این وصیت نامه ها انسان را میلرزاند و بیدار می کند.            امام خمینی

قسمتی از زندگینامه مهدی فیروزی

مهدی فیروزی در سال ۱۳۳۵ در خانواده ای متدین در شیراز متولد شد، پس از گذراندن دوران دبستان و دبیرستان که با فعالیتهای مذهبی سیاسی آشکار و نهان همراه بود با پاسپورت جعلی به پاکستان و از آنجا به سوریه و لبنان میرود و با برادرانی از قبیل شهید محمد منتظری و شهید سید علی اندرزگو و استاد جلال الدین فارسی در رابطه قرار میگیرد و با ورود امام، به ایران بازگشت و در بنیان – گذاری شاخه حزب در شیراز کوشش کرد.

پس از تشکیل سپاه مسئول اطلاعات و تحقیقات و عضو شورای فرماندهی سپاه پاسداران شیراز شد. . او که همیشه با روحانیت در تماس بود علاقه خاصی به امام داشت و روی امید امام حضرت آیت الله منتظری تاکید فراوان داشت، شهید فیروزی که دارای همسر و یک فرزند بود در تاریخ ۲۸ شهریور ۶۰- بدست منافقین در شیراز ترور شد.

راهش مستدام

گوشه ای از زندگینامه شهید اکبر شرکت

برادر شهید اکبر شرکت در سال ۱۳۲۱- شمسی در شهر اصفهان چشم بدنیا گشود سه سالی بود که پدر خود را از دست داد و تحت کفالت مادرش پس از تحصیل دوران ابتدائی شغلی انتخاب کرد و بکار پرداخت. معشوق او اسلام بود. یاد ندارم شبی از خوف خدا راحت بخوابد و نماز شب و راز و نیازش با خالق ترک شود. در دل شب در برف و باران از دورترین نقاط(حدود یک فرسنگ) راه می پیمود تا نماز صبح را با جماعت بجای آورد و اصلا اذان و نماز جماعت را بر خود فرض می دانست دعای کمیلش و ندبه اش ترک نمی شد در انقلاب گوش بفرمان رهبر و همراه با مردم به مقتضای شغلش(کمک پزشک) به یاری مجروحین می شتافت. شهادت را بزرگترین آروز برای خود می دانست یادم هست چندی قبل در دعای ندبه از مردم می خواست که برای برآورده شدن آرزوی او دعا کنند، سرانجام با اصرار فراوان از طرف بسیج به کردستان اعزام گشت، پس از چهار ماه به اصفهان برای تجدید دیدار بازگشت و پس از دو ماه، داوطلبانه به جنوب اعزام شد مدتی در دارخوئن ماند هر چند که بعلت نیاز شدید از شرکت او در حمله جلوگییری شد، اما با اصرار و التماس فراوان تقاضا کرده بود که اورا از این فیض عظمی محروم نگردانند و سرانجام نامش جزء اولین شهدای فتح بستان ضبط گردید در حالیکه پنج فرزند که بزرگترین آنها ۱۵ سال و کوچکترینشان سه سال دارد برای ادامه رسالتش باقی گذاشت. روانش شاد. سید محمد مهدی خادمی

گوشه ای از وصیتنامه سرباز شهید حسن قربانی قمی

«بنام خداوند درهم کوبنده ستمگران»

اول هر سخن بنام الله است، او که یاری دهنده مستضعفان و پاسدار خون شهیدان است و هر کس که راه او را رفت به نظر من احتیاجی به وصیت ندارد، و از خدا می خواهم که مرا بر هوی و نفس خویش در زنده بودن غالب کند و اگر موفق نشدم به آن چیزی که آرزو دارم یعنی شهادت برسم، نه اینکه با بی احتیاطی جلو بروم و یا بطور عمد خود را بطرف دشمن ببرم، لااقل آنچه را که بتوانم تلاش کنم و این کار را میکنم و پس از رفتنم از این دیار تنها حرفم این است که بجای گریه بر قبرم، روحم را شاد کنند و روح من زمانی شاد می شود که شما از رهبرمان، روح- خدا پیروی کنید و من به خاطر هیچ کس و هیچ چیز به جبهه برای جنگ نیامده ام جز بخاطر اسلام و اسلام را در خمینی یافتم و حرف او حرف اسلام است و اسلام یعنی پیاده دشن قرآن و قرآن کلام خداست. پس شما باید سخن او را با جان و دل پذیرا باشید و مبادا روی خدای ناکرده چون مردم کوفه با او رفتار کنید. حسن قربانی قمی ۱۷/۱۱/۱۳۵۹

وصیت نامه شهید حبیب الله رهرو

بسم الله الرحمن الرحیم

مادر مهربان، من این وصیت نامه را قبل از اینکه به شهادت برسم نوشته ام و امیدوارم که با یک پیروزی کامل یا جزئی برای خدا و اسلام و قرآن جان بی ارزشم را به الله آفریننده خود تسلیم نمایم. امیدوارم که برای شما یک فرزند نیکو، صالح بوده باشم،از شما می خواهم پس از شهادتم هیچگونه گریه و زاری نکنید بلکه خوشحال باشید زیرا من پیروز شدم و به آرزوی خود رسیدم و امیدوارم برادرانم و دوستان من بعد از من بتوانند با پایداری، مرز و بوم این کشور اسلامی را از دست دشمنان پلید و کافر پاک گردانند.

مادرجان هر موقع به یاد من افتادی و خواستی گریه کنی و یا اینکه بر سر قبر من بیایی، آن لحظه به یاد کربلای حسین(ع) باش که در آن زمان با کافران و ستمگران برای پا برجا ماندن اسلام و آزادی تمام مسلمانان از زیر سلطۀ یزید جنایتکار جانی، چگونه جان خود و فرزندان عزیزشان را دو دستی تقدیم حق تعالی کردند.

مادر جان مگر علی اکبر و قاسم و فرزند شش ماه اش در عاشورا در کربلای امام حسین شهید نشدند؟ و مگر حضرت عباس دو دستش را از تن جدا نکردند؟ پس من که از آن بزرگوار بیشتر نیستم بلکه یک بندۀ گناهکار بیش نبودم و اگر سالها عبادت و گریه و زاری در مقابل خدا می کردم شاید نمی توانستم تمام گناهانم را جبران کنم ولی انسانی که به فیض شهادت می رسد تمام گناهانش پاک می شود.

من از شما می خواهم که اصلا نمازتان را فراموش نکنید.

قسمت دهم

حضرت آیت الله حسین نوری

محدودیت های اقتصادی در کادر ارزشهای اسلامی

در طی مباحث گذشته این نکته روشن گردید که “مکتب اقتصادی اسلام ” هر چند “آزادی “رامانند جهان سرمایه داری سلب نمی کند ولی مانند جهان سرمایه داری نیز به افراد آزادی اقتصادی نامحدود نمیدهد بلکه این مکتب الهی اشخاص را در صحنه اقتصاد زندگی با توجه بمبانی سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی مخصوصی که دارد در کادر ارزشها و معیارهای معنوی خاصی محدود می کند تا در نتیجه نیروی شگرف انسانها را در مجرای صحیح بجریان آنداخته و آنرا وسیله ای برای خدمت بجامعه اسلامی قرار داده رشد همه جانبه آنها را تامین وتضمین نماید.

و چون توضیح لازم درباره نوع محدودیت و آزادی ای که اسلام بوجود میاورد در مقاله سابق داده شد اینک این مطلب لازم بتذکر است که محدودیتی را که اسلام درباره آزادی اجتماعی در زمینه اقتصاد مقرر داشته است بر دو نوع است :

۱-محدودیت ذاتی.

۲-محدودیت عینی.

منظور از “محدودیت ذاتی “محدودیتی است که از ژرفای روح انسان و طرز تفکر وی سرچشمه می گیرد چنانچه مقصود از “محدویت عینی “محدودیتی است که از ناحیه یک نیروی خارجی که رفتار و سلوک اجتماعی شخص را مشخص و کنترل می کند بوجود میاید.

سرچشمه محدودیت ذاتی تربیت اسلامی است

مهم ترین هدف اسلام –چنانکه میدانیم –تربیت و ساختن افراد جامعه است و این برای اینکه بسیج و تجهیز افراد جامعه در راه صحیح و سعادت آفرین زندگی بطور اصولی و ریشه دار انجام بگیرد  در نخستین مرحله از پیش از انعقاد نطفه افراد، روحیات و سجایای اخلاقی و طرز تفکر و ایده مادران را که تأثیر و عکس العمل مستقیم و مؤثر در فرزندان دارد در نظر می گیرد و بموازات آن خواص فکری و آثاری روحی و جسمی و فرهنگی پدران را نیز مورد توجه قرار میدهد و از این رهگذر فرزند را در نخستین مکتب تربیت که محیط خانواده است در شرائط مناسب و جو مساعدی بوجود میآورد.

و از آن پس هر فرد را از لحاظ تربیت صحیح اخلاقی و فرهنگی و اجتماعی جسمی و روحی گام بگام مورد مراقبت های لازم از طرف این دو رکن خانواده یعنی پدر و مادر قرار میدهد تا مرحله بمرحله راه تکامل انسانی پیموده شود. و در مرحله بعدی نیز از جهت برنامه های درسی و جنبه های ایدئولوژی و فرهنگی و اجتماعی معلم و مربی و محیط درس و تربیت مراقبت های لازم را وظیفه حتمی اولیاء و مربیان میداند.

و بالأخره در آخرین مرحله محیط زندگی را مورد توجه قرار داده اولیاء و مسئولین جامعه را بطور مؤکد، موظف و ملزم میسازد که محیطی سالم و آکنده از عوامل و اسباب فضیلت و شرافت انسانی بسازد.

ناگفته پیدا است افرادی که در سایه این مقدمات و وسائل رشد می کنند دارای روحیات عالی انسانی هستند که مشحون از ایمان کامل به مبدأ و معاد و سایر معارف بلند اسلامی و مملوء از احساس عدل و خیر و احسان و ایثار می گردند.

بدین ترتیب آنها جهان جدیدی میسازند جهانی که در آن انسانها، ایمان بخداوند، اتکاء بنفس، استقلال، آزادی، شجاعت و شرافت را سرلوحه تمام جریآنهای زندگی خود میدانند.

جهانی که در آن از رباخواری، احتکار، غل و غش، بی انصافی، بی عدالتی، اغفال و فریب خبری و اثری نیست.

جهانی که از آنگیزه های فساد و ظلم منزه و مبرا است و فکر و درک  آنها در نتیجه تربیت صحیح  اسلامی به آن اندازه از اوج و تکامل نائل گشته است که رعایت محدودیتهائی را که در شماره قبل شرح داده شد نه تنها منافی و متضاد با آزادی نمیدانند بلکه آن را بعنوان اداء یک وظیفه انسانی و یک رسالت وجدانی بکار میبندند و از آن لذت میبرند.

این بود شرح و توضیح لازم نسبت به محدودیت ذاتی و اما محدودیت عینی که از تأثیر یک نیروی خارجی که رفتار و سلوک اجتماعی افراد را زیر نظر دارد بوجود میاید از اصل نظارت و دخالت حکومت اسلامی (ولایت فقیه )در امور اقتصادی که مورد بحث ما است سرچشمه می گیرد.

همانطور که میدانیم یکی از اصول و مبانی اسلامی “ولایت فقیه “است که بر اساس آن چنانکه فعالیت‌های آن چنانکه فعالیت های افراد در جنبه های دیگر زیر نظر حکومت اسلامی مورد توجه و کنترل میباشد فعالیت های اقتصادی آنها نیز تحت نظارت و بدایت همین موضوع انجام می گیرد.

بنا بر این اگر احیانا یک فرد یا افرادی علیرغم مقدمات و وسائلی که در راه تربیت صحیح  آنها بوجود آمده و علیرغم محیطی که با رشد و نمودادن به فضائل انسانی اماده و مهیا گشته محدودیتهائی را که شرح داده شد رعایت نکنند. آنرا را به رعایت آنها وادار می کند تا جامعه اسلامی با دنیای سرمآیه داری این تفاوت را داشته باشد که در آن نشانه ای از ربا و احتکار و استثمار و قمار و فساد و اسراف و تبذیر و ظلم و استکبار و تکاثر و تمرکز و تراکم بیش از آندازه ثروت وجود نداشته باشد و توزیع عادلانه توأم با رفاه عمومی برقرار گردد و تمام نیروها در راه عدل و خیر و احسان و خدمت و ایجاد استقلال و حفظ آن بکار بیفتد.

اکنون این بحث در اینجا با یکی از اصول مباحث اسلامی که “ولایت فقیه “است مربوط میشود و چون “ولایت فقیه “بهمان اندازه که با مبانی سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و تربیتی اسلام ارتباط دارد، با نظام اقتصادی اسلام نیز ارتباط پیدا می کند به شرح و توضیح آن با توفیق و تفضل خداوند متعال در آینده خواهیم پرداخت هم اکنون تذکر این نکته را لازم میدانیم :

همانطور که محدودیتهای الزامی در نظام اقتصادی اسلام وجود دارد و ما در مباحث گذشته به توضیح آن پرداختیم محدودیتها و اداب اخلاقی نیز بعنوان مستحب و یا مکروه موجود است که دقت در آنها عمق و ژرف نگری قوانین اقتصادی این مکتب را روشن میسازد و ما اکنون برای نمونه تعدادی از آنها را که با یک قسمت از مباحث اقتصادی اسلام یعنی تجارت و کسب مربوط است واز احادیث اسلامی بدست آمده و در کتب فقهی نیز مذکور است می‌پردازیم :

۱-فرا گرفتن مسائل مربوط به کسب و تجارت مخصوصا برای احتزاز و اجتناب از “ربا “،در این مورد حضرت امیر المؤمنین (ع) فرمودند :

ای مردم !نخست مسائل فقهی کسب و تجارت را فرا بگیرد و از آن پس به کسب داد و ستد بپردازید که سوگند به پروردگار جهان افتادن در”ورطه ربا خواری ” از راه رفتن “مورچه سیاه “بر روی سنگ سخت در دل شب پنهان تر است یعنی همانطور که حرکت مورچه سیاه با کیفیت مزبور از دیده ها پنهان است و بدون توجه دقیق قابل درک نیست اجتناب از “ربا “نیز بدون دقت و احتیاط کامل قابل درک نمی باشد

۲-میان مشتریان که ممکن است یکی آشنا و دیگری غریب و یکی از خویشاوندان مثلا و دیگری بیگانه باشد فرق نگذاشتن.

۳-“اقاله نادم “یعنی پس از اینکه معامله ای واقع شد خریدار یا فروشنده در صورتیکه متوجه شود که این معامله بنفع او نبوده است اگر پیشنهاد فسخ معامله راکرد آن یکی این پیشنهاد را بپذیرد و در زمینه بهم زدن معامله موافقت خود را اعلام و در این مورد اقدام نماید.

۴-کالای خود را بمنظور جلب توجه و رغبت بیش از حد مشتری، زینت نکند.

۵-عیبی را که در کالای مورد فروش وجود دارد، فروشنده ذکر کند و پنهان نکند (البته در صورتی که نقص و عیب خیلی مهم نباشد و گر نه پنهان کردن نقص و عیب غل و غش است و حرام میباشد )

۶-در موقع معامله سوگند هر چند راست هم باشد نخورد.

۷-بمنظور اداء احترام بجنبه های معنوی و تشویق به کسب فضائل انسانی از افرادی که از لحاظ ایمان و کمال معنوی، کامل میباشد اصلا سود نگیرد.

۸-از کالائی که می خواهد بفروشد تعریف نکند و از کالائی که میخواهد بخرد مذمت ننماید.

۹-به سود کم قناعت کند و در تحصیل سود باندازه “مخارج روزانه “خود اکتفا کند و این مقدار رانیز میان همه مشتریان روزانه خود باندازه مخارج روز خویش بنسبت سود بگیرد.

۱۰-در خرید و فروش بطور کلی مخصوصا در خرید و فروش وسائل و ابزاریکه در راه خیر و عبادت و خدمت عمومی بجامعه بکار برده میشود مسامحه کند و سخت گیری ننماید.

۱۱-در رفتن به بازار و دنبال معامله عجله و مبادرت نکند بلکه قبل از رفتن به بازار و مراکز کسب و کار مقداری از وقت خود را در راه آموزش فرهنگ اسلامی و مسائل اخلاقی و کسب فضائل انسانی صرف کند.

۱۲-موقع تحویل دادن کالا مقداری بیشتر تحویل بدهد و موقع تحویل گرفتن مقداری کمتر.

۱۳-پس از خریدن هر کالا از خداوند متعال تقاضای برکت در راه صرف آن بکند.

۱۴-از کسی که وعده نیکی و احسان به او داده و گفته است بیا با من معامله کن که از معامله با من راضی خشنود خواهی شد. اصلا منفعت نگیرد.

۱۵-در بین معامله برادر دینی خود داخل نشود یعنی هنگامی که می بینید متاعی را یکی از برادران دینی میل دارد بخرد او در این معامله دخالت نکند تا آن معامله را برادر دینی انجام بدهد.                                                                                        ادامه دارد

قسمتی از اعلامیه تاریخی امام در سال ۴۳ علیه تصویب کاپیتولاسیون (مصونیت قانونی امریکائیها) در

مجلس شورای ملی سابق:

امروز که دولتهای مستعمره یکی پس از دیگری با شهامت و شجاعت خود را از تحت فشار استعمار خارج می کنند و زنجیرهای اسارت را پاره می کنند، مجلس مترقی ایران با ادعای سابقه تمدن دو هزار و پانصد ساله با لاف همردیف بودن با ممالک مترقیه به ننگین ترین و موهن ترین تصویب نامه غلط دولت های بی حیثیت رای می دهد (کاپیتولاسیون) و ملت شریف ایران را پست ترین و عقب افتاده ترین ملل بعالم معرفی می کند و با سرافرازی هر چه تمامتر دولت از تصویب نامه غلط دفاع می کند و مجلس رای می دهد.

… علما و روحانیون که می گویند باید قدرت سر نیزه در مقدرات کشور دخالت نکند باید وکلای پارلمان مبعوث از ملت باشند، باید دولتهای ملی باشند، باید اختناق از مطبوعات برداشته شود و سازمآنها نظارت در آنها نکنند و آزادی را از ملت مسلمان سلب ننمایند، برای آنست که این ننگها را بر ملت تحمیل نکنند و ما را مواجه با این مصیبت ها ننمایند.

اگر پناه به قرآن و اسلام بیاورید اجنبی بخود اجازه نمی دهد که از شما سند بردگی بگیرد، اجازه نمی دهد که مفاخر ملی و اسلامی شما پایمال شود. جدا بودن ملت از هیئت حاکمه برخوردار نبودن آنها از پشتیبانی ملت این مصیبتها را پیش می اورد.

دنیا بداند که هر گرفتاری که ملت ایران و ملل مسلمین دارند از اجانب است، از امریکاست، ملل اسلام از اجانب عموماً، و از امریکا خصوصا متنفر است. بدبختی دول اسلامی از دخالت اجانب در مقدرات آنهاست اجانبند که مخازن پر قیمت زیر زمینی ما را به یغما برده و می برند. آنگلیس است که سالیان دراز طلای سیاه ما را با بهای ناچیز برده و می برد. اجانبند که کشور عزیز ما را اشغال کرده و بدون مجوز از سه طرف به آن حمله کرده و سربازان ما را از پا درآوردند.

دیروز ممالک اسلامی بچنگال آنگلیس و عمال آن مبتلا بودند، امروز بچنگال آمریکا و عمال آن.

آمریکا است که از اسرائیل و هواداران آن پشتیبانی می کند، آمریکا است که به اسرائیل قدرت می دهد که اعراب مسلم را اواره کند، آمریکا است که اسلام و قرآن مجید را به حال خود مضر می داند و می خواهد آنها را از جلو خود بردارد، آمریکا است که روحانیون را خار راه استعمار می داند و باید آنها را به حبس و زجر و اهانت بکشد.

شرایط رهبری

نوشته :حجه الاسلام یحیی سلطانی

قسمت دوم

فقه چیست و فقیه کیست؟

فقه در اصطلاح فقهاء عبارت  است از فهم احکام شرعی با دلیل و برهان مخصوص با توجه به منابع و مآخذ اسلامی بر مبنای اجتهاد ازاد در چهارچوب ادله شرعیه. و فقیه کسی را گویند که قوانین و احکام اسلامی را از روی ادله استنباط نموده و به موازین آن اشنا باشد. با توجه به تعریف فوق، روشن میشود که فقاهت امر مهمی است و هر عالمی نمیتواند ادعای اجتهاد کند و خود را فقیه بداند. فقیه باید در چند علم مهم استاد باشد تا بتواند احکام شرعیه را استنباط نماید.

زیرا اولا مآخذ و منابع اسلامی (قران مجید و روایات وارده ) همه به زبان عربی است و فقیه باید به ادبیات عرب کاملا اشنا و مسلط باشد، لغات و اصطلاحات و ویژگیهای زبان عرب را در زمان نزول قرآن و عصر ائمه معصومین بداند، تا بتواند مقصود قرآن و مفاد سخنان ائمه (ع) را درک نماید. و ثانیاً بعلت بعد زمانی بین ما و رهبران اسلام سخنان آنها دست بدست توسط راویان حدیث با واسطه های متعدد بدست ما رسیده و در بین راویان حدیث افرادی بوده آند که در نقل حدیث رعایت امانت را نکرده و یا به دروغ، حدیثی را به معصومین نسبت داده آند، فقیه باید از احوالات و تاریخ علمی راویان حدیث مطلع باشد، تا بتواند راویان مورد وثوق و اطمینان را از راویان مجهول و یا غیر مطمئن تشخیص دهد.

در فقه اسلام حدیثی که حتی یکی از راویانش مورد وثوق نباشد نمیتواند مدرک فقهی باشد، زیرا در استنباط احکام اسلام به ظن و تخمین نمیشود اکتفاء کرد، و باید احکام با حجت قطعیه ثابت شود.

بنابراین فقیه باید در علم رجال و درآیه نیز استاد باشد (علم رجال یعنی اشنائی با بیوگرافی راویان حدیث و به تعبیر دیگر حدیث شناسی )و چون روایتهائی که از رهبران مذهب بدست ما رسیده سخنان مختلف و پراکنده است، و بعضی از آنها بصورت ظاهر متعارض و ناهماهنگ هستند، فقیه باید بتواند آنها را با یکدیگر مقایسه کند، و ازمجموع احکام را بدست بیاورد و بعضی از مسائل پیش میاید که تفصیل آن در منابع و مآخذ مذهبی موجود نیست، فقیه باید بتواند آنها را از قواعد کلی فقهی یا اصولی بدست بیاورد. از این جهت فقیه باید در اصول و قواعد استنباط که آن را در اصطلاح فقهاء اصول فقه میگویند استاد باشد و برای اینکه در استنباط و نتیجه گیریها از خطا مصون بماند، باید به فن منطق و استدلال اشنا باشد و مجموعا یک فقیه باید در علوم ذیل مهارت کامل داشته باشد :

۱-ادبیات عرب (صرف، نحو، لغت )

۲-اصول فقه و مبانی استنباط.

۳-رجال و درآیه.

۴-منطق و فن استدلال. تکمیل هر کدام از علوم یاد شده سالها طول میکشد و استعداد سرشار و دقت بسیار لازم دارد.

از علمای اسلام کسانی که به درجه فقاهت رسیده آند معمولا کسانی هستند که سالهای متمادی شب و روز مشغول مطالعه بوده و ساعتی را از فکر و مطالعه و تدریس غافل نبوده آند.

شرایط رهبر فقیه

از نظر قانون اساسی شرائطی که برای رهبر ذکر شده همان است که در اصل پنجم امده و آن چهار شرط است :

۱-عدالت و تقوی : و این ضروری ترین شرط برای مقام رهبری است، زیرا ولی امر در بین مسئولین امور در رأس همه قرار گرفته و اوست که باید نگهبان عدالت و حافظ حقوق باشد.

۲-آگاه بودن به زمان : اگر امام امت به زمان خود آگاه نباشد و جامعه خود را نشناسد و از سیاستها بی اطلاع باشد نمیتواند رهبری صحیح داشته باشد و در برابر شیطنتهای شیاطین و نقشه های فریب کارانه دشمن با شکست مواجه میشود.

۳-شجاعت :اگر امام و رهبر شجاع نباشد، در میدان مشکلات نمیتواند استقامت کند و به اسانی از تهدیدات دشمن میهراسد و در شرائط بحرانی تسلیم ابر قدرتها میشود و سرانجام کشور را به وابستگی سیاسی و غیره میکشاند.

۴-مدیریت و تدبیر : این شرط چهارم بسیار مهم و قابل توجه است، زیرا اداره امور کلاً وابسته به تدبیر صحیح آن است کسانی که مدیریت و تدبیر ندارند، نه تنها نمی توانند مشکل را حل کنند بلکه معمولا مشکل را اضافه میکنند، و اسباب نارضایتی مردم را فراهم می نمایند، یک مدیر لایق میتواند با کمترین هزینه در کوتاهترین فرصت، بهترین کار را انجام دهد بدون اینکه احساس خستگی کند و همیشه کار او منظم و با روال طبیعی پیش میرود، در صورتی که افراد بی تدبیر معمولا کار آنها به کندی پیش رفته و همیشه احساس کسالت و خستگی می نمایند اینها شرایطی است که در قانون اساسی به تصویب رسیده ولی باید توجه داشت که این مقدار حداقل شرائط لازم است همانطوریکه در مورد رئیس جمهوری و نمایندگان مجلس نیز شرائط تصویب شده حداقل آن است ولی امت اسلامی بر حسب استفاده از مدارک مذهبی موظف است حتی الامکان شایسته ترین فرد را آنتخاب کند که در حد اعلای شرائط باشد و در صورتی که آنتخاب بهترین فرد ممکن باشد آنتخاب فردی که حداقل شرائط را واجد باشد مشروع نیست از رسول اکرم (ص) نقل شده که فرمود :

اگر امامت جامعه ای را فردی عهده دار گردد که در بین آن جامعه بهتر و عالم تر از او وجود داشته باشد آن جامعه رو به آنحطاط و سقوط خواهد رفت (متن حدیث در اینده ذکر خواهد شد ).و از بعضی روایات استفاده میشود :انتخاب نمودن فردی که اعلم و اصلح نباشد در صورتیکه آنتخاب اعلم و اصلح ممکن باشد خیانت به اسلام و جامعه مسلمین است. در ضمن بحث درباره انتخاب رئیس جمهوری و نمایندگان مجلس در این زمینه انشاءالله گسترده تر بحث مینمائیم، در اینجا قسمتی از حدیثی را که مرحوم طبرسی در احتجاج اورده و شرائط یک فقیه لایق رهبری را بیان میکند ذکر میکنیم و به تشریح آن می پردازیم.

عن العسکری (ع) قال : قال رجل للصادق (ع) فاذا کان هؤلاء القوم من الیهود لا یعرفون الکتاب الابما یسمعونه من علمائهم لا سبیل لهم الی غیره فکیف ذمهم بتقلید هم و القبول من علمائهم و هل عوام الیهود الا کعوامنا یقلدون علماء هم.

خلاصه مفاد حدیث با توجه به صدر حدیث که در اینجا نقل نکردیم این است :

به نقل از امام حسن عسکری(ع) شخصی از حضرت صادق (ع) میپرسد خداوند در قرآن مجید چگونه عوام یهود را که از علماء خود پیروی میکردند مذمت فرموده در صورتیکه عوام چاره ای جز پیروی از علماء ندارند و راهی برای فهم مقاصد کتاب اسمانی جز شنیدن از علماء برای آنها نیست و چه فرقی است بین عوام یهود و عوام شیعه که از علماء خود پیروی می کنند (و پیروی از علماء را وظیفه عوام میدانید ).

حضرت صادق (ع) در جواب فرمود : در علماء یهود صفاتی بوده که به موجب آن صفات پیروی از آنها حرام بوده و  عوام یهود آن صفات را میدانستند و در عین حال از  آنها پیروی میکردند از این جهت مورد مذمت قرار گرفته آند که همان صفات اگر در علماء شیعه نیز موجود باشد عوام نباید از آنها تقلید کنند و اگر با وجود آن صفات عوام شیعه تقلید کنند آنها هم مورد مذمت قرار می گیرند “و کذالک عوام امتنا اذا عرفوا من فقهائهم الفسق الظاهر و العصبیه الشدیده و التکالب علی حطام الدنیا و حرامها و اهلاک من یتعصبون علیه و آن کان لاصلاح امره مستحقا و بالترفرف بالبر و الاحسان علی من تعصبوا له و آن کان للاذلال والاهانه مستحقا فمن قلد من عوامنا مثل هؤلاء الفقهاء فهم مثل الیهود الذین ذمهم الله بالتقلید لفسقه فقهائهم. ”

و خلاصه صفات مستفاد از حدیث این است :فسق ظاهر و اشکار :اگر فقیهی عمل حرامی مرتکب شود که موجب فسق باشد و از وی سلب عدالت شود پیروی از  او حرام است و نمیتواند رهبر باشد رهبر باید پرهیزکار و دور از گناه و معصیت باشد.

۲-عصبیت  شدید : عصبیت در کتب اخلاقی به جانب داری از وابستگان و طرفداری از فامیل و قوم و  قبیله تفسیر شده است اگر عالم طوری باشد که از قوم و قبیله و مریدان خود طرفداری کند و به آنها احسان نماید ولو شایسته احسان نباشند و نسبت به مخالفین خود که به آنها نظر خوبی ندارد بدی کند و حق آنها را تضییع نماید در صورتی که امور آنها قابل اصلاح باشد این عالم نیز قابل پیروی نیست خلاصه مرید بازی و باند بازی و جایگزین کردن روابط و بر ضوابط یکی از صفاتی است که اگر در عالمی باشد نباید او را به رهبری پذیرفت.

۳-دنیا دوستی و دنیا طلبی : هر گاه فردی از فقهاء طالب دنیا باشد و برای بدست اوردن مال و ریاست و جاه و جلال دنیا بکوشد و تلاش کند و در این راه با دیگر فقهاء رقابت نماید و از هر طریق ممکن در تلاش باشد تا بر دیگران پیروز گردد این فقیه نیز قابل پیروزی نخواهد بود.

“و اما من کان من الفقهاء صائنا لنفسه حافظا لدینه مخالفا علی هواه مطیعا لامر مولاه فللعوام آن یقلدوه “.

خلاصه مستفاد از این فراز حدیث این است :از بین فقهاء کسانیکه دارای شرایط ذیل باشند عوام میتوانند از آنها پیروی کنند و  آنها برای رهبری لایق و شایسته میباشند :

۱-صیانت نفس : فقیه باید خود نگهدار و مسلط بر میلهای نفسانی باشد بطوری که اغراض شخصی را در امر رهبری دخالت ندهد فقط هدفش خدا باشد و مصالح بندگان خدا و اسلام را در نظر داشته باشد.

۲-حفاظت از دین : فقیه باید حافظ دین خود باشد از راه حق منحرف نگردد و از حریم دیانت دفاع نماید دین خود را به دنیا نفروشد و به دامان اجنبی نرود، دین خدا در نظر او اهمیت داشته باشد برای ترویج و تبلبغ دین بکوشد و از مسائلی که برای دین خدا مضر است جلوگیری نماید.

۳-مخالفت با هوای نفس : فقیه باید با هوای نفس مخالف باشد بطوری که هرگز اختیار خود را بدست هوای نفس ندهد بلکه هیچگاه بطرف هوای نفس میل پیدا نکند فقیه رهبر عالیترین مقام کشور و معمولا در اوج قدرت است در اینگونه موارد هوای نفس چیره میشود زیرا انسان می بیند هر کاری از دستش ساخته است و بخوبی میتواند به خواهش های نفسانی پاسخ مثبت بدهد اگر هوای نفس کاملا مهار نشده باشد خطرناک است چه بسیار قدرتمندانی بوده آند که قبل از رسیدن به قدرت وارسته و زاهد بوده و پس از یافتن قدرت خود کامه و مستبد و چه بسا خطرناک گشته آند.

