذارم, به همان نامى كه هارون فرزندانش را نام نهاد.))
در كتاب كنزالعمال, ج 6, ص 220, نقل كرده كه حضرت رسول دو فرزندش (حسن و حسين) را در دامان خويش نشانده بود و نوازششان مى كرد و مى فرمود: ((ان ابنى هذين ريحانتاى من الدنيا; اين دو فرزندانم, دو گل خوشبوى من در دنيايند)).
در مجمع الهيثمى ج9, ص181, از انس بن مالك نقل مى كند كه گفت: رسول خدا گاهى به سجود مى رفت, يكى از دو فرزندانش (حسن يا حسين) مىآمد و بر كمر حضرت مى نشست, پس حضرت سجود را طولانى مى كرد تا آن گاه كه خود كودك پايين بيايد. به او گفته مى شد: يا رسول الله! سجودت را طولانى كردى؟ مى فرمود: فرزندم, بردوشم سوار بود, خوش نداشتم كه او را به شتاب وادارم.
و در اين زمينه روايات زيادى از كتب اهل سنت نقل شده است.
در صحيح ترمذى, ج 2, ص 306, نقل شده كه رسول الله(ص) به فاطمه مى فرمود: فرزندانم را بياور تا آنها را استشمام و بو كنم و آنها را در بغل مى گرفت و مى بوسيد و مى بوييد.
در مجمع الهيثمى, ج 9, ص 175, نقل شده كه شخصى از ابن الزبير (دشمن سرسخت اهل بيت) سوال مى كند: چه كسى بيش از همه به پيامبر شباهت داشت؟ او پاسخ مى دهد: حسن بن على, از هر كس بيش تر به پيامبر شبيه بود و حضرت رسول بيش از همه به او محبت و علاقه داشت. او گاهى مىآمد و حضرت رسول در حال سجده بود, پس بركمرش سوار مى شد و پيامبر سر برنمى داشت تا خود كنار رود.
در صحيح ترمذى, ج2, ص240, نقل شده كه اسامه بن زيد گويد: شبى به ديدار پيامبر رفتم, كارى داشتم. پس از آن كه كارم تمام شد, به حضرت عرض كردم: در زير عبايتان گويا چيزى پنهان كرده ايد؟ حضرت عبا را پس زد ديدم حسن و حسين بر دو زانويش نشسته اند. فرمود: اين دو, فرزندانم هستند. خداوندا! من آنها را دوست مى دارم, پس دوست بدار هر كه آنها را دوست مى دارد.
اين محبت فراتر از محبت پدر يا جد به فرزندش است. حضرت رسول ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ در موارد متعددى كه در كتاب هاى اهل سنت ذكرشده, به مردم گوشزد مى كرده است كه محبت حسن و حسين, محبتى الهى است و هر كه پيامبر را دوست مى دارد بايد آنها را دوست بدارد و هر كه با رسول خدا دشمن است, باآنها بى گمان دشمن است. پيامبر آينده را مى ديد كه با آن همه توصيه ها و سفارش هاى متعدد, در اماكن و اوقات مختلف, بااين حال, مردم چه رفتارى با دو ريحانه رسول الله نمودند و چگونه عمل به وصيت پيامبر كردند؟
برخى از برادران اهل سنت چنين وانمود مى كنند كه چون حسنين فرزندان پيامبر بودند و هر انسانى به فرزندان و نوه هايش علاقه دارد, لذا اگر رسول خدا درباره آنها عاطفه اى نشان داده و اظهار محبتى كرده, امرى است طبيعى, ولى با سيل روايت هائى كه خود از پيامبر نقل مى كنند و حضرت دشمنانشان را نفرين مى كند و دوستانشان را بشارت مى دهد, چه مى كنند؟!
در مستدرك صحيحين, ج3, ص166, از ابوهريره نقل شده كه گفت: روزى رسول خدا(ص) بر ما وارد شد, در حالى كه حسن را بريك دوش و حسين را بر دوش ديگر حمل مى كرد, گاهى اين را مى بوسيد و گاهى آن را, تا اين كه به ما نزديك شد. يكى از اصحاب عرض كرد: يا رسول الله! شما آنها را دوست مى داريد؟!
حضرت فرمود: آرى ! هر كه آن دو را دوست بدارد, مرا دوست داشته و هر كه آن دو را دشمن بدارد مرا دشمن داشته است.
و در همين صفحه در روايت ديگرى آمده است كه حضرت فرمود: حسن و حسين دو فرزندان من هستند, هر كه آنان را دوست بدارد, مرا دوست داشته و هر كه مرا دوست دارد, خدا او را دوست مى دارد و هركه را خدا دوست بدارد, او را داخل بهشت خواهد كرد و هركه اين دو را دشمن بدارد, مرا دشمن داشته و هر كه مرا دشمن بدارد خداوند او را دشمن داشته و هر كه را خدا دشمن بدارد, بى گمان وارد دوزخش خواهدكرد.
آن گاه نويسنده كتاب ادامه مى دهد: اين حديث از نظر شيخين (بخارى و مسلم) صحيح است. شايد بيش از چهل حديث با مضمون هاى مختلف در كتاب هاى اهل سنت, در همين مورد وارد شده است.
به همين بسنده مى كنيم و نتيجه گيرى را به خوانندگان عزيز و گرامى واگذار مى نماييم.
البته, ما را دل خوش است كه با تمام وجود به اهل بيت پيامبر عشق مى ورزيم و تنها اميد نجات خود را در روز رستاخيز, همين محبت و علاقه به آنها مى دانيم و به خاطر همين عشق و علاقه است كه روز پانزدهم رمضان را جشن مى گيريم و به دليل خرسندى رسول الله از به دنيا آمدن فرزند دلبندش شاد و خرم مى شويم و به يكديگر تبريك و تهنيت مى گوييم. پس تبريكتان باد اى شيعيان امام مجتبى.

پاورقي ها:

نصيحت پذيرى سبيل هدايت

امام على (ع): ((رحم الله عبدا سمع حكما فوعى و دعى الى رشاد فدنا و إخذ
بحجزه هاد فنجى)).(1)

خدا رحمت كند آن كس را كه چون سخن حكيمانه اى را بشنود خوب فرا گيرد و چون به
هدايت ارشاد گردد بپذيرد و دست به دامن هادى و رهبرى زند و نجات يابد.



امام على (ع): ((إلا و انه من لاينفعه الحق يضره الباطل و من لايستقيم به
الهدى يجر به الضلال الى الردى)).(2)

آگاه باشيد: آنها كه از حق بهره مند نشوند زيان باطل دامنشان را فرا خواهد
گرفت و آن كس كه هدايت, راهنمايش نگردد گمراهى او را به هلاكت مى كشاند.



امام على (ع): ((اسمعوا النصيحه ممن اهداها اليكم واعقلوها على إنفسكم)).
(3)

از كسى كه به شما نصيحت خود را هديه مى كند بشنويد و بپذيريد و آن را براى خود
در خاطر نگه داريد.



امام على (ع): ((فاتقوا الله تقيه من سمع فخشع… و عبر فاعتبر و حذر فحذر
و زجر فازدجر و راجع فتاب و إرى فراى فاسرع طالبا)).(4)

تقوا پيشه كنيد تقواى كسى كه چون بشنود احساس مسووليت كند… و هرگاه درس
عبرت به او بدهند عبرت پذيرد و هرگاه او را برحذر دارند قبول كند و اگر منعش
كردند از نافرمانى بايستد و چون بازگردد توبه كند و هرگاه نشانش دهند ببيند و
به سرعت به سوى حق حركت كند.



امام على (ع): ((ليكن احب الناس اليك من هداك الى مراشدك و كشف لك عن
معايبك)).(5)

بهترين و دوست داشتنى ترين مردم در نزد تو بايد كسى باشد كه تو را به رشد و
هدايت رهنمون سازد و از عيوب تو (در نزد خودت) پرده بردارد.



امام على (ع): ((من استنصح الله وفق)).(6)

هر كس از خداوند متعال درخواست نصيحت كند (و اطاعت اوامرش را نمايد) موفق
مى شود.



امام على (ع): ((من قبل النصيحه إمن من الفضيحه)).(7)

هر كس نصيحت پذير باشد از رسوايى در امان خواهد بود.



امام على (ع): ((اتعظوا بمواعظ الله واقبلوا نصيحه الله… واعلموا إن هذا
القرآن هو الناصح الذى لايغش… واستنصحوه على إنفسكم واتهموا عليه آرإكم
واستغشوا فيه إهوائكم)).(8)

از موعظه ها و اندرزهاى خدا پند بگيريد و نصيحت هاى او را قبول كنيد… و
بدانيد كه اين قرآن پند دهنده اى است كه انسان را نمى فريبد…
خويشتن را با آن اندرز دهيد و هرگاه نظر و كردار شما بر خلاف قرآن بود خود را
متهم سازيد و خواسته هاى خويش را در برابر قرآن نادرست بشماريد.



امام حسن (ع): ((إسمع الاسماع ما وعى التذكير وانتفع به)).(9)

شنواترين گوشها آن است كه تذكرها را بشنود و از آنها نفع ببرد.



امام حسين (ع): ((من دلائل العالم انتقاده لحديثه)).(10)

از نشانه هاى عالم اين است كه گفتار خود را ـ قبل از بيان كردن ـ نقد و بررسى
مى كندO O.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) نهج البلاغه : خطبه76.
2 ) همان, خطبه28.
3 ) غرر الحكم: 2494.
4 ) نهج البلاغه : خطبه83.
5 ) غرر الحكم: 7374.
6 ) نهج البلاغه : خطبه147.
7 ) غرر الحكم: 8344.
8 ) نهج البلاغه : خطبه176.
9 ) بحارالانوار: ج78, ص109, ح17.
10 ) تحف العقول: ص248.

در فضيلت آموختن

((ن والقلم و مايسطرون)).
قسم به قلم و آن چه مى نويسند.
مواردى كه خداوند به آنها سوگند خورده است, عبارت است از نعمت هايى ارزنده و بزرگ كه پروردگار بر مردم منت نهاده و آنها را براى آسايش و زندگى بهتر آنان آفريده است.
يكى از اين نعمت هاى بسيار بزرگ ـ كه توانايى شكر و حمدش را نداريم ـ قلم است, و قلم كنايه از سواد و توانايى خواندن و نوشتن است.
در سوره ((اقرإ)) نيز مى خوانيم:
((إلذى علم بالقلم علم الانسان ما لم يعلم)).
خداوندى كه با قلم بشر را دانش آموخت و او را آموخت آن چه كه نمى دانست.
پس نخستين آيه اى كه برپيامبر نازل شده با خواندن ((اقرإ)) آغاز مى شود و هم چنين سوره اى كه در حساس ترين هنگام بر پيامبر نازل شده, دم از نوشتن (قلم) مى زند. و بدين سان معلوم مى شود سوادآموزى و دانش پژوهى و علم خواهى از نظر خداوند چقدر اهميت دارد كه بايد گفت: برترين و والاترين نعمت الهى, سواد است و توانايى خواندن و نوشتن.
و لذا در روايات و احاديث پيامبر و ائمه معصوم ـ عليهم صلوات الله ـ آن قدر كه بر طلب علم, تشويق و تحريض شده بر چيز ديگرى, تشويق و ترغيب نشده است. همين يك روايت كه همگان آن را از بردارند و همواره تكرار مى كنند, براى بيان اهميت اين مطلب كافى است كه حضرت رسول اكرم ـ صلى الله عيله وآله و سلم ـ مى فرمايد:
((طلب العلم فريضه على كل مسلم (و مسلمه); دانش خواهى بر هر مرد و زن مسلمان واجب است)).
و كم ترين علم, دانستن الفباى آن است; يعنى خواندن و نوشتن. پس عيب نيست كه انسان در سنين بالا به دانش پژوهى بپردازد, بلكه يك وظيفه مقدس است, ولى ننگى بالاتر از اين نيست كه انسان, بى سواد از دنيا برود.
آرى! اسلام است كه بشريت را با علم و قلم آشنا ساخت و اگر ترغيب اسلام به دانش اندوزى نبود, اثرى از حكمت و دانش وجود نداشت. در وقتى اين دين پا به عرصه وجود گذاشت كه در سرتاسر جزير العرب ((هفده)) نفر نويسنده بيش تر نبود, و در اندك زمانى اقيانوس حكمتى از سرچشمه علم رسول خدا جوشيد كه تمام مغزهاى بشر را غرق علم و معرفت كرد.
سواد داشتن محبوب و خواسته فطرى بشر است و اين مطلب به بحث و گفتگو نياز ندارد. آن چنان در فطرت بشر, عشق به علم نهفته است كه هيچ مطلبى اين چنين معشوق بشر نيست. اگر به يك بى سواد نسبت فهم و ادب و دانايى بدهى خرسند مى شود, هر چند خود مى داند كه نادان است و برجهل خويش كاملا آگاه است, ولى اگر به نادان ترين و جاهل ترين مردم نسبت جهل و نادانى دادى, آن چنان خشمناك مى گردد كه گويى آسمان را برسرش فرود آورده اى. چه شده است كه انسان بى سواد با اين كه خود به نادانى اش دانا است, اين چنين از انتساب به بى سوادى, خشمگين مى گردد؟
علت همين است كه عشق به علم و معرفت در نهاد بشر نهاده شده است; پس بايد در پى آن بود و آن را فراگرفت و به آن دست يافت و از آن بهره برد و به سويش حتى اگر در ((چين)) هم باشد روانه شد: ((إطلبواالعلم ولو بالصين)) .
و هيچ وقت براى دانش طلبى و سوادآموزى دير نيست. بياييد چنان كه در سال هاى پس از پيروزى و با توصيه بهنگام و به يادماندنى امام عزيزمان ـ قدس سرهـ , در راه سوادآموزى خود و ديگران, نهضت به پا كرديم, اين نهضت را آن چنان دنبال كنيم كه يك نفر بى سواد در سراسر كشور اسلامى يافت نشود. آن جا است كه هم خدا و هم رسول خدا و هم خلق خدا و هم روح خدا از ما شاد و خرسند مى شوند.
پاورقي ها:

در هشتمين كنفرانس اجلاس سران كشورهاى اسلامى

بسم الله الرحمن الرحيم

مايلم در اين مجمع برادرانه كه مى خواهد از زبان مسلمانان جهان سخن بگويد, سخن
را با ستايش و سپاس الهى آغاز كنم: بارالها تو را سپاس مى گويم بر معرفت, بر
توحيد, بر عبوديت و بر محبت, سپاس مى گويم بر برادرى اسلامى, بر تكريم انسانيت,
بر تعليم صبر و توكل بر توصيه احسان و مروت و درود مى فرستم بر محمد مصطفى (صلى
الله عليه و آله و سلم), بنده و پيامبرت كه پرچم توحيد و عدل را برافراشت صلاى
تكريم انسان سر داد و او را از بندگى هرچه و هركس جز تو آزاد ساخت, و سلام مى كنم
بر خاندان پاك و ياران راست گفتار او و پيروان آنان و همه بندگان شايسته خدا و
همه انسان هاى پاك نهاد.

و به شما ميهمانان عزيز, سران و مسوولان كشورهاى اسلامى و روساى هيئتها و يكايك
اعضاى آنان و نيز به دبير كل سازمان ملل, و دبير كل اين كنفرانس و ديگر
ميهمانان عزيز خوشامدى صميمانه و برادرانه نثار مى كنم.

برادران و خواهران! شما اينك در يكى از خانه ها و پايگاههاى اسلام گرد آمده ايد,
ميزبان شما اگرچه رسما رئيس جمهور ما است, ليكن يكايك ايرانيان خود را ميزبان
شما ميدانند و حضور شما را در اين كشور ايمان گرامى مى دارند.

عزيزان! جمع ما دوستانى نيستيم كه به موجب مصالحى به هم گره خورده باشيم, تا
مصالح ديگرى هم روزى بتواند گره متصل كننده ما را بگسلد, برادرانى هستيم كه
عقيده به قرآن ما را ما با پيوندى ابدى به يكديگر متصل ساخته, و با همه
تفاوتهاى تاريخى و جغرافيايى و سياسى از ما پيكره واحدى كه همان امت اسلامى است
پديد آورده است, ما اين پيوند را با قبول اسلام پذيرفته ايم و از آن گزيرى
نداريم, نقارها, اختلافها و حتى كشمكشها غبارهايى برچهره اين حقيقت است, كه
همواره با زلال حكمت و خردمندى و بردبارى قابل شستشو است.

به اين جلسه عظيم و اين ديدار تاريخى با اين چشم بنگريم تا بتوانيم از آن
براى سرنوشت ملت هاى خود و امت بزرگ اسلامى بهره بگيريم.

برادران و عزيزان! من سخن خود در گشايش اين مجمع را به بيان سه مطلب اختصاص
مى دهم و در پايان نتيجه مى گيرم, آن سه اينهاست, اسلام, امت اسلامى, كنفرانس اسلامى
و آفاق آينده.



1ـ اسلام :

اسلام هم در هنگام طلوع خود و هم امروز راهى به دنيايى نوين با زندگيى
سعادتمندانه و متضمن صلاح و فلاح انسان بوده و هست, رنج هاى اصلى بشر ـ كه اسلام
كمر به زدودن آنها بسته ـ در آن زمان و پيش از آن و امروز همواره چيزهاى ثابت و
واحدى بوده است و هست, فقر, جهل, تبعيض, جنگ و ناامنى و بالاخره زندانى شدن در
حصار مادىگرى و اسارت در كمند خوىهاى زشت خويشتن.

و اسلام دين انسانيت و اعتدال و خردورزى و تسليم در برابر حق متعال است و بى شك
همه اديان پيش از ورود دستهاى تحريف, چنين بوده اند, پس درمان اين دردهاى انسانى
را با شيوه اى دور از زياده روى و افراط و تفريط, و از راههاى خردپسند بر بشر
عرضه كرد و آدمى را به ذكر و تضرع و رابطه باطنى با خداى خود فرا خواند, و
مبارزه با بدى و تجاوز و ظلم و فساد و نيز مبارزه دائم با خودخواهى و خودپسندى
و هوسرانى خود را به او آموخت و بدان توصيه كرد.

احكام عمده اسلام بدين گونه شكل گرفته و برنامه اسلام براى زندگى فردى و
اجتماعى اخلاقى و سياسى بشر از اين ريشه ها روييده است. در نظام سياسى اسلام عدالت
اجتماعى, آزاديهاى گوناگون, صلح عادلانه, مبارزه با زورگويى و تجاوز, روابط زن و
مرد, روابط آحاد مردم در يك جامعه, و روابط جوامع با يكديگر و نيز تزكيه نفس, و
رابطه باطنى هر فرد با خداوند همه و همه مبتنى بر آن پايه ها و ناظر به درمان آن
دردهاى كهن و هميشگى است.

امروز هم به رغم ظواهر رنگين و دلنشين زندگى, بشر از همان دردهايى رنج مى برد,
كه در طول تاريخ برده است, اكثر مردم جهان فقيرند, و عده معدودى بيشترين ثروت
زمين را در دست دارند, اكثر ملت ها از پيشرفت علمى بى نصيب اند, و جمعى دانش خود
را وسيله زورگويى به ديگران كرده اند, در گوشه و كنار جهان, جنگها برپاست و
ديگران هم دائما از بروز جنگ بيم ناكند, در سطح جهان ميان كشورها و نيز در اغلب
كشورها, ميان طبقات مختلف تبعيض هست, تمدن مادى غرب همه را به مادىگرى سوق
مى دهد, و پول و شكم و شهوت بزرگترين همت ها شده و مى شود, و بالاخره صفا و يكرنگى
و گذشت و ايثار در بخشهاى عظيمى از عالم جاى خود را به نيرنگ و توطئه و حرص و
حسد و بخل و ديگر خوىهاى زشت داده است, جهان از لحاظ دانش و تكنولوژى و ابزار و
سرعت و سهولت به كلى باگذشته تفاوت كرده, ولى دردهاى مزمن و كهنه بشر همچنان
پابرجا است, و گرفتارىهاى عمده همان است كه بود.

ليبراليسم غربى و كمونيست و سوسياليسم و غيره همه امتحان خود را داده و
ناتوانى خود را ثابت كرده اند, و امروز هم مانند گذشته, اسلام تنها شفابخش و
فرشته نجات است, امروز هم مانند 1400 سال پيش اين ندا طنين افكن است:

((قد جائكم من الله نور و كتاب مبين, يهدى به الله من اتبع رضوانه سبل السلام,
و يخرجهم من الظلمات الى النور باذنه, و يهديهم الى صراط مستقيم))(1), مهم آن
است كه چهره بى پيرايه اسلام ديده و شناخته شود, دشمنان در طول چند قرن و دوستان
نادان و غافل, در زمانى درازتر چهره نورانى اسلام را زشت كرده و به غرض يا به
سلائق جاهلانه به آن افزوده يا از آن كاسته اند, امروز هم اگر چه كج فهميها و سود
طلبيها از سوى خوديها هنوز در كار تيره كردن تصوير اسلام است, ولى حقا تبليغات
دشمنان در اين باره بسى بيش از آن است, و آنان از راههاى ظريف و موزيانه به اين
كار مشغولند, يك قلم از تلاش خستگى ناپذير دشمنان در اين باره حجم عظيم تبليغاتى
است كه بر عليه ايران اسلامى, پس از قيام دولت اسلام در ايران, به راه افتاده
است, براى از رونق انداختن پيام نافذ اين انقلاب بزرگ, آنان مهمترين كار را تهمت
زدن و خبر دروغ دادن دانسته اند, چندان به دروغ از ما گفته و به ما نسبت
داده اند, كه حرفهاى آنان تكرارى, و براى شنوندگانش ملال آورنده است, در اين مورد
صهيونيستها و رسانه هاى معروف صهيونيستى جهان و عوامل استكبار و بيش از همه
آمريكائيها, فعالترين بوده اند و هستند, يعنى كسانى كه از اين انقلاب بيش از همه
متضرر شده اند.

برادران مسلمان بر اين اساس كار بزرگ ما شناسائى اسلام و شناساندن آن و آشنايى
بيشتر با يكديگر است.



2ـ امت اسلامى:

نخستين فرآورده سياسى ـ انسانى اسلام, امت اسلامى است كه از مدينه النبى آغاز
شد, و به صورتى حيرت آور و افسانه وار قدم در راه رشد كمى و كيفى نهاد, هنوز نيم
قرن از ولادت اين پديده مبارك نگذشته بود, كه نزديك به نيمى از تمامى قلمرو سه
تمدن بزرگ باستانى همسايه خود يعنى ايران, روم, و مصر را درنورديد و يك قرن پس
از آن تمدنى درخشان و حكومتى عزيز و مقتدر در مركز جهان پديد آورد كه از شرق به
ديوار چين, و از سوى ديگر به سواحل اقيانوس اطلس, و از شمال تا استپهاى سيبرى,
و از جنوب تا جنوب اقيانوس هند مى رسيد.

قرن هاى سوم و چهارم هجرى, و پس از آن مزين به تمدنى آنچنان مشعشع است كه پس
از هزار سال هنوز بركات علمى و فرهنگى آن را در مدنيت كنونى جهان مى توان به
وضوح ديد, اگرچه مورخان غربى به هنگام حكايت تاريخ علم و تمدن اين رستاخيز عظيم
و بى سابقه علم و فرهنگ و تمدن را يكسره در بوته اجمال و اهمال مى نهند, و سرگذشت
علم را از يونان و رم باستان يكسره به رنسانس متصل مى كنند, گوئى علم و تمدن
هزار سال مرده بود و يك باره در رنسانس تولد يافت! ليكن حقيقت آن است كه قرون
وسطى فقط براى غرب و اروپا دوران تاريكى و جهالت و وحشت بود, ولى براى دنياى
اسلام با گستره چندين برابر اروپا يعنى از اندلس تا چين دوران تشعشع و بيدارى و
عروج علمى شمرده مى شد.

غرض از اين يادآورى تفاخر به گذشته نيست, غرض يادآورى اين حقيقت است, كه آن
چه آن تمدن را پديد آورد ـ يعنى اسلام و معارف زندگى ساز آن ـ هم اكنون نيز در
اختيار ما است و به ما هشدار مى دهد:

((يا ايها الذين آمنوا استجيبوا لله و للرسول اذا دعاكم لما يحييكم))(2) اسلام
ثابت كرده است, كه ظرفيت آن را دارد كه امت خود را به اعتلاى مدنى و علمى و عزت
و قدرت سياسى برساند, ايمان و مجاهدت و پرهيز از تفرقه تنها شرطهاى تحقق اين
هدف بزرگ است, و قرآن به ما مىآموزد:

((و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون ان كنتم مومنين))(3), و مىآموزد:
((والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع المحسنين))(4), و مىآموزد:
((و إطيعوا الله و رسوله و لا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ريحكم و اصبروا ان الله
مع الصابرين))(5).

ضعف اين سه عامل امت اسلامى را امروز در وضع تاسف بارى قرار داده است, حداقل در
دو قرن گذشته دشمنان پيگير و با تدبير و برخى حكومتهاى مسلمان بى كفايت در كنار
عوامل و شرائط گوناگون تاريخى و سياسى در پديد آوردن اين وضع به شدت موثر
بوده اند, و ما امروز وارث گذشتگانيم.

برادران بيائيد ما براى آيندگان چيزى از اين افتخارآميزتر به ارث بگذاريم.

در بررسى عوامل بيرونى وضع كنونى, من تهاجم جبهه استكبار را از همه موثرتر
مى يابم, در فرهنگ ما استكبار به آن مجموعه قدرتى گفته مى شود, كه با تكيه به
تواناييهاى سياسى و نظامى و علمى و اقتصادى خود, و با الهام از نگرش تبعيضآميز
به نوع بشر, مجموعه هاى بزرگ انسانى يعنى ملتها و دولتها و كشورهارا با سيطره
قلدرانه و تحقيرآميز به سود خود زير فشار و استثمار مى گذارد, در كار آنها دخالت
و به ثروت هاى آنها دست اندازى مى كند, به دولتها زور مى گويد, و به ملتها ستم
مى ورزد, و به فرهنگ ها و سنت هاى آنان اهانت روا مى دارد, مثالهاى بارز آن را
استعمار و سپس استعمار نو, و اخيرا تهاجم همه جانبه سياسى و اقتصادى و تبليغاتى
و حتى نظامى از سوى استعمارگران ديروز و وارثان آنها در برابر چشم ملت هاى ما
نهاده و طعم تلخ آن را به ايشان چشانده است.

قدرتهاى غربى در اين تهاجم موثر از پيشرفت علم و تكنولوژى, و از برخى خصال
ملى و بومى خود بهره بردند, ما دشمن را ملامت نمى كنيم, كسانى سزاوار ملامتند كه
با كوته بينى و راحت طلبى و خودخواهى زمينه پيروزى دشمن و زوال خويش را فراهم
ساختند.

غرب در تهاجم همه جانبه خود, ايمان و خصال اسلامى ما را نيز هدف قرار داد, در
سايه متاع دانش خود كه همه بدان احساس نياز مى كردند فرهنگ اباحى گرى و بى مبالاتى
در دين و اخلاق را هم كه خود دچار آن است مصرانه به جوامع ما صادر كرد, بى شك اين
لجن زار اخلاقى روزى كه چندان دور نيست تمدن كنونى غرب را در خود فرو خواهد برد و
محو خواهد كرد.

دنياى اسلام امروز بر اثر آن تهاجم خصمانه به اضافه عوامل درونى نسل هاى گذشته
در وضعى مصيبت بار است. فقر و جهل و عقب ماندگى علمى, و ضعف اخلاقى, و از همه
بدتر تسلط فرهنگى و بعضا سياسى دشمنان اش بر آن از يك سو, و گرفتارىهاى بزرگى از
قبيل مسإله فلسطين, و مسائل افغانستان, لبنان, عراق, كشمير, بوسنى و هرزه گوين,
قفقاز, و غير آن از سوى ديگر فهرست بلندى از مسووليتهاى الهى و انسانى را در
برابر حكومتها و شخصيتهاى سياسى و رهبران جهان اسلامى قرار داده است.

ما امروز بايد ابتكار عمل را به دست گيريم, تاكنون همواره دشمن ابتكار عمل را
در دست داشته, و ما حد اكثر شكوه و گله كرده ايم.

فلسطين در يك فرايند تاريخى, متشكل از دهها ابتكار عمل از سوى دشمن, به ملك
طلق صهيونيستها بدل شده است.

نخست خريدن زمينهاى فلسطينيان سپس مسلح شدن صهيونيستهاى مهاجر, بعد از آن جنگ
داخلى و اعلام تجزيه فلسطين, سپس تصرف بخشهاى جديدى از آن كشور اسلامى و عربى, و
در نهايت تصرف همه آن و افزودن بخشهائى از كشورهاى مصر و سوريه و اردن به آن.

تا اينجا فقط يك بار همسايگان عرب فلسطين, ابتكار عمل را بدست گرفتند, و آن
حمله رمضان سال 1393 هجرىقمرى, كشورهاى سوريه و مصر بود, كه اگرچه بر اثر
همراهى آمريكا با اسرائيل, و كم همتى كشورهاى اسلامى به نتائج كامل نرسيد, ولى
باز مايه افتخار جبهه عرب, و رها سازى بخشى از سرزمين هاى عربى شد. پس از آن باز
همواره تا امروز صهيونيستها و حاميانشان و در رإس همه آمريكا, ابتكار عمل را
در دادن شعارهاى سازش, و عموما در جهت تحكيم تصرف غاصبانه فلسطين در دست داشته
و حريف هاى خود را تا هر جا توانسته اند به دنبال خود كشانده اند.

ما دولتهاى مسلمان در راه نجات فلسطين بايد به كشورهاى خط مقدم كمك هاى جدىترى
مى كرديم, در گذشته بعضى از دولتهاى ما حتى از پشت هم به جبهه كشورهاى خط مقدم
خنجر زده اند, نمونه بارز آن دولت ايران در عهد پهلوى است متإسفانه در آن
روزگار, ايران خانه امن صهيونيستها, و همكار صميمى دولت غاصب بود.

برادران عزيز! اين وضع با عزت اسلامى ناسازگار, و از راه علاج دردهاى امت اسلامى
بسى دور است, هم بايد همه كشورهاى اسلامى در احقاق حق ملت فلسطين سهم شايسته اى
بر عهده بگيرند, و هم دنياى اسلام بايد از حالت انفعال به حالت ابتكار درآيد,
اين هر دو وظيفه را عجالتا فقط جوانان مومن و غيور فلسطين و لبنان با همه وجود
خود انجام مى دهند, درود بر آنان!

مخالفت ما با آنچه بدان گفتگوى صلح خاورميانه مى گويند, به دليل ناعادلانه
بودن, استكبارى بودن, و تحقيرآميز بودن, و بالاخره غير منطقى بودن آن است, اصل
تحميلى صلح در مقابل زمين به معناى آن است كه صهيونيستها زمينهاى كشورهاى
همسايه را پس بدهند تا ما بپذيريم كه كشور فلسطين متعلق به آنها باشد, چه سخنى
از اين ناعادلانه تر است, چه پاسخى مى توان به ملت كهن فلسطين در اين معامله
مغبونانه داد, از شوخيهاى عبرت انگيز زمانه يكى اين است كه دولت غاصب همين را هم
نامناسب دانسته و آن را رد كرده است, آيا وقت آن نرسيده است كه دنياى اسلام به
اين روحيه استكبارى پاسخ دهد؟

ما اگر مناسبات خود را تنظيم و برادرانه كنيم, اين قدرت را داريم, آمريكا در
برابر جبهه متحد كشورهاى اسلامى از اندونزى تا شمال آفريقا چه مى تواند بكند؟
امروز دلگرمى استكبار به پراكندگى اين جبهه است, آيا وقت آن نرسيده است كه اين
صف را به نفع خودمان مستحكم كنيم؟

حضور دشمنى مانند حكومت صهيونيستى در قلب قلمرو اسلامى شايد مى توانست مارا به
يكديگر نزديكتر سازد, ولى دستهاى مرموز استكبار اين خطر را هم از برابر خود
برداشت, با ما كارى كرد كه ما اينك از يكديگر بيشتر مى ترسيم تا از دشمن,
وسوسه ها, و دروغها, و تبليغات موزيانه, كشورهاى اسلامى را به غلط و نابجا از
يكديگر ترسانده است, اكنون هجده سال است كه نفس مسموم طراحان سياسى استكبار
پيوسته دميده مى شود تا همسايگان ما در خليج فارس را از ايران اسلامى كه پرچم
اتحاد و برادرى را در دست دارد بترساند. من اعلام مى كنم كه هيچ خطرى از سوى
ايران اسلامى, هيچ كشور اسلامى را تهديد نمى كند.

ايران اسلامى به بركت زندگى در زير سايه مبارك احكام قرآن امروز از هميشه
بيشتر مشتاق اتحاد و عزت و اقتدار جهان اسلام است, ما ايرانيان به بركت ايمان
اسلامى و عليرغم توطئه هاى تبليغاتى دشمن, وحدت ملى خود را به شكلى كم نظير حفظ
كرده, و در جهت عكس ادعا و نيز ميل باطنى دشمنان مان حضور مردمى را افزايش
داده ايم, انتخابات درخشان امسال براى گزينش رئيس جمهور, نمونه اين حضور
روزافزون بود.

دولت يكپارچه و مسوولان همه باهم صميمى و ملت و دولت برخوردار از روابط عاطفى
و سرشار از اعتماداند, اعتماد و اتكإ به نفس, در همه تلاشهاى علمى و سياسى, و
اقتصادى, و فرهنگى ما, ترسيم كننده خط و جهت اصلى است, ما به بركت همين
خودباورى كه امام خمينى به ما آموخت, توانستيم كشور ويران, و عقب افتاده دوران
پهلوى را, كه در طول هشت سال جنگ تحميلى ويرانه تر شده بود, بازسازى و از رونق و
نشاط سازندگى برخوردار كنيم, اين همت را در برخى ديگر از كشورهاى برادر نيز
شاهديم, ولى از همه مهمتر عزت و اقتدار سياسى است, ملت و دولت ما به بركت تمسك
به اسلام و مشاركت جدى سياسى توانسته اند نفوذ و دخالت بيگانگان را در كشور خود
ريشه كن كنند.

امروز امت اسلامى نيز تشنه آن اعتماد به نفس, و اين عزت و استقلال است, و بايد
همه در راه آن تلاش كنيم, اين يك مسووليت تاريخى است, و امروز زمينه اداى آن و
كسب عزت و اقتدار و استقلال كامل جهان اسلام فراهم است.

اگر براى هماهنگ كردن تلاشها در اين راه كانونى لازم است, ما اينك آن را نيز در
اختيار داريم, سازمان كنفرانس اسلامى, بايد نگاهى به اين سازمان و آفاق آينده
افكند.



3ـ سازمان كنفرانس اسلامى و آفاق آينده:

اكنون از آتش سوزى مسجد الاقصى, كه به ولادت اين سازمان انجاميد بيست و هفت سال
مى گذرد, شرائط جهان امروز اين سازمان را در معرض انتظارات جدىترى از گذشته قرار
مى دهد, اين سازمان مى تواند مظهر اتحاد حقيقى كشورهاى مسلمان در مسائل و منافع
مشترك آنان باشد, به نام اعضاى خود سخن بگويد, و مطالبه كند, و اقدام كند, و
قدرت مالى و اقتصادى و سياسى آنان را پشت سرخود داشته باشد, ميان اعضاى خود
رابط حل مشكلات باشد, آنجا كه گردآوردن همتها و كمكها براى يك كار بزرگ و يك هدف
مشترك, نيازمند يك نقطه تلاقى, يا يك عنصر هماهنگ كننده است, آن نقطه و آن عنصر
باشد, در آنجا كه لازم است داورى كند, و آنجا كه مفيد است اندرز دهد.

امروز جهان اسلام با اين كه در تجارت جهانى سهمى بسى كمتر از بيست در صد ـ كه
نسبت تقريبى اعضاى آن به كل سكنه جهان است ـ دارد, اما از همين مقدار هم آنچه
مخصوص تجارت درونى ميان كشورهاى اسلامى است, درصدى بسيار پايين است, اين سازمان
مى تواند به اين مسإله موثر اقتصادى كه در سياست اين مجموعه نيز موثر خواهد
بود, نقش فعال ايجاد كند, امروز بعضى از كشورهاى ما از امكانات طبيعى و توليدى
و توانائيهاى علمى و صنعتى و فرهنگى با ارزشى برخوردارند, كه برخى ديگر نهايت
نياز را به آن دارند, اين سازمان مى تواند در تبادل منطقى و عادلانه اين امكانات
دخالت جدى داشته باشد, امروز و هميشه جمع هاى بزرگى از مسلمين دچار دردهاى
جانگزايى هستند, كه حل هاى عاجل مى طلبد, مثلا هم اكنون بعضى از ايالتهاى افغانستان
ـ مانند باميان ـ در معرض آسيب گرسنگى عمومى و سرماى سخت زمستان آن مناطق قرار
دارند, ملت عراق در يكى از سختترين محنتهاى تاريخ خود ـ از لحاظ نايابى مواد
غذائى, و دارو ـ بسر مى برد, و جان ميليونها انسان بويژه كودكان در خطر است, در
الجزائر فجيع ترين جنايات از سوى دستهاى پنهان ارتكاب مى شود, تا اسلامگرايان بدان
متهم, و چهره اسلام از آن زشت شود! در بوسنى, در كشمير, در سومالى, در قره باغ, و
در برخى نقاط ديگر, مسلمانان دچار مشكلات اند! سازمان كنفرانس اسلامى مى تواند با
استفاده از كميته هاى مخصوص به اين كارها همت گمارد, و با كار موثرى كه همه
اعضاى آن در آن سهيمند, معضل را حل كند.

ما براى فعال كردن اين سازمان, در مسائل فى مابين كشورهاى خود, بجز اراده
همگانى و كمك مالى از سوى كشورهاى اسلامى ثروتمند, به هيچ كس و هيچ چيز ديگر
نياز نداريم, مخالفت احتمالى دولتهايى كه از اتحاد مسلمين متضرر مى شوند,
نمى تواند هيچ مانعى بر سر اين راه ايجاد كند, مگر آن كه در اراده ما تزلزل
ايجاد شود, هنگامى كه مردم مسلمان منطقه بالكان با وحشيانه ترين روش نسل كشى
مى شدند, و ملتى تنها در برابر تهاجم نظامى سازمان يافته برخى و چشمهاى بى تفاوت
برخى ديگر, از هويت اسلامى خود دفاع مى كرد, جاى چنين مركزى خالى بود تا بتواند
بخشى از آلام آن برادران را كم كند, و وزنه مهمى در كفه معادلات جهانى به سود آن
ملت مظلوم شود.

هم اكنون حضور ناوهاى بيگانه و بيش از همه عده و عده آمريكائى در خليج فارس ـ
كه يك درياى اسلامى, و مركز مهم انرژى براى همه جهان است ـ موجب ناامنى است!
وجود يك سازمان كنفرانس اسلامى مقتدر, مى تواند از يك سو با زبان عزت و اقتدار
اسلامى بيگانگان را به رفع اين مزاحمت وادار كند, و از سوى ديگر بهانه هاى اين
حضور بى جا را مرتفع سازد, و هرگاه لازم باشد نيرويى از خود كشورهاى اسلامى را به
حراست از امنيت و صلح در اين منطقه بگمارد, هم اكنون اقليتهاى مسلمان در بعضى از
كشورهاى جهان, از تبعيض و ستم و رفتارهاى تإسفآميز به شدت در رنجند, كمك به
آنان وظيفه همه مسلمانان است, ولى براى يك كمك جدى و قابل قبول, در چارچوب
روابط بين المللى نياز به يك مركز بين الممالك اسلامى است, و كدام مركز مناسب تر
از سازمان كنفرانس اسلامى!

دهها كار بر زمين مانده وجود دارد كه هر يك به تنهايى وظيفه همه دولتهاى
اسلامى است, آنچه گفتم نمونه هايى از آن است و در همه اين موارد نقش هيچ دولت
اسلامى نمى تواند جاى خالى يك مركز بين الدول اسلامى را پر كند.

برادران و ميهمانان عزيز, بيائيد بحول و قوه الهى از فرصتها بهره بگيريم, به
يك ديگر نزديك تر شويم, مركز و نقطه اتصال ميان خود را تقويت كنيم, كنفرانس
اسلامى بايد قطعنامه هاى خود را تا اجراى كامل پيگيرى كند, تا اين اجلاسها براى
ملتهاى ما دستاوردى داشته باشد, به علاوه بايد بتواند پارلمان بين المجالس
كشورهاى اسلامى را تاسيس كند, بازار مشترك اسلامى را از صورت يك آرزوى دور به يك
واقعيت تبديل كند, ديوان داورى اسلامى را پيريزى نمايد, و بالاخره به نمايندگى از
پنجاه و پنج كشور اسلامى و يك ميليارد و چند صد ميليون نفوس, يكى از اعضاى ثابت
شوراى امنيت سازمان ملل متحد شود, و تا وقتى حق وتو باقى است ششمين عضو داراى
حق وتو در آن شورا باشد, اين است آفاق آينده اين كنفرانس و همين است كه خواهد
توانست آفاق آينده امت اسلامى را ترسيم كند.

و السلام عليكم و رحمه الله و بركاته.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) سوره مباركه مائده (5) آيه 16.
2 ) سوره مباركه انفال (8) آيه 24.
3 ) سوره مباركه آل عمران (3) آيه 139.
4 ) سوره مباركه عنكبوت (29) آيه 69.
5 ) سوره مباركه انفال (8) آيه 46.

پدران و مادران
شما كه صلاح و فلاح فرزندان خود را مى جوييد, بدانيد كه مسووليتى بسيار بزرگ بر عهده شماست; تربيت نسل جوان با همدلى و همكارى شما ممكن است. نيازهاى عاطفى و روحى جوانان خود را در نظر بگيريد و با كمال محبت و احترام با آنان رفتار كنيد, ولى بكوشيد كه اين مهر ورزى عاقلانه و بجا باشد و از حد نگذرد كه بسيار تخريب كننده است. پدر و مادرى كه بيش از حد به فرزندان خود محبت مى كنند و حتى به خاطر جلب رضايت آنان حدود الهى را زير پا مى گذارند, بدانند كه خشم خداوند متعال را بر خود خواهند خريد و از فرزندان خويش خيرى نخواهند ديد.
محبت زياد به دختران و پسران آنان را به صورت موجوداتى طفيلى و ناتوان بارمىآورد كه در آينده در قبول مسووليت هاى اجتماعى توفيقى نخواهند داشت. مسلم است مادرى كه همه كارهاى خانه را شخصا انجام مى دهد و دختر او با كمال خودخواهى به بهانه درس خواندن دست به سياه و سفيد نمى زند, انسانى عاطفى و زودرنج و پرتوقع را به خانه شوهر مى فرستد كه با مختصر ناملايماتى كه در همه خانواده ها وجود دارد, بناى ناسازگارى خواهد گذاشت. پدرى كه تمام كارهاى بيرون از منزل را با سكوت تمام انجام مى دهد و پسر خويش را آزاد مى گذارد تا وقت را با بازى با دوستان در كوى و برزن به هدر دهد, به ويران سازى شخصيت فرزند خود كمك كرده است. بايد بر دوش دختران و پسران مسووليتى در خور طاقت شان نهاد و از آنها وظيفه خواست و اوقات فراغت آنان را با انجام كارهاى اندرون و بيرون خانه پر كرد تا با واقعيات زندگى آشنا شوند و از توقعات خود بكاهند.
بعضى از پدران و مادران چون در دوران زندگى خويش رنج و محروميت كشيده اند مى كوشند تا فرزندانشان در آسايش مطلق باشند, لذا با خواسته هاى گوناگون آنان حتى چيزهايى كه با درآمد, موقعيت و مصلحت خانوادگى سر تضاد دارد تن در مى دهند كه صد البته كارى ناشايسته است, زيرا هيچ چيز مثل شناخت واقعيت هاى زندگى براى تصحيح نگرش جوانان و اصلاح آنها مفيد نيست. چه داعى داريد كه شما با زحمات طاقت فرسا و گاه از راه هاى نامشروع و غير قانونى به كسب درآمد مشغول باشيد و مرارت ها و سختى ها را به جان پذيرا باشيد, آن گاه جوانان شما بودجه مالى خانواده را در راه هاى غيرصحيح و حتى حرام صرف كنند و شما با كمال تواضع و پنهان كارى چنان رفتار نماييد كه آنان هيچ يك از مشكلات شما را درنيابند و بلكه مدام بر توقعات خود بيفزايند و بهانه گيرى و ناسپاسى كنند.
توجه داشته باشيد كه غرض, گذاشتن منت نيست, بل منظور اين است كه آنها را مسوول بار آوريم تا بدانند كه روزى بايد پاسخگوى اعمال خود باشند, در نتيجه درآمد و حتى آبرو و اعتبار خانواده را كه با سختى و در طول زمان به دست مىآيد, به آسانى و نادانى تباه نسازند.
متإسفانه بسيارى پدران و مادران شاغل درآمد خود را به جاى مصرف در كارهاى ضرورى, وقف زياده خواهى هاى فرزندان پرمدعاى خود مى كنند. به هوش باشيم كه در نتيجه عملكرد ما كشورى كه در حال بازسازى است به جايى رسيده است كه در مصرف كالاهاى تجملى دست بسيارى از كشورهاى پيشرفته را از پشت بسته است.
ايجاد حس مسووليت پذيرى در جوانان, باعث مى گردد كه آنان در مسائل جنسى نيز واقع بين تر و منطقى تر باشند و گمان نكنند هرچه را به چشم مى بينند و دل آنان طلب مى كند, بايد فورا در اختيارشان گذارده شود! شما كه دوست داريد جوانان خود را شايسته و هنرمند بار آوريد و آنان را تشويق مى كنيد كه با كلوپ هاى علمى و فرهنگى تماس بگيرند, مگر نمى دانيد كه پاك و سربلند زيستن بزرگترين هنر زندگى است و جوان بايست اين هنر را در كوران حوادث و مشكلات بياموزد و الا فردا در انجام وظايف خانوادگى و تربيت فرزندان و مسووليت هاى ملى و مذهبى خود ناتوان و ناشكيبا خواهد بود.
حال بهتر است تذكراتى را كه توجه به آن مى تواند از انحراف جوانان جلوگيرى نمايد به ترتيب يادآورى نماييم:
1ـ امام على(ع) فرمود: ((على قدر الحيإ تكون العفه;(1) پاكدامنى هر فرد به اندازه حياى اوست.))
هيچ صفتى مانند حيا نمى تواند انسان را از گناه باز دارد و بيشتر گناهان ريشه در بى حيايى دارد, متإسفانه امروزه در نزد بعضى از مردم كه شناخت درستى از اخلاق اسلامى ندارند, حيا به عنوان ((خجالت)) مذموم به حساب مىآيد, در صورتى كه وجود اين صفت ارزشمند به ويژه براى جوانان بسيار لازم است, زيرا در اين مرحله از عمر كه نيروى شهوت در اوج است, وجود صفت حيا مى تواند مانند سدى محكم سيلاب خواهش هاى نفسانى را مهار نمايد.
پدر و مادر بايد بكوشند كه اين صفت را در فرزندان خود تقويت كنند و در گام نخست خود آنها در زندگى خانوادگى باوقار و باحيا باشند تا همين روحيه را فرزندان از آنان اقتباس كنند. اگر كسى تحقيق كند درمى يابد كه بيشتر جوانانى كه دچار انحرافات اخلاقى مى شوند, در خانواده هايى زندگى مى كنند كه والدين آنها عامل به دستورات اخلاقى نيستند و از انجام اعمال خلاف شرع در حضور كودكان خود ابايى ندارند و ابلهانه اين تظاهر به فسق را نوعى صداقت و بى ريايى مى پندارند! مادرى كه خود از حيا بهره اندكى برده است و رخسار و اندام خود را از نامحرمان نمى پوشاند, چگونه مى تواند دخترى تربيت كند كه پاكدامنى را شعار زندگى خود قرار دهد. حتى اگر والدين متعبد نيستند ولى رستگارى فرزندان خود را طالب هستند, بايد لااقل در ظاهر, مسائل شرعى را مراعات كنند. پدر و مادرى كه در حضور جوانان خود فيلم هاى غيراخلاقى را تماشا مى كنند, بدانند كه با اين كار حيا را از دل فرزندان خود مى زدايند و از بين رفتن حيا يعنى از بين رفتن دين, زيرا اين دو صفت با هم اند و جدا شدنى نيستند چنان كه امير بيان على(ع) فرمود: ((إلايمان والحيإ مقرونان فى قرن و لا يفترقان)).(2)
همراهى پدر و مادر با جوانان خود در ارتكاب گناهان اثرى بسيار تخريب كننده تر دارد, از حالتى كه خود جوانان به طور مخفيانه و هراسناك كار خلافى را انجام مى دهند و خود را گناهكار مى دانند و از اين جهت شرمسار هستند; پس بياييد حتى اگر خودمان واجبات شرعى را رعايت نمى كنيم, لااقل به خاطر اين كه فرزندان ما دچار انحراف نشوند, تظاهر به فساد و بى دينى نكنيم.
2ـ مسإله ديگر كنترل و نظارت بركارها و رفت و آمدهاى نوجوانان است. بعضى از والدين توجه ندارند كه فسادهاى اخلاقى مانند بيمارىها با يك تماس ساده با فرد آلوده به وجود مىآيد, براى مثال تلفن كه اكنون خانواده هاى زيادى از نعمت آن برخوردارند, به صورت وسيله اى براى بسيارى از انحرافات درآمده است, كم نيستند دختران معصومى كه با رد و بدل كردن يك شماره تلفن و انجام يك مكالمه كوتاه تلفنى از روى كنجكاوى و گذاشتن يك قرار ملاقات به دام شياطينى مخوف افتاده اند.
آزاد گذاشتن نوجوانان به خصوص دختران كه عاطفى و زودباورند براى رفت و آمد و شركت در ميهمانى هاى دوستانه كه در آن والدين حضور ندارند و رفتن به خانه دوستان و همسايگان به بهانه درس خواندن, در برخى موارد باعث از بين رفتن عفت آنها مى شود, به ويژه در مورد دختران و پسران اقوام و آشنايان كه به سبب جو اطمينان خانوادگى تماس آنان با يكديگر آسان تر است و خطر داشتن روابط نامشروع بيشتر, زيرا انسان هميشه بايد از گناهى وحشت داشته باشد كه زمينه انجام آن آماده تر است.
البته اين نظارت بايد بدون سوء ظن بى مورد و به طور غير مستقيم و با كمال محبت اعمال شود تا جوان احساس نكند اسير پدر و مادر است و آنان از موضع قدرت به هر كارى كه مى خواهند فرمان مى دهند, بلكه براى هرگونه دخالتى در كار جوانان بايد يك توجيه مقبول و منطقى وجود داشته باشد.
3ـ بايد به طور مناسبى جوانان را از خطر انحرافات جنسى و داشتن روابط نامشروع آگاه ساخت. فسادهاى جنسى چون در هاله اى از كتمان اجتماعى مخفى است و به خاطر حفظ عفت عمومى نمى توان ضررها و عواقب خطرناك آن را به طور كامل و بى پرده به جوانان نماياند, هوشيار كردن جوانان در اين باره مشكل تر است; مثلا در مورد اعتياد چون آفات و نتايج آن بارها در قالب فيلم و سريال و داستان از طريق صدا و سيما و مطبوعات نموده شده است, جوانان ما زشتى اين عمل را زودتر قبول مى كنند, بر خلاف فسادهاى جنسى و روابط نامشروع كه كسى قربانى آن را نمى نگرد و از بدبختى ها و مصايب وى آگاه نيست و نمى شود هم او را به جوانان معرفى كرد تا عبرت گيرند, زيرا در بسيارى اوقات آشنا ساختن جوان با انواع مختلف انحرافات جنسى و فريب خوردگان مبتلايان به آن, خود باعث فاسد شدن او مى شود, لذا دادن هشدار به جوانان در اين باره هم لازم است و هم بايد با احتياط و دقت تمام صورت پذيرد.
4ـ مهم ترين و اصلى ترين مسإله, ازدواج جوانان است. گفتيم كه تمايلات جنسى جز ازدواج درمانى ندارد و پدر و مادر بايد سعى كنند در نزديك ترين زمان ممكن پس از بلوغ, براى جوان خود همسر اختيار كنند. ممكن است اين سخن در جو فعلى حاكم بر جامعه غير منطقى جلوه كند و كسانى را كه جز به دنيا و مظاهر مادى آن نمى انديشند, به شگفتى وادارد, ليكن مطابق خواسته شرع مقدس است و تضمين كننده پاكدامنى و صلاح جوانان اين مرز و بوم.
برخى اعتراض مى كنند كه جوانان در اين سن هنوز بچه اند و قدرت اداره زندگى را ندارند, ولى اين حرف صحيح نيست, زيرا اولا: غريزه جنسى توجهى به اين مسائل ندارد و رشد آن به سبب وجود اين گونه مشكلات متوقف نمى گردد به خصوص در زمان ما كه نسبت به گذشته جوانان زودتر به بلوغ جنسى مى رسند و اطلاعات زيادترى در اين باره دارند.
ثانيا: اين زندگى كه شما با هزاران مشكل براى خود آفريده ايد, مردان و زنان مسن و باتجربه را نيز حيران و درمانده مى سازد, چه رسد به جوانان نورس! خوب كمى از اين توقعات مادى بكاهيد, اندكى شهوات دنيايى و خواسته هاى نفسانى را كه براى خويش ضرورى مى پنداريد, كنار بگذاريد تا زندگى كردن, آسان گردد, شما كه براى آسايش خود هزاران نوع نياز مصرفى تراشيده ايد و متإسفانه آرامش روحى تان را فداى دست يابى به وسايل آسايش جسمى تان كرده ايد, چه اصرارى داريد كه نسل آينده هم مانند شما دچار اين خطاهاى خسارت بار گردند. اين نوع زندگى تجملاتى بر خلاف ادعاى شما جبر زمانه نيست و مى توانيد آن را تغيير دهيد. مگر شما نبوديد كه در اول انقلاب چنان روش زندگى خود را تغيير داديد و به ساده زيستى روى آورديد كه دوست و دشمن را به تعجب واداشتيد! الان هم راه براى تحول باز است, ليكن انسان هاى شجاع و آزاده اى كه بتوانند بر خلاف جهت رودخانه زندگى شنا كنند, اندكند.
اگر به اين نوع زندگى اسراف گرانه و پرزرق و برق معتاد شده ايد و شيطان شما را به حال خود رها نمى سازد كه پاك و ساده زندگى كنيد, حداقل به جوان ها فرصت دهيد تا وسايل مورد نظر شما را در طول سال هاى زندگى تهيه كنند, چه اصرارى داريد كه از همان آغاز ازدواج همه چيز بر وفق مراد باشد, مگر شما خودتان هنگام ازدواج همه وسايل زندگى تان را داشتيد يا اين كه بعد تهيه كرديد!
البته ناگفته نماند كه نقش خانم ها در به وجود آوردن اين معضلات به مراتب از آقايان بيشتر است. هر كسى اندك تإملى كند, در مى يابد كه امر ازدواج در جامعه ما تقريبا يك مسإله زنانه است و در حوزه اختيارات خانم هاست كه متإسفانه غالبا درباره چگونگى تشكيل خانواده و روابط خانوادگى تصورات غلط و نابجايى دارند. بعضى از مادران هستند كه مى خواهند صدها عقده فروخورده و هوس هاى سركوب شده خود را هنگام شوهر دادن دخترشان ارضا كنند, اين است كه بسيارى جوانان از ترس توقعات فوق العاده مادران و زنان اقوام اصلا جرإت نمى كنند از دختر مورد علاقه خود خواستگارى كنند, اگر هم همتى به خرج داده گامى پيش نهند, بايد تا سال هاى سال قسط وام هاى ازدواج را بپردازند. اگر با دقت به مخارج و لوازم عروسى بنگريد غالبا چيزهايى را مى بينيد كه هوس هاى زنان را اشباع مى كند وگرنه مردان به خودى خود به وسايل ضرورى زندگى توجه دارند, نه خرج هاى اسراف گرانه اى مثل هزينه اجاره سالن, تهيه چندين نوع غذا و لباس هاى آن چنانى و آراستن اتاق هاى خانه و فيلمبردارى و عكاسى و هزاران نياز كاذب ديگر كه خود زنان در تراشيدن و شمردن آنها از همه استادترند و بيچاره داماد نگون بخت كه دلى پر مهر دارد و كفى تهى چه كند اگر قبول نكند, اين است كه با كراهت مى پذيرد و تلخى اين مخارج, لذت كامرانى را از ياد وى مى برد, در حالى كه تنها چيزى كه ريشه در فرهنگ اسلامى دارد وليمه ازدواج است و آن هم غذايى است كه پخته مى شود و جمعى از مومنان دعوت مى شوند و از آن مى خورند و براى شادكامى زوجين دعا مى كنند, باقى هزينه ها ربطى به فرهنگ اسلامى و رستگارى ندارد و ساخته دل هاى مريض است كه آن را بر سنت نبوى بسته اند و باعث مشكلات فراوان شده اند.
بايد به اين مادران و خواهران گفت آيا واقعا تجملات زندگى اين قدر براىتان مهم است كه عفت و پاكدامنى دخترتان را حاضريد فداى آن كنيد! يقين داشته باشيد كه شما هم در گناه انحرافاتى كه جوانان به آن دچار مى شوند شريك هستيد و روزى بايد گناه اين رفتارهاى آلوده به حرص و هوس خود را در محكمه عدل خداوندى پاسخگو باشيد.
سنت ازدواج كه اين قدر در اسلام بر آن تإكيد شده است و براى آن انواع مختلفى تشريع شده است تا هر كس به هر صورت كه براى او راحت است, ازدواج كند, بزرگ ترين ضربات را از ناحيه زنان خورده است. آنها نه تنها چند همسرى و ازدواج موقت را گناهى نابخشودنى مى شمارند, بلكه حتى تك همسرى را كه خود مهر تإييد مى نهند با چنان رسوم و آداب جاهلانه اى آميخته اند كه هويت اصلى خود را از دست داده است و مسلم است كه در چنين فضايى گناه زمينه بروز بيشترى خواهد يافت, بنابراين بانوان مسلمان بايد به ياد داشته باشند كه نبايد به خاطر حساسيت هاى زنانه با سنت رسول خدا(ص) مخالفت كنند و يا اگر هم موافقت مى كنند هر طور كه ميل نفسانى آنان تقاضا دارد عمل كنند.
جوانان دل هايى پاك دارند و آنچه از شما انتظار دارند, صداقت و محبت است, اما شما بدون توجه به اين امر مشغول ساختن يك كاخ شيشه اى هستيد كه گمان مى كنيد تضمين كننده خوشبختى فرزند شماست, كه با مختصر ضربه اى درهم خواهد شكست. جوانان را واگذاريد تا با كمال سادگى و بىآلايشى تشكيل خانواده دهند, باشد كه جو فرهنگى موجود تغيير يابد و كارها به سامان آيد.
در اين جا گناه مرفهين بى درد از همه افزون تر است آنان نه تنها خود قربانى رفتار نامعقول و مادىگرايانه خويش اند و مسإله ازدواج را به صورت مصداق اتم اسراف و تبذير درآورده اند, بلكه با گذاردن يك سنت غلط افرادى را كه از لحاظ روحى ضعيف و تقليدگرند در پى خود به پرتگاه نيستى مى كشانند و اگر ما حتى بپذيريم كه اين مخارج اضافى ازدواج براى مرفهين جايز است و آنان مالى را كه از راه حلال به دست آورده اند در كار مباحى مصرف مى كنند ـ كه غالبا چنين نيست ـ توده هاى مردم عادى و كسانى كه با مشكلات مادى دست به گريبان هستند ديگر چرا! چقدر حزن انگيز است كه بعضى از مردم در برهه پس از جنگ مترفان و مسرفان جامعه را الگوى خود قرار داده اند و مشى رهبران انقلاب را از ياد برده اند.

