حجه الاسلام والمسلمین اسدالله بیات

د : استقلال فکرى:

از جمله مسائلى که در نویسندگان لازم است وجود داشته باشد و بدون آن نه تنها نویسندگى سودى نخواهد داشت بلکه زیانهاى زیادى را در بر خواهد داشت استقلال فکرى آنان است در برابر استقلال فکرى وابستگى فکرى قرار دارد مطمئناً اگر در جامعه‏اى نویسندگان آنان که رسالت هدایت و رهبرى فکرى آن جامعه را به عهده دارند از جهت فکرى وابستگى به یکى از قدرتهاى بزرگ جهانى و یا ایادى آنان داشته باشند در منعکس ساختن واقعیتها و جریانات هیچ وقت آزادى عمل از خود نخواهند داشت و ناچار با توجه به منافع آنان حرکت خواهند کرد و حوادث را طبق میل و علاقه آنان تحلیل و ارائه خواهند نمود و در مواردى که منافع دیگران اقتضاء ننماید از کنار خیلى از حقایق روشن با ابهام و اجمال خواهند گذشت و در موارد زیادى در تحریف و وارونه نشان دادن آنها خواهند کوشید و از افشاء خیلى از آنها که با مصالح مادّى و سیاسى زورمداران تضاد داشته باشد خوددارى خواهند کرد، و در حقیقت مزدوران حلقه به گوش اربابان آزمند و چپاولگر جهانى بوده و به جاى منافع ملى و مکتبى مردم و انقلاب خود، از مصالح و منافع آنان حمایت خواهند کرد.

چقدر فراوانند نویسندگان مزدورى که در راستاى تاریخ و انقلابات بزرگ جهانى و منطقه‏اى کوشیده‏اند تا حقایق را منحرف کرده و وارونه جلوه دهند و چقدر توسط همین نویسندگان خود فروخته، حقایق خارجى و تاریخى – به صورت خرافه و افسانه – قلمداد شده است و چقدر افراد ناصالح و ناتوان، قهرمان و قدرتمند و نیرومند معرفى گردیده‏اند و چقدر از این طریق، ستمها در عالم رخ داده است و حقوقى از انسانهاى مظلوم پایمال گردیده است و ظالمان گردن کلفت، به عنوان انسانهاى حق دوست و طرفدار آزادى و حقوق عمومى و بشر، شناسانده شده‏اند. و اگر این موضوع در گذشته خیلى قابل قبول نبود و باورکردن آن براى عموم و اکثر افراد آسان به نظر نمى‏رسید، امروز براى عامه مردم هم قابل قبول مى‏باشد زیرا در دنیاى امروز اگرچه نویسندگان آزاد و مستقل کم نیستند و در سراسر جهان از حریت‏ها و محرومیتها و حقوق زجردیدگان دفاع مى‏نمایند و در این مسیر در برابر طماعان جهانخوار ایستادگى از خود نشان مى‏دهند، لیکن در برابر آنان، نویسندگان مزدور و خود فروخته هم فراوانند. کسانى که با فن نویسندگى و رسالت نویسندگان، معامله بازارى و تجارى مى‏نمایند و به عنوان کالا در معرض مبادلات اقتصادى و تجارى قرار مى‏دهند، کم نیستند و به همین دلیل در دنیاى امروز با همه تعالى و پیشرفتهائى که در زمینه‏هاى مختلف براى بشریت حاصل شده است، نقض حقوق بشر و نسل‏کُشى و ستم و زورگوئى و قُلدرى و غارت‏گرى با هیچ دوره‏اى از ادوار تاریخ قابل مقایسه نمى‏باشد. ما بر این باوریم که عاملِ اصلى این نوع حق‏کُشى‏ها و خیانتها و بى‏عدالتى‏ها همین است که زورمداران و غارت‏گران خیانت مى‏کنند و صاحبان قلم و نویسندگان وابسته و غیر مستقل – و در واقع مزدور – تحت عناوین مختلف، یا توجیه مى‏نمایند و یا روى حقایق پرده پوشى کرده و آنها را پنهان مى‏سازند و الا قدرت قلم و بیان آن قدر قوى و نیرومند و نافذ است که صاحبان قدرت‏هاى ابلیسى و طمع‏کار توان مقابله با آنها را نداشته و در میدان مصاف با گویندگان و نویسندگان متعهّد و مستقل فرار را بر قرار ترجیح مى‏دهند و هزیمت خود را در برابر هجوم نویسندگان آشکار مى‏سازند.

اگر امروز در قلب دنیاى به اصطلاح متمدن و اروپاى مرکزى در بوسنى و هرزگوین نسل‏کُشى راه انداخته‏اند و صرب‏ها حدود ۵۰۰۰۰ نفر انسان بى‏گناه را به قتل رسانده‏اند و هنوز هم ادامه مى‏دهند و جلو امدادها و کمک رسانى‏هاى خودشان تحت عنوان کمک‏هاى بین‏المللى را مى‏گیرند و کودکان و زن‏ها و پیرمردهاى بوسنیائى از بى‏داروئى و گرسنگى و شدّت سرما جانشان را از دست مى‏دهند و تلف مى‏شوند و یا در قلب دنیاى اسلام، فلسطین مظلوم به طور آشکار و واضح مورد غصب و طغیان اسرائیل قرار مى‏گیرد و اسرائیل هر روز و هر لحظه بر توسعه طلبى خود افزایش داده و مِلک طِلْقِ مسلمانان را از آنان مى‏گیرد و شهرکهاى یهودى‏نشین را گسترش مى‏دهد و اعمال فشار مى‏کند و دهها و صدها جنایات دیگرى که در دنیاى امروز در برابر دید و نظر ماهواره‏ها و دوربین‏هاى دقیق و میلیونها انسانهاى مدّعى آزادى و استقلال و حقوق بشر انجام مى‏شود، لیکن صدایى از جائى بلند نمى‏شود و بوى اعتراضى از جائى به مشام نمى‏رسد و هر جا هم زجردیدگان جهان مى‏خواهند صداى خود را براى اعتراض بلند نمایند و از حقوق خود دفاع نمایند، با هجوم همه جانبه طورى خاموش مى‏گردند و آرام مى‏گیرند گو اینکه آنان در دنیاى آرامش و اطمینان و در واقع بهشت زندگى مى‏نمایند و اساساً از ظلم و ستم اثرى نبوده و مردم در جهان عدل و آزادى و برابرى و برادرى زندگى مى‏کنند، همه اینها براى این است که صاحبان قلم از هویّت خویش تهى گشته‏اند و به جاى خدمت به فرهنگ و علم و دانش، در خدمت پول و سرمایه قرار گرفته‏اند و به جاى دفاع از حرمت آزادى و آزادگى و مظلومان، در خدمت ستمکاران و صاحبان زر و زور و نفاق و جاه‏طلب‏ها قرار گرفته‏اند و موجب انحراف و کجى‏ها در تاریخ و قهرمانان تاریخ‏ساز شده‏اند.

بنابراین، اگر نویسندگان جامعه، آن رسالت انسانى و الهى و اخلاقى نویسندگى را درک نمایند و به آن پایبند باشند و اگر مطبوعات در جایگاه رفیع خود احساس وظیفه کرده و از حرمت‏ها و قداست‏هاى انسان و آزادگى و قانون دفاع نمایند و از مسیر اصلى خود منحرف نگردند و با شهامت و شجاعت در برابر کجى‏ها و کج اندیشیها و قدرت‏ها و خودکامگى‏ها بایستند و حقایق موجود را – آنطور که هست – منعکس نمایند، دنیا چهره دیگرى پیدا مى‏کرد و مردم طور دیگرى زندگى مى‏کردند و رفتارها و برخوردها و ارتباطها و قضاوت‏ها، جلوه دیگرى از خود نشان مى‏داد و نحوه زندگى که امروز مشاهده مى‏شود و در آن جز نفاق و نیرنگ و خیانت چیز دیگرى دیده نمى‏شود، تغییر پیدا مى‏کرد و مفهوم آن عوض مى‏شد و انسان‏ها از حیات و زندگى، مفهوم دیگرى برداشت مى‏کردند. پس اگر این آرزوهاى انسانى و مطلوب به دست نمى‏آید و بشریت روز به روز، در حال سقوط و زوال قرار گرفته و اخلاق عمومى از میان آنان رخت بربسته و کوچ کرده است و علم و دانش و تمدن و نظم نوین براى غارت‏گرى و ستمکارى و تعدّى بیشتر به حقوق انسان‏هاى سیلى خورده تاریخ است، همگى براى این است که قلم و مسطورات آن در خدمت زور و ستم و استکبار قرار گرفته است و انسان‏هاى صاحب قلم در خدمت آنان واقع شده‏اند و هویّت هنرمندان و نویسندگى نویسندگان در راستاى اهداف تجاوزکارانه صاحبان مطامع دنیائى قرار گرفته است که هم قلم قلم مزدور شده و هم صاحبان قلم اجیران هواهاى نفسانى و امیال شیطانى گردیده‏اند.

امروز قلم اگر همان قلمى بود که مورد احترام آفریدگار جهان در کتاب عزیزش قرآن کریم قرار گرفته و در آن به قلم قسم خورده و فرموده است:

“ن و القلم و ما یسطرون”.۱

– قسم به قلم و کلمات و سطورى که با آن روى کاغذ و صفحات نقش مى‏بندد و نوشته مى‏شود.

و یا این که عظیم‏ترین شخصیت عالم وجود امکان پیامبر خاتم صلى الله علیه و آله و سلم را مورد خطاب قرار داده و به آن حضرت دستور خواندن و قرائت را صادر کرده است و فرموده است:

“اقرأ باسم ربّک الّذى خلق × خلق الانسان من علق × اقرأ و ربک الاکرم × الذى علم بالقلم”.۲

– با نام خدایت بخوان، آن خداوندى که تو را خلق کرده است و تو را از خون بسته متحوّل یافته از نطفه آفریده است و بخوان این کتاب مقدس را و بدان خداى تو کریم‏ترین کریمان عالم است و آن خداوندى است که بشر را علم نوشتن از راه قلم و نحوه بهره بردارى از قلم را آموخت و یاد داد.

اگر قلم در خدمت ارزشهاى الهى و انسانى بود و براى رهائى آنان از یوغ استعمار و استثمار مورد استفاده واقع مى‏گشت، امروز این همه حق‏کُشى و ستم و نامردى و نابرابرى وجود نداشت و صاحبان قدرت و ظلم با این پرروئى و وقاحت در تمام صحنه‏ها جرأت میدان‏دارى نمى‏کردند و داعیه رهبرى دنیاى امروز رانداشتند و روى حقوق ملت‏هاى ضعیف و زنجیر کشیده شده پرده نمى‏کشیدند و در برابر انقلابهاى مردمى به مقابله برنمى‏خاستند و به نداى مظلومانه آزادى خواهان عالم گوش فرا مى‏دادند و با گلوله و موشک و بمب پاسخ نمى‏دادند و فریادهاى آنان را در سینه‏ها خفه نمى‏کردند و اگر امروز صاحبان زور و ریاکاران متدیّن‏نما از روى باطل، بدون کوچکترین ملاحظه مى‏توپند و مى‏تازند و به حرکت‏هاى تخریبى و انهدامى خویش در تمامى زمینه‏ها ادامه مى‏دهند، براى این است که قلم‏ها و مطبوعات و صاحبان آنها را خریده‏اند و آنان را از رسالت اصلى خویش منحرف ساخته‏اند و به صورت عروسک‏هاى فرهنگى و ابزار توجیه کارهاى خود قرار داده‏اند. به امید اینکه روزى آید قلم و صاحبان قلم و مطبوعات رسالت اصلى و جایگاه واقعى خود را در سراسر جهان پیدا کنند.

در این فراز به سخنان امام امت(ره) گوش فرا مى‏دهیم:

“آنان که با دست پلید خود جوانان و مردان ارزشمند و علماء مربّى جامعه را شهید نمودند و به کودکان مظلوم مسلمانان رحم نکردند، خود را در جامعه رسوا و در پیشگاه خداوند قهّار مخذول نمودند و راه بازگشت ندارند که شیطان نفس امّاره بر آنان حکومت مى‏کند. لکن شما برادران مؤمن، با دولت و مجلس که کوشش دارد خدمت به محرومین و مظلومین و برادران سر و پا برهنه و از همه مواهب زندگى محروم نماید، چرا کمک نمى‏کنید و شکایت دارید؟ آیا مقدار خدمت و بنیادهاى جمهورى را با این گرفتارى‏ها و نابسامانى‏ها، که لازمه هر انقلاب است و جنگ تحمیلى با آن همه خسارت و میلیونها آواره خارجى و داخلى و کارشکنى‏هاى بیرون از حد را در این مدت کوتاه، مقایسه با کارهاى عمرانى رژیم سابق نموده‏اید؟ آیا نمى‏دانید که کارهاى عمرانى آن زمان اختصاص داشت تقریباً به شهرها آنهم به محلات مرفّه و فقراء و مردمان محروم از آن امور بهره ناچیز داشته یا نداشتند و دولت فعلى و بنیادهاى اسلامى، براى این طایفه محروم با جان و دل خدمت مى‏کنند. شما مؤمنان هم پشتیبان دولت باشید تا کارها زود انجام گیرد و در محضر پروردگار که خواه و ناخواه خواهید رفت با نشان خدمتگزارى به بندگان او بروید”.

ه : شجاعت

یکى از اصول اخلاق انسانى که منشأ خلقیات دیگر مى‏باشد و در رفتارهاى انسانى در زندگى فردى و جمعى، انعکاس زیادى دارد شجاعت است. در علوم نظرى، شجاعت را حدّ واسط میان جبن که همان ترس است و تهوّر که بى باکى و بى ملاحظگى در کارها مى‏باشد، مى‏دانند. شجاعت در انسان از کمالات اخلاقى و منشأ خیلى از کمالات دیگر اخلاقى بحساب مى‏آید. شجاعت خلقى است که اگر کسى داراى آن باشد، با ملاحظه تمامى جوانب و آینده‏نگریها، جرأت برخورد و حمله و ورود و ابراز نظر را از خود نشان مى‏دهد و از قدرت مقابل هراس بر خود راه نمى‏دهد و از تطمیع دیگران متأثر نمى‏گردد و در موقع ضرورت و لزوم برخورد، از خود عکس العمل مناسب نشان مى‏دهد و این معنى در نویسندگان از ضرورت بالاترى برخوردار است.

نویسندگان در اظهار نظر و تحلیل مطالب و مسایل و در برخورد با جریانهاو انحرافات باید شجاع باشند و از قدرت زورمداران و تطمیع ثروتمندان نباید ترس و بیم بر خود راه دهند و الاّ به رسالت و اصالت مسئولیّت خویش لطمه وارد مى‏سازند. البته مخفى نماند که حکومتها هم باید شرایط را براى ابراز نظرات و آراء و انتقادها طورى آماده نمایند تا آنان بستر را براى رشد استعدادها مناسب دیده و به تدریج قدرت برخورد و اظهار نظر صریح در جامعه، امرى عادى و طبیعى تلقى گردد و سکوت و لب فرو بستن، امرى غیر عادى و تعجّب آور به حساب آید و حکومتها و مسئولان بالاى نظام احساس نمایند برخورد گویندگان و نویسندگان و مطبوعات، نوعى وظیفه است و اگر برخورد نکنند و قدرت اظهار نظر نداشته باشند، نشانه انحطاط و سقوط یک جامعه و نظام است نه این که نشانه رشد و قدرت و سلطه همان نظام به حساب آید. به همین دلیل در معارف اسلامى از رهبران الهى چنین آمده است:

“و أفضل من ذلک کلِّه کلمهُ عدلٍ عند امامٍ جائرٍ”.۳

بهترین و با فضیلت‏ترین کارها این است که انسان، شجاعت اظهار نظر و گفتار عدل را در نزد حاکم ظالم و تبهکار داشته باشد و او را به عدالت دعوت نماید.

“نفاق مشتى اوباش و عمّال اجانب، نباید آقایان را در مقصد عالى خود، سست کند و مسلّماً نخواهد کرد. اسلام با این عناصر، در طول تاریخ مواجه بوده و طبقه منافقین از صدر اسلام تا کنون، لکه ننگى بوده‏اند که خواسته‏اند مسلمانان حقیقى را از راه حق با حیله و تظاهر به اسلام باز دارند”. (۱۳۶۵/۵/۴)

“منافق‏ها هستند که بدتر از کفارند. آنى که مسلمانان مى‏گوید هستم و به ضدّ اسلام عمل مى‏کند و مى‏خواهد به ضدّ اسلام عمل بکند، آن است که در قرآن بیشتر از آنها تاکذیب شده تا دیگران. ما سوره منافقین داریم… اسلام همیشه گرفتار یک همچو جمعیت‌هایى بوده است”. (۱۳۶۵/۴/۴)

“گمان نکنید که اینها از روى قدرت یک همچو کارهایى را انجام مى‏دهند، یک بمب در یک جا منفجر کردن، یک بچه ۱۲ ساله هم مى‏تواند او را بگیرد، یک جایى بگذارد و خود او منفجر بشود. این قدرتى نیست، این کمال ضعف است…اینهایى که از این جا فرار کردند و از خارج دستور مى‏دهند، که مردم را اقتیال کنند و به طور دزدکى بکشند، اینها تز نامردهاست”. (۱۳۶۰/۶/۹)

“شما نمى‏توانید، با ترور بعضى شخصیت‏ها، با بمب گذاشتن در بعضى جاها، هر جا باشد، نمى‏توانید این ملت را از صحنه خارج کنید. این ملت سرتاسر کشور الآن در صحنه است… اینهایى که دم از خلق مى‏زنند و دم از شجاعت مى‏زنند و دم از جنگجویى مى‏زنند، چطور در کنار خانه‏ها خزیده‏اند و بچه‏ها را وادار مى‏کنند که بروند بمب بگذارند؟ این کار ابلهانه براى چیست؟”. (۱۳۶۰/۴/۸)

“ننگ و خسران بر کسانى که گمان مى‏کنند با این شرارت‏ها، ملت شریف ایران را که براى اقامه عدل اسلامى، قیام نموده‏اند از صحنه مبارزه با کفر، خارج مى‏نمایند و تن به عار و ذلت ابرقدت‏هاى جنایتکار مى‏دهند. این کوردلان شکست خورده نى بینند که مادران پدران و فرزندان و همسران این شهدا چون قهرمانان صدر اسلام به شهادت اینان افتخار مى‏نمایند و چون کوهى در مقابل حوادث ایستاده‏اند. گوئى اینان از شدّت یأس به جنون کشیده شده‏اند و چون خود را مطرود ملّت مسلمان مى‏بینند، از ملّت ایران انتقام مى‏کشند”. (۱۳۶۰/۶/۱۵)

“بگذار، این ددمنشان که جز به “من” و “ما”هاى خود نمى‏اندیشند و “یأکلون کما تأکل الانعام”. عاشقان راه حق را از بند طبیعت رهانده و به فضاى آزاد جوار معشوق برسانند. ننگتان باد اى تفاله‏هاى شیطان و عارتان باد اى خود فروختگان به جنایتکاران بین المللى که در سوراخ‏ها خزیده و در مقابل ملّتى که در برابر ابر قدرت‏ها برخاسته است، به خرابکارى‏هاى جاهلانه پرداخته‏اید”. (۱۳۶۰/۴/۹)

“بگذارید کوردلان در داخل و خارج هر چه مى‏خواهند بکنند و بگویند و به هر جنایتى که روى تاریخ را سیاه مى‏کند و روى منافقان و همقطاران جنایتکارشان را سیاهتر، دست بزنند و با انفجارها که کار جنایتکاران ورشکسته است و هر فرد ساده‏اى مى‏تواند این نحو جنایات را انجام دهد، به اسم قیام مسلحانه براى نجات خلق و جنگ خیابانى براى سرنگونى اسلام و جمهورى اسلامى، براى خود و سبعاتى امثال خود، دلخوشى و براى رسانه‏هاى گروهى در خدمت ابر جنایتکاران سوژه تبلیغاتى بر ضدّ اسلام و جمهورى اسلامى فراهم کنند”!

(۱۳۶۱/۶/۱۷)

“نصیحت و وصیت من به گروه‏ها و گروهک‏ها و اشخاصى که در ضدیت با ملّت و جمهورى اسلامى و اسلام فعالیت مى‏کنند، اول به سران آنان در خارج و داخل، آن است که تجربه طولانى به هر راهى که اقدام کردید و به هر توطئه‏اى که دست زدید و به هر کشور و مقامى که توسل پیدا کردید، به شماها که خود را عالم و عاقل و مى‏دانید، باید آموخته باشد که مسیر یک ملّت فداکار ار نمى‏شود با دست زدن به تور و انفجار و بمب و دروغ‏پردازى‏هاى بى سروپا و غیر حساب شده منحرف کرد و هرگز هیچ حکومت و دولتى را نمى‏توان با این شیوه‏هاى غیر انسانى و غیر منطقى ساقط نمود؛ به ویژه ملّتى مثل ایران را که از بچه‏هاى خردسالش تا پیرزنها و پیرمردهاى بزرگسالش، در راه هدف و جمهورى اسلامى و قرآن و مذهب جان فشانى و فداکارى مى‏کنند. شماها که مى‏دانید که ملت با شما نیست…چطور وجدان یک انسان – هر چه پلید باشد – راضى مى‏شود براى احتمال رسیدن به یک مقام، با میهن خود و ملت خود این گونه رفتار کند و به کوچک و بزرگ آنها رحم نکند؟”. (وصیتنامه سیاسى الهى)

امام صادق علیه السلام:

“یُعزّ اللَّه به الاسلام بعد ذلّه، و یحییه بعد موته… و یدعوا الى اللّه بالسّیف، فمن أبى قتل و من نازعه خُذل. یُظهر من الدین ما هو علیه الدین فی‏نفسه، ما لو کان رسول الله صلى الله علیه و آله یحکم به. یرفع المذاهب من الارض فلا یبقى الا الذین الخالص”.

(الزام الناصب – ص۱۷۹)

خداوند اسلام را پس از ذلت به وسیله او عزت مى‏بخشد و پس از مرگ به واسطه او زنده مى‏کند… او با شمشیر برّانش مردم را به سوى خدا فرا مى‏خواند، پس اگر کسى نپذیرفت کشته شده و اگر کسى با او نزاع کرد، خوار مى‏گردد. او دین را چنان که هست و همان گونه که رسول خدا”س” با آن داورى مى‏کرد، آشکار مى‏سازد. تمام مذاهب و آئین‏ها را از روى زمین برمى‏دارد که چیزى جز دین ناب نماند.

امام زمان، فاتح پیروز

رسول اکرم صلى الله علیه و آله و سلم:

“المهدی‏من وُلدی‏الذی‏یفتح الله به مشارق الأرض و مغاربها، ذاک الّذی‏یغیب عن أولیائه غیبه لا یثبت على القول بامامته الاَّ من امتحن اللَّه قلبه للایمان”.

(الزام الناصب – ص۱۲۷)

مهدى از فرزندان من است؛ همو که خداوند بر دستش شرق و غرب گینى را فتح مى‏کند؛ او که از یاران و پیروانشان چنان پنهان مى‏شود و غیبتى طولانى مى‏کد که کسى بر امامتش پایدار نمى‏ماند جز او که خداوند قلبش را براى ایمان، آزمایش کرده است (و از آزمایش سربلند بیرون آمده است).

انتظار فرج

امام صادق علیه السلام:

“انتظروا الفرج و لا تیأسوا من روح اللَّه، فان أحب الأعمال الى اللَّه عزّوجل انتظار الفرج. الأخذ بأمرنا معنا غداً فی‏خطیره القدس، و المنتظر للفرج کالمتشحط بدمه فی‏سبیل اللَّه”.

(بحارالانوار – ج۵۲، ص۱۲۳)

منتظر فرج باشید و از رحمت خدا نومید نگردید. چرا که بهترین اعمال نزد خداى عزّوجل انتظار فرج است. او که در امر ما تلاش مى‏کند، فردا در بهشت برین، همراه ما خواهد بود و کسى که انتظار فرج مى‏کشد، مانند کسى است که در راه خدا در خون خود مى‏غلطد.

صبر در دوران غیبت

امام حسین علیه السلام:

“له غیبهٌ یرتدّ فیها قومٌ و یثبت على الدین آخرون، فیؤذن لهم و یقال لهم: متى هذا الوعد ان کنتم صادقین؟ اما ان الصابر فی‏غیبته على الأذى و التکذیب، بمنزله المجاهد بالسّیف بین یدی‏رسول اللَّه صلى الله علیه و آله”.

(بحارالانوار – ج۵۱ – ص۱۳۲)

او را غیبتى است طولانى که گروهى از مردم در این دوران غیبت، مرتد مى‏شوند و به قهقرا باز مى‏گردند و برخى دیگر بر دین خود پایدار مى‏مانند، پس به آنان اجازه داده مى‏شود و گفته مى‏شود: اگر راست مى‏گوئید، وقت موعود کى خواهد بود؟‌هان! کسى که در دوران غیبتش، بر اذیّت و آزار دشمنان صبر کند، مانند پیکارگرى است که با شمشیر در رکاب رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم کارزار مى‏کند.

حجهالاسلام‏والمسلمین محمدى‏رى‏شهرى

دو شرط اصلى رهبرى در قرآن

در قرآن کریم در میان همه شرایط رهبرى بر دو ویژگى تأکید شده، یکى ویژگى صبر و دیگرى ویژگى یقین، معلوم مى‏شود که از نظر این کتاب آسمانى، این دو خصیصه در رأس همه خصایص امامت و رهبرى است.

در سوره سجده آیه ۲۴ مى‏خوانیم:

“و جعلنا منهم أئمّه یهدون بأمرنا لما صبروا و کانوا بآیاتنا یوقنون”.

– و از آنها (بنى‏اسرائیل) رهبرانى برگزیدیم که به فرمان ما مردم را رهبرى مى‏کردند بدان جهت که صبر نمودند، و به آیات ما یقین داشتند.

رهبرى و مقاومت

صبر به معناى شکیبایى و مقاومت در برابر سختى‏ها و مشکلات فردى و اجتماعى یکى از شرایط اصلى و اجتناب ناپذیر رهبرى است.

از نظر اسلام همه مردم باید در همه امور مقاوم و صابر باشند، بگفته امام على علیه السلام صبر در همه امور همانند سر نسبت به بدن انسان است و بدون آن کارها دچار فساد و تباهى و از هم گسیختگى مى‏گردد، ولى رهبر جامعه اسلامى که امامت صابران و پیشاهنگى اهل مقاومت را به عهده دارد باید بیش از دیگران و پیش از دیگران از این ویژگى برخوردار باشد.

انسانهاى سست اراده که فاقد روح استقامت هستند، توان تحمّل سختى‏هاى مبارزه و رویارویى با حوادث بزرگ و مشکلات مدیریّت جامعه را ندارند، و لذا سپردن موقعیّت رهبرى به آنها نادرست بلکه خطرناک است.

امام على علیه السلام در دوّمین روزى که با اصرار شدید مردم زمام امور جامعه اسلامى را به دست گرفت در بیان مهمترین شرایط رهبرى فرمود:

“لا یحمل هذا الأمر الاَّاهل الصّبر و البصر بمواقع الأمر”.۱

– جز کسى که اهل صبر و مقاومت و داراى دید سیاسى است نمى‏تواند بار رهبرى را بر دوش کشد.

این معنا در خطبه ۱۷۳ نهج البلاغه بدین صورت مطرح شده است:

“انّ أحق النّاس بهذا الأمر اقواهم علیه و اعلمهم بأمر اللَّه فیه… و لا یحمل هذا العلم الاَّ اهل البصر و الصبر و العلم بمواقع الحق”.۲

– سزاوارترین مردم به رهبرى کسى است که از دیگران توانایى بیشترى در این زمینه دارد، و بهتر از دیگران فرمان خدا را در این رابطه مى‏داند… جز کسى که داراى دیدِ رهبرى، و از صبر و مقاومت برخوردار، و با جایگاههاى حق آشنا است، نمى‏تواند پرچم رهبرى را بر دوش گیرد.

امام در این دو متن، در کنار دید سیاسى و بینش رهبرى، از عنصر صبر و مقاومت به عنوان یکى از عناصر اصلى رهبرى و خصایص قطعى رهبر نام مى‏برد و بدین ترتیب ضمن تبیین شرایط رهبرى که مى‏تواند در جامعه اسلامى زمام امور را به دست گیرد به خود و همراهان خویش در برابر توطئه‏هایى که در کمین نشسته‏اند هشدار مى‏دهد.

انگیزه مقاومت رهبرى در اسلام

بارى، بدون تردید استقامت براى احراز شایستگى نظام رهبرى نقشى تعیین کننده دارد، زیرا لازمه رهبرى برخورد با مشکلات سیاسى، اقتصادى، نظامى و… است و اشخاص زودرنج و غیرمقاوم قادر به برخورد با این مشکلات نیستند، آنچه درباره این شرط، به عنوان یکى از دو شرط قرآن کریم براى احراز شایستگى رهبرى در این مبحث باید مورد بررسى قرار گیرد مسأله انگیزه مقاومت رهبرى در اسلام است.

انگیزه مقاومت رهبرى در اسلام چیزى جز خداوند متعال و تحصیل رضاى او و پیاده کردن اهداف او در جامعه نیست.

“و الّذین صبروا ابتغاء وجه ربّهم”.۳

– آنها که در طلب ذات پروردگارشان شکیبا هستند.

استقامت براى خدا و تحصیل رضاى او چیزى جز تلاش براى تکامل مادّى و معنوى جامعه که فلسفه بعثت انبیاء است،نیست.

انگیزه استقامت رهبرى در اسلام همانند سایر حکومتها، رسیدن به حکومت یا تداوم حاکمیّت و با سایر انگیزه‏هاى غیر الهى نیست، هدف شکوفایى انسان و جوامع انسانى و هدایت انسان به سوى کمال مطلق است.

براى تأمین این هدف، رهبر باید در نخستین گام خود نمونه و الگوى یک انسان کامل باشد و در گام دوم رهنمون جامعه انسانیّت به سوى تعالى مطلق.

بنابراین کارآیى عنصر صبر و مقاومت رهبرى در اسلام تنها در برخورد با مشکلات سیاسى، اجتماعى و نظامىِ جامعه نیست. بلکه تلاش و مقاومت براى شکوفایى خود، به عنوان مقدمه توان رهبرى در زمینه شکوفایى جامعه و حرکت دادن آن به سوى کمال مطلق یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.

با عنایت به این مقدّمه تا حدّى مى‏توان با راز فرمان خداوند متعال به پیامبر اسلام آشنا شد که فرمود:

“فاصبر کما صبر اولواالعزم من الرسل فاستقم کما أمرت”.۴

ابن عباس گوید: هیچ آیه‏اى سخت‏تر و مشکل‏تر از این آیه بر پیامبر نازل نشد و لذا وقتى اصحاب از او پرسیدند که چرا آثار پیرى زود بر شما ظاهر شد؟ فرمود: سوره هود و واقعه مرا پیر کرد!۵

در زمینه نقش صبر و مقاومت رهبران الهى در ابعاد خودسازى و مقدمیت آن براى برخورد قاطع با ناهنجارى‏هاى اجتماعى و به دست گرفتن زمام امور جامعه، حدیث جامع و جالبى از امام صادق علیه‏السلام درباره نقش صبر در رهبرى و موفقیّت پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم وارد شده است که ملاحظه آن در اینجا مناسب است. متن روایت این است:

خداوند عزّوجلّ محمّد صلى الله علیه و آله و سلم را به رسالت مبعوث کرد و او را به صبر در سختى‏ها و مدارا با مردم فرمان و در این‏باره فرمود:

“و اصبر على ما یقولون واهجرهم هجراً جمیلاً”.۶

– بر آنچه مى‏گویند صبر کن و به صورت مناسب از آنها کناره‏گیرى نما.

و نیز فرمود:

“ادفع بالّتى هى احسن فاذا الذى بینک و بینه عداوه کانّه ولى حمیم و ما یلقیها الا الّذین صبروا و ما یلقیها الا ذو حظٍ عظیم”.۷

– با شیوه‏اى که نیکوتر است با بدى‏ها مقابله کن، در این صورت آن که میان تو و او دشمنى است گوئى دوست صمیمى تو است، ولى به این مقام بلند جز اهل صبر و جز بهره‏مندان بزرگ نایل نمى‏گردند.

پیامبر خدا صبر و مقاومت پیشه کرد تا آنجا که آماج انواع تیرهاى تهمت شد و احساس کرد سینه‏اش تنگ شده، خداوند او را مخاطب فرموده گفت:

“و لقد نعلم انک یضیق صدرک بما یقولون فسبّح بحمد ربّک و کن من السّاجدین”.۸

– ما مى‏دانیم از سخنان آنان دلتنگ مى‏شوى پس – براى آرامش جان – تسبیح و حمد پروردگارت را بجاى آر و از سجده‏کنندگان باش.

بار دیگر او را تکذیب کردند و آماج تهمت‏ها قرار دادند، اندوهگین گردید، خداوند این آیات را فرستاد:

“قد نعلم انّه لیحزنک الّذى یقولون…”۹

– ما مى‏دانیم سخنان آنان تو را غمگین مى‏کند اما بدان که هدف – نهایى – آنان تکذیب تو نیست، این ستمگران آیات خدا را تکذیب مى‏کنند، پیش از تو پیامبرانى بودند که تکذیب شدند ولى صبر کردند تا یارى ما فرا رسید… – تو هم باید صبر کنى!-.

پیامبر اسلام صبر و مقاومت را پیشه ساخت تا آنکه خداوند تبارک و تعالى مورد اهانت تکذیب کنندگان قرار گرفت، در اینجا عرض کرد: خدایا! من درباره خود و خاندان و آبرویم صبر کردم اما تاب تحمّل اهانت به مقام مقدّس تو را ندارم! خداوند باز هم او را امر به صبر فرمود:

“… فاصبر على ما یقولون”.۱۰

– بر آنچه گویند صبر کن.

به دنبال آن همه صبر و استقامت خداوند متعال به او مژده داد که رهبرى در نسل او تداوم خواهد یافت… و بالأخره زمینه پیروزى نهایى بر مشرکان فراهم و دشمنان اسلام را، خداوند به دست تواناى پیامبر و دوستان خود نابود کرد و حکومت اسلامى به رهبرى پیامبر خدا تشکیل شد. این پاداش صبر و مقاومت او بود در دنیا علاوه بر آنچه در آخرت خداوند براى او مهیّا ساخته است و بدین ترتیب سنّت خدا این است که هر کس براى خدا صبر و مقاومت کند نمى‏میرد تا دیده‏اش را خداوند روشن کند به آنچه درباره دشمنانش مى‏خواهد علاوه بر پاداش اخروى.۱۱

ادامه دارد

پاورقیها:

۱- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید – ج۷، ص۳۶٫

۲- نهج البلاغه فیض، ص۵۵۰٫

۳- رعد، آیه۲۲٫

۴- احقاف ۳۵٫

۵- مجمع البیان – ج۵، ص۱۹۹٫

۶- المزمل، ۱۰٫

۷- فصّلت، ۳۵٫

۸- حجر، آیه۹۷٫

۹- انعام، آیه۳۳٫

۱۰- سوره ق، آیه۳۸٫

۱۱- اصول کافى – باب الصبر، حدیث۵، با قدرى تلخیص و توضیح از نگارنده.

دکتر محمد رضا حافظ نیا

ویژگیهاى کلّى قاره آسیا – که قبلاً به آن اشاره شد – ضرورت تشکیل اتّحادیه درون قاره‏اى را مطرح نموده و راه را براى آن هموار مى‏کند. قاره آسیا در حال حاضر داراى ۴۷ واحد سیاسى مستقل یا کشور است که مجموعاً حدود ۲۵ درصد کل واحدهاى سیاسى مستقل جهان را تشکیل مى‏دهد و هر کدام از آنها قابلیتها و تواناییهاى بالقوه و بالفعلى دارند که در مجموعه نظام بین‏المللى ایفاى نقش مى‏نمایند.

بیشتر کشورهاى آسیایى تجربه تلخ استعمار را چشیده‏اند و بنابراین داراى درد مشترکند. سوابق امر نشان مى‏دهد که ۷۶/۵ درصد کشورهاى آسیا استقلال سیاسى خود را از اواسط قرن بیستم کسب کرده‏اند از این رو، سابقه استقلال کوتاه مدتى دارند و تنها ۲۳/۵ درصد آنها از قدمت تاریخى و نیز به طور مستمر از نظام سیاسى مستقل برخوردار بوده‏اند که اینها هم از تعرض استعمارگران بى‏نصیب نبوده و یا دلایل خاصى باعث مستعمره نشدن آنها شده است؛ نظیر رقابت استعمارگران با یکدیگر. نمونه عینى چنین کشورهاى ظاهراً مستقل و مستعمر نشده و داراى قدمت تاریخى، کشور خودمان ایران است که تاریخ معاصر آن گویاى کشمکشها و تعرّضات نیروهاى استعمارگر و وارد شدن آسیبهاى فراوان بر آن مى‏باشد.

از بین کشورهاى مستعمره شده آسیا، ۵۸ درصد آنها در استعمار انگلیس، و ۶۹ درصد آنها در استعمار کشورهاى اروپایى نظیر انگلیس، فرانسه و هلند، و ۹۲ درصد، تحت استعمار اروپا و شوروى بوده‏اند و از آنجائى که قطب قدرت شوروى سابق در قلمرو جغرافیایى قاره اروپا قرار دارد مى‏توان گفت که قاره اروپا ۷۵ درصد کل کشورهاى آسیا و ۹۲ درصد کشورهاى مستعمره شده را به طور مستقیم، و تقریباً بقیه را بطور غیر مستقیم، زیر سلطه و نفوذ استعمارى خود کشیده بود. این در حالى است که آسیاییها نسبت به یکدیگر سابقه استعمارى، ندارند، مگر در موارد نادر.

بنابر این قاره آسیا داراى درد مشترک تاریخى بوده که نتایج آن همچنان در پیکر اکثر آنان باقى مانده و رنج و مصیبت استعمار، فراموش نشده است. و منشأ این درد نیز قدرتهاى بیگانه برون قاره‏اى بوده که از قاره‏هاى اروپا و آمریکا سر برآورده‏اند و سایه شوم آنها به شکل حضور و نفوذ غیر مستقیم بر سر آسیاییها همچنان سنگینى مى‏نماید.

تعدادى از کشورهاى آسیایى که فرصتهایى را به دست آورده و حتّى تا حد دستیابى به تکنولوژى و سلاح اتمى توانسته‏اند قدرتى را براى خود تدارک ببینند تا قادر به خروج از زیر سلطه اروپا و آمریکا و حفظ استقلال سیاسى خود باشند، بطور جدى مورد تهاجم آنان واقع شده‏اند و آمریکا و اروپا در ائتلافى حساب شده و با هدف جلوگیرى از قدرت‏یابى کشورهاى آسیایى وارد عمل شده و براى آنها مشکلاتى ایجاد مى‏نمایند. تعدادى از آنها را با کارکردهاى استراتژیکى دهه‏هاى اخیر خود، رام نموده و با خود هماهنگ کرده‏اند (مانند ژاپن، کره جنوبى، زنجیره جزیره‏اى شرق آسیا در اقیانوس کبیر و غیره)، و تعدادى را که رام شدنى نبوده‏اند با سازماندهى ائتلاف بین‏المللى و بهره جویى از ابزار نهادهایى چون شوراى امنیت و غیره منفعل نموده و وادار به پذیرش نظریات بازدارندگى خود مى‏نمایند (مانند چین، کره شمالى، پاکستان و غیره) و بدین سان از فرصت فقدان ائتلاف و اتحاد آسیایى بهره بردارى لازم را مى‏نمایند.

قاره آسیا – همانطور که گفته شد – نسبت به قاره‏هاى دیگر بالقوه داراى وزن ژئوپلیتیکى بالایى است، ولى چون عوامل ژئوپلیتیکى قدرت‏ساز آن با یکدیگر ترکیب نشده‏اند، کارآیى چندانى ندارد و از همین رو نتوانسته است در مقام رهبرى فعل و انفعالات نظام بین‏المللى ایفاى نقش نماید و متأسفانه موقعیت جغرافیایى رهبرى تحوّلات جهانى هنوز در قاره‏هاى اروپا و آمریکا قرار دارد. در صورتى که وزن ژئوپلیتیکى بالقوه آسیا مى‏تواند به آن، موقعیت بى‏نظیرى را در جایگاه رهبرى تحوّلات جهانى بدهد.

آسیا بدون روسیه حدود ۶۰ درصد جمعیت جهان را در خود جاى داده است که حاشیه شرقى و شمالى آن از سطح رفاه اجتماعى و بازدهى و کارآزمودگى نسبتاً خوبى برخوردارند و عموماً پتانسیل نیروى انسانى خوبى را ارائه مى‏دهند. اتخاذ سیاستهاى جمعیتى و تربیت نیروى انسانى – بویژه در جنوب قاره – مى‏تواند باعث ظهور قدرت انسانى بالایى براى آسیا در کل جهان بشود. آسیا همچنین ۳۳ درصد از فضاى خشکیهاى کره زمین را دارد که در بین قاره‏هاى جهان داراى رتبه اول است که با توجه به تراکم ۶۹ نفر در کیلومتر مربع گویاى برخوردارى از فضاى کافى براى پاسخگویى به نیازهاى فضایى فعالیتهاى اقتصادى، اجتماعى و سکونت گزینى جمعیت آن است.

آسیا داراى منابع زیرزمینى خوبى نظیر آهن، مس، آلومینیوم، فسفات وپتاس، قلع، طلا، اورانیم و غیره است که در بعضى موارد رتبه اول را در جهان دارد و قادر است به نیازهاى آن پاسخ دهد.

آسیا با داشتن حوزه ژئوپلیتیکى خلیج فارس و مناطق جنوب شرق آن بیش از ۷۵ درصد ذخایر نفتى جهان را در اختیار دارد و از نظر ذخایر گاز طبیعى و ذغال سنگ نیز داراى موقعیت برجسته‏اى در جهان است. بنابراین از حیث مواد سوختى نه تنها خودکفاست بلکه مى‏تواند به نیازهاى سایر قاره‏ها نیز پاسخ دهد. مى‏دانیم که سوختهاى فسیلى امروزه در اولویت نیازهاى استراتژیک کشورهاى جهان قرار دارد.

از حیث منابع غذایى و آب، قاره آسیا موقعیت برجسته‏اى دارد. وجود دشتهاى حاصلخیز در شرق، جنوب، جنوب غرب و بخش شمال غربى آسیا به آن توانایى خوبى مى‏دهد که قادر است به نیاز غذایى آسیا پاسخ دهد و کشیدگى آسیا از استوا تا قطب، آن را از نعمت تمامى محصولات غذایى کره زمین، اعم از استوایى و معتدل، بهره‏مند مى‏کند. آسیا همچنین با داشتن رودخانه‏هاى بزرگ و دریاچه‏ها و منابع آب شیرین، قادر است نیازهاى خود را تأمین کند. رودخانه‏هاى بزرگ شمال سیبرى، شرق آسیا، جنوب و جنوب شرق و بخش شمال غرب آسیا و نیز دریاچه‏هاى مازندران و غیره، توانایى آبى خوبى را به آسیا اعطا مى‏نماید.

آسیا از حیث فرهنگى موقعیت برجسته‏اى دارد. تمدنهاى تاریخى بشر در چین، ایران، هند، آسیاى شمال غربى(میانه)، سند و بین‏النهرین قرار داشته‏اند. همچنین خاستگاه ادیان بزرگ الهى اسلام، مسیحیت و یهود در قاره آسیاست و ادیان زرتشتى، بودایى و برهمایى و غیره نیز از قاره آسیا برخاسته‏اند و قاره‏هاى دیگر از این حیث فاقد برجستگى‏اند. همچنین مکانهاى بزرگ مذهبى و زیارتگاههاى بزرگ ادیان و مذاهب مختلف در آسیا قرار دارد. شهرهاى مکه معظمه، مدینه منوره، کربلا، نجف، مشهد، قم، بیت المقدس، لهاسا، بنارس و غیره در آسیا قرار دارد. از ترکیب عوامل تمدنى و محیطى و دینى، فرهنگهاى منطقه‏اى و محلى شکل گرفته که در خصیصه‏هاى عمومى خود فرهنگ شرقى را به وجود آورده‏اند که از فرهنگ غرب ممتاز مى‏شود، ولى متأسفانه این فرهنگ در قرون اخیر مورد دستبرد و تهاجم عناصرى از فرهنگ غرب قرار گرفته است.

تعدادى از کشورهاى آسیا، بویژه در شرق آن، از تواناییهاى تکنولوژیک و علمى برخوردارند. ژاپن، چین، هندوستان و قزاقستان در زمره آنها قرار دارند، و حتى کشورى همچون ژاپن در بعضى صنایع، مثلاً صنایع الکترونیک، در صحنه جهانى، واجد برجستگى است.

تواناییهاى علمى و تکنولوژیک آسیا در همه زمینه‏هاست و شامل تکنولوژیهاى فضایى و ماهواره و اطلاع رسانى، تکنولوژى اتم، تکنولوژى تسلیحات، تکنولوژى الکترونیک و کامپیوتر و روبات، تکنولوژى کشاورزى، تکنولوژى صنایع سبک و سنگین و ماشین سازى و غیره، و نیز دانش پیشرفته در زمینه علوم انسانى، الهیات و فلسفه، هنر، علوم پایه، علوم پزشکى، نجوم و غیره مى‏باشد و قادر است به نیازهاى درون قاره‏اى خود پاسخ دهد.

همچنین آسیا از روند رشد اقتصادى چشمگیرى برخوردار است که آینده‏اى روشن را در پیش روى دارد. کشورهاى ژاپن و آسیاى بحرى، موقعیّت بالفعل و برجسته‏اى را در صحنه اقتصاد و تجارت بین‏الملل براى خود به دست آورده‏اند و کشورهاى چین و هند از نظر اقتصادى خیز گرفته و در جستجوى موقعیت برجسته در جهانند.

صنایع سنگین و سبک، صنایع تولیدات مصرفى و صنایع استخراجى آسیا، سطح کمى و کیفى خوب و قابل رقابت را در عرصه تجارت بین‏المللى دارا هستند و در حال حاضر به نیازهاى درون قاره‏اى و فراقاره‏اى پاسخ مى‏دهند.

آسیا از حیث نظامى نیز توانمند است. نیروهاى نظامى و توان تسلیحاتى کشورهاى چین، شبه جزیره کره، جنوب شرق آسیا، هند، پاکستان، ایران، عراق، ضلع جنوبى خلیج فارس، ترکیه، سوریه، قزاقستان و غیره همراه با کارآزمودگى عملیاتى در زمین، دریا و هوا و زیردریا آنها را از قدرت بالا و قابلیّت دفاعى خوب در بین قاره‏هاى جهان برخوردار مى‏نماید.

با نگاهى به عوامل ژئوپلیتیکى مزبور، مشخص مى‏شود که آسیا بالقوه داراى وزن ژئوپلیتیکى بالایى در جهان است ولى متأسفانه قادر به زایش قدرت یکپارچه و تعیین کننده‏اى در جهان نبوده است، زیرا عوامل مزبور در مجموع ۴۷ واحد سیاسى یا کشور با یکدیگر ترکیب نشده‏اند تا قدرت مورد نظر پدید آید. ترکیب عوامل مزبور و زایش ِ قدرت اشاره شده مستلزم وجود نیروى ترکیب کننده است که این نیرو نیز مستلزم پیدایش و ظهور نهاد متشکل درون قاره‏اى است که در قالب اتّحاد آسیایى قابل دستیابى مى‏باشد.

کشورهاى قاره آسیا در پناه چنین تشکّلى مى‏توانند به نیازهاى همدیگر پاسخ دهند و در این صورت مى‏توان امیدوار بود که نیازهاى اقتصادى و خدماتى هر یک از اعضاى اتّحادیه در درون آسیا تأمین شود.

تشکیل بازار مشترک اقتصادى آسیا، که مى‏تواند یکى از جنبه‏ها و ابعاد اتّحاد آسیایى باشد، قادر خواهد بود با تقسیم کار درون قاره‏اى و تخصصى نمودن آن، مازاد تولید اعم از کالا و خدمات را بین کشورهاى عضو مبادله نماید.

با نگاهى به فهرست اقلام صادراتى و وارداتى کشورهاى آسیا در حال حاضر، مشخص مى‏شود که تحقق این موضوع چندان بعید نیست، مثلاً صادر کنندگان نفت و یا گاز آسیا را کشورهاى آذربایجان، افغانستان، امارات، اندونزى، ایران، برونئى، ترکمنستان، سوریه، عراق، عربستان، عمان، قطر، کویت، مالزى، برمه و غیره تشکیل مى‏دهد و در همان حال کشورهاى ازبکستان، بحرین، پاکستان، ارمنستان، تاجیکستان، کره شمالى و جنوبى، گرجستان، لبنان، مغولستان، هند، ژاپن، سریلانکا، سنگاپور، فیلیپین، قرقیزستان، کامبوج، لائوس، ویتنام و غیره وارد کننده‏اند و ذخایر آسیا نه تنها نیازهاى درون قاره‏اى خود را تأمین مى‏کند بلکه مازاد خوبى هم براى صدور به سایر قاره‏ها دارد. در زمینه تولیدات صنعتى، کشورهاى آذربایجان، ارمنستان، اندونزى، تایوان، ترکیه، چین، ژاپن، سنگاپور، قزاقستان، کره شمالى و جنوبى و هندوستان صادر کننده و بقیه وارد کننده‏اند.

در زمینه مواد معدنى، کشورهاى یمن، ویتنام، برمه، نپال، مغولستان، مالزى، لائوس، کره شمالى، قزاقستان، قبرس، فیلیپین، عمان، ایران، سریلانکا، اردن، بنگلادش، بوتان و غیره صادر کننده و بقیه، وارد کننده‏اند.

در زمینه مواد غذایى، اکثر کشورها بویژه پاکستان، یمن، ویتنام، نپال، برمه، لائوس، گرجستان، کره، ترکیه، چین، آذربایجان، ایران، قزاقستان، ازبکستان، افغانستان، اندونزى، بوتان، تایلند، مالدیو و غیره صادر کننده و بقیه وارد کننده و یا حتى در بعضى اقلام صادر کننده نیز هستند. چون مواد غذایى و دامى از تنوّع برخوردار است لذا حتى صادر کنندگان عمده مواد غذایى نیز نیازمند واردات بعضى اقلام دیگرند.

در زمینه مواد شیمیایى، کشورهاى چین، ژاپن، کره جنوبى، هند و گرجستان صادر کننده و دیگران وارد کننده هستند. در زمینه تکنولوژى و دانش علمى، کشورهاى ژاپن، چین، قزاقستان، هند، پاکستان، کره و در بعضى زمینه‏ها ایران و ترکیه قادر به صادرات بوده و مى‏توانند نیازهاى علمى و تکنولوژیکى درون قاره‏اى را تأمین کنند.

ناگفته نماند هر چند قابلیتها و مازاد تولید و نیز نیازهاى متقابل اقتصادى و خدماتى در بین کشورهاى آسیایى وجود دارد ولى تنظیم برنامه مبادلات آنها مستلزم وجود نهاد اقتصادى سازمان یافته‏اى تحت عنوان “بازار مشترک اقتصادى” یا هر عنوان دیگرى است.۱

پاورقی:

۱ – براى تهیه برخى اطلاعات آمارى ذکر شده، از گزارش “نگاهى نو به کشورهاى جهان” انتشارات گیتاشناسى در سال ۱۳۷۲ و نیز حح‏رچذذا حذژرث حخت سال ۱۹۹۳ استفاده شده است.

جهان اسلام

نیروهاى امنیتى مصر در حمله به یک مسجد در شهر “اسیوط” مصر ۲۱۶ نمازگزار را دستگیر کردند.(۷۲/۹/۱۷)

۹ مسلمان مصرى بر اثر شکنجه مأموران زندان به شهادت رسیدند.

یک اتوبوس حامل صهیونیستها مورد حمله شهادت طلبانه یک مسلمان فلسطینى با آمبولانس مملو از مواد منفجره قرار گرفت.

(۷۲/۹/۲۳)

نخستین نماز جمعه شیعیان در کشور زامبیا برگزار شد.(۷۲/۹/۲۷)

موج تعقیب فلسطینى‏هاى مسلح از سوى واحدهاى ویژه ارتش اسرائیل بالا گرفت.

(۷۲/۹/۲۸)

یک کتاب فروشى در اسلام آباد به اتهام فروش کتاب توهین آمیز به اسلام تعطیل شد.(۷۲/۹/۲۹)

کنگره نهج البلاغه با شرکت ۳۰ تن از اندیشمندان در دمشق افتتاح شد.(۷۲/۱۰/۱)

رزمندگان حماس “سرهنگ مینتز” فرمانده واحدهاى ویژه اسرائیل را در غزه به هلاکت رساندند.(۷۲/۱۰/۴)

نمایندگان مجلس ترکیه خواستار استعفاى رئیس دادگاه قانون اساسى این کشور به خاطر توهین به اسلام شدند.(۷۲/۱۰/۵)

جبهه نجات الجزایر تشکیل ارتش اسلامى براى مقابله با نظامیان را اعلام کرد.

سازمان کنفرانس اسلامى خواستار لغو تحریم تسلیحاتى مسلمانان بوسنى شد.(۷۲/۱۰/۷)

احزاب، سازمانها و گروههاى اسلامى و ملى خاورمیانه، برقرارى روابط دیپلماتیک واتیکان و رژیم صهیونیستى را به شدت محکوم کردند.

نیروهاى طالبانى در حمله به منازل طرفداران حرکت اسلامى حتى نوزادان را به رگبار بستند.

(۷۲/۱۰/۱۱)

فیگارو: امروز انقلابیون جهان حول اسلام متمرکز شده‏اند.(۷۲/۱۰/۱۲)

تایمز لندن و خبرگزارى ایتالیائى انساء: زنان اروپا براى رهائى از بحران‏هاى اخلاقى و اجتماعى به اسلام روى مى‏آورند.(۷۲/۱۰/۱۵)

گروههاى اسلامى الجزایر شبکه‏هاى مخفى رادیوئى و تلویزیونى راه انداختند.

رئیس جمهور تونس خواستار اقدام جدى براى رویارویى با اوجگیرى مبارزات مسلمانان شد.

اخبار داخلى

سپاه پاسداران قهرمان مسابقات بین المللى تکواندو هلند شد.(۷۲/۹/۱۶)

ایران خواستار برخورد کشورهاى منطقه با کاهش قیمت جهانى نفت شد.

طى یک ماه گذشته مقدار ۴/۵ تُن مواد مخدر کشف شد.

دانشکده تربیت دبیر قرآن در قم افتتاح شد.

(۷۲/۹/۱۷)

آیت الله العظمى گلپایگانى مرجع عالم تشیع در سن ۹۸ سالگى به رحمت ایزدى پیوست.

میلیون‏ها تن از امّت سوگوار، پیکر مطهر حضرت آیت الله العظمى گلپایگانى را در تهران و قم تشییع کردند.(۷۲/۹/۱۸)

لبزرگترین سایت کامپیوترى کشور براى مکانیزه کردن اطلاعات جمعیتى در تهران افتتاح شد.

“وحید غفران‏نیا” نوجوان ۱۰ ساله تبریزى حافظ کل قرآن شد.(۷۲/۹/۲۴)

دکتر على جوان دانشمند ایرانى و استاد دانشگاه “ام. آى. تى” آمریکا، جایزه جهانى علوم آلبر انیشتن را در سال جارى میلادى دریافت کرد.

یک معرف شناخت سلول‏هاى سرطانى براى اولین بار در ایران تولید شد.(۷۲/۹/۲۷)

۲۴ نفر از توابین گروهک منافقین با مراجعه به سفارت ایران در امارات به میهن اسلامى بازگشتند.

(۷۲/۹/۲۸)

تربت جام با تولید ۱۱۰ هزار تن گندم مقام اول استان خراسان را بدست آورد. (۷۲/۹/۳۰)

رئیس جمهور در میان استقبال پرشور مردم مازندران وارد سارى شد.(۷۲/۱۰/۱)

اولین محصول مجتمع پتروشیمى اراک به نام “پروپیلن” که در صنایع اتومبیل، برق، فیلم و بسته‏بندى مصرف دارد وارد بازار شد.(۷۲/۱۰/۲)

اولین کشتى تندرو ایران، حمل مسافر را از خرمشهر به کویت آغاز کرد.(۷۲/۱۰/۷)

گروه انشعابى منافقین با حمله به مقر این سازمان در بصره ۵ نفر را کشتند.(۷۲/۱۰/۸)

طى ۴ سال اجراى برنامه اول دولت، ۱۰ هزار روستا داراى برق، آب و راه شدند.

رئیس جمهور ترکمنستان وارد تهران شد.

(۷۲/۱۰/۱۲)

تولید سالانه گندم به مرز ۱۱ میلیون تُن رسید.

(۷۲/۱۰/۱۴)

در سال جارى ۱۵ هزار نوعروس توسط کمیته امداد امام خمینى به خانه بخت رفتند. (۷۲/۱۰/۱۵)

پنج اسکلت سه هزار ساله در شاهرود کشف شد.

هیأت دولت برقرارى روابط دو جانبه میان ایران و آفریقاى جنوبى را تصویب کرد.

(۷۲/۱۰/۱۶)

اخبار خارجى

حمله عراق به کویت ۱۷۰ میلیارد دلار خسارت ببار آورد.(۷۲/۹/۱۶)

با حضور سیاهپوستان در شوراى اجرائى، حاکمیت سفید پوستان در آفریقاى جنوبى به طور رسمى پایان یافت.(۷۲/۹/۱۷)

نیویورک تایمز: شمار قربانیان حضور نظامى آمریکا در سومالى به ۱۰ هزار نفر رسید.

تلویزیون مسکو: روسیه به زباله‏دان بزرگ غرب تبدیل شده است.(۷۲/۹/۱۸)

به منظور مقابله با تهاجم احتمالى نظامى آمریکا در سودان، آماده‏باش سراسرى در سودان اعلام شد.

(۷۲/۹/۲۱)

کلینتون: خیابانها، مدارس و حتى خانه‏ها در آمریکا ناامن است.

ظرف ۱۱ روز گذشته ۶۰ نفر در خشونت‏هاى سیاسى الجزایر کشته شدند.(۷۲/۹/۲۲)

آمریکا طى سه دهه گذشته ۲۰۴ آزمایش سرّى هسته‏اى انجام داده است.(۷۲/۹/۲۳)

یک بمب قوى در ساختمان مرکزى مخابرات ترکیه منفجر شد و خسارت‏هاى عمده‏اى برجاى گذاشت.

نهمین هواپیماى چین در سال جارى ربوده شد!

(۷۲/۹/۲۴)

سفارت آمریکا در سئول هدف حمله دانشجویان کره‏اى قرار گرفت.

پس از هفت سال مذاکره موافقتنامه گات )تعرفه‏هاى گمرکى و تجارت( تصویب شد و ۱۱۷ کشور سند نهائى آن را امضاء کردند.

پس از ۲۵ سال، انگلیس و ایرلند شمالى اولین گام را براى صلح برداشتند.

۱۲۰ افسر عراقى به اتهام تلاش براى کودتا علیه صدام تیرباران شدند.(۷۲/۹/۲۵)

ناو هواپیمابر آمریکا به بهانه کمک به اجراى مقررات مربوط به منطقه پرواز ممنوع در جنوب عراق وارد آبهاى خلیج فارس شد.

نماینده بوسنى در سازمان ملل، غرب را به خیانت و چشم‏پوشى در قبال کشتار مسلمانان متهم کرد.

در پى اعلام استقلال استان “شان” یک جنگ خونین در شمال میانمار آغاز شد.(۷۲/۹/۲۷)

اسرائیل خواهان چشم پوشى سوریه از جولان

شد.(۷۲/۹/۲۸)

مسیحیان آمریکا در اعتراض به توهین یک روزنامه به حضرت مسیح)ع( ۲۴۰ هزار نسخه آن را سوزاندند.

فوران یک کوه آتشفشان به ارتفاع ۸ کیلومتر در شیلى، ساکنان آنرامجبوربه ترک محل سکونت‏کرد.

مذاکرات ساف و رژیم صهیونیستى در نروژ درباره اجراى مفاد پیمان خودمختارى فلسطینیان به بن بست رسید.(۷۲/۹/۲۹)

۱۱۶ عضو ساف از عملکرد عرفات شدیداً انتقاد کردند.

مدارس انگلیس از ثبت نام دانش آموزان سیاهپوست خوددارى مى‏کنند.

دبیر کل شوراى اروپا: عملکرد اروپا در قبال بوسنى شرم آور است.(۷۲/۹/۳۰)

انفجار مرکز حزب فالانژ لبنان ۲۰۳ کشته و مجروح بر جاى گذاشت.

هزاران پانامائى علیه سیاستهاى تجاوزکارانه آمریکا دست به تظاهرات زدند.(۷۲/۱۰/۱)

معاون نخست وزیر ترکیه در واکنش به عدم حضور دکتر حبیبى معاون اول رئیس جمهورى ایران در مقبره آتاترک با وى ملاقات نکرد.

۶ قاچاقچى مواد هسته‏اى در اوکراین دستگیر شدند.(۷۲/۱۰/۲)

براى نخستین‏بار، یک واحد گشتى متعلق به آمریکا و نیروهاى متحد در شمال عراق مورد حمله قرار گرفت. (۷۲/۱۰/۴)

انفجار یک بمب قوى ساختمان وزارت اطلاعات گرجستان را ویران کرد.(۷۲/۱۰/۵)

اتوبوس جهانگردان اتریشى در قاهره هدف حمله افراد ناشناس قرار گرفت.(۷۲/۱۰/۷)

مردم نروژ خواستار اخراج منافقین از این کشور شدند.(۷۲/۱۰/۸)

۶ آمریکائى بر اثر انفجار بسته‏هاى پستى در ایالت نیویورک کشته شدند.

در آستانه دیدار حافظ اسد با کلینتون، دولت سوریه به صدها یهودى این کشور اجازه خروج داد.

روزنامه الرأى العام: غرب براى فروش میلیاردها دلار اسلحه به منطقه، ایران را منبع تهدید جلوه مى‏دهد.(۷۲/۱۰/۹)

تلویزیون اتریش: اوضاع مصر شبیه ایران ۵۷ است.

۲۲ هزار شرکت و سازمان در آلمان در سال ۱۹۹۳ به دلیل بحران اقتصادى ورشکسته شدند.

(۷۲/۱۰/۱۱)

درآمد ترکیه از محل قمارخانه‏هاى این کشور در سال ۱۹۹۳ مبلغ ۱۰۴ میلیارد لیر بوده است.

عربستان و کویت ۸۴۰ فروند موشک پاتریوت از آمریکا خریدارى کردند.(۷۲/۱۰/۱۲)

۱۷۷ نیروى دولتى مکزیک در درگیرى با شورشیان کشته شدند.

تغییرات آب و هوائى در آمریکا بیش از ۹۳ میلیارد دلار خسارت ببار آورد.(۷۲/۱۰/۱۵)

صلیب سرخ اعلام کرد در درگیرى‏هاى هفته گذشته ۲۰۰۰ نفر در افغانستان جان باخته‏اند.

گامساخوردیا رئیس جمهور برکنار شده گرجستان خودکشى کرد.

چین موفق به ساخت موشک قاره پیماى بالستیک شد.(۷۲/۱۰/۱۶)

دکتر محمدرضا حافظ نیا

دیدگاه ژئوپلتیکى همسایگان کشمیر:

همانطور که بیان شد همسایگان کشمیر را قدرتهاى جهانى و منطقه‏اى تشکیل داده و مى‏دهد، بنابراین هر یک از آنها با در نظر داشتن منافع خود نسبت به منطقه کشمیر نظرگاه ژئوپلتیکى خاصّى دارند که به آنها پرداخته مى‏شود.

۱- دیدگاه چین: کشور چین بدلیل تماس مرزى بیشتر از سایر همسایگان، علاقمند به منطقه است، زیرا اوّلاً امنیت مرزهاى غربى خود را تأمین مى‏کند. ثانیاً از نفوذ اندیشه‏ها و تمایلات تجزیه طلبانه در دو منطقه تبّت و سین‏کیانگ که هم مستعد این امرند و هم جزو دور افتاده‏ترین مناطق از مرکزیت سیاسى چین به حساب مى‏آیند جلوگیرى نماید. ثالثاً مانع ارتباط مسلمانان پاکستان و کشمیر و افغانستان با منطقه مسلمان‏نشین سین‏کیانگ و غرب چین بگردد. بویژه اینکه تحولات جدید منطقه بعد از فروپاشى شوروى آن را از دید چین مستعد تنش مى‏نماید . رابعاً چین، با حضور در منطقه کشمیر امکان نفوذ بیشتر و تماس با جنوب آسیا و شمال اقیانوس هند را پیدا مى‏نماید. خامساً از آنجائیکه بین چین و هند منازعه و رقابت وجود دارد حضور آن در منطقه مرتفع کشمیر نه تنها مانع از حضور رقیب آن یعنى هند و قرار گرفتن در موقعیت مسلط مى‏شود بلکه خود مى‏تواند برترى ژئواستراتژیک خود را حفظ نماید.

۲ – پاکستان: کشور پاکستان از حیث تماس مرزى با منطقه کشمیر در رتبه دوم قرار دارد و بدلیل وضعیّت منحصر بفرد خود نسبت به کشمیر ناچار است به مسائل آن علاقمند باشد زیرا اولاً پایتخت یعنى اسلام آباد و منطقه پرجمعیت پنجاب با شهرهاى بزرگ مانند لاهور، فیصل آباد، ساهیوال، سیالکوت، راولپندى، پیشاور، گجرات، گوجرانواله، سرگودها، مولتان، مظفرگر، شیخوپوره و غیره در مجاورت منطقه کشمیر قرار دارد و حضور قدرت رقیب آن در کشمیر تهدید جدّى براى سلامت و امنیّت ملى آن محسوب مى‏شود. ثانیاً منابع آب پاکستان که حیات و زندگى اقتصادى حدود ۸۰ درصد از مردم پاکستان و شهرهاى بزرگ ایالات پنجاب و سند به آن متّکى است از منطقه کشمیر سرچشمه مى‏گیرد و ناچار است از حفاظت و امنیّت و سلامت جریان آنها اطمینان خاطر داشته باشد. ثالثاً اکثریت مردم منطقه کشمیر مسلمان هستند و با مردم پاکستان تجانس دینی، فرهنگى، قومى، اجتماعى و تاریخى دارند و لذا نمى‏تواند نسبت به سرنوشت آنها بى‏تفاوت باشد زیرا تقاضاى ملّى در پاکستان حکومت و دولت را وادار به پرداختن به امور کشمیر مى‏نماید و مردم کشمیر نیز متقابلاً تمناى ایفاى چنین نقشى را از ناحیه پاکستان دارند. رابعاً پاکستان هم از حیث اقتصادى و هم از حیث امنیتى ناگزیر از داشتن امکان ارتباط با چین و شرق آسیا و نیز آسیاى مرکزى مى‏باشد و محور ارتباطى راولپندى – کاشغر که از شمال کشمیر عبور مى‏نماید مى‏تواند به این نیاز پاکستان پاسخ دهد.

ذکر این نکته ضرورت دارد که در صورت بروز جنگ بین هند و پاکستان و وضعیتى که در منطقه عملیاتى جنوب آسیا ایجاد مى‏شود محور مزبور براى پاکستان اهمیّت ژئواستراتژیک پیدا مى‏کند.

۳ – هند : کشور هند از ضلع جنوبى کشمیر با آن تماس مرزى دارد و بدلیل طرز تلقّى از موقعیت خود نسبت به کشمیر به این منطقه علاقمند است. زیرا اولاً آنرا مسلط بر منطقه شمالى هند و پایتخت کشور یعنى دهلى و مرکز مذهبى امریتسار مى‏داند و حضور رُقبا یعنى چین و پاکستان را بر جامو و کشمیر، تهدیدى براى خود تلقّى مى‏کند. ثانیاً با حضور در منطقه از دسترسى چین به مرزهاى شمالى خود جلوگیرى مى‏نماید. ثالثاً با کنترل منطقه مى‏تواند از آن بعنوان اهرم فشارى بر علیه پاکستان استفاده کند و سیاست خارجى آن را منفعل نماید.

۴ – شوروى سابق : این قدرت با حضور و نفوذ در کشور افغانستان دسترسى بیشترى به منطقه کشمیر پیدا مى‏کرد ولى منافع چندانى در مقام مقایسه با سایر همسایگان کشمیر براى آن متصوّر نبود زیرا شهرها و تأسیسات عمده‏اى در مجاورت آن نداشت و تنها جمهورى آن در نزدیکى و مجاورت کشمیر، تاجیکستان بود، لذا تهدیدى از ناحیه کشمیر براى آن وجود نداشت مگر حضور چین در مرزهاى جنوبى آن به عنوان قدرتى که در مرزهاى مشترک با هم در حال منازعه بودند. على رغم این، نمى‏توان شوروى را بدون علاقه در منطقه کشمیر تصور نمود، زیرا اوّلاً شوروى مى توانست تهدیدات ناشى از حضور چین را در مناطق جنوبى خود کاهش دهد. ثانیاً از آن بعنوان اهرم فشارى بر علیه چین در رابطه با تمایلات تجزیه طلبانه در غرب آن استفاده کند. ثالثاً به عنوان اهرم فشار علیه پاکستان بویژه پس از اشغال افغانستان از آن بهره‏بردارى نماید چون شوروى در چارچوب بلوک بندى دوران جنگ سرد، پاکستان را در مقابل خود مى‏دانست. رابعاً کشمیر تنها راه ارتباط مستقیم شوروى با هندوستان از طریق خشکى براى دسترسى به جنوب آسیا بود و هندوستان نیز در دوره جنگ سرد على رغم عضویّت در جنبش غیر متعهدها در بلوک بندى سیاسى جهان متمایل به شوروى بود و این امر ضرورت ارتباط بیشتر و مستقیم‏تر را مطرح مى‏کرد.

۵ – کشورهاى افغانستان و تاجیکستان : این کشورها ارتباط مرزى ضعیفى با منطقه کشمیر دارند و در منازعه منطقه کشمیر چندان تعیین کننده نمى‏باشند و از طرفى قادر به گزینش زمینه‏هاى علاقه و تعقیب آن نیستند ولى آرزوى تأمین امنیت و حفاظت مرزها و نواحى مجاور منطقه کشمیر براى آنها قابل تصوّر است.

ادامه دارد

بقیه از امام و رسالت نویسندگان

اشتر دستور مى‏دهد:

اى مالک! مقدارى از وقت خود را در اختیار متظلمان و شاکیان قرار بده و آنان را شخصاً به حضور بپذیر و در محلى که عموم بتوانند شرکت نمایند و حاضر شوند، مجلسى ترتیب ده و آنجا را از نیروهاى مسلح و نظامى و انتظامى و محافظان و نیروهاى اطلاعاتى و امنیتى، خلوت کن و با آنان متواضعانه رفتار کرده و خدا را درباره آنان مدّ نظر قرار بده تا آنان بتوانند بدون ترس و واهمه، با شما حرف بزنند و مطالبشان را بگویند، براى این که مکرّر از رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم در جاهاى مختلف شنیدم که میفرمود: هیچ امت و مردمى سالم نمى‏مانند و بزندگى خود ادامه نمى‏دهند و پاک نمى‏شوند، وقتیکه حقوق ضعفاء و محرومان از اقویاء بدون کوچکترین ملاحظه و واهمه‏اى گرفته نمى‏شود.)۴(

آرى! در نظام اسلامى نه تنها حکومت و نظام مانعى در برابر صاحبان نظر و اندیشه و قلم ایجاد نمى‏نماید و مشکل نمى‏تراشد، بلکه آنان را مورد تشویق هم قرار مى‏دهد و شرایط رشد آنها را فراهم مى‏نماید و بودن چنین افراد و حاکمیت جوّ شجاعت و قدرت برخورد را علامت و نشانه علوّ فکرى و تعالى فرهنگى مى‏داند و نبودن آنها را معیار عقب ماندگى و موجب نابودى و سقوط یک امت و ملت مى‏شناسد. به امید این که با الهام از سخنان امام على علیه السلام و دیگر رهبران الهى در نوع نگرشمان و دیدگاههایمان درباره موضوعات و مطبوعات و دیگر رسانه‏هاى گروهى و جمعى، تجدید نظر بوجود آورده و با توجه بقوانین موضوعه حاکمه از برخوردهاى باندى و خطى تنگ نظرانه عرصه را براى پیش کسوتان مبارزه و انقلاب تنگ نگیریم و با محکوم کردن آنان موجب انحطاط نظام و مخدوش کردن چهره نورانى آن نباشیم.

ادامه دارد

۱- سوره قلم – آیه ۱٫

۲- سوره علق – آیات ۱ – ۴٫

۳- نهج البلاغه محمد عبده ج۴ – ص۹۰٫

۴- نهج البلاغه محمد عبده ج۳ – ص۱۰۲٫

مدل ژئوپلتیکى کنش متقابل همسایگان کشمیر:

همانطور که متذکر شدیم همسایگان کشمیر را قدرتهاى جهانى و منطقه‏اى تشکیل مى‏دهد که به علّت فقدان قدرت و نظام سیاسى مستقل در کشمیر نسبت به یکدیگر کنش متقابل دارند و وضعیت هر یک نسبت به دیگرى بر رفتار او درباره کشمیر و همگرائى و واگرائى منطقه‏اى تأثیر مى‏گذارد. وضعیت همسایگان کشمیر و نگرش آنها نسبت به آن، مدل ژئوپلیتیکى خاصّى را باعث شده است که بعد از فروپاشى شوروى سابق دچار تحوّل گردیده است.

قبل از فروپاشى شوروى خصیصه اصلى مدل را تقابل مجاورین و توافق مقابلین تشکیل مى‏داد و از قبل این خصیصه نوعى توازن منطقه‏اى بوجود مى‏آمد. قبل از فروپاشى شوروى سابق اطراف کشمیر را چهار قدرت فرا گرفته بود که هر یک از آنها با دو قدرت مجاور خود در حال تقابل و تضاد بودند یعنى چین با هند و شوروى – شوروى با چین و پاکستان – پاکستان با شوروى و هند – هندوستان با پاکستان و چین در حالت رقابت و تنازع قرار داشتند ولى بصورت ضربدرى و یک در میان قدرتهاى مزبور با یکدیگر تفاهم و توافق داشته و نوعى همگرائى منطقه‏اى را باعث شده بودند، یعنى چین و پاکستان با همدیگر و شوروى با هندوستان با یکدیگر تفاهم و توافق داشتند. به عبارتى در این مدل ژئوپلیتیکى واگرائى قدرتهاى همسایه و مجاور هم با همگرائى قدرتهاى روبروى یکدیگر با هم ترکیب شده بود.

مدل ژئوپلتیکى کنش متقابل قبل از فروپاشى شوروى

واگرائى ( تقابل )-

همگرائى ( تفاهم )-

بعد از فروپاشى شوروى در واقع یکى از قدرتهاى چهارگانه از صحنه رقابت خارج شد و به جاى آن دو قدرت سیاسى محلى (افغانستان و تاجیکستان) ظاهر شدند که نه تنها به فکر اهداف خاصّى در منطقه کشمیر نیستند بلکه خود درگیر مسائل داخلى بوده و علاوه بر آن قدرت بازیگرى و تعقیب هدف را در منطقه کشمیر و در صحنه رقابت رُقبا ندارند. بنابراین در مدل ژئوپلیتیکى جدید بعد از فروپاشى شوروى تنها سه قدرت بازیگر باقى مانده‏اند و ضلع شمالى منطقه کشمیر دچار خلأ قدرت شده و بازیگرى آن در منطقه و تهدیدات ناشى از آن براى قدرتهاى غرب و شرق منطقه کشمیر از بین رفته است و به عبارتى توازن قدرت در مدل بهم خورده است زیرا همگرائى قدرتهاى غرب و شرق کشمیر (پاکستان و چین) کماکان پا برجا باقیمانده و همگرائى قدرتهاى شمال و جنوب آن (شوروى و هند) دچار گسیختگى شده است. از طرفى تهدید مشترک علیه چین و پاکستان یعنى شوروى نیز از بین رفته است. بنابراین در مدل جدید همگرائى شرق و غرب (چین و پاکستان) از برترى ژئوپلیتیکى بسیار خوبى بر خوردار شده است و هندوستان در موقعیّت نامناسب‏ترى نسبت به مدل قبلى قرار گرفته است و از ناحیه شمال احساس تهدید بیشترى را مى‏نماید و بهمین دلیل در عرصه سیاست خارجى متوجّه همگرائى با رُقبا و رفقاى برون منطقه‏اى چین و پاکستان شده و در صحنه سیاست داخلى حضور خود را در منطقه کشمیر تشدید نموده و خشونت خود را علیه مردم مظلوم کشمیر افزایش داده است. همگرائى هند با آمریکا (تا حد مانور مشترک نظامى) به عنوان رقیب چین و حتّى پاکستان و نیز گرایش به نزدیکى آن با جمهورى اسلامى ایران به عنوان کشورى که با پاکستان و چین روابط حسنه و دیرینه دارد را مى‏توان در چارچوب تحوّل در مدل ژئوپلیتیکى مزبور تحلیل نمود.

مدل ژئوپلیتیکى کنش متقابل بعد از فروپاشى شوروى

واگرائى (بقابل)

همگرائى (تفاهم)

مقایسه علائق هندو پاکستان نسبت به منطقه کشمیر:

همانطور که قبلاً بیان گردید هند و پاکستان دیدگاههاى ژئوپلیتیکى و به تبع علائق خاص خود را نسبت به منطقه کشمیر دارند و هر یک از آنها براى خود در این منطقه اهدافى را تعقیب نموده و مسائل آن را در سرنوست ملّى خود مؤثر مى‏دانند. در اینجا این سئوال مطرح است که هر چند هر دو کشور به دنبال اهداف خاص خود هستند ولى کدامیک از تحوّلات کشمیر بیشترین تأثیر را مى‏پذیرند که به دنبال آن ناگزیر از توجّه به مسائل منطقه کشمیر هستند. براى بررسى این مسئله نگاهى به دیدگاه این کشورها درباره کشمیر نسبت به خودشان ضرورى به نظر مى‏رسد. هر دو کشور پاکستان و هند به عنوان دو قدرت رقیب، منطقه مرتفع کشمیر را مسلّط بر پایتخت و شهرهاى مجاور آن مى‏دانند و از اینرو کنترل کشمیر از سوى رقیب یا قدرت ثالث به نظر آنان مى‏تواند منبع تهدیدى براى امنیّت ملّى آنها محسوب شود. هر چند هر دو کشور در این رابطه وضع مشابهى دارند ولى در شرایط مساوى پاکستان نسبت به هند به مراتب آسیب پذیرتراست. زیرا اوّلاً پایتخت پاکستان نسبت به هند خیلى به منطقه کشمیر نزدیک و آسیب پذیر است. ثانیاً شهرهاى بزرگ و منطقه مهم پنجاب و ثقل جمعیّتى و اقتصادى پاکستان در مجاورت کشمیر قرار دارد. در واقع شهرهاى اسلام آباد، لاهور، راولپندى، فیصل‏آباد، ساهیوال، سیالکوت، پیشاور، گجرات و غیره که جزو شهرهاى بزرگ پاکستان هستند از سوى قدرت رقیب حاکم بر منطقه کشمیر تهدید مى‏شوند. بنابراین در رابطه با عامل احساس تهدید از منطقه کشمیر، کشور پاکستان به مراتب نسبت به هندوستان آسیب پذیرتر بوده و امنیّت ملّى آن اقتضا مى‏کند که نسبت به مسائل کشمیر توجّه خاص معمول دارد.

وابستگى پاکستان به منطقه کشمیر از حیث منابع آب مورد نیاز کاملاً روشن است در صورتى که هند چنین وابستگى‏اى به آن ندارد. این منابع آب همانطور که قبلا بیان گردید تکیه‏گاه پاکستان است و حیات اقتصادى و زندگى حدود ۸۰ درصد از مردم پاکستان و شهرهاى بزرگ آن به این منابع وابسته است. بروز هرگونه حادثه‏اى که مانع از دسترسى به موقع و مطلوب به منابع آب شود مى‏تواند حوادث اجتماعى و اقتصادى و سیاسى را براى پاکستان بهمراه داشته باشد. از اینرو حفظ امنیت و سلامت منابع آب یاد شده براى پاکستان امرى ضرورى و حیاتى است و کنترل آن از سوى رقیب مى‏تواند نه تنها امنیّت ملّى و سلامت اقتصادى و اجتماعى را تهدید کند بلکه به عنوان اهرم فشارى مى‏تواند استقلال سیاسى پاکستان را به خطر اندازد و آن را در مقابل رقیب منعطف و سازگار نموده و مواضع منفعلانه‏اى را بر آن تحمیل نماید.