۴-اطاعت از امر ولی :فقیه باید اطاعت از خدا را بر هر چیز مقدم بدارد و در هر حال رابطه خود را با خدا حفظ کند حق بگوید اگر چه بضرر شخص او تمام شود و در راه اطاعت از خدا از هرگونه فداکاری دریغ نداشته باشد با توجه بحدیث شریف و استفاده از قانون اساسی فقیه رهبر باید دارای صفات ذیل باشد : عدالت و تقوی، آگاه بودن به زمان، شجاعت، مدیریت و تدبیر، صیانت نفس، حفاظت از دین، مخالفت با هوای نفس، اطاعت از امر مولی، بی اعتنائی بدنیا، و دور بودن از هرگونه عصبیت های بیجا.

توضیح بحث دوم :

هر مسلمان از نظر شرعی موظف است بکوشد تا فقیه واجد شرائط مذکوره را بشناسد و او را به رهبری بپذیرد. اگر مسلمان نمیتواند شخصا تشخیص دهد باید از اهل اطلاع تحقیق کند از مطلعین مؤمن و با تقوی و خوش سابقه در حوزه های علمیه سؤال کند و صرفا بقول یک یا دو روحانی که خود میشناسد اکتفا نکند تنها نظر امام جماعت محل یا روحانی روستای خود را میزان قرار ندهد از افراد متعدد و مختلف نظر خواهی کند و از میان نظریه ها نظر افرادی که بیشتر برای اسلام سوز و گداز داشته و دارند بر نظر افراد بی تفاوت مقدم بدارد و بالاخره تفحص کند تا علم و اطمینان کامل حاصل نماید،

اگر نتوانست علم و اطمینان پیدا کند همانطوریکه در رساله های علمیه گفته آند باید حجت شرعی بر آنتخاب داشته باشد علمای شیعه در  رساله های علمیه فرموده آند :فقیه واجد شرائط را از سه راه میتوان شناخت راه اول اینکه خود انسان از اهل خبره باشد و فقیه را بشناسد، راه دوم اینکه عده ای از اهل علم که اهل خبره باشند او را معرفی کنند بطوریکه از گفته آنان علم و اطمینان حاصل شود.

راه سوم اینکه دو نفر عادل نظر ندهند بنا بر این اگر دو نفر عالم عادل یکی از فقهاء را تایید کنند و دو عالم دیگر فقیه دیگری را ترجیح دهند شخص عامی هیچکدام را نباید مدرک قرار دهد در این صورت اگر یکی از آنها را چهار عالم عادل تائید کردند او باید آنتخاب شود و همینطور در مورد تعارض شهود هر کدام دو شاهد عادل بیش از شهود دیگری دارد او مقدم است.

توضیح بحث سوم :

همانطوریکه از قانون اساسی نقل کردیم اگر اکثریت ملت یکی از فقهاء واجد شرائط را به رهبری پذیرفت و بطور طبیعی برای یکی از فقهاء رای اکثریت بوجود امد مسئولیت ولایت امر بر عهده او خواهد بود و اختیارات مقام  رهبری که در قانون سیاسی ذکر شده در دست او قرار میگیرد و در غیر این صورت ملت باید افرادی را بعنوان خبرگان انتخاب نمایند تا آنها با شور و تبادل نظر رهبر یا شورای رهبری را تعیین کنند.

خبره کیست؟

خبره در تشخیص فقاهت کسی است که در حوزه های علمیه مدارج لازم علمی را طی کرده باشد و مجتهد یا نزدیک باجتهاد باشد تا بداند فقاهت چیست و بتواند فقیه را از فقیه نما تشخیص دهد مرحله انتخاب خبرگان برای ملت مرحله ای حساس و پرمسئولیت است باید بکوشد تا خبیر ترین و با تقوی ترین افراد را انتخاب کند فردی را انتخاب کند که علاوه بر اینکه اهل فن است و می تواند فقاهت و اجتهاد را بفهمد بینش سیاسی داشته باشد تا بتواند بینش فقهاء را در سیاست و اداره کشور تشخیص دهد از مدیریت و تدبیر بی بهره نباشد تابتواند مدیر بودن فقیه را تشخیص دهد ساده لوح و خوشبین بی سبب نباشد بلکه تیزبین و عمیق باشد تا بتواند عدالت و تقوای واقعی را از ریاکاری و عوام فریبی جدا کند با تقوی و وارسته باشد تا در موقع انتخاب رهبر مسائل شخصی و امیال نفسانی را دخالت ندهد و در نتیجه شایسته ترین و لایقترین فقیه برای مقام رهبری انتخاب شود ولی امر عالی ترین مقام و تنها نقطه امید ملت است او ناظر بر همه کارها و دافع همه اختلافات و بالاخره حلال جمیع مشکلات و پیشوای ملت در امور دین و دنیای آنان است و انتخاب او برای ملت با اهمیت و سرنوشت ساز است اگر ملت در این مورد اشتباه کرد و از این راه خسارتی عائد اوگردید این خسارت جبران ناپذیر است و پشیمانی سوید نخواهد داشت.               ادامه دارد.

“سازمان سیا در دو مسئله شکست خورد :

اول اینکه آنتظار نداشتیم و باور نمی کردیم که همه سازمآنهای مخالف شاه با همه عقاید گوناگون تحت رهبری یک رهبر ۷۹ ساله تبعیدی متشکل بشوند.

دوم اینکه توقع نداشتیم بعد از اینکه ائتلاف مزبور قوی شد، شاه با وجود ارتش قوی و سازمان امنیتی نیرومند (ساواک ) برای تثبیت قدرت خود ناتوان باشد.

من نمی گویم که بر شاه لازم بود که شورش را با قدرت نظامی بخواباند، ولی با صراحت میگویم که فرضهای معقولی در نظرمان بود که شاه حتما قدرت خود را بر ارتش تثبیت خواهد کرد، و توقع نداشتیم انقلاب به همین صورت پیروز شود ”

(ترنر رئیس سابق سازمان سیا، در مصاحبه با روزنامه السیاسه کویت-۱۶-دسامبر ۱۹۸۱ )

“انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی به ما درس بزرگی داد، و اکنون اگر ما بیدار نشویم،  دشمنان از اختلاف ظاهری ما استفاده کرده و ما را سرکوب خواهند کرد، مسلمانان جهان باید به رهبری امام خمینی برای استقلال اسلامی خویش قیام کنند ”

(مولانا ارهری مفتی اهل تسنن کشمیر)  جمهوری اسلامی۲۴/۱۰/۶۰

“تعیین کننده ترین مشخصه انقلاب اسلامی ایران، هویت اسلامی آن است. و این انقلاب مبتنی بر فرهنگ اصیل اسلام است. از مشخصه های دیگر این انقلاب، رویاروئی با فرهنگ ضد اخلاق غرب و مبارزه با فرهنگ ماتریالیستی شرق است. و اینها از مشخصه هائی است که در هیچ یک از انقلابات جهانی مشاهده نشده است. ..وقتی ما فشار و برخورد متخاصمانه ابرقدرتها را با حرکتهای اسلامی در جهان بخصوص بعد از انقلاب اسلامی مشاهده می کنیم، این خود بیانگر عمق و وسعت انقلاب اسلامی ایران وبویژه در جهان اسلام است که منافع سلطه گران را به خطر آنداخته است. این انقلاب امیدی در دل مستضعفین جهان ایجاد کرده که وحشت فراوانی در ابرقدرتها ایجاد کرده است ”

(خانم نی مایر سردبیر مجله آنجمن گروه دوستداران انقلاب اسلامی ایران در المان )

جمهوری اسلامی ۱۵/۱۱/۶۰

“تغییرات انقلابی متوالی از خصوصیات همه انقلابهای عظیم است، و هنگامی که این مسأله مربوط به اسلام میشود باید بیشتر و پرتحرک تر گردد. آن چیزی که در ایران به وقوع پیوسته برای تحکیم انقلاب بوده و روحانیون مبارز، مغز متفکر آن بوده آند. لازم است که مسئولیت مکتبی روحانیون مبارز ادامه یابد تا به موازات آن، انقلاب اسلامی به پیش برود، و در نتیجه دولت بزرگ اسلامی بپا گردد. ..

ما خوب میدانیم که در سآیه یورش ابرقدرتها، بازوی استوار امام و خط امام پناهگاه همه مسلمانان خواهد بود، که همانا این خط، خط اسلامی انقلابی، ازاد و جهانگیر است. و بالاخره باید بدانیم که چگونه در سآیه اسلام، حاکمیت الله بالاتر از همه چیز می باشد، و چگونه امت توانست رئیس جمهور خود را هنگامی که از خط اسلامی انقلابی منحرف شد به زیر کشد. ..قلب جهان در ایران می تپد، و ایران با دلی چون کوه به پیش میرود، چرا که ایران قلبش با اسلام و همه مستضعفین جهان است ”

(مجله المختار الاسلامی-مصر-اوت ۱۹۸۱)

… در طول تاریخ مدعیان فضیلت و مجاهدت  و شجاعت و تعهد به حق و دین بسیار بوده آند و هستند لیکن صاحبان فضائل و مجاهده و تعهد به حق و حقیقت در اقلیتند.

… مرحوم مجاهد سعید ارزشمند ربانی شیرازی که اکنون در جوار حق ارمیده و ما از برکات وجودش محروم شدیم از این اقلیت بود. ..او در حبس ها و زجرها و ناملایمات با قامت راست انسانهای متعهد ایستادگی کرد و تسلیم نشد. او –که خدایش رحمت کند و به جوار قرب حضرتش بپذیرد –با روحی ملایم در مقابل دوستان و مؤمنان و مقاوم در برابر دشمنان خلق به لقاءالله پیوست وما عقب ماندگان که احتیاج به این مردان حق داریم از آن کمال و جمال محرومیم.                                                                                                                                                                امام خمینی

سید مرتضی

حوزه های علمیه اسلامی و بخصوص شیعی بعنوان بزرگترین پایگاه اسلامی در طول تاریخ اسلام، مهمترین مهد پرورش “پاسداران اسلام “بوده و خواهد بود. اگر امام خمینی می فرمایند که “اگر روحانیون نبودند ما الان از اسلام اطلاعی نداشتیم “،از عمق یک واقعیت خبر می دهند، و بهترین دلیل بر وجود چنین امری، ارائه تاریخ زندگی و شرح حال علمای بزرگ حوزه ها می باشد که ضمناً تحلیلی نیز از تحول و تطور علمی و چگونگی حفظ و گسترش علوم اسلامی را در بردارد. این “احوال”نگاری گذشته از نشان دادن یک کمیت بی نظیر در کاوش علمی زوایای یک مکتب بی نظیر در کاوش علمی زوایای یک مکتب خاص بنام اسلام جنبه سازندگی روحی نیرومندی هم دارد که ناشی از تجسم مکتب در فرد مورد نظر می باشد. امیدواریم که مورد توجه خوانندگان قرار بگیرد.

سید مرتضی کیست؟

علی بن الحسین موسوی، پدرش شریف ابواحمد حسین، نقیب طالبیان در بغداد و فرزند موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن موسی الکاظم صلوات الله علیه. بنابراین جد ششم سید مرتضی امام هفتم (ع) است. پدر نام فرزندش را علی گذاشت و لقبش مرتضی، که به “سید مرتضی “معروف بود، و بعدها به القابی چون “علم الهدی “و “ذوالمجدین ” “ابوالثمانین ” نیز ملقب گشت.

درباره لقب دادن او به علم الهدی داستآنهای مختلفی نقل نموده آند، و مشهورترین آنها داستانی است که شهید اول در کتاب “اربعین “ذکر نموده است : “محمد بن حسین وزیر قادر عباسی بود. او در سال ۴۲۰ بیمار شده و بیماری او بطول انجامید، تا اینکه حضرت امیرالمؤمنین (ع) را در خواب دید که به او می فرماید :به علم الهدی بگو برای تو دعائی بخواند تا اینکه شفا یابی. محمد وزیر می گوید که از آن حضرت پرسیدم علم الهدی کیست؟ فرمود علی بن الحسین الموسوی. وزیر از خواب بیدار شد،

فورا نامه ای سیدمرتضی نوشت و در آن نامه او را با این لقب معرفی کرد. سید در جواب وزیر چنین نوشت : “الله الله فی اَمری، فَاِنَّ قَبُولی فی هذا اللّشقَبِ شِناعَهٌ عَلَیَّ ”

وای بر من اگر این لقب را برای خود بپذیرم، چه من این قابلیت را در خود نمی بینم، و قبول کردن من این لقب را ننگ است برای من. وزیر بعرض رسانید که :بخدا قسم من چیزی جز آنچه امیرالمؤمنین درباره شما فرموده بود نگفته ام.

و اما وجه لقب دادن سید مرتضی به “ابوالثمانین “:

نوشته آند که در کتابخانه سید هشتاد هزار کتاب بود، و هشتاد کتاب نیز تألیف و تصنیف خود او بود و هشتاد و یک سال هم عمر کرد. ولادتش در ماه رجب سال ۳۵۵ هجری قمری در بغداد بوده است.

دانشمندان اهل سنت او را مجدد مذهب جعفری در راس قرن چهارم هجری شمرده آند

مقام علمی و عملی سید مرتضی.

شاید یکی از بزرگترین افتخارات شیعیان این است که تمام فرق و مذاهب مسلمین و غیر مسلمین در مقابل شخصیت علمی علمای شیعه سرتعظیم فرود اورده و در صف آنان اظهار عجز نموده آند. ما را بسی افتخار است که بزرگانمان زبانزد خاص و عام بوده و مورد احترام و تقدیر بیش از حد دانشمندان مسلمین و غیر مسلمانان بوده آند.

در اینجا نکته ای بنظر رسید که باید ذکر کنیم : درست است که بزرگان ما مآیه افتخار و سربلندی ما هستند. ولی باید آنان نیز به وجود پیروان خود افتخار کنند. باید ما در عمل و تحصیل علم بکوشیم راه آنان را رفته و رهنمودهای علمی و اخلاقی آنان را در زندگی مدنظر خود قرار داده، تا اینکه ما هم مورد مباهات و افتخار آنان باشیم. می گویند پدر سید مرتضی روزی از او سئوال کرد :میل داری به چه مقامی برسی؟ سید مرتضی که کودکی بود در جواب پدر گفت :من می خواهم بدرجه و مقام شما برسم. پدر در جوابش گفت :اگر همتت همین مقدار است بجائی نمی رسی. تو باید کوشش کنی که همچنان جدت امیرالمؤمنین بشوی، در آن صورت به مقام بلندی خواهی رسید.

اری، انسان باید از نعمت ها و امکاناتی که خدای بزرگ برای او فراهم اورده بیشترین استفاده را بکند و در پی تحصیل علم و دانش باشد که پیامبر اکرم(ص) فرموده است :زگهواره تا گور دانش بجوی. و علی (ع) می فرماید :”اَتَزعَمُ انکَ جِرمٌ صَغِیر وَ فیکَ آنطَویَ العالَمُ الاَکبَرُ ”

ایا می پنداری که مخلوق کوچک و بی ارزشی هستی، در حالی که در وجود تو دنیای بزرگ نهفته است. برادران، خواهران، از زندگی زودگذر خود بهترین استفاده را بکنید، و اوقات گرانبها را بیهوده صرف نکنید و همچون پاسداران بزرگ اسلام، از اسلام عزیز پاسداری کنید تا اینکه در دنیا و اخرت سرفراز باشید.

بی جهت نیست که امیرالمؤمنین، سید مرتضی را علم الهدی لقب می دهد، و در ۲۷سالگی این عالم بزرگوار مرجع فقهی و کلامی شمرده می شود، و از آن پس علمای طوائف مختلف مسلمین از کشورهای مختلف بوسیله نامه ها به او رجوع می کنند.

مگر می توان در مقام علمی و ادبی او بحث کرد. بی شک او یکی از بزرگترین و برجسته ترین دانشمندان شیعه محسوب می شود چنانکه از تألیفات بسیار او در علوم مختلف بدست می اید :سید مرتضی در کلام، فقه، اصول، تفسیر، فلسفه، هیئت، ادبیات (نحو، صرف، لغت، معانی، شعر، محسنات لفظی )یگانه عصر خود بود. او زعیم علمی و رئیس امامیه و دانشمند فرزانه زمان خود بود. علامه- حلی درباره اش چنین می گوید :شیعیان از کتابهایش تا این زمان (که سال ۶۹۳ هجری است )استفاده کرده آند. او رکن تشیع و استاد بزرگ این طایفه است. خداوند جزای خیرش دهد. پیش از آنکه سید مرتضی به زعامت و رهبری شیعیان برسد، سئولات زیادی از او می شد که گاهی براساس اخذ رأی و گاهی برای امتحان و اختیار سید مطرح می شد، و در مقام جواب هیچوقت عاجز نشده و بی درنگ به سوالات علمی و ادبی پاسخ میداد، و این پاسخ ها را گاهی خود سید، و گاهی شاگردان وی به رشته تحریر درمی اوردند، که این پاسخ ها جزء کتب سید محسوب میشود مانند :”المسائل الموصلیه،المسائل الطرابلسیه، مسائل اهل مصر، المسائل الجرجانیه، المسائل الدیلمیه و مسائل دیگر.

خلاصه، سید مرتضی را می توان به یک کتابخانه ای که جامع علوم و معارف گوناگون می باشد، و یا به یک دانشگاهی که از دانشکده های علمی بسیار تشکیل شده، و یا به یک باغ پهناوری که پرورشگاه آنواع درختان باثمر و گلهای خوشبوی رنگارنگ است، تشبیه کرد. اری، او در حالی که دریای بیکرانی بود از فقه و اصول و تفسیر و کلام و دیگر معارف قرانی و اسلامی، در بلاغت و فصاحت و ادبیات عرب آنچنان مهارتی داشت که از سخنان روزمره اش شعر می بارید، واز نوشته هایش هنرهای ادبی و محسنات لفظی، ولی کوشش خود را همواره به فقه و کلام اختصاص می داد، و به ادبیات نیز عنایت خاصی مبذول می داشت. نوشته آند که سید مرتضی مجالس ادبی و آنجمنهای نقد شعر داشت. کتاب “الغرروالدرر”معروف به امالی سید مرتضی از بهترین کتابهای ادبی اسلام است، و دیوان شعر سید به چند جلد می رسد.

نوشته آند شیخ مفید (استاد سید مرتضی )گاهی در مجلس درس سید حاضر می شد و با اینکه سید می خواست استاد خود را به جای خود بنشاند، ولی استاد نمی پذیرفت و از سید می خواست که درسش را ادامه دهد و از سخنانش لذت می برد، و برای اینکه از مقام علمی او تجلیل کند با اینکه خود رهبر شیعیان بود، همچو شاگرد در محضر او می نشست. در کتاب شافی نوشته است :سید مرتضی کتابی را که تألیف می کرد، هنوز پایان نیافته بود که بین مردم منتشر می شد، بطوری که گاه از دست او خارج شده و دیگر نمی توانست در آن تجدید نظر کند. اینقدر سید مرتضی به علم و طلاب علوم علاقه داشت که برای شاگردانش شهریه ای تعیین کرده بود، و ماهیانه به آنها پول می پرداخت، و شاید ایشان اولین کسی باشد که برای طلاب حوزه علمیه حقوق تعیین نموده. مجلس درسش بسیار باشکوه و عظمت بود چرا که او بر علوم مختلف تسلط داشت و آنها را تدریس می نمود.

شیخ بهائی در “کشکول” نوشته است :در یکی از سالهای زمان سید، قحطی شدیدی منطقه را فرا گرفته بود. یک نفر یهودی که می خواست خود را از مرگ نجات دهد، به مجلس سید امد و از او درخواست نمود که در علم نجوم برای او درس بگوید. سید برای او درسی بنا گذاشت و روزانه به او حقوقی می داد. اخلاق و رفتار سید چنان آن یهودی را مجذوب خود کرد که بالاخره پس از چند ماه، بشرف اسلام مشرف شد.

ابن خلکان در تاریخ خود به نقل از ابن بسام دانشمند بزرگ اهل تسنن می گوید :شریف (سید مرتضی)امام ائمه عراق در اختلاف و اتحاد بود. علماء بسوی او شتافتند و دانشمندان از محضرش استفاده کردند. اخبار او منتشر و اشعارش مشهور و فضائلش بسیار است. در دین و احکام مسلمین تألیفات و تصنیفات فراوان دارد.

تألیفات سید مرتضی :

برای سید مرتضی حدود هشتاد جلد کتاب علمی و ادبی ذکر کرده آند که به برخی از آنان اشاره

می کنیم :

در فقه و اصول :

۱-“الاِ نتِصار ” :مشتمل بر بیش از ۳۱۹ مسئله فقهی است و تاکنون دو بار در ایران چاپ شده است. این کتاب از قدیمی ترین کتب فقهی شیعه است که معترض مسائل خلافی شده و  فقه شیعه را بر اساسی محکم بنا نهاده است.

۲-“الذَّریعَهِ اِلی اُصُولِ الشِّیعَهِ “یا اینکه بعضی از علمای قبل از سید همچون ابن جنید و شیخ مفید در اصول و فقه تألیفاتی دارند، ولی بسیار مختصر است، و اولین کسی که اصول فقه را بطور تفصیل نوشته، از علمای شیعه سید مرتضی است، که گذشته از اینکه در این کتاب راجع به ابواب مختلف اصول (خطاب، امر و نهی، عموم و خصوص، مطلق و مقید، مجمل و مبین، نسخ، اخبار، افعال، اجماع، قیاس،  حظر و اباحه )بحث می کند اراء دانشمندان عامه را نقل کرده و با دلیل و برهان نقد می کند. شیخ طوسی که استاد بزرگ فقه و اصول است، در کتاب عده الاصول خود که یکی از مهمترین منابع اصول شیعه است، نظرات و استدلالات سید را ذکر کرده و در بعضی از موارد مطالب سید را عینا اقتباس کرده و خود به این معنی اعتراف می کند.

۳-شَرحُ مَسائِلِ الخِلافِ فی اُصُولِ الفِقه.

۴-المِصباحُ فِی الفِقهِ.

۵-المُختَصَرُ فِی الاُصُولِ.

۶-النّاصِرِیّات :مشتمل بر ۲۰۷ مسئله فقهی است.

۷-مَسائِلُ اُصُولِ الفِقهِ.

۸-مِسائِلُ الاِنفِرادات فیِ الفِقهِ.

۹-المَسائِلُ الرَّسِیَّهُ الاُولی.

۱۰-جُمَلُ العِلمِ وَ العَمَلِ.

در تفسیر و علوم قرآن :

۱-کِتابُ الصّرفَه : در اعجاز قرآن.

۲-المُحکَمُ وَ المُتَشابه : در این کتاب از ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، عامی که از آن اراده خاص شده، تحریف در قراءات، فرق بین رخصت و عزیمت و مطالب دیگر بحث شده است.

۳-تفسیر سوره حمد و بعضی از سوره بقره.

۴-تفسیر آیه “قُل تَعاولَوا اَتلُ ما حَرَّمَ الله ”

۵-المُوَضَّحُ عَن جِهَهِ اِعجازِ القُرآنِ.

۶-رساله ای در تحقیق معانی “وَ لَقَد کَرّمنا بَنی آدَمَ ”

در علم کلام :

۱- آنقا ذُالبَشَرِ مِنَ الجَبرِ وَ القَدَرِمسئله قضا و قدر را بررسی کرده، و در بحث خود با آیات قرآن کریم استدلال نموده است.

۲- تَنزیهُ الاَنبِیاءِ وَ الاَئِمَّهِ : مهمترین بحث این کتاب درباره عصمت آنبیاء و ائمه، و اینکه آنان مرتکب هیچ گناه کبیره و صغیره ای نمی شوند می باشد. این کتاب در ۱۸۹ صفحه است.

۳- اَحکامُ اَهلِ الآخِرَهِ : رساله مختصری است در اراء متکلمین در مسئله اخرت.

۴- المَسائِلُ المُتَبایِناتُ.

۵- تَقریبُ الاُصولِ فِی الرَّدِ عَلی یَحیَی بنَ عَدِی.

در اعتقادات و جهان بینی اسلامی :

۱- الشّافی فِی الاِمامَهِ : ۳۰۰ صفحه در دو جلد. بحثی مفصل درباره امامت و سیاست رهبری اسلامی در این کتاب فرق بین زیدیه و امامیه در امامت، و فرق بین معتزله و امامیه، و تکذیب اتهامات بر شیعه در باب اعتقاد به زیادتی علم امام بر پیغمبر، و رأی امامیه در بداء، و فرق بین اجماع نزد امامیه و دیگران، و عدم وجوب علم امام به بواطنی که آگاهی بر آن واجب نیست، و مطالب دیگر.

۲- الاُصُولُ الاِعتِقادِیَّهُ: درباره صفات خدا، نبوت، امامت، بعث، وعد و وعید، شفاعت، عذاب قبر، فناء عالم، میزان، صراط، بهشت و جهنم.

۳-المُقَنَّعُ فِی الغَیبَهِ : بحثی مفصل در غیبت امام زمان عجل الله فرجه الشریف

۴-المُلَخَّصُ فی اُصُولِ الدِّینِ : رساله ای مختصر در اصول دین اسلام.

در ادبیات :

۱- غَرَر الفَوائِدِ وَ دُرَرُ القَلائِدِ یا اَمالِی المُرتَضی : در دو جلد و بیش از ۱۲۰۰ صفحه در بیرو به چاپ رسیده است. مشتمل بر مطالب ادبی و علمی بسیار جالب و ارزنده که سید مرتضی در مجالس ادبی خویش بر شاگردانش املاء کرده است.

۲- دِیوانُ المُرتَضی : شیخ محمد سماوی اشعار سید مرتضی را در ۶جلد جمع اوری کرده و آن را “اَدَبُ المُرتَضی ” نامیده است. شیخ حسن جواهری نیز اشعار سید را در سه مجلد جمع اوری کرده و به چاپ رسانیده است. افراد دیگری نیز اشعار آن بزرگوار را تحت نام دِیوانُ السَّیِّدِ المُرتَضی جمع اوری کرده آند.

۳-شَرحُ قَصیدَهِ السَّیِّدِ الحِمَیری : قصیده بائیه حمیری در مدح و منقبت حضرت امیرالمؤمنین(ع) است که سید مرتضی آن را شرح نموده است.

۴-الشِّهابُ فِی الشَّیبِ وَ الشَّبابِ.

۵-طَیفُ الخِیالِ.

وفات سید المرتضی :

پس از ۸۱ سال که از عمر گرانبهایش در خدمت بی شائبه به اسلام و مسلمین گذشت بالاخره در ۲۵ ماه ربیع الاول از سال ۴۳۶ هجری قمری زندگی جاویدان خود را در جوار حضرت حق تعالی اغاز نمود. خداوند بر درجات عالیه اش بیفزاید و ما را در پیروی از راهش و استفاده از آثار علمی بی شمارش هدایت فرماید.

زیر نظر :حجه الاسلام و المسلمین قریری عضو حوزه اسفتاءامام

س-آیا شخص مکلف میتواند خودش حساب خمس و زکاتش را بکند و طبق مصارفی که در رساله ذکر شده است به مصرف برساند؟

ج-در زکات مانع ندارد ولی در خمس باید اجازه بگیرد.

س-آیا بازی کردن با بعض وسائلی که هم اکنون درمغازه ها به فروش میرسد و در بازی با آنها برد و باخت هم هست جایز هم هست جایز است یا نه؟

ج-اگر قرار برد و باخت چیزی هست حرام است و همچنین اگر از آلات قمار باشد.

س-آیا سال خمس باید سال شمسی باشد یا سال قمری؟

ج-سال را شمسی قرار دهید.

س-مقصود از کراهت در اقتداء شخص غیر مسافر به مسافر یا بالعکس چیست؟

ج-مراد اقلیت ثواب از جماعتهای دیگر است.

س-اگر شخصی در پایان سال، حساب خمس خود را بنماید ولی هنوز آن را پرداخت نکرده است میتواند در بقیه آن تصرف کند؟

ج-تا خمس را ادا نکرده نمیتواند در بقیه تصرف کند.

س-آیا زن میتواند علوم اسلامی را تحصیل نماید و به مقام اجتهاد برسد؟

ج-تحصیل علم برای عموم آزاد است.

س-در بیشتر مدارس راهنمائی نماز جماعت برقرار میشود با توجه به این که اکثر دانش آموزان در سنین ۱۱تا۱۴ سال هستند آیا نماز خواندن همراه آنها صحیح است و شرایط آن چیست؟

ج-اگر امام جماعت بالغ و عادل باشد با مراعات اتصال صفوف میتوانید جماعت بخوانید.

س-آیا پوستهائی که از خارج وارد میشود و در ساختن کفش و امثال آن به کار میرود پاک است یا نجس؟

ج-پوستی که از بلاد اسلامی وارد میشود محکوم به طهارت است مگر آنکه ثابت شود که ذبح بطریق غیر شرعی بوده و پوستی که از بلاد غیر اسلامی وارد میشود محکوم به نجاست است مگر احراز شود که ذبح بطریق شرعی بوده یا احتمال داده شود که وارد کننده مسلمان احراز تذکیه حیوان را نموده است و پوست را در دسترس مسلمین قرار داده است.

س-اگر صاحب اتومبیلی مقداری سهمیه بنزین ماهانه اش را اضافه بیاورد آیا جایز است به دیگری بدهد؟

ج-باید طبق مقررات عمل کند.

انواع دفاع

حجه الاسلام و المسلمین طاهری خرم آبادی نماینده امام در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

دفاع انواع مختلفی دارد. گاهی دفاع از حیات و زندگی است : یعنی انسانی از شخص خود دفاع می کند و یا ملتی و قومی در آنجا که حیاتش از ناحیه دیگری در معرض خطر قرار گرفت، به دفاع بر می خیزد.

و گاهی دفاع از مال است :و آن هنگامی است که مال انسانی و یا ثروت جامعه ای در معرض تهاجم قرار گیرد.

و گاهی دفاع از استقلال و آزادی است : آنجا که استعمار گران میخواهند ملتی را تحت قیمومیت و سلطه خود در آورند، و استقلال و آزادی را از آنان بگیرند.

یکی دیگر از آنواع دفاع، دفاع از ناموس است. و همه این آنواع از دید هر انسانی مشروع بلکه ضروری است. اسلام هم دفاع را چه از خود و چه از ناموس و چه از مال و ثروت و چه از استقلال و آزادی لازم شمرده است و احادیث زیادی در مورد دفاع از مال و ناموس از ائمه معصومین رسیده است که از جمله، چند حدیث ذیل است :

۱-عن عبی عبد الله (ع) قال : قال رسول الله صلی الله علیه و اله : “مَن قُتِلَ دُونَ عِیالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ “. از امام صادق نقل شده که رسول خدا فرمود : کسی که در مقام دفاع از اهلش (خانواده اش) کشته شود، شهید است. (۱۴)

۲-عن ابی عبد الله (ع) قال : قال امیر المؤمنین (ع): ” اِذا دَخَلَ عَلَیکَ اللِّصُ المُحارِبُ فَاقتُلهُ،فَما اَصابَکَ فَدُمُهُ فی عُنُقی “. از امام صادق (ع) است که امیر المؤمنین (ع) فرمود : هر گاه دزدی که محارب است، بر تو داخل شد، بکش او را، پس اگر چیزی از ناحیه او به تو برسد، یعنی ضرری متوجه تو شود خون او در گردن من است.

۳-محمد بن علی بن الحسین، قال مِن اِلفاظِ رَسولِ اللهِ (ص) : مَن قُتِلَ دُونَ مالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ.

صدوق می گوید: از کلمات و الفاظ رسول خدا این بوده است که هر کس در دفاع از مال خود کشته شود شهید است.