جوانان
اما آنچه لازم است به خود جوانان تذكر داده شود اين است:
1ـ اين امر را هميشه به خاطر داشته باشيد كه دوره جوانى دوره اى سرنوشت ساز و بحرانى است كه اگر هوشيارى و دقت كافى نداشته باشيد, خساراتى را تا پايان عمر متحمل خواهيد شد. اكثر انحرافات خطرناك ريشه در خطاهاى دوره جوانى دارد, پس مردانه بكوشيد تا پاك بمانيد و تن به فسادها نيالاييد و بدانيد گرچه ممكن است در اثر گناه لذت ناچيز و موقتى را به دست آوريد, ليكن عذاب وجدان و ترس از رسوايى, آن را در كام شما تلخ خواهد ساخت, چنان كه على(ع) فرمود: ((هيچ دردى بالاتر از درد گناه نيست!))
2ـ از دوستى با افراد ناباب و كسانى كه چشم و دل پاكى نسبت به ناموس مسلمانان ندارند, بپرهيزيد كه آنها اگر فرصتى پيدا كنند اول به ناموس خود شما خيانت خواهند كرد. بدانيد كه تإثير همنشينى با دوستان در ايام جوانى بر روى اخلاق شما بسيار زياد است, سعى كنيد با كسانى رفاقت كنيد كه حس غيرت و حميت ملى و مذهبى را در شما زنده مى كنند, اين چنين دوستانى از ناموس شما مانند ناموس خود دفاع خواهند كرد.
3ـ در مورد فساد جنسى به ايمان خود مغرور نشويد و خود را زرنگ ندانيد كه هر چه شما زرنگ و هوشيار باشد, شيطان از شما زرنگ تر است. از خداوند عاجزانه بخواهيد كه بر شما رحمت آورد و دامان شما را پاك نگه دارد. مبادا تحت تإثير سخن كسانى كه مسائل جنسى را به طريقه حرام بسيار ساده براى خود حل كرده اند, بدين خيال كه كنترل نفسانى بسيار ساده است, در مكانى حاضر شويد كه مقدمات گناه فراهم است, زيرا با توجه به اين كه نيروى جنسى شما در اوج است وقتى مقدمات گناه فراهم شود, جلوگيرى از آن به غايت مشكل است و نياز به علم و تقواى حضرت يوسف(ع) دارد; بنابراين كسى كه مقدمات گناه را فراهم مى كند بايد انجام آن را از اول مفروض بداند و گمان نكند وقتى شيطان او را به هيجان آورد, مى تواند از كمند شهوت بگريزد.
4ـ بكوشيد به حرف افراد فاسدى كه با مسخره كردن سعى مى كنند شما را از دين خدا باز دارند وقعى ننهيد و توجه داشته باشيد كه فساد كاران دو دسته اند; دسته اول آنان اند كه دامنى آلوده دارند, ليكن صلاح و نيكوكارى را مى ستايند و اهل تقوا را احترام مى گذارند و از گناه خود شرمسارند كه اميد هدايت شدن اين افراد زياد است. دسته دوم آنان اند كه هم خود آلوده اند و هم ديگران را آلوده مى خواهند و از راه رستگارى باز مى دارند و اهل تقوا را مسخره مى كنند و نشانه هاى ديانت را با تعابير و حركات گوناگون مورد انتقاد قرار مى دهند, اينان از دسته اول به مراتب خطرناك ترند و دوستى با ايشان بسيار زيان آور است.
بايد در مقابل طعنه و كنايه هاى اهل فساد طاقت بياوريد. آنان هر كسى را كه به دستورات دين در مورد حجاب و عفاف عمل كند, امل و بى ذوق و نادان مى خوانند, در صورتى كه وقتى پرده ها برافتد روشن مى شود نادان كسى است كه آخرت را از ياد ببرد و در هلاكت ابد افتد. شما نبايد به سبب شرم از تظاهر به ديندارى پرهيز كنيد تا در نتيجه حضور و تعداد فسادكاران در جامعه بيشتر نموده شود, وقتى افراد فاسد از اظهار فساد و آلودگى خود شرم ندارند, چه دليلى دارد كه ما از اظهار اعتقادات دينى و عمل به دستورات شرع مقدس شرمسار باشيم!
5ـ حفظ حجاب براى دختران جوان بسيار مهم است حجاب كامل بزرگ ترين مانع آلودگى است. بعضى از دختران نه به خاطر جلب نظرنامحرم, بلكه براى حفظ شخصيت و اعتبار خود در جمع دوستان, لباس هاى آخرين مد و زيبا بر تن مى كنند و در انظار عمومى ظاهر مى شوند, در حالى كه غافل از آن هستند كه اين ظاهر پر آب و رنگ چشم هاى هوسران جوانان فاسد را به دنبال آنان خواهد كشيد و فساد كاران در كمين آنها خواهند نشست و به انواع نيرنگ ها خواهند كوشيد تا آنها را در دام اندازند و سرمايه عفت شان را بر باد دهند.
6ـ بنا را براين بگذاريد كه هرچه زودتر ازدواج كنيد و تلاش نماييد بر خلاف مردم دنياپرست, ازدواج شما ساده و بدون اسراف و تجمل باشد و تا مى توانيد به بزرگ ترها اجازه ندهيد كه بر شرايط و مقدمات ازدواج بيفزايند و تا مى توانيد به مسائل معنوى توجه كنيد و با جان و دل هزينه هاى زندگى جديد را بپذيريد كه هرچند زياد باشد, اما ارزش دارد و باعث جلوگيرى از انحراف و فساد و كسب سعادت است. نكته ديگر اين كه براى شناخت همسر آينده خود حتما از افراد بزرگ تر و با تجربه تركمك بگيريد و خودتان در اين مورد اقدامى نكنيد كه يكى از دام هاى شيطان اين است كه جوانان دختر و پسر را به خيال انتخاب همسر مناسب و ازدواج و تشكيل زندگى به يكديگر نزديك مى كند تا وقتى آنها را در محل مناسبى يافت با وسوسه هاى ايمان بر باد ده خود, به گناه وادارشان سازد و زندگى شان را تباه كند, به ويژه دختران كه در بيشتر موارد به گمان دست يابى به مرد روياهاى خود به دام اهل فساد افتاده اند.
بايد دانست كه بسيارى از دوستى ها و روابط پنهانى دختران و پسران جوان با يكديگر به مرحله ازدواج نمى رسد و اگر هم به ازدواج ختم شود, تجربه نشان داده است كه اين ازدواج ها چون تنها از روى احساس و هوس بوده است مدت زيادى نپاييده اند و دو طرف به زودى به اين نتيجه رسيده اند كه بايد از هم جدا شوند و گناه سرانجامى جز اين ندارد.
7ـ اگر خداى ناكرده دچار گناه شديد فورا توبه كنيد و به هيچ وجه گناه خود را براى ديگران بازگو نكنيدكه اين كار هم باعث ريختن آبروى شماست كه حفظ آن بر شما واجب است و هم موجب گسترش فساد در جامعه مى شود كه خود گناه ديگرى است با پنهان كردن گناه, اميد مى رود خداوندى كه ستارالعيوب است آن را در دنيا و آخرت از ديگران مخفى نگه دارد.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) غرر الحكم 4/312. 2 ) غرر الحكم 2/47.

((برادران بسيجى و انجمن اسلامى, سعى كنيد خدا را هميشه و همه جا ناظر و حاضر به اعمالتان بدانيد تا سعادتمند شويد. سعى كنيد با مد نظر قرار دادن قوانين و اسلام و شرع و با اطاعت از اوامر امام عزيزمان, اين قلب تپنده امت حزب الله بتوانيد مروج و مبلغ خوبى براى اسلام عزيز در منطقه باشيد. ان شإالله))
پاسدار شهيد غلامحسين طالبى رحمت آبادى از : شهررى

((برادران بسيجى كه به حق پشتوانه انقلاب و وارثان حقيقى خون شهدا مى باشيد, بايد همگى و در همه حال به فكر تزكيه نفس خود باشيم و خودمان را بسازيم و اين نكته را بايد توجه داشته باشيد كه اين لباس جانبازى كه پوشيده اند, لباس سربازان امام زمان(عج) است و متوجه اهميت و مسووليت خطيرى كه بر دوش شما است باشيد. قدر خودتان و قدر يكديگر را بدانيد.))
پاسدار شهيد محمد رضا رمضانى از: تهران

((جبهه صحنه عاشق را و كربلا است, بسيجيان مىآيند و در خون خود مى غلتند و صحنه جنگ را رنگين مى كنند ولى راضيند به رضاى او, چرا كه حسين(ع) آن طور به اينان آموخت. در اين جهان هر چيزى بهترين دارد و مرگ نيز بهترين دارد. بهترين نوع مرگ شهادت در راه خداست.))
دانش آموز شهيد حسين ابراهيم از: تهران

((و اما برادران بسيجى كه بدون هيچ چشم داشتى شبانه روز در تلاشيد, مبادا لحظه اى نااميدى و يإس شما را در برگيرد چرا كه:
در بيابان گر به شوق كعبه خواهى زد قدم سرزنش ها گر كند خار مغيلان غم مخور
دانشجوى شهيد جمشيد ميرزايى از: ميانه

((اى بسيجيان, شما محبوب ولى الله هستيد, شما ياران روح الله هستيد. شما كوبنده عدوالله هستيد, شما حقيقت جندالله هستيد, شما تجلى حزب الله هستيد, شما خاصه اوليإ الله هستيد, و شما ايستادگان در راه خداييد. برپادارندگان عدالتيد و همان هايى كه خداوند اراده كرده انتقامش را از ستمكاران با دستانتان بگيرد.))
پاسدار شهيد روح الله شاپور صفرى از: تهران

((غيور مردان بسيج و شيعيان ايران, يك لحظه به جز اسلام و قرآن فكر نكيند و امام را تنها نگذاريد بدانيد اگر امام تنها بماند و قلبش بشكند تمام شما جوانان مسووليد. عزيزان, پاسدار ولايت فقيه باشيد تا اسلام احيإ شود تا بهتر ابرقدرتها را سركوب كنيد.))
دانش آموز شهيد ذبيح الله مرادى از: همدان

((خطاب به برادران بسيجى, برادران عزيز شما در حال حاضر دشمنان زيادى داريد و همه دشمنان سعى در كوبيدن شما دارند. شما را به خدا كارى نكنيد كه بسيج بدنام شود. اخلاق اسلامى را رعايت كنيد و براى رضاى خدا اسلحه به دست گيريد و مخاصمات را كنار بگذاريد و دست در دست هم كارى كنيد كه اين گروه به نهايت رشد خود برسد و ان شإالله بتوانيد رضاى خداوند را تحصيل كنيد.))
دانش آموز شهيد مهدى محقق امين از : قم

((اى برادران بسيج, كه در راه تداوم انقلاب اسلامى از جان و مال گذشته ايد, استغفار و دعا را از ياد نبريد كه بهترين درمان ها براى تسكين دردهاست و هميشه به ياد خدا باشيد و در راه خدا قدم برداريد و مواظب باشيد هرگز دشمنان دين بين شما تفرقه نيندازند.))
پاسدار شهيد ناصر تاجيك فر از: مشهد
پاورقي ها:

(فرازهايى از زندگى شهيد آيه الله دكتر مفتح)

قسمت اول

بر كرانه كمالات

كسب فضايل و پرواپيشگى به انسان چنان ارزشى مى دهد كه به تدريج زندگى و حياتش
به صورت ميراث علمى و معنوى بروز مى نمايد, بدين معنا كه ديگر چنين وجودى تنها
به خويشتن, خانواده و اطرافيانش تعلق ندارد, بلكه جويبارى است كه از قله توحيد
سرچشمه گرفته و به اقيانوس معرفت و حكمت پيوسته است و در اين رهگذر مردمان را
سيراب مى كند.

((شهيد آيه الله دكتر محمد مفتح)) از جمله انديشمندانى است كه سخن گفتن از
زندگى و مبارزاتش در واقع وصف انديشه و فرهنگ و معنويت جامعه اسلامى است. همان
شخصيت والامقامى كه ((حضرت امام خمينى(ره))) در باره اش فرموده است: ((دانشمند
محترم آقاى مفتح و دو نفر پاسداران عزيزاسلام – رحمه الله عليهم ـ به فيض شهادت
رسيدند و به بارگاه ابديت بار يافتند و در دل ملت و جوانان آگاه ما حماسه
آفريدند و آتش نهضت اسلامى را افروخته تر و جنبش قيام ملت را متحرك تر كردند …
اميدبود از دانش استاد محترم و از زبان و قلم او بهره ها براى اسلام و پيشرفت
نهضت برداشته شود…))(1) و نيز مقام معظم رهبرى, حضرت آيه الله خامنه اى در وصف
اين انديشمند به خون خفته و خردمند وارسته فرموده اند:((… شهيدمفتح يكى از
مظاهر فرهنگى بود كه اسلام را در مرحله عمل به فردها, زاويه ها و خلوت ها محدود
نمى كرد, اسلام را با همان شمول و همه جانبه گيش در اعتقاد و عمل و در معرفت و
تحقق مى فهميد و به دنبال آن تلاش مى كرد…)).(2) او در عرصه انديشه و عمل بر اين
نكته اصرار مى ورزيد كه آن چه براى مامهم مى باشد اسلام است و در يكى از سخنرانى هاى
خود اظهار داشته است:(((بنده) محال است يكى از برنامه هاى اسلامى را از دست بدهم
و با آن معامله كنم, با هيچ گروه با هيچ دسته; ناراحت مى شوند بشنوند. حمل
مى كنند, بكنند مگر ما مى توانيم وظيفه ها را به خاطر اين كه يك گروهى ناراحت شود,
رها كنيم …)).(3) او فرزندى برومند از حوزه و استادى گران قدر از دانشگاه بود
كه خون خود را براى پيوندى مقدس بين نخبگان اين دو كانون هديه كرد تا آغازى
مبارك براى بنيان نهادن تمدنى براساس باورهاى قرآنى و مضامين روايى باشد. همو
كه به منظور تحكيم ارزش هاى دينى و تعميق بخشيدن به فرهنگ تشيع در جامعه ظلمت
زده اى كه رژيم پهلوى برآن سلطه داشت جهادى مستمر و مبارزه اى مداوم را پى گرفت.



نهال انديشه

اين ستاره فروزان جهان تشيع فرزند روحانى فرزانه و عالم متعهد مرحوم ((حاج
شيخ محمودمفتح)) واعظ مشهور همدان است. آن فقيد سعيد در كمال اخلاص و زهد و
صداقت روزگار مى گذرانيد و چون در عرصه ادبيات فارسى و عرب تبحر داشت, اشعار
بى شمارى در مدح و منقبت و رثاى اهل بيت سروده و از اين رهگذر محبت خوى را به
خاندان رسالت و امامت نشان داده بود. محمد مفتح در سال 1307 ه.ش در خانه اى سرشار
از تقوا و فضيلت ديده به جهان گشود.(4) از هفت سالگى به مدرسه پاى گذاشت و
تحصيل دروس ابتدايى را پى گرفت. از همان كودكى گاه گاهى همراه پدر به مجالس وعظ
و سخنرانى مى رفت و در مواقعى پس از اتمام سخنان گرم و دلپذير پدر از بين جمعيت
برمى خاست و با صدايى زيبا و نافذ به ذكر مصيبت اهل بيت ـ عليهم السلام ـ مى پرداخت.


يكى از شخصيت هايى كه در همدان جرعه هايى از انديشه هاى اصيل را در ذهن
شهيدمفتح ((آيه الله العظمى آخوندملاعلى همدانى)) (1312 ـ1398 هـ.ق) است. اين
نامدار عرصه فقاهت و اصول, در حكمت, فلسفه, تاريخ ادبيات و تفسيرقرآن تبحر داشت
و به دليل برخوردارى از خصوصيات پسنديده اخلاقى, همچون قناعت, اخلاص و فروتنى در
مدت كوتاهى محبوب خاص و عام گرديد.(5)

از خدمات ارزنده ايشان تإسيس كتابخانه بزرگى در غرب همدان و در مجاورت مدرسه
علميه اين شهر است كه نسخه هاى خطى بسيار نفيسى در آن نگهدارى مى شود. سه نسخه از
آثار حضرت امام خمينى(ره); يعنى شرح دعاى سحر, آداب الصلوه و اربعين حديث به
صورت مخلوط در مركز مزبور نگاهدارى مى شد كه بعدها به زيور طبع مزين گرديد.(6)

آثار آخوند همدانى در زمينه هاى گوناگون علوم اسلامى خصوصا فقه و اصول و عرفان
و حديث به پانزده جلد بالغ مى گردد, وى شعر هم مى سرود و در سروده هايش ((فنا))
تخلص مى كرد. مزار اين فقيه وارسته و زاهد عارف در قبرستان شهداى همدان قرار
دارد كه مورد توجه علاقه مندان است.



هجرت

شهيدمفتح مقدمات زبان و ادبيات عرب, فقه و بخشى از منطق را نزد والد ماجد و
اساتيد حوزه علميه همدان فراگرفت. وى در سال 1322 هـ ش همدان را به قصد اقامت
در شهر مقدس قم ترك نمود و در جوار بارگاه مقدس حضرت فاطمه معصومه(س) در حجره اى
محقر و نمناك و در نهايت قناعت, همچون ديگر جويندگان دانش دينى در مدرسه
دارالشفإ سكنى گزيد و با جديت و تلاش وافر به كسب معارف پرداخت.

ذوق سرشار و كوشش مداوم او و محظوظ گشتن از وجود اساتيدى برجسته سبب گرديد تا
مفتح جوان به صورت تحسين برانگيزى, دروس حوزه از جمله رسائل ـ مكاست و كفايه را
بين سال هاى 1322 تا 1324 هـ ش بياموزد و خود در زمره اساتيد حوزه علميه قم
قلمداد گردد.
ايشان عرفان و دروس خارج فقه و اصول را در عالى ترين سطح نزد حضرت امام خمينى
ـ قدس سرهـ آموخت. وى علاوه بر روابط شاگرد و استادى با امام پيوندى سرشار از صفا
و عطوفت داشت و رهبركبير انقلاب نسبت به نامبرده اظهار علاقه مى نمود. و در هنگامى
كه امام امت در نجف به سر مى برد, مفتح به طريقى با رهبر و اسوه خويش ارتباط
برقرار نموده بود.(7)

در اوضاعى كه به دليل اختناق حاكم ياراى آن نبود كه كوچك ترين سخنى بتوان گفت
و مطلبى بتوان نوشت دكتر مفتح در انجمن اسلام شناسى فعاليت داشت و نيز مقالاتى كه
تحرير مى نمود و از حضرت امام و برنامه هاى آن روح قدسى سخن به ميان مىآورد. هم
چنين اعضاى انجمن مذكور را تحريض و تشويق مى نمود تا باكمال شهامت, نه تنها
مقاصد آن ابراهيم عصر را تقويت كنند, بلكه نامش را در آثار بگنجانند.(8)

مفتح,بخشى از رسائل شيخ انصارى را نزد آيه الله مجاهد تبريزى و نيز قسمتى از
اصول دروس خارج را در محضر آيه الله العظمى بروجردى (ره) فراگرفت و در فلسفه و
حكمت نزد فيلسوف عالى قدر علامه طباطبائى (ره) تلمذ نمود. مدتى نيز در مكتب حضرت
آيه الله العظمى سيدمحمدرضا گلپايگانى و حضرت آيه الله العظمى مرعشى نجفى از پرتو
فروغ انديشه اين دو استوانه استوار فقه بهره مند گرديد و بعداز آن تحصيلات
دانشگاهى را به موازات كسب دانش حوزه پى گرفت و به دريافت درجه دكترا در رشته
الهيات و معارف اسلامى نائل آمد و در فقه به چنان تبحرى دست يافت عنوان اجتهاد
را احراز نمود. ديگر از اساتيد حوزه كه دكتر مفتح از مجلس پرفيض آنان استفاده
كرده عبارتنداز: آيه الله حاج ميرزا ابوالحسن رفيعى قزوينى (1315 ـ1396هـ ق),(9)
آيه الله سيدمحمد حجت (1310ـ1372 هـ ق)(10) آيه الله حاج سيدمحمد محقق داماد
(1325ـ1388 هـ ق)(11).



مدرس معرفت

دكتر مفتح پس از كسب معارف اسلامى در محضر اساتيد حوزه به تدريس كتاب
((منظومه)) حاج ملاهادى سبزوارى پرداخت و در شرح و توضيح اين اثر مطالبى را به
رشته تحرير درآورد كه مورد توجه حوزويان قرارگرفت و در محافل علمى و دينى
اشتهاريافت. وى ضمن تدريس در حوزه از طريق خطابه هاى خردمندانه و سخنان فصيح و
شيوا آگاهى هاى دينى مردم را ارتقا داد و به تدريس در دبيرستان هاى قم در رشته
معارف دينى پرداخت. او از اين طريق توانست به عنوان چهره اى روحانى اقشار
دانشگاهى, دبيرستانى را با بوستان معطر حوزه و طلاب علوم دينى پيوند دهد و بين
آنان انس و الفت برقرار سازد و اين درحالى بود كه ساواك از حركت مزبور نفرت
داشت. محتواى عميق و كلاس هاى درسى پر جاذبه مفتح در دبيرستان جهت توفيق مفتح در
مقاصد فوق بسيار سودمند و موثر بود. وى به موازات تدريس علوم دينى اذهان
دانشآموزان را نسبت به اوضاع زمان و مسائل سياسى, اجتماعى روشن كرد و در تشكل
آنان جهت فعاليت هاى سياسى عليه رژيم پهلوى جهدى وافر به كار برد.(12)

شهيد مظلوم آيه الله دكتر بهشتى در گفتگويى اظهار داشته است :((مرحوم دكتر مفتح
از دوستان قديم من بودند و اولين آشنايى ما باهم در سال 1325 ه ش بود كه من به
قم آمدم, در آن موقع در درس كفايه مرحوم آقاى داماد كه مى رفتيم ايشان هم در
همان درس حاضر مى شدند. بعد كه در قم يك گروه فعال فرهنگى به وجودآورديم ايشان
در آن گروه عضويت داشتند. درسال 1333 هـ ش كه دبيرستان دين و دانش را به عنوان
يك دبيرستان مترقى فرهنگ اسلامى تإسيس كرديم,… ايشان به عنوان تدريس در آن جا
همكارى را آغاز كردند…)).(13)

دكتر مفتح با همكارى آيه الله خامنه اى (مقام معظم رهبرى) و شهيدبهشتى ((كانون
اسلامى دانشآموزان و فرهنگيان)) را در قم بنيان نهاد. مقام عظماى ولايت ـ حضرت
آيه الله خامنه اى ـ در اين مورد فرموده اند: ((… سال 1339 هـ ش يا 1340 هـ.ش
اقدام كرديم, براى ايجاد يك كانون اسلامى دانشآموزان و فرهنگيان در قم و اولين
مجمع همآهنگ كننده و نزديك كننده روحانى و دانشجو ـ كه پيوندشان مبارك بود ـ را
در آن شهر به وجود آورديم, روحانى, دانشجو, دانشآموز, فرهنگى درمسجد (رضوىقم)
روزهاى جمعه گردهم مىآمدند و بحث هاى اسلامى سازنده داشتيم با آهنگ اجتماعى…)).
(14)



تلاش هاى پژوهشى

آن محقق سخت كوش به منظور معرفى چهره معارف اسلامى به نسل جوان از طريق فضلا و
نويسندگان حوزه مجمعى تحت عنوان ((جلسات علمى اسلام شناسى)) را تشكيل داد. از آن
جا كه ساواك به نقش موثر اين مجمع در شناسايى اسلام و معارف تشيع پى برده بود به
تعطيل نمودن آن اقدام كرد و تنها سيزده جلد كتاب به صورت تإليف يا ترجمه به
قلم نويسندگان متعهد, فعال و برگزيده حوزوى كه دكتر مفتح به تربيت آنها همت
گماشته بود, نوشته شد. آثار مزبور در نشست علمى هيئت نويسندگان مطرح شده و پس
از ارزيابى آن و احيانا مزين گشتن به مقدمه هاى پرمحتواى شهيدمفتح به چاپ سپرده
مى شد. نخستين كتاب كه در تشكيلات مورد اشاره ترجمه و انتشار يافت اثرى است از
((محمدجواد مغنيه)) نويسنده شيعه و لبنانى به نام ((الشيعه و الحاكمون)) كه
مرحوم مصطفى زمانى اين كتاب را طى پانزده روز ترجمه كرد و پس از يك ماه به نشر
آن مبادرت ورزيد. به محض انتشار كتاب دكتر مفتح به عنوان گرداننده يك مجمع
زيرزمينى به سازمان امنيت احضار گرديد و تحت فشار ساواك قرار گرفت, اما شهيد
مفتح از كوشش هاى پژوهشى خود دست برنداشت و مصمم گرديد مجله اى تحت عنوان اسلام
شناسى در دوازده شماره منتشر نمايد كه با نيازمندى هاى جامعه آن روز تناسب
داشته باشد, اما ساواك ديگربار از اين برنامه با خبر شد و اجازه انتشار آن را
نداد.(15)

دكتر مفتح با همكارى شهيد مظلوم دكتربهشتى فعاليت تحقيقى ديگرى را در قم آغاز
كرد و در سال 49 كه اين دو دانشمند در تهران همسايه بودند و انس و آشنايى و
همكارى شان افزون گشت, فعاليت پژوهشى ديگرى را آغاز كرد و با استفاده از منابع
اصيل اسلامى به تحقيقاتى ارزنده و عميق دست زدند.(16)

با وجود آن كه دكترمفتح در سنگرهاى گوناگون مشغول مبارزه با رژيم ستمگر پهلوى
بود و در شهرهاى متعدد از طريق تبليغ, وعظ و خطابه به هدايت مردم مى پرداخت و در
حوزه, دانشگاه و دبيرستان به تدريس و تربيت شاگردان مشغول بود. نگاشته هاى
ارزشمندى به صورت ترجمه و تإليف از خود به يادگار گذاشته است كه فهرست آنها به
شرح ذيل است:

1) ترجمه جلد اول و دوم تفسير مجمع البيان با همكارى آيه الله العظمى نورى و
نيز ترجمه جلد سوم به تنهايى از زبان فارسى به عربى;

2) حاشيه بر الاسفار الاربعه ملاصدراى شيرازى كه اين تلاش مبين عمق ديد فلسفى و
عرفانى دكتر مفتح است;

3) روش انديشه, كه آن را درسال 1336 در علم منطق نوشته و به عنوان اثر كمك
درسى در حوزه و دانشگاه از آن استفاده مى شود و علامه طباطبائى (ره) برآن تقريظى
نوشته است;

4) حكمت الهى و نهج البلاغه, اين كتاب پايان نامه تحصيلى دوره دكتراى آيه الله
مفتح است;

5) آيات و اصول اعتقادى قرآن;

6) نقش دانشمندان در پيش رفت علوم كه حاوى مجموعه مقالات دكتر مفتح در مجله
مكتب اسلام مى باشد;(17)

7) ويژگى هاى زعامت و رهبرى كه متضمن برخى سخنرانى ها و مقالات آن شهيد درخصوص
رهبرى معنوى و سياسى در اسلام و خصوصا مكتب تشيع مى باشد;

8) مجموعه مقالات مندرج در مجلات مكتب اسلام, مكتب تشيع و معارف جعفرى;

9) خطابه هاى عميق و سازنده و ارشادى كه حاوى نكات بديع و روشن گرى هاى جالبى
در مسائل گوناگون معارف قرآنى و اسلامى و مباحث اجتماعى مى باشد و برخى از آنها
در جزواتى مستقل يا در نشريات مذهبى درج شده است.



فعاليت هاى مبارزاتى

دكتر مفتح از همان آغاز فعاليت هاى مبارزاتى, مسافرت هاى تبليغى خود را به
منبرهاى افشاگرانه و روشن گرانه تبديل ساخته و اين خطابه هاى پرشور و آتشين آن
چنان اثر وسيع و ژرفى در بيدارى افكار و آگاهى انديشه ها داشت كه رعب و هراس
رژيم شاه را برانگيخت و به همين دليل ادامه سخنانش از سوى ساواك در اكثر موارد
قطع مى شد و خودش دست گير مى گرديد و چون تعقيب هاى پى درپى و ممانعت ساواك,
تإثيرى در فعاليت هاى وى نگذاشت, ساواك از سر درماندگى وى را از ورود به
شهرستان هاى استان خوزستان ـ كه از مراكز مهم تبليغى وى بود ـ منع نمود تلاش هاى
موثر و مبارزات تبليغى دكتر مفتح چنان وحشتى در دستگاه جهنمى ساواك افكند كه
سبب گرديد آن فرزانه والامقام به نواحى بد و آب وهواى جنوب شرقى از جمله زاهدان
تبعيد گردد, پس از آن به چند شهر ديگر به حالت تبعيد فرستاده شد و در اين نواحى
تحت نظر بود و با اين برنامه رابطه آن شهيد دانشور را با قم قطع نمودند و پس از
به سرآمدن دوران تبعيد در سال 1348 هـ. ش وى را ناگزير ساختند كه به تهران
بيايد و چون اين رفتار و محروم نمودن استاد از حوزه موجب پيدايش نارضايتى در
بين علاقه مندان شده بود, وى را به تدريس در دانشكده الهيات دانشگاه تهران دعوت
نمودند تا شايد به تصور نادرست خويش بتوانند آتش آن اعتراض ها را خاموش كرده و
نيز كوشش هاى تبليغى و حركت هاى سياسى استاد مفتح را كم رنگ سازند. دكتر مفتح
براى آن كه به سنگر ديگرى براى مبارزه با دستگاه ستم دست يابد و نيز به شوق
همكارى با شهيد مطهرى ـ كه در اين دانشكده مشغول تدريس بود ـ دعوت مزبور را
پذيرا شد. يكى از پايگاه هاى استوار وى در مبارزه با دژخيمان شاه ((مسجد
الجواد)) بود كه در آن جا به ايراد سخنرانى و انجام جلسات تفسير قرآن پرداخت,
پس از آن در مسجد ((جاويد)) يك هسته مقاومت تشكيل داد, در آن زمان دكترمفتح
امامت جماعت مسجد مورد اشاره را عهده دار بود تا آن كه موفق شد جوانان و خصوصا
دانشجويان رابه سوى اين كانون توحيد علاقه مند سازد, در مسجد جاويد كلاس هاى,
نهج البلاغه, فلسفه, جامعه شناسى, اقتصاد و دروس آموزشى زبان عربى و انگليسى تشكيل
داد و خود براى حاضران تفسير قرآن مى گفت, وى در اين مسجد به تإسيس كتابخانه,
نمايشگاه كتاب, صندوق قرض الحسنه و سالن سخنرانى همت گماشت و درضمن فعاليت هاى
سياسى را ادامه داد. او عقيده داشت مسجد بايد در تمامى ابعاد مجموعه اى خودكفا
باشد تا نقشه تمامى روابط انسان با خدا و خود و جامعه در آن پياده شود. درسال
1354 هـ ش رژيم شاه مسجد جاويد را به علت تجمع دانشجويان تعطيل كرد و دكتر مفتح
را روانه زندان نمود.(18) استاد شهيددكتر مفتح حدود دو ماه زير سخت ترين
شكنجه هاى رژيم سفاك پهلوى قرارگرفت, اگر چه پس از رهايى, وى نتوانست به مسجد
جاويد برود, ولى درسال 1355 هـ.ش با قبول مسووليت امامت مسجدقبا و برپاداشتن
سخنرانى هاى متعدد و روشن گر و تشكيل كلاس هاى عقيدتى در سطوح مختلف فعاليت
متعهدانه خود را در اين مكان مقدس استمرار داد.(19)

آيه الله محمدمفتح به موازات مبارزه با استبداد از فجايعى كه بر مردم مظلوم
لبنان و فلسطين مى رفت, ناراحت بود و پس از حمله ددمنشانه صهيونيست ها به لبنان
به جمعآورى كمك هاى نقدى براى آوارگان همت گماشت و به منظور نظارت بر توزيع اين
مبالغ و احداث سكونت گاه براى افراد بى خانمان, چندين ماه در كشور لبنان به سر
برد.(20)

در ماه رمضان سال 1356 هـ. ش با تلاش دكتر مفتح, نخستين سخنرانى هاى پرشور كه
ده ها هزار نفر مستمع داشت در مسجد قبا برپا شد كه نقش افشاگرانه و روشن گرانه
آنها فراموش ناشدنى است. وى پس از به پايان رسيدن ماه مبارك رمضان در سال 1356
هـ.ش اعلام كرد نماز عيدفطر را در زمين هاى قيطريه خواهد خواند.

هزاران نفر از مردم مسلمان و رنج ديده به دعوت وى تكبيرگوى به سوى جايگاه
مزبور در حركت بودند كه هنوز طنين خروش آنان در گوش ها باقى است, فريادهايى كه
سكوت چندين ساله را شكست. دكتر مفتح در خطبه نماز عيدفطر به ايجاد يك حكومت
اسلامى اشاره كرد و تغيير تاريخ را آغاز خيانتى وسيع و همه جانبه رژيم شاهنشاهى
قلمداد نمود. در سال 1357 ه.ش اين حركت مقدس و شجاعانه كه بسيار پربار بود,
تكرار شد.

در روز عيدفطر اين سال پس از نماز, اولين تظاهرات باشكوه و دشمن شكن در سطحى
وسيع با شركت افزون بر دو ميليون نفر برگزارشد و در اين راهپيمايى, مردم به
تظاهراتى در روز شانزدهم شهريور فرا خوانده شدند. در شامگاه اين روز رژيم كه
ابعاد اعتراض مسلمانان را ناباورانه مشاهده مى كرد, در تهران و بسيارى از شهرهاى
ديگر ايران حكومت نظامى اعلام كرد و سرانجام روز تصادم خون و شمشير و حماسه و
فداكارى; يعنى هفده شهريور فرا رسيد.

يادآورى مى شود در روز شانزدهم شهريور, آيه الله مفتح به شدت مجروح و مضروب
گرديد و در بيمارستانى بسترى شد, در روز بعد و در نخستين ساعات حكومت نظامى
عناصر خودفروخته با خشونتى بسيار در حالى كه دكتر مفتح از بيمارستان برمى گشت وى
را دستگير و روانه زندان نمودند كه با اوج گيرى انقلاب اسلامى رژيم, مجبور به آزاد
شدن وى گرديد.

آيه الله مفتح از موسسين روحانيت مبارز و عضو شوراى مركزى اين تشكيلات بود و با
انجمن هاى اسلامى پزشكان و مهندسين و هيإت هاى مذهبى همكارى نيمه مخفى داشت. در
هنگام مراجعت پيروزمندانه و سراسر شكوه و عزت امام خمينى ـ قدس سرهـ از اعضاى
اصلى و برنامه ريز فعال كميته استقبال(21) بود, رياست كميته چهار انقلاب اسلامى و
سرپرستى دانشكده الهيات را به عهده گرفت و در زمان تصدى اين سمت با همكارى برخى
افراد فاضل و متعهد در مواد درسى اين كانون علمى جهت ارتقاى فرهنگى و محتوايى
تغييرات بنيادى ايجادكرد.



خرد در خون

شهيد دكترمفتح به عنوان روحانى برجسته در كسوت استاد دانشگاه و حوزه, نقش
موثر و ارزنده در جهت يكى از والاترين اهداف انقلاب اسلامى و نيز يكى از آرزوهاى
امام امت; يعنى پيوند روحانى و دانشجو داشت. وى راه حل مشكلات كشور را اسلامى
نمودن دانشگاه ها مى دانست و معتقد بود, در دانشگاهى اين گونه هدف پرورش انسان هاى
دانشمند, دين دار و متعهد و درست كارى است كه دانش و فن خود را در راه آبادى
كشور و تامين سعادت مردم, عدالت اجتماعى و امنيت اقتصادى به كار مى گيرند و در
طريق استقلال, عزت, عظمت كشور جمهورى اسلامى ايران, جديت نشان مى دهند, در برنامه
اين دانشگاه دروسى تدوين مى شود كه با نيازهاى اساسى جامعه انطباق دارد و
جنبه هاى معنوى هم رعايت مى شود.

به عقيده وى منظور از وحدت حوزه و دانشگاه ادغام اين دو كانون نبود, بلكه
هريك از آنها نكات مثبتى در خود دارد كه بايد به سوى تكامل پيش روند و به هم
نزديك شوند. او مى خواست درس خواندن در دانشگاه چون وظيفه اى الهى تلقى گردد تا
فعاليت دانشجويى با اين انگيزه مفيد و پربار باشد, از نظر وى فضاى دانشگاه بايد
با باورهاى معنوى همآهنگ باشد و دانشجويان در چنين محيط معطرى به فراگيرى علوم
بپردازند. دانشجو به موازات ارتقاى علمى به قدرت تفكر, بينش و هدايت معنوى خود
توجه كند تا با تربيت چنين انسان هاى شايسته اى, اهداف عالى انقلاب اسلامى تحقق
يابد. اولين سمينار وحدت حوزه و دانشگاه بعداز پيروزى انقلاب اسلامى به همت دكتر
مفتح در روز اول آبان ماه سال 1358 ه.ش در دانشكده هدف تير كينه دشمنان اسلام و
خوارج انقلاب اسلامى قرارگرفت و با ريخته شدن خويش بر سنگ فرش دانشگاه نقطه عطف
وحدت روحانى و دانشگاه گرديد. پايان نوشتار را با بيانى از مقام معظم رهبرى,
آيه الله خامنه اى در باره اين شهيد زينت مى دهيم:

((… ياد شهيد عزيز مرحوم آيه الله مفتح, آن شمع پرسوز و گداز و روشنى بخش, آن
روحانى پر جد و جهد و صبور, آن مبلغ دانا و سخنور آن مبارز شجاع و خستگى ناپذير
و آن شخصيت متواضع و محبوب گرامى باد, او كه با خون خود … هدف و راه خود را
امضا كرد و صحت و حقانيت اين همه را به ثبت رسانيد…))(22)


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) از پيام حضرت امام خمينى(قدس سره) به مناسبت شهادت دكترمفتح در 27 آذر
1358 هـ.ش .
2 ) فرهنگ سازان (ويژه نامه رسالت به مناسبت 27 آذر)1358/9/27,ص 3.
3 ) بخشى از سخنرانى دكتر مفتح در مسجد صاحب الزمان تهران در تاريخ /1 1358/6.
4 ) بنا به اظهارات مهندس مهدى مفتح (فرزند شهيد).
5 ) آخوند ملاعلى همدانى (نجوم امت), مجله نورعلم, شماره مسلسل 46 .
6 ) مجله اعتصام, شماره مسلسل 19, آبان ماه 1362,ص 22.
7 ) مصاحبه با آيه الله شهيددكتر بهشتى, ويژه نامه شهيدان, روزنامه جمهورى
اسلامى, 1359/9/27,ص 12.
8 ) افكار شهيددكتر مفتح, مصطفى زمانى,ص 9 ـ10.
9 ) در مورد مرحوم قزوينى نك : منظومه معرفت از نگارنده, ص55 ـ 59.
10 ) نك: نجوم امت (آيه الله سيدمحمدحجت) مجله نورعلم, سال اول, شماره 10.
11 ) گنجينه دانشمندان, محمد شريف رازى,ج 2 ص 64, آثار الحجه, ص 62, مكتب
اسلام, سال دهم, شماره 41.
12 ) شهيدمفتح تكبير وحدت, از نگارنده, ص 37.
13 ) روزنامه جمهورى اسلامى, ويژه نامه شهيدان, 1359/9/27.
14 ) ديدگاه ها, آيه الله سيدعلى خامنه اى,ص 223ـ224.
15 ) افكار شهيدمفتح,ص 9.
16 ) ويژه نامه شهيدان, روزنامه جمهورى اسلامى,1359/9/27.
17 ) از شماره اول سال چهارم به بعد, رمضان المبارك سال 1381هـ.ق مطابق
اسفندماه 1340 ه.ش.
18 ) آيات اصول اعتقادى قرآن, بخش اول,ص 56.
19 ) نشريه شماره 28 حزب جمهورى اسلامى, ص 6.
20 ) نك: مجله اعتصام, شماره 44,ص 19.
21 ) حماسه انقلاب, محمود حكيمى,ص 63و نيز بنگريد به سرگذشت هاى ويژه از زندگى
امام خمينى, ج 4, ص 100.
22 ) از دست خط مقام معظم رهبرى كه در 1364/9/26 در دفتر يادداشت دانشكده
الهيات مرقوم فرموده اند. متن كامل اين دست خط در مجله نصير, سال سوم, پاييز
1373, شماره 10, ص 5 درج شده است.

مى خواهيم به مناسبت, از هفتمين جلوه شمس هدى, وارث ولايت كبرى, فروغ تابان
امامت, حضرت موسى بن جعفر(ع) سخن به ميان آوريم, گرچه فصل فصل كتاب زندگى سراسر
درخشان او درس سازندگى, عرفان, اخلاق, مبارزه, عبوديت و ارزش هاى والاى ديگر است,
چرا كه او خميره اى از ((روح القدس)) و شكوه ابدى, و آيينه و مظهر صفات جمال و
جلال خداوندى بود. مى خواهيم از گوشه زندان او پرده برداريم, آن جا كه آزادمردى
دربند را با يك جهان شكوه و وقار مى نگريم, كه امواج نيل صبر و مقاومتش چونان
موساى كليم(ع) فرعون عباسى را به لجه هلاكت و فلاكت افكنده است.

او هم چون الماس در زندان تاريك بود, و هارون بر سرير سلطنت چون مهره اى تيره
و بى بها. زندگى قهرمانانه امام(ع) در زندان, حقيقت توحيد و ارتباط خالص با خداى
بزرگ را نشان داد, و با صبر و مقاومتش بر ستمگران تاريخ آموخت كه با بند و
زنجير, نمى توان چراغ آزادى و فضيلت را خاموش كرد. ((كاظم)) كلمه نبود, بلكه يك
جهان مقاومت و ايستادگى در برابر جباران شكنجه گر بود, شكوهى وصف ناپذير به
بلنداى خورشيد بود, فريادى صاعقه خيز بر خرمن هستى پليد طاغوتيان.

شمشير على(ع) در دست داشت و فرياد فاطمه(س) در حنجره, و خون حسين(ع) در
رگهايش جارى بود, او وجود عينى قرآن بود, حركت هاى پرصلابت, و واكنش قاطع او در
برابر زورمندان زراندوز و تزويرگران سالوس صفت, چون طوفان كوبنده اى بود كه
روزگار آنها را سياه مى كرد.

وصفش را از كوه دماوند پرسيدم, گفت: از من استوارتر است, از امواج كوه پيكر
اقيانوس پرسيدم گفت: از من خروشان تر است, از خورشيد پرسيدم گفت: از من درخشان تر
است, از ماه پرسيدم گفت: از من تابان تر است, از غرش رعد و برق پرسيدم, گفتند:
غرش او بر ستمگران جبار از غرش ما بلندتر و نافذتر است, از خداى بزرگ پرسيدم,
فرمود: بنده صالح ما است و همواره در سجده هاى طولانى با ما در راز و نياز است,
از قرآن پرسيدم, گفت: آيه آيه من در زندگيش ديده مى شود, از پيامبر(ص) پرسيدم,
فرمود: ((جبرئيل برايم اين پيام را از سوى خداوند آورد, كه خداوند فرمود: موسى
عبدى و حبيبى و خيرتى;(1) حضرت موسى بن جعفر(ع) بنده و دوست من, و برگزيده من
از ميان انسان ها است)).

براى يافتن اين مفاهيم در زندگى امام كاظم(ع) نظر شما را به چند نمونه از
مقاومت و صبر انقلابى و پرصلابت آن حضرت در برابر هارون الرشيد, پنجمين طاغوت
ديكتاتور عباسى, جلب مى كنيم:

1ـ هارون الرشيد در سال 179 هـ.ق, در سفر حج وارد مدينه شد, و امام كاظم(ع)
را به جرم اين كه تسليم حكومت جابرانه او نبود, بلكه رو در روى او قرار گرفته
بود, دستگير كرده و همراه دژخيمان بى رحمش به سوى بصره فرستاد, و آن حضرت را در
بصره به زندان افكندند, او در زندان آن چنان صبور و مقاوم بود كه گويى حادثه اى
در زندگى اش رخ نداده, بلكه مكرر به درگاه خدا سپاسگزارى مى كرد و در دعا چنين
مى گفت: ((إللهم انك تعلم انى كنت إسئلك إن تفرغنى لعبادتك, إللهم و قد فعلت
فلك الحمد;(2) خدايا تو بر حال من آگاهى كه از درگاهت تقاضا داشتم مرا در
خلوتگاه قرار دهى تا با فراغت بيش تر تو را عبادت كنم, تقاضايم را برآوردى, تو
را شكر و سپاس مى گويم)).

آرى آن حضرت زندانى شدن را كه در مسير نهى از منكر بود, از نعمت هاى الهى
مى دانست, و از اين كه در زندان توفيق بيش تر براى ارتباط با خدا يافته, شكر و
سپاس الهى را به جاى مىآورد.

2ـ در آن هنگام كه امام كاظم(ع) را به زندان سخت ((سندى بن شاهك)) بردند, و
در آن جا تحت شكنجه هاى شديد قرار گرفت, هارون يكى از درباريان خود به نام
((ربيع)) را طلبيد, و او را مإمور كرد كه به زندان نزد امام كاظم(ع) برود و از
او دلجويى نمايد و پيشنهاد آزاد شدن از زندان را به او بدهد, و به تقاضاهايش
توجه كند. ربيع در زندان, به محضر امام كاظم(ع) رسيد و به آن حضرت چنين گفت:
((برادرت (هارون) مرا نزد تو فرستاده او سلام رساند و گفت به شما چنين عرض كنم;
چيزهايى درباره تو به من خبر داده اند كه مرا پريشان ساخت. از اين رو, از مدينه
تو را به اين جا (بغداد) نزد خودم آوردم, در مورد آن چيزها تحقيق كردم ديدم, تو
از همه عيوب پاك هستى, و فهميدم كه نسبت دروغ به تو داده اند. اينك با خود فكر
كردم كه تو را به خانه ات (در مدينه) بازگردانم, يا نزد خود نگهدارم, به اين
نتيجه رسيدم كه اگر در نزد من باشى, سينه ام از عداوت تو خالى تر خواهد شد, و
دروغ بدخواهان را آشكارتر خواهد كرد, من ربيع را مإمور نمودم تا هرگونه غذايى
را مايل هستى و هرگونه تقاضايى دارى تإمين كند, با كمال روگشادى از او بخواه
كه بر آورده خواهد شد)).

امام كاظم(ع) با كمال بى اعتنايى به پيام هارون, در دو جمله كوتاه و پرمعنى كه
نشان دهنده مقاومت و صلابتش بود, در پاسخ ربيع فرمود: ((لا حاضر مالى فينفعنى و
لم اخلق سوولا; اموال خودم در نزد من حاضر نيست تا از آن بهره مند گردم, و خداوند
مرا درخواست كننده از خلق نيافريده است)).

آن گاه امام بى درنگ برخاست و گفت: إلله إكبر و مشغول نماز شد.

ربيع, پس از انجام مإموريت, نزد هارون بازگشت و ماجراى ملاقات خود را با امام
كاظم(ع) به هارون گزارش داد. هارون به ربيع گفت: ((روحيه موسى بن جعفر(ع) را
چگونه ديدى؟ و نظرت درباره او چيست؟))

ربيع در پاسخ گفت: ((يا سيدى! لو خططت فى الارض خطه فدخل فيها موسى بن جعفر(ع)
ثم قال لا إخرج منها ما خرج منها; اى سرور من! هرگاه بر روى زمين خطى ترسيم
شود, و موسى بن جعفر(ع) وارد آن خط گردد, سپس بگويد از آن خط خارج نمى شوم, هرگز
خارج نخواهد شد)).

هارون كه امام كاظم(ع) را مى شناخت و از مقاومت و اراده قاطع آن حضرت باخبر
بود, سخن ربيع را تصديق كرد و گفت: ((همين گونه است كه گفتى و من بيشتر دوست
دارم كه او در نزد من در همين جا (زندان بغداد) بماند[ ((.يعنى مقاومت و
استوارى او آن چنان محكم است كه بازگشت او به مدينه براى حكومت ما خطر آفرين
خواهد بود].

آن گاه هارون به ربيع گفت: ((اين موضوع محرمانه بماند, مبادا آن را براى كسى
نقل كنى)).

ربيع مى گويد: تا هارون زنده بود, از ترس او, اين ماجرا را به كسى نگفتم.(3)

3ـ در مورد ديگر, هارون به وسيله يحيى بن خالد براى امام كاظم(ع) كه در زندان
بود, پيام داد كه هرگاه به طور كوتاه عذرخواهى كنى كه از ذمه سوگندم بيرون آيم,
تو را آزاد خواهم كرد, زيرا قبلا سوگند ياد نموده ام تا اقرار نكنى كه با من
بدرفتارى نموده اى, تو را آزاد نسازم.

امام كاظم(ع) با كمال بى اعتنايى به پيام هارون, به يحيى فرمود: ((مرگ من
نزديك است و بيش از يك هفته در دنيا باقى نخواهم بود)).(4)

4ـ هارون خواست از راه تطميع, امام كاظم(ع) را بفريبد, خود را به زندان فضل
بن ربيع رسانيد و امام با وساطت ((فضل بن ربيع)) نزد هارون آمد, هارون به حضرت
احترام شايانى نمود, آن گاه پرسيد: ((چرا به ديدار ما نمىآيى؟))

امام كاظم(ع) در پاسخ فرمود: ((وسعت سلطنت و علاقه و دلبستگى تو به دنيا باعث
شده كه با تو ملاقات نكنم.))

هارون مقدارى درهم و دينار و خلعت, به آن حضرت اهدا كرد, امام كاظم(ع) آن را
پذيرفت, و هنگام پذيرفتن چنين فرمود: ((سوگند به خدا اگر هزينه مسإله ازدواج
عزب هاى خاندان ابوطالب و در نتيجه قطع نسل آنها نبود, هرگز اين پول ها را
نمى پذيرفتم.)) امام(ع) پس از اين سخن, روى خود را به عنوان اعتراض از هارون
برگردانيد, و حمد و سپاس الهى را به جاى آورد.(5)

5ـ هارون در ملاقاتى به امام كاظم(ع) عرض كرد: ((فدك را (كه حق شما است) بگير
تا آن را در اختيار شما بگذارم.)) امام امتناع ورزيد تا اين كه پس از اصرار
بسيار هارون, امام فرمود: ((آن را با حدودى كه دارد مى گيرم.))

هارون گفت: حدود آن چقدر است؟

امام كاظم (ع) فرمود: ((اگر حدود آن را مشخص كنم, آن را در اختيار من
نمى گذارى.))

هارون گفت: به حق جدت سوگند, آن را در اختيار شما مى گذارم.

امام كاظم (ع) فرمود: ((حد اول آن, عدن است, حد دوم آن سمرقند است, حد سوم آن
آفريقا است, و حد چهارم آن سيف البحر نزديك جزاير ارمنستان است)).

امام هنگامى كه اين حدود را نام مى برد, رنگ هارون لحظه به لحظه تغيير مى كرد,
به طورى كه سياه شد و فرياد زد: ((ديگر براى ما چيزى نماند بنابراين بر مسند من
بنشين[ ((.يعنى تو خواهان حكومت هستى, و با اين بيان مى گويى زمام امور رهبرى
بايد در دست من باشد].

امام كاظم(ع) فرمود: ((من كه گفتم اگر حدود فدك را مشخص كنم آن را در اختيارم
نمى گذارى)). در اين هنگام هارون تصميم گرفت تا آن حضرت را به قتل برساند.(6)

6ـ هنگامى كه امام كاظم(ع) در زندان بود, هارون به دليل مقاصد شومى كه داشت,
كنيز زيبارويى را به عنوان خدمتگذارى به امام, به زندان فرستاد, آن كنيز را به
زندان آوردند, و مراحم و الطاف هارون را به عرض امام رساندند[ هارون مى خواست از
اين طريق, امام را از خود خشنود سازد] امام آن كنيز را نپذيرفت و به عامرى
(شخصى كه واسطه رساندن كنيز شده بود), فرمود: به هارون بگو ((بل إنتم بهديتكم
تفرحون; بلكه اين شماييد كه به هدايايتان شاد هستيد)).(7)

عامرى بازگشت و ماجرا را به هارون گفت, هارون خشمگين شد و به عامرى گفت: ((به
موسى بن جعفر(ع) بگو نه ما با رضايت تو, تو را زندانى كرده ايم و نه با رضايت تو
خدمتگذار به نزد تو فرستاده ايم.)) سپس كنيز را در آن جا رها كن و بيا, آن گاه
خادم خود را مإمور كرد تا محرمانه وضع امام و كنيز را به او گزارش دهد. خادم
پس از مدتى به هارون گزارش داد كه آن كنيز آن چنان تحت تإثير چهره ملكوتى امام
كاظم قرار گرفته كه به سجده افتاده و سر از سجده برنمى دارد, و مكرر خدا را
تسبيح و تقديس مى كند و مى گويد ((قدوس سبحانك سبحانك)).

هارون گفت سوگند به خدا موسى بن جعفر(ع) او را جادو نموده, او را نزد من
بياور, عامرى كنيز را نزد هارون آورد, در حالى كه كنيز از خوف خدا به شدت
مى لرزيد هارون گفت: اين چه حالى است كه پيدا كرده اى؟ كنيز گفت: ((امام را ديدم
شب و روز غرق در عبادت و تسبيح است به آن حضرت گفتم براى خدمتگذارى شما آمده ام,
چه كارى دارى تا انجام دهم؟ فرمود: نيازى به تو ندارم, اينها چه خيال مى كنند
ناگاه به سويى متوجه شد, من نيز به آن سو متوجه شدم, باغى پرصفا با حوريان و
غلمان ديدم, بى اختيار به سجده افتادم, تا اين غلام مرا به اين جا آورد.


هارون خشمگين شد و دستور داد آن زن را تحت نظر بگيرند تا وقايع زندان را به
كسى خبر ندهد, او هم چنان تحت نظر مشغول عبادت بود تا از دنيا رفت.(8)


پاورقي ها:پانوشت ها:
1 ) محدث كلينى, اصول كافى, ج1, ص528 , حديث لوح.
2 ) شيخ مفيد, ارشاد مفيد (ترجمه شده) ج2, ص232.
3 ) محدث قمى, انوار البهيه, ص303 و 304.
4 ) همان.
5 ) شيخ صدوق, عيون اخبار الرضا, ج1, ص76, و علامه مجلسى, بحار, ج48, ص217.
6 ) محقق سروى, مناقب آل ابى طالب, ج4, ص321.
7 ) نمل (27) آيه 36, اين سخن در قرآن از زبان حضرت سليمان(ع) نقل شده كه به
هديه آورندگان بلقيس (ملكه كافر سبإ) فرمود.
8 ) محقق سروى, مناقب آل ابى طالب, ج4, ص298.

خود محورى يا حق محورى؟!

در بخش پيشين مقاله گفتيم: ((عدالت آرمان فطرى همه انسان هاست و رسالت داران
توحيد برانگيخته شده اند تا عدل و قسط را حاكم سازند:

سرنوشت عدالت همواره دستخوش بحران بوده و بشر از ستم و تبعيض رنج مى برده است
امروزه نيز بيش از هر زمان با اين سرنوشت تلخ رو به رو است.

ما كه به ارزش هاى اسلامى مى انديشيم و آن را محور حركت هاى خود قرار داده ايم,
نتوانسته ايم چنان كه شايسته و در حد انتظار است, مجرى عدالت باشيم و هنوز در
مراحل نخستين آن را مى سپريم و تا كعبه مقصود راه درازى در پيش داريم كه براى
همايش آن بايد كمر همت ببنديم…)).

حال سخن از اين است كه استقرار عدالت در عرصه عمل نه تنها يك صدفه و اتفاق
نيست كه در نظام علت ها جايگاهى ندارد, بلكه با آرمانگرايى محض و بحث و مذاكره
نيز نمى توان بدان دست يافت, عدالت نيز مانند هر پديده ديگر جهان, اصول و آيينى
دارد و عناصر و نظامنامه خاص خود را مى طلبد و تابع سنن و قوانينى است كه
آفريدگار در نظام تكوين و تشريع اين جهان تعبيه نموده و راه دستيابى به آن را
از طريق عقل و شرع و رهبرى پيامبران به بشر آموخته است. پيش از آن كه عناصر و
اصول بنيادين اجتماعى را بنگريم لازم است كه مفهوم عدالت را تبيين و تفسير كنيم.
هرچند مفهوم بسيط عدل را به دليل آشنايى آن با افكار عموم نياز به شرح و بيان
ندارد, اما تإمل در ابعاد عدل و دقت در تفاسير و تعاريفى كه از آن شده ضرورتى
است كه مى تواند ما را به حقيقت و ژرفاى اين عناصر حياتى در زندگى فردى و جمعى
(انسان) نزديك تر سازد.



عدل اخلاقى و عدالت اجتماعى

عدل, به معناى عام يعنى تعادل و توازن و تساوى, كه عنايت بدين مفهوم, در
حقيقت ((اصلى)) است كه در كل جهان آفرينش و از ذره تا كهكشان را در بر مى گيرد:
((بالعدل قامت السموات والارض)).

اما در مورد انسان, عدل دو چهره دارد: فردى و اجتماعى. يا عدل اخلاق و عدل
اجتماع; هرچند اين دو در عمل تفكيك ناپذيرند و عدل اخلاق يكى از مبانى عدل در
اجتماع است.

عدل اخلاق: علماى علم اخلاق در تعريف عدل گفته اند: ((انقياد عقل عملى در برابر
قوه عاقله و تبعيت از آن در همه تصرفات و اعمال و حركات خود يا مهار كردن غضب و
شهوت تحت هدايت عقل و شرع و به عبارتى ديگر: سياست نيروى غضب و شهوت و جهت دادن
آن در آن چه مقتضاى حكمت است))(1).

در تفسير و توضيح اين مطلب گفته اند: انسان داراى سه قوه ((عاقله, شهويه,
غضبيه)) كه كاربرد هر يك از اينها در حد اعتدال و به دور از افراط و تفريط, جهت
تإمين مصالح حياتى انسان ضرورى است. حالت اعتدال عاقله, ((حكمت)) و اعتدال
شهويه ((عفت)) و اعتدال غضبيه ((شجاعت)) است و آن حالت و ملكه نفسانى است كه
آدمى به وسيله آن بر قواى سه گانه تسلط يافته و آنها را در جاده مستقيم اعتدال
هدايت و كنترل مى كند; همان ((عدالت)) است. بدين ترتيب ((ملكه عدل)) روح حاكم بر
اخلاقيات است و همه فضائل در عدالت سرچشمه دارد. ما در اين جا در پى نقض و ابرام
اين ديدگاه در اخلاق از ديدگاه اسلامى نيستيم اما آن چه مسلم است اين است كه
عدالت يك سجيه برجسته اخلاقى و ملكه نفسانى است كه بر اثر تهذيب نفس و تمرين و
ممارست پديد مىآيد و قواى نفسانى (شهوت و غضب) را به بند مى كشد و از سركشى و
طغيان در كشور وجود آدمى باز مى دارد. همان گونه كه يك زمامدار عادل جامعه را از
طغيان و تجاوز باز مى دارد. از همين جاست كه در سخن دانشمندان آمده است: ((العدل
إفضل سجيه;(2) عدل بهترين سجاياى انسانى است)). چنان كه اين نيز مسلم است كه
صفت عدالت مستلزم ايمان و تقوى است و بدون آنها تحقق پذير نيست, چنان كه قرآن
كريم مى فرمايد: ((اعدلوا هو إقرب للتقوى)) و على(ع) مى فرمايد: ((العدل رإس
الايمان و جماع الاحسان و إعلى مراتب الايمان;(3) عدل سر ايمان و كانون نيكى ها و
بالاترين مدارج ايمان است)).

شايان ذكر اين كه عدل اخلاق پايه و اساس عدالت اجتماعى است و تا ملكه عدالت در
كسى نباشد, هرگز عدالت خواه و عدل گستر نتواند بود.
اميرالمومنين(ع) در وصف متقين مى فرمايد: ((قد الزم نفسه العدل فكان إول عدل
نفى الهوى عن نفسه يصف الحق و يعمل به;(4) خويشتن را به اجراى عدل ملتزم ساخته
و نخستين گام عدالتش دور كردن هواى نفس از خويشتن است, از حق سخن مى گويد و بدان
عمل مى كند)).



عدل در اجتماع

عدالت در مفهوم اجتماعى اش را مى توان چنين تفسير كرد: ((توازن, تعادل, استقامت
در حق, اعطاى حقوق, نيكى را به نيكى پاداش دادن و بدى را به بدى كيفر نمودن)).

چنان كه گفته اند: ((العدل اعطإ كل ذى حق حقه; عدل عبارت است از دادن حق هر
صاحب حق)).

و بدين ترتيب عدالت را مى توان به تساوى حقوق تفسير كرد, به اين معنى كه آحاد
انسانى به طور يكسان از حقى كه متناسب با آنهاست, بر حسب ساختار جسمى و روحى,
عقلى و علمى و عاطفى و نقش وجودى كه در جامعه دارند برخوردار گردند, نه به طور
مساوى ارزش نهادن و امتياز دادن كه اين خود نوعى ظلم است, با توجه به اين تفسير
مولوى مى گويد:

در شريعت هم عطا هم زجر هست

شاه را صدر و فرس را درگه است

عدل چبود؟ وضع اندر موضعش

ظلم چبود؟ وضع در ناموضعش

عدل چبود؟ آب ده اشجار را

ظلم چبود؟ آب دادن خار را(5)

در سخنان على(ع) مواردى است كه عدل را تفسير مى كند, از جمله اين كه ((عدل
ميزانى است كه خداوند سبحان در ميان خلق نهاد, و ترازويى است كه نصب فرموده. پس
از سرپيچى و تمرد خداوند در ميزانى كه نهاده بپرهيز و در سلطنت او معارضه مكن)).