ساختمان توپوگرافیک منطقه کشمیر که از نوعى وحدت توپوگرافیک برخوردار است با جلگه پنجاب و سند تناسب یافته و نسبت به آنها جهت‏یابى شده است. ساختار شبکه آبها مبیّن چنین واقعیتى است و به همین خاطر دسترسى به منطقه کشمیر از نواحى پنجاب و پاکستان به مراتب آسان‏تر از مسیر شمالى هندوستان به کشمیر است و شبکه راهها بین پاکستان و کشمیر از شبکه راههاى بین هندوستان و کشمیر بیشتر است (بین پاکستان و کشمیر هفت شبکه راه و بین هند و کشمیر یک شبکه راه وجود دارد) زیرا وجود درّه‏ها و بستر رودخانه‏هاى پنجاب و سرشاخه‏هاى آن ارتباط جلگه پنجاب را با کشمیر راحت‏تر مى‏نماید و امکان ایجاد و توسعه محورهاى ارتباطى سهل‏ترى در امتداد درّه‏ها و جهت رشته کوهها را فراهم مى‏آورد. در صورتیکه از سمت هندوستان محورها باید عمود بر یرشته کوهها احداث شود و از گردنه‏ها و مسیرهاى صعب العبور بگذرد. به عبارت دیگر تناسب توپوگرافیک منطقه کشمیر با پاکستان به مراتب بیشتر از هندوستان است. از سوئى دیگر این واقعیّت در شرایطى که قدرت رقیب پاکستان (مثلاً هند) یا هر قدرت دیگرى بر منطقه کشمیر مسلّط شود امنیّت ملّى پاکستان را تهدید خواهد نمود زیرا جهت‏یابى محورهاى ارتباطى و مسیر درّه‏ها و بستر رودخانه‏ها و جهت کوهها به سمت پاکستان، دستیابى قدرت تهدید کننده به مناطق و مکانهاى حساس پاکستان در منطقه پنجاب را ساده‏تر مى‏نماید.

همچنین پاکستان با منطقه کشمیر داراى مناسبات تاریخى بوده و از تجانس فرهنگى، دینى و اجتماعى با آن برخوردار است در صورتى که هندوستان فاقد چنین تجانسى است. وجود حدود ۸۰ درصد جمعیّت مسلمان در کشمیر همراه با روابط اجتماعى و فضائى با پاکستان و منطقه پنجاب، واقعیّتى است که نمى‏شود از آن چشم‏پوشى نمود و تمنّاى ملّى پاکستان، نظام سیاسى حاکم بر آن را وادار مى‏نماید که نسبت به مسئله کشمیر بى‏تفاوت نباشد و از حقوق مردم مسلمان آن دفاع نماید. خیزش عمومى و صداى اعتراض مردم مسلمان پاکستان در شهرهاى مختلف آن در سال جارى منعکس کننده این تمناى ملى مى باشد.

در تحلیل نهائى از مقایسه علائق دو کشور هند و پاکستان این نتیجه حاصل مى‏شود که هندوستان جز در رابطه با مسئله رفع تهدید امنیّت ملّى مفروض خود نمى‏تواند مدّعى منابع خاصّى در منطقه کشمیر بشود. الا اینکه بخواهد با حضور و کنترل اجبارى منطقه از آن به عنوان اهرم فشارى علیه پاکستان استفاده نموده و سیاست آن کشور را منعطف کرده و تحت‏الشعاع خود قرار دهد. در صورتى که کشور پاکستان براى حفظ امنیّت ملّى خود که به مراتب نسبت به هندوستان براى آن ضرورى‏تر است به جلوگیرى از شکل‏گیرى منبع تهدید کننده در منطقه کشمیر نیاز ژئواستراتژیک دارد و علاقه بر آن ضرورت حفظ استفلال سیاسى و تأمین سلامت جریان آب و توجّه به مردم هم‏دین و هم‏کیش منطقه و پاسخگوئى به تمنّاى ملّى، پاکستان را ناچار به توجّه نسبت به تحوّلات کشمیر نموده و آن را در این رابطه محق مى‏نماید. زیرا نسبت به هندوستان به مراتب از منطقه کشمیر آسیب پذیر است.

نگاهى به بحران کشمیر

قسمت پنجم – دکتر محمدرضا حافظ نیا

مردم منطقه کشمیر که تاریخ پُر فراز و نشیبى را پشت سر گذاشته‏اند

چاره چیست ؟

همانطور که مشاهده گردید موقعیّت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک کشمیر و خلأ قدرت و نظام سیاسى، نقش اساسى را در بروز و تداوم بحران منطقه دارد. تداوم بحران نیز عواقب نامطلوبى را در پى دارد. نتیجه محلى بحران مزبور تداوم و تشدید توسعه نیافتگى اقتصادى و اجتماعى و فرهنگى منطقه کشمیر است که دودش به چشم مردم مسلمان و محروم کشمیر مى‏رود. از سوى دیگر صداى اعتراض مردم کشمیر نسبت به وضعیّت موجود نیز با خشونت و سرکوب از ناحیه قدرت حاکم بر منطقه همراه است و آرمان سیاسى مردم کشمیر نه تنها بى‏پاسخ باقى مى‏ماند بلکه در حذف آن از زندگى سیاسى مردم تلاش مى‏شود و مردم محروم کشمیر بخاطر منافع همسایگان خود بویژه از ناحیه جنوب رنج زیادى را تحمل مى‏نمایند و دولت هند بخاطر اهداف غیر منطقى و فاقد توجیه جغرافیائى سعى بر تداوم و توسعه مظالم خود و سرکوب آرمان سیاسى مردم کشمیر دارد.

بعضى از مقامات هندى بجاى تجدید نظر در سیاست نادرست دولت هند نسبت به بحران کشمیر، تقلاّى مردم کشمیر در تعقیب آرمان سیاسى خود که کاملاً بر منطق ژئوپلیتیک استوار است را به کشورها و دولتهاى دیگرى نظیر پاکستان و ایران منتسب مى‏دانند در صورتى که خود مى‏دانند که نه این ادّعا پایه و اساسى دارد، و نه تداوم حضور آنها در منطقه کشمیر.

البته یک نکته در اینجا قابل توجّه است و آن اینکه مردم کشمیر از رنج دولت هند ممکن است به سایر همسایگان خود بویژه پاکستان پناه ببرند و این حقّ طبیعى آنهاست، زیرا چاره‏اى ندارد. اساساً یک ملّت تحت فشار آنهم از سوى قدرتى که با وى تجانس ندارد، خود بخود پناهگاهى را جستجو مى‏کند و چنانچه با همسایگان دیگر خود تجانس داشته باشد بطور طبیعى به سوى آن کشیده مى‏شود و این امر واکنش طبیعى آنست و تقصیرى متوجه وى نیست بلکه تقصیر به عهده قدرت مسلّط مزاحم مى‏باشد. در مورد مردم کشمیر نیز چنین واقعیتى وجود دارد.

از یک سو با فشار قدرت حاکمى که با وى تجانس فرهنگى ندارد یعنى دولت هند، روبروست و از سوى دیگر با همسایه‏اى که با وى تجانس فرهنگى دارد یعنى پاکستان مواجه مى‏باشد. بنابراین گرایش به سوى پاکستان بعنوان ناحیه جغرافیائى متجانس با آنها واکنش و حقّ طبیعى آنهاست واسکالى بر آنها وارد نیست و کشور پاکستان نیز با توجّه به سنخیّت فرهنگى و جغرافیائى با منطقه کشمیر نمى‏تواند به تمنّاى کمک آنها پاسخ ندهد. بویژه اینکه دو متغیّر دیگر نیز چنین واکنشى از سوى پاکستان را توصیه و تشدید مى‏نماید. یکى متغیّر تمنّاى ملّى پاکستان و درخواست پاکستانیها و احساس همدردى آنها با مردم مظلوم کشمیر که منبعث از همان تجانس یاد شده مى‏باشد، دیگرى متغیّر نارضایتى پاکستان از حضور هندوستان بعنوان رقیب منطقه‏اى آن در منطقه کشمیر و احساس تهدیذدى که علیه امنیّت ملّى خود مى‏نماید.

بنابراین اگر پاکستان با مردم آواره و ستمدیده کشمیر با روى گشاده برخورد نماید دقیقاً وظیفه انسانى خود را انجام داده است و این اقدام مغایرت ژئوپلیتیکى نیز ندارد. بلکه بر عکس حضور هندوستان که خود باعث پیدایش این وضعیّت مى‏شود توجیه ژئوپلیتیکى ندارد و از سوى دیگر به حادتر شدن بحران نیز کمک مى‏کند.

من تصوّر نمى‏کنم مقامات هندى و صاحبنظران این امور ندانند که منشاء تداوم و تشدید بحران، حضور هندوستان در منطقه کشمیر است. همچنین یقیناً مى‏دانند که استمرار بلند مدّت حاکمیّت آنها بر کشمیر و منطقه و مردمى که فاقد تجانس فرهنگى و جغرافیائى لازم با آنهاست به هیچ وجه امکان پذیذیر نیست مگر اینکه به نابودى مردم کشمیر بیانجامد که این امر نیز غیر ممکن است.

تداوم بحران کشمیر براى مردم و کشور هندوستان نیز به مصلحت نیست زیرا تحمل ضررى است که نهایتاً فاقد سود و منفعت است و از این بابت بر اقتصاد ملّى هند لطمه وارد مى‏نماید. زیرا حضور سیصد هزار نظامى هند در منطقه همراه با اعمال و رفتارهاى خشونت آمیز با مردم کشمیر، هم هزینه‏هاى اقتصادى زیادى را بهمراه دارد و هم از نظر سیاسى بر حیثیّت ملّى و اعتبار بین‏المللى هندوستان لطمه وارد مى‏سازد. بنابراین خروج هند از کشمیر به نفع خود آن کشور مى‏باشد.

تداوم بحران کشمیر نتایج منفى منطقه‏اى نیز دارد. بدین معنى که تغییر وضعیّت آن بر روابط دو کشور پاکستان و هند و حتّى چین تأثیر گذاشته و آنرا تحت‏الشعاع قرار مى‏دهد و خطر درگیرى نظامى را بین آنها امکان پذیر مى‏نماید. نظیر تجارب سالهاى ۱۹۴۷ و ۱۹۶۵ و ۱۹۷۱م که درگیرى نظامى بین آنها را باعث گردید. چنین برخوردهایى مى‏تواند امنیّت منطقه پُرجمعیت جنوب و جنوب غرب آسیا را به خطر اندازد. از سوئى دیگر جنگ جز در به درى و ضرر اقتصادى و تخریب تأسیسات و نهادهاى تولید و کشتار مردم چیزى را بهمراه ندارد. بروز پدیده جنگ در جنوب آسیا که یکى از مناطق مهم فقیر جهان است و حجم فقرا در آن بالاست، مى‏تواند باعث تشدید فقر و عقب ماندگى اقتصادى و اجتماعى شده و نتایج زیانبارى را از این حیث در کلّ جهان از خود بجا گذارد. جنگ بین دو کشور هند و پاکستان قوه اقتصادى آنها را کاهش مى‏دهد و گرسنگى و مرگ و میر و بیمارى را بهمراه دارد. آنهم براى دو کشورى که در مرحله جوانى و آغازین فرآیند توسعه اقتصادى – اجتماعى و تکنولوژیکى قرار دارند و بصورت بالقوه و بالفعل در زُمره قدرتهاى درجه ۱ و ۲ جهانى محسوب مى‏شود و جنگ مى‏تواند فرآیند توسعه را دهها سال به عقب اندازد.

همچنین تداوم بحران کشمیر مى‏تواند خطرات جهانى را بهمراه داشته باشد و امنیّت و صلح جهانى را تهدید کند زیرا همانطور که قبلاً ذکر شد؛ یکى از ویژگیهاى بحران کشمیر اینست که همسایگان و رقباى پیرامون آن جزو قدرتهاى درجه ۱ و ۲ جهانى محسوب شده و همگى مسلّح به سلاح اتمى هستند. چین و هند و پاکستان، هر سه داراى امکانات و قابلیّتهاى اتمى هستند و آنچه که باعث تکامل توان تسلیحات اتمى آنها شده و مى‏شود وجود بحران کشمیر و رقابت‏هاى منطقه‏اى مى‏باشد. هند و پاکستان که بیشتر در معرض درگیرى مستقیم نظامى قرار دارند دچار خطر مقابله اتمى هستند و اگر درگیرى اتمى انجام پذیرد که در شرایط اوج گیرى جنگ هیچ تضمینى براى ممانعت از آن وجود ندارد، یقیناً باعث گسترده شده ابعاد آن شد و در مرحله اوّل بر امنیّت جنوب و جنوب غرب آسیا و در مرتبه بعد بر امنیّت کلّ آسیا و جهان اثر گذاشته و صلح و امنیّت بین‏المللى را به خطر مى‏اندازد.

نکته قابل توجه اینکه مجهّز بودن یکطرف درگیرى به سلاح اتمى، طرف دیگر را خود بخود وادار به تجهیز شدن به چنین سلاحى مى‏کند و مجهّز بودن هندوستان به سلاح اتمى، پاکستان را نیز وادار به دستیابى به امکانات هسته‏اى و سلاح اتمى مى‏نماید. بنابراین، وجود اسلحه اتمى در دست هند و تداوم و تکامل فعالیّتهاى اتمى آن، توجیهى قوى براى تداوم فعالیّتهاى پاکستان براى دستیابى به توانائیهاى هسته‏اى و اتمى ارائه مى‏دهد. و اساساً پاکستان چاره‏اى جز این ندارد که این فعالیتها را ادامه دهد. زیرا ضرورت حفظ امنیّت ملّى و تمامیّت ارضى آن اقتضا مى‏کند که خود را در مقابل رقیب مجهّز به سلاح اتمى، تجهیز نماید. بنابراین توصیه به پاکستان و اجبار آن براى دست برداشتن از فعالیّتهاى اتمى‏اش مستلزم خلع سلاح اتمى هند و سایرین و ممانعت از تداوم آن مى‏باشد.

اینک با توجه به مباحث مطرح شده در زمینه نتایج منفى تداوم بحران کشمیر از حیث محلى و تأثیر آن بر فقر و محرومیّت مردم آن سامان و تداوم عقب افتادگى اقتصادى و اجتماعى و فرهنگى و نیز آثار منفى بحران بر امنیّت منطقه‏اى و صلح جهانى لازمست هر چه زودتر بحران کشمیر خاتمه یابد.

به نظر نگارنده تنها راه حلّ بُحران مزبور، استقلال سیاسى منطقه کشمیر و استقرار نظام سیاسى مستقل در آن مى‏باشد که ویژگیهاى آن با توجه به خصیه‏هاى فرهنگى و محیطى منطقه کشیمر و با مراجعه به آراء عمومى مشخص خواهد شد. تحقّق این امر در گروه اقدام مشترک منطقه‏اى و بین‏المللى است یعنى اینکه تفاهم منطقه‏اى همسایگان کشمیر و شناسائى استقلال سیاسى آن از یک طرف و اقدام جدّى سازمان ملل متّحد براى تحقّق این امر و پیگیرى فرآیند استقرار و تثبیت نظام سیاسى متّکى به آراء عمومى از طرف دیگر، لازمه تحقّق این راه حل است. در هر صورت نقش سازمان ملل متحد و جامعه جهانى و کشورهاى اسلامى در این امر بسیار تعیین کننده است و کوتاهى و بى‏توجّهى آن مى‏تواند به تداوم رنج جانکاه مردم مظلوم کشمیر از یک سو و تهدید امنیّت و صلح جهانى ازسوى دیگر کمک نماید.

تحقّق این راه حل مى‏تواند در سایه یک تفاهم منطقه‏اى به پدیده رقابت بر سر مسئله کشمیر از سوى همسایگان و تلقّى‏هاى گوناگون از حضور دیگرى در آن نسبت به امنیّت ملّى خود پایان دهد و صلح و امنیّت را براى قاره آسیا بویژه جنوب و جنوب غرب آن همراه داشته باشد و مردم کشیمر نیز روى آسایش و تعیین سرنوشت توسّط خود را مشاهده نمایند.

بدیهى است براى شروع بکار و اقدامات اولیّه، عقب نشینى نیروها از منطقه کشمیر، امرى ضرورى است. سپس براى ادامه کار حضور رسمى سازمان ملل متّحد و سازمان کنفرانس اسلامى و احیاناً نمایندگان کشورهاى همسایه منطقه کشمیر را طلب مى‏نماید.

نکته قابل توجه اینکه نظام سیاسى جدید به عنوان یکى از شرایط کاهش تنش بین همسایگان کشمیر مى‏بایست در روابط خارجى خود تعادل و توازن لازم را با همسایگان رعایت نماید تا در طرز تلقّى آنها در رابطه با احساس تهدید نسبت به امنیّت ملّى خود تغییرى ایجاد نگردد. تحقّق این راه حل به نفع مردم کشمیر و هم به نفع کشورهاى هند و پاکستان و چین و سایر همسایگان و هم به نفع امنیّت و صلح منطقه‏اى و جهانى است.

دکتر محمدرضا حافظ نیا

مدل ژئوپلتیکى کنش متقابل همسایگان کشمیر:

همانطور که متذکر شدیم همسایگان کشمیر را قدرتهاى جهانى و منطقه‏اى تشکیل مى‏دهد که به علّت فقدان قدرت و نظام سیاسى مستقل در کشمیر نسبت به یکدیگر کنش متقابل دارند و وضعیت هر یک نسبت به دیگرى بر رفتار او درباره کشمیر و همگرائى و واگرائى منطقه‏اى تأثیر مى‏گذارد. وضعیت همسایگان کشمیر و نگرش آنها نسبت به آن، مدل ژئوپلیتیکى خاصّى را باعث شده است که بعد از فروپاشى شوروى سابق دچار تحوّل گردیده است.

قبل از فروپاشى شوروى خصیصه اصلى مدل را تقابل مجاورین و توافق مقابلین تشکیل مى‏داد و از قبل این خصیصه نوعى توازن منطقه‏اى بوجود مى‏آمد. قبل از فروپاشى شوروى سابق اطراف کشمیر را چهار قدرت فرا گرفته بود که هر یک از آنها با دو قدرت مجاور خود در حال تقابل و تضاد بودند یعنى چین با هند و شوروى – شوروى با چین و پاکستان – پاکستان با شوروى و هند – هندوستان با پاکستان و چین در حالت رقابت و تنازع قرار داشتند ولى بصورت ضربدرى و یک در میان قدرتهاى مزبور با یکدیگر تفاهم و توافق داشته و نوعى همگرائى منطقه‏اى را باعث شده بودند، یعنى چین و پاکستان با همدیگر و شوروى با هندوستان با یکدیگر تفاهم و توافق داشتند. به عبارتى در این مدل ژئوپلیتیکى واگرائى قدرتهاى همسایه و مجاور هم با همگرائى قدرتهاى روبروى یکدیگر با هم ترکیب شده بود.

مدل ژئوپلتیکى کنش متقابل قبل از فروپاشى شوروى

واگرائى ( تقابل )-

همگرائى ( تفاهم )-

بعد از فروپاشى شوروى در واقع یکى از قدرتهاى چهارگانه از صحنه رقابت خارج شد و به جاى آن دو قدرت سیاسى محلى (افغانستان و تاجیکستان) ظاهر شدند که نه تنها به فکر اهداف خاصّى در منطقه کشمیر نیستند بلکه خود درگیر مسائل داخلى بوده و علاوه بر آن قدرت بازیگرى و تعقیب هدف را در منطقه کشمیر و در صحنه رقابت رُقبا ندارند. بنابراین در مدل ژئوپلیتیکى جدید بعد از فروپاشى شوروى تنها سه قدرت بازیگر باقى مانده‏اند و ضلع شمالى منطقه کشمیر دچار خلأ قدرت شده و بازیگرى آن در منطقه و تهدیدات ناشى از آن براى قدرتهاى غرب و شرق منطقه کشمیر از بین رفته است و به عبارتى توازن قدرت در مدل بهم خورده است زیرا همگرائى قدرتهاى غرب و شرق کشمیر (پاکستان و چین) کماکان پا برجا باقیمانده و همگرائى قدرتهاى شمال و جنوب آن (شوروى و هند) دچار گسیختگى شده است. از طرفى تهدید مشترک علیه چین و پاکستان یعنى شوروى نیز از بین رفته است. بنابراین در مدل جدید همگرائى شرق و غرب (چین و پاکستان) از برترى ژئوپلیتیکى بسیار خوبى بر خوردار شده است و هندوستان در موقعیّت نامناسب‏ترى نسبت به مدل قبلى قرار گرفته است و از ناحیه شمال احساس تهدید بیشترى را مى‏نماید و بهمین دلیل در عرصه سیاست خارجى متوجّه همگرائى با رُقبا و رفقاى برون منطقه‏اى چین و پاکستان شده و در صحنه سیاست داخلى حضور خود را در منطقه کشمیر تشدید نموده و خشونت خود را علیه مردم مظلوم کشمیر افزایش داده است. همگرائى هند با آمریکا (تا حد مانور مشترک نظامى) به عنوان رقیب چین و حتّى پاکستان و نیز گرایش به نزدیکى آن با جمهورى اسلامى ایران به عنوان کشورى که با پاکستان و چین روابط حسنه و دیرینه دارد را مى‏توان در چارچوب تحوّل در مدل ژئوپلیتیکى مزبور تحلیل نمود.

مدل ژئوپلیتیکى کنش متقابل بعد از فروپاشى شوروى

واگرائى (تقابل)

همگرائى (تفاهم)

مقایسه علائق هندو پاکستان نسبت به منطقه کشمیر:

همانطور که قبلاً بیان گردید هند و پاکستان دیدگاههاى ژئوپلیتیکى و به تبع علائق خاص خود را نسبت به منطقه کشمیر دارند و هر یک از آنها براى خود در این منطقه اهدافى را تعقیب نموده و مسائل آن را در سرنوست ملّى خود مؤثر مى‏دانند. در اینجا این سئوال مطرح است که هر چند هر دو کشور به دنبال اهداف خاص خود هستند ولى کدامیک از تحوّلات کشمیر بیشترین تأثیر را مى‏پذیرند که به دنبال آن ناگزیر از توجّه به مسائل منطقه کشمیر هستند. براى بررسى این مسئله نگاهى به دیدگاه این کشورها درباره کشمیر نسبت به خودشان ضرورى به نظر مى‏رسد. هر دو کشور پاکستان و هند به عنوان دو قدرت رقیب، منطقه مرتفع کشمیر را مسلّط بر پایتخت و شهرهاى مجاور آن مى‏دانند و از اینرو کنترل کشمیر از سوى رقیب یا قدرت ثالث به نظر آنان مى‏تواند منبع تهدیدى براى امنیّت ملّى آنها محسوب شود. هر چند هر دو کشور در این رابطه وضع مشابهى دارند ولى در شرایط مساوى پاکستان نسبت به هند به مراتب آسیب پذیرتراست. زیرا اوّلاً پایتخت پاکستان نسبت به هند خیلى به منطقه کشمیر نزدیک و آسیب پذیر است. ثانیاً شهرهاى بزرگ و منطقه مهم پنجاب و ثقل جمعیّتى و اقتصادى پاکستان در مجاورت کشمیر قرار دارد. در واقع شهرهاى اسلام آباد، لاهور، راولپندى، فیصل‏آباد، ساهیوال، سیالکوت، پیشاور، گجرات و غیره که جزو شهرهاى بزرگ پاکستان هستند از سوى قدرت رقیب حاکم بر منطقه کشمیر تهدید مى‏شوند. بنابراین در رابطه با عامل احساس تهدید از منطقه کشمیر، کشور پاکستان به مراتب نسبت به هندوستان آسیب پذیرتر بوده و امنیّت ملّى آن اقتضا مى‏کند که نسبت به مسائل کشمیر توجّه خاص معمول دارد.

وابستگى پاکستان به منطقه کشمیر از حیث منابع آب مورد نیاز کاملاً روشن است در صورتى که هند چنین وابستگى‏اى به آن ندارد. این منابع آب همانطور که قبلا بیان گردید تکیه‏گاه پاکستان است و حیات اقتصادى و زندگى حدود ۸۰ درصد از مردم پاکستان و شهرهاى بزرگ آن به این منابع وابسته است. بروز هرگونه حادثه‏اى که مانع از دسترسى به موقع و مطلوب به منابع آب شود مى‏تواند حوادث اجتماعى و اقتصادى و سیاسى را براى پاکستان بهمراه داشته باشد. از اینرو حفظ امنیت و سلامت منابع آب یاد شده براى پاکستان امرى ضرورى و حیاتى است و کنترل آن از سوى رقیب مى‏تواند نه تنها امنیّت ملّى و سلامت اقتصادى و اجتماعى را تهدید کند بلکه به عنوان اهرم فشارى مى‏تواند استقلال سیاسى پاکستان را به خطر اندازد و آن را در مقابل رقیب منعطف و سازگار نموده و مواضع منفعلانه‏اى را بر آن تحمیل نماید.

ساختمان توپوگرافیک منطقه کشمیر که از نوعى وحدت توپوگرافیک برخوردار است با جلگه پنجاب و سند تناسب یافته و نسبت به آنها جهت‏یابى شده است. ساختار شبکه آبها مبیّن چنین واقعیتى است و به همین خاطر دسترسى به منطقه کشمیر از نواحى پنجاب و پاکستان به مراتب آسان‏تر از مسیر شمالى هندوستان به کشمیر است و شبکه راهها بین پاکستان و کشمیر از شبکه راههاى بین هندوستان و کشمیر بیشتر است (بین پاکستان و کشمیر هفت شبکه راه و بین هند و کشمیر یک شبکه راه وجود دارد) زیرا وجود درّه‏ها و بستر رودخانه‏هاى پنجاب و سرشاخه‏هاى آن ارتباط جلگه پنجاب را با کشمیر راحت‏تر مى‏نماید و امکان ایجاد و توسعه محورهاى ارتباطى سهل‏ترى در امتداد درّه‏ها و جهت رشته کوهها را فراهم مى‏آورد. در صورتیکه از سمت هندوستان محورها باید عمود بر یرشته کوهها احداث شود و از گردنه‏ها و مسیرهاى صعب العبور بگذرد. به عبارت دیگر تناسب توپوگرافیک منطقه کشمیر با پاکستان به مراتب بیشتر از هندوستان است. از سوئى دیگر این واقعیّت در شرایطى که قدرت رقیب پاکستان (مثلاً هند) یا هر قدرت دیگرى بر منطقه کشمیر مسلّط شود امنیّت ملّى پاکستان را تهدید خواهد نمود زیرا جهت‏یابى محورهاى ارتباطى و مسیر درّه‏ها و بستر رودخانه‏ها و جهت کوهها به سمت پاکستان، دستیابى قدرت تهدید کننده به مناطق و مکانهاى حساس پاکستان در منطقه پنجاب را ساده‏تر مى‏نماید.

همچنین پاکستان با منطقه کشمیر داراى مناسبات تاریخى بوده و از تجانس فرهنگى، دینى و اجتماعى با آن برخوردار است در صورتى که هندوستان فاقد چنین تجانسى است. وجود حدود ۸۰ درصد جمعیّت مسلمان در کشمیر همراه با روابط اجتماعى و فضائى با پاکستان و منطقه پنجاب، واقعیّتى است که نمى‏شود از آن چشم‏پوشى نمود و تمنّاى ملّى پاکستان، نظام سیاسى حاکم بر آن را وادار مى‏نماید که نسبت به مسئله کشمیر بى‏تفاوت نباشد و از حقوق مردم مسلمان آن دفاع نماید. خیزش عمومى و صداى اعتراض مردم مسلمان پاکستان در شهرهاى مختلف آن در سال جارى منعکس کننده این تمناى ملى مى باشد.

در تحلیل نهائى از مقایسه علائق دو کشور هند و پاکستان این نتیجه حاصل مى‏شود که هندوستان جز در رابطه با مسئله رفع تهدید امنیّت ملّى مفروض خود نمى‏تواند مدّعى منابع خاصّى در منطقه کشمیر بشود. الا اینکه بخواهد با حضور و کنترل اجبارى منطقه از آن به عنوان اهرم فشارى علیه پاکستان استفاده نموده و سیاست آن کشور را منعطف کرده و تحت‏الشعاع خود قرار دهد. در صورتى که کشور پاکستان براى حفظ امنیّت ملّى خود که به مراتب نسبت به هندوستان براى آن ضرورى‏تر است به جلوگیرى از شکل‏گیرى منبع تهدید کننده در منطقه کشمیر نیاز ژئواستراتژیک دارد و علاقه بر آن ضرورت حفظ استفلال سیاسى و تأمین سلامت جریان آب و توجّه به مردم هم‏دین و هم‏کیش منطقه و پاسخگوئى به تمنّاى ملّى، پاکستان را ناچار به توجّه نسبت به تحوّلات کشمیر نموده و آن را در این رابطه محق مى‏نماید. زیرا نسبت به هندوستان به مراتب از منطقه کشمیر آسیب پذیر است.

دکتر محمدرضا حافظ نیا

مردم منطقه کشمیر که تاریخ پُر فراز و نشیبى را پشت سر گذاشته‏اند

چاره چیست ؟

همانطور که مشاهده گردید موقعیّت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک کشمیر و خلأ قدرت و نظام سیاسى، نقش اساسى را در بروز و تداوم بحران منطقه دارد. تداوم بحران نیز عواقب نامطلوبى را در پى دارد. نتیجه محلى بحران مزبور تداوم و تشدید توسعه نیافتگى اقتصادى و اجتماعى و فرهنگى منطقه کشمیر است که دودش به چشم مردم مسلمان و محروم کشمیر مى‏رود. از سوى دیگر صداى اعتراض مردم کشمیر نسبت به وضعیّت موجود نیز با خشونت و سرکوب از ناحیه قدرت حاکم بر منطقه همراه است و آرمان سیاسى مردم کشمیر نه تنها بى‏پاسخ باقى مى‏ماند بلکه در حذف آن از زندگى سیاسى مردم تلاش مى‏شود و مردم محروم کشمیر بخاطر منافع همسایگان خود بویژه از ناحیه جنوب رنج زیادى را تحمل مى‏نمایند و دولت هند بخاطر اهداف غیر منطقى و فاقد توجیه جغرافیائى سعى بر تداوم و توسعه مظالم خود و سرکوب آرمان سیاسى مردم کشمیر دارد.

بعضى از مقامات هندى بجاى تجدید نظر در سیاست نادرست دولت هند نسبت به بحران کشمیر، تقلاّى مردم کشمیر در تعقیب آرمان سیاسى خود که کاملاً بر منطق ژئوپلیتیک استوار است را به کشورها و دولتهاى دیگرى نظیر پاکستان و ایران منتسب مى‏دانند در صورتى که خود مى‏دانند که نه این ادّعا پایه و اساسى دارد، و نه تداوم حضور آنها در منطقه کشمیر.

البته یک نکته در اینجا قابل توجّه است و آن اینکه مردم کشمیر از رنج دولت هند ممکن است به سایر همسایگان خود بویژه پاکستان پناه ببرند و این حقّ طبیعى آنهاست، زیرا چاره‏اى ندارد. اساساً یک ملّت تحت فشار آنهم از سوى قدرتى که با وى تجانس ندارد، خود بخود پناهگاهى را جستجو مى‏کند و چنانچه با همسایگان دیگر خود تجانس داشته باشد بطور طبیعى به سوى آن کشیده مى‏شود و این امر واکنش طبیعى آنست و تقصیرى متوجه وى نیست بلکه تقصیر به عهده قدرت مسلّط مزاحم مى‏باشد. در مورد مردم کشمیر نیز چنین واقعیتى وجود دارد.

از یک سو با فشار قدرت حاکمى که با وى تجانس فرهنگى ندارد یعنى دولت هند، روبروست و از سوى دیگر با همسایه‏اى که با وى تجانس فرهنگى دارد یعنى پاکستان مواجه مى‏باشد. بنابراین گرایش به سوى پاکستان بعنوان ناحیه جغرافیائى متجانس با آنها واکنش و حقّ طبیعى آنهاست واسکالى بر آنها وارد نیست و کشور پاکستان نیز با توجّه به سنخیّت فرهنگى و جغرافیائى با منطقه کشمیر نمى‏تواند به تمنّاى کمک آنها پاسخ ندهد. بویژه اینکه دو متغیّر دیگر نیز چنین واکنشى از سوى پاکستان را توصیه و تشدید مى‏نماید. یکى متغیّر تمنّاى ملّى پاکستان و درخواست پاکستانیها و احساس همدردى آنها با مردم مظلوم کشمیر که منبعث از همان تجانس یاد شده مى‏باشد، دیگرى متغیّر نارضایتى پاکستان از حضور هندوستان بعنوان رقیب منطقه‏اى آن در منطقه کشمیر و احساس تهدیذدى که علیه امنیّت ملّى خود مى‏نماید.

بنابراین اگر پاکستان با مردم آواره و ستمدیده کشمیر با روى گشاده برخورد نماید دقیقاً وظیفه انسانى خود را انجام داده است و این اقدام مغایرت ژئوپلیتیکى نیز ندارد. بلکه بر عکس حضور هندوستان که خود باعث پیدایش این وضعیّت مى‏شود توجیه ژئوپلیتیکى ندارد و از سوى دیگر به حادتر شدن بحران نیز کمک مى‏کند.

من تصوّر نمى‏کنم مقامات هندى و صاحبنظران این امور ندانند که منشاء تداوم و تشدید بحران، حضور هندوستان در منطقه کشمیر است. همچنین یقیناً مى‏دانند که استمرار بلند مدّت حاکمیّت آنها بر کشمیر و منطقه و مردمى که فاقد تجانس فرهنگى و جغرافیائى لازم با آنهاست به هیچ وجه امکان پذیذیر نیست مگر اینکه به نابودى مردم کشمیر بیانجامد که این امر نیز غیر ممکن است.

تداوم بحران کشمیر براى مردم و کشور هندوستان نیز به مصلحت نیست زیرا تحمل ضررى است که نهایتاً فاقد سود و منفعت است و از این بابت بر اقتصاد ملّى هند لطمه وارد مى‏نماید. زیرا حضور سیصد هزار نظامى هند در منطقه همراه با اعمال و رفتارهاى خشونت آمیز با مردم کشمیر، هم هزینه‏هاى اقتصادى زیادى را بهمراه دارد و هم از نظر سیاسى بر حیثیّت ملّى و اعتبار بین‏المللى هندوستان لطمه وارد مى‏سازد. بنابراین خروج هند از کشمیر به نفع خود آن کشور مى‏باشد.

تداوم بحران کشمیر نتایج منفى منطقه‏اى نیز دارد. بدین معنى که تغییر وضعیّت آن بر روابط دو کشور پاکستان و هند و حتّى چین تأثیر گذاشته و آنرا تحت‏الشعاع قرار مى‏دهد و خطر درگیرى نظامى را بین آنها امکان پذیر مى‏نماید. نظیر تجارب سالهاى ۱۹۴۷ و ۱۹۶۵ و ۱۹۷۱م که درگیرى نظامى بین آنها را باعث گردید. چنین برخوردهایى مى‏تواند امنیّت منطقه پُرجمعیت جنوب و جنوب غرب آسیا را به خطر اندازد. از سوئى دیگر جنگ جز در به درى و ضرر اقتصادى و تخریب تأسیسات و نهادهاى تولید و کشتار مردم چیزى را بهمراه ندارد. بروز پدیده جنگ در جنوب آسیا که یکى از مناطق مهم فقیر جهان است و حجم فقرا در آن بالاست، مى‏تواند باعث تشدید فقر و عقب ماندگى اقتصادى و اجتماعى شده و نتایج زیانبارى را از این حیث در کلّ جهان از خود بجا گذارد. جنگ بین دو کشور هند و پاکستان قوه اقتصادى آنها را کاهش مى‏دهد و گرسنگى و مرگ و میر و بیمارى را بهمراه دارد. آنهم براى دو کشورى که در مرحله جوانى و آغازین فرآیند توسعه اقتصادى – اجتماعى و تکنولوژیکى قرار دارند و بصورت بالقوه و بالفعل در زُمره قدرتهاى درجه ۱ و ۲ جهانى محسوب مى‏شود و جنگ مى‏تواند فرآیند توسعه را دهها سال به عقب اندازد.

همچنین تداوم بحران کشمیر مى‏تواند خطرات جهانى را بهمراه داشته باشد و امنیّت و صلح جهانى را تهدید کند زیرا همانطور که قبلاً ذکر شد؛ یکى از ویژگیهاى بحران کشمیر اینست که همسایگان و رقباى پیرامون آن جزو قدرتهاى درجه ۱ و ۲ جهانى محسوب شده و همگى مسلّح به سلاح اتمى هستند. چین و هند و پاکستان، هر سه داراى امکانات و قابلیّتهاى اتمى هستند و آنچه که باعث تکامل توان تسلیحات اتمى آنها شده و مى‏شود وجود بحران کشمیر و رقابت‏هاى منطقه‏اى مى‏باشد. هند و پاکستان که بیشتر در معرض درگیرى مستقیم نظامى قرار دارند دچار خطر مقابله اتمى هستند و اگر درگیرى اتمى انجام پذیرد که در شرایط اوج گیرى جنگ هیچ تضمینى براى ممانعت از آن وجود ندارد، یقیناً باعث گسترده شده ابعاد آن شد و در مرحله اوّل بر امنیّت جنوب و جنوب غرب آسیا و در مرتبه بعد بر امنیّت کلّ آسیا و جهان اثر گذاشته و صلح و امنیّت بین‏المللى را به خطر مى‏اندازد.

نکته قابل توجه اینکه مجهّز بودن یکطرف درگیرى به سلاح اتمى، طرف دیگر را خود بخود وادار به تجهیز شدن به چنین سلاحى مى‏کند و مجهّز بودن هندوستان به سلاح اتمى، پاکستان را نیز وادار به دستیابى به امکانات هسته‏اى و سلاح اتمى مى‏نماید. بنابراین، وجود اسلحه اتمى در دست هند و تداوم و تکامل فعالیّتهاى اتمى آن، توجیهى قوى براى تداوم فعالیّتهاى پاکستان براى دستیابى به توانائیهاى هسته‏اى و اتمى ارائه مى‏دهد. و اساساً پاکستان چاره‏اى جز این ندارد که این فعالیتها را ادامه دهد. زیرا ضرورت حفظ امنیّت ملّى و تمامیّت ارضى آن اقتضا مى‏کند که خود را در مقابل رقیب مجهّز به سلاح اتمى، تجهیز نماید. بنابراین توصیه به پاکستان و اجبار آن براى دست برداشتن از فعالیّتهاى اتمى‏اش مستلزم خلع سلاح اتمى هند و سایرین و ممانعت از تداوم آن مى‏باشد.

اینک با توجه به مباحث مطرح شده در زمینه نتایج منفى تداوم بحران کشمیر از حیث محلى و تأثیر آن بر فقر و محرومیّت مردم آن سامان و تداوم عقب افتادگى اقتصادى و اجتماعى و فرهنگى و نیز آثار منفى بحران بر امنیّت منطقه‏اى و صلح جهانى لازمست هر چه زودتر بحران کشمیر خاتمه یابد.

به نظر نگارنده تنها راه حلّ بُحران مزبور، استقلال سیاسى منطقه کشمیر و استقرار نظام سیاسى مستقل در آن مى‏باشد که ویژگیهاى آن با توجه به خصیه‏هاى فرهنگى و محیطى منطقه کشیمر و با مراجعه به آراء عمومى مشخص خواهد شد. تحقّق این امر در گروه اقدام مشترک منطقه‏اى و بین‏المللى است یعنى اینکه تفاهم منطقه‏اى همسایگان کشمیر و شناسائى استقلال سیاسى آن از یک طرف و اقدام جدّى سازمان ملل متّحد براى تحقّق این امر و پیگیرى فرآیند استقرار و تثبیت نظام سیاسى متّکى به آراء عمومى از طرف دیگر، لازمه تحقّق این راه حل است. در هر صورت نقش سازمان ملل متحد و جامعه جهانى و کشورهاى اسلامى در این امر بسیار تعیین کننده است و کوتاهى و بى‏توجّهى آن مى‏تواند به تداوم رنج جانکاه مردم مظلوم کشمیر از یک سو و تهدید امنیّت و صلح جهانى ازسوى دیگر کمک نماید.

تحقّق این راه حل مى‏تواند در سایه یک تفاهم منطقه‏اى به پدیده رقابت بر سر مسئله کشمیر از سوى همسایگان و تلقّى‏هاى گوناگون از حضور دیگرى در آن نسبت به امنیّت ملّى خود پایان دهد و صلح و امنیّت را براى قاره آسیا بویژه جنوب و جنوب غرب آن همراه داشته باشد و مردم کشیمر نیز روى آسایش و تعیین سرنوشت توسّط خود را مشاهده نمایند.

بدیهى است براى شروع بکار و اقدامات اولیّه، عقب نشینى نیروها از منطقه کشمیر، امرى ضرورى است. سپس براى ادامه کار حضور رسمى سازمان ملل متّحد و سازمان کنفرانس اسلامى و احیاناً نمایندگان کشورهاى همسایه منطقه کشمیر را طلب مى‏نماید.

نکته قابل توجه اینکه نظام سیاسى جدید به عنوان یکى از شرایط کاهش تنش بین همسایگان کشمیر مى‏بایست در روابط خارجى خود تعادل و توازن لازم را با همسایگان رعایت نماید تا در طرز تلقّى آنها در رابطه با احساس تهدید نسبت به امنیّت ملّى خود تغییرى ایجاد نگردد. تحقّق این راه حل به نفع مردم کشمیر و هم به نفع کشورهاى هند و پاکستان و چین و سایر همسایگان و هم به نفع امنیّت و صلح منطقه‏اى و جهانى است.

انتصابات ائمه جمعه

طی یک ماه گذشته در تاریخ ۱۵/۱۱/۶۰ تا تاریخ ۱۵/۱۲/۶۰   از سوی امام خمینی توسط دفتر معظم له انتصابات ذیل جهت اقامه نماز جمعه انجام گردیده است و ظرف این مدت ۱۰ شهر و بخش دیگر در کشور جمهوری اسلامی از برکت عظیم نماز جمعه و مراسم وحدت بخش آن بهره مند گردیدند.

حجه الاسلام سید عیسی حسینی                                 بوئین زهرا

ثقه الاسلام و المسلمین شیخ حسین شرعی            امام جمعه ذهدشت

ثقه الاسلام والمسلمنی شیخ حسین منتظری           امام جمعه بندردیر

ثقه الاسلام والمسلمین سیدحسن حسینی              بندر امام خمینی

حجه الاسلام آقا سید اسماعیل علوی                              امام جمعه چادگان

ثقه الاسلام و المسلین شیخ ابراهیم رحیمی              میمه و وزوان

حجه الاسلام حاج سید محمد باقر هاشمی                امام جمعه پیربکران

ثقه الاسلام والمسلمین حسین نوروزی                             حسن آباد خشاپویه

ثقه الاسلام شیخ احمد جنیدی                                               امام جمعه رودسر

حجه الاسلام شیخ حبیب الله محمدیان                             امام جمعه کاشمر

اختصاصی پاسدار اسلام

حضرت آیه الله مشکینی

قسمت هفتم

تواضع

در بحث گذشته ، بعد از اتمام برخی از امور، کلیات مربوط به علم اخلاق مطالبی درباره صفت کبر بیان شد و اکنون مناسب است صفتی که مقابل صفت کبر است و بنام تواضع نامیده میشود مورد بحث قرار گیرد.

تواضع واژهای است که از «وضع» مشتق شده است و وضع به معنی نهادن و تنزل دادن است وتواضع که باب تفاعل همین واژه است به معنی کوشیدن وسعی نمودن در این است که انسان خود را در برابر «الله» ودر برابر خلق پایین وناچیز حساب کرده، خودبینی وخود بزرگ بینی نداشته باشد.

انسان در طبیعت خود همواره خویشتن را از دیگران برتر و بالاتر می بیند واین از صفات سبعی انسان است که باید با سعی وکوشش این صفت پلید را زایل و به جای آن صفت زیبای تواضع را تحصیل نماید وپنین کاری در سایه عمل به آداب الهی و تخلق به اخلاق اسلامی انجام می گیرد چنانچه همه صفات روحی همینگونه است چرا که زایل کردن یک صفت از روح و سپس جایگزین نمودن صفت دیگری در آن نیاز به زحمات فراوان دارد واصولا معنی مجاهده همین است که انسان پلیدیها را از روان خود پاک وآنگاه آن را به زیبایی و جمال صفات خوب آرایش دهد.

بهر حال صفت تواضع و فروتنی در مقابل صفت کبر است وهمانگونه که در گذشته اشاره شد صفت کبر از صفات سبعی است و انسان متواضع توانسته است خود را از سبعیت و درندگی برهاند وخود را به صفت زیبای انسانی در آورد.

** اقسام تواضع

تواضع بر دو گونه است یکی تواضع و فروتنی در برابر «الله» وانبیاء ودیگری تواضع وفروتنی در برابر مردم وبندگان خدا همچنانکه در مورد تکبر نیز بهمین گونه تقسیم گردید.

* *تواضع در برابر خدا

تواضع در برابر الله یکی از مهمترین صفات انسان است وبر هر انسانی واجب است که در پیشگاه پروردگار خاضع و عقائد آسمانی واحکام الهی را پذیرا باشد.

تواضع در پیشگاه خداوند تعالی لازمه اش این است که احکام او را بپذیرد وبه دستورات او گردن نهد و کمال ووارستگی انسان در همین است واصولا هدف انبیاء عظام علیهم السلام و دعوت آنان در دو مطلب خلاصه میشود ، یکی تواضع و خضوع در پیشگاه «الله» ودیگری تکبر وطغیان در برابر طاغوتها ، بنابراین تواضع در برابر خداوند مهمترین صفت از اوصاف انسان و انگیزه دعوت وبعثت انبیاء (ع) است.

در روایت آمده است که خداوند تعالی به حضرت موسی خطاب فرمود که آیا میدانی چرا از میان همه مردم ترا برای وحی برگزیدم وبا سخن گفتن وترا به کوه طور دعوت نمودم وبوسیله تو تورات را بر مردم ارسال داشتم؟ عرضه داشت نه پروردگارا نمیدانم ، خداوند فرمود: این همه بدان جهت است که ترا از همه مردم در پیشگاه خود ودر برابر معبودیت خاضعتر یافتم ونتیجه این این تواضع این شد که ترا بر دیگران برتری بخشم.

نتیجه فروتنی بزرگی است، نتیجه تواضع در پیشگاه «الله» این است که خداوند انسان را در میان مردم وحتی فرشتگان عظمت میدهد، پس تواضع در پیشگاه خداوند از مهمترین صفات انسانی است.

* * تواضع در برابر مردم

قسم دوم، تواضع در برابر مردم است واین قسم نیز بسیار مطلوب است با دقت در آیات الهی وروایات وارده از اهل البیت علیهم السلام می یابیم که درباره این صفت تحریص و ترغیب فراوان شده است ودستور فرموده اند که این صفت را در خودمان ایجاد نمائیم وکوشش کنیم که به این کمال دست یابیم در آیه ۵۴ سوره مائده میفرماید:

یا ایها الذین امنوا من یرتد منکم عن دینه فسوف یاتی الله بقوم یحبهم و یحبونه اذله علی علی المؤمنین اعزه علی الکافرین

خداوند متعال خطاب به مسلمین زمان نزول قرآن می فرماید: ای مؤمنان اگر کسانی از شما از پذیرفتن دین ودعوت پیغمبر روی گردانید بزودی خداوند قومی را خواهد آورد که آنها خداوند را دوست میدارند و خداوند نیز آنان را دوست میدارد. آنان در مقابل مؤمنین متواضع ودر برابر کافران مقتدر وسرافراز  خواهند بود .

در روایت آمده است که هنگامی که این ایه نازل شد از پیامبر اسلام (ص) سوءال کردند این که خداوند خطاب به مسلمانان آن روزگار میفرماید اگر شما از دین روی گردان شوید خداوند قومی را با آن صفات مهم خواهد آورد، این قوم چه کسانی هستند که این گونه از آنان تجلیل میفرماید ، در آن حال جناب سلمان رضوان الله تعالی علیه در نزد پیامبر اسلام نشسته بود گویا حضرت دست مبارک خود را بر روی شانه سلمان میگذارد ومیفرماید که این ملت از قوم این آقا خواهند بود یعنی ایرانیها که خداوند از آنها در برابر مسلمانان آن روز تجلیل می کند ومیفرماید: آنها خدا را دوست میدارند وخدا آنها را دوست میدارد وآنها دارای این صفت برجسته خواهند بود که در برابر مؤمنین وهمکیشان خود متواضع خواهند بود.

خداوند این صفت را آنچنان می پسندد که در عصر نزول قرآن به مسلمانان آن زمان میفرماید اگر شما این گونه نباشید کسانی می آیند که متخلق به اخلاق الهی میشوند واین کمال روحی را خواهند داشت ودر برابر برادران دینی شان خاضع وفروتن ودر مقابل کفار متکبر و سرافراز خواهند بود، ودر جمله معروفی چنین آمده است که :

« التکبر مع المتکبر عباده»

تکبر- که از صفات زشت است در برابر طغیانگران ومتکبرین عبادت است همچنان که تواضع در برابر مؤمنان عبادت است بهر حال از آیه مذکور استفاده میشود که یکی از اوصاف کمال مؤمن تواضع است وانسان مسلمان نباید هیچگاه خود را در برابر برادران دینی خود بزرگتر وبرتر بپندارد.

انسان گر چه کاملا مؤمن وعابد باشد ، معلومات زیاد داشته باشد، اهل فضل و کمال باشد، دارای ریاست ومقام باشد و اگر چه همه این امور را داشته باشد هیچگاه نباید این امور موجب شده که خود را بزرگتر از دیگران ببیند گرچه آن دیگری از اقشار پائین مردم باشد، چرا که کوچکی وبزرگی به منصب و مقام ولباس وثروت وامثال آنها نیست وبسا میشود فردی که در دنیا اورا خیلی پست وبی ارزش به حساب می آورند در قیامت معلوم خواهد شد که چه مقامی در پیشگاه خداوند متعال داشته واز همه مقدم بوده است ،بنابر این انسان در هر مقامی که باشد باید توجه داشته باشد که مقام، ریاست، عالم بودن، روحانی بودن و… موجب خود فروشی وخود بزرگ دیدن نسبت به دیگران نشود که این ارزشها وانحرافات است و انسان نباید به آن آلوده شود.

قرآن کریم در سوره فرقان آیه ۶۳ میفرماید:

ߊ$t7Ïãur Ç`»uH÷q§۹$# šúïÏ%©!$# tbqà±ôJtƒ ’n?tã ÇÚö‘F{$# $ZRöqyd .

بندگان رحمن – آنان که شایستگی و صلاحیت نام عباد الرحمن ، بندگان خدای رحمن را دارند- کسانی هستند که  مشی آنان روی زمین به حالت تواضع باشد، نه فقط راه رفتن در کوچه و بازار و خیابان که مشی عملی و رفتار آنان با مردم و اقشار مختلف جامعه، از تواضع و فروتنی آنان حکایت میکند، بلکه کردار و رفتار و گفتار آنان نیز نشان میدهد که خودبینی، خود بزرگ بنیی، خود فروشی و تکبر درآنان وجود ندارد، و چنین کسانی عبادالرحمن هستند.

از حضرت امام حسن عسگری (ع) روایت شده است که فرمود: کسی که در برابر برادران دینی خود تواضع داشته باشد خداوند متعال او را جزء صدیقین قرار میدهد، صدیق کسی است که در روش فکری و اخلاقی و عملی درپیشگاه خداوند راستگو و درستکار باشد ومتواضع نزد خداوند در شمار صدیقین محسوب میشود واین نیز یکی دیگر از اثار بسیار خوب تواضع است.

*                                                                       *      *

در روایت آمده است که مردی با فرزندش مهمان حضرت امیرالمؤمنین (ع) شدند بعد از صرف غذا حضرت شخصا برخاست و به منظور شستن دستها طبق معمول زمان آفتابه و لگن را نزد یکی از دو مهمان یعنی شخصی که پدر بود آورد و خواست روی دست او آب بریزد تا دستش را بشوید مهمان خیلی شرمنده شد و از این که مولی علی (ع) که آقای دنیا و آخرت است آب روی دست او بریزد امتناع ورزید حضرت فرمود شما مهمان هستید و من باید خودم این خدمت را انجام دهم و سرانجام بعد از امتناع زیاد مهمان، حضرت آب ریختند و او دستش را شست و سپس در مورد فرزند او به محمد حنفیه دستور داد که آب روی دست او بریزد تا دستش را بشوید و دلیل این کار را هم بیان فرمودند که بخاطر فرق گذاردن بین پدر و فرزند و حفظ احترام پدر این گونه عمل کرده است، نه ان که نسبت به مهمان کوچکتر نمیخواسته همان خدمت را انجام دهد.

بهر حال روش حضرت امیر (ع) چنین بود و اینها نکاتی است که نشانگر روحیه تواضع در یک انسان بزرگاست و باید برای ما سرمشقی باشد که در برابر برادر دینی چنین روحیه ای را دارا باشیم لیکن این صفت گاهی با ریختن آب روی دست یک فرد و زمانی با برطرف نمودن نیاز مالی و یا حاجتهای دیگر از برادران دینی و برآوردن احتیاجات او ظاهر میشود و اگر میبینیم مثلا در ادارات از کاغذ بازی و بروکراسی شکایت میشود و در برخی ادارات به مراجعین اعتناء نمیشود عمدتا بخاطر همین است که صفت تواضع نیست و اگر این مسأله حل شود و رؤساء و کارمندان ادارات در برابر مراجعین احساس تواضع کنند این مشکل نیز حل خواهد شد، چرا که وقتی انسان برادر و خواهر دینی خود را بزرگ ببیند و خود را در مقابل آن کوچک و خدمتگزار ببیند قهرا خود را مکلف میداند که انجام وظیفه و خدمت نماید و نیاز آنان را برآورده کند واین صفتی است که بسیاری از گرفتاریها را از جامعه بر طرف مینماید.

ادامه دارد.

استاد جلال الدین فارسی

عضو ستاد انقلاب فرهنگی

آخرین قسمت

اشاره:

مارکسیسم دارای دو جزء است: ۱- نظریه ای دربارۀ طبیعت(ماتریالیسم دیالکتیک). ۲- فلسفۀ مادی تاریخ(ماتریالیسم تاریخی). از مجموع این دو جزء جهان بینی مارکسیستی بوجود می آید.

مارکس میگوید: یک نظریه در شرائط خاص معین بوجود می آید و وقتی شیوه تولید اقتصادی رشد کرد، جبرا روابط تولیدی جدیدی ایجاد می شود.

نیروی محرکه و تحول هر جامعه تضاد است ومهمترین عنصر در روابط تولید مالکیت وسائل تولید است.

تحول جامعه همیشه در اثر مبارزه طبقاتی است. و از پست به اعلا می باشد.

با کشف قانون حاکم بر تحولات جامعه و پدیده های آن…. حکومت سوسیالیستی جبرا برقرار خواهد شد.

دولت و سوسیالیسم

مارکس می گوید که در کمون اولیه چون طبقه ای حاکم نبوده و استثماری در کار نبوده است و مالکیت، مالکیت مشاعی و اشتراکی بوده است، بنابراین دولتی هم وجود نداشته است. «دولت» پدیدۀ جامعۀ سرمایه داری و برده داری و فئودالی است. بنابراین وقتی نظام کمونیستی هم روی کارآمد، کم کم دولت از بین می رود، چون طبقه ای وجود ندارد تا استثمار کند. بنابراین دولت باید از بین برود. اما دیدیم که زمان لنین به او گفتند که بگو دولت منحل شود! گفت: نه، این دولت لازم است! ، زیرا ضد انقلاب، بقایای سرمایه داران و فئودالها در درون اتحاد شوروی وجود دارند. این اقوام تحت تسلط تزارها شورش می کنند و علت آن یک تمایل ارتجاعی و نژادپرستانه و قوم گرایانه است و ما یک دستگاه انتظامی لازم داریم، اینها هنوز شعور طبقاتی ندارند و باید آنها را سرکوب کنیم، و از این حرفها….

باید گفت جناب آقای لنین، چرا حرف مارکس که می گفت بشر در طول تاریخ زیر سلطۀ طبقۀ حاکم و دولت بوده است و با وجود آمدن حکومت سوسیالیستی آزاد میشود، غلط شد و تو به آن عمل نکردی! می رسیم به دورۀ استالین، و بعد از آنکه دولت و دستگاه حکومت نه تنها منحل نشد، بلکه بدتر شد. خروشچف گفت: تحمیل ارادۀ یک بخش از جامعه بر بقیۀ مردم درست نیست. سرمایه داری طبقه کوچکی بود که از بین رفت و بقایای آن هم پیر شدند و مردند. بنابراین بجه های آنها و نسل تازه ای که بدنیا آمده اند از اول عمرشان از راه کار زندگی کرده اند. اینها دیگر استثمارگر نیستند. بنابراین اینها را هم بداخل حزب راه بدهیم که حزب مخصوص طبقۀ پرولتاریا و دهقانها نباشد. بلکه حزب عامۀ مردم روسیه باشد. این عمل را که کردند عده ای از تئوریسین های مارکسیست چین بفریاد آمدند که چه می کنید! اینها همان طبقۀ سرمایه دارند که وارد حزب میکنید!  ببینید این که مردم سرنوشت خودشان را بخواهند معین کنند و در حکومت وارد شوند که بمعنای انحلال دولت نیست، ولی سیر در همین جهت است. سر وصدای عده ای بلند می شود که این سیر بطرف ارتجاع است!

لنین در کتاب «دولت و انقلاب» می گوید:

اینکه مارکس گفته که دولت منحل می شود، علت آنست که او یک جامعۀ سرمایه داری مثل انگلیس و آلمان و فرانسۀ رشد کرده را گفته است، ولی اینک انقلاب سوسیالیستی در یک جامعۀ ما قبل سرمایه داری به پیروزی رسیده است!» ما هم در اینجا اشکال می کنیم که آقای مارکس میگفت قبل از جامعۀ سرمایه داری، انقلاب سوسیالیستی نمی شود! حالا چطور شد که شد!

پس این بهانه ای که لنین می آورد برای عدم انحلال دولت، خودیک بهانۀ ضد مارکسیستی است، و بهمین علت است که سران بین الملل کمونیسم همه برخلاف لنین نظر دادند و میگفتند: وقوع انقلاب سوسیالیستی در روسیه امکان ناپذیر است. اما لنین که می دانست تمام مطالب مارکسیستی دروغ است، با آلمان ساخت و کمکهای مالی گرفت و با سفارت آلمان هم رفت و آمد داشت، و با کمکهای پولی دولت مهاجم آلمان دار ودستۀ خود را توسعه داد و حکومت کرنسکی را سرنگون کرد.

در اینجا به لنینیستها باید گفت که طبقه ای که استثمارگر نیست نباید مؤسسه ای بنام دولت درست کند برای اعمال اراده اش به توده های مردم! باید دستگاه دولت ظرف یک یا دوسال از بین برود. در صورتی که می بینیم تمام مؤسسات انتظامی بکار خودشان ادامه می دهند. خود لنین یک سازمان اطلاعاتی مخوف تأسیس کرد دوران استالین هم چنین بود و هنوز هم هست.

دلیل دیگر اینها برای عدم انحلال دولت آنست که چون خطر تجاوز دولت های سرمایه داری بخاک این جامعه و دولت سوسیالیستی هست. بنابراین ما دولت را نگاه می داریم. ما می گوئیم دولت دو جنبه دارد: یک جنبه وجود او در برابر تحاوزات خارج از جامعۀ سوسیالیستی است که آن ارتش است. شما آنرا حفظ کنید. اما دستۀ دیگر برای داخل و حکومت یک طبقه است مثل دستگاههائی که در جامعۀ سرمایه داری و فئودالیزم بوده است، و این فعلا لازم نیست، زیرا «برژنف» که حالا دبیرکل حزب است در آن زمان ۱۷ ساله بوده و پیرمردها یا مرده اند، و یا در آسایشگاهها بستریند، و خطری برای شما ندارند. این همه دستگاههای عریض و طویل پلیسی و انتظامی و اطلاعاتی برای چیست؟

*** توسعه طلبی شوروی

اما مسئله اینها نیست، بلکه وقتی مراجعه می کنیم و می بینیم که شوروی با سلاحهای اتمی خودش می تواند ۱۰ مرتبه آمریکا را نابود کند، و از طرف دیگر در افغانستان علیه مسلمین، و در اتیوپی علیه آزادیخواهان ارتیره، و در جاهای دیگر می جنگد، می فهمیم که این دولت یک دولت توسعه طلب است، و دولتی بدتر از دولت های سرمایه داری است، و نه چنانکه مارکس و انگلیس پیش بینی می کردند «دولت انسانها»‍! آنها می گفتند وقتی کارگران انقلاب سوسیالیستی کردن بشر پس از دهها هزار سال برای اولین بار آزاد می شود واز ظلم و جور خبر و اثری نخواهد بود، و جنگ و توسعه طلبی از بین می رود‍! پس حقیقت اینست که دولت شوروی بفکر حفظ جامعه سوسیالیستی نیست، بلکه در پی کشورگشائی و توسعه طلبی است. اگر واقعا اینطور است، چرا شما حتی از تماس مردم شوروی با دیگران وحشت دارید؟

کسی رفته بود شوروی، وقتی برگشته بود تعریف می کرد که یک روز به اینها گفتم می خواهم یک چوپان را ببینم، گفتند: اشکالی ندارد. گفت: وقتی رفتیم یک جائی وارد یک خانه شدیم. ماموری که همراه من بود به ترکی به آن شخص صاحبخانه گفت: تو چوپان هستی! آن مامور نمی دانست که من هم ترکی بلدم. اینها حتی ابا دارند یک جریان واقعی را نشان یکنفر بدهند، زیرا می فهمند وضع زندگی چوپان در شوروی خوب نیست، و رسوا می شوند.

مسئله دیگر اسلحه فروشی اینهاست که مارکس و انگلس فکر می کردند پرولترها وقتی مصدرکار شدند، دیگر اسلحه فروشی نمی کنند! چینی ها که آدمهای اخلاقی هستند و هنوز ماتریالیست نشده اند حاضر نیستند اسلحه فروشی کنند، می گویند: اسلحه یا بحق بکار می رود که نباید فروخت و باید هدیه داد. بهمین جهت به فلسطینها هدیه می دهند، یا به ناحق است،که در آن صورت چرا ما بفروشیم اسلحه را بکسانی که آنرا بناحق بکار می برند»!

باید به اینها گفت که آقای شوروی، آقای فدائی خلق، آقای توده ای، شما که می گوئید در اثر حرکت زمان سوسیالیسم بوجود می آید، و در آن جامعه توسعه طلبی و اسلحه فروشی نیست، چطور شد که بعد از شصت سال که از انقلاب سوسیالیستی می گذرد، این توسعه طلبی شدت پیدا کرده است؟! در افغانستان چیست؟! در شاخ آفریقا همینطور، و در اتیوپی همین طور؟!

دلیل توسعه طلبی اینها آنست که با آمریکا ساخته اند و مصر و سوریه را در حدی نگاه داشته اند که همیشه اسرائیل بر آنها تفوق داشته باشد. براساس همین سازش بود که در سال ۱۹۴۸- یا ۴۷ در سازمان ملل متحد آمریکا و شوروی هر دو اسرائیل را بر سمیت شناختند و بر واقعه «دیریاسین» صحه گذاشتند، آواره شدن مسیحی و مسلمان فلسطینی را بر سمیت شناختند. این کاری که در این سالها سادات کرد همان چیزی است که شوروی سالها قبل کرده است و سالهاست که انجام میدهد واسناد آنرا مشاور ومنشی عبدالناصر منتشر کرده است. شورویها مجبور کردند اعراب را به پایان دادن جنگ با اسرائیل. بنابراین تمام اسلحه فروشی آنها روی پایۀ توسعه طلبی و زدوبندی است که با آمریکا دارند و بمنظور تقسیم جهان ابر قدرتها که آنها هم سهمی در آن دارند.

*                                                                       *      *

افکار و روابط تولید

در اینجا باز یک سؤال دیگر پیش می آید که یهودیانی که از شوروی مهاجرت می کنند، و بعضی از آنها مثلاسی ساله هستند، طبق گفته آقای مارکس که «روابط تولید در فرهنگ و افکار اثر می کند»، چرا اینها هنوز با پلیدترین افکار، یعنی افکار در صهیونیستی زندگی می کنند؟! و بعد هم که به اسرائیل می روند، اردوگاه فلسطینی را به موشک می بندند و زن و بچه آنان را نابود می کنند؟! چرا این افکار از بین نرفت؟!

مارکسیسم اصلا ارزش علمی ندارد و صحت ندارد و واقعیات با آن ناسازگار است و تکذیبش می کند.

اسلحه فروشها در روسیه چه می کنند؟ صهیونیستها در روسیه سوسیالیستی چکاره اند، و چرا از بین نرفته اند؟ مهاجمین به افغانستان آنجا چه میکنند؟ استالین که کانون صهیونیست، یعنی اسرائیل را بر سمیت شناخت در آنجا چه می کند؟ همین استالین چرا با هیتلر پیمان عدم تعرض بست، در حالیکه هیتلر اروپا را به خاک و خون کشید؟ آیا غیر از اینست که استالین و هیتلر هر دو یکی هستند؟ پس چطور یکی در جامعه سرمایه داری بوجود می آید و به حکومت می رسد، و دیگری در جامعه کمونیستی؟! بنابراین افکار و رفتار و روحیه و اخلاق تابع شرائط اقتصادی و تولیدی نیستند.

در دورۀ استالین صدها نفر را از رجال حزب گرفتند و در زندان نگه داشتند تا آنکه پوسیدند، و یا آنکه اعدام کردند بجرم جاسوس بودن. اینها چطور در دستگاه رهبری پیدا شدند، در حالی که تومی گوئی «پرولتر» فاسد نمی شود، پرولتر جاسوس بیگانه و عامل دولتهای سرمایه داری نمی شود! تمام این سئوالات بی جواب است. اگر هم جواب می دهند جوابی بی ربط و بی معناست. مثلا می گویند: استالین اشتباه کرد! سئوال را از اینها ادامه می دهیم به این صورت که چرا انحراف در سوسیالیسم پیدا شد؟ بعد می آید کتاب می نویسد و تحلیلی می کند که بله، خروشچف و دارو دسته اش با یک کودتا توانستند بر حزب و دولت مسلط شوند و جامعه را بطرف سرمایه داری پیش ببرند! دست از جنبشهای کارگری برداشت، با آمریکا ساخت،با همدستی آمریکا شروع به توسعه طلبی کرد، اراضی چین و ژاپن را گرفت، از ایران و ترکیه گرفت و پس نمی دهد، یعنی تمام کارهای یک دولت امپریالیست را انجام می دهد. بنابراین چندین سؤال پیش می آید: اگر می گوئید دولت شوروی بدست دارو دستۀ خروشچف تبدیل به یک دولت سرمایه داری و استعمارگر شد، می پرسیم: این سوسیال امپریالیسم چگونه درست شد؟ پس شما معتقدید که جامعه سوسیالیستی شوروی یک دوره بعقب برگشت، یعنی از سوسیالیسم رفت توی سرمایه داری! شما میگوئید: زیر بنا روابط تولید است و تمام پدیده های دیگر روبناست. حالا چطور شد که زیر بنا ثابت است و روبنا متحول شده است؟ شما می گوئید که لازمه تحول کیفی، سقوط یک طبقه از حکومت، و رسیدن یک طبقه دیگر به حکومت است. این نمی شود که طبقه پرولتر خواب بودند که خروشچف و دار و دسته اش کودتا کردند وبر حزب مسلط شدند؟ شما که معتقدید که عقربه تاریخ بر نمی گردد و بعقب نمی رود! در اینجا چطور برگشت؟ و یک دوران تاریخی هم برگشت؟ در این تحول خروشچفی کدام طبقه در مقابل کدام طبقه بود؟ طبقه اش را مشخص کنید! بعد چرا کل حزب او را پذیرفت؟ تو که می گوئی پرولتر کارگزارهای سیاسی را از بین خودش انتخاب می کند. بنابراین با این سئوالات مکرر و فراوان و اشکالهای زیاد نتیجه می گیریم که مارکسیسم اصلا ارزش علمی ندارد وصحت ندارد، و واقعیات با آن سازگار است و تکذیبش می کند.

حضرت آیت الله حسین نوری

قمست نهم:

رئوس مباحث گذشته

تعریف علم اقتصاد- معنای لغوی و اصطلاحی- اقتصاد از علوم اجتماعی است- رابطه علم اقتصاد با علوم دیگر- طرح یک نقشه اقتصادی کامل- احتیاج به این طرح- مبارزه اسلام با اسراف- اسراف چیست- مرز و مراتب نیازمندیها- شناخت مرزها- اسراف در راههای خیر- تبذیر- اسراف و عواقب آن- پایه ها و اصول نظام اقتصادی اسلام- ۱- اصل مالکیت متنوع.۲- آزادی مساوی با خواسته فطری و پاسخ آنها از نظر ما.

آزادی اقتصادی در کادر ارزشهای اسلامی

از آنجا که دین حیات آفرین وسعادت بخش اسلام بر اساس فطرت و خلقت «انسان» پی ریزی شده و انسان دارای ابعاد و جنبه های گوناگون است این دین به همه جنبه های انسان توجه داشته سعادت او را در کلیه ابعادش تامین میکند و از طرفی چون جنبه های متعدد انسان با هم در ارتباط بوده ودر یکدیگر تاثیر متقابل و کامل دارند لذا سعادت انسان در یک جنبه و یک بعد هرگز نمیتواند از جبنه ها و ابعاد دیگر او جدا و مجزا باشد روی همین اصل است که این دین یک مکتب اقتصادی جداگانه و مستقلی بوجود نیاورده و ممکن نیست در این دین قوانین مربوط به نظام اقتصای از قوانینی که با عقائد و ایده ئولوژی و با سیاست و مبانی اجتماعی و یا معارف اخلاقی ارتباط دارد جدا و مستقل باشد و نیز روی همین جهت است که تفاوت میان آزادی ای که در مکتب کاپیتالیستی موجود است و در شماره قبل مورد بحث قرار گرفت- با آزادی ای که در نظام اقتصادی اسلام وجود دارد تفاوت از زمین تا آسمان است.

فکر کاپیتالیستی و فکر اسلامی

اقتصاددانان دنیای کاپیتالیستی بر اساس همین فکر کاپیتالیستی چنین تصور کردند که هر فردی در جامعه در جهت علمی و حرکت و در فعالیت های اقتصادی خود همیشه از مصلحت مادی خویش الهام می گیرد و بر اساس منفعت شخصی خود تلاش میکند و پس از تصور این موضوع و بر اساس این طرز تفکر به کشف قوانینی که بر چنین جامعه حکومت میکند پرداختند.

و روشن است که آن تصور و آن قوانین، با ساختمان روحی و فکری و معیارهای اخلاقی و عملی همان اروپائیها و همرنگهای آنها همآهنگ است- نه با همۀ نظامها و مکتب ها- ولی دین اسلام که در سایۀ معارف ایده ئولوژیکی ومبانی اخلاقی و سیاسی  اجتماعی مخصوصی طرز تفکر انسانها را عوض میکند و انگیزه ها و هدفهای آنها را تغییر میدهد و انسانها را در قالب خاصی میریزد و به او محتوای فکری و روحی خاصی میدهد مسلما نظام اقتصادی مخصوصی بوجود میآورد.

برپایه همین مطلب است که آزادی در نظام اقتصادی اسلام در کادر ارزشها و معیارای اسلامی باید محدود باشد.

«اسلام» در هر سه مرحله که قبلا گفته شد یعنی هم در مرحله تحصیل مال و ثروت و هم در مرحله استمناء و افزایش دادن به ثروتهای موجود و هم در مرحله مصرف کردن مال آزادی انسانها را محدود مینماید.

در این نظام شکوهمند که منابع ثروت از قبیل دریاها، دریاچه ها، رودخانه ها، کوهها، جنگلها، نی زارها، بیشه ها، معادن و اراضی موات بعنوان «انفال تحت، سیطره و تسلط حکومت اسلامی است و افراد جامعه بدون توجه به برنامه هائی که از طرف ولایت فقیه و حکومت اسلامی در مورد بهره برداری از این منابع خداد تنظیم میشود مستقیما نمیتوانند به بهره برداری و استفاده از این منابع بپردازند روشن است به محدودیتهای فراوانی که مانع استثمار و استعمار و تمرکز و تکاثر ثروت آنها است برخورد خواهند کرد.»

و همچنین نسبت به زمینهای ملی (زمینهائی که لشکر اسلام آنها را با قهر و غلبه از کفار گرفته اند.) نیز که در زیر سیطره حکومت اسلامی است همین جریان وجود خواهد داشت که در آینده با توفیق خداوند باید به شرح این موضوعات بپردازیم:

تحصیل ثروت از راههای نامشروع

عجالتا در این مورد برای نمونه توجه باین مطلب لازم است که یکی از فصلهای فقهی درکتب اسلامی، فصل «مکاسب محرمه است» که در این فصل کسب هائی که از دیدگاه اسلامی دارای مضرات فردی یا اجتماعی، جسمی یا روانی و فکری، اخلاقی یا اقتصادی است مورد بحث قرار گرفته که با توجه بهمین یک فصل تفاوت نظریه اسلام در زمینه اقتصاد با مکاتب اقتصادی دیگر روشن میگردد.

ما در اینجا این موضوع را در ضمن چند ماده توضیح میدهیم:

الف- اشیائی که ذاتا نجس می باشند مانند:

• خون(از جانورانی که دارای خون جهنده میباشند.
• نطفه
• اجزاء میته، آن اجزائی که دارای حیات بوده واز میته ای که دارای خون جهنده است میباشند.
• سگ
• خوک
• انواع مشروبات الکلی و هر چیزی که مست کننده است.
• ادرار حیوانی که حرام گوشت است
• مدفوع انسان و هر حیوان حرام گوشت که دارای خون جهنده باشد.

خرید و فروش کلیه این اشیاء هشت گانه در صورتی که دارای منفعت حلال و قابل اهمیت در زندگی انسان نباشد جائز نیست

ب- خرید و فروش اشیاء متنجسی که قابل پاک شدن نیستند در صورتی که استفاده از آنها موقوف بر تطهیر آنها باشد جائز نیست.

ج- اشیائی که از لحاظ شکل و کیفیت ساخت، طوری است که فقط در کارهای حرام بکار گرفته میشود و از این قبیل است این چند موضوع:

۱- بت ها

۲- صلیب ها

• آلات و ادوات لهو.
• آلات غناء
• آلات قمار
• ظروف طلا
• ظروف نقره
• مجسمه جانداران

ساختن این قبیل اشیاء حرام و غیر مشروع است و اجرت و پولی که در برابر ساختن آنها گرفته میشود نیز حرام و جز موضوع اخیر خرید و فروش آنها نیز غیر مشروع وحرام است اما نسبت به خرید و فروش مجسمه جانداران برخی از فقهای اسلام قائل به جواز میباشند.

د- چیزهائی که خریدار و فروشنده بقصد اینکه آنرا در راه کار حرام بکار گرفته شود خرید و فروش کنند واز این کار نمونه است مثلا:

• انگور: را باین قصد مورد خرید و فروش قرار بدهند که از آن مشروبات الکلی بسازند یا بکسی بفروشد باین شرط که از آن مشروبات الکی بسازد یا بکسی بفروشد که میداند او از این انگور مشروب الکلی خواهد ساخت.
• کنیز آوازه خوان را بقصد آواز غنا خرید و فروش کنند.
• چوبی را باین قصد یا باین شرط میفروشد که خریدار آنرا در راه ساختن بت یا صلیب یا ساختن آلات لهو یا آلات غنا یا آلات قمار مورد استفاده قرار دهد
• اجاره دادن وسائط نقلیه بقصد اینکه آنرا در راه حمل و نقل مشروبات الکلی یا آلات لهو یا آلات غنا یا ادوات قمار یا بت ها مثلا مورد استفاده قرار بگیرد یا اجاره دادن مکانی بقصد اینکه در آنجا فحشاء صورت بگیرد یا بداند که نتیجه این اجاره چنین خواهد شد

ه- فروختن هر نوع کالا- اعم از سلاح و نفت و غیر آن- به کسانی که در برابر اسلام ومسلمین جبهه گیری می کنند ودشمنان اسلام و مسلمین محسوب میگردند و چون این معامله در این زمینه کمک به آنها و موجب تقویت آنها است و تقویت و کمک آنها، بلکه ارتباط با آنها خطر بزرگی برای استقلال و حیثیت مسلمانان است ویا وسیله تقویت کفر و وسیله سلطه استعماری و غلبه و تفوق باطل برحق است حرام و غیر مشرع است.

و- چیزهائی که دارای منافع مهمی در زندگی انساها نیست بطوریکه آنها و دادن پول در برابر آنها کار عقلائی محسوب نمی گردد مانند خرید و فروش مار، عقرب، فیل، بوزینه، خرس و برخی از حشرات و امثال اینها(مگر در مواردیکه فائده مهم و عقلائی در بین باشد) و همچنین است چیزهائی که مظهر تجمل و اسراف محسوب می کردند مانند بلبل و قناری و امثال اینها نه مثل زنبور عسل و کرم ابریشم و زالو.

ز- کارهائی که ذاتا حرام است که تحصیل مال و ثروت نیز بوسیله آنها غیر مشورع و حرام است در این زمینه این اعمال را میتوان ذکر کرد:

• تدلیس ماشطه(زینت کردن زن بقصد فریب دادن)
• مجسمه ساختن.
• ایجاد و تقویت هر چیزی که موجب گمراهی فریب دادن و فریب خوردن مردم یا منصرف ساختن آنها از توجه به حقایق و واقعیات خلقت و زندگی و حتی بازداشتن مردم از راه حق هر چند بوسیله ساختن مسجدی مانند مسجد ضرار باشد.

بنابراین نوشتن مقاله یا کتاب گمراه کننده وطبع آنها یا حتی مطالعه آنها برای کسیکه تحت تأثیر قرار میگیرد یا تأسیس مدرسه و مقبره باین منظور یا تأسیس مراکز خبری یا نشر اخبار غرض آلود که به منظور تحریف حقایق و فریب مردم صورت می گیرد حرام و هر نوع معامله روی آنها حرام و باطل است.

• ایجاد چیزی که موجب برانگیختن شهوت ها در راه حرام و سوق انگیزه های شهوانی به راههای نامشروع و باطل و فساد انگیز.
• غناء یعنی آهنگهای شهوت انگیز مخصوص.
• گرفتن و دادن رشوه و واسطه گری ما بین دهنده وگیرنده.
• جادو کردن
• شعبده بازی
• غش و تقلب
• قمار
• کهانت(از آینده و امور پنهان با عمل و وسائل مخصوص خبر دادن)
• ظلم
• کمک به ظلم و ظالم کردن
• از طرف ظالمین پستی وسمتی را قبول کردن(مگر اینکه بمنظور خدمت بمردم و نجات آنها صورت بگیرد)
• ربا
• احتکار
• هجو کردن افراد مؤمن و مسلمان

ادامه دارد.

آن آقایانیکه میگویند باید خفه شد و دم در نیاورد آیا در این مورد هم میگویند باید خفه شد؟، در اینجا هم ساکت باشیم و دم در نیاوریم؟ ما را بفروشند وما ساکت باشیم؟ استقلال ما را بفروشند و ما ساکت باشیم؟ والله گنهکار است کسی که داد نزند، والله مرتکب کبیره است کسی که فریاد نکند.

ای سران اسلام بداد اسلام برسید.

ای علمای نجف بداد اسلام برسید.

ای علمای قم بداد اسلام برسید ، رفت اسلام ای ملل اسلام ، ای سران ملل اسلام، ای رؤسای جمهور ملل اسلامی، ای سلاطین ملل اسلامی، بداد ما برسید.

ای شاه ایران بداد خود ت برس.

در حدیث شریف رسول اکرم (ص) هست که اگر مسلمی فریاد بزند«یا للمسلمین» و اجابت نکنند از او، مسلم نیستند آنها ، و من از اینجا فریاد میکنم : «یا للمسلمین»، ای مسلمانان جهان، ای دولتهای مدعی اسلام، ای ملتهای مسلمان جهان: بداد اسلام، بداد مظلومینی که در فشار قدرتهای بزرگ هستند برسید، بداد این بچه های کوچکی که مادرها و پدرهای خودشان را از دست داده‌اند برسید، بداد این کشورهایی که مورد هجوم ابر قدرتها واقع شده‌اند برسید، بداد خودتان برسید، بداد ملتهای خودتان برسید…. اسلام را در یابید، ای مسلمانهای جهان.

* * *

اینها (رژیم سابق) این را میخواهند تا اسرائیل با خیال راحت هر کاری را انجام دهد، تا آمریکا با دل راحت هر چه میخواهد بکند.