۴-عن رسول الله (ص) قال: یُبغِضُ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالی رَجُلاً یُدخَلُ عَلَیهِ فِی بَیتِهِ فَلا یُقاتِلُ.

رسول خدا فرمود: خداوند دشمن میدارد مردی را که در خانه او وارد میشوند و تجاوز به حریم خانه او می نمایند، و او نمی جنگد و از خود دفاع نمیکند.

پس از اینکه آنواع دفاع ها معلوم شد، لازم است این نکته نیز گفته شود که بعضی از آنواع دفاعها از نوع  دیگر ارزنده تر و مقدس تر شمرده میشود. مثلا : دفاع از حقوق اجتماعی برتر و مقدس تر از دفاع از حقوق شخصی است، زیرا در این فرض، شخص از حق به ملاک اینکه حق است دفاع نموده است ، نه به آن ملاک که حق شخصی اوست.

و بر  این اساس دفاع از حقوق انسانیت مانند دفاع از استقلال و آزادی یک ملت و یا دفاع از دین و مکتب که ضامن حیات معنوی و مادی یک جامعه است، برتر از هر نوع دفاع دیگری است.

پس اگر اسلام در جامعه ای مورد تهاجم واقع گردید و به خطر افتاد، بر افراد آن جامعه است که با تمام قوا از آن دفاع کنند، و این از مقدس ترین آنواع دفاع ها محسوب میشود، چه اینکه از چیزی دفاع نموده آند که ارزش معنوی آن بیش از هر چیز است. و اگر روزی اسلام در کل جهان به خطر افتاد، و دشمن در مقام محو اسلام از صفحه گیتی باشد، بر همه مسلمین است که از آن دفاع کنند. و این اختصاص به گروه و دسته خاصی ندارد. و این موضوع آن اندازه اهمیت دارد که با وجود حکومتهای طاغوتی، اگر اسلام در معرض خطر از ناحیه دشمن خارجی قرار گرفت باز دفاع واجب می شود، اگر چه طاغوت هم در سایه این دفاع محفوظ بماند، زیرا در غیر این صورت، اساس اسلام و مسلمین محو و نابود میشود.

روایاتی که در مورد مرزبانی و حفظ حدود و ثغور وارد شده است، به این مطلب اشاره گردیده است که مرزبان حدود مسلمین که با دشمن مهاجم می جنگد، وظیفه اش دفاع است، چون دفاع از اسلام است نه سلطان.

در روایتی از امام علی بن موسی الرضا (ع) سوال میشود : فَاِن جاءَ العَدوُ اِلیَ المَوضِعِ الَّذی هُوَ فیهِ مُرابِطٌ، کَیفَ یَصنَعُ؟  قالَ : “یُقاتِلُ عَن بَیضَهِ الِاسلامِ لا عَن هؤلاء ”

اگر دشمن به محلی که مرزبان در آن قرار گرفته، وارد گردید، چگونه باید عمل نماید؟  اینان (که اشاره به خلفاء ستمگر و طاغوت است، یعنی در حقیقت دفاع این شخص از اساس اسلام است نه از حکومت ظالمین.

و اصولا در صورتی که دفاع از نفس و مال واجب باشد، دفاع از اسلام بطریق اولی واجب خواهد بود.

جهاد ابتدائی یا نوع دیگر از دفاع

نوع دیگر از جهاد، جهاد ابتدائی است، یعنی موردی که مسلمانها به نبرد با دشمن می پردازند و جنگ را آغاز می کنند. البته مشهور بین علماء و فقهای شیعه در این قسم از جهاد، آن است که باید به فرمان امام معصوم انجام گیرد، و جهاد ابتدائی را از مختصات امام دانسته آند، گر چه صاحب جواهر می‌گوید: اگر اجماع علماء بر خلاف نباشد، می توانیم بگوئیم که فقیه هم طبق ولایت و نیابتی که دارد می تواند فرمان جهاد بدهد. در هر حال بحث فقهی این مسئله مربوط به این مقاله نیست و از این بحث می گذریم.

اکنون با چند سوال روبرو می شویم و آن اینکه : آیا جهاد برای بدست آوردن سرزمین دیگران و توسعه مرزها است؟

آیا هدف از جهاد تصاحب ثروت و استخدام نیروها ومنافع اقتصادی است؟

آیا جنگ و قتال در اسلام بدان جهت مشروعیت پیدا می کند که کشور اسلامی، کشورهای دیگر را زیر سلطه و استعمار خود در آورد، و از همه نیروهای آن به نفع خود بهره برداری نماید؟

آیا در اسلام جنگ بخاطر جاه طلبی و حکومت بر دیگران صحیح و مشروع است؟

آیا اسلام برای مسلمین برتری نژاد مدعی است، و می گوید این نژاد باید برتر و حاکم بر دیگر نژادها باشد؟

و خلاصه آنکه آیا هدف مادی و منافع شخصی در اسلام هدف از جهاد را تشکیل می دهد؟

جواب همه این پرسشها منفی است. اسلام نه تنها بخاطر اینگونه امور نمی جنگد، بلکه آن را یک نوع تجاوز و تعدی می داند، و متجاوز از نظر اسلام محکوم است، تا آنجا که اگر گروهی از مسلمین به گروه و طائفه دیگر تجاوز کند، بر مسلمانهای دیگر است که اگر نتوانستند بین آنان صلح و سازش برقرار سازند، با متجاوز و متعدی قتال نمایند تا از تعدی و تجاوز دست بردارد.

” bÎ)ur Èb$tGxÿͬ!$sÛ z`ÏB tûüÏZÏB÷sßJø۹$# (#qè=tGtGø%$# (#qßsÎ=ô¹r‘sù $yJåks]÷t/ ( .bÎ*sù ôMtót/ $yJßg1y‰÷nÎ) ’n?tã ۳“t÷zW{$# (#qè=ÏG»s)sù ÓÉL©۹$# ÓÈöö۷s? 4Ó®Lym uäþ’Å“s? #’n<Î) ̍øBr& «!$# ۴ bÎ*sù ôNuä!$sù (#qßsÎ=ô¹r‘sù $yJåks]÷t/ ÉAô‰yèø۹$$Î/ (#þqäÜÅ¡ø%r&ur ( ¨bÎ) ©!$# =Ïtä† šúüÏÜÅ¡ø)ßJø۹$#    ”

سوره حجرات آیه ۹

اگر دو گروه از مؤمنین با هم جنگیدند ابتداء صلح و سازش بین آنان برقرار سازند، و اگر یکی بر دیگری تجاوز نمود و زیر بار صلح نرفت، پس بجنگید با آن که متجاوز است تا برگردد به فرمان خدا، پس اگر برگشت، بین آنها اصلاح کنید با عدل و عدالت را پیشه خود سازید که خداوند عدالت پیشگان را دوست می دارد. و بطور کلی اسلام، مسلمین را از هر نوع تعدی و تجاوز بر حذر داشته، و حتی در حال قتال و  جنگ هم از تعدی به دشمن جلوگیری نموده است.

” Ÿwur (#ÿr߉tG÷ès? 4 žcÎ) ©!$# Ÿw =ÅsムšúïωtG÷èßJø۹$#    ”  سوره بقره آیه ۱۹۰-سوره مائده آیه ۸۷

تجاوز تعدی نکنید، همانا خداوند متجاوزین را دوست نمی دارد.

” Ÿwur öNä۳¨ZtB̍øgs† ãb$t«oYx© BQöqs% br& öNà۲r‘‰|¹ Ç`tã ωÉfó¡yJø۹$# ÏQ#tptø:$# br& (#r߉tG÷ès? ¢ ”

سوره مائده آیه ۳

وادار نسازد شما را دشمن و یغض قومی، از جهت اینکه مانع شدند شما را از مسجد الحرام و انجام حج، اینکه مانع شدند شما از مسجد الحرام و انجام حج، اینکه به آنان تعدی و تجاوز نمائید.

در اینجا تعدی به مشرکین و دشمنان اسلام را هم شدیدا ممنوع می سازد و از آن جلوگیری می کند. و آنجا که فرمان به دفاع می دهد می فرماید : با آنها که با شما می جنگند بجنگید و از هر گونه تعدی و تجاوز حتی به متجاوز خودداری کنید.

” (#qè=ÏG»s%ur ’Îû È@‹Î۶y™ «!$# tûïÏ%©!$# óOä۳tRqè=ÏG»s)ムŸwur (#ÿr߉tG÷ès? 4    ”

سوره بقره آیه ۱۹۰

در راه خدا، با آنان که به جنگ و دشمنی شما بر می خیزند جهاد کنید، لکن ستمکار نباشید.

و همچنین آیات فراوان و بی شمار  که در نکوهش ظالمین نازل شده است، دلیل روشنی است بر اینکه اسلام با ظلم وتجاوز و دست آندازی به جان و مال مردم، بی آنکه نفعی در آن برای خود آنان باشد، شدیدا مخالف است، بنا براین واضح است که جنگ در اسلام آنچنان که در بین اقوام و ملتهای گذشته و حال دنیا مطرح بوده است، برای تجاوز به اب و خاک دیگران یا استعمار و استثمار و یا سلب حریت و آزادی و نظائر این امور و اهداف مادی و قومی مطرح نیست، بلکه اسلام با کسانی که بخاطر این امور می جنگد دشمن است، و در شرائط مناسب جلو تجاوز آنان را می گیرد، و از حقوق مستضعفین و مظلومین دفاع می کند.

پس جهاد در اسلام به چه منظور است؟  و چه هدفی در این نوع از جهاد وجود دارد؟

در پاسخ این سوال باید گفت که : در آیات زیادی هدف از جهاد و قتال را با کلمه “فی سبیل الله ” مشخص ساخته است، و تنها جهاد در راه خدا را مشروع نموده است. اکنون باید دید که راه خدا یعنی چه؟ و در چه مورد یا مواردی است؟

برای توضیح این مطلب به چند نکته زیر باید توجه داشت :

۱-همانگونه که در بیان انواع دفاع گفتیم دفاع گاهی از شخص و حقوق شخصی است، و گاهی از حقوق دیگران. و گفته شد که دفاع از حقوق دیگران مقدس تر از دفاع از حقوق شخصی است، زیرا که حق ملاک عمل قرار گرفته است نه شخص. ولی نوع سومی هم از دفاع وجود دارد که از این دو برتر و عالی تر است، و آن دفاع از حقوق انسانیت است که به شخص و یا اشخاص معینی و یا به منطقه و کشوری اختصاص ندارد. مثلا دفاع از آزادی و حریت یک قومی که در چنگال ستم و استعمار قوم دیگر قرار گرفته اند، اگر چه در دورترین نقاط عالم باشند، یک نوع دفاع از حقوق انسانیت محسوب می-شود، یعنی هر انسانی حق حیات و آزادی در حدود قانون را دارد، و آن کسی که به دفاع از آزادی انسانها بر می خیزد و با اصطلاح آزادیخواه می شود، دفاع از یک جمعیت و ملت خاص نمی کند و از حد و مرز شخصی و ملی و قومی گذشته، و از حق انسانیت دفاع کرده است. و لذا می بینیم آزادی‌خواهی و حتی شرکت در نبرد برای آزادی یک ملت و یا گروه در دنیا محترم و مقدس است.

همچنین عدالتخواهی و مبارزه با زشتی و پلیدی، و طرفداری از فضیلت و خوبی ها و کرامت های انسانی، یک نوع دفاع از حقوق و انسانیت محسوب می شود. و کسانی که در دنیا به طرفداری از عدالت و فضائل انسانی برخاسته آند، و با رذائل اخلاقی و ظلم و ستم در هر جا که باشد و از هر قوم و ملتی که سر بزند، مبارزه نموده آند بعنوان حامیان و مدافعان حقوق بشر شناخته شده آند، و می توان گفت این بهترین و والاترین نوع دفاع از حقوق بشر محسوب می شود. چه اینکه دفاع از شخص یا حقوق مادی انسان نیست، بلکه دفاع از حقوق معنوی انسانها است.

بطور کلی در مکتبهای الهی به حقوق و جهات مادی انسان ارزش و امتیاز داده می شود، یعنی انسان در بعد معنوی و ابدیت و زندگی الهی و رسیدن به لقاء خداوند و قرب معنوی به او و کمال مطلق آفریده شده است، و زندگی مادی دنیا، زندگی مرحله ای و مقدمه ای برای کسب کمالات و فضائل و ابزار این حرکت و سیر الی الله است. و قهرا در این نوع از جهان بینی، حقوق معنوی و آنچه مربوط به این بعد از انسانیت است، اهمیت بیشتری دارد، و تمام حرکتها و کوششهای فردی و اجتماعی انسان باید در این مسیر و برای تامین نیازهای این بعد از حیات بشری باشد.

“$yg•ƒr‘¯»tƒ ß`»|¡RM}$# y7¨RÎ) îyϊ%x. 4’n<Î) y7În/u‘ %[nô‰x. ÏmŠÉ)»n=ßJsù  ”

سوره آنشقاق آیه ۶

ای انسان تو در راه رسیدن به خدایت و لقای پروردگارت رنجها و کوششهای فروان تحمل خواهی کرد

” ö@è% !$yJ¯RÎ) Nä۳ÝàÏãr& >oy‰ÏmºuqÎ/ ( br& (#qãBqà)s? ¬! ۴Óo_÷WtB 3“yŠºtèùur ”

سوره سبا آیه ۴۶

ای پیامبر بگو:من شما را تنها یک نصیحت می کنم و آن اینکه برای خدا قیام کنید، دو نفری یا به تنهائی

“ö`yJsù tb%x. (#qã_ötƒ uä!$s)Ï۹ ¾ÏmÎn/u‘ ö@yJ÷èu‹ù=sù WxuKtã $[sÎ=»|¹ Ÿwur õ۸Ύô³ç„ ÍoyŠ$t7ÏèÎ/ ÿ¾ÏmÎn/u‘ #J‰tnr&   ”     سوره کهف آیه ۱۱۰

هر کس دیدار خدایش را امیدوار است، باید نیکوکار بشود، و هرگز در پرستش خدا احدی را با او شریک نگرداند.

در بسیاری از موارد می بینیم، بخاطر اهمیت بعد معنوی انسان و جاودانگی او، و رسیدن به هدف از خلقت و آفرینش یعنی قرب به خداوند حقوق و ارزشهای مادی انسان فدای حقوق معنوی شده است، و از پاره ای از لذائذ و خواسته ها برای تامین بعد دیگرش باید صرف نظر و چشم پوشی نماید.

و بر این اساس دفاع از حقوق معنوی انسان و ارزشهای الهی او، بمراتب عالی تر از دفاع حقوق مادی و حتی آن گروه از ارزشهای معنوی است که نتیجه اش رفاه و بهتر زیستن در این جهان مادی است،  یعنی دفاع از آن دسته حقوق معنوی و ارزشهای انسانی که انسان را به لقاء خداوند نائل می سازد، و زندگی ابدی او را تأمین می کند ارزشمند تر از دفاع از حقوقی است که تأمین کننده زندگی مادی او است، اگر چه در بعد معنوی و اخلاقی باشد مانند دفاع از عدالت و آزادی ولو اینکه با نظر دیگری ممکن است این موارد هم بعد الهی پیدا کند، و آن در صورتی است که عدالت و آزادی مقدمه ای برای رشد جهات معنوی و بعد الهی انسانی باشد. و جامعه ای که در آن عدالت و آزادی در حدود قانون الهی وجود دارد. بهترین محیط برای نیل به رضوان الهی و تغذیه جان آدمی در جهات عبادی و اخلاقی می گردد.

۳-در جهان بینی الهی، اساساً حقوق مادی و معنوی انسان ها، تنها در سایه حکومت الله و اطاعت انسان ها از فرمان خداوند تأمین می گردد یعنی حقوق واقعی انسان ها جز با اجراء دستورات و قوانین آسمانی الهی، با هیچ قانون و نظامی دیگر زنده و احیاء نمی گردد، زیرا تنها قانونی که می تواند با مصالح و حقوق واقعی انسان در ابعاد مادی و معنوی منطبق باشد، قانون الهی است، چون جز او کسی بر همه جهات و نیازهای واقعی انسان در بعد فردی و اجتماعی مادی و معنوی احاطه ندارد.

پس هر نظام و قانونی که حاکم بر جامعه باشد غیر از نظام الهی، نوعی ظلم و ستم بر آن جامعه و پایمال شدن حقوق فردی و اجتماعی آن ها محسوب می شود.

اکنون با در نظر گرفتن نکات فوق، به این نتیجه می رسیم که: هدف از جهاد ابتدایی در اسلام، دفاع از حقوق واقعی انسانیت است، و احیاء حقوق فردی و اجتماعی مادی و معنوی جامعه بشری است.

و به تعبیر روشن تر: اسلام مبارزه می کند تا جامعه بشری را به اطاعت الله در آورد و حکومت خداوند را که حکومت قانون الهی است در جامعه مستقر نماید، و در پرتو آن حقوق انسانی و واقعی انسان ها را احیاء سازد، و از همه مهم تر آنچه سد راه تکامل و حرکت و سیر انسان قرار گرفته است برطرف نماید، و انسان فرو رفته در لجن زار ماده و شرک و الحاد و مفاسد اخلاقی را رها نموده و به اوج ابدیت و معنویت به پرواز در آورد، و او را به راه واقعی خویش که به سر منزل مقصود، یعنی قرب و لقاء الهی منتهی می شود متوجه سازد، و صراط مستقیم و سبیل الهی را برای او هموار کند.

ادامه دارد.

دکتر افتخار زاده جهرمی(عضو حقوقدانان شورای نگهبانان)

بسم الله الرحمن الرحیم

ماهنامه پاسدار اسلام قصد دارد که مقالاتی در زمینه مسائل حقوقی، بویژه مقاله ای بصورت مقایسه‌ای در این ماهنامه درج نماید. از من خواستند که این کار را شروع کنم، و من ترجیح دادم که در این اولین مقاله،  مقدمه ای برای شروع بحثهای مربوط به حقوق تطبیقی بنویسم، و در مقالات بعدی یک نهاد، یا یک قاعده حقوقی و یا یک مسأله حقوقی در نظامهای مختلف حقوقی مورد بررسی و مطالعه گیرد.

مقدمه

حقوقدانان در تعریف حقوق گفته آند : حقوق مجموعه قوانین، نظامات و رسومی است که حاکم بر اعمال و روابط مردم یک جامعه است و دارای ضمانت اجراء میباشد وقتی گفته میشود حقوق ایران، حقوق سوئد یا حقوق تجارت ایران و حقوق تجارت سوئد، درمثالهای نخست نظام حقوقی کشور ایران یا سوئد مورد نظر است و در مثالهای دوم رشته ای از حقوق این دو کشور مورد توجه میباشد.  اما وقتی اصلاح حقوق تطبیقی استعمال میگردد، هیچ یک از این دو، مورد نظر نیستند. به بیان روشن تر : حقوق موضوعه ای بنام حقوق تطبیقی وجود ندارد.

در دانشگاه ها معمولا در این رشته از حقوق و تحت عنوان حقوق تطبیقی، دو نوع مطالعه مورد توجه است :

اولا : مطالعه نظامهای مختلف حقوقی

ثانیا : مطالعه تطبیقی دو یا چند نظام حقوقی، یا مطالعه تطبیقی یک نهاد و یا یک قاعده حقوقی در نظامهای مختلف.

در فرانسه در سالهای اخیر عنوان این درس را به “نظامهای بزرگ حقوقی معاصر “تغییر داده آند.

بعنوان مقدمه مطالعات تطبیقی، مسائل زیادی می تواند مورد بحث و بررسی قرار گیرد، از جمله :

۱-فوائدی که مطالعه تطبیقی حقوق در بردارد.

۲-مشکلاتی که بهنگام مطالعه حقوق یک کشور خارجی پیش می اید، و چگونگی رفع آنها

۳-تاریخ مطالعات تطبیقی.

۴-روشهای مطالعات تطبیقی.

۵-چگونگی تقسیم بندی نظامهای بزرگ حقوقی و. ..

در قسمت اول، بحث درباره فوائد مطالات تطبیقی برای تجار، رجال سیاسی و دیپلماتها، شرکت کنندگان در کنفرانس ها و سمینارهای حقوقی در سطح جهان، داوران و وکلای عمومی و بین المللی و تنظیم کنندگان و مفسرین قراردادها و موافقت نامه های بین المللی می باشد.

همچنین در این قسمت از تأثیر مطالعات مطالعات تطبیقی در تحولات و رشد حقوق داخلی بحث می‌گردد، و همچنین از آثار مطالعات تطبیقی در نزدیکی و وحدت حقوقی صحبت میشود.

در قسمت دوم، از نیازی که در مطالعات تطبیقی به اشنائی با زبان خارجی، ترمینولوژی تاریخ حقوق و رویه های قضائی است، و مشکلاتی که در اشنائی با این مسائل است صحبت میشود.

در خصوص سه مورد دیگر بنظر می رسد که لازم است کمی بیشتر توضیح داده شود

الف : تاریخ مطالعات تطبیقی :

بعقیده برخی از حقوق دانان اروپائی، مطالعات تطبیقی در اروپا امر جدیدی نمی باشد. در قرون قدیم، قانونگذاران قبل از تنظیم و تصویب قوانین، از مقررات حقوقی ممالک همسآیه خود کسب اطلاع می کرده آند، و مطالعه قوانین “سلن “بوسیله رومیان در هنگام تنظیم الواح دوازده گانه را بعنوان مثال ذکر می کنند. ولی در حال حال حاضر هیچگونه اثری از مطالعات تطبیقی در قرون قدیم اروپا-با فرض این امر –در دسترس نمی باشد.

اولین مطالعات تطبیقی در مسائل حقوقی در کشورهای اسلامی، بوسیله فقهای امامیه صورت گرفته است. شیخ طوسی (ره) متوفی سال ۴۶۰ هجری قمری در کتاب “الخلاف ” حقوق شیعه امامیه را با حقوق عامه، بویژه حقوق چهار مذهب حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی مورد مقایسه قرار داده است.  قبل از شیخ “سید مرتضی “(ره) نیز در کتاب “انتصار “چنین مطالعه ای را به اختصار انجام داده است.

همچنین علامه حلی متوفی سال ۷۲۷ هجری قمری در کتاب “مختلف الشیعه “عقاید و نظرات گوناگون فقهای امامیه را بررسی می کند. عده ای از فقهای عامه نیز فقه اسلامی را در مذهب اربعه مورد مقایسه و تطبیق قرار داده آند.

در غرب، احتمالا برای اولین بار در آیالات متحده امریکا، در اواخر قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹ میلادی، مطالعه جدی حقوق ممالک خارجی (بویژه حقوق کشورهای اروپائی )مورد توجه قرار گرفته است.

در فرانسه، تصویب قوانین ناپلئونی موجب میشود که مطالعات حقوق داخلی گسترش یابد، و به حقوق خارجی کمتر توجه شود. اما این امر زود گذر است و از اوایل قرن ۱۹ میلادی تدریس درسهائی مانند:

“تاریخ حقوق طبیعی “،”حقوق جزای تطبیقی “،”حقوق دریائی و حقوق تجارت تطبیقی “،و “حقوق مدنی تطبیقی ” در دانشکده حقوق پاریس معمول میشود. اولین کنگره بین المللی حقوق تطبیقی در سال ۱۹۰۰ میلادی در پاریس تشکیل میشود، و در سال ۱۹۳۲ میلادی آنستیتوی حقوق تطبیقی در این شهر تأسیس میگردد.

ب : روشهای مختلف مطالعات تطبیقی :

در مطالعات تطبیقی روشهای گوناگون به کار گرفته میشود، اعمال این روشها غالبا به چگونگی مسأله مورد مطالعه، و مدارک و منابعی که مبنای کار می باشد، و هدفی که از مطالعه است، بستگی دارد.

در صورتی که هدف این باشد که مثلا تحول یک نهاد حقوقی را در طول زمان معینی و یا در طول زمان معینی و یا در طول تاریخ بررسی کنیم، مطالعه را مطالعه عمودی گفته آند. و در صورتی که هدف این باشد که مثلا یک نهاد حقوقی را در سیستمهای مختلف حقوقی در برهه ای از زمان مورد مقایسه قرار دهند مطالعه را مطالعه افقی گفته آند. همچنین به اعتبار سطح مقایسه، مطالعه تطبیقی به چهار صورت ممکن است انجام شود :

۱-گاهی دو نظام حقوقی مورد بررسی و مطالعه قرار میگیرد، مثلا : نظام حقوقی “رومی –ژرمنی ” با “کامن لا ” مورد تطبیق و مطالعه واقع میشود. در چنین مواردی لازم است نظامهای حقوقی را در مجموعه خود بشناسیم بعبارت دیگر : باید به مبانی نظامها، اصول اساسی، منابع، روح، نحوه اجرای حقوق و همچنین ارزشهای موجود در نظاهای مورد مقایسه آگاه باشیم. حقوقدانان می گویند در این قبیل مطالعات تطبیقی، روش مورد استفاده روشی بنیادی می باشد.

۲-ممکن است یک نهاد حقوقی در نظامهای مختلف مورد مقایسه قرار گیرد مانند مقایسه ازداواج –طلاق یا فرزند خواندگی در نظامهای مختلف حقوقی، در اینگونه مطالعات باید مکانیسم نهاد مورد مقایسه و مقام و ارزش آن در سیستمهای مختلف حقوق مشخص شود. چنین روشی را حقوقدانان روش فنی می گویند.

۳-گاهی مقایسه، در سطح یک قاعده حقوقی است مثل مطالعه تطبیقی “تلف مبیع قبل از قبض ” یا “قاعده فراش”،دراین نوع مطالعات تطبیقی، داشتن اطلاعاتی از قواعد مورد مطالعه در نظامهای مختلف حقوقی کافی است. حقوقدانان این روش مطالعه را روش توصیفی یا اخبار نامگذاری کرده آند.

۴-ممکن است مطالعه و تطبیق در مورد یک مسأله یا قضیه عملی نظیر خسارت ناشی از تصادف رانندگی در کشورهای مختلف انجام شود. در اینگونه مطالعات بررسی و تطبیق نظام، نهاد یا یک قاعده حقوقی مورد نظر نمیباشد، بلکه راه حلهای گوناگونی که در کشورهای مختلف در این مورد پذیرفته شده آند و علت قبول این راه حلها مورد توجه قرار می گیرند. این روش را روش عملی نامیده‌اند.                                         ادامه دارد.

آیه الله فاضل لنکرانی

قرآن و معارف اعتقادی

اگر صفحات تاریخ را ورق بزنیم، و با زندگی رسول الله (ص) مختصر آشنائی داشته باشیم، فهم این بعد از “اعجاز قرآن ” برای همه انسانها در همه نسلها روشن و بدیهی است.

اولا : ما بر اساس فهم تاریخمان، معتقدیم پیامبر بزرگ اسلام فردی درس نخوانده و “امی “بوده، دلیل روشن این هم آن است که خود ایشان بارها امی بودن خود را مطرح کرده، ولی مخالفین هیچگاه در مقابل این ادعا لب به سخن نگشوده و اعتراض نکرده آند. اگر او درس خوانده بود، بطور قطع مخالفین و مروجین باطل و پرچمداران کفر و نفاق، معلومات رسول الله (ص) را علم کرده و قرآن را دست ساز و تراوشات فکری و روحی حضرتش می دانستند. به شهادت تاریخ، مخالفین هرگز از درس خواندن وی سخن بمیان نیاورده و لب به اعتراض نگشوده آند.

بنا براین اگر بگوئیم انسان درس نخوانده و کلاس ندیده، با عرضه داشتن کتابی که مالامال از معارف عقلی و دقائق علمی و فلسفی است، معجزه بودن و آسمانی بودن خود را به اثبات رسانیده، و با این پیام غیبی در طول تاریخ افکار فلاسفه و آندیشمندان بزرگ شرق و غرب را مبهوت و متحیر ساخته، از حقیقت دور نشده، اسمانی و الهی بودنش را به اثبات رسانده ایم.

ثانیا : با چشم پوشی از این حقیقت مسلم تاریخی، اگر بفرض بگوئیم رسول الله فردی تحصیل کرده  و به اصطلاح روشنفکر زمان خود بوده، و معارف قرانی را از دیگران فراگرفته است، باز خواهیم گفت : شما که ادعا میکنید پیامبر آن همه دقائق علمی و فلسفی و. ..از دانشمندان عصر خود گرفته، و از تراوشات فکری و روحی آنان الهام گرفته است، آیا کدام یک از معارف قرانی با افکار و اندیشه های موجود در عصر رسول الله سنخیت و هم گونی دارد؟

مگر تاریخ زنده بگور کردن دختران را در زمان جاهلیت فراموش کرده؟ و مگر مخالفت رسول الله را با این جریان ضد انسانی از یاد برده است؟ مگر بت پرستیها و خرما پرستیها و جوب پرستیها و ستاره پرستیهای زمان جاهلیت فراموش شدنی، و مخالفتهای شبانه روزی رسول الله (ص) با این بینش انسان زدائی و نفی اصالت انسان، قابل آنکار و نادیده گرفتن است؟

به شهادت تاریخ، بطور کلی انسان های موجود در عصر رسول الله (ص) را میتوان در دو بخش خلاصه کرد :

در آن زمان عده ای تنها غرق در اوهام و خرافات زمان جاهلیت بسر می برند، و دسته ای نیز که جزء اندیشمندان به حساب می امدند، بر اساس معتقدات مذهبیشان، معارف و علوم و داستآنهای گذشتگان را از کتابهائی همچون تورات، آنجیل و. ..بدست آورده، و سعی در پخش و نشر اینگونه معارف داشته‌اند. این کتابها نیز به شهادت انسانهای اندیشمند و حقیقت بین بدلیل دستبردهای استحمارگرانه و استعمارگرانه و استثمارگرانه، مملو از خرافات و بینشهای غیر الهی و تخدیرآمیز و در جهت منافع ملحدین و مروجین اباطیل و اوهام بوده است. بر همین اساس می بینیم با بعثت رسول الله هر دو گروه با حضرتش به مخالفت برخاسته، و او نیز با الهام از غیب به نو آوریها پرداخته، و خط بطلان بر روی همه آنها کشیده، و با ندای:

“وَ من یَبتَغِ غَیرَ الاِسلامِ دِیناً فَلَن یُقبَلَ مِنهُ “‍

دیگر کتابهای آسمانی را خاتمه یافته اعلام نموده است.

اینها همگی حاکی از آسمانی بودن قرآن و الهی بودن آن است.

و بدیگر سخن، اگر کمی در نوشته ها و کتابهای موجود در زمانمان بنگریم، خواهیم دید اکثر نوشته‌های یک مؤلف، نوشتاریست از دیگر نوشته ها و الهامی است از دیگر آندیشمندان عصر حاضر.

اگر رسول الله (ص)نیز آندیشه هایش را از دیگران الهام گرفت، می بایست اکثر مطالب قرآن نموداری از آنجیل و تورات، و  الهامی از دیگر آندیشه های حاکم بر عصر خود باشد. در حالی که قرآن نه تنها سنخیتی با آنجیل و تورات نداشته و ندارد، بلکه با صراحت و قاطعیت و با شعار “لن یقبل منه “بر همه کتابهای آسمانی موجود خط بطلان کشیده، و با تمام خرافه های زمان خویش به ستیز برخاسته است، و آنهم ستیزی در بستر زمان و الی یوم القیامه.

بینش مقایسه ای

اکنون به قرآن بر میگردیم و آیات آن را با دیگر کتابهای آسمانی و اندیشه ها مقایسه می کنیم تا ببینیم کدام یک از اصالت برخوردار بوده، و کدامینشان توان بازگوئی حقایق علمی، فلسفی و. ..دارند؟

خداشناسی :خداشناسی یکی از والاترین مسائل فلسفی و کلامی است. هم در قرآن و هم در آنجیل و تورات از صفات خدا سخن به میان آمده (بخش عمده قرآن را خداشناسی تشکیل می دهد). ابتدا به آیات قرآن نظر می افکنیم و آنگاه از آنجیل و تورات آیاتی را بازگو می کنیم سپس ببینیم کدام یک، از واقعیتها سخن گفته و آنچه شایسته مقام ربوبی است اداء نموده است، و کدام یک به گزافه گوئی و یاوه سرائی و نفی الوهیت الله، پرداخته است.