((ان العدل ميزان الله سبحانه الذى وضعه فى الخلق و نصبه لاقامه الحق فلاتخالفه
فى ميزانه ولاتعارضه فى سلطانه.))(6) و نيز مى فرمايد: عدالت انصاف دادن است:
((العدل انصاف)). و هنگامى كه از آن حضرت مى پرسند عدل و داد بهتر است يا سخاوت
و بخشش؟ در پاسخ مى فرمايد:
((إلعدل يضع الامور مواضعها والجود يخرجها من جهتها والعدل سائس عام والجود
عارض خاص فالعدل إشرفهما و إفضلهما;(7) عدالت هر چيز را در جاى خود قرار
مى دهد, ولى سخاوت آن را از مسيرش خارج مى سازد. عدالت سامان بخش عامه مردم است
در حالى كه سخاوت افراد معدودى را شامل مى گردد. بنابراين عدل اشرف و افضل است)).


از مجموع آن چه گفته شد مى توان نتيجه گرفت كه عدالت اجتماعى عمل بر وفق حكمت
و برخورد بر اساس استحقاق, اعطاى حقوق, نهادن چيز به جاى خود, و تدبير حكيمانه
است و اين چيزى است كه حسن نظام عالم و زندگى بنىآدم در همه شوون بدان وابسته
است.



حق محورى, نه خود محورى

يكى از مصاديق عدل به مفهومى كه از نظر گذشت گزينش و انتخاب افراد براى
مسووليت هاى اجتماعى و سياسى براساس لياقت و شايستگى و معيارهايى است كه صلاحيت
انسان ها مشخص مى كند; يعنى علم و امانت و كاردانى و تقوا و دورى گزيدن از
گرايش ها و برخوردهاى جناحى و خطى و گروهى به عبارت ديگر ((حق محورى نه خود
محورى)) و ((حق گرايى, نه گروه گرايى)) كه مى توان اين را سرلوحه منشور عدالت
اجتماعى ناميد.

در نامه إميرالمومنين(ع) به مالك اشتر موارد متعددى است كه از معيارهاى ارزش
افراد در گزينش آنها براى مسووليت هاى اجتماعى و اداره اجتماع و ضرورت تكيه بر
اين معيارها سخن مى گويد. يك جا با بيان اين ويژگى ها چنين مى فرمايد: ((روابط خود
را با افراد باشخصيت و اصيل و خاندان هاى صالح و خوش سابقه برقرار ساز و پس از آن
با مردمان شجاع و سخاوتمند و بزرگوار, چرا كه آنان كانون كرم و سرچشمه نيكى
هستند آن گاه از آنان به گونه اى تفقد كن كه پدر و مادر از فرزندانشان تفقد
مى كنند)).

در بخش ديگر مى نويسد: ((سپس از ميان ملت كسى را كه برترين فرد در نظر تو است
براى داورى ميان مردم برگزين. از كسانى كه مراجعات بسيار آنها را در تنگنا قرار
ندهد و برخورد مخالفان آنان را به خشم نياورد. در اشتباهات پافشارى نكند و
بازگشت به حق, هنگامى كه برايشان روشن شد بر آنها سخت نباشد, طمع را از دل
بيرون نموده و در فهم مطالب به اندك تحقيق بسنده نكنند)).

در قسمت ديگر اين نامه آمده است: ((در امور كارگزارانت بنگر و آنها را با
آزمايش و امتحان به كار گمار و از روى ميل و هوا يا استبداد و خودسرى به كار
منصوب نكن, زيرا استبداد و تسليم تمايلات شدن, كانونى است از شاخه هاى جور و
خيانت, و از ميان آنها افرادى را كه باتجربه تر و پاك تر و پيشگام تر در اسلامند,
برگزين; چه آنها از نظر اخلاق بهتر و از نظر خانواده پاك تر و كم طمع تر و در سنجش
عواقب كارها بيناترند.

((ثم انظر فى إمور عمالك فاستعملهم اختبارا ولا تولهم محاباه و إثره…)).

و در بخش ديگر با اشاره به اين كه در ميان اطرافيان حكومت كسانى هستند كه در
پى سوء استفاده و منافع مادىاند و در سايه مقامات مسوول به استثمار خلق مشغولند
و از جاده حق و عدل رو گردانند, تإكيد مى فرمايد: كه به اينان مجال نده و دست
آنها را كوتاه كن: ((ثم ان للوالى خاصه و بطانه فيهم استئثار و تطاول و قله
انصاف فى معامله فاحسم ماده اولئك بقطع إسباب تلك الاحوال…;(8) بدان كه براى
زمامدار جمعى از خواص و صاحب اسرار, خودخواه و سود پرستند و در معامله با مردم
رعايت انصاف را نمى كنند, پس ريشه اينان را با قطع وسائل از بيخ بركن)).

چنان كه ملاحظه مى كنيم امام حق و عدالت اميرالمومنين(ع) در موارد متعددى از
اين منشور سياسى اجتماعى بر گزينش افراد صالح, عادل, امين, با سابقه و حق جو و
به دور از هوا و هوس و مبرا از روحيه منفعت پرستى تكيه مى فرمايد. بدين ترتيب
اگر يك نظام خواهان عدالت است, بايد در مرحله نخست واگذارى مسووليت ها و انتصاب
مديران و كارگزاران خود گرايش هاى شخصى و يا گروهى و روابط و رفاقت و روح
سوداگرى را كنار بگذارد و با قاطعيت در حق, صلاحيت ها را بنگرد, سابقه ها را منظور
دارد; عملكردها را معيار قرار دهد كه اگر جز اين عمل كند با سرنوشت عدالت بازى
كرده و ملك و ملت را به تباهى كشيده است.

مى گويند اسكندر ذوالقرنين به شهرى آمد و مردم شهر را در انحطاط و ضعف و زبونى
ديد. پرسيد چرا چنين سرنوشتى براى شما پيش آمده است؟ فرزانگان شهر پاسخ دادند:
براى اين كه كارهاى بزرگ را به دست افراد كوچك سپردند و افراد بزرگ را به
كارهاى كوچك سرگرم كردند! اين سوء تدبير سبب شد كارهاى بزرگ ضايع شوند و افرادى
شايسته عاطل و باطل گردند و نالايق ها مصدر امور قرار گيرند و در نتيجه نظام
اجتماعى از هم پاشيد و نابسامانى رواج يافت. در نظام عدل, افرادى شايسته تفويض
مسووليت اند كه خود را فداى حق كنند نه حق را براى خود بخواهند, حق را محور خود
بدانند نه خود را محور حق و به قول شهيد مظلوم انقلاب دكتر بهشتى(ره) شيفتگان
خدمت باشند, نه تشنگان قدرت.

اياز وزير سلطان محمود داستان هايى آموزنده دارد. در يكى از اين داستان ها چنين
آمده است: شبى از شب ها كه سلطان و وزير با جمعى از سپاهيان و مسوولان و
كارگزاران به مقصدى رهسپار بودند به سرزمينى رسيدند كه در آن جواهرات فراوانى
بود, هر يك از همراهان به مقدارى كه مى توانستند از آن جواهرات برداشتند و با
خود آوردند, در اين حال سلطان ديد كه اياز چيزى در دست ندارد, پرسيد تو چه
برداشتى؟

اياز پاسخ داد: من ملازمت خدمت را بر آن جواهرات ترجيح دادم.

من اندر قفاى تو مى تاختم

زخدمت به نعمت بپرداختم

گر از دوست چشمت به احسان اوست

تو در بند خويشى نه در بند دوست

خلاف طريقت بود كاوليا

تمنا كنند از خدا جز خدا

((سعدى))

البته اين ادعا را همه دارند كه قصدشان خدمت است, هيچ كس خود را جاه طلب و
مصلحت انديش نمى داند. اين خصلت آدمى است و نتيجه ((حب ذات)) و براى بعضى زرنگى
و هوشمندى! اما در عرصه آزمايش معلوم مى شود چه كسى در حوادث سپر بلاست و در
ميدان حضور دارد. و كدامين در پى آب و نان و جاه و مقام. به قول خاقانى:

گيرم كه مار چوبه كند تن به شكل مار

كو زهر بهر دشمن و كو مهره بهر دوست

روز تقسيم غنائم همه در صف مقدم اند و آنان كه كم مايه ترند; مانند كف هاى روى آب
نمود بيشترى دارند. فرصت ها را بهتر مى شناسند و هنرمندانه جاى خود را زود عوض
مى كنند, و از همه انقلابى تر مى شوند و آنان كه شايستگى و لياقت بيش ترى دارند, در
اعماق ناپيداى جامعه گم مى شوند و سوابقشان فراموش مى گردد و كسى از آنها سراغ
نمى گيرد و خود هم نيز حاضر نيستند حضور و ظهور خود را به رخ ديگران بكشند و
انزوا را ترجيح مى دهند, زيرا مى بينند ملاك ها دگرگون شده است كه گفته اند:

هماى گو مفكن سايه شرف هرگز

در آن ديار كه طوطى كم از زغن باشد



اينها از يك سو ; از سوى ديگر گرايش هاى گروهى و جناحى است كه مجال نمى دهد از
حريم گروه قدم فراتر نهاده شود و شغلى و مسووليتى اگر هست, حتى تدريس و تحقيق و
سخنرانى و سمينار و ميزگرد و جز آنها بايد به مهره هاى خاص تفويض گردد, چون
((قحط الرجال)) است و عدد افراد باصلاحيت از چند صد نفر تجاوز نمى كند و چون
نيروى انسانى كم است تعدد شغل چاره ساز است؟ اين است كه گاه يك نفر چند شغل و
مسووليت دارد, براى صبح و عصر و گاه و بى گاه شغل و كارى دارد و چند باب اتاق
كار و تلفن و منشى و اتومبيل و دربان را يدك مى كشد و به هيچ كدام هم نمى رسد و
البته توجيه شرعى هم دارد. كه اگر اين را نپذيريم مسووليت ها ((لوث)) مى شود و به
دست نااهل مى افتد! هر كس درون جناح نيست و خارج خط است به نوعى با برچسب و غيبت
و اتهامى رد مى كنند و سلب صلاحيت مى نمايند. و راست يا چپ لقب مى دهند; چون به فلان
آقا سلام كرده يا در جلسه توسل فلان آقا شركت كرده است, پس به اين دليل در صراط
مستقيم نيست! معيار صراط مستقيم را شخص خود, گروه خود, خط و جناح خود مى دانند و
بس, آنها فقط انقلابى, صالح, كاردان و شايسته اند و ديگران بيگانه, ارتجاعى,
كندرو يا تندرو, و محافظه كار و بايد دستشان از دامن انقلاب و اجتماع كوتاه شود.

اين خط مشى ظالمانه و انگ زدن ها كه متإسفانه همواره دامن گير ما بوده است, از
سوى هر جناحى كه باشد محكوم, ناپسند و زشت است و سبب مى شود افراد بسيارى را به
انزوا بكشاند و نيروهاى صالحى را خانه نشين كند و زنده به گور سازد.

در هر حال, جاى آن دارد كه با گذشت قريب بيست سال از عمر انقلاب و استقرار
نظام و با توجه به رهنمودهاى امام راحل ـقدس سره ـ كه همواره به برادرى و همدلى
توصيه مى فرمودند و از ((ما)) و ((من)) برحذر مى داشتند و امروز نيز مقام معظم
رهبرى, همان راه را مى سپرند, به خود آييم و مصالح اسلام و جامعه اسلامى را منظور
داريم و از تنگ نظرىها و درون گرايى ها دست برداريم و رضاى خدا و مصلحت خلق را
سرلوحه كار خويش سازيم تا بتوان به عدل اجتماعى چشم اميد بست كه اين گام نخستين
راه است.




پاورقي ها:پانوشت ها:
1 ) جامع السعادات, ج1, ص52.
2 ) تصنيف غرر الحكم, ص446.
3 ) همان.
4 ) نهج البلاغه, خطبه87.
5 ) مثنوى مولوى, ص542.
6 ) تصنيف غرر الحكم, ص99.
7 ) نهج البلاغه, كلمات قصار,437.
8 ) نهج البلاغه, نامه53.

اين مقاله پاسخى است به مقاله صراطهاى مستقيم كه از عبدالكريم سروش در مجله كيان چندى پيش ذكر شده است. (واحد فرهنگى مجله)

((و إن هذا صراطى مستقيما فاتبعوه ولا تتبعوا السبل فتفرق بكم عن سبيله))
خداوند را يك ((راه مستقيم)) بيش نيست, و از روزى كه انسان را آفريده است, او را به آن سوى خوانده است: ((انا هديناه السبيل …)) و راه هاى ديگر همه انحرافى است. خداوند مى فرمايد: اين راه مستقيم من است كه پيامبر اسلام بر شما به وسيله اين قرآن عرضه مى دارد , از آن پيروى كنيد و راه هاى متفرقه را نپيماييد كه شما را از راه منحصر به فرد خداوند منحرف مى كند .
در جاى ديگر مى فرمايد : (( ان الدين عند الله الا سلا م وما اختلف الذين اوتوا الكتاب الا من بعد ما جإهم العلم بغيا بينهم ..)).
حقيقت دين تسليم در برابر شريعت و تقدير الهى است , وپيشينيانى كه بر آنها كتاب آسمانى نازل شد, همه در ابتدا يك شريعت و يك راه و روش و يك دين و يك دانش آسمانى داشتند , و اختلاف آنها بر اساس تجاوز به حقوق يكديگر پديد آمد; پس از اين كه دانش آسمانى بر آنها نازل شده بود , نه اين كه در فهم يك حقيقت اختلاف كنند . اختلاف مذاهب صرفا اختلاف تفاسير ((يك حقيقت)) نيست و هرگز همه آنها به ((يك حقيقت)) بر نمى گردند .
اين مطلب كه شرايع و اديان آسمانى همه به ((يك حقيقت)) بر مى گردد و اختلافى در آنها نيست و آن چه مايه اختلاف مذاهب شده است, تجاوز بر حقوق ديگران است, كه در قرآن كريم بر آن تإكيد فراوان شده است . قرآن از سويى وحدت اديان واقعى آسمانى را گوشزد مى نمايد و از سويى ديگر نادرست بودن اختلاف مذاهب و اديان ساختگى را .
در سوره شورى, آيه 13 آمده است : (( شرع لكم من الدين ما وصى به نوحا والذى إوحينا اليك وما وصينا به ابراهيم وموسى وعيسى إن إقيموا الدين ولا تتفرقوا فيه …)).
اين آيه هر دو مطلب را در بردارد : از سويى بيان مى كند كه آن چه بر شما به عنوان شريعت نازل شده است, همان است كه به نوح, اولين پيامبر اولوا العزم و پدر دوم انسان سفارش شده است و همان است كه بر ابراهيم و موسى و عيسى فرود آمده است . و از سوى ديگر, تإكيد مى ورزد كه دين را به پا داريد و از كژىها و انحراف ها و تفسيرهاى خود ساخته كه موجب تفرق و پراكندگى است بپرهيزيد .
در سوره آل عمران آيات 84 و 85 نيز آمده است : (( قل آمنا بالله وما انزل علينا وما انزل على ابراهيم واسماعيل واسحاق ويعقوب وما اوتى موسى وعيسى والنبيون من ربهم لا نفرق بين إحد منهم ونحن له مسلمون , ومن يبتغ غير الا سلا م دينا فلن يقبل منه وهو فى الا خره من الخاسرين ;
بگو : ما ايمان آورده ايم به خدا و بر آن چه برما از سوى او فرود آمده است و آن چه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب فرود آمده است و آن چه از سوى پروردگار به موسى و عيسى و ديگر پيامبران رسيده است وهرگز ميان آنها فرقى قائل نيستيم و ما تسليم خواسته پروردگاريم و هركس به جز اسلام ـ كه همان دين تمامى انبيا است ـ دينى را برگزيند از او پذيرفته نيست و او در جهان واپسين از زيانكاران است)).
خداوند در برابر ((اهل كتاب)) به پيامبر خود دستور داده است تا ((وحدت اديان واقعى)) را بيان كند و اين كه راه پيامبر اسلام, همان راه پيامبران پيشين است , راه ابراهيم و موسى و عيسى وهمه پيامبران الهى است . هرگز در ميان آنان تفرقه اى نيست وصراط همه آنها يكى است و آن ((صراط مستقيم)) است , و صراطهاى متعدد مستقيم وجود ندارد وهمه آنها دعوت به اسلام كرده اند . اسلام نه به معناى راه و روش خاصى كه به مقتضاى زمان و مكان تغيير پذيراست , بلكه به معناى ((فقط خدا را در وجود موثر دانستن , و حكم اورا گردن نهادن , و او را عبادت كردن ودر مقابل شريعت و دستور او مصلحت نيانديشيدن , و تسليم قضا و تقدير او بودن و فقط بر او توكل كردن و از او مدد خواستن و … است.))

يگانگى صراط مستقيم
چيزى كه قرآن در اين زمينه بر آن تإكيد دارد دو نكته است : وحدت اديان واقعى الهى;
يگانگى صراط مستقيم و فاسد بودن تفاسير مختلفى كه از اديان واقعى شده است, و اين كه انگيزه اين اختلاف ها تجاوز به حقوق يكديگراست نه اختلاف بينش ها و تفاسير از يك حقيقت .
گر چه همين صراط مستقيم, خود موجب پيدايش اختلافات است و اگر خداوند صراط مستقيم خودش را به مردم نشان نمى داد, همگى يك دين داشتند, ولى اختلافات آنها نه از راه ((اختلاف در تفسير)) است, بلكه منشإ اختلاف , امور مادى وهواهاى نفسانى است و از اين راه مذاهب مختلف پيدا شده است و فقط يك راه از آن راه هاى پديد آمده, حق است و بقيه باطل است . اين مطلب را در يك آيه شگفت انگيز مى خوانيم :
(( كان الناس امه واحده فبعث الله النبيين مبشرين ومنذرين وانزل معهم الكتاب بالحق ليحكم بين الناس فيما اختلفوا فيه وما اختلف فيه الا الذين اوتوه من بعد ما جإتهم البينات بغيا بينهم فهدى الله الذين آمنوا لما اختلفوا فيه من الحق باذنه والله يهدى من يشإ الى صراط مستقيم ;
مردم بدون دعوت انبيا يك مسلك و راه واحد دارند واختلافى در ميان آنها نيست, ولى پس از بعثت انبيا براى بشارت دادن و انذار از روز واپسين و نزول كتاب آسمانى (كه خداوند مى خواهد از اين راه حاكميت شريعت خودرا در ميان جامعه انسانى تحكيم كند و اختلافات را به وسيله بينش آسمانى حقيقت بين از ميان بردارد) كسانى كه كتاب در ميان آنها نازل شده است, در آن اختلاف كردند و اختلاف آنها از روى ستم و تجاوز بود (كه هر گروهى مى خواست خود حاكميت جامعه را به دست بگيرد) با اين كه براهين روشنگر براى آنها فرستاده شده بود و حجت بر آنها تمام بود , پس خداوند تنها يك گروه را كه مومنان واقعى باشند به حق و حقيقت واحدى كه در آن اختلاف بود, هدايت كرد و ديگران منحرف شدند و خداوند هركه را بخواهد به راه راست هدايت مى كند )).
با اين همه روشنگرى كه در ((قرآن)) آمده است مع الاسف در مقاله ((صراطهاى مستقيم)) براى خدا صراطهاى مستقيم به عدد همه اديان انحرافى و همه گرايش هاى متناقض ذكر شده است , و ضمن استدلال به سخن متفلسفان غرب و شعر مولوى, به نكره آوردن صراط مستقيم در چند مورد قرآن نيز استشهاد نموده و چند حديث مجمل نيز به آن اضافه شده است . يكى از موارد تنكير , همين آيه اخير است و پرواضح است كه منظور از اين صراط مستقيم همان راه حقى است كه مومنان به آن هدايت شده اند و ديگران در آن اختلاف كرده و از آن منحرف شده اند , و اين تنكير, گوياى تكثر نيست و اين آيه صريح در ((وحدت صراط مستقيم است)) , علاوه بر آيات ديگر كه اشاره شد, به خصوص آيه اول , و علاوه بر علامت تعريف كه (الف و لام) در چندين آيه قرآن آمده است, از جمله سوره حمد ((اهدنا الصراط المستقيم)) نماز گزارانى كه از نماز خود غفلت ندارند هرگز اين آيه ومضمون آن را فراموش نمى كنند .
مثالى كه از حديث در اين سخن آمده است, روايتى است كه قرآن را ذوبطون دانسته است. گفته شده است كه معناى آن اين است كه سخن حق چند لايه است و يكى از دلايلش اين است كه واقعيت چند لايه است و كلام چون از واقعيت پرده بر مى دارد به تبع چند لايه مى شود .
جواب اين است كه معناى اين حديث اين نيست كه يك واقعيت به چند تفسير متناقض و متقابل از قرآن, باز مى گردد تا هم راه على ـ عليه السلام ـ از قرآن درست آيد و هم راه دشمنان او, بلكه واقعيت هاى متعدد از يك آيه قرآن استفاده مى شود, نه چند لايه واقعيت . از يكى از مفسران بزرگ (ملا فتح على سلطان آبادى) نقل شده است كه درباره آيه (( ولكن الله حبب اليكم الا يمان وزينه فى قلوبكم )) قريب به سى معناى متفاوت در بحث خويش ذكر نمود كه هيچ كدام به ذهن شاگردان او كه همه از فضلاى نامى بودند, نيامده بود . اين است معناى بطون قرآن, نه اين كه ((يك حقيقت)) به ((تفسيرهاى متناقض)) قابل تإويل باشد. تفسيرهايى كه منشإ اختلافات مذاهب و انحرافات شده است. تا بدين وسيله از قرآن هم ((تثليث)) استفاده شود هم ((ثنويت)) هم ((توحيد)); هم خدايى منزه از جسم و جسمانيات و هم خدايى كه در بهشت دنبال آدم و حوا بود و آنها از ترس او در پشت درختان پنهان مى شدند , هم خدايى كه قدرت و عظمت او بيكران و لايتناهى است و هم خدايى كه يعقوب اورا بر زمين زد و به زور از او نبوت گرفت , هم از قرآن جبر استفاده شود, هم اختيار وتفويض هم امر بين الامرين , هم درستى راه زاهدانه امير المومنين ـ عليه السلام ـ هم درستى راه طاغوتيان بنى اميه وبنى عباس , و تا آخرين تناقض هاى مذاهب و مسالك .
حديث ديگرى كه بدان تمسك جسته اند اين است كه خداوند پاره اى از آيات قرآن را براى اقوام ژرفكاوى نازل نموده است كه در آخر الزمان مى آيند . اين حديث ناقص و نادرست نقل شده است و شايد هم نويسنده مقصر نباشد, زيرا بعضى از فلاسفه پيشين نيز اين حديث را در كتاب فلسفى خود ناقص نقل كرده اند تا بر گفتار آنها شاهد باشد, در حالى كه حديث مخالف هر دو برداشت است .
متن حديث كه در كافى جلد1, ص91 آمده است چنين است: ((از امام زين العابدين ـ عليه السلام ـ از ((توحيد)) سوال شد, فرمود: خداوند متعال دانست كه در آخر الزمان كسانى متعمق (ژرف انديش) خواهند آمد, پس آيات سوره توحيد و اول سوره حديد تا (( وهو عليم بذات الصدور )) را نازل فرمود. پس اگر كسى بيش از آن درباره خدا سخن بگويد, هلاك شده است)).
ملاحظه مى شود كه هدف امام ـ عليه السلام ـ از اين بيان منع تعمق و ژرفكاوى در باره ذات اقدس احديت است, ولى هم آن فيلسوفان پيشين و هم اين نويسنده , ذيل حديث را نديده اند يا ناديده گرفته اند تا شاهد بر مدعاى آنها باشد .
جالب آن است كه در اين نوشتار در هر دو سوى حقيقتى كه در قرآن آمده است, بر خلاف قرآن رقم خورده است , از سويى همه راه هاى انحرافى و مذاهب باطل, صراطهاى مستقيم معرفى شده اند و از شعر مولوى شاهد آمده است كه ((منظر را بايد عوض كرد و به جاى آن كه جهان را واجد يك خط راست و صدها خط كج شكسته, ببينيم بايد آن را مجموعه اى از خطوط راست ديد )). و از سوى ديگر گفته شده است: ((اختلاف اديان و شرايع آسمانى نه تنها به دليل اختلاف شرايط اجتماعى يا تحريف شدن دينى و در آمدن دينى ديگراست, بلكه منشإ اختلاف نظرگاه انبيا است , حقيقت يكى است و انبيا هر كدام از زاويه اى به آن نظر كرده اند يا بر پيامبران تجلى هاى مختلف كرده است , وچنين است كه تجربه پيامبر اسلام از نعيم اخروى و بهجت ولذت معنوى در قالب حور (زنان سيه چشم) آمده است و هيچ گاه در قرآن ذكرى از موهاى بور و چشم آبى نيامده است !! )).
گويا اگر پيامبر خاتم ـ صلى الله عليه و آله وسلم ـ از اروپا سربرآورده بود به جاى حور عين زنان چشم آبى مو بور, در قرآن مى آورد , و اين اختلاف هم نه به اين دليل است كه قرآن رو در رو با اعراب سخن مى گويد و مذاق آنان را ملاحظه مى كند, بلكه از اين رواست كه برداشت پيامبر چنين است . گويا قرآن نوشته پيامبر است و گويا وحى چيزى به جز برداشت هاى مختلف پيامبران نيست .
خداوند مى فرمايد : ((ولو تقول علينا بعض الا قاويل لا خذنا منه باليمين ثم لقطعنا منه الوتين;
اگر گفته اى از خود مى ساخت وبه ما نسبت مى داد دست راست اورا مى گرفتيم و شاهرگ اورا مى بريديم)). ((وما ينطق عن الهوى ان هو الا وحى يوحى ; نطق او از روى هوى و هوس نيست, بلكه آن فقط وحى است كه بر او نازل مى شود )).
و اهل سخن مى دانند كه سبك قرآن با سبك سخنان پيامبر از زمين تا آسمان فاصله دارد , و سخن پيامبر در عين فصاحت وبلاغت در برابر قرآن يك سخن عادى و معمولى است .
و در مورد مستقيم بودن همه راه ها آمده است كه: ((اسلام يعنى تاريخ تفاسيرى كه از اسلام شده است و اين تفاسير هميشه متعدد بوده است و معرفت دينى چيزى نيست, جز همين تفسيرهاى سقيم و صحيح …)).
اين مطلب مشتمل بر تناقض است , اگر در اين تفسير ها صحيح و سقيم وجود دارد, پس ((معرفت دينى واقعى)) آن معرفت صحيح است كه حتما يكى از آن تفاسير است, البته ممكن است در هر مسإله اى يك فرقه و يك مذهب بر حق باشند, ولى به هر حال معرفت دينى ((صحيح)) داريم و معرفت دينى ((سقيم)). و ظاهرا اين ترديد و تقسيم به اشتباه آمده است , زيرا در دنباله مطلب تإكيد بر اين شده است كه اصولا حق و باطلى در اين مذاهب و تفاسير وجود ندارد و اصولا جاى پرسش از اين كه مگر مى شود حق را رها كرد و باطل را گرفت, نيست, زيرا هيچ تفسير رسمى و واحد از دين وجود ندارد , و لذا هيچ مرجع و مفسر رسمى از آن وجود ندارد و در معرفت دينى, همچون هر معرفت بشرى ديگر قول هيچ كس حجت تعبدى براى كسى ديگر نيست , و هيچ فهمى مقدس و فوق چون و چرا نيست , و اين سخن همان قدر كه در ((شيمى)) صادق است در ((فقه)) و ((تفسير)) هم صادق است , هركس بار مسئوليتش را خود به دوش مى كشد … .
اگر منظور اين باشد كه به طور كلى مفسرى و مرجعى براى دين وجود ندارد, اين خلاف صريح قرآن و ضرورت دين است, زيرا خداوند پيامبر را مإمور بيان دين كرده است. او فقط آورنده دين و خواننده قرآن نيست . البته بوده اند در ميان مسلمانان كسانى كه چنين تصور كرده اند و گفته اند, ((حسبنا كتاب الله)), بلكه بعضى از نابخردان تفسير خود از قرآن را بر توضيح پيامبر ـ صلى الله عليه وآله وسلم ـ هر چند با سند قطعى باشد, مقدم دانسته اند, و اما پس از پيامبر ـ صلى الله عليه وآله وسلم ـ به حكم حديث ثقلين كه روايت ((قطعى الصدور)) است, مفسران دين و قرآن از سوى آن حضرت تعيين شده اند . و اگر منظور غير از معصومين باشد كه البته اين با بيانى كه آمده است, تطابق ندارد, زيرا در اين مقاله , تفسير سنى و شيعه از دين در يك رديف قرار گرفته است , ولى به هر حال از جهتى ديگر مردوداست, زيرا هركس نمى تواند مسووليت تشخيص احكام شرع را به دوش بكشد و اين كه گفته شده است هيچ, فهمى مقدس و فوق چون و چرا نيست, البته در غير معصومين صحيح است, ولى همان گونه كه همه مردم نمى توانند تخصص پزشكى يا قانون شناسى داشته باشند و نيازمند متخصص اند , در ((فقه)) نيز چنين است وناچار بايد مسئوليت تشخيص احكام را به دوش ديگرى بيفكنند اگر منظور ايشان رد پديده تقليد در فروع دين باشد, سخنى خام وغير عملى است .
البته در اين زمينه دو مسإله اخلاقى وجود دارد كه بايد رعايت شود : يكى اين كه: انسان نبايد به خود و يافته هاى خود, خوش بين باشد و نبايد همه يافته هاى خودرا حق مطلق بداند و هميشه احتمال اشتباه در فهم خود بدهد و بر اين اساس است كه علما رساله هاى فقهى خودرا پر از احتياط كرده اند و تا مسإله اى واضح و روشن نباشد, حكم جزمى نمى دهند, گرچه موارد خلاف اين نيز ديده مى شود .
دوم اين كه: در مباحثات و مناقشات علمى , انسان نبايد حتى در مطالبى كه به آنها قاطع و جازم است, برخوردى سركوب گرانه داشته باشد و طرف را از مسابقه براند خداوند مى فرمايد : (( وانا او اياكم لعلى هدى او فى ضلا ل مبين ; بگو يا ما يا شما در راه هدايتيم يا در گمراهى )).
ابتدإ انسان بايد احتمال اشتباه خودرا مطرح كند و يافته قطعى خودرا به صورت احتمال ذكر نمايد, ولى اين دو مطلب صحيح, هرگز نبايد موجب شود كه انسان سخنان باطل كوته نظران و كسانى كه دين را به خاطر مقاصد دنيوى خود تحريف كرده اند, حق بداند يا اصولا بگويد حق وباطلى در ميان نيست, ودين يك معناى سيالى است كه به هر كدام از اين تفاسير, قابل توجيه است و همه اينها صحيح اند .
سخن عجيبى كه در اين جا استدلال و استشهاد شده, اين است كه: ((اگر واقعا از ميان همه طوايف دين دار (بى دين ها به كنار) كه به ميلياردها نفر مى رسند, تنها اقليت شيعيان اثنى عشرى هدايت يافته اند و بقيه همه ضال و كافرند (به اعتقاد شيعيان) و يا اگر .. در آن صورت هدايت گرى خداوند كجا تحقق يافته است و نعمت عام هدايت او بر سر چه كسانى سايه افكنده است و اسم هادى حق در كجا تجلى شده است ؟! چگونه مى توان باور كرد كه پيامبر اسلام همين كه سربر بالين مرگ نهاد, عاصيان و غاصبانى چند موفق شدند دين اورا بربايند وعامه مسلمين را از فيض هدايت محروم كنند و همه زحمات پيامبر را بر باد دهند ؟! به فرض هم كسانى معدود حق ستيزى وجاه طلبى كردند , ميليون ها ميليون مسلمان را تا پايان تاريخ چه افتاده است كه طاعاتشان مقبول نيافتد و زحماتشان بى پاداش بماند وسوء عاقبت در انتظارشان باشد ؟! و آيا اين عين اعتراف به شكست برنامه هاى الهى و ناكامى پيامبر خداوند نيست ؟ آيا آمدن عيسى, روح خدا و رسول خدا و كلمه خدا فقط براى آن بود كه جمعى عظيم مشرك شوند و آيين تثليث برگيرند و از جاده هدايت به دور افتند و كتاب و كلام و پيامش بلا فاصله تحريف شود ؟! او هادى بود يا مضل ؟ فرستاده شيطان بود يا خداى رحيم و رحمان ؟ با اين منطق همواره منطقه عظيمى از عالم و آدم تحت سيطره ابليس و بخش لرزان وحقيرى از آن در كفالت خدا است , و گمراهان غلبه كمى و كيفى بر هدايت يافتگان دارند , و نيكان در اقليت محض اند , و اديانى كه خداوند براى هدايت خلق فرستاده به كم ترين زحمتى به دست شيطانيان مسخ شده , و اينك اكثريت مردم دنيا , يا دين هاى تحريف شده دارند يا اصلا بهره اى از هدايت و نيكى ندارند و در آخرت بى نصيب از رحمت خداوندند . همين ملاحظات بديهى]!!!] است كه آدمى را وامى دارد تا پهنه هدايت و سعادت را وسيع تر بگيرد و كيد شيطان را به تعليم قرآنى ضعيف ببيند و براى ديگران هم حظى از نجات و سعادت وحقانيت قائل شود و روح پلوراليسم همين است . آن چه در اين جا راهزنى مى كند عناوين كافر و مومن است , كه عناوينى صرفا فقهى دنيوى است (ونظايرش در همه شرايع و مسالك وجود دارد) و ما را از ديدن باطن امور غافل و عاجز مى دارد . برداشتن اين گونه تمايزات ظاهرى در مقام تحقيق , و نظر دوختن در عالم از روزن اسم هادى خداوند , و اساس هدايت ونجات را در طلب صادقانه و عبوديت حق جستن و نه در ارادت ورزيدن به اين يا آن شخص يا عمل كردن به اين يا آن ادب , يا وابسته ماندن به اين يا آن حادثه تاريخى و حكم قشر را از حكم لب جدا كردن , و ذاتى دين را از عرضى آن بازشناختن , و شريعت و حقيقت را در جاى خود نشاندن و شيطان را به حقيقت در حاشيه نه در متن ديدن , ((ولا يحسبن الذين كفروا سبقوا انهم لا يعجزون )) (انفال, آيه59), كليد حل مشكل و هضم وقبول كثرت است . از اين روزن كه بنگريم , پلوراليسم معنايى ندارد, جز اذعان به رحمت واسعه الهى , كاميابى رسولان وى وضعف كيد شيطان و بسط نوازش دستان نوازش گر خداوند بر سر عالميان و آدميان)) .
زهى خيال باطل كه باطل انديشان پيشين نيز بر همين خيال بودند . نكاتى چند بايد گفته شود تا پرده ضعيفى كه بر اين خرافات كشيده شده است برداشته شود :
1 ـ چرا بى دينان به كنار ؟! اگر منظور كسانى باشد كه در قيد وبند دين نيستند كه هم امروز اكثريت اند و هم در هميشه تاريخ . پس اگر اشكال عموم هدايت الهى باشد , و اشكال اين كه چگونه خداوند اين همه انسان را به جهنم مى برد , و اشكال شكست برنامه هاى خدا و پيامبران باشد , چرا بى دينان به كنار ؟! اين جمله خود اعتراف به نادرستى اين تفسير و تفكر است, چرا بايد اكثر انسان ها از هدايت الهى محروم باشند و به جهنم وارد شوند ؟ پس كثرت بى دينان و اكثريت و غلبه آنها نقضى آشكار بر اين سخن است . و اگر منظور كسانى باشد كه به هيچ يك از اديان آسمانى وابسته نيستند, هر چند وابستگى شناسنامه اى باشد كه اينان نيز اگر نگوييم اكثريت اند, ولى بدون شك بسيار زيادند و اين بستگى دارد كه اديان آسمانى را در چه محدوده اى بدانيم . گذشته از اين كه اين گونه وابستگى ها قطعا اثر واقعى ندارد .
2 ـ هادى بودن خداوند به اين معنى نيست كه همه كس را هدايت مى كند (به معناى ايصال الى المطلوب ولو به واسطه) هم چنان كه معناى محيى بودن خداوند اين نيست كه همه چيز را زنده مى كند , و مميت بودن او چنين نيست كه همه چيز را مى ميراند, بلكه به اين معنى است كه هركس هدايت يافته, از ((او)) يافته است و هر كس حيات يافته از ((او)) يافته است و هر چيزى كه مرده است از ((او)) به او رسيده است . او هم چنان كه هادى است, مضل است : ((ومن يضلل الله فماله من هاد ومن يهدى الله فماله من مضل; هركس را او گمراه كند راهنمايى نخواهد داشت وهركس را او هدايت كند هيچ كس وهيچ چيز او را گمراه نمى كند)). ((كذلك يضل الله من يشإ ويهدى من يشإ …; خداوند هركه را بخواهد گمراه مى كند وهركه را بخواهد هدايت مى نمايد )).
البته هدايت به معناى راه نشان دادن وچراغ بر سر راه برافروختن وديده جهان بين عطا كردن وقدرت تفكر وانديشه بخشيدن عام وشامل همه انسان ها است : (( انا خلقنا الا نسان من نطفه امشاج نبتليه فجعلناه سميعا بصيرا انا هديناه السبيل اما شاكرا واما كفورا ; ما انسان را از نطفه آميخته اى آفريديم كه اورا بيازمائيم پس اورا شنوا وبينا قرار داديم وما راه را به او نشان داديم خواه سپاسگزار باشد خواه كافر )). ولى اين هدايت مستلزم راه يابى نيست : (( واما ثمود فهديناهم فاستحبوا العمى على الهدى ; ما قوم ثمودرا هدايت كرديم ولى آنها كوردلى را بر راهيابى ترجيح دادند)) .
پس هدايت بمعناى راهنمايى مستلزم راهيابى نيست .
(در زمينه اين مطلب سخنى ديگر از اين نويسنده آمده است كه در پايان همين مقاله خواهد آمد, ان شإ الله ).
3 ـ آرى همين كه پيامبر, سر بربالين مرگ نهاد, عاصيان وغاصبانى چند موفق شدند دين اورا بربايند وعامه مسلمين را از فيض هدايت محروم كنند, مگر پيامبر خود نفرموده بود: ((انى تارك فيكم الثقلين كتاب الله وعترتى ما ان تمسكتم بهما لن تضلوا بعدى ابدا ولن يفترقا حتى يردا على الحوض, من در ميان شما دو چيز گرانبها باقى مى گذارم : كتاب خدا واهل بيتم , اگر به دامان آنها متوسل شويد هرگز پس از من گمراه نخواهيد شد , وآنها از هم جدا نمى شوند تا روز قيامت )).
اين حديث متواتراست وسنى وشيعه به سندهاى بسيار كه ذره اى شك باقى نمى گذارد, آن را از رسول خدا ـصلى الله عليه وآله وسلم ـ آورده اند . آيا پس از پيامبر ودر طول تاريخ اسلام , مسلمانان از عترت وراه ورسم آنها استفاده اى كردند ؟ آيا در مسانيد وكتب حديث وفقه آنان مطلبى از خاندان پيامبر آمده است ؟ آيا در تفسير قرآن از آنان استمداد نمودند ؟! ومگر پيامبر نفرمود : ((انا مدينه العلم وعلى بابها فمن إراد المدينه فليإت الباب; من شهر علمم وعلى درب ورودى آن شهراست پس هركس بخواهد از شهر علم استفاده كند از على بايد كمك بخواهد)). مگر در خانه علم پيامبر را نبستند واورا خانه نشين نكردند ؟! اين كتب حديث عامه است, ببينيد چقدر حديث از امير المومنين ـ عليه السلام ـ آورده اند وچقدر از زيد وعمرو ؟!!!.
راستى ! چرا پيامبر اين همه تإكيد بر اين داشت كه هر كس دخترم زهرا ـ عليها السلام ـ را اذيت كند, مرا اذيت كرده و در نتيجه خدا را اذيت كرده است ؟! چقدر اين مسإله براى پيامبر مهم بود كه نيمه شب بزرگان صحابه را جمع كند وبه آنان گوشزد نمايد : مبادا پس از من زهرا را اذيت كنيد ؟ مگر زنان در آن زمان تا چه اندازه در فعاليت هاى اجتماعى سهيم بودند كه پيامبر بر زهرايش بترسد ؟! او زنى است خانه نشين وكسى با او كارى ندارد . اگر روال طبيعى باشد, بايد احتمال اين كه پس از پيامبر كسى متعرض حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ بشود در ميان نباشد , يا آن قدر ضعيف باشد كه قابل ذكر نباشد , ولى ملاحظه مى شود كه احاديث در اين زمينه آن قدر زياداست وتإكيد پيامبر آن قدر تكرار شده است كه تحريف گران نتوانسته اند آن را بپوشانند . وكسانى هم كه امروز (با القاب سنگين علمى وروحانى) منكر ستم هاى روا شده بر آن حضرت شده اند, نمى توانند صدور اين احاديث را انكار كنند . واين سوال هم چنان بى جواب مى ماند : چه انگيزه اى پيامبر را وادار به اين تإكيد مى كرد ؟ آيا جز اين بود كه رسول خدا مى دانست پس از او عاصيان وغاصبانى چند موفق مى شوند دين اورا بربايند ؟ ودين او از خانه ـ زهرا سلام الله عليها ـ منتشر مى شد, نه از جاى ديگر , بلكه او خانه ديگران را ((مطلع قرن شيطان)) اعلام نمود .
نه ! چنين نيست كه اين خط انحرافى پس از رحلت پيامبر شروع به فعاليت كرده باشد, بلكه در همان زمان كه اسلام رشد مى نمود, در كنارش اين خط انحرافى نيز بود . ونمود روشنش در حيات رسول خدا آن روز بود كه آن مرد گفت : ((حسبنا كتاب الله ان الرجل ليهجر قد غلبه الوجع; كتاب خدا مارا بس است واين مرد (يعنى پيامبر) سخن بيهوده مى گويد (نعوذ بالله) وبيمارى بر او غالب شده است)).
با اين سخن آيا باز هم جاى سوال است كه اينان در صدد خاموش كردن چراغ هدايتى بودند كه رسول خدا آن را بر افروخته بود ؟! وچطور ممكن است حاكمان در طى قرن ها نتوانند به اين هدف هر چند به طور محدود دست يابند ؟!.
بر فرض كه آن غاصبان را بر حق بدانيد, آيا جاى انكاراست كه پس از سى سال; يعنى در دوران حاكميت بنى اميه (كه اساس آن را همان ها برپا كردند) سعى بر اين بود كه حتى نام پيامبر را از مناره ها ومنبرها برچينند ؟! در دورانى كه خلفاى پيامبر! افرادى سگ باز و ميمون باز و شراب خوار بودند . بر بام كعبه شراب خوردند ودر حال مستى براى مسلمانان نماز جماعت برپا داشتند , مدينه پيامبر را براى اوباش و اراذل شام اباحه مطلق كردند وخون فرزندان پيامبر را ريختند . آيا باز هم جاى شك است كه غاصبانى چند دين پيامبر را ربودند ؟ و از اين بيان, پاسخ سخنى كه در مقاله توضيحى اين نويسنده آمده است, روشن مى شود . ((تشيع)) پاسخ مثبت به همه دعوت رسول الله ـ صلى الله عليه وآله وسلم ـ است وكسانى كه دعوت آن حضرت در مورد تعيين امام و ولى امر پس از دوران رسالت را نپذيرفتند, پاسخ مثبت به همه دعوت او نداده اند .
ادامه دارد
پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) انعام (6) آيه153. 153 . 2 ) آل عمران (3) آيه 19.

از بيست و هفتم رجب تا پانزدهم شعبان

از مبعث خاتم الانبيا تا مبعث خاتم الاوصيا;

از بعثت محمد تا برانگيخته شدن محمد;

از آغازى غريبانه تا آغازى ديگر: ((بدإ الاسلام غريبا و سيعود غريبا));

از ((جإ الحق)) تا ((جإ الحق)) كه آن روز رسول خدا با بعثتش, بت ها را
سرنگون ساخت; باطل را از ميان برداشت و بر جهالت و برداشت هاى غلط از زندگى
آدمى, خط بطلان كشيد, و امروز كه فرزندش امام موعود, ظهور خواهد كرد, بت هاى عصر
نوين را خواهد شكست و از فرهنگ مترقى اسلام پرده برخواهد داشت تا آن جا كه
بپندارند دينى نوين آورده است, و باطل را درهم فروخواهد ريخت كه امام باقر ـ
عليه السلام ـ فرمود:

((اذا قام القائم ذهبت دوله الباطل; اگر قائم آل محمد ـعليه السلام ـ قيام كند,
دولت باطل نابود خواهد شد)).

در روايت ولادت نيز, حكيمه خاتون گويد:

هنگامى كه مهدى زاده شد, پاك و طاهر بود و بر بازوى راستش نوشته بود: ((جإ
الحق و زهق الباطل ان الباطل كان زهوقا)).

آرى, همان گونه كه رسول خدا ـ صلى الله عليه و آله و سلم ـ مإموريت مى يابد
كه بت ها را درهم شكند و خط سرخ بر آن چه غير خدايى دارد بكشد و كفر و شرك و ضلال
را مضمحل و نابود سازد و حق و هدايت و روشنايى را جايگزين باطل و جهالت و گمرهى
نمايد, حجت خدا بر زمين; يعنى ((إبا صالح)) نيز مإموريت دارد تا با ظهورش, حق
را نمايان سازد و باطل را از صحنه خارج نمايد و قدرت هاى ضد خدايى را درهم شكند
و زورگويان و ستم پيشگان و جهان خواران و جائران و جباران را محو و نابود كند و
از صحنه گيتى براندازد و پرچم حكومت راستين الهى را در سراسر جهان به اهتزاز
درآورد.

اگر آن روز آخرين پيام رسان خدا ـ كه درود بى پايان بر او و خاندان پاكش باد ـ
بر فراز خانه خدا برآمد و بت ها را يكى پس از ديگرى درهم فرو ريخت و آواى
دلنشينش در فضاى ظلمتكده مكه, بلند شد كه: ((قولوا لا اله الا الله تفلحوا)), به
زودى نيز آخرين جانشينانش در كنار خانه خدا, همان نوا را سر خواهد داد و اين
زمان دعوت الهى را تكرار خواهد كرد كه: اى مردم ((بقيه الله خير لكم ان كنتم
مومنين)).

تا آن روز اين دو فرياد هم چنان در فضاى جهان طنين انداز است كه: ((لا اله الا
الله)) و ((بقيه الله خير لكم)). و اگر آن روز رسول خدا در يك حركت سريع به اذن
خداوند, 360 بت را از خانه خدا زدود, فرزندش نيز حكومت هاى باطل را مى زدايد و
بت ها را مى شكند و حكومت واحده حق را جايگزين صدها حكومت پوشالى باطل خواهد نمود
و به اثبات خواهد رساند كه: آرى! باطل, توانايى آن را ندارد كه در برابر حق و
حق جويان بايستد و پايدار بماند. همواره پيروزى و سرافرازى با حق است و بس.



انگيزه دو بعثت

اميرالمومنين ـ عليه السلام ـ در بيست و ششمين خطبه نهج البلاغه مى فرمايد:

((ان الله بعث محمدا ـ صلى الله عليه و آله ـ نذيرا للعالمين و امينا على
التنزيل و إنتم معشر العرب على شر دين و فى شر دار, منيخون بين حجاره خشن و
حيات صم, تشربون الكدر و تإكلون الجشب, و تسفكون دمإكم و تقطعون ارحامكم,
الاصنام فيكم منصوبه و الاثام بكم معصوبه; خداوند حضرت محمد ـ صلى الله عليه و
آله ـ را براى هشدار دادن به مردم جهان و پاسدارى از قرآن فرستاد, در حالى كه
شما, گروه اعراب, زشت ترين آيين را براى خود برگزيده و در بدترين جايگاه به سر
مى برديد. در ميان سنگ هاى درشت خارا خانه مى ساختيد و با مارهاى زهردار مى زيستيد.
آب لجن مى نوشيديد. غذاى خشن مى خورديد. خون يكديگر را مى ريختيد. از خويشاوندان
دورى مى كرديد, بت در ميان شما نصب شده بود و از گناهان اجتناب نمى كرديد.

در چنين جاهليتى كه مردم از فرهنگ و اخلاق و انسانيت كاملا به دور بودند و فروغ
حق و حقيقت رخت بر بسته و درخت علم و دانش, پژمرده و پرچم شقاوت و درندگى و
نادرستى, نصب شده بود, خداوند حجتش و رسولش و پيام رسانش را برانگيخت تا فرهنگ
پيشتاز اسلام را جايگزين آن همه نادرستى ها و كژىها و جهالت ها كند و به جاى زنده
به گور كردن دختران و كشتن معصومان و ريختن خون مظلومان, نه تنها به انسان ها,
بلكه با حيوانات نيز خوش رفتارى شود و اخلاق الهى و منش ربانى, حاكم گردد و به
جاى بدبختى و ذلت و عقب افتادگى, پايدارى و عزت و عظمت و سربلندى نصيب مسلمين
گردد)).

امام صادق(ع) درباره قيام امام زمان(عج) مى فرمايد:

((اذا قام القائم حكم بالعدل, وارتفع فى ايامه الجور, و إمنت السبل, واخرجت
الارض بركاتها, و رد كل حق الى إهله…;(1)

هرگاه قائم آل محمد قيام كند, با عدل و داد حكومت نمايد و ظلم و ستم در
دورانش برطرف شود و راه ها امن گردد و بركت هاى زمين ظاهر شود و حق ضايع شده هر
كس را به خويش باز گرداند)).

و نيز همان حضرت مى فرمايد:

((يصنع كما صنع رسول الله(ص), يهدم ما كان قبله كما هدم رسول الله صلى الله
عليه و آله إمر الجاهليه, و يستإنف الاسلام جديدا بعد إن يهدم ما كان قبله;(2)
رفتارش چون رسول الله است, آن چه آيين غلط است, نابود مى سازد چنان كه پيامبر
نيز آيين جاهليت را برانداخت و اسلام را از نو در گيتى حاكم مى نمايد; هم چنان كه
ديگر حكومت ها را از بين مى برد)).

بعثتى است; مانند بعثت رسول الله(ص) كه دولت باطل را سرنگون ساخت و حق را
حاكم نمود. در اين زمان نيز مبعث ديگرى تكرار مى شود.
اين بار نيز ((محمد)) مبعوث شده است كه فسق و فجور و تباهى را برطرف سازد و
ظلم و بى دادگرى و تجاوز و نادرستى را از بين ببرد. و در اين راه, مانند جدش
اذيت و آزار مى بيند و به خاطر گسترش عدل و داد, براى خدا, همه اذيت ها و شكنجه ها
را تحمل مى كند.

امام باقر ـ عليه السلام ـ فرمود:

((ان صاحب هذا الامر لو ظهر, لقى من الناس مثل ما لقى رسول الله صلى الله عليه
و آله و إكثر;(3) امام زمان, هرگاه ظهور كند, همان گونه كه پيامبر از مردم
اذيت ديد, او هم چنان, بلكه بيش تر اذيت مى بيند)).

امام صادق ـ عليه السلام ـ مى فرمايد:

((يعز الله به الاسلام بعد ذله و يحييه بعد موته… و يدعو الى الله بالسيف,
فمن إبى قتل و من نازعه خذل. يظهر من الدين ما هو عليه الدين فى نفسه ما لو
كان رسول الله صلى الله عليه و آله يحكم به. يرفع المذاهب من الارض فلايبقى الا
الدين الخالص;(4) خداوند, اسلام را به واسطه او عزت مى بخشد, پس از آن كه خوار
شده باشد و اسلام را زنده مى كند, پس از آن كه مرده باشد. او با شمشير (سلاح) مردم
را به سوى خدا دعوت مى كند, پس اگر كسى نپذيرفت كشته مى شود و اگر كسى با او
جنگيد, خوار و ذليل مى گردد. امام زمان, دين را چنان كه بايد باشد, ظاهر و آشكار
مى گرداند و چنان كه رسول خدا, حكومت مى كرد, حكومت مى كند. تمام مذاهب و آيين ها
را جز دين خالص خداوند, از ميان برمى دارد.))

چقدر زيبا و جالب, امام معصوم ـ سلام الله عليه ـ بين دو برانگيخته شدن و دو
بعثت پيامبر و امام زمان, مقايسه مى كند. چقدر زيبا رفتارهاى امام را با نياى
بزرگوارش, يكسان مى داند; تو گويى پيامبر از نو برانگيخته شده و پرده هاى تاريك
ظلمت و گمراهى را كه هزاران بار, تاريك تر و نارواتر از جاهليت دوران رسول خدا
است, با قدرت الهى و به كمك مومنان و منتظران فرج, درهم مى نوردد و پرچم ((لا اله
الا الله)) را همان سان كه جد اطهرش برافراشت, برفراز گيتى مى افرازد. با دشمنان
خدا و منافقان و كافران و مشركان ـ كه چقدر زيادند و در رنگ و پوست ها و لباس هاى
گوناگون پراكنده اند ـ چنان مبارزه اى بى امان مى كند و كارزار مى نمايد تا اثرى از
فتنه بر زمين نماند. ((وقاتلوهم حتى لاتكون فتنه و يكون الدين كله لله)) و اگر
آن زمان, رسول خدا فرصت كافى نيافت تا تمام مشركان و منافقان را از بين ببرد,
امروز فرزندش با تمام قدرت, اين امر الهى را اجرا مى سازد. گويا هنوز تإويل اين
آيه شريفه نرسيده است. وقتى اين آيه تإويل مى يابد كه اثرى از مشركين و منافقين
نباشد.



روز موعود

امير مومنان ـ عليه السلام ـ مى فرمايد:

((و لا يبقى إرض الا نودى فيها شهاده إن لا اله الا الله وحده لاشريك له و إن
محمدا رسول الله; و هيچ سرزمينى نمى ماند جز آن كه شهادت به وحدانيت خدا و رسالت
پيامبر در آن برملا مى گردد)).

و آن چه روز فرخنده اى است. حق جويان لحظه لحظه عمر خود را منتظر آن ((روز
موعود)) هستند. منتظرند كه بين ركن و مقام, امام و منجى خود را ببينند, با او
((بيعت)) كنند, چنان كه با جدش ناديده بيعت كردند. منتظرند كه پس از قرن ها
انتظار, وارث زمين گردند: ((و نريد إن نمن على الذين استضعفوا فى الارض و
نجعلهم إئمه و نجعلهم الوارثين. و نمكن لهم فى الارض و نرى فرعون و هامان و
جنودهما منهم ما كانوا يحذرون)).

منتظرند تا در زير سايه امامشان, با دشمنانش كارزار كنند و ظالمان و
ستم پيشگان را از زمين بردارند; همان ها كه در طول ساليان دراز, شيعيان و پيروان
امامان را آزار مى دادند و از هيچ شكنجه اى ـ چه روحى و چه جسمى ـ فروگذار
نمى كردند; اكنون نور خدا نمايان شده و آنان كه خواستند اين نور را در طول تاريخ
خاموش نمايند, بايد امروز خاموش گردند كه اين نور خاموش شدنى نيست: ((يريدون
ليطفئوا نور الله بافواهم والله متم نوره)) و با ظهور مهدى, اين نور كاملا
گسترده مى شود و فروغش همه جا را فرا مى گيرد, هرچند كافران و مشركان را خوش
نيايد.

و منتظران, هر صبح و شام درگاه و بى گاه دست دعا و نيايش را بلند كرده اند و
فرياد مى زنند ((عجل على ظهورك يا صاحب الزمان)) و بايد بسيار ((دعاى فرج)) كنند
تا صاحبشان از راه رسد, تا ابراهيم با تبر بت شكنش و موسى با عصاى معجزه آسايش و
عيسى با دم روح اللهيش و محمد با قرآنش و على با ذوالفقارش برسند كه او وارث
تمام پيامبران و امامان و تمام تقوا پيشگان و مجاهدان و صديقان و شهيدان است.

و چقدر تإكيد بر انتظار فرج شده است كه رسول خدا فرمود:

((انتظار الفرج عباده. افضل اعمال امتى انتظار فرج الله عزوجل;(5) انتظار
فرج, عبادت است. برترين و بهترين اعمال امتم, انتظار فرج از سوى خداى ـ عزوجل ـ
است)).

و اين منتظران ظهورش ـ شيعيان حقيقى ـ برترين انسان ها هستند و از پيروان و
اصحاب ساير امامان نيز شايد برتر باشند, چرا كه نديده به امامشان ايمان
آورده اند. اينها را رسول خدا(ص) برادران خود مى داند و وقتى به ياد برادرانش
مى افتد و اظهار علاقه به آنان مى كند, يكى از اصحاب عرضه مى دارد: مگر ما برادرانت
نيستيم, اى رسول خدا؟

حضرت مى فرمايد: ((نه! شما اصحاب من هستيد, ولى برادرانم كسانى هستند كه در
آخر الزمان مىآيند و به من ايمان مىآورند, در حالى كه مرا نديده اند…
همانا آنان چراغ هاى هدايت در تاريكى هستند كه خداوند آنها را از فتنه هاى
ظلمانى مى رهاند)).(6)

خوشا به حالتان اى صابران در دوران غييبت;

خوشا به حالتان اى پايداران در محبت و عشق به حضرت حجت;

خوشا به حالتان اى منتظران واقعى فرج;

و خوشا به حالتان اى پيروان صديق و مخلص امام زمان.

هم چنان پابرجا بمانيد و استقامت ورزيد و مواظب باشيد كه كژىهاى فريب دهنده,
شما را كج و راست نكند و در احياى امر الهى, پيشتاز و پيشگام باشيد و به انتظار
يارى رساندن به ((مضطر)) واقعى همواره ((إمن يجيب)) بخوانيد تا خداوند دعايتان
را مستجاب گرداند و پراكندگى هايتان را مبدل به وحدت سازد و ((سوء)) را از شما
برطرف نمايد.

در پايان, فرا رسيدن اين دو عيد بزرگ را به امت ((پاسداراسلام)), به ويژه مقام
معظم رهبرى, تبريك و تهنيت گفته, از خداى بزرگ مسإلت داريم ما را در راه احقاق
حق, پايدار گرداند و ما را جزء منتظران واقعى آن حضرت قرار دهد.



انتظار از نظرگاه امام خمينى(ره)

اكنون براى تيمن و تبرك, سخنى والا و دلنشين از خمينى عزيز ـ قدس سره ـ نقل
مى كنيم كه چه زيبا, ظهور امام زمان را امتداد و غايت بعثت تمام پيامبران مى داند
و آن را ثمره دردها و رنجهايشان مى شمارد:

((سالروز مبارك ولادت با سعادت و پربركت حضرت خاتم الاوصيإ و مفخر الاوليإ حجه
بن الحسن العسكرى ـ ارواحنا لمقدمه الفدإ ـ بر مظلومان دهر و مستضعفان جهان
مبارك باد.

و چه مبارك است, ميلاد بزرگ شخصيتى كه برپاكننده عدالتى است كه بعثت انبيا ـ
عليهم السلام ـ براى آن بود.

و چه مبارك است زاد روز ابرمردى كه جهان را از شر ستمگران و دغل بازان تطهير
مى نمايد و زمين را پس از آن كه ظلم و جور, آن را فرا گرفته, پر از عدل و داد
مى نمايد و مستكبران جهان را سركوب و مستضعفان جهان را ((وارثان ارض)) مى نمايد.

و چه مسعود و مبارك است روزى كه جهان از دغل بازىها و فتنه انگيزىها پاك شود و
حكومت عدل الهى بر سراسر گيتى, گسترش يابد و منافقان و حيله گران از صحنه خارج
شوند و پرچم عدالت و رحمت حق تعالى بر بسيط زمين افراشته گردد و تنها قانون عدل
اسلامى بر بشريت حاكم شود و كاخ هاى ستم و كنگره هاى بى داد فرو ريزد و آن چه غايت
بعثت انبيإ ـ عليهم صلوات الله ـ و حاميان إوليإ ـ عليهم السلام ـ بوده, تحقق
يابد و بركات حق تعالى بر زمين نازل شود و قلم هاى ننگين و زبان هاى نفاق افكن
شكسته و بريده شود و سلطان حق تعالى بر عالم پرتوافكن گردد و شياطين و شيطان
صفتان به انزوا گرايند و سازمان هاى دروغين حقوق بشر از دنيا برچيده شود و اميد
است كه خداوند متعال آن روز فرخنده را به ظهور اين مولود فرخنده, هرچه زودتر
فرا رساند و خورشيد هدايت و امامت را طالع فرمايد.