امروز تمام گرفتاری ما از آمریکاست، تمام گرفتاری ما از اسرائیل است، اسرائیل هم از آمریکاست، این وکلا هم از آمریکا هستند، این وزرا هم از آمریکا هستند، همه دست نشانده آمریکا هستند، اگر نیستند چرا در مقابل آن نمی ایستند داد بزنند؟                           [۴/ ۸/ ۴۳]

* * *

* چه شده است مسلمین را، و چه شده است سران مسلمین را که همه حیثیت وآبروی خودشان را نثار آمریکا کرده اند. چه شده است اینها را که خزائن بزرگ اسلامی را که مال ملتهای پابرهنه ضعیف است به آمریکا تقدیم میکنند، و آمریکا در مقایل این تقدیم از اسرائیل طرفداری میکند و میگوید که اسرائیل را ما به اینها نمی فروشیم ( ۲۱/ ۱۱/ ۶۰ )

* * *

ای ملتهای مسلم، ای ملتهای مظلوم همه کشورهای اسلامی، ای ملتهای عزیز که در تحت سلطه اشخاصی واقع شدید که ذخائر شما را به مجانی تقدیم آمریکا میکنند، و شما خودتان با زحمت و ذلت زندگی میکنید، بیدار شوید، برخیزید از جا، ای مستضعفین جهان ، برخیزید ودر مقابل ابر قدرتها بایستید، که اگر ایستادید اینها هیچ کاری نمیتوانند بکنند.  ( ۲۱/ ۱۱/ ۶۰ )

* * *

ما چون ملت ضعیفی هستیم و دولار نداریم باید زیر چکمه آمریکا برویم؟، آمریکا از انگلیس بدتر، انگلیس از آمریکا بدتر، شوروی از هر دو بدتر، همه از هم بدتر، همه از هم پلیدتر.          ( ۴/ ۸/ ۴۳ ).

* * *

* خدای تبارک و تعالی برای هیچ یک از کفار بر مسلمین قرار نداده است و نباید مسلمین این سلطه کفار را قبول کنند.                                                                                                                                                                                 (۲۱/ ۱۱/۶۰)

نوشته: حجه الاسلام یحیی سلطانی

یکی از مطالب مورد بحث در مسئله حکومت اینست که بهترین و عادلانه ترین سیستم حکومت چیست، دنیای امروز به این نتیجه رسیده است که از طبیعی ترین و بهترین شیوه های حکومت، حکومت دموکراسی و حکومت مردم بر مردم است در حکومت دموکراسی معمولا قوانین توسط نمایندگان ملت تصویر میگردد و اجرای آن نیز بدست رئیس یا رؤساء منتخب مردم سپرده میشود.

صرف نظر از مسئله خداپرستی و عبودیت، طبیعی تر و عادلانه تر بودن حکومت مردم بر مردم کاملا صحیح و با منطق عقل سازگار است زیرا هر انسان مختار و در انتخاب روش زندگی آزاد است و سرنوشت او طبعا باید بدست خود او تعیین گردد. و حکومت برای ادامه زندگی در اجتماع یک ضرورت اجتناب ناپذیر است و جامعه نمیتواند بدون یک حکومت صالح در آسایش زندگی کند، بنابراین بحکم آزادی و تساوی حق زندگی همه انسانها باید بتوانند در مورد ایجاد قانون و تشکیل حکومت تصمیم بگیرند و در وضع قوانین و اداره امور ممکلت که به سرنوشت زندگی آنها مربوط میشود دخالت داشته باشند و چون ممکن نیست که همه آنها مستقیما در امور یاد شده دخالت نمایند طبیعی ترین راه این ست که با رأی آزاد خود نمایندگانی انتخاب کنند تا با شور و تبادل نظر قوانین حکومت را وضع نمایند و نیز با رأی آزاد فردی را انتخاب کنند که بعنوان رئیس حکومت قوانین را بمورد اجرا درآورد. صرف نظر از قوانین آسمانی بطور کلی برای تشکیل حکومت دو را بیشتر وجود ندارد، راه اول: اینکه بطور استبدادی افراد مخصوصی حکومت نمایند و برای مردم تصمیم بگیرند، که در این صورت معمولا زورمندان حاکم وظیفه ضعیف محکوم آنها خواهند بود. راه دوم: اینکه حکومت بدست خود مردم تشکیل شود و خود آنها مسئولین حکومت را انتخاب نمایند تا همه افراد در سرنوشت خویش سهیم باشند. واین راه همانطوریکه یادآور شدیم طبیعی تر و عادلانه تر است ولی با توجه بتعالیم انبیاء وشرایع آسمانی، راه دیگری نیز وجود دارد و آن اینست که قوانین و مقررات بوسیله خداوند وضع شود و بتوسط وحی بمردم ابلاغ گردد و برای اجراء آن نماینده ای از طرف خداوند بعنوان ولی امر و امام امت منصوب و معرفی شود تا او با شور و تبادل نظر با صاحب نظران، امور امت را اداره نماید و یا با پیروی از الهام ربانی تصمیم بگیرد.

کدام عادلانه تر است؟

اکنون این سؤال پیش میآید که از این سه راه کدام منطقی تر و کدام نوع حکومت عادلانه تر است؟ در جواب این سئوال باید دانست که از نظر منطق عقل، آن حکومت صد در صد عادلانه خواهد بود که دارای بهترین و دقیقترین قانون باشد و شایسته ترین فرد برای اجراء آن انتخاب شده باشد. هر عاقلی بخوبی می پذیرد و باور دارد که اگر مسئولین حکومت درستکارترین و لایقترین افراد باشند و بهترین و دقیقترین قانون، حاکم باشد آن حکومت عادلانه ترین و صالحترین حکومت خواهد بود.

فن قانونگذاری و رعایت جمیع جوانب امور در تشریع قوانین یکی از کارهای حساس و دقیق است. و قوانینی که بدست افراد بشر وضع میشود کثیرا ناقص و نارسا است. اگر بخواهد قانون،صحیح و کامل تنظیم شود، دو شرط کلی و اساسی باید در قانونگذار موجود باشد: شرط اول اینکه بتمام نیازمندیهای فرد و اجتماع واقف و از استعدادهای نهفته آنها مطلع باشد. شرط دوم اینکه در قانونگذاری اعمال غرض نکند فقط در اندیشه رشد جامعه و گسترش عدالت باشد بموجب این دو شرط اساسی شرائطی را که برای یک قانونگذارکامل گفته اند باین شرح است:

• قانونگذار باید یک انسان شناس کامل باشد، و بهمه عواطف و امیال و غرائز انسانها آشنا باشد.
• تمام تأثیراتی را که افراد در زندگی اجتماعی روی یکدیگر میگذارند را بداند.
• از تمام استعدادهای فرد و اجتماع باخبر باشد و راه رشد دادن استعدادها را بداند.
• حوادثی را که ممکن است در آینده دور یا نزدیک برای اجتماع پیش آید بتواند پیش بینی کند تا در رابطه با آن حوادث برنامه ریزی نماید.
• از کلیه اصولی که اجتماع را بسوی تکامل میبرد و ازکلیه چیزهائیکه مانع تکامل آنها میگردد باخبر باشد.
• از گناه و لغزش و اشتباه بکلی دور باشد.
• محور افکار او هنگام قانونگذاری منافع شخصی خود یا هوادارانش نباشد. این شرط در صورتی دقیق و کامل رعایت میشود که خود قانونگذار در جامعه ذی نفع نباشد.

و کسیکه همه شرائط یاد شده بطور کامل و در حد اعلا در او جمع است فقط خداوند تبارک و تعالی است.

با توجه بمطالب یاد شده اگر قوانین بوسیله خداوند تشریع گردد از هر جهت عادلانه و طبعا حقوق همه افراد رعایت شده است. و چون خداوند لایقترین و شایسته ترین فرد را برای اجراء آن قانون بهتر میشناسد، زیرا او است که خالق همه انسانها و از باطن همه آنها آگاه است. اگر مجری قانون را نیز خود او معین کند طبعا فرد شایسته ای منصوب میشود و حکومت تکمیل میگردد.

گمان نمیرود که فرد عاقلی خدا را شناخته باشد و در عین حال معتقد باشد که اگر قوانین توسط خدای متعال تشریع شود و برای اجراء آن فردی از طرف ذات اقدس او تعیین گردد نقصی در آن حکومت و تشکیلات آن وجود داشته باشد.

شعیه معتقد است که کلیه اصول و فروع قوانین اسلام بوسیله شارع مقدس یعنی خداوند تبارک و تعالی تشریع و بوسیله پیغمبر اسلام حضرت محمد (ص) به مردم ابلاغ شده است و رسول اکرم در زمان حیات خود شخصا عهده دار امر حکومت بوده و پس از خود برای اداره حکومت بهترین وشایسته ترین افراد را بدستور خداوند بمردم معرفی فرموده است.

اکنون که زمان غیبت امام معصوم است و پس از انقلاب اسلامی ایران، حکومت جمهوری اسلامی بوجود آمده و توسط خبرگان قانون اساسی تدوین شده است این سؤال پیش میآید که قانون اساسی مسائل حکومت را بنام جمهوری اسلامی چگونه بیان می کند و برای تنظیم قوانین و ایجاد تشکیلات حکومت چه راهی را انتخاب کرده است:

قانون اساسی در اصل دوم با صراحت میگوید:(جمهوری اسلامی نظامی است برپایه ایمان بخدای یکتا و اختصاص حاکمیت و تشریع به او و لزوم تسلیم در برابر امر او) با توجه باین اصل و اصول دیگر حکومت جمهوری اسلامی ایران تقریبا از همان نوع سوم خواهد بود. آری قوانین اسلام بوسیله خداوند تشریع شده و بتوسط کتاب و سنت در اختیار مردم قرار دارد، و طبق اصل چهارم قانون اساسی«کلیه قوانین و مقررات مدنی، جزائی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، سیاسی و غیر اینها باید بر اساس موازین اسلامی باشد» و کار نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی قانونگذاری بمعنای تأسیس قانون نیست، بلکه کار آنها شناخت و تدوین قوانین اسلامی بصورت زنده و شناخت زمنیه های اجرائی برای پیاده کردن آن است. و ببیان دیگر کار نمایندگان، شناخت فروع از اصول و تطبیق کلیات بر مصادیق، و آماده نمودن طرحهای اجرائی میباشد، بنابراین مسئله تشریع قوانین در جمهوری اسلامی مشکله ای نیست و مجلس شورای اسلامی را صحیح بشناسد و آن را بر حسب نیاز زمان و موقعیت های مختلف تنظیم نماید، وبدست قوای مجریه بسپارد. مسئله مهم و قابل بحث موضوع انتخاب افراد صالح جهت قبول مسئولیت ها در راه شناخت و اجراء دقیق قوانین است.

همانطوری که یادآور شدیم حکومت کامل و عادلانه آنست که دارای بهترین قانون باشد و برای اجراء آن شایسته ترین فرد انتخاب شده باشد. قوانین اسلام بوسیله خداوند تشریع شده و بهترین قانون است و طبعا جهات لازمه در آن رعایت شده تا حافظ حقوق همه افراد باشد ولی در قانون اساسی جمهوری اسلامی انتخاب مسئولین اداره امور کشور بر عهده ملت گذارده شده و باید با رأی آزاد آنها صورت بگیرد در اصل ششم قانون اساسی میگوید:

(در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید با اتکاء آراء عمومی اراده شود)

اگر چه قبلا تذکر دادیم که اگر مسئول حکومت شخصا از طرف خداوند به مردم معرفی شود قطعا شایسته ترین فرد انتخاب میشود. ولی واضح است که این امر در زمان غیبت امام(ع) ممکن نیست و قهرا خود ملت باید تصمیم بگیرد. ولی نباید از نظر دور داشت که وظیفه ملت انتخاب اصلح است و باید در انتخابات موازینی را که در اسلام برای انتخاب اصلح معین شده رعایت نمایند، تا شایسته ترین فرد برای اجراء عادلانه ترین قانون انتخاب شود. زیرا اگر افرادی نالایق و ناشایسته در رأس امور باشند هر قدر قانون عادلانه و دقیق باشد اجراء صحیح آن با مشکلات روبرو میشود و گسترش عدالت، مشکل و یا غیر ممکن میگردد. اگر در انتخابات همه موازین و معیارهای شرعی رعایت شود نتیجه انتخابات ملت همان انتخاب اصلح است که اگر انتصاب از طرف معصوم هم باشد نتیجه همان است.

این نوشته برای برادران و خواهران یک راهنمای فشرده است که تا حدودی امت را بموازین اسلامی در مورد انتخابات آشنا میسازد. امید است دانشمندان و صاحبان قلم با ارشاد و راهنمائیهای خود امت اسلامی را بدستورات مذهبی در همه زمینه ها مخصوصا در اینگونه موضوعات حیاتی آشنا نمایند.

انتخابات در قانون اساسی:

جهت کامل بودن بحث لازم است انتخاباتی را که در قانون اساسی بر عهده ملت گذارده شده یادآور شویم و هر یک از آنها را بتفصیل مورد بحث قرار دهیم:

انتخاباتی که بر عهده ملت گذارده شده یکی انتخاب رهبر فقیه است که در اصل پنجم و یکصد و هفتم قانون اساسی ذکر شده و دوم انتخاب رئیس جمهوری است که در اصل یکصد و چهارده و یکصد و پانزده آمده ودیگر انتخاب وکلای مجلس است که در اصل شصت و دوم نوشته شده و چهارم انتخاب اعضاء شوروی ها است که در اصل ششم بآن اشاره شده، انتخاب دیگری هم در قانون اساسی ذکر شده که باید توسط قضات کشور انجام شود و آن انتخاب سه قاضی مجتهد عادل جهت عضویت در شورای عالی قضائی است که در اصل یکصد و پنجاه و هشتم بآن تصریح شده است. و اینک بتفصیل بحث در مورد امور یاد شده میپردازیم.

الف: انتخاب رهبر فقیه:

در اصل پنجم قانون اساسی میگوید:

«در زمان غیبت حضرت ولی عصر(عج)در جمهوری اسلامی ایران، ولایت امر و امامت امت بر عهده فقیه عادل و باتقوی آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبر است که اکثریت مردم او را به رهبری شناخته و پذیرفته باشند.»

و در اصل یکصد و هفتم میگوید:

«در غیر این صورت (یعنی در صورتی که هیچیک از فقهاء واجد اکثریت نباشند)خبرگان منتخب مردم درباره همه کسانی که صلاحیت مرجعیت و رهبری دارند بررسی و مشورت میکنند، هرگاه یک مرجع را دارای برجستگی خاصی برای رهبری بیابند او را بعنوان رهبر بمردم معرفی مینمایند و گر نه سه یا پنج مرجع واجد شرائط رهبری را بعنوان اعضاء شورای رهبری تعیین و بمردم معرفی میکنند»

در این دو اصل تصریح شده که ولایت امر و امامت امت بر عهده فقیه یا فقهاء واجد شرائط است مشروط به اینکه اکثریت ملت پذیرفته باشند، و یا بوسیله خبرگان منتخب مردم تعیین شده باشند، بنابراین در اینجا سه بحث خواهیم داشت بحث اول اینکه فقیه کیست و شرائط فقیه رهبر چیست؟ بحث دوم اینکه ملت از چه راهی باید فقیه رهبر را بشناسد؟ بحث سوم اینکه خبرگان چه کسانی هستند و ملت چگونه بایدآنها را انتخاب نمایند؟

توضیح بحث اول: در اینجا لازم است مختصری باصل ولایت در شیعه اشاره کنیم و سپس بشرح مقصود بپردازیم.

ولایت مهمترین پایه دین است:

درکتابهای شیعه این حدیث شریف مکرر نقل شده که ائمه معصومین فرموده اند: اسلام بر پنج پایه استوار است- نماز و زکوه و حج و روزه ماه رمضان و دیگر ولایت، بنا بر مستقادار مجموع از احادیث وارده ولایت همان امامت و رهبری امت است که از پایه های دین اسلام شمرده شده و بلکه از تعدادی احادیث استفاده میشود که ولایت مهمترین پایه و اساس دین است و در زمان ائمه معصومین علیهم السلام ولایت مخصوص آنها بوده و آنها شایسته ترین فرد برای آن مقام بوده و آنها شایسته ترین فرد برای آن مقام بوده اند.

ابوحمزه ثمالی در ضمن حدیثی از حضرت باقر(ع) نقل کرده که آن حضرت فرمود:

ولایت(که از پایه های دین شمرده شده) برای ما اهلبیت است. و درضمن حدیثی که مفضل بن عمر از امام صادق(ع) نقل نموده ولایت را به علی(ع) و ائمه معصومین از فرزندان آن حضرت اختصاص میدهد.

چرا ولایت و امامت مخصوص اهلبیت است؟

ولی امر در اسلام کسی است که قرآن مجید اطاعت او را بر همه افراد واجب دانسته و آنرا در ردیف اطاعت از خدا و رسول قرار داده است.

(قرآن مجید سوره نساء آیه ۵۹)

بنابراین زمام امور همیشه در دست امام و رهبر است و هرکس امام و امت باشد و اداره امور باو واگذار شده باشد، باید به بهترین وجه بتواند امت را اداره کند، و آنها را بسوی رشد و کمال بر طبق موازین قانون الهی رهبری نماید، و از اینجهت در درجه اول لازم است از همه افراد بیشتر  بهتر به متن قانون الهی آگاه و از آن مطلع باشد، و بتواند با بصیرت کامل مردم را رهبری کند. از رسول خدا(ص) نقل شده که فرمود: هرکس بدون داشتن علم به عمل بپردازد افاسد او بیشتر از اصلاح او است (و بجای اینکه جامعه را رو به رشد و صلاح ببرد آنها را به احطاط و تباهی میکشاند) و از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود: کسیکه بدون بصیرت و بینش صحیح عمل کند مانند کسی است که در بیراهه سیر مینماید، هر قدر سیر او سریعتر باشد از مقصد دورتر میشود.

(جامع احادیث. باب علم)

و جای تردید نیست که هر کسی از خصوصیات قوانین آگاه تر باشد بهتر میتواند رهبری کند. در نهج البلاغه از علی(ع) نقل شده که آن حضرت فرمود: «سزاوارترین مردم بامر امامت کسی است که بر اداره امور تواناتر و بدستورات خدا داناتر باشد.»

(اِنّ اَحَقَّ النّاسِ بِهذا الاَمرِ اَقواهُم عَلَیهِ وَ اَعلَمُهُم بِاَمرِاللهِ فِیهِ). بر حسب اعتقاد شیعه و اقرار بسیاری از دانشمندان عامه، ائمه معصومین از اهلبیت رسول خدا(ص) دانشمندترین مردم و آگاه ترین همه بقوانین اسلام، و صالحترین افراد بوده اند، و از این جهت لایقترین فرد برای مقام امامت و رهبری بودند. و این یک اصل صحیح عقلائی است و هر عاقلی میپذیرد که سزاوارترین فرد برای مقام رهبری در هر مکتب، آگاه ترین مردم بقوانین آن مکتب و صالحترین آنها است. و بهمین دلیل بنا بر مبنای بسیاری از فقهاء شیعه و صریح قانون اساسی، ولایت امر و امامت امت در زمان غیبت امام معصوم بر عهده فقیه واجد شرائط است زیرا فقیه از افراد دیگر بقوانین اسلام آشناتر و بر دستورات خداوند آگاه تر است. ادامه دارد.

«امام خمینی تنها متعلق به شما نیست، بلکه مستضعفین جنوب آفریقا نیز با شنیدن نام امام قلبهایشان بلرزه می افتد. دنیا بداند که امام خمینی امید مستضعفین جهان است».

(عبدالله ویدات رهبر جوانان مسلمان شاخه آفریقای جنوبی، کیهان ۲۰/۸/۶۰

*                                                                       *      *

«بقاء و دوام و پیروزی کامل انقلاب اسلامی ایران مشروط بر این است که این انقلاب تنها در محدودۀ ایران و مشکلات ایران محصور نشود، بلکه باید ایران مرکز و محور حمل و نگهداری رسالت اسلامی باشد، و مسئولیت خود را در حل مشکلات پیچیدۀ مسلمانان و مستضعفین جهان عهده دار- شود…. من از شما تمنا می کنم که از این انقلاب آنچنان محافظت کنید که از حدقه های چشمهایتان . و باید آنها اهدافی را که امام خمینی برای این انقلاب ترسیم نموده اند، مهمترین وظیفۀ خود بشمارید و بر آنها تکیه کنید و آنها را نان و آسایش و ثبات و امنیت خود مهمتر بدانید که نگهداری این انقلاب بالاتر از نگهداری و زنده بودن هر فردی است که تنها به برآورده شدن آرزوها و خواسته های محدود خود می نگرد».

(منیر شفیق، از متفکرین و اعضاء برجستۀ سازمان آزادیبخش فلسطین- نقل از مجلۀ الشهید شمارۀ ۴۰)

*                                                                       *      *

«ملت مسلمان ایران در جهادی قهرمانانه و خارق العاده و انقلابی اسلامی و همگانی که نظیرش در تاریخ بشری دیده نشده است، و در سایه رهبری امامی مسلمان که بدون شک افتخار اسلام و مسلمین است، خود را از یوغ استعمار آمریکائی و صهیونیستی رهانید».

(سکرتاری بین المللی اخوان المسلمین اعلامیۀ عربی)

*                                                                       *      *

«یکی از ممیزات انقلاب اسلامی ایران شرکت بسیار وسیع توده های مردم بود. در انقلاب های فرانسه و روسیه و چین، انقلاب همیشه همراه با جنگ داخلی بود……»

مسأله دیگر اینست که می بینیم بعضی از انقلابهای دیگر که بوقوع پیوسته از قبیل انقلاب کوبا دیر یا زود با وابستگی مجهز شده و برای رهائی از یک ابر قدرت مجبور شده اند یا چاره ای جز این ندیده اند که به ابر قدرت دیگری متوسل شوند. حال ایران راه دیگری پیمود، و از همان اول انقلاب. ایران با دشمنی مشترک تمام ابرقدرتها مواجه بود. ملت ایران با این انقلاب اسلامی که به کمک خداوند و به رهبری انقلاب اسلامی که به کمک خداوند و به رهبری امام به پیروزی رسیده، مسئولیت بسیار سنگینی بدوش گرفته است، بطوری که اگر در ساختن جامعۀ اسلامی و در پیاده کردن ارزشهای عالی اسلامی در تمام زمینه های زندگی انسان موفق شد، آن وقت تمام ملل اسلامی همین راه را طی خواهند کرد، و شاید در اثر بوجود آمدن یک جامعه و یک کشور نمونه در ایران، بشریت بطور کلی در آن سعادتی که خدا برایش در نظر گرفته برسد.»

(پرفسور حامد الگار، استاد دانشگاه کالیفرنیا) سروش شماره ۱۳۳

*                                                                       *      *

«ما از همان ابتدا، انقلاب اسلامی ایران را درک کردیم، و معتقدیم که انقلاب اسلامی ملت شما تنها انقلابی است که توانست قدرت ایمان را بر قدرت کفر پیروز کند. مردم ترکیه انقلاب اسلامی ایران را از خود می دانند و از آن استقبال می کنند»

(دکتر یوسف فواقچی، رئیس دانشکده علوم اسلامی ترکیه) اطلاعات ۱۱/۱۱/۶۰

ادامه دارد

شیخ صدوق

اگر روحانیون نبودند ما الان از اسلام اطلاعی نداشتیم

امام خمینی

حوزه های علمیه اسلامی و بخصوص شیعی بعنوان بزرگترین پایگاه اسلامی در طول تاریخ اسلام، مهمترین مهد پرورش«پاسدار اسلام» بوده و خواهد بود. اگر امام خمینی می فرمایند که: «اگر روحانیون نبودند ما الان از اسلام اطلاعی نداشتیم»، از عمق یک واقعیت خبر می دهند، و بهترین دلیل بر وجود چنین امری، ارائه تاریخ زندگی و شرح حال علمای بزرگ حوزه ها می باشد که ضمناً تحلیلی نیز ایز تحول و تطور علمی و چگونگی حفظ و گسترش علوم اسلامی را در بردارد. این «احوال» نگاری گذشته از نشان دادن یک کمیت بی نظیر در کاوش علمی زوایای یک مکتب خاص بنام اسلام جنبۀ سازندگی روحی نیرومندی هم دارد که ناشی از تجسم مکتب در فرد مورد نظر می باشد. امیدواریم که مورد توجه خوانندگان قرار بگیرد:

ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی ملقب به صدوق، از پیشتازان علم حدیث، و ازرجال نامی تشیع که چون ستاره ای درخشان در آسمان فقاهت و روایت طلوع کرد، و برای همیشه روشن و پر نور خواهد ماند، چرا که این ستارگان الهی را افولی نیست، پدر بزرگوارش ابن بابویه قمی از فقهای بسیار عظیم الشأن که در زمان امام حسن عسکری(ع) و امام زمان(ع) می زیسته و مورد احترام آنان بوده است. در نامه ای که امام عسکری(ع) به او نوشته، او را با کلمات شیخ من، معتمد من، و فقیه من خطاب فرموده است.

ولادت شیخ صدوق:

نبوع و استعداد فوق العاده شیخ صدوق ما را وامیدارد که درباره ولادتش بحثی داشته باشیم. پدر صدوق را فرزندی نبود لذا به سن پیری که رسید حالت یأس و نومیدی کامل به او دست داد، ولی در نامه ای که حضرت امام حسن عسکری(ع) برای او مرقوم فرموده است:

«خدواند تو را به آنچه رضای او درآن است موفق بدارد و به تو فرزندانی شایسته عنایت فرماید.»

این دعای امام، حالت او را از نومیدی به امید تبدیل کرد، و دانست که او هم چون حضرت ابراهیم، پس از پیری دارای فرزند یا فرزندانی صالح خواهد شد. لذا در آن هنگام که به بغداد آمد از مرحوم نوبختی که سفیر امام زمان (عج) در آن وقت بود، درخواست کرد از امام بخواهد تا برای او دعا کند که خدا او را فرزندی عنایت فرماید. امام زمان(ع) نیز خواهش او را برآورده نموده و برایش دعا کرد:

«قد دعونا لک بذلک  سترزق ولدین ذکرین خیرین»

ما برای تو دعا کردیم و بزودی خدا دو پسر خوب به تو خواهد داد. و برکت دعای امام(ع) در سال ۳۰۵ شیخ صدوق در شهر قم بدنیا آمد. آن سال اولین سال سفارت حسین بن روح رحمه الله علیه سفیر محترم امام زمان (ع) در غیبت صغری بود.

این دعای امام در تکوین شخصیت معنوی صدوق تأثیر بسیاری داشت که از جمله آثار آن استعداد کم نظیر او در فرا گرفتن علوم اهلبیت بود، شیخ صدوق خودش چنین می گوید: «ابو جعفر محمد بن الأسود که می دید من به مجلس شیخ محمد بن الحسن الولید رفت و آمد دارم و علاقه فراوانی به کتابهای علم و حفظ مطالب علمی ابراز میکنم، مکرر به من می گفت: این چنین علاقه و رغبت از تو به فراگرفت دانش عجیب نیست با توجه به اینکه تو به دعای امام عجل الله فرجه متولد شده ای»

آری دعای مستجاب امام چنین دانشمند بارزی را به اسلام هدیه کرد، که تا روز قیامت شاگردان مدرسه او، از راه کتابهای ارزشمندش که جز تعداد کمی از آنها باقی نمانده است، همواره فزونتر میشوند و افتخار میآفرینند.

شخصیت صدوق :

شیخ صدوق درکتاب فهرست می گوید: ابو جعفر ابن بابویه شیخ جلیل القدر حافظ حدیث و کسی که دانا به احوال رجال بوده و روایات اهل بیت نقل فرموده است. در میان علماء قم مانند او کسی پیدا نشد و قریب به سیصد کتاب دارد. شیخ مفید و والد نجاشی و ابن غضایری از شاگردان اویند. او از ارباب کتب اربعه است و از محدثین ثلاث و بدعای امام تولد یافت.

نجاشی در کتاب رجال میگوید:

او شیخ ما و فقیه و شخصیت شیعه در خراسان و ری بوده ودر سال ۳۵۵ در عنفوان جوانی به بغداد آمد و علمای شیعه از او استماع حدیث نمودند.

سید بحرالعلوم می گوید:

بزرگی از بزرگان تشیع ورکنی از ارکان مذهب، رئیس المحدثین صدوق و راستگو در آنچه از امامان نقل کرده. به دعای امام زمان (ص) متولد شد و به افتخاری بزرگ نائل امد. امام در توقیعی که از ناحیه مقدسه فرستاده است او را وصف کرده که فقیهی است مبارک و خوب. و لذا برکت او تمام مردم را فرا گرفت و خواص و عوام از او استفاده بردند، و آثار و تألیفات او برای همیشه باقی خواهد ماند.

ابن ادریس در سرائر می گوید:

مردی مورد اعتماد و جلیل القدر که به اخبار آل محمد دانا بود و در آثار علماء بحث و انتقاد میکرد و رجال را میشناخت. شیخ مفید از شاگردان اوست.

تألیفات صدوق:

شیخ صدوق از علمائی است که رحلۀ حدیثی داشته است. رحلۀ حدیث یعنی مسافرت به کشورهای مختلف برای جمع آوری احادیث و روایات اهل بیت(ع) و این شیوۀ برخی از محدثین بزرگ ما بوده است که با تحمل زحمت ها و مشقت های بی شمار با آن شرایط بسیار سخت و دشوار به کشورها و قطرهای دور و نزدیک مسافرت میکردند تا اینکه روایات و احادیث معصومین(ع) را از رواه و محدثین و علمای مختلف گرفته و در کتاب خود ثبت کنند، و همچنین در این مسافرتها از محضر اساتید بزرگ استفاده میکردند و یا اینکه از علوم و معارف خود به دیگران تدریس می نمودند و بدینوسیله فرهنگ اسلامی همواره در حرکت و تکامل بود.

شیخ صدوق از کسانی است که شخصا به این مسافرتها پرداخته و برای جمع آوری حدیث مسافرتهای زیادی داشته است. در شهر مقدس ری سکونت داشته ولی در سن جوانی به بغداد مسافرت کرده و مشایخ بزرگ آن دیار از محضرش استفاده می کردند و با اعجاب و تحسین به وی ملاقات با سایر رجال حدیث به شهرهای نیشابور، طوس، سرخس، مرو، بخارا و اصفهان و مسافرت کرده است.

با اینکه مسافرتها وقت زیادی از شیخ میگرفته و کار او منحصر به نوشتن حدیث نبوده و بسیاری از وقت شریفش را در تعلیم و تعلم میگذرانده، بیش از سیصد کتاب در علوم مختلف تألیف کرده است که متأسفانه از این همه ثروت علمی جز مقدار معدودی که از بیست جلد نیز کمتر است از آن بزرگوار بیادگار نمانده که عبارتند از :

• علل الشرایع ۲- ثواب الاعمال ۳- عقاب الاعمال ۴- عیون اخبار الرضا(ع) ۵- صفات الشیعه ۶- مصادقه الاخوان ۷- فضائل الشیعه ۸- المقنع ۹- فضایل رجب ۱۰- فضایل شعبان ۱۱- فضایل رمضان ۱۲- الهدایه

۱۳- کمال الدین و تمام النعمه شیخ طوسی در کتاب فهرست نوشته است که شیخ صدوق هنگامی که در مکه بود امام زمان را در خواب دید که به او فرمود:کتابی در غیبت ما تصنیف کن و عمر معمرین را در او بنویس، پس شیخ آن کتاب را نوشت.

۱۴- الأمالی: این کتاب عبارت از مجموعه سخنرانیهای شیخ در شهرهای مختلف است که اولین سخنرانی روز جمعه ۱۸ رجب ۳۶۸ در ری بوده و سخنرانی بیست و پنجم در شهر طوس (مشهد) روز جمعه ۱۷ ذی حجه ۳۶۷ و سخنرانی بیست و ششم در روز غدیر همان سال در مشهد و سخنرانی ۸۹ در روز یکشنبه اول شعبان ۳۶۸ در نیشابور بوده است. تا کنون چندین بار ترجمه و چاپ شده است.

۱۵- الاعتقادات: وقتی شیخ صدوق به نیشابور مسافرت کرده بود، علماء آن دیار در محضر شیخ جمع شدند و از او درخواست کردند که بصورت اجمال و اختصار عقاید شیعیان را برای آنان بیان کند، شیخ دعوت آنان را پذیرفت و این کتاب را در روز جمعه ۱۲ شعبان ۳۶۸ در نیشابور املأ نمود.

۱۶- التوحید: این کتاب همچنان که از نامش پیدا است در بارۀ خداشناسی است و چون با سبکی علمی نوشته شده لذا دانشمندان زیادی او را شرح کرده و تفسیر نموده اند. چندین بار در ایران و بمبئی و نجف اشرف به چاپ رسیده است.

۱۷- الخصال: کتاب خصال از معروفترین کتابهای صدوق است در او هنر جالبی بکار رفته و آن اینست که روایات کتاب بترتیب اعداد نوشته شده.

خصال بمعنای صفات است یعنی موضوع کتاب احادیثی است که صفات نیک و بد را نشان می دهد و بترتیب شماره از صفات یگانه تا خصلتها و صفات هزارگانه در این کتاب وارد شده است.

۱۸- کتاب من لایحضره الفقیه: و این کتاب از کتاب اربعه است کتب اربعه که از معتبر ترین کتب حدیث شیعه به شمار می روند عبارتند از: ۱- کافی: در حدود ۱۶ هزار حدیث. از شیخ کلینی ، ۲- من لایحضره الفقیه که مشتمل است بر ۵۹۲۰ حدیث، از شیخ صدوق. و  این دومین کتاب از کتب اربعه و از بارزترین و با ارزشترین آثار و تألیفات شیخ صدوق است. من لایحضره الفقیه یعنی خود آموز فقه و شیخ این اسم را از کتاب من لایحضره الطبیب محمد بن زکریای رازی اقتباس کرده. ۳- استصار: با ۵۵۱۱ حدیث. ازشیخ طوسی ، ۴- تهذیب الأحکام: با ۱۳۵۹۰ حدیث. از شیخ طوسی، که تمام احادیث این کتاب در فروردین است. هر سه مؤلفین این کتب محمد نام دارند و کنیۀ هر یک از آنها ابوجعفر است و آنها به محمد بن ثلاثه معروفند.

وفات صدوق:

پس از خدمات شایانی که شیخ صدوق به اسلام و مسلمین نمود و پس از تحمل رنجهای فوق العاده در نشر و ترویج احادیثاهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام، بالاخره در سن ۷۶ سالگی در سال ۳۸۱ هجری در شهر ری وفات کرد و در نزدیکی حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد.

در مورد اصلاح و ایجاد نظم در حوزه های علمیه

وظایف خطیر حوزه های علمیه

• یکی از امور مهمی که مورد توجه بزرگان و علماء حوزه علمیه قم بوده است لکن عمل مثبتی درباره آن انجام نگرفته، ایجاد نظم و انضباط در حوزه ها است که لازم است از حوزه علمیه قم شروع شود و بطوری جدی و اساسی عمل شود البته این امر برای حفظ حوزه ها از ورود عناصر منحرف از حیث عقائد و اخلاق و اعمال از هم وظائف شرعی است که بعهده همه خصوصا فضلاء و علماء و مدرسین می باشد و با همکاری جدی همگان وتأیید مراجع معظم میتواند جامه عمل پوشد. در این زمان که حوزه های علمیه و روحانیون معظم در پیشبرد مقاصد اسلام و تحکیم جمهوری اسلامی نقش بسیار مؤثری دارند شک نیست که جمهوری اسلامی نقش بسیار مؤثری دارند شک نیست که قدرتمندان و قدرت طلبان بیکار ننشسته اند، بلکه در تلاشند تا این قدرت فعال را تضعیف کنند واین امر برای آنان میسور نیست مگر با رخنه کردن عناصر فاسد در حوزه ها که از داخل موجبات تباهی واز کار افتادن این پدیده الهی را فراهم آورده و خدای نخواسته بتدریج و در دراز مدت ملت را از آنها مأیوس و روی گردان کنند و همه میدانیم که اگر خدای نخواسته حوزه ها از عهده تربیت فقهاء و علماء و خطباء موجه و مورد علاقه مردم و بطور هرج و مرج و بدون برنامه صحیح و ضابطۀ اسلامی- عقلائی، حوزه ها اداره نشوند باید همه منتظر فاجعه شکست جمهوری اسلامی و اسلام بزرگ باشیم و اگر اکنون با همت همگان از سرچشمه فساد جلوگیری نشود فردا و فرداها دیر است و بسا باشد که بجائی رسد که از قدرت همه خارج شود. مقایسه امروز حوزه ها با قبل از انقلاب که روحانیون از سیاست و نظر در امور کشور بواسطه تبلیغات و فشارها و کج فهمی ها منعزل و برکنار بودند بسیار نابجا و غلط است. گرچه ممکن است بعضی کج فهم ها با این امر حیاتی مخالف باشند و با تز نظم در بی نظمی است با تو همات شیطانی دست بگریبان باشند لکن اینان در اقلیت هستند و قشرهای عظیم روحانیون متفکر و متوجه بمسائل و پیش آمدها در این فکر هستند. و بالاخره همان طور که پاکسازی و تصفیه درهمه ارگانهای دولتی و کشوری و لشکری لازم است در حوزه ها ودانشگاهها که همگام با حوزه ها هستند و هر دو از ویژگی خاصی برخوردارند تصفیه و پاکسازی مهم تر است و با تصفیه این دو پایگاه اسلامی و ملی محتوای جمهوری اسلامی به رشد و ترقی خود ادامه خواهد داد و با انحراف این دو انقلاب و جمهوری از مسیر اصلی خود منحرف خواهد شد.

پیام امام در مورد اصلاح و نظم حوزه ها را میتوان از جوانب مختلف مورد بررسی قرار داد از جمله:

• نیاز جامعه کنونی ایران، مسلمانان و مستضعفین جهان نسبت به شناخت و تربیت اسلامی.
• تصفیه و پاکسازی در حوزه ها و خطر نفوذ وگروههای منحرف و خطوط جاسوسی در حوزه ها.
• گسترش حوزه های تعلیمی و تربیتی

*                                                                       *     *

قبل از این که مسائل مزبور را، مورد بررسی قرار دهیم لازم است به عنوان مقدمه به شیوه ها و خطوط شناخت اسلام اشاره نمائیم:

از صدر اسلام تاکنون در مورد شناخت اسلام سه شیوه و خط وجود داشته است:

الف: خط توجیه و تاویل گرائی: از شروع تشکیل حکومت اسلامی در عهد پیامبر اکرم (ص) تا کنون همواره اشخاص و گرههایی بخاطر سودجویی و استثمار و یا قدرت طلبی و هوسرانی آیات قرآن و احکام اسلام را به نفع خود توجیه و تاویل میکرده اند. نمونه اینان در زمان خودمان، غرب گرایان و شرقگرایان باصطلاح مسلمان نظیر بنی صدر و سران مجاهدین خلق و… می باشند که سعی داشتند پندارها و بافته های لیبرالیستی و مارکسیستی خود را در قالب اسلام بریزند و به خورد نسل جوان بدهند. از مصادیق بارز دیگر این خط بنی امیه، بنی عباس و کلیه ملوک و شاهان و رؤسائی بوده و هستند که از اول تاریخ اسلام تاکنون بر جوامع مسلمان بنام اسلام حکومت کرده و میکند.

ب: خط ظاهرنگری و قشری: از آغاز شکل گرفتن  اسلام تا الآن این گرایش، و خط نیز وجود داشته است که اشخاص و گروههائی آیات قرآن و دستوارت جامع و عمیق اسلامی را در قالبهای تنگ فکری خود محصور می کرده اند و با ظاهر نگری و سطحی نگری خود جلوی پویایی اسلام را در تمامی زمینه ها و کلیه ابعاد میگرفته اند و یک نمونه آن خوارج بودند که بگفته حضرت علی (ع) «انالحکم الا لله» را بهانه برای نفی کلام الله ناطق  و مجسم عینی اسلام(ولایت و حکومت علی(ع)) قرار دادند. این طرز تفکر در دورانهای مختلف جلوه های گوناگونی داشته است. این دو خط انحراف از اسلام اصیل است که یکی براست و دیگری به چپ افتاده است. و بفرمایش حضرت علی(ع) «الیمین و الشمال مضله والطریق الوسطی هی الجاده».

امام امت قبل از شهادت فرزندش مرحوم حاج آقا مصطفی و اوج گیری نهضت اسلامی در سخنرانی ژرفی به دو جلوه از این دو گرایش و خط اشاره کردند و فرمودند: در سابق عرفاء بیشتر جنبه های عبادی، معنوی و اخروی اسلام را نگریسته اند و سعی بر این داشته اند که جنبه های دنیوی و مادی اسلام را هم، بعدی معنوی و اخروی دهند و هم اکنون برخی دیگر میباشند که برعکس جنبه های عبادی و معنوی اسلام را نادیده می گیرند. تنها جنبه های مادی و دنیوی اسلام را می نگرند و حتی ابعاد معنوی اسلام را جنبه مادی میدهند.

ج- خط اسلام فقاهت و ولایت: خط اصیل اسلام همان خط شناخت صحیح اسلام و اجرای آن می باشد که پیامبر اکرم(ص) فرمود قرآن و عترت از هم جدا شدنی نیست و … آنگاه این خط توسط امامان معصوم از حضرت علی(ع) تا امام مهدی(عج) ادامه یافت و سرانجام به دست فقهای عادل(اسلام شناسان متعهد) سپرده شد و در انقلاب اسلامی، این خط به اسلام فقاهت و ولایت تعبیر میشود.

در این خط نه احکام و اسلام تاویل و تفسیر به رأی میشود و نه کلیت و فراگیری آنها نسبت به همه زمانها و زمینه ها نادیده گرفته میشود. در این خط هم اجرای حدود الهی مطرح است و هم اختیارات والی برای تطبیق آنها مطرح میباشد.

از شروع نهضت اسلامی ایران در پانزده خرداد سه خط مزبور در کنار هم تاکنون جریان داشته است.

• خط رژیم شاه که اسلام را بنفع شاهنشاهی و سلطه آمریکا توجیه می کرد.
• خط ظاهر نگران و انزوا طلبان که در مبارزه ملت سهمی نداشتند و احیانا آنرا تخطئه میکردند و می گفتند نباید کاری کرد که خونریزی شود طرفداران این خط همان کسانی هستند که بقول امام در دیدارشان با شورای نگهبان هر کاری بنفع مستضعفین انجام گیرد، میگویند کمونیستی است «آیا اینان که برای رفتن یک لایحه به مجلس داد فغان می کنند و به قول آقای هاشمی رفسنجانی همین حساسیت را نسبت به حقوق اکثریت محروم جامعه دارند؟ هوا داران این خط همان اقلیتی هستند که امام فرمود طرفدار نظم در بی نظمی » میباشند و توجه ندارند که قیاس وضع کنونی حوزه ها به گذشته بسیار غلط است.
• خط اصیل اسلام فقاهت و ولایت که همواره ملت را در مبارزه اش تا پیروزی هدایت کرده است و هم اکنون میخواهد اسلام را پیاده کند و روشن است که برای اجرای حدود اسلامی باید ضرورتها را در نظر بگیرد و در مقام اجرا بطور موقت تصرفات محدودی را برای حفظ نظام اسلامی و استقرار آن قائل شود.

خلاصه کلام اینکه سه جریان فکری در مورد شناخت اسلام و اجرای آن، وجود دارد و هیچکدام با هم سازگار نیستند ولی خط اصیل فقاهت و ولایت و طرفداران آن باید هرچه بیشتر در ارشاد و آگاه سازی طرفداران آن دو خط بکوشند و یک مشت عوامل نفوذی قدرت طلب، استثمارگر و جاسوس را که القاء شبهه می کنند و جو سازی می نمایند و ذهن بعضی از علماء و مقدسین را بدبین میسازند باز کنند.

اصل مطلب:

اینک به اصل مطلب می پردازیم:

• نیازها- ما نزدیک ۸۰ هزار روستا و صدها شهر داریم، برای هر کدام از شهرها و روستاها قاضی شرع، امام جمعه، معلم دینی در دبستان و دبیرستان و دانشگاه، مربی اخلاق و مبلغ اسلام در پادگانها، ادارات، واحدهای سپاه و…. نیاز داریم. ما برای اینکه نسل جوان را دریابیم و خلاء فکری ناشی از فقر فرهنگی دوران رژیم سابق را پر کنیم و آینده سازان را از افتادن در دام گروههای منحرف و شرقگرا و غربگرا نگه داریم باید صدها و هزاران مبلغ و مربی اسلام شناسی را برای شهر و روستا و در هر منطقه بخشی بسیج نمائیم. حال تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل در مورد کشورهای دیگر و صدور انقلاب اسلامی به جهان.
• تصفیه و پاکسازی: روشن است که برای رفع نیازهای مذکور، نخست باید حوزه ها را از عناصر منحرف و نفوذی پاکسازی کرد زیرا تا محیطی از عامل فساد پاکسازی نشود. هر گونه اصلاحی امکان ناپذیر است. البته ممکن است کسی یا کسانی بگویند: حوزه ها نیاز به تصفیه ندارد ولی اینان غافل هستند که روحانی نمایان خلع لباس شده و دارای پرونده از رژیم سابق، قم را حرم امنی برای خود دانسته و سرگرم سمپاشی و فتنه گری هستند. اینان بیاد ندارند که در اسناد لانه جاسوسی برای نفوذ در حوزه قم چه طرح شده بود. اینان توجه نمی کنند که مثلا سردمدار قاتلان مطهریها- طلبۀ منحرفی چون گودرزی است. اینان از تاریخ مشروطه و نهضت تنباکو خبر ندارند که انگلیس پس از ضربه خوردن از روحانیت(در نهضت تنباکو) و توجه پیدا کردن به نقش روحانیت، برای نفوذ در روحانیت نجف نقشه ها کشید و با نفوذ پیدا کردن در مرکز تشیع و پروراندن جاسوسانی در لباس روحانیت و فرستادن آنها بعنوان حامیان و رهبران مشروطه، انقلاب مشروطه را به انحراف کشاند(مثل تقی زاده وسیدضیاءکه هر دو طلبه نجف بودند).
• گسترش حوزه های تعلیمی: پس از پاکسازی، مهمترین راه برای رفع نیازهای فکری جامعه و همه مسلمانان و مستضعفان دنیا گسترش حوزه های علمیه است. یعنی باید مدارس علمیه در کلیه شهرها بویژه قم، مشهد در شهرهائی مثل مشهد، اصفهان، شیراز، یزد و…. مدرسه علمیه داریم ولی با نبود استاد و بودجه چه می توان کرد. باید استادان و مدیرانی برای این مدارس تربیت شوند واعزام گردند و این جز با گسترش دادن به دامنه مدارس برنامه ای در قم امکان پذیر نیست برخی فقط در این اندیشه اند که روحانیت موجود را چگونه اصلاح کنیم و به شهرها بفرستیم و هیچ نمی اندیشند که باید از استقبال نیروهای مستعد به حوزه ها بهره برد و با برنامه های حساب شده آنان را تربیت نمود خلاء کمبودها را پر کرد. این راه، هم دردسر و سختی چندانی ندارد و هم اصلاح از پائین است که قهرا با رشد نیروهای ارزنده، نیروهای ناباب در جامعه منزوی و طرد میگردد.

حرکت روحانیون جوان و فضلاء بدنبال پیام امام

بدنبال پیام امام، طلاب، روحانیون جوان و برخی از فضلاء خدمت حضرت آیت الله منتظری رفتند واز ایشان خواستند که راهنمائی فرمایند. ایشان که اول انقلاب روی اصلاح و نظم حوزه تکیه داشتند و چندی پیش در پیامشان راجع به مشکلات حوزه اشاراتی داشتند، فرمودند: طلبه ها نمایندگان خود را انتخاب کنند و پیش امام و مراجع بفرستند. تا اصلاح حوزه را پی گیری کنند. این فرمایش قابل دقت و بررسی است: باید دانست اکثریت روحانیت(بویژه در حوزه ها) را طلاب جوان و روحانیون فاضل تشکیل میدهند، حال باید چه کرد؟ اصلاح از کجا باید شروع شود؟

همانطور که علی(ع) میفرمایند: اصلاح باید از عامه شروع شود. در اینجا از طلاب آغاز گردد بدین صورت که مثلا هر شهری با گردهم آئی نماینده ای را انتخاب کنند و نمایندگان شهرها هم در میان خود نمایندگان برجسته و شایسته ای را برگزینند و آنان کار نظم و اصلاح را پی گیری کنند.

طبیعی است که چنین نمایندگانی مقبول طلاب و روحانیون جوان خواهند بود وبا تأئید امام و مراجع (خواه به تنهائی وخواه با همکاری نمایندگان انتصابی امام و مراجع میتوانند هر هفته جلساتی برای طلاب منطقه خود داشته باشند و به مشکلات فکری و مادی آنان رسیدگی نمایند. بهرحال این طلاب جوان و روحانیون فاضل هستند که در دوران انقلاب بیشترین نقشی را در رساندن پیام های امام به مردم شهرها و روستاها داشتند و پس از انقلاب هم مهمترین نقش را در جبهه های جنگ و پشت جبهه ها ایفا نموده اند و شهدائی ارزشمند و گمنام را تقدیم اسلام کردند.

بنابراین باید از نیروی عظیم و پرتحرک آنان بهره جست و برای آنها ارزش قائل بود و در کارهای اجرائی سهیم ساخت. شورای مدیریت سابق از آنجا که بازوی اجرائی از طلاب نداشت، نتوانست کاری کند. در مورد هر شهری این روحانیون جوان هستند که بهترین شناخت را نسبت به منطقۀ خود و نیازهای آن دارند و بدون کمک آنان نمی توان هیچ کاری را پیش برد. جای بسی خوشوقتی است که هم طلاب شهرها شروع به انتخاب نمایندگان خود کرده اند و هم فضلا و مدرسین در اندیشه تهیه طرح و اصلاح حوزه اند. در اینجا لازم به یادآوریست که نقش کلیه مدرسین و فضلاء بسیار حساس است و باید از یکطرف همواره با مراجع در تماس باشند و دردها و رنجها و مشکلات و نیازهای طلبه ها و نیروهای آینده را به محضرشان برسانند و نگذارند بعض از مغرضین جریانات را بصورت تحریف شده پیش مراجع منعکس کنند واز طرف دیگر در جلسات طلبه های شهرستانها شرکت کنند وازدردها و حرفهای آنان از نزدیک باخبر باشند و اجازه ندهند که در اثر عدم تماس با طلاب سوء تفاهم هائی پیش آید و خدای ناکرده میان مدرسین و طلاب شکاف ایجاد شود.

حجه الاسلام والمسلمین قدیری

از ویژگیهای انقلاب مقدس اسلامی، بنای این انقلاب بر مبنای وحدت و یکپارچگی ملت است.  این وحدت ملت بود که توانست قدرتهای شیطانی بزرگ را در هم شکند و نظام طاغوتی را از بین ببرد، و نظام الهی وحکومت اسلامی را جایگزین آن نماید. و اصولا در این حکومت که زیر بنای آن وحدت است ، به وحدت ارزش بسیار داده شده ، و تحریص و ترغیب زیاد ایجاد آن میکند. و انسان ها را از اختلاف که منشأ شکستها و بدبختیها است بر حذر میدارد. و میتوان گفت: «منشأ حکومت اسلامی وحدت، وحکومت اسلامی منشأ وحدت است.»

احکام بسیاری که در فقه اسلام ملاحظه میشود، گذشته از اجتماعیات و اخلاقیات و برنامه های حقوقی و سیاسی آن که خود عامل مهم در ایجاد وحدت هستند ، در احکام عبادی آن نیز به این جهت زیاد برخورد میکنیم . چنانکه در باره نماز جماعت ، در حدیث وارد شده که اگر عدد جماعت از ده نفر تجاوز کند ، غیر از خداوند تعالی کسی حساب اجر آن را نمیتواند بکند، یا برای حضور در مساجد و نماز خواندن در مساجد ثوابهای عجیب ومهمی ذکر میکند. یا برای ایام مخصوص واجتماع در آن ایام مثل اعیاد و جمعات و غیر آنها ، آثار و برکات و اجر وثواب زیاد مقرر می نماید. مثلا ، در حدیث صحیح راجع به روز جمعه وارد شده: «اِنَّ اللهَ اختارَ مِن کُلَّ شَیءٍ شَیئاً فَاختارَ مِنَ الاَیّامِ یَومَ الجُمعَه» ، یعنی خداوند از هر چیزی ، چیزی را اختیار فرموده، و از روزها روز جمعه را بر گزید. یا در صحیحه دیگر وارد شده:«ما طَلَعَتِ الشَّمسُ بِیَوم اَفضَل مِن یَومِ الجُمعَهِِ» یعنی خورشید به روزی افضل از روز جمعه طلوع نکرده است.

یا در حدیث دیگر وارد شده : «مَن ماتَ یَومَ الجُمُعَه اَعتِقَ مِنَ النّارِ» یعنی کسی که روز جمعه بمیرد از آتش آزاد میشود. و این احادیث و غیر اینها که زیاد است، اهمیت روز جمعه را میرساند و معلوم است که این اهمیت دادن برای خصوصیتی است که در روز جمعه هست ، و از لفظ آن نیز مفهوم میشود ، و آن اجتماعی است که در این روز حاصل میگردد.

ونیز در حدیث صحیح وارد شده که:

«فَضَلَ اللهُ یَومَ الجُمعَه عَلی غَیرِها مِنَ الأَیّامِ وَ اِنَّ الجِنانَ لَتُزَخرفُ وَ تُزَیِنُ یَومَ الجُمعَه لِمَن أَتاها، وَاِنَّکُم تَتَسابَقونَ اِلی الجَنَهِ عَلی قَدَرِ سَبقِکُم اِلی الجُمعَهِ»

یعنی: خداوند روز جمعه را به روزهای دیگر فضیلت داده، و بهشت روز جمعه زینت میشود برای اشخاصی که به نماز جمعه میروند، وهر کدام از شماها که به نماز جمعه سبقت گرفته باشد، زودتر به بهشت میرود»

ودر حدیث دیگر وارد شده:

«ما مِن قَدَمَ سَعَت اِلی الجمعه اِلاّ حَرَّمَ اللهُ جَسَدَها عَلی النّارِ».

یعنی هیچ قدمی به سوی جمعه نشتافت مگر اینکه خداوند جسد او را بر آتش حرام کرد. . احادیث دیگر در این زمینه بسیار است که در آنها ترغیب و تحریص به نماز جمعه شده که به وضوح از آن استفاده میشود که به چه اندازه به وحدت صفوف مسلمین اهمیت داده شده است، و بهترین عامل و حافظ وحدت عبادتهای اجتماعی بخصوص نماز جمعه است.

و بر حسب پیشنهاد بعض برادران عزیز نظر خوانندگان محترم را به حکم نماز جمعه با استدلالی اجمالی و به طور اشاره جلب میکنم.

نماز جمعه واجب تخییری است، و کفایت از ظهر میکند. و برای بیان آن به مطالب زیر اشاره میشود:

۱- اصل وجوب نماز جمعه اجمالا از ضروریات فقه بلکه ضروری اسلام است، وروایات زیاددلالت بر آن دارد، گذشته از اینکه فی الجمله از آیه شریفه نیز ایتفاده میشود: $pkš‰r’¯»tƒ tûïÏ%©!$# (#þqãZtB#uä #sŒÎ) š”ÏŠqçR Ío4qn=¢Á=Ï۹ `ÏB ÏQöqtƒ ÏpyèßJàfø۹$# (#öqyèó™$$sù ۴’n<Î) ̍ø.ό «!$# (#râ‘sŒur yìø‹t7ø۹$# ۴ öNä۳Ï۹ºsŒ ׎öyz öNä۳©۹ bÎ) óOçGYä. tbqßJn=÷ès? “. ای کسانی که ایمان آورده اید زمانی که ندا شد برای نماز از روز جمعه، به سوی یاد خدا شتاب کنید و خرید وفروش را رها کنید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.»

و چون بحث و کلام در اصل استفاده و کیفیت استفاده از آیه شریفه مفصل است، وبنای ما بر اشاره اجمالی است، به روایتی که در دلالت صریحتر از آیه مبارکه است اکتفا می کنیم، و آن صحیحه زراده است: «عَن اَبی جَعفَر (ع) قالَ: صَلاهُ الجُمُعَهِ فَرِیضَهٌ وَ الاِجتِماعُ اِلَیها فَرِیضَه مَعَ الأِمامِ»

یعنی نماز جمعه واجب است و اجتماع در آن با امام واجب است. پس اصل وجوب نماز جمعه مسلم است، و از این روایت نیز استفاه میشود.

۲- از شواهد و قرائن استفاده میشود، که این وجوب تخییری است، که از جمله آن اینست که وجوب تعیینی بر همه مکلفین غیر از اشخاصی که در روایات استثناء شده اند، بسیار بعید بلکه غیر واقع است، چون اجتماع همه افراد عملی نیست. آیا حضور همه مکلفین موجود در تهران برای نماز جمعه عملی است؟ آیا همه افراد مکلف در کوفه، در زمان حضرت امیر(ع) برای نماز جمعه حاضر میشده اند؟ و در چه مکانی این جمعیت حاضر میشده اند؟ و این نکته میتواند قرینه قوی بر عدم وجوب تعیینی نماز جمعه باشد. گذشته از اینکه در خود روایات و ادله وارده در نماز جمعه بقرائن و شواهد دیگری بر میخوریم که مؤید مطلب است و تفصیل آن باید در محلش مورد بحث واقع شود، پس نماز جمعه واجب تخییری است.

۳- نماز جمعه کفایت از نماز ظهر میکند و معنای واجب تخییری بودن نماز جمعه همین است، و این معنی در زمان عدم بسط ید امام هم هست چه رسد بزمان ما که زمان بسط ید فقیه جامع الشرائط است و برای بیان مطلب یک حدیث از روایات آن را بیان می کنیم و آن صحیحه زراره است. «قالَ: حَثَّنا اَبُو عَبدِاللهِ(ع)عَلی صَلوهِ الجُمُعَهِِ حَتَّی ظَنَنتُ اَنَّهُ یُرِیدُ اَنِ نَأتِیَهُ فَقُلتُ نَغدُوا عَلَیکَ، فَقالَ لا، اِنَّما عَنیتُ عِندَکُم.»

یعنی حضرت صادق(ع) ما را بر نماز جمعه تحریص و ترغیب فرمود تا من گمان کردم که میخواهد دور او جمع شویم، پس گفتم اطراف شما جمع شویم فرمود، نه قصد کردم که نزد خودتان نماز جمعه بخوانید. و این حدیث بوضوح دلالت دارد بر کفایت نماز جمعه از ظهر، حتی یا عدم بسط ید امام و حتی با عدم نصب امام شخصی را برای اقامه جمعه پس قطعا در مثل زمان ما که ائمه جمعه منصوب از طرف فقیه عادل هستند کفایت میکند.

۴- از آنچه ذکر کردیم معلوم میشود که، وجوب تخییری نماز جمعه و کفایت آن از ظهر بنا بر هر دو قول، منصبی بودن و منصبی نبودن آن ثابت است، زیرا معنای منصبی بودن نماز جمعه اینست که شرط است در اقامه نماز جمعه که یاخود امام یا منصوب از طرف او باید نماز جمعه را اقامه کند و دیگران حق ندارند نماز جمعه بر پا کنند، و این معنی منافات ندارد که بر خود امام یا منصوب از طرف او واجب تعیینی نبوده، بلکه تخییری باشد و بر مردم دیگر نیز حضور بنماز جمعه واجب تخییری باشد و ظاهر اینست که نماز جمعه از مناصب است. چنانچه از روایات استفاده میشود. و از جمله آنها صحیحه زراره گذشته است که زراره عرض کرد( نغدوا علیک) یعنی دور شما جمع شویم. از این عبارت معلوم میشود نماز جمعه با مقام امامت مربوط است و از جمله روایاتی که دلالت بر منصبی بودن نماز جمعه میکند موثقه طلحه بن زیر است «لا جُمُعَهَ اِلّا فِی مِصرَ تُقامُ فِیه الحُدود» یعنی نماز جمعه نیست مگر در شهری که در آن اقامه حدود میشود و از این ارتباط معلوم میشود نماز جمعه نظیر اقامه حدود مربوط بحکومت اسلامی و حاکم اسلام است، و معنی منصبی بودن نماز جمعه همین است.

و از جمله روایاتی که دلالت بر این مطلب میکند روایات محمد بن مسلم است: «عَن اَبی جَعفَر (ع) قالَ: تَجِبُ الجُمُعَهَ عَلی سَبعَهِ نَفَرَ مِنَ المُسلِمینَ ، وَ لا تَجِبُ عَلی اَقَل مِنهُم ، الامامُ وَ قاضِیهِ وَ المُدَّعی حَقّاً وَ المُدَعی عَلَیه، وَالشاهِدان ، وَ الَّذی یَضرِبُ الحَدُود بَین یَدَی الاِمام»

یعنی حضرت باقر (ع) فرمودند: نماز جمعه بر هفت نفر از مسلمین واجب میشود امام و قاضی او وکسی که ادعای حقی میکند وکسیکه بر او ادعا شده و دو شاهد و کسی که در خدمت امام حد میزند ودلالت این احادیث بر اینکه نماز جمعه از شئون حکومت  و از مختصات امام است، ظاهر است و نیز دلیل حکومت و ولایت فقیه عادل دلالت دارد بر اینکه تمام مناصب امام از جمله منصب اقامه جمعه برای فقیه عادل نیز ثابت است و میتواند کسانی را برای آن منصوب نماید، بنابراین در مثل این زمان که ائمه جمعه منصوب از طرف فقیه عادل هستند، وجوب تخییری و کفایت از ظهر ثابت و بی اشکال است.

۵- آنچه ذکر شد که نماز جمعه واجب تخییری است، فقط حکم خود نماز جمعه است، واما اگر مصالحی باشد که بحساب آن مصالح لازم شده که حاکم نماز جمعه بر پا کند و مردم را بنماز جمعه فراخواند، بر مردم حضور به آن نماز بنحو واجب کفائی لازم است، مثل زمان ما که میتوان گفت لازم است هر جمعه اقدام باین نماز، ولازم است بر مردم حضور بنمازهای جمعه بحد کفایت که فعلا این اجتماع سیاسی عبادی عظیم ترین سلاح است برای از بین بردن دشمنان اسلام و شکست وخواری آنان. بالاترین وسیله است برای ایجاد وحدت بین مسلمین که  مستکبرین و جهانخوارن از آن بیم دارند، واساس پیروزی اسلام ومسلمین اتحاد واتفاق آنان با توجه بخدا واعتصام بحبل الله است.

« وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللهِ جَمیعاً وَلا تَفََرقّوا واَذکُروُا نَعمهَ الله عَلیکُم اذِ کُنتم اَعداء فَالَّف بَینَ قُلوبِکُم فَاَصْبَحتُم بَنِعمَه اِخواناً» همگی اعتصام بحبل الله یعنی اسلام پیدا کنید ، واز تفرقه بپرهیزید ، ویاد کنید نعمت خدا را بر شما که با هم دشمن بودید پس خداوند بین قلوب شما الفت و دوستی ایجاد کرد و بسبب نعمت او با یکدیگر برادر شدید ، واین مختصر فقط بمنظور اشاره بحکم نماز جمعه و کفایت آن از ظهر بابرهانی اجمالی بیان شد، ومسئله نماز جمعه از مسائل عمیق ومفصل است که باید در محلش تحقیق شود، و در خاتمه نظر برادران و خواهران ایمانی را باین حدیث شریف جلب میکنم که بدانند برای حضور در نمازهای جمعه چقدر باید اهتمام ورزید، روایت جابربن یزید« عَنْ ابی جعفر (ع) قالَ: قُلتُ لَه: قول الله عزوجل « فَاسعَوا اَلی ذِکرِ الله ، قالَ: اعلُموا و عَجِّلوا فَانَّهُ یَوم مضیق عَلی المُسلمینَ فیهِ وَ ثَوابُ اعمالُ المُسلمینَ فیه علی قدرِ ما ضیقَ عَلیهِم ، و الحَسَنه و السِّیئهُ تُضاعَفُ فیه ، قال: وقالَ ابُوجَعفَر (ع) واللهِ لَقُد بَلَغَنی انّ اصحاب النّبی (ص) کانوا یَتَجَهزّون للجُمعه یَومَ الخَمیس لانَّه یوم مضیق عَلی المُسلِمین » یعنی جابر میگوید سئوال کردم از حضرت باقر (ع) از کلام خداوند ( بشتابید به یاد خد) حضرت فرمود: عمل کنید وعجله کنید که در روز جمعه بر مسلمین تضییق شده وثواب اعمال در آن روز بقدری است که بر آنها تضییق شده وثواب کار خوب در آن روز دو برابر وگناهکار بد در آن روز دوبرابر است ، وحضرت فرمودند: که بخدا قسم بمن رسیده است که اصحاب پیغمبر (ص) از روز پنجشنبه برای جمعه مهیا می شدند برای اینکه جمعه روزی است که بر مسلمین تضییق شده، و معنای تضییق در حدیث اینست که مسلمین در این روز وظایفی دارند که باید بآن اقدام کنند، و بکارهای دیگر نمیرسند ، و لذا اصحاب پیغمبر از روز قبل مهیا میشده اند ، پس انتظار از برادران و خواهران است که برای حضور در نماز جمعه اهتمام ورزند، بلکه هر چه پیش میرویم بیشتر اهتمام کنیم و از برکات این اجتماع مهم بیشتر بهره ببریم، والحمد لله رب العالمین

آیه الله فاضل لنکرانی

عضو جامعه مدرسین و شورای مدیریت مدرسه فیضیه

اخبار غیبی:

یکی دیگر از ابعاد اعجاز قرآن اخبار غیبی است، قرآن همه انسانها را(در هر عصر و زمانی) در مقام تحدی به اخبار از غیب دعوت نموده ولی تاکنون هیچیک یارای مقابله با این تحدی را نداشته و کاری از پیش نبرده اند. قرآن در بعضی آیات اخبار از غیب را فی نفسه معجزه دانسته و در مقام تحدی برآمده است. و در برخی دیگر بدون تحدی به پیشگوئیای راست پرداخته و عملا از غیب خبر داده است. جهت رسائی مطلب و روشن این بعد از اعجاز قرآن ناچار از بیان مقدماتی هستیم:

• منظور از غیب در اینگونه آیات مسائلی است که انسان قادر به فهم ودرک آنها بوده ولی جهت وصول بآنها نیاز مبرم بخارج داشته باشد. و بدیگر سخن، غیب و مسائل غیبی، مسائلی است که انسان با بکارگیری همه قواها و استعدادهای ظاهری و باطنی بدون استمداد از غیر،امکان دسترسی بدانها نداشته باشد.

پس از غیب چیزی را میگویند که میان آن و انسان حجاب و مانع در کار باشد و جهت رسیدن بآن و برداشتن حجاب نیز بغیر داشته باشد.

بنابراین حوادث گذشته و رخدادهای تاریخی نسبت بانسان غیب محسوب میشوند. چون هیچکس بدون استعداد از خارج و نیروگیری از برون قادربه درک و شناخت انها نمی باشد.

پس شناخت و پی بردن به وجود آفریننده جهان جزء غیب ومسائل غیبی محسوب نمی شود چه میدانیم عقل سلیم وفطرت انسانی بدون واسطه قادر به درک و فهم آفریدگار جهان می باشد.

• فهم این بعد از اعجاز قرآن در صورتی که غیب به همان معنای یاد شده تلقی شود امری روشن و بدیهی است چه اگر دیدید (که می بینیم) قرآن به پیشگوئی و پیش بینیهای راست پرداخته و از غیب سخنی گفته و دانستیم رسیدن باین مسائل به استمداد از منبع دیگر از انسان ساخته ما بطور قطع می فهمیم سخنگو و به تعقیب مصطلح، پیامبر این کتاب را از منبع وحی وحی الهام گرفته است که:

اِن هِوَ اِلّا وَحیٌ یُوحی

*                                                                       *      *

حال باید مطلب بر میگردیم، گفتیم گاه اخبار از غیب را فی نفسه بعنوان معجزه تلقی کرده و در مقام تحدی برآمده است عملا از غیب خبر داده و به مصادیق و نمونه هایی پرداخته است. اکنون قسم اول این آیا بررسی میکنیم:

قرآن ضمن بازگوئی قصۀ حضرت مریم میفرماید:

y7Ï۹ºsŒ ô`ÏB Ïä!$t7/Rr& É=ø‹tóø۹$# ÏmŠÏmqçR y7ø‹s9Î) ۴ $tBur |MYä. óOÎg÷ƒt$s! øŒÎ) šcqà)ù=ムöNßgyJ»n=ø%r& óOßg•ƒr& ã@àÿõ۳tƒ zNtƒötB $tBur |MYà۲ öNÎg÷ƒy‰s9 øŒÎ) tbqßJÅÁtF÷‚tƒ

این اخبار از غیب است که وحی میکنیم ما بسوی تو ای پیامبر، حاضرنبودی وقتی که می انداختند قلمهای قرعۀ خود را میان جوی آب که تا قرعۀ کفالت مریم بنام چه کسی افتد و نبودی نزد ایشان وقتی که با یکدیگر بر سر نگهداری مریم نزاع میکردند.[۱]

و در جای دیگر پس از بیان داستان حضرت یوسف میگوید:

y7Ï۹ºsŒ ô`ÏB Ïä!$t6/Rr& É=ø‹tóø۹$# Ïm‹ÏmqçR y7ø‹s9Î) ( $tBur |MYä. öNÍkö‰y‰s9 øŒÎ) (#þqãèuHødr& öNèd{øBr& öNèdur tbrãä۳øÿs‡    [۲]

این داستان از اخبار غیب بود که ما بر تو بوحی رسانیدیم و گر نه تو آنجا که برادران یوسف بر مکر و حیله تصمیم میگرفتند حاضر نبودی. و در سوره هود نیز میخوانیم:

šù=Ï? ô`ÏB Ïä!$t7/Rr& É=ø‹tóø۹$# !$pkŽÏmqçR y7ø‹s9Î) ( $tB |MZä. !$ygßJn=÷ès? |MRr& Ÿwur y7ãBöqs% `ÏB È@ö۶s% #x‹»yd ( ÷ŽÉ۹ô¹$$sù ( ¨bÎ) spt6É)»yèø۹$# šúüÉ)­FßJù=Ï۹   [۳]

این اخبار از غیب است که پیش از آنکه ما بتو وحی کنیم تو و قومت از آن آگاه نبودیم پس تو در طاعت خدا و پیروی حق صبر پیشه گیر که عاقبت از آن متقین است.»

این بود آیات وارده در زمینه قسم اول. اکنون ایات وارده در زمینه پیشگوئیها و پیش بینیهای راست می پردازیم:

÷íy‰ô¹$$sù $yJÎ/ ãtB÷sè? óÚ̍ôãr&ur Ç`tã tûüÏ.Ύô³ßJø۹$#  $¯RÎ) y7»oYø‹xÿx. šúïÏä̓öktJó¡ßJø۹$# šúïÏ%©!$# tbqè=yèøgs† yìtB «!$# $·g»s9Î) tyz#uä ۴ t$öq|¡sù šcqßJn=ôètƒ    [۴]

آنچه را که مامور هستی بخلق برسان و از مشرکان اعراض کن، ما تو را از شر تمسخر استهزاء کنندگان مشرک محفوظ میداریم آنانکه با خدای یکتا خدائی  دیگر گرفتند پس بزودی(از نتایج اعمالشان) اطلاع خواهند یافت.

این آیه که حاکی از نصرت اسلام و پیروزی حق بر باطل است در مکه و در ابتدای ظهور اسلام نازل گردیده، در زمانیکه رسول الله از هر طرف مورد هجوم دشمنان بوده و با رنجهای طاقت فرسا و کمی یاران و پیروان روزها را سپری می نموده است. بعضی از مفسرین در شأن نزول این آیه از قول انس بن مالک مینویسند: پیامبر در ابتدای رسالت و اوج کفر و شرک و شوکت و قدرت مشرکین در یکی از روزها هنگام عبور از کوچه های مکه عده ای از زنها با لحن تمسخر و استهزاء ضمن اشاره به رسول الله میگفتند، این همانست که خیال میکند پیامبر است و جبرئیل همراه اوست؟

آنگاه این آیه نازل گردید و پیروزی پیامبر و کمکهای غیبی را که شامل حالش خواهد بود نوید داد و شکست گردنکشان استهزاء گر را اعلان نمود.

و در جای دیگر نیز با همین سیاق که حاکی از شکست قدرت و شوکت مشرکین و عزت و عظمت اسلام است میخوانیم:

uqèd ü“Ï%©!$# Ÿ@y™ö‘r& ¼ã&s!qߙu‘ ۳“y‰çlù;$$Î/ Èûïϊur Èd,ptø:$# ¼çntÎgôàã‹Ï۹ ’n?tã ÈûïÏd‰۹$# ¾Ï&Íj#ä. öqs9ur on̍x. tbqä.Ύô³ßJø۹$#   [۵]

اوست خدائیکه رسولش را برای هدایت خلق و ابلاغ دین حق فرستاد تا او را هر چند کافران خوش ندارند بر همۀ ادیان عالم غالب گرداند.

*                                                                       *      *

÷Pr& tbqä۹qà)tƒ ß`øtwU ÓìŠÏHsd ׎ÅÇtFZ•B  ãPt“ökߎy™ ßìôJpgø:$# tbq—۹uqãƒur tç/‘$!$#    [۶]

آیا آنان میگویند که ما هماهنگ و پیشتیبان هم هستیم ولی اشتباه میکنند، بزودی اتحاد و اجتماع آنان در هم شکسته و رو بفرار و پراکندگی خواهند نهاد.

این آیه در جنگ بدر نازل گردیده و حاکی از شکست مشرکین و غلبه حق بر باطل است. در این جنگ آنگاه که ابوجهل اسب خویش را جلو راند و دید پیشاپیش لشکر خویش قرار گرفت، گفت: ما امروز از محمد و یارانش انتقام خواهیم گرفت، خبر شکست آنان از راه غیب به رسول الله وحی شد این وعده الهی در موقعی به وقوع پیوست که مسلمانان در اقلیت بودند. کسی نمی توانست باور که سیصد و سیزده نفر بدون تجهیزات جنگی و تنها با داشتن یک یا دو اسب و هفتاد شتر که انبوه و مجهز به تمام تجهیزات جنگی روز غالب گدنداما وعده الهی حق حتمی و الزامی بود، در نهایت مسلمین پیروز و دشمن با شکست مواجه گردید.

*                                                                       *      *

¨bÎ) “Ï%©!$# uÚtsù šø‹n=t㠚c#uäöà)ø۹$# š‚–Š!#ts9 4’n<Î) ۷Š$yètB    [۷]

بدان آن خدائیکه احکام قرآن را بر تو فرض گردانید البته ترا بجایگاه خود(مکه) بازگرداند.

ô‰s)©۹ šXy‰|¹ ª!$# ã&s!qߙu‘ $tƒö䔍۹$# Èd,ysø۹$$Î/ ( £`è=äzô‰tGs9 y‰Éfó¡yJø۹$# tP#tysø۹$# bÎ) uä!$x© ª!$# šúüÏZÏB#uä tûüÉ)Ïk=ptèC öNä۳y™râä①z`ƒÎŽÅ_Çs)ãBur Ÿw šcqèù$sƒrB   [۸]

خدا صدق و حقیقت خواب رسولش را محقق ساخت، که در عالم رؤیا با دل ایمن بمسجد الحرام وارد شوید، سرها را تراشیده و اعمال تقصیراحرام را بدون ترس و هراس به جا آورید.

این دو آیه در مدینه نازل شده و حاکی از برگشت رسول اله بمکه و انجام فرائض مذهبی درکمال امنیت و سلامت است.

این وعده الهی نیز پس از اندک زمانی به تحقق رسید و پیامبر خدا و یارانش مکه را فتح ودرکمال امنیت و سلامت فرائض مذهبی را بجای آوردند.

*                                                                       *      *

$O!9#  ÏMt7Î=äñ ãPr”۹$#  þ’Îû ’oT÷Šr& ÇÚö‘F{$# Nèdur -ÆÏiB ω÷èt/ óOÎgÎ۶n=yñ šcqç۷Î=øóu‹y™ ’Îû ÆìôÒÎ/ šúüÏZř ۳ ¬! ãøBF{$# `ÏB ã@ö۶s% .`ÏBur ߉÷èt/ 4 7‹Í³tBöqtƒur ßytøÿtƒ šcqãZÏB÷sßJø۹$# ΎóÇuZÎ/ «!$#   [۹]

روم در نزدیکترین سرزمین شکست خورد ولی پس از مغلوب شدن بزودی پیروز و غالب خواهد گردید این غلبه در اند سالی خواهد شد و کلیه امور عالم قبل از این بامر خداست و آن روز مؤمنان شاد میشوند.

آنچه این آیه خبر داده بود در مدت کمتر از ده سال واقع گردید و پادشاه روم بر پادشاه ایران غالب شد و سپاه روم وارد سرزمین فارس گردیدند و مؤمنین به شادی و کامیابی رسیدند.

یا ایُّها الرَّسولُ بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلَیکَ مِن رَبِّکَ وَ اِن لَم تَفعَل فَما بَلَّغتَ رِسالَتَه وَ اللهُ یَعصِمُکَ مِنَ النّاسِ.[۱۰]

ای پیامبر آنچه از خدا بر تو نازل شده به مردم برسان اگر نرسانی تبلیغ رسالت و اداء وظیفه نکرده ای خدا تو را از شر و آزار مردم محفوظ خواهد شد.

$¯RÎ) ß`øtwU $uZø۹¨“tR tø.Ïe%!$# $¯RÎ)ur ¼çms9 tbqÝàÏÿ»ptm: [11]

ما قرآن را بر تو نازل کردیم و ما هم او را محفوظ خواهیم داشت.

در آیه اول خداوند از حفظ و نگهداری رسول الله از شر دشمنان خبر داده و در آیه دوم به محفوظ ماندن قرآن از تحریف و کم و کاست سخن بمیان آمده و در هر دو مورد نیز وعده الهی تحقق یافته.

*                                                                       *      *

سَیَصلی ناراً ذاتَ لَهَب وَ امرأَتهُ حَمّالَۀَ الحَطَبِ فِی جِیدِها حَبلٌ مِن مَسَدٍ. [۱۲]

زود باشد که بدوزخ در آتش شعله ور در افتد و همسرش هیزم آتش افروز دوزخ باشد در حالیکه طنابی از لیف خرما گردن دارد این آیه در زمان حیات ابولهب و همسرش نازل گردیده و حاکی از بقای آنان بر کفر و شرک و دخول در آتش جهنم است، این پیشگوئی نیز همانند پیشگوئیهای دیگر به تحقق پیوست و هر دو نفر تا آخرین لحظات عمر از شرک و کفر دست نکشیدند.

*                                                                       *      *

y‰tãur ª!$# tûïÏ%©!$# (#qãZtB#uä óOä۳ZÏB (#qè=ÏJtãur ÏM»ysÎ=»¢Á۹$# óOßg¨ZxÿÎ=øÜtGó¡uŠs9 ’Îû ÇÚö‘F{$# $yJŸ۲ y#n=÷‚tGó™$# šúïÏ%©!$# `ÏB öNÎgÎ=ö۶s% £`uZÅj3uKã‹s9ur öNçlm; ãNåks]ƒÏŠ ”Ï%©!$# ۴Ó|Ós?ö‘$# öNçlm; Nåk¨]s9Ïd‰t7ãŠs9ur .`ÏiB ω÷èt/ öNÎgÏùöqyz $YZøBr& 4 ÓÍ_tRr߉ç۶÷ètƒ Ÿw šcqä.Ύô³ç„ ’Î۱ $\«ø‹x©    [۱۳]

خداوند بمؤمنین و صالحین از شما جانشین و خلافت اینجا را وعده داده همچنانکه امم صالح پیامبران گذشته جانشین پیشینیان خود شدند علاوه بر خلافت، دین پسندیده آنان را بر همه ادیان تمکین و تسلط عطا کند و بر همه مؤمنان پس از خوف و ترس از دشمنان ایمنی کامل دهد که مرا پرستش کنند، کسانیکه پس از روشن شدن حقیقت کافر شوند در حقیقت فاسقند.

این آیه بیانگر پیروزی حق بر باطل و نشانگر تحقق عدالت و قسط اسلامی و حکومت واحد جهانی مهدی موعود(عج) است و هم اکنون طلیعه آن پیروزی را با استقرار جمهوری اسلامی ایران بر رهبری امام کبیر انقلابیمان مشاهده میکنیم.

ادامه دارد.

[۱] – آیه ۴۴ سوره آل عمران

[۲] – آیه ۱۰۲ سوره یوسف

[۳] – آیه ۴۹ سوره هود

[۴] – آیات ۹۴ سوره الحجر

[۵] – آیه ۹ سوره صف

[۶] – سوره قمر آیه ۴۴-۴۵

[۷] – آیه ۸۵ سوره قصص

[۸] – آیه ۲۸ سوره فتح

[۹] – سوره روم آیه ۵-۱

[۱۰] – آیه ۶۷۵ سوره مائده

[۱۱] – آیه ۹ سوره حجر

[۱۲] – سوره تبت آیه ۵-۲

[۱۳] – آیه ۵۵ سوره نور.

زیر نظر: حجه الاسلام و المسلمین قدیری عضو حوزه استفناء امام

س- کسانی که هر روزه برای انجام کارشان بیش از مسافت شرعی میروند و برمیگردند و به فتوای جنابعالی نمازشان شکسته است و نباید روزه بگیرند میتوانند در این مسأله از مرجع دیگری تقلید نمایند.

ج- این مسأله و نظیر آن که در آن فتوی هست، مورد رجوع بغیر نیست.