حال آیاتی چند از قرآن را در زمینه خدا شناسی با هم میخوانیم :

۱-“ö@è% uqèd ª!$# î‰ymr&، ª!$# ߉yJ¢Á۹$#، öNs9 ô$Î#tƒ öNs9ur ô‰s9qãƒ، öNs9ur `ä۳tƒ ¼ã&©! #·qàÿà۲ ۷‰ymr&  ”        سوره اخلاص(۴-۱ )

بگو او خدای یکتا است، خدائی که از همه بی نیاز و همه عالم نیازمند او است، نه کسی فرزند او و نه فرزند کسی است، و نه هیچ کس همتای او است.

۲-“uqèd ª!$# ”Ï%©!$# Iw tm»s9Î) žwÎ) uqèd à۷Î=yJø۹$# â¨r‘‰à)ø۹$# ãN»n=¡¡۹$# ß`ÏB÷sßJø۹$# ÚÆÏJø‹ygßJø۹$# Ⓝ͓yèø۹$# â‘$¬۶yfø۹$# çŽÉi9x6tGßJø۹$# ۴ z`»ysö۶ߙ «!$# $£Jt㠚cqà۲Ύô³ç„  ”  (سوره حشر، آیه ۲۳)

او است خدائی که بجز وی خدائی نیست، او است حاکم مطلق پاک و عاری از عیوب. پناهگاه، ایمنی بخش، حافظ و نگهبان موجودات است. غالب، نیرومند و بزرگوار، پاک و منزه است از آنچه به وی شرک می ورزند

۳-“uqèd ª!$# “Ï%©!$# Iw tm»s9Î) žwÎ) uqèd ( ÞOÎ=»tã É=ø‹tóø۹$# Íoy‰»yg¤±۹$#ur ( uqèd ß`»oH÷q§۹$# ÞOŠÏm§۹$#  ”       (سوره حشر آیه ۲۲)

او همان خدائی است که غیر از وی خدائی نیست. او بر مسائل نهان و اشکار آگاه است و او است بخشایشگر و مهربان.

۴-“(#qä۹$s%ur x‹sƒªB$# ª!$# #V$s!ur 3 ¼çmoY»ysö۷ߙ ( @t/ ¼ã&©! $tB ’Îû ÏNºuq»yJ¡¡۹$# ÇÚö‘F{$#ur ( @@ä. ¼ã&©! tbqçFÏ^»s%  ” (سوره بقره آیه۱۱۶)

مسیحیان گفتند خداوند برای خود فرزندی برگزیده است. او از این اوهام و نسبتهای ناروا منزه است،  بلکه آنچه در آسمانها و زمین است تعلق به وی دارد و همگان در برابر عظمتش خاضعند.

۵-“$ª!$# Iw tm»s9Î) žwÎ) uqèd ÓyÕø۹$# ãPq•‹s)ø۹$# ۴ Ÿw ¼çnä‹è{ù‘s? ×puZř Ÿwur ×PöqtR 4 ¼çm©۹ $tB ’Îû ÏNºuq»yJ¡¡۹$# $tBur ’Îû ÇÚö‘F{$# 3 ”  (سوره بقره –آیه ۲۵۵)

خدای یکتا است که جز او خدائی نیست. زنده و پاینده است هرگز او را کسالت خواب فرا نگیرد تا چه رسد که به خواب رود. او است مالک آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است.

۶-“ãNà۶Ï۹ºsŒ ª!$# öNä۳š/u‘ ( Iw tm»s9Î) žwÎ) uqèd ( ß,Î=»yz Èe@à۲ &äó_x« çnr߉ç۶ôã$$sù ۴ uqèdur 4’n?tã Èe@ä. &äóÓx« ×@‹Å۲ur ” (سوره آنعام آیه ۱۰۲)

اینست پروردگار شما، غیر از او خدائی نیست. و او آفریدگار همه چیز است پس تنها او را عبادت کنید که او است بر همه چیز مسلط و صاحب اختیار.

۷-“žw çmà۲͑ô‰è? ㍻|Áö/F{$# uqèdur à۸͑ô‰ãƒ t»|Áö/F{$# ( uqèdur ß#‹Ïܯ=۹$# 玍Î۶sƒø:$#    ”  (سوره آنعام –آیه ۱۰۳)

چشمها از درک خدا عاجزند ولی او دیدگان را درک می کند. خدائی است غیر قابل درک و در عین حال آگاه.

۸-“¨bÎ) ©!$# Ÿw 4‘xÿøƒs† Ïmø‹n=tã ÖäóÓx« ’Îû ÇÚö‘F{$# Ÿwur ’Îû Ïä!$yJ¡¡۹$#  ”  (سوره ال عمران–آیه۵)

برای خدا نه در اسمآنها و نه در زمین مخفی و پنهان نیست.

۹-“uqèd “Ï%©!$# óOà۲â‘Èhq|Áム’Îû ÏQ%tnö‘F{$# y#ø‹x. âä!$t±o„ ۴ Iw tm»s9Î) žwÎ) uqèd Ⓝ͕yèø۹$# ÞOŠÅ۳ysø۹$# ” (سوره ال عمران –آیه ۶)

خداست آنکه می نگارد و نقش می بندد صورت شما را در رحم مادران، هر گونه اراده کند، خدائی که جز آن  ذات یکتا نیست، بهر کاری توانا و به همه چیز دانا است.

۱۰-” ( #sŒÎ*sù #Ó|Ós% #\øBr& $yJ¯RÎ*sù ãAqà)tƒ ¼çms9 `ä. ãbqä۳uŠsù  ” (سوره غافر –آیه ۶۸)

هر گاه بخواهد موجودی را خلق کند، می گوید پدید آی پس موجود میشود.

۱۱-“ª!$# “Ï%©!$# yìsùu‘ ÏNºuq»uK¡¡۹$# ΎötóÎ/ ۷‰uHxå $pktX÷rts? ( §NèO 3“uqtGó™$# ’n?tã ĸöyèø۹$# ( t¤‚y™ur }§ôJ¤±۹$# tyJs)ø۹$#ur ( @@ä. “̍øgs† ۹@y_L{ ‘wK|¡•B 4 ãÎn/y‰ãƒ tøBF{$# ã@Å_ÁxÿムÏM»tƒFy$# Nä۳¯=yès9 Ïä!$s)Î=Î/ öNä۳În/u‘ tbqãZÏ%qè?          (سوره رعد آیه۲)

خداست آنکه آسمانها را چنانچه می نگرید بی ستون برافراشت، آنگاه به عرش پرداخت، و ماه و خورشید را مطیع و فرمان بردار خود ساخت که همگان تا مدت معینی در سیر و جریانند. تدبیر همه امور در دست خداست، بدینگونه آیات خود را تفصیل و توضیح می دهد تا شما به ملاقات پروردگارتان یقین و باور کنید.

۱۲-“قُلِ اللهُ یُبدِاُ الخَلقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ فَاَنیّ تُؤفَکُونَ ”      (سوره یونس –آیه ۲۴)

ای رسول (به کافران) بگو تنها خداست که به جهان هستی، هستی می بخشد، سپس هستی را از آن باز می ستاند، پس شما به کجا رو می گردانید؟

۱۳-“وَ هُوَ اللهُ الَّذی لا اِلهَ اِلّا هُوَ، لَهُ الحَمدُ فِی الاُولی وَ الاخِرَهِ وَ لَهُ الحُکمُ وَاِلَیهِ تُرجَعونَ، بَدیعَ السَّمواتِ وَ الاَرضِ ”                                                                           (سوره قصص –آیه ۷۰)

و اوست خدای یکتا که جز او هیچ خدائی نیست، هم ستایش در اول و آخر عالم مخصوص او است، و هم حکم و سلطنت جهان با او، و هم رجوع اهل عالم به سوی اواست.

این بود بینش قرآن در نشان دادن صفات خداوند و ارائه حاکمیت الله بر همه هستی در مقاله بعدی نظر آنجیل و تورات را درباره صفات خداوند و نقش الله در هستی بیان خواهیم کرد.                                                                                                ادامه دارد

درسهائی منتشر نشده از : شهید حجه الاسلام و المسلمین دکتر با هنر

پیشگفتار :

موضوع بحث ما روانشناسی و جامعه شناسی مردم کشورمان “ایران” است. ناگفته پیدا است که این بحث نمی تواند بطور گسترده، علمی و تخصصی باشد، بلکه به آندازه نیازی که در ابلاغ رسالت اسلامی داریم، با فرصت کم در هر درس یک جناح یا یک قشر اجتماعی کشورمان را در نظر میگیریم و روانشناسی و جامعه شناسی همان جناح را بررسی و مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم :

٭دانشگاهها

نظر به اینکه در رابطه با انقلاب فرهنگی “دانشگاهها” موضوع و سخن روز شده آند، در این درس،  روانشناسی وجود حاکم بر دانشگاهها را مورد بررسی قرار می دهیم تا ببینیم در چه شرائط و بستری می خواهیم انقلاب فرهنگی را پیاده کنیم؟  زیرا شناخت دانشگاه و شناخت جو دانشجوئی برای درک مسائل اجتماعی سیاسی و مکتبی بسیار مفید و مؤثر است.

پس از دو مرحله تحصیلی “عمومی یا ابتدائی” و “دبیرستانی و نیمه تخصصی ” دانشگاه مرحله سوم تحصیلی است. این دوره برخلاف دو دوره پیشین”دقیقا دوره تخصصهاست، یعنی باید دید کشور به چه نوع متخصص و به چه رشته ای واقعا “نیاز دارد؟  در اداره مملکت به چه نیروهائی احتیاج است؟

که در این مرکز به تربیت متخصصان، فارغ التحصیلان، مدیران، مهندسان و پزشکان لایق بپردازیم.

ادیب، فیلسوف، نویسنده، متخصص حسابداری، کشاورزی و. ..تحویل کشور دهیم، که در گذشته چنین نبوده است، بلکه با یک نوع شیوه تقلیدی از غرب بدون توجه به وضع کشور دانشگاهها اداره می شد.

٭رشد کمی

۱-آمار :

در ایران اولین دفعه ای که به فکر متخصص افتادند زمان امیرکبیر بود که مدرسه “دارالفنون” را ساختند «‌‌‌مراد روش نظام جدید فرهنگی است، و در نظام قدیم از سابق بوده مانند نظامیه ها و مدارس علوم دینیه و. ..ضمنا اکثر متخصصین و ادبای کنونی از پیرمردان دارالفنون تحصیل کرده‌اند». ولی دانشگاه از سال ۱۳۱۲ به وجود امد که در اغاز از جهت کمی رشد چندانی نداشت، و در ۲۰سال اخیر از این جهت بسیار رشد کرد تا آنجا که به حدود یکصد و پنجاه هزار دانشجو، و تعداد دانشگاهها و مدارس عالی به دویست و بیست واحد رسید. ناگفته پیداست که این رشد کمی دانشگاهها نیز نوعی “رشد اماری ” بود که رژیم گذشته می خواست در دنیا امار بدهد و سرو و صدا راه بیاندازد، زیرا مثلا ژاپن امار داده بود که ۹۹% جمعیت کشور باسواد، و دانشجو دارد، بنابراین اقایان هم اماری می دادند و تعداد و کمیت را بالا می بردند، در حالی که از جهت کیفی کوچکترین رشدی نداشتند،  مانند دانشگاه در سیستان و بلوچستان تنها از جهت ساختمان و بنا خوب بود، و از جهت کیفی بسیار ناقص.پس یکی از علل رشد کمی دانشگاهها علاقه رژیم به “امار” بود.

۲-اشتغال کاذب با سرگرمی :

دومین عامل در رشد کمی دانشگاهها، آنتقال کاذب و سرگرمی تخدیر کننده بود. هر ساله چندین هزار نفر دیپلم می گرفتند (که اخیرا به ۰۰۰/۳۰۰ نفر رسیده بود ) برخی را در سپاه دانش، عده ای را در بهداشت، و عده ای را هم جذب دانشگاهها می کردند که در واقع دانشگاه وسیله سرگرمی و اشتغال دروغین برای جوانان کشور بود تا تفکر انقلابی در آنان احیا نگردد و. ..

توجه به مطالب بالا ما را قدری به جو کنونی دانشگاهها اشنا می سازد و بسیاری از مسائل فرهنگی از جمله روش آندیشه و تفکرها بر ما روشن می گردد.

٭اموزش

در مسیر انقلاب فرهنگی، یکی دیگر از مطالبی که ما را در شناخت جو دانشگاهها کمک می کند توجه به وضع اموزشی دانشگاههاست که کلا”نوعی اموزش غربی است که به عنوان دستاورد علوم غربی به خورد دانشجو می دهند بدون توجه به مسائل و فرهنگ شرق، تنها دانشکده “الهیات “حدود ۴۰% از موارد درسیش مسائل شرقی است و دانشکده ادبیات نیز همچنین مثلا جامعه شناسی، روانشناسی،  ادبیات، زبان شناسی، سبک شناسی و… عموما ” یک مشت ترجمه متون غربی است که اثری در شناخت فرهنگ شرق ندارد. در سایر موارد مانند پزشکی، اقتصاد، فیزیک و شیمی ۹۵% غربی است.

در اینجا توجه به چند نکته ضروری است

۱-غرب به ما تحمیل کرده که همه اینها را شما ندارید و ما برایتان از غرب سوغات اوردیم و شما تهی از علوم و معارف هستید و این مائیم که شما را به سوی ارزشها و شخصیت می بریم.

۲-نکته دیگر اینکه : با تحمیل اموزشهای ترجمه ای غرب، شخصیت انسانی ما را تحقیر می کردند و علم گرائی و علم مداری در محیطمان بوجود می اوردند، به این معنی که به دید خود کم بینی به علم و  صنعت و تکنیک غرب می نگریستیم و کمال و شخصیت را در علم و بدست اوردن فراورده های علمی غرب می دانستیم، بدون اینکه ارزش آن واثر آن را در جامعه مان احساس کنیم. نوعی خودباختگی و خود فراموشی در جو ما بوجود می امد که در نتیجه معیار ارزشها هم تغییر می یافت و حقیقت و حقیقت شناسی فراموش می شد و یک حالت روانی خاصی در محیط ما بوجود می امد که متاسفانه چند سال قبل تدریجا در محیطهای اسلامی ما هم اثر گذاشته بود و بعضی از علمای اسلام هم حتی روایات را با اکتشاف روز تطبیق می کردند.

۳-نکته دیگر اینکه : با این سبک اموزش ترجمه ای غرب، دانشگاهها و وسیله دلال سازی و واسطه تراشی برای غرب بودند، به این صورت که برای تحمیل فراورده های علمی خود افراد را از میان ما می بردند به غرب تا بوسیله آنان “غرب” بت و ارباب شرق شود و آنان از آنجا بازگردند و آثار ترجمه ای را برای نسل نوما بلغور نمایند. در نتیجه بت زدگی و طاغوت زدگی برای ما بوجود بیاید.

۴-نکته دیگری که در اینجا مورد توجه است اینست که : برای تدریس در دانشگاهها به استاد نیاز است

اکنون کسی که می خواهد فراورده های غرب را تدریس کند باید در غرب تحصیل کند و متخصص شود. فرزندان ما به غرب می رفتند و پس از بازگشت در رشته ای و با شرائطی متخصص شده بودند که در کشور ما به هیچ وجه استفاده نمی شدند، و به درد مملکت ما و جامعه ما نمی خوردند زیرا فرمول ها و فنونی را دیده بودند که مربوط به یک محیط دیگر و جامعه دیگر بود. در رشته ای که آنها تخصص دیده بودند ما حتی وسائل اولیه آن را نداریم، امکاناتی نداریم تا در اختیارشان بگذاریم مانند این که متخصص کامپیوتر تکثیر کنیم و تنها وسیله مصرف برای امریکا باشیم، در پزشکی هم همچنین، و در اقتصاد هم. ..

۵-نکته دیگر :استادی مثلا “در رشته روانشناسی در فرانسه دوره دیده و جزوه و یادداشتهائی دارد،  می اید ایران، می خواهد درس بگوید، استاد دیگر در آنگلستان روان شناسی “رشد “،روانشناسی “کودک “را دیده و چیزهائی دارد و می خواهد تدریس کند. بعد این اصطلاحهای تدریس شده به یک دیگر مونتاژ می شوند و بصورت یک نوع مطالب دکور و دل خوش کنی در می ایند که اری این اصطلاحات را بلدیم، ولی در این جامعه، در این کشور آیا دردی را دوا می کنند؟ اصلا  مربوط به این ملت است یا نه؟

در فن و تکنیک نیز همین مطلب است، مثلا “رفته در فنون صنعتی امریکا وارد شده، فرضا “در وضع جتهای فانتوم تخصص یافته، بعد که می اید اتفاق می افتد که باید “میگ “خریداری شود و روی میگ کار کند، دیگر نتیجه ای نخواهد داشت.

۶-موضوع دیگری که در خور دقت است این است که استادی که در غرب تخصص دیده و ماشینهای پیشرفته و پیچیده ای را مشاهده کرده تدریجا “پیشرفت را نیز در وجود ماشین خلاصه می کند میگوید: اگر فلان دستگاه را به چند میلیون تومان خریدیم که از چند قدمی زخم معده را نشان داد ما پیشرفته ایم و گرنه، در صورتی که پیشرفت برای ما داشتن یک امپول زن وارد در تمام روستاها و رسیدگی به مراکز میکربهای بیماری در بیغوله هاست. و به هر حال با توجه به پیشرفت چشمگیر صنعت ماشین یک نوع روانشناسی برایش بوجود می اید و از روانشناسی خود و خودی بیگانه می گردد.

۷-خود باختگی در برابر آندیشه غرب :

نکته ای که بسیار برای ما خطرناک و از بزرگترین افات و مشکلات دانشگاهی ماست این است که باتوجه به عوامل یاد شده و اثرهای اموزش غربی، علاوه بر ماشین زدگی، علم زدگی و. ..تدریجا ”

انسان شرق، خودی خود را فراموش می کند و معیارها و ارزشها و فلسفه غرب برایش مطرح می شود و اینها را هم می خواهد از غرب بیاورد که در نتیجه شرق و کمالاتش را از دست می دهیم و غرب را هم بدست نمی آوریم.                                      ادامه دارد

٭جوآنهای قدرتمند کوشش کنند تا این کشور از شر مفسدین نجات پیدا کند ۱۷/۱۲/۶۰

٭بازوی قوی، قلب مطمئن و عشق به لقاء الله است که پیروزی می اورد.        ۱۹/۱۲/۶۰

٭خداوند شما جوانان را بسیج کرد تا دست رد به سینه شیاطین و قدرتمندان بزنید. ۱۹/۱۲/۶۰

٭مجاهد عزیز ربانی شیرازی در حبسها و زجرها با قامت راست انسان،ایستادگی کرد و تسلیم نشد.۱۹/۱۲/۶۰

٭شما پیروزید، پیروزی شما به پشتوانه پیروزی مستضعفین جهان در طول تاریخ است. ۱۹/۱۲/۶۰

٭صدام دیگر قابل نجات نیست، و ما هم یک قدم عقب نخواهیم نشست.                           ۱۹/۱۲/۶۰

٭برادرها این تعهد خودتان را به اسلام و ملت حفظ کنید، و به پیش بروید                     ۱۹/۱۲/۶۰

٭امروز که داوطلبین برای رفتن به جبهه ها این گونه با اغوش باز، شهادت را پذیرا هستند حتی زمان رسول الله و امیر المؤمنین سلام الله علیه به این شکل نبوده است                                    ۲۰/۱۲/۶۰

٭تکلیف الهی و شرعی ارتش و سپاه این است که در هیچ حزب و گروهی ولو بسیار خوب هم باشد،  وارد نشوند.

۲۵/۱۲/۶۰

٭از تشریفات بکاهید و عید را در بین مجروحان، جنگ زدگان و خانواده شهدا عید کنید ۲۵/۱۲/۶۰

٭به همه ملت نصیحت می کنم در حالی که این همه اواره و بیمار و معلول و شهید داده داریم،  راجع به مراسم عید قدری کوتاه بیائید.                                                                                   ۲۵/۱۲/۶۰

٭یک راه برای صدام سراغ دارم و آن آنتحار است.                                                     ۲۵/۱۲/۶۰

٭به شما اطمینان می دهم اگر مدتی در این فشارها باشیم، مغزهای متفکر مکتبی بیشتر به کار می افتد و ایران را خود کفا می کند.                                                                                           ۲۵/۱۲/۶۰

٭اصل حزب وارد شدن برای قوای نظامی و انتظامی جایز نیست. به فساد می کشد اینها را. ۲۵/۱۲/۶۰

٭سلاح تبلیغات برنده تر از سلاح جنگ است.     ۲۶/۱۲/۶۰

٭من مدعی هستم مثل ملت ایران از صدر تاریخ عالم تا حالا نبوده است. ۲۶/۱۲/۶۰

٭اگر این جمهوری نباشد، ما اسیر امریکا یا شوروی خواهیم بود.       ۲۶/۱۲/۶۰

٭اقا، چرا چشمتان را هم گذاشتید و دلتان را باز کردید برای عقده ها و اینطور آنتقاد می کنید؟  ۱/۱/۶۱

٭رحمت واسعه خداوند بر آن مادران و پدرانی که شما شجاعان نبرد در میدان کارزار و مجاهدان با نفس در شبهای نورانی را در دامن پاکشان تربیت نمودند.   ۲/۱/۶۱

٭مژده باد بر شما جوانان برومند در تحصیل رضای پروردگار که از بالاترین سنگر های روحانی و معنوی است.   ۲/۱/۶۱

٭افرین بر شما که میهن خود را بر بال ملائکه نشاندید و در مقابل ملل جهان سرافراز نمودید. ۲/۱/۶۱

٭اینجانب از دور، دست و بازوی قدرتمند شما را که دست خداوند بالای آن است میبوسم و بر این بوسه افتخار می کنم.  ۲/۱/۶۱

٭ملت ما دریافته است که ” کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا “.  ۱۱/۱/۶۱

٭هر وقت با یکی از این چهره ها روبرو میشوم و عشق او را به شهادت در بیان و چهره نورانیش مشاهده می کنم، احساس شرمساری و حقارت می کنم. ۱۱/۱/۶۱

٭ایران در مقابل تمامی کفر با قامتی به بلندای ابدیت ایستاده است. ۱۴/۱/۶۱

٭ما با هیچ کشوری چه اسلامی و چه غیر اسلامی سر جنگ نداریم و طالب صلح و صفا برای همه هستیم.  ۱۴/۱/۶۱

٭اسرائیل نباید یک کشور مستقل باشد و باید این ظالم را از این دنیا برداشت.   ۱۵/۱/۶۱

آیت الله العظمی منتظری :

٭آقای بازاری، تو که می بینی جوان ۱۵و ۱۶ ساله جان در راه خدا می دهد و در جبهه ها مبارزه می کند، آیا انصاف است که تو در بازار مسلمین احتکار کنی؟ گرانفروشی کنی؟ بازار سیاه درست کنی؟                                                                                                                                                      ۱/۱/۶۱

٭سعی کنید در مصرف هر اندازه میتوانید قناعت کنید.                                                                  ۱/۱/۶۱

٭ما با تمدن، پیشرفت صنعت یا تکنیک مخالف نیستیم، با وابستگی به شرق و غرب مخالفیم.    ۱/۱/۶۱

٭کوشش کنید حوزه های علمیه در همه جا تقویت شود، و در همه شهرها حوزه های علمیه تشکیل گردد.

۱/۱/۶۱

٭رمز اصلی شکست نقشه های امریکا، عدم درک صحیح اش از جوهر انقلاب اسلامی است۱۲/۱/۶۱

٭حماسه ها و ایثارهائی که جوانان عزیز و قهرمان ما، در جبهه ها می افرینند هرگز برای دشمنان اسلام قابل درک نیست.

۱۲/۱/۶۱

قسمت پنجم

حجه الاسلام و المسلمین رسولی

دشمنیها اشکار می شود

هنگامی که مشرکان قریش و سردمداران استعمارگر شهر مکه از پیشنهاد سازش و کنار آمدن با رسول خدا مایوس شدند، و از طرفی بخاطر وجود عشیره محترم و قدرتمند آن حضرت در مکه یعنی قبیله بنی هاشم جرئت آزار و اذیت آنحضرت را علنا نداشتند، به ناچار دشمنی خود را با آن حضرت و ائین مقدس اسلام را آشکار نموده و برای جلوگیری از نفوذ سریع اسلام در مکه اقدام به تهمت ها و نسبت های ناروا به دین اسلام و رهبر عالی مقام این دین مقدس و پیروان دلباخته آن نموده، و در این راه از زدن هر تهمتی که برای آنها مقدور بوده و یا احتمال میدادند که مورد قبول توده مردم قرار گیرد باک نداشتند. و اینکه می بینیم نسبتهایی مانند : مجنون، ساحر، کذاب، و امثال اینها به حضرت رسول دادند اما هیچگاه نسبت خیانتی چه در مال و چه در غیر آن به حضرتش ندادند، نه از آن جهت بود که نخواستند و یا مثلا ملاحضه و رعایتی در این باره از آن بزرگوار نمودند، بلکه به خاطر آن بود که سابقه درستی و پاکی و امانت آن حضرت برای آنها بقدری آشکار و روشن بود که شاید فکر چنین اتهاماتی هم در مغز کسی خطور نمیکرد، تا چه رسد به اینکه آن را به مرحله عمل در آورند، و چنین تهمتهایی به آن بزرگوار بزنند. و به همین جهت بود که اتهام دروغگوئی و “کذب “هم از آن تهمتهائی بود که مقبول توده واقع نشد و چنانچه پیش از این خواندیم خودشان “کذب “ان را اعتراف کرده و این نسبت را تکذیب کردند. [۱]

و در مورد نسبت دیوانگی و سحر هم ناچار بودند برای پذیرفتن آن از طرف مردم و به اصطلاح “جا افتادن “ان دروغهائی بهم ببافند، و توجیهاتی بکنند تا آن را به مردم بقبولانند، و گر نه آنها نیز از همان سری تهمت‌هائی بود که به هیچ وجه قابل قبول نبود، آن هم برای مردم مکه و کسانی که از نزدیک رسول خدا را می شناختند و از کودکی او را دیده و به وضع آن حضرت آشنائی داشتند. و از این رو است که می بینیم این تهمتها نیز بیشتر در رابطه با قبائل خارج شهر مکه و زائران خانه خدا که از خارج به شهر می امدند عنوان میشد، چنانچه شاهد این مطلب را، در داستان ولید در مقاله پیشین خواندیم که وقتی از هر نسبتی ناتوان ماندند ناچار ولید گفت :

-باز هم بهتر همان است که بگوئید ساحر است زیرا سخنان او همچون سحر و جادو است. ….

با اینکه می دانستند این نسبت هم نادرست است ولی از روی ناچاری و درماندگی، و برای جلوگیری از نفوذ سخنان و تبلیغات مؤثر و نافذ آن حضرت این نسبتها را بر زبان جاری میکردند، چون راه دیگری نداشتند. و این موضوع را قرآن کریم بصورت تمسخر و بنحو جالبی. در قالب آیاتی به اینگونه بیان میدارد :

“ßøŒÎ) ãAqà)tƒ tbqçHÍ>»©à۹$# bÎ) tbqãèÎ۶­Gs? žwÎ) Wxã_u‘ #·‘qßsó¡¨B ،

öÝàR$# y#ø‹x. (#qç/uŽŸÑ y7s9 tA$sWøBF{$# (#q=ŸÒsù Ÿxsù tbqãè‹ÏÜtGó¡o„ Wx‹Î۷y™ ” [۲]

دقت دراین دو آیه، به خوبی آنچه را در بالا ذکر کردیم گویا میباشد که خدای تعالی میفرماید :

-و ستمکاران میگویند شما جز مردی سحرزده و جادو شده را پیروی نمی کنید، بنگر چگونه (از روی بی خبری یا ناچاری ) برای تو مثال میزنند و در گمراهی فرو رفته (و راه چاره بر آنها بسته شده)و راه نمییابند. و در تاریخ نیز می خوانیم که گفته آند :

رسول خدا در بازار عکاظ در حالیکه جبّه سرخی بر تن داشت به پا خواست و گفت :ای مردم بگوئید :

لا اله الا الله تا رستگار و پیروز گردید، ناگهان مردی به دنبال او دیده شد که دو گیسوی بافته زرین داشت و می گفت : ای مردم این جوان برادر زاده من و بسیار دروغگو است، از او حذر کنید، راوی گوید : پرسیدم این مرد کیست؟  گفتند : این جوان محمد بن عبدالله است، و این مرد ابولهب بن عبد المطلب عموی اوست[۳] واین نیز شاهد دیگری است بر اینکه این تهمتها و نسبتهای ناروا معمولا در خارج شهر مکه و در میان قبائل اطراف عنوان میشد، و گر نه در شهر مکه این گونه نسبتها خریداری نداشت و کسی نبود که آنها را بپذیرد.

چنانچه اکنون نیز ما شاهد چنین ماجرائی هستیم که دشمنان انقلاب و کسانی که منافع نامشروع و شهوات آنان با این انقلاب از میان رفته آنواع تهمتها و نسبتهای ناروا را در خارج و نزد کسانی که هیچگونه شناختی از رهبر بزرگوار انقلاب و مسئولان متعهد و متدین ندارند به آنها وارد میسازند و شب و روز با تمام وسائل تبلیغی و با آنتشار دهها مجله و روزنامه و در دست داشتن دهها بلند گوی تبلیغاتی و رادیو آنها را به آنواع تهمتها و دروغها متهم می سازند که برخی از این اتهامات برای افرادی که مختصر شناختی با آنها دارند صورت “جوک “و مسخره دارد.

در اینجا بد نیست در مورد آنگیزه یا انگیزه هائی که این جنایت کاران از خدا بی خبر در اشاعه این اتهامات ناجوانمردانه و بدنبال آن جنایات و صدمات و اذیت و آزارها و قتلها و کشتارها (و بمب گذاریها و ترورها و. ..)و صدها جنایت دیگر داشته و دارند، و این اندازه در این راه نیرو و بودجه مصرف میکنند، مقداری بحث شود.

شکی نیست که یک انسان سالم و بی مرض هیچ گاه حاضر نیست در برابر پیمبران الهی و مردم محرومی قیام کند که هدفی جز هدایت مردم و آگاهی دادن به آنان ندارند و میخواهند با ظلم و بی عدالتی مبارزه کنند، و هر گاه چنین صحنه هائی پیش آمد که در یک سو مردان الهی و از خود گذشته ای را دیدیم که از روی صدق و صفا بعنوان اقامه حق و برقراری عدل و داد قیام کرده و در برابرشان افرادی ستمگر و ریاکار و سودجو با آنواع تبلیغات و فریبکاری و صرف مبالغی سرسام اور برای در هم کوبیدن آن قیام اقدام نموده آند بدون شک دسته دوم بر باطل بوده و گروه اول برحق.

و دسته دوم از سلامت روح برخوردار نبوده و بیمارند و منشاء این بیماری ها نیز بطور عمده خودخواهی و طمع و تکبر و حسد و امثال این گونه اخلاقهای ناپسند میباشد و بهمین جهت است که امام صادق (ع) در آن حدیث معروف میفرماید :

” اُصُولُ الکُفرِ ثَلاثَهٌ : اَلحِرصُ وَ الاِستِکبارُ وَ الحَسَدُ. .. ”

پآیه های کفر سه چیز است :

حرص،  تکبر،  حسد. ………..