و اكنون ما منتظران مقدم مباركش مكلف هستيم تا با تمام توان, كوشش كنيم تا
قانون عدل الهى را در اين كشور ولى عصر ـ عجل الله فرجه ـ حاكم كنيم و از تفرق
و نفاق و دغل بازى بپرهيزيم و رضاى خداوند متعال را در نظر بگيريم و همگان در
مقابل قانون خاضع باشيم و با صلح و صفا و برادرى و برابرى به پيشبرد انقلاب
اسلامى كوشا باشيم و حق متعال را در همه احوال, حاضر و ناظر بدانيم و تخلف از
دستورات اسلام ننماييم و به وسوسه فتنه انگيزان, اعتنا نكنيم)).(7)


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) منتخب الاثر, ص308.
2 ) بحارالانوار, ج52, ص352.
3 ) بحارالانوار, ج52, ص362.
4 )بشاره الاسلام , ص297.
5 ) بحارالانوار, ج52, ص122.
6 ) منتخب الاثر, ص515 و 516.
7 ) صحيفه نور, 1360/3/28

هورمون درمانى خطر ابتلا به سرطان سينه را افزايش مى دهد
محققان در گسترده ترين تحقيق به عمل آمده اعلام كردند: هورمون درمانى شانس ابتلإ زنان به سرطان سينه را افزايش مى دهد.
محققان پس از تكميل جامع ترين تحقيق در خصوص هورمون درمانى و ارتباط آن با سرطان سينه دريافتند خطر ابتلا با مدت زمان استفاده از آن افزايش مى يابد اما اين خطر 5 سال پس از متوقف ساختن استفاده از آن از بين مى رود.
دكتر گيلان ريوز, متخصص اپيدمولوژى از بنياد تحقيقاتى سرطان امپريال كه هزينه اين تحقيق را تإمين كرده اعلام كرد: براى مدت زمان طولانى بين افزايش خطر ابتلا به سرطان سينه و استفاده از روش هورمون درمانى سوالاتى وجود داشته است. اين اولين بار است كه ما واقعا به شواهد قطعى دست يافته ايم.
اين تحقيق كه در نشريه پزشكى ((لانست)) به چاپ رسيده است خاطر نشان مى سازد: استفاده از اين روش خطر ابتلا به سرطان سينه را تا 2/3 درصد براى هر سال استفاده افزايش مى دهد. بنابراين افرادى كه از روش هورمون درمانى در سن 50 سالگى و به مدت 5 سال استفاده كرده اند دو مورد ديگر ابتلا به سرطان سينه از هر هزار زن در سن 70 سالگى شناسايى مى شوند. و اين رقم علاوه بر 45 مورد سرطان سينه است كه در هر هزار زن مشخص مى شود.
اين تحقيق كه به سرپرستى پروفسور ((والرى برال)) از مركز تحقيقاتى سرطان امپريال صورت گرفته است, اطلاعات به دست آمده از 51 تحقيق جداگانه بر روى بيش از 150 هزار زن از 21 كشور را مورد بررسى قرار داده است. و اين امر نشان مى دهد بيش از 90 درصد شواهد در اختيار دانشمندان قرار دارد.
ريوز مى گويد: پيش از اين تحقيقات به عمل آمده در اين خصوص به يك نتيجه مشخص و قطعى نرسيده بود. و اين تحقيق به زنان امكان مى دهد تا تصميم خود مبنى بر استفاده از اين روش را با اطلاع بيشترى اتخاذ كنند.

مصرف بيش از حد مسكن به كبد آسيب مى رساند
پژوهشگران هشدار دادند مصرف بيش از حد داروى مسكن استامينوفن مى تواند باعث آسيب ديدن كبد شود.
به گزارش خبرگزارى يونايتدپرس از بوستون, تحقيقى كه در شماره 15 اكتبر مجله پزشكى ((نيوانگلند)) به چاپ رسيده است نشان مى دهد مصرف اتفاقى بيش از حد استامينوفن بيشتر از موارد اقدام به خودكشى با مصرف دارو تلفات به همراه داشته است.
پژوهشگران مركز پزشكى دانشگاه تگزاس در دالاس استامينوفن را به عنوان عادىترين عامل نارسايى حاد كبدى عنوان كردند.
دكتر ويليام لى و همكارانش دريافتند از مجموع 590 بيمارى كه طى سال هاى 1992 تا 1995 به علت مصرف بيش از حد دارو در بيمارستان دالاس تحت معالجه قرار گرفته بودند 71 نفر در مصرف استامينوفن زياده روى كرده بودند.
از بين 21 تن كه به طور اتفاقى اقدام به مصرف بيش از حد استامينوفن كردند 13 تن با مصرف نوشابه هاى الكلى واكنش سمى را تشديد كرده بودند. اين عده بطور ميانگين 11 گرم مسكن مصرف كرده بودند و 4 تن از آنها جان سپردند.
در برچسب دارويى بيشتر انواع استامينوفن ها توصيه شده است طى 24 ساعت بيش از 4 گرم (معمولا 8 قرص) مصرف نشود.
با اين حال محققان در اين گروه 50 تن را يافتند كه با مصرف متوسط 24 گرم مسكن اقدام به خودكشى كرده بودند و يكى از آنها جان سپرد.
پاورقي ها:

جهان اسلام

احمد ياسين: جهاد حماس عليه اشغالگران تا تشكيل دولت فلسطينى در بيت المقدس
ادامه مى يابد.

دبير كل شوراى امور اسلامى امريكا از برخورد تبعيضآميز دولت كلينتون با
مسلمانان انتقاد كرد.

رژيم لائيك تركيه از ثبت نام دانشجويان محجبه در دانشگاهها خوددارى كرد.(16 /
7/76)

حمله رزمندگان حزب الله به خودرو فرماندهان اسرائيلى 4 كشته و چندين مجروح
بجاى گذاشت.(17/7/76)

هزاران نفر از مردم اسلامبول عليه منع حجاب در دانشگاههاى تركيه تظاهرات كردند.
(19/7/76)

روزنامه نگار اسلامگراى تركيه به جرم شعار مرگ بر اسرائيل به 5/17 سال زندان
محكوم شد.(24/7/76)

دبير كل حزب الله لبنان: حزب الله لبنان با الهام از انقلاب اسلامى ايران تا
پيروزى نهايى با اسرائيل خواهد جنگيد.(28/7/76)

اسلامگرايان كويت خواستار تحريم كنفرانس دوحه شدند.(5/8/76)

ماسخادوف برپايى نظام جمهورى اسلامى در چچن را اعلام كرد.(15/8/76)



داخلى

250 ميليارد ريال براى برگزارى اجلاس سران سازمان كنفرانس اسلامى در تهران
اختصاص يافت.(16/7/76)

رهبر انقلاب: شإن روحانيون در دانشگاه, آگاهى دادن, راهنمايى كردن و همدلى با
دانشجويان است.(17/7/76)

ماهواره ساخت دو ايرانى با نام الله به فضا پرتاب شد.(19/7/76)

رئيس جمهور: استانداران در اتاق خود را باز بگذارند تا مردم به راحتى
مشكلاتشان را مطرح كنند.

معاون عربى آفريقايى وزارت خارجه: ايران از حزب الله لبنان در برابر
اشغالگران صهيونيست حمايت مى كند.(20/7/76)

مهندس موسوى مشاور عالى رئيس جمهور شد.(21/7/76)

امروز كرج ميهمانى مهربانتر از خورشيد و سبزتر از سرو داشت. حضرت آيه الله
خامنه اى رهبر معظم انقلاب اسلامى صبح امروز در ميان استقبال بى سابقه مردم كرج و
شهرستان هاى اطراف آن وارد اين شهرستان شدند.

هواپيماهاى نامرئى ايران تحركات جاسوسى امريكا در منطقه را تحت كنترل قرار
دادند.(24/7/76)

استفاده از كمربند و كلاه ايمنى براى رانندگان اتومبيل و موتور سيكلت اجبارى
شد.

طراح اصلى ترور پنج دانشجوى ايرانى در پاكستان دستگير شد.

با تصويب مجمع تشخيص مصلحت نظام, بسيج وارد ميدان مبارزه با مواد مخدر مى شود.
(27/7/76)

روزنامه ((دان)): رد پاى آمريكا در ماجراى ترور 5 دانشجوى ايران در پاكستان
آشكار شد.(28/7/76)

رئيس جمهور خواستار تلاش پيروان اديان الهى براى گسترش معنويت و صلح در جهان
شد.(1/8/76)

عمليات اجرايى دهكده محققين حوزه علميه قم با حضور آيه الله هاشمى رفسنجانى
آغاز شد.

كنگره بزرگداشت شهيد آيه الله سيد مصطفى خمينى به كار خود پايان داد.(3/8 /
76)

واگذارى 19هزار واحد مسكونى به زلزله زدگان خراسان و اردبيل آغاز شد.

آئين نامه مجمع تشخيص مصلحت نظام براى تإييد نهايى به محضر رهبر انقلاب ارسال
شد.(4/8/76)

رئيس جمهور در ديدار نخست وزير لبنان: امروز لبنان به نمايندگى از سوى همه
اعراب و مسلمانان در قبال تجاوزگر ايستاده و از خود دفاع مى كند.(5/8/76)

رفيق حريرى, نخست وزير لبنان كه براى انجام يك ديدار چهار روزه به تهران سفر
كرده بود, صبح امروز به حضور حضرت آيه الله خامنه اى رهبر معظم انقلاب رسيدند.(6
/ 8/76)

تحويل 12 فروند هواپيماى مسافربرى آنتونف به ايران آغاز شد.

پزشك زن ايرانى در بين متخصصان 79 كشور جايزه كنگره بين المللى آلرژى را گرفت.
(7/8/76)

رئيس جمهور: دولت بايد تحمل انتقاد را داشته باشد و اگر اشتباهى در كار است
آن را رفع كند.

تظاهرات ضد امريكايى در سراسر كشور پرخروش تر از سال هاى گذشته برگزار شد.(14 /
8/76)

رهبر انقلاب: براى ملتى كه نمى خواهد تسليم شود مذاكره با آمريكا هيچ مشكلى را
حل نمى كند.(15/8/76)



خارجى

رژيم صهيونيستى براى عقيم كردن مردان 3 تن داروى ممنوعه به جمهورى آذربايجان
فرستاد.(17/7/76)

عدم همكارى كاخ سفيد در رسيدگى به تخلفات مالى كلينتون خشم دادستان آمريكا را
برانگيخت.(19/7/76)

كنگو به آنگولا حمله كرد.(21/7/76)

تظاهر كنندگان در برزيل با كود حيوانى به اتومبيل حامل كلينتون حمله كردند.
(23/7/76)

تلاش هاى جديد امريكا براى انصراف روسيه از طرح توسعه ميدان پارس جنوبى عقيم
ماند.(26/7/76)

نفوذ حزب الله در امريكاى لاتين كلينتون را نگران كرده است.

سوئيس 12 حساب بانكى ديگر بى نظير بوتو را مسدود كرد.(27/7/76)

نتانياهو: عرفات بايد حماس و جهاد اسلامى را سركوب كند.(1/8/76)

رئيس جمهور امريكا براى اداى شهادت درباره تخلفات مالى احضار شد.

راهپيمايى 5/1 ميليونى زنان سياهپوست امريكا عليه تبعيض نژادى امروز برگزار
مى شود.

وزارت خارجه آمريكا: طرح داماتو با شكست كامل مواجه شده است.(3/8/76)

تركيه با بمب هاى ناپالم شمال عراق را بمباران كرد.

بزرگترين تظاهرات زنان سياهپوست در تاريخ امريكا برگزار شد.

دمشق ايجاد منطقه امنيتى توسط تركيه در شمال عراق را محكوم كرد.

كلينتون جهت ارائه توضيحات پيرامون سوء استفاده مالى به سنا احضار شد.(4/8
/ 76)

رژيم صهيونيستى تهديد كرد به سيستم هاى موشكى ايران حمله مى كند.(6/8/76)

پليس پاكستان يكى ديگر از سران گروهك سپاه صحابه را دستگير كرد.(8/8/76)

وزارت خارجه آمريكا اعلام كرد تلاش محرمانه اين كشور براى از سرگيرى مذاكرات
ميان سوريه و رژيم صهيونيستى ناموفق بوده است.

عراق خواستار گفت و گو با سازمان ملل شد.(11/8/76)

بازرسان سازمان ملل در آستانه كشف سلاح هاى شيميايى عراق اخراج شدند.(12/8 /
76)

وزير امور خارجه امارات متحده عربى: امارات براى تحكيم ثبات و امنيت در منطقه
به ايران نياز دارد.(14/8/76)
پاورقي ها:

؟ سوال:
1ـ بعضى اوقات رانندگان اتوبوس هايى كه با ما فاميل هستند از ما بليط نمى گيرند, وظيفه ما چيست؟
2ـ خواندن نماز يوميه مثل نماز ظهر و عصر به صورت جدا هم از هم مثلا نماز ظهر را بعد از اذان ظهر و نماز عصر را چند ساعتى بعد چه حكمى دارد, آيا صحيح است؟
3ـ وظيفه ما در قبال اقوام كه در زمينه روحى, عقيدتى, دينى با ما اختلاف دارند چيست؟ آيا قطع رابطه با آنان صحيح است؟
4 ـ آيا انجام دادن وظايف دينى مثل نماز اول وقت, در هنگامى كه پهلوى مهمان نشسته ايم, ريا محسوب مى شود؟
5ـ در كارهاى روزمره چگونه بايد فهميد كه آيا مورد آزمايش قرار گرفته ايم يا خير و اگر آزمايش بوده كجا بوده است؟
6ـ چگونه مى توانيم در زمره صابران باشيم.(اصفهان. مهرداد پ)
پاسخ:
1ـ اگر اتوبوس مربوط به شركت باشد جايز نيست و شما ضامنيد.
2ـ تإخير نماز عصر تا وقت فضيلت آن برسد مستحب است.
3ـ اختلاف عقيده موجب نمى شود كه انسان قطع رابطه كند مگر اين كه بترسد در او تإثير نامطلوب بگذارد.
4ـ ريا مربوط به قلب انسان است اگر شما قصد تقرب به خدا داشته باشيد و بود و نبود افراد فرقى براى شما نداشته باشد ريا نيست.
5ـ همه شوون زندگى انسان در اين دنيا ميدان آزمايش است زيرا به هر حال انسان در رابطه با هر مطلبى برخوردى مى كند هرچند در قلب, يا برخوردى نمى كند و او در اين حال يا كار مطلوبى انجام مى دهد يا نامطلوب, يا ترك مى كند كار مطلوب يا نامطلوبى را و همين معناى آزمايش است.
6ـ صبر يعنى تحمل و شكيبايى و آن در سه مورد مطلوب است: در برابر مصيبت هاى الهى, و در اطاعت فرمان او هرچند سخت و مشكل باشد و در ترك گناهان كه اين از همه مشكل تر است.

؟ سوال:
1ـ علت اين كه آيات 255, 256 و 257 سوره بقره را آيه الكرسى مى نامند بيان فرماييد.
2ـ چرا زنان غير سيده در پنجاه سالگى و زنان سيده در شصت سالگى يائسه مى شوند.
3ـ آيا اگر در نماز مطلبى را سهوا اضافه بگويى مثلا بعد از تشهد نماز چهار ركعتى سهوا سلام بگويى, نماز باطل است؟
4ـ اگر كسى واجبى را به خاطر خجالت كشيدن ترك كند حكمش چيست؟
(سمنان, بهمن.ق)
پاسخ:
1ـ آيه الكرسى آيه 255 است به خاطر كلمه كرسى كه در آن آمده است ولى بعضى موارد خواندن هر سه آيه معتبر است.
2ـ اين حكم شرعى است و ربطى به جهات طبيعى ندارد.
3ـ موارد آن فرق مى كند و اگر سلام بى مورد گفته شود سجده سهو لازم است ولى نماز صحيح است.
4ـ خجالت عذر نيست و او گناه كرده است.

؟ سوال:
1ـ آيا در بين حضرات مجتهدين شيعه كسى هست كه تقليد از ميت را جايز شمرده باشد.
2ـ كسى كه مدت چند سال در غير وطن اصلى خودش تحصيل مى كند آيا محل تحصيل حكم وطن پيدا مى كند يا خير؟
3ـ همسايه اى از نوارهاى غير مجاز با صداى غيرمتعارف استفاده مى كند و موجب آزار ديگران مى شود لطفا تكليف ديگر همسايگان را از جهت امر به معروف و نهى از منكر مشخص فرماييد.
(هاديشهر ـ س. الف ـ ل)
پاسخ:
1ـ قولى نادر و مردود نقل شده است.
2ـ به فتواى حضرت امام(ره) حكم وطن ندارد مگر اين كه بدون قصد معينى آن قدر بماند كه عرفا گفته شود وطن اوست.
3ـ بايد او را نهى كنند و اگر مفيد نشد شكايت كنند.

؟ سوال:
همه پيامبران و امامان معصوم هستند و عصمت عبارت است از يك نيروى درونى كه آن نيرو شخص دارنده را از گناه باز مى دارد, بنابراين پيامبران و امامان را افتخارى نصيب نشده, آن نيرو به هر كس داده شود او نيز از خطا و گناه مصون خواهد ماند. (قم. كاظمى)
پاسخ:
افتخار آنها همين است كه خداوند آنها را شايسته اين نيرو دانسته است همچنان كه شما هم به بقيه جاندارانى كه عقل ندارند به اين نيروى خداداد افتخار مى كنيد.

؟ سوال:
با توجه به اين كه در بازار دو نوع جنس به نام طلاى سفيد و پلاتين كه هر كدام ارزش متفاوتى دارد و تحت دو عنوان مختلف عرضه مى گردد, در موقع نماز, استفاده از آن حلقه ها چه حكمى دارد؟ نماز باطل است يا خير؟
(رشت. سعيد ـ هـ)
پاسخ:
هيچ كدام اشكالى ندارد به جز طلاى متعارف كه طلاى زرد است.

؟ سوال:
1ـ ظاهرا رواياتى داريم كه بعضى از اعمال نيك آثار گناهان را از بين مى برند آيا اين مطلب مسلم است؟
2ـ گناهانى كه انسان قبل از تكليف مرتكب مى شود آيا در قيامت بازخواست مى شود؟
3ـ حق الناسى كه به گردن انسان است چگونه بايد جبران شود؟
4ـ مالى كه انسان ديگرى پيدا كرده يا غصب كرده و به ديگرى داده و او هم از آن مال استفاده كرده است پس از گذشت مدتى آن شخص اعتراف به پيدا كردن آن مال يا غصب نمودن آن مال مى كند در اين مورد وظيفه چيست؟ هم چنين كفشى كه در مجالس عمومى عوض مى شود.(قم. ع. س. ل)
پاسخ:
1ـ از آيات قرآن استفاده مى شود كه بعضى از كارها موجب پوشش گناهان است از جمله آنها صدقه پنهانى است.
2ـ تكاليف از سن بلوغ شروع مى شود.
3ـ چيزى كه ملك ديگرى است و او را مى شناسيد بايد به او برگردانيد هرچند به نحوى كه متوجه نشود از سوى چه كسى است و اگر عين آن از بين رفته است مثل آن و اگر نيست قيمت آن را بايد بدهيد و لازم نيست بداند از چه بابت است و اگر صاحبش را نمى شناسيد از جانب او صدقه بدهيد و هم چنين در مورد كفشى كه صاحبش را نمى شناسيد و اميد نيست با معرفى صاحبش پيدا شود بايد به فقيرى صدقه بدهيد و اگر نيست قيمتش را بدهيد و احتياطا قيمت امروز را حساب كنيد.
4ـ مى توانيد آن را صدقه بدهيد.

؟ سوال:
1ـ برخى از دوستان و اقوام متإسفانه نماز نمى خوانند و به مسايل غسل اهميت نمى دهند لطفا بفرماييد در برابر اين افراد چگونه عمل كنم؟
2ـ مدتى است در فكر ازدواج با دخترى نجيب و عامل به دستورات دينى هستم ولى پدر و مادرم به بهانه اين كه اين خانواده كسى را ندارند و بى قوم و خويش هستند مخالفت مى كنند از اين نظر در فشار روحى هستم چون نمى گذارند براى سرنوشت آينده خودم آزادانه تصميم بگيرم لطفا راهنمائيم كنيد.
(اصفهان. ش. م)
پاسخ:
1ـ اگر احتمال فايده مى دهيد نصيحت و ارشاد كنيد.
2ـ شما در انتخاب همسر آزاديد و پدر نبايد چنين سختگيرى كند ولى بهتر است به هر نحو ممكن است رضايت آنها را جلب نماييد.

؟ سوال:
1ـ قرب الهى كه به عنوان سعادت و خوشبختى انسان ها آمده است چگونه است و از چه راههايى به دست مىآيد.
2ـ ازدواج موفق چه نوع ازدواجى است.
3ـ انسان چه راههايى را در پيش بگيرد تا هميشه و در تمام امور مادى و معنوى موفق باشد.(اصفهان. ابوالفضل.ص)
پاسخ:
1ـ قرب الهى با عمل به دستورات او و ترك منهيات او به دست مىآيد.
2ـ توافق اخلاقى و نزديك بودن فرهنگ و آداب و رسوم و سلامتى زوجين از نظر جنسى مهمترين عوامل موفقيت در ازدواج است.
3ـ ايمان به خدا و توكل بر او و دقت در امور و تدبير و عاقبت انديشى و محاسبه ريز و كلان و برنامه ريزى در شوون مختلف زندگى و…
پاورقي ها:

حرص و حرام خوارى
روزى اميرالمومنين(ع) داخل مسجد شد و به شخصى فرمود: استر مرا بگير و نگهدار تا من برگردم. همين كه رفت, مرد نيز لجام استر را برداشته و رفت. على(ع) پس از پايان دادن كار خود, بيرون آمد و دو درهم در دست داشت كه مى خواست به آن مرد بدهد. ديد استر ايستاده و لجام بر سر ندارد. از اين رو دو درهم را به غلام خود داد تا از بازار لجامى خريدارى كند, غلام در بازار همان شخص را ديد كه لجام را به دو درهم فروخته بود آن را خريد و خدمت حضرت آورد. على (ع) فرمود: بنده به واسطه عجله و ترك صبر, روزى خود را حرام مى كند و بيشتر از آن چه مقدر شده به او نخواهد رسيد.(زهرالربيع)

مرجعيت و اعلميت
آقا سيد محمد فشاركى استاد مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حائرى بود. گفت بعد از وفات مرحوم حاج ميرزا حسن شيرازى پدرم توسط من به مرحوم آقا ميرزا محمدتقى شيرازى پيغام داد اگر ايشان خودشان را اعلم از من مى دانند تقليد زن و بچه خود را به ايشان رجوع دهم چنانچه مرا اعلم مى دانند تقليد زن و بچه خود را به من ارجاع دهند. فرمود من اين پيغام را كه بردم ميرزا تإملى كرده گفت: خدمت آقا عرض كن خودشان چگونه مى دانند من اين سوال را خدمت آقا عرض كردم ايشان فرمود به جناب ميرزا عرض كن شما در اعلميت چه چيزى را ميزان قرار مى دهيد؟ اگر دقت نظر ميزان باشد شما اعلميد اگر فهم عرفى ميزان باشد من اعلمم پيغام را آوردم فرمود خودشان كدام يك از اينها را ميزان قرار مى دهند من برگشته اين جواب را كه سوال بود به پدرم عرض كردم آقا تإملى كردند و گفتند دور نيست دقت نظر ميزان باشد. آن گاه فرمود عموما از ميرزا تقليد كنيم.(الكلام يجرالكلام,ج 1 ص 262)

اهميت تهجد
سيد بحرالعلوم هر شب در كوچه هاى نجف گردش مى كرد و براى بينوايان غذا مى برد اتفاقا چند روزى درس را تعطيل كرد, يكى از دوستان علت ترك تدريس را از ايشان جويا شد, سيد بحرالعلوم پاسخ داد درس نمى گويم زيرا اين شاگردان نيمه هاى شب با خداوند متعال مناجات و تضرع نمى كنند.(قصص العلما, ص 173)
حق الناس
در اين حجره تازه كه حجره هامان وصل به هم بود از ميان طاقچه سوراخ نموديم و ريسمانى در آن كشيديم كه يك سر ريسمان در حجره رفيق بود و يك سر آن در حجره من, وقت خواب, آن سر را رفيق به پا يا دست خود مى بست و اين سر ريسمان را من به دست خود مى بستم كه سحر هر كدام زودتر بيدار شويم ديگرى را بدون اين كه صدايى بزنيم, به توسط همان ريسمان بيدار كنيم كه مبادا طلبه اى از صداى ما بيدار شود و راضى نباشد.(سياحت شرق,ص 198ـ 199)

محرم راز
روزى پس از ختم درس يكى از طلاب به خدمت آخوند ملامحمد كاشى رسيده و گفت: آقا اين طلبه مى گويد ديشب وقت سحر ديدم كه از در و ديوار صداى ((سبوح قدوس ربنا و رب الملائكه والروح)) برمىآيد و چون در نگريستم ديدم كه آقاى آخوند به سجده, اين ذكر مى گويد. آخوند فرمود: اين كه در و ديوار به ذكر من متذكر باشند امرى نيست, مهم آن است كه او از كجا محرم اين راز گشته است.
(تاريخ حكما و عرفا, ص 75)

نماز شب
علامه طباطبايى مى گويد: چون به نجف اشرف براى تحصيل مشرف شدم از نقطه نظر قرابت و خويشاوندى و رحميت گاه گاهى به محضر مرحوم قاضى شرفياب مى شدم تا يك روز در مدرسه اى ايستاده بودم كه مرحوم قاضى از آن جا عبور مى كردند, چون به من رسيدند دست خود را روى شانه من گذاردند و گفتند: اى فرزند! دنيا مى خواهى نماز شب بخوان و آخرت مى خواهى نماز شب بخوان.(مهرتابان,ص 16)
پاورقي ها:

پاورقي ها:

امام على (ع): ((اجتناب السيئات اولى من اكتساب الحسنات)).(1)

پرهيز از گناه بهتر از نيكوكارى است.



امام حسين (ع): ((اياك و ما تعتذر منه فان المومن لايسىء و لايعتذر والمنافق
كل يوم يسىء و يعتذر)).(2)

مبادا كارى انجام دهى كه ناچار به عذرخواهى شوى, زيرا مومن نه بد مى كند و نه
عذر مى طلبد و منافق هر روز بد مى كند و عذر مى خواهد.



امام سجاد (ع): ((من اجتنب ما حرم الله عليه فهو من اعبد الناس)).(3)

كسى كه از گناه اجتناب نمايد از بهترين بندگان است.



امام باقر (ع): ((لايزال الهم والغم بالمومن حتى ما يدع له من ذنب)).(4)

پيوسته غم و اندوه گريبانگير مومن باشد تا براى او گناهى بجا نگذارد.



امام باقر (ع): ((قال الله عزوجل: ابن آدم اجتنب ما حرمت عليك تكن من إورع
الناس)).(5)

خداى عزوجل فرمايد: فرزند آدم از آن چه بر تو حرام شده اجتناب كن تا با
ورع ترين مردم باشى.



امام صادق (ع): ((اذا إذنب الرجل خرج فى قلبه نكته سودإ فان تاب انمحت و
ان زاد, زادت حتى تغلب على قلبه فلايفلح إبدا)).(6)

هرگاه مرد گناهى كند, در دلش قطعه سياهى برآيد, پس اگر توبه كند, محو شود و
اگر بر گناه بيافزايد آن سياهى افزايش يابد تا بر قلبش غالب شود, سپس هرگز
رستگار نگردد.



امام صادق (ع): ((يا موسى ما تقرب الى المتقربون بمثل الورع عن محارمى)).
(7)

خداوند به حضرت موسى بن عمران فرمود: هيچ عاملى براى قرب پاكان به خداوند
مانند اجتناب از گناه نيست.



امام صادق (ع): ((لاينبغى للمومن ان يجلس مجلسا يعصى الله فيه و لايقدر على
تقديره)).(8)

براى مومن سزاوار نيست در مجلسى بنشيند كه خداوند در آن مجلس نافرمانى شود و
آن مومن قدرت بر هم زدن آن مجلس را نداشته باشد.




امام صادق (ع): ((من كان يومن بالله واليوم الاخر فلايجلس مجلسا ينتقص فيه
امام إو يعاب فيه مومن)).(9)

هر كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد در مجلسى كه امامى را مذمت يا مومنى را
عيب كنند ننشيند.



امام صادق (ع): ((ان العبد اذا كثرت ذنوبه و لم يكن عنده من العمل ما يكفرها
ابتلاه بالحزن ليكفرها)).(10)

چون گناه بنده بسيار گردد (و خدا بخواهد او را پاك كند) و چيزى از كردار نيك
نداشته باشد كه آن را جبران كند و كفاره آنها شود, او را به اندوه گرفتار سازد
تا كفاره گناهانش گردد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) غرر الحكم, ص57.
2 ) تحف العقول, ص253.
3 ) مستدرك الوسائل, ج2, ص302.
4 ) اصول كافى, ج2, ص446.
5 ) همان, ص77.
6 ) همان, ص271.
7 ) همان, ص80.
8 ) همان, ص374.
9 ) همان, ص377.
10 ) همان, ص444.

چند روز پيش, در جمعى از دوستان نامه اى را به دستم دادند كه دخترى جوان آن را نوشته بود; نامه اى تكان دهنده و جان گداز و حزن انگيز كه از سر درد و نوميدى نگاشته شده بود. گرچه در ميان جمع هر طور بود, خود را نگه داشتم, اما در تنهايى بر رنج ها و مصايب جوانان گريستم و بر آن شدم كه چند جمله اى در حد دانش و تجربه ناچيزى كه پروردگار به من عنايت فرموه است بنويسم, شايد با سخنان من كه مى كوشم صادقانه و صريح باشد, گرهى گشوده گردد و كسانى كه پرده هاى هوا مقابل ديدگانشان را پوشانده است به خود آيند و خطاهاى رفته را تدارك نمايند و ضررهاى به وجود آمده را جبران كنند چرا كه به گفته مولا على(ع): فرصت ها همچون ابر مى گذرد, لذت ها مى رود و نتايج سوء آن برجا مى ماند.
قبل از همه چيز بهتر است برخى قسمت هاى نامه اين دختر جوان را با همديگر مرور كنيم, زيرا تمام مطالب آن گفتنى نيست:
((نمى دانم چه كسى اين سطور سياه را مى خواند, هر كسى كه هستيد اولا شرم و پشيمانى من را به عنوان يك مسلمان كه نه, يك ايرانى گمراه بپذيريد و بعد بگوئيد كه به راستى كجاى راه و مسيرى كه مى خواست به سعادت, به خدا و به پاكى برسد اشتباه بود كه مرا اين گونه به لجنزار ناپاكى و گناه كشاند؟ دخترى كه آن قدر به اشباع روحى و قلبى رسيده بود كه ورود محبت هر ناكس را به قلب و دل خود مواظبت مى كرد و ذره اى از راه پاكى و نجابت منحرف نمى شد, كجاى كارش را به خطا رفت كه اينگونه به نيستى و پوچى رسيد؟
از خودم و از زندگيم آن قدر بيزارم كه نيستى و مردنم را بر بودنم ترجيح مى دهم. فكر مى كنم كه ديگر هيچ چيز برايم نمانده. نه ايمانى, نه عمل صالحى, نه فكر سالمى و نه بدن سالمى, واى اگر ديگران فقط گوشه اى از معاصى مرا ببينند! و مى دانم كه خدا مى بيند و دريغ كه وجودم آن قدر با معاصى آميخته شده كه شرم از خدا نمى كنم.
حدود دو ماه قبل از عيد 76 با پسرى آشنا شدم. خيلى در برابر وسوسه ها و شرارت هاى او مقاومت كردم. و با اين كه شماره تلفن او را داشتم خويشتن دارى كردم و زنگ نزدم. اما بعد از چند هفته اى كه هر روز سر راهم مىآمد و وسوسه ام مى كرد, يك لحظه غفلت و نادانى باعث شد برايش زنگ بزنم. اما خيلى سرد برخورد كردم و او در عوض با چرب زبانى و بيان گرم و صداى بسيار دلنشين و جذاب فكر مرا به خود مشغول ساخت. سعى كردم كه خيلى محتاطانه با مسإله برخورد كنم, اما پاى دلم به زنجير هوس بند شد. و خوب شرايط هم براى انحراف من كاملا مهيا بود. گرچه خوب مى دانستم كه دوست و رفيق ماندنى و هميشگى نيست اما…))
آن گاه ماجراى عبرت انگيز و رقت آور فريب خوردن خود را شرح مى دهد كه چگونه در عرض چند ساعت به پرتگاه تباهى سقوط مى كند و با گروه هاى فساد آشنا مى گردد كه صد البته حيا مانع از بيان تفصيل ماجراست. وى سپس نامه خويش را چنين ادامه مى دهد:
((تا يك هفته بعد اثرات بد روانى و جسمى مرا به شدت رنج مى داد و گناهى كه انسان تنها بداند, بدون اين كه ديگران بدانند, بسيار دردناك تر است وقتى مادر خانه دار و آبرومندم و پدر زحمتكش و نجيبم را پيش رو مجسم مى كردم آرزوى مرگ مى كردم. اين ديگران بودند, آنهايى كه دم از دوستى و رفاقت مى زدند, آنها كه در لحظه لحظه ناراحتى و نيازشان من راهنما و همراهشان بودم. آنهايى كه خودشان را بهترين و صادق ترين دوستان دنيا مى دانستند باعث شدند كه من يك عمر نجابت و خويشتن دارى را زير پا بگذارم و از اول راه به چنان گناهى آلوده شوم. شرح اين ماجرا سخت و دردناك است. سخت به اين جهت كه روزى من در بين دوستانم پاك ترين بودم. دوستى كه از همه چيزش براى ديگران مايه گذاشت, اما من بودم كه از بلندترين جايى كه يك دختر مسلمان مى توانست كسب كند به عميق ترين مرداب هلاكت افتادم. و از بام هاى دنيا به دام هاى دنيا پاگذاشتم و اثرات بد و شرمآور شريك جنسى داشتن چيزى بود كه تنها سرمايه جوانى ام شد)).
در پايان نامه پس از كلى اظهار پشيمانى و نااميدى مى نويسد:
((چرا كسى نبود كه دست مرا بگيرد؟ و چرا كسى فرياد يك جوان نابود شده را نمى شنود؟ اجتماعى كه دانشجويش فاسد, ولگرد, عرق خور, ترياكى و معتاد باشد, جامعه اى كه از درون مى پوسد و از بيرون آرام به نظر مى رسد به كجا خواهد رسيد؟ آيا به غير از نابودى؟ به غير از بدبختى و به غير از شكستن در انتظارش خواهد بود؟ كجاست كسى كه اين همه فساد و گناه را ببيند؟ كجاست كسى كه ببيند جوان ها به كجا رسيده اند؟ كجاست كسى كه حال و روز جوان هاى يك شهر مذهبى, بى قيدىها, لاابالى گرىها و جنايت هايشان را ببيند؟ خانه هاى انباشته از فيلم سوپر و عكس هاى مبتذل و كتاب هاى زشت و جوان هاى به اصطلاح تحصيل كرده و دكتر و مهندس هاى آينده. كجاست كسى كه اين همه شقاوت و بدبختى را از نزديك لمس كند و چاره جويى كند؟ كجاست فريادرسى كه اين همه گناه را ببيند و با عمل اصلاح كند؟ پدر و مادرانى كه دخترانشان را با هزار اميد و آرزو براى تحصيل به بيرون خانه مى فرستند كجا و كى خواهند فهميد كه يك فاسد و خرابكار را تحويل خواهند گرفت؟ و پدر و مادرانى كه دختر و پسرهايشان را به اميد دكتر و مهندس شدن و با هزاران خرج به يك شهر ديگر مى فرستند كجا خواهند ديد كه فرزندانشان دست به چه گناهان و جنايت هايى مى زنند؟
آيا به راستى اين وضع را چه كسى اصلاح خواهد كرد؟ آيا وقت آن نشده كه مسوولان ما به خود آيند و به خاطر فرزندان خودشان هم كه شده كمى از مرحله اغما و بى توجهى بيرون بيايند و مردابى را كه هر روز جوان ها بيشتر در آن فرو مى روند, ببينند؟ بايد در بين جوان ها بود تا از كارشان باخبر شد. از لذت هاى دردناك و تلخشان با خبر شد. مسلم است كه آنها نمى توانند درد من و امثال من را بچشند مگر روزى كه فرزند خودشان نيز به اين وضع گرفتار شود. در زمانى كه در هر خانه و در هر كوچه و شهر ما جوان ها مرتكب بدترين اعمال مى شوند, اين واقعا درد بزرگى است كه اينها مى خواهند بر كسانى حكومت كنند كه نمى شناسند و از حال و روزشان باخبر نيستند و اينها مى خواهند براى كسانى برنامه ريزى كنند كه حتى گوشه اى از نيازشان را نمى دانند. جوان هاى مدرك گرفته و آراسته اى كه از نظر معلومات هم در سطح بالايى هستند, اما چيزى به نام ناموس, نجابت و شرف نمى شناسند و ما با اين طبل هاى تو خالى مى خواهيم به كجا برسيم. با اين همه بى خيالى و كوچك نشان دادن مسائل بزرگ راه به كجا مى بريم؟؟
هر روز وسوسه, هر روز فريب, محال است كه من روزى از خانه بيرون بروم و با دو سه تا شماره تلفن برنگردم. اميدوارم نگوييد كه اگر نماز بخوانيد و با خدا باشيد اين وسوسه ها در شما اثر نمى كند, شما از يك دختر 18 ساله كه غرق در شهوت و خواهش است و به هيچ وجه امكان ازدواج برايش فراهم نيست, شرايط و محيط هم مناسب است چه توقعى داريد كه در مقابل تحريكاتى كه مال بدن اوست و قابل اجتناب هم نيست چكار كند؟ من همه نصيحت هايى را كه شما ممكن است به من بگوييد از حفظم. داستان خويشتن دارى جوانان و قصه ايمان و تقواى فلان كس و… ديگر درد ما از اين ناله ها گذشته است. و من مى گويم كه چه من و چه ديگران مى دانند. آگاهند و با اين حال خطا مى كنند.))

ما در مقام پاسخ گويى بدين نامه نيستيم, زيرا پاسخ نويسنده آن مدتى قبل و به طور خصوصى براى وى پست شده است, اما نكاتى وجود دارد كه تذكر آن مفيد مى نمايد, شايد مسوولينى كه بر روند فرهنگى كشور دستى دارند و نيز مردم عزيز, مسائل و مشكلات جوانان را مورد دقت بيشترى قرار دهند و در رفع نقايص اهتمام ورزند و بر همه اقشار اجتماعى است كه وظيفه خويش را در اين مورد به خوبى بشناسند و در ايفاى آن كوتاهى نكنند. اينك نكاتى را به عنوان ((تذكر)) بيان مى كنيم و خطاب ما به گروه هاى مشخص اجتماعى است.

مسوولان فرهنگى
انقلاب ما زاييده يك انتخاب بود, انتخاب شگرف نسل انقلاب كه پاكى ها را بر پليدىها برگزيد و طومار زندگى آلوده شاهان را درهم پيچيد, تحولى كه كمتر تحليل گر سياسى احتمال آن را مى داد, ولى امام خمينى (قدس سره) با كلمات نورانى خود, قلب هاى جوانان را به تسخير درآورد و به نيروى مومنان پاك باخته بر دشمن سر تا پا مسلح فايق آمد. نقش جوانان در اين رستاخيز بى مانند اهميت ويژه اى داشت و اين ويژگى از چشمان تيزبين امام(ره) پنهان نماند لذا بيشتر, قشر جوان را مخاطب سخنان آتشين خود قرار مى داد و مى كوشيد به كمك آنان آرمان هاى انسانى خود را جامه عمل بپوشاند. دشمنان جمهورى اسلامى هم كه روند انقلاب را مورد بررسى دقيق قرار داده اند, اين مهم را دريافته اند كه براى ناكام گذاردن اين انقلاب بزرگ تنها راه, به انحراف كشانيدن نسل جوان است. برماست كه حساسيت زمانه را دريابيم و آب به آسياب بدخواهان اسلام نريزيم و از توطئه هاى استكبار جهانى غافل ننشينيم كه آنان دمى از كار ما غافل نيستند.
براى بازداشتن جوانان از رشد و تعالى هيچ سلاحى به برندگى شهوت جنسى نيست, آتشى كه با شعله هاى سركش خود, هستى زنان و مردان جوان را مى سوزاند و خاكستر مى كند و امروزه خطرى بالاتر از اين جمهورى اسلامى را تهديد نمى كند; خطرى كه همانند خوره اعضاى جامعه را از درون مى پوساند و ويران مى كند.
گسترش فساد جنسى است كه سرمايه هاى معنوى را از دل جوانان مى زدايد و بناى خانواده را مى لرزاند و جامعه را به تباهى و فساد سوق مى دهد. خدا نكند كه بعضى از سياستگزارىهاى ما, ناخودآگاه همسو با اهداف استعمار باشد; براى مقابله با اين خطر بزرگ مى بايست به هوش آييم و يك بار ديگر سياست ها و برنامه هاى گذشته را مرور نماييم.
دولت جمهورى اسلامى نمى تواند خود را از بازتاب و نتايج سياست هاى اعمال شده بركنار بداند و تبرئه كند جو فعلى جامعه ما تنها تإثير پذير از جو حاكم بر كشورهاى همسايه و مجموعه جهانى نيست, بلكه عامل اصلى, برنامه ريزىها و سياستگزارىهاى كلان اعمال شده در سال هاى پس از جنگ است; هرچند كارهاى بزرگ انجام شده با اهداف خيرخواهانه صورت پذيرفته است, ليكن اين كافى نيست و بايد با مشكلاتى كه از اجراى سياست ها به وجود مىآيد نيز مبارزه كرد و آنها را به طور منطقى حل نمود.
براى مثال, مى دانيم كه در اثر كوشش هاى دولت, درصد جوانانى كه از تحصيلات عالى برخوردار مى شوند سير روزافزونى گرفته است و اين امر به ويژه درباره زنان چشمگير است. زنان به يمن دست يابى به تحصيلات دانشگاهى در جامعه حضور فعال ترى يافته اند و پست ها و مقامات دولتى را اشغال كرده اند و اكنون تعداد كارمندان زن در ادارات دولتى با تعداد كارمندان مرد فاصله زيادى ندارد و اگر همين روند ادامه يابد در آينده نزديك زنان داراى اكثريت خواهند بود و اينك همه دختران جوان ما, آرزوى كار بيرون از خانه را در سر دارند و خانه دارى در ديدگاه آنان مرتبتى پايين دارد.
اگر ما اصل سياست هاى اعمال شده را صحيح فرض كنيم و در لزوم انجام آنها ذره اى ترديد به خويش راه ندهيم, پاره اى از لوازم و نتايج آنها را نمى توانيم از نظر دور داريم كه موجب مشكلات فرهنگى شده است, زيرا حفظ اصول و ارزش هاى اخلاقى نيز براى ما بسيار مهم است; مثلا با هجوم دختران و زنان جوان به وادى تحصيل در صورتى كه ما با كمبود مكان و كادر آموزشى مناسب رو به رو هستيم در بعضى مقاطع تحصيلى نظير آموزش عالى اختلاط بين پسران و دختران به وجود مىآيد كه باعث بسيارى از نارسايى هاست. با احراز پست هاى دولتى به وسيله زنان بر تعداد بيكاران مرد افزوده خواهد شد كه در اوج جوانى و نياز به تشكيل خانواده از داشتن همسر محروم خواهند بود و بعضى از آنان به اعتياد, بزهكارى و سرقت روى خواهند آورد. به سبب بالارفتن تعداد دانشجويان و پسران و دخترانى كه مراتب عالى تحصيل را مى پيمايند, سن ازدواج در بين آنان بالا رفته است كه خود اين يكى از دلايل عمده فساد است. با دست يافتن زنان به شغل هاى پردرآمد اجتماعى و داشتن استقلال مالى, هم الگوى مصرف جامعه تغيير يافت و بر ميزان مصرف كالاهاى تجملى و غير ضرورى كه معمولا زنان به دنبال آن هستند افزوده شد و هم در آينده از مسووليت پذيرى بانوان در رابطه با شوهران و فرزندان كاسته خواهد گرديد و در صورت ازدواج كه رغبت كمترى بدان خواهند داشت, تمكين كافى نكرده و با كمترين بهانه اى بر طبل طلاق خواهند كوفت و فرزندان را در دامان شوهران رها خواهند ساخت, چيزى كه در دنياى غرب شاهد آن هستيم.
نبايد گفت وظيفه دولت برنامه ريزى و اعمال سياست هاست و حل مشكلات فرهنگى بر عهده حوزه علميه و نويسندگان مسلمان است, خير اين حرف صحيحى نيست, حوزه علميه حتى درصدى را از بودجه هاى دولتى كه با سخاوت تمام مصرف مى شود, در اختيار ندارد. اين سنت صحيحى نيست كه هر كس از دائره قدرت پا به بيرون مى نهد, ديگران تا مدت ها گرفتار معضلات ناشى از سياست هاى اعمال شده او باشند, بلكه بايد هر كسى پاسخ گوى نتايج اعمال خويش باشد.
اكنون جوانان مسلمان با مشكلات زيادى دست به گريبان هستند, در بسيارى از شهرهاى بزرگ به ويژه تهران انجام فعل حرام چه بسا پيش پا افتاده تر و آسان تر است از فعل حلالى كه مى بايست از طريق قانونى و پيمودن يك مسير پرپيچ و خم انجام پذيرد و تبعات و مسووليت هاى عرفى, شرعى و قانونى را در پى دارد. جوانان ما كه در دامان انقلاب پرورش يافته اند و داراى وجدان هايى آگاه و حساس هستند اينك با يك تناقض آشكار دست به گريبان اند, يا بايد به گناه تن در دهند و خواسته هاى جنسى خود را پاسخ گويند و يك باره بر همه نصايح اخلاقى كه خوانده اند و شنيده اند قلم بطلان كشند و يا اين كه مردانه بايستند و فشارهاى جنسى را تحمل كنند و بعضا دچار افسردگى و خمود شوند. اين معضله است كه گروه انبوهى از جوانان ما را به وادى حيرانى و بى تفاوتى كشانده است و معمولا هر دختر و پسر جوان, جزو يكى از اين دو دسته است, يا گناهكارى است كه عذاب وجدان عيش و كامرانى بر او تلخ كرده است و يا پرهيزكارى است نياز جنسى در وى عقده هاى روانى و افسردگى ايجاد كرده است.
با كمال تإسف بايد گفت بعضى از مسوولان ما گويى ملاكى براى پيشرفت جز رشد اقتصادى و توليد انبوه كالاهاى صنعتى و ساختن راه ها و سدهاى بزرگ در سر ندارند در حالى كه انقلاب ما يك انقلاب انسانى است و آرمان اصلى آن پرورش انسان آزاده و مسلمان است وگرنه اين گونه پيشرفت هاى مادى در كشورهاى صنعتى غرب و حتى بسيارى از كشورهاى در حال توسعه وجود دارد و براى انقلاب بزرگى كه صبغه انسانى ـ اسلامى دارد, چندان مايه افتخار نيست.
در مقطع فعلى سياست مهم و اصولى جمهورى اسلامى بايد در جهت تسهيل امر ازدواج باشد اين بهترين راه مقابله با تهاجم فرهنگى است; ساختن چند فرهنگسرا و سالن سينما و تئاتر و نشان دادن فيلم ها و نمايش هاى آن چنانى درد جوانان را اگر نيفزايد درمان نمى كند. بايد دانست كه غريزه جنسى نيازى مانند خوردن و آشاميدن است و به اين آسانى ها دست از سر انسان برنمى دارد و دردى است كه غير از ازدواج درمانى ندارد, لذا بايد به گونه اى برنامه ريزى كرد كه قبل از آن كه شهوت جنسى كاملا بيدار شود, جوان به راحتى تمام ازدواج كند. هر چند اين مطلب با معيارهاى مادى و برنامه هاى سازمان بهداشت جهانى و كنترل جمعيت موافق نيفتد, بگذريم از اين كه ازدواج زودرس حتما به معناى افزايش جمعيت نيست.
آيا به جاى هزينه كردن ميلياردها تومان و برگزارى سمينارهاى فرمايشى و بى حاصل و يا هزينه هاى فوق العاده تبليغات انتخاباتى و سفرهاى غيرضرورى مسوولين به شهرهاى مختلف و خارج از كشور و تجمل گرايى در ادارات دولتى و سفارت خانه ها و بذل و بخشش هاى بى حساب از بيت المال, نمى توان براى ازدواج جوانان برنامه ريزى كرد و به فرياد آنان رسيد, آيا واقعا كمك به جوانان براى تدارك يكى زندگى ساده از ساختن سدهاى بزرگ و راهآهن سرتاسرى مشكل تر و بى اهميت تر است!
اگر به اين امر مهم توجهى نشود در آينده اى نه چندان دور ما جوانان را كه سرمايه واقعى كشورند از دست خواهيم داد و آنان را در ورطه فساد و تباهى و بى دينى رها خواهيم ساخت, زيرا به نص قرآن مجيد, فرجام فساد كارى, تكذيب دين است, چنان كه در آيه شريفه آمده است:
((ثم كان عاقبه الذين إساو السوإى إن كذبوا بآيات الله و كانوا بها يستهزون; سپس فرجام كسانى كه كارهاى زشت را مرتكب شدند به آن جا رسيد كه آيات الهى را تكذيب كردند و آن را به سخريه گرفتند)).
بنابراين اگر نسل هاى آينده به اسلام پشت كنند, طبيعى است چرا كه در جهان كنونى هر نسلى مقدرات خود را خود تعيين مى كند, پس بهتر آن است كه به خود آييم و لختى گوش فرا دهيم تا دريابيم كه بر معبر سيلاب خفته ايم, سيلابى كه ممكن است در آينده اى نزديك روى آرد و هستى ما را زير و زبر كند و در يك انتخاب بزرگ ديگر, نظير آنچه در سال هاى آغاز انقلاب شاهد آن بوديم, اسلام و جمهورى اسلامى لطمات جبران ناپذيرى را تحمل كند و مباد آن روزO O!ادامه دارد.

پدران و مادران
شما كه صلاح و فلاح فرزندان خود را مى جوييد, بدانيد كه مسووليتى بسيار بزرگ بر عهده شماست; تربيت نسل جوان با همدلى و همكارى شما ممكن است. نيازهاى عاطفى و روحى جوانان خود را در نظر بگيريد و با كمال محبت و احترام با آنان رفتار كنيد, ولى بكوشيد كه اين مهر ورزى عاقلانه و بجا باشد و از حد نگذرد كه بسيار تخريب كننده است. پدر و مادرى كه بيش از حد به فرزندان خود محبت مى كنند و حتى به خاطر جلب رضايت آنان حدود الهى را زير پا مى گذارند, بدانند كه خشم خداوند متعال را بر خود خواهند خريد و از فرزندان خويش خيرى نخواهند ديد.
محبت زياد به دختران و پسران آنان را به صورت موجوداتى طفيلى و ناتوان بارمىآورد كه در آينده در قبول مسووليت هاى اجتماعى توفيقى نخواهند داشت. مسلم است مادرى كه همه كارهاى خانه را شخصا انجام مى دهد و دختر او با كمال خودخواهى به بهانه درس خواندن دست به سياه و سفيد نمى زند, انسانى عاطفى و زودرنج و پرتوقع را به خانه شوهر مى فرستد كه با مختصر ناملايماتى كه در همه خانواده ها وجود دارد, بناى ناسازگارى خواهد گذاشت. پدرى كه تمام كارهاى بيرون از منزل را با سكوت تمام انجام مى دهد و پسر خويش را آزاد مى گذارد تا وقت را با بازى با دوستان در كوى و برزن به هدر دهد, به ويران سازى شخصيت فرزند خود كمك كرده است. بايد بر دوش دختران و پسران مسووليتى در خور طاقت شان نهاد و از آنها وظيفه خواست و اوقات فراغت آنان را با انجام كارهاى اندرون و بيرون خانه پر كرد تا با واقعيات زندگى آشنا شوند و از توقعات خود بكاهند.
بعضى از پدران و مادران چون در دوران زندگى خويش رنج و محروميت كشيده اند مى كوشند تا فرزندانشان در آسايش مطلق باشند, لذا با خواسته هاى گوناگون آنان حتى چيزهايى كه با درآمد, موقعيت و مصلحت خانوادگى سر تضاد دارد تن در مى دهند كه صد البته كارى ناشايسته است, زيرا هيچ چيز مثل شناخت واقعيت هاى زندگى براى تصحيح نگرش جوانان و اصلاح آنها مفيد نيست. چه داعى داريد كه شما با زحمات طاقت فرسا و گاه از راه هاى نامشروع و غير قانونى به كسب درآمد مشغول باشيد و مرارت ها و سختى ها را به جان پذيرا باشيد, آن گاه جوانان شما بودجه مالى خانواده را در راه هاى غيرصحيح و حتى حرام صرف كنند و شما با كمال تواضع و پنهان كارى چنان رفتار نماييد كه آنان هيچ يك از مشكلات شما را درنيابند و بلكه مدام بر توقعات خود بيفزايند و بهانه گيرى و ناسپاسى كنند.
توجه داشته باشيد كه غرض, گذاشتن منت نيست, بل منظور اين است كه آنها را مسوول بار آوريم تا بدانند كه روزى بايد پاسخگوى اعمال خود باشند, در نتيجه درآمد و حتى آبرو و اعتبار خانواده را كه با سختى و در طول زمان به دست مىآيد, به آسانى و نادانى تباه نسازند.
متإسفانه بسيارى پدران و مادران شاغل درآمد خود را به جاى مصرف در كارهاى ضرورى, وقف زياده خواهى هاى فرزندان پرمدعاى خود مى كنند. به هوش باشيم كه در نتيجه عملكرد ما كشورى كه در حال بازسازى است به جايى رسيده است كه در مصرف كالاهاى تجملى دست بسيارى از كشورهاى پيشرفته را از پشت بسته است.
ايجاد حس مسووليت پذيرى در جوانان, باعث مى گردد كه آنان در مسائل جنسى نيز واقع بين تر و منطقى تر باشند و گمان نكنند هرچه را به چشم مى بينند و دل آنان طلب مى كند, بايد فورا در اختيارشان گذارده شود! شما كه دوست داريد جوانان خود را شايسته و هنرمند بار آوريد و آنان را تشويق مى كنيد كه با كلوپ هاى علمى و فرهنگى تماس بگيرند, مگر نمى دانيد كه پاك و سربلند زيستن بزرگترين هنر زندگى است و جوان بايست اين هنر را در كوران حوادث و مشكلات بياموزد و الا فردا در انجام وظايف خانوادگى و تربيت فرزندان و مسووليت هاى ملى و مذهبى خود ناتوان و ناشكيبا خواهد بود.
حال بهتر است تذكراتى را كه توجه به آن مى تواند از انحراف جوانان جلوگيرى نمايد به ترتيب يادآورى نماييم:
1ـ امام على(ع) فرمود: ((على قدر الحيإ تكون العفه; پاكدامنى هر فرد به اندازه حياى اوست.))
هيچ صفتى مانند حيا نمى تواند انسان را از گناه باز دارد و بيشتر گناهان ريشه در بى حيايى دارد, متإسفانه امروزه در نزد بعضى از مردم كه شناخت درستى از اخلاق اسلامى ندارند, حيا به عنوان ((خجالت)) مذموم به حساب مىآيد, در صورتى كه وجود اين صفت ارزشمند به ويژه براى جوانان بسيار لازم است, زيرا در اين مرحله از عمر كه نيروى شهوت در اوج است, وجود صفت حيا مى تواند مانند سدى محكم سيلاب خواهش هاى نفسانى را مهار نمايد.
پدر و مادر بايد بكوشند كه اين صفت را در فرزندان خود تقويت كنند و در گام نخست خود آنها در زندگى خانوادگى باوقار و باحيا باشند تا همين روحيه را فرزندان از آنان اقتباس كنند. اگر كسى تحقيق كند درمى يابد كه بيشتر جوانانى كه دچار انحرافات اخلاقى مى شوند, در خانواده هايى زندگى مى كنند كه والدين آنها عامل به دستورات اخلاقى نيستند و از انجام اعمال خلاف شرع در حضور كودكان خود ابايى ندارند و ابلهانه اين تظاهر به فسق را نوعى صداقت و بى ريايى مى پندارند! مادرى كه خود از حيا بهره اندكى برده است و رخسار و اندام خود را از نامحرمان نمى پوشاند, چگونه مى تواند دخترى تربيت كند كه پاكدامنى را شعار زندگى خود قرار دهد. حتى اگر والدين متعبد نيستند ولى رستگارى فرزندان خود را طالب هستند, بايد لااقل در ظاهر, مسائل شرعى را مراعات كنند. پدر و مادرى كه در حضور جوانان خود فيلم هاى غيراخلاقى را تماشا مى كنند, بدانند كه با اين كار حيا را از دل فرزندان خود مى زدايند و از بين رفتن حيا يعنى از بين رفتن دين, زيرا اين دو صفت با هم اند و جدا شدنى نيستند چنان كه امير بيان على(ع) فرمود: ((إلايمان والحيإ مقرونان فى قرن و لا يفترقان)).
همراهى پدر و مادر با جوانان خود در ارتكاب گناهان اثرى بسيار تخريب كننده تر دارد, از حالتى كه خود جوانان به طور مخفيانه و هراسناك كار خلافى را انجام مى دهند و خود را گناهكار مى دانند و از اين جهت شرمسار هستند; پس بياييد حتى اگر خودمان واجبات شرعى را رعايت نمى كنيم, لااقل به خاطر اين كه فرزندان ما دچار انحراف نشوند, تظاهر به فساد و بى دينى نكنيم.
2ـ مسإله ديگر كنترل و نظارت بركارها و رفت و آمدهاى نوجوانان است. بعضى از والدين توجه ندارند كه فسادهاى اخلاقى مانند بيمارىها با يك تماس ساده با فرد آلوده به وجود مىآيد, براى مثال تلفن كه اكنون خانواده هاى زيادى از نعمت آن برخوردارند, به صورت وسيله اى براى بسيارى از انحرافات درآمده است, كم نيستند دختران معصومى كه با رد و بدل كردن يك شماره تلفن و انجام يك مكالمه كوتاه تلفنى از روى كنجكاوى و گذاشتن يك قرار ملاقات به دام شياطينى مخوف افتاده اند.
آزاد گذاشتن نوجوانان به خصوص دختران كه عاطفى و زودباورند براى رفت و آمد و شركت در ميهمانى هاى دوستانه كه در آن والدين حضور ندارند و رفتن به خانه دوستان و همسايگان به بهانه درس خواندن, در برخى موارد باعث از بين رفتن عفت آنها مى شود, به ويژه در مورد دختران و پسران اقوام و آشنايان كه به سبب جو اطمينان خانوادگى تماس آنان با يكديگر آسان تر است و خطر داشتن روابط نامشروع بيشتر, زيرا انسان هميشه بايد از گناهى وحشت داشته باشد كه زمينه انجام آن آماده تر است.
البته اين نظارت بايد بدون سوء ظن بى مورد و به طور غير مستقيم و با كمال محبت اعمال شود تا جوان احساس نكند اسير پدر و مادر است و آنان از موضع قدرت به هر كارى كه مى خواهند فرمان مى دهند, بلكه براى هرگونه دخالتى در كار جوانان بايد يك توجيه مقبول و منطقى وجود داشته باشد.
3ـ بايد به طور مناسبى جوانان را از خطر انحرافات جنسى و داشتن روابط نامشروع آگاه ساخت. فسادهاى جنسى چون در هاله اى از كتمان اجتماعى مخفى است و به خاطر حفظ عفت عمومى نمى توان ضررها و عواقب خطرناك آن را به طور كامل و بى پرده به جوانان نماياند, هوشيار كردن جوانان در اين باره مشكل تر است; مثلا در مورد اعتياد چون آفات و نتايج آن بارها در قالب فيلم و سريال و داستان از طريق صدا و سيما و مطبوعات نموده شده است, جوانان ما زشتى اين عمل را زودتر قبول مى كنند, بر خلاف فسادهاى جنسى و روابط نامشروع كه كسى قربانى آن را نمى نگرد و از بدبختى ها و مصايب وى آگاه نيست و نمى شود هم او را به جوانان معرفى كرد تا عبرت گيرند, زيرا در بسيارى اوقات آشنا ساختن جوان با انواع مختلف انحرافات جنسى و فريب خوردگان مبتلايان به آن, خود باعث فاسد شدن او مى شود, لذا دادن هشدار به جوانان در اين باره هم لازم است و هم بايد با احتياط و دقت تمام صورت پذيرد.
4ـ مهم ترين و اصلى ترين مسإله, ازدواج جوانان است. گفتيم كه تمايلات جنسى جز ازدواج درمانى ندارد و پدر و مادر بايد سعى كنند در نزديك ترين زمان ممكن پس از بلوغ, براى جوان خود همسر اختيار كنند. ممكن است اين سخن در جو فعلى حاكم بر جامعه غير منطقى جلوه كند و كسانى را كه جز به دنيا و مظاهر مادى آن نمى انديشند, به شگفتى وادارد, ليكن مطابق خواسته شرع مقدس است و تضمين كننده پاكدامنى و صلاح جوانان اين مرز و بوم.
برخى اعتراض مى كنند كه جوانان در اين سن هنوز بچه اند و قدرت اداره زندگى را ندارند, ولى اين حرف صحيح نيست, زيرا اولا: غريزه جنسى توجهى به اين مسائل ندارد و رشد آن به سبب وجود اين گونه مشكلات متوقف نمى گردد به خصوص در زمان ما كه نسبت به گذشته جوانان زودتر به بلوغ جنسى مى رسند و اطلاعات زيادترى در اين باره دارند.
ثانيا: اين زندگى كه شما با هزاران مشكل براى خود آفريده ايد, مردان و زنان مسن و باتجربه را نيز حيران و درمانده مى سازد, چه رسد به جوانان نورس! خوب كمى از اين توقعات مادى بكاهيد, اندكى شهوات دنيايى و خواسته هاى نفسانى را كه براى خويش ضرورى مى پنداريد, كنار بگذاريد تا زندگى كردن, آسان گردد, شما كه براى آسايش خود هزاران نوع نياز مصرفى تراشيده ايد و متإسفانه آرامش روحى تان را فداى دست يابى به وسايل آسايش جسمى تان كرده ايد, چه اصرارى داريد كه نسل آينده هم مانند شما دچار اين خطاهاى خسارت بار گردند. اين نوع زندگى تجملاتى بر خلاف ادعاى شما جبر زمانه نيست و مى توانيد آن را تغيير دهيد. مگر شما نبوديد كه در اول انقلاب چنان روش زندگى خود را تغيير داديد و به ساده زيستى روى آورديد كه دوست و دشمن را به تعجب واداشتيد! الان هم راه براى تحول باز است, ليكن انسان هاى شجاع و آزاده اى كه بتوانند بر خلاف جهت رودخانه زندگى شنا كنند, اندكند.
اگر به اين نوع زندگى اسراف گرانه و پرزرق و برق معتاد شده ايد و شيطان شما را به حال خود رها نمى سازد كه پاك و ساده زندگى كنيد, حداقل به جوان ها فرصت دهيد تا وسايل مورد نظر شما را در طول سال هاى زندگى تهيه كنند, چه اصرارى داريد كه از همان آغاز ازدواج همه چيز بر وفق مراد باشد, مگر شما خودتان هنگام ازدواج همه وسايل زندگى تان را داشتيد يا اين كه بعد تهيه كرديد!
البته ناگفته نماند كه نقش خانم ها در به وجود آوردن اين معضلات به مراتب از آقايان بيشتر است. هر كسى اندك تإملى كند, در مى يابد كه امر ازدواج در جامعه ما تقريبا يك مسإله زنانه است و در حوزه اختيارات خانم هاست كه متإسفانه غالبا درباره چگونگى تشكيل خانواده و روابط خانوادگى تصورات غلط و نابجايى دارند. بعضى از مادران هستند كه مى خواهند صدها عقده فروخورده و هوس هاى سركوب شده خود را هنگام شوهر دادن دخترشان ارضا كنند, اين است كه بسيارى جوانان از ترس توقعات فوق العاده مادران و زنان اقوام اصلا جرإت نمى كنند از دختر مورد علاقه خود خواستگارى كنند, اگر هم همتى به خرج داده گامى پيش نهند, بايد تا سال هاى سال قسط وام هاى ازدواج را بپردازند. اگر با دقت به مخارج و لوازم عروسى بنگريد غالبا چيزهايى را مى بينيد كه هوس هاى زنان را اشباع مى كند وگرنه مردان به خودى خود به وسايل ضرورى زندگى توجه دارند, نه خرج هاى اسراف گرانه اى مثل هزينه اجاره سالن, تهيه چندين نوع غذا و لباس هاى آن چنانى و آراستن اتاق هاى خانه و فيلمبردارى و عكاسى و هزاران نياز كاذب ديگر كه خود زنان در تراشيدن و شمردن آنها از همه استادترند و بيچاره داماد نگون بخت كه دلى پر مهر دارد و كفى تهى چه كند اگر قبول نكند, اين است كه با كراهت مى پذيرد و تلخى اين مخارج, لذت كامرانى را از ياد وى مى برد, در حالى كه تنها چيزى كه ريشه در فرهنگ اسلامى دارد وليمه ازدواج است و آن هم غذايى است كه پخته مى شود و جمعى از مومنان دعوت مى شوند و از آن مى خورند و براى شادكامى زوجين دعا مى كنند, باقى هزينه ها ربطى به فرهنگ اسلامى و رستگارى ندارد و ساخته دل هاى مريض است كه آن را بر سنت نبوى بسته اند و باعث مشكلات فراوان شده اند.
بايد به اين مادران و خواهران گفت آيا واقعا تجملات زندگى اين قدر براىتان مهم است كه عفت و پاكدامنى دخترتان را حاضريد فداى آن كنيد! يقين داشته باشيد كه شما هم در گناه انحرافاتى كه جوانان به آن دچار مى شوند شريك هستيد و روزى بايد گناه اين رفتارهاى آلوده به حرص و هوس خود را در محكمه عدل خداوندى پاسخگو باشيد.
سنت ازدواج كه اين قدر در اسلام بر آن تإكيد شده است و براى آن انواع مختلفى تشريع شده است تا هر كس به هر صورت كه براى او راحت است, ازدواج كند, بزرگ ترين ضربات را از ناحيه زنان خورده است. آنها نه تنها چند همسرى و ازدواج موقت را گناهى نابخشودنى مى شمارند, بلكه حتى تك همسرى را كه خود مهر تإييد مى نهند با چنان رسوم و آداب جاهلانه اى آميخته اند كه هويت اصلى خود را از دست داده است و مسلم است كه در چنين فضايى گناه زمينه بروز بيشترى خواهد يافت, بنابراين بانوان مسلمان بايد به ياد داشته باشند كه نبايد به خاطر حساسيت هاى زنانه با سنت رسول خدا(ص) مخالفت كنند و يا اگر هم موافقت مى كنند هر طور كه ميل نفسانى آنان تقاضا دارد عمل كنند.
جوانان دل هايى پاك دارند و آنچه از شما انتظار دارند, صداقت و محبت است, اما شما بدون توجه به اين امر مشغول ساختن يك كاخ شيشه اى هستيد كه گمان مى كنيد تضمين كننده خوشبختى فرزند شماست, كه با مختصر ضربه اى درهم خواهد شكست. جوانان را واگذاريد تا با كمال سادگى و بىآلايشى تشكيل خانواده دهند, باشد كه جو فرهنگى موجود تغيير يابد و كارها به سامان آيد.
در اين جا گناه مرفهين بى درد از همه افزون تر است آنان نه تنها خود قربانى رفتار نامعقول و مادىگرايانه خويش اند و مسإله ازدواج را به صورت مصداق اتم اسراف و تبذير درآورده اند, بلكه با گذاردن يك سنت غلط افرادى را كه از لحاظ روحى ضعيف و تقليدگرند در پى خود به پرتگاه نيستى مى كشانند و اگر ما حتى بپذيريم كه اين مخارج اضافى ازدواج براى مرفهين جايز است و آنان مالى را كه از راه حلال به دست آورده اند در كار مباحى مصرف مى كنند ـ كه غالبا چنين نيست ـ توده هاى مردم عادى و كسانى كه با مشكلات مادى دست به گريبان هستند ديگر چرا! چقدر حزن انگيز است كه بعضى از مردم در برهه پس از جنگ مترفان و مسرفان جامعه را الگوى خود قرار داده اند و مشى رهبران انقلاب را از ياد برده اند.