س- اگر در مورد خدمت نظام وظیفه و رفتن به سربازی پدر و مادر مخالفت کردند وظیفه چیست؟

ج- اگر از نظر مقررات باید به سربازی بروند، رفتن لازم است.

س- در مورد مهریه زن همان مقدار که موقع ازدواج ذکر شده معتبر است، یا بمیزان ارزش روز باید داده شود.

ج- مقدار مهریه همان است که در عقد قرار داد شده و با اختلاف ارزش پول و قدرت خرید تغیییر پیدا نمیکند.

س- دختری هستم که علاقه دارم بخاطر خدمت به انقلاب در سپاه پاسدارن وارد شوم ولی پدرم موافقت نمی کند ، خواهشمندم حکم شرعی را بیان فرمائید:

ج- پاسدار شدن خواهران هم با مراعات وظایف شرعیه مانع ندارد، ولی شما مراعات رضایت پدرتان را بکنید.

س- نماز خواندن در بانکها و ادارات و امثال آن و مدارس که اکثرا وضعیت ملکی آنها معلوم نیست چه صورتی دارد؟

ج- اگر علم به غصب بودن محل ندارند اشکال ندارد.

س- تکلیف اسلحه هائی که در میدان جنگ بدست می آید چیست؟ آیا افراد میتوانند آنها را برای خود بردارند یا خیر؟

ج- اسلحه را باید به دولت اسلامی تحویل دهند.

س- آیا شرکت بانوان در نمازهای جماعت یومیه و نماز جمعه کراهت دارد یا خیر؟

ج- کراهت ندارد، بلکه در بعضی موارد مطلوب است.

س- شخصی که استطاعت رفتن به حج را پیدا کرده است با توجه به شرائط کنونی کشور آیا میشود به جای رفتن پول آنرا ، به حساب یکی از مصارف لازمه واریز نماید به طوری که از حج واجب کفایت کند؟

ج- مستطیع باید به حج بردا ودادن پول د مصارف مذکور کافی از حج واجب نیست.

س- شخصی در تهران مثلا در میدان شوش قصد اقامت ده روزه کرده است و میخواهد به شمیران برود آیا قصد اقامت او بهم میخوردیا نه؟

ج- اگر از اول قصد داشته که از محل اقامه در بین ده روز خارج شود و قصد دارد که بیش از دو ساعت برود یا فاصله بحد مسافت است قصد محقق نشده و نماز او شکسته است و اگر چنین قصدی نداشته و بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتی بنای رفتن پیدا کرده اگر کمتر از مسافت باشد قصد بهم نمیخورد و در صورت مسافت بودن فاصله حکم مسافر پیدا میکند.

س- نسبت داده شده است که حضرتعالی عدول از مجتهدی را به مجتهد دیگر جایز نمیدانید آیا این مطلب صحت دارد . حکم شرعی آن چیست؟

ج-نسبت مذکور اصل ندارد ودر صورت احراز یا احتمال اعلمیت مجتهد دوم عدول لازم است، احتیاطا.

حجه الاسلام و المسلمین طاهری خرم آبادی

نماینده امام در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

انگیزه جهاد

جهاد را به دو نوع: تدافعی و ابتدائی تقسیم میکنند، که برای هر کدم از نظر انگیزه و هدف باید بحثی جداگانه کرد.

جهاد تدافعی: در شرائطی است که دشمن به سرزمین مسلمین یورش برد و تهاجم کند و بخواهد کشور اسلامی را اشغال کند، و یا به ثروت و اموال مسلمانان چشم دوخته است و قصد غارت و چپاول را داشته باشد، و یا آن را بصورت مستعمره خود در آورد. در هر صورت دفاع از تجاوز و تهاجم دشمن از نظر عقل و فطرت لازم و ضروری است، بلکه میتوان گفت: این حکم کلی عمومی در همه جهان هستی است که هر موجودی بنحوی از هستی خود دفاع میکند.

اسلام هم که قوانین و دستوراتش با منطق عقل و خرد منطبق است، مسئله دفاع را برای ملت مسلمان لازم و واجب دانسته است.

بنابراین هدف در جنگ های تدافعی روشن و مشخص است: هدف دفاع از اسلام و جلوگیری ازتجاوز و تهاجم خصم و حفظ  کیان و جان و مال ملت مسلمان است. در این مورد قرآن در دو آیه بمسئله دفاع اشاره می کند:

• سوره حج آیه ۳۹ می فرماید:

tbόé& tûïÏ%©#Ï۹ šcqè=tG»s)ムöNßg¯Rr’Î/ (#qßJÎ=àß ۴ ¨bÎ)ur ©!$# ۴’n?tã óOÏdΎóÇtR 퍃ωs)s9 ÇÌÒÈtûïÏ%©!$# (#qã_̍÷zé& `ÏB NÏd̍»tƒÏŠ ΎötóÎ/ @d,ym HwÎ) cr& (#qä۹qà)tƒ $oYš/u‘ ª!$# ۳ Ÿwöqs9ur ßìøùyŠ «!$# }¨$¨Z9$# Nåk|Õ÷èt/ <Ù÷èt7Î/ ôMtBÏd‰çl°; ßìÏBºuq|¹ Óìu‹Î/ur ÔNºuqn=|¹ur ߉Éf»|¡tBur ㍟۲õ‹ãƒ $pkŽÏù ãNó™$# «!$# #ZŽÏVŸ۲ ۳ žcuŽÝÇZuŠs9ur ª!$# `tB ÿ¼çnçŽÝÇYtƒ ۳ žcÎ) ©!$# :”Èqs)s9 ̓tã ÇÍÉÈ   tûïÏ%©!$# bÎ) öNßg»¨Y©۳¨B ’Îû ÇÚö‘F{$# (#qãB$s%r& no4qn=¢Á۹$# (#âqs?#uäur no4qŸ۲¨“۹$# (#rãtBr&ur Å$rã÷èyJø۹$$Î/ (#öqygtRur Ç`tã ̍s3ZßJø۹$# ۳ ¬!ur èpt6É)»tã ͑qãBW{$# ÇÍÊÈ

رخصت به جنگجویان اسلام داده شد (که با دشمنان بجنگند) زیرا آنها از دشمن ستم کشیدند و خدا بر یاری آنها قادر است. آن مؤمنانی که بناحق از خانه هایشان آواره شدند و جز آنکه می گفتند پروردگار ما خدای یکتا است،  اگر خدا رخصت جنگ ندهد و دفع شر بعضی از مردم را ببعض دیگر نکند، همانا صومعه ها و دیر و کنشتها و مساجدی که در  آن ذکر خدا بسیار میشوند. و هر که خدا را یاری کند البته خدا او را یاری خواهد کرد. که خدا را منتهای اقتدار و توانائی است. (آنانکه خدا را یاری می کنند) آنهائی هستند که اگر در روی زمین به آنان اقتدار و تمکین دهیم نماز بپا دارند و زکاه به مستحقان میدهند و امر به معروف و نهی از منکر می کنند، و عاقبت کارها بدست خداست.

این آیه در سال دوم هجرت، در اولین برخورد و جنگ مسلمین که حالت دفاعی داشتند نازل شده است.

درمدت ۱۳ سالی که مسلمین در مکه بودند انواع شدائد و گرفتاریها از شکنجه و شتم و زندان گرفته تا محاصره اقتصادی، ارعاب، تهدید و … برای آنان وجود داشت. و هر بار که به رسول خدا مراجعه میکردند، و اجازه مقابله و دفاع از خود می خواستند، پیامبر اجازه دفاع نمی دادند، زیرا آن روز قدرت دفاعی نداشتند، و اسلام هنوز در خارج از مکه نفوذ پیدا نکرده بود، و کم کم بتدریج داشت نفوذ پیدا میکرد. در ان شرائط پیش از هر چیز باید مردم از انقلاب اسلامی، آگاهی پیدا میکردند زیرا در مراحل اولیه انقلاب بودند، و در هر انقلابی باید مراحل انقلاب بتدریج پیش برود: در مرحله ای که باید آگاهی داده شود، صرفا به بیان هدف از انقلاب و اگاه ساختن توده ناآگاه باید پرداخت ویا به تعبیر دیگر: آگاهی مقدمه فرد سازی و ساختن مردم است برای مقابله با دشمن، و بعد در مرحله ای که شرائط برای مبارزه و دفاع آماده میشود به دفاع و مبارزه پرداخت.

در هر حال عده ای از مسلمانان ناچار شدند با اجازه رسول خدا(ص) به حبشه مهاجرت کنند، و بعدا هم خود پیامبر هم به مدینه مهاجرت کردند، و عده ای از مسلمانان به حضرتش پیوستند.

سال دوم هجرت بود که پیامبر برای مصادره اموال کاروان قریش که از شام به مکه میرفتند، از مدینه خارج شد(البته این مصادره در مقابل مصادره و غارتی بود که قریش نسبت به اموال مسلمین در مکه نموده بودند، گذشته از اینکه اموال کفار حربی محترم نیست) ولی به کاروان دست نیافت، و کاروان هم از قریش استمداد جست، قریش در نزدیکی چاه بدر آمده بودند. ابوسفیان که رئیس کاروان تجارتی قریش بود به قریش اطلاع داد که کاروان بسلامت از دسترس مسلمین خارج شده و شما هم به مکه برگردید. ولی ابوجهل سرسختی نشان داد و با وجود اختلافی که در بین سران قریش بود، تصمیم به جنگ گرفتند و بطرف مسلمانان حرکت کردند.

اینجا است که مسلمانان طبق فرمان واذن خداوند، مأمور به دفاع میشوند:

اُذِنَ: یعنی اذن داده شد. فاعل محذوف است، و برای عظمت حذف شده است، و ظاهرا خبر از اذن نمیدهد بلکه انشاء است، و با همین کلمه اذن به دفاع صادر میشود. و «مأذون فیه» یعنی چیزی که به آن اذن داده شده است، محذوف است و آن عبارت از: دفاع وقتال با کسانی است که به قتال با مؤمنین برخاسته اند.

و آنچه دلیل بر محذوف است جمله «یقاتلون» است که فاعل آن مشرکین است ولی محذوف است وفعل به صورت مجهول بیان شده. و در واقع چنین است:

الذین یقاتلهم المشرکین

یعنی اذن به کسانی داده شده که مشرکین با آنها مقابله میکنند.

بِأَنَّهُم ظُلِمُوا: باء در اینجا بمعنی سببیت است، یعنی بسبب اینکه به آنان ظلم شده است. و این بیان علت اذن در قتال است. یعنی برای آنان اذن داده شده، بجهت اینکه مورد ظلم واقع گردیدند. و اما این ظلم چه بوده است تفسیرش در جمله های بعد میآید.

پس معنی چنین میشود: اجازه داده شدن به مردمی که مورد تهاجم دیگران قرار گرفتند، و دیگران به جنگ آنها آمدند که از خود دفاع کنند و بجنگند، و از تهاجم و تجاوز جلوگیری نمایند.

در اینجا تعبیر به اجازه، دلیل بر اباحه و جواز نیست، بلکه اجازه و اذنی است که بعد از منع و حرمت آمده است. و بیش از این دلالت ندارد که منع برداشته شد و می سازد با وجوب و لزوم دفاع، و ظهور در اباحه بمعنای اخص ندارد، بلکه اباحه و جوازی که با لزوم و وجوب هم سازگار است یعنی منع گذشته برداشته شد. و از تعلیل «بانهم ظلموا» استفاده میشود که مظلوم حق دفاع دارد و باید از خود دفاع کند.

سپس وعده یاری و نصرت میدهد و میفرماید:

«وَ اِنَّ اللهَ عَلی نَصرِهِم لَقَدیر»

خداوند بر یاری اینها قادر است کنایه از اینکه خداوند آنان را یاری میکند. ولی با بیان اینکه خداوند قادر بر یاری و نصرت آنها است، بطور کنایه وعده نصر داده است ولی تصریح به اینکه ما آنان را یاری میکنیم ننموده است، و شاید این به دو جهت باشد:

• اینکه مطلب را بی اهمیت و سهل و آسان جلوه دهد، یعنی نصرت و یاری مسلمین کار سهل و ساده ای است برای هرکس که بر هر چیزی قادر است.
• نصر و یاری خداوند شرائطی دارد که آن شرائط را خود مردم باید فراهم سازند و یا رعایت نمایند، که در آینده از آن بحث خواهیم نمود.

سپس آیه در مقام معرفی این گروه یعنی مسلمین و کسانی که به اینها اذن دفاع داده شده بر می آید که این معرفی شامل پاره ای از ظلمها و ستمهائی است که مشرکین در گذشته بر آنان وارد ساختند، و در واقع بیان علت دفاع است. میفرماید:

اَلَّذینَ اُخرِجُوا مِن دِیارِهِم بِغَیرِ حَقَّ اِلّا اَن یَقُولُوا رَبَّنَا اَلله

یعنی اینها مردمی هستند که از شهرودیار خود، بناحق رانده شدند و جرم آنها فقط این بود که می گفتند: «ربنا الله» یعنی چون مشرکین میدیدند که مسلمانها «ربنا الله» میگویند، وضعی بوجود آوردند که آنها مجبور به هجرت و ترک شهر و وطن خود گردیدند. گروهی به حبشه و گروهی به مدینه هجرت نمودند.

البته جمعیتی که- در این آیه- مامور به دفاع می شدند تنها مهاجرین بودند، زیرا گرفتاریهای قبل از هجرت آنان را مجبور به ترک دیار و وطن نمود، و گروه انصار که در این جمع بودند چنین وضعی را نداشتند. در اینجا توصیف از باب وصف کل است باعتبار بعض: گاهی یک مجموعه را به صفتی توصیف میکنند به اعتبار عده و گروهی که در آن مجموعه آن وصف را دارا هستند، و این در قرآن نظائر زیادی دارد.

سپس آیه فلسفه دفاع میپردازد و میفرماید

«ولولا دفع الله الناس…»

اگر خداوند بعضی از مردم را توسط بعضی دیگر دفع نکند یعنی جلو تجاوز و تهاجم گروه متجاوز را بوسیله گروه دیگر نگیرد تمام مراکزی که در آنها خدا عبادت میشود از بین خواهد رفت که آن مراکز عبارتند از:

• صوامع: جمع صومعه، جایگاهی که زهاد و راهبان از نصاری درکوه و صحرا برای عبادت می ساختند.
• بیع: جمع بیعه(بکسرباء) محل عبادت یهود و نصاری یعنی کنیسه و کلیسا.
• صلوات: جمع صلاه، محل صلاه و نماز یهود که از باب نام گذاری محل بنام آنچه در آن واقع میشود به آن محل گفته شده است: صلوات
• مساجد: جمع مسجد. معبد و محل سجده مسلمین.

و دلیل اینکه معابد را یاد میکند، با اینکه دفاع نشود اساس و اصل دین محو میگردد آنست که این معابد و آنچه در آنها واقع میشود شعائر و علائمی است که وجود آنها علامت و نشانه وجود دین در جامعه است، و نبود و انهدام انها نشانه انهدام اصل و اساس دین است. و در جامعه ای که مساجد و معابد را از بین برده اند نمیشود گفت دین و آثار دین باقی و بر قرار است.

از این آیه استفاده میشود که در ادیان و شرایع سابقه حکم دفاع وجود داشته است.

در ادامه آیه می بینیم وعده نصرت میدهد به کسانی که خدا را یاری کنند، میفرماید:

«ولینصرن الله» یعنی قسم میخورم که هر آینه یاری میکند خدا کسی را که او یاری کند ودفاع از دین خدا نماید، همانا خداوند نیرومند است و هیچ نیرو و قدرتی نمیتواند او را تضعیف کند. و عزیز است یعنی غالب است.

در آیه دیگری به فلسفه دفاع اشاره شده است:

در ذیل داستان بین اسرائیل که سالها مقهور و مغلوب دشمن و توسری خور بودند، و بعد که بخود آمدند از پیامبر زمان خود درخواست کردند که از خدا بخواهد، رئیس و فرماندهی برای آنان تعیین نماید، خداوند هم در پاسخ آنان، طالوت را برای آنها انتخاب فرمود، و طالوت با جمع بنی اسرائیل و شکست دادن به جالوت، آنها را از اسارت و استثمار نجات داد.

در این آیه میفرماید:

«و لو لا دفع الله الناس بعضهم ببعض لفسدت الارض»

اگر خداوند بعضی از مردم را بوسیله بعض دیگر دفع نکند، فساد زمین را فرا میگیرد.

و جهت اینکه در این دو آیه مسئله دفع را به خدا نسبت می دهد، شاید این باشد که: خداوند در فطرت و طبیعت انسان مسئله دفاع را قرار داده است که هر فردی بطور فطری و طبیعی در مقام دفاع از خود و شئون مربوط به خودش بر می آید.

در این آیه با جمله : «لفسدت الارض» به فلسفه وجودی دفاع اشاره شده است. یعنی اگر مسئله دفاع وجود نداشت، و در فطرت انسانی قرار نمیگرفت، فساد و تباهی زمین را فرا میگرفت.

پس دفاع از حق و جلوگیری از طغیان باطل، توسط انسانهائی که دارای وجدانی بیدار و فطرتی سالم هستند، از نوامیس خلقت و آفرینش است. و اگر این انسانها نبودند و یا این خصلت در وجود آنان نبود، باطل و فساد همه جا را جولانگاه خود قرار میداد و اثری از حق و صلاح بر روی زمین باقی نمی ماند.

ادامه دارد.

تمام خیرات دنیا وآخرت ، در یک کلمه جمع شده اند وآن «تقوی» است. تقوی در قرآن در این موارد ذکر شده است:

• ستایش تقوی:

bÎ)ur (#rçŽÉ۹óÁs? (#qà)­Gs?ur ¨bÎ*sù šÏ۹ºsŒ ô`ÏB ÏQ÷“tã ͑qãBW{$#

۱۸۶ آل عمران

واگر صبر کرده وپرهیزگار شوید ، این ثبات وتقوی سبب نیرومندی و قوت اراده در کارها است.

• نگهداری از مکردشمنان :

bÎ)ur (#rçŽÉ۹óÁs? (#qà)­Gs?ur Ÿw öNà۲•ŽÛØtƒ öNèd߉ø‹x. $º«ø‹x©

۱۲۰ آل عمران

و اگر صبر کنید وتقوی پیشه کنید ، از کید ومکردشمنان در امان خواهید بود.

۳- تایید و پیروزی :

¨bÎ) ©!$# yìtB tûïÏ%©!$# (#qs)¨?$#

۱۲۸النحل

همانا خدا با پرهیزگاران است.

• نجات از آتش جهنم:
• NèO ÓÉdfuZçR tûïÏ%©!$# (#qs)¨?$#

۷۲ مریم

سپس پرهیزگاران را نجات می دهیم.

• بقاء جاودانی در بهشت :

>p¨Yy_ur $ygàÊótã ßNºuq»yJ¡¡۹$# ÞÚö‘F{$#ur ôN£‰Ïãé& tûüÉ)­GßJù=Ï۹

۱۳۳ آل عمران

و بهشتی که پهنای آن همه آسمانها و زمین را فرا گرفته، مهیا برای متقین است.

۶- نجات از سختی ها و رزق حلال:

`tBur È,­Gtƒ ©!$# @yèøgs† ¼ã&©! %[`tøƒxC çmø%ã—ötƒur ô`ÏB ß]ø‹ym Ÿw Ü=Å¡tFøts†

۲ الطلاق

و هر کس از خدا بترسد، خداوند راه خلاص از(حوادث و بلایا) را بر او می گشاید، و از جائی که گمان نبرد به او روزی عطا می فرماید.

۷- اصلاح کارها:

$pkš‰r’¯»tƒ tûïÏ%©!$# (#qãZtB#uä (#qà)®?$# ©!$# (#qä۹qè%ur Zwöqs% #Y‰ƒÏ‰y™  ôxÎ=óÁムöNä۳s9 ö/ä۳n=»yJôãr&

۷۰-۷۱ الاحزاب

ای اهل ایمان! پرهیزکار باشید، و همیشه بحق و صواب سخن بگوئید تا خدا اعمال شما را اصلاح فرماید.

۸- بخشیدن گناهان:

…öÏÿøótƒur öNä۳s9 öNä۳t/qçRèŒ

۷۱ الاحزاب

…. و گناهان شما را می آمرزد.

۹- محبت الهی:

¨bÎ) ©!$# =Ïtä† tûüÉ)­GßJø۹$#

۴ التوبه

خداوند پرهیزکاران را دوست دارد.

۱۰- عزت و کرامت:

¨bÎ) ö/ä۳tBtò۲r& y‰YÏã «!$# öNä۳۹s)ø?r&

۱۳ حجرات

بهترین و مکرم ترین شما نزد خدا، با تقواترین شما هستند.

۱۱- قبول اعمال:

$yJ¯RÎ) ã@¬۷s)tGtƒ ª!$# z`ÏB tûüÉ)­FßJø۹$#

۲۷ المائده

خدا اعمال متقیان را خواهد پذیرفت.

۱۲- بشارت هنگام مرگ:

šúïÏ%©!$# (#qãZtB#uä (#qçR%Ÿ۲ur šcqà)­Gtƒ  ÞOßgs9 3“tô±ç۶ø۹$# ’Îû Ío4qu‹ysø۹$# $u‹÷R‘‰۹$# †Îûur ÍotÅzFy$#

۶۴ یونس

آنها که ایمان آوردند و از خدا می ترسند، بشارت باد آنها را در زندگی دنیا و آخرت.

حجه الاسلام و المسلمین رسولی

قسمت چهارم

نهضت بزرگ اسلامی در آغاز با مشکلاتی بیش از انقلابهای دیگر و از جمله انقلاب اسلامی ایران مواجه گردید برخلاف گفته برخی نویسندگان مغرض بیگانه پیامبر بزرگوار اسلام(ص) از آغاز ولادت تا دوران جوانی و قبل از بعثت بگواه تاریخ پیوسته مورد احترام و عظمت مردم مکه بود تا جائی که از طرف مردم مکه به لقب «امین» مفتخر گردید، و در اختلافات به عنوان «حکمیت» داوری آن حضرت را می پذیرفتند.

تا بدینجا به گواه تاریخ روشن شد که رسولخدا تا هنگامی که به رسالت مبعوث گردید پیوسته مورد کمال و احترام و محبت مردم قرار داشت و بلکه روز بروز بر شخصیت و عظمت و احترام آن حضرت افزوده میشد، تا جائی که پس از بعثت نیز تا وقتی آن بزرگوار با مظاهر غلط زندگی و اعمال زشت و ناهنجار آنان بمبارزه برنخاسته بود هنوز به درستی و صداقت و راستگوئی او اعتراف داشتند و روزی که آن بزرگوار به منظور اظهار دعوت واعلان مأموریت خود آنان را گرد آورد و به انها فرمود:

«اَرَأَیتُکُم إِن أَخبَرتُکُم اَنَّ العَدُو مُصبِحُکُم اَو مُمُسیکُم ما کُنتُم تُصَدَّقونَنی؟»

یعنی – آیا اینطور نیست که اگر من به شما خبر دهم، دشمن چاشتگاه یا شامگاه می خواهد بر شما یورش برد آیا مرا تصدیق خواهید کرد و راستگویم میدانید؟

همگی در پاسخ آن حضرت گفتند:

چرا!

آنگاه رسولخدا فرمود:

«فَاِنّی نَذیرٌ لَکُم بَینَ یَدَی عَذابٍ شَدید»

یعنی – اینک من شما را از عذاب سخت الهی بیم میدهم.

و درست ازهمین جا مخالفتها شروع شد و سردمداران قریش و کسانی که میدیدند تبلیغات انسان ساز و تعلیمات حیات بخش و نجات دهندۀ اسلام با منافع و درآمدهای نامشروع آنان سازگار نیست به ناسزاگوئی و تهمتهای ناروا بر علیه آن حضرت دست زده و همۀ توطئه ها وتهدیدها و دشنامها و بالأخره سنگ اندازیها در سر راه اسلام از همان روز آغاز میشود و همین جا است که از زبان نزدیکترین افراد به رسول خدا – یعنی ابولهب عموی آن حضرت- میشنویم که در پاسخ او میگوید:

(تبا لک الهذا دعوتنا)

یعنی: مرگ بر تو آیا برای همین ما را دعوت کرده و فرا خواندی؟!

جالب این است که از مطالعه گوشه های تاریخ صدر اسلام علاوه بر آنچه در بالا ذکر شد و اعترافاتی که در ضمن مخالفتها و توطئه ها به راستگوئی و صداقت حضرت محمد – (ع) نموده اند انگیزۀ تهمتهائی مانند «ساحر» و غیره را نیز که به آن بزرگوار میزدند، برای خواننده و اهل مطالعه بخوبی روشن می شود که باز برای شاهد این گفتار بد نیست نمونه زیر را بخوانید:

اعتراف ولید بن مغیره به صداقت رسولخدا

مورخین نوشته اند که دشمنان رسولخدا و مشرکان که هنگام فرا رسیدن موسم حج که میدیدند قبائل اطراف و حاجیان برای برگزاری مراسم حج به مکه میآیند و قهرا پیغمبر اسلام آزادی زیادتری برای تبلیغ دین خود پیدا می کند بیشتر نگران می شدند، و از ترس سرایت گفتار آنحضرت به قبائل و شهرهای دیگر و نفوذی که در نتیجه در خارج از محیط مکه میکند فشار و اذیت خود را نسبت به آنحضرت و پیروانش بیشتر کرده و در مبارزه و مخالف جدی تر عمل میکرد.

در یکی از همین سالها که موسوم حج فرا میرسد قریش در صدد برآمدند تا بلکه از راهی به یک اقدام عمومی دست بزنند و بهمین منظور نزد ولید بن مغیره که مرد سالمند و بزرگی در میان قریش بود رفته و چارۀ کار را از او خواستند.

ولید گفت: شما میدانید که آوازۀ محمد از شهر مکه بخارج نیز رفته و در میان قبائل اطراف پیچیده اکنون بیائید و سخن خود را درباره او یکجهت کنید، و یک چیز را بطور همگانی درباره اش بگوئید و چنان نباشد که هر دسته دربارۀ او سخنی نگوید! گفتند: هرچه تو بگوئی ما همگی همان را درباره اش خواهیم گفت.

ولید گفت: شما چیزی را انتخاب کنید تا من هم با شما همسخن و هم صدا شوم.

قریش- ما میگوئیم: محمد کاهن است.

ولید- نه بخدا او کاهن نیست زیرا ما کاهنان را دیده و سخنانشان را شنیده ایم، و سخنان محمد شباهتی بگفتار آنها ندارد.

قریش- پس می گوئیم دیوانه است. ولید – نه، دیوانه هم نیست ما دیوانگان را دیده ایم و در کارها و سخنان محمد دیوانگی مشاهده نمی شود.

قریش- میگوئیم: شاعر است! ولید- نه ساحر هم نیست زیرا ما ساحران و سحر و جادوشان را هم دیده ایم، آنها ریسمانی را گره می زنند و در آن میدمند و سخنان محمد شباهتی بکار آنها ندارد.

پرسیدند: پس چه بگوئیم و کارهای او را بچه چیز نسبت ندهیم؟ ولید گفت: بخدا در گفتارش حلاوتی است و اصل و ریشه اش محکم و ثمره و میوه اش پاکیزه و نیکو است، هرچه بگوئید مردم بخوبی میدانند که سخنان بیهوده و باطلی است، و با اینهمه احوال باز هم از همه بهتر همان است که بگوئید ساحر است زیرا سخنان او همچون سحر و جادو است که بوسیله آنها میان پدر و فرزند و زن و شوهر و فامیل و عشیره را جدائی میاندازد قریش از نزد ولید بیرون آمده و سر راه کاروانیان رفته وبهرکس برخورد میکردند او را از تماس با رسولخدا(ص) بر حذر داشته واز سحر و جادوی آنحضرت بیمناکش می ساختند.

و بگفتۀ بسیاری از علمای تفسیر آیات زیر دربارۀ او و اندیشه و گفتارش نازل شد:

«ذَربی وَ مَن خَلَقَتُ وَحیداَ، وَ جَعَلتُ لَهُ مالا مَمدُوداً، وَ بَنینَ شُهُوداً، وَ مَهَّدتُ لَهُ تمهیداَ، ثُمَّ یَطمَعُ اَن اَزیدُ، کَلاّ اِنَّه کانَ لِآیاتِنا عَنیداً، سَأرهِقُهُ صَعُوداً، اِنَّهُ فَکَّرَوَ قَدَّرَ، فَقُتِلَ کَیفَ قَدَّرَ، ثُمَّ قُتِلَ کَیفَ قَدَّرَ، ثُمَّ نَظَرَ، ثُمَّ عَبَسَ وَ بَسَرَ ثُمَّ اَدبَرَ وَ استَکبَرَ، فَقالَ اِن هذا اِلاّ سِحرٌ یُؤثَرُ، اِن هذا اِلاّ قَولُ البَشَر…»[۱]

روایت جالبتر دیگری در اینباره

و در نقش دیگری است که چون سورۀ غافر بر رسولخدا(ص) نازل گردید آن حضرت برخاسته و بسوی مسجد آمد و شروع بخواندن این سوره نمود و در این میان احساس کرد که ولید بن مغیره در نزدیکی وی قرار دارد و آیاتی را که تلاوت میکند می شنود.

رسولخدا دوباره شروع بخواندن آیات این سوره کرد، ولید که آیات را شنید از جا برخاست و خود را به محفل قبیلۀ بنی مخزوم رسانده نزد آنها آمد و گفت:

«والله لقد سمعت من محمد آنفا کلاما ما هو من کلام الانس و لا من کلام الجن و ان له لحلاوه و ان علیه لطلاوه، و ان اعلاه لمثمر و ان اسفله لمعدق و انه لیعلو و ما یعلی علیه»

یعنی بخدا سوگند من از محمد سخنانی شنیدم که نه سخن انس است ونه سخن جن، و براستی که در آن حلاوتی است و زیبائی خاصی دارد، همچون درختی است که شاخه هایش میوه دار و ریشه اش محکم و استوار است، بر هر چه برتری دارد و چیزی بر آن برتری نتواند….

این سخنان را گفته و از نزد آنان برخاست و بخانه رفت، قریشیان که چنان دیدند گفتند: «صبا والله الولید و الله لیصبأن قریش کلهم»

بخدا سوگند ولید از دین بیرون رفته و سوگند بخدا که (بدین ترتیب) همه قریشیان از دین بیرون خواهند رفت! و مردم در آنزمان ولید را «ریحانۀ قریش»[۲] می نامیدند.

ابوجهل که چنان دید بدانها گفت:

هم اکنون من میروم و او را براه میاورم، و بدنبال این گفتار برخاسته و نبرد ولید آمد و با چهره ای غمگین در کنار ولید نشست.

ولید از او پرسید:

• برادر زاده چرا غمگینی؟

ابوجهل گفت:

با اینکه تو مردی کهنسال(و با تجربه) هستی ولی قریشیان بر تو خرده و ایراد گرفته و چنین پنداشته اند که تو شیفتۀ سخنان محمد گشته ای؟

ولید که این سخنان را شنید برخاسته و بهمراه ابوجهل به محفل بنی مخزوم آمد و نزد آنان جلوس کرده، گفت:

• شما خیال کرده اید محمد دیوانه است؟!
• آیا تا کنون دیده اید محمد کارهای دیوانگی انجام دهد؟

گفتند: نه بخدا!

ولید گفت: شما خیال میکنید محمد کاهن است، آیا تا کنون از کهانت چیزی در او دیده و سراغ دارید؟

پاسخ دادند: نه بخدا!

گفت: شما فکر کرده اید او شاعر است، آیا دیده اید تا کنون زمان به شعر گشوده و شعری گفته باشد؟

گفتند: نه بخدا.

ولید گفت: شما خیال کرده اید او دروغگو است، آیا تا بحال دیده اید او دروغ گفته باشد و دروغی از او سراغ دارید؟

در پاسخ او گفتند: نه بخدا! این با قریشیان بسخن آمده و گفتند: پس چیست؟

ولید ساعتی در فکر فرو رفت آنگاه با چهره ای عبوس و گرفته به آنها نگاه کرد و گفت:

• «ما هو الا ساحر»

چیزی جز سحر و جادوگر نیست! آیا توجه نکرده اید چگونه میان خانواده ها و فرزندان و بستگان آنان جدائی میافکند پس او ساحر و جادوگر است و آنچه میگوید سحر و جادوئی است که کارگر میافتد.[۳] پیشنهاد و سازش و بدنبال آن توطئه ها و تهمتها شروع میشود:

شیوۀ استعمارگران و دشمنان آزادی و استقلال ملتها همیشه بر این بوده که برای سرکوبی آنها از وسائل: زر و زور و تزویر استفاده کنند و این شیوه بقدری معمول بوده که بصورت ضرب المثل درآمده و اکنون نیز دنیای ستمگران و استعمارگران با همین شیوه اداره میشود، والبته وسیلۀ دیگری هم برای بدام انداختن رهبران نهضتهای مادی و ساکت کردن آنها وجود داشته که در بسیاری موارد کارگر هم افتاده و از آن استفاده از جنس مخالف یعنی «زن» بوده و نمونه های زیادی هم در تاریخ دارد و چنان بوده که کاهی اصل قیام افراد و جنگهای خونین هم بخاطر رسیدن به این هدف حیوانی و اطفاء غریزه جنسی انجام شده چنانچه در باره یکی از سرداران رومی و فاتحان معروف آن مملکت بنام «کالیس ماریوس» می نویسند که وی در تاریخ بعظمت و وطن دوستی و خیرخواهی مردم و ملت روم یاد میشد تا نوشته ئی بدست آمد که خودش شرح حالش را نوشته و نامش را به قول خودش ننگین ساخته است بامید آنکه خداوند در عذابش تخفیف دهد. در این نوشته که سالها بعد از وفاتش بدست آمده میگوید آنچه من بنام مردم ستمدیده و بعنوان خیرخواهی بردگان و طرفداری از میهن و ملت انجام دادم و خونهای بسیاری که ریختم و لشگر کشیها که کردم و در تواریخ بعظمت و اهمیت ثبت است تمام آن جنایات من فقط بر اثر یکهوس نفسانی و مولود یک اندیشه و پندار شیطانی بود نه بخاطر ملت و نه وطن و نه ستمدیدگان و محرومان. من در کودکی در همان دهی که بودم، عاشق دختری شدم و او را بعد از مدتی بجواهر فروشی دادند که ویرا به رم برد. من به رم رفتم و پس از چندی نهضت بردگان بوجود آمد که در آن شرکت کردم و رهبر بردگان شدم و همینکه قدرت را بدست گرفتم ببهانۀ بچگانه ای دستور دادم تمام جواهر فروشها را از دم تیغ گذرانیدند، بدبختانه معلوم شد که شوهر معشوقه ام در میان آنها نبوده است دنبال این کار جنایتها- کشتارهای بیرحمانه و سپس قشونکشیها بکشورهای دیگر همه و همه بخاطر رسیدن بوصال آن زن شوهر دار بود.

سالها گذشت تا یکشب که در اردو بودم غوغائی برخاست پس از تحقیق دانسته شد که دو سرباز پست فاحشه ئی را بسربازخانه آورده اند فرمان دادم دو جوان را فوری کشتند نوبت بکشتن زن بد- کاره رسید وقتی او را بحضور من آوردند معلوم شد همان معشوقه من است که فکر و ذکر و کار و زندگی مرا سالها مصروف عشق خود ساخته است در حالیکه او مدتها در آغوش اراذل و افراد پست و سربازهای بی شخصیت و بدبخت است وقوه تخیل من ویرا حوری بهشتی در نظرم جلوه میداده است.[۴]

و در مورد پیامبران الهی و رهبران مذهبی نیز، استعمارگران و سرکوب گران نهضتها این شیوه ها را بکار می بردند اگرچه مؤثر واقع نمی شد و برای اطلاع بیشتر قسمت زیرا در تاریخ زندگانی پیغمبر اسلام میخوانیم که:

روزی عتبه و شیبه و ابوسفیان و نضر بن حارث و ابوالبختری بن هشام و اسودبن مطلب و ولید بن مغیره و ابوجهل و عاص بن وائل و گروه دیگری در پشت خانۀ کعبه گرد هم جمع شده گفتند:

خوب است کسی را بنزد محمد بفرستید و او را بدینجا احضار کنید تا با او گفتگو کنیم، و بدین منظور کسی را فرستاده و پیغام دادند:

بزرگان قبیلۀ تو در اینجا اجتماع کرده تا با تو سخن بگویند پس نزد ایشان بیا و گفتارشان را بشنو، رسولخدا(ص)که این پیغام را شنید گمان کرد آنها دست از مخالفت خود برداشته و فکر تازه ای بنظرشان رسیده و از اینرو با شتاب خود را به انجمن مزبور رسانده و در کنارشان نشست، آنها رو بدان حضرت کرده گفتند:

ای محمد ما تو را بدینجا احضار کردیم تا راه عذر را بر تو ببندیم، چون بخدا سوگند ما کسی را سراغ ندرایم که رفتارش با قوم خود مانند رفتار تو نسبت بما باشد: پدران ما را دشنام میدهی! از دین و آئین ما عیبجوئی میکنی! بزرگان و خرمندان مار ا به سفاهت و نادانی نسبت میدهی! میان مردم اختلاف و جدائی افکنده ای! و خلاصه آنچه کار ناشایست بوده انجام داده ای! آیا منظورت از اینکارها چیست؟ اگر اینکارها را بمنظور پیدا کردن مال و ثروت انجام میدهی ما حاضریم آنقدر مال و ثروت در اختیار تو بگذاریم که ثروتمندترین ما گردی، و اگر بدنبال شخصیت و ریاستی هستی، ما بی آنکه این سخنان را بگوئی حاضریم تو را بریاست خود انتخاب کنیم،و اگر طالب سلطنت و مقامی هستی ما تو را سلطان خویش گردانیم، و اگر جن زده و مصروع شده ای ما اقدام بمداوای تو کنیم تا بهبودی یابی؟

رسولخدا(ص) که سخنان آنها را شنید در پاسخشان فرمود:

اینها نیست که شما خیال کرده اید نه آمده ام که مال و ثروتی جمع کنم، و نه میخواهم شخصیت و مقامی در شما کسب کنم، و نه هوای سلطنت در سر دارم، بلکه خدای تعالی مرا به رسالت بسوی شما فرستاده و کتابی بر من نازل کرده و بمن دستور داده تا شما را از عذاب او بیم دهم و بفرمانبرداری و پاداش نیک او بشارت دهم، و رسالت خویش را بشما ابلاغ کردم، پس اگر پذیرفتید بهرۀ دنیا و آخرت نصیب شما خواهد شد، و اگر نپذیرفتید من در برابر شما صبر می کنم تا خدا میان من و شما حکم کند….

ادامه دارد.

[۱] – مجمع البیان، ج ۷، ص ۲۰۶

[۲] – ریحانه به معنای گل خوشبو است.

[۳] – مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۳۸۷

[۴] – تفسیر نوین، ص ۳۳۸٫

شیر و شیرخوارگی

حجه الاسلام سید محمد هاشمی اصفهانی دکتر حسن عارفی

در نوشته قبل، که اولین مقاله از سلسله مقالات علوم تجربی در اسلام بود، یادآور شدیم که بحث را از پر اهمیت ترین مسائل انسان پس از تولد که همان دوران شیرخواری است، شروع نمائیم. آنچه در این شماره میخوانیم، بررسی نقطه نظرهای کلی اسلام در مسأله است. برای این منظور لازم است چند مطلب اساسی را مقدمتا بیان کنیم:

• منابع اسلامی(روائی یا تاریخی) که در ابعاد مختلف این بحث وارد گردیده، سعی شده که از نظر سند مورد اعتماد باشد، و از تکیه کردن به روایات ضعیف خودداری شده، مگر اینکه مضمون حدیث در حدی از اتقان و محکمی باشد که ثابت شود غیر معصوم قدرت انشاء چنین مطلبی را ندارد.[۱]
• برداشت هائی که از قرآن و حدیث میشود، باید برخلاف ظاهر نباشد، اگر چه ممکن است با رعایت معنی بصورت آزاد ترجمه شود.
• مسائلی که به عنوان نظریه در علوم تجربی انسانی مطرح میشود، از نظر دانشمندان این فن تا حدی ثابت و قابل اعتماد است.
• سعی میشود، نظریاتی که عرضه میشود هیچگونه تنافی و تضادی با نظر اسلام نداشته باشد.
• نظر به اینکه دانشمندان علوم تجربی انسانی، در تحقیقات خود، بیشتر به مسائل مادی موضوعی می اندیشیده اند، لذا ممکن است از بعد معنوی آن غفلت شده باشد، سعی شده که از مسائل از هر دو بعد مورد مطاله قرار گیرد.

آیه ای که آغازگر بحث است، از آیات فوق العاده دقیق و لطیف قرآن است که با یک ظرافت خاصی که شاید کمتر دانشمند متخصصی بتواند به این ظرائف دست یابد- مسأله را طرح نموده، و پس از بحث و تفسیر، ویژگیهای آن روشن خواهد شد.

«* ßNºt$Î!ºuqø۹$#ur z`÷èÅÊöãƒ £`èdy‰»s9÷rr& Èû÷,s!öqym Èû÷ün=ÏB%x. ( ô`yJÏ۹ yŠ#u‘r& br& ¨LÉêムsptã$|ʧ۹$# ۴ ’n?tãur ϊqä۹öqpRùQ$# ¼ã&s! £`ßgè%ø—Í‘ £`åkèEuqó¡Ï.ur Å$rã÷èpRùQ$$Î/ ۴ Ÿw ß#¯=s3è? ë§øÿtR žwÎ) $ygyèó™ãr 4 Ÿw §‘!$ŸÒè? ۸ot$Î!ºur $ydÏ$s!uqÎ/ Ÿwur ׊qä۹öqtB ¼çm©۹ ¾ÍnÏ$s!uqÎ/ ۴ ’n?tãur Ï^͑#uqø۹$# ã@÷VÏB y7Ï۹ºsŒ ۳ ÷bÎ*sù #yŠ#u‘r& »w$|ÁÏù `tã <Ú#ts? $uKåk÷]ÏiB 9‘ãr$t±s?ur Ÿxsù yy$oYã_ $yJÍköŽn=tã ۳ ÷bÎ)ur öN›?Šu‘r& br& (#þqãèÅÊ÷ŽtIó¡n@ ö/ä.y‰»s9÷rr& Ÿxsù yy$uZã_ ö/ä۳ø‹n=tæ #sŒÎ) NçFôJ¯=y™ !$¨B Läêø‹s?#uä Å$rá÷èpRùQ$$Î/ ۳ (#qà)¨?$#ur ©!$# (#þqßJn=ôã$#ur ¨br& ©!$# $oÿÏ۳ tbqè=uK÷ès? ׎ÅÁt/ »(سوره بقره، آیه ۲۳۳)

قبل از آغاز بحث در مورد آیه، چند تذکر لازم، که بمنزله راهگشا و اعلان خطری می باشد، باید عرض کنم، زیرا یکی از راههای نفوذ در اندیشه های اسلامی که امروز در جوامع اسلامی رخنه کرده است، برداشتهای مادی و ناروا از آیات قرآن و روایات اسلامی ما است این شیوه مغرضانه یا احیانا جاهلانه افراد کمی از جامعه متوجه آن شده اند یا میشوند، برای اینکه قرآن از تفسیر به رأیها و برداشتهای ذوقی افراد، در امان باشد، هر چه زودتر باید افشاء گردد، که بنظر ما یکی از سردمداران این افشاگری مهم، استاد شهید مطهری بود.

بر این اساس، پیش از ورود در بحث های قرآنی شیوه های هدایت کننده به محتوای اصیل قرآن، لازم است یادآور شویم:

• کلمات و واژه هائی که در قرآن بکار رفته، باید ریشه یابی شود، و با مراجعه به کتابهای لغتی که اصالت معنی را حفظ کره اند معنای صحیح کلمه بدست آوریم.
• فکر کردن در شیوه ترکیب و جمله بندی آیه، نقش حساسی در صحیح تفسیر کردن آیه دارد.
• اندیشیدن در موقعیت مکانی آیه، که چه ارتباطی با آیات قبل و بعد دارد. این بدانمعنی نیست که هر آیه ای با آیات قبل و بعد ارتباط کامل دارد، بلکه ممکن است گاهی ارتباطی هم نداشته باشد.
• توجه کامل داشتن به ظاهر آیه، که مبادا در تفسیر اظهار نظرهائی انجام گیرد که با ظاهر آیه سازگار نباشد.به تعبیر دیگر: با یک اندیشه و سلیقه خاصی قرآن را مطالعه کند، بقصد اینکه بر وفق سلیقه و اندیشه اش آن را تفسیر نماید، که این از موارد روشن تفسیر برأی است، و از آن شدیدا منع شده. زیرا در چنین صورتی، قرآن معنای صحیح خود را از دست می دهد.
• هنگام تفسیر باید توجه داشت که آیا در تبیین و تفسیر آیه مورد نظر، در خود قرآن آیه داریم یا نه؟[۲]
• توجه نمودن به روایاتی که مفسر قرآن اند، زیرا به تعبیر قرآن، یکی از بهترین راه ها برای فهم قرآن، سؤال از اهل ذکر و دانش و راسخون در علم را گرفتن است، و مسلم مصداق اکمل این دو دسته، ائمه معصومین علیهم الاسلام هستند.

اگر چه یادآوری این چند نکته، ما را از اصل بحث تا حدودی دور کرد، ولی با ضرورتی که در تفسیر درست قرآن دارد، طرحش لازم بود.

ترجمه آیه:

مادرانی که می خواهند شیردادن فرزندان خود را تمام کنند، لازم است دو سال تمام آنها را شیر دهند، و در این مدت بر پدران است که خوراک و پوشاک مادران شیرده را به اندازه متعارف فراهم نمایند، و بیشتر از توان بر آنها تکلفی نشود، و هیچ یک از پدر و مادر نباید بواسطه فرزند خود ضرری ببینند(و اگر پدر مرد) بر وارث است که بهمین منوال خوراک و پوشاک زن شیرده را فراهم آورد. اگر پدر و مادر خواستند قبل از دو سال او را از شیر جدا کنند، با رضایت و مشورت همدیگر مانعی ندارد. و هرگاه خواستند برای شیر دادن دایه بگیرند، در صورتی که خوراک و پوشاک  آن را- در حد متعارف- بدهد مانعی نیست. (در این مسأله فوق العاده مهم و سرنوشت ساز) تقوی را پیشه کنید و از خداوند پروا داشته باشید، و بدانید که هر آنچه انجام دهید خدا بینا است.

ترجمه لغات:

الوالدات: مادران بدون واسطه را گویند که شامل مادر و جده و هرچه بالاتر نیز میشود مثل والد و آب، که آب شمولش بیشتر است.

یرضعن: شیردادن از پستان

حول: سال

تشاور: تبادل نظر برای دریافت رای درست

فصال: از شیر گرفتن

تسترضعوا: دایه گرفتن برای شیر دادن.

تفسیر:

مادران با اختیار و اراده خود می توانند فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند. یکی از اموری که از آیه استفاده میشود، مساله شیردادن و حضانت فرزند است که آن را به عنوان حقی برای مادر ثابت کرده. ودر فقه گفته شده: این حقی برای مادر است، و در فقه گفته شده: این حقی برای مادر است، و تا آنجا که بخواهد از این حق استفاده کند، دیگری نمی تواند مانع شود و او را شیر دهد. از جمله «والوالدات یرضعن» که بصورت جمله خبری است، ولی در مقام اظهار یک تکلیف برای مادر است، فهمیده می شود که جلوگیری از این عمل جایز نیست و ظلمی به مادراست، و شادی جمله «لاتضار والده بولدها» که ظلم به مادر را از ناحیه فرزند یادآوری می کند، یکی از مصادیق ظلم، جلو گیری از این حق باشد.

مطلب جالب توجه دیگری که از این آیه بدست می آید اینست: این حق که مادر در انجام آن اولویت دارد تا وقتی است که به اختیار مادر باشد، به تعبیر دیگر: در ایفاء این حق، هیچگوه تحمیل یا اجبار و اکراهی نسبت به مادر درست نیست، فقط با اختیار خودش باید انجام گیرد، آیا مطرح ساختن اراده مادر به چه منظور است؟ و آیا آنچه در فقه ما مطرح شده، که اگر مادر بخواهد در مقابل شیری که بفرزند می دهد اجرت بگیرد، می تواند، برای چیست؟ مادری که به حکم فطرت و طبیعت مادری خود، بدون هیچ مؤنه وناراحتی فرزند خود را شیر می دهد، وقتی برای اینکه کسی غیر از خودش به فرزندش شیر ندهد گاهی در موقع جدائی از شوهر به دادگاه مراجعه می کند و با حکم دادگاه فرزندخود را باز پس میگیرد، شاید نکته اصلی چراها این باشد که به عقیده خیلی از دانشمندان، پستان مادر علاوه بر اینکه بهترین وسیله برای تغذیه فرزند است، منتقل کننده خیلی از حالات و روحیات نیز می باشد. بر این اساس اگر در مواقع شیردادن فرزند، مادر ناراحت باشد و از روی اکراه شیر بدهد، چه بسا در روحیه فرزند آثار سوئی داشته باشد. البته در مقالات آینده بطور مبسوط در این مورد بحث خواهیم کرد.

استعمال کلمه «الوالدات» اشاره به علت شیردادن مادر دارد، چون او زاینده فرزند است، و او است که به حکم عواطف مادری و عشقی زاید الوصف به فرزندش، خودش او را شیر می دهد. ولی با اینکه مادر است و عاطفه دارد، هیچگونه اکراه و اجباری بر مادر روا نیست، اینجا است که قرآن کریم اراده و اختیار مادر را طرح کرده است و می گوید:

شیردادن حقی است برای مادر اگر بخواهد تا مبادا از این رهگذر اجحافی به مادرش و اثر سوئی در روحیه اش ایجاد نماید.

[۱] – مشابه این مطلب را از حضرت امام خمینی نقل کرده اند که زیارت جامعه کبیره اگر احیانا از حیث سند خدشه ای داشته باشد ولی از جهت متن بقدری عالی است که غیر معصوم قدرت انشاء آن را ندارد.

[۲] –  البته این از شیوه های بدیعی است که مرحوم علامه طباطبائی در «المیزان» از آن استفاده کرده و در مقدمه تفسیر می گوید: «کیف یکون القرآن تبیانا لکل شیء و لایکون تبیانا لنفسه» چظور ممکن است قرآن و روشنگر هر چیزی باشد و لی خودش را تبیین و تفسیر نکند.

بسم الله الرحمن الرحیم

ادع الی سبیل ربک…..

امروز ضرورت تبلیغات اسلامی در مقابل موج گسترده تبلیغات زهر آگین دشمنان اسلام و بشریت از یکسو و از سوی دیگر بمنظور رهایی صدها میلیون هوادار انقلاب اسلامی وتشنه حقیقت در سر تا سر جهان، بر هیچ کس پوشیده نیست. و در این مورد مسائل زیادی هست که ما فقط در اینجا به چند نکته اشاره میکنیم بدیهی است که هدف اساسی انبیاء الهی هدایت و سعادت انسانهاست و بهترین وسیله برای رسیدن به این آرمان بزرگ دعوت و تبلیغ است و بر همین اساس، دعوت و تبلیغ یکی از وظائف مهم اسلامی بشمار می رود. ضمنا با این بیان تفاوت اساسی و حتی تضاد مفهوم تبلیغات در اسلام، با مفهوم و محتوای تبلیغات در سیستم های سلطه گر و رژیمهای مستکبر آشکار میشود.

تبلیغات بطور عمده بدو بخش عقیدتی و سیاسی تقسیم میشود و هر یک از این دو بنوبه خود با دو شیوه عملی و غیره عملی انجام میگیرد. در مورد تبلیغ عملی حدیث شریف می فرماید«کومو ادعاه للناس بغیر السنتکم» چرا که اگر در عمل و عملکرد جامعه اسلامی صداقت و خلوص دیده شد، بهترین کار برد را در جذب دیگران بسوی مکتب و آیین اسلام خواهد داشت و بر عکس کوچکترین خطا و انحراف و هر گونه کمبود کار بویژه از کارمندان و کارگزاران جمهوری اسلامی (که با کمال تأسف هنوز در بعضی ادارات و مؤسسات شاهد آن هستیم) چه بسا ضربه بر حیثیت اسلام و انقلاب و پاگذاردن بر خون پاک همه شهیدان است و بالاخره بفرموده امام امروز اسلام در گرو اعمال ما است، در مورد مذکور ضرورت یک انقلاب و بازسازی در همه ادارات و سازمانهای دولتی بویژه در دستگاههایی که ارتباط مباشر و مستقیم با دیگر مردم دنیا دارند، همانند سفارتخانه ها و مأمورین فرودگاهها و گمرکات و …. مشهود است.

در کنار تبلیغ و دعوت عملی به همه اهمیتی که دارا هست تبلیغات متعارف نیز تأکید فراوان قرار گرفته است، و قرآن مجید گذشته از آنکه تبلیغ و دعوت بسوی حق نموده است، بشیوه های آن نیز اشاره نموده ، میفرماید:«ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن»- مردم را – براه پروردگارت به حکمت و موعظه نیک دعوت نما و با آنها بوجه احسن جدال کن، که هر کدام از این نکات و نکات دیگری که در آیات و روایات بیان شده است نیاز به بحث جداگانه دارد.

در رابطه با تبلیغات توجه به نکات ذیل ضروری و فوری است:

• استخراج و تدوین عقائد و معارف دست نخورده اسلامی .
• تربیت مبلغ متناسب با نیازهای جهانی انقلاب اسلامی و این دو از وظایف خطیر حوزه های علمیه است و جز با اتحاد نظم و برنامه و توسعه کمی و کیفی حوزه های علمیه امکان پذیر نیست.
• تقویت و توسعه شبکه های تلویزیونی و رادیوئی و تلاش بی حد در مورد بالا بردن محتوای این دو با استفاده از قالبهای هنری متنوع نظیر فیلم ، تئاتر ، نمایشنامه و… و همراه با انجام اینها بر مسئولین مربوطه است که حداقل تلویزیون ساده و رادیوی یک موج را در همان حدی که برای نان و گوشت و شکر اهمیت قائل هستند بهر وسیله ممکن تهیه نمایند و به حد کفایت و اقل قیمت در اختیار فرد فرد جامعه قرار دهند.
• برنامه ریزی صحیح و دقیق در جهت فعال شدن وزارت خارجه ، وزارت ارشاد اسلامی و …. وتمرکز و هماهنگی کامل بین فعالیت آنان.
• در مطبوعات ، اعم از روزنامه ، مجله، کتاب و فیلم بنوبه خود به برنامه ریزی و توسعه بیشتر در سطح جهانی احساس نیاز میشود، چرا که ضعف و ناهماهنگی و تشتت محسوسی در این مورد به چشم میخورد که امید است با عنایت شدیدی که روی این مسئله در پرتو برنامه ریزی ایجاد شده به وضع مطلوبی برسیم گرچه مسئولین ما باید توجه داشته باشند که روزنامه یا مجله ای که در سطح خارجی منتشر میشود نباید صد در صد جنبه دولتی داشته باشد بلکه مهم نظارت بر جامعیت و تمرکز و انطباق آن با مصالح و حقایق انقلاب اسلامی می باشد.

در خاتمه متذکر میشویم که دفتر تبلیغات اسلامی بر اساس رسالتی که بر عهده دارد، در اولین گام از حرکت خود در این رابطه به نشر مجله پاسدار اسلام که عمدتا بر ارائه عقائد و معارف اسلامی تکیه دارد، اقدام نموده است که بحمدالله مورد استقبال و استفاده بی نظیر امت مسلمان قرار گرفته و در سومین شماره خود با آنکه بهیچوجه توزیع رایگان ندارد به تیراژی حدود یکصدهزار رسیده است ولی همانگونه که اشاره شد این کار در اول راه خود قرار دارد و امید است که با همیاری امت اسلام و کمک همواره دانشمندان عظام و با انتقاد ها و پیشنهاد های سازنده خوانندگان عزیز در راه کمال سریعتر گام بردارد و بدون استفاده از تکرار مکررات گوشه ای از نیاز های عقیدتی جامعه امروز را پاسخگو باشد. والسلام.                                   رحیمیان ۱۹/ ۱۲/ ۶۰

قسمت پانزدهم

حجه الاسلام والمسلمین کریمی عضو جامعه مدرسین و حوزه استفتاء امام.

افعال اختیاری که از فاعل مختار سر می زند، یک نمای محسوس و مشاهد دارد که یا با چشم دیده میشود و یا با گوش شنیده می شود. ولی آنچه در افعال اختیاری اهمیتی دارد اساس و ریشه آن فعل است که بر پایه آن، فعل صادر میشود، یعنی: انگیزه و نیت شخص که در تحقق آن انگیزه و نیت شخص که در تحقق آن انگیزه چنین عملی از او سر میزند. در روایات نیز به این نیت تکیۀ زیادی شده است، در یک جا از لسان معصوم نقل شده است که:

«نِیّهُ الّمُؤمِنِ خَیرٌ مِن عَمَلِهِ»

روی این حساب اگر من بخواهم دربارۀ روش اجتماعی و برخوردهای استاد بزرگوارم حضرت امام روحی له الفداء صحبت میکنم، فقط آن عمل خارجی مشاهد از ایشان را میتوانم بیان کنم. اگر ما، در اعمال ایشان که کاشف از یک انگیزه خاصی است تأمل کنیم و ازآن راه به نیت والای ایشان در برخوردها و گفتارهای پی ببریم آن وقت متوجه میشویم که ایشان دارای چنان روح با عظمت و مقام والائی است که با مشاهدۀ این روش، روش انبیاء و معصومین را بیاد می آورد.

در تاریخ نقل شده است که حضرت امیرالمؤمنین(ع) دارای دو صفت متقابل و بحسب ظاهر متضاد بود: با دشمن نهایت بی رحمی و شدت و در مقابل یک آدم ضعیف و ناتوان در نهایت عطوفت و مهربانی. و ما همین دو صفت متضاد را در وجود حضرت امام می بینیم. نسبت به نارسائیهای اجتماعی و نقصیرات مسئولین سخت ناراحت میشد و برخوردی بسیار قاطع و شدید نشان میداد، بدون اینکه کوچکترین هراسی داشته باشد. و او مصداق واقعی «لاتَأخُذُهُ فی اللهِ لَومَهُ لائِمٍ» بود، همین بزرگوار با این شدت وصلابت، اگر به یک بی نوائی برخورد میکرد یک حالت عطوفت و رحمت و مهربانی خاصی در او پیدا میشد. برنامۀ امام این بود که شبی نیم ساعت در بیرونی تشریف می آوردند و مسائل مطرح میشد و ایشان مطالبی بیان می فرمودند سپس به زیارت حرم جدش امیر المؤمنین(ع) مشرف میشدند. یک شب فقیری برای عرض حاجت به بیرونی آمد. بعضی از آقایان که مسئول ادارۀ بیرونی بودند با او برخورد خوبی نکردند. حضرت امام که از دور با دقت مواظب بود، هنگامی که برای زیارت از مجلس بلند شد، به درب بیرونی که رسید، به مسئول بیرونی که الان لازم نیست نامش را ببرم سخت اعتراض کرده و گفت: این چه طرز برخورد است؟! جواب داد: او دیروز آمده است و روز قبل نیز آمده است، امام فرمود: بگذار بیاید. محتاج است، نیازمند است و حاجتش او را واداشت که اینجا بیاید،  و صاحِبُ الحاجَهِ اعمی، لایَری اِلاّ حاجَتهُ، یا باید حاجتش را برآورده کنیم و یا با یک بیانی او را راضی نمائیم. نرنجانید مردم را»

بطوری امام عصبانی بودند که آثار خشم و ناراحتی در ایشان ظاهر بود که چرا باید با یک صاحب حاجت اینطور برخورد شود.

در همین رابطه بارها، هم به بنده و هم به دیگر مسئولین، بعنوان تذکر و رهنمود فرمودند که: «هر کس می آید لابد نیازی دارد، و شاید راه بازشدن گره و مشکلش در اینجا پیدا شود، ما شاید آن مقدار امکانات نداشته باشیم که تمام نیاز افراد را برآورده کنیم. لکن موظفیم که در طرز برخورد بگونه ای برخورد کنیم که لااقل ناراحتی او برطرف شود.»

در اینجا انسان بیاد گفتار امیرالمؤمنین(ع) می افتد که میفرمود: شما نمی توانید با مال مردم را راضی کنید«فَسِعُوهُم بِأخلاقِکُم» یعنی با اخلاقتان آنها را راضی کنید.

یک داستان دیگری که در رابطه با برخورد ایشان با افراد است. بیادم آمد و شاید این داستان را تا کنون بازگو نکرده ام. یک طرف این داستان خود من بودم. شخصی بود میخواست از ما برنجد و یک آدم ضعیفی بود که خیال کرده بود ما مزاحم او هستیم در صورتی که هیچ قصد مزاحمت در کار نبود. او قبلا رفته بود خدمت امام و مطلبی راجع به من گفته بود. شب حضرت امام بنده را خواست و با ملاطفت خاص به خودشان فرمود: که او آدم ضعیفی است. چنین خیالی در ذهنش پیدا شده و از این خیال ناراحت است. برای اینکه این رنجش از دل او بیرون برود شما برو پیش او…. برو این مطلب را که در ذهنش قرار گرفته از ذهنش بیرن بیاور». و بدنبال او یک بیان مفصلی داشت که انصافا رهنمود بسیار ارزنده ای برای من بود و از خدا خواهانم مرا توفیق عنایت کند که رهنمودهای ایشان را دستورالعمل قرار بدهم.

مطلب دیگری که لازم است توضیح بدهم، اینکه این روش برخورد امام با افراد در طول پانزده سالی که در نجف بودند هیچوقت تغییر نکرد. یک چنین روش حساب شده ای که با ظالمین بدانگونه و با نیازمندان و مستمندان و مظلومان بدینگونه، در طول این مدت، برای ما قطع حاصل شده بود که منشأ اتخاذ چنین روشی، یک انگیزۀ خدائی دارد. اینجا است که ما به یاد گفتار امیرالمؤمنین (ع) می افتیم که فرمودند:

«در هیچ کاری وارد نشدم، مگر اینکه خدا را قبل از آن کار و با آن کار و بعد از آن کار دیدم» چنین روشی از حضرت امام بسیار ارزش دارد، چرا که در بحرانی ترین مواقع، به حساب خدا، قدرت کنترل اعصاب خود را بتمام معنی داشت، و یک چنین چیزی گفتنش آسان است ولی در مقام عمل بسیار مشکل است. این امیرالمؤمنین(ع) را میخواهد که هنگامیکه عمروبن عبدود را به زمینی زد تا سر را از بدنش جدا کند، آن ناجوانمرد آب دهان انداخت. حضرت بلند شد و مقداری صبر کرد سپس برگشت و کار او را تمام کرد از حضرت پرسیدند چرا چنین کردی؟ فرمود: صبر کردم تا حالت ناراحتی و انتقام شخصی که در من ایجاد شده بود فرو نشیند و کارم خالصا لوجه الله باشد. من اگر بخواهم در این باره صحبت کنم، روزها و ماه ها وقت لازم است، چرا که عظمت روح امام بقدری گسترده و وسیع است که با یک قصه و دو قصه و ده قصه تمام نمیشود.

عزیزترین فرد، و نزدیکترین فرد به امام، فرزندان ایشان مرحوم آیت الله حاج آقا مصطفی بود. ایشان در ضمن اینکه فرزند امام بود یار مبارزات و مونس در غربت و همفکر در حرکت انقلابی و گاهی طرف بحث در مسائل علمی و خلاصه یک تکیه گاه بسیار بزرگی برای امام نیز بود، حضرت امام روی ایشان خیلی حساب میکرد، و این نه بخاطر علاقۀ پدر و فرزندی بود بلکه به حساب آینده اسلام و مسلمین بود.

یک چنین فرزندی در وقتی که بیش از همیشه نیاز به وجودش بود، از امام گرفته می شود ولی یک ذره تغییر در برنامه ها و مسائلی که امام عهده دار بودند پیدا نمیشود. یک چنین فاجعۀ هولناک واسف انگیزی رخ میدهد ولی نه فقط برنامه های درسی و علمی و اجتماعی و سیاسی امام بهم نمیخورد، بلکه صلابت و قاطعیت امام افزونتر میشود. من فراموش نمیکنم که در آن ایام وقتی به چهرۀ ایشان نگاه می کردم، آنچه در تاریخ راجع به حضرت اباعبدالله (ع) گفته می شود، در وجود ایشان مجسم می دیدم. همانطور که دربارۀ این امام معصوم(ع) می گویند که روز خونین عاشورا هرچه بلا و مصیبت زیادتر و سخت تر میشد چهره برافروخته تر میشد، ما شاهد بودیم که امام خمینی همچنان جدش در برابر ناملایمات روزگار چنان استقامتی از خود نشان میداد که من در تمام مدت عمرم که بیش از ۲۵ نفر از مراجع بزرگ شیعه را چه در ایران و چه در نجف دیده ام، یک چنین روحیه ای انحصارا در ایشان دیدم. این روحیه بود که من و دیگر برادرانم را جذب می کرد و افتخار خدمت کردن به ایشان را داشتیم.

حجه الاسلام احمد یزدی

قسمت سوم

انسان متعادل و مستقیم نباید تک بعدی بیندیشد:

البته در این مسیر گاهی کج اندیشی ها هم صورت می گیرد که چه بسا انسان را تک بعدی میکند و انسان تک بعدی مینگرد، همانند افرادی که مثلا با مسائل عقلی بیشتر تماس گرفته اند، مسائل غیر عقلی را مورد توجه قرار نمی دهند، یا فرضا با دید مخصوصی بسایر مسایل- مثل فقه و تفسیر- مینگرند، و بالعکس.

ولی افرادی که دارای شرح صدر هستند هر علمی و فنی را بجای خود می‌بینند و درآن غور می کنند.

مگر نه این است که ائمه اطهارسلام الله علیهم اجمعین اینهمه معارف را بیان فرموده اند.

سخنان و کلمات حضرت امیر (ع) مملو از عرفان و فقه و غیره است، آیا دعای عرفه حضرت امام حسین (ع) یا صحیفه سجادیه مجموعه ای از معارف نیست؟ و یا از چه سنخ مسائلی سخن می گویند؟ با آنکه زمان حضرت امام حسین و امام حسن و حضرت سجاد علیهم السلام جوی حاکم بود از نظر اختناق حکومت جائر که روایات و اخبار کم از آنان نقل شده و لذا بصورت دعا وخطبه اشاره فرمودند.

مگر بیابانها و روایاتی که از حضرت باقر و صادق صلوات الله و سلامه علیهما وارد شده است در اطراف فقه و معارف نیست؟ و هکذا انسان باید جمع الجمع باشد و تک بعدی بیندیشد، البته باید توجه داشت که تخصص در علوم غیر از تک بعدی بودن است متخصصین در علوم بتمام علوم و معارف ارج و احترام قائلند و به صاحبان آنها هم ارزش مینهند لکن در چند علم مثلا تخصص بیشتری دارند. اما آنان که یک بعدی می اندیشند، غیر از آنچه را که خود به آنها دلخوش هستند به چیز دیگری نمی اندیشند، بلکه چه بسا بغیر آنچه مورد نظرشان هست با دید تمسخر مینگرند و این حالت شیوه ای غیر صحیح و نادرست است.

در واقع تک بعدی به تک ارزشی برگشت میکند، یعنی ارزشها را منحصر وخلاصه در یک سنخ ارزشها بداند، و سایر ارزشها را نفی کند، و این صفت خود نوعی مرض است که انسان را از تعادل می اندازد، انسان مستقیم و متعادل آن است که اگر چه تمام ارزشها را واجد نیست، اما آنها را نفی نمی کند.

نفی کردن ارزشهای انسانی و تک ارزشی اندیشیدن بر خلاف استقامت و تعادل انسان است.

در انسان زمینه تمام ارزشها است، ولی انسان باید ساخته شود، و ارزشها و ابعاد انسانی در او بروز کند. و اسلام این چنین برنامه ای را برای انسان آورده است، تا چه حد انسان پذیرا شده و ارزشها در او بمرحلۀ ظهور برسد. «و ان لیس للانسان الا ما سعی» این آیۀ شریفه مربوط به تمام ارزشهای انسانی – اعم از مادی و معنوی- است اگر چه برخی افراد کم توجه آنرا منحصر در امور اقتصادی میدانند که این انحصار هم از نوعی عدم تعادل منشأ گرفته است.

البته تمام مطالبی که گفته شد در جامعه هم پیاده میشود،  بدین معنی که جامعه مستقیم و متعادل آن جامعه ای است که بتمام معیارها و ابعاد ارزشها توجه داشته باشد، برعکس جامعه ای که یک جنبه را بنگرد و بسایر جنبه ها توجه ندارد، جامعه ای تک بعدی و تک ارزشی است و سر از عدم تعادل و بلکه انحراف در میآورد و لازم است برنامه اسلامی جامعه را محور قرار داد تا جامعه ای مستقیم و متعادل متحقق شود، و ارزشها و ابعاد انسانی در آن جامعه عینیت پیدا کند….. در این زمنیه ها شرح بیشتری لازم است ولی در خاتمه، این کلام را بختام مسک ختم میکنیم.

رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی معلم اخلاق و ناصح مهربان در ضمن شرح حدیثی راجع به صفت تکبر و ریشه کبر نصایحی بیان فرموده اند که در نوشته های خطی معظم له است  و نقل آنها در این مرحله لازم است:

*فصل: گیر را اسباب بسیاری است که برگشت تمام آنها به این است که انسان در خود کمالی توهم کند که آن باعث عجب شود، و مخلوط با حب نفس گردیده حجاب کامل دیگران شده، آنها را ناقص تر از خودگمان کند. و این سبب ترفع قلبی یا ظاهری گردد.

مثلا در (بین) علماء عرفان گاهی پدید آید کسی که خود را اهل شهود و معارف داند، و از اصحاب قلوب و سابقه حسنی انگارند، و بر دیگران لاف ترفع و تعظم زند، و حکماء و فلاسفه را قشری و محدثین را ظاهر بین، وسایر مردم را چون بهائم داند، و بهمه بندگان خدا بنظر تحقیر و تعبیر نگاه کند، و بیچاره خود لاف از فناء فی الله و بقاء الله زند، و کوس تحقق کوبد، با آنکه معارف الهیه اقتضاء می کند خوش بینی بموجودات را، واکر شم معرفه الله کرده بود بمظاهر جمال و جلال حق تکبر نمی کرد- چناچه در مقام بیان وعلم، خود و نیز تصریح بخلاف حالت خود کند- و این نیست جز آنکه معارف بقلبش وارد نشده، و بیچاره بمقام ایمان هم نرسیده،دم از عرفان میزند، و از عرفان حظی نداشته از تحقق سخن میراند.

و در حکماءنیز اشخاصی پیدا میشود که چون خود را دارای برهان و علم بحقایق داند، و خود را از اهل یقین بالله و ملائکته و کتبه و رسله شمارد، و بسایرین بنظر حقارت نگاه کند، و سایر علوم را جزء علم حساب نکند، وتمام بندگان ناقص داند در علم و ایمان، و بآنها تکبر نماید در قلب، و در ظاهر نیز با نخوت و تکبر با مردم رفتار کند.

با آنکه علم بمقام ربوبیت و فقر ممکن (اشاره به امکان فقری تمام مخلوقات حقتعالی است، والبته هر چه انسان بیشتر خود را بشناسد به امکان فقری خود نسبت به مقام ربوبی باید توجه کند و آنرا دریابد؟) اقتضاء میکند خلاف آن را.

و حکیم آن است که دارای ملکه تواضع باشد بواسطه علم بمبدء و معاد.

خدای تعالی لقمان را حکمت عطاء فرمود بنص قرآن شریف، و از دستورات آن بزرگوار به فرزندش آن است که خدای تعالی نقل می فرماید: «Ÿwur öÏiè|Áè? š‚£‰s{ Ĩ$¨Z=Ï۹ Ÿwur Ä·ôJs? ’Îû ÇÚö‘F{$# $·mttB ( ¨bÎ) ©!$# Ÿw =Ïtä† ¨@ä. ۵A$tFøƒèC 9‘qã‚sù »(سوره لقمان، آیه ۱۸)

و روی خود را (با حالت تکبر و تبختر) از مردمان برنگردان و در زمین با غرور و فخر قدم برندار همانا خداوند دوست ندارد هر متکبر خودخواه فخر فروش را.

و درمدعی های ارشاد و تصوف و تهذیب باطن، گاهی شخصی پیدا شود که بتکبر با مردم رفتار کند، و بدبین بعلماء و فقهاء و تابعین آنها گردد، و بحکماء و علماء طعن ها زند، و غیر خود و سرسپردگان بخود را اهل هلاک داند. و چون دستش از علوم تهی است علوم را خار طریق خواند، و اهل آنرا شیطان راه مسالک شمارد.

با آنکه آنچه در مقام دعوی مقام خود گوید اقتضای خلاف اینها نماید.

و هادی خلایق، و مرشد گمراهان، باید خود رامهلکات وموبقات مبرا باشد، و از دنیا گذشته محو جمال حق شده، باید به بندگان خدا تکبر نکند و بدبین به آنها نباشد. و در فقهاء و علماء فقه و حدیث و طلاب(جویندگان و پویندگان این علوم و دانشجویان آنها) آن نیز گاهی کسی پیدا شود که همه مردم اطاعت امر او کنند، و هر چه گوید چون و چرا نکنند، خود را لایسئل عما یفعل و هم سئلون(او از آنچه انجام میدهد سئوال کرده نمیشود و دیگران مورد سئوال قرار میگیرند) و جز خود و چند نفر معدودی مثل خود را اهل بهشت نداند، و اسم هر طایفه از هر علمی درمیان آید بآن طعن زند، و جز علم خود را که از آن نیز بهره کافی ندارد، سایر علوم را ندیده و نسنجیده طرد کند واسباب هلاک داند، و علماء و سایر علوم را از روی جهل و نادانی طرد کند، و چنین ارائه دهد که دیانتش موجب شده که اینها را تحقیر و توهین کند.

با آنکه علم و دیانت مبرا از این اطوار و اخلاقند، قول بغیر علم را شریعت حرام کرده و حرمت مسلم را واجب دانسته، این بیچاره بی خبر از دیانت و علم، خلاف قول خدا و رسول کرده و آن را بصورت دین در آورده.

با آنکه سیر سلف و خلف از علماء بزرگ غیر از این بوده.

این حال علوم شرعیه که هر یک اقتضاء دارد. که علماء متصف بتواضع باشند، و ریشۀ تکبر را از قلوب قلع(رفع) کنند، هیچ علمی تکبر نیاورد، و با تواضع مخالف نیست. پس از این علت آنکه اشخاص عملشان خلاف عملشان است بیان می نمائیم:

در علماء سایر علوم ازقبیل طب و ریاضی و طبیعی، و همینطور صاحبان صنعت دقیق مثل برق و میکانیک و غیر آن نیز تکبر فروشی بسیار پیدا شود، سایر علوم را هرچه باشد چیزی ندانند، و با اهل آن با نظر تحقیر نگاه کنند، و هریک گمان کنند که علم آن است که پیش او است، و در ظاهر و قلب بمردم کبریائی کنند، یا آنکه علم آنها این اقتضاء را ندارد و اهل غیر علم هم بعضی از اهل مناسک و عبادت نیز بسایر مردم تکبر کنند و آنها را حقیر شمارند و تحقیر کنند، سایر مردم حتی علماء را اهل نجات ندانند. هر وقت از علم سخنی پیش آید گویند علم بی عمل چه فایده ای دارد عمده عمل است، و بعملی که خود اشتغال دارند خیلی اهمیت میدهند، و بهمه طبقات از روی کبر و عجب نظر کنند، با آنکه اگر اهل عبادت حقیقی و اخلاص باشد باید عملش او را اصلاح کند، نماز از منکر و فحشاء نهی مینماید و معراج مؤمن است. این پنجاه سال نماز خوان و مراقب اعمال واجبه و مستجبه به رزیله کبر که الحاد است، و عجب که از فحشاء و منکر بزرگتر است، متصف شده، و بشیطان و خلق او نزدیک گردیده.

نمازی که از فحشاء نهی نکند، و نگاه دار قلب نباشد، بلکه بواسطۀ کثرت آن قلب ضایع گردد، نماز نیست. نمازی که وقتی خیلی مواظبت کردی از او، بشیطان و خاصۀ او- که کبر است- نزدیک کند، نماز نیست، نه اینکه نماز این اقتضاء را دارد، اینها کبر حاصل از علم و عمل.

و اما غیر آنچه از غیر اینها حاصل شود، نیز برگشت کند به رؤیت یک نحو کمال در خود، و غیر را فاقد آن دیده. مثلا کسیکه دارای نسب و حسب است بر فاقد آن تکبر کند گاهی، و کسیکه دارای جمال و زیبائی بر فاقد آن یا طالب آن تکبر نماید، یا مثلا دارای اتباع و انصار و قبیله و تلامیذ و غیرآن، بر فاقد آن تکبر فروشد.

پس روی همرفته سبب کبر رؤیت کمال متوهم است، و بهجت به آن، و عجب به آن و فاقد دیدن غیر است از آن، حتی صاحبان اخلاق فاسده و اعمال قبیحه، نیز گاهی بغیر خود گیر کنند، چون آنرا که در خود است، یک نحو کمال انگارند.

و بدانکه صاحب صفت گیر گاهی بواسطه بعضی جهات خودداری کند از اظهار آن، و هیچ ترتیب آثار ندهد. ولی این شجره خبیثه در قلبش ریشه دارد، و لهذا از او تراوش کند آثار، وقتی که از حال طبیعی خارج شود. مثل آنکه غصب عنان را از دست او بگیرد در آن حال، شروع به اظهار کبریا و عظمت و دارائی خود را از هر قبیل است، علم است یا عمل یا چیز دیگر، بچشم دیگری کشد و بر او افتخار کند.

و گاهی ظاهر کند کبر خود را و اعتناء بجهات خارجه نکند، و شدت کبر آن را گسیخته عنان کند، پس گاهی ظاهر شود کبر در اعمال و حرکات وسکناتش، مثل آنکه تقدم در مجالس کند و از دیگران در ورود و خروج جلو افتد، و فقراء را در مجلس خود راه ندهد وترک مجالست آنها کند و باری خود حریم قرار دهد، و در راه رفتن و نگاه کردن و جواب و سؤال با مردم و دیگر اعمال کبر کند.

و بعضی از محققین- که ما بسیاری از اصول مطالب را در این حدیث از او اخذ کرده و ترجمه کردیم- گوید: که درجه نازله کبر در عالم این است که روی خود را از مردم برگرداند، و از آنها گوئی اعراض کند.

و در عابد آن است که عبوس کند بر مردم و چین برجبین اندازد، گوئی از مردم پرهیز کند، یا بآنها غضب کرده است، و بیچاره نمی داند که ورع در پیشانی نیست وچین آن، و درعبوس صورت نیست، ودر برگرداندن صورت و اعراض از مردم نیست، و در گردن کج کردن و سرپائین انداختن نیست، و در دامن جمع کردن نیست.

بلکه ورع در قلب است. پیغمبر(ص) فرمود تقوی اینجا است، و اشاره فرمود بسینه خود(اشاره به این است که حقیقت ورع امری قلبی است. و تحقیق مطلب راجع به قلب ونفس انسان، و اینکه نفس انسان دارای مراتبی است و از آن جمله قلب است، مقامی دیگر است، و بهمین مقدا اشاره اکتفاء میشود)

و گاهی ظاهر شود کبر در زبان او و بدیگران مفاخره و مباهات کند، وتزکیه نفس نماید عابد در مقام تفاخر گوید: من فلان عمل را کردم و دیگران(را) تنقیص کند، و اعمال خود را بزرگ شمارد، گاهی هم تصریح نمیکند ولی چیزی میگوید که لازمه اش تزکیه نفس است.

و عالم گوید بغیر: تو چه میدانی، من فلان کتاب را چندین دفعه دیدم، در مجامع علمی بودم، و اساتید و اساطین دیدم، و زحمتها کشیدم، کتابها نوشتم، تصنیف و تألیفها کردم و همینطور.

پس در هر حال بخدا باید پناه برد از شر نفس و مکاید آن… پایان

*                                                                       *      *

این فصل از کلماتی که در یکی از فصول شرح حدیث معظم له بیان فرموده اند و تمام آن فصل ذکر شد تا اتصال کلمات، حفظ شده باشد.

بقیه در شماره آینده

حجه الاسلام محمد حسین بهجتی(شفق)

این شعر را، به جای مقدمه برای یک رشته بحث های آموزنده و مفید که در رابطه با پاره ای از موضوعات نهج البلاغه به تدریج درج خواهد گردید، بپذیرید.