و اساسا خود این صفات نکوهیده چنانچه در جای خود ثابت شده -بیماریهائی است که در وجود انسانها پدیدار شده و پیمبران الهی طبیبانی هستند که به فرمان خدای تعالی برای مداوای آنان آمده آند.

و در قرآن کریم و در روایات ائمه دین علیهم السلام شواهد بسیاری بر این مطلب وارد شده که استقصای آنها ما را از پی گیری هدف اصلی باز میدارد،ولی برای نمونه بد نیست برخی از آنها را بشنوید :

۱-اما در مورد این که این صفات زشت و نکوهیده که منشاء این دشمنیها و مخالفتها میگردد بیماریهائی است که در وجود انسان و بخصوص در دل ادمی نفوذ میکند و اگر معالجه نشد چنان ریشه میفکند که کندن آن کاری بس دشوار میگردد. آیاتی در قرآن کریم امده مانند اینکه در مورد منافقان و کسانی که در صدد خدعه و نیرنگ با خدای تعالی و مؤمنان هستند در همین صفحات اغاز قرآن (آیه ۱۰ سوره بقره ) میفرماید :

“’Îû NÎgÎ/qè=è% ÖÚz£D ãNèdyŠ#t“sù ª!$# $ZÊttB ( óOßgs9ur ë>#x‹tã ۷OŠÏ۹r& $yJÎ/ (#qçR%x. tbqç/ɋõ۳tƒ “.

در دلهای آنان بیماری است که خدا به بیماری آنها افزوده و آنها را عذابی دردناک است بسبب آنکه دروغ میگفتند.

و به همین نحو آیاتی در سوره مائده (آیه ۵۲)و سوره توبه (آیه ۱۲۵)و سوره حج (آیه ۵۳)سوره محمد (آیه ۲۰)و سوره مدثر (آیه ۳۱)نیز امده است.

و در موردی مردانی که تحت تاثیر شهوت و غریزه جنسی نامشروع قرار میگیرند به زنان دستور میدهد با چنین مردانی نرم و نازک سخن نگوئید مبادا آنها که در دلشان بیماری است تحریک شده و بطمع افتند و در این باره چنین میگوید :

“…uŸxsù z`÷èŸÒøƒrB ÉAöqs)ø۹$$Î/ yìyJôÜuŠsù “Ï%©!$# ’Îû ¾ÏmÎ۷ù=s% ÖÚttB . .[4]

و امثال این آیات شریفه و در روایات نیز بسیار امده که از تکبر و حسد و امثال آنها به مرض و بیماری تعبیر شده که برای توضیح بیشتر میتوانید به فصل اول کتاب کیفر گناه تالیف نگارنده مراجعه نمائید

۲-و اما در مورد اینکه چگونه این بیماری منشاء این مخالفتها و تکذیبها میگردد، و به تعبیر دیگر در مورد ارتباط بین این صفات نکوهیده و  تکذیب آنبیاء نیز آیات و روایات بسیار است که از آن جمله در رابطه با بحثی که ما بدنبال آن تا بدینجا امدیم یعنی متهم ساختن پیمبران الهی به سحر و دیوانگی و امثال آنها این آیه است که در سوره مبارکه ذاریات (آیه ۳۹) در مورد مخالفت فرعون با حضرت موسی و سرپیچی او از اطاعت آن پیامبر بزرگوار میفرماید :

“۴’¯<uqtGsù ¾ÏmÏZø.ãÎ/ tA$s%ur íÅs»y™ ÷rr& ×bqãZøgxC ”

یعنی (پس از اینکه موسی (ع)با حجتی اشکار نزد فرعون امد )فرعون با غرور نخوت خود سرباز زد و گفت :موسی ساحر یا دیوانه است. ..

و جالب این است که پس از چند آیه دیگر در همین سوره این مطلب را بصورت یک قاعده کلی بیان فرموده و چنین میگوید :

“y7Ï۹ºx‹x. !$tB ’tAr& tûïÏ%©!$# `ÏB NÎgÎ=ö۷s% `ÏiB @Aqߙ§‘ žwÎ) (#qä۹$s% íÏm$y™ ÷rr& îbqãZøgxC    ”

یعنی این چنین است که نباید هیچ رسول و پیامبری بر گذشتگان ایشان جز آنکه گفتند ساحر است یا دیوانه است.

و آیات دیگر و روایاتی که میتوانید بطور مشروح در فصل اخر همان کتاب که در بالا ذکر شد آنها را مطالعه کرده و ببینید، که برای نمونه یک حدیث جالب آن را آنتخاب کرده ذیلا از نظر شما میگذرانیم:

زهری گوید :پس از بعثت رسول خدا (ص) در مکه، شبی ابو سفیان و ابوجهل و مرد دیگری بنام اخنس بن شریق بدون اطلاع یکدیگر مخفیانه به پشت دیوار خانه پیغمبر اکرم امدند تا قرانی را که آن حضرت در نماز میخواند بشنوند.

این سه تن هر کدام در جائی پنهان شدند، هر سه نفر آیات قرانی را از رسول خدا شنیدند، آنگاه از جا برخاسته که بخانه خود بروند، تصادفا در راه بیکدیگر بر خوردند، و چون از مکان و منظور یکدیگر مطلع شدند همدیگر را ملامت کرده گفتند :

-دیگر بچنین کاری دست نزنید که اگر مردم جاهل و سفهاء قوم شما و استماع سخنان محمد اطلاع حاصل کنند ممکن است نسبت به شما سوء ظن پیدا کنند و گمآنهائی ببرند. این سخن را گفته و دنبال کار خود رفتند.

ولی فردا شب که شد دوباره هر سه آنها به جای شب گذشته امده و بی آنکه فکر کنند ممکن است رفقای دیشب هم امده باشند مخفیانه در مکان شب قبل پنهان شدند (گویا تلاوت آیات قرآن کریم آنها را بی اختیار به پشت خانه رسول خدا کشانید ).

ان شب را هم تا صبح در پشت دیوار خانه آن حضرت نشستند و آیات قرانی را از دهان گرم آن بزرگوار استماع کردند. و چون باطلوع سپیده صبح از آنجا پراکنده شدند باز در راه بیکدیگر برخوردند و سخنان روز پیش را بهم گفته هم عهد شدند که دیگر چنین کاری نکنند.

ولی تعهد خود را نادیده آنگاشتند شب سوم نیز این عمل را تکرار کردند، اما روز سوم از یکدیگر جدا نشده تا با یکدیگر پیمان محکم بستند که دیگر شبها از این عمل خودداری کنند، تا مبادا عمل آنها موجب سوء ظن مردم و احیانا سبب پیشرفت کار رسول خدا (ع) و ترویج دین اسلام گردد.

بدنبال این جریان بود که همان روزسیم، اخنس بن شریق عصای خود را دست گرفته و ابتداء به سراغ ابوسفیان به در خانه اش امد و بدو گفت :

-ای ابوسفیان راست بگو، آیا نظرت درباره آنچه از محمد شنیدی چیست؟

ابوسفیان گفت : رفیق راستش این است که بخدا سوگند آنچه را شنیدم قسمتی از آنها معنایش برای من مفهوم شد، ولی قسمت دیگر را نفهمیدم و ندانستم منظور از آن جملات چیست؟

اخنس نیز همان سخنان را به ابوسفیان گفت و اظهار کرد :

-بخدا سوگند من هم مانند تو بودم که قسمتی را فهمیدم و قسمتی را نفهمیدم.

از آنجا به در خانه ابوجهل امده گفت :

-ای ابوجهل! نظرت درباره آنچه از محمد شنیدی چیست؟

ابوجهل گفت : چه شنیدم ! راست قضیه این است که ما با فرزندان عبد مناف درباره رسیدن بشرف و بزرگی منازعه داشتیم و مانند دو اسب که به مسابقه میروند با هم در این باره به مسابقه برخاستیم و هر کدام میخواستیم بر دیگری سبقت جوئیم.

آنها مردم را اطعام کردندما هم اطعام کردیم، آنها اموال به در خانه مردم بردند و احسان کردند ما هم چنین کردیم، تا اینکه اینها امدند و گفتند : میان ما پیغمبری است که(از اسمان)بدو وحی میشود،  دیگر ما چگونه میتوانیم بچنین فضیلتی برسیم !

این سخن را ابو جهل با ناراحتی گفت و دنباله اش ادامه داد :

-به خدا سوگند ما که هرگز به محمد ایمان نخواهیم اورد و او را تصدیق نخواهیم کرد[۵].

اکنون با توجه بدان چه گفته شد در زمان خودمان میتوانیم بخوبی آنگیزه دشمنان انقلاب اسلامی را درک نموده و وضع گذشته را با وضع فعلی مقایسه کرده و تاریخ گذشته را ائینه تاریخ معاصر قرار دهیم.                                                                          ادامه دارد

[۱] – بمقاله شماره سوم مجله مراجعه شود.

[۲] – سوره اسراء آیه ۴۷-۴۸

[۳] – ترجمه تاریخ یعقوبی ج۱صفحه ۱۸۰٫

[۴] – سوره احزاب آیه ۳۲٫

[۵] – سیره ابن هشام جلد او ل صفحه ۳۱۵٫

شیر و شیرخوارگی

حجه الاسلام سید محمد هاشمی اصفهانی، دکتر حسن اصفهانی

نکته ای که قبل از اغاز بحث لازم است تذکر دهم عبارت است از :

مطالعه این سری مقالات، اگر چه برای کل افراد جامعه ضروری است، لکن برای دو دسته از افراد جامعه ضروری تر می باشد، دسته اول خواهرانی که در مقام بدست اوردن پست مادری هستند خواه الان یا در اینده. دسته دوم : پزشکان عزیز و متخصص اطفال، زیرا نقد و بررسی این دوستان بعنوان یکی از عوارض رشد دهنده این آندیشه فوق العاده ضروری و لازم است.

انچه در این شماره مورد بحث واقع میشود جهاتی است که از مورد نظر و تحقیق در مقاله گذشته بطور اجمال استفاده میشد.

در قسمت اول آیه چند مسأله به ذهن میرسد که درباره آن بحث و گفتگو شود و آن مسائل عبارتند از :

۱-ایا در آندیشه و تفکر اسلامی مدرکی وجود دارد که شیر مادر دارای خصوصیتی است که سایر غذاها فاقد آن خصوصیات میباشند؟

۲-ایا همانگونه که احتمالا از بکار بردن کلمه (یرضعن )یعنی مکیدن پستان برای نوزاد خاصیتی دارد که تغذیه طفل از غیر این روش ولو با شیر مادر آن خاصیت را ندارد؟

۳-اینکه قرآن اتمام دوران رضاع و شیر خواری را حولین کاملین (دو سال کامل )ذکر کرده منظور خاصی داشته که علوم تجربی نیز مؤید آن منظور خاص می باشد یا نه؟

این سه مسئله از مسائلی است که موضوع بحث برای پزشکان متخصص در بیماریهای جسمی است.

جهات دیگری هم در آیه مطرح است که موضوع بحث ظاهرا آنچه که جای هیچگونه تردید و شکی از نظر اسلام و دانشمندان علوم تجربی نیست، طبق مدارک موجود در متون اسلامی و تحقیقات صاحب‌نظران علوم تجربی، عالیترین ماده ای که یک کودک در ظرف دو سال می تواند از آن تغذیه کند و تمام نیازهای او را برطرف نماید شیر مادر است، زیرا شیر مادر در تنها ماده ای است که بوسیله غده ها و جهازات بدن مادر از همان ترکیبات خونی و غذائی ساخته میشود که تار و پود طفل از آن تکوین یافته است زیرا آنچه در افرینش و ساختمان وجودی انسان نقش مستقیم دارد باید از هر جهت حکیمانه و به جا انجام گیرد. برای تبیین مسأله لازم است سیری اجمالی در مظاهر خلقت انجام گیرد، مثلا یک دانه خرما را در دل زمین می کارند پس از چند روز شکم این دانه میشکند و جوانه ای سر میزند و بعدا شروع به رشد کردن میکند. زیرا تمام نیازهای غذائی این جوانه از راه ریشه انجام می گیرد. کار این ریشه به قدری دقیق و منظم است که غیر از نیازهای کمی و کیفی این جوانه هیچ گونه غذائی را به آن منتقل نمی کند، مثلا اگر پیدایش یک دانه خرما احتیاج به پنج توین ویتامین با اندازه ۲۰% لازم باشد ممکن نیست اندازه یکی از ویتامین ها به ۲۱% افزایش یابد و اندازه ویتامین دیگر به ۱۹% تقلیل پیدا کند زیرا در این صورت خلقت خرما ناقص انجام گرفته. وقتی در پیدایش و تربیت یک دانه خرما این همه آنضباط و حکمت دقیق تری بکار رود تا صددرصد با نیازهای درونی این موجود هماهنگ و منطبق باشد.

ما قبل از اینکه به قسمتی از نظریات دانشمندان علوم تجربی اشاره کنیم برای استحکام بحث به دو حدیث اشاره خواهیم کرد : حدیث اول را تفسیر”صافی “از کتاب “کافی “و من لایحضره الفقیه “از قول پیامبر اکرم (ص) نقل میکند :

“عَنِ النَّبِیِّ (ص) لَیسَ لِلصَّبِیِّ لَبَنٌ خَیرٌ مِن لَبَنِ اُمِّهِ ”

برای تغذیه کودک هیچ شیری مانند شیر مادر نیست همینطور که می بینید پیامبر شیر مادر را از هر شیری بهتر و نافع تر می داند. صاحب تفسیر، حدیث دیگری را از امیرالمؤمنین (ع) نقل میکند و میگوید :

“ما مِن لَبَنٍ رُضِعَ بِهِ الصَّبیُّ اَعظَمُ بَرَکَهً عَلَیهِ مِن لَبَنٍ اُمِّهِ ”

با برکت ترین شیری که فرزند با آن تغذیه میشود شیر مادر است. در این دو روایت نکته ای که خیلی جالب توجه است بکار بردن کلمه خیر و برکت است. در مورد این ماده حیاتی با طرح این دو حدیث روشن شد که عالیترین وسیله برای تغذیه کودک، شیر مادر است. حال ببینیم صاحب نظران علوم تجربی در این باب چه اظهار نظری دارند :

بیشتر دانشمندان علوم تجربی معتقدند که تغذیه نوزاد از پستان مادر بر تغذیه از غیر پستان رجحان دارد، زیرا شیر مادر در ماده ای است که با طبیعت انسان و با رشد و نمو طبیعی اعضاء و آندامهای انسان تطبیق کامل دارد. شیر مادر که بدنبال بارداری که یک پدیده طبیعی است شروع میشود،  ادامه و تغذیه نوزاد با آن نیز باید یک پدیده غیرقابل آنکار باشد. تغذیه نوزاد از شیر مادر موجب تماس حسی بیشتری بین مادر و فرزند می شود. بعقیده گروهی از این دانشمندان شیر مادر غذائی طبیعی و مطابق احتیاجات نوزاد و دقیقا بر طبق معیارها و نیازهای رشد نوع انسان میباشد. شیر مادر از جنبه علمی و ترکیبات شیمیائی بر شیر غیر مادر ترجیح دارد همین دانشمندان بطور عام معتقدند شیری که توسط پستانداران مختلف تولید می شود از نظر فیزیولژیکی مناسب با رشد و ساختمان و سازمان بندی اینده موجودات است.

با اینکه امروز شیرهای مختلف با فرمولهای نزدیک به شیر مادر ساخته شده، لکن اکثر شیرهای مصنوعی دارای پروتئین شیر گاو می باشند که “کازئین “نامیده میشود. کازئین ماده ایست که امکان حساسیت در مقابل این پروتئین برای انسان زیاد است.

شیر مادر در هر لحظه و هر مکان اماده و دارای طراوت مناسب برای تغذیه نوزاد و از الودگی میکروبی به دور است، به عکس شیر غیرمادر که در اکثر نقاط از بهداشت خوبی برخوردار نیست، و ممکن است الوده به میکروبهای مختلف باشد که موجب عفونتهای گوناگون در نوزاد شود. شیر گاو که یکی از تغذیه های رایج نوزادان میباشد، به علت ازدیاد کلسیم و پروتئین مخصوص، سبب یبوست نوزادان می شود و این یبوست موجب ترکهای خونریزی در مقعد طفل میگردد. اگر چه در بعضی از نقاط جهان تفاوت زیادی بین مرگ و میرهای نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میشوند وجود ندارد، ولی در سطح جهان بطور کلی مرگ و میر نوزادانی که از شیر غیرمادر تغذیه میشوند بیشتر است.  پروتئین شیرهای غیرمادر موجب حساسیت و الرژی در نوزادان می شود در صورتیکه شیر مادر از عوارض فوق بدور است. ایجاد اسهال، خونریزی گوارشی ناپیدا و ظهور حساسیت نسبت به شیر و دردهای کولیکی (درد شکم بصورت متناوب )در نوزادانی که با شیر غیرمادر تغذیه میشوند شایع تر از نوزادانی است که با شیر مادر تغذیه میکنند. شایعترین اسهال نوزادان میکروب آنتروپاتوزنیک (ENTHERPATHOON)که این اسهال بعلت میکروب فوق در شهر شایع تر از روستاها می باشد، و علت این شیوع را مصرف شیر غیرمادر در شهرها بیش از روستاها می دانند. در شیر مادر و در آغوز (کلسترومCOLOSTUM))شیر ترشح شده در روزهای اول )ماده ای که بر ضد میکروب (۲۹) آنتروپاتونیک ای کولای عمل کرده بنابراین میکروب نامبرده توسط این ماده موجود که بنام آنتی بادی (ANTIBODY) بر ضد میکروب ای کولای است از بین برود. و با این دلیل نوزادانی که شیر مادر می خورند کمتر به اسهال نوزادان مبتلا میشوند.

مغز و سایر اعضاء و آندام نوزاد پس از تولد رشد و تکامل سریع خود را ادامه میدهند طبق مطالعه محققین بزرگ، این رشته روشن شده که در آنتهای سال دوم زندگی به تعبیر قرآن حولین کاملین مغز بشر در حدود سه پنجم رشد تکاملی خود را انجام داده است، و به همین ترتیب اعضاء دیگر طفل نیز رشد خواهد نمود. برای این منظور دست پر قدرت خداوندی غذائی مناسب از نظر جسمی، روانی عقلانی پس از خلقت در سینه پرمهر مادر تهیه نموده است که اگر طبق طبیعت خلقتی آن عمل شد رشد و نمو جسمی روحی عقلانی او مطابق طبیعت او سیر خواهد کرد.

HEINER  و دیگران بیماری ریوی مزمن بنام هموزیدرز HEMOSIDERUSIS که بعلت عکس‌العمل های ریه نوزاد به پروتئین شیر گاو است در انسان تشخیص داده و معتقد است که با قطع شیر گاو،نوزاد انسان از بیماری فوق بهبود نسبی خواهد یافت. STEVENSON خاطرنشان نموده است که عفونت ریه در شش ماه دوم زندگی شایع است. نوزادانی که از شیر غیرمادر تغذیه میکنند شایع است.  نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند در صورتیکه مادر بر ضد فلج اطفال ایمنی کامل داشته باشد، نوزاد او برای مدتها در مقابل فلج اطفال مقاوم خواهد بود.

در شیر مادر ماده ایست که رشد ویروسها (میکربهای بسیار ریز ) اوریون، آنفلونزا واکسینا،ورم از نوع ژاپنی ب را متوقف میکند. DOUGLAS در ۱۹۵۰ بیان داشت نوزادانی که از شیر غیر مادر تغذیه شده آند بیماریهای تنفسی و بیماریهای گوارشی بیش از نوزادانی داشته آند که از شیر مادر تغذیه شده آند.

بعقیده LORNETAL و ORMISTON و SAKNTA اسهال های همه گیر نوزادان که هنوز هم دیده میشوند در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میکنند کمتر مرگ و میر داشته در حالیکه نوزادانی که از شیر مادر تغذیه شده آند مرگ و میر بسیار زیاد داشته آند.

دانشمندان آنگلیسی نشان دادند که تغذیه با شیر غیر مادر سبب رشد و نمو نوزاد غیر انسان بیش از نوزادانی که با شیر مادر تغذیه شده آند میشود. این رشد و نمو غیرطبیعی تا چه اندازه برای نوزاد مضر است معلوم نشده. GAIRDNER چنین گزارش داده است که از ۲۱۶ طفلی که اسهال داشته آند نوزادانی که قبل از یک ماهگی از شیر گرفته شده آند مرگ و میر در حدود ۶۱% داشته آند در حالی که نوزادانی که بیش از یک ماه از شیر مادر استفاده نموده آند، مرگ و میر در حدود ۲۸% داشته اند.                               ادامه دارد

حجه الاسلام بهجتی (شفق)

بود   هر  امتی  را    پیشوائی                        به   رهبر  کرد    باید   اقتدائی

شما  را  این  منم  سالار و  سرور                  امام  و   پیشوا ،  مولا  و  رهبر

نکو بینید رسم و راه من چیست                    براه زندگی دلخواه من چیست

نپوشم  جامه  از  دیبا  و   اطلس                   مرا  باشد   لباس  ساده ای  بس

ز ناز  و  نعمت    و   لذات    دنیا                    دو    قرص    نان  کافیست   تنها

به  دنیا   دل  ندارم  من ز  اموال                    سبک روحم،سبک خیزم،سبک بال

مرا   این   سادگی   در  زندگانی                  نپنداری   که    هست   از   ناتوانی

توانم   پرنیان    پوشید   در     بر                   توانم   کرد    خود  را     غرق   زیور

توانم       بود    دائم     در    تنعم                 توانم     خورد    نان  از مغز   گندم

به   هر لذت    توانم   راه     بردن                  توانم    شهد  ، جای آب،     خوردن

وسائل     باشد      از    بهر    مهیا               ولی    حاشا   که   دل  بندم   به دنیا

من   و حرص  و  هوا  و ازمندی؟!                  من و خود کامگی و خود پسندی؟ !

من   و  بودن اسیر بند   لذات  ؟ !                 من و  راه  هوس ؟ !  هیهات   هیهات

گوشه هایی از مضمون نامه ۴۵ نهج البلاغه (نامه علی (ع) به عثمان بن حنیف )

ساده زیستی مآیه موفقیت

یکی از خطرات بزرگی که سعادت ادمی را یکباره نابود میکند و دنیا و اخرت او را به تباهی میکشد و انسان را از هدف اصلی افرینش غافل میسازد زندگی تشریفاتی، افزون طلبی و تجمل پرستی است.

این افزون طلبی که چون غاری بیکران و اعتیادی هر لحظه رو به افزایش و وسوسه ای درد سر آنگیز بی نهایت میباشد نه تنها سعادت اخرت را از دست ما میگیرد که خوشی دنیا و راحتی زندگی و اسایش روحی و ارامش فکری را نیز از ما میگیرد و در کشاکش امواج خویش ائینه با صفای دل را هم می شکند و آن را به باد فنا میدهد و ادمی را در آن طریق به جایی میرساند که نه راهی از پیش دارد و نه راهی از پس، در برخی روایات دنیا را به بحر مواج مانند ساخته که هزاران هزار تشنه به سراغ آن رفته و لحظه به لحظه به تشنگیشان افزوده و سرانجام در این دریای ادمی خوار غرق گشته برای ابد نابود و محو شده آند. بی تردید منظور از امثال این روایت، افزون طلبیهای جاهلانه و تجمل پرستیهای سفیانه است که چون سرابی کشنده با جلوه دروغین خویش دسته دسته ناآگاهان و خامان را از راه بدر برده و سوی خویش کشانده و سرانجام بی آنکه به ابی برسند آنها را نابود کرده است.

همه شاهد بودیم و دیدیم که تجمل پرستی و اسراف و افزون طلبی در دوران طاغوت چه بر سر مردم اورد و جامعه را به چه روز سیاهی کشاند. همه دیدیم که بر اثر زمینه سازیهای طاغوت چگونه در بیشتر افراد ملت حالت مسابقه در راه مادیت و سرعت در رسیدن به تجمل و تشریفات خسته کننده پیدا شده بود و رقابت و هم چشمی کردن با دیگران نیز به این اتش سوزان دامن میزد و مردم ما را به چه جهنم سوزان و وادی خطرناکی سوق میداد همه دیدیم که در آن روزگار چگونه فروغ معنویت رو به خاموشی میرفت، و فرشته سعادت و ساده زیستی و اسایش در پای تجملات و تشریفات چگونه قربانی میشد، چندان که بیم آن میرفت که معنویت و حقیقت در این میان یکباره از میان برود و اثری از آن باقی نماند.

اگر از موفقیتهای معنوی و کمالات اخروی هم صرف نظر کنیم، می بینیم پای بند به تشریفات و تجملات و رنگارنگ بودن زندگی در راه موفقیتهای دنیوی نیز مانعی بزرگ و سدی مزاحم است. شما زندگی مخترعان و دانشمندان موفق و پر عظمت را مطالعه کنید خواهید دید که یکی از رموز پیشرفت آنان ساده زیستی و کم علاقگی آنان به مادیات بوده است، زیرا اگر هواها و هوسها بال و پر آنها را می بست این بلندی پروازی نصیبشان نمی شد.

ناز پرورد تنعم نبرد راه به دوست

عاشقی شیوه رندان بلاکش باشد

حتی افرادی که در میدان سیاست به اهنگ رهائی ملت خویش قدم نهاده آند فوق العاده بی تکلف زندگی میکرده آند. مثلا اگر گاندی، دنیاپرست و هوس باز و مجذوب تجملات اعیانی بود هرگز نمی‌توانست ملت بزرگ هند را از زنجیر بزرگ اسارت دیرین برهاند.

٭تعبیرات گوناگون و اورنده نهج البلاغه در این زمینه :

این است که می بینیم علی (ع) خود ساده و بی تکلف زندگی می کند و در کلمات خویش ساده زیستی را که سرچشمه اسایش و پیشرفت است به ما می اموزد و از این حقیقت سعادت بخش گاه به لفظ “اقتصاد “در زندگی  و گاه به واژه “قناعت “و گاه به کلمه “رضا به حد کفاف “تعبیر فرموده و فلسفه ساده زیستی را با حکمتی استوار و دلائلی اموزنده به ما بیان میفرماید : در یکجا قناعت را نوعی فرمانروائی و تسلط و عظمت میشمارد و زندگی راحت و خوشی را که قرآن به مؤمن وعده میدهد به قناعت تفسیر میفرماید که : “کفی بالقناعه ملکا… و سئل عن قوله تعالی فلنحیینه حیاه طیبه فقال (ع) :هی القناعه.

قناعت سلطنت و امارتی در حد کفایت است و عاقل را اینگونه امارت و حکومت بس. مگر نه این است که پادشاه همه مخازن و خزائن را در اختیار دارد و دست نیازش بسوی هیچکس دراز نیست.

قناعت نیز این عظمت را به انسان می بخشد که هیچگاه گرد سوال بر مناعت طبع او نمی نشیند و به هیچکس نیازی پیدا نمی کند با این تفاوت که شاه را هر لحظه بیم زوال نعمت و آندک آندک، تهی شدن خزانه و یا به سرقت رفتن اموال، در کار است به خلاف خردمند قانع که نعمت او زوال ناپذیر و خزانه او جاودان، سرشار و مصون از دستبرد دزدان است که : القناعه مال لا ینفد ح۵۷ قناعت ثروتی است که چندان که مصرف کنی هرگز نقصان نپذیرد و کاستی نگیرد، و در جائی دیگر آن را از امتیازات چشمگیر پیامبران میشمارد و می گوید : پیامبران گرچه بظاهر در چشمها ضعیف جلوه کنند لکن خدا آنان را عزمی استوار و اراده ای اهنین بخشیده است و موهبت قناعت به آنان داده است.

قناعتی که چشمها و قلبها را از توانگری پر می کند و دلها و دیده ها را خیره میسازد[۱]

و در جائی دیگر در حق آنکس که سر بر دامن قناعت دارد دعای خیر کرده و چنینش ستوده است :

طوبی لمن ذکر المعاد و عمل للحساب و قنع بالکفاف. ..ح۴۴٫

خوشا به حال آن نیکبخت که بازگشت بحق را همواره بیاد داشته باشد و هم امروز برای روز حساب کار و کوشش کند و خویش را به اندازه کفایت در خرج کردن وادارد.

و در جائی دیگر ما را سخت از زیاده طلبی بر حذر میدارد که : و لا تسئلوا فوق الکفاف و لا تطلبوا منها اکثر من البلاغ.

از جهان بیش از حد کفاف میخواهید و فزونتر از توشه ای که شما را به مقصد رساند نطلبید، در جای دیگر انسان مقتصد و قانع را مستقل و ازاد و بی نیاز میشمارد که : ما عال من اقتصد ح ۱۴۰، آنکس که اقتصاد پیشه کند هرگز عیال کسی نخواهد بود و به تهیدستی گرفتار نخواهد گشت. و این سخن با همه کوتاهی الفاظ بلندی شگرفی از معنی و عمق در خود نهفته دارد چه آنکه سخن عمومیت دارد که تنها خطاب به یک فرد نیست بلکه دائره این سخن اجتماعات را در برمیگیرد، و اجتماعی که مسرف و عیاش نباشد و میانه رو و مقتصد باشد، همواره خود کفا خواهد بود.

اری نعمت استقلال و بی نیازی و قطع وابستگی تنها در سآیه زندگی مقتصدانه و قناعت ورزیدن به دارائی خویش موثر است.

و در جای دیگر علی (ع) سخن را در ارزش ساده زیستی و اکتفا به قدر کفاف به قله بلاغت رسانده میفرماید :”و لا کنزاغنی من القناعه و لا مال اذهب للفاقه من الرضی بالقوت و من اقتصر علی بلغه الکفاف فقد آنتظم الراحه و تبوا خفض الدعه “.

در همه جهان گنجی تمکن بخش تر و بی نیاز کننده تر از قناعت نیست، و ثروتی فقر را نابود کننده تر چون رضایت به اندازه قوت نیست که هرکس به اندازه اکتفا ورزد جاودان به اسایش سازمان یافته و پیوسته دست یابد و در اغوش دلپذیر خوشی و گشایش عیش جای گیرد.

٭٭فلسفه ساده زیستی

در آنچه از سخنان حضرت علی (ع) یاد کردیم ظریفانه راز عظمت مطلب و فلسفه ساده زیستی و حکمتهای گوناگون آن بیان گردیده بود که در زیر به برخی از آن اشاره می کنیم و می گذریم :

۱-فوائد بزرگ ساده زیستی متکی بودن بخویش و استقلال در تمام زمینه هاست زیرا جامعه ای که به عیاشی خو گیرد و ناز پروری و اسراف و تجمل را پیشه سازد به ناچار روزی عیال و نانخور دیگری خواهد شد، و به ناگزیر دست نیاز خویش را به بیگانگان دراز خواهد کرد و حیثیت و شرافت و استقلال خویش را به خطر خواهد آنداخت، و خلاصه جامعه ای وابسته و اسیر خواهد شد.

پیداست که جامعه وابسته به هر قدرتی در سیطره همان قدرت قرار خواهد گرفت و چون فرزندی که عیال و نانخور پدر است در افکار و عادات و اداب و فرهنگ و سیاست و غیره تابع و پیرو آن قدرت خواهد گشت و استقلال و اراده و آزادی از آن جامعه به کلی رخت خواهد بست، و هنگامی که استقلال جامعه ای از دست رفت آزادی و شرافت و اصالت آن نیز از میان خواهد رفت.

اری وابستگی و مصرفی بودن جز زبونی و اسارت و بردگی چیزی به همراه نخواهد داشت.

۲-یک جامعه یا یک فرد مقتصد و قانع هیچ وقت به سختی و بینوائی دچار نمیگردد و فقر و فلاکت در آن جامعه ریشه کن میشود چنین انسان یا جامعه ای در دام وام نمی افتد زیرا نیاز است که انسان را به وام خواستن و التماس کردن و خجلت کشیدن و سربزیر ماندن و امید دارد و چون خرسندی به زندگی ساده ریشه نیاز را بر اورد جائی برای وام و ننگ آن باقی نمی ماند.