جوانان
اما آنچه لازم است به خود جوانان تذكر داده شود اين است:
1ـ اين امر را هميشه به خاطر داشته باشيد كه دوره جوانى دوره اى سرنوشت ساز و بحرانى است كه اگر هوشيارى و دقت كافى نداشته باشيد, خساراتى را تا پايان عمر متحمل خواهيد شد. اكثر انحرافات خطرناك ريشه در خطاهاى دوره جوانى دارد, پس مردانه بكوشيد تا پاك بمانيد و تن به فسادها نيالاييد و بدانيد گرچه ممكن است در اثر گناه لذت ناچيز و موقتى را به دست آوريد, ليكن عذاب وجدان و ترس از رسوايى, آن را در كام شما تلخ خواهد ساخت, چنان كه على(ع) فرمود: ((هيچ دردى بالاتر از درد گناه نيست!))
2ـ از دوستى با افراد ناباب و كسانى كه چشم و دل پاكى نسبت به ناموس مسلمانان ندارند, بپرهيزيد كه آنها اگر فرصتى پيدا كنند اول به ناموس خود شما خيانت خواهند كرد. بدانيد كه تإثير همنشينى با دوستان در ايام جوانى بر روى اخلاق شما بسيار زياد است, سعى كنيد با كسانى رفاقت كنيد كه حس غيرت و حميت ملى و مذهبى را در شما زنده مى كنند, اين چنين دوستانى از ناموس شما مانند ناموس خود دفاع خواهند كرد.
3ـ در مورد فساد جنسى به ايمان خود مغرور نشويد و خود را زرنگ ندانيد كه هر چه شما زرنگ و هوشيار باشد, شيطان از شما زرنگ تر است. از خداوند عاجزانه بخواهيد كه بر شما رحمت آورد و دامان شما را پاك نگه دارد. مبادا تحت تإثير سخن كسانى كه مسائل جنسى را به طريقه حرام بسيار ساده براى خود حل كرده اند, بدين خيال كه كنترل نفسانى بسيار ساده است, در مكانى حاضر شويد كه مقدمات گناه فراهم است, زيرا با توجه به اين كه نيروى جنسى شما در اوج است وقتى مقدمات گناه فراهم شود, جلوگيرى از آن به غايت مشكل است و نياز به علم و تقواى حضرت يوسف(ع) دارد; بنابراين كسى كه مقدمات گناه را فراهم مى كند بايد انجام آن را از اول مفروض بداند و گمان نكند وقتى شيطان او را به هيجان آورد, مى تواند از كمند شهوت بگريزد.
4ـ بكوشيد به حرف افراد فاسدى كه با مسخره كردن سعى مى كنند شما را از دين خدا باز دارند وقعى ننهيد و توجه داشته باشيد كه فساد كاران دو دسته اند; دسته اول آنان اند كه دامنى آلوده دارند, ليكن صلاح و نيكوكارى را مى ستايند و اهل تقوا را احترام مى گذارند و از گناه خود شرمسارند كه اميد هدايت شدن اين افراد زياد است. دسته دوم آنان اند كه هم خود آلوده اند و هم ديگران را آلوده مى خواهند و از راه رستگارى باز مى دارند و اهل تقوا را مسخره مى كنند و نشانه هاى ديانت را با تعابير و حركات گوناگون مورد انتقاد قرار مى دهند, اينان از دسته اول به مراتب خطرناك ترند و دوستى با ايشان بسيار زيان آور است.
بايد در مقابل طعنه و كنايه هاى اهل فساد طاقت بياوريد. آنان هر كسى را كه به دستورات دين در مورد حجاب و عفاف عمل كند, امل و بى ذوق و نادان مى خوانند, در صورتى كه وقتى پرده ها برافتد روشن مى شود نادان كسى است كه آخرت را از ياد ببرد و در هلاكت ابد افتد. شما نبايد به سبب شرم از تظاهر به ديندارى پرهيز كنيد تا در نتيجه حضور و تعداد فسادكاران در جامعه بيشتر نموده شود, وقتى افراد فاسد از اظهار فساد و آلودگى خود شرم ندارند, چه دليلى دارد كه ما از اظهار اعتقادات دينى و عمل به دستورات شرع مقدس شرمسار باشيم!
5ـ حفظ حجاب براى دختران جوان بسيار مهم است حجاب كامل بزرگ ترين مانع آلودگى است. بعضى از دختران نه به خاطر جلب نظرنامحرم, بلكه براى حفظ شخصيت و اعتبار خود در جمع دوستان, لباس هاى آخرين مد و زيبا بر تن مى كنند و در انظار عمومى ظاهر مى شوند, در حالى كه غافل از آن هستند كه اين ظاهر پر آب و رنگ چشم هاى هوسران جوانان فاسد را به دنبال آنان خواهد كشيد و فساد كاران در كمين آنها خواهند نشست و به انواع نيرنگ ها خواهند كوشيد تا آنها را در دام اندازند و سرمايه عفت شان را بر باد دهند.
6ـ بنا را براين بگذاريد كه هرچه زودتر ازدواج كنيد و تلاش نماييد بر خلاف مردم دنياپرست, ازدواج شما ساده و بدون اسراف و تجمل باشد و تا مى توانيد به بزرگ ترها اجازه ندهيد كه بر شرايط و مقدمات ازدواج بيفزايند و تا مى توانيد به مسائل معنوى توجه كنيد و با جان و دل هزينه هاى زندگى جديد را بپذيريد كه هرچند زياد باشد, اما ارزش دارد و باعث جلوگيرى از انحراف و فساد و كسب سعادت است. نكته ديگر اين كه براى شناخت همسر آينده خود حتما از افراد بزرگ تر و با تجربه تركمك بگيريد و خودتان در اين مورد اقدامى نكنيد كه يكى از دام هاى شيطان اين است كه جوانان دختر و پسر را به خيال انتخاب همسر مناسب و ازدواج و تشكيل زندگى به يكديگر نزديك مى كند تا وقتى آنها را در محل مناسبى يافت با وسوسه هاى ايمان بر باد ده خود, به گناه وادارشان سازد و زندگى شان را تباه كند, به ويژه دختران كه در بيشتر موارد به گمان دست يابى به مرد روياهاى خود به دام اهل فساد افتاده اند.
بايد دانست كه بسيارى از دوستى ها و روابط پنهانى دختران و پسران جوان با يكديگر به مرحله ازدواج نمى رسد و اگر هم به ازدواج ختم شود, تجربه نشان داده است كه اين ازدواج ها چون تنها از روى احساس و هوس بوده است مدت زيادى نپاييده اند و دو طرف به زودى به اين نتيجه رسيده اند كه بايد از هم جدا شوند و گناه سرانجامى جز اين ندارد.
7ـ اگر خداى ناكرده دچار گناه شديد فورا توبه كنيد و به هيچ وجه گناه خود را براى ديگران بازگو نكنيدكه اين كار هم باعث ريختن آبروى شماست كه حفظ آن بر شما واجب است و هم موجب گسترش فساد در جامعه مى شود كه خود گناه ديگرى است با پنهان كردن گناه, اميد مى رود خداوندى كه ستارالعيوب است آن را در دنيا و آخرت از ديگران مخفى نگه دارد.

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) روم (30)آيه 10. 2 ) غرر الحكم 312 4/. 3 ) غرر الحكم 47 2/.

اهداف ازدواج زمانى تحقق خواهد يافت كه ما با شرايط ازدواج آشنا باشيم, زيرا چه بسا افراد, بدون توجه به شرايط, ازدواج مى كنند و در نتيجه نه تنها به آن اهداف ازدواج دست نمى يابند, بلكه مشكلاتى ديگر نيز بدان افزوده مى شود. ازدواج يك معامله نيست كه بگوييم اگر اين بار ضرر كرديم, فرصت براى جبران باقى است. ازدواج پيمان مقدسى است كه بايد تا آخر عمر دوام داشته باشد. بنابراين, بايد به شرايط آن پيش از ازدواج توجه كرد. زمانى كه فرد مى خواهد ازدواج كند, بايد نقاب از چهره زندگى خود بردارد و براى انتخاب همسر, تمام خصوصيات و شرايط خود را به همسر بگويد و طرف مقابل نيز چنين كند. اگر اين شرايط و خصوصيات به يك نقطه مشتركى رسيدند, مى توانند براى ازدواج مناسب باشند, زيرا در ازدواج چند اصل اساسى وجود دارد كه براى موفقيت در انتخاب همسر و موفقيت بعدى اين اصل ها نقش مهمى دارند.

اصل اول:
اصل اول, مسإله تناسب است; يعنى كسانى كه مى خواهند با هم ازدواج كنند, بايد با همديگر تناسب داشته باشند. در اصل تناسب, افراد بايد در موارد زير تناسب داشته باشند:

1ـ تناسب در مذهب
تناسب در مذهب و اعتقادات, نقش مهمى در دوام و استحكام ازدواج دارد. افرادى كه اعتقادات مذهبى مشابهى با همسران خود ندارند, در زندگى زناشويى با مشكلات زيادى روبه رو مى شوند.
عدم تناسب در مذهب, نه تنها مشكلاتى در عدم تفاهم زناشويى به وجود مىآورد بلكه مشكلات زيادى را نيز در تعليم و تربيت كودكانشان ايجاد مى كند, زيرا هر يك از طرفين سعى مى كند بر اساس قوانين مذهبى خود, كودك را پرورش دهد و اين مسإله هم در كودك حالت دوگانگى به وجود مىآورد و هم اختلافات زن و شوهر اوج مى گيرد.

2ـ تناسب در رشد عاطفى و فكرى از ديگر مسائل مهم ازدواج تناسب در رشد عاطفى و روانى است. دختر و پسرى كه قصد ازدواج دارند, بايد از لحاظ رشد عاطفى و فكرى تقريبا در حد يك سان باشند, تا بتوانند همديگر را درك كنند. كلا افرادى كه به بلوغ عاطفى و فكرى نرسيده باشند, نمى توانند مسووليت هاى زندگى را بر عهده بگيرند و كسى كه به بلوغ فكرى و عاطفى نرسيده باشد معمولا كارش به عدم تفاهم در زناشويى و سرانجام جدايى منجر مى شود.

3ـ تناسب اجتماعى و اقتصادى
دختر و پسرى كه مى خواهند ازدواج كنند, بهتر است از قشر اجتماعى و اقتصادى هم سطح خودشان باشند; يعنى پدر و مادر و اطرافيان هر دو طرف از لحاظ شغلى, تحصيلات, نوع پوشاك و آداب و رسوم, منزل و وسائل منزل, وسيله نقليه و غير آن تقريبا در يك سطح يا نزديك به هم باشند.
البته چنين نيست كه اگر خانواده دختر و پسر فاصله طبقاتى زيادى داشته باشند, هيچ وقت خوشبخت نمى شوند, بلكه احتمالا چنين ازدواج هايى با موفقيت توإم باشند, در صورتى كه قبلا مسائل خود را حل كرده باشند و با شناخت و آگاهى كامل ازدواج كنند.

4ـ تناسب در تحصيلات و آگاهى
تناسب در تحصيلات و اطلاعات, از ديگر مواردى است كه در تحكيم و دوام ازدواج نقش مهمى دارد. افرادى كه فاصله تحصيلاتى زيادى دارند, معمولا نمى توانند حرف همديگر را بفهمند و در نتيجه اختلاف و مشاجره ها شروع مى شود و پايه هاى زندگى سست مى شود. فاصله تحصيلاتى, معمولا فاصله نگرشى نيز در پى دارد و در نتيجه زن و شوهر نمى توانند همديگر را درك كنند.
5ـ نوع تلقى از امور جنسى
نوع برداشتى كه طرفين از امور جنسى دارند, در دوام و استحكام پايه هاى ازدواج نقش مهمى دارد, هرچند ازدواج سعادتمندانه فقط تا اندازه اى به روابط لذت بخش جنسى مربوط است, ولى اين روابط يكى از مهم ترين علل خوشبختى, يا عدم آن است, زيرا اگر اين روابط قانع كننده نباشند, به احساس محروميت, ناكامى و عدم احساس ايمنى منجر مى گردد.

6 ـ تناسب در سن
دختر و پسرى كه مى خواهند ازدواج كنند, بايد از لحاظ سنى تناسب داشته باشند و فاصله سنى زيادى نداشته باشند. اين فاصله سنى زياد معمولا فاصله نگرشى و فكرى را نيز به دنبال خواهد داشت, همه مان در زندگى بايد توجه داشته باشيم كه سعادت و خوشبختى زندگى زناشويى, به مقدار زيادى به موضوعات كوچك بستگى دارد, بدين معنى كه عادات كوچك و به نظر ناچيز شخص, ممكن است باعث عصبانيت و آزردگى همسرش گردد.
به طور كلى تناسب سن زن و مرد را از نظر نيازها و علائق به هم نزديك تر مى كند و طبيعتا در چنين شرايطى توقعات و انتظاراتشان از يكديگر نيز واقع بينانه تر خواهد بود. در زندگى زناشويى, به خصوص تمايلات جنسى مشابه, بيش تر در زن و مردى كه از لحاظ سنى با يكديگر تناسب داشته باشند, وجود خواهد داشت و زن و مرد بهتر مى توانند به نيازهاى طبيعى خود پاسخ دهند.

اصل دوم
اصل دوم, اصل توافق و تفاهم است. زن و مردى كه تناسب داشته باشند, خود به خود تفاهم پيدا مى كنند و مى توانند به ميل يكديگر خود را وفق دهند و توافق و تفاهم به وجود آورند. بنابراين, اين اصل, در اصل نخست نهفته است اگر دو نفر زن و شوهر تناسب نداشته باشند, نمى توانند توافق و تفاهم به وجود آورند.

اصل سوم
اصل سوم, گذشت و فداكارى است. در بحث ((شخصيت)) گفته اند, حتى دوقلوها صفات و خصوصيات كاملا مشتركى ندارند. همه انسان ها هر چقدر هم تناسب, توافق و تفاهم و شباهت بيش ترى داشته باشند, باز هم در صفات و خصوصياتى اختلاف دارند. بنابراين, براى يك زندگى خوشبخت, بايد گذشت و فداكارى داشته باشيم تا زندگى روال عادى و طبيعى خود را طى كند. ما نه تنها در زندگى مشترك, بلكه در كل مراحل زندگى و ارتباطات اجتماعى, اگر فداكارى و ايثار نكنيم, نمى توانيم به خوشبختى دست بيابيم.

اصل چهارم
اصل چهارم اصل توكل بر خداوند متعال است. در امر ازدواج بايد به اصل هايى كه اشاره شد, توجه كنيم, ولى همه اينها با اصل توكل تكميل مى شوند. ما تمام تلاش خود را براى انتخاب صحيح انجام مى دهيم و بعد توكل مى كنيم بر خداوند متعال, زيرا همه انسان ها مى توانند خود را تغيير دهند. ممكن است خصوصيات شخصى با ما كاملا مطابق بوده, ولى حالا تغيير كرده و خصوصياتش با ما نسازد, و يا ممكن است تغييراتى در رفتار خود ما به وجود آمده باشد و با خصوصيات و رفتار همسرمان تضاد پيدا كنيم. بنابراين, بعد از توجه به اصل هاى تناسب, توافق, تفاهم, گذشت و فداكارى, بايد به اصل توكل نيز توجه كنيم, و با اين توجه مسير زندگى را انتخاب كنيم.
اگر افراد در ازدواج خود به اين موارد توجه داشته باشند, در زندگى موفقيت بيش ترى كسب خواهند كرد و پيوندشان روز به روز محكم تر خواهد شد.
اصل تناسب به اندازه اى در ازدواج اهميت دارد كه پيامبر گرامى اسلام(ص) در اين مورد مى فرمايند:
((با كفوها (يعنى با هم سطح و مثل خودتان) ازدواج كنيد و از ميان آنها همسرى بگيريد و براى نسلى كه بايد از شما پديد آيد, بهترين زمينه را برگزينيد)).(1)

مهم ترين معيار انتخاب همسر در اسلام
مهم ترين معيار انتخاب همسر در اسلام, ايمان و تقواست. افرادى كه در انتخاب همسر دين و ايمان و عمل صالح را مهم ترين معيار انتخاب قرار مى دهند, سازگارى و آرامش را در زندگى براى خود آماده مى كنند.
ايمان تمايلى درونى است; فردى كه به خدا ايمان داشته باشد, ناخودآگاه به مسائلى پاىبند بوده, و از رفتارهاى نامناسب خود به خود بركنار است. حضرت امام على(ع) در نهج البلاغه در رابطه با ايمان مى فرمايند:
((واعلموا انه من لم يعن على نفسه حتى يكون له منها واعظ و زاجر لم يكن من غيرها لازاجر ولا واعظ; بدانيد هر كه از درون واعظ و زاجرى نداشته باشد, عوامل برونى براى او فائده اى نخواهد داشت)).
ايمان در انسان يك امر درونى است كه با آثارى كه در اعمال و رفتار انسان بر جاى مى گذارد, شناخته مى شود. از امام صادق(ع) نقل شده است كه فرمودند: ((فريفته نماز و روزه آنان نشويد, چه بسا شخص طورى به نماز حريص است كه اگر ترك كند, دچار وحشت مى شود. بلكه آنها را به راستگويى و اداى امانت آزماش كنيد)).
فرد با ايمان, به علت ارتباط قلبى با خدا, قابل اعتماد است و هرچه ايمان او قوىتر باشد, به همان اندازه بيشتر مى توان به تعهد او در امر ازدواج اعتماد كرد. افراد بى ايمان, به علت فقدان چنان تعهد قلبى در پيشگاه خداوند متعال, چه بسا به تعهدات خود در مقابل ديگران پاىبند نباشند. بنابراين, اعتماد كردن به كسى كه فاقد نيروى كنترل كننده ايمانى و اعتقادى است, غالبا به مصلحت نيست.
افراد با ايمان, به علت پيروى از دستورهاى دين, تابع ارزش هاى مشخص و واحد و هم چنين داراى بينش ها, خواست ها و سليقه هاى كم و بيش يك سانى هستند. از اين رو, در زندگى مشترك تناسب فكرى و روحى زيادى با هم دارند. زن و شوهرى كه هر دو در سايه دين بزرگ شده اند, اگر چه همديگر را از قبل نمى شناخته اند, اما به علت برخوردارى از تربيت واحد دينى, نقاط مشترك اساسى فراوانى با هم دارند و در مواردى كه اختلاف نظرى پيش آيد, مى توانند با مراجعه به تعاليم دينى كه مورد قبول هر دو است, به وحدت نظر برسند و اين بهترين و مطمئن ترين وسيله براى تضمين سعادت در پيوند زناشويى است.
بى ايمانى, مهم ترين عامل عدم تفاهم زناشويى و ازدواج بدفرجام مى باشد. افراد بى ايمان به خاطر اين كه هدف و انگيزه مشخص و عالى براى زندگى خود ندارند نمى توان به آنها اعتماد كرد. تحقيقات و تجربيات نشان مى دهد, كسانى كه فاقد تعهدات ايمانى هستند, حتى اگر قبل از ازدواج مدت ها با هم آشنايى داشته باشند, پس از تشكيل زندگى مشترك, به دليل نداشتن ارزش هاى ثابت و واحد و نيز به علت نداشتن پشتوانه محكم درونى, با كوچك ترين عاملى پيوندشان سست شده و چه بسا از هم مى گسلد.
به همين جهت است كه حضرت امام باقر(ع) در جواب سوالى مرقوم فرمودند: رسول اكرم(ص) فرمودند: ((اذا جإكم من ترضون خلقه و دينه فزوجوه و الا تفعلوه تكن فتنه فى الارض و فساد كبير;(2) با كسى كه از اخلاق و دينش رضايت داريد ازدواج كنيد و خوددارى شما از وصلت با او باعث فساد و فتنه بزرگ در جامعه خواهد شد)).
هم چنين مردى خدمت حضرت امام حسن(ع) عرض كرد: ((دخترى دارم, به نظر شما با چه كسى وصلت كند؟ حضرت فرمودند: با كسى كه متقى و با ايمان باشد, چه اگر او را دوست بدارد, مورد احترامش قرار مى دهد و اگر دشمنش بدارد, به وى ستم نمى كند)).

پاورقي ها:پى نوشت ها: 1 ) وسائل الشيعه, ج14, باب نكاح. 2 ) همان.

(سيرى در انديشه هاى عرفانى علامه طباطبايى(قدس سره))

قسمت اول

اشاره

سخن خود را در باره عارف ربانى و حكيم صمدانى, مفسر عاليقدر و عظيم الشإن,
علامه سيد محمد حسين قاضى طباطبايى تبريزى با شعرى از شاعر هم ولايتى او ـ مرحوم
محمدحسين شهريار ـ آغاز مى كنم:

علامه ما طباطبايى

تنها نه شكوفه شهر تبريز

اين شعشعه كوكبى است درى

بر طاق سپهر حكمت, آويز

از حوزه او مطهرى ها

برخاسته از لباب , لبريز

در حوزه درس, حنجرى گرم

با حنجر كفر, خنجرى تيز

درياى معارف و مكارم

هر قطره از او درى دلاويز

مجموعه عقل و عشق و عرفان

منظومه ذوق و زهد و پرهيز

بيان ابعاد علمى و فكرى شخصيتى چون علامه طباطبايى از سوى عاجزانى چون حقير
مصداق اين شعر است:

در نيابد حال پخته هيچ خام

پس سخن كوتاه بايد والسلام

اما به قول شاعرى ديگر:

گر نيم زيشان ازيشان گفته ام

خوشدلم كاين قصه از جان گفته ام

و براى توفيق در اين راه دشوار و ذكر فضايل و مكارم اين عارف قدس آشيان:

يك دهان خواهم به پهناى فلك

تا بگويم شرح آن رشك ملك

عرفان و معارفى كه از راه كشف و شهود و تصفيه درون به دست مىآيد, حالاتى است
كه به مصداق ((من لم يذق لم يدرك)) تاكسى آن را نچشيده و درك نكرده باشد,
نمى تواند به وصف آن نايل آيد: در اين طريق بايد به جاى قال و قيل مدرسه از
كيمياى عشق و حال سخن گفت و به گفته ملاصدراى شيرازى مقامات عرفانى در قالب
كلمات و حروف گنجانيده نمى شوند و بايد معرفت عارف را عجين جان كرد, حرارت روح
بخش آن را آميخته روان نمود و با پالايش نفس و آرايش درون به شهر عارفان و حريم
عاشقان پانهاد.(1)

چه نيكو سروده است حافظ كه:

بشوى اوراق اگر هم درس مايى

كه درس عشق در دفتر نباشد

در هرحال, علامه طباطبايى در سلسله كاروان عارفان و عاشقان درخشندگى ويژه اى
دارد و هموست كه دلش گنجينه اسرار الهى بود و رازهاى شگفت انگيزى در وجودش
نهفته بود كه ما ظاهر بينان از درك و تحمل آنها ناتوانيم, چرا كه براى راه
يافتن به چنين مدينه اى بايد جامه عشق بر تن كرده و بر مركب كشف و شهود سوار شد
و با تازيانه سلوك تاختن آغازيد چرا كه:

هر چه عارف داند از دل خوانده است

از كتاب و درس دست افشانده است(2)



طريق وصال

عرفان يكى از راه هاى شناخت حق است كه از طريق آن انسان هايى خالص و پاك سرشت
به حقايقى دست يافته و حالت كشف و شهود پيدامى كنند. مقصود عارف به معناى راستين
و واقعى آن در مسير سير و سلوك تنها شناخت حق و جلوه هاى جمال الهى است و در نيل
به چنين معنويتى هيچ چيزى را بر وصال معشوق برترى نمى دهد, انديشه و كردارش در
جستجوى محبوب, پرتحرك و توام با جوشش است و در تفحص روحانى خود صرفا به غرق
گشتن در محبت معشوق و نظر افكندن به جمال محبوب احساس آرامش مى كند و لذت واقعى
را در اين حال تحصيل مى نمايد.

عارف راستين, طالب نام و نشان و حامى فرقه و حزب و گروه نيست و پيوسته مراتب
عالى كمال را در مى نوردد و سيرت پاك را برچهره سالوس صفتان صوفى مسلك و زاهدان
رياكار ترجيح مى دهد و آن چنان به تصفيه درون پرداخته كه خود را به خرقه و دلق و
جامه هاى خود نمايى مشغول نمى كند.

علامه طباطبايى در عرصه انديشه و ميدان عمل حامى چنين عرفانى بود و عقيده داشت
معارف قرآنى ما را به چنين معرفت درونى و وارستگى واقعى دعوت مى نمايد و در
حقيقت عرفان, جويبارى است كه از چشمه باصفاى قرآن سرچشمه گرفته و در بستر عترت
جارى شده است و اين آب زلال اگر چه از نخست طيب و طاهر بوده ولى در مسير خود توسط
فرد يا افرادى دچار ناخالصى شده است و با اين وجود نمى توان, ((شناخت)) از اين
طريق را منكر گرديد و وجود چنين معرفتى را نفى نمود.



فراخوانى قرآنى

علا مه طباطبائى از الطاف و حكمت خداوندى برخوردار گرديد و قلب پاكش به نور
حكمت منور گشت و فروغ او, افق زيادى را روشن ساخت , سيره زندگى اش با قرآن
آميخته بود و با اين صحيفه آسمانى زندگى مى كرد و مى انديشيد, با قرآن معارف الهى
را دريافت و چون از تقوا و صيانت نفس بهره مند بود و بر ساحل قرآن نشسته بود,
قلب شريف اين عالم ربانى در تشخيص حق و باطل و فرق ميان صدق و كذب نورانيت
ويژه اى داشت, زيرا اين كلام قرآن است كه: ((ان تتقوا الله يجعل لكم فرقانا)).(3)
و چون با نور خدا مى زيست و قلب خود را براى جذب اين فروغ آسمانى از هرگونه
آلودگى پاك كرده بود, به مصداق ((و جعلنا له نورا يمشى به فى الناس))(4), سيره و
رفتار و كردارش از معنويتى خاص حكايت مى كرد.

علا مه عقيده داشت, خداى متعال مردم را به تدبر در قرآن دعوت كرده و از آنان
خواسته به ادراك سطحى قناعت ننمايند و در يكى از آثار خود نوشته است:

((با كمى تعمق و تدبر در معناى آيه و نشانه روشن مى شود كه آيه و نشانه از اين
جهت آيه و نشانه است كه ديگرى را نشان دهد نه خود را; مثلا چراغ قرمز كه به
عنوان علامت خطر نصب مى شود, كسى كه با ديدن آن متوجه خطر مى شود, چيزى جز خطر در
نظرش نيست و توجهى به خود چراغ ندارد و اگر در شكل چراغ يا ماهيت شيشه يا رنگ
آن فكر كند در منظره خود صورت چراغ يا شيشه يا رنگ را دارد نه مفهوم خطر را …


بنابراين اگر جهان و پديده هاى جهان همه و از هر روى آيات و نشانه هاى خداى
جهان باشند, هيچ استقلال وجودى از خود نخواهند داشت و از هر روى كه ديده شوند,
جز خداى پاك را نشان نخواهند داد و كسى كه به تعليم و هدايت قرآن با چنين چشمى
به چهره جهان و جهانيان نگاه مى كند, چيزى جز خداى پاك درك نخواهدكرد و به جاى
اين زيبايى كه ديگران در نمود دلرباى جهان مى يابند, وى زيبايى و دلربائى
نامتناهى خواهد ديد, كه از دريچه تنگ جهان, خودنمايى و تجلى مى نمايد و آن وقت
است كه خرمن هستى خود را به تاراج داده دل را به دست محبت خدايى مى سپارد.

اين درك چنان كه روشن است به وسيله چشم و گوش و حواس ديگر يا به وسيله خيال
يا عقل نيست, زيرا خود اين وسيله ها و كار آنها نيز آيات و نشانه ها مى باشند و
در اين دلالت و هدايت مغفول عنه هستند)).(5)

بعد ايشان افزوده اند:

((… اين رهرو كه هيچ همتى جز ياد خدا و فراموش نمودن همه چيز, ندارد, وقتى
كه مى شنود خداى متعال در جاى ديگر از كلام خود مى فرمايد: اى كسانى كه ايمان
آورده ايد نفس خود را دريابيد وقتى كه شما راه را يافتيد ديگران كه گمراه مى شوند
به شما زيانى نخواهند رسانيد.(6) خواهد فهميد كه يگانه شاهراهى كه هدايت واقعى
و كامل را دربردارد همان راه نفس او است و راهنماى حقيقى وى كه خداى اوست, او
را موظف مى دارد كه خود را بشناسد و همه راه ها را پشت سر انداخته راه نفس خود را
در پيش گيرد و به خداى خود از دريچه نفس خود نگاه كند كه مطلوب واقعى خود را
خواهديافت. و از اين روى, پيغمبراكرم(ص) مى فرمايد: هركه خود را شناخت خدا را
شناخت; من عرف نفسه عرف ربه و نيز مى فرمايد: كسانى از شما خدا را بهتر مى شناسد
كه خود را بهتر بشناسد; اعرفكم بنفسه, اعرفكم بربه …)).(7)

نكته ديگرى كه علامه طباطبايى, در اين ارتباط مطرح نموده, نقش طريق عرفانى در
ساختار حيات معنوى انسان هاست. وى نه تنها عرفان را در عرض وحى و شريعت نمى داند,
بلكه آن را شناختى قلبى براى دريافت بخشى از معارف دينى دانسته و مى گويد:

((يكى از راه هاى وصول به حقايق دينى و اسرار الهى, راه كشف و شهود است …
زاد و راحله اين راه, همان مواد اعتقادى و عملى است كه در كتاب و سنت بيان
گرديده و تنها دريچه اى كه با بازكردن آن فضاى پاك حقايق به انسان خودنمايى
مى كند, همان دريچه عمل به شريعت است و بس… مراقبت كامل اعمال دينى از طاعات و
عبادات, همان مرحله عمومى تقواى دينى را نتيجه مى دهد و بس.

سيرى در مراتب بعدى كمال و ارتقإ و عروج در مدارج عاليه سعادت باطنى, دليل و
رهبرى مى خواهد كه انسان با هدايت و راهنمايى وى قدم به راه گذاشته به سير
پردازد و در امتداد مسير زمام طاعت را بدست وى بسپارد و البته متبوعيت و مطاعيت
دستورات وى نيز در زمينه مراعات كامل متن شريعت خواهدبود, نه در دستوراتى كه به
حسب شرع مجاز شناخته نشده باشد و حلالى را حرام كند يا حرامى را حلال نمايد)).(8)

بنابر اين, علا مه براى نائل شدن به كمالات معنوى راه عرفان را تجويز مى نمايد,
ولى براين نكته اصرار مى ورزد كه نبايد انتخاب چنين راهى مستلزم اهمال يا الغاى
راه شريعت يا بخش هايى از آن باشد و در اين صورت نه تنها عرفان با چنين وصفى را
طريق شناخت و كسب مدارج معنوى نمى داند بلكه مى گويد اين راه به ضلالت و گمراهى
مى انجامد)).(9)

علا مه در كتاب ((رسالت تشيع در دنياى امروز)) در بيانى مفصل, سه راه را براى
هدايت جامعه انسانى به سوى حق تجويز نموده كه عبارتند از:
راه وحى و تشريع, كه برحقايق فطرى و تكوينى استواراست, راه استدلال و تطبيق
شعور انسانى با حقيقت و راه سوم كه طريقه مشاهده و كشف است. وى اين سه راه را
طريقى قرآنى دانسته و به تفصيل درخصوص ارتباط آنها و توافق وحى و عقل و عرفان
بحث كرده و در جايى خاطر نشان ساخته است:

((كسى كه در حيات معنوى و سيروسلوك عرفانى مطالعات كافى داشته و مقاصد حقيقى
اين رشته از علوم را دريافته باشد, به خوبى درك مى كند كه روش اين سير باطنى و
مقامات معنوى انسان يك رشته واقعيت هاى حقيقى بيرون از واقعيت طبيعت است و عالم
باطن كه موطن معنوى است جهانى است بس اصيل تر و پهناورتر از جهان ماده و حس
مقامات معنوى, واقعيت ها و موقعيت هاى حياتى اصيلى هستند براى انسان…)).(10)

در جاى ديگر نوشته است:

((عارف جهان و پيچيدگى هاى جهان را مانند آينه هايى مى يابد كه واقعيت ثابت
زيبايى را نشان مى دهند كه لذت درك آن هر لذت ديگرى را در چشم بيننده خوار و
ناچيز مى نماياند و طبعا از نمونه هاى شيرين و ناپايدار زندگى مادى بازمى دارد.
اين همان جذبه عرفانى است كه انسان خداشناس را به عالم بالا متوجه ساخته و محبت
خدا را در دل انسان جايگزين مى كند و همه چيز را فراموش مى كند و انسان را به
پرستش و ستايش خدايى ناديده كه از هر ديدنى و شنيدنى روشن تر و آشكارتراست وا
مى دارد… عارف كسى است كه خدا را از راه محبت و مهر پرستش كند نه به اميد ثواب
و نه از ترس عقاب, عرفان را نبايد مذهبى در برابر مذاهب ديگر شمرد, بلكه عرفان
راهى است از راه هاى پرستش و راهى است, براى درك حقايق اديان در برابر ظواهر
دينى و راه تفكر عقلى)).(11)

البته علامه بر اين باور است كه اسلام آئينى اجتماعى بوده و با گوشه نشينى و
انزوا طلبى به شدت مخالف است و به عقيده ايشان تهذيب نفس, تكميل ايمان و معرفت
دينى در متن جامعه و با تشريك مساعى ديگران به دست مىآيد, تربيت شدگان مكتب اهل
بيت(ع) و خصوصا اصحاب رسول اكرم(ص) و حضرت اميرالمومنين(ع) چون ابوذر, اويس قرن
و سلمان فارسى چنين روشى داشتند.(12)

ناگفته نماند همان گونه كه اشاره شد ((علا مه)) عارفان دروغين را كه طريق
رسيدن به حالات روحانى را در شيوه هايى غير از قرآن و سنت و سيره اهلبيت جستجو
مى كنند, تإييد نكرده و آنان را مطرود مى داند.

واقعيت ديگرى كه اين مفسر عارف و عالم وارسته مطرح كرده, اين است كه انسان در
فهم معانى قرآن كريم كه خيلى بلندمرتبه است و هر استعدادى قادر نيست مفاهيم
عميق آن را درك كند, بايد علاوه بر توسعه معلومات و عمق بخشيدن به آنها و فزونى
دادن به معارف به تهذيب نفس و تزكيه درون بپردازد و طريق عرفانى و راه دل به
اين بعد از معارف كمك شايان توجهى مى كند.

از نظر علا مه عرفان و قرآن از هم جدا نخواهندبود و به تعبير ايشان عرفان
تفسير انفسى قرآن است.(13)

اين نگرش علا مه ناظر به دستاوردهاى عقل, قلب و وحى و سازگارى و هماهنگى كامل
آنهاست وگرچه هر كدام را حيطه و قلمروى خاص است, اما نتايج آنها در مباحث
معرفتى با هم سازگارى دارند و توانايى شهود قلبى و درك حالات غيبى و معنوى از
راه عرفان به هيچ وجه با تعاليم دينى مغايرت ندارد.

تلقى علامه از عرفان بدين صورت است كه رابطه مخصوصى بين اصل دين و عرفان موجود
است وبه همين دليل درميان همه طوايف دينى جهان و حتى بودائى ها و برهمائى ها
اين حالات ديده مى شود.

البته علامه بااين نظريه باطل و مغلوط و مخدوش به شدت مخالف است كه مدعى
ارتباط و تإثيرپذيرى معارف دينى و تحول آنها به حسب تحول آن علوم باشد, زيرا
عقيده به اين كه طريقه عقل و كشف و شهود در فهم روايات نقش مهم ايفانموده و به
استنباط شخص از اين منابع كمك مى كند با نظر مزبور به شدت در تباين است و اصولا
با هم سنخيتى ندارند, هم چنين علامه به اينكه تنها به منابع شرعى و احاديث اهل
بيت بدون استفاده از نتايج عقلى و معارف ناشى از كشف و شهود تكيه شود, انتقاد
دارد.



ابعاد دركهاى ذوقى

يكى از راه هاى رسيدن به حيات معنوى درك هاى ذوقى و شهودى است كه نه مى توان
آنها را از راه انديشه بيان كرد و نه معانى آن را مى توان در قالب الفاظ قرارداد.
تإمل كافى در بيانات و تعاليم اسلامى و سنجيدن آنها با حال شيفته و شوريده اين
طبقه, خلاف اين تصور را به ثبوت رسانيده, مراحل كمالش را كه رهروان اين راه
مى پيمايند سربسته و به نحو كلى نشان مى دهد اگر چه براى درك حقيقى و تفصيلى آنها
راهى جز ذوق نيست, اين گروه كه با استعداد فطرى و درونى خود دلباخته جمال و
كمال نامتناهى حق مى باشند, خدا را با ((عشق)) مى پرستند نه به اميد ((ثواب)) يا
خوف از ((عقاب)).

در اثر جاذبه مهر و محبت كه دل هاى شيفته شان را فراگرفته و به ويژه پس از
شنيدن اين كه خداى متعال مى فرمايد: ((فاذكرونى اذكركم))(14); ((مرا ياد آوريد
تا به ياد شما باشم)). و نيز آيه ((الذين يذكرون الله قياما و قعودا و على
جنو(15)بهم)); به هرسوى كه برمى گردند و در هر حال كه مى باشند به ياد خدا اشتغال
دارند)).

وقتى پيام محبوب خود را در آياتى نظير ((ان فى السموات والارض لايات للمومنين)).
(16)

و يا: ((ان من شىء الا يسبح بحمده)).(17) و مى شنوند و مى فهمند كه همه موجودات
آينه هايى هستند كه هر كدام فراخور وجود خود جمال بى مثال حق را نشان مى دهد و
وقتى پيام ديگر خدا را همچون آيه ((يا إيها الانسان انك كادح الى ربك كدحا
فملاقيه(18); اى انسان به تحقيق به سوى خدايت در حركتى پس ملاقاتش خواهى كرد))
گوش مى دهند, درك مى كنند كه بر حسب آفرينش در چهارديوارى نفس خويش محصورند و
راهى جز راه نفس به خداى خود ندارند, چنين فرد اگر در ميان جمع هم باشد تنهاست
و اگر ديگران وى را در جمع مى بينند وى خود را در خلوتى خالى از اغيار مشاهده
مى كند, در اين وقت احساس مى نمايد كه در خود نيز آيينه اى است كه جمال بى مثال حق
هويداست; يعنى جز خدا ندارد.
ادامه دارد.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) ملاصدراى شيرازى, ايقاظ النائمين, با مقدمه و تصحيح محسن مويدى, ص4.
2 ) محمد اسيرى لاهيجى, مثنوى اسرار الشهود, به تصحيح برات زنجانى, ص172. اين
اثر با تصحيح و مقدمه سيد على آل داوود نيز از سوى موسسه مطالعات و تحقيقات
فرهنگى به طبع رسيده است و در اين مقاله از آن هم استفاده شده است.
3 ) انفال(8), آيه 29.
4 ) انعام (6), آيه122.
5 ) چنانچه حضرت على(ع) مى فرمايد آن كه تحت احاطه معرفت درآيد خدا نيست, اوست
كه دليل را به سوى خود هدايت مى كند. نك: بحارالانوار, ج2, ص182.
6 ) مائده(4) آيه105.
7 ) علامه طباطبايى, شيعه در اسلام, ص 67ـ66.
8 ) علامه طباطبايى, رسالت تشيع در دنياى امروز, ص 110ـ109.
9 ) همان, ص106.
10 ) همان, ص92.
11 ) شيعه در اسلام, ص64.
12 ) اسلام و انسان معاصر (مجموعه دوم مقالات فارسى علامه طباطبايى), ص86.
13 ) علامه طباطبايى در منظره عرفان نظرى و عملى, علامه حسن زاده آملى, كيهان
انديشه, شماره 26, ص9.
14 ) بقره (2) آيه 152.
15 ) آل عمران(3) آيه 151.
16 ) جاثيه (45) آيه 3.
17 ) اسرى(17) آيه44.
18 ) انشقاق (84) آيه 6.

قسمت دوم

2ـ مسائل ژئوپلتيكى آذربايجان

آذربايجان از موقعيت ژئوپلتيكى ويژه اى برخوردار است كه هم نقش مثبت و هم منفى
براى آن كشور و همسايگان خود دارد. اين عوامل ژئوپلتيكى بر امنيت ملى, سياست
خارجى, سياست داخلى, توسعه ملى و روابط آن با كشورهاى همسايه تإثير مى گذارد.
مسائل ژئوپلتيكى آذربايجان عبارتند از:



الف ) موقعيت جغرافيايى

اين كشور از حيث موقعيتى, ويژگى هاى مختلفى دارد:

1ـ در قاره آسيا قرار دارد;

2ـ جزو مجموعه حوزه ژئوپلتيكى قفقاز ـ با ويژگى هاى خاص خود ـ محسوب مى گردد;

3ـ به عنوان يكى از عناصر اصلى (پنج عنصر) نظام ژئوپلتيكى خزر شناخته مى شود;


4ـ در منطقه حايل بين دو قلمرو آسيايى و اروپايى قرار گرفته و به همين دليل
در حوزه كشش و رقابت آنها قرار دارد و تجلى تركيب دوگانه فرهنگى در آذربايجان و
حضور رقابتآميز قدرت هاى دو گانه فرامنطقه اى و جهانى وابسته به دو قلمرو مزبور
در آن مشاهده مى شود و در نتيجه سياست خارجى ناثابت و تحير برانگيزى را بر
آذربايجان تحميل نموده است; 5ـ در مجموعه بلوك شرق و در حاشيه جنوبى قلمرو آن
قرار دارد و نقش اجرايى عمليات رقابت آميز قدرت هاى غرب و شرق را به عهده داشته
است; 6ـ آذربايجان بخشى از قلمرو جغرافيايى دنياى اسلام و در حاشيه شمالى آن
قرار دارد. اين كشور يكى از قلمروهاى پيشرفتگى جهان اسلام در ناحيه فرهنگى
مسيحيت است. بنابراين, روابط دنياى اسلام با جهان مسيحيت از طريق خشكى در قلمرو
قفقاز قرار دارد كه آذربايجان و تركيه حكم خط مقدم دارند و كشور ارمنستان به
عنوان زبانه قلمرو مسيحيت; همچون گوه اى دو منطقه مسلمان نشين تركيه و آذربايجان
را از همديگر جدا كرده است; 7ـآذربايجان ـ به عنوان بخشى از ناحيه منسجم
شيعه نشين جهان ـ در حاشيه شمالى آن قرار دارد و از پيوستگى ارضى برخوردار است;
8 ـ از نظر طبيعى اين كشور در حاشيه درياى مازندران واقع است و ضمن برخوردارى
از مزاياى اقتصادى آن از قلمرو توپوگرافيك قفقاز نيز بهره مند است; 9ـ آذربايجان
به درياى آزاد راه ندارد, هرچند از طريق درياى خزر و با واسطه كانال هاى ولگا ـ
دن ـ درياى سياه و نيز ولگا ـ بالتيك مى تواند با درياى مديترانه و درياى بالتيك
و مجموعا اقيانوس هاى هند و اطلس ارتباط برقرار كند, ولى اين كانال ها پاسخگوى
نيازهاى حمل و نقل ناشى از گسترش روابط اقتصادى ـ تجارى اين كشور با دنياى خارج
را ندارند و لذا نيازمند به بهره گيرى از موقعيت كشورهاى ترانزيت و واسط نظير
ايران, گرجستان و ارمنستان است. به علاوه اين كه انتقال برخى مواد مانند مواد
سوختى نفت و گاز به وسايل حمل و نقل ويژه نيازمند است كه يكى از مزيت هاى
اقتصادى آذربايجان در تجارت بين الملل محسوب مى شود. جابه جايى اين مواد نيازمند
خطوط انتقال خاص است كه به هر حال بايد از كشور حائل يا ترانزيت گذر كند و سه
كشور ياد شده, نقش مهمى در سرنوشت آذربايجان دارند; 10 ـ آذربايجان در همسايگى
كشور جمهورى اسلامى ايران به عنوان يكى از طرف هاى درگير در نزاع بين المللى; يعنى
طرف مقابل آن قدرت هاى امريكا, انگليس و نظاير آن قرار دارند. بنابراين,
آذربايجان تازه متولد شده و ناثابت مى تواند مورد بهره بردارى رقباى جمهورى اسلامى
ايران قرار گيرد و منبع تهديد جديدى عليه جمهورى اسلامى ايران شكل گيرد.



ب ) ساختار سياسى فضا

گفتيم كه كشور آذربايجان از سه بخش تشكيل شده است كه اين امر به عنوان عامل
منفى ژئوپلتيكى در سياست داخلى و خارجى آن عمل مى كند. اين كشور از يك واحد
درونگان نامتجانس, از حيث الگوى ملت و از يك واحد برونگان متجانس و نيز از يك
پيكره اصلى و با اكثريتى متجانس تشكيل يافته است. واحد درونگان مزبور; يعنى
قره باغ, از حيث مشخصه هاى انسانى با كشور همسايه; يعنى ارمنستان تجانس دارد, ولى
از نظر قلمرو حاكميت در سرزمين آذربايجان قرار دارد. لذا به عنوان منشإ تنش در
روابط بين دو كشور همسايه عمل نموده و فرايند سياسى و بين المللى جديدى را در
منطقه ژئوپلتيكى قفقاز به وجود آورده است. واحد برونگان; يعنى نخجوان توسط
سرزمين ارمنستان به عنوان رقيب و دشمن, از سرزمين اصلى آذربايجان جدا شده است و
مسإله ارتباط و كنترل سرزمينى آن از سوى آذربايجان با مشكل رو به روست و
آذربايجان ناچار است از طريق ايران اين واحد را اداره نمايد. وضعيت نخجوان باعث
شده كه از نظر سياسى نوعى خود مختارى كسب نمايد. نخجوان هم چنين به دليل وجود
مشتركات مذهبى فرهنگى, تاريخى و قومى در ضلع جنوبى خود; يعنى ايران از يك سو و
عدم تجانس با ضلع شمالى; يعنى ارمنستان از سوى ديگر, ناچار است روابط فضايى خود
را با جمهورى اسلامى ايران توسعه دهد و لذا به دليل محصور بودن بين دو كشور
ايران و ارمنستان از يك سو و جدايى سرزمينى از آذربايجان از سوى ديگر, در شرايط
غير حسنه بودن روابط ايران و آذربايجان, امكان تمايل آن به سوى جمهورى اسلامى
ايران وجود دارد.



ج ) شكل نامتناسب كشور

آذربايجان داراى شكل نامتناسب است. اين امر با توجه به ويژگى هاى كشور دو مشكل
اساسى را پيش روى امنيت ملى آن قرار مى دهد:
مشكل اول, توپوگرافى كشور و وجود مرزهاى دريايى و خشكى و رودخانه ها مجموعا
تركيب نامتناسبى از حيث جغرافيايى نظامى را بر كشور تحميل نموده است. اين كشور
كوچك مجبور است در تمام عرصه هاى مزبور نيروهاى دفاعى و نظامى خاصى تدارك ببيند
و لذا قدرت نظامى آن تجزيه شده و هزينه برى خواهد داشت, در نتيجه از كميت و
كيفيت و كارآيى تخصصى و حرفه اى برخوردار نخواهد بود. مشكل دوم, شكل گسيخته و
غير منسجم كشور است. نگاهى به نقشه جغرافيايى نشان مى دهد كه آذربايجان از شكلى
تقريبا شش پنجه اى برخوردار است و تضرس (بريدگى) در خطوط مرزى آن زياد مشاهده
مى شود. شش پنجه اى بودن شكل كشور همراه تضرس زياد مرزها و توپوگرافى ويژه باعث
افزايش نسبت طول خطوط مرزى كشور با مساحت و نسبت جمعيتى آن مى گردد. اين امر
نيروهاى نظامى و دفاعى بيش تر و تسليحات و تإسيسات نظامى زيادترى را طلب
مى نمايد; در نتيجه هزينه هاى دفاعى افزايش و قوه نظامى و دفاعى را كاهش مى دهد.

بنابراين, دو مشكل ژئوپلتيكى مزبور بر امنيت ملى و قوه دفاعى كشور تإثير
منفى دارد و همين مسإله شايد يكى از دلايل تضعيف قوه نظامى آذربايجان در مقابل
ارمنستان ـ كه به مراتب از آن كوچك تر است ـ باشد كه باعث شده آذربايجان براى
كسب حمايت سياسى و نظامى به كشورهاى منطقه اى و جهانى و نيز همسايگان متوسل شود.
(1)

(مساحت آذربايجان 2/9 برابر ارمنستان و جمعيت آذربايجان 2/1 برابر ارمنستان
است).



د ) پتانسيل شكل يابى ملت

جمهورى آذربايجان در گذشته عضوى از واحد سياسى شوروى و فاقد دولت مستقل بوده
است. سازمان يابى يك دولت مستقل از ديد جغرافياى سياسى مستلزم وجود سرزمين و
سكنه بومى است كه از آن به ((ملت)) تعبير مى شود. ساخت اجتماعى و فرهنگى سكنه
آذربايجان داراى عناصر تجانس آفرين در جهت سازمان يابى ملت است كه مى تواند به
شكل يابى و تكامل هويت ملى كمك نمايد; همان چيزى كه در حال حاضر جامعه آذربايجان
به دنبال آن است و در مرحله گذار به سوى هويت يابى قرار دارد. عناصر كليدى و
پايه در جهت شالوده ريزى هويت ملى آذربايجان عبارتند از:

1ـ دين و مذهب كه اسلام و شيعه مى باشد;

2ـ قوميت كه ترك هستند;

3ـ زبان كه آذرى است;

4ـ انسجام اجتماعى كه به دليل اختلاط محدود با ساير اقوام و نژادها از سويى و
نيز انزواى جغرافيايى و سياسى به دليل واقع شدن بين محيطهاى جغرافيايى جداكننده
پيرامون كما كان پابرجا مانده است;

5ـ احساس علاقه به مفاخر ملى و بومى و محلى نظير شخصيت هاى علمى, شعرا, علما,
اماكن, تاريخ, قهرمانان و غير آن (موزه ادبيات ملى نظامى تجلى اين واقعيت
است)(2)

6ـ خط كه قبل از سلطه روسيه از نوع فارسى و عربى بود و در دوران سلطه روسيه
تبديل به خط ((كسريل)) شد و اخيرا دولت آذربايجان تصميم گرفته است خط لاتين
(مانند كشور تركيه) را جاىگزين آن بنمايد.(3) تغيير رسم الخط, در دوره تاريخى
كمتر از يك قرن, باعث بروز ((بحران خط)) در آذربايجان خواهد شد كه با ساير
عناصر مليت سازگارى نخواهد داشت. بنابراين, به نظر مى رسد رسم الخط فارسى ـ عربى
جاىگزين مناسب ترى براى خط مردم آذربايجان باشد.



هـ) انزواى جغرافياى سياسى

جمهورى آذربايجان در چارچوب محيطى گرفتار آمده است كه به دلايل سياسى, بين
المللى, اقتصادى و طبيعى از پيرامون مجزا شده است.
اين امر به نوعى بر تمركز و تجمع ملى و تقويت روح مليت در آن كمك مى نمايد.
نگاهى به پيرامون اين كشور مبين اين واقعيت است. در حال حاضر آذربايجان در ضلع
جنوبى با ايران مرز مشترك دارد, ولى روابط سياسى, اجتماعى و فرهنگى و اقتصادى
گسترده و حسنه ندارد. بنابراين; نتوانسته است در ضلع جنوبى خود على رغم مشتركات
فراوان فرهنگى, تاريخى و اجتماعى, شريك استراتژيكى براى خود تدارك كند. در ضلع
غربى, اين كشور با ارمنستان مرز مشترك دارد كه با آن در حال نزاع و درگيرى است
و بيش ترين احساس تهديد را نيز از سمت غرب مى نمايد.
در ضلع شرقى با مانع طبيعى آب درياى مازندران رو به روست كه به دليل فقدان
رژيم حقوقى مشخص و نبودن ديدگاه هاى مشترك و هم چنين نبود سازمان فضايى ـ
ارتباطى گسترده بين كشورهاى ساحلى منطقه, نوعى انزوا و جدايى بر آذربايجان
تحميل شده است. در ضلع شمالى با دو كشور روسيه و گرجستان هم مرز است كه روابط
آن با روسيه چندان حسنه نبوده و فراز و نشيب دارد, علاوه بر آن بر اساس ديدگاه
عمومى مردم آذربايجان روسيه يك كشور استعمارگر و سلطه گر شناخته مى شود و لذا
نسبت به حضور و نقش روسيه در آذربايجان نوعى تنفر عمومى وجود دارد. رابطه
گرجستان با آذربايجان متناسب است و دچار فراز و نشيب نگرديده است و ضرورت هاى
ژئواستراتژيك; نظير امكان دست يابى به درياى مديترانه و سياه براى انتقال نفت
صادراتى آذربايجان و هم چنين كاهش فشار سياسى و نظامى از سوى روسيه و ارمنستان
باعث مى شود كه دولت آذربايجان با گرجستان روابط حسنه اى داشته باشد و براى آن
تضمين هاى پايدار ايجاد نمايد. بنابراين, ملاحظه مى شود كه نوع رابطه آذربايجان با
ايران و روسيه و ارمنستان و نيز مانع طبيعى درياى مازندران آذربايجان را در
انزواى جغرافيايى قرار مى دهد و تنها محور باكو ـ تفليس, گريزگاه آذربايجان از
اين انزواست, هرچند گرجستان و تفليس نيز در سواحل غربى خود در درياى سياه مشكلات
ژئوپلتيكى خاصى دارند كه شاخص عمده آن داعيه استقلال طلبى مناطق ساحل غربى
گرجستان; مانند آبخازستان مى باشد.

ادامه دارد


پاورقي ها:پانوشت ها:
1 ) راهنماى كشورهاى مستقل مشترك المنافع, گيتاشناسى, تهران, 1374, ص7.
2 ) مشاهدات نگارنده, تيرماه 1376.
3 ) اظهارات معاون رايزنى فرهنگى ج.ا. ايران, تير1376.