نهج البلاغه:

اندیشه، غرق لذت نهج البلاغه

عالم، رهین منت نهج البلاغه

جان و دل و اداک آگاهان عالم

افتاده مست از نکهت نهج البلاغه

خواهی اگر بی پره دیدن روی دلدار

ای دل بیا در خلوت نهج البلاغه

بهر طهارت عارفان شویند جان را

در آبشار حکمت نهج البلاغه

جوشد هزاران چشمه آب زندگانی

از بند بند قامت نهج البلاغه

فجر هدایت، نور عرفان و عنایت

تابد بجان از طلعت نهج البلاغه

باران سر غیب و موج علم مکنون

ریزد ز آیت آیت نهج البلاغه

مجذوب و واله فیلسوفان خداجوی

افتاده غرق حیرت نهج البلاغه

شیوائی و شیرینی و شور و صلابت

مضمر بود در فطرت نهج البلاغه

گیرائی و جان بخشی و عشق آفرینی

رمزیست ازکیفیت نهج البلاغه

گر برترین علم و بیان یابد تجسم

گردد عیان در صورت نهج البلاغه

هر شاهکاری از فصاحت وز بلاغت

سوزد ز برق غیرت نهج البلاغه

فقه و سیاست، اقتصاد و زهد و پرهیز

گرد آمده در ساحت نهج البلاغه

اخلاص و ایمان، حکمت و اخلاق و عرفان

باشد بری از جنت نهج البلاغه

از بس گرانقدر است و پرارزش، نداند

غیر از خدا کس، قیمت نهج البلاغه

خیزید مشتاقان یاران، تا نشینیم

بر خوان ناز ونعمت نهج البلاغه

از دیگران در یوزگی ننگی عظیم است

ما را که باشد دولت نهج البلاغه

خیزید تا با سر نهادن بر خط او

داریم پاس حرمت نهج البلاغه

یا رب به اخلاص علی، خضر ره عشق

یا رب به شور و شوکت نهج البلاغه

راه علی را راه ما فرمانی و ده جای

ما را به زیر رایت نهج البلاغه

سیراب کن همواره جان تشنه ما

از چشمه سار رحمت نهج البلاغه

بنشین «شفق» خامش که نطق نغمه سازان

الکن بود در مدحت نهج البلاغه

نماز خوان گذاریم

سرچشمه سرخ فتح جوشید

از سینۀ لاله گون جانباز

دنیای ستم به لرزه آورد

تکبیر نماز خون جانباز

افسونگر قرن گشت مبهوت

ز اعجاز کلیم گون جانباز

بر خیزنماز خون گذاریم

بر قامت لاله گون جانباز

راهیان معراج

بوی شقایق عشق، می آید از گلستان

مرغان ترانه سازند از آیه های قرآن

یاران سوار گشتند بر پشت مرکب نور

چون برق طی نمودند ره در میان باران

زنگار جان زدودند در برکۀ ستاره

در نای خون دمیدند گلبانگ عید قربان

بر عرش پرکشیدند این راهیان معراج

جان را به رسم اهداء بردند سوی جانان

با خامه های خونین بر سقف آسمانها

مردان حق نوشتند پاینده باد ایران

حوزه علمیه یزد زکریا اخلاقی

در دو جبهه

ای قوای مسلح و مصلح!

چشم ملت به دستهای شماست

گرچه در سنگرید هر شب و روز

یادتان جاودانه در دل ماست

*                                                                       *      *

با «سلاح صلاح» پیش روید

همچنان که «امام» فرموده

خلق ما را از کید دشمن شوم

با شبیخون کنید آسوده

*                                                                       *      *

آفرین بر سپاهی و سرباز

که کند در دو جبهه جنگ و ستیز

جبهه ای در «درون خود» به صلاح

وز «برون» با سلاح سوزان، تیز

*                                                                       *      *

عزیز الله احقری

ماه شکست دشمن

بهمت ای شاهد پیروزی خون

بهمن ای دست خدا در توبرون

بهمن ای ماه نجات میهن

بهمن ای ماه شکست دشمن

لحظات تو همه فتح و ظفر

برزن و کوچه و کویت سنگر

همه شبهای تو چون لیله قدر

صحنه های تو همه صحنه بدر

در تو بشگفت گل اندر گلزار

در تو گردید عیان فصل بهار

تو شدی مظهر و مصداق فلق

زهق الباطلی و جاء الحق

در تو بنمود قیام ابراهیم

در تو نمرود روان شد به حجیم

در تو شد کاخ ستم ویرانه

شد فراری ز وطن بیگانه

در تو شد مکتب توحید ایران

در توشد خانه ظالم ویران

در تو شد پرچم اسلام بلند

در تو مظلوم رها شد از بند

در تو لرزید بخود آمریکا

در توشد مضطرو درمانده «سیا»

میزبان بهر خمینی تو شدی

شاهد قدر حسینی تو شدی

لیل والفجر بدل شد به نهار

دهه اش در تو گرفت استقرار

حوزه علمیه اصفهان، سید رضا امامی

ای مرغ خونین

ای مرغ خونین بال در جو شهادت

ای سرو خوش اندام بستان رشادت

هان ای شهید ای در سرت شور حسینی

هان ای شهید ای در دلت عشق خمینی

آندم که سرو قامتت شد نقش بر خاک

آندم که تکبیرت بر آمد سوی افلاک

فریاد سرخت را بگوش جان شنیدیم

چون برق بی تابانه در راهت دویدیم

جان برادر، ما براهت استواریم

وندر مسیر مکتب حق ماندگاریم

حوزه علمیه قم- سید رضا زارع حسینی

امیرالمؤمنین علی (ع) فرمود:

«ما اعجب امر الانسان، ان سنح له الرجاء اذله الطمع،»«و ان هاج به الطمع اهلکه الحرص، و ان ملکه الیأس قتله»«الاسف، و ان سعد نسی التحفظ، و ان ناله خوف حیره الحذر،»«و ان اتسع له الامن السلمته العزه، و ان اصابته مصیبه فضحه»«الجزع، و ان افاد مالا اطغاه الغنی، و ان غصته فاقه شمله»«البلاء و ان جهده الجوع قعد به الضعف، و ان افرط فی الشبع»«کظته البطنه، فکل تقصیر به مضر و کل افراط به مفسد، و کل»«خیر معه شر، و کل شیء له آفه».

(ارشاد مفید صفحه ۱۴۲)

ترجمه حدیث: چه حیرت آور است کار بشر، اگر در موردی امیدوار شود طمع خوارش خواهد کرد. اگر طمع او را به جنبش آورد حرص هلاکش میکند. اگر دچار ناامیدی شود غصه و غم او را میکشد. اگر به خوشبختی  سعادت رسد نگاهداری آن را فراموش میکند. اگر دچار خوف و هراس شود از ترس حیرت زده میگردد. اگر در گشایش امنیت قرار گیرد غافل میشود. اگر نعمت بر او تجدید شود دچار گردن کشی و بلند پروازی میگردد اگر دچار مصیبتی شد تأثر و حزن رسوایش میکند. اگر ثروتی بدست آورد دچارطغیان مالی میگردد. اگر فقر گریبان گیرش شد غرق اندوه میشود. اگر گرسنگی او را خسته کرد از شدت ضعف زمین گیر میشود. پس کندرویها در زندگی بشر زیان آور است وتندرویها نیز مایه فساد وویرانی. هر خیری را شری و هر نوشی را نیشی است.

آیت الله جوادی آملی

عضو شورای عالی قضائی و عضو جامعه مدرسین

قسمت سوم:

*                                                                       *      *

در بحث گذشته بیان شد که عقل بشر در شناخت به تنهائی کافی نیست، چرا که عقل آن بینش وسیع را ندارد که تمام نیازهای ضروری بشر را درک کند و راه حلها را دریابد، لذا می بینیم آنهائی که در برابر پیامبران موضع گرفتند و به اندیشه های محدود خود اکتفا کردند. قرآن آنها را نکوهش کرد و فرموده:

آنها را به مقصد نمیرسند.

*                                                                       *      *

معیار عقل و خرد از نظر قرآن

در قرآن کریم آیاتی هست که معیار عقل و خرد را بیان میکند، و عاقل از سفیه را مشخص مینماید، از جمله در آیه ۱۳۰ سوره بقره آمده است:

`tBur Ü=xîötƒ `tã Ï’©#ÏiB zO¿Ïdºtö/Î) žwÎ) `tB tmÏÿy™ ¼çm|¡øÿtR

هر کس از دین و آئین ابراهیم اعراض کند عاقل نیست. از این آیه معلوم میشود که معیار عقل وخرد دین ابراهیم است.[۱]

و آن روایتی که از امام صادق(ع) نقل شده است که یکی از اصحاب سؤال میکند عقل چیست؟ امام میفرماید:

«العَقلُ ما عُبِدَ بِهِ الرَّحمنُ وَ اکتُسِبَ بِهِ الجِنانُ»

ریشه قرآنیش همین آیه است، زیرا میفرماید عقل آن چیزی است که با او خدا عبادت شود و بهشت بدست آید، نه چیز دیگر، و آیه هم میفرماید: کسی که از دین ابراهیم اعراض کند وروی گرداند عاقل نیست، یعنی عقل آن است که انسان را به این دین راهنمائی کند. و در بحثهای گذشته نیز بیان شد که عقل چراغ است نه راه، عقل میگوید: باید راه را پیدا کرد و انبیاء هستند که راه را نشان میدهند، پس اگر کسی از راه انبیاء دوری جوید عاقل نیست.

همانطور که قرآن سفاهت را روشن ساخته رشد را هم بیان کرده، در آیه ۷ سوره حجرات میفرماید:

(#þqßJn=÷æ$#ur ¨br& öNä۳ŠÏù tAqߙu‘ «!$# ۴ öqs9 ö/ä۳ãè‹ÏÜム’Îû ۹ŽÏWx. z`ÏiB ͐öDF{$# ÷L—êÏYyès9 £`Å۳»s9ur ©!$# |=¬۷ym ãNä۳ø‹s9Î) z`»yJƒM}$# ¼çmuZ­ƒy—ur ’Îû ö/ä۳Î/qè=è% on§x.ur ãNä۳ø‹s9Î) tøÿä۳ø۹$# s-qÝ¡àÿø۹$#ur tb$uŠóÁÏèø۹$#ur 4 y7Í´¯»s9’ré& ãNèd šcr߉ϩº§۹$#

بدانید که رسول خدا در بین شما است و اگر به خواسته های شما در بسیاری از امور صحه بگذارد و خواسته های شما را عملی کند به زحمت می افتید، برنامه ای که برای شما مطرح میکند ضامن رشد و عقل شما است ایمان محبوب و زینت شما قرار گیرد آنچنانکه هدف پیامبر بود، و از سد چیز دوری کنید: کفر و فسق و گناه، در این هنگام دارای رشد خواهید بود.

نتیجه اینکه با ایمان محبوب آدمی باشد یا غیر ایمان یا هر دو. اگر هر دو باشد امکان ندارد چون آدم یک دل دارد، و یک دل نمیتواند به دو چیز تعلق بگیرد.

$¨B Ÿ@yèy_ ª!$# ۹@ã_tÏ۹ `ÏiB Éú÷üt7ù=s% ’Îû ¾ÏmÏùöqy_

(سوره احزاب، آیه ۴)

بنابرانی انسانی که بیش از یک قلب ندارد نمیتواند بیش از یک محبوب داشته باشد. و اگر غیر ایمان محبوب انسان باشد سفاهت است، و اگر محبوب آدمی ایمان باشد این رشد است و عقل.

ایمان زینت دل است:

در آیه ای که ذکر شد ایمان را زینت دل معرفی کرده است:

وَ لکِنَّ اللهَ حَبَّبَ اِلَیکُمُ الایمانَ وَ زَیَّنَۀٌ فی قُلُوبِکُم

هر چه در دنیا است و هرچه خارج از جان انسان است زینت نیست بلکه ایمان و اعتقاد که در درون انسان جای دارد زینت است. مثلا این اختران زینت آسمانها هستند.

$¨Z­ƒy—ur uä!$yJ¡¡۹$# $u‹÷R‘‰۹$# yxŠÎ۶»|ÁyJÎ/

(سوره فصلت آیه ۱۲)

و در آیه ۷ کهف میفرماید:

$¯RÎ) $oYù=yèy_ $tB ’n?tã ÇÚö‘F{$# ZpoYƒÎ— $ol°;

آنچه در زمین است زینت زمین است ولی اینگونه زینتهای آسمان و زمین و آنچه در عالم طبیعت چشمگیر است فانی و پژمرده خواهند شد.

$¯RÎ)ur tbqè=Ïè»yfs9 $tB $pköŽn=tæ #Y‰‹Ïè|¹ #·—ãã_

(سوره کهف آیه ۸)

چیزی که فناپذیر است وپژمردگی و خشکی در او راه دارد نمیتواند زینت انسان باشد، تنها چیزی که میتواند زینت انسان باشد ایمان است که در دل او جای دارد.

وَ زَیَّنَۀٌ فی قُلُوبِکُم

بنابراین اگر این صفت خلقت را داشتید و آن صفات منفی را کنار گذاشتید رشید خواهید بود.

پیامبران الگو هستند

این مطالبی را که از قرآن بیان شد دستورات کلی و حقایی است که از قرآن کریم بما رسیده است، و برای این که ما این دستورات را دریابیم و در انسان کامل مجسم و محقق بیابیم، خود قرآن بما الگو میدهد در آیاتی از قرآن می فرماید که رسول الله (ص) اول المسلمین است و باید به او اقتدا کنیم:

• آیه ۱۴- سورۀ انعام:

ö@è% þ’ÎoTÎ) ßNóÉDé& ÷br& šcqà۲r& tA¨rr& ô`tB zOn=ó™r&

بگو که من مأمور شده ام که اولین مسلمان باشم

• آیه ۱۶۲- سوره انعام:

وَ بِذلِکَ أَمِرتُ وَ اَنا اَوَّلَ المسلِمِینَ…

و به  آن مأمور شدم و من اولین مسلمانم

• آیه ۱۳- سوره زمر:

ö@è% þ’ÎoTÎ) ßNöÏBé& ÷br& y‰ç۷ôãr& ©!$# $TÁÎ=øƒèC çm©۹ tûïÏe$!$#

بگو به من امر شده است که خدا را با اخلاص عبادت کنم.

اینها آیاتی است که رسول الله را اول المسلمین معرفی کرده است.

در آیاتی دیگر از قرآن کریم پیامبران و پیامبر بزرگ اسلام و گاهی پیروان و شاگردان آنان اسوه و مقتدا معرفی شده اند.

• آیه ۲۱- سوره احزاب:

ô‰s)©۹ tb%x. öNä۳s9 ’Îû ÉAqߙu‘ «!$# îouqó™é& ×puZ|¡ym

رسول الله الگوی خوبی برای شما است.

• آیه ۴ سوره ممتحنه:

ô‰s% ôMtR%x. öNä۳s9 îouqó™é& ×puZ|¡ym þ’Îû zOŠÏdºtö/Î) tûïÏ%©!$#ur ÿ¼çmyètB

ابراهیم و آنان که با او بودند، برای شما الگوی خوبی هستند.

• آیه ۶- سوره ممتحنه :

ô‰s)s9 tb%x. ö/ä۳s9 öNÍkŽÏù îouqó™é& ×puZ|¡ym `yJÏj9 tb%x. (#qã_ötƒ ©!$#

هرکس که خدا را میخواهد، در آنان الگوی خوبی برایتان هست.

نتیجه بحث:

انسان نمیتواند غیر از اسلام را بپذیرد زیرا سفاهت است، و نمیشود اسلام و غیر اسلام را هر دو پذیرفت زیرا انسان دو قلب ندارد، و از طرفی در آیه شریفه آمده است:

وَمَن یَبتَغَ غَیرَ الإسلامِ دیناً فَلَن یُقبَلَ مِنهُ

هر کس غیر از اسلام را بجوید هرگز از او پذیرفته نمیشود.

در بحث قبل نیز روشن شد که حق با هیچ باطلی سازش ندارد و آمیخته شدن باطل با حق، حق را هم باطل میکند.

قُل جاءَ الحَقُّ وَ ما یُبدِیُّ الباطِلُ وَ ما یُعیدُ

یعنی جائی برای باطل نیست نه نو و نه کهنه. و ما نتیجه میگیریم که رسول الله مقتدا است و باید از او پیروی کرد. او آمده است تا جاهلیتها را نور بدهد آنچنان که جاهلیت زمان خودش را نور داد.

محیطی بود که در اثر جهل، پدر فرزندش را میکشت و افتخار میکرد و این عمل را برای خود زینت می دانست و این مسائله کشتن فرزند در چند جای قرآن مطرح شده است.

• آیه ۳۱- سوره اسراء:

Ÿwur (#þqè=çGø)s? öNä.y‰»s9÷rr& spu‹ô±yz 9,»n=øBÎ)

یعنی از ترس فقر فرزندان خود را نکشید.

۲- آیه ۸- سوره تکویر:

#sŒÎ)ur äoyŠ¼âäöqyJø۹$# ôMn=ʹߙ  Äd“r’Î/ ۵=/RsŒ ôMn=ÏGè%

و آن هنگام که موئوده سؤال کند چه گناهی کرده بود که کشته شد. و موئوده یعنی دخترانی که در جاهلیت زنده به گور می کردند.

خلاصه کشتن فرزند عواملی داشت ولی آنچه مهم بود اینکه برای تقرب به بت ها این عمل را بد را انجام می دادند و به خیال خود عبادت می کردند.

در آیه ۱۳۷ سوره انعام می فرماید:

šÏ۹ºx‹Ÿ۲ur šú¨ïy— ۹ŽÏWx6Ï۹ šÆÏiB šúüÅ۲Ύô³ßJø۹$# Ÿ@÷Fs% öNÏdω»s9÷rr& öNèdät!$Ÿ۲tä©

بت ها به قدری برای آنها محبوب شده بود که فرزندان خود را برای آنها قربانی میکردند. اینجا است که سرپیچی از دین سفاهت و جهل است.و پیامبر آمد که به جاهلیت نور بدهد و او مقتدا و الگو برای همه است و همگان باید از او پیروی کنند زیرا ما خیلی از مسائل را نمی دانیم و از آینده بی اطلاعیم. و از مضار و منافع نسبت به خود بی خبریم. تنها راه همان است که پیامبران نشان داده اند.

چگونه باید پیغمبر را اسوه قرار داد و از او پیروی کرد؟

این حقیقت را از قرآن بشنویم که می فرماید:

$pkš‰r’¯»tƒ tûïÏ%©!$# (#qãZtB#uä Ÿw (#qãBÏd‰s)è? tû÷üt/ ēy‰tƒ «!$# ¾Ï&Î!qߙu‘ur

(سوره حجرات آیه ۱)

دنبال پیامبر حرکت کنید و از او جلو نیافتید قبل از او قدم بر ندارید یعنی به میل و هوای خود حرکت کنید اگر به میل خود رفتار کردید دیگر پشت سر او نخواهید بود.

(#qà)¨?$#ur ©!$# ۴ ¨bÎ) ©!$# ìì‹Ïÿxœ ×LìÎ=tæ

در دنباله آیه می فرماید: تقوی را شعار خود قرار دهید، زیرا هنگامی که تقوا داشتید هرگز این کار را نخواهید کرد.

خداوند وقتی اوصاف فرشتگان را بیان می فرماید چنین می گوید:

لا یَسبِقُونَهُ بِِالقََولِ وَ هُم بِاَمرِهِ یَعمَلُونَ

(سوره نساء آیه ۲۷)

یعنی همانطور که فرشتگان تابع دستورات الهی هستند شما هم باید روش زندگی خودتان را اینچنین قرار دهید،

آنها با این عمل مکرم شدند شما هم مکرم خواهید شد.

مؤمن آل فرعون که قیام کرد و شهید شد از مکرمین قرار گرفت، برای همین مطلب خداوند از قول او چنین حکایت می کند:

$yJÎ/ txÿxî ’Í< ’În1u‘ ÓÍ_n=yèy_ur z`ÏB tûüÏBtõ۳ßJø۹$#

(سوره یس آیه ۲۷)

میگوید خداوند مرا از مکرمین قرار داد و این همان صفتی است که پروردگار برای فرشتگان بیان میکند.

قرآن از کنار مطالب بی تفاوت نمی گذرد و اغراق هم نمی گوید در همین ایه نکاتی است که آنها را برای مردم گوشزد می فرماید.

• آیه ۲۰ به بعد سوره یس می گوید:

uä!%y`ur ô`ÏB $|Áø%r& ÏpuZƒÏ‰yJø۹$# ×@ã_u‘ ۴Ótëó¡o„ tA$s% ÉQöqs)»tƒ (#qãèÎ۷®?$# šúüÎ=y™ößJø۹$# ÇËÉÈ   (#qãèÎ۷®?$# `tB žw ö/ä۳é=t«ó¡o„ #\ô_r& Nèdur tbr߉tGôg•B

از ایه استفاده می شود: دو چیز پذیرش را فوریت میدهد، یکی حرفهای حق زدن، دوم طمع ماده نداشتن.

حسن فعل و حسن فاعل. گاهی شخص خوبی است ولی حرفش خوب نیست، گاهی حرف خوب است جان پاک ندارد. بنابراین این دو چیز لازمه رهبری است که هر دو در پیامبران هست ولذا خود این شهید فورا پذیرفت و فرمود:

$tBur u’Í< Iw ߉ç۷ôãr& “Ï%©!$# ’ÎTtsÜsù Ïmø‹s9Î)ur tbqãèy_öè?

چرا من عبادت نکنم کسی که مرا افریده است و برگشت همه به سوی او است.

بنابراین اگر تابع محض پیامبران شدید مکرم خواهید شد.

ادامه دارد.

[۱] – البته دین ابراهیم چیزی بجز خداپرستی و اسلام نیست. در آیه ۶۷ از سوره آل عمران دین ابراهیم را بیان کرده است. می فرماید: $tB tb%x. ãNŠÏdºtö/Î) $wƒÏŠqåku‰ Ÿwur $|‹ÏR#uŽóÇnS `Å۳»s9ur šc%x. $Zÿ‹ÏZym $VJÎ=ó¡•B

ابراهیم علیه السلام یهودی نبود و نصرانی هم نبود بلکه مسلمان و پایدار در دین بود ، ودرجایی دیگر خطالب به رسول اکرم می فرماید که بگو خداوند مرا به صراط مستقیم و دین حنیف ابراهیم هدایت کرد.

حجه الاسلام والمسلمین موسوی تبریزی دادستان کل انقلاب

قسمت دوم

باغی

گفته شد:

بعلت طرح استعماری «دور نگه داشتن مسلمانان از فرهنگ اسلامی» احکام اسلام (خصوصا احکام کیفری و قضائی) دربین آنها بیگانه بود. شروع این بحث برای آشنائی با قضاء در اسلام می باشد.

بررسی عناوین را با توضیح عنوان «باغی» آغاز شد، باغی در لغت بمعنای ظلم و تجاوز و رد اصطلاح فقهاء شیعه به کسی یا گروهی یا سازمان مسلمانی اطلاق می شود که علیه امام عادل یا رهبری عادل خروج کنند….

*****

مسئلۀ دوم- بعضی از فقهای بزرگ مانند علامه حلی در کتاب تذکرۀ الفقهاء و شهید اول در لمعه و شهید ثانی در شرح آن فرموده اند که وقتی به گروه یا سازمانی اگر خروج کنند باغی گفته میشود که علیه امام معصوم خروج کنند ولی بسیاری از فقهای دیگر فرموده اند که حتی اگر علیه امام عادل مسلمین نیز خروج کنند باغی محسوب می شوند و محکوم بحکم باغی هستند و معصوم بودن رهبر و امام معتبر نیست بلکه اگر رهبریت مسلمین و سرپرستی حکومت بعهده یکفرد فقیه عادل جامع الشرائط باشد که ادارۀ مملکت اسلامی را بعهده بگیرد لازم استکه عموم مسلمین حمایت کنند و بیعت امام را نشکنند. که بیعت شکنی و خروج از اطاعت امام عادل و قیام علیه حکومت او ؟؟ و معصیتی بزرگ است بنظر ما قول دوم با توجه به دلائل ذیل بهتر و نزدیک بر صواب است:

• آیۀ شیریفه ۹ سورۀ حجرات:

«bÎ)ur Èb$tGxÿͬ!$sÛ z`ÏB tûüÏZÏB÷sßJø۹$# …» که دلالت دارد بر اینکه: هر طائفه و گروه یا سازمان از مسلمین علیه گروه یا طایفه ای دیگر از آنان بجنگند و یکی از آنها حق و عادل و صالح و دیگری ناحق و تجاوزگر و غیر صالح باشد اولا باید دعوت به صلاح کرد و میان آن دو را اصلاح نمود و پس از دعوت به حق اگر گروه متجاوز به حق و صلاح گردن تنها و به طغیان و تجاوز خود ادامه داد و در برابر حرکتهای بحق و اسلامی گروه صالح قرار گرفت، باید با آن جنگید، و مبارزه سخت نمود تا برگردد و به قوانین و مقررات بحق اسلامی گردن نهند ویا کشته شوند ونابود گرداند و در این حکم الهی که از آیه استفاده می شود فرقی نمی کند که در رأس گروه عادل و صالح، امام معصومی قرار بگیرد، یا امام عادل و ولی فقیه جامع الشرائط که رهبری امت را بعهده بگیرد و راههای حق را از باطل تشخیص داده و به سوی حق و اسلام راستین رهنمون شود.

روایات زیادی که به مطلب فوق دلالت دارند و ما چند نمونه از آنها را نقل می کنیم:

• تهذیب ج ۶ ص ۱۴۴ خبر ۲۶۶ :

عن حفص بن غیاث قال: سَأَلتُهُ عَن طائِفَتَینِ اِحداهُما باغِیَهٌ وَ الاُخری عادِلَهٌ فَهَزَمَتِ اَلعادِلَهُ الباغِیَهَ فَقالَ: لَیسَ لِأَهلِ العَدلِ اَن یَتبَعُوا مُدبِراً و لایَقیَّلوا اَسیراً وَ لایُجِیزُوا عَلی جَریحٍ وَ هذا اِذالَم یَبق مِن اَهل البَغی اَحدٌ وَ لَم یَکُن لَهُم فِئَهٌ یَرجِعُونَ اِلَیها فَاِذا کانَت لَهُم فِئَهٌ یَرجِعُونَ اِلَیها فَاِنَّ اَسِیرَهُم یَقتُلَ وَ مُدبِرَهُم یُتبَعُ وَ جَرِیحُهُم یُجازُ عَلَیهِ.

روایت از امام صادق (ع) است که حفص بن غیاث یکی از اصحاب امام صادق (ع) میگوید از ایشان پرسیدم دربارۀ دو طائفه که یکی ظالم و باغی است و دیگری عادل و صالح است و باهم جنگیده اند و گروه عادل طائفه طالم را شکست داده است، آنحضرت فرمودند: در صورتیکه همه گروه ظالم پراکنده و نابود شوند و کسی از سران گروه باقی نمانده است فراریها را تعقیب نکنند و بازداشت شدگان و مجروحین را نیز نکشند ولی اگر سران سازمان و گروه باقی است و از بین نرفته است و گروهی موجود است که کسانیکه فرار میکنند میروند بآنها وصل میشوند و دوباره بکار خود یعنی ظلم، تجاوز و بغی مشغول میشوند، در اینصورت فراریها را باید شدیدا تحت تعقیب قرار داد و بازداشت شدگان و مجروحین از آنان را باید کشت.

همانطور که مشاهده فرمودید در این روایت مسئله امام معصوم مطرح نشده است، بلکه گروه عادل و گروه باغی مطرح است و درگیری بین آن دو و این روایت اگرچه از نظر سند مورد اشکال و ضعیف است لکن همه فقهای بزرگ اسلام به تمامی مطالب و مفاد این روایت عمل کرده و فتوی داده اند بطوریکه میشود گفت اگر بنا باشد باصطلاح فقها عمل فقها به یک روایتی جبران ضعف سند آن روایت بکند هیچ جای شک و شبهه در این روایت باقی نمی ماند چون همه فقها اجماعا به مفاد و مضامین این روایت فتوی داده اند و مستند آنان همین روایت بوده است.

• تهذیب ج۶ ص ۱۴۴ خبر ۲۴۹

عَن السُّکُونی عَن جَعفَر عَن اَبیهِ عَن آبائِهِ عَلَیهمُ السَّلامُ، قالَ لَمّا فَرِغَ اَمِیرُ المُؤمِنینَ (ع)، مِن اَهلِ النَّهرَوانِ قالَ: لایُقاتِلُهُم بَعدی اِلاّ مَن هُم اَولی بِالحَقِّ مِنهُ.

سکونی از امام جعفر صادق (ع) نقل میکند که امام از پدر بزرگوارش و ایشان از جدش نقل میکند که علی (ع) هنگامی که از جنگ با نهروانیها فارغ شدند فرمودند: پس از من با اینچنین افراد(گروه مسلمان و نماز خوان متجاوز) جنگ نمیکند مگر اینکه خودش از اینها شایسته تر و بهتر باشد یعنی گروهیکه عادل و اولی باشد برای حکومت و بخواهند حرکتهای اسلامی را شکل بدهند و برای نجات مسلمین قیام کنند و قوانین الهی و احکام مقدس قرآن را با آشنائی کامل بآن پیاده کنند و قهرا رهبریشان کسی باشد که آگاه به مسائل اسلامی و فقه اسلام و آشنا به زمان و مسائل مملکتی باشد، مردمی به پیروی از آن، حکومتی را تشکیل دهند در برابر اینچنین امتی اگر گروه نالایق و نادانی مانند نهروانیها قرار بگیرند و با نادانیهای خود امثال معاویه و عمر و عاص را در جامعه قدرت مند بکنند و باعث پیشرفت آنان باشند باید با آنها جنگید و آنها را براه حق دعوت کرد و اگر نیامدند مبارزه کرد، ولی اگر اینچنین شایستگی در گروه اول نباشد وبخاطر همان نداشتن لیاقت و علم و تقوی و عدالت علیه آنان گروهی خروج کنند حق نداریم با آنها بجنگیم که آنها در قیام خودشان حق هستند.

• تهذیب ج ۶ ص ۱۴۵ خبر ۲۵۰

عَبدُالرَّحمنِ بنُ الحَجّاجِ قالَ: سَمِعتُ اَبا عَبدِاللهِ (ع) یَقُولُ کانَ فی قِتالِ عَلِیٍّ (ع) عَلی اَهلِ القِبلَۀِ بَرَکَۀه وَ لَو لَم یُقاتِلِهُم عَلِیٌّ (ع) لَم یَدرِ اَحَدٌ بَعدَهُ کَیفَ یَسیرُ فیهِم:

عبدالرحمن میگوید شنیدم از امام صادق (ع) که میفرمود: در قتال و مبارزه و جنگ علی (ع) در برابر اهل قبله(مسلمانان نماز خوان) یک برکتی بود و آن اینکه اگر ایشان با آنها نمی جنگیدند پس از ایشان هیچکس نمیدانست که در برابر مسلمانان و نمازگزاران متجاوز و باغی چه باید کرد. با توجه باینکه در زمان رسول الله همچون جنگی پیش نیامده بود و اولین جنگ که بین دو طائفه از مسلمین رخ داد که در یکطرف آن امام معصومی قرار داشت جنگ جمل که یکطرف طلحه و زبیر و عایشه با حدود ده هزار نفر و یکطرف دیگر امیرالمؤمنین (ع) با عده زیادتری از امت اسلامی و مسلمین قرار داشتند که علی (ع) پس از تبلیغ و دعوت بحق و اتمام حجت با آنان جنگیدند وپس از کشته شدن طلحه و زبیر و عده ای دیگر از سران، باقی متفرق گشتند و عایشه را حضرت به مدینه فرستاد یعنی همانطوری که در روایت اول گفته شد عمل نمودند و ما از این روایت می فهمیم یعنی فرمایش امام صادق صراحت دارد که عمل و روشی که علی (ع) در برابر آنها اتخاد فرمودند برای مسلمانان آینده اسوه و الگو باید باشد و طبق آن عمل کنند و اگر نبود ما نمیدانستیم چه باید کرد.

تهذیب ج ۶ ص ۱۴۵ خبر ۲۵۲ روایت چهارم

سکونی از امام صادق (ع) نقل میکند از پدربزرگوارش امام باقر (ع) که فرمودند هنگامی که از حضور مبارک علی (ع) از جنگ با حروریه سؤال شد فرمودند:

اِن خَرَجُوا عَلی اِمامٍ عادِلٍ اَوجَماعَۀٍ فَقاتِلُوهُم وَ اِن خَرَجُوا عَلی اِمامٍ جائِرٍ فَلاتُقاتِلُوهُم فَاِنَّ لَهُم فی ذلِکَ مَقالا.

یعنی اگر در برابر امام عادل و یا گروهی از مسلمانان صالح و عادل قیام کردند و به ستیز برخاستند با آنان بجنگید و مبارزه کنید و اگر در برابر امام و رهبری فاسق و ظالم قیام کردند و یا با قوم و گروه ستمگری جنگیدند هرگز با آنان نجنگید برای اینکه آنان در قیام خود توجیهی دارند و دلیلی دارند که مورد قبول و بحق هست، یعنی مبارزه با ظلم و ظالم میکنند و این خود یکی از فرائض بزرگ اسلامی است.

و این روایت از روایات قبلی نیز روشنتر است وقاعده و قانون کلی را ترسیم میکند که با هر گروه ظالم و متجاوز که در برابر امام عادل یا گروه و امتی صالح و عادل قیام کنند باید جنگید و جلوی تجاوز را باید گرفت و همانطور وصیتنامه معروف امیرالمؤمنین(ع) که فرمودند: کُونا لِلظّالِمِ خَصماً وَ لِلمَظلُومِ عَونا و روایات زیادی در این زمنیه که نقل آنها بطول میانجامد و دلیلی عقلی نیز میشود اقامه کرد که از روح اسلام و قرآن استفاده میکنیم که باید در جامعه نظامی باشد و برای تنظیم امور جامعه مدیری لایق لازم است که طبق مقررات اسلامی و قوانین قرآن باید مملکت اسلامی را اداره کند و حکومت اسلامی و استقرار آن منحصر به زمان معصومین علیهم السلام نیست بلکه باید حکومت اسلامی در هر زمان و مکان استقرار یابد و نمیشود مگر اینکه با کسانی که در برابر این حکومت و حرکتهای اسلامی مسلمین قرار میگیرند مبارزه کرد و جنگید با در برابر حق تسلیم کردند و بالاخره دلیل عقلی و نقلی اعم از آیه شریفه و روایات قطع یقین میآورند در اینکه مبارزه با باغی منحصر زمان معصوم (ع) و حکومت معصوم نیست و در هر زمان حق و باطل در برابر همدیگر قرار گرفته و هر دو طرف مسلمان بودند یکی عادل و دیگری باغی محسوب میشود و باید با گروه باغی جنگید تا یا کشته شوند و یا بحق گردن نهند.

همانطور که قرآن کریم در آیه دیگر میفرماید:

وَ قاتِلُوهُم حَتّی لاتَکُونَ فِتنَه. در مورد کفار نازل شده است لکن شامل همه گونه فتنه ها میشود و لذا مرحوم شیخ طوسی(ره) در نهایه و دیگر کتابهایش و مرحوم محقق(ره) در شرایع و شهید ثانی(ره) در سالک و علامه حلی (ره) در قواعد و مرحوم محقق کرکی در حامع المقاصد و صاحب جواهر در کتاب جواهر و مرحوم مقدس اردبیلی در آیات الاحکام و فاضل جواد کاظمی در کتاب سالک الافهام و دیگران بطوریکه گاهی ادعای اجماع شده است که بودن معصوم در رأس گروه حق شرط باغی بودن گروه ناحق نیست و با امام عادل جنگیدن نیز در حکم جنگ با امام معصوم است اگرچه فرد اکمل و اتم و مصداق روشن و بارزش امام معصوم(ع) باشد، بنظر، مسئله کاملا روشن و واضح است و بیش از این در این جهت ما اطاله در سخن را لازم نمیدانیم، خوانندگان محترم میتوانند به کتابهای فوق الذکر در صورت امکان مراجعه فرمایند.

ادامه دارد

شهید مظلوم آیه الله دکتر بهشتی

آخرین قسمت

گفته شد که:

مالکیت رابطه ایست اجتماعی، اعتباری و قراردادی میان اجتماع که بیانگر مشروعیت تصرف مالک در ملک خویش است، مال چیزی است که دارای ارزش مصرفی مستقیم یا غیر مستقیم باشد و منشأ مالکیت انسان کار مولد که ارزش مصرفی درست کند، و حیازت می باشد. مالکیت انسان محدود است.

مبادله- بخشش و مالکیت قهری عوامل انتقال مالکیت را تشکیل میدهند مالکیت از نظر اسلام سه نوع است- مالکیت فردی- مالکیت عمومی- مالکیت گروهی- و انواع مالکیت از نظر اقتصاد امروز- عمومی- خصوصی- شخصی(مالکیت نسبت به غیر ابزار تولید) و دولتی می باشد…

سرمایه گذاری؟

در اینجا این بحث پیش می آید که چیزی را که انسان مالک است می خواهد سرمایه قرار دهد، آیا این هم از آثار مالکیت است یا نه؟

ابتدا باید یادآور شویم که سرمایه گذاری در چهار شکل می تواند صورت بگیرد که ذیلا توضیح داده می شود:

• در شکل مستغلات
• در شکل ابزار تولیدی، با این فرض که کار تولیدی بوسیله مالک ابزار صورت بگیرد.
• در شکل ابزار تولیدی اما با این فرض که کار تولیدی توسط دیگران صورت بگیرد.
• در شکل داد و ستد(سرمایه تجارت و بازرگانی) که به آن سرمایه بازار میگوئیم. اینک هر یک از چهار صورت را جداگانه مورد بررسی قرار میدهیم:

سرمایه گذاری در شکل مستغلات

فرض کنید شخصی یک خانه یا کلبه می سازد و در آن زندگی می کند، منتهی گاهی یک شب یا دو شب در اختیار مسافرخانه ها قرار می دهد و چیزی بعنوان اجاره از آنها میگیرد، و یا اصولا مدتی در اختیار افراد بی مسکن قرار می دهد و اجاره ای از آنان می گیرد. این کار، هم از نظر منطق فطری هیچ اشکالی ندارد(زیرا چیزی را که انسان از طریق کار خود مالک شده در اختیار دیگران قرار می دهد و در برابر آن مبلغی می گیرد)، و هم از نظر اسلام موجه است، زیرا اجاره در فقه اسلامی یکی از معاملات مجاز شرعی است و در چنین فرضی هیچگونه اجحافی هم صورت نگرفته است که از آن نظر اشکال داشته باشد.

(از اینجا فاصله درآمدها شروع میشود:

شخصی درآمد فراوانی دارد، ولی دیگری کم درآمد است، این بحث دیگری است که مربوط به مبارزه با تبعیض است)، بنابراین کار این شخص مالک که اجاره خانه را میگیرد نه دزدی است، و نه استثمار، و نه خلاف منطق، وروی این اصل اینگونه سرمایه گذاری از آثار مالکیت بشمار می رود.

سرمایه گذاری در شکل مالکیت ابزار تولیدی این نوع سرمایه گذاری با این فرض که کار تولیدی توسط خود مالک ابزار صورت بگیرد مثل اینست که یکنفرنخ ریس که باگوی مخصوص این کار را انجام می داده، فکرش را به کار انداخته و با چند تکه چوب، دستگاه نخ ریسی درست کرده است، حالا این دوک برای او سرمایه است، دوک را خود او ساخته، تولید را هم خود او بالا برده است، هم مالک چرخ است و هم مالک نخهائی که میریسد. روشن است که در مالکیت چنین شخصی نسبت به درآمد چنین سرمایه ای، هیچ بحثی از هیچ دیدگاهی نیست.

اما اگر سرمایه گذاری بشکل ابزار تولیدی، بصورتی باشد که کار تولیدی توسط دیگران صورت بگیرد، نه توسط مالک ابزار، دو گونه ممکن است پیاده شود، یکی بصورت اجاره است، یعنی مالک ابزار به دیگری بگوید: با این دستگاه کار کن و روزی پنج تومان بابت اجاره ابزار تولید به من بده. صورت دیگر اینست که آن شخص را اجیر بگیرد و به او بگوید: با این چرخ من کار کن، روزی ده تومان به تو می دهم و هر چه نخ تولید کردی، مال من! در اینجاست که منطق سرمایه دارها و سوسیالیستها از هم جدا می شود و هر کدام اضافه تولید را مربوط به یک طرف می دانند.

معادلات نادرست

سرمایه دارها می گویند: کارگری که روی دستگاه تولید کار کرده، اگر با دست نخ ریسی می کرد و هشت ساعت هم کار می کرد، یک کیلو نخ می ریسید، اما امروز که با این دستگاه کار کرده ۹ کیلو نخ تولید کرده است، پس ۸ کیلوی اضافی نتیجه کار ابزار تولید است. بر حسب ظاهر هم حرف منطقی است. اما اگر اندکی دقت کنیم خواهیم دید این محاسبه درست نیست، برای اینکه بی پایه گی این منطق بهتر روشن شود، معادله دیگری بشکل زیر درست می کنیم و می گوئیم:

چرخ نخ ریسی دیروز بیکار افتاده بود و کارگر در کنار آن نبود، و بازده چرخ نخ ریسی منهای کار کارگر، صفر است، ولی امروز بازده چرخ نخ ریسی و کار کارگر ۹ کیلو نخ می باشد. این معادله می گوید: هر ۹ کیلو نخ مال کارگر است!

تقریبا یکی از اشکالات و استدلالهای سوسیالیستها به اینجا منتهی می شود. آنان می گویند: آنچه منشأ واقعی تولید است و همه تولید مال کار زنده است و کار مرده بچه تولید نمی کند، مثل مرغ مرده که تخم نمی گذارد.[۱]

سهم کار و سرمایه از نظر اسلام

در اینجا باید گفت: ما اسیر فرمولها نیستم، و وقتی دقیق فکر میکنیم می بینیم هم معادله اول نادرست است و هم معادله دوم، و هر کدام دلیل بر مغالطه بودن دیگری است. حق مطلب اینست که بگوئیم: در تولید اضافه، یعنی در آن ۹ کیلو نخ، هم ابزار تولید سهمی دارد، و هم کار کارگر، زیرا حلال زاده را نه به پدر تنها میشود نسبت داد، نه به مادر تنها، حق اینست که بگوئیم، ده کیلو نخ محصول ازدواج کار زنده کارگر با کار مرده صاحب ابزار است، منتهی باید دید چگونه باید سهمیه بندی کرد؟

بحث بر سر فرمول سهم بندی است که باید بر اساس نظم عادلانه ای باشد، و این نظام عادلانه باید بر اساس موازین اسلام باشد. در اینجا فرمول بسیار دقیق و عادلانه ای هست که مولای آن نمی رود و آن عبارت از بند دوم از اصل ۴۳ قانون اساسی است که می گوید: تأمین شرایط و امکانات کار برای همه بمنظور رسیدن به اشتغال کامل و قرار دادن  وسائل کار در اختیار همه کسانی که قادر به کارند، ولی وسائل کار ندارند، در شرکت تعاونی، از راه وام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگر که نه به تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروههای خاص منتهی شود، و نه دولت را بصورت یک کارفرمای بزرگ مطلق درآورد. این اقدام باید با رعایت ضرورتهای حاکم بر برنامه ریزی عمومی اقتصاد کشور در هر یک از مراحل رشد صورت گیرد.

این فرمول را در مجلس خبرگان من پیشنهاد کردم، بدلیل آنکه در مطالعات تحلیلی اقتصادی بر همین اساسهائی که گفته شد، به این نتیجه رسیده بودم که این، راه حل قطعی اسلامی است، یعنی جامعه موظف است به هر انسانی که می تواند و می خواهد کار کند، سرمایه و ابزار تولید مورد نیازش را بدهد تا او مجبور به مزدوری نشود. وقتی ما، در جامعه ابزار تولید فراوان بوجود آوریم و به رایگان در اختیار هرکس که می خواهد، بگذاریم. دیگر زمینه استثمار باقی نمی ماند، اصلا کارگر نیازی نخواهد داشت که سراغ چرخ نخ ریسی دیگری برود، چون جامعه در اختیار او گذاشته است.پس از نظر تز اقتصادی، این یک تز عادلانه ای است که به آن « تز فراوانی ابزار تولید و سرمایه تولیدی» می گوئیم. اما تا رسیدن به این مرحله، چه باید کرد؟

اصل ۴۹ قانون اساسی

اصل ۴۹ قانون اساسی در بحث اقتصاد به همین منظور درج شده است. این اصل می گوید:

«دولت موظف است ثروتهای ناشی از ربا، غصب، رشوه، اختلاس، سرقت، قمار، سؤاستفاده از موقوفات، سؤاستفاده از مقاطعه کاریها و معاملات دولتی، فروش زمینهای موات و مباحات اصلی، دایر کردن اماکن فساد و سایر موارد، غیر مشروع را گرفته و به صاحب حق رد کند و در صورت معلوم نبودن او به بیت المال بدهد، این حکم باید با رسیدگی و تحقیق و ثبوت شرعی بوسیله دولت اجرا میشود.

دولت این اموال را میگیرد و بصورت تعاونی های تولید در اختیار افراد فاقد سرمایه، ولی آماده کار می گذارد. تا کنون در ایران در حدود ۸۳% منابع بزرگ و نیمه بزرگ، بنابر همین اساس گرفته شده است. البته اوائل می گفتند: «مصادره» که درست نبود، بلکه باید گفت: «استرداد اموال مغصوبه»

بنابراین ما در اسلام بن بست نداریم، اگر ما قدرت برنامه ریزی و اجرا را بالا ببریم با همین اصل ۴۳ و ۴۹ قانون اساسی، در یک برنامه ده ساله در جامعه ایران تولید بالا می رود و مزدوری بصورت استثماری نیز برچیده میشود.

سرمایه گذاری در تجارت و بازرگانی

فرض کنید بقال سر کوچه پنجاه هزار تومان سرمایه دارد و مغازه ای و شاگردی و هزینه مغازه داری دارد، او جنس می خرد و با سودی می فروشد. فرض کنید روزی ده هزار تومان فروش دارد و هزینه مغازه و خرج خانه و استهلاک اجناس و همه را حساب کنیم، روزی پانصد تومان(۵%) سود عایدش شود. در این صورت هیچ اشکالی ندارد، و او مصداق همان الکاسب حبیب الله» است، زیرا او جنس را خریده و اجرت خود و شاگرد و استهلاک و سایر چیزها را حساب کرده و فروخته است. نه سود برده و نه زیان، بلکه حق الزمه گرفته است. اما اگر این شخص اعتراض کند که سود سرمایه من کجا رفت و یا ۶ یا ۷ درصد یا ۱۰ درصد سودگرفت، از نظر اسلام می توان از دو دید به آن نگاه کرد:

اول اینکه: بگوئیم کاسب مالک اجناس است. و چون مالک است. طبق قاعده فقهی معروف : لا یحل مال امرء مسلم الاعن طیب نفسه» (تصرف در مال مسلمان جزبا رضایت او جایز نیست) و طبق آیه: … الا ان تکون تجاره عن تراض» (… مال یکدیگر را بنا حق نخورید، مگر آنکه تجارتی از روی رضا و رغبت کرده- سودی ببرید). هر مقدار سود بگیرد مجاز است، و اگر مثلا قند را کیلوئی ۳ تومان خرید و کیلوئی ۳۰۰ تومان فروخت اشکالی ندارد!

دوم: این همان ارزش اضافی است که واقعا دزدی از ارزشهای تولید شده است، زیرا پنجاه هزار تومان، ارزش  مصرفی جدیدی تولید نکرده است و منشأ عینیتی ندارد، در حالی که ابزار تولید واقعا منشأ تولید دارد. ممکن است در نظامی، بدون سرمایه کسب باشد، اما بدون ابزار تولید، نمی توان تولید کرد.

از نظر اسلام، این کار اجحاف است و اجحاف حرام است، و انصاف لازم است. قسمت بزرگی از روایات عصر پیغمبر(ص) و ائمه(ع) که درباره آداب تجارت است مربوط به همین معنی است. بنابراین کاسب حق ندارد بیش از حد انصاف، از خریدار سود بگیرد.

همانطور که در قسمت اول این درسها اشاره شد شهید این مطالب را برای طلاب حوزه علمیه در کلاسهائی که از طرف دفتر تبلیغات بر قرار شده بود تدریس نمودند که بعلت مشاغل و گرفتاریهای اجرایی زیاد برای مدتی درس را تعطیل می کنند تا پس از مختصر فراغتی به ادامه آن بپردازند ولی متأسفانه بدست منافقین آمریکائی به شهادت می رسند، هرچند که قطع مطالب جالب و پر محتوی و تحقیقی ایشان هر خواننده ای را متاسف می کند….

[۱] – مقصود از کار مرده، کاری است که قبلا صورت گرفته و امروز بصورت ابزار تولید و یا کالا و مستغلات درآمده است، و مقصود از کار زنده کاری است که اکنون صورت میگیرد و بازده دارد.

بسم الله الرحمن الرحیم

با عرض تبریک و تسلیت به حضرتعالی بخاطر شهادت فرزند برومندتان و با درود به شما فرزندان و رهروان راه حضرت سید الشهداء (ع) که حسین گونه فرزندتان علی را در راه اسلام وانقلاب اسلامی ایران بمصاف کفار بعثی آمریکائی فرستادید، پاسدار اسلام مفتخر است که لطف فرمودید و در حالیکه تازه خبر شهادت فرزندتان بشما رسیده است قبول فرموده اید که ساعتی از وقتتان را در اختیار این مجله قرار دهید.

س- نظر شما نسبت به دورنما و آینده انقلاب اسلامی ایران در منطقه و جهان چیست؟

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم

با درود به رهبر کبیر انقلاب اسلامی و امت بپاخواسته ایران ورزمندگان مؤمن در جبهه و شهدای جنگ تحمیلی و خانواده های آنها اینکه اشاره کردید که من تازه خبر شهادت فرزندم را فهمیدم البته من روز پنجشنبه گذشته این خبر را دریافت کردم ونماز جمه هم که میخواندم این خبر را دریافت کردم ونماز جمعه هم که میخواندم این خبر را میدانستم منتهی بنا نداشتم در این زمنیه به مردم اطلاعی بدهم بعد از نماز جمعه افرادی که مطلع شدند و یا قبلا مطلع بودند رفتند و این اطلاع بر خلاف میل من بمردم دادند به هر صورت من نسبت بدورنمای انقلاب اسلامی در خاورمیانه و جهان فکر میکنم که یک مسئله روشنی باشد. چون انقلاب اسلامی ما هم اکنون بعنوان یک واقعیت صرف و مطلق یک جریان عظیم، خود را به دنیا عرضه داشته است، مظلومیت و تنهایی ما خودش یک نعمت بزرگی است و جهان وبخصوص منطقه هم این را میداند ما سه سال مبارزه بی امان با جبهه های داخلی و خارجی داشتیم و چه نیروی عظیمی و چه امکانات وسیعی می خواهد که بتواند در جبهه های داخلی و خارجی از بدو انقلاب تا حالا مبارزه کند و بحمدالله سربلند و پیروز خودش را نشان بدهد و این نمایشگر عظمت و وسعت حمایت مردم از انقلاب است.

علی رغم همه توطئه های گوناگون که علیه انقلاب ما شده چه توطئه های داخلی که در کردستان، گنبد و آمل وتهران واصفهان و همه شهرها ناظرش بوده ایم این اعمال وحشیانه ای که گروهکها انجام میدادند واین ترورهای ناجوانمردانه که در یک حادثه ۷۲- نفر شهید میشوند ۷۲ نفر که در بین آنها رئیس دیوانعالی کشور شهید مظلوم آیت الله دکتر بهشتی بود و از قوه مقننه عده ای از نمایندگان بودند و از قوه مجریه عده ای از وزرا و معاونین آنها بودند و بعد هم شهادت دو برادر عزیزمان حجه الاسلام جناب آقای باهنر و برادر عزیز جناب آقای رجائی رئیس جمهور صد در صد مکتبی و مؤمن به انقلاب و بعد هم شهادتهای دیگری که برای عزیزان اتفاق میافتد حتی در محراب نماز جمعه یا در موقع حرکت به نماز جمعه و بعد هم در گیری ما با ابر قدرت شرق و غرب و حمایت بیدریغ آنها از صدام تمام اینها دلیل بر این است که این انقلاب بر یک پایه بسیار اساسی استوار است که آن اسلام است و چون انقلاب بر این پایه و حول و حوش این محور تا حالا پیش رفته لذا انقلاب هم بحمدالله با همه این ضربه های داخلی و خارجی مانده و بقول معرف «تعرف الاشیاء باضدادها» اثر انقلاب ما در منطقه آنقدر وسیع بوده که ناظر مسافرتهای گوناگون ابرقدرتها هستیم و نمایندگانی از آمریکا و از کشورهای دیگر به منطقه و پیمانهای مختلف نظامی، اقتصادی، امنیتی و تشکیل شورای منطقه خلیج فارس و مسائل دیگر، اینها تمام دلیل بر این است که اینها از انقلاب ما بوحشت افتاده اند و فهمیده اند که این انقلاب برپایه اسلام استوار است، لذا می خواهند جلوی صدور انقلاب را بگیرند و بهمین دلیل بدست و پا افتاده اند و این مسائل را دامن میزنند و می بینیم که عربستان سعودی چقدر به صدام کمک میکند و کشورهای منطقه چقدر کمک میکنند با اینکه اینها ادعای عربیت دارند و اگر در این ادعاء صادق بودند یکبار این کمکها را بر علیه اسرائیل بکار میبردند و این سلاحها را در مقابل اسرائیل مصرف میکردند و می بینیم هیچ مصرف نکردند اما در مقابل ایران اینها همه دستشان را بهم دادند که انقلاب ما را بکوبند و جلوی صدورش را بگیرند. هیگ وزیر امور خارجه امریکا می گوید خطری که هم اکنون ما را بشدت تهدید میکند اسلام است نه کمونیسم و مطلبی را دیدم که آمریکا تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به مزدورانش از جمله به سادات دستور داده بود که برای اینکه کمونیسم نفوذ نکند اسلام را سپر قرار بده. البته آن اسلامی که آنها رویش انگشت میگذارند نه اسلام حقیقی و واقعی ولی بعد از اینکه انقلاب اسلامی ما پیروز شد آمریکا به سادات میگوید برای عدم پیشرفت اسلام، کمونیسم را سپر قرار بده «کمونیسم آمریکائی» این دلیل بر این است که اینها از اسلام وحشت کرده اند و بدست و پا افتادند که مبادا این انقلاب صد در صد متکی به اسلام و منبعث از اسلام منطقه را بخود متوجه کند و بعد آسیای غربی را و بعد از تمام دنیا را.

چیزیکه در اینجا باید خیلی رویش تکیه کرد تشکل، انضباط در تبلیغات و شناساندن زوایای انقلاب که خیلی باید با ظرافت انجام بگیرد ودر این زمنیه میتواند وزارت امور خارجه نقش بسیار مهمی داشته باشد. از قبیل منظم و مرتب کردن سفارتخانه ها و افراد مکتبی را حتی المقدور در سفارتخانه ها و وارد کردن و افراد غیر مکتبی را حتی المقدور از سفارتها راندن و همین هیأتهائیکه در دهۀ فجربه کشورها مسافرت میکنند اینها بحمدالله با حسن تدبیر ظرافت انقلاب اسلامی را بگوش ملتها بفهمانند که ما چکار کردیم و نظرمان چیست و این هم بسیار مورد استقبال قرار گرفته و اگر ظرافتش و کارائی اش بیشتر باشد مورد استقبال بیشتری هم قرار خواهد گرفت و انشاءالله ما ناظری روزی خواهیم بود که اسلام منطقه را و بعد آسیای غربی را و بعد دنیا را متوجه ارزش و عظمت خودش بکند.

نظر شما در مورد جنگ تحمیلی و آینده آن چیست؟ و بنظر جنابعالی با توجه به ضایعات و خسارات جنگ، فوائد و آثار مثبتی که جنگ برای جمهوری اسلامی در منطقه و کل جهان داشته است چیست؟

در مورد جنگ تحمیلی من گمان میکنم همین یکسال و ششماهی را که از شروع جنگ گذشته میتوانم علت این جنگ را ارزیابی کنم و آینده آن را، چون اینها بگونه ای بایران حمله نمودند که فکر میکردند. در کمتر از ده روز مقاصد شوم خودشان را به کرسی بنشانند. و قسمتی از ایران  را حداقل مانند اسرائیل بصورت یک پایگاهی برای آمریکا در بیآورند و به انقلاب اسلامی ما ضربه بزنند ولی بحمدالله با این انسجامی که در نیروهای رزمنده ما پیدا شد الان یک سال و نیم است که این جنگ تداوم پیدا کرده و همه ملت ایران در تداوم این جنگ شرکت داشته اند چه آنهایی که پشت جبهه کمک میکردند چه آنهایی که در خط مقدم جبهه سخاوتمندانه به استقبال شهادت میرفته اند بهرحال یکسال و نیم است که جنگ را ادامه دادند و اگر این انسجام در رزمندگان ما باشد که بحمدالله هست آینده جنگ مسلم بنفع ما خواهد بود و بطور قطعی میشود قضاوت کرد که صدام رفتنی است همانطوریکه امام بارها فرمودند: صدام رفتنی است، قبلا هم امام میفرمودند شاه رفتنی است، و بالاخره رفت الان هم میفرماید صدام رفتنی است و صدام هم خواهد رفت و خود این جنگ نشان میدهد که صدام دیگر نمی تواند در مقابل این انسجام رزمنده های ما مقاومت کند به هر ترفند وشگردی هم که دست بزند بالاخره دیر یا زود مغلوب خواهد شد ونیرهای ما غالب، و مضافا به اینکه خداوند در قرآن وعده داده که:

«و کان وعدا علینا نصر المؤمنین، ان تنصروالله ینصرکم ویثبت اقدامکم، و لینصرن الله من ینصره» و امثال این آیات تماما دلیل بر این است که انشاء الله اسلام پیروز است و کفر نابود است و این جنگ ما جنگ کفر با اسلام و جنگ استکبار با استضعاف است مسلما مستضعفین و اسلام در این جنگ پیروز خواهند شد، اما از نظر ضایعات و خسارات، البته جنگ برای ما ضایعات و خساراتی داشته که این ضایعات مقداری قابل جبران نیست و آن عزیزانی که از دست ما رفت و سرمایه هایی که از اسلام بشهادت رسیدند اینکه بهیچ وجه قابل جبران نیست اگر صدام تمام دنیا را هم بما بدهد این در مقابل یک قطره خون عزیزان ما نمی تواند ارزش داشته باشد و همچنین خسارات مالی که این خاصیت طبیعی جنگ است ما در این جنگ داشتیم و در آینده هم ممکن است داشته باشیم هم ضایعات انسانی و هم خسارات مالی اما در مقابل آثار مثبت جنگ باید تصدیق کرد که این خسارات وضایعات چیزی نیست، دیگر چه جای مال ما، و این جنگ یکی از برکات بسیار با ارزش تثبیت اسلام بود و یکی از برکات با ارزش این جنگ تبدیل نیروهای نظامی ما از یک شکل رفرمی و ظاهری به یک جریان اصیل متحرک و رزمی و همچنین انسجام همه نیروهای نظامی ما از ارتش، ژاندارمری، شهربانی، سپاه پاسداران و بسیج و این برای یک ملت بسیار با ارزش است این یکی از خواص بزرگ جنگ است و اما خاصیت دومی که این جنگ داشت بالا رفتن کیفیتها و کمیتها در سپاه پاسداران، سپاه پاسداران ما در روزهای اولی که شکل پیدا کرد قدرت جنگ با سلاحهای سنگین را نداشت و الان بحمدالله سپاهیان ما قدرت پیدا کرده اند که از نیروهای سنگین در رزم و جنگ استفاده کنند وحتی عده ای از آنها در یک فاصله خیلی کوتاه خلبانی را آموخته اند و اگر در آن رژیم بودکه می خواست اینقدر خلبانی را یاد بگیرد زمان بسیار ممتدی و پول بسیار زیادی باید از بیت المال خرج بشود.

خاصیت سوم جنگ وقوع یک انقلاب صنعتی و استفاده از جمیع امکانات داخلی برای تأمین نیازمندی های اجتماع ما بود، قبل از شروع جنگ و در آن رژیم بخصوص تکیه مان به نفت بود، مقدار خیلی زیادی هم صادر می شد که خود شاه مخلوع معدوم در یکی از سخنرانیهایش در مشهد گفته بود که به این طریقی که ما نفت صادر میکنیم تا ۲۰ سال دیگر نفت داریم. من نمی دانم اگر ۲۰ سال دیگر بر این ملت میگذشت و نفتشان تمام میشد نه کشاورزی داشتند و نه صنعت داشتند بغیر از یک صنعت وابسته مونتاژ و نه دام داری داشتند و نه کارایی صنعتی پیدا کرده بودند سرنوشت این ملت چه میشد؟ الان ما توانسته ایم کم کم بدون نفت روی پای خودمان بایستیم یک انقلاب صنعتی در کشور پدید آمده و تمام امکانات و خلاقیتها بکار گرفته شده. قطعاتیکه ما با پولهای گزاف وارد میکردیم الان ما خودمان می سازیم و صنعتگران ما کارهایی کرده اند که از رادیو و تلویزیون گاهی گفته و دیده میشود که چه پیشرفتهایی در صنعت برای نیروهای متفکر و خلاق ما ایجاد شده(بنظر من باید این را از برکات جنگ دانست) مسئله دیگر روشن شدن چهره های مزدور داخلی و دشمنان خارجی در اثر این جنگ بود از قبیل: بنی صدر که در رابطه با این شناسایی عزل شد و گروه منافقین و اینهائی که این ترورها را بوجود میآورند که بگفته دادستان کل انقلاب ۹۰% شان از بین رفته اند و بیشتر از ده درصدشان باقی نمانده اند که آنها هم بلطف خدا شناسائی خواهند شد و ما دیگر از این جهت با فضل الهی خیالمان راحت میشود. اما دشمنان خارجی را هم شناختیم. چهره های افراد ودولتهای خارجی برای ما روشن شد که در این جنگ با ما چه کردند و با صدام چه کردند و این خودش برای آینده ما یک تجربه میتواند باشد(مهمترین نتایج بعد از جنگ بنظر من حاکمیت سیاسی و فرهنگی انقلاب است که این را میتوانیم از نتایج بعد از جنگ بشماریم ولی از حالا شروع شد این حاکمیت، و دارد خودش را نشان میدهد هم حاکمیت سیاسی و هم حاکمیت فرهنگی و انشاء الله بعد از جنگ نتایج این برای مردم بفضل خدا روشنتر خواهد شد.

نظر شما دربارۀ رهنمود امام بمناسبت سالگرد ۲۲ بهمن ۶۰ در رابطه با حوزه های علمیه و تحولی که باید در آنها پدید آید چیست؟ و چه راه حل عملی برای انجام این تحول حیاتی و اساسی ارائه میفرمائید؟

راجع به پیام تاریخی امام در ۲۲ بهمن در رابطه با حوزه ها و بالاخص حوزه مقدسه علمیه قم همانطوریکه الان در قم در دست عمل است و از هر شهری یک نماینده ای معین میکنند که این نماینده ها بنشینند دور هم و ببینند کهحوزه علمیه قم رابه چه فرمی در بیاورند. از فرم جامد سابق خارج شود. در سابق نوعا طلاب یک فقهی می خواندند و یک عده ای هم غیر از فقه واصول یک مقداری فلسفه میخواندند و بعضی از مباحث فقه یا اصول اینها فقط جنبه علمی داشت واما با نیازمندیهای موجود جامعه آنچنان که باید و شاید تطبیق نمی کرد ما معتقدیم علم را برای خود علم که ما نمی خواهیم بلکه بخاطر نیازمندیهای جامعه اسلامی مورد توجه ما است و وقتی اینطور باشد باید ببینیم جامعه امروز نیاز به چه چیز دارد و این نیازها را باید در قدم اول در حوزه علمیه قم که شهر قیام و مورد  توجه مردم بوده و مرکز روحانیت است جستجو کرد روی این اصل من فکر میکنم بعد از اینکه نماینده های شهرها معین شدند آنها مینشینند و این مسائل را شور و بررسی میکنند. در حوزه علمیه قم مسائل اقتصاد باید تدریس بشود و مسائل علوم اجتماعی باید تدریس بشود و تحلیلهای سیاسی باید مورد بررسی قرار بگیرد ضمنا فقه و اصول هم باید مورد تعلیم وتعلم باشد و گاهی بعضی از مسائل را باید به زبانهای مختلف حوزه علمیه قم منتشر کند و تا حالا نبوده این مسائل، انشاء الله در آینده امیدواریم با این نظری که امام داشتند و این طرحی که الان دارد پیاده میشود این مسائلی که در حوزه باید پیاده بشود و یک حوزه جامع و کاملی ما داشته باشیم که با توجه به کلیه نیازمندیهای مردم بتواند کارایی داشته باشد.

شما در اصفهان از نزدیک تا حد زیادی در جریانات و مسائل صنایع و ذوب آهن بودید و با توجه به راه اندازی کوره دوم ذوب آهن اگر چنانچه رهنمودهائی در رابطه و پیشرفت بیشتر این صنعت به مسئولین و پرسنل این مؤسسه عظیم دارید بفرمائید؟

در رابطه با این صنعت عظیم و صنعت مادر من یک مطلب را می گویم، فکر می کنم با این یک مطلب، خیلی از پیشنهادات من حل میشود. در رابطه با راه اندازی قسمت دوم ذوب آهن که: انشاء الله ۶ ماه دیگر کوره دوم هم بکار می افتد، این قسمت دوم بهره برداری را قرار بوده است که آخر خرداد تحویل دهند، ولی با پافشاری وزیر محترم معادن و فلزات و متخصصین و کارمندان و کارگرها به کار افتادند و کاری کردند که نظر ایشان عمل شد. و ما در روز ۲۱ بهمن به آنجا رفتیم و آن قسمت را افتتاح کردیم.

این واقعا برای همه کارگران عزیز میتواند درس باشد که اگر کاری را بخواهند بکنند میتوانند انجام بدهند. خواستن توانستن است. و باز هم کلنگ کارخانه فولاد مبارکه زده شد و امیدواریم آن هم انشاء الله تا زمان خیلی کوتاهی به راه بیفتد اینها نمایش گر اینست که، اگر بخواهیم برای کشورمان دلسوزانه عمل بکنیم خدا هم بما قدرت و توان میدهد و میتوانیم کارهائی که بحسب ظاهر مدت زیادی احتیاج دارد در زمان کوتاهی خاتمه اش بدهیم.

از اینکه فرزند عزیزتان در جبهه جنگ با کفار بعثی به شهادت رسیده است، احساس خودتان را در این حادثه و پیام خودتان را بعنوان پدر یک شهید و بعنوان یک رهبر روحانی به امت قهرمان اسلام بیان بفرمائید؟

من از خدا میخواهم که خدا به من یک روحیه ای بدهد که همه شهداء با «علی» در نظر من یکسان باشد. بنابراین بگویم «علی» هم مثل سایر شهیدان به عشق خدا و به معشوق خودش پیوست. خدا برایش مبارک کند.

من بعنوان پدر یک شهید گمان نمیکنم در این جریان سهمی داشته باشم. هر چه بود از خود او بود، و سهم آنچنانی ندارم. علی به شهادت عشق میورزید و به معشوق خودش رسید. و من در این زمینه نقشی ندارم، چون وابسته بمن بود من از خداوند متعال میخواهم که این هدیه ناقابل را از من بپذیرد و او در قیامت شفیع ما باشد، در دنیا هم شهادت او به ما هم یک روحیه ای بدهد که از خداوند بخواهیم ما هم در رختخواب به مرگ سیاه نمیریم، و قبل از اینکه مرگ سیاه ما را بگیرد مرگ سرخ را استقبال کنیم. و پناه میبریم به خدا که ما را از این فیض عظیم محروم کند بخاطر عدم لیاقتمان.پایان

توجه: برادران و خواهرانی که قصد طرح سؤالاتی را دارند قبلا صفحه پاسخ به سؤالات را مطالعه فرمایند تا از تکرار سؤالات پرهیز شود وبهمین جهت از پاسخ به سؤالات تکراری معذوریم.

*                                                                       *      *

* قائم شهر- برادر محمد باقر نجف زاده.

اطلاعاتی را که خواسته بودید در شماره اول مجله (ص ۳) مندرج است لطفا به آن مراجعه فرمائید.

*پادگان جلدیان- برادر سرباز احد کارگر جدی.

ضمن تشکر از شما و قدردانی از زحمات برادران مرزدار توفیق روزافزون آنان را خواهانیم مجله های درخواستی شما ارسال شد.

*تهران- برادر صاحب فیضی.

در مورد آثار امام تحت عنوان سیری در آثار خطی امام سلسله مقالاتی در پاسدار اسلام آغاز شده است امید که نظرتان را تامین نماید.

*تهران- انجمن اسلامی فارغ التحصیلان شبه قاره هند.

لطفا فتوکپی اساسنامه و مرامنامه خودتان را ارسال فرمایید تا مجله ارسال شود.

*اصفهان- برادر طلبه- تمنایی.

از نظر مثبت شما نسبت به مجله پاسدار اسلام سپاسگزاریم. انشاء الله به پیشنهادات شما جامه عمل می پوشانیم.

*آزاد شهر- برادر باباخان دوانلو.

در مورد سخنان آقای هاشمی رفسنجانی راجع به سازمانهای بین المللی امپریالیستی می توانید به سخنرانیها وتحلیلهای ایشان در همین موارد و یا رادیو و تلویزیون و مطبوعات مراجعه فرمائید.

*اهر- برادر فضل الله شیخ الاسلامی

از دقت نظر و حسن نظرتان ممنونیم، ما در درج مقالات، ضرورت و نظرات عموم را مراعات میکنیم. مثلا بر عکس نظر شما نامه های زیادی داریم که خواستار درج عکس وشرح حال و وصیت نامه های شهدا می باشند.

*آمریکا- دفتر هماهنگی انجمن اسلامی دانشجویان در آمریکا و کانادا- حوزه برکلی

موفقیت شما را در نشر معارف اسلامی و شناساندن انقلاب اسلامی ایران به جهانیان خواستاریم. مجله درخواستی ارسال شد.

*قم- جامعه انجمنهای اسلامی ادرات.

نامه شما که حاکی از قدردانی از زحمات مدرسین- نویسندگان و کارکنان… پاسدار اسلام بود را دریافت کردیم. پاسدار اسلام نیز بنوبه خود از الطاف شما قدردانی میکند.

*قم- برادر طلبه حسین خجسته.

ضمن تشکر از پیشنهادات شما یادآور میشویم که همیشه نمی شود مطالب را در آسانترین جمله ها بیان کرد بلکه خواننده نیز باید مطالعه خود را بالا ببرد اما در مورد نفوذ در قلبها و مراعات ضرورتها سعی خود را خواهیم کرد.

*فلاور جان- برادر دانش آموز- پرویزی.

طرحهای ارسالی شما رسید. ذوق و استعداد برادران دانش آموز را در گسترش هنر سازنده ارج می گذاریم.

*سیرجان- برادر دانش آموز خدا مردا شیبانی.

ما هم از فقر و عدم امکانات اولیه زندگی در روستاها بی اطلاع نیستیم. امیدواریم نقشی در انعکاس آن داشته باشیم. با تمام مشکلاتی که دارید تحصیل را فراموش نکنید. شما رنجدیده ها امیدهای آینده این ملت هستید.

*قم- برادر محمود متوسل.

امیدواریم در آینده چند صفحه ای تحت عنوان پرسش و پاسخ داشته باشیم اما دلیل درج اخبار در مجله را باید در دراز مدت جست. در حقیقت برای مراجعه کنندگان آینده فهرست خبری جالبی خواهد بود.

*تهران- برادر امیر رضا قائمی

از دقت و اعتماد شما سپاسگزاریم. منظور آقای روحانی دعا به مفهومی است که مورد نظر علمای بزرگ ما می باشد، نه به مفهومی که آن مرحوم قبول دارد با تحقیق بیشتر در مفاهیم مشکل شما حل خواهد شد.

*تهران- برادر محمد رضا مجیدیان.

مقاله جالب شما در افشای جنایات روسیه بر مسلمانان آن کشور که از یک نقش فعال سیاسی محرومند ولی در عوض بالاترین ضریب را در اقتصاد و تهیه مواد اولیه و نیروی انسانی برای صنایع شوروی دارند، رسید اما منابع اخذ آمار و ارقام را ذکر نفرموده بودید. از همکاری شما متشکریم.

*نوشهر- برادر دانش آموز ساسان بالی لاشکی .

تا آنجا که ما می دانیم اولا شعار نه شرقی نه غربی بمعنای عدم وابستگی و اتکای سیاسی اقتصادی، فرهنگی بدو ابر قدرت می باشد ثانیا تا کنون دولت جمهوری اسلامی ایران روسیه را به عنوان یک ابر قدرت متجاوز به حقوق ملت افغانستان محکوم کرده و به مبارزان افغانی غیر وابسته کمک نموده است.

ثالثا- تعیین امکان ارتباطهای سیاسی و بازرگانی(با حفظ شعار نه شرقی و نه غربی) با کشورهای جهان و همجوار و حدود این ارتباط بعهده رهبری و مجلس شورای اسلامی است.

*تهران- خواهر زهره باقری.

استقبال امت مسلمان ایران از «پاسدار اسلام» موجب دلگرمی ما می باشد امیدواریم به بعضی از پیشنهادات شما عمل کنیم میتوانید پنج تومان به آدرس ما بفرستید تا مجله شماره یک برای شما ارسال شود.

*قرچک ورامین- برادر ۱۲ ساله محمد حسینی.

عشق شما به جبهه مورد تحسین است سنگر شما مدرسه است تا در آینده با معلومات خود بسازندگی کشور بپردازید، و جامعه نمونه اسلامی را به جهان نشان دهید. در ضمن اگر خواستید مشترک شوید باید پول را به حساب ما واریز نمائید.

*قم- برادر اقائی- اظهار نظر جنابعالی و پیشنهاداتی که ارائه فرموده اید مورد تأیید ما است سعی میکنیم در آینده از نقطه نظرهای امثال شما بهره برداری نموده تا مجله در سطح انتظار کلیه علاقه مندان ارائه شود امید است در آینده نیز با ما در تماس باشید.

*قم- عباسعلی مغیثی.

از همکاری شما متشکریم. توفیق بیشترشما را در خدمت به فرهنگ انقلاب و اسلام خواهانیم

*گنبد کاووس- برادر عبدالحسین قره داغلی.

استنباط تمام احکام شرعیه ازنص قرآن نمی باشد بلکه روایات معصومین علیهم السلام پس از قرآن منبع استنباط احکام است.

*قم- برادر طلبه احمد ملک محمودی.

از پیشنهاد شما کمال تشکر را داریم. توفیق شما را خواهانیم.

*کرمان- برادر مهدی- ک.

از تذکرات و اظهار نظرتان در مورد مقالات متشکریم- مجله ناقص را بفرستید تا تعویض کنیم، عکسهای شهدائی که به دفتر مجله واصل شده بدون تبعیض چاپ میشود و عموما از شهدای جدید شهر قم هستند- طبق تاریخ ذیل هر خبر به مطبوعات همان روز مراجعه شود- حضرت آیت الله مشکینی جواب شما را در خطبه نماز جمعه بعدی فرمود- در مورد مطففین و فلسفه ملاصدرا ممکن است در آینده مقالاتی چاپ شود.

*اهواز- برادر عبدالوهاب بیداروندی

*تهران- برادر میریعقوب موسوی

*مراغه- برادران توفیقی و علی محمد جعفری

*اندیمشک- برادر مهرداد

*تهران- برادر عباس نعیمی

*نجف اباد- برادر سید رسول امامی.

*شیروان- برادر حسن بلقان آبادی

*سمنان- برادر محمد علی ذولفقاریان

*بهشهر – برادران مرتضی غیاثی- سرباز وظیفه علینقی نظری- محمد حیدری

*سمنان- برادر علیرضا اسکندریان

*اقلید- برادر محمد هاشم کوثری.

*تهران- ستاد مرکزی واگذاری زمین

*آزاد شهر- برادر باباخان دوانلویکی

*شهرکرد- خواهر فاطمه ارشدی.

*خواهر رضوان باطنی

نامه های شما رسید ضمن تشکر محبت و همکاری شما با پاسدار اسلام امیدواریم به پیشنهادات شما عمل کنیم در ضمن پاسخ سؤالات شما در ضمن صفحات پاسخ نامه های گذشته و یا این شماره موجود میباشد.

*شما جانبازان رهبران این نهضتید.

۱۷/۱۱/۶۰

*با این روحیه که سربازها وپاسدارها دارند، مطمئن باشید که این کشور بیمه است و هرگز آسیب نخواهد دید.

*تا وقتی دولت، مجلس و ارتش از طبقۀ مرفه سرمایه دار نیست کشور محفوظ است.

*در تمام جبهه ها اگر یک نفر از آنها که دارای سرمایه های بزرگند پیدا کردید مژدگانی بگیرید.

*این پائین شهری ها ولی نعمت ما هستند.                ۲۰/۱۱/۶۰

*تقویت و توسعۀ تبلیغات خصوصا در خارج از کشور از اهم امور است.

*حوزه های علمیه باید با صرف وقت برای تربیت قاضی و مبلغ کوشش خستگی ناپذیر نموده و بپاخیزند.

*اگر حوزه ها از عهدۀ تربیت فقهاء و علماء و خطباء موجه و مورد علاقه مردم بر نیایند باید منتظر فاجعه شکست جمهوری اسلامی واسلام بزرگ باشیم.

*ای مستضعفین جهان برخیزید و در مقابل ابرقدرتها بایستید که اگر ایستادید اینها کاری نمی توانند بکنند.

*شهادت های پی درپی، جمهوری اسلامی را آنچنان بیمه کرد که از آسیب دهر مصون گردید.

* به دولتها نصیحت می کنم که اسرائیل غاصب را از کشورهای اسلامی و زمینهای *مغصوب بیرون رانند و نژادپرستی و زبان سالاری را که در اسلام محکوم و مردود است کنار زنند.                                                                         ۲۴/۱۱/۶۰

*جوانان کمیته که از روز اول انقلاب در پیروزی انقلاب نقش بزرگ داشتند، در ادامه انقلاب هم این نقش را دارند.

*با روی گشاده و اخلاق اسلامی و ایمان قوی با مردم برخورد کنید.

*پیروزی بزرگ اینست که انسان درنفس خودش پیروز باشد و بر شیطان خودش غلبه کند.                                                                         ۱۱/۱۲/۶۰

*دشمنان میکوشند از نفوذ روحانیت کاسته شود تا اسلام را از بین ببرند.          ۱۲/۱۲/۶۰

*آیت الله منتظری: انقلاب اسلامی ایران سرانجام به صورت آتش فشانی در سراسر بلاد استعمار زده سرایت خواهد کرد.                               ۲۴/۱۱/۶۰

*حوزه ها بیش از هر زمان احتیاج به نظم دارند…. ما نمی توانیم ببینیم در دانشگاهها *انقلاب فرهنگی شود، اما در حوزه ها فرهنگ تغییر داده نشود.         ۲۶/۱۱/۶۰

*تذکرمیدهم دفاع از اسلام باید کرد ولی سعی کنید تلفات کمتر و بازدهی بیشتر باشد،میدانم که همه میخواهید شهید شوید و شهادت کمال است ولی حیات شما برای ما عزیزتر است.

۱۲/۱۲/۶۰

(خطاب به داوطلبان عازم به جبهه)

جنگ:

*فرمانده ارتش عراق: ۷ هزار سرباز مصری رسما علیه ایران می جنگند.   ۱۷/۱۱/۶۰

*۷ حمله سنگین عراق به بستان بطور کامل شکست خورد.   ۲۰/۱۱/۶۰

*تلفات عراق در حمله بی نتیجه به تنگه چزابه و دشت آزادگان به ۲۵۰۰ نفر رسید.

*۲ فروند بمب افکن عراقی در شمال اهواز سرنگون شد.       ۲۴/۱۱/۶۰

*عراق در جنگ ده روزه تنگه چزابه، با ۲۰۰۰ کشته حتی یک قدم پیشروی نکرد.

۲۸/۱۱/۶۰

*عراق با ریختن چند تن بمب، یک روستا در اسلام آباد غرب را با ساکنانش زیرورو کرد.

*نماینده صلیب سرخ بین المللی در تهران: پیشنهاد ایران برای دیدار خانوادۀ اسرای جنگی *عراق در تاریخ جنگها بی سابقه است.                     ۲۹/۱۱/۶۰

*۷۵۰ صدامی طی عملیات «مولا علی» در تنگ چزابه نابود شدند.   ۲/۱۲/۶۰

*جنگنده های تیز پرواز اسلام پالایشگاه کرکوک را بمباران کردند.

عمران:

*۱۲۵۰ واحد آموزشی در استان اصفهان و ۷۷ واحد آموزشی در استان هرمزگان احداث شد.

۲۷/۱۱/۶۰

*۲۳۷ پروژه آب آشامیدنی در روستاهای باختران، تامین و تکمیل شده است.                     ۱۹/۱۱/۶۰

*۱۰۱ روستای فارس صاحل برق شدند با ۳۴۴ میلیون ریال سرمایه، ۵۷ واحد تولیدی و صنعتی آذربایجان شرقی احداث شد.                                           ۲۴/۱۱/۶۰

*۲۵۵۰ هکتار زمین در منطقه نوشهر به کشاورزان واگذار شد.