۳-در پرتو ساده زیستی، گمشده واقعی که اسایش و راحتی است بدست می اید. مگر نه این است که انسان همواره به دنبال راحتی و اسایش می گردد تا در پناه آن زندگی خوش داشته باشد؟ مگر نه این است که در جست و جوی این گمشده، بشر آن همه تکاپو می کند و روز و شب آرام نمیگیرد؟ مگر نه این است که هدف انسان از تجملات و فزون طلبی، رسیدن به اسایش است؟ مگر نه این است که بشر به غلط، این گمشده را در جمع ثروت و مال می بیند؟ پس همان بهتر که بی تجمل دردسر به قدر کفاف قناعت ورزد و ساده زندگی کند تا با خیال راحت به گمشده خویش دست یابد و این فلسفه را علی (ع) در حکمت ۳۷۱ به خوبی و روشنی بیان داشته و راه را به ما نشان داده است.

۴-چهارمین فایده ساده زیستن راه یافتن به پاکی و پاکیزگی و دوری از آلودگیها و پلیدیهاست که خدا میفرماید :و دیدیم که علی (ع) حیوه طیبه و زندگی پاک را همان زندگی امیخته با قناعت میداند که خدا به پاداش ایمان مؤمن و عمل صالح او موهبت قناعت را در زندگی دنیا نصیب او میکند، کسی که فزون طلب بوده از مرز قناعت بگذرد ثروت همه دنیا او را سیر نخواهد کرد. و اینجاست که در طریق بدست اوردن زندگی هر چه رنگین تر و ثروت هر چه بیشتر به آنواع الودگیها از رشوه اختلاس و ربا و دروغ و حیله و تزویر و ستم و تجاوز و غیره دچار خواهد شد و عصمت روح خود را پاک خواهد ساخت که فزون طلبی و اشرافی زیستن از حب شدید و شیفتگی بدنیا سرچشمه می گیرد و دلبستگی شدید به دنیا مآیه همه گناهان و الودگیهاست.

حُبُّ الدُّنیا رَاسُ کُلِّ خَطِیئَهٍ.                                                                   دنباله دارد

[۱] – ولکن الله سبحانه جعل رسله اولی قوه فی عزائمهم و ضعفه فیما تری الاعین من حالتهم مع قناعه تملاء القلوب و العیون غنی. (از خطبه ۱۹۰ )خطبه قاصعه.

قسمت شانزدهم

حجه السلام والمسلمین کریمی

و هر مسئول و مرجعی در محیط خودش قهرا مواجه با مشکلاتی میشود، و چه بسا این مشکلات را با بعضی از افراد در میان می‌گذارد. این یک امر طبیعی است که یک نفر وقتی مسئولیت اداره اجتماعی را به عهده گرفت یک سری موانع سر راه خودش می بینید و او را ناراحت می کند، و گاهی ناراحتیها را در جلسات خصوصی یا عمومی برای افراد بازگو می کند و چون در حوزه علمیه نجف اشرف، هماهنگی در حد اعلا وجود نداشت لذا خواه ناخواه این مشکلات در سر راه حضرت امام در طول مدت ۱۵ سال تبعیدی در عراق وجود داشت، که متأسفانه باید عرض کنم اگر آن هماهنگی لازم بین حوزه علمیه قم و نجف بر ضد این بحث بوجود آمده بود. خلاصه زمینه مشکلات از هر جهت برای ایشان فراهم بود و گاهی عکس العملهائی هم ابراز می کردند، در عین حال ایشان در طول این مدت یک کلمه راجع به این موضوعات در باره کسی حرف نزدند و در تمام مواقع برای خدا صبر کرده و اعصاب خویش را کاملا تحت کنترل قرار داده بودند. و این اگر ریشه ی خدائی نداشته باشد لا اقل برای یک بار هم که شده ممکن است انسان از کسی نام ببرد و مقداری ناراحتی خود را برای بعضی از نزدیکان در میان بگذارد.

از این بالاتر، اینکه پس از سال ۹۰ هجری در حوزه نجف اشراف دگرگونیها و انقلاباتی رخ داد که در بعضی از مجالس علماء حرفهائی زده میشد. در همان آیام حضرت امام پیغام دادند که در بیرونی من کسی حق ندارد یک کلمه راجع به دیگری صحبت کند.

در سحرگاه وحشتزای آخرین شبی که امام در نجف بودند، خدمت امام رسیدیم که دستور العملی از ایشان بگیریم. یک حالت تأثری به من دست داده بود از اینکه می دیدم ایشان نجف را ترک می کنند، و او پس از خدا و حرم مطهر امیر المؤمنین تنها پناهگاه ما بود. خداوندا فردا شب و شبهای دیگر که امام در نجف تشریف ندارند چه خواهد گذشت؟  هزار نکته ابهام جلو ما بود، چنان غصه ما را گرفته بود که با ناراحتی فراوان در حالی که گریه گلو گیرم شده بود عرض کردم : آقا نمیشود از این سفر صرف نظر کنید؟  شما الان دارید تشریف می برید کویت و  آنجا جای امنی نیست –سوریه جای امنی نیست –ایران وضعش آنچنان است –کجا میخواهید بروید؟

امام فرمودند : قصه ما با این قوم در ماه رمضان که چندین بار آمدند اینجا، تمام شد و دیگر نمی گذارند در اینجا بمانم و نمی توانم بمانم. ناگزیر از اینجا باید بروم. سپس فرمودند : من در اینجا با حرم امیر المؤمنین (ع) مأنوس بودم. و راستی ایشان چقدر مقید بودند که هر شب به زیارت حرم مطهر مشرف میشدند و در آیام زیارت اباعبدلله (ع) به کربلا مشرف میشدند.

در زیارت ائمه میخوانیم که شما زنده اید، سخن ما را میشنوید جواب ما را می دهید اما ما نمی شنویم.

ایشان عملا در برخورد با مشاهد مشرفه و در تشرف به زیارت قبور مطهر معصومین مثل اینکه امام را ناظر و حاضر در جلو چشم خود می دیدند. امام در آن شب آخر با حسرت فرمودند که : “من در اینجا با حرم مأنوس بودم اما خدا می داند در این مدت من از دست اهل اینجا چه کشیدم ” با کنایه مقداری از رنجها را در آن شب آخر بیان کردند. آری : خدا میداند چه مشکلاتی برای او فراهم کرده بودند که دست از حرکتش بردارد. در اینجا است که ما به یاد جد بزرگوارش امیر المؤمنین (ع) می افتیم که میفرماید بعد از وفات رسول الله چنین شد و چنان شد، دنیا کوشید که علی (ع) دست از کارش بردارد و برنداشت. فرزند آن حضرت نیز تمام مشکلات و سختیها و تبعیدها را در راه خدا و خدمت به خلق خدا و برای کسب رضای خدا تحمل کرد و از کسی گلآیه ننمود. چنین روشی را در تاریخ از آنبیاء معصومین شنیده بودیم و از ایشان به رای العین دیدیم.

و اما جهات دیگر تقیید ایشان به دعا و قرآن و عبادت این هم یک بخش مهمی است که تا کسی از نزدیک مشاهده نکند نمیتواند آن را درک کند. این اعجوبه تاریخ و نابغه دهر هنگام بحث در مسائل علمی آنچنان به تحقیقات گسترده ای می پرداخت که گوئی جز با علم با چیز دیگر سر وکار ندارد و هنگامی که یک بحث سیاسی پیش می آمد، به سیاست به تمام ابعاد آن التفات میفرمود و اظهار میکرد که گوئی تمام عمر با سیاست سر وکار داشته است، و هنگام عبادت یکی عابد تمام عیار در محراب عبادت ایستاده بود، با خدایش آنچنان راز و نیاز می کرد که گویا زندگی را ترک کرده و فقط به عبادت پرداخته است. خلاصه در هر رشته ای ایشان یک انسان کامل بود.

دستوری از ائمه (ع) به ما رسیده است که مؤمن باید وقتهایش را تقسیم کند، یک قسمتش “یناجی فیه ربه ” با خدای خود مناجات کند، و یک قسمت برای تامین معاش و. ..امام هم یک چنین برنامه منظمی در زندگی دارند، و حتی عبادتش با برنامه است، چه وقت قرآن بخواند بنحوی که ابدا این برنامه بهم نمیخورد.

آن چنان تقیدی به عبادت داشتند که شاید برای بعضی ها این فکر پیش می امد که یک نفر مسئول که می خواهد نظام موجود را بکلی از بین ببرد و نظام عدل اسلامی را بعنوان یک نظام جهان ساز سعادت آفرین برای کل بشر در جامعه معرفی کند، با این همه مشکلات سیاسی چطور میتواند مقدار زیادی از وقت خود را به عبادت و نماز و قرآن و دعا بپردازد !!

باز در اینجا بیاد حضرت امیر المؤمنین (ع) می افتیم که در جنگ صفین نقل می کنند هنگام نماز شد.

بعضی از اصحاب عرض کردند که وقت نماز رسیده است. امام فورا مهیای نماز شدند. یک نفر عرض کرد : شما الان گیر و دار جنگ هستید. حضرت فرمود: مگر نه ما برای اقامه نماز می جنگیم؟

در تشرف امام خمینی به حرم مطهر امیر المؤمنین (ع) با آن آداب خاصی زیارت آن حضرت باز شایان توجه است.

با کمال ادب و متانت اذن دخول میخواندند، سپس از طرف پائین پا وارد حرم میشدند، و مقید بودند که از بالای سر مطهر حضرت امیر (ع) عبور نکنند (چنانکه در روایات وارد شده )و هنگامی که مقابل ضریح مطهر میرسیدند، زیارت دیگری را با نهایت اخلاص میخواندند، بعد دوباره به طرف پائین پا بر می‌گشتند و در گوشه ای از حرم نماز زیارت و دعا نشسته میخواندند. باز دو رکعت نماز و سپس بلند میشدند و با رعایت اداب و اخلاص تمام از حرم مطهر خارج میشدند.

در ایام زیارتی و آیام جمعه برنامه منظم و خاصی برای دعا و نیایش و نماز و قرآن دارند که اگر یک نفر کارش فقط همین باشد به این منظمی نمیتواند برنامه عبادتش را اجرا کند.

و اما برنامه امام در تحقیقات علمی بسیار عجیب و بهت آنگیز است من در این مدت سی و خورده ای سال که در حوزه قم و نجف خدمت رسیده ام، و از کتب مؤلفین هم تا حدودی که توفیق مساعد بوده و مجال داشته ام مطالعه و نگاه کرده ام، و کم و بیش از نظرات محققین اطلاع دارم پس از بررسی دیدم هر یک از محققین یک بعد را در نظرات علمی گرفته اند، افرادی که اهل فن آند و به کتب فقهاء عالیمقدار شیعه مراجعه می کنند، خوب متوجه میشوند که چه میخواهم عرض کنم  حضرت امام وقتی وارد مسائل علمی و تحقیقی میشدند،  تمام ابعاد قضایا را با دقت کافی و وافی بررسی می‌کردند بطوری که وقتی آدم پای بیان علمی ایشان می نشست، می دید هیچ نیازی ندارد که در بعد دیگری مثلا به کتاب یا گفتار دیگران مراجعه کند. مطالب را آنچنان تحقیق می کردند که نقطه ابهام در مطلب باقی نمی ماند.

نمونه این مطلب را در دو بحث بسیار ارزنده و علمی ایشان که در نجف اشرف بحث فرمودند می توان یافت. یکی بحث بیع از اول تا آخر خیارات و دیگری بحث خلل در نماز و بحمد الله کتاب ایشان هم به خط مبارک خودشان زیر نظر این جانب و برادر عزیزم حجه الاسلام و المسلمین آقای خاتم تمام این دوره مکاسب و بحث خلل چاپ شد و در دسترس قرار گرفت. شاهد صدق گفتارم این کتاب است که وقتی مطالعه می کنید، در می یابید که حق تمام مطلب را اداء کردند.

اینجا است که باید عرض کنم یک چنین فردی با آن مقام علمی و آن بعد نظر سیاسی و آن مال آندیشی حق این را دارد که بگوید من نائب حضرت ولی امر سلام الله علیه هستم، و آنصافاً هم باید نائب امام زمان یک چنین شخصیتی ممتازی باشد که با روشش وبا گفتارش و با آندیشه اش بتواند بازگو کننده خصوصیات حضرت ولی امر در میان جامعه اش باشد.

روی این حساب، میتوانیم با این خصوصیات امام، او را نائب بحق امام زمان بدانیم. خداوند متعال وجود سراسر خیر و برکت ایشان را در سآیه وجود سراسر خیر و برکت حضرت ولی عصر (ع) برای مردم مسلمان و پیروان مکتب امام صادق (ع) و عموم مسلمین جهان باقی بدارد و جوانان انقلابی و رزمنده ما را توفیق بیشتری عنایت کند تا با رهنمود های امام بتوانند و بتوانیم مسئولیت بسیار بزرگی را که از زمان رسول الله دست بدست بر عهده علمای عالیقدر شیعه گذاشته شده، از عهده اش برائیم و آن نظام عدل اسلامی را که ائمه ما وعده داده آند به رهبری حضرت امام خمینی و کوشش مردم قهرمان پیاده کنیم تا محیط مهیا شود برای طلوع آفتاب حضرت ولی عصر (ع) و آن رهبر و امام به حق بیاید و در صلح و صفا حکومت کند و ما از برکات آن حکومت هم انشاءالله بهره مند شویم.                                                                                                                                         ادامه دارد

پوشش بانوان وحکم فقهی آن

حجه الاسلام و المسلمین قدیری

احکام نورانی اسلام عزیز بر اساس مصالح و مفاسدی است که شارع مقدس بملاحضه آنها، جعل احکام فرموده است. و لذا گفته میشود که :”واجبات و محرمات شرعیه الطافند در واجبات و محرمات عقلیه، و معنای این عبارت این است که همان مصلحت ها و مفسده هائی که اگر عقل به آنها برسد و آنها را درک کند، بر طبق آنها حکم می کند، شارع مقدس نیز بر طبق آن حکم فرموده است.

و حکم پوشش بانوان از این احکام شریفه است، که قطعا بر حسب مصالحی جعل شده است. علمای اعلام در این بحث گاهی اشاره به علت و فلسفه حجاب فرموده آند، لکن چون بنای این مقاله بر بحث در پیرامون مسأله پوشش از دید فقهی و اشاره اجمالی به ادله آن است، ما از ذکر آنگیزه این حکم و فلسفه آن چشم پوشی می کنیم،و فقه مسأله را بیان می نمائیم. و قبل از آن، دقتی را که علامه بزرگوار و شهید عالی مقدار مرحوم آیه الله مطهری رضوان الله تعالی علیه در معنای حجاب فرموده آند،بنظر خوانندگان میرسانیم :

لغت حجاب بمعنای پرده است، و در قرآن کریم نیز به این معنی امده است :

“حَتّی تَوارَت بِالحِجابِ”

یعنی تا آن وقت که خورشید در پشت پرده مخفی شد. و در دستوری که امیر المؤمنین (ع) به مالک اشتر نوشته است میفرماید :

فَلا تُطَوِّلَنَّ احتِجابَکَ عَن رَعِیَّتِکَ ”

یعنی در میان مردم باش. کمتر خود را در آندرون خانه خود از مردم پنهان کن. حاجب و دربان تو را از مردم جدا نکند، بلکه خودت را در معرض ملاقات و تماس مردم قرار بده تا ضعیفان و بیچارگان بتوانند نیازمندیها و شکایات خود را به گوش تو برسانند، و تو نیز از جریان امور بی اطلاع نمانی.

آنچه بر زن واجب است حجاب به این نحو نیست، چون وظیفه پوشش که اسلام بر زنان مقرر کرده است به این معنی نیست که از خانه بیرون نروند. زندانی کردن و حبس زن در اسلام مطرح نیست.

پوشش زن در اسلام اینست که، زن در معاشرت خود با مردان، بدن خود را بپوشاند و به جلوه گری و خودنمائی نپردازد. بنا بر این آنچه بر زن واجب است خود را از نامحرم بپوشاند، نه اینکه خود را پشت پرده یا در خانه مخفی و زندانی کند.و در آیات و روایات هم کلمه حجاب بکار نرفته، بلکه ستروپوشش را ذکر میکند. و در موردی هم که کلمه حجاب را ذکر فرموده، مربوط به این مسأله نیست، و آن حکمی است مربوط به زنهای پیغمبر اکرم (ص)و مختص به آنها و آیه اینست :

“وَ اِذا سَاَلتُموهُنَّ مَتاعَاً فَاساَلُوهُنَّ مِن وَراءِ حِجابٍ ”

اگر از آنها متاع و کالای مورد نیازی مطالبه می کنید، از پشت پرده از آنها بخواهید. فقها عظام در دوجای فقه :کتاب الصلاه و کتاب النکاح، متعرض این مسأله شده آند، و در آن کلمه “ستر “را به کار برده آند نه کلمه حجاب را. و همین مطلب میتواند جواب عده ای باشد که گمان می کنند اسلام خواسته است زن همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بیرون نرود. خلاصه مسأله مورد بحث این است که بر زن واجب است تمام بدن خود را از نامحرم بپوشاند، البته دستها و صورت از این حکم مستثنی است، مگر اینکه در باز بودن آن مفسده ای مترتب شود، و بر مرد حرام است بغیر از دست و صورت زن نامحرم نظر کند هر چند قصد لذت بردن نداشته باشد. قبل از بحث باید معلوم باشد که نگاه کردن اگر از روی شهوت باشد حرام است حتی در مورد دست و صورت (وجه و کفین )بلکه نظر به محارم یا نظر به هم جنس، بلکه هر گونه نظر اگر به شهوت باشد جایز نیست. و اجماع و ارتکاز متشرعه بر این مطلب قائم است و همچنین نظر اگر مستلزم فساد یا خوف وقوع در حرام باشد جایز نیست اجماعا (بنا بر اجماع فقهاء) و در مورد مسأله ما جائی است که نظر از روی شهوت نباشد و خوف وقوع در حرام نباشد.

این دو جهت باید مورد بحث قرار گیرد :

۱-وجوب ستر بر زن و حرمت نظر بر مرد

۲-جواز نظر به وجه کفین (صورت و دستها )و عدم وجوب ستر.

وجوب ستر بر زن، و حرمت نظر بر مرد :

این مطلب بنحو اجمال اجماعی است بلکه ضروری مذهب است، چنانکه در “جواهر الکلام “امده است

و هر چند وجوب ستر بر زن و حرمت نظر بر مرد دو حکم مختلف هستند، لکن فقهاء این دو حکم را ملازم یکدیگر قرار داده آند که هر جا نظر مرد به زن حرام است، پوشش بر زن واجب است، و هر جا نظر مرد حرام نیست، پوشش زن هم واجب نیست. و لذا آنجا که علماء ادله نظر را ذکر می کنند، بلافاصله ادله ستر را هم بیان می کنند، و علت آن ملازمه ای است که بین دو حکم در این مورد بخصوص ثابت است.

در هر صورت، برای اثبات وجوب ستر و حرمت نظر، به بعض آیات شریفه قرآن استدلال شده است، که در از جمله آنها دو آیه ۳۰و ۳۱ سوره نور است.

“@è% šúüÏZÏB÷sßJù=Ïj9 (#q‘Òäótƒ ô`ÏB ôMÏd̍»|Áö/r& (#qÝàxÿøts†ur óOßgy_rãèù ۴ y7Ï۹ºsŒ ۴’s1ø—r& öNçlm; 3 ¨bÎ) ©!$# ۷ŽÎ۷yz $yJÎ/ tbqãèoYóÁtƒ ÇÌÉÈ @è%ur ÏM»uZÏB÷sßJù=Ïj9 z`ôÒàÒøótƒ ô`ÏB £`Ïd̍»|Áö/r& z`ôàxÿøts†ur £`ßgy_rãèù Ÿwur šúïωö۷ム£`ßgtFt^ƒÎ— žwÎ) $tB tygsß $yg÷YÏB ( tûøóΎôØu‹ø۹ur £`Ïd̍ßJ胿۲ ۴’n?tã £`ÍkÍ۵qãŠã_ ( Ÿwur šúïωö۷ム£`ßgtFt^ƒÎ— žwÎ)  ÆÎgÏFs9qãèç۷Ï۹ ÷rr&  ÆÎgͬ!$t/#uä. ..”

به مردان مؤمن بگو دیدگان فرو خوابانند و دامن ها را حفظ کنند، این برای شما پاکیزه تر است، و خدا بدانچه می کنید آگاه است. به زنان مؤمنه بگو دیدگان خویش را فرو خوابانند و دامنهای خویش را حفظ کنند و زیور خویش را آشکار نکنند مگر آنچه پیدا است. سرپوش های خویش بر گریبآنها بزنند. زیور خویش اشکار نکنند مگر برای شوهران یا پدران. ..دلالت آیه شریفه خالی از تامل نیست. چون غض بصر غیر از ترک نظر است، و حفظ فرج غیر از ستر بدن است. و معنای غض بصر کاهش دادن نگاه است، خیره نشدن و تماشا نکردن است، چنانکه در “مجمع البیان “در ذیل آیه کریمه می گوید :

اَصلُ الغَضّ النّقصان ”

ریشه معنای “غض “کاهش و کمی است.

“یُقالُ غَضَّ مِن صَوتِهِ وَ مِن بَصَرِهِ اَی نَقَصَ ”

وقتی که ماده غض به صوت (صدا ) یا بصر (دید )نسبت داده میشود یعنی آن را کاهش داد. بنا بر این معنای “یغضوا من ابصارهم “این است که نگاه را کاهش دهند و خیره نگاه نکنند، و بنظر استقلالی که دقت کردن در خود شخص و ورانداز کردن او است نظر ننمایند. و این معنی غیر از این است که اصلاً به او نگاه نکنند. پس از آیه شریفه حرمت نظر بنحو مطلق اثبات نمیشود، بلکه قدر متیقن از آن، نظر با شهوت است. بخصوص با ملاحظه شان نزول آیه کریمه که در “وسائل الشیعه “هم از آن جا ذکر نموده.

و آن روایت اینست :

“عَن اَبی جَعفَر (ع) قال:

“بِالمَدینَه، وَ کانَ النِّساءُ یَتَقَنَّعنَ خَلفَ آذانِهِنَّ. فَنَظَرَ اِلَیها وَ هِیَ مُقبِلَهٌ، فَلَمّا جازَت نَظَرَ اِلَیها وَ دَخَلَ فی زُقاقٍ قَد سَمّاهُ بِبَنی فُلان، فَجَعَلَ یَنظُرُ خَلفَها وَ اَعتَرَضَ وَجهَهُ عَظمٌ فی الحائِطِ اَو زُجاجَهٌ فَشَقَّ وَجهَهُ. فَلَمّا مَضَت المَراَهُ نَظَرَ فَاِذا الدِّماءُ تَسِیلُ عَلی ثَوبِهِ وَ صَدرِهِ فَقالَ :وَ اللهُ لَآ تِیَنَّ رَسُولَ اَلله (ص) وَ لَاُخبِرَنَّهُ. فَاَتاهُ فَلَمّا رَآهُ رَسُولَ اَللهِ (ص) قالَ :ما هذا؟  فَاَخبَرَهُ، فَهَبَطَ جَبرَئِیلُ بِهذِهِ الآیَهِ :قُل لِلمؤمنینَ. ..”[۱]

جوانی از آنصار در مقابل زنی، در مدینه قرار گرفت –و زنها مقنعه خودشان را پشت گوشها می بستند که مقداری از سر و مقداری زیادی از گردی صورتشان باز بود –این جوان به آن زن نگاه کرد، و نگاه خود را ادامه داد تا زن عبور کرد. و مرد داخل کوچه شد، و باز نظر را به دنبال آن زن ادامه داد تا اینکه استخوان با شیشه ای که در دیوار کوچه بود به صورت او خورد و او را مجروح کرد و خون بر لباس و سینه او جاری شد. آن مرد قسم خورد که نزد پیغمبر (ص)میروم و به او خبر می دهم وقتی خدمت حضرت رسید، و پیغمبر (ص)او را دید فرمود این جراحت چیست؟ جوان ماجرا را به حضرت خبر داد، جبرئیل نازل شد و این آیه شریفه را اورد.

معلوم است که این نظر، از روی شهوت بوده نه مطلق نگاه کردن. و گفتیم نظر از روی شهوت از محل بحث خارج است، و حرمت آن مسلم و اجماعی است. اری فی الجمله وجوب ستر بر زنها از این آیات استفاده میشود، و در مطالب بعد ذکر خواهد شد.

اینک به بررسی آیه دیگر می پردازیم :

آیه ۶۰ از سوره نور چنین میفرماید :

“߉Ïãºuqs)ø۹$#ur z`ÏB Ïä!$|¡ÏiY9$# ÓÉL»©۹$# Ÿw tbqã_ötƒ %[n%s3ÏR }§øŠnt=sù  ÆÎgøŠn=tæ îy$oYã_ br& šÆ÷èŸÒtƒ  Æßgt/$uŠÏO uŽöxî ¤M»y_ÎhŽy9tFãB 7puZƒÌ“Î/ ( br&ur šÆøÿÏÿ÷ètFó¡o„ ׎öyz  Æßg©۹ ۳ ª!$#ur ìì‹ÏJy™ ÒOŠÎ=tæ ”

زنان بازنشسته که امید ازدواج ندارند، باکی نیست در حالی که خود را به زیوری نیاراسته آند، و قصد خود نمائی ندارند جامه خویش به زمین نهند، و اگر از این نیز خود داری کنند برایشان بهتر است. خداوند شنوا و دانا است.

کیفیت استدلال به این آیه شریفه اینست که در این آیه حکم مربوط به زنان سالخورده ای است که امید نکاح ندارند، آنها میتوانند لباس خود را بردارند. از مفهوم  آیه استفاده میشود که برای غیر زنان سالخورده این کار جایز نیست. پس لزوم ستر فی الجمله ثابت میشود. و معلوم است لباسی که در این آیه مورد ذکر است مثل چادر و روسری است صحیحه حلبی هم بر این مطلب دلالت دارد.

“الحَلبَی، عَن اَبی عَبدِاللهِ (ع)”

“اَنَّهُ قَرَاَ : آن یَضَعنَ ثِیابَهَنَّ. قال :”الخِمارُ وَ الجِلبابُ. ..”[۲]

حضرت فرمود :مقصود از آن “یضعن ثیابهن”روسری و چهارقد است. و دلالت مفهومی آیه مبارکه که بر لزوم پوشیدن زن خود را از نامحرم ثابت است.

از جمله این آیات، آیه ۵۹ سوره احزاب است که استفاده وجوب ستر از آن نمیشود، چون ذیل آیه علتی ذکر می کند که معلوم میشود مربوط به وضع زمان پیغمبر است. و در مورد بحث ما قابل استدلال نیست. و آیه این است :

$pkš‰r‘¯»tƒ“ ÓÉ<¨Z9$# @è% y7Å_ºurø—X{ y7Ï?$uZt/ur Ïä!$|¡ÎSur tûüÏZÏB÷sßJø۹$# šúüÏRô‰ãƒ £`ÍköŽn=tã `ÏB £`ÎgÎ۶Î۶»n=y_ 4 y7Ï۹ºsŒ #’oT÷Šr& br& z`øùt÷èムŸxsù tûøïsŒ÷sム۳ šc%x.ur ª!$# #Y‘qàÿxî $VJŠÏm§‘”

ای پیغمبر به همسران و دخترانت و به زنان مؤمنین بگو که روسری های خویش را به خود نزدیک سازند، این کار برای اینکه شناخته نشوند و مورد اذیت قرار نگیرند نزدیکتر است و خدا آمرزنده و مهربان است.

بنابراین راجع به نظر به اجنبه بدون لذت بهترین دلیل آیه ۶۰ سوره نور، و اجماع و ضرورت است.

گرچه روایاتی در باب هست که هر چند دلالت آنها بر مطلب قابل مناقشه است، لکن چون توجه به آن روایات خالی از فائده نیست بعضی از آنها را ذکر می کنیم.

“عَن اَبی عَبدِاللهِ (ع)قالَ :سَمِعتُهُ” “یَقولُ :”النَّظرَهُ سَهمٌ مٍن سِهامِ اِبلِیسَ مَسمُومٌ،وَکَم مِن نَظرَهٍ اَورَثَت حَسرَهً طَوِیلَهً “[۳]

حضرت صادق (ع) فرمودند: نظر تیری از تیرهای سمی (زهر آگین )ابلیس است و چه بسا نظری (نگاهی) که حسرت طولانی ببار آورده است.

“عَنِ الکاهِلی، قالَ: قالَ أَبُوعَبدِاللهِ (ع) :النَّظرَهُ بَعدَ النَّظرَهِ تَزرَعُ فی القََلبِ الشَّهوَهَ وَکَفی بِها لِصاحِبِها فِتنَه. “[۴]

نظر بعد از نظر در قلب ایجاد شهوت می کند، و این کافی است که صاحبش را به فتنه و فساد بکشد.

“عَنِ عُقبَه، قال :قال ابو عبدالله (ع) النَّظرَهُ سَهمٌ مِن سَهامِ اِبلِیسَ مَسمُومٌ مِن تَرَکَها لِلِّه عَزَّ وَجَلَّ لا لِغَیرِهِ، اَعقَبَهُ اللهُ اَمنَاً وَ اِیماناً یَجِدُ طَعمَهُ “[۵]

حضرت صادق (ع)فرمودند: نظر تیری از تیرهای مسموم ابلیس است. کسی که نظر را برای خدا ترک کند، نه برای غیر خدا. خداوند در پی آن امن و ایمانی به او عطا می فرماید که طعم آن را در خواهد یافت.

“عن الصادق (ع) :مَن نَظَرَ اِلیَ امرَاَهٍ فَرَفَعَ بَصَرَهُ اِلیَ السَّماءِ اَو غَضَّ بَصَرَهُ، لَم یَرتَدَّ اِلَیهِ بَصَرُهُ حَتّی یُزَوِّجَهُ اللهُ مِنَ الحُورِ العِینِ “[۶]

کسی که به زنی نگاه کند، پس چشم خود را از او بردارد، خداوند در همان لحظه به او جزا میدهد، و برای او از حورالعین تزویج میکند.و این روایات بیش از حکم نظر از روی شهوت را نمیرساند، ولی ملاحظه و دقت در این احادیث شریفه لازم است، و امید است ان شاء الله مفید باشد.

جواز نظر به وجه و کفین، و عدم وجوب ستر آن

از آنچه گذشت معلوم شد که پوشانیدن غیر وجه و کفین بر زن واجب است، و نظر به آن بر مرد حرام است. و  در این جهت از لحاظ فقه اسلامی هیچگونه تردیدی وجود ندارد،بلکه همانطور که از صاحب جواهر نقل شد، از ضروریات مذهب است. و در این باره اختلاف و تشکیکی نه از نظر قرآن و روایات و نه از نظر فتاوی نیست.

انچه مورد بحث است، پوشش صورت و دستها تا مچ است که از آن به وجه و کفین تعبیر میشود. و همچنین ظاهر شد که اگر نظر از روی تلذذ یعنی لذت بردن، یا ریبه یعنی خوف لغزش و وقوع در حرام باشد حرام است ولو به وجه و کفین و حتی نسبت به محارم، بلکه نسبت به مماثل و هم جنس. و این دو مطلب قطعی و بدون تردید است.