قسمت دوم

ب ) آرمان هاى سياسى انقلاب اسلامى

تحول در ساختار سياسى نمود اوليه هر انقلاب سياسى است, لذا مى بينيم كه داعيه
رهبران انقلابى ما نيز آن بود كه از پى خرابى نظام شاهنشاهى, نظام تازه اى را
آورده اند كه آرمان هاى ويژه خود را دارد. گفتنى است كه تإسيس چنين نظامى اساسا
بزرگ ترين آرمان سياسى امام(ره) را تشكيل مى داد, چرا كه بعد از حكومت اسلامى حضرت
اميرالمومنين(ع) تاريخ اسلام از داشتن يك ((حكومت اسلامى)) به زعامت ولى آگاه,
مدير و مدبر محروم مانده بود و انقلاب اسلامى زمينه حاكميت چنين نظامى را فراهم
آورد.



اول ـ تإسيس جمهورى اسلامى

((جمهورى اسلامى)) در ديدگاه امام خمينى(ره) تعريف و ويژگى هاىخاصى دارد كه از
همان ابتدا مورد تإكيد امام(ره) بود.

((حكومت اسلامى حكومتى است بر پايه قوانين اسلامى. در حكومت اسلامى استقلال كامل
حفظ مى شود, ما خواستار جمهورى اسلامى مى باشيم, جمهورى فرم و شكل حكومت را تشكيل
مى دهد و اسلامى يعنى محتواى آن فرم, كه قوانين الهى است)).(1)

لذا اعتبار جمهورى اسلامى به ((پياده كردن احكام الهى)) و ((احقاق حقوق
مستضعفان)) است و اين كه سيره عملى ((حضرت رسول(ص))) و ((اميرالمومنين(ع))) را
فراروى قرار داده, سعى در تحقق عملى آنها در عصر حاضر بنمايد.



دوم ـ احقاق حقوق مستضعفان

((حكومت اسلامى)) بنابر نص الهى, خود را موظف مى داند كه از مظلوم حمايت كرده و
بر ظالم بتازد و به نفى عملى كاربرد ((پول)) و ((قدرت)) در تعيين سياست هاى
اجرايى نظام بپردازد. لذا مى بينيم كه ايشان با صراحت تمام مى فرمايند:

((بحمدالله امروز همه دست اندركارهايمان كاخ نشين نيستند. دولت ما يك دولت
كاخ نشين نيست. آن روزى كه دولت ما توجه به كاخ پيدا كرد, آن روز است كه بايد
ما فاتحه دولت و ملت را بخوانيم… خدا نياورد آن روزى را كه سياست ما و سياست
مسوولين كشور ما پشت كردن به دفاع از محرومين و رو آوردن به حمايت از
سرمايه دارى گردد و اغنيا و ثروتمندان از اعتبار و عنايت بيشترى برخوردار بشوند.
معاذالله كه اين با سيره و روش انبيإ و اميرالمومنين و ائمه معصومين ـ عليهم
السلام ـ سازگار نيست)).(2)

تإكيد حضرت امام(ره) بر جايگاه رفيع ملت سخت كوش ايران و بيان خصال نكوى
ايشان كه در طول تاريخ اسلام كمتر سابقه دارد, در همين رهگذر انجام پذيرفته است
و اين كلام امام(ره) سرلوحه كار همه عاشقان, ((خدمت به ملت)) مى باشد كه:

((به مجلس و دولت و دست اندركاران توصيه مى كنم كه قدر اين ملت را بدانند و در
خدمت گزارى به آنان… فروگزار نكنند)).(3)



سوم ـ جلب رضايت مردم در چارچوب فرامين الهى

در نظر امام ((دولت مزاحم)) نمى تواند يك نمونه خوب از حكومت اسلامى به حساب
آيد, چرا كه حكمت جعل دولت رفع حوائج ـ دنيايى و اخروى ـ مردم است, لذا يك دولت
اسلامى آرمانى آن است كه براى مردم ايجاد زحمت نكند, بلكه با ارائه خدمات لازم,
رضايت آنها را جلب نمايد:

((ايجاد زحمت براى مردم و مخالف وظيفه عمل كردن حرام و خداى نخواسته گاهى
موجب غضب الهى مى شود… بنابراين حقيقت ملموس بايد كوشش در جلب نظر ملت
[نمود])).(4)

به همين منظور است كه امام(ره) ايجاد يك رابطه صميمى بين دولت و مردم,(5) عدم
بهانه جويى و نپرداختن به كاغذبازى(6) را جلوه هاى عملى از اين وضعيت آرمانى مورد
تإكيد قرار مى دهند.



چهارم ـ ايجاد فضايى مملو از صلح و دوستى

سياست مطلوب از ديدگاه امام(ره) آن است كه بتواند, سرانجام ((صلح و دوستى))
را در فضاى داخلى و حتى جهانى, حاكم سازد. لذا مشاهده مى شود كه حضرت امام(ره)
آرمان بلندى هم چون ((تحقق صلح جهانى)) را هدف غايى انقلاب اسلامى مطرح مى سازند:

((ما صلح مى خواهيم, ما با همه مردم دنيا صلح مى خواهيم باشيم. ما مى خواهيم
مسالمت با همه دنيا داشته باشيم)).(7)

البته روش نيل به اين هدف را امام(ره) با وضوح تمام براى كليه دولت هاى جهانى
تشريح مى نمايد تا ادعاى فوق حمل بر ضعف و سستى و يا محافظه كارى دست اندركاران
انقلاب اسلامى در ايران نگردد. لذا مى بينيم كه ايشان شعار ((نه ظلم مى كنيم و نه
مظلوم واقع مى شويم))(8) را سرلوحه برنامه سياسى انقلاب قرار داده, با تإكيد بر
رسالت الهى ((حمايت از مظلومان)) اظهار مى دارند كه در پى ايجاد يك فضاى
مسالمتآميز با ملل اسلامى(9) و تمامى مردمان جهان هستند.(10) با قبول اين روش
است كه مى توان عملكرد دوستانه ملت و دولت ايران را در قبال جامعه جهانى درك
كرد, سياستى كه مبتنى بر دوستى با هر آن دولت و ملتى است كه حداقل براساس
((اصول انسانى)) عمل مى نمايد.(11)



پنجم ـ حاكميت بلامنازع ارزش هاى الهى و نفى تمامى اولويت هاى غيراسلامى

حضرت امام(ره) از ابتداى شروع نهضت, مكررا اظهار مى داشتند كه جامعه اسلامى
بايد به آن جايى برسد كه همه خود را در قبال حضرت حق و خلق خدا مسوول بدانند و
چنان نباشد كه كسى به واسطه دوستى, دارايى, توانايى و… بخواهد از زير بار
وظايف شرعى اش شانه خالى كند.

((اين يك سفارش عمومى است كه پيش من اهميت دارد و بايد عرض بكنم به همه, به
همه قشرهاى ملت بايد عرض بكنم, با كمال دقت توجه كنيد كه يك قدم خلاف اسلام[ در
مملكت] نباشد)).(12)

اين اصل كلى, اول از همه شامل مسوولين مملكتى, روحانيان, افراد ذى نفوذ و
مراتب بعدى شامل تمامى آحاد مردم مى شود و چنان نيست كه ((مقام)) و يا ((قدرت))
كسى را معاف كرده يا تخصيص بزند, بلكه بر عكس, مسووليت فرد را زيادتر مى كند:

((با كمال دقت ملاحظه كنيد كه كسانى…به عنوان اسلام, به عنوان مسلمين, به
عنوان معممين, يك قدم خلاف برندارند… اين در نظر من از همه چيز اهميتش بيشتر
است و مسووليتش هم بيشتر)).(13)

نحوه بيان اين آرمان توسط حضرت امام(ره) نيز بسيار قابل توجه مى نمايد. ايشان
ابتدا خود را مثال مى زنند, مى فرمايند:

((اگر من, يك پايم را كنار گذاشته, كج گذاشتم ملت موظف است كه بگويند پايت را
كج گذاشتى, خودت را حفظ كن… توجه داشته باشند كه مبادا من يك وقت يك كلمه بر
خلاف مقررات اسلام بگويم,[ آنها موظفند] اعتراض كنند, بنويسند, بگويند)).(14)

سپس به مقامات دولتى اشاره كرده, مى فرمايند مردم بايد مواظب انحراف هاى
احتمالى آنها باشند:

((آن روز كه ديديد و ديدند كه انحراف در مجلس پيدا شد, انحراف از حيث قدرت
طلبى و از حيث مال طلبى, در كشور, در وزيرها پيدا شد, در رئيس جمهور پيدا شد…
آن وقت بايد جلوش را بگيرند)).(15)

و سرانجام به مردم خطاب مى نمايند كه خود ايشان نيز بايد در طريق مستقيم الهى
بوده باشند و از هرگونه خطا و لغزشى دورى نمايند.(16)



ج ) آرمان هاى اقتصادى

توجه به اصل مهم تحقق عينى ارزش هاى الهى در جامعه, نه تنها امام(ره) را از
پرداختن به مسائل معيشتى مردم باز نمى داشت, بلكه موجب آن شد تا ايشان با
رويكردى تازه به اين مهم نگاه كرده و ((آرمان تإسيس اقتصاد اسلامى)) در ايران
را طرح نمايند. بر اين اساس است كه امام(ره) اقتصاد اسلامى را چيزى متفاوت با
((سرمايه دارى)) و ((سوسياليسم))(17) معرفى كرده و از انديشمندان و علماى اسلام
مى خواهند تا هر چه سريع تر و بهتر روش, اصول و ماهيت ((اقتصاد اسلامى)) را تدوين
و تشريح نمايند.(18) با اين حال آن چه كه بديهى مى نمايد, بناى اقتصاد اسلامى بر
پايه ((عدالت)) استوار است و تحقق ((عدالت اقتصادى)) مهم ترين جزء چنين آرمان
بلندى است.



اول ـ تحقق ((عدالت اقتصادى)) در جامعه

((عدالت اقتصادى)) به زعم حضرت امام(ره) به تعديل كل ساختار اقتصادى در جامعه
منجر مى شود به طورى كه همگان به حقوق اقتصادى شرعى ـ قانونى خود مى رسند و
((گردن كلفت ها)) ديگر نمى توانند به بهانه هاى مختلف مردم را استثمار كرده, براى
خود ((زندگى اشرافى)) ترتيب دهند:

((اسلام است كه جلو منافع شخصى را مى گيرد. اسلام است كه نمى گذارد اين گردن
كلفت ها زندگى اشرافى بكنند… اسلام تعديل مى كند)).(19)

به تعبير ساده تر, حكومت اسلامى بر پايه ((عدالت)) استوار است و اين نكته ملهم
از انديشه ناب اسلامى است كه رهبران را مكلف مى سازد تا خود را در سطح ضعفاى
جامعه قرار داده, و حقوق مستضعفين را از اغنيا بستانند تا بدين ترتيب بين افراد
مختلف جامعه فاصله طبقاتى كشنده ايجاد نشود.(20) امام خمينى(ره) كه رهرو صادق
حضرت على(ع) بودند با تمسك به همين اصول است كه مى فرمايند:

((من اميدوارم كه حكومت اسلامى در ايران تشكيل شود و مزايايى كه در حكومت
اسلامى هست بر بشر روشن گردد تا بشريت بفهمد كه اولا اسلام چگونه است… طرز اجراى
عدالت به چه صورت است و شخص اول مملكت در زندگى با رعيت هيچ فرقى ندارد… اين
نوع حكومت سابقه ندارد)).(21)

و يا اين كه:

((دشمنانتان مى خواهند كه جيب هايشان پر شود و اسلام جيب پركن نيست, اسلام با
ضعفإ است. اسلام آن است كه اميرش مى فرمايد كه من مى ترسم در آن طرف مملكت يك كسى
گرسنه باشد, شايد آن جاها چيزى نداشته باشد بخورد, من بايد زندگى ام اين باشد,
خودم دلم آرام نباشد…)).(22)



دوم ـ نيل به استقلال اقتصادى

استقلال اقتصادى از آن حيث كه زمينه مناسب رشد و تعالى انسان و طرح آرمان هاى
متعالى اسلامى را در سطح جهانى, فراهم مىآورد, هميشه مورد توجه حضرت امام(ره)
بوده است, به طورى كه نيل به آن را به قيمت تحمل سختى ها و مرارت هاى بسيار تكليف
شرعى ـ ملى ملت و دولت, معرفى مى نمايند:

((مردم وفادار و انقلابى كشورمان براى به دست آوردن استقلال واقعى و رسيدن به
خودكفايى, خيلى بيش از اينها آماده صبر و فداكارى هستند و من مطمئنم كه ملت
عزيز ايران يك لحظه استقلال و عزت خود را با هزار سال زندگى در ناز و نعمت ولى
وابسته به اجانب و بيگانگان معاوضه نمى كنند)).(23)

نكته قابل توجه آن كه, اقتصاد در بينش امام(ره) نهايتا ابزارى مفيد و كارآمد
است كه به هيچ وجه جنبه ((زيربنايى))(24) پيدا نمى كند, لذا آرمان اقتصادى انقلاب
اسلامى وصول به حالتى است كه در آن بر اساس ((توحيد)) ـ كه زير بنا را تشكيل
مى دهد ـ ساختار اقتصادى به شكلى سامان بيابد كه اولا خودكفا باشد و ثانيا بستر
مناسب رشد معنوى انسان ها را با برآوردن نيازهاى مشروعشان, فراهم آورد. به همين
دليل است كه در آخرين وصاياى امام(ره) آمده است:

((وصيت من به همه, آن است كه با ياد خداى متعال به سوى خودشناسى و خودكفايى و
استقلال با همه ابعادش به پيش رويد, و بى ترديد دست خدا با شماست)).(25)



نتيجه گيرى

((انقلاب اسلامى ايران)) به رهبرى حضرت امام خمينى(ره) در اداى تكليف شرعى
آنانى كه با خدا عهد بسته بودند ـ كه بر سيرى ظالم و گرسنگى مظلوم صبر نكرده و
تا احقاق حق مستضعفان و تحقق عينى ارزش هاى الهى بر روى زمين لحظه اى از پاى
ننشينند.(26) در ايران به وقوع پيوست. البته در پرتو همين انگيزه الهى, انقلاب
اسلامى تحقق عينى آرمان هاى متعاليى را در درون خود مى پرورانيد كه وجود آنها به
تن خسته محرومان و عاشقان ارزش هاى الهى, گرما مى بخشيد. اگرچه براى آگاهى از اين
آرمان ها طرق متعددى وجود دارد وليكن چشمه سار زلال كلام امام(ره) معمولا بهترين
منبع براى نيل به اين هدف ارزيابى مى شود و به همين سبب در نوشتار حاضر ضمن
بررسى مجموعه فرمايشات حضرت امام(ره) سعى شد, اهم آرمان هاى انقلاب استخراج,
دسته بندى و عرضه گردند. اين كار دو فايده مهم مى تواند داشته باشد:

نخست آن كه: مقاله تذكارى است براى آنانى كه سعى دارند با شناسايى خط اصيل
انقلاب و معرفى آن به جامعه, از انحراف احتمالى آن ممانعت به عمل آورند.

دوم آن كه: آگاهى از اين آرمان ها ضمانتى است براى اجراى صحيح برنامه هاى آتى
انقلاب, چرا كه اصول مورد اشاره همگى جنبه كلى دارند و به عبارتى ((راه انقلاب))
را در فرداى حياتش به ما نشان مى دهند. اين آرمان ها به ما مى گويند كه اگر حضرت
امام(ره) در قيد حيات بودند, در قبال مسائل پيش آمده چه سياستى را پيشه خود
مى ساختند و از اين طريق كمكى هستند براى دست اندركاران اجرايى انقلاب.

با توجه به آن چه گفته شد آرمان هاى مورد نظر حضرت امام(ره) را در سه بخش عمده
مورد بررسى قرار داديم و به اين نتيجه رسيديم كه امام (ره) ضمن عنايت به ((وجه
الله)), با واقع گرايى خاص خود, نيازهاى دنيوى و اخروى يك جامعه اسلامى را لحاظ
كرده, آرمان هاى متناسب هريك را در طول دوره حياتى شان ترسيم نمودند. به اين
ترتيب نخست به حوزه تربيت و فرهنگ پرداختيم, ضمن تإكيد بر دو عنصر فرد و
جامعه, آرمان ((پرورش انسان هايى فرهيخته در جامعه اى خداپسند)) را طرح نموديم كه
غايت انقلاب اسلامى را شكل مى دهد. امام(ره) در همين رهگذر به دو حوزه مهم ديگر,
يعنى سياست و اقتصاد اشاره مى نمايند و از تحقق عدالت سياسى و اقتصادى, تإسيس
يك جمهورى اسلامى مستقل و مقتدر كه در آن آزادىهاى شرعى براى همگان به منظور
پرورش و تهذيب معنوى وجود دارد و گسترش اسلام به تمامى جهان, به عنوان آرمان هاى
اوليه انقلاب ياد مى نمايند. نكته قابل توجه آن كه, امام(ره) به صورت تك بعدى
انسان و جامعه اسلامى را مورد بررسى قرار نمى دهند, بلكه كليه نيازهاى دنيوى و
اخروى او را مد نظر قرار داده و سعى مى نمايند در ارائه آرمان ها, ديدگاهى جامع و
مانع را ترسيم كنند.
نمودار ذيل ضمن آن كه آرمان هاى انقلاب اسلامى از ديدگاه حضرت امام(ره) را به ما
مى شناساند, كليت و وحدت درونى آنها را نيز به خوبى نشان مى دهد.


پاورقي ها:پانوشت ها:
1 ) صحيفه نور, ج4, ص157.
2 ) همان, ج20, ص129.
3 ) وصيت نامه سياسى الهى حضرت امام (ره) پيشين, ص13.
4 ) همان, ص21.
5 ) امام خمينى(ره): ((شما كارى نكنيد كه مردم از شما بترسند, شما كارى بكنيد
كه مردم به شما متوجه بشوند… كارى بكنيد كه دل مردم را به دست بياوريد)).
(صحيفه نور, ج7, ص253)
6 ) امام خمينى(ره): ((به مسوولين محترم جمهورى اسلامى ايران براى چندمين بار
سفارش مى كنم و اين نصيحت و سفارش من هميشگى است كه… در شرايط كنونى و
آينده هاى دور… از بهانه جويى و سنگ اندازى و مانع تراشى و كاغذ بازى كه مانع
رشد … ملت دلاور اسلام است, خوددارى ورزند)). (صحيفه نور, ج19, ص297)
7 ) صحيفه نور, ج18, ص231.
8 ) همان, ج14, ص66 و ج12, ص269.
9 ) همان, ج1, ص120.
10 ) امام خمينى(ره): ((ما با هيچ ملتى بد نيستيم… اسلام براى همه است,
دلسوز براى بشر است…)). (صحيفه نور, ج10, ص164)
11 ) حضرت امام (ره) فرموده اند كه: ((ما با هر كس كه به طور انسانى رفتار كند
ـ ما با او ـ دوستيم)). (صحيفه نور, ج10, ص164) و همين قيد دول ستمگرى هم چون
اسرائيل را از آرمان فوق مستثنا مى نمايد.
12 ) صحيفه نور, ج7, ص33.
13 ) همان.
14 ) همان, ج7, ص34.
15 ) همان, ج16, ص 30ـ4.
16 ) وصيت نامه سياسى الهى حضرت امام(ره), پيشين, ص14.
17 ) وصيت نامه سياسى الهى حضرت امام (ره).
18 ) صحيفه نور, ج20, ص128.
19 ) همان, ج4, ص272.
20 ) امام على(ع): ((خداى تعالى به پيشوايان حق واجب گردانيده كه خود را با
مردمان تنگدست برابر نهند تا اين كه فقير و تنگدست را پريشانيش فشار نياورد,
نگران نسازد)). (نهج البلاغه, فيض الاسلام, خطبه200, ص664)
21 ) صحيفه نور, ج3, ص84.
22 ) همان, ج7, ص146.
23 ) همان, ج21, ص56.
24 ) امام خمينى: ((آنها كه دم از اقتصاد مى زنند و زيربناى همه چيز را اقتصاد
مى دانند, آنها از باب اين كه انسان را نمى دانند يعنى چه, خيال مى كنند كه انسان
هم يك حيوانى است… حيوان هم همه چيزش فداى اقتصادش است. زيربنا[ در نظام ما] توحيد است)). (صحيفه نور, ج9, ص72)
25 ) همان, ج21, ص204.

موارد مصرف فىء

و ما افإ الله على رسوله منهم فما إوجفتم عليه من خيل و لا ركاب ولكن الله
يسلط رسله على من يشإ والله على كل شىء قدير ما إفإ الله على رسوله من
إهل القرى فلله و للرسول و لذى القربى واليتامى والمساكين وابن السبيل كى
لايكون دوله بين الاغنيإ منكم و ما آتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا
واتقوا الله ان الله شديد العقاب;(1)

و آنچه را خدا از آنان به رسم غنيمت عايد پيامبر خود گردانيد[ شما براى تصاحب
آن] اسب يا شترى بر آن نتاختيد, ولى خدا فرستادگانش را بر هر كه بخواهد چيره
مى گرداند و خدا بر هر كارى تواناست.

آنچه را خداوند از اهل اين آبادىها به رسولش بازگرداند, از آن خدا و رسول و
خويشاوندان او, و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان است, تا (اين اموال عظيم)
در ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد! آنچه را رسول خدا براى شما آورده
بگيريد (و اجرا كنيد), و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد; و از (مخالفت) خدا
بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!))

در آيه اول سخن از بيان مصرف نيست بلكه سخن از دفع توقع است, وقتى يهوديان
بنى نضير جلاى وطن كردند و اموالشان ماند و رسول خدا(ص) آنها را بين مهاجرين
توزيع كرد و چيزى به انصار نداد (مگر به سه نفر انصارى كه خيلى مستمند بودند)
شايد عده اى سوال مى كردند كه چرا رسول خدا اين اموال را عادلانه بين همه توزيع
نكرد؟ آيه نازل شد كه اين كار ربطى به شما ندارد, شما دسترنجى نداريد ((و ما
افإ الله على رسوله منهم فما اوجفتم عليه من خيل ولا ركاب)) شما يك چند قدم
پياده تا قلعه هاى بنى نضير رفتيد و كار با امداد غيبى گذشت نه با جنگ شما, پس
حقى نداريد و هر كارى كه رسول خدا در اموال يهوديان بنى نضير كرد رإيش نافذ است.


اما به عنوان اصل كلى آيه بعد نازل شده است كه بدون ((واو)) هست و نفرموده
((و ما افإ الله)) چون دنباله همان مطلب است فرمود: ((ما افإ الله على رسوله
من اهل القرى)). قبل از اين كه به آن آيه بعد برسيم تتمه اين آيه آن است كه خدا
فرمود: ((لكن الله يسلط رسله على من يشإ))

خداى سبحان هرجايى كه امداد غيبى لازم باشد آن را امضا مى كند چه اين كه شما در
جريان فتح مكه هم با امداد غيبى پيروز شديد. در سوره فتح مى فرمايد: ((و هو الذى
كف ايديهم عنكم و ايديكم عنهم ببطن مكه من بعد ان اظفركم عليهم و كان الله بما
تعملون بصيرا هم الذين كفروا و صدوكم عن المسجد الحرام والهدى معكوفا ان يبلغ
محله))(2) فرمود: كفار مكه همان مقتدرانى بودند كه نگذاشتند شما به مكه برويد و
حجتان را انجام بدهيد. او بود كه بدون خون ريزى مسإله را حل كرده است.

پس خدا هرگاه صلاح بداند امداد غيبى را بدون خون ريزى نازل مى كند ((ولكن الله
يسلط رسله على من يشإ)) كه نمونه اين هم بعدها در جريان فتح مكه اتفاق افتاد و
قبلا هم اين ها مشاهده كرده اند.

اما كريمه ((ما افإ الله على رسوله)) براى بيان موارد مصرف فىء است كه
عبارت اند از: خدا, رسول, ذى القربى, يتيمان, مسكينان, و در راه ماندگان: ((ما
إفإ الله على رسوله من اهل القرى فلله و للرسول و لذى القربى واليتامى
والمساكين وابن السبيل كى لايكون دوله بين الاغنيإ منكم)). فىء, قسمى از اقسام
انفال است براى انفال يك حكم جدايى است و فىء, حكم مطلق انفال را ندارد چون فىء
قسمى از اقسام انفال است و حكم مختص دارد. انفال فقط مال خدا و پيامبر است ديگر
سخن از يتامى و مساكين و ابنإ السبيل و امثال ذلك نيست اما فىء چون قسمى از
اقسام انفال است و حكم جدايى دارد لذا هم در قرآن جداگانه بحث شد, هم در
كتاب هاى فقهى. فىء گرچه در باب انفال بحث مى شود اما يك مسإله خاصى را به خود
اختصاص داده است فرمود: ((ما افإ الله على رسوله من اهل القرى فلله و للرسول))
اين كلمه ((لله)) را نوعا علماى اهل سنت مى گويند براى تبرك است ولى اماميه به
تبعيت از ائمه ـ عليهم السلام ـ مى فرمايند اين براى بيان سهم است كه يكى از سهام
براى ذات مبارك اقدس اله است. اين كه خداى سبحان خود را سهيم مى داند براى آن
است كه به اين مسإله بها بدهد نه اين كه براى تبرك محض باشد. گاهى در احكام
تكليفى و يا وضعى, خداوند خود را سهيم مى داند تا به آن حكم حرمت بيشترى بدهد.
درباره حكم تكليفى نظير همان اول سوره نسإ است كه فرمود: ((اتقوا الله الذى
تسإلون به والارحام))(3) فرمود: از خدا و ارحامتان بپرهيزيد. در اين جا ذكر نام
خدا فقط براى تبرك نيست بلكه تقواى از خدا واجب تكليفى است, اين كه فرمود:
((اتقوا الله الذى تسإلون به والارحام)) براى اين كه به اين صله رحم, حرمت و
بهإ بدهد نام خداى سبحان در كنار او ذكر شده است. گرچه نام خدا هركجا ذكر بشود
بركت را به همراه دارد اما اين حكم تكليفى را هم دارد. هم اتقوا الله, واجب است
و هم اتقوا الارحام.

بين انفال و فىء, كه جزء انفال است, (و يا زكات) فرق است, در زكات خدا سهيم
است, در فىء و انفال هم خدا سهيم است; اما تعبير گوناگون است براى اين كه مال
دو سنخ است. درباره زكات نمى فرمايد: انما الصدقات لله و للفقرإ و للمساكين يكى
از مصارف هشت گانه زكات همان فى سبيل الله است, نام خدا برده مى شود اما به
عنوان فى سبيل الله در وسط مصارف هشت گانه, ولى مسئله انفال و فىء چون حرمت خاص
دارد و مال مخصوصى است اول نام خدا ذكر مى شود كه: ((ما إفإ الله على رسوله من
اهل القرى فلله)) پس اين كلمه ((الله)) به عنوان تبرك نيست كه پى آمد تكليفى يا
وضعى نداشته باشد بلكه حكم وضعى است و به دنبالش هم حكم تكليفى يعنى يكى از اين
سهام شش گانه به خدا تعلق دارد و تخلف از اين هم معصيت خواهد بود منتها مجرى كار
خدا, نماينده خدا و خليفه خداست, امام مسلمين هرگز نماينده مردم نيست كه وكيل
مردم بشود بلكه نماينده خداست و نائب ولى عصر است, لذا ولى مردم مى شود نه وكيل
مردم. لذا در ابتداى اين حكم فرمود: ((ما إفإ الله على رسوله من إهل القرى
فلله)) و اگر چنان چه بگوييم اين كلمه ((لله)) براى تبرك است و سهمى ندارد دليل
مى خواهد, در حالى كه دليل به عكس است.



ذى القربى

ذى القربى يقينا عام نيست; يعنى منظور اين نيست كه به فاميل ها و اقرباى خود
شما مومنين بدهيد وگرنه معنايش اين بود كه به همه مومنين برسد چون هر كسى
اقربايى دارد شما اقربايى داريد و اقرباى ديگران هم هستيد پس اين ذىالقربى
مقصود ذى القرباى خود رسول است ((واليتامى والمساكين وابن السبيل)) از اين كلمه
ذى القربى مى شود استفاده كرد به قرينه عقلى و شواهد ديگر مقصود از قربى قرباى
حضرت رسول(ص) است.

اما درباره يتامى و مساكين و ابن سبيل كه سيادت شرط است بايد با روايت فهميده
بشود.

سخنى از مرحوم سيد مرتضى(ره) نقل شده و آن اين كه: سر اين كه يتامى و مساكين
به صيغه جمع ياد شد و ذى القربى مفرد, آن است كه امام بعد از رسول(ص) در هر
عصرى يك نفر است, و چون ائمه يكى پس از ديگرى امامت را به عهده داشتند لذا در
اين كريمه نفرمود: و ((لذوى القربى)) بلكه فرمود ((و لذى القربى)) اما درباره
يتامى و مساكين جمع آورد. گرچه اين نكته دور از لطافت ادبى نيست اما احتمال اين
كه اين ذىالقربى جنس باشد هست, چه اين كه ابن السبيل را هم مفرد آورده, نفرمود
وابنإ السبيل. اين ابن السبيل هم در اين آيه مفرد است هم در آيات ديگر. با اين
مقدار نمى توان استنباط كرد كه منظور, امامت فردى است چون در هر عصرى يك نفر
زعيم مردم است. منظور از اين قربى در قرآن كريم وقتى قرينه اى همراه نباشد همان
قرباى رسول خدا(ص) است كه: ((قل لا إسئلكم عليه إجرا الا الموده فى القربى))(4)
اين مشخص است كه منظور, قرباى رسول اكرم است. چه اين كه در سوره مباركه اسرإ
هم وقتى اين آيه نازل شد كه ((و آت ذا القربى حقه))(5) سوال شده است از جبرئيل
ـ سلام الله عليه ـ كه منظور از اين ((ذاالقربى)) كيست؟ فرمود: فاطمه ـ صلوات
الله عليها ـ است. دنبال آيه دارد: ((والمساكين وابن السبيل)), مسكين و ابن
سبيل مشخص است اماذوى القربى يعنى فاميل, يعنى رحم كه در او فقر, شرط نيست.
همان طورى كه در رسول الله, فقر شرط نيست, در ذى القربى هم فقر شرط نيست. اما
مسإله يتامى و مساكين و ابنإ السبيل بايد فقير باشند. ذى القربى حق حكومتى
اينهاست نه حق معيشتى, لذا در ذى القربى فقر شرط نشده اما در آنها فقر شرط است.


از اين كريمه ((و آت ذا القربى حقه)) به انضمام روايات استفاده مى شود كه
منظور از ذى القربى اهل بيت ـ عليهم السلام ـ هستند. وقتى اين آيه ((و آت
ذاالقربى حقه)) نازل شد رسول خدا از جبرئيل ـ سلام الله عليهما ـ سوال كرد كه
منظور از ذى القربى كيست؟ فرمود: فاطمه ـ صلوات الله عليها ـ. اين بود كه حضرت
را احضار كرد و فدك را به او داد و شد نحله او. مسكين و ابن السبيل حكمش مشخص
است. و در جريان مسافرت امام سجاد ـ سلام الله عليهم ـ به شام هم كاملا روشن است
كه حضرت به آن مرد شامى فرمود: اگر قرآن مى دانى اين آيه را بخوان (وآت ذاالقربى
حقه) ما همان ذىالقربى هستيم. پس اين ذاالقربى به كمك روايات, با شاهد داخلى
معلوم مى شود كه منظور قرباى خود رسول اكرم(ص) است و در اينها فقر شرط نيست اما
نه براى آن است كه اينها مال را بگيرند كه بشود ((دوله بين الاغنيإ منكم)) بلكه
براى آن است كه مال را بگيرند تا مسلمين را اداره كنند.



ديدگاه ها درباره موارد مصرف فىء

اختلاف ديگرى كه بين عامه و خاصه هست اين است كه بسيارى از آنها گذشته از اين
كه اين سهم را پنج قسم كردند, نه شش قسم, مى گويند:
بعد از ارتحال رسول اكرم(ص) سهم رسول و سهم ذى القربى از بين مى رود و فقط
مصرف يتامى و مساكين و ابنإ سبيل مى ماند, البته بعضى از آنان هم پذيرفته اند
كه, اين سهم باقى است. اما علماى خاصه به تبعيت از تعليمات اهل بيت(ع) معتقدند:
آن چه كه سهم خداست به عنوان فى سبيل الله در اختيار رسول الله است و آن چه كه
سهم رسول الله است بعد از ارتحال آن حضرت به ذى القربى يعنى ائمه ـ عليهم السلام
ـ مى رسد.

آياتى كه مصرف مال را بيان مى كند چهار گروه است: آيات خمس, آيات انفال, آيات
غنيمت و آيات زكات. (در آيه زكات ديگر سخن از فىء و انفال نيست).

خمس و انفال در سوره مباركه انفال است. در آيه اول سوره انفال موضوع انفال را
ذكر مى كند: ((يسئلونك عن الانفال قل الانفال لله و الرسول)) سوال از توزيع انفال
است كه شامل فىء و غير فىء مى شود.



اقسام مال

مال در اسلام چند قسم است: مال دولت, مال مردم و مال اشخاص. مال اشخاص همان
است كه هر كسى از دست رنج خود فراهم مى كند يا به او ارث مى رسد و يا به او
مى بخشند و مانند آن. مال ملت و مال امت همان است كه مى گويند ((فىء للمسلمين))
كه اين اختصاص به شخص معين ندارد. به اراضى مفتوحه عنوه و امثال ذلك مى گويند
((فىء للمسلمين)) اينها مال ملت هستند نه مال شخص معين. منتها براى حفظ نظام,
ولى مسلمين مسوول حفظ و تنظيم و توزيع است. قسم سوم اموال دولتى است كه اصلا مال
اشخاص نيست, نه مال شخص است نه مال امت و ملت. انفال; يعنى آن چه كه به نام
درياها و كناره هاى درياها و اراضى موات و جنگل ها و اين گونه از امور و ارث كسى
كه وارث ندارد و اشياى قيمتى سلاطينى كه مرده اند يا زمينى كه صاحبانش از آن صرف
نظر كرده و كوچ كرده اند. اينها نه مال شخص است نه مال ملت, بلكه فقط مال دولت
اسلامى است و در اختيار ولايت و ولى مسلمين است. خمس هم از همين قبيل است, اين
چنين نيست كه اين 15 مال شخص معين باشد يا مال امت اسلامى باشد بلكه مال امام و
مقام دولت است. آن هم اختلاف نظر هست كه آيا كسانى كه در زمان غيبت به سر
مى برند, شخصيت حقيقى آنها كه هيچ سهمى ندارد چون يك فرد عادى است و اگرسهمى
داشت بايد خود ارث مى بردند و به ديگران ارث مى دادند, بلكه سخن از شخصيت حقوقى
آنان است يعنى امامت آنها. آيا امامت و ولايت و رهبرى (شخصيت حقوقى) آنان مالك
اين اموال است يا متولى اين اموال. اگر امام معصوم ـ سلام الله عليه ـ باشد
شخصيت حقوقى آن امام يعنى امامت مالك اموال يعنى انفال, فىء, خمس و امثال آن
است. و اگر امام معصوم نباشد شخصيت حقوقى ولى مسلمين متولى اخذ, حفظ و توزيع
عادلانه اموال است; مثل اموال موقوفه كه متولى, ولى اخذ و حفظ و توزيع است نه
اين كه مالك باشد. متولى نقشى در گرفتن و محافظت كردن و مصرف نمودن در مورد وقف
دارد وگرنه ملك متولى نيست. اين كسى كه رهبر مسلمين است مالك وجوهات نخواهد شد
بلكه متولى وجوهات است, و فقط ائمه معصومين ـ سلام الله عليهم ـ مالك هستند.

ذى القربى يعنى ائمه ـ عليهم السلام ـ كه به جاى رسول مى نشينند. دربارء نايبان
آنها, بايد گفت كه آنان نايب مالك حقيقى اند و ولى در اخذ و صرف هستند:
((يسئلونك عن الانفال قل الانفال لله و الرسول)).

پس مال در اسلام به سه قسم تقسيم مى شود: شخصى, عمومى و دولتى. فىء چون قسمى از
انفال است و حكم جدا دارد براى او حكم جداگانه اى آمده است.



درباره خمس

غنيمت حكمش با فىء و انفال فرق مى كند. آيه41 سوره انفال اين است كه:
((واعلموا انما غنمتم من شىء فان لله خمسه و للرسول و لذى القربى واليتامى
والمساكين و ابن السبيل ان كنتم آمنتم بالله و ما انزلنا على عبدنا يوم الفرقان
يوم التقى الجمعان والله على كل شىء قدير)) غنيمت اختصاص به غنائم جنگى ندارد
يعنى آن چه كه شما بهره برديد مصداق كاملش البته غنائم جنگى است. در غنيمت همه
آنها مال امام نيست بلكه چهار پنجم آن مال آنهايى است كه مقاتله كرده اند و
مانند آن,يك پنجم آن مال خدا و پيامبر و ذى القربى و يتامى و مساكين و ابن
السبيل است. و اين غنيمت چون مهم است خدا هم براى اثبات آن, تإكيدات فراوانى
كرده است و آنهايى كه اين مال ها را نمى پردازند و به نفع خود جمع مى كنند تهديد
كرده است. براى اهميت اين مسإله, نخست فرمود: ((واعلموا)) اين كلمه
((واعلموا)) نشانه اهميت مطلب است, بعد با جمله اسميه و حرف تإكيد ياد كرد و
در پايان هم فرمود ((ان كنتم آمنتم بالله)). اين سه نكته تإكيدى, نشانه اهميت
پرداخت خمس است. درباره زكات اين چنين نيست, در زكات سهمى هم براى خدا هست اما
نه به عنوان ((لله)) بلكه به عنوان ((فى سبيل الله)) چون درباره زكات مى فرمايد:
((انما الصدقات للفقرإ والمساكين والعاملين عليها والمولفه قلوبهم و فى
الرقاب والغارمين و فى سبيل الله و ابن السبيل فريضه من الله والله عليم حكيم)).
(6)

((مولفه قلوبهم)) كه يكى از مصارف هشت گانه زكات است نه براى آن است كه واقعا
قلب آنها با مال با مسلمين يكسان بشود كه با آيه: ((لو انفقت ما فى الارض جميعا
ما الفت بين قلوبهم))(7) در تنافى باشد بلكه براى تقليل عداوت آنهاست كه آنها
كمتر كارشكنى بكنند. نشانه اش اين است كه اين مولفه قلوبهم نوعا كفرشان تبديل به
نفاق شد, اينها قبل از فتح مكه و دريافت سهم مولفه قلوبهم كافر بودند بعد هم
منافق شدند.



عاقبت نپرداختن وجوه شرعى

پس خداوند سبحان توزيع اموال را به صورت هاى گوناگون فىء, انفال, خمس و زكات
مشخص كرده است. كسانى كه اين وجوه شرعى را نمى پردازند در سوره مباركه مائده
آنها را تهديد كرده است, در آيه 34 سوره توبه مى فرمايد: ((يا ايها الذين آمنوا
ان كثيرا من الاحبار والرهبان ليإكلون اموال الناس بالباطل و يصدون عن سبيل
الله)) آن بهشت فروشى ها و توبه فروشى ها و شفاعت فروشى ها و امثال آن كه در دربار
ديگران و در كليسا و كنيسه بود, زمينه اين گونه آيات را فراهم كرده است. در
ادامه فرمود: ((والذين يكنزون الذهب والفضه و لاينفقونها فى سبيل الله فبشرهم
بعذاب اليم)) چه موقع عذاب اليم هست؟ ((يوم يحمى عليها فى نار جهنم فتكوى بها
جباههم و جنوبهم و ظهورهم هذا ما كنزتم لانفسكم فذوقوا ما كنتم تكنزون)). خداوند
متعال درباره آنانى كه مال اندوزى مى كنند و حقوق شرعى خود را ادا نمى كنند,
مى فرمايد كه اين اموال شما اگر پول است به صورت اسكناس نسوز در مىآيد و اگر سكه
است به صورت يك سكه گداخته غير قابل ذوب در مىآيد و بر بدن هايتان چسبيده مى شود.
پولى كه قبلا به دست يك انسان خير بوده و در راه خير صرف كرده, در قيامت به صورت
روح و ريحان و گل درمىآيد و همان پول كه بعدها به دست يك انسان محتكر در مىآيد
و مال اندوزى مى كند, به صورت فلز گداخته درمىآيد. چون وضع قيامت غير از وضع
دنياست, مكانى كه صدها و هزارها بار به صورت هاى مختلف ميكده, مسجد, مدرسه,
خيابان, بيابان درآمده, آن روزى كه ((ان الاولين والاخرين لمجموعون الى ميقات يوم
معلوم))(8) همه همان مكان را در وضع خاص خود در حالت واحده مى بينند و اين مكان
در آن حالت يا شفاعت مى كند يا شكايت, يا گواهى مى دهد و امثال آن. در حال واحده,
مكان به شكل هاى گوناگون درمىآيد, پول به صورت هاى مختلف در مىآيد. فرمود:
((والذين يكنزون الذهب والفضه)).

سيوطى در ((درالمنثور)) و ديگران نيز نقل كرده اند كه معاويه خواست اين
((واو)) در ((والذين)) را بردارد تا ((الذين)) بيان براى همان احبار و رهبان
باشد. او با اين دسيسه مى خواست ثابت كند كه كنز كردن فقط براى احبار و رهبان
حرام است نه براى مسلمين. اين بود كه هم ابى و هم ابوذر ـ رضوان الله عليه ـ
گفتند: ((لا اضع السيف عن عاتقى حتى توضع الواو فى مكانها)) من شمشير را از دوشم
برنمى دارم مگر اين كه ((واو)) سر جايش باشد.

خلاصه اين كه: ((الذين)) يك اصل كلى است و ((واو)) آن استيناف است چه احبار و
رهبان و اهل كتاب چه اهل قرآن, هر كسى بخواهد اكتناز كند و در راه خدا انفاق
نكند ((فبشره بعذاب اليم)) كه همين مال گداخته مى شود در قيامت و مايه عذاب آن ها
مى شود.ادامه دارد


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) حشر (59) آيه6.
2 ) فتح(48) آيه24.
3 ) نسإ(4) آيه1.
4 ) شورى(42) آيه23.
5 ) اسرإ(17) آيه26.
6 ) توبه(9) آيه60.
7 ) انفال(8) آيه63.
8 ) واقعه(56) آيه50.

جهان اسلام

بگوويچ: مردم بوسنى اسلام را برگزيده اند و مليت خود را فراموش نخواهند كرد.

70 مسلمان مبارز الجزاير از سوى نيروهاى امنيتى اين كشور كشته شدند.(16/6 /
76)

127 اسلامگرا به دست نيروهاى امنيتى الجزاير به شهادت رسيدند.(19/6/76)

سيد هادى نصرالله, فرزند دبير كل حزب الله لبنان در عمليات عليه اشغالگران
صهيونيست به شهادت رسيد.

دبير كل حزب الله لبنان: خدا را سپاس مى گويم كه با شهادت فرزندم به خانواده
شهداى مقاومت اسلامى پيوستم.(23/6/76)

كودتاچيان الجزاير امام جماعت يك مسجد را در حال نماز به شهادت رساندند.(24 /
6/76)

تدريس دروس دينى در مدارس بلغارستان پس از 50 سال ممنوعيت آغاز شد.(26/6 /
76)

25 مسلمان در آلمان دستگير شدند.(29/6/76)

مادر يحيى عياش توسط رژيم صهيونيستى به حبس محكوم شد.(31/6/76)

هيكل: به مبارزات حزب الله لبنان و رهبر آن افتخار مى كنم.(5/7/76)

دو ايرانى ديگر در پاكستان توسط تروريست ها به شهادت رسيدند.

طالبان 12 شيعه را زنده در آتش سوزاندند.(6/7/76)

حزب مسلمانان اوكراين اعلام موجوديت كرد.

مسلمانان ترك مقيم آلمان با شعار ((به ديكتاتورى نظاميان پايان دهيد)) عليه
لائيك هاى تركيه دست به تظاهرات زدند.(8/7/76)

رهبر حماس از زندان رژيم صهيونيستى آزاد شد.(10/7/76)

شيخ احمد ياسين رهبر مذهبى حماس: مبارزه با صهيونيست ها تا بازپس گيرى فلسطين
ادامه خواهد داشت.(13/7/76)

لائيك ها از ورود دانشجويان محجبه به دانشگاه استانبول جلوگيرى كردند.(15/7 /
76)


داخلى

سردار سرتيپ سيد يحيى (رحيم) صفوى از سوى مقام معظم رهبرى و فرماندهى كل قوا
به فرماندهى كل سپاه پاسداران انقلاب اسلامى منصوب شد.(19/6/76)

با حكم رهبر معظم انقلاب سردار سرلشگر محسن رضايى, به عضويت مجمع تشخيص مصلحت
نظام منصوب شد.(19/6/76)

بر اساس گزارش صندوق بين المللى پول بدهى هاى معوقه ايران به 315 ميليون دلار
كاهش يافته است.(20/6/76)

رئيس جمهور: ساختار مالياتى بايد به نفع طبقات كم درآمد اصلاح شود.

آيت الله جنتى: اگر پى گيرى مسإله ثروت هاى بادآورده فراموش شود, غارت اموال
مردم دوباره شروع خواهد شد.

سپرده هاى ارزى جمهورى اسلامى ايران در خارج به 11 ميليارد دلار رسيد.(22/6 /
76)

مجلس طرح واگذارى خودرو به جانبازان بالاى 50 درصد را تصويب كرد.(23/6 /
76)

وزير امور خارجه: اصول سياست خارجى ايران مبتنى بر تعاليم اسلام, قانون اساسى
و رهنمودهاى رهبرى است.(25/6/76)

رهبر انقلاب: در اجراى برنامه هاى انقلاب و نظام اسلامى يك سر سوزن عقب نخواهيم
نشست.

دو وزارتخانه, بانك مركزى و سازمان برنامه و بودجه مسوول تدوين برنامه دو
ساله مناطق آزاد شدند.

تروريست هاى مسلح 5 دانشجوى ايرانى را در پاكستان به شهادت رساندند.

وزير كشور: تكثر و تساهل در مسائل سياسى, اجتماعى و فرهنگى موجب وحدت ملى و
رشد و شكوفايى نظام مى شود.(27/6/76)

تانك اسكورپيون براى اولين بار در كشور از هواپيما پرتاب شد.(30/6/76)

دو كشتى هلندى به دليل تخلف از مقررات بين المللى در آب هاى ايران توقيف شدند.
(31/6/76)

رهبر انقلاب: تنها ملاك ارزيابى افراد و گروه ها اهتمام يا بى مبالاتى نسبت به
ارزش هاست.

جت جنگنده ((آذرخش)) ساخت نيروى هوايى ارتش, عمليات بمباران را با موفقيت
انجام داد.

6 عامل شرارت و سلب آسايش مردم در مشهد اعدام شدند.(1/7/76)

مهندس موسوى: استكبار هم چنان در كمين انقلاب است, نبايد براى بهبود رابطه با
غرب ((تساهل)) را توصيه كنيم.

رئيس جمهور: از همه ملت مى خواهم اشتباهات دولت را گوشزد كنند و راه حل بهتر
ارائه دهند.

دو برج ساز معروف تهران به زد و بندهاى كلان خود با شهردارى اعتراف كردند.(2 /
7/76)

ايران 46 اسير عراقى را به طور يك جانبه آزاد كرد.

سرتيپ افشار: تعداد كل نيروهاى بسيجى 3 ميليون و 200 هزار نفر است.(3/7 /
76)

رئيس جمهور: توسعه كشور بايد مبتنى بر ارزش هاى دينى و فرهنگى باشد.

رئيس سازمان حفاظت محيط زيست: ميزان آلودگى خليج فارس 47 برابر آب هاى آزاد
است.(5/7/76)

مدال درجه يك هنر بر سينه طراح جنگنده آذرخش درخشيد.(7/7/76)

رئيس جمهور: بايد طورى عمل كنيم كه همه احساس كنند مسجد پناهگاه آنها است.(8
/ 7/76)

نخستين دستگاه آب شيرين كن ساخت ايران به بهره بردارى رسيد.(9/7/76)

تعداد ديگرى از مديران شهردارى تهران به اتهام فساد مالى دستگير شدند.

وزير بازرگانى: شهردارى بايد صدور مجوز براى احداث مجتمع هاى تجارى را متوقف
كند.

شهردار منطقه 20 تهران به 5 سال زندان و انفصال دائم از خدمت محكوم شد.

توسط رئيس جمهور عالى ترين نشان دانش به علامه محمد تقى جعفرى اهدا شد.(12/7
/ 76)

رئيس جمهور: مناطق آزاد بايد با رعايت ارزش ها, استقلال و منافع ملى تجربه عملى
موفقى را در اقتصاد جهانى ارائه دهند.

شهردار منطقه يك به 12 سال زندان و تبعيد و انفصال دائم از خدمت محكوم شد.(15
/ 7/76)



خارجى

آريل شارون: اسرائيل بايد بدون قيد و شرط از لبنان عقب نشينى كند.(16/6 /
76)

وزير خارجه رژيم صهيونيستى: نتانياهو عامل خشونت در منطقه است.(18/6/76)

طبق رإى يك دادگاه محلى 49 سياستمدار هندى در تخريب مسجد بابرى مقصر شناخته
شدند.(20/6/76)

بيوه رابين: اسرائيلى ها تروريست هستند.

مردم اسكاتلند به جدايى از انگليس رإى دادند.

سخنگوى وزارت امور خارجه فرانسه: آرزوى اتحاديه اروپا از سرگيرى روابط با
ايران در سطوح بالاتر است.(22/6/76)

عربستان يك كمك 10 ميليون دلارى در اختيار طالبان قرار داد.(23/6/76)

اتحاديه اروپا خواستار بازگشت بدون قيد و شرط سفراى اروپايى به تهران شد.(26
/ 6/76)

يك مقام طالبان: عربستان براى شناسايى رسمى طالبان در مجامع بين المللى قول
كمك داده است.

ژنرال عمرالبشير, مخالفان دولت سودان را مورد عفو قرار داد.(27/6/76)

ژنرال لبد: وجود بمب هاى اتمى كوچك در روسيه حقيقت دارد.

دوماى روسيه تمرين هاى نظامى ناتو در آسياى مركزى را به شدت محكوم كرد.(29/6
/ 76)

شيمون پرز: نتانياهو جنگ طلب است.

عربستان كنفرانس دوحه را تحريم كرد.(30/6/76)

نيواستريت تايمز: هيچ كشورى به اندازه آمريكا در پرورش تروريسم دست ندارد.(1
/ 7/76)

وزير امور خارجه روسيه: مهم ترين مشخصه صحنه سياسى معاصر گذر از مرحله دو قطبى
به چند قطبى است.(2/7/76)

يك خاخام يهودى به دبير كلى گروه صلح سبز آلمان برگزيده شد.

فاروغ الشرع: اعراب بر عدم شركت در كنفرانس دوحه به توافق رسيده اند.(3/7 /
76)

يلتسين: امنيت اروپا بايد بدون دخالت آمريكا تإمين شود.(5/7/76)

الاهرام: 97 درصد مردم مصر مخالف رابطه با رژيم صهيونيستى هستند.(6/7/76)

بارزانى دعوت از ارتش تركيه براى حضور در شمال عراق را تكذيب كرد.(7/7 /
76)

مدير كل آژانس بين المللى انرژى اتمى: اسرائيل مانع ايجاد خاور ميانه غير
هسته اى است.(8/7/76)

پراودا: اروپا علاقه اى به مشاركت در جنگ صليبى آمريكا عليه ايران ندارد.(12 /
7/76)

وزير خارجه قطر: برگزارى كنفرانس دوحه پاداش ما به آمريكاست!

طالبان 70 نفر را در حومه مزار شريف سر بريدند.(13/7/76)

رئيس موساد به تروريست بودن رژيم تلآويو اعتراف كرد.

گروهك تروريستى سپاه صحابه مسووليت 102 قتل را بر عهده گرفت.(14/7/76)
پاورقي ها:

بهترين ها
سقراط گفت: هيچ گنجى به از دانش نيست و هيچ دشمنى بدتر از خوى بد نيست و هيچ عزى بزرگوارتر از دانش نيست و هيچ پيرايه اى بهتر از شرم نيست.
(قابوس نامه, ص22)

دو پيغام مخالف
خنده از لطفت حكايت مى كند
ناله از قهرت شكايت مى كند
اين دو پيغام مخالف در جهان
از يكى دلبر روايت مى كند
(جلال الدين مولوى)

هيتلر و ديوانگان
هيتلر پيشواى آلمان نازى روزى براى بازديد ديوانگان به تيمارستان رفته بود, تمام ديوانگان با لباس سفيد در يك خط ايستاده و همه در كمال ادب, همان طور كه قبلا تعليم ديده بودند, به هيتلر سلام دادند; ولى در آخر صف يك نفر, اصلا سلام نداد و كوچكترين احترامى به هيتلر نگذاشت. هيتلر كه از اين ديوانه لجوج و بى ادب سخت عصبانى شده بود فرياد زد: احمق! چرا احترام نمى گذارى؟ آن مرد بلافاصله جواب داد: قربان من ديوانه نيستم من پرستارم!

ديوجانس و اسكندر
ديوجانس حكيم يونانى را اسكندر طلب كرد. او عذر خواست و پيغام فرستاد كه: تو را كبر و مناعت است و مرا صبر و قناعت تا آنها با توست, نزد من نيايى و تا اينها با من است پيش تو نيايم.

بمب اتم
يكى از بزرگترين دانشمندان اتمى عصر حاضر اوترهان آمريكايى است 85 سال دارد در سال 1938م اتم را شكافت و راه را براى ساختن سلاح هاى اتمى باز كرد او مى گويد: اگر هيتلر متوجه كشف او مى شد حتما اولين بمب اتمى را آلمانى ها منفجر مى كردند و ديگر امروز جهانى وجود نداشت.
(نوابغ علوم,ص22)

عصر نامتناهى
الكسيمندر از اولين شاگردان طالس و بعد از او قديمى ترين فيلسوف يونانى است. وى را نخستين شخص در رشته نقشه بردارى مى دانند. وى تشخيص اصل و ريشه موجودات را غير از خود مى داند و اولين كسى است كه مى گويد: به وجود آورنده هر عنصر يك عنصر نامتناهى است و در اين باره كتابى به نام ((درباره طبيعت)) دارد.
(نوابغ علوم, ص36)

حكمت پير
پيرى بود صد ساله, پشت كوژ و دو تا گشته و بر عصا تكيه كرده و مىآمد; جوانى به تمسخر وى را گفت: اى شيخ! اين كمانت بر چند خريدى تا من نيز يكى بخرم؟ پير گفت: اگر عمر يابى و صبر كنى خود رايگان به تو بخشند!
(قابوس نامه, ص41)

بلاهاى بزرگ
بوذرجمهر حكيم گويد: چهار چيز بلاى بزرگ است: اول همسايه بد; دوم عيال بسيار; سوم: زن ناسازگار; چهارم:تنگ دستى.
(قابوس نامه, ص80)
پاورقي ها:

سوال:
1ـ مجسمه سازى, از نظر امام خمينى, داراى چه حكمى است و آيا فرقى ميان مجسمه موجود جاندار (انسان يا غير انسان) و غير جاندار وجود دارد؟
2ـ آيا مصرف بيت المال در امورى مانند تبليغات, تبريكات (به مناسبت احراز مسووليت) و تسليت ها (به مناسبت درگذشت نزديكان مسوولان) و تقدير و اهداى هدايا به مسوولان دولتى, از نظر شرعى جايز است؟
3ـ شركت در ميهمانى هايى كه از طرف ارگان هاى دولتى برگزار مى شود كه متإسفانه گاهى با تدارك انواع گوناگون خوراكى ها و نوشيدنى ها از مرز اعتدال خارج مى شود, از نظر شرعى چه حكمى دارد و ما در قبال اين گونه كارها شرعا چه وظيفه اى داريم؟
(تهران, محمد جواد.الف)
پاسخ:
1ـ جاندار به نظر حضرت امام جايز نيست ولى غير جاندار اشكال ندارد.
2ـ بيت المال بايد در همان موردى كه تعيين شده است مصرف شود.
3ـ شركت اشكال ندارد ولى اگر چيزى را خلاف شرع ديديد تذكر دهيد و اگر درباره موردى احتمال بدهيد كه توجيه شرعى داشته باشد, بايد حمل بر صحت كنيد.

سوال:
1ـ چرا خداوند در قرآن كريم براى توصيف خود از ضمير ((هو)) استفاده مى كند؟ مگر براى خداوند ((هى)) و ((هو)) مطرح است (در صورتى كه هى براى مونث و هو براى مذكر است و ذات خداوند منزه از اين اوصاف و تعابير است).
2ـ چرا خداوند در بعضى آيات از ضمير ((انا)) استفاده كرده است و در برخى ديگر از آيات از ضمير ((نحن)), در صورتى كه مى دانيم ذات الهى يگانه و واحد است ولى ضمير ((نحن)) براى جمع مى باشد.
(حصارك كرج, حسن.پ)
پاسخ:
1ـ هو; اختصاص به مذكر به معناى خاص ندارد.
2ـ نحن در مواردى به كار مى رود كه افراد بزرگ مانند فرمانروايان و روسا مى خواهند كارى را كه به وسيله عوامل خود انجام داده اند, به خود نسبت دهند و تدريجا اين ضمير معناى عظمت و بزرگى به خود گرفته است. ممكن است خداوند از باب ذكر عظمت, ضمير جمع به كار برده باشد و ممكن است واقعا به لحاظ وجود عوامل طبيعى و غير طبيعى, تعبير ((نحن)) آمده باشد.

سوال:
1ـ مسإله لقاى پروردگار: در بعضى آيات قرآن تصريح شده كه خداوند گفت: هرگز مرا نخواهى ديد! ولى در جاى ديگر آمده است آنان كه به لقاى ما اميد ندارند, مانند: انعام آيه31 و يونس آيه11 چگونه توجيه مى شود؟
2ـ نصب آيه ((و ان يكاد الذين كفروا ليزلقونك بابصارهم…)) در معرض ديد مسلمين يعنى چه؟
3ـ نحوه تشخيص آيات محكمات و متشابهات در قرآن چيست؟
4ـ اين كه خداوند مى فرمايد: نگهبان براى هر فردى قرار داديم; يعنى فرشته مإمور از خطرات عينى و حوادث زندگى, شخص را نگه مى دارد يا از وسوسه شياطين[ ان كل نفس لما عليها حافظ].
(فردوس, ع)
پاسخ:
1ـ ديدن خدا مانند ديدن اجسام با همين چشم محال است, زيرا خدا جسم نيست ولى لقإ خدا به معناى رسيدن به مرحله اى كه انسان وجود خدا را كاملا احساس كند همان گونه كه خود را نيز احساس مى كند ـ حتى اگر نبيند و اين كه بالاتر از ديدن با چشم است ـ براى همگان در روز قيامت حاصل خواهد شد.
2ـ چون اين آيه به حسب بعضى تفاسير در مورد چشم زخم زدن كفار به رسول الله(ص) است, مردم براى دفع چشم زخم; آن را در جاهاى مخصوصى نصب مى كنند.
3ـ محكمات آياتى است كه معناى آنها روشن و واضح است و متشابهات آياتى است كه ابهامى دارد و لازم است با مراجعه به محكمات و روايات تفسير شوند.
4ـ از هر دو نگه مى دارد.

اراك, برادر رمضان ربانى
چهار عيد معروف اسلامى عبارتند از ((جمعه, فطر, قربان و غدير)) اما نوروز, عيد ملى ايرانيان و همه فارسى زبانان كشورهاى ديگر است و از اعياد اسلامى به شمار نمى رود.

شيراز برادر باقر.م
يكى از معيارهاى روش تحليل گروه هاى سياسى و سياستمداران, هماهنگى ميان برنامه ها و شعارها و كاركرد و رفتارهاى اجرايى آنهاست, افرادى كه شعارهايشان با اعمالشان هماهنگ نيست يا در اجراى مقاصدشان ناتوانند يا از صداقت بى بهره اند. البته نبايد فراموش كرد كه موضوع هاى سياسى, موضوع هاى سيالى هستند و هيچ سياستمدار و گروه سياسى هم مصون از خطا نيست, لكن آنچه مهم است برخورد صادقانه با پديده هاى سياسى است; يعنى خطا و جرم را از هر كسى, خطا و جرم بدانند و كار نيك را از هر كسى ـ ولو جناح رقيب ـ پسنديده تلقى كنند.

خمينى شهر, خواهر مريم. ى
1ـ در رساله ها آمده است: در وضو شستن صورت و دست ها مرتبه اول واجب و مرتبه دوم مستحب يا جايز و مرتبه سوم حرام است, مراد از شستن اين است كه آب, عضو وضو را كاملا فرا گيرد و بپوشاند و ملاك دست كشيدن نيست.
2ـ آبى كه از آفتابه يا شير به اطراف كاسه توالت مى ريزد, پاك است, مگر آن كه انسان يقين به نجاست محل برخورد داشته باشد.