*بزرگترین سیلوی خاورمیانه در مشهد با ۱۱۳ هزار تن ظرفیت افتتاح شد.  ۲۵/۱۱/۶۰

*طی سه سال اخیر، ۶ شهرک با ۱۹۳۲- واحد مسکونی، توسط آستان قدس رضوی در مشهد احداث شد.                                                          ۲۷/۱۱/۶۰

*۱۱۰ شهر و روستا در چهار محال بختیاری، طی سه سال اخیر، صاحب برق شدند.

*۱۱۵۷ هکتار زمین به کشاورزان بروجرد واگذار شد.      ۱/۱۲/۶۰

اخبار داخلی

*۱۶۰ نماینده مجلس خواستار اجرای مفاد پیام اخیر(۱۲ بهمن) آیت الله منتظری شدند.                                                                          ۱۷/۱۱/۶۰

*۱۷۱۴ نفر از محکومین دادگاه ها مشمول عفو امام قرار گرفتند.      ۲۴/۱۱/۶۰

*با پیام (رئیس جمهور) اولین نشست مجمع جهانی حرکت اسلامی دانشجوئی در تهران برگزار شد.                                                                   ۲۵/۱۱/۶۰

*حجه الاسلام فاضل، از سوی آیت الله منتظری، برای تشکیل کلاسهای ایدئولوژیکی در مرکز علوم پزشکی ایران انتخاب شد.                                ۲۶/۱۱/۶۰

*۷۹ روحانی از شهرهای قم و مشهد عازم جبهه های نبرد شدند.           ۱۲/۱۲/۶۰

انقلاب و جهان

*با ورود وزیر دفاع آمریکا به ریاض، آمریکا تقویت بنیۀ نظامی عربستان و شورای همکاری خلیج فارس را به عهده گرفت.                                                 ۱۸/۱۱/۶۰

*با ورود حسنی مبارک به آلمان غربی، پنج هزار مسلمان علیه وی تظاهرات کردند.

۱۹/۱۱/۶۰

*فیدل کاسترو: ایران با نیروی مردمی و مذهبی، قابلیت استقامت در مقابل همه توطئه ها را دارد.۲۰/۱۱/۶۰

*واشنگتن پست اعتراف کرد: هدف تحرک سیاسی نظامی امریکا، سرکوب جنبش های منطقه و حفظ رژیم های مرتجع است.                                         ۲۸/۱۱/۶۰

*اف. بی.ای کتابها، نوشته ها و نوارهای میهمانان دهۀ فجر را در آمریکا توقیف کرد.

*رژیم سعودی سه مسجد در شهر «دمام» را تعطیل کرد.              ۱/۱۲/۶۰

*رژیم سعودی سفر اتباع این کشور را به ایران ممنوع کرد.     ۲/۱۲/۶۰

*۷۳ مسلمان مبارز بحرین در آستانۀ اعدام قرار گرفتند.         ۱۱/۱۲/۶۰

*قذافی ضمن حمله شدید به آمریکا و عربستان، از انقلاب اسلامی ایران پشتیبانی کرد.

۱۲/۱۲/۶۰

*لیبی با تشکیل جبهه متحد اسلامی موافقت کرد.       ۲/۱۲/۶۰

ضد انقلاب

*همزمان با سالگرد متلاشی شدن رژیم شاه، رهبری سازمان منافقین متلاشی شد. در یک درگیری مسلحانه موسی خیابانی و همسر و رجوی و ده عضو مرکزیت منافقین بهلاکت رسیدند.                                                                         ۱۹/۱۱/۶۰

*با کشف ۲۲ لانه فساد و دستگیری بیش از ۴۰ نفر، مرکزیت سازمان پیکار متلاشی شد *در این رابطه علیرضا سپاسی آشتیانی مرد شماره یک و دبیر مرکزیت سازمان دستگیر شد.

۲۴/۱۱/۶۰

*با کشف ۹ لانه تیمی و انبار مهمات، کادر رهبری و بنیانگزاران گروهک آرمان مستضعفین دستگیر شدند.                                                             ۲۵/۱۱/۶۰

*توسط مأمورین ژاندرمری، ۵۱۰ کیلوگرم هروئین و تریاک و ملیونها ریال ارز کشف شد.

۲۶/۱۱/۶۰

*پسر امام جماعت مسجد الجود، توسط منافقین به شهادت رسید. ۲۷/۱۱/۶۰

*عوامل آمریکا، با انفجار بمب در میدان عشرت آباد تهران، عده ای کارگر و دانش آموز را قطعه قطعه کردند. در این حادثه ۱۲ نفر شهید و ۳۲ نفر مجروح شدند.               ۱۳/۱۱/۶۰

*۴۵۰ کیلو تریاک از قاچقچیان مسلح در کوه های تربت جام کشف شد.    ۱۳/۱۱/۶۰

*منافقین تروریست سه تن از اعضاء جهاد دانشگاهی را در تهران به شهادت رساندند.

۱۶/۱۱/۶۰

*خان ها و فئودالهای مناطق کردنشین ارومیه از سالها جنایت دستگیر شدند، مدارک بدست آمده از دستگیر شدگان حاکی از همکاری آنان با تمام گروهکهای منحرف و ضد انقلاب است.                                                                          ۱۲/۱۲/۶۰

جهان

*عربستان خواهان مذاکره مستقیم با اسرائیل شد.             ۱۷/۱۱/۶۰

*فرانسه ۷۷۰ میلیون دلار اسلحه به عراق فروخت.       ۱۹/۱۱/۶۰

*یک همجنس باز، رئیس سازمان عفوبین- الملکی در بریتانیا شد.   ۲۰/۱۱/۶۰

*روزنامه های آمریکائی نوشتند: طرح شاه حسین برای اعزام داوطلب به جبهه ها با شکست روبرو شد.                                                            ۲۶/۱۱/۶۰

ویژگیهای قوانین اسلام                                                                                  آیت الله صانعی: عضو فقهای شورای نگهبان، عضو جامعه مدرسین

* قسمت چهارم:

ویژگی و خصوصیت و امتیاز سوم قوانین اسلام، مطابق با فطرت و خلقت و سرشت انسان بودن است. یعنی انسان در بعد انسانیت و در جهان آدمیت خواستار همان است که اسلام آورده. از امور اعتقادی وزیر بنائی گرفته تا برنامه های عملی و فرعی.

«óOÏ%r’sù y7ygô_ur ÈûïÏe$#Ï۹ ÉOÍhŠs)ø۹$# `ÏB È@ö۶s% br& u’ÎAù’tƒ ×Pöqtƒ žw ¨ŠttB ¼çms9 z`ÏB «!$# ( ۷‹Í´tBöqtƒ tbqã㣉¢Átƒ»

(سوره روم آیۀ ۴۳)

پس روی به دین استوار اسلام و خداپرستی او پیش از آن که روزی بیاید که هیچ کس نتواند از امر خدا آن را برگرداند، در آن روز خلایق فرقه فرقه شوند.

این انسان وقتی به پدیده های جهان نگریست و به ریزه کاری که در آن بکار برده شده دقت کرد، خدا و خالق و صانع را باور می نماید و چاره ای جز باور ندارد. چگونه باور نکند هنگامی که می یابد یک مورچه کوچک قدرت برداشتن بیست برابر تا شصت برابر وزن خود را دارد، در حالی که انسانهای برنده در مسابقات وزنه برداری، فوقش سه برابر وزن خود را میتواند بردارند.

«tü“Ï%©!$# ۴‘sÜôãr& ¨@ä. >äóÓx« ¼çms)ù=yz §NèO 3“y‰yd »(سوره طه، آیه ۵۰)

خداوندی که همه چیز را آفرید و ابراز زندگی و علم استفاده از آن ابزار را به آنها داد. و یا می باید نظم ودقت و اندازه گیری درکل جهان خلقت را حتی علاقه پدر و مادر به فرزندان که در حیوانات و انسان یکنواخت نمی باشد بلکه بر پایه احتیاج است.

«bÎ)ur `ÏiB >äóÓx« žwÎ) $tRy‰YÏã ¼çmãYͬ!#t“yz $tBur ÿ¼ã&è!Íi”t\çR žwÎ) ۹‘y‰s)Î/ ۵Qqè=÷è¨B »(سوره حجر آیه ۲۱)

خزائن و اساس خلقت همه چیز نزد ما است و ما بدون اندازه گیری و نظمی دقیق نمیفرستیم و خلق نمی نمائیم.

«ü“Ï%©!$# z`|¡ômr& ¨@ä. >äóÓx« ¼çms)n=yz»(سوره سجده، آیه ۷)

آن خدائی که همه چیز را نیکو و حسن آفرید.

اَللّهُمَّ انّی اَسألُکَ مِن کَلِماتِکَ بِاَتمَّها

(دعای سحر)

خدایا از تو درخواست میکنم به کاملترین کلماتت و مخلوقاتت خدایا همه کلمات و آفریده هایت کامل است و هیچ ناقص نمی یابم. خداوندا تو را بهمه مخلوقاتت میخوانم و میلیونها یافته های مشابه.

آری این ایمانها و باورها از مسائلی نمیباشد که نیاز به معلم و آموزگار و یاد دهنده داشته باشد، حتی نیاز تعلیم پدر و مادر هم ندارد چه برسد به تعلیم دیگران. این در مسأله ایمان به مبدأ، و همانند او است مسأله معاد، چون بشر بحسب فطرت طرفدار و مایل رسیدن مجرم به مجازات و کیفر عمل، و محسن و نیکوکار به ثواب و پاداش کارش می باشد، و میداند که در این عالم افراد به جزاء عمل از خیر و شر نمی رسند. خیلی روشن است بالاترین مجازات در دنیا اعدام است، آیا میتوان گفت: آن محاربی که علیه مسلمان و نظام جمهوری اسلامی بپا خواسته و چندین نفر انسانهای بی گناه و اطفال معصوم را با انفجار سوزانده، با یک مرتبه کشته شدن به کیفر عملش رسیده؟! آیا آنان که در خیانت به خون شهداء و خیانت به همۀ ملت و به اسلام و قرآن مانند گروهکهای محارب از منافقین گرفته تا پیکاری و اقلیت مرتدش شریک بوده میشود گفت با زندان تا آخر عمر و با کشته شدن صد مرتبه بفرض محال به سزای عملشان رسیده اند؟! آیا می توان گفت طراحان و پیاده کنندگان انفجار مرکز حزب و شهادت آیه الله بهشتی و انفجار نخست وزیری و شهادت رجائی و باهنر در دنیا، جزای کار بد و کیفرشان را دیده اند یا می بینند؟!

آیا خدمات شهداء در این عالم قابل جبران است؟ آیا زحمات امام امت را میتوان عوض داد؟ آیا این همه سرمایه گذاری ملت مسلمان ایران، آیا این همه فداکاریهای نیروهای رزمنده در جبهه های حق علیه باطل در جنگ اسلام علیه کفر بعثی عراق والحادی امریکا، شیطان بزرگ در این جهان و این عالم دنیا با پست بودنش قابل است که جبران شود؟ پاسخ همۀ سؤالها منفی است. اینجا است که باید گفت نیاز به آخرت بودنش جزء فطریات است.

و همانند این دو اصل است بقیۀ اصول اعتقادی. این در اعتقادیات واصول عقاید و اما در فروع و برنامه های عملی برای روشن شدن مطلب باید به یک اصل اساسی توجه نمود، و آن اینکه اسلام هیچگاه با خواسته ها و امیال و غرائز و احساسات و عواطف انسانی و بشری به مبارزه برنخواسته، و چنین هدفی را دنبال نکرده، بلکه آن چه را تعقیب نموده کنترل نمودن آنها و در مسیر صحیح قرار دادن است.

«وَ تَمَّت کَلِمَه رَبَّکَ صِدقاً وَ عدلا»

(سوره انفال آیه ۱۱۵)

قوانین خداوند بر پایه راستی و عدل تمام شده است. عدل در قانون کنترل کردن امیال است نه طرد نمودن چون آن ظلم است.

«y7Ï۹ºx‹x.ur öNä۳»oYù=yèy_ Zp¨Bé& $VÜy™ur (#qçRqà۶tGÏj9 »

(سوره بقره آیه ۱۴۳)

ما شما ملت مسلمان و امت اسلامی را امتی حد وسط قرار دادیم تا الگوها و شاهدها برای دیگران باشید، پس زیاده روی که افراط باشد و نقص که تفریط باشد در اسلام وجود ندارد. و بدیهی است نادیده گرفتن امیال و واپس زدن آنها: تفریط، و آزاد گذاشتن: افراط، و این الگو و شاهد بودن مسلمانان بهمین است که شهادت می دهند به بطلان مرام آنان که مانند یهود تمام توجهشان را به مادیات وخواسته ها صرف مینموده و مرام آنان که همه همت را به ریاضت و صرفنظر نمودن از بدن و جهات مادی مصروف داشتند، و این نمیشود جز به محدودیت خواسته های بشر، و این مطلب واصل را میتوان از طرفی اثبات کرد:

۱- از راه عدل خداوند و حکمت او بدین جهت که چون هواها و هوس ها و آرمانها و آرزوها، همه و همه آفریده شده، او است که خالق همه چیز است.

t,n=yzu ¨@à۲ &äóÓx« »(سوره فرقان، آیه ۳)

خداوند همه چیز را آفرید، و آورنده قانون و قانونگذار است، یعنی خلق(آفریدن) و شرع(قانون گذاری نمودن) از مختصات ذات باری است.

«öÈbÎ) ãNõ۳ßÛø۹$# žwÎ) ¬! ( Èà)tƒ ¨,ysø۹$# »(سوره انعام، آیه ۵۷)

قانونگذاری حق خاص خداوند است وجدا کننده و تمیز دهنده حق از باطل است و از بهترین جداکنندگان است. و هنگامی که هر دو در اختیارش می باشد، آفریدن چیزهائی که بنا است بشر از جهت قانونگذاری آنها را کنار بزند و دور نماید و به انزوا بکشاند جز لغو چیز دیگری نمی تواند باشد، و این غیر از آن چیزی است که تحریم شده و فوائدی هم دارد منتهی کم و ناقص، و غیرازان جائیست که قانونگذار نادان باشد یا خلقت و آفرینش در اختیارش نباشد، چندین خلقت خلاف عدل و حکمت است.

۲- از تعمیرات قرآن درباره خلقت انسان بالخصوص چون می بینیم در یک مورد برای خلقتش به خود آفرین می گوید:

«¢x8u‘$t7tFsù ª!$# ß`|¡ômr& tûüÉ)Î=»sƒø:$# »(سوره مؤمنون، آیه ۱۴)

آفرین بر خدائی که بهترین خلق کننده است. در حالیکه در قرآن این تعبیر در مقابل مسائل خاصی که از اهمیتی فوق العاده برخوردارند دیده میشود مانند فرو فرستادن قرآن که جدا کننده حق از باطل است، و راهی است که برای اینکه رسول الله (ص)هشدار دهنده و انذار کننده باشد که اگر نبود او هم منذر عالمیان نمیشد.

«x8u‘$t6s? “Ï%©!$# tA¨“tR tb$s%öàÿø۹$# ۴’n?tã ¾Ínωö۶tã tbqä۳u‹Ï۹ šúüÏJn=»yèù=Ï۹ #·ƒÉ‹tR »

(سوره فرقان، آیه۱)

آفرین بر آنکه فرقان را فرستاد بر بنده اش تا برای همه جهانیان هشدار دهنده باشد و اعلام خطر کننده،و یا مانند مسأله حکومت او بر همه چیز.

«x8t»t6s? “Ï%©!$# Ínωu‹Î/ à۷ù=ßJø۹$# uqèdur 4’n?tã Èe@ä. &äóÓx« 퍃ωs% »(سوره ملک آیه ۱)

آفرین خدائی که حکومت را در اختیارش و بدستش و بر همه چیز توانائی و قدرت دارد، و مسأله صاحب و مربی بودن نسبت به همه موجودات.

«ذلکُم الله ُ رَبَّکُم فَتَبارَکَ الله رَبَّ العالمینَ»(سوره غافر آیه ۶۴)

آن است خدای شما که مربی و صاحب همه است، پس آفرین بر خدائی که صاحب و اداره کننده همه جهانیان است.

با توجه به اهمیت موارد فوق، اهمیت خلقت انسان در رابطه با این جمله معلوم می شود و در جای دیگر میبینیم چنین میگوید

«ô‰s)s9 $uZø)n=y{ z`»|¡SM}$# þ’Îû Ç`|¡ômr& 5OƒÈqø)s? »(سوره تین آیه ۵)

هر آینه بتحقیق ما انسان را در نیکوترین قوام و ساختمان آفریدیم، یا با نیکوترین صورت:

«وَ صَوَّرَکُم فَاَحسَنَ صُوَرَکُم»(سوره غافر آیه ۶۴)

خداوند شما را تصویر نمود و صورت بخشید، پس به نیکوترین صورتها شما را در آورد. با این تعبیرات چگونه میتوان باور کرد امیال و غرائزیکه در او به کار رفته، نباید از جهت قانون و شرع مورد استفاده قرارگیرد این چگونه خلقت نیکو است و بهترین تقویم و نیکوترین صورت، و چه جای، آفرین گفتن؟ اینها و همانندش گویای مطلب است.

• نظر به آیاتی که در رابطه با آنها است مثل علاقه به مال و پول و زندگی که قرآن از او تعبیر به خیر نموده و انسان را سخت علاقمند به او قرار داده:

«|bÎ) x8ts? #·Žöyz èp§‹Ï¹uqø۹$# Ç`÷ƒy‰Ï۹ºuqù=Ï۹»(سوره بقره آیه ۱۸۰)

اگر خیری باقی گذاشت وصیت نماید برای پدر و مادر و نزدیکان. خیر به قرینۀ وصیت و به تفسیر مفسرین مال است.

«¼çm¯RÎ)ur Éb=ßsÏ۹ Ύösƒø:$# ωt±s9»(سوره عادیات آیه ۸)

و او سخت علاقمند به ثروت و اموال است. و یا اینکه علاقه به فرزند و زن و همسر طلا و نقره و مرکبهای عالی و چهارپایان و دامها و کشتها و زراعتها و مراکز سبز و مزروعی را جزء زینت های بشر معرفی کرده است. یعنی چیزی که انسان به او دلخوش است و از آن لذت می برد:

«z`Îiƒã— Ĩ$¨Z=Ï۹ =ãm ÏNºuqyg¤±۹$# šÆÏB Ïä!$|¡ÏiY9$# tûüÏZt6ø۹$#ur ΎÏÜ»oYs)ø۹$#ur ÍotsÜZs)ßJø۹$# šÆÏB É=yd©%!$# ÏpžÒÏÿø۹$#ur È@ø‹y‚ø۹$#ur ÏptB§q|¡ßJø۹$# ÉO»yè÷RF{$#ur Ï^öysø۹$#ur » (سوره آل عمران آیه ۱۴)

حب شهوات نفسانی که عبارت از (میل- به) زنها و فرزندان و همیانهای زر و سیم و اسبهای نشاندار نیکو و چهارپایان و مزارع و املاک، برای مردم آرایش داده شده است.

و یا اینکه در سورۀ نحل، خلقت همه چیز را به خاطر استفاده و انتفاع بشرییان میکند:

«šzO»yè÷RF{$#ur $ygs)n=yz 3 öNà۶s9 $ygŠÏù Öäô$ϊ ßìÏÿ»oYtBur $yg÷YÏBur tbqè=à۲ù’s? öNä۳s9ur $ygŠÏù îA$uHsd šúüÏm tbqçt†Ìè? tûüÏnur tbqãmuŽô£n@ ã@ÏJøtrBur öNà۶s9$s)øOr& 4’n<Î) ۷$s#t/ óO©۹ (#qçRqä۳s? ÏmŠÉóÎ=»t/ žwÎ) Èd,ϱÎ۰ ħàÿRF{$# 4 žcÎ) öNä۳­/u‘ Ô$râäts9 ÒO‹Ïm§‘  Ÿ@ø‹sƒø:$#ur tA$tóÎ۷ø۹$#ur uŽÏJysø۹$#ur $ydqç۶Ÿ۲÷ŽtIÏ۹ ZpuZƒÎ—ur 4 ß,è=øƒs†ur $tB Ÿw tbqßJn=÷ès? » (سورۀ نحل ۴-۸)

چهارپایان را برای انتفاع شما(نوع بشر) خلقت کرد تا از خود بموی و پشم آنها دفع سردی و گرمی کرده و از شیر و گوشت آنها بخورید، و برای شما است در آنها تجملی در هنگامی که می آورند از چراگاه و هنگامی که به چراگاه بیرون روید، و بارهای سنگین شما را که جز به مشقت زیاد نتوانید برد از شهری به شهر دیگر برند که خدای تعالی دربارۀ شما روؤف و مهربان است و اسب و شتر و حمار را برای سواری و تجمل مسخر شما گردانید و بدیهی است استفاده از آنچه در آیات آمده نمیشود مگر با بکارگرفتن غرائز و امیال و خواسته های انسانی.

ادامه دارد.

پولی که هر سال صرف اسلحه سازی میشود برابر با در آمد نیمی از مردم جهان است مؤسسه کنترل تسلیحات که یک مؤسسه غیر دولتی در آمریکا است اعلام کرد:

هزینه های نظامی در جهان سالیانه به پانصد و پنجاه میلیارد دلار رسیده که مبلغ صد میلیارد دلار آن به تولید سلاحهای هسته ای تعلق میگیرد.

بر پایه گزارش این مؤسسه، آمریکا از نظر مخارج نظامی در جهان مقام اول و شوروی مقام دوم و جین مقام سوم را دارا هستند. به ادعای این مؤسسه در سال ۱۹۷۸ آمریکا با صرف یکصد و نه میلیارد دلار، شوروی با صرف ۱۰۳ میلیارد دلار، چین با ۳۶ میلیارد دلار، آلمان فدرال با ۲۱ میلیارد دلار در مقام چهارم، فرانسه با ۱۹ میلیارد دلار در مکان پنجم و انگلیس با صرف ۱۵ میلیارد دلار در امور دفاعی بترتیب در مکانهای یکم تا ششم قرار گرفتند.

برپایه مطالعات یک اقتصاد دان، مخارج سالیانه نظامی در کشورهای جهان با در آمد نیمی از مردم جهان برابر است.

طلبه شهید خداداد کریمی متولد ۱۳۳۷، اهل وردنجان شهرکرد که از طرف حوزه علمیه اصفهان، مدرسه امام صادق به جبهه اعزام شده بود در تاریخ ۱/۱۲/۶۰ به شهادت رسید.

این وصیت نامه ها انسان را میلرزاند و بیدار می کند.            امام خمینی

قسمتی از زندگینامه مهدی فیروزی

مهدی فیروزی در سال ۱۳۳۵ در خانواده ای متدین در شیراز متولد شد، پس از گذراندن دوران دبستان و دبیرستان که با فعالیتهای مذهبی سیاسی آشکار و نهان همراه بود با پاسپورت جعلی به پاکستان و از آنجا به سوریه و لبنان میرود و با برادرانی از قبیل شهید محمد منتظری و شهید سید علی اندرزگو و استاد جلال الدین فارسی در رابطه قرار میگیرد و با ورود امام، به ایران بازگشت و در بنیان – گذاری شاخه حزب در شیراز کوشش کرد.

پس از تشکیل سپاه مسئول اطلاعات و تحقیقات و عضو شورای فرماندهی سپاه پاسداران شیراز شد. . او که همیشه با روحانیت در تماس بود علاقه خاصی به امام داشت و روی امید امام حضرت آیت الله منتظری تاکید فراوان داشت، شهید فیروزی که دارای همسر و یک فرزند بود در تاریخ ۲۸ شهریور ۶۰- بدست منافقین در شیراز ترور شد.

راهش مستدام

گوشه ای از زندگینامه شهید اکبر شرکت

برادر شهید اکبر شرکت در سال ۱۳۲۱- شمسی در شهر اصفهان چشم بدنیا گشود سه سالی بود که پدر خود را از دست داد و تحت کفالت مادرش پس از تحصیل دوران ابتدائی شغلی انتخاب کرد و بکار پرداخت. معشوق او اسلام بود. یاد ندارم شبی از خوف خدا راحت بخوابد و نماز شب و راز و نیازش با خالق ترک شود. در دل شب در برف و باران از دورترین نقاط(حدود یک فرسنگ) راه می پیمود تا نماز صبح را با جماعت بجای آورد و اصلا اذان و نماز جماعت را بر خود فرض می دانست دعای کمیلش و ندبه اش ترک نمی شد در انقلاب گوش بفرمان رهبر و همراه با مردم به مقتضای شغلش(کمک پزشک) به یاری مجروحین می شتافت. شهادت را بزرگترین آروز برای خود می دانست یادم هست چندی قبل در دعای ندبه از مردم می خواست که برای برآورده شدن آرزوی او دعا کنند، سرانجام با اصرار فراوان از طرف بسیج به کردستان اعزام گشت، پس از چهار ماه به اصفهان برای تجدید دیدار بازگشت و پس از دو ماه، داوطلبانه به جنوب اعزام شد مدتی در دارخوئن ماند هر چند که بعلت نیاز شدید از شرکت او در حمله جلوگییری شد، اما با اصرار و التماس فراوان تقاضا کرده بود که اورا از این فیض عظمی محروم نگردانند و سرانجام نامش جزء اولین شهدای فتح بستان ضبط گردید در حالیکه پنج فرزند که بزرگترین آنها ۱۵ سال و کوچکترینشان سه سال دارد برای ادامه رسالتش باقی گذاشت. روانش شاد. سید محمد مهدی خادمی

گوشه ای از وصیتنامه سرباز شهید حسن قربانی قمی

«بنام خداوند درهم کوبنده ستمگران»

اول هر سخن بنام الله است، او که یاری دهنده مستضعفان و پاسدار خون شهیدان است و هر کس که راه او را رفت به نظر من احتیاجی به وصیت ندارد، و از خدا می خواهم که مرا بر هوی و نفس خویش در زنده بودن غالب کند و اگر موفق نشدم به آن چیزی که آرزو دارم یعنی شهادت برسم، نه اینکه با بی احتیاطی جلو بروم و یا بطور عمد خود را بطرف دشمن ببرم، لااقل آنچه را که بتوانم تلاش کنم و این کار را میکنم و پس از رفتنم از این دیار تنها حرفم این است که بجای گریه بر قبرم، روحم را شاد کنند و روح من زمانی شاد می شود که شما از رهبرمان، روح- خدا پیروی کنید و من به خاطر هیچ کس و هیچ چیز به جبهه برای جنگ نیامده ام جز بخاطر اسلام و اسلام را در خمینی یافتم و حرف او حرف اسلام است و اسلام یعنی پیاده دشن قرآن و قرآن کلام خداست. پس شما باید سخن او را با جان و دل پذیرا باشید و مبادا روی خدای ناکرده چون مردم کوفه با او رفتار کنید. حسن قربانی قمی ۱۷/۱۱/۱۳۵۹

وصیت نامه شهید حبیب الله رهرو

بسم الله الرحمن الرحیم

مادر مهربان، من این وصیت نامه را قبل از اینکه به شهادت برسم نوشته ام و امیدوارم که با یک پیروزی کامل یا جزئی برای خدا و اسلام و قرآن جان بی ارزشم را به الله آفریننده خود تسلیم نمایم. امیدوارم که برای شما یک فرزند نیکو، صالح بوده باشم،از شما می خواهم پس از شهادتم هیچگونه گریه و زاری نکنید بلکه خوشحال باشید زیرا من پیروز شدم و به آرزوی خود رسیدم و امیدوارم برادرانم و دوستان من بعد از من بتوانند با پایداری، مرز و بوم این کشور اسلامی را از دست دشمنان پلید و کافر پاک گردانند.

مادرجان هر موقع به یاد من افتادی و خواستی گریه کنی و یا اینکه بر سر قبر من بیایی، آن لحظه به یاد کربلای حسین(ع) باش که در آن زمان با کافران و ستمگران برای پا برجا ماندن اسلام و آزادی تمام مسلمانان از زیر سلطۀ یزید جنایتکار جانی، چگونه جان خود و فرزندان عزیزشان را دو دستی تقدیم حق تعالی کردند.

مادر جان مگر علی اکبر و قاسم و فرزند شش ماه اش در عاشورا در کربلای امام حسین شهید نشدند؟ و مگر حضرت عباس دو دستش را از تن جدا نکردند؟ پس من که از آن بزرگوار بیشتر نیستم بلکه یک بندۀ گناهکار بیش نبودم و اگر سالها عبادت و گریه و زاری در مقابل خدا می کردم شاید نمی توانستم تمام گناهانم را جبران کنم ولی انسانی که به فیض شهادت می رسد تمام گناهانش پاک می شود.

من از شما می خواهم که اصلا نمازتان را فراموش نکنید.

قسمت دهم

حضرت آیت الله حسین نوری

محدودیت های اقتصادی در کادر ارزشهای اسلامی

در طی مباحث گذشته این نکته روشن گردید که “مکتب اقتصادی اسلام ” هر چند “آزادی “رامانند جهان سرمایه داری سلب نمی کند ولی مانند جهان سرمایه داری نیز به افراد آزادی اقتصادی نامحدود نمیدهد بلکه این مکتب الهی اشخاص را در صحنه اقتصاد زندگی با توجه بمبانی سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی مخصوصی که دارد در کادر ارزشها و معیارهای معنوی خاصی محدود می کند تا در نتیجه نیروی شگرف انسانها را در مجرای صحیح بجریان آنداخته و آنرا وسیله ای برای خدمت بجامعه اسلامی قرار داده رشد همه جانبه آنها را تامین وتضمین نماید.

و چون توضیح لازم درباره نوع محدودیت و آزادی ای که اسلام بوجود میاورد در مقاله سابق داده شد اینک این مطلب لازم بتذکر است که محدودیتی را که اسلام درباره آزادی اجتماعی در زمینه اقتصاد مقرر داشته است بر دو نوع است :

۱-محدودیت ذاتی.

۲-محدودیت عینی.

منظور از “محدودیت ذاتی “محدودیتی است که از ژرفای روح انسان و طرز تفکر وی سرچشمه می گیرد چنانچه مقصود از “محدویت عینی “محدودیتی است که از ناحیه یک نیروی خارجی که رفتار و سلوک اجتماعی شخص را مشخص و کنترل می کند بوجود میاید.

سرچشمه محدودیت ذاتی تربیت اسلامی است

مهم ترین هدف اسلام –چنانکه میدانیم –تربیت و ساختن افراد جامعه است و این برای اینکه بسیج و تجهیز افراد جامعه در راه صحیح و سعادت آفرین زندگی بطور اصولی و ریشه دار انجام بگیرد  در نخستین مرحله از پیش از انعقاد نطفه افراد، روحیات و سجایای اخلاقی و طرز تفکر و ایده مادران را که تأثیر و عکس العمل مستقیم و مؤثر در فرزندان دارد در نظر می گیرد و بموازات آن خواص فکری و آثاری روحی و جسمی و فرهنگی پدران را نیز مورد توجه قرار میدهد و از این رهگذر فرزند را در نخستین مکتب تربیت که محیط خانواده است در شرائط مناسب و جو مساعدی بوجود میآورد.

و از آن پس هر فرد را از لحاظ تربیت صحیح اخلاقی و فرهنگی و اجتماعی جسمی و روحی گام بگام مورد مراقبت های لازم از طرف این دو رکن خانواده یعنی پدر و مادر قرار میدهد تا مرحله بمرحله راه تکامل انسانی پیموده شود. و در مرحله بعدی نیز از جهت برنامه های درسی و جنبه های ایدئولوژی و فرهنگی و اجتماعی معلم و مربی و محیط درس و تربیت مراقبت های لازم را وظیفه حتمی اولیاء و مربیان میداند.

و بالأخره در آخرین مرحله محیط زندگی را مورد توجه قرار داده اولیاء و مسئولین جامعه را بطور مؤکد، موظف و ملزم میسازد که محیطی سالم و آکنده از عوامل و اسباب فضیلت و شرافت انسانی بسازد.

ناگفته پیدا است افرادی که در سایه این مقدمات و وسائل رشد می کنند دارای روحیات عالی انسانی هستند که مشحون از ایمان کامل به مبدأ و معاد و سایر معارف بلند اسلامی و مملوء از احساس عدل و خیر و احسان و ایثار می گردند.

بدین ترتیب آنها جهان جدیدی میسازند جهانی که در آن انسانها، ایمان بخداوند، اتکاء بنفس، استقلال، آزادی، شجاعت و شرافت را سرلوحه تمام جریآنهای زندگی خود میدانند.

جهانی که در آن از رباخواری، احتکار، غل و غش، بی انصافی، بی عدالتی، اغفال و فریب خبری و اثری نیست.

جهانی که از آنگیزه های فساد و ظلم منزه و مبرا است و فکر و درک  آنها در نتیجه تربیت صحیح  اسلامی به آن اندازه از اوج و تکامل نائل گشته است که رعایت محدودیتهائی را که در شماره قبل شرح داده شد نه تنها منافی و متضاد با آزادی نمیدانند بلکه آن را بعنوان اداء یک وظیفه انسانی و یک رسالت وجدانی بکار میبندند و از آن لذت میبرند.

این بود شرح و توضیح لازم نسبت به محدودیت ذاتی و اما محدودیت عینی که از تأثیر یک نیروی خارجی که رفتار و سلوک اجتماعی افراد را زیر نظر دارد بوجود میاید از اصل نظارت و دخالت حکومت اسلامی (ولایت فقیه )در امور اقتصادی که مورد بحث ما است سرچشمه می گیرد.

همانطور که میدانیم یکی از اصول و مبانی اسلامی “ولایت فقیه “است که بر اساس آن چنانکه فعالیت‌های آن چنانکه فعالیت های افراد در جنبه های دیگر زیر نظر حکومت اسلامی مورد توجه و کنترل میباشد فعالیت های اقتصادی آنها نیز تحت نظارت و بدایت همین موضوع انجام می گیرد.

بنا بر این اگر احیانا یک فرد یا افرادی علیرغم مقدمات و وسائلی که در راه تربیت صحیح  آنها بوجود آمده و علیرغم محیطی که با رشد و نمودادن به فضائل انسانی اماده و مهیا گشته محدودیتهائی را که شرح داده شد رعایت نکنند. آنرا را به رعایت آنها وادار می کند تا جامعه اسلامی با دنیای سرمآیه داری این تفاوت را داشته باشد که در آن نشانه ای از ربا و احتکار و استثمار و قمار و فساد و اسراف و تبذیر و ظلم و استکبار و تکاثر و تمرکز و تراکم بیش از آندازه ثروت وجود نداشته باشد و توزیع عادلانه توأم با رفاه عمومی برقرار گردد و تمام نیروها در راه عدل و خیر و احسان و خدمت و ایجاد استقلال و حفظ آن بکار بیفتد.

اکنون این بحث در اینجا با یکی از اصول مباحث اسلامی که “ولایت فقیه “است مربوط میشود و چون “ولایت فقیه “بهمان اندازه که با مبانی سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و تربیتی اسلام ارتباط دارد، با نظام اقتصادی اسلام نیز ارتباط پیدا می کند به شرح و توضیح آن با توفیق و تفضل خداوند متعال در آینده خواهیم پرداخت هم اکنون تذکر این نکته را لازم میدانیم :

همانطور که محدودیتهای الزامی در نظام اقتصادی اسلام وجود دارد و ما در مباحث گذشته به توضیح آن پرداختیم محدودیتها و اداب اخلاقی نیز بعنوان مستحب و یا مکروه موجود است که دقت در آنها عمق و ژرف نگری قوانین اقتصادی این مکتب را روشن میسازد و ما اکنون برای نمونه تعدادی از آنها را که با یک قسمت از مباحث اقتصادی اسلام یعنی تجارت و کسب مربوط است واز احادیث اسلامی بدست آمده و در کتب فقهی نیز مذکور است می‌پردازیم :

۱-فرا گرفتن مسائل مربوط به کسب و تجارت مخصوصا برای احتزاز و اجتناب از “ربا “،در این مورد حضرت امیر المؤمنین (ع) فرمودند :

ای مردم !نخست مسائل فقهی کسب و تجارت را فرا بگیرد و از آن پس به کسب داد و ستد بپردازید که سوگند به پروردگار جهان افتادن در”ورطه ربا خواری ” از راه رفتن “مورچه سیاه “بر روی سنگ سخت در دل شب پنهان تر است یعنی همانطور که حرکت مورچه سیاه با کیفیت مزبور از دیده ها پنهان است و بدون توجه دقیق قابل درک نیست اجتناب از “ربا “نیز بدون دقت و احتیاط کامل قابل درک نمی باشد

۲-میان مشتریان که ممکن است یکی آشنا و دیگری غریب و یکی از خویشاوندان مثلا و دیگری بیگانه باشد فرق نگذاشتن.

۳-“اقاله نادم “یعنی پس از اینکه معامله ای واقع شد خریدار یا فروشنده در صورتیکه متوجه شود که این معامله بنفع او نبوده است اگر پیشنهاد فسخ معامله راکرد آن یکی این پیشنهاد را بپذیرد و در زمینه بهم زدن معامله موافقت خود را اعلام و در این مورد اقدام نماید.

۴-کالای خود را بمنظور جلب توجه و رغبت بیش از حد مشتری، زینت نکند.

۵-عیبی را که در کالای مورد فروش وجود دارد، فروشنده ذکر کند و پنهان نکند (البته در صورتی که نقص و عیب خیلی مهم نباشد و گر نه پنهان کردن نقص و عیب غل و غش است و حرام میباشد )

۶-در موقع معامله سوگند هر چند راست هم باشد نخورد.

۷-بمنظور اداء احترام بجنبه های معنوی و تشویق به کسب فضائل انسانی از افرادی که از لحاظ ایمان و کمال معنوی، کامل میباشد اصلا سود نگیرد.

۸-از کالائی که می خواهد بفروشد تعریف نکند و از کالائی که میخواهد بخرد مذمت ننماید.

۹-به سود کم قناعت کند و در تحصیل سود باندازه “مخارج روزانه “خود اکتفا کند و این مقدار رانیز میان همه مشتریان روزانه خود باندازه مخارج روز خویش بنسبت سود بگیرد.

۱۰-در خرید و فروش بطور کلی مخصوصا در خرید و فروش وسائل و ابزاریکه در راه خیر و عبادت و خدمت عمومی بجامعه بکار برده میشود مسامحه کند و سخت گیری ننماید.

۱۱-در رفتن به بازار و دنبال معامله عجله و مبادرت نکند بلکه قبل از رفتن به بازار و مراکز کسب و کار مقداری از وقت خود را در راه آموزش فرهنگ اسلامی و مسائل اخلاقی و کسب فضائل انسانی صرف کند.

۱۲-موقع تحویل دادن کالا مقداری بیشتر تحویل بدهد و موقع تحویل گرفتن مقداری کمتر.

۱۳-پس از خریدن هر کالا از خداوند متعال تقاضای برکت در راه صرف آن بکند.

۱۴-از کسی که وعده نیکی و احسان به او داده و گفته است بیا با من معامله کن که از معامله با من راضی خشنود خواهی شد. اصلا منفعت نگیرد.

۱۵-در بین معامله برادر دینی خود داخل نشود یعنی هنگامی که می بینید متاعی را یکی از برادران دینی میل دارد بخرد او در این معامله دخالت نکند تا آن معامله را برادر دینی انجام بدهد.                                                                                        ادامه دارد

قسمتی از اعلامیه تاریخی امام در سال ۴۳ علیه تصویب کاپیتولاسیون (مصونیت قانونی امریکائیها) در

مجلس شورای ملی سابق:

امروز که دولتهای مستعمره یکی پس از دیگری با شهامت و شجاعت خود را از تحت فشار استعمار خارج می کنند و زنجیرهای اسارت را پاره می کنند، مجلس مترقی ایران با ادعای سابقه تمدن دو هزار و پانصد ساله با لاف همردیف بودن با ممالک مترقیه به ننگین ترین و موهن ترین تصویب نامه غلط دولت های بی حیثیت رای می دهد (کاپیتولاسیون) و ملت شریف ایران را پست ترین و عقب افتاده ترین ملل بعالم معرفی می کند و با سرافرازی هر چه تمامتر دولت از تصویب نامه غلط دفاع می کند و مجلس رای می دهد.

… علما و روحانیون که می گویند باید قدرت سر نیزه در مقدرات کشور دخالت نکند باید وکلای پارلمان مبعوث از ملت باشند، باید دولتهای ملی باشند، باید اختناق از مطبوعات برداشته شود و سازمآنها نظارت در آنها نکنند و آزادی را از ملت مسلمان سلب ننمایند، برای آنست که این ننگها را بر ملت تحمیل نکنند و ما را مواجه با این مصیبت ها ننمایند.

اگر پناه به قرآن و اسلام بیاورید اجنبی بخود اجازه نمی دهد که از شما سند بردگی بگیرد، اجازه نمی دهد که مفاخر ملی و اسلامی شما پایمال شود. جدا بودن ملت از هیئت حاکمه برخوردار نبودن آنها از پشتیبانی ملت این مصیبتها را پیش می اورد.

دنیا بداند که هر گرفتاری که ملت ایران و ملل مسلمین دارند از اجانب است، از امریکاست، ملل اسلام از اجانب عموماً، و از امریکا خصوصا متنفر است. بدبختی دول اسلامی از دخالت اجانب در مقدرات آنهاست اجانبند که مخازن پر قیمت زیر زمینی ما را به یغما برده و می برند. آنگلیس است که سالیان دراز طلای سیاه ما را با بهای ناچیز برده و می برد. اجانبند که کشور عزیز ما را اشغال کرده و بدون مجوز از سه طرف به آن حمله کرده و سربازان ما را از پا درآوردند.

دیروز ممالک اسلامی بچنگال آنگلیس و عمال آن مبتلا بودند، امروز بچنگال آمریکا و عمال آن.

آمریکا است که از اسرائیل و هواداران آن پشتیبانی می کند، آمریکا است که به اسرائیل قدرت می دهد که اعراب مسلم را اواره کند، آمریکا است که اسلام و قرآن مجید را به حال خود مضر می داند و می خواهد آنها را از جلو خود بردارد، آمریکا است که روحانیون را خار راه استعمار می داند و باید آنها را به حبس و زجر و اهانت بکشد.

شرایط رهبری

نوشته :حجه الاسلام یحیی سلطانی

قسمت دوم

فقه چیست و فقیه کیست؟

فقه در اصطلاح فقهاء عبارت  است از فهم احکام شرعی با دلیل و برهان مخصوص با توجه به منابع و مآخذ اسلامی بر مبنای اجتهاد ازاد در چهارچوب ادله شرعیه. و فقیه کسی را گویند که قوانین و احکام اسلامی را از روی ادله استنباط نموده و به موازین آن اشنا باشد. با توجه به تعریف فوق، روشن میشود که فقاهت امر مهمی است و هر عالمی نمیتواند ادعای اجتهاد کند و خود را فقیه بداند. فقیه باید در چند علم مهم استاد باشد تا بتواند احکام شرعیه را استنباط نماید.

زیرا اولا مآخذ و منابع اسلامی (قران مجید و روایات وارده ) همه به زبان عربی است و فقیه باید به ادبیات عرب کاملا اشنا و مسلط باشد، لغات و اصطلاحات و ویژگیهای زبان عرب را در زمان نزول قرآن و عصر ائمه معصومین بداند، تا بتواند مقصود قرآن و مفاد سخنان ائمه (ع) را درک نماید. و ثانیاً بعلت بعد زمانی بین ما و رهبران اسلام سخنان آنها دست بدست توسط راویان حدیث با واسطه های متعدد بدست ما رسیده و در بین راویان حدیث افرادی بوده آند که در نقل حدیث رعایت امانت را نکرده و یا به دروغ، حدیثی را به معصومین نسبت داده آند، فقیه باید از احوالات و تاریخ علمی راویان حدیث مطلع باشد، تا بتواند راویان مورد وثوق و اطمینان را از راویان مجهول و یا غیر مطمئن تشخیص دهد.

در فقه اسلام حدیثی که حتی یکی از راویانش مورد وثوق نباشد نمیتواند مدرک فقهی باشد، زیرا در استنباط احکام اسلام به ظن و تخمین نمیشود اکتفاء کرد، و باید احکام با حجت قطعیه ثابت شود.

بنابراین فقیه باید در علم رجال و درآیه نیز استاد باشد (علم رجال یعنی اشنائی با بیوگرافی راویان حدیث و به تعبیر دیگر حدیث شناسی )و چون روایتهائی که از رهبران مذهب بدست ما رسیده سخنان مختلف و پراکنده است، و بعضی از آنها بصورت ظاهر متعارض و ناهماهنگ هستند، فقیه باید بتواند آنها را با یکدیگر مقایسه کند، و ازمجموع احکام را بدست بیاورد و بعضی از مسائل پیش میاید که تفصیل آن در منابع و مآخذ مذهبی موجود نیست، فقیه باید بتواند آنها را از قواعد کلی فقهی یا اصولی بدست بیاورد. از این جهت فقیه باید در اصول و قواعد استنباط که آن را در اصطلاح فقهاء اصول فقه میگویند استاد باشد و برای اینکه در استنباط و نتیجه گیریها از خطا مصون بماند، باید به فن منطق و استدلال اشنا باشد و مجموعا یک فقیه باید در علوم ذیل مهارت کامل داشته باشد :

۱-ادبیات عرب (صرف، نحو، لغت )

۲-اصول فقه و مبانی استنباط.

۳-رجال و درآیه.

۴-منطق و فن استدلال. تکمیل هر کدام از علوم یاد شده سالها طول میکشد و استعداد سرشار و دقت بسیار لازم دارد.

از علمای اسلام کسانی که به درجه فقاهت رسیده آند معمولا کسانی هستند که سالهای متمادی شب و روز مشغول مطالعه بوده و ساعتی را از فکر و مطالعه و تدریس غافل نبوده آند.

شرایط رهبر فقیه

از نظر قانون اساسی شرائطی که برای رهبر ذکر شده همان است که در اصل پنجم امده و آن چهار شرط است :

۱-عدالت و تقوی : و این ضروری ترین شرط برای مقام رهبری است، زیرا ولی امر در بین مسئولین امور در رأس همه قرار گرفته و اوست که باید نگهبان عدالت و حافظ حقوق باشد.

۲-آگاه بودن به زمان : اگر امام امت به زمان خود آگاه نباشد و جامعه خود را نشناسد و از سیاستها بی اطلاع باشد نمیتواند رهبری صحیح داشته باشد و در برابر شیطنتهای شیاطین و نقشه های فریب کارانه دشمن با شکست مواجه میشود.

۳-شجاعت :اگر امام و رهبر شجاع نباشد، در میدان مشکلات نمیتواند استقامت کند و به اسانی از تهدیدات دشمن میهراسد و در شرائط بحرانی تسلیم ابر قدرتها میشود و سرانجام کشور را به وابستگی سیاسی و غیره میکشاند.

۴-مدیریت و تدبیر : این شرط چهارم بسیار مهم و قابل توجه است، زیرا اداره امور کلاً وابسته به تدبیر صحیح آن است کسانی که مدیریت و تدبیر ندارند، نه تنها نمی توانند مشکل را حل کنند بلکه معمولا مشکل را اضافه میکنند، و اسباب نارضایتی مردم را فراهم می نمایند، یک مدیر لایق میتواند با کمترین هزینه در کوتاهترین فرصت، بهترین کار را انجام دهد بدون اینکه احساس خستگی کند و همیشه کار او منظم و با روال طبیعی پیش میرود، در صورتی که افراد بی تدبیر معمولا کار آنها به کندی پیش رفته و همیشه احساس کسالت و خستگی می نمایند اینها شرایطی است که در قانون اساسی به تصویب رسیده ولی باید توجه داشت که این مقدار حداقل شرائط لازم است همانطوریکه در مورد رئیس جمهوری و نمایندگان مجلس نیز شرائط تصویب شده حداقل آن است ولی امت اسلامی بر حسب استفاده از مدارک مذهبی موظف است حتی الامکان شایسته ترین فرد را آنتخاب کند که در حد اعلای شرائط باشد و در صورتی که آنتخاب بهترین فرد ممکن باشد آنتخاب فردی که حداقل شرائط را واجد باشد مشروع نیست از رسول اکرم (ص) نقل شده که فرمود :

اگر امامت جامعه ای را فردی عهده دار گردد که در بین آن جامعه بهتر و عالم تر از او وجود داشته باشد آن جامعه رو به آنحطاط و سقوط خواهد رفت (متن حدیث در اینده ذکر خواهد شد ).و از بعضی روایات استفاده میشود :انتخاب نمودن فردی که اعلم و اصلح نباشد در صورتیکه آنتخاب اعلم و اصلح ممکن باشد خیانت به اسلام و جامعه مسلمین است. در ضمن بحث درباره انتخاب رئیس جمهوری و نمایندگان مجلس در این زمینه انشاءالله گسترده تر بحث مینمائیم، در اینجا قسمتی از حدیثی را که مرحوم طبرسی در احتجاج اورده و شرائط یک فقیه لایق رهبری را بیان میکند ذکر میکنیم و به تشریح آن می پردازیم.

عن العسکری (ع) قال : قال رجل للصادق (ع) فاذا کان هؤلاء القوم من الیهود لا یعرفون الکتاب الابما یسمعونه من علمائهم لا سبیل لهم الی غیره فکیف ذمهم بتقلید هم و القبول من علمائهم و هل عوام الیهود الا کعوامنا یقلدون علماء هم.

خلاصه مفاد حدیث با توجه به صدر حدیث که در اینجا نقل نکردیم این است :

به نقل از امام حسن عسکری(ع) شخصی از حضرت صادق (ع) میپرسد خداوند در قرآن مجید چگونه عوام یهود را که از علماء خود پیروی میکردند مذمت فرموده در صورتیکه عوام چاره ای جز پیروی از علماء ندارند و راهی برای فهم مقاصد کتاب اسمانی جز شنیدن از علماء برای آنها نیست و چه فرقی است بین عوام یهود و عوام شیعه که از علماء خود پیروی می کنند (و پیروی از علماء را وظیفه عوام میدانید ).

حضرت صادق (ع) در جواب فرمود : در علماء یهود صفاتی بوده که به موجب آن صفات پیروی از آنها حرام بوده و  عوام یهود آن صفات را میدانستند و در عین حال از  آنها پیروی میکردند از این جهت مورد مذمت قرار گرفته آند که همان صفات اگر در علماء شیعه نیز موجود باشد عوام نباید از آنها تقلید کنند و اگر با وجود آن صفات عوام شیعه تقلید کنند آنها هم مورد مذمت قرار می گیرند “و کذالک عوام امتنا اذا عرفوا من فقهائهم الفسق الظاهر و العصبیه الشدیده و التکالب علی حطام الدنیا و حرامها و اهلاک من یتعصبون علیه و آن کان لاصلاح امره مستحقا و بالترفرف بالبر و الاحسان علی من تعصبوا له و آن کان للاذلال والاهانه مستحقا فمن قلد من عوامنا مثل هؤلاء الفقهاء فهم مثل الیهود الذین ذمهم الله بالتقلید لفسقه فقهائهم. ”

و خلاصه صفات مستفاد از حدیث این است :فسق ظاهر و اشکار :اگر فقیهی عمل حرامی مرتکب شود که موجب فسق باشد و از وی سلب عدالت شود پیروی از  او حرام است و نمیتواند رهبر باشد رهبر باید پرهیزکار و دور از گناه و معصیت باشد.

۲-عصبیت  شدید : عصبیت در کتب اخلاقی به جانب داری از وابستگان و طرفداری از فامیل و قوم و  قبیله تفسیر شده است اگر عالم طوری باشد که از قوم و قبیله و مریدان خود طرفداری کند و به آنها احسان نماید ولو شایسته احسان نباشند و نسبت به مخالفین خود که به آنها نظر خوبی ندارد بدی کند و حق آنها را تضییع نماید در صورتی که امور آنها قابل اصلاح باشد این عالم نیز قابل پیروی نیست خلاصه مرید بازی و باند بازی و جایگزین کردن روابط و بر ضوابط یکی از صفاتی است که اگر در عالمی باشد نباید او را به رهبری پذیرفت.

۳-دنیا دوستی و دنیا طلبی : هر گاه فردی از فقهاء طالب دنیا باشد و برای بدست اوردن مال و ریاست و جاه و جلال دنیا بکوشد و تلاش کند و در این راه با دیگر فقهاء رقابت نماید و از هر طریق ممکن در تلاش باشد تا بر دیگران پیروز گردد این فقیه نیز قابل پیروزی نخواهد بود.

“و اما من کان من الفقهاء صائنا لنفسه حافظا لدینه مخالفا علی هواه مطیعا لامر مولاه فللعوام آن یقلدوه “.

خلاصه مستفاد از این فراز حدیث این است :از بین فقهاء کسانیکه دارای شرایط ذیل باشند عوام میتوانند از آنها پیروی کنند و  آنها برای رهبری لایق و شایسته میباشند :

۱-صیانت نفس : فقیه باید خود نگهدار و مسلط بر میلهای نفسانی باشد بطوری که اغراض شخصی را در امر رهبری دخالت ندهد فقط هدفش خدا باشد و مصالح بندگان خدا و اسلام را در نظر داشته باشد.

۲-حفاظت از دین : فقیه باید حافظ دین خود باشد از راه حق منحرف نگردد و از حریم دیانت دفاع نماید دین خود را به دنیا نفروشد و به دامان اجنبی نرود، دین خدا در نظر او اهمیت داشته باشد برای ترویج و تبلبغ دین بکوشد و از مسائلی که برای دین خدا مضر است جلوگیری نماید.

۳-مخالفت با هوای نفس : فقیه باید با هوای نفس مخالف باشد بطوری که هرگز اختیار خود را بدست هوای نفس ندهد بلکه هیچگاه بطرف هوای نفس میل پیدا نکند فقیه رهبر عالیترین مقام کشور و معمولا در اوج قدرت است در اینگونه موارد هوای نفس چیره میشود زیرا انسان می بیند هر کاری از دستش ساخته است و بخوبی میتواند به خواهش های نفسانی پاسخ مثبت بدهد اگر هوای نفس کاملا مهار نشده باشد خطرناک است چه بسیار قدرتمندانی بوده آند که قبل از رسیدن به قدرت وارسته و زاهد بوده و پس از یافتن قدرت خود کامه و مستبد و چه بسا خطرناک گشته آند.

۴-اطاعت از امر ولی :فقیه باید اطاعت از خدا را بر هر چیز مقدم بدارد و در هر حال رابطه خود را با خدا حفظ کند حق بگوید اگر چه بضرر شخص او تمام شود و در راه اطاعت از خدا از هرگونه فداکاری دریغ نداشته باشد با توجه بحدیث شریف و استفاده از قانون اساسی فقیه رهبر باید دارای صفات ذیل باشد : عدالت و تقوی، آگاه بودن به زمان، شجاعت، مدیریت و تدبیر، صیانت نفس، حفاظت از دین، مخالفت با هوای نفس، اطاعت از امر مولی، بی اعتنائی بدنیا، و دور بودن از هرگونه عصبیت های بیجا.

توضیح بحث دوم :

هر مسلمان از نظر شرعی موظف است بکوشد تا فقیه واجد شرائط مذکوره را بشناسد و او را به رهبری بپذیرد. اگر مسلمان نمیتواند شخصا تشخیص دهد باید از اهل اطلاع تحقیق کند از مطلعین مؤمن و با تقوی و خوش سابقه در حوزه های علمیه سؤال کند و صرفا بقول یک یا دو روحانی که خود میشناسد اکتفا نکند تنها نظر امام جماعت محل یا روحانی روستای خود را میزان قرار ندهد از افراد متعدد و مختلف نظر خواهی کند و از میان نظریه ها نظر افرادی که بیشتر برای اسلام سوز و گداز داشته و دارند بر نظر افراد بی تفاوت مقدم بدارد و بالاخره تفحص کند تا علم و اطمینان کامل حاصل نماید،

اگر نتوانست علم و اطمینان پیدا کند همانطوریکه در رساله های علمیه گفته آند باید حجت شرعی بر آنتخاب داشته باشد علمای شیعه در  رساله های علمیه فرموده آند :فقیه واجد شرائط را از سه راه میتوان شناخت راه اول اینکه خود انسان از اهل خبره باشد و فقیه را بشناسد، راه دوم اینکه عده ای از اهل علم که اهل خبره باشند او را معرفی کنند بطوریکه از گفته آنان علم و اطمینان حاصل شود.

راه سوم اینکه دو نفر عادل نظر ندهند بنا بر این اگر دو نفر عالم عادل یکی از فقهاء را تایید کنند و دو عالم دیگر فقیه دیگری را ترجیح دهند شخص عامی هیچکدام را نباید مدرک قرار دهد در این صورت اگر یکی از آنها را چهار عالم عادل تائید کردند او باید آنتخاب شود و همینطور در مورد تعارض شهود هر کدام دو شاهد عادل بیش از شهود دیگری دارد او مقدم است.

توضیح بحث سوم :

همانطوریکه از قانون اساسی نقل کردیم اگر اکثریت ملت یکی از فقهاء واجد شرائط را به رهبری پذیرفت و بطور طبیعی برای یکی از فقهاء رای اکثریت بوجود امد مسئولیت ولایت امر بر عهده او خواهد بود و اختیارات مقام  رهبری که در قانون سیاسی ذکر شده در دست او قرار میگیرد و در غیر این صورت ملت باید افرادی را بعنوان خبرگان انتخاب نمایند تا آنها با شور و تبادل نظر رهبر یا شورای رهبری را تعیین کنند.

خبره کیست؟

خبره در تشخیص فقاهت کسی است که در حوزه های علمیه مدارج لازم علمی را طی کرده باشد و مجتهد یا نزدیک باجتهاد باشد تا بداند فقاهت چیست و بتواند فقیه را از فقیه نما تشخیص دهد مرحله انتخاب خبرگان برای ملت مرحله ای حساس و پرمسئولیت است باید بکوشد تا خبیر ترین و با تقوی ترین افراد را انتخاب کند فردی را انتخاب کند که علاوه بر اینکه اهل فن است و می تواند فقاهت و اجتهاد را بفهمد بینش سیاسی داشته باشد تا بتواند بینش فقهاء را در سیاست و اداره کشور تشخیص دهد از مدیریت و تدبیر بی بهره نباشد تابتواند مدیر بودن فقیه را تشخیص دهد ساده لوح و خوشبین بی سبب نباشد بلکه تیزبین و عمیق باشد تا بتواند عدالت و تقوای واقعی را از ریاکاری و عوام فریبی جدا کند با تقوی و وارسته باشد تا در موقع انتخاب رهبر مسائل شخصی و امیال نفسانی را دخالت ندهد و در نتیجه شایسته ترین و لایقترین فقیه برای مقام رهبری انتخاب شود ولی امر عالی ترین مقام و تنها نقطه امید ملت است او ناظر بر همه کارها و دافع همه اختلافات و بالاخره حلال جمیع مشکلات و پیشوای ملت در امور دین و دنیای آنان است و انتخاب او برای ملت با اهمیت و سرنوشت ساز است اگر ملت در این مورد اشتباه کرد و از این راه خسارتی عائد اوگردید این خسارت جبران ناپذیر است و پشیمانی سوید نخواهد داشت.               ادامه دارد.

“سازمان سیا در دو مسئله شکست خورد :

اول اینکه آنتظار نداشتیم و باور نمی کردیم که همه سازمآنهای مخالف شاه با همه عقاید گوناگون تحت رهبری یک رهبر ۷۹ ساله تبعیدی متشکل بشوند.

دوم اینکه توقع نداشتیم بعد از اینکه ائتلاف مزبور قوی شد، شاه با وجود ارتش قوی و سازمان امنیتی نیرومند (ساواک ) برای تثبیت قدرت خود ناتوان باشد.

من نمی گویم که بر شاه لازم بود که شورش را با قدرت نظامی بخواباند، ولی با صراحت میگویم که فرضهای معقولی در نظرمان بود که شاه حتما قدرت خود را بر ارتش تثبیت خواهد کرد، و توقع نداشتیم انقلاب به همین صورت پیروز شود ”

(ترنر رئیس سابق سازمان سیا، در مصاحبه با روزنامه السیاسه کویت-۱۶-دسامبر ۱۹۸۱ )

“انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی به ما درس بزرگی داد، و اکنون اگر ما بیدار نشویم،  دشمنان از اختلاف ظاهری ما استفاده کرده و ما را سرکوب خواهند کرد، مسلمانان جهان باید به رهبری امام خمینی برای استقلال اسلامی خویش قیام کنند ”

(مولانا ارهری مفتی اهل تسنن کشمیر)  جمهوری اسلامی۲۴/۱۰/۶۰

“تعیین کننده ترین مشخصه انقلاب اسلامی ایران، هویت اسلامی آن است. و این انقلاب مبتنی بر فرهنگ اصیل اسلام است. از مشخصه های دیگر این انقلاب، رویاروئی با فرهنگ ضد اخلاق غرب و مبارزه با فرهنگ ماتریالیستی شرق است. و اینها از مشخصه هائی است که در هیچ یک از انقلابات جهانی مشاهده نشده است. ..وقتی ما فشار و برخورد متخاصمانه ابرقدرتها را با حرکتهای اسلامی در جهان بخصوص بعد از انقلاب اسلامی مشاهده می کنیم، این خود بیانگر عمق و وسعت انقلاب اسلامی ایران وبویژه در جهان اسلام است که منافع سلطه گران را به خطر آنداخته است. این انقلاب امیدی در دل مستضعفین جهان ایجاد کرده که وحشت فراوانی در ابرقدرتها ایجاد کرده است ”

(خانم نی مایر سردبیر مجله آنجمن گروه دوستداران انقلاب اسلامی ایران در المان )

جمهوری اسلامی ۱۵/۱۱/۶۰

“تغییرات انقلابی متوالی از خصوصیات همه انقلابهای عظیم است، و هنگامی که این مسأله مربوط به اسلام میشود باید بیشتر و پرتحرک تر گردد. آن چیزی که در ایران به وقوع پیوسته برای تحکیم انقلاب بوده و روحانیون مبارز، مغز متفکر آن بوده آند. لازم است که مسئولیت مکتبی روحانیون مبارز ادامه یابد تا به موازات آن، انقلاب اسلامی به پیش برود، و در نتیجه دولت بزرگ اسلامی بپا گردد. ..

ما خوب میدانیم که در سآیه یورش ابرقدرتها، بازوی استوار امام و خط امام پناهگاه همه مسلمانان خواهد بود، که همانا این خط، خط اسلامی انقلابی، ازاد و جهانگیر است. و بالاخره باید بدانیم که چگونه در سآیه اسلام، حاکمیت الله بالاتر از همه چیز می باشد، و چگونه امت توانست رئیس جمهور خود را هنگامی که از خط اسلامی انقلابی منحرف شد به زیر کشد. ..قلب جهان در ایران می تپد، و ایران با دلی چون کوه به پیش میرود، چرا که ایران قلبش با اسلام و همه مستضعفین جهان است ”

(مجله المختار الاسلامی-مصر-اوت ۱۹۸۱)

… در طول تاریخ مدعیان فضیلت و مجاهدت  و شجاعت و تعهد به حق و دین بسیار بوده آند و هستند لیکن صاحبان فضائل و مجاهده و تعهد به حق و حقیقت در اقلیتند.

… مرحوم مجاهد سعید ارزشمند ربانی شیرازی که اکنون در جوار حق ارمیده و ما از برکات وجودش محروم شدیم از این اقلیت بود. ..او در حبس ها و زجرها و ناملایمات با قامت راست انسانهای متعهد ایستادگی کرد و تسلیم نشد. او –که خدایش رحمت کند و به جوار قرب حضرتش بپذیرد –با روحی ملایم در مقابل دوستان و مؤمنان و مقاوم در برابر دشمنان خلق به لقاءالله پیوست وما عقب ماندگان که احتیاج به این مردان حق داریم از آن کمال و جمال محرومیم.                                                                                                                                                                امام خمینی

سید مرتضی

حوزه های علمیه اسلامی و بخصوص شیعی بعنوان بزرگترین پایگاه اسلامی در طول تاریخ اسلام، مهمترین مهد پرورش “پاسداران اسلام “بوده و خواهد بود. اگر امام خمینی می فرمایند که “اگر روحانیون نبودند ما الان از اسلام اطلاعی نداشتیم “،از عمق یک واقعیت خبر می دهند، و بهترین دلیل بر وجود چنین امری، ارائه تاریخ زندگی و شرح حال علمای بزرگ حوزه ها می باشد که ضمناً تحلیلی نیز از تحول و تطور علمی و چگونگی حفظ و گسترش علوم اسلامی را در بردارد. این “احوال”نگاری گذشته از نشان دادن یک کمیت بی نظیر در کاوش علمی زوایای یک مکتب بی نظیر در کاوش علمی زوایای یک مکتب خاص بنام اسلام جنبه سازندگی روحی نیرومندی هم دارد که ناشی از تجسم مکتب در فرد مورد نظر می باشد. امیدواریم که مورد توجه خوانندگان قرار بگیرد.

سید مرتضی کیست؟

علی بن الحسین موسوی، پدرش شریف ابواحمد حسین، نقیب طالبیان در بغداد و فرزند موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن موسی الکاظم صلوات الله علیه. بنابراین جد ششم سید مرتضی امام هفتم (ع) است. پدر نام فرزندش را علی گذاشت و لقبش مرتضی، که به “سید مرتضی “معروف بود، و بعدها به القابی چون “علم الهدی “و “ذوالمجدین ” “ابوالثمانین ” نیز ملقب گشت.

درباره لقب دادن او به علم الهدی داستآنهای مختلفی نقل نموده آند، و مشهورترین آنها داستانی است که شهید اول در کتاب “اربعین “ذکر نموده است : “محمد بن حسین وزیر قادر عباسی بود. او در سال ۴۲۰ بیمار شده و بیماری او بطول انجامید، تا اینکه حضرت امیرالمؤمنین (ع) را در خواب دید که به او می فرماید :به علم الهدی بگو برای تو دعائی بخواند تا اینکه شفا یابی. محمد وزیر می گوید که از آن حضرت پرسیدم علم الهدی کیست؟ فرمود علی بن الحسین الموسوی. وزیر از خواب بیدار شد،

فورا نامه ای سیدمرتضی نوشت و در آن نامه او را با این لقب معرفی کرد. سید در جواب وزیر چنین نوشت : “الله الله فی اَمری، فَاِنَّ قَبُولی فی هذا اللّشقَبِ شِناعَهٌ عَلَیَّ ”

وای بر من اگر این لقب را برای خود بپذیرم، چه من این قابلیت را در خود نمی بینم، و قبول کردن من این لقب را ننگ است برای من. وزیر بعرض رسانید که :بخدا قسم من چیزی جز آنچه امیرالمؤمنین درباره شما فرموده بود نگفته ام.

و اما وجه لقب دادن سید مرتضی به “ابوالثمانین “:

نوشته آند که در کتابخانه سید هشتاد هزار کتاب بود، و هشتاد کتاب نیز تألیف و تصنیف خود او بود و هشتاد و یک سال هم عمر کرد. ولادتش در ماه رجب سال ۳۵۵ هجری قمری در بغداد بوده است.

دانشمندان اهل سنت او را مجدد مذهب جعفری در راس قرن چهارم هجری شمرده آند

مقام علمی و عملی سید مرتضی.

شاید یکی از بزرگترین افتخارات شیعیان این است که تمام فرق و مذاهب مسلمین و غیر مسلمین در مقابل شخصیت علمی علمای شیعه سرتعظیم فرود اورده و در صف آنان اظهار عجز نموده آند. ما را بسی افتخار است که بزرگانمان زبانزد خاص و عام بوده و مورد احترام و تقدیر بیش از حد دانشمندان مسلمین و غیر مسلمانان بوده آند.

در اینجا نکته ای بنظر رسید که باید ذکر کنیم : درست است که بزرگان ما مآیه افتخار و سربلندی ما هستند. ولی باید آنان نیز به وجود پیروان خود افتخار کنند. باید ما در عمل و تحصیل علم بکوشیم راه آنان را رفته و رهنمودهای علمی و اخلاقی آنان را در زندگی مدنظر خود قرار داده، تا اینکه ما هم مورد مباهات و افتخار آنان باشیم. می گویند پدر سید مرتضی روزی از او سئوال کرد :میل داری به چه مقامی برسی؟ سید مرتضی که کودکی بود در جواب پدر گفت :من می خواهم بدرجه و مقام شما برسم. پدر در جوابش گفت :اگر همتت همین مقدار است بجائی نمی رسی. تو باید کوشش کنی که همچنان جدت امیرالمؤمنین بشوی، در آن صورت به مقام بلندی خواهی رسید.

اری، انسان باید از نعمت ها و امکاناتی که خدای بزرگ برای او فراهم اورده بیشترین استفاده را بکند و در پی تحصیل علم و دانش باشد که پیامبر اکرم(ص) فرموده است :زگهواره تا گور دانش بجوی. و علی (ع) می فرماید :”اَتَزعَمُ انکَ جِرمٌ صَغِیر وَ فیکَ آنطَویَ العالَمُ الاَکبَرُ ”

ایا می پنداری که مخلوق کوچک و بی ارزشی هستی، در حالی که در وجود تو دنیای بزرگ نهفته است. برادران، خواهران، از زندگی زودگذر خود بهترین استفاده را بکنید، و اوقات گرانبها را بیهوده صرف نکنید و همچون پاسداران بزرگ اسلام، از اسلام عزیز پاسداری کنید تا اینکه در دنیا و اخرت سرفراز باشید.

بی جهت نیست که امیرالمؤمنین، سید مرتضی را علم الهدی لقب می دهد، و در ۲۷سالگی این عالم بزرگوار مرجع فقهی و کلامی شمرده می شود، و از آن پس علمای طوائف مختلف مسلمین از کشورهای مختلف بوسیله نامه ها به او رجوع می کنند.

مگر می توان در مقام علمی و ادبی او بحث کرد. بی شک او یکی از بزرگترین و برجسته ترین دانشمندان شیعه محسوب می شود چنانکه از تألیفات بسیار او در علوم مختلف بدست می اید :سید مرتضی در کلام، فقه، اصول، تفسیر، فلسفه، هیئت، ادبیات (نحو، صرف، لغت، معانی، شعر، محسنات لفظی )یگانه عصر خود بود. او زعیم علمی و رئیس امامیه و دانشمند فرزانه زمان خود بود. علامه- حلی درباره اش چنین می گوید :شیعیان از کتابهایش تا این زمان (که سال ۶۹۳ هجری است )استفاده کرده آند. او رکن تشیع و استاد بزرگ این طایفه است. خداوند جزای خیرش دهد. پیش از آنکه سید مرتضی به زعامت و رهبری شیعیان برسد، سئولات زیادی از او می شد که گاهی براساس اخذ رأی و گاهی برای امتحان و اختیار سید مطرح می شد، و در مقام جواب هیچوقت عاجز نشده و بی درنگ به سوالات علمی و ادبی پاسخ میداد، و این پاسخ ها را گاهی خود سید، و گاهی شاگردان وی به رشته تحریر درمی اوردند، که این پاسخ ها جزء کتب سید محسوب میشود مانند :”المسائل الموصلیه،المسائل الطرابلسیه، مسائل اهل مصر، المسائل الجرجانیه، المسائل الدیلمیه و مسائل دیگر.

خلاصه، سید مرتضی را می توان به یک کتابخانه ای که جامع علوم و معارف گوناگون می باشد، و یا به یک دانشگاهی که از دانشکده های علمی بسیار تشکیل شده، و یا به یک باغ پهناوری که پرورشگاه آنواع درختان باثمر و گلهای خوشبوی رنگارنگ است، تشبیه کرد. اری، او در حالی که دریای بیکرانی بود از فقه و اصول و تفسیر و کلام و دیگر معارف قرانی و اسلامی، در بلاغت و فصاحت و ادبیات عرب آنچنان مهارتی داشت که از سخنان روزمره اش شعر می بارید، واز نوشته هایش هنرهای ادبی و محسنات لفظی، ولی کوشش خود را همواره به فقه و کلام اختصاص می داد، و به ادبیات نیز عنایت خاصی مبذول می داشت. نوشته آند که سید مرتضی مجالس ادبی و آنجمنهای نقد شعر داشت. کتاب “الغرروالدرر”معروف به امالی سید مرتضی از بهترین کتابهای ادبی اسلام است، و دیوان شعر سید به چند جلد می رسد.

نوشته آند شیخ مفید (استاد سید مرتضی )گاهی در مجلس درس سید حاضر می شد و با اینکه سید می خواست استاد خود را به جای خود بنشاند، ولی استاد نمی پذیرفت و از سید می خواست که درسش را ادامه دهد و از سخنانش لذت می برد، و برای اینکه از مقام علمی او تجلیل کند با اینکه خود رهبر شیعیان بود، همچو شاگرد در محضر او می نشست. در کتاب شافی نوشته است :سید مرتضی کتابی را که تألیف می کرد، هنوز پایان نیافته بود که بین مردم منتشر می شد، بطوری که گاه از دست او خارج شده و دیگر نمی توانست در آن تجدید نظر کند. اینقدر سید مرتضی به علم و طلاب علوم علاقه داشت که برای شاگردانش شهریه ای تعیین کرده بود، و ماهیانه به آنها پول می پرداخت، و شاید ایشان اولین کسی باشد که برای طلاب حوزه علمیه حقوق تعیین نموده. مجلس درسش بسیار باشکوه و عظمت بود چرا که او بر علوم مختلف تسلط داشت و آنها را تدریس می نمود.

شیخ بهائی در “کشکول” نوشته است :در یکی از سالهای زمان سید، قحطی شدیدی منطقه را فرا گرفته بود. یک نفر یهودی که می خواست خود را از مرگ نجات دهد، به مجلس سید امد و از او درخواست نمود که در علم نجوم برای او درس بگوید. سید برای او درسی بنا گذاشت و روزانه به او حقوقی می داد. اخلاق و رفتار سید چنان آن یهودی را مجذوب خود کرد که بالاخره پس از چند ماه، بشرف اسلام مشرف شد.

ابن خلکان در تاریخ خود به نقل از ابن بسام دانشمند بزرگ اهل تسنن می گوید :شریف (سید مرتضی)امام ائمه عراق در اختلاف و اتحاد بود. علماء بسوی او شتافتند و دانشمندان از محضرش استفاده کردند. اخبار او منتشر و اشعارش مشهور و فضائلش بسیار است. در دین و احکام مسلمین تألیفات و تصنیفات فراوان دارد.

تألیفات سید مرتضی :

برای سید مرتضی حدود هشتاد جلد کتاب علمی و ادبی ذکر کرده آند که به برخی از آنان اشاره

می کنیم :

در فقه و اصول :

۱-“الاِ نتِصار ” :مشتمل بر بیش از ۳۱۹ مسئله فقهی است و تاکنون دو بار در ایران چاپ شده است. این کتاب از قدیمی ترین کتب فقهی شیعه است که معترض مسائل خلافی شده و  فقه شیعه را بر اساسی محکم بنا نهاده است.

۲-“الذَّریعَهِ اِلی اُصُولِ الشِّیعَهِ “یا اینکه بعضی از علمای قبل از سید همچون ابن جنید و شیخ مفید در اصول و فقه تألیفاتی دارند، ولی بسیار مختصر است، و اولین کسی که اصول فقه را بطور تفصیل نوشته، از علمای شیعه سید مرتضی است، که گذشته از اینکه در این کتاب راجع به ابواب مختلف اصول (خطاب، امر و نهی، عموم و خصوص، مطلق و مقید، مجمل و مبین، نسخ، اخبار، افعال، اجماع، قیاس،  حظر و اباحه )بحث می کند اراء دانشمندان عامه را نقل کرده و با دلیل و برهان نقد می کند. شیخ طوسی که استاد بزرگ فقه و اصول است، در کتاب عده الاصول خود که یکی از مهمترین منابع اصول شیعه است، نظرات و استدلالات سید را ذکر کرده و در بعضی از موارد مطالب سید را عینا اقتباس کرده و خود به این معنی اعتراف می کند.

۳-شَرحُ مَسائِلِ الخِلافِ فی اُصُولِ الفِقه.

۴-المِصباحُ فِی الفِقهِ.

۵-المُختَصَرُ فِی الاُصُولِ.

۶-النّاصِرِیّات :مشتمل بر ۲۰۷ مسئله فقهی است.

۷-مَسائِلُ اُصُولِ الفِقهِ.

۸-مِسائِلُ الاِنفِرادات فیِ الفِقهِ.

۹-المَسائِلُ الرَّسِیَّهُ الاُولی.

۱۰-جُمَلُ العِلمِ وَ العَمَلِ.

در تفسیر و علوم قرآن :

۱-کِتابُ الصّرفَه : در اعجاز قرآن.

۲-المُحکَمُ وَ المُتَشابه : در این کتاب از ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، عامی که از آن اراده خاص شده، تحریف در قراءات، فرق بین رخصت و عزیمت و مطالب دیگر بحث شده است.

۳-تفسیر سوره حمد و بعضی از سوره بقره.

۴-تفسیر آیه “قُل تَعاولَوا اَتلُ ما حَرَّمَ الله ”

۵-المُوَضَّحُ عَن جِهَهِ اِعجازِ القُرآنِ.

۶-رساله ای در تحقیق معانی “وَ لَقَد کَرّمنا بَنی آدَمَ ”

در علم کلام :

۱- آنقا ذُالبَشَرِ مِنَ الجَبرِ وَ القَدَرِمسئله قضا و قدر را بررسی کرده، و در بحث خود با آیات قرآن کریم استدلال نموده است.

۲- تَنزیهُ الاَنبِیاءِ وَ الاَئِمَّهِ : مهمترین بحث این کتاب درباره عصمت آنبیاء و ائمه، و اینکه آنان مرتکب هیچ گناه کبیره و صغیره ای نمی شوند می باشد. این کتاب در ۱۸۹ صفحه است.

۳- اَحکامُ اَهلِ الآخِرَهِ : رساله مختصری است در اراء متکلمین در مسئله اخرت.

۴- المَسائِلُ المُتَبایِناتُ.

۵- تَقریبُ الاُصولِ فِی الرَّدِ عَلی یَحیَی بنَ عَدِی.

در اعتقادات و جهان بینی اسلامی :

۱- الشّافی فِی الاِمامَهِ : ۳۰۰ صفحه در دو جلد. بحثی مفصل درباره امامت و سیاست رهبری اسلامی در این کتاب فرق بین زیدیه و امامیه در امامت، و فرق بین معتزله و امامیه، و تکذیب اتهامات بر شیعه در باب اعتقاد به زیادتی علم امام بر پیغمبر، و رأی امامیه در بداء، و فرق بین اجماع نزد امامیه و دیگران، و عدم وجوب علم امام به بواطنی که آگاهی بر آن واجب نیست، و مطالب دیگر.

۲- الاُصُولُ الاِعتِقادِیَّهُ: درباره صفات خدا، نبوت، امامت، بعث، وعد و وعید، شفاعت، عذاب قبر، فناء عالم، میزان، صراط، بهشت و جهنم.

۳-المُقَنَّعُ فِی الغَیبَهِ : بحثی مفصل در غیبت امام زمان عجل الله فرجه الشریف

۴-المُلَخَّصُ فی اُصُولِ الدِّینِ : رساله ای مختصر در اصول دین اسلام.

در ادبیات :

۱- غَرَر الفَوائِدِ وَ دُرَرُ القَلائِدِ یا اَمالِی المُرتَضی : در دو جلد و بیش از ۱۲۰۰ صفحه در بیرو به چاپ رسیده است. مشتمل بر مطالب ادبی و علمی بسیار جالب و ارزنده که سید مرتضی در مجالس ادبی خویش بر شاگردانش املاء کرده است.

۲- دِیوانُ المُرتَضی : شیخ محمد سماوی اشعار سید مرتضی را در ۶جلد جمع اوری کرده و آن را “اَدَبُ المُرتَضی ” نامیده است. شیخ حسن جواهری نیز اشعار سید را در سه مجلد جمع اوری کرده و به چاپ رسانیده است. افراد دیگری نیز اشعار آن بزرگوار را تحت نام دِیوانُ السَّیِّدِ المُرتَضی جمع اوری کرده آند.

۳-شَرحُ قَصیدَهِ السَّیِّدِ الحِمَیری : قصیده بائیه حمیری در مدح و منقبت حضرت امیرالمؤمنین(ع) است که سید مرتضی آن را شرح نموده است.

۴-الشِّهابُ فِی الشَّیبِ وَ الشَّبابِ.

۵-طَیفُ الخِیالِ.

وفات سید المرتضی :

پس از ۸۱ سال که از عمر گرانبهایش در خدمت بی شائبه به اسلام و مسلمین گذشت بالاخره در ۲۵ ماه ربیع الاول از سال ۴۳۶ هجری قمری زندگی جاویدان خود را در جوار حضرت حق تعالی اغاز نمود. خداوند بر درجات عالیه اش بیفزاید و ما را در پیروی از راهش و استفاده از آثار علمی بی شمارش هدایت فرماید.

زیر نظر :حجه الاسلام و المسلمین قریری عضو حوزه اسفتاءامام

س-آیا شخص مکلف میتواند خودش حساب خمس و زکاتش را بکند و طبق مصارفی که در رساله ذکر شده است به مصرف برساند؟

ج-در زکات مانع ندارد ولی در خمس باید اجازه بگیرد.