محل بحث پوشانیدن وجه و کفین، و نظر به آن است، اگر نظر از روی شهوت نباشد و خوف فتنه در بین نباشد.و هر چند بین علماء و فقهاء عظام در این مسأله اختلاف است. بعضی پوشانیدن وجه و کفین را بر زن واجب و نظر به آن را بر مرد حرام میدانند و جمعی پوشانیدن را واجب نمیدانند و نظر را حرام نمیدانند، و عده ای هم احتیاط میکنند. لکن حق مطلب این است که :”ستر واجب نیست و نظر حرمت ندارد “و میتوان چند دلیل بر آن ذکر کرد :

۱-دلیل وجوب پوشیدن زن خودش را از نامحرم، و حرمت نظر مرد به زن نامحرم –چنانکه گذشت –دو ایه شریفه ۳۱ و ۶۰-سوره نور بود که از جهت وجه و کفین اطلاق نداشت. بلکه آیه ۳۱ از ادله عدم وجوب پوشاندن وجه (صورت ) است، و بعدا بیان خواهد شد.  و اما آیه ۵۹ سوره احزاب، وجوب ستر از آن استفاده نمیشود، علاوه بر اینکه “یدنین علیهن من جلابیهن “بمعنای اینست که روسری ها را به خود نزدیک سازند تا در آن پوشیده باشند، نه اینکه روی خود را با روسری بپوشانند که بعضی احتمال داده آند. و فقط از ادله وجوب ستر وحرمت نظر باقی میماند اجماع و ضرورت که دلیل لفظی نیستند تا بتوان به اطلاق آن تمسک کرد، و ادله لفظیه دیگری که ذکر فرموده آند و بعضی از آن را ما نقل کردیم، فقط موردی را بیان می کند که جنبه شهوانی و ریبه وتلذذ در بین است، و همانطور که گفته شد حکم آن مسلم و خارج از بحث است. بنا بر این باید حد اجماع و ضرورت ملاحضه شود، و در مورد وجه و کفین اجماع و ضرورتی نیست، بلکه عده زیادی از فقهاء قائل به عدم وجوب ستر وجه و کفین و جواز نظر به آن هستند. و به عبارت دیگر :

اجماع و ضرورت، دلیل لبی است و در آن قدر متیقین از اجماع و ضرورت ثابت میشود و آن غیر وجه و کفین است، و در وجه و کفین حکم جواز است که اصل اولی در هر موردی است که شک در تکلیف باشد.

۲-با پوشش وجه و کفین خود بخود شعاع فعالیت زن به آندرون خانه محدود میشود، یا در اجتماعات مخصوص زنان. و میتوان یقین داشت که چنین محدودیتی در اسلام نیست، زیرا این به معنای فلج شدن قسمت عظیمی از اجتماع است بدون هیچ سبب عقلائی. و خلاصه ملاحظه نتیجه حکم به وجوب ستر و عدم جواز نظر نسبت به وجه و کفین، و آثاری که در جامعه بر آن مترتب میشود، قطع به عدم وجوب ستر و عدم حرمت نظر میشود.

۳-اگر در اسلام پوشش وجه و کفین بر زنها واجب بود، و بر مردان نظر به وجه و کفین زنها حرام بود، باید مثل اینکه نظر به سایر اعضا زن حرمتش جزمی و قطعی است، آن هم قطعی شود و تردید و شکی نباشد، زیرا در علم اصول گفته شده است که مسائل محل ابتلای عمومی، تردید و شک در تکلیف در آن مسائل بدوی است، و بلاملاحضه عمومی بودن ابتلاء، قطع به نبودن تکلیف حاصل میشود.

مثلا در غسل جمعه گفته میشود که اگر غسل جمعه واجب بود، باید وجوب آن مثل غسل جنابت قطعی شود چون مورد ابتلاء عموم است و قطعی نشدن وجوب در آن، موجب قطع به عدم وجوب است. و امثله آن در فقه زیاد است. از جمله در مسألۀ محل بحث یعنی وجه و کفین :اگر تکلیف الزامی در آن باشد چون مورد ابتلای عموم است بلکه بیش از ستر بقیه اعضاء و نظر به آن مورد ابتلاء است باید قطی باشد. از اینکه می بینیم حتی علماء در آن خلاف فرموده آند، یقین پیدا می کنیم که وجوب ستر و حرمت نظر در بین نیست.

۴-به دو قسمت از آیه ۳۱ سوره نور برای اثبات جواز، استدلال شده اول، جمله Ÿwur šúïωö۷ム£`ßgtFt^ƒÎ— žwÎ) $tB tygsß $yg÷YÏB

دوم، جمله :

tûøóΎôØu‹ø۹ur £`Ïd̍ßJ胿۲ ۴’n?tã £`ÍkÍ۵qãŠã_

در مورد جمله اول، در تفسیر الا ماظهر، خضاب و سرمه و آنگشتر و دستبند  و امثال اینها ذکر شده که در صورت و دو دست تا مچ هستند. و این دلیل است بر جواز باز بودن  دست و صورت، و الا معنائی برای جواز ظاهر بودن اینگونه زینتها نیست.  و در این باره روایات هم هست که ذیلا بیان میشود. و در مورد جمله دوم گفته شده که آیه دلالت دارد بر لزوم پوشانیدن گریبان، و اگر پوشانیدن صورت هم لازم بود بیان میکرد، ولی استدلال به این قسمت از آیه محل تأمل است.

۵-روایاتی که در آنها جواز وجه و کفین معلوم میشود، و از آن استفاده میگردد که آنچه موضوع ستر است مو و سر و امثال آن است از جمله آنها :صحیحه بزنطی :

“عَنِ الرِّضا (ع)، قال :سَأَلتَهُ عَنِ الرَّجُلُ لَهُ آن یَنظُرَ اِلَی شَعرِ اُختِ اِمرَاَتِهِ؟ فَقالَ :لا اِلّا آن تَکونَ مِنَ القَواعِدِ. قُلتُ لَهُ :اُختُ اِمرَاَتِهِ وَ الغَریبَهُ سَواءُ؟

“قال : نَعَم، قُلتُ : فَمالی مِنَ النَّظَرِ اِلَیهِ مِنها. فَقالَ : شَعرُها وَ ذِراعُها ”     (وسائل ج۱۴ ص ۱۴۴ خبر ۱)

بزنطی گفت :سؤال کردم از حضرت رضا (ع) که آیا حلال است بر شخص که نظر به موی خواهر زنش کند، فرمود نه مگر آن زن از قواعد و سالخوردگان باشد. عرض کردم خواهر زن و غریبه مثل هم هستند؟ فرمود آری. عرض کردم چقدر برای من جایز است نگاه کنم؟ فرمود: به موی او و ذراع او. و همینطور که ظاهر است در روایت، موضوع ستر مو و مثل آن است، و اگر وجه و کفین از جهت ستر و نظر محکوم به جواز نبود، ذکر مو و ذراع بدون ذکر آن مورد نداشت. و نظیر این روایات بسیار است که تعرض به تمام آنها ضرورتی ندارد.

۶-روایاتی که صریحا حکم وجه و کفین را بیان میکند :

الف:”خبر مسعده بن زیاد قال :سَمِعتُ جَعفَرَاً وَ سُئِلَ عَمّا تُظهِرا المَراَهُ مِن زِینَتِها

قال (ع):” الوَجهُ وَ الکَفَّین “[۷]

سعده بن زیاد از حضرت صادق (ع) نقل می کند که وقتی از حضرت دربارۀ زینتی که زن می تواند آشکار کند، سؤال شد. فرمود: صورت و دستها.

ب-روایت فضیل بن یسار :

“قال :سألت ابا عبدالله (ع) عَن الذِّراعَینِ مِنَ المَراَهِ مِنَ الزِّینَهِ الَّتی قالَ اللهُ تَعالی ” وَ لا یُبدینَ زینَتَهُنَّ اِلّا لِبُعُو لَتِهِنَّ؟  قالَ :نَعَم وَ مادُونَ الخِمارِ مِنَ الزِّینَهِ وَ مادُونَ السّوارَینِ. “[۸]

فضیل بن یسار می گوید :از امام صادق (ع) پرسیدم آیا ذراعهای زن از قسمتهائی است که باید از غیر محارم بپوشاند. فرمود آری، و آنچه زیر روسری قرار می گیرد باید پوشیده شود، و همچنین از محل دستبند به بالا باید پوشیده شود.

و ما بذکر همین مقدار اکتفا می کنیم، و تفضیل را به کتب مفصله موکول می نمائیم. و از آنچه ذکر شد حکم مسأله ظاهر و واضح است. و از ادله فوق نیز معلوم شد که واجب ستر است و لباس خاصی در آن اعتبار نشده، ولی از لباسی که جلب توجه کند باید اجتناب شود، و دلیل آن همان ارتکاز متشرعه است.بنا بر این، مسأله به این ترتیب است که بر زنها واجب است تمام بدن خود را از مرد نامحرم بپوشانند، و پوشاندن وجه و کفین لازم نیست و بر مردها حرام است به بدن زن نامحرم نگاه کنند، و نظر به وجه و کفین مانع ندارد مگر از روی شهوت باشد یا خوف فتنه در بین باشد و در حجاب لباس خاص اعتبار ندارد ولی جلب توجه نباید بکند.

[۱] – وسائل ج ۱۴ ص۱۳۸ خبر ۴

[۲] – وسائل ج ۱۴ ص۱۴۷ خبر ۲

[۳] – وسائل ج۱۴ ص۱۳۸ خبر۱

[۴] – وسائل ج۱۴  ص۱۳۹ خب۶

[۵] – وسائل ج۱۴ ص۱۳۹ خبر۵

[۶] – وسائل ج۱۴ ص۱۳۹ خبر۹

[۷] – وسائل ج۱۴ ص۱۴۶ خبر۵

[۸] – وسائل ج۱۴ ص۱۴۵ خبر۱

قسمت پنجم

ویژگیهای قوانین اسلام

ایت الله صانعی

۴-ایات و روایاتی که در رابطه با استفاده از زندگی دنیا و مادیات می باشد :

” Æ÷tGö/$#ur !$yJ‹Ïù š۹t?#uä ª!$# u‘#¤$!$# notÅzFy$# ( Ÿwur š[Ys? y7t7ŠÅÁtR šÆÏB $u‹÷R‘‰۹$# ( `Å¡ômr&ur !$yJŸ۲ z`|¡ômr& ª!$# šø‹s9Î) ( Ÿwur Æ÷ö۷s? yŠ$|¡xÿø۹$# ’Îû ÇÚö‘F{$# ( ¨bÎ) ©!$# Ÿw =Ïtä† tûïωšøÿßJø۹$#  ”                                           (آیه ۷۷-سوره قصص )

دنبال کن و طلب نما آخرت را به وسیله نیروهای خداداد، از علم و عقل و فکر و دست و پا، و با همه توانت آخرت را و سعادت بعد از مرگ را تامین نما و زندگی دنیا را فراموش نکن و سهمت را بگیر وخوبی کن به جامعه، همانطور که خداوند به تو نیکی کرد.  و فساد و تباهی را دنبال مکن که خداوند مفسدین را دوست نمیدارد.

“Oßg÷YÏBur `¨B ãAqà)tƒ !$oY­/u‘ $oYÏ?#uä ’Îû $u‹÷R‘‰۹$# ZpuZ|¡ym ’Îûur ÍotÅzFy$# ZpuZ|¡ym $oYÏ%ur z>#x‹tã ͑$¨Z9$# ”                (آیه ۲۰۱-سوره بقره )

پروردگارا به ما نیکی و حسنه در دنیا که توسعه در معیشت است، و حسنه در آخرت که رضایت تو است عنایت کن.

“ضَرَبَ اللهَ مَثَلاً عَبدَاً مَملُوکاً لا یَقدِرُ عَلی شَییءٍ، وَ مَن رَزَقناهُ مِنّا رِزقَاً حَسَناً ” (آیه ۷۷-سوره نمل )

خداوند مثال میزند به دو نفر، که یکی از اختیارات خود استفاده نمی نماید، و اسیر دیگری شده، و کسی که از نعم خداوند استفاده نموده، و  به او روزی نیکو داده ایم.

“قال النبی (ص):یا عَلی، لِلسَّعیدِ ثَلاثُ”

“ثَلاثُ عَلاماتٍ : قُوتُ الحَلالِ فی بَلَده وَ مُجالِسَهُ العُلَماءِ، وَ الصَّلَواتُ الخَمسُ مَعَ الجَماعَهِ. وَ لِلشَّقیِّ ثَلاثُ عَلاماتِ قُوتُ الحَرامِ،  وَ الاِجتِنابُ عَنِ العُلَماءِ وَ الصَّلواتُ الخَمسُ وَحدَهُ ”

حضرت رسول (ص) می فرماید : یا علی، سعادتمند سه نشانه دارد :

۱-روزی حلال بدست می آورد.

۲-همنشین علما است.

۳-نمازهای پیج گانه را با جماعت میخواند

و نشانه های بدبخت و شقی سه چیز است :

۱-روزی حرام

۲-دوری از علماء

 ۳-نمازهای پنج گانه را به تنهائی خواندن.

با توجه به آیات و روایات، خوب معلوم می گردد که اسلام قصدش سرکوب نمودن نمی باشد، بلکه کنترل کردن است، چون روشن است که به زندگی و جهات آن توجه داشته، تا جائی که در ادعیه میخوانیم :خداوند دستور دعا برای توسعه در زندگی و معیشت می دهد. و یا رسول اکرم (ص)روزی حلال را جزء سعادت در کنار نماز جماعت ذکر می نماید، و آنچه هم راجع به مخالفت با هوای نفس آمده، خواسته ای است که گناه باشد، و لذا قرآن در کنار خوف از خداوند ذکرش می کند.
“$¨Br&ur ô`tB t$%s{ tP$s)tB ¾ÏmÎn/u‘ ‘ygtRur }§øÿ¨Z9$# Ç`tã ۳“uqolù;$#  ”

(آیه ۴۱ سوره نازعات )

کسی که از مقام پروردگارش بترسد و خود را از امیال نفسانی باز دارد، جایگاهش بهشت است. بدیهی است که مقصود از خوف خدا، خوف از گناه است،  پس بازداشتن خود از پیروی هوی مربوط به معاصی و گناه است نه منطق عقل که قابل کنترل است.

تا اینجا روشن شد که اسلام کنترل کننده است، و این مطابق با فطرت انسان است، چون فطرت انسانی می یابد که آزادی مطلق ضرر دارد و آزادی را می برد، پس باید کنترل شود. و انسان به حساب انسانیت خواستار حد و مرز است، و لذا هیچ جامعه ای بدون حد و مرز و قانون نمی باشد.

عدالت

ویژگی و خصوصیت چهارم عدالت است، که هم در قانونگذاری و هم در اجراء مورد توجه و عنایت بوده و انجام گرفته.

اساسا وقتی که یکی از صفات خداوند عدل است و از اسامی او عادل است، نمی شود او قانونگذار باشد مگر آنکه برابری افراد را ملاحظه نموده باشد، و اگر ظلم میشود و تبعیض چگونه ممکن است سیاهی و سفیدی رنگ، یا زن و مرد بودن که دراختیار من نیست و مربوط به نظام خلقت است، و یا محیط زندگی از جهت مالی که هیچ تأثیری در خوبی و بدی افراد و در ارتکاب عمل شایسته یا ناشایسته ندارد، باعث تفاوت در ارزش عمل خوب و یا تأثیر در کیفر و مجازات گناه و تخلف از قانون باشد؟ و این نیست مگر به خاطر ستم. و دوستی و دشمنی که سرچشمه می گیرد از خویش و نیاز و همه اینها راجع به قانونگذار که الله است، محال و غیر معقول می باشد.

” وَ ما رَبُّکَ بِظَلّامِ لِلعَبیدِ ”

پروردگار تو ستمکار به بندگان نمی باشد.

” وَ مَا اللهُ یُرِیدُ ظُلماً لِلعالَمِینَ ”

خداوند نه تنها ظلم نمی کند، بلکه اراده ظلم هم نمی نماید و خداوند با کسی خویشی ندارد ” لَم یَلِد وَ لَم یُولَد “.

اساسا مسأله برابری انسانها، و از مسائلی است که در اسلام فراوان روی او تکیه شده است.

“$¯RÎ) /ä۳»oYø)n=yz `ÏiB 9x.sŒ ۴Ós\Ré&ur öNä۳»oYù=yèy_ur $\/qãèä© Ÿ@ͬ!$t7s%ur (#þqèùu‘$yètGÏ۹ ۴  ”

(سوره حجرات آیه ۱۲)

ای مردم ما همه شما را در ابتدا از مرد و زنی آفریدیم و آنگاه طوائف و قبیله های بسیار گردانیدیم که همدیگر را بشناسید.

و راجع به خلقت همه می گوید :

“¢x8u‘$t7tFsù ª!$# ß`|¡ômr& tûüÉ)Î=»sƒø:$#    ”                                                          (سوره مؤمنون آیه ۱۴)

آفرین بر قدرت کامل بهترین افریننده (که شما را اینچنین نیکو آفرید ).

همه را فرزند یک پدر و یک مادر میداند :

” $pkš‰r‘¯»tƒ â¨$¨Z9$# (#qà)®?$# ãNä۳­/u‘ “Ï%©!$# /ä۳s)n=s{ `ÏiB <§øÿ¯R ;oy‰Ïnºur t,n=yzur $pk÷]ÏB $ygy_÷ry— £]t/ur $uKåk÷]ÏB Zw%y`͑ #ZŽÏWx. [ä!$|¡ÎSur 4   ”                                                                              (سوره نساء –آیه ۱)

ای مردم بپرهیزید خودتان را که شما را از یک پدر و مادر آفرید، و از آنها مردان و زنان بسیاری آفرید و این قرآن است که اختلاف رنگها و نژادها و محیطهای جغرافیائی و شرائط خاص زندگی را مرهون جهان خلقت و عوامل طبیعت و نشانه های قدرت افرینند می داند نه عامل برابری.

“ô`ÏBur ¾ÏmÏG»tƒ#uä ß,ù=yz ÏNºuq»yJ¡¡۹$# ÇÚö‘F{$#ur ß#»n=ÏG÷z$#ur öNà۶ÏGoYÅ¡ø۹r& ö/ä۳ÏRºuqø۹r&ur 4 ¨bÎ) ’Îû y7Ï۹ºsŒ ;M»tƒUy tûüÏJÎ=»yèù=Ïj9    ”

(سوره روم –آیه ۲۲)

از نشانه های خداوند برای دانایان آگاهان، افرینش اسمآنها و زمین با آن همه نعمت، و اختلاف زبآنها و رنگها می باشد.

و یا آنکه می بینیم همین قرآن ملاک انسانیت و معیار ارزشها را پاکی و فضیلت و دوری از گناه و تخلف نکردن از قوانین الهی میداند:

” ¨bÎ) ö/ä۳tBtò۲r& y‰YÏã «!$# öNä۳۹s)ø?r& 4 ”                                                           (سوره حجرات آیه ۱۳)

محترم ترین و گرامی ترین افراد شما نزد خداوند کسی است که تقوای زیادتر دارد.

مفسرین در ذیل آیه راجع به شان نزول چند وجه نقل کرده آند :

۱-گفتند : ثابت بن قیس هنگامی که خواست کنار پیغمبر بنشیند، کسی که در جوار پیغمبر نشسته بود،  جا برای او باز نکرد. ثابت از این عمل عصبانی شده وان مرد را بنام مادرش بعنوان توهین خطاب کرد و گفت : ای فرزند فلان زن، پیغمبر فرمود : چه کسی این جمله را گفت؟  ثابت عرض کرد من یا رسول الله پیغمبر فرمود : به این حقیقت نگاه کن. او هم بر حسب فرموده رسول الله (ص) نگاه کرد. فرمود :

چه می بینی؟  عرض کرد : افراد سیاه و سفید و سرخ پوست، پیغمبر فرمود : تو هیچ گونه مزیتی بر آنها نداری مگر با تقوی و پاکی. در این موقع آیه نازل شد.

۲-رسول خدا (ص) به قبیله بنی بیاضه امر کرد که ابا هند را که حجام بود زن بدهند آنها عرض داشتند : آیا دختران خود را به بردگان و بندگان خود تزویج نمائیم؟  آیه مزبور در پاسخ این سوال نازل شد،  یعنی باید صرفنظر شود از این تفاخرهای غلط و خرافی و بنا شده بر معیارهای غیر واقعی که اسلام روی همه آنها خط بطلان کشید.

با توجه به این آیات خوب روشن میشود، اسلام چگونه و چه زیبا با نژاد پرستی و اختلاف طبقاتی مخالفت نموده. قران در خطابهایش مردم را بعنوان “یا آیها النّاس “:ای مردم و “یا بَنی آدَم “:ای فرزندان ادم، مورد خطاب قرار می دهد، و هیچگاه به طایفه و قبیله خاص خطاب نمی کند و سخن نمی گوید. و بالاتر آنکه همه انسان ها را از یک پدر و مادر میداند، و منشأ خلقت همه را یک چیز میداند

“ô‰s)s9ur $oYø)n=yz z`»|¡SM}$# `ÏB 7‘s#»n=ߙ `ÏiB &ûüÏÛ    ”    (سوره مؤمنون-آیه ۱۲)

انسان را از فشرده و خلاصه ای از گل افریدیم

“مِنها خَلَقناکُم وَ فیها نُعیدُکُم وَ مِنهُما نُخرِجُکُم تارَهً اُخری ”               (سوره طه –آیه ۵۷)

شما را از خاک افریدیم، و به آن بر می گردانیم و از همان خاک شما را بار دیگر بیرون میاوریم

“óOs9r& /œ۳)è=øƒwU `ÏiB &ä!$¨B &ûüÎg¨B    ”                                                 (سوره مرسلات-آیه ۲۰)

آیا شما را از ابی پست نیافریدیم.

“اِنّا خَلَقنا الإِنسانَ مِنْ نُطفَهِ أَمْشاجٍ نَبتَلیهِ، فَجَعلناهُ سَمیعاً بَصیرًا ”  (سوره انسان -آیه ۲ )

همانا ما انسان را از نطفه ای آمیخته شده از نطفه مرد و زن آفریدیم، و سپس او را شنوا و بینا نمودیم.

قسمت چهارم

آیت الله جوادی املی

الگوهای قرآن

در شماره قبل، گفتیم که بشر بدون راهنمایان غیبی و آسمانی به سعادت نمیرسد و وجود این راهنمایان برای تکامل بشر لازم است. قران که کتاب هدایت است، تنها به دستورهای کلی اکتفا نمی کند، بلکه الگوهای عینی و نمونه های پیاده شده  را ارائه میدهد، و از مردم میخواهد که پیرو این الگوها و نمونه های عملی باشند.  این  الگوها و نمونه ها همان پیامبران الهی هستند :

“ô‰s)©۹ tb%x. öNä۳s9 ’Îû ÉAqߙu‘ «!$# îouqó™é& ×puZ|¡ym `yJÏj9 tb%x. (#qã_ötƒ ©!$# tPöqu‹ø۹$#ur tÅzFy$# tx.sŒur ©!$# #ZŽÏVx. ÇËÊÈ   ”      (سوره احزاب آیه[۲۱])

پیامبر برای شما الگو و سرمشق و نمونه خوبی است، مقتدا و راهنمای خوبی است برای کسانی که امید به خداوند و روز قیامت دارند و بسیار بیاد خدا هستند. یعنی امید به الله باید با پیروی از رسول الله باشد،  زیرا امید بدون اقتداء بی ثمر است،  و اگر توأم با راه و روش، و تهیه مقدمات نباشد تهی و خشک و بی روح است.

قران امیدهای بدون عمل را نفی می کند و می فرماید :

“لَیسَ بِاَمانِیِّکُم. .”

کار فقط با آرزوها و امانی پیش نمیرود، پس اگر خواستید به خداوند امیدوار باشید باید به رسول الله اقتدا کنید. نحوه اقتدا هم روشن است : کسی به پیامبر اقتدا میکند که قیامت را باور داشته و امید به سعادت و حیات ابدی در قیامت داشته باشد، و چنین انسان اقتداگر همیشه به یاد خدا است، یاد خدا در دل و ذکر بر لب دارد :

“وَ ذَکَرَ اللهَ کَثِیراً. ”

الگوهای قرآن انسان کامل هستند، و پیامبر نمونه کامل انسان تربیت یافته خدا است، و بهمین جهت به امت مسلمان فرمان میدهد که از این الگو پیروی کنید.

قرآن راه رسیدن به کمال را علم و ایمان و عمل صالح (شایسته ) می داند.و چون پیامبر این سه اصل را به اکمل وجه دارا  می باشد، لذا مردم را به پیروی او میخواند.

قران پیامبر را دارای اخلاق عظیم معرفی مینماید :

” y7¯RÎ)ur 4’n?yès9 @,è=äz 5OŠÏàtã ”             (سوره قلم آیه ۴)

جالب است که همه متاعهای دنیا را خداوند آندک میشمرد و می فرماید :

“قل متاع الدنیا قلیل ”

بهره های دنیا آندک است ولی اخلاق پیامبر را بزرگ و عظیم می شمارد. بنا براین خداوند کسی را شایسته الگو شدن و اسوه قرار گرفتن میداند که آراسته به اخلاق نیک باشد. پس ما نیز باید به انسان کامل که متخلق به اخلاق الهی است اقتداء کنیم تا به کمال مطلوب برسیم.

اکنون به بررسی یکایک این سه اصل و سه رمز کمال می پردازیم :

اصل اول :مقام علمی

خداوند به رسول (ص) دستور میدهد که : علم و دانش را همواره طلب کند،

“۳ Ÿwur ö@yf÷ès? Èb#uäöà)ø۹$$Î/ `ÏB È@ö۶s% br& #Ó|Óø)ムšø‹s9Î) ¼çmã‹ômur ( @è%ur Éb>§‘ ’ÎT÷ŠÎ— $VJù=Ïã

(سوره طه، آیه ۱۴۴)

پیش از پایان وحی در خواندن آن عجله و شتاب نکن، و بگو خداوندا بردانشم بیفزای زیرا هر لحظه ای که انسان بپندارد نیازی به کسب علم ندارد و کامل شده است، روز جهل و نادانی او است.

در اینجا نکته قابل توجهی نهفته است و آن اینکه : چون خداوند دستور خواستن و طلب افزایش علم را داده است، پس این دعا طلب افزایش علم را داده است، پس این دعا مستجاب است و گر نه امر به طلب آن نمیکرد پس همانطوریکه تا آخرین لحظه، رسول خدا مامور به این دعا است ما نیز باید به او اقتداء کنیم و باید تا آخر عمر (در دنیا )دنبال علم و دانش برویم. همانگونه که اخلاق پیامبر عظیم است، علم آن حضرت نیز باید هماهنگ با آن خلق عظیم باشد و گر نه بی فایده است. امیر المؤمنین (ع)میفرماید:

“رُبَّ عالِمِ قَد قَتَلَهُ جَهلُهُ وَ عِلمُهُ مَعَهُ لا یَنفَعهُ ”

چه بسا دانشمندی که به جهل او نابودش کرده و عملش نتوانسته است به او نفعی برساند و او را نجات دهد. این چنین عملی نور و روشنائی ندارد، چرا که توأم با اخلاق نیست بنابر این باید به رسول الله اقتدا کرده و دیگران را رها نمود.

انسان مسافری است که به جانب الله می رود، و این مسافرت و این حرکت، جهت و هدف نمی تواند باشد. مقصود از سیر، رفتن بسوی الله است  و هدف باید کمال باشد. و هنگامی به هدف می رسد که مقتداء و راهنما داشته باشد، و لازم است آن مقتدا راهبر و کاردان و راهشناس باشد.

قرآن پیامبر (ص) را چنین معرفی کرده که او میدانید و آگاه است و بیراهه نمی رود :

“وَ النَّجمِ اِذا هَوی ما ضَلَّ صاحِبُکُم وَ ما غَوی ”

سوگند به ستاره هنگامی که فرود می آید (به سمت غروب حرکت می کند )و پیامبر شما اهل ضلالت و گمراهی نیست (انسان ضال یعنی گمراه، و انسان غاوی  یعنی بی هدف )،پس ضلالت بی راهی است و غوایت یعنی بی هدفی. رسول خدا می داند کاروان بشریت را چگونه به سرچشمه کمال و سعادت هدایت کند، زیرا او هم جهت آفرینش و هم هدف خلقت را (که رسیدن به کمال باشد)نیکو میداند. پس به او اقتدا کنید، چون همانطوری که گفتیم عقل به تنهائی برای سعادت بشر کافی نیست.

مسیر انسان و راهنمایان الهی

انسان برای همیشه باقی است و از بین نمیرود، بلکه از عالمی به عالمی دیگر می رود مرگ و نابودی نیست، بلکه انتقال از عالمی به عالم دیگر می باشد، پس باید از ابدیت آگاه بود و چیزی تهیه کرد که ابدی و فنانا پذیر و نمیر باشد تا بتوان از اسرار و خصوصیات و چگونگی روز قیامت (یَومَ تُبلی السَّرائِر. ..)آگاه شد، و این بدون راهنمایان الهی امکان پذیر نیست.

در جوامع کمونیستی اگر قانون بدون اتکاء به وحی مطرح است، بدان جهت است که با منطق غلط :

“اِن هِیَ اِلّا حَیاتُنا الدُّنیا نَمُوتُ وَ نَحیی ”

زندگی  این جهان چیزی جز یک امر مادی نیست. ..زنده آند، آنان معتقدند که طالب مرگ زنده آند و  پس از آن خبری نیست. جز جهان طبیعت، حقیقت دیگری وجود ندارد. بر عکس قرآن می گوید :

“۴ $yJsù ßì»tFtB Ío4quŠysø۹$# $u‹÷R‘‰۹$# ’Îû ÍotÅzFy$# žwÎ) î@‹Î=s%   ”

(سوره توبه، آیه ۳۸)

متاع دنیا در پیش عالم آخرت آندک و ناچیز است.

ارزش انسان پس از مرگ شروع میشود، و آنجا است که او وارد مرحله جاودانی و عالم زوال ناپذیر میشود. باید برای سعادت آنجا فعالیت کرد. بنا بر این لازم است که از وحی و راهنمایان الهی الهام بگیرد تا بداند برای چه خلق شده و به کدام سمت می رود.

یک انسان تربیت شده الهی و کامل آن سخن می گوید که حضرت امیرالمؤمنین (ع)فرمود :

“لَو کُشِفَ الغِطاءُ ما ازدَدتُ یَقِیناً ”

اگر پرده ها هم بالا برود، بر یقینم چیزی افزوده نمی شود.

اینان از اسرار پشت پرده جهان طبیعت آگاهند و اینان از طریق وحی و الهام به آنچه که برای سعادت انسان مفید است اطلاع می یابند، و اینان راهنمایان بحقند و میبایست راهشان را پیمود و در مسیری که برای ما مشخص کرده آند گام برداشت.

ابعاد راهبران الهی

خداوند برای بهتر شناساندن رسول خدا، ابعاد رهبری او را مشخص می کند و می گوید :

۱-او معصوم و منزه از خطا و اشتباه است

۲-دانا است و علوم و معارف را از خدا فرا می گیرد.

۳-آنچه از طرف خدا بر او وحی میشود، درست ضبط می کند و درست اداء می نماید.

در این صورت ابعاد رهبری سه مرحله دارد :

مرحله اول :تلقی و دریافت علم است، که باید درست بفهمد و اشتباه نکند، و برداشت غلط ننماید.

قرآن می فرماید :

“¼çm¯RÎ)ur ã@ƒÍ”\tGs9 Éb>u‘ tûüÏHs>»yèø۹$#، tAt“tR ÏmÎ/ ßyr”۹$# ßûüÏBF{$#،۴’n?tã y7Î۷ù=s% tbqä۳tGÏ۹ z`ÏB tûï͑ɋZßJø۹$# ”   (سوره شعرا، آیه ۱۹۳)

این قرآن نازل شده از طرف پروردگار جهانیان است که جبرئیل آن را بر قلب پیامبر نازل کرده است، تا تو ای پیامبر مردم را آنذار کنی (و آنها را از عذاب خدا بترسانی )پس آنچه که رسول الله دریافت می کند، از فرشته امین است که اهل خیانت نیست و هیچ کم و زیاد نمیکند. قران در این باره می فرماید:

“y7¯RÎ) ‘¤)n=çGs9 šc#uäöà)ø۹$# `ÏB ÷bà$©! AOŠÅ۳ym AOŠÎ=tæ    ”

(سوره نمل، آیه ۶)

تو قرآن را از نزد خداوند حکیم و دانا دریافت می کنی، و این خود دلیل بر تایید خداوند است بر صحت دریافت و تلقی پیامبر از خداوند.