دو استفتإ ذيل از مقام معظم رهبرى توسط برادر ميراحمدى, به دفتر مجله ارسال شده كه جهت اطلاع خوانندگان به چاپ مى رسد:
1ـ سوالى كه داشتم و آن اين كه حكم استفاده نوارهاى موسيقى زمان طاغوت و طاغوتى در اتوبوس ها و در سالن هاى عمومى از جمله غذاخورىها فروشگاه ها چگونه است. زيرا اكثرا ديده مى شود در اتوبوس هاى بين شهرى از اين نوارها استفاده مى شود؟
پاسخ:
بسمه تعالى
موسيقى لهوى كه متناسب با مجالس عيش و نوش و خوش گذرانى است جايز نيست.
2ـ اين جانب هنگامى كه مى بينم در اتوبوس هاى بين شهرى و مغازه ها و يا تاكسى ها از نوار موسيقى طاغوتى استفاده مى شود خود را ملزم مى دانم امر به معروف و نهى از منكر كنم. ولى اكثر مردم مى گويند در زمان امام خمينى(ره) آن حضرت نوار طاغوتى را مجاز اعلام فرموده اند. نظر حضرت عالى در اين مورد چيست؟ زيرا اكثر مردم در اين مورد دچار شك و ترديد شده اند هرچند كه ما وظيفه امر به معروف و نهى از منكر را در اين خصوص انجام مى دهيم.
پاسخ:
بسمه تعالى
موسيقى لهوى هيچ وقت تجويز نشده است.

تهران, برادر يا خواهر. م ح
1ـ ضامن پرداخت اجرت عمل و قيمت آن مواد است و غذاها حرام نيست و در مورد اختلاف اجرت بايد مصالحه كنند.
2ـ بايد از حاكم شرع اجازه تصرف گذشته را بگيرد و خمس را بپردازد.
3ـ اگر باطل بوده است بايد قضا كند.
4ـ در بعضى رساله هاى عمليه نيز توضيح داده شده است.
5ـ در روزى كه روزه واجب داريد و در حال احرام و در ايام عادت زن.

اصفهان, برادر اصغر كوراوند
درباره مقالات و مطالب مجله, مى توانيد با آدرس قم, خيابان شهدإ صندوق پستى 37185/777 شوراى نويسندگان مكاتبه كنيد.

جيرفت, برادر غلامعباس.ق
با تشكر از احساس مسووليت شما, مورد را با نيروهاى انتظامى و مسوولان شهر در ميان بگذاريد.

همدان, برادر بهمن كمرى
براى مشترك شدن مجله پاسدار اسلام مى توانيد با تكميل و ارسال فرم اشتراك (ضميمه مجله) اقدام كنيد.

كاشان, برادر توكليان
اگر كسى بخواهد در علوم اسلامى و معارف الهى متبحر شود, يكى از بهترين راه ها, تحصيل در حوزه هاى علميه است.

خرم آباد, برادر حميد رضا نوروزى
به علت طولانى بودن سوالات, از درج پاسخآنها معذوريم, لطفا به ((تفسير نمونه)) مراجعه فرماييد.

تبريز, برادر رسول جوانعلى آذر
با تشكر از حسن و ظن شما و ستاد برگزارى يادواره شهداى عزيز منطقه مارالان, از اين كه توفيق انجام وظيفه در مورد درخواست شما را نداريم, پوزش مى طلبيم.

تهران, روابط عمومى اتحاديه انجمن هاى اسلامى دانشآموزان
متإسفانه به علت دير رسيدن بيانيه مذكور, زمان درج آن سپرى شده است.

از ارسال مطالب, انتقاد, پيشنهاد و راه حل هاى برادران و خواهران زير متشكريم و از ادامه همكارى آن عزيزان سپاسگزايم.
سيد يوسف هاشمى, سيد على كلانترى (اصفهان), امين زاده(شوشتر) س.م.ش (دانشجوى كارشناسى ارشد علوم سياسى), اسفنديار حق پرست, رسول شمعانيان(اصفهان), خواهر زهرا.م(پزشك).

پاورقي ها:

پاورقي ها:

قسمت اول

مقدمه

جمهورى آذربايجان كه امروزه در كانون مباحث سياسى و ژئوپلتيكى جهان و منطقه
قرار گرفته است, در كمتر از دو قرن پيش (قبل از تجاوز روس ها به جنوب و انعقاد
عهدنامه هاى گلستان 1813م و تركمان چاى 1828م)(1) بخشى از قلمرو سرزمينى حكومت
مركزى فلات ايران را تشكيل مى داده است.

اين جمهورى در پى جدايى از سرزمين ايران در قلمرو سلطه روس ها, نخست در دوره
حكومت تزارها و سپس در دوره حكومت كمونيست ها (پس از انقلاب 1917م) قرار گرفت و
رابطه نسل هاى بعدى اين جمهورى از حيث سياسى و اجتماعى و فرهنگى با ملت ايران
قطع گرديد و الگوى رابطه جديدى كه ماهيتى سه گانه داشت, شكل گرفت; يعنى از يك
سو روابط جديدى در ابعاد مختلف با روسيه و مسكو برقرار گرديد و از سوى ديگر,
روابط درون منطقه اى در قفقاز با ساير ملل و اقوامى كه بعضا امروزه به صورت كشور
مستقل درآمده اند, به وجود آمد. شكل سوم رابطه از نوع محلى و داخلى بود كه در
واقع به دليل جدايى آن از جامعه, ملت و فرهنگ كلانترى در منطقه جنوبى خود, از
موقعيت انزواى جغرافيايى برخوردار گرديد و خرده فرهنگى بر پايه ارزش هاى دينى,
مذهبى, قومى و اجتماعى و اقتصادى نضج گرفت كه به تدريج تحت تإثير دو الگوى
مزبور; يعنى روسى و قفقازى, دچار تحول شد و غلظت خصيصه هاى خود را از دست داد;
نظير خط, آداب و شعائر و عقايد مذهبى و دينى, برخى رسوم اجتماعى و غيره. البته
برخى عناصر به همراه مفاخر بومى و محلى هم چنان زنده ماندند.

بيش ترين تإثيرپذيرى فرهنگى و سياسى جانبه آذربايجان از فرهنگ و نظام سياسى
سلطه روس است كه كمابيش در ساير جمهورىهاى مستقل شده نيز مشاهده مى گردد.

البته اين امر نتيجه منطقى رابطه يك جانبه سلطه و زيرسلطه در دو جامعه
مى باشد; يعنى به هر حال, جامعه و كشور مستعمره از الگوهاى كشور استعمارگر و
مسلط تإثير مى پذيرد و ميزان اين تإثيرپذيرى بر اساس معيارهاى جغرافيايى تفاوت
مى كند; مثلا جوامع شهرى بيش تر از جوامع روستايى آسيب پذيرند و يا مناطق دوردست و
شهرهاى كوچك تر كم تر از شهرهاى بزرگ و مناطق نزديك با كانون هاى اصلى نظام سلطه
آسيب پذيرترند. يا شهر نخست و پايتخت جامعه و كشور زيرسلطه و مستعمره, گره گاه و
نقطه اتصال مبادله داده هاى سياسى و فرهنگى و اقتصادى و غيره بين كشور مستعمره و
زيرسلطه با كشور استعمارگر و مسلط مى باشد. چنين فرآيندهايى را در رابطه قبلى
بين كشور آذربايجان با كشور روسيه و ساير اقمار آن مى توان مشاهده نمود.(2) در
عين حال جامعه آذربايجان با همه تهاجمات فرهنگى نظام سلطه, آن هم طى ساليان
دراز و همراه با پشتوانه هاى سياسى كه ظاهرا آن را دچار دگرديسى نموده است داراى
عناصر پايدار فرهنگى است كه از اصالت بومى و محلى برخوردارند; نظير گويش آذرى,
احساس قوميت ترك, دلبستگى و افتخار به مفاخر و شخصيت هاى بومى و محلى, چون نظامى
گنجوى, فضولى, خاقانى, شهريار و…(3) اعتقاد به تقدس قرآن كريم, اعتقاد به دعا
و نذر و نياز, اعتقاد به امام على(ع) و امام حسين(ع) و به ويژه مراسم با شكوه
عزادارى ماه محرم, استقبال جوانان و نوجوانان آذرى از مراسم نماز جماعت, دعاى
كميل و نماز جمعه و آموزش هاى دينى كه توسط رايزن فرهنگى ج.ا. ايران آقاى اجاق
نژاد برگزار مى شود,(4) مراجعه تدريجى مردم معتقد به فهم مسائل مذهبى, گرايش
اوليه به پوشش اسلامى از سوى برخى زنان و نظاير آن.

البته آنچه به نظر مى رسد اين است كه در جامعه آذربايجان فقر آگاهى هاى دينى و
مذهبى مردم وجود دارد. وجود عناصر فرهنگى مزبور به صورت پيدا و نهان با وجود
تلاش فرهنگى روسيه از يك سو و مغرب زمين از سوى ديگر نشان دهنده اين نكته است كه
ريشه هاى احساس هويت فرهنگى در جامعه و كشور آذربايجان نخشكيده است, بلكه نياز
به ايجاد و توسعه, فرآيند خودآگاهى و ارتقاى دانش و معنويت فرهنگ بومى و مذهبى
وجود دارد.



وضعيت جغرافيايى آذربايجان

كشور آذربايجان به دنبال فروپاشى امپراتورى شوروى, در سال 1991م اعلام استقلال
كرد(5) و در تاريخ دوم مارس 1992 به عضويت سازمان ملل متحد(6) درآمد.

آذربايجان كشورى است با مساحت 86600 كيلومتر مربع و جمعيت 7391000 نفر(7) كه
جزيى از منطقه استراتژيك قفقاز را تشكيل مى دهد; به عبارتى آذربايجان جزو مجموعه
ژئوپلتيكى قفقاز محسوب مى شود. آذربايجان در ساحل غربى درياى مازندران قرار
گرفته و يكى از بهترين شرايط آب و هوايى منطقه را داراست. سرزمين بسيار حاصل خيز
آذربايجان داراى توپوگرافى خاصى است. بخش هاى غربى و شمال غرب و جنوب شرق آن
كوهستانى و بخش هاى شرقى و مركزى آن را دشت هاى ساحلى و حاصل خيز در بر گرفته است.
جلگه معروف ((كورا)) كه سه رودخانه ((كورا)) را نيز در خود جاى داده است, يكى
از مناطق مهم و حاصل خيز اين كشور است. حاشيه شرقى كشور را تماما سواحل درياى
مازندران تشكيل مى دهد كه سكونت گاه هاى مهمى را نيز در خود جاى داده است. مهم ترين
اين سكونت گاه ها شهر ((باكو)) پايتخت كشور است و در تاريخ منطقه قفقاز نقش مهمى
به عهده داشته است.

نوار ساحلى شرق كشور از ذخاير معروف نفت آذربايجان برخوردار است كه از سال هاى
گذشته به روش هاى مختلف از آن بهره بردارى مى شده است. امروزه نيز بخش عمده منابع
عظيم نفتى قفقاز و آذربايجان در مسير همين حاشيه ساحلى و فلات قاره مربوطه در
درياى مازندران قرار دارد.

از حيث جنبه هاى انسانى, جمعيت آذربايجان را تركيبى از اقوام گوناگون تشكيل
مى دهد كه حدود 83 درصد آنها آذرى و 6 درصد ارمنى و 6 درصد روسى و 5 درصد ساير
اقوام مى باشند. بر همين اساس, اديان اسلام, مسيحى و زبان هاى آذرى, ارمنى و روسى
در آن رايج مى باشد.(8) رئيس جمهور كنونى كشور, حيدر على اف است كه از سال 1993
منصوب شده است. او از رهبران حزب كمونيست شوروى سابق و افسر ك.گ.ب بوده كه به
قول خودش پس از خروج از حزب سياسى شوروى, ضد كمونيست شده است.

واحد پول كشور ((منات)) است كه در سال جارى برابرى آن نسبت به دلار بهبود
يافته است; مثلا سال قبل يك دلار در حدود 4200 منات و در سال جارى (1376) يك دلار
در حدود 3850 منات بود و اين امر حكايت از بهتر شدن وضعيت اقتصادى كشور نسبت به
سال قبل دارد.(9)

شاخص هاى تركيب جمعيتى آذربايجان نشان مى دهد كه حدود 56 درصد جمعيت كشور شهرى
و 44 درصد روستايى است (1995) و ميزان مرگ و مير كودكان زير پنج سال حدود 33
نفر و ميزان مرگ و مير مادران هنگام زايمان حدود 29 نفر در هر صد هزار نفر است.
اميد زندگى حدود 71 سال و ميزان باسوادى, بالاى 25 سال, در حدود 96/5 درصد و
تعداد جمعيت در مقابل يك پزشك 250 نفر و تعداد تلفن براى هر ده نفر يك عدد و
شاخص توسعه انسانى در سال 1992 حدود 73% بوده است.(10) اين شاخص ها نشان دهنده
وجود شرايط مناسب تر توسعه انسانى در آذربايجان است. از نظر تقسيمات سياسى
آذربايجان از سه بخش تقسيم مى شود. بخش اصلى كه شامل كشور آذربايجان است و بر
اساس تقسيمات كشورى به چند استان و شهرستان (رايون) تقسيم مى شود. بخش هاى ديگر
عبارتند از: جمهورى خودمختار نخجوان كه واحد برونكان كشور آذربايجان را تشكيل
داده و به صورت منطقه حائل بين كشور جمهورى اسلامى ايران و كشور ارمنستان قرار
گرفته و گمرك اصلى جلفا نيز در مرز آن قرار دارد. بخش فرعى ديگر, منطقه مورد
مناقشه قره باغ است كه منشإ بحران و درگيرى بين آذربايجان و ارمنستان مى باشد.
اين منطقه كه سكنه آن اكثرا ارامنه و مسيحيان هستند به صورت واحد درونكان كشور
آذربايجان عمل مى كند و داعيه استقلال يا الحاق به كشور ارمنستان دارد و جمهورى
آذربايجان نيز آمادگى اعطاى خودمختارى در سطح بالا به آن را دارد, ولى ظاهرا
ادعاى آنها بيش از آن است و اخيرا خودشان اقدام به برگزارى انتخابات رياست
جمهورى نموده اند.(11)

الگوى ملت در آذربايجان حاكى از آن است كه اكثر قريب به اتفاق آن را مردمى
تشكيل مى دهند كه از نظر مذهبى, شيعه مذهب و از نظر قومى, ترك و از نظر زبانى,
آذرى هستند و لذا اكثريت بالاى 80 درصد آن بر اساس عناصر ملى مزبور داراى تجانس
بالا بوده و از قابليت شكل دهى به يك ملت با هويت و يكپارچه برخوردار است. در
ضمن آذربايجان پس از جمهورى اسلامى ايران, دومين كشورى در جهان است كه اكثر
جمعيت آن را شيعيان تشكيل مى دهند.ادامه دارد


پاورقي ها:پانوشت ها:
1 ) گيتا شناسى كشورها, سازمان جغرافيايى و كارتوگرافى گيتاشناسى, تهران,
1369, ص195.
2 ) مشاهدات نگارنده در تيرماه 1376.
3 ) براى نمونه مى توان به تجلى اين امور در موزه معروف نظامى شهر باكو اشاره
كرد.
4 ) مشاهدات نگارنده در تيرماه 1376.
5 ) اطلس كامل گيتاشناسى, تهران, 1374, ص12.
The United Nation at 50 U.N.1995, P.76 ( 6
Ibid , P. 76 ( 7
8 ) اطلس كامل گيتاشناسى, ص12.
9 ) مصاحبه نگارنده با چند نفر افراد مطلع در باكو, تيرماه 1376.
10) راهنماى كشورهاى مستقل مشترك المنافع, گيتاشناسى, تهران, 1374, ص7.
11 ) برنامه خبر سيماى جمهورى اسلامى ايران, 1376/6/13.
ژئوپلتيك : رابطه بين وضع و موقعيت جغرافيايى يك كشور با وضع و موقعيت
سياسى آن است.
(مهشيد مشيرى, فرهنگ زبان فارسى, ص556)

اشاره

بدون ترديد پوشش اسلامى براى زنان, از ضروريات دين مقدس اسلام است, چنان كه
آيات متعددى از قرآن بر اين مطلب دلالت دارند.(1) از طرفى مسإله حجاب يكى از
جنجالى ترين مسائل دنياى ديروز و امروز است, به ويژه طرفداران اعلاميه حقوق بشر,
كه با عنوان كردن ((تساوى حقوق زن و مرد)), پوشش را براى زن دست و پاگير
دانسته, و آن را برخلاف آزادى قلمداد و به عنوان حمايت از حقوق زن, مطرح
مى نمايند, اين مسإله را بسيار حساس نموده است, در صورتى كه پوشش اسلامى را بايد
در مجموع ابعادش مورد تجزيه و تحليل قرار داد, كه با توجه به مجموع, به نفع زن
و جامعه است, و نه تنها دست و پا گير نيست و تضادى با آزادى ندارد, بلكه زنان
در عين حفظ پوشش اسلامى, مى توانند برترين فعاليت هاى اجتماعى را داشته باشند, و
در چارچوب آزادىهاى صحيح و مقبول, از حق آزادى خود بهره مند گردند, زيرا حجاب در
اسلام به معناى پرده نشينى نيست, بلكه به معناى پوششى معقول براى جلوگيرى از
فساد, و حفظ كرامت زن است, و ما امروز در جمهورى اسلامى ايران مى بينيم كه زنان
در همه صحنه ها و عرصه ها, از مجلس قانون گذارى گرفته تا آموزش و پرورش و
بيمارستان ها و ادارات, مى توانند در چهارچوب حفظ پوشش اسلامى, به كار و تلاش
بپردازند, بى آن كه حجاب اسلامى براى تلاش هاى آنان, مشكلى ايجاد كند, و حق آزادى
صحيح آنها را تضييع نمايد.

استاد شهيد علا مه مطهرى مى نويسد: ((وظيفه پوششى كه اسلام براى زنان مقرر كرده
است, به اين معنى نيست كه آنها از خانه بيرون نروند, زندانى كردن و حبس زن در
اسلام مطرح نيست… پوشش زن در اسلام اين است كه زن در معاشرت خود با مردان, بدن
و موى خود را بپوشاند, و به جلوه گرى و خودنمايى نپردازد, آيات مربوطه همين معنى
را ذكر مى كند, و فتواى فقهإ هم مويد همين مطلب است)).(2)

و در فراز ديگر مى نويسد: ((حجاب در اسلام از يك مسإله كلى تر و اساسى ترى ريشه
مى گيرد, و آن اين است كه اسلام مى خواهد انواع التذاذهاى جنسى, چه بصرى و لمسى و
چه نوع ديگر به محيط خانوادگى و در كادر ازدواج قانونى, اختصاص يابد, اجتماع
منحصرا براى كار و فعاليت باشد, برخلاف سيستم غربى عصر حاضر, كه كار و فعاليت را
با لذت جويى هاى جنسى به هم مىآميزد, اسلام مى خواهد اين دو محيط را كاملا از يكديگر
تفكيك كند)).(3)

علا مه اقبال لاهورى در اشعار نغز خود در اين رابطه, چنين مى سرايد:

شرق را از خود برد تقليد غرب

بايد اين اقوام را تنقيد غرب

قوت مغرب نه از چنگ و رباب

نى زرقص دختران بى حجاب

نى زسحر ساحران لاله روست

نى زعريان ساق و نى از قطع موست

قوت افرنگ از علم و فن است

از همين آتش چراغش روشن است

علم و فن را اى جوان شوخ و شنگ

مغز مى بايد نه ملبوس فرنگ

با اين بيان, به سيره ارجمند حضرت زهرا(س) در زمينه پوشش اسلامى نگاهى
مى افكنيم. آن بانوى بسيار بزرگ جهان, با اين كه حريم عفاف و حجاب را به طور
كامل رعايت مى كرد, در عين حال, در بحرانى ترين حوادث سياسى و اجتماعى, حضور و
ظهور داشت. براى روشن شدن مطلب نظر شما را به مطالب زير جلب مى كنم:



حجاب از ديدگاه حضرت زهرا(س)

روزى مرد نابينايى با كسب اجازه به محضر حضرت زهرا(س) آمد. حضرت از او فاصله
گرفت و خود را پوشانيد, پيامبر اكرم(ص) كه در آن جا حضور داشت از حضرت زهرا(س)
پرسيد: ((با اين كه اين مرد نابيناست و تو را نمى بيند, چرا خود را پوشاندى))؟
حضرت زهرا(س) در پاسخ فرمود:
((اگر او مرا نمى بيند, من كه او را مى بينم, وانگهى او بو را استشمام مى كند)).
پيامبر(ص) (به نشانه تإييد شيوه و گفتار حضرت زهرا((س))) فرمود:
((إشهد انك بضعه منى;(4) گواهى مى دهم كه تو پاره تن من هستى)).

اميرمومنان على(ع) فرمود: روزى همراه گروهى در محضر رسول خدا(ص) نشسته بوديم.
آن حضرت به ما رو كرد و فرمود: ((بهترين كار براى زنان چيست؟)) هيچ كدام از
حاضران نتوانستند جواب صحيح بدهند. هنگامى كه متفرق شدند, من به خانه بازگشتم,
و همين موضوع را از حضرت زهرا(س) پرسيدم, و ماجراى سوال پيامبر(ص) و پاسخ صحيح
ندادن اصحاب را براى حضرت زهرا(س) تعريف كردم, و گفتم هيچ يك از ما نتوانستيم
پاسخ صحيح بدهيم. حضرت زهرا(س) فرمود: ولى من پاسخ به اين سوال را مى دانم, و آن
اين است كه: ((خير للنسإ ان لايرين الرجال ولايراهن الرجال; صلاح زنان در آن است
كه آنها مردان نامحرم را نبينند, و مردان نامحرم آنها را نبينند)).

من به محضر رسول خدا(ص) بازگشتم و عرض كردم: ((اى رسول خدا! از ما پرسيدى كه
چه كار براى زنان برتر است, پاسخش اين است كه برترين كار براى زنان اين است كه
آنها مردان نامحرم را نبينند, و مردان نامحرم آنها را نبينند)).

پيامبر(ص) فرمود: ((چه كسى به تو چنين خبر داد, تو كه اين جا بودى و پاسخى
نگفتى؟)) على(ع) عرض كرد: ((فاطمه(س) چنين فرمود)).

پيامبر(ص) از اين پاسخ خشنود شد, و سخن فاطمه(س) را پسنديد و به نشانه تإييد
او فرمود: ((ان فاطمه بضعه منى;(5) همانا فاطمه, پاره تن من است)).

نيز روايت شده: روزى جابر بن عبدالله انصارى همراه رسول خدا(ص) به سوى خانه
فاطمه(س) رهسپار شدند. وقتى كه به در خانه رسيدند, پيامبر(ص) اجازه ورود طلبيد.
فاطمه(س) اجازه داد, پيامبر(ص) فرمود: شخصى همراه من است, آيا اجازه هست با او
وارد خانه شويم؟
فاطمه(س) عرض كرد: ((اى رسول خدا ((قناع)) (يعنى مقنعه و روسرى) ندارم.))
پيامبر(ص) فرمود: ((يا فاطمه خذى فضل ملحفتك فقنعى به رإسك; اى فاطمه! زيادى
لباس بلند روپوش خود را بگير و سرت را با آن بپوشان)).

حضرت فاطمه(س) همين كار را كرد, آن گاه پيامبر(ص) و جابر, با كسب اجازه وارد
خانه شدند.(6)



تلاش هاى سياسى و اجتماعى حضرت زهرا(س)

حضرت زهرا(س) در عين آن كه حجاب كامل را رعايت مى كرد, حجاب را پرده نشينى و
انزواى زنان نمى دانست, بلكه شواهد بسيارى وجود دارد كه آن حضرت حجاب را هرگز
دست و پاگير و مانع تلاش هاى اجتماعى و سياسى نمى دانست. از اين رو, در عرصه هاى
مختلف اجتماعى و سياسى شركت فعال داشت, به عنوان نمونه:

1ـ محدثين نقل مى كنند: شخص پيامبر(ص) دست فاطمه(س) را گرفت, و به ميان مردم
آمد و خطاب به مردم فرمود: ((هر كس كه فاطمه(س) را شناخت كه شناخت, و هر كس كه
او را نشناخته بداند كه فاطمه(س) دختر محمد(ص) است. او پاره تن من است. او قلب
و جان من است. هر كس او را بيازارد مرا آزرده, و هر كس مرا بيازارد, قطعا خدا
را آزرده است)).(7) بنابراين, حجاب در سيره فاطمه(س) پرده نشينى نيست.

2ـ در مكه قبل از هجرت, مشركان به تحريك ابوجهل به پيامبر(ص) آزار مى رساندند,
يكى از آنها به نام ((ابن زبعرى)) شكمبه گوسفندى را برداشت, و به طرف پيامبر(ص)
انداخت, به طورى كه سر و صورت آن حضرت را آلوده نمود, ابوطالب(ع) به دفاع از آن
حضرت پرداخت, در اين هنگام حضرت زهرا(س) كه در آن وقت خردسال بود با آب نزد پدر
آمد, و سر و صورت آن حضرت را شست و شو داد.(8)

روز ديگرى فاطمه(س) گروهى از مشركان را در كنار كعبه ديد كه جلسه محرمانه اى
دارند. دريافت كه در انديشه توطئه بر ضد پيامبر(ص) هستند, هشيارانه با شتاب به
حضور پيامبر(ص) آمد و توطئه آنها را به پدر بزرگوارش خبر داد.(9)

و در مورد ديگر با كمال شجاعت و صلابت نزد مشركان آمد و رگبار سرزنشش را بر
ابوجهل و پيروانش فرو ريخت, و بر آن ستمگران نفرين كرد.(10)

حضرت زهرا(س) پس از هجرت از مكه به مدينه نيز تلاش هايى اين چنين در حمايت از
اسلام و سپاه اسلام مى نمود, و در عرصه هاى مختلف حضور و نظارت داشت.

حضور حضرت زهرا(س) در پشت جبهه, و حتى گاهى سركشى به رزمندگان اسلام و غذا
رسانى به آنها در صف اول جبهه نيز در روايات و تاريخ نقل شده است, چنان كه اين
موضوع در جنگ خندق و فتح مكه, رخ داده است.(11)

در ماجراى ((مباهله)) كه يك حادثه بسيار مهم سياسى و اجتماعى و عقيدتى بود و
در سال دهم هجرت بين پيامبر(ص) و هيإت بلندپايه مسيحيان نماينده ((نجران)) رخ
داد, هزاران نفر از مهاجر و انصار در صحراى مدينه اجتماع كرده بودند تا از
نزديك نظاره گر صحنه باشند, ناگاه ديدند پيامبر(ص) با فاطمه(س) و على(ع) و حسن و
حسين(ع) براى مباهله به سوى صحرا مىآيند… پيامبر(ص) مطابق آيه 61 آل عمران
(آيه مباهله) فاطمه(س) را همراه خود, در چنين همايش سياسى دينى, شركت داد.(12)
بنابراين, حجاب زنان هرگز مانع آنها براى شركت در اجتماعات سياسى و دينى نخواهد
شد.



تلاش هاى سياسى حضرت زهرا(س) پس از رحلت پيامبر(ص)

پس از رحلت پيامبر اسلام(ص) و پديدار شدن ماجراى سقيفه بنى ساعده, و بيعت با
ابوبكر به عنوان خليفه رسول خدا(ص) و كنار زدن اميرمومنان على(ع) از مقام
رهبرى, كه حق مسلم آن حضرت بود, حضرت زهرا(س) در موارد مختلف وارد صحنه شد, و
به دفاع از حريم ولايت پرداخت. در ملا عام در مسجد با خطبه غرا, غاصبان را محكوم
كرد, بيعت كنندگان را سرزنش نمود, و جانش را در اين راه گذاشت, و آن چنان فعال
و جدى به صحنه آمد, كه سرانجام به شهادت رسيد, و اينها و ده ها نمونه ديگر نشان
دهنده آن است كه مسإله پوشش اسلامى, زنان را در پشت پرده محبوس نكرده كه به طور
كلى از صحنه تلاش هاى سياسى, اجتماعى و فرهنگى فاصله بگيرند, اگر چنين بود, هرگز
حضرت زهرا(س) از پشت پرده حجاب بيرون نمىآمد.



چگونگى خطبه خواندن حضرت زهرا(س) در مسجدالنبى

يكى از امور مهمى كه در زندگى حضرت زهرا(س) همواره مى درخشد, خطبه غراى او در
مسجدالنبى پس از رحلت پيامبر(ص) در ازدحام مردم است, كه او با اين خطبه غاصبان
و خطاكاران را به محاكمه كشيد و آنان را قاطعانه محكوم كرد, و از حريم ولايت و
رهبرى اميرمومنان على(ع) به دفاع برخاست. چگونگى حركت حضرت زهرا(س) از خانه اش
(كه مجاور مسجد بود) به مسجد, در رابطه با مراعات حفظ حريم حجاب به قدرى دقيق و
ظريف است, كه جدا سزاوار است همگان در اين مورد با نظر دقيق بنگرند, و نكته ها
را دريابند, و سپس خطبه غراى او را در آن اجتماع و جو حاكم مورد بررسى قرار
دهند. به راستى كه منظره خطبه خواندن حضرت زهرا(س) تابلو گويا و بسيار روشن
درباره حفظ حريم حجاب, و در عين حال شركت كامل در صحنه براى سخنرانى و دفاع از
حريم حق است و اين همان راه اعتدال است كه اسلام در همه جا به آن سفارش نموده
است.

ما در اين جا چگونگى حركت آن حضرت براى القاى خطبه را شرح مى دهيم, تا مسإله
مهم حجاب را از مكتب زهراى اطهر(س) بياموزيم, و هم باور كنيم كه زن مى تواند در
عين حفظ حريم حجاب, از پرده نشينى خارج گردد, و به عنوان نيمى از جامعه انسانى,
رسالت خود را به انجام رساند. شرح اين چگونگى, نيز مى تواند جواب دندان شكنى به
آن افرادى باشد كه حجاب اسلامى را كمرنگ گرفته, و خطبه خواندن حضرت زهرا(س) در
مسجد را به عنوان شاهد عقيده ناصحيح خود مىآورند, غافل از آن كه شش دليل و شاهد
محكم در مقدمه خطبه وجود دارد, كه هر كدام نشان دهنده اهميت حجاب از نظر حضرت
زهرا(س) است. اينك شرح مطلب:

عبدالله بن حسن (نوه امام حسن مجتبى عليه السلام) از پدران خود نقل مى كند,
هنگامى كه مسإله غصب فدك رخ داد, و اين خبر به حضرت زهرا(س) رسيد, در اين
هنگام حضرت زهرا(س) تصميم گرفت به مسجد برود و در آن جا به عنوان حمايت از حق,
سخنرانى كند, چگونگى حركت حضرت زهرا(س) در متن عبارت چنين آمده:

((لاثت خمارها على رإسها, واشتملت بجلبابها و اقبلت فى لمه من حفدتها و نسإ
قومها, تطإ ذيولها, ماتخرم مشيتها مشيه رسول الله حتى دخلت على ابى بكر و هو
فى حشد من المهاجرين والانصار و فى غيرهم فنيطت دونها ملائه فجلست, ثم إنت انه
اجهش القوم لها بالبكإ, فارتج المجلس, ثم امهلت هنيئه حتى اسكن نشيج القوم, و
هدإت فورتهم, افتتحت الكلام…; حضرت زهرا(س) روسرى خود را بر سرش پيچيد(13) و
عباى خود را (كه روپوشى وسيع بود) به سر نمود, و ميان گروهى از ياران و زنان
خويشاوندش (به سوى مسجد) حركت كرد, آن حضرت هنگام راه رفتن (بر اثر شتاب يا
بلندى لباس) به قسمت پايين لباسش پا مى گذاشت (در نهايت پوشيدگى راه مى رفت) شيوه
راه رفتن او (در متانت و وقار) هم چون شيوه راه رفتن رسول خدا(ص) بود, تا اين
كه بر ابوبكر وارد شد, ابوبكر در ميان ازدحام مسلمانان قرار گرفته بود, در اين
هنگام ميان آن حضرت و مردم, پرده اى نصب شد, حضرت زهرا(س) نشست, سپس ناله
جانسوزى نمود كه بر اثر آن, صداى همه حاضران به گريه بلند شد, به گونه اى كه
گويى از صداى گريه, مسجد به لرزه درآمد, سپس حضرت زهرا(س) اندكى سكوت كرد, تا
مردم آرام شدند, و جوش و خروششان بر اثر گريه, فرونشست, آن گاه خطبه را شروع
كرد)).(14)



تجزيه و تحليل عبارت فوق

در اين عبارت, در رابطه با حفظ حريم حجاب و عفاف در عين شركت در يك صحنه
پرشور سياسى و اجتماعى, شش نكته است كه هر كدام از جهتى بيانگر اهميت و عظمت
مقام حجاب در سيره حضرت زهرا(س) است, كه به اختصار بدان اشاره مى شود:

1ـ آن حضرت روسرى خود را كه به طور كامل سر و گردن و سينه اش را مى پوشانيد, بر
سر گرفت, تعبير واژه ((لاثت)) (پيچيد) حاكى است كه روسرى به طور كامل و چسبان به
سر و گردن گرفته شده بود, نه به طور سبك و وارفته كه با اندكى تكان دادن از سر
رد شود و موى سر آشكار گردد;

2ـ حضرت زهرا(س) علاوه بر آن روسرى, لباس روى لباس هايش مانند عبا را بر سر و
تن خود پوشانده بود (واشتملت بجلبابها);

3 ـ لباسى كه بر تنش بود به قدرى بلند بود كه در راه رفتن, گاهى قسمت پايين
لباس زير پاى حضرت زهرا(س) قرار مى گرفت: (تطإ ذيولها);

4ـ آن حضرت همانند رسول خدا(ص) با متانت و وقار حركت مى كرد, يعنى هيچ گونه
حركات نامناسب و دور از نزاكت در حركت او ديده نمى شد;

5 ـ علاوه بر اين ها در مسجد پرده اى به احترام او نصب كردند, و آن حضرت در پشت
آن پرده خطبه خواند.

6ـ دوستان و زنان خويشانش, اطرافش را گرفته بودند. (واقبلت فى لمه ـ اى:
جماعه ـ من حفدتها و نسإ قومها).

به اين ترتيب نتيجه مى گيريم, حضرت زهرا(س) در عين آن كه در همايش پرشكوه و
پرجنجال شركت نمود, همه نمادهاى حريم حجاب و عفاف را رعايت نموده است.


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) نور (24) آيه 30 و 32و ;33 احزاب(33) آيه 32, 33 و 59.
2 ) مرتضى مطهرى, مسإله حجاب, چاپ جديد, ص79.
3 ) همان, ص83.
4 ) علا مه مجلسى, بحار, ج43, ص91.
5 ) علا مه على بن عيسى (اربلى, كشف الغمه, ج2, ص23 و 24.
6 ) محدث كلينى, فروع كافى, ج5, ص529.
7 ) علا مه على بن عيسى اربلى, كشف الغمه, ج2, ص24.
8 ) علا مه سروى, مناقب آل ابى طالب, ج1, ص60.
9 ) همان, ص71.
10 ) صحيح بخارى, ج5, ص8.
11 ) علا مه طبرسى, مجمع البيان, ج9, ص52, اعلام الورى, ص;17 شرح نهج البلاغه
ابن ابى الحديد, ج16, ص249.
12 ) قاضى نورالله شوشترى, احقاق الحق, ج3, ص47 و 48 ـ تفسير المنار, ذيل آيه
61 آل عمران.
13 ) خمار به معناى روسرى معمول آن زمان است كه زنان با آن, سر و گردن و سينه
خود را مى پوشاندند.
14 ) علا مه طبرسى, احتجاج طبرسى, ج1, ص131 و 132.

عدالت اجتماعى, در طول تاريخ بشر همواره مورد بحث و گفت وگوى فلاسفه, جامعه
شناسان و مصلحان اجتماعى بوده و هر يك به نوعى از مدينه فاضله انسانى سخن
گفته اند. قرآن نيز فلسفه بعثت پيامبران را استقرار عدل و قيام مردم به قسط
خوانده است: ((لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب والميزان ليقوم
الناس بالقسط…;(1) ما پيامبرانمان را با دلايل روشن فرستاديم و با آنها كتاب و
ميزان نازل كرديم تا مردم به قسط و عدل به پاخيزند…)).

در اين ميان عدل و ((قسط اقتصادى)) به عنوان شاخه اى از عدل عمومى مورد اهتمام
بيش ترى قرار گرفته است. اين اهتمام شايد به اين دليل باشد كه عدل اقتصادى از يك
سو نتيجه حاكميت يك نظام صالح و شايسته و برنامه اى سنجيده و حساب شده است كه با
وجود آن مشكلى به نام تبعيض و بى عدالتى وجود نخواهد داشت, و از سوى ديگر همين
عدل اقتصادى ـ چنان كه خواهيم ديد ـ نقش موثرى در رفع مفاسد و مشكلات ديگر
اجتماعى ايفا مى كند و سامان بخش بسيارى از نابسامانى هاست.



سرنوشت عدالت در جهان

بشر همواره از نظام تبعيض در رنج بوده و خاطره تلخ تاريخى ((استكبار و
استضعاف)), هيولايى از وحشت و نفرت و نكبت و اسارت فراروى وى مجسم ساخته است.
گويى اين پديده شوم با تاريخ حيات انسان زاده شده و با توسعه نسل ها و گسترش
تمدن ها رشد يافته و ابعاد گسترده ترى گرفته است و امروزه نيز بدتر از هر زمان
ديگر به شيوه اى مدرن و با ساز و برگ فنآورى و در سايه علم و فرهنگ چهره نموده و
به عنوان يك بلاى عمومى دامن گير انسان ها شده است, تا بدان جا كه از ديد
سازمان هاى بين المللى و حتى سردمداران استكبار جهانى پوشيده نمانده و بدان
اعتراف كرده اند. به گزارش بولتن سازمان ملل متحد: ((شكاف فقرا و ثروتمندان به
خاطر برخى از تإثيرات جهانى در ميان مردم كشورهاى جهان در حال افزايش است. حتى
فقيرترين كشورها فقيرتر شده اند. بالغ بر 1/1 ميليارد نفر ـ يعنى: بيست درصد از
جمعيت جهان ـ در فقر مطلق زندگى مى كنند و درآمد روزانه آنان كمتر از يك دلار
است)).(2) اين در حالى است كه بنا به گزارش همين منبع: ((زباله هاى راديو اكتيو
و مواد شيمايى سمى به طور فزاينده اى سلامتى انسان ها و اكوسيستم ها را تهديد مى كند.


هر سال سه ميليون تن زباله سمى و خطرناك از مرزهاى بين المللى عبور داده مى شود
اين زباله ها از كشورهاى توسعه يافته (امريكايى و اروپايى) به كشورهاى در حال
توسعه صادر مى شود))(3) هم چنين به گزارش سازمان بهداشت جهانى سوء تغذيه دو
ميليارد از مردم جهان را تهديد مى كند و در پنجاه كشور جهان سوء تغذيه وجود
دارد, در حالى كه در جوامع صنعتى افراط در تغذيه مشكلات بهداشتى بزرگى را به
وجود آورده است!(4) بانك جهانى گزارش مى دهد در سال 1991 ثروتمندترين كشور جهان
سويس با درآمد سرانه 33/510 (سى و سه هزار و پانصد و ده دلار) و فقيرترين كشور
موزامبيك با درآمد سالانه 70 (هفتاد) دلار بوده اند. يونيسف اعلام كرد اروپايى ها
سالانه 250 ميليارد دلار بابت مشروبات الكلى مى پردازند, در حالى كه ميليون ها
گرسنه در جهان از بى غذايى رنج مى برند يا مى ميرند. هم چنين در اروپا سالانه دوازده
ميليارد دلار خرج غذاى سگ و گربه ها مى شود, حال آن كه در آفريقاى سياه كودكان از
برگ درختان تغذيه مى كنند. و از انواع بيمارى رنج مى برند. و بالاخره, هر ساله
چهارده ميليون كودك بر اثر فقر و بى غذايى و شرايط نامساعد زيستى جان خود را از
دست مى دهند.

و اين در حالى است كه نه تنها كارتل ها و سرمايه داران بزرگ خون ملت ها را
مى مكند, بلكه ((كليساهاى كاتوليك ثروتمندترين موسسات جهان اند))(5) و اين
كليساها به فكر ترويج مسيحيت در اقصى نقاط جهان هستند, اما در صدد كمك به
محرومان و مظلومان عالم نيستند.

اين است ارمغان جامعه غربى و كشورهاى توسعه يافته براى مستضعفان جهان و
كشورهاى در حال توسعه! و همين است كه جهان را به دو قطب مستكبرين و مستضعفين
تقسيم كرده است. با اين همه حلقوم جهنمى قطب استكبارى براى بلعيدن قوت لايموت
ملل گرسنه باز است و كشورى مانند امريكا سه برابر آنچه توليد مى كند, به مصرف
مى رساند. به گزارش بانك جهانى در سال 1991 امريكايى ها به طور متوسط 3/671
كالرى مصرف كرده اند و در كشور اتيوپى به طور متوسط 1/668 كالرى در روز بوده
است. شگفت آن كه در كشورى چون ايالات متحده كه انبوه ثروت ملت ها را به غارت
مى برد, تبعيض و شكاف طبقاتى به نحو چشم گيرى مشاهده مى شود و كارتل ها و شركت هاى
اغلب صهيونيستى و سرمايه داران بزرگ كه شاهرگ حيات اقتصادى اين كشور را در دست
دارند, جامعه فقير و محروم امريكايى را به وجود آورده اند.
به گفته بيل كلينتون: ((در امريكا امروز بيش از هر جا فقر و بى كارى وجود
دارد)).(6) هم اكنون ده ميليون بى كار در اين كشور وجود دارد و سى ميليون زير خط
فقر به سر مى برند.

روزنامه واشنگتن پست نوشت: يازده ميليون كودك امريكايى زير خط فقر به سر
مى برند. براساس مطالعات بنياد حمايت كودكان در امريكا 71% كودكان اين كشور در
امريكا زير خط فقرند.(7) در امريكا جامعه كنار خيابان; يعنى بى خانمان هر روز
بزرگ تر مى شود. نمونه ها از اين دست فراوان و بيرون از شمار است, و البته از
طبيعت دنياى استكبارى جز اين نمى توان انتظار داشت و بر اينها بايد افزود سلطه
سياسى و استعمار فرهنگى كه ماجراى ديگرى دارد.



ما و چشم انداز عدالت اجتماعى

نظام مقدس اسلامى كه نظام استكبارى و عمالش را نفى كرده و ملت بزرگ ما كه رژيم
ستم شاهى را به زباله دان تاريخ فرستاده و غرامت سنگين ستم ستيزى را پرداخته و
هر جا توانسته به يارى مظلومان عالم شتافته و آرمانش تحقق بخشيدن به عدل اقامه
عدالت اميرالمومنين(ع) است, نبايد اجازه دهد اين خط مشى اصولى خدشه پذيرد و در
جامعه اش بى عدالتى رخنه كند.

با استقرار نظام مقدس اسلامى انتظار اين بود كه بهاى بسيار سنگينى به ازاى آن
پرداخته شده, از شكاف فقر و غنا, سرمايه دارى به شكل غربى, تظاهر و تجمل و
ثروت هاى بادآورده و ربا و رشوه و اسراف و تبذير خبرى نباشد و با قدرت قانون و
شيوه انقلابى جلو فرصت طلبى ها و اخلال گران در اقتصاد كشور گرفته شود, مع الاسف,
ثروت اندوزى و دنياگرايى و متعاقب آن ضد ارزش ها باز در چهره اى ديگر به صحنه
آمده و اگر هم چنان ادامه يابد, چشم انداز عدالت اجتماعى در آينده تيره و تار
خواهد بود و زير پاى معنويت و اخلاق و ارزش ها نيز خالى خواهد شد, زيرا فقر و غنا
هر يك به نوعى عامل فسادند, به ويژه اگر در كنار يكديگر قرار بگيرند. از اين
رو, پيامبر اكرم(ص) اغنيا را اشرار خلق دانسته و فرموده است: ((شرار امتى
الاغنيا)).(8) و امام صادق(ع) فقر و مستمندى و گرسنگى و برهنگى مردم را از گناه
ثروتمندان خوانده و مى فرمايد:
((ان الناس ما افتقروا و لا احتاجوا و لاجاعوا و لاعروا الا بذنوب الاغنيإ))(9) و
قرآن كريم ((مبذرين)) را ((اخوان الشياطين))(10) خوانده است, چرا كه قطب
ثروتمند كه قشر اقليت است, با زيركى و تسلط بر سود و سرمايه و عطش سيرى
ناپذيرش, خون ديگر اقشار را مى مكد و با اسراف و تبذير منشإ فساد جامعه مى گردد.
از سوى ديگر, محروميت و فقر بر قشرهاى وسيعى از مردم فشار آورده و آنها را به
نوميدى و دلسردى مى كشاند و نسبت به آرمان ها و ارزش ها بى تفاوت مى سازد و بسا به
عصيان گرى و انتقام جويى مى كشاند و همان گونه كه على(ع) مى فرمايد:
((فقر ناقص كننده دين و پريشان كننده عقل و عامل بدبينى و كينه است)).(11)

با توجه به اين واقعيت انكارناپذير بود كه رهبر فرزانه انقلاب, آيه الله
العظمى خامنه اى ـ مدظله العالى ـ با اخطار و هشدار, فرمودند: ((اين جانب جمع
آورى ثروت و استفاده از پول و امكانات عمومى و يا به ظاهر شخصى را يكى از بلاهاى
اصلى و اساسى كشور در حال حاضر مى دانم كه بايد با آن مقابله كرد. امروز عده اى
بنا دارند بى رحمانه و وحشيانه با زيرپا گذاشتن قوانين براى به دست آوردن
ثروت هاى زياد تلاش كنند. بنابراين قوه قضاييه به سراغ اين گونه افراد و برخورد
با اين پديده خطرناك برود)).(12)

همان گونه كه رهبر معظم انقلاب فرمودند: ((چگونگى مقابله با ثروت هاى حرام در
اصل 49 قانون اساسى پيش بينى شده است)). اصل 49 چنين است:

((دولت موظف است ثروت هاى ناشى از ربا, غصب, رشوه, اختلاس, سرقت, قمار,
سوءاستفاده از موقوفات, سوء استفاده از مقاطعه كارىها و معاملات دولتى, فروش
زمين هاى موات و مباحات اصلى, دائر كردن اماكن فساد و ساير موارد غير مشروع را
گرفته و به صاحب حق رد كند و در صورت نبودن او به بيت المال بدهد. اين حكم بايد
با رسيدگى و تحقيق و ثبوت شرعى به وسيله دولت اجرا شود.))



ريشه يابى اين پديده

اين پديده خطرناك كه به فرموده رهبر معظم در آغاز راه است از دو نظر قابل
بررسى است:

ـ كاوش از علل و عوامل پيدايش آن, چگونگى مقابله و پيش گيرى از توسعه آن. در
بررسى عوامل ـ اعم از مستقيم و غير مستقيم ـ مى توان از موارد ذيل نام برد:
موقعيت خاص و بحرانى انقلاب; نابسامانى هاى ناشى از جنگ; تحريم اقتصادى; نوسان ها
و بى ثباتى قيمت ها; اختلال امر توليد و كشاورزى; نبود برنامه منظم و صحيح در
مسائل اقتصادى; نداشتن نظارت بر درآمد و مصرف و سياست شخصى در صرفه جويى و رياضت
انقلابى در موقعيت استثنايى كشور, هزينه ها و خرج و برج هاى غير ضرورى و فاقد
اولويت در دستگاه هاى دولتى و غيردولتى; سياست بازار آزاد و مالكيت خصوصى بى قيد
و شرط; تجمل گرايى و اسراف و تبذير و رو آوردن به كالاهاى تجملى مانند اتومبيل هاى
خارجى گران قيمت تا سقف صد ميليون تومانى زير نظر گمرك و بازرگانى; بى توجهى به
قدرت مردم در تحمل عوارض جانبى توسعه اقتصادى از سوى دستگاه هاى اجرايى و اخذ
عوارض و ماليات هاى سنگين به وسيله شهردارىها و دارايى و…; سوءاستفاده فرصت
طلبان و رشوه خواران و رشوه گيران و حاكميت روابط بر ضوابط; عدم قاطعيت در برخورد
با تروريست هاى اقتصادى و محتكران و ندانستن حاكميت بر قيمت ها, ترويج غير مستقيم
رباخوارى با توجيه شرعى! بهره هاى سنگين بانكى; ضعف هاى اخلاقى و غلبه حرص و هوى و
رقابت براى تحصيل دنيا و…
عوامل ياد شده, هر يك به نوعى در بحران هاى اقتصادى موثر بوده, و زمينه ثروت
اندوزى فرصت طلبان را فراهم ساخته و شكاف فقر و غنا را عميق تر كرده است. اين
در حالى است كه تورم و گرانى بيش ترين فشار را بر قشرهاى محروم و كم درآمد كه
اكثريت جامعه را تشكيل مى دهند, وارد ساخته و در نتيجه عدالت اقتصادى را زير
سوال برده است. حال جاى طرح اين سوال است كه: آيا سياست هاى اقتصادى به طور
ناخواسته با اين پديده شوم همسو نبوده است؟ آيا عملكرد شهردارى, دارايى,
بازرگانى, گمركات, قيمت گذارى كالاهاى دولتى با رشد فزاينده, زمينه را براى فرصت
طلبان فراهم نساخته؟ آيا ضعف نظارت و مديريت در توليد و توزيع تشديد كننده تورم
نبوده است؟ آيا سازندگى و توسعه و سرمايه گذارىهاى كلان در طرح هاى بزرگ ملى ـ هر
چند ضرورى و مفيد و آينده ساز ـ عامل فشارى بر قشرهاى كم درآمد و آسيب پذير
نبوده است؟ و آيا راهى بهتر از اين وجود نداشته است؟ و بهتر از اين نمى شد عمل
كرد؟

بارى, همين فشارهاست كه مجال نمى دهد مردم طعم شيرين آن خدمات ارزشمند كلان و
قابل تحسين را بچشند. كسى كه با گرفتارىهاى روزمره و هزينه زندگى و تحصيل و
لباس و مسكن و خانواده اش دست به گريبان است و درآمد و حقوق او حتى براى اجاره
بهاى خانه اش كافى نيست, چگونه مى تواند به آينده و رفاه نسل هاى بعدى و حتى
سرنوشت كشور فكر كند؟ كسانى كه به اين قشر توصيه به صبر و رياضت مى كنند از دور
دستى بر آتش دارند و مشكل را لمس نكرده اند! به علاوه كه اينها مى بينند اقليتى
مرفه و مال اندوز به طور خلق الساعه صاحب آلاف و الوف و ميليون ها و ميلياردها
مى شوند! و اين براى آنها قابل قبول نيست. اگر صبر و رياضت خوب است براى همه
باشد وگرنه مصداق اين شعر خواهد بود:

ترك دنيا به مردم آموزند

خويشتن سيم و غله اندوزند



نوسازى معنوى و اخلاقى

مطلب به اين جا ختم نمى شود, زيرا بازسازى اقتصاد و صنعت مسإله اصلى ما نيست.
موضوع اساسى براى جامعه مومن ما چيز ديگر است كه از ديد كارگزاران امور هيچ گاه
نبايد پنهان بماند و آن مسائل معنوى, مكتبى و اخلاقى است, همان چيزى كه به پاى
آن ارزشمندترين سرمايه هاى انسانى و ملى فدا شده و عزت و اقتدار ملت و ميهن بدان
وابسته است و اگر اين سرمايه خداى نخواسته خلل پذيرد, هيچ چيز آن را جبران
نخواهد كرد, چرا كه اگر تنها نمايش قدرت اقتصادى و رشد صنعتى ملاك اقتدار باشد,
در اين صورت كشورهاى توسعه يافته بايد در اوج عزت و اقتدار و افتخار باشند, حال
آن كه چنين نيست, آنها از درون در حال پوسيدن و فروريختن اند و مفاسد اجتماعى و
بى عدالتى و بحران هاى روحى و اخلاقى حلاوت بهره ورى از رهآورد دانش و صنعت را از
آنها گرفته است. بنابراين, اگر آنچه هويت اسلامى و انسانى ما را تشكيل مى دهد, به
مخاطره افتد, تمدن و فرهنگ و فنآورى (تكنولوژى) و توسعه برايمان ارزشى ندارد.
به علاوه آن كه به هيچ يك از اهداف ديگرمان از جمله استقلال اقتصادى نخواهيم رسيد
و در صحنه سياسى نيز شكست خواهيم خورد. مع الاسف, از اين بابت زنگ هاى خطر به صدا
درآمده و اين پديده نيز در راه است و اگر با حساسيت آن را دنبال و چاره جويى
نكنيم, ضربه اى غيرقابل جبران خواهيم خورد و اين همان چيزى است كه رهبر معظم به
عنوان گام چهارم از آن ياد كردند.

معظم له در بيانات فروردين ماه 76 چنين فرمودند: ((ما بايد گام چهارم را كه
گام نوسازى و تحول معنوى و اخلاقى است برداريم و در جامعه به يك معنا اين حركت
از همه حركت ها دشوارتر است و خيلى سخت است كه انسان از لحاظ اخلاقى همه جامعه را
نوسازى كند و تحولى ببخشد و رذايل اخلاقى را كنار بريزد و معنويات را بر جامعه
مستقر كند. به خاطر همين است كه ما بدون يك تحول اخلاقى عميق و گسترده نخواهيم
توانست عدالت اجتماعى را آن طورى كه مورد نظر اسلام است انجام دهيم)).



انتظار از دولت جديد

دفاع از حق و گسترش عدالت از وظايف دولت و آرمان هاى نظام پشتوانه بقاى مملكت
و ملت است كه: ((الملك يبقى مع الكفر و لايبقى مع الظلم)) و نفى هر گونه ستم گرى
و ستم پذيرى و بسط قسط و عدل از مبانى نظام مقدس جمهورى اسلامى است و تإمين
نيازهاى اساسى: مسكن, خوراك, پوشاك, بهداشت, درمان, آموزش و پرورش و امكانات
لازم براى تشكيل خانواده براى همه و ريشه كن كردن فقر و محروميت جزو اصول اقتصادى
و امور مالى قانون اساسى است.

از اين نكته نيز نبايد غفلت ورزيد كه همان گونه كه تحقق عدالت بدون تحول
اخلاقى ميسر نيست, تحول اخلاقى نيز در گرو اجراى عدالت اجتماعى است و اين دو در
يكديگر تإثير متقابل دارند, زيرا مادام كه مردم به قسط و عدل حكومت و قاطعيت
آن در مقابل اجحاف و بى عدالتى اعتماد نكنند, توصيه هاى اخلاقى نقش بر آب خواهد
بود و بلكه اثر معكوس دارد. اين سخن از پيامبر اكرم(ص) است: ((لولا الخبز لما
صلينا و لا صمنا و لا ادينا فرائض ديننا; اگر نان نبود ما نماز نمى خوانديم و روزه
نمى گرفتيم و به واجبات دين عمل نمى كرديم)).(13)

و امام صادق (ع) مى فرمايد:

((يكى از عوامل بقاى اسلام و بقاى مسلمين اين است كه اموال در دست كسانى باشد
كه حقوق واجبه آن را بشناسند و با آن كار شايسته كنند و از عوامل فناى اسلام و
فناى مسلمين آن است كه اموال به دست كسانى بيفتد كه حقوق متعلقه را نشناسند و
به آن نيكوكارى نكنند)).(14) و نيز مى فرمايد: ((ثلاث يحتاج الناس اليها طرا الامن
والعدل والحضب;(15) سه چيز است كه تمام مردم به آن نياز دارند: ((نيت, عدالت,
فراوانى نعمت)).

و اميرالمومنين(ع) در نامه اى به مالك اشتر مى نويسد: ((و ان افضل قره عين
الولاه اقامه العدل فى البلاد و ظهور موده الرعيه;(16) همانا بهترين روشنى چشم
زمامداران برقرار كردن عدل در سراسر كشور و مهر و محبت رعيت است)).

و در نخستين خطبه اى كه پس از تصدى خلافت ايراد فرمود از مسووليت عالمان در
مقابله با شكاف فقر و غنا سخن گفت و چنين يادآور شد:
((… و ما اخذالله من العلمإ ان لايغاروا على كظه ظالم و لا سغب مظلوم;(17)
خداوند از علما و دانشمندان پيمان گرفته, پرخورى ظالم و گرسنگى مظلوم را تحمل
نكنند)).

بنابراين, بر كارگزاران نظام است كه براى اداى تكليف و تحصيل رضاى خداوند و
جلب اعتماد ملت كه سرمايه اى فناناپذير است در احقاق حقوق محرومان و مقابله با
ستم و تجاوز و سوء استفاده و اسراف كارىها و فرصت طلبى ها و همزمان با ادامه
طرح هاى توسعه و سازندگى كه ـ يك ضرورت حياتى براى آتيه كشور است ـ به فكر
قشرهاى محروم و مشكلات مردم, به ويژه نسل جوان باشند و با استثمار و تورم و
گرانى نامعقول فزاينده كه بزرگ ترين بلاى امروز جامعه است و بسيارى از
نابسامانى ها از آن سرچشمه مى گيرد به مقابله برخيزند و بدانند كه تإخير يا كندى
در اجراى طرح هاى توسعه و سازندگى قابل جبران است, اما از دست دادن پايگاه مردمى
و پشتوانه روحى و روانى و اعتقادى و اخلاقى مردم قابل جبران نيست و اين مسإله
اصلى ترين مسإله امروز ماست كه اگر به آن توجه نشود تإخير بيش تر آن فاجعه
آفرين خواهد بود و براى تحقق اين خواسته همسويى و همراهى سه قوه ((قانون گذارى,
قضايى و اجرايى)) كشور ضرورى است همان گونه كه مقام معظم رهبرى در پيام مهم
خود, قوه قضايى و اجرايى و مجلس را به برخورد جدى با ثروت هاى باد آورده و
نوكيسه هاى جديد فرا خواندند:

((دستگاه قضايى بايد در برابر انسان هايى كه زياده طلب و كسانى كه به دنبال
قارون شدن هستند بايستد و با آنها مقابله كنند و مجلس شوراى اسلامى با تصويب
قوانين لازم و قوه مجريه با كمك دستگاه قضايى بايد به مقابله با اين پديده
خطرناك كه در آغاز راه است برخيزند و از انباشته شدن ثروت هاى حرام و بادآورده
از راه هاى غيرقانونى جلوگيرى كنند.))(18)


پاورقي ها:پى نوشت ها:
1 ) حديد (57) آيه 25.
2 و 3 ) روزنامه اطلاعات ;76/4/23
محيط زيست, سازمان ملل تخمين مى زند سالانه 300 تا 400 ميليون تن زباله سمى
توليد مى شود كه مقاديرى از آن در كشورهاى جهان سوم انباشته مى شود. اطلاعات
71/9/19.
4 ) روزنامه اطلاعات 71/9/11.
5 ) مغز متفكر جهان شيعه, ترجمه ذبيح الله منصورى, ص111.
6 ) گزارش صدا و سيماى جمهورى اسلامى.
7 ) روزنامه كيهان, مرداد71.
8 ) جامع السعادات, ج2, ص36.
9 ) وسائل الشيعه, ج6, ص4.
10 ) اسرإ (17) آيه 27.
11 ) نهج البلاغه, حكمت319.
12 ) روزنامه قدس, 76/4/8.
13 ) الحيات, ج3, ص98.
14 ) كافى ج5, ص35.
15 ) تحف العقول, ص236.
16 ) نهج البلاغه, نامه 53.
17 ) همان, خطبه سوم.
18 ) روزنامه قدس, 76/4/8.

##ترجمه: مهدى اسدى##

وقتى از صهيونيسم سخن مى گوييم, مقصودمان فقط يهوديت نيست, زيرا يهوديت آيينى
شناخته شده است كه تاريخ خاص خود را دارد; تاريخى كه متخصصان در علم اديان
جداگانه به آن مى پردازند. اما صهيونيسم يك جنبش سياسى است كه در سازمان دهى و
فعاليت هاى خود بر يهوديان تكيه كرده است. صهيونيسم شمار بسيارى از يهوديان را
در اهداف خود جذب كرده و آنان را سازمان داده است. اين جنبش تلاش هاى فراوانى
براى آفريدن نسل هايى يهودى كه به شيوه اى خاص مى انديشند و به ويژگى ها و سرشت هاى
خاصى متصف اند به كار گرفته است.

با آن كه بررسى هاى نوشتارى و گفتارى بسيارى از صهيونيسم به عمل آمده است,
ليكن براى رسواگرى دشمنان اسلام و آگاه ساختن نسل ها و براى زدودن نقاب از چهره
آنان كه با صهيونيسم دست دوستى داده اند و افشاگرى مواضع همسو با اين رژيم, خود
را ناگزير از بررسى وجوه گوناگون اين هيولاى سياه و تحركات آن در دوره هاى
گوناگون تاريخ معاصر مى بينيم.