س-آیا بازی کردن با بعض وسائلی که هم اکنون درمغازه ها به فروش میرسد و در بازی با آنها برد و باخت هم هست جایز هم هست جایز است یا نه؟

ج-اگر قرار برد و باخت چیزی هست حرام است و همچنین اگر از آلات قمار باشد.

س-آیا سال خمس باید سال شمسی باشد یا سال قمری؟

ج-سال را شمسی قرار دهید.

س-مقصود از کراهت در اقتداء شخص غیر مسافر به مسافر یا بالعکس چیست؟

ج-مراد اقلیت ثواب از جماعتهای دیگر است.

س-اگر شخصی در پایان سال، حساب خمس خود را بنماید ولی هنوز آن را پرداخت نکرده است میتواند در بقیه آن تصرف کند؟

ج-تا خمس را ادا نکرده نمیتواند در بقیه تصرف کند.

س-آیا زن میتواند علوم اسلامی را تحصیل نماید و به مقام اجتهاد برسد؟

ج-تحصیل علم برای عموم آزاد است.

س-در بیشتر مدارس راهنمائی نماز جماعت برقرار میشود با توجه به این که اکثر دانش آموزان در سنین ۱۱تا۱۴ سال هستند آیا نماز خواندن همراه آنها صحیح است و شرایط آن چیست؟

ج-اگر امام جماعت بالغ و عادل باشد با مراعات اتصال صفوف میتوانید جماعت بخوانید.

س-آیا پوستهائی که از خارج وارد میشود و در ساختن کفش و امثال آن به کار میرود پاک است یا نجس؟

ج-پوستی که از بلاد اسلامی وارد میشود محکوم به طهارت است مگر آنکه ثابت شود که ذبح بطریق غیر شرعی بوده و پوستی که از بلاد غیر اسلامی وارد میشود محکوم به نجاست است مگر احراز شود که ذبح بطریق شرعی بوده یا احتمال داده شود که وارد کننده مسلمان احراز تذکیه حیوان را نموده است و پوست را در دسترس مسلمین قرار داده است.

س-اگر صاحب اتومبیلی مقداری سهمیه بنزین ماهانه اش را اضافه بیاورد آیا جایز است به دیگری بدهد؟

ج-باید طبق مقررات عمل کند.

انواع دفاع

حجه الاسلام و المسلمین طاهری خرم آبادی نماینده امام در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

دفاع انواع مختلفی دارد. گاهی دفاع از حیات و زندگی است : یعنی انسانی از شخص خود دفاع می کند و یا ملتی و قومی در آنجا که حیاتش از ناحیه دیگری در معرض خطر قرار گرفت، به دفاع بر می خیزد.

و گاهی دفاع از مال است :و آن هنگامی است که مال انسانی و یا ثروت جامعه ای در معرض تهاجم قرار گیرد.

و گاهی دفاع از استقلال و آزادی است : آنجا که استعمار گران میخواهند ملتی را تحت قیمومیت و سلطه خود در آورند، و استقلال و آزادی را از آنان بگیرند.

یکی دیگر از آنواع دفاع، دفاع از ناموس است. و همه این آنواع از دید هر انسانی مشروع بلکه ضروری است. اسلام هم دفاع را چه از خود و چه از ناموس و چه از مال و ثروت و چه از استقلال و آزادی لازم شمرده است و احادیث زیادی در مورد دفاع از مال و ناموس از ائمه معصومین رسیده است که از جمله، چند حدیث ذیل است :

۱-عن عبی عبد الله (ع) قال : قال رسول الله صلی الله علیه و اله : “مَن قُتِلَ دُونَ عِیالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ “. از امام صادق نقل شده که رسول خدا فرمود : کسی که در مقام دفاع از اهلش (خانواده اش) کشته شود، شهید است. (۱۴)

۲-عن ابی عبد الله (ع) قال : قال امیر المؤمنین (ع): ” اِذا دَخَلَ عَلَیکَ اللِّصُ المُحارِبُ فَاقتُلهُ،فَما اَصابَکَ فَدُمُهُ فی عُنُقی “. از امام صادق (ع) است که امیر المؤمنین (ع) فرمود : هر گاه دزدی که محارب است، بر تو داخل شد، بکش او را، پس اگر چیزی از ناحیه او به تو برسد، یعنی ضرری متوجه تو شود خون او در گردن من است.

۳-محمد بن علی بن الحسین، قال مِن اِلفاظِ رَسولِ اللهِ (ص) : مَن قُتِلَ دُونَ مالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ.

صدوق می گوید: از کلمات و الفاظ رسول خدا این بوده است که هر کس در دفاع از مال خود کشته شود شهید است.

۴-عن رسول الله (ص) قال: یُبغِضُ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالی رَجُلاً یُدخَلُ عَلَیهِ فِی بَیتِهِ فَلا یُقاتِلُ.

رسول خدا فرمود: خداوند دشمن میدارد مردی را که در خانه او وارد میشوند و تجاوز به حریم خانه او می نمایند، و او نمی جنگد و از خود دفاع نمیکند.

پس از اینکه آنواع دفاع ها معلوم شد، لازم است این نکته نیز گفته شود که بعضی از آنواع دفاعها از نوع  دیگر ارزنده تر و مقدس تر شمرده میشود. مثلا : دفاع از حقوق اجتماعی برتر و مقدس تر از دفاع از حقوق شخصی است، زیرا در این فرض، شخص از حق به ملاک اینکه حق است دفاع نموده است ، نه به آن ملاک که حق شخصی اوست.

و بر  این اساس دفاع از حقوق انسانیت مانند دفاع از استقلال و آزادی یک ملت و یا دفاع از دین و مکتب که ضامن حیات معنوی و مادی یک جامعه است، برتر از هر نوع دفاع دیگری است.

پس اگر اسلام در جامعه ای مورد تهاجم واقع گردید و به خطر افتاد، بر افراد آن جامعه است که با تمام قوا از آن دفاع کنند، و این از مقدس ترین آنواع دفاع ها محسوب میشود، چه اینکه از چیزی دفاع نموده آند که ارزش معنوی آن بیش از هر چیز است. و اگر روزی اسلام در کل جهان به خطر افتاد، و دشمن در مقام محو اسلام از صفحه گیتی باشد، بر همه مسلمین است که از آن دفاع کنند. و این اختصاص به گروه و دسته خاصی ندارد. و این موضوع آن اندازه اهمیت دارد که با وجود حکومتهای طاغوتی، اگر اسلام در معرض خطر از ناحیه دشمن خارجی قرار گرفت باز دفاع واجب می شود، اگر چه طاغوت هم در سایه این دفاع محفوظ بماند، زیرا در غیر این صورت، اساس اسلام و مسلمین محو و نابود میشود.

روایاتی که در مورد مرزبانی و حفظ حدود و ثغور وارد شده است، به این مطلب اشاره گردیده است که مرزبان حدود مسلمین که با دشمن مهاجم می جنگد، وظیفه اش دفاع است، چون دفاع از اسلام است نه سلطان.

در روایتی از امام علی بن موسی الرضا (ع) سوال میشود : فَاِن جاءَ العَدوُ اِلیَ المَوضِعِ الَّذی هُوَ فیهِ مُرابِطٌ، کَیفَ یَصنَعُ؟  قالَ : “یُقاتِلُ عَن بَیضَهِ الِاسلامِ لا عَن هؤلاء ”

اگر دشمن به محلی که مرزبان در آن قرار گرفته، وارد گردید، چگونه باید عمل نماید؟  اینان (که اشاره به خلفاء ستمگر و طاغوت است، یعنی در حقیقت دفاع این شخص از اساس اسلام است نه از حکومت ظالمین.

و اصولا در صورتی که دفاع از نفس و مال واجب باشد، دفاع از اسلام بطریق اولی واجب خواهد بود.

جهاد ابتدائی یا نوع دیگر از دفاع

نوع دیگر از جهاد، جهاد ابتدائی است، یعنی موردی که مسلمانها به نبرد با دشمن می پردازند و جنگ را آغاز می کنند. البته مشهور بین علماء و فقهای شیعه در این قسم از جهاد، آن است که باید به فرمان امام معصوم انجام گیرد، و جهاد ابتدائی را از مختصات امام دانسته آند، گر چه صاحب جواهر می‌گوید: اگر اجماع علماء بر خلاف نباشد، می توانیم بگوئیم که فقیه هم طبق ولایت و نیابتی که دارد می تواند فرمان جهاد بدهد. در هر حال بحث فقهی این مسئله مربوط به این مقاله نیست و از این بحث می گذریم.

اکنون با چند سوال روبرو می شویم و آن اینکه : آیا جهاد برای بدست آوردن سرزمین دیگران و توسعه مرزها است؟

آیا هدف از جهاد تصاحب ثروت و استخدام نیروها ومنافع اقتصادی است؟

آیا جنگ و قتال در اسلام بدان جهت مشروعیت پیدا می کند که کشور اسلامی، کشورهای دیگر را زیر سلطه و استعمار خود در آورد، و از همه نیروهای آن به نفع خود بهره برداری نماید؟

آیا در اسلام جنگ بخاطر جاه طلبی و حکومت بر دیگران صحیح و مشروع است؟

آیا اسلام برای مسلمین برتری نژاد مدعی است، و می گوید این نژاد باید برتر و حاکم بر دیگر نژادها باشد؟

و خلاصه آنکه آیا هدف مادی و منافع شخصی در اسلام هدف از جهاد را تشکیل می دهد؟

جواب همه این پرسشها منفی است. اسلام نه تنها بخاطر اینگونه امور نمی جنگد، بلکه آن را یک نوع تجاوز و تعدی می داند، و متجاوز از نظر اسلام محکوم است، تا آنجا که اگر گروهی از مسلمین به گروه و طائفه دیگر تجاوز کند، بر مسلمانهای دیگر است که اگر نتوانستند بین آنان صلح و سازش برقرار سازند، با متجاوز و متعدی قتال نمایند تا از تعدی و تجاوز دست بردارد.

” bÎ)ur Èb$tGxÿͬ!$sÛ z`ÏB tûüÏZÏB÷sßJø۹$# (#qè=tGtGø%$# (#qßsÎ=ô¹r‘sù $yJåks]÷t/ ( .bÎ*sù ôMtót/ $yJßg1y‰÷nÎ) ’n?tã ۳“t÷zW{$# (#qè=ÏG»s)sù ÓÉL©۹$# ÓÈöö۷s? 4Ó®Lym uäþ’Å“s? #’n<Î) ̍øBr& «!$# ۴ bÎ*sù ôNuä!$sù (#qßsÎ=ô¹r‘sù $yJåks]÷t/ ÉAô‰yèø۹$$Î/ (#þqäÜÅ¡ø%r&ur ( ¨bÎ) ©!$# =Ïtä† šúüÏÜÅ¡ø)ßJø۹$#    ”

سوره حجرات آیه ۹

اگر دو گروه از مؤمنین با هم جنگیدند ابتداء صلح و سازش بین آنان برقرار سازند، و اگر یکی بر دیگری تجاوز نمود و زیر بار صلح نرفت، پس بجنگید با آن که متجاوز است تا برگردد به فرمان خدا، پس اگر برگشت، بین آنها اصلاح کنید با عدل و عدالت را پیشه خود سازید که خداوند عدالت پیشگان را دوست می دارد. و بطور کلی اسلام، مسلمین را از هر نوع تعدی و تجاوز بر حذر داشته، و حتی در حال قتال و  جنگ هم از تعدی به دشمن جلوگیری نموده است.

” Ÿwur (#ÿr߉tG÷ès? 4 žcÎ) ©!$# Ÿw =ÅsムšúïωtG÷èßJø۹$#    ”  سوره بقره آیه ۱۹۰-سوره مائده آیه ۸۷

تجاوز تعدی نکنید، همانا خداوند متجاوزین را دوست نمی دارد.

” Ÿwur öNä۳¨ZtB̍øgs† ãb$t«oYx© BQöqs% br& öNà۲r‘‰|¹ Ç`tã ωÉfó¡yJø۹$# ÏQ#tptø:$# br& (#r߉tG÷ès? ¢ ”

سوره مائده آیه ۳

وادار نسازد شما را دشمن و یغض قومی، از جهت اینکه مانع شدند شما را از مسجد الحرام و انجام حج، اینکه مانع شدند شما از مسجد الحرام و انجام حج، اینکه به آنان تعدی و تجاوز نمائید.

در اینجا تعدی به مشرکین و دشمنان اسلام را هم شدیدا ممنوع می سازد و از آن جلوگیری می کند. و آنجا که فرمان به دفاع می دهد می فرماید : با آنها که با شما می جنگند بجنگید و از هر گونه تعدی و تجاوز حتی به متجاوز خودداری کنید.

” (#qè=ÏG»s%ur ’Îû È@‹Î۶y™ «!$# tûïÏ%©!$# óOä۳tRqè=ÏG»s)ムŸwur (#ÿr߉tG÷ès? 4    ”

سوره بقره آیه ۱۹۰

در راه خدا، با آنان که به جنگ و دشمنی شما بر می خیزند جهاد کنید، لکن ستمکار نباشید.

و همچنین آیات فراوان و بی شمار  که در نکوهش ظالمین نازل شده است، دلیل روشنی است بر اینکه اسلام با ظلم وتجاوز و دست آندازی به جان و مال مردم، بی آنکه نفعی در آن برای خود آنان باشد، شدیدا مخالف است، بنا براین واضح است که جنگ در اسلام آنچنان که در بین اقوام و ملتهای گذشته و حال دنیا مطرح بوده است، برای تجاوز به اب و خاک دیگران یا استعمار و استثمار و یا سلب حریت و آزادی و نظائر این امور و اهداف مادی و قومی مطرح نیست، بلکه اسلام با کسانی که بخاطر این امور می جنگد دشمن است، و در شرائط مناسب جلو تجاوز آنان را می گیرد، و از حقوق مستضعفین و مظلومین دفاع می کند.

پس جهاد در اسلام به چه منظور است؟  و چه هدفی در این نوع از جهاد وجود دارد؟

در پاسخ این سوال باید گفت که : در آیات زیادی هدف از جهاد و قتال را با کلمه “فی سبیل الله ” مشخص ساخته است، و تنها جهاد در راه خدا را مشروع نموده است. اکنون باید دید که راه خدا یعنی چه؟ و در چه مورد یا مواردی است؟

برای توضیح این مطلب به چند نکته زیر باید توجه داشت :

۱-همانگونه که در بیان انواع دفاع گفتیم دفاع گاهی از شخص و حقوق شخصی است، و گاهی از حقوق دیگران. و گفته شد که دفاع از حقوق دیگران مقدس تر از دفاع از حقوق شخصی است، زیرا که حق ملاک عمل قرار گرفته است نه شخص. ولی نوع سومی هم از دفاع وجود دارد که از این دو برتر و عالی تر است، و آن دفاع از حقوق انسانیت است که به شخص و یا اشخاص معینی و یا به منطقه و کشوری اختصاص ندارد. مثلا دفاع از آزادی و حریت یک قومی که در چنگال ستم و استعمار قوم دیگر قرار گرفته اند، اگر چه در دورترین نقاط عالم باشند، یک نوع دفاع از حقوق انسانیت محسوب می-شود، یعنی هر انسانی حق حیات و آزادی در حدود قانون را دارد، و آن کسی که به دفاع از آزادی انسانها بر می خیزد و با اصطلاح آزادیخواه می شود، دفاع از یک جمعیت و ملت خاص نمی کند و از حد و مرز شخصی و ملی و قومی گذشته، و از حق انسانیت دفاع کرده است. و لذا می بینیم آزادی‌خواهی و حتی شرکت در نبرد برای آزادی یک ملت و یا گروه در دنیا محترم و مقدس است.

همچنین عدالتخواهی و مبارزه با زشتی و پلیدی، و طرفداری از فضیلت و خوبی ها و کرامت های انسانی، یک نوع دفاع از حقوق و انسانیت محسوب می شود. و کسانی که در دنیا به طرفداری از عدالت و فضائل انسانی برخاسته آند، و با رذائل اخلاقی و ظلم و ستم در هر جا که باشد و از هر قوم و ملتی که سر بزند، مبارزه نموده آند بعنوان حامیان و مدافعان حقوق بشر شناخته شده آند، و می توان گفت این بهترین و والاترین نوع دفاع از حقوق بشر محسوب می شود. چه اینکه دفاع از شخص یا حقوق مادی انسان نیست، بلکه دفاع از حقوق معنوی انسانها است.

بطور کلی در مکتبهای الهی به حقوق و جهات مادی انسان ارزش و امتیاز داده می شود، یعنی انسان در بعد معنوی و ابدیت و زندگی الهی و رسیدن به لقاء خداوند و قرب معنوی به او و کمال مطلق آفریده شده است، و زندگی مادی دنیا، زندگی مرحله ای و مقدمه ای برای کسب کمالات و فضائل و ابزار این حرکت و سیر الی الله است. و قهرا در این نوع از جهان بینی، حقوق معنوی و آنچه مربوط به این بعد از انسانیت است، اهمیت بیشتری دارد، و تمام حرکتها و کوششهای فردی و اجتماعی انسان باید در این مسیر و برای تامین نیازهای این بعد از حیات بشری باشد.

“$yg•ƒr‘¯»tƒ ß`»|¡RM}$# y7¨RÎ) îyϊ%x. 4’n<Î) y7În/u‘ %[nô‰x. ÏmŠÉ)»n=ßJsù  ”

سوره آنشقاق آیه ۶

ای انسان تو در راه رسیدن به خدایت و لقای پروردگارت رنجها و کوششهای فروان تحمل خواهی کرد

” ö@è% !$yJ¯RÎ) Nä۳ÝàÏãr& >oy‰ÏmºuqÎ/ ( br& (#qãBqà)s? ¬! ۴Óo_÷WtB 3“yŠºtèùur ”

سوره سبا آیه ۴۶

ای پیامبر بگو:من شما را تنها یک نصیحت می کنم و آن اینکه برای خدا قیام کنید، دو نفری یا به تنهائی

“ö`yJsù tb%x. (#qã_ötƒ uä!$s)Ï۹ ¾ÏmÎn/u‘ ö@yJ÷èu‹ù=sù WxuKtã $[sÎ=»|¹ Ÿwur õ۸Ύô³ç„ ÍoyŠ$t7ÏèÎ/ ÿ¾ÏmÎn/u‘ #J‰tnr&   ”     سوره کهف آیه ۱۱۰

هر کس دیدار خدایش را امیدوار است، باید نیکوکار بشود، و هرگز در پرستش خدا احدی را با او شریک نگرداند.

در بسیاری از موارد می بینیم، بخاطر اهمیت بعد معنوی انسان و جاودانگی او، و رسیدن به هدف از خلقت و آفرینش یعنی قرب به خداوند حقوق و ارزشهای مادی انسان فدای حقوق معنوی شده است، و از پاره ای از لذائذ و خواسته ها برای تامین بعد دیگرش باید صرف نظر و چشم پوشی نماید.

و بر این اساس دفاع از حقوق معنوی انسان و ارزشهای الهی او، بمراتب عالی تر از دفاع حقوق مادی و حتی آن گروه از ارزشهای معنوی است که نتیجه اش رفاه و بهتر زیستن در این جهان مادی است،  یعنی دفاع از آن دسته حقوق معنوی و ارزشهای انسانی که انسان را به لقاء خداوند نائل می سازد، و زندگی ابدی او را تأمین می کند ارزشمند تر از دفاع از حقوقی است که تأمین کننده زندگی مادی او است، اگر چه در بعد معنوی و اخلاقی باشد مانند دفاع از عدالت و آزادی ولو اینکه با نظر دیگری ممکن است این موارد هم بعد الهی پیدا کند، و آن در صورتی است که عدالت و آزادی مقدمه ای برای رشد جهات معنوی و بعد الهی انسانی باشد. و جامعه ای که در آن عدالت و آزادی در حدود قانون الهی وجود دارد. بهترین محیط برای نیل به رضوان الهی و تغذیه جان آدمی در جهات عبادی و اخلاقی می گردد.

۳-در جهان بینی الهی، اساساً حقوق مادی و معنوی انسان ها، تنها در سایه حکومت الله و اطاعت انسان ها از فرمان خداوند تأمین می گردد یعنی حقوق واقعی انسان ها جز با اجراء دستورات و قوانین آسمانی الهی، با هیچ قانون و نظامی دیگر زنده و احیاء نمی گردد، زیرا تنها قانونی که می تواند با مصالح و حقوق واقعی انسان در ابعاد مادی و معنوی منطبق باشد، قانون الهی است، چون جز او کسی بر همه جهات و نیازهای واقعی انسان در بعد فردی و اجتماعی مادی و معنوی احاطه ندارد.

پس هر نظام و قانونی که حاکم بر جامعه باشد غیر از نظام الهی، نوعی ظلم و ستم بر آن جامعه و پایمال شدن حقوق فردی و اجتماعی آن ها محسوب می شود.

اکنون با در نظر گرفتن نکات فوق، به این نتیجه می رسیم که: هدف از جهاد ابتدایی در اسلام، دفاع از حقوق واقعی انسانیت است، و احیاء حقوق فردی و اجتماعی مادی و معنوی جامعه بشری است.

و به تعبیر روشن تر: اسلام مبارزه می کند تا جامعه بشری را به اطاعت الله در آورد و حکومت خداوند را که حکومت قانون الهی است در جامعه مستقر نماید، و در پرتو آن حقوق انسانی و واقعی انسان ها را احیاء سازد، و از همه مهم تر آنچه سد راه تکامل و حرکت و سیر انسان قرار گرفته است برطرف نماید، و انسان فرو رفته در لجن زار ماده و شرک و الحاد و مفاسد اخلاقی را رها نموده و به اوج ابدیت و معنویت به پرواز در آورد، و او را به راه واقعی خویش که به سر منزل مقصود، یعنی قرب و لقاء الهی منتهی می شود متوجه سازد، و صراط مستقیم و سبیل الهی را برای او هموار کند.

ادامه دارد.

دکتر افتخار زاده جهرمی(عضو حقوقدانان شورای نگهبانان)

بسم الله الرحمن الرحیم

ماهنامه پاسدار اسلام قصد دارد که مقالاتی در زمینه مسائل حقوقی، بویژه مقاله ای بصورت مقایسه‌ای در این ماهنامه درج نماید. از من خواستند که این کار را شروع کنم، و من ترجیح دادم که در این اولین مقاله،  مقدمه ای برای شروع بحثهای مربوط به حقوق تطبیقی بنویسم، و در مقالات بعدی یک نهاد، یا یک قاعده حقوقی و یا یک مسأله حقوقی در نظامهای مختلف حقوقی مورد بررسی و مطالعه گیرد.

مقدمه

حقوقدانان در تعریف حقوق گفته آند : حقوق مجموعه قوانین، نظامات و رسومی است که حاکم بر اعمال و روابط مردم یک جامعه است و دارای ضمانت اجراء میباشد وقتی گفته میشود حقوق ایران، حقوق سوئد یا حقوق تجارت ایران و حقوق تجارت سوئد، درمثالهای نخست نظام حقوقی کشور ایران یا سوئد مورد نظر است و در مثالهای دوم رشته ای از حقوق این دو کشور مورد توجه میباشد.  اما وقتی اصلاح حقوق تطبیقی استعمال میگردد، هیچ یک از این دو، مورد نظر نیستند. به بیان روشن تر : حقوق موضوعه ای بنام حقوق تطبیقی وجود ندارد.

در دانشگاه ها معمولا در این رشته از حقوق و تحت عنوان حقوق تطبیقی، دو نوع مطالعه مورد توجه است :

اولا : مطالعه نظامهای مختلف حقوقی

ثانیا : مطالعه تطبیقی دو یا چند نظام حقوقی، یا مطالعه تطبیقی یک نهاد و یا یک قاعده حقوقی در نظامهای مختلف.

در فرانسه در سالهای اخیر عنوان این درس را به “نظامهای بزرگ حقوقی معاصر “تغییر داده آند.

بعنوان مقدمه مطالعات تطبیقی، مسائل زیادی می تواند مورد بحث و بررسی قرار گیرد، از جمله :

۱-فوائدی که مطالعه تطبیقی حقوق در بردارد.

۲-مشکلاتی که بهنگام مطالعه حقوق یک کشور خارجی پیش می اید، و چگونگی رفع آنها

۳-تاریخ مطالعات تطبیقی.

۴-روشهای مطالعات تطبیقی.

۵-چگونگی تقسیم بندی نظامهای بزرگ حقوقی و. ..

در قسمت اول، بحث درباره فوائد مطالات تطبیقی برای تجار، رجال سیاسی و دیپلماتها، شرکت کنندگان در کنفرانس ها و سمینارهای حقوقی در سطح جهان، داوران و وکلای عمومی و بین المللی و تنظیم کنندگان و مفسرین قراردادها و موافقت نامه های بین المللی می باشد.

همچنین در این قسمت از تأثیر مطالعات مطالعات تطبیقی در تحولات و رشد حقوق داخلی بحث می‌گردد، و همچنین از آثار مطالعات تطبیقی در نزدیکی و وحدت حقوقی صحبت میشود.

در قسمت دوم، از نیازی که در مطالعات تطبیقی به اشنائی با زبان خارجی، ترمینولوژی تاریخ حقوق و رویه های قضائی است، و مشکلاتی که در اشنائی با این مسائل است صحبت میشود.

در خصوص سه مورد دیگر بنظر می رسد که لازم است کمی بیشتر توضیح داده شود

الف : تاریخ مطالعات تطبیقی :

بعقیده برخی از حقوق دانان اروپائی، مطالعات تطبیقی در اروپا امر جدیدی نمی باشد. در قرون قدیم، قانونگذاران قبل از تنظیم و تصویب قوانین، از مقررات حقوقی ممالک همسآیه خود کسب اطلاع می کرده آند، و مطالعه قوانین “سلن “بوسیله رومیان در هنگام تنظیم الواح دوازده گانه را بعنوان مثال ذکر می کنند. ولی در حال حال حاضر هیچگونه اثری از مطالعات تطبیقی در قرون قدیم اروپا-با فرض این امر –در دسترس نمی باشد.

اولین مطالعات تطبیقی در مسائل حقوقی در کشورهای اسلامی، بوسیله فقهای امامیه صورت گرفته است. شیخ طوسی (ره) متوفی سال ۴۶۰ هجری قمری در کتاب “الخلاف ” حقوق شیعه امامیه را با حقوق عامه، بویژه حقوق چهار مذهب حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی مورد مقایسه قرار داده است.  قبل از شیخ “سید مرتضی “(ره) نیز در کتاب “انتصار “چنین مطالعه ای را به اختصار انجام داده است.

همچنین علامه حلی متوفی سال ۷۲۷ هجری قمری در کتاب “مختلف الشیعه “عقاید و نظرات گوناگون فقهای امامیه را بررسی می کند. عده ای از فقهای عامه نیز فقه اسلامی را در مذهب اربعه مورد مقایسه و تطبیق قرار داده آند.

در غرب، احتمالا برای اولین بار در آیالات متحده امریکا، در اواخر قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹ میلادی، مطالعه جدی حقوق ممالک خارجی (بویژه حقوق کشورهای اروپائی )مورد توجه قرار گرفته است.

در فرانسه، تصویب قوانین ناپلئونی موجب میشود که مطالعات حقوق داخلی گسترش یابد، و به حقوق خارجی کمتر توجه شود. اما این امر زود گذر است و از اوایل قرن ۱۹ میلادی تدریس درسهائی مانند:

“تاریخ حقوق طبیعی “،”حقوق جزای تطبیقی “،”حقوق دریائی و حقوق تجارت تطبیقی “،و “حقوق مدنی تطبیقی ” در دانشکده حقوق پاریس معمول میشود. اولین کنگره بین المللی حقوق تطبیقی در سال ۱۹۰۰ میلادی در پاریس تشکیل میشود، و در سال ۱۹۳۲ میلادی آنستیتوی حقوق تطبیقی در این شهر تأسیس میگردد.

ب : روشهای مختلف مطالعات تطبیقی :

در مطالعات تطبیقی روشهای گوناگون به کار گرفته میشود، اعمال این روشها غالبا به چگونگی مسأله مورد مطالعه، و مدارک و منابعی که مبنای کار می باشد، و هدفی که از مطالعه است، بستگی دارد.

در صورتی که هدف این باشد که مثلا تحول یک نهاد حقوقی را در طول زمان معینی و یا در طول زمان معینی و یا در طول تاریخ بررسی کنیم، مطالعه را مطالعه عمودی گفته آند. و در صورتی که هدف این باشد که مثلا یک نهاد حقوقی را در سیستمهای مختلف حقوقی در برهه ای از زمان مورد مقایسه قرار دهند مطالعه را مطالعه افقی گفته آند. همچنین به اعتبار سطح مقایسه، مطالعه تطبیقی به چهار صورت ممکن است انجام شود :

۱-گاهی دو نظام حقوقی مورد بررسی و مطالعه قرار میگیرد، مثلا : نظام حقوقی “رومی –ژرمنی ” با “کامن لا ” مورد تطبیق و مطالعه واقع میشود. در چنین مواردی لازم است نظامهای حقوقی را در مجموعه خود بشناسیم بعبارت دیگر : باید به مبانی نظامها، اصول اساسی، منابع، روح، نحوه اجرای حقوق و همچنین ارزشهای موجود در نظاهای مورد مقایسه آگاه باشیم. حقوقدانان می گویند در این قبیل مطالعات تطبیقی، روش مورد استفاده روشی بنیادی می باشد.

۲-ممکن است یک نهاد حقوقی در نظامهای مختلف مورد مقایسه قرار گیرد مانند مقایسه ازداواج –طلاق یا فرزند خواندگی در نظامهای مختلف حقوقی، در اینگونه مطالعات باید مکانیسم نهاد مورد مقایسه و مقام و ارزش آن در سیستمهای مختلف حقوق مشخص شود. چنین روشی را حقوقدانان روش فنی می گویند.

۳-گاهی مقایسه، در سطح یک قاعده حقوقی است مثل مطالعه تطبیقی “تلف مبیع قبل از قبض ” یا “قاعده فراش”،دراین نوع مطالعات تطبیقی، داشتن اطلاعاتی از قواعد مورد مطالعه در نظامهای مختلف حقوقی کافی است. حقوقدانان این روش مطالعه را روش توصیفی یا اخبار نامگذاری کرده آند.

۴-ممکن است مطالعه و تطبیق در مورد یک مسأله یا قضیه عملی نظیر خسارت ناشی از تصادف رانندگی در کشورهای مختلف انجام شود. در اینگونه مطالعات بررسی و تطبیق نظام، نهاد یا یک قاعده حقوقی مورد نظر نمیباشد، بلکه راه حلهای گوناگونی که در کشورهای مختلف در این مورد پذیرفته شده آند و علت قبول این راه حلها مورد توجه قرار می گیرند. این روش را روش عملی نامیده‌اند.                                         ادامه دارد.

آیه الله فاضل لنکرانی

قرآن و معارف اعتقادی

اگر صفحات تاریخ را ورق بزنیم، و با زندگی رسول الله (ص) مختصر آشنائی داشته باشیم، فهم این بعد از “اعجاز قرآن ” برای همه انسانها در همه نسلها روشن و بدیهی است.

اولا : ما بر اساس فهم تاریخمان، معتقدیم پیامبر بزرگ اسلام فردی درس نخوانده و “امی “بوده، دلیل روشن این هم آن است که خود ایشان بارها امی بودن خود را مطرح کرده، ولی مخالفین هیچگاه در مقابل این ادعا لب به سخن نگشوده و اعتراض نکرده آند. اگر او درس خوانده بود، بطور قطع مخالفین و مروجین باطل و پرچمداران کفر و نفاق، معلومات رسول الله (ص) را علم کرده و قرآن را دست ساز و تراوشات فکری و روحی حضرتش می دانستند. به شهادت تاریخ، مخالفین هرگز از درس خواندن وی سخن بمیان نیاورده و لب به اعتراض نگشوده آند.

بنا براین اگر بگوئیم انسان درس نخوانده و کلاس ندیده، با عرضه داشتن کتابی که مالامال از معارف عقلی و دقائق علمی و فلسفی است، معجزه بودن و آسمانی بودن خود را به اثبات رسانیده، و با این پیام غیبی در طول تاریخ افکار فلاسفه و آندیشمندان بزرگ شرق و غرب را مبهوت و متحیر ساخته، از حقیقت دور نشده، اسمانی و الهی بودنش را به اثبات رسانده ایم.

ثانیا : با چشم پوشی از این حقیقت مسلم تاریخی، اگر بفرض بگوئیم رسول الله فردی تحصیل کرده  و به اصطلاح روشنفکر زمان خود بوده، و معارف قرانی را از دیگران فراگرفته است، باز خواهیم گفت : شما که ادعا میکنید پیامبر آن همه دقائق علمی و فلسفی و. ..از دانشمندان عصر خود گرفته، و از تراوشات فکری و روحی آنان الهام گرفته است، آیا کدام یک از معارف قرانی با افکار و اندیشه های موجود در عصر رسول الله سنخیت و هم گونی دارد؟

مگر تاریخ زنده بگور کردن دختران را در زمان جاهلیت فراموش کرده؟ و مگر مخالفت رسول الله را با این جریان ضد انسانی از یاد برده است؟ مگر بت پرستیها و خرما پرستیها و جوب پرستیها و ستاره پرستیهای زمان جاهلیت فراموش شدنی، و مخالفتهای شبانه روزی رسول الله (ص) با این بینش انسان زدائی و نفی اصالت انسان، قابل آنکار و نادیده گرفتن است؟

به شهادت تاریخ، بطور کلی انسان های موجود در عصر رسول الله (ص) را میتوان در دو بخش خلاصه کرد :

در آن زمان عده ای تنها غرق در اوهام و خرافات زمان جاهلیت بسر می برند، و دسته ای نیز که جزء اندیشمندان به حساب می امدند، بر اساس معتقدات مذهبیشان، معارف و علوم و داستآنهای گذشتگان را از کتابهائی همچون تورات، آنجیل و. ..بدست آورده، و سعی در پخش و نشر اینگونه معارف داشته‌اند. این کتابها نیز به شهادت انسانهای اندیشمند و حقیقت بین بدلیل دستبردهای استحمارگرانه و استعمارگرانه و استثمارگرانه، مملو از خرافات و بینشهای غیر الهی و تخدیرآمیز و در جهت منافع ملحدین و مروجین اباطیل و اوهام بوده است. بر همین اساس می بینیم با بعثت رسول الله هر دو گروه با حضرتش به مخالفت برخاسته، و او نیز با الهام از غیب به نو آوریها پرداخته، و خط بطلان بر روی همه آنها کشیده، و با ندای:

“وَ من یَبتَغِ غَیرَ الاِسلامِ دِیناً فَلَن یُقبَلَ مِنهُ “‍

دیگر کتابهای آسمانی را خاتمه یافته اعلام نموده است.

اینها همگی حاکی از آسمانی بودن قرآن و الهی بودن آن است.

و بدیگر سخن، اگر کمی در نوشته ها و کتابهای موجود در زمانمان بنگریم، خواهیم دید اکثر نوشته‌های یک مؤلف، نوشتاریست از دیگر نوشته ها و الهامی است از دیگر آندیشمندان عصر حاضر.

اگر رسول الله (ص)نیز آندیشه هایش را از دیگران الهام گرفت، می بایست اکثر مطالب قرآن نموداری از آنجیل و تورات، و  الهامی از دیگر آندیشه های حاکم بر عصر خود باشد. در حالی که قرآن نه تنها سنخیتی با آنجیل و تورات نداشته و ندارد، بلکه با صراحت و قاطعیت و با شعار “لن یقبل منه “بر همه کتابهای آسمانی موجود خط بطلان کشیده، و با تمام خرافه های زمان خویش به ستیز برخاسته است، و آنهم ستیزی در بستر زمان و الی یوم القیامه.

بینش مقایسه ای

اکنون به قرآن بر میگردیم و آیات آن را با دیگر کتابهای آسمانی و اندیشه ها مقایسه می کنیم تا ببینیم کدام یک از اصالت برخوردار بوده، و کدامینشان توان بازگوئی حقایق علمی، فلسفی و. ..دارند؟

خداشناسی :خداشناسی یکی از والاترین مسائل فلسفی و کلامی است. هم در قرآن و هم در آنجیل و تورات از صفات خدا سخن به میان آمده (بخش عمده قرآن را خداشناسی تشکیل می دهد). ابتدا به آیات قرآن نظر می افکنیم و آنگاه از آنجیل و تورات آیاتی را بازگو می کنیم سپس ببینیم کدام یک، از واقعیتها سخن گفته و آنچه شایسته مقام ربوبی است اداء نموده است، و کدام یک به گزافه گوئی و یاوه سرائی و نفی الوهیت الله، پرداخته است.

حال آیاتی چند از قرآن را در زمینه خدا شناسی با هم میخوانیم :

۱-“ö@è% uqèd ª!$# î‰ymr&، ª!$# ߉yJ¢Á۹$#، öNs9 ô$Î#tƒ öNs9ur ô‰s9qãƒ، öNs9ur `ä۳tƒ ¼ã&©! #·qàÿà۲ ۷‰ymr&  ”        سوره اخلاص(۴-۱ )

بگو او خدای یکتا است، خدائی که از همه بی نیاز و همه عالم نیازمند او است، نه کسی فرزند او و نه فرزند کسی است، و نه هیچ کس همتای او است.

۲-“uqèd ª!$# ”Ï%©!$# Iw tm»s9Î) žwÎ) uqèd à۷Î=yJø۹$# â¨r‘‰à)ø۹$# ãN»n=¡¡۹$# ß`ÏB÷sßJø۹$# ÚÆÏJø‹ygßJø۹$# Ⓝ͓yèø۹$# â‘$¬۶yfø۹$# çŽÉi9x6tGßJø۹$# ۴ z`»ysö۶ߙ «!$# $£Jt㠚cqà۲Ύô³ç„  ”  (سوره حشر، آیه ۲۳)

او است خدائی که بجز وی خدائی نیست، او است حاکم مطلق پاک و عاری از عیوب. پناهگاه، ایمنی بخش، حافظ و نگهبان موجودات است. غالب، نیرومند و بزرگوار، پاک و منزه است از آنچه به وی شرک می ورزند

۳-“uqèd ª!$# “Ï%©!$# Iw tm»s9Î) žwÎ) uqèd ( ÞOÎ=»tã É=ø‹tóø۹$# Íoy‰»yg¤±۹$#ur ( uqèd ß`»oH÷q§۹$# ÞOŠÏm§۹$#  ”       (سوره حشر آیه ۲۲)

او همان خدائی است که غیر از وی خدائی نیست. او بر مسائل نهان و اشکار آگاه است و او است بخشایشگر و مهربان.

۴-“(#qä۹$s%ur x‹sƒªB$# ª!$# #V$s!ur 3 ¼çmoY»ysö۷ߙ ( @t/ ¼ã&©! $tB ’Îû ÏNºuq»yJ¡¡۹$# ÇÚö‘F{$#ur ( @@ä. ¼ã&©! tbqçFÏ^»s%  ” (سوره بقره آیه۱۱۶)

مسیحیان گفتند خداوند برای خود فرزندی برگزیده است. او از این اوهام و نسبتهای ناروا منزه است،  بلکه آنچه در آسمانها و زمین است تعلق به وی دارد و همگان در برابر عظمتش خاضعند.

۵-“$ª!$# Iw tm»s9Î) žwÎ) uqèd ÓyÕø۹$# ãPq•‹s)ø۹$# ۴ Ÿw ¼çnä‹è{ù‘s? ×puZř Ÿwur ×PöqtR 4 ¼çm©۹ $tB ’Îû ÏNºuq»yJ¡¡۹$# $tBur ’Îû ÇÚö‘F{$# 3 ”  (سوره بقره –آیه ۲۵۵)

خدای یکتا است که جز او خدائی نیست. زنده و پاینده است هرگز او را کسالت خواب فرا نگیرد تا چه رسد که به خواب رود. او است مالک آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است.

۶-“ãNà۶Ï۹ºsŒ ª!$# öNä۳š/u‘ ( Iw tm»s9Î) žwÎ) uqèd ( ß,Î=»yz Èe@à۲ &äó_x« çnr߉ç۶ôã$$sù ۴ uqèdur 4’n?tã Èe@ä. &äóÓx« ×@‹Å۲ur ” (سوره آنعام آیه ۱۰۲)

اینست پروردگار شما، غیر از او خدائی نیست. و او آفریدگار همه چیز است پس تنها او را عبادت کنید که او است بر همه چیز مسلط و صاحب اختیار.

۷-“žw çmà۲͑ô‰è? ㍻|Áö/F{$# uqèdur à۸͑ô‰ãƒ t»|Áö/F{$# ( uqèdur ß#‹Ïܯ=۹$# 玍Î۶sƒø:$#    ”  (سوره آنعام –آیه ۱۰۳)

چشمها از درک خدا عاجزند ولی او دیدگان را درک می کند. خدائی است غیر قابل درک و در عین حال آگاه.

۸-“¨bÎ) ©!$# Ÿw 4‘xÿøƒs† Ïmø‹n=tã ÖäóÓx« ’Îû ÇÚö‘F{$# Ÿwur ’Îû Ïä!$yJ¡¡۹$#  ”  (سوره ال عمران–آیه۵)

برای خدا نه در اسمآنها و نه در زمین مخفی و پنهان نیست.

۹-“uqèd “Ï%©!$# óOà۲â‘Èhq|Áム’Îû ÏQ%tnö‘F{$# y#ø‹x. âä!$t±o„ ۴ Iw tm»s9Î) žwÎ) uqèd Ⓝ͕yèø۹$# ÞOŠÅ۳ysø۹$# ” (سوره ال عمران –آیه ۶)

خداست آنکه می نگارد و نقش می بندد صورت شما را در رحم مادران، هر گونه اراده کند، خدائی که جز آن  ذات یکتا نیست، بهر کاری توانا و به همه چیز دانا است.

۱۰-” ( #sŒÎ*sù #Ó|Ós% #\øBr& $yJ¯RÎ*sù ãAqà)tƒ ¼çms9 `ä. ãbqä۳uŠsù  ” (سوره غافر –آیه ۶۸)

هر گاه بخواهد موجودی را خلق کند، می گوید پدید آی پس موجود میشود.

۱۱-“ª!$# “Ï%©!$# yìsùu‘ ÏNºuq»uK¡¡۹$# ΎötóÎ/ ۷‰uHxå $pktX÷rts? ( §NèO 3“uqtGó™$# ’n?tã ĸöyèø۹$# ( t¤‚y™ur }§ôJ¤±۹$# tyJs)ø۹$#ur ( @@ä. “̍øgs† ۹@y_L{ ‘wK|¡•B 4 ãÎn/y‰ãƒ tøBF{$# ã@Å_ÁxÿムÏM»tƒFy$# Nä۳¯=yès9 Ïä!$s)Î=Î/ öNä۳În/u‘ tbqãZÏ%qè?          (سوره رعد آیه۲)

خداست آنکه آسمانها را چنانچه می نگرید بی ستون برافراشت، آنگاه به عرش پرداخت، و ماه و خورشید را مطیع و فرمان بردار خود ساخت که همگان تا مدت معینی در سیر و جریانند. تدبیر همه امور در دست خداست، بدینگونه آیات خود را تفصیل و توضیح می دهد تا شما به ملاقات پروردگارتان یقین و باور کنید.

۱۲-“قُلِ اللهُ یُبدِاُ الخَلقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ فَاَنیّ تُؤفَکُونَ ”      (سوره یونس –آیه ۲۴)

ای رسول (به کافران) بگو تنها خداست که به جهان هستی، هستی می بخشد، سپس هستی را از آن باز می ستاند، پس شما به کجا رو می گردانید؟

۱۳-“وَ هُوَ اللهُ الَّذی لا اِلهَ اِلّا هُوَ، لَهُ الحَمدُ فِی الاُولی وَ الاخِرَهِ وَ لَهُ الحُکمُ وَاِلَیهِ تُرجَعونَ، بَدیعَ السَّمواتِ وَ الاَرضِ ”                                                                           (سوره قصص –آیه ۷۰)

و اوست خدای یکتا که جز او هیچ خدائی نیست، هم ستایش در اول و آخر عالم مخصوص او است، و هم حکم و سلطنت جهان با او، و هم رجوع اهل عالم به سوی اواست.

این بود بینش قرآن در نشان دادن صفات خداوند و ارائه حاکمیت الله بر همه هستی در مقاله بعدی نظر آنجیل و تورات را درباره صفات خداوند و نقش الله در هستی بیان خواهیم کرد.                                                                                                ادامه دارد

درسهائی منتشر نشده از : شهید حجه الاسلام و المسلمین دکتر با هنر

پیشگفتار :

موضوع بحث ما روانشناسی و جامعه شناسی مردم کشورمان “ایران” است. ناگفته پیدا است که این بحث نمی تواند بطور گسترده، علمی و تخصصی باشد، بلکه به آندازه نیازی که در ابلاغ رسالت اسلامی داریم، با فرصت کم در هر درس یک جناح یا یک قشر اجتماعی کشورمان را در نظر میگیریم و روانشناسی و جامعه شناسی همان جناح را بررسی و مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم :

٭دانشگاهها

نظر به اینکه در رابطه با انقلاب فرهنگی “دانشگاهها” موضوع و سخن روز شده آند، در این درس،  روانشناسی وجود حاکم بر دانشگاهها را مورد بررسی قرار می دهیم تا ببینیم در چه شرائط و بستری می خواهیم انقلاب فرهنگی را پیاده کنیم؟  زیرا شناخت دانشگاه و شناخت جو دانشجوئی برای درک مسائل اجتماعی سیاسی و مکتبی بسیار مفید و مؤثر است.

پس از دو مرحله تحصیلی “عمومی یا ابتدائی” و “دبیرستانی و نیمه تخصصی ” دانشگاه مرحله سوم تحصیلی است. این دوره برخلاف دو دوره پیشین”دقیقا دوره تخصصهاست، یعنی باید دید کشور به چه نوع متخصص و به چه رشته ای واقعا “نیاز دارد؟  در اداره مملکت به چه نیروهائی احتیاج است؟

که در این مرکز به تربیت متخصصان، فارغ التحصیلان، مدیران، مهندسان و پزشکان لایق بپردازیم.

ادیب، فیلسوف، نویسنده، متخصص حسابداری، کشاورزی و. ..تحویل کشور دهیم، که در گذشته چنین نبوده است، بلکه با یک نوع شیوه تقلیدی از غرب بدون توجه به وضع کشور دانشگاهها اداره می شد.

٭رشد کمی

۱-آمار :

در ایران اولین دفعه ای که به فکر متخصص افتادند زمان امیرکبیر بود که مدرسه “دارالفنون” را ساختند «‌‌‌مراد روش نظام جدید فرهنگی است، و در نظام قدیم از سابق بوده مانند نظامیه ها و مدارس علوم دینیه و. ..ضمنا اکثر متخصصین و ادبای کنونی از پیرمردان دارالفنون تحصیل کرده‌اند». ولی دانشگاه از سال ۱۳۱۲ به وجود امد که در اغاز از جهت کمی رشد چندانی نداشت، و در ۲۰سال اخیر از این جهت بسیار رشد کرد تا آنجا که به حدود یکصد و پنجاه هزار دانشجو، و تعداد دانشگاهها و مدارس عالی به دویست و بیست واحد رسید. ناگفته پیداست که این رشد کمی دانشگاهها نیز نوعی “رشد اماری ” بود که رژیم گذشته می خواست در دنیا امار بدهد و سرو و صدا راه بیاندازد، زیرا مثلا ژاپن امار داده بود که ۹۹% جمعیت کشور باسواد، و دانشجو دارد، بنابراین اقایان هم اماری می دادند و تعداد و کمیت را بالا می بردند، در حالی که از جهت کیفی کوچکترین رشدی نداشتند،  مانند دانشگاه در سیستان و بلوچستان تنها از جهت ساختمان و بنا خوب بود، و از جهت کیفی بسیار ناقص.پس یکی از علل رشد کمی دانشگاهها علاقه رژیم به “امار” بود.

۲-اشتغال کاذب با سرگرمی :

دومین عامل در رشد کمی دانشگاهها، آنتقال کاذب و سرگرمی تخدیر کننده بود. هر ساله چندین هزار نفر دیپلم می گرفتند (که اخیرا به ۰۰۰/۳۰۰ نفر رسیده بود ) برخی را در سپاه دانش، عده ای را در بهداشت، و عده ای را هم جذب دانشگاهها می کردند که در واقع دانشگاه وسیله سرگرمی و اشتغال دروغین برای جوانان کشور بود تا تفکر انقلابی در آنان احیا نگردد و. ..

توجه به مطالب بالا ما را قدری به جو کنونی دانشگاهها اشنا می سازد و بسیاری از مسائل فرهنگی از جمله روش آندیشه و تفکرها بر ما روشن می گردد.

٭اموزش

در مسیر انقلاب فرهنگی، یکی دیگر از مطالبی که ما را در شناخت جو دانشگاهها کمک می کند توجه به وضع اموزشی دانشگاههاست که کلا”نوعی اموزش غربی است که به عنوان دستاورد علوم غربی به خورد دانشجو می دهند بدون توجه به مسائل و فرهنگ شرق، تنها دانشکده “الهیات “حدود ۴۰% از موارد درسیش مسائل شرقی است و دانشکده ادبیات نیز همچنین مثلا جامعه شناسی، روانشناسی،  ادبیات، زبان شناسی، سبک شناسی و… عموما ” یک مشت ترجمه متون غربی است که اثری در شناخت فرهنگ شرق ندارد. در سایر موارد مانند پزشکی، اقتصاد، فیزیک و شیمی ۹۵% غربی است.

در اینجا توجه به چند نکته ضروری است

۱-غرب به ما تحمیل کرده که همه اینها را شما ندارید و ما برایتان از غرب سوغات اوردیم و شما تهی از علوم و معارف هستید و این مائیم که شما را به سوی ارزشها و شخصیت می بریم.

۲-نکته دیگر اینکه : با تحمیل اموزشهای ترجمه ای غرب، شخصیت انسانی ما را تحقیر می کردند و علم گرائی و علم مداری در محیطمان بوجود می اوردند، به این معنی که به دید خود کم بینی به علم و  صنعت و تکنیک غرب می نگریستیم و کمال و شخصیت را در علم و بدست اوردن فراورده های علمی غرب می دانستیم، بدون اینکه ارزش آن واثر آن را در جامعه مان احساس کنیم. نوعی خودباختگی و خود فراموشی در جو ما بوجود می امد که در نتیجه معیار ارزشها هم تغییر می یافت و حقیقت و حقیقت شناسی فراموش می شد و یک حالت روانی خاصی در محیط ما بوجود می امد که متاسفانه چند سال قبل تدریجا در محیطهای اسلامی ما هم اثر گذاشته بود و بعضی از علمای اسلام هم حتی روایات را با اکتشاف روز تطبیق می کردند.

۳-نکته دیگر اینکه : با این سبک اموزش ترجمه ای غرب، دانشگاهها و وسیله دلال سازی و واسطه تراشی برای غرب بودند، به این صورت که برای تحمیل فراورده های علمی خود افراد را از میان ما می بردند به غرب تا بوسیله آنان “غرب” بت و ارباب شرق شود و آنان از آنجا بازگردند و آثار ترجمه ای را برای نسل نوما بلغور نمایند. در نتیجه بت زدگی و طاغوت زدگی برای ما بوجود بیاید.

۴-نکته دیگری که در اینجا مورد توجه است اینست که : برای تدریس در دانشگاهها به استاد نیاز است

اکنون کسی که می خواهد فراورده های غرب را تدریس کند باید در غرب تحصیل کند و متخصص شود. فرزندان ما به غرب می رفتند و پس از بازگشت در رشته ای و با شرائطی متخصص شده بودند که در کشور ما به هیچ وجه استفاده نمی شدند، و به درد مملکت ما و جامعه ما نمی خوردند زیرا فرمول ها و فنونی را دیده بودند که مربوط به یک محیط دیگر و جامعه دیگر بود. در رشته ای که آنها تخصص دیده بودند ما حتی وسائل اولیه آن را نداریم، امکاناتی نداریم تا در اختیارشان بگذاریم مانند این که متخصص کامپیوتر تکثیر کنیم و تنها وسیله مصرف برای امریکا باشیم، در پزشکی هم همچنین، و در اقتصاد هم. ..

۵-نکته دیگر :استادی مثلا “در رشته روانشناسی در فرانسه دوره دیده و جزوه و یادداشتهائی دارد،  می اید ایران، می خواهد درس بگوید، استاد دیگر در آنگلستان روان شناسی “رشد “،روانشناسی “کودک “را دیده و چیزهائی دارد و می خواهد تدریس کند. بعد این اصطلاحهای تدریس شده به یک دیگر مونتاژ می شوند و بصورت یک نوع مطالب دکور و دل خوش کنی در می ایند که اری این اصطلاحات را بلدیم، ولی در این جامعه، در این کشور آیا دردی را دوا می کنند؟ اصلا  مربوط به این ملت است یا نه؟

در فن و تکنیک نیز همین مطلب است، مثلا “رفته در فنون صنعتی امریکا وارد شده، فرضا “در وضع جتهای فانتوم تخصص یافته، بعد که می اید اتفاق می افتد که باید “میگ “خریداری شود و روی میگ کار کند، دیگر نتیجه ای نخواهد داشت.

۶-موضوع دیگری که در خور دقت است این است که استادی که در غرب تخصص دیده و ماشینهای پیشرفته و پیچیده ای را مشاهده کرده تدریجا “پیشرفت را نیز در وجود ماشین خلاصه می کند میگوید: اگر فلان دستگاه را به چند میلیون تومان خریدیم که از چند قدمی زخم معده را نشان داد ما پیشرفته ایم و گرنه، در صورتی که پیشرفت برای ما داشتن یک امپول زن وارد در تمام روستاها و رسیدگی به مراکز میکربهای بیماری در بیغوله هاست. و به هر حال با توجه به پیشرفت چشمگیر صنعت ماشین یک نوع روانشناسی برایش بوجود می اید و از روانشناسی خود و خودی بیگانه می گردد.

۷-خود باختگی در برابر آندیشه غرب :

نکته ای که بسیار برای ما خطرناک و از بزرگترین افات و مشکلات دانشگاهی ماست این است که باتوجه به عوامل یاد شده و اثرهای اموزش غربی، علاوه بر ماشین زدگی، علم زدگی و. ..تدریجا ”

انسان شرق، خودی خود را فراموش می کند و معیارها و ارزشها و فلسفه غرب برایش مطرح می شود و اینها را هم می خواهد از غرب بیاورد که در نتیجه شرق و کمالاتش را از دست می دهیم و غرب را هم بدست نمی آوریم.                                      ادامه دارد

٭جوآنهای قدرتمند کوشش کنند تا این کشور از شر مفسدین نجات پیدا کند ۱۷/۱۲/۶۰

٭بازوی قوی، قلب مطمئن و عشق به لقاء الله است که پیروزی می اورد.        ۱۹/۱۲/۶۰

٭خداوند شما جوانان را بسیج کرد تا دست رد به سینه شیاطین و قدرتمندان بزنید. ۱۹/۱۲/۶۰

٭مجاهد عزیز ربانی شیرازی در حبسها و زجرها با قامت راست انسان،ایستادگی کرد و تسلیم نشد.۱۹/۱۲/۶۰

٭شما پیروزید، پیروزی شما به پشتوانه پیروزی مستضعفین جهان در طول تاریخ است. ۱۹/۱۲/۶۰

٭صدام دیگر قابل نجات نیست، و ما هم یک قدم عقب نخواهیم نشست.                           ۱۹/۱۲/۶۰

٭برادرها این تعهد خودتان را به اسلام و ملت حفظ کنید، و به پیش بروید                     ۱۹/۱۲/۶۰

٭امروز که داوطلبین برای رفتن به جبهه ها این گونه با اغوش باز، شهادت را پذیرا هستند حتی زمان رسول الله و امیر المؤمنین سلام الله علیه به این شکل نبوده است                                    ۲۰/۱۲/۶۰

٭تکلیف الهی و شرعی ارتش و سپاه این است که در هیچ حزب و گروهی ولو بسیار خوب هم باشد،  وارد نشوند.

۲۵/۱۲/۶۰

٭از تشریفات بکاهید و عید را در بین مجروحان، جنگ زدگان و خانواده شهدا عید کنید ۲۵/۱۲/۶۰

٭به همه ملت نصیحت می کنم در حالی که این همه اواره و بیمار و معلول و شهید داده داریم،  راجع به مراسم عید قدری کوتاه بیائید.                                                                                   ۲۵/۱۲/۶۰

٭یک راه برای صدام سراغ دارم و آن آنتحار است.                                                     ۲۵/۱۲/۶۰

٭به شما اطمینان می دهم اگر مدتی در این فشارها باشیم، مغزهای متفکر مکتبی بیشتر به کار می افتد و ایران را خود کفا می کند.                                                                                           ۲۵/۱۲/۶۰

٭اصل حزب وارد شدن برای قوای نظامی و انتظامی جایز نیست. به فساد می کشد اینها را. ۲۵/۱۲/۶۰

٭سلاح تبلیغات برنده تر از سلاح جنگ است.     ۲۶/۱۲/۶۰

٭من مدعی هستم مثل ملت ایران از صدر تاریخ عالم تا حالا نبوده است. ۲۶/۱۲/۶۰

٭اگر این جمهوری نباشد، ما اسیر امریکا یا شوروی خواهیم بود.       ۲۶/۱۲/۶۰

٭اقا، چرا چشمتان را هم گذاشتید و دلتان را باز کردید برای عقده ها و اینطور آنتقاد می کنید؟  ۱/۱/۶۱

٭رحمت واسعه خداوند بر آن مادران و پدرانی که شما شجاعان نبرد در میدان کارزار و مجاهدان با نفس در شبهای نورانی را در دامن پاکشان تربیت نمودند.   ۲/۱/۶۱

٭مژده باد بر شما جوانان برومند در تحصیل رضای پروردگار که از بالاترین سنگر های روحانی و معنوی است.   ۲/۱/۶۱

٭افرین بر شما که میهن خود را بر بال ملائکه نشاندید و در مقابل ملل جهان سرافراز نمودید. ۲/۱/۶۱

٭اینجانب از دور، دست و بازوی قدرتمند شما را که دست خداوند بالای آن است میبوسم و بر این بوسه افتخار می کنم.  ۲/۱/۶۱

٭ملت ما دریافته است که ” کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا “.  ۱۱/۱/۶۱

٭هر وقت با یکی از این چهره ها روبرو میشوم و عشق او را به شهادت در بیان و چهره نورانیش مشاهده می کنم، احساس شرمساری و حقارت می کنم. ۱۱/۱/۶۱

٭ایران در مقابل تمامی کفر با قامتی به بلندای ابدیت ایستاده است. ۱۴/۱/۶۱

٭ما با هیچ کشوری چه اسلامی و چه غیر اسلامی سر جنگ نداریم و طالب صلح و صفا برای همه هستیم.  ۱۴/۱/۶۱

٭اسرائیل نباید یک کشور مستقل باشد و باید این ظالم را از این دنیا برداشت.   ۱۵/۱/۶۱

آیت الله العظمی منتظری :

٭آقای بازاری، تو که می بینی جوان ۱۵و ۱۶ ساله جان در راه خدا می دهد و در جبهه ها مبارزه می کند، آیا انصاف است که تو در بازار مسلمین احتکار کنی؟ گرانفروشی کنی؟ بازار سیاه درست کنی؟                                                                                                                                                      ۱/۱/۶۱

٭سعی کنید در مصرف هر اندازه میتوانید قناعت کنید.                                                                  ۱/۱/۶۱

٭ما با تمدن، پیشرفت صنعت یا تکنیک مخالف نیستیم، با وابستگی به شرق و غرب مخالفیم.    ۱/۱/۶۱

٭کوشش کنید حوزه های علمیه در همه جا تقویت شود، و در همه شهرها حوزه های علمیه تشکیل گردد.

۱/۱/۶۱

٭رمز اصلی شکست نقشه های امریکا، عدم درک صحیح اش از جوهر انقلاب اسلامی است۱۲/۱/۶۱

٭حماسه ها و ایثارهائی که جوانان عزیز و قهرمان ما، در جبهه ها می افرینند هرگز برای دشمنان اسلام قابل درک نیست.

۱۲/۱/۶۱

قسمت پنجم

حجه الاسلام و المسلمین رسولی

دشمنیها اشکار می شود

هنگامی که مشرکان قریش و سردمداران استعمارگر شهر مکه از پیشنهاد سازش و کنار آمدن با رسول خدا مایوس شدند، و از طرفی بخاطر وجود عشیره محترم و قدرتمند آن حضرت در مکه یعنی قبیله بنی هاشم جرئت آزار و اذیت آنحضرت را علنا نداشتند، به ناچار دشمنی خود را با آن حضرت و ائین مقدس اسلام را آشکار نموده و برای جلوگیری از نفوذ سریع اسلام در مکه اقدام به تهمت ها و نسبت های ناروا به دین اسلام و رهبر عالی مقام این دین مقدس و پیروان دلباخته آن نموده، و در این راه از زدن هر تهمتی که برای آنها مقدور بوده و یا احتمال میدادند که مورد قبول توده مردم قرار گیرد باک نداشتند. و اینکه می بینیم نسبتهایی مانند : مجنون، ساحر، کذاب، و امثال اینها به حضرت رسول دادند اما هیچگاه نسبت خیانتی چه در مال و چه در غیر آن به حضرتش ندادند، نه از آن جهت بود که نخواستند و یا مثلا ملاحضه و رعایتی در این باره از آن بزرگوار نمودند، بلکه به خاطر آن بود که سابقه درستی و پاکی و امانت آن حضرت برای آنها بقدری آشکار و روشن بود که شاید فکر چنین اتهاماتی هم در مغز کسی خطور نمیکرد، تا چه رسد به اینکه آن را به مرحله عمل در آورند، و چنین تهمتهایی به آن بزرگوار بزنند. و به همین جهت بود که اتهام دروغگوئی و “کذب “هم از آن تهمتهائی بود که مقبول توده واقع نشد و چنانچه پیش از این خواندیم خودشان “کذب “ان را اعتراف کرده و این نسبت را تکذیب کردند. [۱]

و در مورد نسبت دیوانگی و سحر هم ناچار بودند برای پذیرفتن آن از طرف مردم و به اصطلاح “جا افتادن “ان دروغهائی بهم ببافند، و توجیهاتی بکنند تا آن را به مردم بقبولانند، و گر نه آنها نیز از همان سری تهمت‌هائی بود که به هیچ وجه قابل قبول نبود، آن هم برای مردم مکه و کسانی که از نزدیک رسول خدا را می شناختند و از کودکی او را دیده و به وضع آن حضرت آشنائی داشتند. و از این رو است که می بینیم این تهمتها نیز بیشتر در رابطه با قبائل خارج شهر مکه و زائران خانه خدا که از خارج به شهر می امدند عنوان میشد، چنانچه شاهد این مطلب را، در داستان ولید در مقاله پیشین خواندیم که وقتی از هر نسبتی ناتوان ماندند ناچار ولید گفت :

-باز هم بهتر همان است که بگوئید ساحر است زیرا سخنان او همچون سحر و جادو است. ….

با اینکه می دانستند این نسبت هم نادرست است ولی از روی ناچاری و درماندگی، و برای جلوگیری از نفوذ سخنان و تبلیغات مؤثر و نافذ آن حضرت این نسبتها را بر زبان جاری میکردند، چون راه دیگری نداشتند. و این موضوع را قرآن کریم بصورت تمسخر و بنحو جالبی. در قالب آیاتی به اینگونه بیان میدارد :

“ßøŒÎ) ãAqà)tƒ tbqçHÍ>»©à۹$# bÎ) tbqãèÎ۶­Gs? žwÎ) Wxã_u‘ #·‘qßsó¡¨B ،

öÝàR$# y#ø‹x. (#qç/uŽŸÑ y7s9 tA$sWøBF{$# (#q=ŸÒsù Ÿxsù tbqãè‹ÏÜtGó¡o„ Wx‹Î۷y™ ” [۲]

دقت دراین دو آیه، به خوبی آنچه را در بالا ذکر کردیم گویا میباشد که خدای تعالی میفرماید :

-و ستمکاران میگویند شما جز مردی سحرزده و جادو شده را پیروی نمی کنید، بنگر چگونه (از روی بی خبری یا ناچاری ) برای تو مثال میزنند و در گمراهی فرو رفته (و راه چاره بر آنها بسته شده)و راه نمییابند. و در تاریخ نیز می خوانیم که گفته آند :

رسول خدا در بازار عکاظ در حالیکه جبّه سرخی بر تن داشت به پا خواست و گفت :ای مردم بگوئید :

لا اله الا الله تا رستگار و پیروز گردید، ناگهان مردی به دنبال او دیده شد که دو گیسوی بافته زرین داشت و می گفت : ای مردم این جوان برادر زاده من و بسیار دروغگو است، از او حذر کنید، راوی گوید : پرسیدم این مرد کیست؟  گفتند : این جوان محمد بن عبدالله است، و این مرد ابولهب بن عبد المطلب عموی اوست[۳] واین نیز شاهد دیگری است بر اینکه این تهمتها و نسبتهای ناروا معمولا در خارج شهر مکه و در میان قبائل اطراف عنوان میشد، و گر نه در شهر مکه این گونه نسبتها خریداری نداشت و کسی نبود که آنها را بپذیرد.

چنانچه اکنون نیز ما شاهد چنین ماجرائی هستیم که دشمنان انقلاب و کسانی که منافع نامشروع و شهوات آنان با این انقلاب از میان رفته آنواع تهمتها و نسبتهای ناروا را در خارج و نزد کسانی که هیچگونه شناختی از رهبر بزرگوار انقلاب و مسئولان متعهد و متدین ندارند به آنها وارد میسازند و شب و روز با تمام وسائل تبلیغی و با آنتشار دهها مجله و روزنامه و در دست داشتن دهها بلند گوی تبلیغاتی و رادیو آنها را به آنواع تهمتها و دروغها متهم می سازند که برخی از این اتهامات برای افرادی که مختصر شناختی با آنها دارند صورت “جوک “و مسخره دارد.

در اینجا بد نیست در مورد آنگیزه یا انگیزه هائی که این جنایت کاران از خدا بی خبر در اشاعه این اتهامات ناجوانمردانه و بدنبال آن جنایات و صدمات و اذیت و آزارها و قتلها و کشتارها (و بمب گذاریها و ترورها و. ..)و صدها جنایت دیگر داشته و دارند، و این اندازه در این راه نیرو و بودجه مصرف میکنند، مقداری بحث شود.

شکی نیست که یک انسان سالم و بی مرض هیچ گاه حاضر نیست در برابر پیمبران الهی و مردم محرومی قیام کند که هدفی جز هدایت مردم و آگاهی دادن به آنان ندارند و میخواهند با ظلم و بی عدالتی مبارزه کنند، و هر گاه چنین صحنه هائی پیش آمد که در یک سو مردان الهی و از خود گذشته ای را دیدیم که از روی صدق و صفا بعنوان اقامه حق و برقراری عدل و داد قیام کرده و در برابرشان افرادی ستمگر و ریاکار و سودجو با آنواع تبلیغات و فریبکاری و صرف مبالغی سرسام اور برای در هم کوبیدن آن قیام اقدام نموده آند بدون شک دسته دوم بر باطل بوده و گروه اول برحق.

و دسته دوم از سلامت روح برخوردار نبوده و بیمارند و منشاء این بیماری ها نیز بطور عمده خودخواهی و طمع و تکبر و حسد و امثال این گونه اخلاقهای ناپسند میباشد و بهمین جهت است که امام صادق (ع) در آن حدیث معروف میفرماید :

” اُصُولُ الکُفرِ ثَلاثَهٌ : اَلحِرصُ وَ الاِستِکبارُ وَ الحَسَدُ. .. ”

پآیه های کفر سه چیز است :

حرص،  تکبر،  حسد. ………..

و اساسا خود این صفات نکوهیده چنانچه در جای خود ثابت شده -بیماریهائی است که در وجود انسانها پدیدار شده و پیمبران الهی طبیبانی هستند که به فرمان خدای تعالی برای مداوای آنان آمده آند.

و در قرآن کریم و در روایات ائمه دین علیهم السلام شواهد بسیاری بر این مطلب وارد شده که استقصای آنها ما را از پی گیری هدف اصلی باز میدارد،ولی برای نمونه بد نیست برخی از آنها را بشنوید :

۱-اما در مورد این که این صفات زشت و نکوهیده که منشاء این دشمنیها و مخالفتها میگردد بیماریهائی است که در وجود انسان و بخصوص در دل ادمی نفوذ میکند و اگر معالجه نشد چنان ریشه میفکند که کندن آن کاری بس دشوار میگردد. آیاتی در قرآن کریم امده مانند اینکه در مورد منافقان و کسانی که در صدد خدعه و نیرنگ با خدای تعالی و مؤمنان هستند در همین صفحات اغاز قرآن (آیه ۱۰ سوره بقره ) میفرماید :

“’Îû NÎgÎ/qè=è% ÖÚz£D ãNèdyŠ#t“sù ª!$# $ZÊttB ( óOßgs9ur ë>#x‹tã ۷OŠÏ۹r& $yJÎ/ (#qçR%x. tbqç/ɋõ۳tƒ “.

در دلهای آنان بیماری است که خدا به بیماری آنها افزوده و آنها را عذابی دردناک است بسبب آنکه دروغ میگفتند.

و به همین نحو آیاتی در سوره مائده (آیه ۵۲)و سوره توبه (آیه ۱۲۵)و سوره حج (آیه ۵۳)سوره محمد (آیه ۲۰)و سوره مدثر (آیه ۳۱)نیز امده است.

و در موردی مردانی که تحت تاثیر شهوت و غریزه جنسی نامشروع قرار میگیرند به زنان دستور میدهد با چنین مردانی نرم و نازک سخن نگوئید مبادا آنها که در دلشان بیماری است تحریک شده و بطمع افتند و در این باره چنین میگوید :

“…uŸxsù z`÷èŸÒøƒrB ÉAöqs)ø۹$$Î/ yìyJôÜuŠsù “Ï%©!$# ’Îû ¾ÏmÎ۷ù=s% ÖÚttB . .[4]

و امثال این آیات شریفه و در روایات نیز بسیار امده که از تکبر و حسد و امثال آنها به مرض و بیماری تعبیر شده که برای توضیح بیشتر میتوانید به فصل اول کتاب کیفر گناه تالیف نگارنده مراجعه نمائید

۲-و اما در مورد اینکه چگونه این بیماری منشاء این مخالفتها و تکذیبها میگردد، و به تعبیر دیگر در مورد ارتباط بین این صفات نکوهیده و  تکذیب آنبیاء نیز آیات و روایات بسیار است که از آن جمله در رابطه با بحثی که ما بدنبال آن تا بدینجا امدیم یعنی متهم ساختن پیمبران الهی به سحر و دیوانگی و امثال آنها این آیه است که در سوره مبارکه ذاریات (آیه ۳۹) در مورد مخالفت فرعون با حضرت موسی و سرپیچی او از اطاعت آن پیامبر بزرگوار میفرماید :

“۴’¯<uqtGsù ¾ÏmÏZø.ãÎ/ tA$s%ur íÅs»y™ ÷rr& ×bqãZøgxC ”

یعنی (پس از اینکه موسی (ع)با حجتی اشکار نزد فرعون امد )فرعون با غرور نخوت خود سرباز زد و گفت :موسی ساحر یا دیوانه است. ..

و جالب این است که پس از چند آیه دیگر در همین سوره این مطلب را بصورت یک قاعده کلی بیان فرموده و چنین میگوید :

“y7Ï۹ºx‹x. !$tB ’tAr& tûïÏ%©!$# `ÏB NÎgÎ=ö۷s% `ÏiB @Aqߙ§‘ žwÎ) (#qä۹$s% íÏm$y™ ÷rr& îbqãZøgxC    ”

یعنی این چنین است که نباید هیچ رسول و پیامبری بر گذشتگان ایشان جز آنکه گفتند ساحر است یا دیوانه است.

و آیات دیگر و روایاتی که میتوانید بطور مشروح در فصل اخر همان کتاب که در بالا ذکر شد آنها را مطالعه کرده و ببینید، که برای نمونه یک حدیث جالب آن را آنتخاب کرده ذیلا از نظر شما میگذرانیم:

زهری گوید :پس از بعثت رسول خدا (ص) در مکه، شبی ابو سفیان و ابوجهل و مرد دیگری بنام اخنس بن شریق بدون اطلاع یکدیگر مخفیانه به پشت دیوار خانه پیغمبر اکرم امدند تا قرانی را که آن حضرت در نماز میخواند بشنوند.

این سه تن هر کدام در جائی پنهان شدند، هر سه نفر آیات قرانی را از رسول خدا شنیدند، آنگاه از جا برخاسته که بخانه خود بروند، تصادفا در راه بیکدیگر بر خوردند، و چون از مکان و منظور یکدیگر مطلع شدند همدیگر را ملامت کرده گفتند :

-دیگر بچنین کاری دست نزنید که اگر مردم جاهل و سفهاء قوم شما و استماع سخنان محمد اطلاع حاصل کنند ممکن است نسبت به شما سوء ظن پیدا کنند و گمآنهائی ببرند. این سخن را گفته و دنبال کار خود رفتند.

ولی فردا شب که شد دوباره هر سه آنها به جای شب گذشته امده و بی آنکه فکر کنند ممکن است رفقای دیشب هم امده باشند مخفیانه در مکان شب قبل پنهان شدند (گویا تلاوت آیات قرآن کریم آنها را بی اختیار به پشت خانه رسول خدا کشانید ).

ان شب را هم تا صبح در پشت دیوار خانه آن حضرت نشستند و آیات قرانی را از دهان گرم آن بزرگوار استماع کردند. و چون باطلوع سپیده صبح از آنجا پراکنده شدند باز در راه بیکدیگر برخوردند و سخنان روز پیش را بهم گفته هم عهد شدند که دیگر چنین کاری نکنند.

ولی تعهد خود را نادیده آنگاشتند شب سوم نیز این عمل را تکرار کردند، اما روز سوم از یکدیگر جدا نشده تا با یکدیگر پیمان محکم بستند که دیگر شبها از این عمل خودداری کنند، تا مبادا عمل آنها موجب سوء ظن مردم و احیانا سبب پیشرفت کار رسول خدا (ع) و ترویج دین اسلام گردد.

بدنبال این جریان بود که همان روزسیم، اخنس بن شریق عصای خود را دست گرفته و ابتداء به سراغ ابوسفیان به در خانه اش امد و بدو گفت :

-ای ابوسفیان راست بگو، آیا نظرت درباره آنچه از محمد شنیدی چیست؟

ابوسفیان گفت : رفیق راستش این است که بخدا سوگند آنچه را شنیدم قسمتی از آنها معنایش برای من مفهوم شد، ولی قسمت دیگر را نفهمیدم و ندانستم منظور از آن جملات چیست؟

اخنس نیز همان سخنان را به ابوسفیان گفت و اظهار کرد :

-بخدا سوگند من هم مانند تو بودم که قسمتی را فهمیدم و قسمتی را نفهمیدم.

از آنجا به در خانه ابوجهل امده گفت :

-ای ابوجهل! نظرت درباره آنچه از محمد شنیدی چیست؟

ابوجهل گفت : چه شنیدم ! راست قضیه این است که ما با فرزندان عبد مناف درباره رسیدن بشرف و بزرگی منازعه داشتیم و مانند دو اسب که به مسابقه میروند با هم در این باره به مسابقه برخاستیم و هر کدام میخواستیم بر دیگری سبقت جوئیم.

آنها مردم را اطعام کردندما هم اطعام کردیم، آنها اموال به در خانه مردم بردند و احسان کردند ما هم چنین کردیم، تا اینکه اینها امدند و گفتند : میان ما پیغمبری است که(از اسمان)بدو وحی میشود،  دیگر ما چگونه میتوانیم بچنین فضیلتی برسیم !

این سخن را ابو جهل با ناراحتی گفت و دنباله اش ادامه داد :

-به خدا سوگند ما که هرگز به محمد ایمان نخواهیم اورد و او را تصدیق نخواهیم کرد[۵].

اکنون با توجه بدان چه گفته شد در زمان خودمان میتوانیم بخوبی آنگیزه دشمنان انقلاب اسلامی را درک نموده و وضع گذشته را با وضع فعلی مقایسه کرده و تاریخ گذشته را ائینه تاریخ معاصر قرار دهیم.                                                                          ادامه دارد

[۱] – بمقاله شماره سوم مجله مراجعه شود.

[۲] – سوره اسراء آیه ۴۷-۴۸

[۳] – ترجمه تاریخ یعقوبی ج۱صفحه ۱۸۰٫

[۴] – سوره احزاب آیه ۳۲٫

[۵] – سیره ابن هشام جلد او ل صفحه ۳۱۵٫

شیر و شیرخوارگی

حجه الاسلام سید محمد هاشمی اصفهانی، دکتر حسن اصفهانی

نکته ای که قبل از اغاز بحث لازم است تذکر دهم عبارت است از :

مطالعه این سری مقالات، اگر چه برای کل افراد جامعه ضروری است، لکن برای دو دسته از افراد جامعه ضروری تر می باشد، دسته اول خواهرانی که در مقام بدست اوردن پست مادری هستند خواه الان یا در اینده. دسته دوم : پزشکان عزیز و متخصص اطفال، زیرا نقد و بررسی این دوستان بعنوان یکی از عوارض رشد دهنده این آندیشه فوق العاده ضروری و لازم است.

انچه در این شماره مورد بحث واقع میشود جهاتی است که از مورد نظر و تحقیق در مقاله گذشته بطور اجمال استفاده میشد.

در قسمت اول آیه چند مسأله به ذهن میرسد که درباره آن بحث و گفتگو شود و آن مسائل عبارتند از :

۱-ایا در آندیشه و تفکر اسلامی مدرکی وجود دارد که شیر مادر دارای خصوصیتی است که سایر غذاها فاقد آن خصوصیات میباشند؟

۲-ایا همانگونه که احتمالا از بکار بردن کلمه (یرضعن )یعنی مکیدن پستان برای نوزاد خاصیتی دارد که تغذیه طفل از غیر این روش ولو با شیر مادر آن خاصیت را ندارد؟

۳-اینکه قرآن اتمام دوران رضاع و شیر خواری را حولین کاملین (دو سال کامل )ذکر کرده منظور خاصی داشته که علوم تجربی نیز مؤید آن منظور خاص می باشد یا نه؟

این سه مسئله از مسائلی است که موضوع بحث برای پزشکان متخصص در بیماریهای جسمی است.

جهات دیگری هم در آیه مطرح است که موضوع بحث ظاهرا آنچه که جای هیچگونه تردید و شکی از نظر اسلام و دانشمندان علوم تجربی نیست، طبق مدارک موجود در متون اسلامی و تحقیقات صاحب‌نظران علوم تجربی، عالیترین ماده ای که یک کودک در ظرف دو سال می تواند از آن تغذیه کند و تمام نیازهای او را برطرف نماید شیر مادر است، زیرا شیر مادر در تنها ماده ای است که بوسیله غده ها و جهازات بدن مادر از همان ترکیبات خونی و غذائی ساخته میشود که تار و پود طفل از آن تکوین یافته است زیرا آنچه در افرینش و ساختمان وجودی انسان نقش مستقیم دارد باید از هر جهت حکیمانه و به جا انجام گیرد. برای تبیین مسأله لازم است سیری اجمالی در مظاهر خلقت انجام گیرد، مثلا یک دانه خرما را در دل زمین می کارند پس از چند روز شکم این دانه میشکند و جوانه ای سر میزند و بعدا شروع به رشد کردن میکند. زیرا تمام نیازهای غذائی این جوانه از راه ریشه انجام می گیرد. کار این ریشه به قدری دقیق و منظم است که غیر از نیازهای کمی و کیفی این جوانه هیچ گونه غذائی را به آن منتقل نمی کند، مثلا اگر پیدایش یک دانه خرما احتیاج به پنج توین ویتامین با اندازه ۲۰% لازم باشد ممکن نیست اندازه یکی از ویتامین ها به ۲۱% افزایش یابد و اندازه ویتامین دیگر به ۱۹% تقلیل پیدا کند زیرا در این صورت خلقت خرما ناقص انجام گرفته. وقتی در پیدایش و تربیت یک دانه خرما این همه آنضباط و حکمت دقیق تری بکار رود تا صددرصد با نیازهای درونی این موجود هماهنگ و منطبق باشد.

ما قبل از اینکه به قسمتی از نظریات دانشمندان علوم تجربی اشاره کنیم برای استحکام بحث به دو حدیث اشاره خواهیم کرد : حدیث اول را تفسیر”صافی “از کتاب “کافی “و من لایحضره الفقیه “از قول پیامبر اکرم (ص) نقل میکند :

“عَنِ النَّبِیِّ (ص) لَیسَ لِلصَّبِیِّ لَبَنٌ خَیرٌ مِن لَبَنِ اُمِّهِ ”

برای تغذیه کودک هیچ شیری مانند شیر مادر نیست همینطور که می بینید پیامبر شیر مادر را از هر شیری بهتر و نافع تر می داند. صاحب تفسیر، حدیث دیگری را از امیرالمؤمنین (ع) نقل میکند و میگوید :

“ما مِن لَبَنٍ رُضِعَ بِهِ الصَّبیُّ اَعظَمُ بَرَکَهً عَلَیهِ مِن لَبَنٍ اُمِّهِ ”

با برکت ترین شیری که فرزند با آن تغذیه میشود شیر مادر است. در این دو روایت نکته ای که خیلی جالب توجه است بکار بردن کلمه خیر و برکت است. در مورد این ماده حیاتی با طرح این دو حدیث روشن شد که عالیترین وسیله برای تغذیه کودک، شیر مادر است. حال ببینیم صاحب نظران علوم تجربی در این باب چه اظهار نظری دارند :

بیشتر دانشمندان علوم تجربی معتقدند که تغذیه نوزاد از پستان مادر بر تغذیه از غیر پستان رجحان دارد، زیرا شیر مادر در ماده ای است که با طبیعت انسان و با رشد و نمو طبیعی اعضاء و آندامهای انسان تطبیق کامل دارد. شیر مادر که بدنبال بارداری که یک پدیده طبیعی است شروع میشود،  ادامه و تغذیه نوزاد با آن نیز باید یک پدیده غیرقابل آنکار باشد. تغذیه نوزاد از شیر مادر موجب تماس حسی بیشتری بین مادر و فرزند می شود. بعقیده گروهی از این دانشمندان شیر مادر غذائی طبیعی و مطابق احتیاجات نوزاد و دقیقا بر طبق معیارها و نیازهای رشد نوع انسان میباشد. شیر مادر از جنبه علمی و ترکیبات شیمیائی بر شیر غیر مادر ترجیح دارد همین دانشمندان بطور عام معتقدند شیری که توسط پستانداران مختلف تولید می شود از نظر فیزیولژیکی مناسب با رشد و ساختمان و سازمان بندی اینده موجودات است.

با اینکه امروز شیرهای مختلف با فرمولهای نزدیک به شیر مادر ساخته شده، لکن اکثر شیرهای مصنوعی دارای پروتئین شیر گاو می باشند که “کازئین “نامیده میشود. کازئین ماده ایست که امکان حساسیت در مقابل این پروتئین برای انسان زیاد است.

شیر مادر در هر لحظه و هر مکان اماده و دارای طراوت مناسب برای تغذیه نوزاد و از الودگی میکروبی به دور است، به عکس شیر غیرمادر که در اکثر نقاط از بهداشت خوبی برخوردار نیست، و ممکن است الوده به میکروبهای مختلف باشد که موجب عفونتهای گوناگون در نوزاد شود. شیر گاو که یکی از تغذیه های رایج نوزادان میباشد، به علت ازدیاد کلسیم و پروتئین مخصوص، سبب یبوست نوزادان می شود و این یبوست موجب ترکهای خونریزی در مقعد طفل میگردد. اگر چه در بعضی از نقاط جهان تفاوت زیادی بین مرگ و میرهای نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میشوند وجود ندارد، ولی در سطح جهان بطور کلی مرگ و میر نوزادانی که از شیر غیرمادر تغذیه میشوند بیشتر است.  پروتئین شیرهای غیرمادر موجب حساسیت و الرژی در نوزادان می شود در صورتیکه شیر مادر از عوارض فوق بدور است. ایجاد اسهال، خونریزی گوارشی ناپیدا و ظهور حساسیت نسبت به شیر و دردهای کولیکی (درد شکم بصورت متناوب )در نوزادانی که با شیر غیرمادر تغذیه میشوند شایع تر از نوزادانی است که با شیر مادر تغذیه میکنند. شایعترین اسهال نوزادان میکروب آنتروپاتوزنیک (ENTHERPATHOON)که این اسهال بعلت میکروب فوق در شهر شایع تر از روستاها می باشد، و علت این شیوع را مصرف شیر غیرمادر در شهرها بیش از روستاها می دانند. در شیر مادر و در آغوز (کلسترومCOLOSTUM))شیر ترشح شده در روزهای اول )ماده ای که بر ضد میکروب (۲۹) آنتروپاتونیک ای کولای عمل کرده بنابراین میکروب نامبرده توسط این ماده موجود که بنام آنتی بادی (ANTIBODY) بر ضد میکروب ای کولای است از بین برود. و با این دلیل نوزادانی که شیر مادر می خورند کمتر به اسهال نوزادان مبتلا میشوند.

مغز و سایر اعضاء و آندام نوزاد پس از تولد رشد و تکامل سریع خود را ادامه میدهند طبق مطالعه محققین بزرگ، این رشته روشن شده که در آنتهای سال دوم زندگی به تعبیر قرآن حولین کاملین مغز بشر در حدود سه پنجم رشد تکاملی خود را انجام داده است، و به همین ترتیب اعضاء دیگر طفل نیز رشد خواهد نمود. برای این منظور دست پر قدرت خداوندی غذائی مناسب از نظر جسمی، روانی عقلانی پس از خلقت در سینه پرمهر مادر تهیه نموده است که اگر طبق طبیعت خلقتی آن عمل شد رشد و نمو جسمی روحی عقلانی او مطابق طبیعت او سیر خواهد کرد.

HEINER  و دیگران بیماری ریوی مزمن بنام هموزیدرز HEMOSIDERUSIS که بعلت عکس‌العمل های ریه نوزاد به پروتئین شیر گاو است در انسان تشخیص داده و معتقد است که با قطع شیر گاو،نوزاد انسان از بیماری فوق بهبود نسبی خواهد یافت. STEVENSON خاطرنشان نموده است که عفونت ریه در شش ماه دوم زندگی شایع است. نوزادانی که از شیر غیرمادر تغذیه میکنند شایع است.  نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند در صورتیکه مادر بر ضد فلج اطفال ایمنی کامل داشته باشد، نوزاد او برای مدتها در مقابل فلج اطفال مقاوم خواهد بود.

در شیر مادر ماده ایست که رشد ویروسها (میکربهای بسیار ریز ) اوریون، آنفلونزا واکسینا،ورم از نوع ژاپنی ب را متوقف میکند. DOUGLAS در ۱۹۵۰ بیان داشت نوزادانی که از شیر غیر مادر تغذیه شده آند بیماریهای تنفسی و بیماریهای گوارشی بیش از نوزادانی داشته آند که از شیر مادر تغذیه شده آند.

بعقیده LORNETAL و ORMISTON و SAKNTA اسهال های همه گیر نوزادان که هنوز هم دیده میشوند در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میکنند کمتر مرگ و میر داشته در حالیکه نوزادانی که از شیر مادر تغذیه شده آند مرگ و میر بسیار زیاد داشته آند.

دانشمندان آنگلیسی نشان دادند که تغذیه با شیر غیر مادر سبب رشد و نمو نوزاد غیر انسان بیش از نوزادانی که با شیر مادر تغذیه شده آند میشود. این رشد و نمو غیرطبیعی تا چه اندازه برای نوزاد مضر است معلوم نشده. GAIRDNER چنین گزارش داده است که از ۲۱۶ طفلی که اسهال داشته آند نوزادانی که قبل از یک ماهگی از شیر گرفته شده آند مرگ و میر در حدود ۶۱% داشته آند در حالی که نوزادانی که بیش از یک ماه از شیر مادر استفاده نموده آند، مرگ و میر در حدود ۲۸% داشته اند.                               ادامه دارد

حجه الاسلام بهجتی (شفق)

بود   هر  امتی  را    پیشوائی                        به   رهبر  کرد    باید   اقتدائی

شما  را  این  منم  سالار و  سرور                  امام  و   پیشوا ،  مولا  و  رهبر

نکو بینید رسم و راه من چیست                    براه زندگی دلخواه من چیست

نپوشم  جامه  از  دیبا  و   اطلس                   مرا  باشد   لباس  ساده ای  بس

ز ناز  و  نعمت    و   لذات    دنیا                    دو    قرص    نان  کافیست   تنها

به  دنیا   دل  ندارم  من ز  اموال                    سبک روحم،سبک خیزم،سبک بال

مرا   این   سادگی   در  زندگانی                  نپنداری   که    هست   از   ناتوانی

توانم   پرنیان    پوشید   در     بر                   توانم   کرد    خود  را     غرق   زیور

توانم       بود    دائم     در    تنعم                 توانم     خورد    نان  از مغز   گندم

به   هر لذت    توانم   راه     بردن                  توانم    شهد  ، جای آب،     خوردن

وسائل     باشد      از    بهر    مهیا               ولی    حاشا   که   دل  بندم   به دنیا

من   و حرص  و  هوا  و ازمندی؟!                  من و خود کامگی و خود پسندی؟ !

من   و  بودن اسیر بند   لذات  ؟ !                 من و  راه  هوس ؟ !  هیهات   هیهات

گوشه هایی از مضمون نامه ۴۵ نهج البلاغه (نامه علی (ع) به عثمان بن حنیف )

ساده زیستی مآیه موفقیت

یکی از خطرات بزرگی که سعادت ادمی را یکباره نابود میکند و دنیا و اخرت او را به تباهی میکشد و انسان را از هدف اصلی افرینش غافل میسازد زندگی تشریفاتی، افزون طلبی و تجمل پرستی است.

این افزون طلبی که چون غاری بیکران و اعتیادی هر لحظه رو به افزایش و وسوسه ای درد سر آنگیز بی نهایت میباشد نه تنها سعادت اخرت را از دست ما میگیرد که خوشی دنیا و راحتی زندگی و اسایش روحی و ارامش فکری را نیز از ما میگیرد و در کشاکش امواج خویش ائینه با صفای دل را هم می شکند و آن را به باد فنا میدهد و ادمی را در آن طریق به جایی میرساند که نه راهی از پیش دارد و نه راهی از پس، در برخی روایات دنیا را به بحر مواج مانند ساخته که هزاران هزار تشنه به سراغ آن رفته و لحظه به لحظه به تشنگیشان افزوده و سرانجام در این دریای ادمی خوار غرق گشته برای ابد نابود و محو شده آند. بی تردید منظور از امثال این روایت، افزون طلبیهای جاهلانه و تجمل پرستیهای سفیانه است که چون سرابی کشنده با جلوه دروغین خویش دسته دسته ناآگاهان و خامان را از راه بدر برده و سوی خویش کشانده و سرانجام بی آنکه به ابی برسند آنها را نابود کرده است.

همه شاهد بودیم و دیدیم که تجمل پرستی و اسراف و افزون طلبی در دوران طاغوت چه بر سر مردم اورد و جامعه را به چه روز سیاهی کشاند. همه دیدیم که بر اثر زمینه سازیهای طاغوت چگونه در بیشتر افراد ملت حالت مسابقه در راه مادیت و سرعت در رسیدن به تجمل و تشریفات خسته کننده پیدا شده بود و رقابت و هم چشمی کردن با دیگران نیز به این اتش سوزان دامن میزد و مردم ما را به چه جهنم سوزان و وادی خطرناکی سوق میداد همه دیدیم که در آن روزگار چگونه فروغ معنویت رو به خاموشی میرفت، و فرشته سعادت و ساده زیستی و اسایش در پای تجملات و تشریفات چگونه قربانی میشد، چندان که بیم آن میرفت که معنویت و حقیقت در این میان یکباره از میان برود و اثری از آن باقی نماند.

اگر از موفقیتهای معنوی و کمالات اخروی هم صرف نظر کنیم، می بینیم پای بند به تشریفات و تجملات و رنگارنگ بودن زندگی در راه موفقیتهای دنیوی نیز مانعی بزرگ و سدی مزاحم است. شما زندگی مخترعان و دانشمندان موفق و پر عظمت را مطالعه کنید خواهید دید که یکی از رموز پیشرفت آنان ساده زیستی و کم علاقگی آنان به مادیات بوده است، زیرا اگر هواها و هوسها بال و پر آنها را می بست این بلندی پروازی نصیبشان نمی شد.

ناز پرورد تنعم نبرد راه به دوست

عاشقی شیوه رندان بلاکش باشد

حتی افرادی که در میدان سیاست به اهنگ رهائی ملت خویش قدم نهاده آند فوق العاده بی تکلف زندگی میکرده آند. مثلا اگر گاندی، دنیاپرست و هوس باز و مجذوب تجملات اعیانی بود هرگز نمی‌توانست ملت بزرگ هند را از زنجیر بزرگ اسارت دیرین برهاند.

٭تعبیرات گوناگون و اورنده نهج البلاغه در این زمینه :

این است که می بینیم علی (ع) خود ساده و بی تکلف زندگی می کند و در کلمات خویش ساده زیستی را که سرچشمه اسایش و پیشرفت است به ما می اموزد و از این حقیقت سعادت بخش گاه به لفظ “اقتصاد “در زندگی  و گاه به واژه “قناعت “و گاه به کلمه “رضا به حد کفاف “تعبیر فرموده و فلسفه ساده زیستی را با حکمتی استوار و دلائلی اموزنده به ما بیان میفرماید : در یکجا قناعت را نوعی فرمانروائی و تسلط و عظمت میشمارد و زندگی راحت و خوشی را که قرآن به مؤمن وعده میدهد به قناعت تفسیر میفرماید که : “کفی بالقناعه ملکا… و سئل عن قوله تعالی فلنحیینه حیاه طیبه فقال (ع) :هی القناعه.

قناعت سلطنت و امارتی در حد کفایت است و عاقل را اینگونه امارت و حکومت بس. مگر نه این است که پادشاه همه مخازن و خزائن را در اختیار دارد و دست نیازش بسوی هیچکس دراز نیست.

قناعت نیز این عظمت را به انسان می بخشد که هیچگاه گرد سوال بر مناعت طبع او نمی نشیند و به هیچکس نیازی پیدا نمی کند با این تفاوت که شاه را هر لحظه بیم زوال نعمت و آندک آندک، تهی شدن خزانه و یا به سرقت رفتن اموال، در کار است به خلاف خردمند قانع که نعمت او زوال ناپذیر و خزانه او جاودان، سرشار و مصون از دستبرد دزدان است که : القناعه مال لا ینفد ح۵۷ قناعت ثروتی است که چندان که مصرف کنی هرگز نقصان نپذیرد و کاستی نگیرد، و در جائی دیگر آن را از امتیازات چشمگیر پیامبران میشمارد و می گوید : پیامبران گرچه بظاهر در چشمها ضعیف جلوه کنند لکن خدا آنان را عزمی استوار و اراده ای اهنین بخشیده است و موهبت قناعت به آنان داده است.

قناعتی که چشمها و قلبها را از توانگری پر می کند و دلها و دیده ها را خیره میسازد[۱]

و در جائی دیگر در حق آنکس که سر بر دامن قناعت دارد دعای خیر کرده و چنینش ستوده است :

طوبی لمن ذکر المعاد و عمل للحساب و قنع بالکفاف. ..ح۴۴٫

خوشا به حال آن نیکبخت که بازگشت بحق را همواره بیاد داشته باشد و هم امروز برای روز حساب کار و کوشش کند و خویش را به اندازه کفایت در خرج کردن وادارد.

و در جائی دیگر ما را سخت از زیاده طلبی بر حذر میدارد که : و لا تسئلوا فوق الکفاف و لا تطلبوا منها اکثر من البلاغ.

از جهان بیش از حد کفاف میخواهید و فزونتر از توشه ای که شما را به مقصد رساند نطلبید، در جای دیگر انسان مقتصد و قانع را مستقل و ازاد و بی نیاز میشمارد که : ما عال من اقتصد ح ۱۴۰، آنکس که اقتصاد پیشه کند هرگز عیال کسی نخواهد بود و به تهیدستی گرفتار نخواهد گشت. و این سخن با همه کوتاهی الفاظ بلندی شگرفی از معنی و عمق در خود نهفته دارد چه آنکه سخن عمومیت دارد که تنها خطاب به یک فرد نیست بلکه دائره این سخن اجتماعات را در برمیگیرد، و اجتماعی که مسرف و عیاش نباشد و میانه رو و مقتصد باشد، همواره خود کفا خواهد بود.

اری نعمت استقلال و بی نیازی و قطع وابستگی تنها در سآیه زندگی مقتصدانه و قناعت ورزیدن به دارائی خویش موثر است.

و در جای دیگر علی (ع) سخن را در ارزش ساده زیستی و اکتفا به قدر کفاف به قله بلاغت رسانده میفرماید :”و لا کنزاغنی من القناعه و لا مال اذهب للفاقه من الرضی بالقوت و من اقتصر علی بلغه الکفاف فقد آنتظم الراحه و تبوا خفض الدعه “.

در همه جهان گنجی تمکن بخش تر و بی نیاز کننده تر از قناعت نیست، و ثروتی فقر را نابود کننده تر چون رضایت به اندازه قوت نیست که هرکس به اندازه اکتفا ورزد جاودان به اسایش سازمان یافته و پیوسته دست یابد و در اغوش دلپذیر خوشی و گشایش عیش جای گیرد.

٭٭فلسفه ساده زیستی

در آنچه از سخنان حضرت علی (ع) یاد کردیم ظریفانه راز عظمت مطلب و فلسفه ساده زیستی و حکمتهای گوناگون آن بیان گردیده بود که در زیر به برخی از آن اشاره می کنیم و می گذریم :

۱-فوائد بزرگ ساده زیستی متکی بودن بخویش و استقلال در تمام زمینه هاست زیرا جامعه ای که به عیاشی خو گیرد و ناز پروری و اسراف و تجمل را پیشه سازد به ناچار روزی عیال و نانخور دیگری خواهد شد، و به ناگزیر دست نیاز خویش را به بیگانگان دراز خواهد کرد و حیثیت و شرافت و استقلال خویش را به خطر خواهد آنداخت، و خلاصه جامعه ای وابسته و اسیر خواهد شد.

پیداست که جامعه وابسته به هر قدرتی در سیطره همان قدرت قرار خواهد گرفت و چون فرزندی که عیال و نانخور پدر است در افکار و عادات و اداب و فرهنگ و سیاست و غیره تابع و پیرو آن قدرت خواهد گشت و استقلال و اراده و آزادی از آن جامعه به کلی رخت خواهد بست، و هنگامی که استقلال جامعه ای از دست رفت آزادی و شرافت و اصالت آن نیز از میان خواهد رفت.

اری وابستگی و مصرفی بودن جز زبونی و اسارت و بردگی چیزی به همراه نخواهد داشت.

۲-یک جامعه یا یک فرد مقتصد و قانع هیچ وقت به سختی و بینوائی دچار نمیگردد و فقر و فلاکت در آن جامعه ریشه کن میشود چنین انسان یا جامعه ای در دام وام نمی افتد زیرا نیاز است که انسان را به وام خواستن و التماس کردن و خجلت کشیدن و سربزیر ماندن و امید دارد و چون خرسندی به زندگی ساده ریشه نیاز را بر اورد جائی برای وام و ننگ آن باقی نمی ماند.

۳-در پرتو ساده زیستی، گمشده واقعی که اسایش و راحتی است بدست می اید. مگر نه این است که انسان همواره به دنبال راحتی و اسایش می گردد تا در پناه آن زندگی خوش داشته باشد؟ مگر نه این است که در جست و جوی این گمشده، بشر آن همه تکاپو می کند و روز و شب آرام نمیگیرد؟ مگر نه این است که هدف انسان از تجملات و فزون طلبی، رسیدن به اسایش است؟ مگر نه این است که بشر به غلط، این گمشده را در جمع ثروت و مال می بیند؟ پس همان بهتر که بی تجمل دردسر به قدر کفاف قناعت ورزد و ساده زندگی کند تا با خیال راحت به گمشده خویش دست یابد و این فلسفه را علی (ع) در حکمت ۳۷۱ به خوبی و روشنی بیان داشته و راه را به ما نشان داده است.

۴-چهارمین فایده ساده زیستن راه یافتن به پاکی و پاکیزگی و دوری از آلودگیها و پلیدیهاست که خدا میفرماید :و دیدیم که علی (ع) حیوه طیبه و زندگی پاک را همان زندگی امیخته با قناعت میداند که خدا به پاداش ایمان مؤمن و عمل صالح او موهبت قناعت را در زندگی دنیا نصیب او میکند، کسی که فزون طلب بوده از مرز قناعت بگذرد ثروت همه دنیا او را سیر نخواهد کرد. و اینجاست که در طریق بدست اوردن زندگی هر چه رنگین تر و ثروت هر چه بیشتر به آنواع الودگیها از رشوه اختلاس و ربا و دروغ و حیله و تزویر و ستم و تجاوز و غیره دچار خواهد شد و عصمت روح خود را پاک خواهد ساخت که فزون طلبی و اشرافی زیستن از حب شدید و شیفتگی بدنیا سرچشمه می گیرد و دلبستگی شدید به دنیا مآیه همه گناهان و الودگیهاست.

حُبُّ الدُّنیا رَاسُ کُلِّ خَطِیئَهٍ.                                                                   دنباله دارد

[۱] – ولکن الله سبحانه جعل رسله اولی قوه فی عزائمهم و ضعفه فیما تری الاعین من حالتهم مع قناعه تملاء القلوب و العیون غنی. (از خطبه ۱۹۰ )خطبه قاصعه.

قسمت شانزدهم

حجه السلام والمسلمین کریمی

و هر مسئول و مرجعی در محیط خودش قهرا مواجه با مشکلاتی میشود، و چه بسا این مشکلات را با بعضی از افراد در میان می‌گذارد. این یک امر طبیعی است که یک نفر وقتی مسئولیت اداره اجتماعی را به عهده گرفت یک سری موانع سر راه خودش می بینید و او را ناراحت می کند، و گاهی ناراحتیها را در جلسات خصوصی یا عمومی برای افراد بازگو می کند و چون در حوزه علمیه نجف اشرف، هماهنگی در حد اعلا وجود نداشت لذا خواه ناخواه این مشکلات در سر راه حضرت امام در طول مدت ۱۵ سال تبعیدی در عراق وجود داشت، که متأسفانه باید عرض کنم اگر آن هماهنگی لازم بین حوزه علمیه قم و نجف بر ضد این بحث بوجود آمده بود. خلاصه زمینه مشکلات از هر جهت برای ایشان فراهم بود و گاهی عکس العملهائی هم ابراز می کردند، در عین حال ایشان در طول این مدت یک کلمه راجع به این موضوعات در باره کسی حرف نزدند و در تمام مواقع برای خدا صبر کرده و اعصاب خویش را کاملا تحت کنترل قرار داده بودند. و این اگر ریشه ی خدائی نداشته باشد لا اقل برای یک بار هم که شده ممکن است انسان از کسی نام ببرد و مقداری ناراحتی خود را برای بعضی از نزدیکان در میان بگذارد.

از این بالاتر، اینکه پس از سال ۹۰ هجری در حوزه نجف اشراف دگرگونیها و انقلاباتی رخ داد که در بعضی از مجالس علماء حرفهائی زده میشد. در همان آیام حضرت امام پیغام دادند که در بیرونی من کسی حق ندارد یک کلمه راجع به دیگری صحبت کند.

در سحرگاه وحشتزای آخرین شبی که امام در نجف بودند، خدمت امام رسیدیم که دستور العملی از ایشان بگیریم. یک حالت تأثری به من دست داده بود از اینکه می دیدم ایشان نجف را ترک می کنند، و او پس از خدا و حرم مطهر امیر المؤمنین تنها پناهگاه ما بود. خداوندا فردا شب و شبهای دیگر که امام در نجف تشریف ندارند چه خواهد گذشت؟  هزار نکته ابهام جلو ما بود، چنان غصه ما را گرفته بود که با ناراحتی فراوان در حالی که گریه گلو گیرم شده بود عرض کردم : آقا نمیشود از این سفر صرف نظر کنید؟  شما الان دارید تشریف می برید کویت و  آنجا جای امنی نیست –سوریه جای امنی نیست –ایران وضعش آنچنان است –کجا میخواهید بروید؟

امام فرمودند : قصه ما با این قوم در ماه رمضان که چندین بار آمدند اینجا، تمام شد و دیگر نمی گذارند در اینجا بمانم و نمی توانم بمانم. ناگزیر از اینجا باید بروم. سپس فرمودند : من در اینجا با حرم امیر المؤمنین (ع) مأنوس بودم. و راستی ایشان چقدر مقید بودند که هر شب به زیارت حرم مطهر مشرف میشدند و در آیام زیارت اباعبدلله (ع) به کربلا مشرف میشدند.

در زیارت ائمه میخوانیم که شما زنده اید، سخن ما را میشنوید جواب ما را می دهید اما ما نمی شنویم.

ایشان عملا در برخورد با مشاهد مشرفه و در تشرف به زیارت قبور مطهر معصومین مثل اینکه امام را ناظر و حاضر در جلو چشم خود می دیدند. امام در آن شب آخر با حسرت فرمودند که : “من در اینجا با حرم مأنوس بودم اما خدا می داند در این مدت من از دست اهل اینجا چه کشیدم ” با کنایه مقداری از رنجها را در آن شب آخر بیان کردند. آری : خدا میداند چه مشکلاتی برای او فراهم کرده بودند که دست از حرکتش بردارد. در اینجا است که ما به یاد جد بزرگوارش امیر المؤمنین (ع) می افتیم که میفرماید بعد از وفات رسول الله چنین شد و چنان شد، دنیا کوشید که علی (ع) دست از کارش بردارد و برنداشت. فرزند آن حضرت نیز تمام مشکلات و سختیها و تبعیدها را در راه خدا و خدمت به خلق خدا و برای کسب رضای خدا تحمل کرد و از کسی گلآیه ننمود. چنین روشی را در تاریخ از آنبیاء معصومین شنیده بودیم و از ایشان به رای العین دیدیم.

و اما جهات دیگر تقیید ایشان به دعا و قرآن و عبادت این هم یک بخش مهمی است که تا کسی از نزدیک مشاهده نکند نمیتواند آن را درک کند. این اعجوبه تاریخ و نابغه دهر هنگام بحث در مسائل علمی آنچنان به تحقیقات گسترده ای می پرداخت که گوئی جز با علم با چیز دیگر سر وکار ندارد و هنگامی که یک بحث سیاسی پیش می آمد، به سیاست به تمام ابعاد آن التفات میفرمود و اظهار میکرد که گوئی تمام عمر با سیاست سر وکار داشته است، و هنگام عبادت یکی عابد تمام عیار در محراب عبادت ایستاده بود، با خدایش آنچنان راز و نیاز می کرد که گویا زندگی را ترک کرده و فقط به عبادت پرداخته است. خلاصه در هر رشته ای ایشان یک انسان کامل بود.

دستوری از ائمه (ع) به ما رسیده است که مؤمن باید وقتهایش را تقسیم کند، یک قسمتش “یناجی فیه ربه ” با خدای خود مناجات کند، و یک قسمت برای تامین معاش و. ..امام هم یک چنین برنامه منظمی در زندگی دارند، و حتی عبادتش با برنامه است، چه وقت قرآن بخواند بنحوی که ابدا این برنامه بهم نمیخورد.

آن چنان تقیدی به عبادت داشتند که شاید برای بعضی ها این فکر پیش می امد که یک نفر مسئول که می خواهد نظام موجود را بکلی از بین ببرد و نظام عدل اسلامی را بعنوان یک نظام جهان ساز سعادت آفرین برای کل بشر در جامعه معرفی کند، با این همه مشکلات سیاسی چطور میتواند مقدار زیادی از وقت خود را به عبادت و نماز و قرآن و دعا بپردازد !!

باز در اینجا بیاد حضرت امیر المؤمنین (ع) می افتیم که در جنگ صفین نقل می کنند هنگام نماز شد.

بعضی از اصحاب عرض کردند که وقت نماز رسیده است. امام فورا مهیای نماز شدند. یک نفر عرض کرد : شما الان گیر و دار جنگ هستید. حضرت فرمود: مگر نه ما برای اقامه نماز می جنگیم؟

در تشرف امام خمینی به حرم مطهر امیر المؤمنین (ع) با آن آداب خاصی زیارت آن حضرت باز شایان توجه است.

با کمال ادب و متانت اذن دخول میخواندند، سپس از طرف پائین پا وارد حرم میشدند، و مقید بودند که از بالای سر مطهر حضرت امیر (ع) عبور نکنند (چنانکه در روایات وارد شده )و هنگامی که مقابل ضریح مطهر میرسیدند، زیارت دیگری را با نهایت اخلاص میخواندند، بعد دوباره به طرف پائین پا بر می‌گشتند و در گوشه ای از حرم نماز زیارت و دعا نشسته میخواندند. باز دو رکعت نماز و سپس بلند میشدند و با رعایت اداب و اخلاص تمام از حرم مطهر خارج میشدند.

در ایام زیارتی و آیام جمعه برنامه منظم و خاصی برای دعا و نیایش و نماز و قرآن دارند که اگر یک نفر کارش فقط همین باشد به این منظمی نمیتواند برنامه عبادتش را اجرا کند.

و اما برنامه امام در تحقیقات علمی بسیار عجیب و بهت آنگیز است من در این مدت سی و خورده ای سال که در حوزه قم و نجف خدمت رسیده ام، و از کتب مؤلفین هم تا حدودی که توفیق مساعد بوده و مجال داشته ام مطالعه و نگاه کرده ام، و کم و بیش از نظرات محققین اطلاع دارم پس از بررسی دیدم هر یک از محققین یک بعد را در نظرات علمی گرفته اند، افرادی که اهل فن آند و به کتب فقهاء عالیمقدار شیعه مراجعه می کنند، خوب متوجه میشوند که چه میخواهم عرض کنم  حضرت امام وقتی وارد مسائل علمی و تحقیقی میشدند،  تمام ابعاد قضایا را با دقت کافی و وافی بررسی می‌کردند بطوری که وقتی آدم پای بیان علمی ایشان می نشست، می دید هیچ نیازی ندارد که در بعد دیگری مثلا به کتاب یا گفتار دیگران مراجعه کند. مطالب را آنچنان تحقیق می کردند که نقطه ابهام در مطلب باقی نمی ماند.

نمونه این مطلب را در دو بحث بسیار ارزنده و علمی ایشان که در نجف اشرف بحث فرمودند می توان یافت. یکی بحث بیع از اول تا آخر خیارات و دیگری بحث خلل در نماز و بحمد الله کتاب ایشان هم به خط مبارک خودشان زیر نظر این جانب و برادر عزیزم حجه الاسلام و المسلمین آقای خاتم تمام این دوره مکاسب و بحث خلل چاپ شد و در دسترس قرار گرفت. شاهد صدق گفتارم این کتاب است که وقتی مطالعه می کنید، در می یابید که حق تمام مطلب را اداء کردند.

اینجا است که باید عرض کنم یک چنین فردی با آن مقام علمی و آن بعد نظر سیاسی و آن مال آندیشی حق این را دارد که بگوید من نائب حضرت ولی امر سلام الله علیه هستم، و آنصافاً هم باید نائب امام زمان یک چنین شخصیتی ممتازی باشد که با روشش وبا گفتارش و با آندیشه اش بتواند بازگو کننده خصوصیات حضرت ولی امر در میان جامعه اش باشد.

روی این حساب، میتوانیم با این خصوصیات امام، او را نائب بحق امام زمان بدانیم. خداوند متعال وجود سراسر خیر و برکت ایشان را در سآیه وجود سراسر خیر و برکت حضرت ولی عصر (ع) برای مردم مسلمان و پیروان مکتب امام صادق (ع) و عموم مسلمین جهان باقی بدارد و جوانان انقلابی و رزمنده ما را توفیق بیشتری عنایت کند تا با رهنمود های امام بتوانند و بتوانیم مسئولیت بسیار بزرگی را که از زمان رسول الله دست بدست بر عهده علمای عالیقدر شیعه گذاشته شده، از عهده اش برائیم و آن نظام عدل اسلامی را که ائمه ما وعده داده آند به رهبری حضرت امام خمینی و کوشش مردم قهرمان پیاده کنیم تا محیط مهیا شود برای طلوع آفتاب حضرت ولی عصر (ع) و آن رهبر و امام به حق بیاید و در صلح و صفا حکومت کند و ما از برکات آن حکومت هم انشاءالله بهره مند شویم.                                                                                                                                         ادامه دارد

پوشش بانوان وحکم فقهی آن

حجه الاسلام و المسلمین قدیری

احکام نورانی اسلام عزیز بر اساس مصالح و مفاسدی است که شارع مقدس بملاحضه آنها، جعل احکام فرموده است. و لذا گفته میشود که :”واجبات و محرمات شرعیه الطافند در واجبات و محرمات عقلیه، و معنای این عبارت این است که همان مصلحت ها و مفسده هائی که اگر عقل به آنها برسد و آنها را درک کند، بر طبق آنها حکم می کند، شارع مقدس نیز بر طبق آن حکم فرموده است.

و حکم پوشش بانوان از این احکام شریفه است، که قطعا بر حسب مصالحی جعل شده است. علمای اعلام در این بحث گاهی اشاره به علت و فلسفه حجاب فرموده آند، لکن چون بنای این مقاله بر بحث در پیرامون مسأله پوشش از دید فقهی و اشاره اجمالی به ادله آن است، ما از ذکر آنگیزه این حکم و فلسفه آن چشم پوشی می کنیم،و فقه مسأله را بیان می نمائیم. و قبل از آن، دقتی را که علامه بزرگوار و شهید عالی مقدار مرحوم آیه الله مطهری رضوان الله تعالی علیه در معنای حجاب فرموده آند،بنظر خوانندگان میرسانیم :

لغت حجاب بمعنای پرده است، و در قرآن کریم نیز به این معنی امده است :

“حَتّی تَوارَت بِالحِجابِ”

یعنی تا آن وقت که خورشید در پشت پرده مخفی شد. و در دستوری که امیر المؤمنین (ع) به مالک اشتر نوشته است میفرماید :

فَلا تُطَوِّلَنَّ احتِجابَکَ عَن رَعِیَّتِکَ ”

یعنی در میان مردم باش. کمتر خود را در آندرون خانه خود از مردم پنهان کن. حاجب و دربان تو را از مردم جدا نکند، بلکه خودت را در معرض ملاقات و تماس مردم قرار بده تا ضعیفان و بیچارگان بتوانند نیازمندیها و شکایات خود را به گوش تو برسانند، و تو نیز از جریان امور بی اطلاع نمانی.

آنچه بر زن واجب است حجاب به این نحو نیست، چون وظیفه پوشش که اسلام بر زنان مقرر کرده است به این معنی نیست که از خانه بیرون نروند. زندانی کردن و حبس زن در اسلام مطرح نیست.

پوشش زن در اسلام اینست که، زن در معاشرت خود با مردان، بدن خود را بپوشاند و به جلوه گری و خودنمائی نپردازد. بنا بر این آنچه بر زن واجب است خود را از نامحرم بپوشاند، نه اینکه خود را پشت پرده یا در خانه مخفی و زندانی کند.و در آیات و روایات هم کلمه حجاب بکار نرفته، بلکه ستروپوشش را ذکر میکند. و در موردی هم که کلمه حجاب را ذکر فرموده، مربوط به این مسأله نیست، و آن حکمی است مربوط به زنهای پیغمبر اکرم (ص)و مختص به آنها و آیه اینست :

“وَ اِذا سَاَلتُموهُنَّ مَتاعَاً فَاساَلُوهُنَّ مِن وَراءِ حِجابٍ ”

اگر از آنها متاع و کالای مورد نیازی مطالبه می کنید، از پشت پرده از آنها بخواهید. فقها عظام در دوجای فقه :کتاب الصلاه و کتاب النکاح، متعرض این مسأله شده آند، و در آن کلمه “ستر “را به کار برده آند نه کلمه حجاب را. و همین مطلب میتواند جواب عده ای باشد که گمان می کنند اسلام خواسته است زن همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بیرون نرود. خلاصه مسأله مورد بحث این است که بر زن واجب است تمام بدن خود را از نامحرم بپوشاند، البته دستها و صورت از این حکم مستثنی است، مگر اینکه در باز بودن آن مفسده ای مترتب شود، و بر مرد حرام است بغیر از دست و صورت زن نامحرم نظر کند هر چند قصد لذت بردن نداشته باشد. قبل از بحث باید معلوم باشد که نگاه کردن اگر از روی شهوت باشد حرام است حتی در مورد دست و صورت (وجه و کفین )بلکه نظر به محارم یا نظر به هم جنس، بلکه هر گونه نظر اگر به شهوت باشد جایز نیست. و اجماع و ارتکاز متشرعه بر این مطلب قائم است و همچنین نظر اگر مستلزم فساد یا خوف وقوع در حرام باشد جایز نیست اجماعا (بنا بر اجماع فقهاء) و در مورد مسأله ما جائی است که نظر از روی شهوت نباشد و خوف وقوع در حرام نباشد.

این دو جهت باید مورد بحث قرار گیرد :

۱-وجوب ستر بر زن و حرمت نظر بر مرد

۲-جواز نظر به وجه کفین (صورت و دستها )و عدم وجوب ستر.

وجوب ستر بر زن، و حرمت نظر بر مرد :

این مطلب بنحو اجمال اجماعی است بلکه ضروری مذهب است، چنانکه در “جواهر الکلام “امده است

و هر چند وجوب ستر بر زن و حرمت نظر بر مرد دو حکم مختلف هستند، لکن فقهاء این دو حکم را ملازم یکدیگر قرار داده آند که هر جا نظر مرد به زن حرام است، پوشش بر زن واجب است، و هر جا نظر مرد حرام نیست، پوشش زن هم واجب نیست. و لذا آنجا که علماء ادله نظر را ذکر می کنند، بلافاصله ادله ستر را هم بیان می کنند، و علت آن ملازمه ای است که بین دو حکم در این مورد بخصوص ثابت است.

در هر صورت، برای اثبات وجوب ستر و حرمت نظر، به بعض آیات شریفه قرآن استدلال شده است، که در از جمله آنها دو آیه ۳۰و ۳۱ سوره نور است.

“@è% šúüÏZÏB÷sßJù=Ïj9 (#q‘Òäótƒ ô`ÏB ôMÏd̍»|Áö/r& (#qÝàxÿøts†ur óOßgy_rãèù ۴ y7Ï۹ºsŒ ۴’s1ø—r& öNçlm; 3 ¨bÎ) ©!$# ۷ŽÎ۷yz $yJÎ/ tbqãèoYóÁtƒ ÇÌÉÈ @è%ur ÏM»uZÏB÷sßJù=Ïj9 z`ôÒàÒøótƒ ô`ÏB £`Ïd̍»|Áö/r& z`ôàxÿøts†ur £`ßgy_rãèù Ÿwur šúïωö۷ム£`ßgtFt^ƒÎ— žwÎ) $tB tygsß $yg÷YÏB ( tûøóΎôØu‹ø۹ur £`Ïd̍ßJ胿۲ ۴’n?tã £`ÍkÍ۵qãŠã_ ( Ÿwur šúïωö۷ム£`ßgtFt^ƒÎ— žwÎ)  ÆÎgÏFs9qãèç۷Ï۹ ÷rr&  ÆÎgͬ!$t/#uä. ..”

به مردان مؤمن بگو دیدگان فرو خوابانند و دامن ها را حفظ کنند، این برای شما پاکیزه تر است، و خدا بدانچه می کنید آگاه است. به زنان مؤمنه بگو دیدگان خویش را فرو خوابانند و دامنهای خویش را حفظ کنند و زیور خویش را آشکار نکنند مگر آنچه پیدا است. سرپوش های خویش بر گریبآنها بزنند. زیور خویش اشکار نکنند مگر برای شوهران یا پدران. ..دلالت آیه شریفه خالی از تامل نیست. چون غض بصر غیر از ترک نظر است، و حفظ فرج غیر از ستر بدن است. و معنای غض بصر کاهش دادن نگاه است، خیره نشدن و تماشا نکردن است، چنانکه در “مجمع البیان “در ذیل آیه کریمه می گوید :

اَصلُ الغَضّ النّقصان ”

ریشه معنای “غض “کاهش و کمی است.

“یُقالُ غَضَّ مِن صَوتِهِ وَ مِن بَصَرِهِ اَی نَقَصَ ”

وقتی که ماده غض به صوت (صدا ) یا بصر (دید )نسبت داده میشود یعنی آن را کاهش داد. بنا بر این معنای “یغضوا من ابصارهم “این است که نگاه را کاهش دهند و خیره نگاه نکنند، و بنظر استقلالی که دقت کردن در خود شخص و ورانداز کردن او است نظر ننمایند. و این معنی غیر از این است که اصلاً به او نگاه نکنند. پس از آیه شریفه حرمت نظر بنحو مطلق اثبات نمیشود، بلکه قدر متیقن از آن، نظر با شهوت است. بخصوص با ملاحظه شان نزول آیه کریمه که در “وسائل الشیعه “هم از آن جا ذکر نموده.

و آن روایت اینست :

“عَن اَبی جَعفَر (ع) قال:

“بِالمَدینَه، وَ کانَ النِّساءُ یَتَقَنَّعنَ خَلفَ آذانِهِنَّ. فَنَظَرَ اِلَیها وَ هِیَ مُقبِلَهٌ، فَلَمّا جازَت نَظَرَ اِلَیها وَ دَخَلَ فی زُقاقٍ قَد سَمّاهُ بِبَنی فُلان، فَجَعَلَ یَنظُرُ خَلفَها وَ اَعتَرَضَ وَجهَهُ عَظمٌ فی الحائِطِ اَو زُجاجَهٌ فَشَقَّ وَجهَهُ. فَلَمّا مَضَت المَراَهُ نَظَرَ فَاِذا الدِّماءُ تَسِیلُ عَلی ثَوبِهِ وَ صَدرِهِ فَقالَ :وَ اللهُ لَآ تِیَنَّ رَسُولَ اَلله (ص) وَ لَاُخبِرَنَّهُ. فَاَتاهُ فَلَمّا رَآهُ رَسُولَ اَللهِ (ص) قالَ :ما هذا؟  فَاَخبَرَهُ، فَهَبَطَ جَبرَئِیلُ بِهذِهِ الآیَهِ :قُل لِلمؤمنینَ. ..”[۱]

جوانی از آنصار در مقابل زنی، در مدینه قرار گرفت –و زنها مقنعه خودشان را پشت گوشها می بستند که مقداری از سر و مقداری زیادی از گردی صورتشان باز بود –این جوان به آن زن نگاه کرد، و نگاه خود را ادامه داد تا زن عبور کرد. و مرد داخل کوچه شد، و باز نظر را به دنبال آن زن ادامه داد تا اینکه استخوان با شیشه ای که در دیوار کوچه بود به صورت او خورد و او را مجروح کرد و خون بر لباس و سینه او جاری شد. آن مرد قسم خورد که نزد پیغمبر (ص)میروم و به او خبر می دهم وقتی خدمت حضرت رسید، و پیغمبر (ص)او را دید فرمود این جراحت چیست؟ جوان ماجرا را به حضرت خبر داد، جبرئیل نازل شد و این آیه شریفه را اورد.

معلوم است که این نظر، از روی شهوت بوده نه مطلق نگاه کردن. و گفتیم نظر از روی شهوت از محل بحث خارج است، و حرمت آن مسلم و اجماعی است. اری فی الجمله وجوب ستر بر زنها از این آیات استفاده میشود، و در مطالب بعد ذکر خواهد شد.

اینک به بررسی آیه دیگر می پردازیم :

آیه ۶۰ از سوره نور چنین میفرماید :

“߉Ïãºuqs)ø۹$#ur z`ÏB Ïä!$|¡ÏiY9$# ÓÉL»©۹$# Ÿw tbqã_ötƒ %[n%s3ÏR }§øŠnt=sù  ÆÎgøŠn=tæ îy$oYã_ br& šÆ÷èŸÒtƒ  Æßgt/$uŠÏO uŽöxî ¤M»y_ÎhŽy9tFãB 7puZƒÌ“Î/ ( br&ur šÆøÿÏÿ÷ètFó¡o„ ׎öyz  Æßg©۹ ۳ ª!$#ur ìì‹ÏJy™ ÒOŠÎ=tæ ”

زنان بازنشسته که امید ازدواج ندارند، باکی نیست در حالی که خود را به زیوری نیاراسته آند، و قصد خود نمائی ندارند جامه خویش به زمین نهند، و اگر از این نیز خود داری کنند برایشان بهتر است. خداوند شنوا و دانا است.

کیفیت استدلال به این آیه شریفه اینست که در این آیه حکم مربوط به زنان سالخورده ای است که امید نکاح ندارند، آنها میتوانند لباس خود را بردارند. از مفهوم  آیه استفاده میشود که برای غیر زنان سالخورده این کار جایز نیست. پس لزوم ستر فی الجمله ثابت میشود. و معلوم است لباسی که در این آیه مورد ذکر است مثل چادر و روسری است صحیحه حلبی هم بر این مطلب دلالت دارد.

“الحَلبَی، عَن اَبی عَبدِاللهِ (ع)”

“اَنَّهُ قَرَاَ : آن یَضَعنَ ثِیابَهَنَّ. قال :”الخِمارُ وَ الجِلبابُ. ..”[۲]

حضرت فرمود :مقصود از آن “یضعن ثیابهن”روسری و چهارقد است. و دلالت مفهومی آیه مبارکه که بر لزوم پوشیدن زن خود را از نامحرم ثابت است.

از جمله این آیات، آیه ۵۹ سوره احزاب است که استفاده وجوب ستر از آن نمیشود، چون ذیل آیه علتی ذکر می کند که معلوم میشود مربوط به وضع زمان پیغمبر است. و در مورد بحث ما قابل استدلال نیست. و آیه این است :

$pkš‰r‘¯»tƒ“ ÓÉ<¨Z9$# @è% y7Å_ºurø—X{ y7Ï?$uZt/ur Ïä!$|¡ÎSur tûüÏZÏB÷sßJø۹$# šúüÏRô‰ãƒ £`ÍköŽn=tã `ÏB £`ÎgÎ۶Î۶»n=y_ 4 y7Ï۹ºsŒ #’oT÷Šr& br& z`øùt÷èムŸxsù tûøïsŒ÷sム۳ šc%x.ur ª!$# #Y‘qàÿxî $VJŠÏm§‘”

ای پیغمبر به همسران و دخترانت و به زنان مؤمنین بگو که روسری های خویش را به خود نزدیک سازند، این کار برای اینکه شناخته نشوند و مورد اذیت قرار نگیرند نزدیکتر است و خدا آمرزنده و مهربان است.

بنابراین راجع به نظر به اجنبه بدون لذت بهترین دلیل آیه ۶۰ سوره نور، و اجماع و ضرورت است.

گرچه روایاتی در باب هست که هر چند دلالت آنها بر مطلب قابل مناقشه است، لکن چون توجه به آن روایات خالی از فائده نیست بعضی از آنها را ذکر می کنیم.

“عَن اَبی عَبدِاللهِ (ع)قالَ :سَمِعتُهُ” “یَقولُ :”النَّظرَهُ سَهمٌ مٍن سِهامِ اِبلِیسَ مَسمُومٌ،وَکَم مِن نَظرَهٍ اَورَثَت حَسرَهً طَوِیلَهً “[۳]

حضرت صادق (ع) فرمودند: نظر تیری از تیرهای سمی (زهر آگین )ابلیس است و چه بسا نظری (نگاهی) که حسرت طولانی ببار آورده است.

“عَنِ الکاهِلی، قالَ: قالَ أَبُوعَبدِاللهِ (ع) :النَّظرَهُ بَعدَ النَّظرَهِ تَزرَعُ فی القََلبِ الشَّهوَهَ وَکَفی بِها لِصاحِبِها فِتنَه. “[۴]

نظر بعد از نظر در قلب ایجاد شهوت می کند، و این کافی است که صاحبش را به فتنه و فساد بکشد.

“عَنِ عُقبَه، قال :قال ابو عبدالله (ع) النَّظرَهُ سَهمٌ مِن سَهامِ اِبلِیسَ مَسمُومٌ مِن تَرَکَها لِلِّه عَزَّ وَجَلَّ لا لِغَیرِهِ، اَعقَبَهُ اللهُ اَمنَاً وَ اِیماناً یَجِدُ طَعمَهُ “[۵]

حضرت صادق (ع)فرمودند: نظر تیری از تیرهای مسموم ابلیس است. کسی که نظر را برای خدا ترک کند، نه برای غیر خدا. خداوند در پی آن امن و ایمانی به او عطا می فرماید که طعم آن را در خواهد یافت.

“عن الصادق (ع) :مَن نَظَرَ اِلیَ امرَاَهٍ فَرَفَعَ بَصَرَهُ اِلیَ السَّماءِ اَو غَضَّ بَصَرَهُ، لَم یَرتَدَّ اِلَیهِ بَصَرُهُ حَتّی یُزَوِّجَهُ اللهُ مِنَ الحُورِ العِینِ “[۶]

کسی که به زنی نگاه کند، پس چشم خود را از او بردارد، خداوند در همان لحظه به او جزا میدهد، و برای او از حورالعین تزویج میکند.و این روایات بیش از حکم نظر از روی شهوت را نمیرساند، ولی ملاحظه و دقت در این احادیث شریفه لازم است، و امید است ان شاء الله مفید باشد.

جواز نظر به وجه و کفین، و عدم وجوب ستر آن

از آنچه گذشت معلوم شد که پوشانیدن غیر وجه و کفین بر زن واجب است، و نظر به آن بر مرد حرام است. و  در این جهت از لحاظ فقه اسلامی هیچگونه تردیدی وجود ندارد،بلکه همانطور که از صاحب جواهر نقل شد، از ضروریات مذهب است. و در این باره اختلاف و تشکیکی نه از نظر قرآن و روایات و نه از نظر فتاوی نیست.

انچه مورد بحث است، پوشش صورت و دستها تا مچ است که از آن به وجه و کفین تعبیر میشود. و همچنین ظاهر شد که اگر نظر از روی تلذذ یعنی لذت بردن، یا ریبه یعنی خوف لغزش و وقوع در حرام باشد حرام است ولو به وجه و کفین و حتی نسبت به محارم، بلکه نسبت به مماثل و هم جنس. و این دو مطلب قطعی و بدون تردید است.

محل بحث پوشانیدن وجه و کفین، و نظر به آن است، اگر نظر از روی شهوت نباشد و خوف فتنه در بین نباشد.و هر چند بین علماء و فقهاء عظام در این مسأله اختلاف است. بعضی پوشانیدن وجه و کفین را بر زن واجب و نظر به آن را بر مرد حرام میدانند و جمعی پوشانیدن را واجب نمیدانند و نظر را حرام نمیدانند، و عده ای هم احتیاط میکنند. لکن حق مطلب این است که :”ستر واجب نیست و نظر حرمت ندارد “و میتوان چند دلیل بر آن ذکر کرد :

۱-دلیل وجوب پوشیدن زن خودش را از نامحرم، و حرمت نظر مرد به زن نامحرم –چنانکه گذشت –دو ایه شریفه ۳۱ و ۶۰-سوره نور بود که از جهت وجه و کفین اطلاق نداشت. بلکه آیه ۳۱ از ادله عدم وجوب پوشاندن وجه (صورت ) است، و بعدا بیان خواهد شد.  و اما آیه ۵۹ سوره احزاب، وجوب ستر از آن استفاده نمیشود، علاوه بر اینکه “یدنین علیهن من جلابیهن “بمعنای اینست که روسری ها را به خود نزدیک سازند تا در آن پوشیده باشند، نه اینکه روی خود را با روسری بپوشانند که بعضی احتمال داده آند. و فقط از ادله وجوب ستر وحرمت نظر باقی میماند اجماع و ضرورت که دلیل لفظی نیستند تا بتوان به اطلاق آن تمسک کرد، و ادله لفظیه دیگری که ذکر فرموده آند و بعضی از آن را ما نقل کردیم، فقط موردی را بیان می کند که جنبه شهوانی و ریبه وتلذذ در بین است، و همانطور که گفته شد حکم آن مسلم و خارج از بحث است. بنا بر این باید حد اجماع و ضرورت ملاحضه شود، و در مورد وجه و کفین اجماع و ضرورتی نیست، بلکه عده زیادی از فقهاء قائل به عدم وجوب ستر وجه و کفین و جواز نظر به آن هستند. و به عبارت دیگر :

اجماع و ضرورت، دلیل لبی است و در آن قدر متیقین از اجماع و ضرورت ثابت میشود و آن غیر وجه و کفین است، و در وجه و کفین حکم جواز است که اصل اولی در هر موردی است که شک در تکلیف باشد.

۲-با پوشش وجه و کفین خود بخود شعاع فعالیت زن به آندرون خانه محدود میشود، یا در اجتماعات مخصوص زنان. و میتوان یقین داشت که چنین محدودیتی در اسلام نیست، زیرا این به معنای فلج شدن قسمت عظیمی از اجتماع است بدون هیچ سبب عقلائی. و خلاصه ملاحظه نتیجه حکم به وجوب ستر و عدم جواز نظر نسبت به وجه و کفین، و آثاری که در جامعه بر آن مترتب میشود، قطع به عدم وجوب ستر و عدم حرمت نظر میشود.

۳-اگر در اسلام پوشش وجه و کفین بر زنها واجب بود، و بر مردان نظر به وجه و کفین زنها حرام بود، باید مثل اینکه نظر به سایر اعضا زن حرمتش جزمی و قطعی است، آن هم قطعی شود و تردید و شکی نباشد، زیرا در علم اصول گفته شده است که مسائل محل ابتلای عمومی، تردید و شک در تکلیف در آن مسائل بدوی است، و بلاملاحضه عمومی بودن ابتلاء، قطع به نبودن تکلیف حاصل میشود.

مثلا در غسل جمعه گفته میشود که اگر غسل جمعه واجب بود، باید وجوب آن مثل غسل جنابت قطعی شود چون مورد ابتلاء عموم است و قطعی نشدن وجوب در آن، موجب قطع به عدم وجوب است. و امثله آن در فقه زیاد است. از جمله در مسألۀ محل بحث یعنی وجه و کفین :اگر تکلیف الزامی در آن باشد چون مورد ابتلای عموم است بلکه بیش از ستر بقیه اعضاء و نظر به آن مورد ابتلاء است باید قطی باشد. از اینکه می بینیم حتی علماء در آن خلاف فرموده آند، یقین پیدا می کنیم که وجوب ستر و حرمت نظر در بین نیست.

۴-به دو قسمت از آیه ۳۱ سوره نور برای اثبات جواز، استدلال شده اول، جمله Ÿwur šúïωö۷ム£`ßgtFt^ƒÎ— žwÎ) $tB tygsß $yg÷YÏB

دوم، جمله :

tûøóΎôØu‹ø۹ur £`Ïd̍ßJ胿۲ ۴’n?tã £`ÍkÍ۵qãŠã_

در مورد جمله اول، در تفسیر الا ماظهر، خضاب و سرمه و آنگشتر و دستبند  و امثال اینها ذکر شده که در صورت و دو دست تا مچ هستند. و این دلیل است بر جواز باز بودن  دست و صورت، و الا معنائی برای جواز ظاهر بودن اینگونه زینتها نیست.  و در این باره روایات هم هست که ذیلا بیان میشود. و در مورد جمله دوم گفته شده که آیه دلالت دارد بر لزوم پوشانیدن گریبان، و اگر پوشانیدن صورت هم لازم بود بیان میکرد، ولی استدلال به این قسمت از آیه محل تأمل است.

۵-روایاتی که در آنها جواز وجه و کفین معلوم میشود، و از آن استفاده میگردد که آنچه موضوع ستر است مو و سر و امثال آن است از جمله آنها :صحیحه بزنطی :

“عَنِ الرِّضا (ع)، قال :سَأَلتَهُ عَنِ الرَّجُلُ لَهُ آن یَنظُرَ اِلَی شَعرِ اُختِ اِمرَاَتِهِ؟ فَقالَ :لا اِلّا آن تَکونَ مِنَ القَواعِدِ. قُلتُ لَهُ :اُختُ اِمرَاَتِهِ وَ الغَریبَهُ سَواءُ؟

“قال : نَعَم، قُلتُ : فَمالی مِنَ النَّظَرِ اِلَیهِ مِنها. فَقالَ : شَعرُها وَ ذِراعُها ”     (وسائل ج۱۴ ص ۱۴۴ خبر ۱)

بزنطی گفت :سؤال کردم از حضرت رضا (ع) که آیا حلال است بر شخص که نظر به موی خواهر زنش کند، فرمود نه مگر آن زن از قواعد و سالخوردگان باشد. عرض کردم خواهر زن و غریبه مثل هم هستند؟ فرمود آری. عرض کردم چقدر برای من جایز است نگاه کنم؟ فرمود: به موی او و ذراع او. و همینطور که ظاهر است در روایت، موضوع ستر مو و مثل آن است، و اگر وجه و کفین از جهت ستر و نظر محکوم به جواز نبود، ذکر مو و ذراع بدون ذکر آن مورد نداشت. و نظیر این روایات بسیار است که تعرض به تمام آنها ضرورتی ندارد.

۶-روایاتی که صریحا حکم وجه و کفین را بیان میکند :

الف:”خبر مسعده بن زیاد قال :سَمِعتُ جَعفَرَاً وَ سُئِلَ عَمّا تُظهِرا المَراَهُ مِن زِینَتِها

قال (ع):” الوَجهُ وَ الکَفَّین “[۷]

سعده بن زیاد از حضرت صادق (ع) نقل می کند که وقتی از حضرت دربارۀ زینتی که زن می تواند آشکار کند، سؤال شد. فرمود: صورت و دستها.

ب-روایت فضیل بن یسار :

“قال :سألت ابا عبدالله (ع) عَن الذِّراعَینِ مِنَ المَراَهِ مِنَ الزِّینَهِ الَّتی قالَ اللهُ تَعالی ” وَ لا یُبدینَ زینَتَهُنَّ اِلّا لِبُعُو لَتِهِنَّ؟  قالَ :نَعَم وَ مادُونَ الخِمارِ مِنَ الزِّینَهِ وَ مادُونَ السّوارَینِ. “[۸]

فضیل بن یسار می گوید :از امام صادق (ع) پرسیدم آیا ذراعهای زن از قسمتهائی است که باید از غیر محارم بپوشاند. فرمود آری، و آنچه زیر روسری قرار می گیرد باید پوشیده شود، و همچنین از محل دستبند به بالا باید پوشیده شود.

و ما بذکر همین مقدار اکتفا می کنیم، و تفضیل را به کتب مفصله موکول می نمائیم. و از آنچه ذکر شد حکم مسأله ظاهر و واضح است. و از ادله فوق نیز معلوم شد که واجب ستر است و لباس خاصی در آن اعتبار نشده، ولی از لباسی که جلب توجه کند باید اجتناب شود، و دلیل آن همان ارتکاز متشرعه است.بنا بر این، مسأله به این ترتیب است که بر زنها واجب است تمام بدن خود را از مرد نامحرم بپوشانند، و پوشاندن وجه و کفین لازم نیست و بر مردها حرام است به بدن زن نامحرم نگاه کنند، و نظر به وجه و کفین مانع ندارد مگر از روی شهوت باشد یا خوف فتنه در بین باشد و در حجاب لباس خاص اعتبار ندارد ولی جلب توجه نباید بکند.

[۱] – وسائل ج ۱۴ ص۱۳۸ خبر ۴

[۲] – وسائل ج ۱۴ ص۱۴۷ خبر ۲

[۳] – وسائل ج۱۴ ص۱۳۸ خبر۱

[۴] – وسائل ج۱۴  ص۱۳۹ خب۶

[۵] – وسائل ج۱۴ ص۱۳۹ خبر۵

[۶] – وسائل ج۱۴ ص۱۳۹ خبر۹

[۷] – وسائل ج۱۴ ص۱۴۶ خبر۵

[۸] – وسائل ج۱۴ ص۱۴۵ خبر۱

قسمت پنجم

ویژگیهای قوانین اسلام

ایت الله صانعی

۴-ایات و روایاتی که در رابطه با استفاده از زندگی دنیا و مادیات می باشد :

” Æ÷tGö/$#ur !$yJ‹Ïù š۹t?#uä ª!$# u‘#¤$!$# notÅzFy$# ( Ÿwur š[Ys? y7t7ŠÅÁtR šÆÏB $u‹÷R‘‰۹$# ( `Å¡ômr&ur !$yJŸ۲ z`|¡ômr& ª!$# šø‹s9Î) ( Ÿwur Æ÷ö۷s? yŠ$|¡xÿø۹$# ’Îû ÇÚö‘F{$# ( ¨bÎ) ©!$# Ÿw =Ïtä† tûïωšøÿßJø۹$#  ”                                           (آیه ۷۷-سوره قصص )

دنبال کن و طلب نما آخرت را به وسیله نیروهای خداداد، از علم و عقل و فکر و دست و پا، و با همه توانت آخرت را و سعادت بعد از مرگ را تامین نما و زندگی دنیا را فراموش نکن و سهمت را بگیر وخوبی کن به جامعه، همانطور که خداوند به تو نیکی کرد.  و فساد و تباهی را دنبال مکن که خداوند مفسدین را دوست نمیدارد.

“Oßg÷YÏBur `¨B ãAqà)tƒ !$oY­/u‘ $oYÏ?#uä ’Îû $u‹÷R‘‰۹$# ZpuZ|¡ym ’Îûur ÍotÅzFy$# ZpuZ|¡ym $oYÏ%ur z>#x‹tã ͑$¨Z9$# ”                (آیه ۲۰۱-سوره بقره )

پروردگارا به ما نیکی و حسنه در دنیا که توسعه در معیشت است، و حسنه در آخرت که رضایت تو است عنایت کن.

“ضَرَبَ اللهَ مَثَلاً عَبدَاً مَملُوکاً لا یَقدِرُ عَلی شَییءٍ، وَ مَن رَزَقناهُ مِنّا رِزقَاً حَسَناً ” (آیه ۷۷-سوره نمل )

خداوند مثال میزند به دو نفر، که یکی از اختیارات خود استفاده نمی نماید، و اسیر دیگری شده، و کسی که از نعم خداوند استفاده نموده، و  به او روزی نیکو داده ایم.

“قال النبی (ص):یا عَلی، لِلسَّعیدِ ثَلاثُ”

“ثَلاثُ عَلاماتٍ : قُوتُ الحَلالِ فی بَلَده وَ مُجالِسَهُ العُلَماءِ، وَ الصَّلَواتُ الخَمسُ مَعَ الجَماعَهِ. وَ لِلشَّقیِّ ثَلاثُ عَلاماتِ قُوتُ الحَرامِ،  وَ الاِجتِنابُ عَنِ العُلَماءِ وَ الصَّلواتُ الخَمسُ وَحدَهُ ”

حضرت رسول (ص) می فرماید : یا علی، سعادتمند سه نشانه دارد :

۱-روزی حلال بدست می آورد.

۲-همنشین علما است.

۳-نمازهای پیج گانه را با جماعت میخواند

و نشانه های بدبخت و شقی سه چیز است :

۱-روزی حرام

۲-دوری از علماء

 ۳-نمازهای پنج گانه را به تنهائی خواندن.

با توجه به آیات و روایات، خوب معلوم می گردد که اسلام قصدش سرکوب نمودن نمی باشد، بلکه کنترل کردن است، چون روشن است که به زندگی و جهات آن توجه داشته، تا جائی که در ادعیه میخوانیم :خداوند دستور دعا برای توسعه در زندگی و معیشت می دهد. و یا رسول اکرم (ص)روزی حلال را جزء سعادت در کنار نماز جماعت ذکر می نماید، و آنچه هم راجع به مخالفت با هوای نفس آمده، خواسته ای است که گناه باشد، و لذا قرآن در کنار خوف از خداوند ذکرش می کند.
“$¨Br&ur ô`tB t$%s{ tP$s)tB ¾ÏmÎn/u‘ ‘ygtRur }§øÿ¨Z9$# Ç`tã ۳“uqolù;$#  ”

(آیه ۴۱ سوره نازعات )

کسی که از مقام پروردگارش بترسد و خود را از امیال نفسانی باز دارد، جایگاهش بهشت است. بدیهی است که مقصود از خوف خدا، خوف از گناه است،  پس بازداشتن خود از پیروی هوی مربوط به معاصی و گناه است نه منطق عقل که قابل کنترل است.

تا اینجا روشن شد که اسلام کنترل کننده است، و این مطابق با فطرت انسان است، چون فطرت انسانی می یابد که آزادی مطلق ضرر دارد و آزادی را می برد، پس باید کنترل شود. و انسان به حساب انسانیت خواستار حد و مرز است، و لذا هیچ جامعه ای بدون حد و مرز و قانون نمی باشد.

عدالت

ویژگی و خصوصیت چهارم عدالت است، که هم در قانونگذاری و هم در اجراء مورد توجه و عنایت بوده و انجام گرفته.

اساسا وقتی که یکی از صفات خداوند عدل است و از اسامی او عادل است، نمی شود او قانونگذار باشد مگر آنکه برابری افراد را ملاحظه نموده باشد، و اگر ظلم میشود و تبعیض چگونه ممکن است سیاهی و سفیدی رنگ، یا زن و مرد بودن که دراختیار من نیست و مربوط به نظام خلقت است، و یا محیط زندگی از جهت مالی که هیچ تأثیری در خوبی و بدی افراد و در ارتکاب عمل شایسته یا ناشایسته ندارد، باعث تفاوت در ارزش عمل خوب و یا تأثیر در کیفر و مجازات گناه و تخلف از قانون باشد؟ و این نیست مگر به خاطر ستم. و دوستی و دشمنی که سرچشمه می گیرد از خویش و نیاز و همه اینها راجع به قانونگذار که الله است، محال و غیر معقول می باشد.

” وَ ما رَبُّکَ بِظَلّامِ لِلعَبیدِ ”

پروردگار تو ستمکار به بندگان نمی باشد.

” وَ مَا اللهُ یُرِیدُ ظُلماً لِلعالَمِینَ ”

خداوند نه تنها ظلم نمی کند، بلکه اراده ظلم هم نمی نماید و خداوند با کسی خویشی ندارد ” لَم یَلِد وَ لَم یُولَد “.

اساسا مسأله برابری انسانها، و از مسائلی است که در اسلام فراوان روی او تکیه شده است.

“$¯RÎ) /ä۳»oYø)n=yz `ÏiB 9x.sŒ ۴Ós\Ré&ur öNä۳»oYù=yèy_ur $\/qãèä© Ÿ@ͬ!$t7s%ur (#þqèùu‘$yètGÏ۹ ۴  ”

(سوره حجرات آیه ۱۲)

ای مردم ما همه شما را در ابتدا از مرد و زنی آفریدیم و آنگاه طوائف و قبیله های بسیار گردانیدیم که همدیگر را بشناسید.

و راجع به خلقت همه می گوید :

“¢x8u‘$t7tFsù ª!$# ß`|¡ômr& tûüÉ)Î=»sƒø:$#    ”                                                          (سوره مؤمنون آیه ۱۴)

آفرین بر قدرت کامل بهترین افریننده (که شما را اینچنین نیکو آفرید ).

همه را فرزند یک پدر و یک مادر میداند :

” $pkš‰r‘¯»tƒ â¨$¨Z9$# (#qà)®?$# ãNä۳­/u‘ “Ï%©!$# /ä۳s)n=s{ `ÏiB <§øÿ¯R ;oy‰Ïnºur t,n=yzur $pk÷]ÏB $ygy_÷ry— £]t/ur $uKåk÷]ÏB Zw%y`͑ #ZŽÏWx. [ä!$|¡ÎSur 4   ”                                                                              (سوره نساء –آیه ۱)

ای مردم بپرهیزید خودتان را که شما را از یک پدر و مادر آفرید، و از آنها مردان و زنان بسیاری آفرید و این قرآن است که اختلاف رنگها و نژادها و محیطهای جغرافیائی و شرائط خاص زندگی را مرهون جهان خلقت و عوامل طبیعت و نشانه های قدرت افرینند می داند نه عامل برابری.

“ô`ÏBur ¾ÏmÏG»tƒ#uä ß,ù=yz ÏNºuq»yJ¡¡۹$# ÇÚö‘F{$#ur ß#»n=ÏG÷z$#ur öNà۶ÏGoYÅ¡ø۹r& ö/ä۳ÏRºuqø۹r&ur 4 ¨bÎ) ’Îû y7Ï۹ºsŒ ;M»tƒUy tûüÏJÎ=»yèù=Ïj9    ”

(سوره روم –آیه ۲۲)

از نشانه های خداوند برای دانایان آگاهان، افرینش اسمآنها و زمین با آن همه نعمت، و اختلاف زبآنها و رنگها می باشد.

و یا آنکه می بینیم همین قرآن ملاک انسانیت و معیار ارزشها را پاکی و فضیلت و دوری از گناه و تخلف نکردن از قوانین الهی میداند:

” ¨bÎ) ö/ä۳tBtò۲r& y‰YÏã «!$# öNä۳۹s)ø?r& 4 ”                                                           (سوره حجرات آیه ۱۳)

محترم ترین و گرامی ترین افراد شما نزد خداوند کسی است که تقوای زیادتر دارد.

مفسرین در ذیل آیه راجع به شان نزول چند وجه نقل کرده آند :

۱-گفتند : ثابت بن قیس هنگامی که خواست کنار پیغمبر بنشیند، کسی که در جوار پیغمبر نشسته بود،  جا برای او باز نکرد. ثابت از این عمل عصبانی شده وان مرد را بنام مادرش بعنوان توهین خطاب کرد و گفت : ای فرزند فلان زن، پیغمبر فرمود : چه کسی این جمله را گفت؟  ثابت عرض کرد من یا رسول الله پیغمبر فرمود : به این حقیقت نگاه کن. او هم بر حسب فرموده رسول الله (ص) نگاه کرد. فرمود :

چه می بینی؟  عرض کرد : افراد سیاه و سفید و سرخ پوست، پیغمبر فرمود : تو هیچ گونه مزیتی بر آنها نداری مگر با تقوی و پاکی. در این موقع آیه نازل شد.

۲-رسول خدا (ص) به قبیله بنی بیاضه امر کرد که ابا هند را که حجام بود زن بدهند آنها عرض داشتند : آیا دختران خود را به بردگان و بندگان خود تزویج نمائیم؟  آیه مزبور در پاسخ این سوال نازل شد،  یعنی باید صرفنظر شود از این تفاخرهای غلط و خرافی و بنا شده بر معیارهای غیر واقعی که اسلام روی همه آنها خط بطلان کشید.

با توجه به این آیات خوب روشن میشود، اسلام چگونه و چه زیبا با نژاد پرستی و اختلاف طبقاتی مخالفت نموده. قران در خطابهایش مردم را بعنوان “یا آیها النّاس “:ای مردم و “یا بَنی آدَم “:ای فرزندان ادم، مورد خطاب قرار می دهد، و هیچگاه به طایفه و قبیله خاص خطاب نمی کند و سخن نمی گوید. و بالاتر آنکه همه انسان ها را از یک پدر و مادر میداند، و منشأ خلقت همه را یک چیز میداند

“ô‰s)s9ur $oYø)n=yz z`»|¡SM}$# `ÏB 7‘s#»n=ߙ `ÏiB &ûüÏÛ    ”    (سوره مؤمنون-آیه ۱۲)

انسان را از فشرده و خلاصه ای از گل افریدیم

“مِنها خَلَقناکُم وَ فیها نُعیدُکُم وَ مِنهُما نُخرِجُکُم تارَهً اُخری ”               (سوره طه –آیه ۵۷)

شما را از خاک افریدیم، و به آن بر می گردانیم و از همان خاک شما را بار دیگر بیرون میاوریم

“óOs9r& /œ۳)è=øƒwU `ÏiB &ä!$¨B &ûüÎg¨B    ”                                                 (سوره مرسلات-آیه ۲۰)

آیا شما را از ابی پست نیافریدیم.

“اِنّا خَلَقنا الإِنسانَ مِنْ نُطفَهِ أَمْشاجٍ نَبتَلیهِ، فَجَعلناهُ سَمیعاً بَصیرًا ”  (سوره انسان -آیه ۲ )

همانا ما انسان را از نطفه ای آمیخته شده از نطفه مرد و زن آفریدیم، و سپس او را شنوا و بینا نمودیم.

قسمت چهارم

آیت الله جوادی املی

الگوهای قرآن

در شماره قبل، گفتیم که بشر بدون راهنمایان غیبی و آسمانی به سعادت نمیرسد و وجود این راهنمایان برای تکامل بشر لازم است. قران که کتاب هدایت است، تنها به دستورهای کلی اکتفا نمی کند، بلکه الگوهای عینی و نمونه های پیاده شده  را ارائه میدهد، و از مردم میخواهد که پیرو این الگوها و نمونه های عملی باشند.  این  الگوها و نمونه ها همان پیامبران الهی هستند :

“ô‰s)©۹ tb%x. öNä۳s9 ’Îû ÉAqߙu‘ «!$# îouqó™é& ×puZ|¡ym `yJÏj9 tb%x. (#qã_ötƒ ©!$# tPöqu‹ø۹$#ur tÅzFy$# tx.sŒur ©!$# #ZŽÏVx. ÇËÊÈ   ”      (سوره احزاب آیه[۲۱])

پیامبر برای شما الگو و سرمشق و نمونه خوبی است، مقتدا و راهنمای خوبی است برای کسانی که امید به خداوند و روز قیامت دارند و بسیار بیاد خدا هستند. یعنی امید به الله باید با پیروی از رسول الله باشد،  زیرا امید بدون اقتداء بی ثمر است،  و اگر توأم با راه و روش، و تهیه مقدمات نباشد تهی و خشک و بی روح است.

قران امیدهای بدون عمل را نفی می کند و می فرماید :

“لَیسَ بِاَمانِیِّکُم. .”

کار فقط با آرزوها و امانی پیش نمیرود، پس اگر خواستید به خداوند امیدوار باشید باید به رسول الله اقتدا کنید. نحوه اقتدا هم روشن است : کسی به پیامبر اقتدا میکند که قیامت را باور داشته و امید به سعادت و حیات ابدی در قیامت داشته باشد، و چنین انسان اقتداگر همیشه به یاد خدا است، یاد خدا در دل و ذکر بر لب دارد :

“وَ ذَکَرَ اللهَ کَثِیراً. ”

الگوهای قرآن انسان کامل هستند، و پیامبر نمونه کامل انسان تربیت یافته خدا است، و بهمین جهت به امت مسلمان فرمان میدهد که از این الگو پیروی کنید.

قرآن راه رسیدن به کمال را علم و ایمان و عمل صالح (شایسته ) می داند.و چون پیامبر این سه اصل را به اکمل وجه دارا  می باشد، لذا مردم را به پیروی او میخواند.

قران پیامبر را دارای اخلاق عظیم معرفی مینماید :

” y7¯RÎ)ur 4’n?yès9 @,è=äz 5OŠÏàtã ”             (سوره قلم آیه ۴)

جالب است که همه متاعهای دنیا را خداوند آندک میشمرد و می فرماید :

“قل متاع الدنیا قلیل ”

بهره های دنیا آندک است ولی اخلاق پیامبر را بزرگ و عظیم می شمارد. بنا براین خداوند کسی را شایسته الگو شدن و اسوه قرار گرفتن میداند که آراسته به اخلاق نیک باشد. پس ما نیز باید به انسان کامل که متخلق به اخلاق الهی است اقتداء کنیم تا به کمال مطلوب برسیم.

اکنون به بررسی یکایک این سه اصل و سه رمز کمال می پردازیم :

اصل اول :مقام علمی

خداوند به رسول (ص) دستور میدهد که : علم و دانش را همواره طلب کند،

“۳ Ÿwur ö@yf÷ès? Èb#uäöà)ø۹$$Î/ `ÏB È@ö۶s% br& #Ó|Óø)ムšø‹s9Î) ¼çmã‹ômur ( @è%ur Éb>§‘ ’ÎT÷ŠÎ— $VJù=Ïã

(سوره طه، آیه ۱۴۴)

پیش از پایان وحی در خواندن آن عجله و شتاب نکن، و بگو خداوندا بردانشم بیفزای زیرا هر لحظه ای که انسان بپندارد نیازی به کسب علم ندارد و کامل شده است، روز جهل و نادانی او است.

در اینجا نکته قابل توجهی نهفته است و آن اینکه : چون خداوند دستور خواستن و طلب افزایش علم را داده است، پس این دعا طلب افزایش علم را داده است، پس این دعا مستجاب است و گر نه امر به طلب آن نمیکرد پس همانطوریکه تا آخرین لحظه، رسول خدا مامور به این دعا است ما نیز باید به او اقتداء کنیم و باید تا آخر عمر (در دنیا )دنبال علم و دانش برویم. همانگونه که اخلاق پیامبر عظیم است، علم آن حضرت نیز باید هماهنگ با آن خلق عظیم باشد و گر نه بی فایده است. امیر المؤمنین (ع)میفرماید:

“رُبَّ عالِمِ قَد قَتَلَهُ جَهلُهُ وَ عِلمُهُ مَعَهُ لا یَنفَعهُ ”

چه بسا دانشمندی که به جهل او نابودش کرده و عملش نتوانسته است به او نفعی برساند و او را نجات دهد. این چنین عملی نور و روشنائی ندارد، چرا که توأم با اخلاق نیست بنابر این باید به رسول الله اقتدا کرده و دیگران را رها نمود.

انسان مسافری است که به جانب الله می رود، و این مسافرت و این حرکت، جهت و هدف نمی تواند باشد. مقصود از سیر، رفتن بسوی الله است  و هدف باید کمال باشد. و هنگامی به هدف می رسد که مقتداء و راهنما داشته باشد، و لازم است آن مقتدا راهبر و کاردان و راهشناس باشد.

قرآن پیامبر (ص) را چنین معرفی کرده که او میدانید و آگاه است و بیراهه نمی رود :

“وَ النَّجمِ اِذا هَوی ما ضَلَّ صاحِبُکُم وَ ما غَوی ”

سوگند به ستاره هنگامی که فرود می آید (به سمت غروب حرکت می کند )و پیامبر شما اهل ضلالت و گمراهی نیست (انسان ضال یعنی گمراه، و انسان غاوی  یعنی بی هدف )،پس ضلالت بی راهی است و غوایت یعنی بی هدفی. رسول خدا می داند کاروان بشریت را چگونه به سرچشمه کمال و سعادت هدایت کند، زیرا او هم جهت آفرینش و هم هدف خلقت را (که رسیدن به کمال باشد)نیکو میداند. پس به او اقتدا کنید، چون همانطوری که گفتیم عقل به تنهائی برای سعادت بشر کافی نیست.

مسیر انسان و راهنمایان الهی

انسان برای همیشه باقی است و از بین نمیرود، بلکه از عالمی به عالمی دیگر می رود مرگ و نابودی نیست، بلکه انتقال از عالمی به عالم دیگر می باشد، پس باید از ابدیت آگاه بود و چیزی تهیه کرد که ابدی و فنانا پذیر و نمیر باشد تا بتوان از اسرار و خصوصیات و چگونگی روز قیامت (یَومَ تُبلی السَّرائِر. ..)آگاه شد، و این بدون راهنمایان الهی امکان پذیر نیست.

در جوامع کمونیستی اگر قانون بدون اتکاء به وحی مطرح است، بدان جهت است که با منطق غلط :

“اِن هِیَ اِلّا حَیاتُنا الدُّنیا نَمُوتُ وَ نَحیی ”

زندگی  این جهان چیزی جز یک امر مادی نیست. ..زنده آند، آنان معتقدند که طالب مرگ زنده آند و  پس از آن خبری نیست. جز جهان طبیعت، حقیقت دیگری وجود ندارد. بر عکس قرآن می گوید :

“۴ $yJsù ßì»tFtB Ío4quŠysø۹$# $u‹÷R‘‰۹$# ’Îû ÍotÅzFy$# žwÎ) î@‹Î=s%   ”

(سوره توبه، آیه ۳۸)

متاع دنیا در پیش عالم آخرت آندک و ناچیز است.

ارزش انسان پس از مرگ شروع میشود، و آنجا است که او وارد مرحله جاودانی و عالم زوال ناپذیر میشود. باید برای سعادت آنجا فعالیت کرد. بنا بر این لازم است که از وحی و راهنمایان الهی الهام بگیرد تا بداند برای چه خلق شده و به کدام سمت می رود.

یک انسان تربیت شده الهی و کامل آن سخن می گوید که حضرت امیرالمؤمنین (ع)فرمود :

“لَو کُشِفَ الغِطاءُ ما ازدَدتُ یَقِیناً ”

اگر پرده ها هم بالا برود، بر یقینم چیزی افزوده نمی شود.

اینان از اسرار پشت پرده جهان طبیعت آگاهند و اینان از طریق وحی و الهام به آنچه که برای سعادت انسان مفید است اطلاع می یابند، و اینان راهنمایان بحقند و میبایست راهشان را پیمود و در مسیری که برای ما مشخص کرده آند گام برداشت.

ابعاد راهبران الهی

خداوند برای بهتر شناساندن رسول خدا، ابعاد رهبری او را مشخص می کند و می گوید :

۱-او معصوم و منزه از خطا و اشتباه است

۲-دانا است و علوم و معارف را از خدا فرا می گیرد.

۳-آنچه از طرف خدا بر او وحی میشود، درست ضبط می کند و درست اداء می نماید.

در این صورت ابعاد رهبری سه مرحله دارد :

مرحله اول :تلقی و دریافت علم است، که باید درست بفهمد و اشتباه نکند، و برداشت غلط ننماید.

قرآن می فرماید :

“¼çm¯RÎ)ur ã@ƒÍ”\tGs9 Éb>u‘ tûüÏHs>»yèø۹$#، tAt“tR ÏmÎ/ ßyr”۹$# ßûüÏBF{$#،۴’n?tã y7Î۷ù=s% tbqä۳tGÏ۹ z`ÏB tûï͑ɋZßJø۹$# ”   (سوره شعرا، آیه ۱۹۳)