كينه … بارزترين ويژگى

شخصيت صهيونيستى:

كينه چه بسا برجسته ترين ويژگى شخصيتى صهيونيسم باشد. از اين رو, سخن خود را
با اين ويژگى آغاز مى كنيم, زيرا اين خصلت مى تواند تفسيرگر بسيارى از مقاطع
تاريخى جنبش صهيونيسم باشد; همچنان كه تبيين كننده چگونگى وصول صهيونيسم به
موقعيت كنونى است.
مدعيان صهيونيسم احساس گمگشتگى و خردى مى كنند. نگاه هاى هراسناك جوامع ديگر به
آنان احساس گوشه گيرى, تنهايى و كمبود را در درونشان بر مى انگيزد. اين امر
عقده اى در جان آنان پديد مىآورد كه به عقده حقارت بسيار نزديك است. عقده حقارتى
كه بعدها منشإ پديد آمدن كينه, عشق به شهرت و برجستگى, فخر دوستى, گردن كشى بر
ساير ملت ها و ديد اهانت گر به ملت هاى ديگر ـ بدان علت كه مى پندارند تمام جهان ضد
يهوديت است و در اعتقادات و ويژگى ها با آنان تفاوت دارد ـ در وجود صهيونيست ها
گرديده است.

كينه, بنا به تعبير علماى اخلاق پنهان كردن دشمنى در دل است. معمولا كينه قرين
آفاتى چون حسد, جدايى و قطع رابطه كينه توز با شخص گرفتار كينه است. همچنين شخص
كينه توز در سخنان خود هميشه به دروغ, بهتان, پرده درى, شماتت و ريشخند متوسل
مى شود. گفته شده است كينه ثمره خشم است و شخص كينه توز براى رسيدن به مقتضيات
نيروى خشم به مكر و حيله روى مىآورد.(1)

گفتيم كه صهيونيسم جنبشى پنهان كار است كه بر كينه تاريخى كاهش ناپذيرى
استوار گرديده است. صهيونيسم با جدا ساختن جامعه يهودى و محافظت از ويژگى هاى آن
و بستن راه هاى الفت جويانه با جوامع و اديان ديگر, اين كينه را در يهوديان هم
چنان تازه و پايدار نگاه مى دارد, با دروغ بستن به ديگران و آكندن روان هاى يهودى
از دروغ, صهيونيسم مى كوشد تا نيروى روانى برافروخته اى را نسبت به ملت ها و اديان
ديگر ايجاد كند; شايد كه از اين راه به اهداف فرومايه خود برسد!

شايد يكى از مدارك رسواگرى كه از كينه توزى دل هاى سياه صهيونيست ها پرده بر
مى دارد ((پروتكل))هاى(2) سران صهيونيسم است كه ((سرگئى نيلوس)) اولين ناشر اين
مدارك به زبان روسى درباره آن مى گويد: از يكى از دوستان نوشته اى به دستم آمده
كه در آن با دقت و وضوح عجيبى, نقشه يك توطئه جهانى شوم طراحى شده است. موضوع
آن كشاندن اين دنياى سرگردان به فروپاشى و نابودى ناگزير است.(3)

تإمل گران در صورت هاى گوناگون كينه صهيونيستى درمى يابند كه اين كينه در دشمنى
و بيزارى خلاصه نمى شود و يا اين كه در ملتى يا طرز فكرى خاص يافت نمى شود, بلكه
امرى فراگير است و بى وجود هيچ گونه دليل انسانى مشروع مى كوشد تا به شيوه اى
انتقام جويانه عمل كند.
كينه اى آميخته با زور و آكنده از آزار و كشتار براى رسيدن به اهداف آرمانى
صهيونيسم. اين مسإله به طور آشكار در پروتكل نخست سران صهيونيسم آمده كه متن
آن چنين است: ((زور كينه جويانه, عامل اساسى بى رحمى… است. از اين رو لازم است
تا به طرح زور و تزوير دست يازيم. نه تنها براى مصلحت, بلكه براى اداى وظايف و
رسيدن به پيروزى)).(4)

از ويژگى هاى اين نوع كينه آن است كه هرگز سرد يا كم نمى شود. على رغم متجاوز
بودن صهيونيست ها و انتقام هاى غير انسانى آنان, اين كينه هميشه بر ذهن و زبانشان
جارى است. هنگامى كه نيروهاى صهيونيست در سال 1967 به شهر قدس وارد شدند در
كنار ديوار ((ندبه)) گرد آمدند و به همراه ((موشه دايان)) شعارهاى: ((امروز در
مقابل روز خيبر است)) و ((انتقام خيبر را مى گيريم)) و نيز شعارهاى سخيف و
موزونى با مضمون ((… دين محمد[ص] گم شد)) و ((محمد[ص] مرد و از خود دخترانى
بر جاى گذاشت)) سر دادند.(5)

صهيونيست ها در اين تجاوز به شعارهاى كينه توزانه و تصرف شهر قدس اكتفا
نكردند, بلكه در بامداد روز 21 اوت 1969 مسجد الاقصى قبله اول و حرم سوم
مسلمانان را به آتش كشيدند(6) و در اين كار احساسات هيچ مسيحى و مسلمانى را
رعايت نكردند. و چه بسا از آنها, كه دل هايى سرشار از كينه سياه و تربيتى بيزار
از اديان ديگر و حتى بيزار از پيامبران دارند, نمى توان جز اين توقع داشت. يكى
از صهيونيست هاى كينه جو به نام ((لاوى موسى لاول)) مى گويد: ((بياييد تا مقاومتى
يگانه داشته باشيم. آن يك[ عيسى(ع]( را به صليب كشيديم و براى اين يك[ حضرت
محمد(ص]( نيازى به صليب نديديم چرا كه به زهر او را كشتيم… بنابراين وظيفه
دينى و اجتماعى و ميهنى ما اقتضا مى كند كه با تمام توان خود به بيگانه سازى
تعاليم او[ حضرت محمد(ص]( و نيز تعاليم آن يسوع دروغ گو بپردازيم… يعنى هدفى
كه انجمن ما براى آن تإسيس شده است…)).(7) يعنى صهيونيسم فراماسون.

پيوند و نزديكى صليبيان را با صهيونيست ها جز در كينه مشترك نسبت به اسلام
نمى توان تفسير كرد. وگرنه آنان كه به پيروى از حضرت مسيح(ع) تظاهر مى كنند,
چگونه راضى مى شوند كه پيامبرشان دروغ گو خوانده شود و خود سكوت كنند, بلكه پس از
اين موضع صهيونيست ها, آنان را يار و ياور باشند؟ چگونه واتيكان با اعتقاد به
مصلوب شدن مسيح(ع) مى تواند يهوديان را تبرئه كند؟



صهيونيسم… پديده اى تجاوزگر

صهيونيسم پديده اى تجاوزگر است كه شناخت ماهيت آن براى ملل مسلمان و ديگر
ملت ها امرى ضرورى مى نمايد. صهيونيسم مى كوشد تا با برانگيختن كينه ها و برافروختن
عده اى عليه عده اى ديگر به اختلاف هاى موجود ميان پيروان يك دين يا ميان پيروان
اديان مختلف دامن بزند.
پيش از جنگ سال 1967 پيروان و ياوران صهيونيسم در فرانسه در يك راهپيمايى كه
((سارتر)) نيز در آن شركت كرد تابلوهايى با مضمون ((مسلمانان را بكشيد))
برافراشتند. در پى اين راهپيمايى فرانسويان در مدت چهار روز مبلغ يك ميليارد
فرانك به اين جنبش كمك كردند. هم چنين اسرائيل كارت پستال هايى با نوشته ((شكست
هلال)) در تيراژهاى ميليونى چاپ و منتشر كرد و براى تقويت صهيونيست ها به فروش
رساند.(8)

بسيارى از مسيحيان نيز به علت فريب كارى صهيونيست ها و سكوت واتيكان گمان
مى كنند كه صهيونيسم تنها با اسلام دشمنى دارد. در حالى كه پروتكل چهاردهم خلاف
اين را مى گويد. در متن اين پروتكل آمده است: ((هنگامى كه توانمندىهاى خود را به
كمال برسانيم, آن گاه سروران كره زمين خواهيم بود. آن گاه اجازه نخواهيم داد كه
دينى جز دين ما پابرجا بماند… از اين رو, بر ماست كه همه آموزه هاى ايمان را
درهم شكنيم)).(9)

اين كار چگونه امكان پذير مى شود؟ شايد طرح صهيونيستى زير, اين را برايمان
بازگويد:

براى بيرون راندن دين از جوامع مسيحى و اسلامى, صهيونيست ها اقدام به پديد
آوردن جريان هاى فكرى بى دين و الحادى و نيز جريان هاى اجتماعى فاسد و تباه كننده
كرده اند. هر خردمندى با آگاهى از اين عمل درمى يابد كه آنان مبلغ ايمان به
خداوند و يا حتى به دين يهودى نيستند, بلكه صهيونيست ها به يك جنبش ميهنى
وابسته اند كه يهوديت را سپر و جولانگاه يكه تازىهاى خود قرار داده است. وگرنه
پاسخ به اين پرسش ها نبايد براى صهيونيست ها كار چندان مشكلى باشد كه آيا حضرت
موسى ـ عليه السلام ـ از منتشر ساختن كفر و تباهى در جهان تنها براى تسلط
يهوديان بر سرزمينى چون فلسطين خرسند است؟ و آيا براى تقويت جامعه يهود, از
پراكنده شدن مظاهر تباهى در سرتاسر جهان خشنود مى گردد؟

صهيونيسم براى تقويت خود به دو شيوه متوسل شده است:



1ـ تباه سازى عقيدتى;

اين شيوه مبتنى بر آشكارسازى كينه جويى بر هر غير يهودى است. اين نقش; يعنى
تباه ساختن عقايد مردم را, بازوى پليد صهيونيسم; يعنى فراماسونرى انجام مى دهد.
[جريانى كه بعدها] فراماسونرى[ نام گرفت] جنبشى است كه براى از ميان بردن
مسيحيت از آغاز دوران ميلادى شكل گرفته و پس از ظهور اسلام كوشش هاى خود را براى
از بين بردن رسالت حضرت محمد مصطفى(ص) متمركز كرده است. به ويژه پس از انتشار
دين اسلام و پديد آمدن پيكره هاى حكومتى و دولتى, فراماسونرى قد علم كرد و با
تإسيس فرقه هايى چون بابيه, بهائيه و باطنيه ساده دلان مسلمان را به گرد
انديشه هاى خود آورد. در پس فتنه هاى مسيحى نيز ردپايى از فراماسونرى ديده مى شود.
((پاس لوئيس شيخو)) در كتاب خود ((راز پنهان پيروان فراماسونرى)) مى گويد:
((تإكيد مى كنيم كه فراماسونرها معتقدند كه همه اديان افسانه هايى يك سان هستند.
به خصوص دين كاتوليكى كه با آن به دشمنى برخاسته اند)).

اين دشمنى صورت هاى گوناگونى دارد. از آن ميان برانگيختن حساسيت ها در ميان
مذاهب, سبك نمايى عقايد در ديد نسل هاى جديد و تباه ساختن روان جوانان براى دور
نگاه داشتن آنان از عبادت را مى توان برشمرد.

در پروتكل هفدهم سران صهيونيسم آمده است: ((فعلا به كليساها تهاجمى نمى كنيم تا
بازآموزى جوانان از طريق عقايد موقتى نوينى صورت گيرد.
سپس عقايد خود را به آنان خواهيم آموخت. با كليساها از طريق انتقاد كه تاكنون
نيز منشإ اختلاف ميان آنهاست رويارو خواهيم شد)).(10)

براى رسيدن به اين هدف برخى از صهيونيست ها تظاهر به پذيرش اسلام يا مسيحيت
كرده اند, تا آموزه هاى اديان ديگر را با منافع صهيونيست ها همسو كنند. اين كار از
طريق برانگيختن عطوفت و دلجويى ديگران و مرثيه سرايى بر يهوديان و در واقع با
برانگيختن ملى گرايى و پراكندن تخم كينه و همچنين برافروختن شعارهاى دين گونه,
تفرقه افكنى و گردانيدن حقايق دينى صورت مى گيرد. انجام اين نقش پست را اعضاى
فراماسونرى كهنه و نو بر عهده گرفته اند. ((محمد خليفه التونسى)) مى گويد: ((براى
مثال كعب الاحبار قرآن را تفسير و رواياتى را نقل مى كرد و اين دو را با آن چه ما
((اسرائيليات)) مى ناميم, مىآميخت كه بسيارى از يهوديان پس از وى راه او را در
پيش گرفته اند. يهود اين گونه با مسيحيان و پيروان اديان و مذاهب ديگر انجام
داده اند)).(11)

عجيب نمى نمايد اگر صهيونيست ها متناسب با اهداف پست خود, وسايل پستى را نيز به
كار گرفته اند. در پروتكل اول تصريح شده است: ((هدف وسيله را توجيه مى كند و بر
ما كه در حال طرح ريزى هستيم, لازم است كه به آن چه نيك يا اخلاقى است توجهى
نكنيم)).(12)

از جمله اين وسايل كه براى دور نگاه داشتن ملت ها از اديانشان به كار مى رود,
پراكندن كفر و بى دينى و نيز نظريه هاى سست كننده ايمان و تباه كننده اعتقاد به
خداوند و قداست و كرامت انسان است. در پروتكل دوم آمده است: ((گمان نكنيد اين
سخنان ما حرف هايى پوچ است. توجه داشته باشيد كه موفقيت داروين, ماركس و نيچه را
ما از پيش سامان داديم)) همچنين در پروتكل نهم آمده است: ((نسل جديد امت گرايان
(غير يهوديان) را فريفته, آنان را با آموزش اصول و نظرياتى كه پوچى آنها بر ما
امرى شناخته شده است, فاسد و متعفن ساختيم. ما خود آموزگار اين تعاليم بوده ايم,
ليك ـ بدون دگرگون ساختن قوانين موجود ـ با تحريف هايى ساده و تفسيرهايى كه
مقصود پايه گذاران آن تعاليم نبوده است به نتايج سودمند و شگفتآورى دست
يافتيم)).

در پروتكل چهاردهم آمده است: ((… از اين رو بر ماست كه همه آموزه هاى ايمان
را درهم بشكنيم. نتيجه موقت اين كار به بار نشستن بى دينان خواهد بود. اين امر
شايد به كار خود ما نيايد, اما الگويى براى نسل هاى آينده است كه شنونده تعليم
ما بر اساس دين موسى[ع] خواهند بود كه با عقيده اى راسخ به ما نمايندگى
فرمانبردار ساختن تمام ملت ها را داده است)).

از اين رو, مكاتب فكرى و اجتماعى متعددى را كه از اهداف آنها دور ساختن
بندگان از خداوند است پديد آوردند. از اين ميان مى توان به مكاتب دوركهايم,
ماركسيسم, اگزيستانسياليسم, آوانگارد و سورئاليسم اشاره كرد. صهيونيست ها از اين
طريق به پراكندن كفر و بى دينى و زدودن ايمان از نفوس پرداختند تا رويارويى با
صهيونيسم را تضعيف كنند.

در يك كنگره وابسته به انجمن فراماسونرى آمريكا كه كارگزار فراماسونرى در
تمام دنياست ـ و تمام اعضاى آن را يهوديان تشكيل مى دهند ـ پنج تن از
سرمايه داران يهودى همپيمان شدند تا حكومت روسيه تزارى را از بين برده, حكومتى
كمونيست و بلشويك را بنيان نهند. لنين, رهبر انقلاب روسيه در مبارزات خود به
((تروتسكى)) صهيونيست مشهور متكى بود كه هزينه و سلاح مورد نياز لنين را فراهم
مى ساخت و يكى از علت هاى اساسى به خاك و خون كشيدن هشت ميليون تن در انقلاب 1917
بود.(13)



2ـ تباه سازى اخلاقى:

پى جويان در پروتكل هاى سران صهيونيسم, نقشه تباه سازى اجتماعى را به طور واضحى
مى بينند كه در از هم گسيختن روحيه هاى فردى, سست كردن روابط خانوادگى, تإسيس
روسپى خانه ها و ترويج روابط نامشروع جنسى به صورتى مبتذل و سهل الوصول,
ازدواج هاى مشترك و الغاى جنسيت نمود مى يابد. در اين صورت زنان در پوشاك و رفتار
از مردان تقليد مى كنند يا آن كه با عمل هاى جراحى پى در پى از طريق تغيير
هورمون, تغيير جنسيت مى دهند. فراماسونرى كه شاخه هاى آن به محافل سينمايى,
نمايشى, سالن هاى مد و زيبايى رخنه كرده, تلاش هاى بسيارى را براى مشوه ساختن هستى
انسان و قانون گذارى براى گنجاندن زنا, هرزگى و بى بند و بارى در اديان مبذول
كرده كه در عملى ساختن اين هدف در اروپا, امريكا و كشورهاى اسكانديناوى به خصوص
با موفقيت همراه بوده است. اين تلاش ها عاقبت با از هم گسيختگى بنيادهاى خانوادگى
و اجتماعى و گسترش آشكار فساد خانوادگى و اجتماعى ثمربخش گرديد. در 21 اكتبر
1969 شهر كپنهاك شاهد آغاز به كار اولين نمايشگاه بين المللى جنس بود كه انقلابى
عليه تمام آيين هاى مربوط به رازهاى زناشويى در روابط مرد و زن بوده است.

سپس فراخوان هايى براى اباحه لواط ميان مردان و سحاق ميان زنان ارائه مى شود تا
با طرح شدن در پارلمان ها و قواى قضائيه اروپا و امريكا قانون مند گردد.(14) علاوه
بر اين, براى مقبوليت يافتن بيشتر جنبش صهيونيسم در ميان جوامع آزادمنش نه تنها
به تطبيق اصول و زيربناهاى اين جنبش اكتفا نمى شود, بلكه در بخش هاى اقتصادى,
سياسى و فرهنگى نيز تسهيلات سخاوت مندانه اى صورت مى گيرد.

چه بسا كه مكاتب فكرى و علمى گوناگون در گسترش تباه سازى اجتماعى و اخلاقى نقش
آفرين بوده اند, اما پروتكل دوم آشكارا به اين مسإله اشاره مى كند: ((گمان نكنيد
اين سخنان ما حرف هايى پوچ است, توجه داشته باشيد كه موفقيت داروين, ماركس و
نيچه را ما از پيش سامان داديم و البته آثار غير اخلاقى كه گرايش هاى اين علوم
براى امت گرايان (غير يهوديان) در پى دارد, براى ما بسيار روشن و آشكار است)).

داروين با تفسير پيدايش خلقت, ايمان به خدا را متزلزل كرده و با انتساب انسان
به ميمون ارج و پايگاه معنوى او را كاهش داده است.

سپس فرويد ظهور كرد كه وى به نوبه خود رفتارهاى انسانى را براساس حيوانيت
مطلق تفسير كرد. فرويد جز يهوديت به همه اديان ديگر تاخت و جنسيت را يگانه
تفسير رفتارهاى بشرى در طول تاريخ قلمداد كرد. اين گونه بود كه معنويت انسان هاى
باورمند سقوط كرد و فرويد و داروين له له زنان در كوششى بى ثمر به دنبال يافتن
حلقه مفقوده افتادند. بدين ترتيب, ديگر ارزشى جز مصلحت و التذاذ و قوانينى جز
زور و اختناق و اخلاقى جز كينه و تحقير بر جاى نمى ماند. اين گونه است كه زمينه
جهانى صهيونيسم فراهم آمد و جوامع سست در برابر آن سپر انداختند, به گونه اى كه
صهيونيسم توانست به آسانى در مراكز حساس اين جوامع هم چون مراكز قدرت, تعليم و
تربيت, مراكز رفاهى و فرهنگى, اقتصادى و نظامى و مراكز تصميم گيرىهاى مهم و
حساس نفوذ كند. از آن پس صهيونيسم چنگال هاى پليد خود را به اين سو و آن سو
كشاند. پى در پى مى شنويم كه فلان دولت يا فلان رژيم تغييرى در مواضع خود داده يا
فلان تصميم را اتخاذ كرده است, در حالى كه نمى دانيم در پس پرده, اشاره ها و
زمينه چينى ها و دلايل نامرئى صهيونيستى وجود دارد كه در خفا و تاريكى به دگرگون
سازى اين حوادث انجاميده است.

بدين ترتيب, صهيونيسم در سايه سستى ملت ها هم چنان آسوده به تحليل بردن
ارزش هاى انسانى و اخلاقى و بينش هاى معارض با فراخوان هاى ويران گر مى پردازد, ليكن
در اين ميان اخلاق مانعى بازدارنده در برابر صهيونيست ها ـ كه به اعتراف خود آن ها
اخلاق و دين دو مانع سترگ در برابر كارشان است ـ به شمار مىآيد. از اين رو,
فرزند شايسته خود ((فرويد)) را به كار گرفتند تا اين دو مانع را از سر راه
بردارد و خود سپس گفتند: فرويد از ماست, و او هم چنان آشكارا به نمايش دادن
گرايش هاى جنسى خواهد پرداخت تا ديگر چيز مقدسى در چشم جوانان برجاى نماند.

هدف سلطه است و وسيله آن, سلب توانايى ملت ها با استفاده از همه ابزارها و
روش هاى پست و پليد مى باشد; از جمله: فتنه انگيزى و جنگ افروزى, پراكندن
انگيزه هاى دشمنى و ستيز و اختلاف ميان ملت ها و ميان طبقات و گروه هاى يك جامعه
خاص و حتى ميان افراد خانواده; تا بدين وسيله توانمندى از ملت ها گرفته, در
جوامع صهيونيستى باقى بماند. بسيارى از تحليل گران سياسى بر اين عقيده اند كه جنگ
جهانى دوم نبردى آلمانى نبود, بلكه نيرنگى صهيونيستى بود كه به شهادت نبرد
((گتلاند)) فرماندهان سپاه و ناوگان ها در آن يهودى بوده اند. از ديگر توطئه هاى
صهيونيسم پراكندن بذر اختلاف و فتنه در ميان دولت ها از طريق انجمن هاى سرى سياسى,
دينى, هنرى, ورزشى و كلوپ ها و محافل فراماسونرى و نيز انجمن هاى علنى از اين دست
در قالب فعاليت هاى گوناگون و علاوه بر آن كشاندن دولت ها از تعصب هاى سياسى و دينى
به نرمى و مداراست.(15)

در متن پروتكل پنجم آمده است: ((طى بيست سده, با پراكندن تعصبات دينى و ملى
ميان امت گرايان (غير يهوديان) بذر اختلاف را در هر يك از خواسته هاى شخصى و
ميهنى شان كاشته ايم)).

اما پروتكل هفتم با صراحتى چنين ـ يا بگوييم با وقاحتى چنين ـ مى گويد: ((در
همه اروپا ـ و با استعانت از اروپا ـ بايست در ساير كشورها فتنه و ستيز و
دشمنى هاى دو طرفه را برانگيزيم كه در اين كار فايده اى دوگانه است. نخست: بدين
وسيله بر سرنوشت همه كشورهايى كه به خوبى مى دانند ما توانايى ايجاد آشفتگى هاى
دلخواه را داريم, حكم خواهيم راند, دوم: با ترفندها و دسيسه ها و به وسيله
تورهايى كه در وزارت خانه هاى همه دولت ها گسترده ايم ـ و نه تنها با سياست هايمان
بلكه با موافقت نامه هاى صنعتى و خدمات مالى نيز پشتيبانى مى شود ـ توانايى شكار
هر كس و هر چيز را خواهيم يافت)).

اين ماهيت دشمن ما و تحركات و فعاليت هاى اوست. اگر بر اسلام و ميهن و فرزندان
خود انسان هايى غيرتمند باشيم وظيفه ما حكم مى كند كه اين توطئه بزرگ را بشناسيم
و در برابر آن بايستيم. در اين ميان جز اسلام سلاحى نجات بخش و عدوكش نداريم. تنها
اسلام است كه ضامن بازگشت مجد و شكوه ماست و تنها عاملى است كه مى تواند صهيونيسم
را به تشويش هاى محتضرانه و تلخ تاريخى دراندازد.

((بن گوريون)), نخست وزير پيشين رژيم صهيونيستى مى گويد: ((هراسناك ترين بيم آن
است كه در جهان… محمدى جديد پاى به عرصه وجود بگذارد)).(16)

بى شك مقصود ((بن گوريون)) از كلمه ((محمد))(ص) كسى جز انسان محمدى نيست كه
پنجه بر گلوى صهيونيسم خواهد فشرد و روزى جهان را از اين لكه ننگ پاك خواهد كرد.
ان شإالله.


پاورقي ها:پانوشت ها:
1 ) ر.ك به كتب اخلاق از جمله جامع السعادات تإليف شيخ محمد مهدى نراقى, ج1.
2 ) پروتكل: مدارك سياسى مربوط به مجامع بين المللى; صورت جلسات و مصوبه هاى
اين مجامع. (فرهنگ زبان فارسى, دكتر مهشيد مشيرى, ص184.
3 ) الخطر اليهودى, محمد خليفه التونسى, پروتكل هاى سران صهيونيسم, ص97.
4 ) همان, ص109.
5 ) سران غرب, ص36.
6 ) دولتنا, محمد على مكى, ص34.
7 ) فراماسونرى اين دنياى مجهول, صابر طعمه, ص119.
8 ) سران غرب, ص38 به نقل از طريق المسلمين, ص21 ـ 20.
9 ) الخطر اليهودى, ص152.
10 ) همان, ص168.
11 ) همان, ص69.
12 ) همان, ص107.
13 ) اسلام و توطئه هاى استعمار, الارشدى, ص101.
14 ) فراماسونرى اين دنياى مجهول, ص272 ـ 269.
15 ) الخطر اليهودى, ص31.
16 ) مجله الكفاح الاسلامى, نيمه دوم آوريل1955.

اشاره
سرگذشت هشت ساله دفاع مقدس, از منظرهاى گوناگون قابل مطالعه و عبرت آموزى است ولى برجسته ترين بعد اين نبرد, جنبه معنوى و عرفانى آن بود; چه بسيار جوانانى كه در اين معبد بزرگ ره صد ساله را يك شبه پيمودند و قله هاى بلند سلوك را به راحتى تسخير كردند و چه كرامات و امور معجزه سانى كه در اين ايام به تحقق نشست و در تحول معنوى كسان بسيارى, نقش تعيين كننده داشت. امروز شايد به واسطه چهره نمودن مظاهر دنيا, و فاصله گرفتن از آن ايام, آن بارقه ها كم رنگ جلوه كند يا پذيرش برخى از كرامات بر ذهن هاى مسخر ماده, دشوار آيد ولى بايد دانست كه اينها حقايقى جاودانه اند و همه كسانى كه در دل تاريك شب ها به قلب پرحجم دشمن زده اند بارها از كوثر اين حقايق جرعه نوشيداند.
به مناسبت سالگرد هفته دفاع مقدس, و ياد كردن از آن حماسه ها, خاطراتى از چند برادر روحانى و طلبه را در باب موضوع ياد شده تقديم مى كنيم.(واحد فرهنگ و هنر)

با تعدادى از رزمندگان, براى بازديد از شهرهاى آزاد شده در عمليات ((والفجر10)) به منطقه رفته بوديم از شهر حلبچه گذشتيم و در شهر ((دجيله)) قدم مى زديم و قدرت خداوند را مى ديديم. رزمنده اى با موتور سيكلت كنارمان توقف كرد و بعد از احوال پرسى, گفت: حاج آقا! ما را موعظه اى كنيد كه امروزمان با ديروزمان فرق داشته باشد. من از اين همه رشد معنوى رزمندگان خوشحال شدم, و آيه اى را درباره مجاهدان خواندم و توضيح دادم.
آن برادر رزمنده هم براى ما, خاطره اى را كه با چشم خودش ديده بود تعريف كرد: چند روز از عمليات والفجر10 گذشته بود. هواپيماهاى دشمن, پى در پى مىآمدند و منطقه را بمباران شيميايى مى كردند, در همين بمباران ها بود كه هزاران نفر از مردم بى گناه حلبچه, شهيد و مجروح شدند, پدافندهاى ما هم تا حد توان دفاع مى كردند و بعضى از آنها را سرنگون مى كردند. نزديكى ما يك دستگاه توپ ضدهوايى 57 ميلى مترى بود كه ما با خدمه آن دوست بوديم و با هم رفت و آمد داشتيم. روزى يكى از خدمه هاى آن, به هواى اين كه وضعيت عادى است,توپ را رها كرد و پيش من آمد. البته اين كار درستى نبود. در همان لحظه هواپيماى دشمن بالاى سر ما ظاهر شد و نزديك بود كه مقر ما را هدف قرار دهد, اما ناگهان ديديم كه يك تير از توپ به طرف هواپيما شليك شد و به آن اصابت كرد و موجب سقوط آن گرديد, در حالى كه خدمه توپ پيش ما بود, با تعجب به طرف توپ دويديم, ديديم كه يك بسيجى گويا از رفقاى آن خدمه بود, آن جاست. او اصلا با توپ آشنايى نداشت, از اوپرسيدم چطورشد؟
گفت: ديدم هواپيما آمده و كسى نيست آن را بزند, پشت توپ نشستم و لوله را به طرف آن گرفتم و پدال آتش را فشار دادم. ناگفته نماند زدن هواپيما با توپ از طرف خدمه هاى كاركشته هم كار آسانى نبود و براى اين كار, بايد ارتفاع و سرعت و مسافت مشخص شود و زاويه بندى گردد و هواپيما در داخل دوربين قرار گيرد, تا احتمال اصابت گلوله ها به هواپيما داده شود, هدف قرار گرفتن هواپيما توسط يك بسيجى آموزش نديده توپ, چيزى جز تفسير اين آيه قرآن نيست كه ((و ما رميت اذ رميت ولكن الله رمى)).
((خاطره از حسين ايمانى))

جايگاه ديده بانى ما جاى بسيار مناسبى بود و بر همه خط عراقى ها مسلط بوديم و تمام سلاح ها و خمپاره هايشان را مى ديديم, از جمله سلاحى كه در ديد ما قرار داشت, ضد هوايى تك لولى بود كه عراقى ها در نزديكى قله كوه, در زير صخره, كار گذاشته بودند و با آن جاده تداركاتى و سنگرهاى كمين ما را نشانه مى رفتند كه كارها را بسيار دشوار كرده بود.
آن روز كه در مقر ديده بانى قرار گرفتيم, با خود گفتم: بايد كارى كرد و حساب اين تك لول را رسيد, امروز خيلى شلوغ كرده است و بچه ها را اذيت مى كند, اگر بتوانم درست نشانه گيرى و با خمپاره اى آرامش كنم, كار بسيار مهمى انجام داده ام!
تصميم خود را گرفتم و با دوربين مشغول ((گرا))گيرى شدم و با ماشين حساب, مسافت را تنظيم نمودم, نتيجه را با بى سيم به خدمه اى كه خمپاره داشت اعلام كردم; خمپاره اول زده شد, تا حدى ((گرا)) به دستم آمد و دوباره با ميليوم دوربينى حساب كردم و گراى بعدى را به خمپاره اندازها دادم, ولى كارساز نشد, براى چندمين مرتبه اين عمل را تكرار كردم, اما هر دفعه كه برد را كم مى نمودم, گلوله خمپاره در جلو تك لول بر زمين مى نشست و مرا مجبور مى نمود كه برد را اضافه كنم كه در اين صورت هم, ((گلوله)) از ضد هوايى عبور مى كرد و قله را هدف قرار مى داد.
مانده بودم كه چه كنم؟! بايد كارى كرد, به هر حال بچه ها در آزار و اذيت سختى به سر مى بردند و زدن تك لول هم خدمت بزرگى براى هم رزمانم به حساب مىآمد.
در همين فكر بودم كه يكى از برادران, در كنارم قرار گرفت, نگاهى به صورتش انداختم, آشناى ديرينه جنگ و ميدان بود و مسووليت هاى بزرگى در لشگر داشت و از بچه هاى مخلص لشگربه حساب مى رفت.
همين كه نگرانى مرا ديد, پرسيد: آيا وضو گرفته اى يا نه؟!
ـ نه, چون خيلى عجله داشتم و مى خواستم ضدهوايى دشمن را از بين ببرم.
ولى به هر حال لازمه نابودى دشمن در خط, اين بود كه پاك و پاكيزه براى پروردگار شويم و از خودش كمك بگيريم تا هدف را نشانه رويم و سنگر كفر را در هم كوبيم.
با هم پايين آمديم و وضو ساختيم و مجددا به بالا برگشتيم.
برادر مخلصم, اشاره اى به خمپاره نمود و دستش را به لوله آن زد و به خدمه گفت:
ـ ما كه بالا رفتيم شما گلوله تان را شليك كنيد.
چند لحظه طول نكشيد كه فرمان شليك داده شد, خدمه خمپاره, گلوله اى را كه آماده كرده بود به سوى هدف رها كرد. اين دفعه خمپاره حركت ديگرى داشت و انگار كه مإموريتش درهم كوبيدن هدف بود! بلى حدس همه درست بود, خمپاره كه رها شد بعد از زمان كوتاهى تكه پاره هاى ضدهوايى در هوا پخش شد و ديگر صدايى از آن شنيده نشد و ديگر گلوله اى به طرف ما و جاده تداركاتى شليك نشد! و همه جا آرام شد. و خداوند يك بار ديگر به يارى ما شتافت تا در هدفى كه ساعت ها به دنبالش بوديم كمكمان كند, او به ما فهماند كه همه چيز نزد خداوند سهل و انجام پذير است.((خاطره از بهرام صالحى))

پس از آزادسازى بستان, يكى از اين عزيزان رزمنده مى گفت: ما با دشمن مشغول جنگ بوديم و تقريبا در محاصره دشمن قرار گرفته بوديم و هر چه فشنگ در اسلحه داشتيم به طرف عراقى ها پرتاپ كرديم و تيرهايمان تمام شد و احساس كرديم كه محاصره تنگ تر مى شود, ما هيچ ابزار يا وسيله دفاعى نداشتيم و مانده بوديم چه كنيم. بعد استغاثه كرديم به خداى متعال و گفتيم: خدايا! به تو پناه مى بريم, كمكمان كن. دوباره تفنگ هاى خالى را برداشتيم و به طرف عراقى ها شليك كرديم و به طرف عراقى ها هجوم آورديم و ديديم اين اسلحه ها همين طور دارند شليك مى كنند و خشاب ها پر از تير است و همين طور جنگيديم, بدون اين كه خشاب تفنگى را عوض كنيم, اصلا متوجه نبوديم كه اين تيرى كه تمام شده, چطورى اسلحه به اين سبك پشت سر هم دوباره شليك مى كند و الحمدلله توانستيم خودمان را از آن محاصره و مهلكه نجات بدهيم.
يكى ديگر از برادران مى گفت: در يكى از عمليات خيلى تشنه شده بوديم, اصلا به گونه اى كه هيچ توان جنگيدن نداشتيم. در اين هنگام به خداوند و حضرت فاطمه زهرا(س) متوسل شديم.
و اتفاقا اين خاطره مصادف بود با شب تولد حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ خلاصه ما هم به ايشان پناه آورديم, يك سيد هم آن جا پيش ما بود كه در دلش گفته بود مادر, با اين وضعيت اين طورى آن هم به دستور فرزند تو حضرت امام آمديم, به ميدان جنگ. حالا شايسته است با اين تشنگى آهى بكشيم و در برابر دشمنان اسلام كارى نتوانيم بكنيم, يعنى هيچ به ما كمك نمى كنيد؟ خلاصه اين برادر سيدمان مى گفت در همان لحظه اى كه در سنگر نشسته بودم و با خودم راز و نياز مى كردم تا عزيزان بتوانند از عقبه براى ما, آب برسانند يك دفعه ديدم دم در سنگر يك مادر بزرگوار و زن محبوبه اى داراى چادرى ظاهر شدند, ديگر از بس كه ابهت ما را گرفته بود, نتوانستيم به چهره مبارك ايشان نگاه بكنيم, فقط چيزى متوجه شديم به ما گفت: ((فرزندان من شما دست به قمقمه هايتان ببريد و آب بياشاميد و سيراب شويد, ناراحت هم نباشيد. ما هم هستيم و كمكتان مى كنيم.)) و ما خيلى تعجب كرده بوديم, سيد مى گفت: ما قمقمه هايمان را برداشتيم و ديديم داخل قمقمه هايمان پر از آب است و آب را خورديم و سيراب شديم و خيلى هم از اين قضيه خوشحال و سر حال شديم.((خاطره از داود غلامى))

پاورقي ها:

##دانشجوى دوره دكترا##

اشارت

اگرچه مبحث ((تغييرات اجتماعى)) از ديرباز مورد توجه متفكران مختلفى, از
ارسطو و افلاطون گرفته تا نظريه پردازان جديد متإخر همانند ماركس, ماركوزه و
آرنت, بوده ـ و در اين خصوص طيف متنوعى از تئورىها پيشنهاد شده است ـ با اين
حال حساسيت و اهميت موضوع مى طلبد تا از منظر تازه اى اين پديده مهم سياسى, مورد
بازنگرى قرار گيرد. به همين دليل مشاهده مى شود كه على رغم حجم عظيم تحقيقات به
عمل آمده, در زمينه ((شناسايى انقلاب)), هنوز هم گفتنى هاى بسيارى وجود دارد كه
جاى آنها در مطالعات موردى, خالى است. مهم ترين مصداق اين ادعا وقوع انقلاب اسلامى
در ايران است كه تعدادى از متفكران بنام اين رشته را به تجديد نظر در يافته هاى
قبلى شان وادار كرده است. ضرورت اين بازنگرى از صبغه مذهبى انقلاب ما ناشى مى شود
و اين كه انقلاب اسلامى در نوع خود منحصر به فرد مى باشد و لازم است تا در گونه
شناسى انقلاب, جايگاه متمايزى را به خود اختصاص دهد, لذا ما در اين نوشتار به
ارائه يك تقسيم بندى جديد از انقلاب ها همت مى گماريم كه در آن انقلاب ها بر اساس
آرمان هاى انقلابيون, از يكديگر تفكيك مى شوند. اين تقسيم بندى در كنار ديگر موارد
مشابه ـ تقسيم بندىهايى كه بر اساس ملاك هاى فلسفى, تاريخى, اقتصادى, انسانى,
اخلاقى و… صورت پذيرفته اند مى تواند در معرفى هرچه بهتر انقلاب اسلامى موثر باشد.
انقلاب ها را مى توان از اين ديدگاه به سه دسته تقسيم نمود:

نخست: انقلاب هايى كه آرمان عالى و اوليه آنها نيل به يك جامعه بى طبقه ـ
جامعه اى كه در آن مساوات اقتصادى نمود كامل داشته باشد ـ است. تحولات انقلابى رخ
داده در كشورهاى ماركسيستى را مى توان در اين قسمت جاى داد.

دوم: انقلاب هايى كه تإسيس يك جامعه مبتنى بر آزادى فردى و رفاه شخصى را آرمان
متعالى خود برگزيده اند و هر آنچه را كه به نحوى در تقابل با اين آزادى افسار
گسيخته باشد به كنارى مى نهند. جوامع به اصطلاح ليبرال چنين فرآيندى را پشت سر
گذاشته اند و هم اكنون سعى دارند در قالب شعارهاى انسان دوستانه, كالاهاى فرهنگى
خود را به ديگر كشورها صادر نمايند.

سوم: انقلاب هايى كه اصل را بر تربيت ((انسان هاى الهى)) گذارده اند و تإسيس يك
جامعه خداپسند را آرمان عالى خود قرار داده اند. در اين انقلاب ها فقط تإمين معاش
دنيوى و آسايش عمومى ملاك نيست, بلكه غرض اصلى به كارگيرى اين ابزار براى تحقق
يك وضعيت متعالى تر در درون جامعه مى باشد و آن اين كه جامعه اى صالح و پاك ايجاد
شود كه افراد در درون آن بتوانند به تكامل معنوى خويش نايل آيند. انقلاب بزرگ
حضرت رسول(ص) نمونه عالى اين ديدگاه است و در عصر حاضر ((انقلاب اسلامى ايران))
را داريم كه در نوع خود منحصر به فرد مى باشد.

اگرچه امكان دست يابى به نمونه هايى كه تركيبى از دو يا سه ديدگاه فوق باشند,
وجود دارد, اما عمده ترين آنها ـ در اين مقال ـ همان است كه پيش از اين گفته شد.
براى درك هر چه بهتر اين گونه شناسى تذكر مطالب زير ضرورى است.

1) اساسا انقلاب در گفتمان اسلامى, تعريف خاص خود را دارد و براى همين منظور
لفظ ويژه اى نيز جعل شده است. همان گونه كه مى دانيم انقلاب به معناى ((زير و رو
شدن)), ((واگرديدن)) و ((برگشتن)) در سده هفدهم به عنوان يك اصطلاح شايع و مقبول
در حوزه سياسى مطرح مى شود كه معناى اصطلاحى آن ((واژگونى تمام عيار حكومت و يا
دولت و جايگزينى حاكم و يا دولت جديد از طريق خشونت)) مى باشد. اگرچه اين مفهوم
در طى زمان از ظرافت و ابعاد تئوريك تازه اى برخوردار شده است ـ به گونه اى كه
امروز با طيف وسيع و متنوعى از تئورىهاى انقلاب مواجه ايم(1) اما در مقام ارزيابى
بايد اعتراف كرد كه همه اينها از تبيين جامع انقلاب اسلامى عاجزند. چرا كه مقوله
انقلاب در بينش اسلامى تعريفى به خصوص دارد كه با تعاريف مشابه از حيث محتوا
متفاوت است. كلمه ((انقلاب)) اگرچه در گفتمان اسلامى به معناى سياسى اش نيامده,
ولى اصطلاح ((امر به معروف و نهى از منكر)) به طور واضح و آشكارى بر اين معنا
دلالت دارد. اين اصطلاح شامل تمامى اشكال و صور تغيير اجتماعى از اصلاح گرفته تا
انقلاب مى شود و داراى سه مولفه اساسى است:(2)

نخست: بعد آرمانى انقلاب كه به انگيزه متعالى ((آمر به معروف و ناهى از منكر))
باز مى گردد. بر اين اساس تنها آرمان مشروع براى اقدام به انقلاب ((به سامان كردن
امور جامعه متناسب با سيره و ارزش هاى نبوى)) است و اگر اين بعد معنوى از انقلاب
ستانده شود, ديگر انقلاب, اسلامى نيست.(3)

دوم: بعد مادى انقلاب, كه به شكل تعارض انقلابى ها با حكام ستمگر متجلى شده و در
اصطلاح رايج از آن به خشونت ياد مى شود.

سوم: بعد معرفتى انقلاب است كه به ((آگاهى توده هاى انقلابى)) برمى گردد. توضيح
آن كه آمر به معروف و ناهى از منكر بايد با آگاهى در اين راه گام بردارد و اگر
به مقتضاى آگاهى كاذب و يا جهل خود دست به حركتى بزند, ديگر نمى توان آن را
((انقلاب اسلامى)) قلمداد كرد.(4)

با توجه به آن چه گفته شد, مى توان ((انقلاب)) را اين گونه تعريف كرد:

انقلاب عبارت است از ((امر به معروف و نهى از منكرى كه توسط مردمى آگاه, متحول
و شعور يافته با انتخاب و اختيار, به طور همزمان و جمعى در مقابل سلطان يا
پادشاه و هيإت حاكمه ستمگر, طى مراحلى خاص براى تغيير در ساخت ها, نهادها,
ارزش هاى مسلط و به تعبيرى بهتر, احياى سنت هاى رسول خدا و اماته بدعت ها, تحريفات
و منكرات, تحت رهبرى فردى واجد شرايط به طريقى خشونتآميز, صورت مى گيرد)).(5)

بدين ترتيب معلوم مى شود كه ((انقلاب اسلامى)) از حيث محتوا و تا حدودى در روش,
از ديگر انقلاب ها متمايز است و آنچه تحت عنوان ((بعد آرمانى انقلاب)) طرح مى گردد
ناظر بر همين وجه است.

2) انقلاب اسلامى ايران در اين نوشتار به محدوده تاريخى 1342 تا 1357 منحصر
نمى شود, بلكه دوران تإسيس جمهورى اسلامى را نيز در بر مى گيرد, لذا تفكيك تحولات
ايران به دوران انقلاب و حكومت صحيح به نظر نمى رسد, چرا كه تبعات سويى را به
دنبال دارد; از آن جمله تفكيك فوق به طرح اين شبهه منجر مى شود كه مقتضيات,
اهداف, روش و اصول مورد قبول دوران حكومت با دوره انقلاب متفاوتند, در حالى كه
انديشه اسلامى اين استدلال را برنمى تابد و معتقد است ارزش ها, آرمان ها و خواسته هاى
انقلابى در دوران تإسيس دولت بايد دنبال شوند و از اين حيث اين دو مرحله پيوند
درونى دارند و به عبارت بهتر, دوران تإسيس مرحله تحقق عينى آرمان هاى انقلابى
است. به همين خاطر, در نوشتار حاضر سعى شده است مجموعه آرمان هاى انقلاب در قالب
ساختارى واحد, براى آگاهى بخشى به مسوولان و مردم ارائه گردد.

3) ماهيت اصلى اين بحث اساسا ((آسيب شناسانه)) مى باشد, بدين معنى كه مولف سعى
دارد با قبول اصل مذكور در بند دوم, آرمان هايى را كه انقلاب براى تحقق آنها رخ
داده, به طور روشن و شفاف از زبان امام خمينى(ره) ارائه دهد و بدين وسيله مسوولان
را از رسالت خطيرشان و ملت را از جايگاه رفيع شان ـ مبنى بر جلوگيرى از بروز
هرگونه انحرافى در روند مستمر انقلاب ـ آگاه سازد. بديهى است كه آگاهى, شرط اول
براى عمل صالح است و تذكر اين مطلب مى تواند براى همگان مثمر باشد. البته تقسيم
بندى حاضر را نمى توان تنها الگوى ممكن مطرح كرد, چه بسا هدف فوق از طريق ارائه
الگوهاى ديگرى نيز تإمين شود كه در آن صورت مى توان آنها را مكمل بحث حاضر طرح
و بررسى كرد.

4) با توجه به تعريف ما از انقلاب معلوم مى شود كه ((رهبرى)) در آن نقش عمده اى
ايفا مى نمايد, بنابراين در نگارش تحقيق حاضر روشى اتخاذ شده است كه بتواند در
تبيين آرمان هاى انقلاب موثر و كارآمد باشد. براى اين منظور ضمن اتخاذ رويكردى
توصيفى ـ تركيبى به ((انقلاب اسلامى)), مجموع سخنان امام خمينى(ره) را فراروى خود
قرار داده, سعى نموده ايم با ارائه تركيبى مناسب از گفتارهاى ايشان دو غرض كلى
را تإمين كنيم:

نخست: آرمان هاى اصيل انقلاب را از زبان امام خمينى(ره) متذكر شويم.

دوم: ((بايدها))ى سياست هاى اجرايى جمهورى اسلامى و ملت ايران را براى آبادانى
هرچه بيشتر كشور در دهه هاى آتى, مشخص نمائيم.

لذا در ضمن سطور آتى به شرح آرمان هاى انقلاب اسلامى در سه حوزه فرهنگى, تربيتى,
اقتصادى و سياسى خواهيم پرداخت.



الف) آرمان هاى فرهنگى ـ تربيتى

آرمان هاى فرهنگى ـ تربيتى عمده ترين حوزه تإملات نظرى انقلابى ها را تشكيل مى دهد
و از اين حيث انقلاب اسلامى كاملا متإثر از رهيافت فرهنگى اسلام است, آن جا كه
اسلام خود را دين انسان ساز معرفى مى نمايد. بر همين اساس امام(ره) ((تربيت انسان
صالح)) را در رإس برنامه هاى انقلابى اش قرار داده, صريحا اظهار مى دارد:

((آن قدر كه انسان غير تربيت شده مضر است به جوامع, هيچ شيطانى و هيچ حيوانى
و هيچ موجودى آن قدر مضر نيست و آن قدر كه انسان تربيت شده مفيد است براى جوامع,
هيچ ملائكه اى و هيچ موجودى آن قدر مفيد نيست. اساس عالم بر تربيت انسان است)).
(6)

به همين خاطر است كه مى بينيم آرمان هاى انقلابى امام خمينى(ره) بيشتر صبغه
تربيتى مى يابد كه مى توان آنها را در دو بعد مورد بررسى قرار داد:



1. بعد فردى: تربيت انسان هايى فرهيخته و متقى

شهيد مطهرى, در تبيين اين بعد از انقلاب اسلامى بيان داشته اند: معنويت از اركان
واقعى اين انقلاب بوده و مايه حيات انسان مى باشد, لذا تحقق يك جامعه اسلامى كه در
آن ارزش هاى الهى نمود تام دارند, به پرورش انسان هايى منوط است كه به آداب و
ارزش هاى اسلامى مزين باشند.(7) به تعبير ديگر ((حكومت صالحان)) از اين حيث
حكومتى است كه در آن افراد به ايمان الهى تمسك جسته, تهذيب نفسانى را پيشه خود
ساخته و به طور كامل ارزش هاى الهى را بر مملكت وجودى خويش مسلط ساخته اند به
گونه اى كه در آن از خودبينى و غول سركش ((منيت)) هيچ گونه خبرى نيست.

مطلب فوق از اين حيث قابل توجه مى نمايد كه در بينش هاى غير الهى امر خطير
پرورش انسان ها به فراموشى سپرده مى شود و معمولا مسائل اقتصادى, سياسى و… به
غلط در كانون تحليل ها و حركات انقلابى قرار مى گيرند, در حالى كه امام خمينى(ره)
اصل اوليه را بر تحول افراد گذارده صراحتا مى فرمايند:

((تمام عبادات وسيله است… كه آنچه بالقوه است و لب انسان است به فعليت برسد
و انسان بشود… يك انسان الهى بشود)).(8)



2. بعد اجتماعى: ايجاد يك جامعه خداپسند

معنويت به نظر امام(ره) به مملكت درونى افراد منحصر نيست, و چنان نيست كه
قواى درونى افراد را به اعتدال و سلامت رهنمون شود, بلكه فراتر از آن, نسيم
معنويت بايد در تمام زواياى اجتماعى بوزد و براى اين منظور لازم است تا
((تبليغ)) اصول اسلامى به صورت نهادى در درون جامعه اسلامى دنبال شود و در ضمن,
فرهنگ دعوت به ((ارزش هاى متعالى اسلامى)) در ميان كليه آحاد اجتماعى جارى و حاكم
شود. به همين خاطر امام خمينى(ره) نخست رو به عموم مردم نموده, وظيفه الهى آنان
را تبيين مى نمايند و سپس موسسات مختلف تربيتى را ـ تك تك ـ مورد خطاب قرار داده
رسالتشان را يادآور مى شوند. به طور كلى آرمان هاى تربيتى امام خمينى(ره) را
مى توان به شكل ذيل دسته بندى كرد:



گروه اول: آرمان هاى همگانى.

نخست: حاكميت روحيه دلسوزى نسبت به سرنوشت انسان ها بر جامعه:

((پيغمبر اسلام براى اين كه مردم تربيت نمى شدند غصه مى خوردند, به طورى كه خداى
تبارك و تعالى او را تسكين مى داد… و هر انسانى بايد اين طور باشد كه متإسف
باشد براى آنهايى كه نمىآيند به خط اسلام و خط انسانيت)).(9)

بنيان ((امر به معروف و نهى از منكر)) در جامعه اسلامى بر اصل فوق گذارده شده
است و اين كه در جامعه اسلامى افراد نمى توانند نسبت به سرنوشت ديگران بى اعتنا
باشند, لذا از روى ((دلسوزى)) و نه ((طمع)) و يا ((كينه)) براى نجات آنها از
ضلالت به پا مى خيزند و به اصطلاح امر به معروف و نهى از منكر مى نمايند. وجود چنين
روحيه اى است كه جامعه آرمانى را به قبول اصل دوم رهنمون مى شود و آن پذيرش
((مسووليت دسته جمعى)) در قبال هدايت جامعه مى باشد.



دوم: داشتن مسووليت دسته جمعى

از نكات جالب توجه در كلام امام(ره) يكى اين است كه ايشان هيچ گاه يك موسسه يا
نهاد خاص را مسوول و عهده دار تربيت مردم نمى دانستند, بلكه ضمن اشاره به كاركرد
و رسالت هر يك از اين نهادها, نهايتا متذكر مى شدند كه ملت و دولت لازم است در
راه اصلاح فرهنگ جامعه دست به دست هم بدهند و كاستى ها را رفع نمايند; به عنوان
مثال, اگر چه مدارس را مكلف به تربيت صحيح دانش آموزان مى نمايند(10) ولى به
همان بسنده نكرده, والدين و خانواده هاى آنها را نيز مورد خطاب قرار داده,
مسووليت شرعى شان را يادآور مى شوند(11) و در كنار همه اينها به ديگر نهادهاى
اجتماعى گوشزد مى نمايد كه, بايد اين نسل را از مفاسد و بلاياى اجتماعى حفظ كنند,
لذا يك جامعه آرمانى جامعه اى است كه افراد آن در قبال سرنوشت تمامى مردم
مسوولند.



گروه دوم: آرمان هاى ويژه موسسات تربيتى ـ فرهنگى

البته امام خمينى(ره) واقع گرا تر از آن بودند كه امر خطيرى هم چون تربيت
انسان ها را تنها به احساس درونى افراد موكول سازند. براى همين, روى تك تك
موسسات تربيتى انگشت گذارده و نحوه فعاليت هاى آنها را متذكر مى شوند. آنچه در
اين جا مد نظر مى باشد, نه شيوه هاى عملى, بل اصول كلى حاكم بر كليه موسسات است كه
در مجموع نشان دهنده وضعيت آرمانى موسسات تربيتى در جامعه اسلامى است, وضعيتى كه
در آن اصول ذيل نمود تام دارند:

اصل اول: صالح بودن كارگزاران امور تربيتى

حوزه , دانشگاه, راديو, تلويزيون, مطبوعات و… ديگر نهادهاى تربيتى آن گاه
مى توانند مثمر واقع شوند كه در مقام نخست خود ((صالح)) باشند, لذا وجود نهادهاى
صالح از جمله بلندترين آرمان هاى امام(ره) به حساب مىآيند.

((آن قدر كه كشور ما از دانشگاه و فيضيه صدمه ديده است از جاهاى ديگر نديده
است. بايد هر دوى اينها مهذب باشند و علماى اسلام و اساتيد دانشگاه با هم پيوند
داشته باشند)).(12)

اصل دوم: وجود توافق عمومى بين كليه موسسات براى نيل به هدفى واحد (به ويژه
حوزه و دانشگاه)

هماهنگ بودن نهادهاى تربيتى براى نيل به اين هدف مقدس كرارا مورد تإكيد
امام(ره) قرار گرفته است و ايشان به تناسب در مواقع مختلف اين اصل مهم را تذكر
داده اند كه:

((دانشگاهيان و جوانان برومند عزيز هرچه بيشتر با روحانيون و طلا ب علوم اسلامى
پيوند دوستى و تفاهم را محكم تر و استوارتر سازند و از نقشه ها و توطئه هاى دشمن
غدار غافل نباشند)).(13)

و يا اين كه:

((لازم است طبقات محترم روحانى و دانشگاهى با هم احترام متقابل داشته باشند.
از تبليغات سوئى كه بر ضد آنها در اين چند صد سال شده… تا از تفرقه استفاده
هرچه بيشتر ببرند احتراز كنند)).(14)

اصل سوم: جمع تعهد و تخصص در كليه نهادها

مقام تربيت براى معلمانى است كه در كار خود تخصص دارند و نسبت به اهداف
متعالى آن از تعهد لازم برخوردارند, لذا حضرت امام(ره) سفارش اكيد دارند كه اين
منصب تنها به كسانى واگذار شود كه داراى ويژگى فوق باشند و اگر روزى برسد كه
تمامى مسوولان اجتماعى متعهد و متخصص باشند, در آن صورت وصول به يك جامعه اسلامى
به ميزان قابل توجهى ممكن و ميسور به نظر خواهد رسيد:

((ما انسان دانشگاهى مى خواهيم نه معلم و دانشجو, دانشگاه بايد انسان ايجاد
كند… مهم اين است كه يك كسى كه از دانشگاه بيرون مىآيد بفهمد كه من با بودجه
اين مملكت تحصيل كرده ام… و بايد براى اين مملكت خدمت بكنم)).(15) و يا اين كه:


((ما با تخصص مخالف نيستيم, با علم مخالف نيستيم, با نوكرى اجانب مخالفيم…
ما مى خواهيم متخصصينى در دانشگاه تربيت بشوند كه براى ملت خودشان باشند)).(16)

تعبير ديگر حضرت امام خمينى(ره) در اين خصوص: ((حضور حزب اللهى ها))ى باسواد و
متدين در تمامى صحنه هاى انقلاب مى باشد كه نهادهاى تربيتى با توجه به اهميت شان در
اولويت هستند.(17)

ادامه دارد


پاورقي ها:پانوشت ها:
1 ) براى قرائت تاريخچه اين بحث نگاه كنيد به:
ـ هانا آرنت, انقلاب, عزت الله فولادوند, تهران, خوارزمى, 1361.
ـ كارل ورت, پيتر, انقلاب, ابوالفضل صادق پور, تهران, زوار, 1348.
ـ ارسطو, سياست, حميد عنايت, تهران, بى نا, چ4, 1364.
2 ) از جمله كارهاى انجام شده در اين زمينه كه حكم بنيان اوليه بحث انقلاب را
دارند مى توان به كتب ذيل اشاره نمود:
ـ مرتضى مطهرى, پيرامون انقلاب اسلامى, تهران, صدرا, 1368.
ـ مرتضى مطهرى, پيرامون جمهورى اسلامى, تهران, صدرا, بى تا.
ـ ابوالفضل عزتى, اسلام انقلابى و انقلاب اسلامى, تهران, هدى, بى تا.
ـ عباسعلى عميد زنجانى, انقلاب اسلامى و ريشه هاى آن, تهران, كتاب سياسى, 67.
ـ جلال الدين فارسى, انقلاب تكاملى اسلام تهران, آسيا, بى تا.
3 ) از اين جمله حضرت سيدالشهدا استنباط شده است كه فرمودند: ((همانا من خود
خواهانه و از سر خودخواهى و همچون ستمگران قيام ننموده ام, بل خواهان امر به
معروف و نهى از منكر هستم و اين كه بر اساس سيره جدم, حضرت رسول(ص) حركت
نمايم)).
4 ) گفتنى است كه ديدگاه شيعه نسبت به اهل تسنن در اين زمينه انقلابى تر است,
به طورى كه در ميان اهل تسنن هستند فقهايى كه به تحريم انقلاب حكم داده اند, اما
شيعه قيام عليه حاكم غير الهى را نه تنها جايز بل واجب معرفى كرده است. بدين
منظور مى توان به فتاواى علماى هر دو فرقه در ذيل عنوان ((امر به معروف و نهى از
منكر)) در سطح حاكمان مراجعه نمود.
5 ) شايان ذكر است كه در اين خصوص تحقيقى به قلم آقاى محمد رضا حاتمى در دست
بررسى و انتشار است كه تحت عنوان ((تئورى انقلاب از ديدگاه اسلام)) به تحليل
ديدگاه اهل تشيع و تسنن پيرامون, ((جواز شرعى انقلاب)) پرداخته است. مولف واژه
معادل انقلاب اسلامى را در فرهنگ اسلامى ((امر به معروف و نهى از منكر)) مى داند.
6 ) صحيفه نور, ج14, ص103.
7 ) ر.ك: مرتضى مطهرى, پيرامون جمهورى اسلامى, تهران, صدرا, ص60 و 172 و 174.
8 ) امام خمينى, تفسير سوره مباركه حمد, ص5 ـ 74.
9 ) صحيفه نور, ج19, ص215.
10 ) امام خمينى(ره): ((نقش خانواده ها و[ خصوصا] مادر در نونهالان و پدر در
نوجوانان بسيار حساس است و اگر فرزندان در دامن مادران و حمايت پدران متعهد به
طور شايسته و با آموزش صحيح تربيت شده و به مدارس فرستاده شوند, كار معلمان
نيزآسان ترخواهدبود)).(صحيفه نور,ج15,ص2ـ161)
11 ) امام خمينى(ره): ((معلم امانت دارى است كه غير همه امانت ها, انسان امانت
اوست… شما بايد اين عده اى كه در دست شماست[ را] تعليم كنيد و اهميت تربيت را
از تعليم بيشتر بدانيد)). (صحيفه نور, ج14, ص30 ـ 29)
12 ) صحيفه نور, ج14, ص 112ـ3.
13 ) وصيت نامه حضرت امام خمينى(ره), چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى, ص12.
14 ) صحيفه نور, ج2, ص20.
15 ) همان, ج13, ص211 ـ 209.
16 ) همان, ج14, ص 232ـ4.
17 ) امام خمينى(ره): ((بايد توجه داشته باشيد كه در اين سازمان مسلمانان
متعهد حتى يك نفرشان نبايد بيرون بروند, مگر تخلفاتى بكنند كه اين يك مسإله
ديگرى است و فرقى با ديگران ندارند)). (صحيفه نور, ج21, ص30).