علم لدنی نیز بهمین معنی است، نه علمی در برابر معارف دیگر. چون انسان معارف الهی را آگاهی با فکر و اندیشه می فهمد، و گاهی از طریق درون و کسب صفات معنوی ارزنده که به حدی می رسد که بتواند مستقیم از خداوند و نزد خدا دریافت علم نماید و این است معنی علم لدنی. لدن یعنی نزد، یعنی علم دست اول و از سرچشمه گرفته شده، مثل آبی که از سرچشمه گرفته شده، صاف و زلال است و علوم دیگر دست خورده و آلوده و تصرف شده است.

مرحله دوم :مرحله ضبط ونگهداری است، و این صفت بنحو اکمل در پیامبر بوده است. خداوند در سوره اعلی می فرماید :

“سَنُقرِئُکَ فَلا تَنسی ”

این احکام و قوانین الهی را ما بر تو میخوانیم و تو فراموش نمیکنی، یعنی نسیان برای تو نیست و تو ذاتا اینچنین خواهی شد و فراموش کار نیستی. پس در واقع خداوند بالاصاله و بالذات فراموش کار نیست :

” وَ ما کانَ رَبُّکَ نَسِیّا ”

(سوره مریم، آیه ۶۴)

پروردگار فراموش نمیکند، و تو ای پیامبر افاضه من الله فراموش نمیکنی یعنی یکی از فیوضات الهی بر تو اینست که حافظه ات را از نسیان مصون داشته است.

سؤال : اگر کسی بگوید ممکن است پیامبر فراموش نکند ولی اشتباه بکند؟ جوابش روشن است چون اگر حکم خدا را آنچه هست نگوید، یا اینکه جای امر، نهی و جای نهی، امر کند، این میشود هوی، و سوره و آنجم این هوی را از پیامبر نفی میکند:

“…$tBur ß,ÏÜZtƒ Ç`tã #“uqolù;$#    ”

“÷bÎ) uqèd žwÎ) ÖÓórur 4Óyrqム”

(آیه ۳و۴ سوره و النجم )

او از روی هوای نفس سخن نمیگوید (قانونی را عوض نمیکند )و آنچه از وحی است.

مرحله سوم: او در مراحل اظهار و بیان هم که پس از مرحله تلقی و ضبط می آید، معصوم است و همین آیه نیز شاهد است. و نیز آیه ۲۶و ۲۷ سوره جن بر آن گواهی میدهد :

“ãNÎ=»tã É=ø‹tóø۹$# Ÿxsù ãÎgôàム۴’n?tã ÿ¾ÏmÎ۷øŠxî #´‰tnr&، žwÎ) Ç`tB 4Ó|Ós?ö‘$# `ÏB 5Aqߙ§‘ ¼çm¯RÎ*sù à۷è=ó¡o„ .`ÏB Èû÷üt/ Ïm÷ƒy‰tƒ ô`ÏBur ¾ÏmÏÿù=yz #Y‰|¹u‘، zOn=÷èu‹Ïj9 br& ô‰s% (#qäón=ö/r& ÏM»n=»y™Í‘ öNÍkÍh5u‘t ”

خدا دانای غیب است و جز خودش کسی را از غیب آگاه نمی سازد مگر رسولان برگزیده و مورد رضایت خویش را. خدا همیشه مراقب و اسکورت از آنان میکند، و فرشتگان محافظ و مخصوص از پشت سر و پیش روی، پیامبر را محافظت می کنند تا رسالت الهی را به مردم ابلاغ کند. پس آنچه که به مردم میرسد بدون کم و زیاد همان گفتار الله است که در این صورت حجت تمام شده و وحی به مردم رسیده است. و گفتار خداوند حق است :

“øšÎ=ôguŠÏj9 ô`tB šn=yd .`tã ۷poYÍh‹t/ 4Ózóstƒur ô`tB  †yr .`tã ۷poYÍh‹t/ ”

(سوره آنفال،  آیه ۴۲)

تا هلاک شوندگان با برهان و دلیل هلاک شوند و هدایت شدگان نیز با بینه و دلیل هدایت یابند.

آری مطالب بسان آفتاب روشن، برای آنان بین و روشن می شود و آنان می پذیرند.

پس بطور خلاصه : رسول الگو، معارف را از خدا می گیرد و بدون کم و زیاد اخذ می کند و آن را با کمال امانت و صداقت حفظ و نگهداری مینماید، و بدون کم و زیاد هم به مردم ابلاغ می کند، و حافظ وحی و پاسداران وحی الهی، این سلسله معارف را بدینگونه به پیامبر و پیامبر به مردم ابلاغ میکنند، و سیره پیامبر شما چنین کسی شایسته الگو بودن است و مقتدای شما باید چنین باشد و شما نیز در مقام عمل باید به او اقتدا کنید و از نور وحی و قرآن و هدایت پیامبر، رهبری شوید در مقام عمل باید به او اقتدا کنید و از نور وحی و قرآن و هدایت پیامبر، رهبری شوید.                                                                   ادامه دارد

قسمت سوم

مسئله سوم :

بعضی از فقهاء رضوان الله علیهم در شرائط جنگ با بغاه فرموده اند که گروه باغی باید با اخذ سلاح اعم از سرد و گرم باشد، و اعلام جنگ کنند و در برابر امام عادل و یا قوای طرفدار او و یا گروه صالح و عادل صف آرائی بکنند در غیر این صورت حکم باغی جاری نیست. ولی با توجه به آیه شریفه و روایاتی که بعضیها را نقل کردیم و بعضی از آنها بعدا نقل خواهیم شد، صف آرائی و شمشیر و اسلحه بدست گرفتن دلیل محکمی ندارد، بلکه هر کسی و هر گروهی بهر نحوی در عمل در برابر امام عادل ایستادگی کند و یا شمشیر بکشد و برای براندازی حکومت حق قیام کند یا از اجرای قوانین حکومت اسلامی سرپیچی کند، مانند اینکه مالیاتهای اسلامی را (زکات و خمس )در صورتیکه امام عادل و حکومت اسلامی بخواهد ندهد و ممانعت کند لازم است که با او جنگید تا به حق گردن نهد و به اسلام و قوانین اسلامی منقاد باشد. لذا مرحوم شیخ طوسی رضوان الله علیه در “نهآیه” میفرماید :

“کل من خرج علی امام عادل و نکث بیعته و خالفه فی احکامه فهو باغ ”

کسانی که خروج علیه امام بکنند و بیعت امام را بشکنند و دستودات ایشان را مخالفت کنند باغی هستند.

و در روایات زیادی تصریح شده است که کسی که زکات را منع کند کافر است و میشود با او جنگید که فقها فرمودند منظور زمان حکومت اسلامی است، که اگر کسی در برابر امام عادل منع زکات کند و پس از درخواست حکومت ایستادگی کند باید با او جنگید و کشتن او بلامانع است.

پس باغی به هر گروه وسازمان که بهر نحوی در برابر حکومت قرار بگیرد و بالخصوص برای براندازی و تضعیف حکومت اسلامی و امام عادل حرکت کند صادق است، خواه صف ارائی کند و لشگر کشی نماید مانند مزدوران صدام که بامر ایشان در برابر حکومت اسلامی لشکر کشی کرده و به حقوق حقه ملت ایران تجاوز نموده آند و یا جنگ مخفی و چریکی بنمایند مانند منافقین و دیگر گروه های بظاهر مسلمان محارب که برای تضعیف حکومت اسلامی تلاش می کنند. و در اینصورت فرقی نمیکند که در یک سازمان محارب و باغی در تقسیم کار تشکیلاتی میان خودشان عده ای اسلحه بگیرند و به ترور وکشتن افراد صالح و یا به آنفجارات و تخریب و اتش سوزی مشغول باشند، و عده ای دیگر برای تبلیغ آنان و سازماندهی و تقویت مالی و روحی آنان مالا و جانا و قدما تلاش نمایند همه باغی محسوب شده و احکام باغی درباره آنان جاری است.

البته آنچه که لازم و معتبر است اعلام و شروع جنگ از طرف گروه باغی است که مادامی که از طرف گروه و یا سازمان اعلام جنگ نشود نباید مسلمانان صالح جنگ را شروع کنند و پس از اعلام جنگ نیز از طرف گروه باغی لازم است که امام در مرحله اول آنان را تبلیغ و ارشاد نمایند، و شبهات آنان را جواب دهند و مسئله ای که برایشان ایجاد شده است توجیه نمایند. در صورتی که قبول کردند و به حق بازگشتند، نباید با آنها جنگید، بلکه باید با صلح و صمیمیت و برادری با آنان رفتار نمود. و اگر قبول نکردند وبه مبارزه و جنگ خود ادامه دادند لازم است که امام نیز اعلام جنگ بکند و بر مسلمین واجب است که با آنان مبارزه کنند و همانطور که میدانید (سازمان به اصطلاح مجاهدین )مادامی که اعلام جنگ مسلحانه نکرده بودند، هرگز مسئولین و دادگاههای انقلاب با آنان بعنوان یک سازمان محارب و باغی رفتار نمیکردند. ولی از تاریخ ۲۸/۳/۶۰ که با اعلامیه شماره ۲۵ سیاسی و نظامی خود اعلام جنگ مسلحانه کردند، و روز ۳۰ خرداد با اسلحه گرم و سرد به خیابآنها ریختند و حدود سی نفر از برادران عزیز ما را در تهران کشتند و دهها نفر را زخمی کردند، به عنوان باغی و محارب شناخته شدند. و با توجه به ابلاغ و اطلاعیه های دادستان کل انقلاب بالخصوص اعلامیه ده ماده ای که قبل از جریان مذکور صادر شده بود و ارشاد های پیامبر گونه امام است که مکرر به آنحرافات سازمان اشاره کرده بودند، طبق حکم مقدس قرآن و سنت و روش امیر المؤمنین (ع) با آنان رفتار شد.

و از این جهت بود که اعلام شد کسانیکه با اسلحه به خیابآنها بریزند و به روی مردم اسلحه بکشند طبق حکم اسلامی محکوم به مرگ هستند، و در خیابان میشود بحکم اسلام آنان را کشت و اگر در منازل تیمی جمع شوند و علیه اسلام و مسلمین توطئه کنند و مسائل نظامی و تخریب و ترور تهیه کنند، محکوم به اعدام هستند و باید آنان را دستگیر کرد، و موقع دستگیری اگر فرار کنند و تسلیم نشوند حتما باید جنگید تا کشته شوند یا تسلیم حق گردند.

مسئله چهارم :

از روایات گذشته و بالخصوص روایت حفص بن غیاث (خبر ۲۴۶ ج۶ تهذیب )چگونگی مبارزه با باغی روشن گردید. و طبق همان روایت فقهای بزرگ اسلام و بالخصوص فقهای شیعه اجماعا فتوی داده آند،

و گروه باغی را از نظر حکمی به دو حالت تقسیم کرده آند :

۱-هنگامی که مرکزیت و رهبریت سازمان و گروه از بین نرفته و باقی باشد،  و برای جمع آوری نیروهای پراکنده و تشویق و تحریک آنان برای جنگ با مسلمین جمع اوری سلاح و وسائل و تدارکات جنگی بکوشند، در این صورت باید فراریها را تحت تعقیب قرار داد و زخمی و دستگیر شدگان را اعدام کرد.

۲-اگر رهبریت و مرکزیت از بین رفته و نابود بشوند و یا دستگیر گردند، در این صورت متواریها را نباید تعقیب کرد و دستگیر شدگان را نباید کشت و همچنین زخمی شدگان را باید مداوا کرد و نباید کشت.

امیر مؤمنان (ع) نیز در جنگ با بغات همین طور رفتار نمودند. در جنگ صفین که هنوز معاویه و دار و دسته او زنده بودند و مردم شام را رهبری می کردند، زخمی شدگان کشته شدند و عایشه دستگیر گردید، دیگر فراریها را تعقیب نفرمودند، و اسراء جنگی را با رفتار نیکو وارشاد لازم و رعایت اخلاق اسلامی ازاد کردند، و خود عایشه را نیز با احترام خاص با همراهی گروهی از بانوان اسلامی به مدینه بازگردانیدند و ازاد کردند

وسائل شیعه ج۱۱ صفحه ۵۶ خبر ۴:

امام هادی (ع) در پاسخ یحیی بن اکثم که از علت دو گونه برخورد کردن حضرت امیر المؤمنین (ع) سؤال کرده است میفرماید :

“وَ اَمّا قَولُکَ آن عَلِیّاً (ع) قَتَلَ اَهلَ صِفِّینَ مُقبِلینَ وَ مُدبِرینَ وَ اَجازَ عَلی جَرِیحِهِم، وَ آنهُ یَوم الجَمَلِ لَم یَتبِع مُولیاً وَ لَم یُجِز عَلی جَریحٍ، وَ مَن اَلقی سِلاحَهُ آمَنَهُ وَ مَن دَخَلَ دارَهُ آمَنَهُ، فَاِنَّ اَهلَ الجَمَلِ قُتِلَ اِمامُهُم وَ لَم یَکُن لَهُم فِئَهُ یَرجِعُونَ اِلَیها، وَ آنما رَجَعَ القَومُ اِلی مَنازِلِهِم غَیرَ مَحارِبینَ وَ لا مُخالِفینَ وَ لا مُنابِذینَ وَ رَضُوا بِالکَفَّ عَنهُم فَکانَ الحُکمُ فیهِم وَضعَ السَّیفَ عَنهُم وَ الکَفَّ عَن اَذا هُم، اِذ لَم یَطلُبُوا عَلَیهِ اَعواناً. وَ اَهلُ صِفّین کانُوا یَرجِعُونَ اِلی فِئَهٍ مُستَعدَّهٍ وَ اِمامٍ یَجمَعُ لَهُمُ السِّلاحَ وَ الدروع و الرِّماحَ وَ السُّیُوفَ و یُسَنّی لَهُمُ العَطاءَ وَ یُهَیِّیءُ لَهُمُ الاَنزالَ وَ یَعُودُ مَریضَهُم وَ یَجبُرُ کسیرهم و یُداوی جَریحَهُم وَ یَحمِلُ راجِلَهُم وَ یَکسُوحا سرهم و یردهم فَیَرجِعُونَ اِلی مُحارَبَتِهِم وَ قِتالِهِم فَلَم یُسا وِ بَینَ الفَریقَینِ فی الحُکمِ لما عرفَ مِنَ الحُکمِ مِن قِتالِ اَهلِ التَّوحِیدِ. ”

میفرماید : اما اینکه پرسیدید چرا علی (ع) در جنگ صفین با کسانی که در حال حمله بودند می جنگیدند و میکشتند و کسانیکه در حال فرار بودند تعقیب میکردند و میکشتند، و آنانکه زخمی میشدند اخرین ضربه را بر پیکرشان وارد میساختند تا کشته شوند، در حالیکه در جنگ جمل فراریها را دنبال نمیکردند، و زخمیها را نمیکشتند، و به آنانکه سلاح بر زمین میگذاشتند و ترک مخاصمه کرده و تسلیم میشدند و یا به خانه های خود میرفتند، و جنگ را رها میکردند تأمین میدادند دلیل اینگونه رفتار ایشان اینستکه :اهل جمل با کشته شدن و از بین رفتن رهبران آنان دیگر مرکزی نبود به آنجا مراجعه کنند و دوباره تشکل پیدا کرده و حمله کنند، بلکه هنگامیکه رهبرانشان کشته شدند آنان به خانه های خود بازگشته و محاربه را ترک نمودند و همان قدر که تحت پیگرد قرار نگیرند راضی شدند و حکم اسلام درباره آنان همان بود که دیگر تعقیب نشوند مادامیکه دوباره برای خودشان سازماندهی نمیکنند. و اما اهل صفین هنوز رهبریت شیطان (معاویه )باقی بود و هر کسی که فرار میکرد به آنجا پناه میبرد زخمیها را مداوا میکرد و روحیه های تضعیف شده را تقویت میکرد و دوباره سازماندهی میشدند و با همه نوع سلاح آنان را مجهز میکرد و با دادن پاداش و مخارج خانواده، آنان را به جنگ تحریک میکرد و دوباره به میدان جنگ باز میگشتند، و لذا علی (ع) میان این دو گروه فرق گذاشتند و حکم اسلام در مبارزه و جنگ با افرادیکه بظاهر مسلمان ولی باغی هستند همین است.

البته روایات زیادی در این زمینه وارد شده است که در وسائل الشیعه باب ۱۴ص۵۵ ج۱۱ و بابهای دیگر نقل شده است.

در اینجا ممکن است سئوالی پیش بیاید و  آن اینکه چرا شرع مقدس اسلام درباره افرادیکه باصطلاح روایات، اهل توحید و یا اهل قبله هستند این چنین با خشونت رفتار میکند، که حتی به کشتن دستگیر شدگان و زخمی شدگان حکم میدهد و علی (ع) چرا اینچنین رفتار میکند. در پاسخ این سوال باید مقداری موقعیت حکومت اسلامی و امام عادل مسلمین را در جامعه اسلامی توضیح دهیم:

اولا این مطلب را میدانیم که حکومت در اسلام خود هدف نیست بلکه وسیله است برای تکامل انسانیت و متمرکز نمودن نیروهای انسان و بسیج آنها بسوی تکامل و جلوگیری از هر نوع آنحراف و آنحطاط و سقوط، و بهره برداری عادلانه از تمام نعمتهای خدادادی و توزیع عادلانه آنها میان مردم و امت، و بالا بردن رشد و آگاهی و سطح فکر مردم و ارشاد و هدایت آنان بسوی الله و کمال مطلق.

” ô‰s)s9ur $uZ÷Wyèt/ ’Îû Èe@à۲ ۷p¨Bé& »wqߙ§‘ Âcr& (#r߉ç۶ôã$# ©!$# (#qç۷Ï^tGô_$#ur |Nqäó»©Ü۹$# (. [۱]

” öNßg»uZù=yèy_ur Zp£Jͬr& šcr߉öku‰ $tR̍øBr‘Î/ u.[2]

“ª!$# ’Í<ur šúïÏ%©!$# (#qãZtB#uä Oßgã_̍÷‚ムz`ÏiB ÏM»yJè=—à۹$# ’n<Î) ͑q–Y9$# ( ß“.[۳]

“tÈ NèdããBù‘tƒ Å$rã÷èyJø۹$$Î/ öNßg8pk÷]tƒur Ç`tã ̍x6YßJø۹$# ‘@Ïtä†ur ÞOßgs9 ÏM»t6Íh‹©Ü۹$# ãPÌhptä†ur ÞOÎgøŠn=tæ y]Í´¯»t6y‚ø۹$# ßìŸÒtƒur öNßg÷Ztã öNèduŽñÀÎ) Ÿ@»n=øñF{$#ur ÓÉL©۹$# ôMtR%x. óOÎgøŠn=tæ ۴ “.[۴]

و آیات زیادی که درباره هدف از ارسال رسل و اعزام انبیاء و اولیاء الهی و آنزال کتابهای اسمانی را بیان میکند روشنگر مطالب فوق است و در جامعه اسلامی رهبری امت را باید کسی بعهده بگیرد که دارای ویژگیهای خاص باشد و بتواند این اهداف بزرگ الهی را در میان امت اسلامی پیاده کند. و وقتی به شرائط مرجعیت و رهبریت امت از دیدگاه تشیع و ائمه معصومین علیهم السلام توجه بکنیم می بینیم که آن همه شرائط جز برای پیاده کردن اهداف فوق نبوده است.         ادامه دارد

[۱] – سوره نحل آیه ۳۶

[۲] – سوره آنبیاء آیه ۷۳

[۳] – سوره بقره آیه ۲۵۷

[۴] – سوره اعراف آیه ۱۵۷

قسمت هشتم

حضرت آیت الله مشکینی

تواضع

در روایتی که از حضرت صادق (ع) نقل شده است می فرماید: اگر می خواهی بفهمی که صفت تواضع در تو هست یا نیست، خود را با مسائل جزئی و کوچک امتحان نما، مثلا وقتی در جلسه ای وارد می شوی و تمایل داری در بالای مجلس بنشینی چنانچه در پائین مجلس بنشینی ناراحت می شوی یا نه؟  اگر چنین احساسی داشتی،  بدان که از زیبائی صفت تواضع محروم و به مرض تکبر مبتلا هستی.

یا آنکه در برخورد با افراد، مخصوصا کسانی که بحسب ظاهر در سطحی پائین تر از تو قرار دارند،  آیا دوست داری به تو سلام کنند و در برابرت خضوع نمایند، یا علاقه داری خود در سلام کردن پیشی گیری که صورت اول از مرض تکبر حکایت می کند، و صورت دوم حاکی از تواضع است. و یا اگر کسی تعریف تو را نمود خوشت می آید و چنانچه عیب تو را برایت بیان کرد ناراحت می شوی. این حالت دلیل بر آن است که صفت تواضع در تو وجود ندارد،  در صورتی که انسان متواضع نه فقط از تعریف خوشش نمی اید، بلکه ناراحت هم می شود،  چرا که اکثرا تعریفها بر خلاف واقع است و کسی چه می داند که انسان بین خود و خدا چه کاره است،  و چه بسا در حقیقت کمالی را که تعریف کننده به انسان نسبت می دهد در او وجود ندارد، و کسی که متواضع است نه آنکه این اشتباه را خوش ندارد، بلکه ناراحت می شود.

می دانیم که در نماز جماعت باید جای مأمومین از امام پائین تر نباشد،  و چنانچه جای مأمومین از امام پائین تر باشد،  نماز آنان باطل است، در حالی که اگر محراب امام از مأمومین پائین تر باشد و امام روی زمین و مأمومین در طبقه دوم یا سوم ساختمانی (با حفظ شرائط اتصال ) قرار داشته باشند اشکالی ندارد.

گفته شده است فلسفه این مسئله این است که خداوند متعال خواسته است با این شرط نکته ای را به امام جماعت که پیشوائی دو سه نفر یا صد نفر یا. .. را در نماز بر عهده گرفته است گوشزد فرماید که باید خودت را پائین تر و کوچک تر از دیگران بشماری، باید فروتن و متواضع باشی،  و بهمین جهت باید جای تو از مأمومین پائین تر باشد.

شد گود،  مصلای امام عالی تا آن که مقام خویش پست تر داند هر یک از احکام الهی واعظی است،  و در عمق آنها پند ها و آندرزهای بزرگی نهفته است که ما باید از آنها در تصفیه و تکمیل روحمان استفاده کنیم.

پیغمبر گرامی (ص) که می فرماید: من مبعوث شده ام تا مکارم اخلاق و زیبا ترین صفات روحی را تکمیل کنم،  تربیت و تکمیل بوسیله همین امور است.  دستور می دهد در نماز اینطور باشید،  در برخورد با مردم چنین باشید، چگونه مهمان نوازی کنید و. ..اینها همه به این منظور است که بتدریج بوسیله همین کردارها انسان به عظمت روحی تواضع دست یابد و “بعثت لا تمم مکارم الاخلاق “تحقق یابد.

روایتی است از حضرت عیسی (ع)، و آیه ای راجع به حضرت نوح (ع) که نکته ای در مورد تکبر و تواضع از آنها استفاده می شود :

حضرت عیسی (ع) در مقام موعظه و نصیحت به حواریون و مؤمنان و دعوت آنان به زهد می فرماید :

“بِحَقِّ اَقُولُ لَکُم آن الزَّرعَ لا یَنبُتُ فِی الصَّلدِ ”

به راستی می گویم که دانه بر روی زمین سخت نمی روید. سپس اضافه می کند : که حکمت و علم و مواعظ خدا و آنبیاء در قلبی که دچار کبر و خود بزرگ بینی است تأثیر نمی گذارد و رشد نمی کند،  بلکه در قلب کسانی که دارای صفت تواضع هستند تأثیر می کند، همچنان که دانه در زمینی که پائین است می تواند رشد کند، و گویا در عالم تکوین هم رشد و نمو در فروتنی است، و حتی اگر زمین دارای تواضع نباشد، گر چه دارای شعور نیست، مطلوب نیست و نفعی در آن یافت نمی شود.

در قضیه حضرت نوح (ع) هم در قرآن می فرماید :

“وَ استَوَت عَلیَ الجُودی ”

-آنگاه که طوفان رفته رفته پایان یافت و آب تدریجا کم شد و کشتی حضرت نوح (ع) بنا شد. در جائی مستقر شود در روایت آمده است که کوههای مرتفع و سر به فلک کشیده با خود گفتند که کشتی نوح(ع) بر ما فرود خواهد آمد، ولی در این میان کوه تپه مانندی که کوچک ترین کوه آن منطقه بود بنام کوه “جودی” با خود گفت : من در برابر این کوههای بزرگ چیزی نیستم که آنتظار داشته باشم کشتی نجات بخش نوح (ع) را در خود بپذیرم،  ولی در پی آن، دستور داده شد که کشتی نوح (ع) بر این کوه مستقر شود.

از این قضیه نیز استفاده می شود که گویا حتی در عالم تکوین چیزهائی که دارای فکر و شعور نیستند با تکبر از نعمت الهی محروم می شوند،  و در اثر فروتنی مورد مرحمت خداوند متعال قرار می گیرند.

بنابراین کاملا روشن می شود انسان که از اختیار و شعور برخوردار است اگر قلبش دارای صفت تواضع شود، چنین قلبی مورد رحمت خداوندی و آنوار الهی می شود.

با نگاهی بر تاریخ زندگی بزرگانی که خداوند مقامی و الا به آنها داده است، این نکته را در می یابیم که هر چه مقام آنها بالاتر بوده است بهمان نسبت تواضع شان در برابر خداوند و بندگان خدا بیشتر بوده است، و هیچگاه از میان آنبیاء و ائمه علیهم السلام و علمای بزرگ اسلام شنیده نشده است که در یکی از آنان اثری از تکبر و خودخواهی و خودبزرگ بینی ظاهر شده باشد، و این موضوع نشان می دهد که عظمت روح انسان در تواضع اوست، و نه آنکه تواضع نشانه کوچکی نیست، بلکه علامت بزرگی انسان بشمار می رود.

من به همه دوستان توصیه می کنم اگر می خواهند در پیشگاه پروردگار متعال بزرگ باشند، در برابر فرمان خداوند تسلیم باشند و خودشان را در برابر همکیشان و برادران دینی از هر قشری باشند کوچک ببینند، و اگر شیطان وسوسه ای درانسان ایجاد کند که مثلا من که این همه کمال دارم، علم دارم، مقام دارم، خدمتهای ارزنده دارم، و آن دیگر هیچک از اینها را ندارد، بنا براین من بالاتر از او هستم، باید فورا این وسوسه را از خود دفع کند، چرا که اگر هم همه اینها درست باشد، از کجا که در پیشگاه خداوند قبول شده باشد، از کجا که کارهای انجام شده خالص و بدون ریا بوده است، از کجا که در پیش خدا محبوب قرار گرفته، آیا باز هم موفق خواهد شد، آیا بهمین حال از دنیا می رود. هر انسان عاقلی احتمال می دهد که شاید اصلا کارهایش مورد قبول خداوندی قرار نگرفته باشد، و اگر هم گذشته اش خوب بوده، اینده انسان معلوم نیست، بسا شده است که انسانهائی بی ایمان از دنیا رفته آند، من ازکجا می توانم بدانم که با ایمان کامل از دنیا می روم. بیابراین هیچکس نمی تواند قضاوت کند که از دیگری بهتر هستم، شاید او عاقبت خوبی داشته باشد، و من سرانجام خوبی نداشته باشم.

گویا روایت شده است که متکبر و خود بزرگ بین احمق است. عجب و تکبر از کمی عقل و شعور حکایت می کند.انسان عاقل چگونه به عمل خویش عجب پیدا می کند و آن را زیبا و خود را بزرگ می بیند، در صورتی که نمی داند آیا اعمال او نزد خداوند قبول است یا نه. بنا بر این تکبر با این حال سفاهت است و تواضع در پیشگاه خدا و بندگانش حاکی از عقل و کمال انسان است، مگر در مواردی که خداوند فرموده است.

مسلمانی که در برابر امر خداوند تسلیم است، و خداوند نعمت ایمان را بر او ارزانی داشته است و بهمین جهت او را از کافر برتر داشته است باید خود را نسبت به کافر بهتر و برتر بداند، ولی نسبت به مؤمنین نباید چنین باشد.

خداوند انشاء الله به همه ما توفیق دهد که بیشتر در خودمان بنگریم و با توجه بیشتر در ویژگیهای روحیمان دقت کنیم، و امراض قلبی مان را بشناسیم و بکوشیم تا همۀ امراض و پلیدیهای قلبی را با روشهای اسلامی که برای ما بیان شده بزدائیم، و همۀ زیبائی های اخلاقی و ایمانی که هدف خلقت خداوند است بدست بیاوریم و خویشتن را به آن زیبائی ها آرایش داده و به کمال انسانی برسیم. انسانی که شایسته پیشگاه خداوندی و خلیفه الهی است و در ردیف دوستان خدا و آنبیاء و شهدا و صالحین به سعادت دست یابیم.

ادامه دارد

-اکنون که جنگ تحمیلی در آستانۀ پیروزی نهائی قرار گرفته است، تحلیلی از نتایج و دستاوردهای این جنگ را برای انقلاب اسلامی درمنطقه و جهان بیان بفرمایید؟

-درباره این جنگ و نتایج حاصله از او، از آغاز این جنگ تا کنون بحث های زیادی شده و از شخص شخیص امام تا دیگر مسئولان تا گویندگان وائمه جمعه و نویسندگان و غیر هم، تحلیلهای خوب و جالبی کرده ‌اند که جائی برای حرف تازه ای در این مورد نمی ماند. من اگر بخواهم اجمالا در این مورد مطلبی بگویم، باید بگویم : اولا : این جنگ ما را به خطر تهاجم دشمن آگاه کرد. ما قبلا همین دشمن را در پشت مرزهایمان داشتیم و به کار خودمان سرگرم بودیم و نیروئی که بتواند ۲۴ ساعت با او مقابله کند، پشت مرزهایمان نداشتیم.

این جنگ موجب شد ما از این حالت غفلت بیرون آمدیم، توجه و تنبه پیدا کردیم. این تنبه برای ما آثار تبعی بسیار ارزنده ای دارد، ارتشمان منسجم شد، سپاهمان تقویت شد،  تجهیزاتمان (که بسیاری را نمی شناختیم، و بسیاری را مورد اهمیت قرار نمی دادیم ) نگهداری شدند. در عامۀ مردم ما شور جهاد زنده شد. تک تک احاد مردم احساس دفاع از سرزمین اسلامی برایشان پیش آمد. صدها هزار انسان که در جنگ آبدیده و کار کشته شدند، برای جمهوری اسلامی تدارک دیده شد که هر کدامیک به قیمت خونشان، حاضر نیستند آنچه را بدست آوردند از دست بدهند، یعنی جمهوری اسلامی با یک دفاع محکم و متینی مجهز شد.

ثانیاً : مردم ما از آن حالت راحتی که معمولا بعد از پیروزیها درانقلابات بزرگ نصیب یک ملت

می شود،  خارج شدند.حالت رفاه طلبی را کنار گذاشتند. توقعات زودرس را فراموش کردند، و به سختی ها عادت کردند. این برای تداوم خط انقلابی حرکت ملت ما ضروری و لازم بود.

ثالثاً : لطف های الهی را یکی پس از دیگری تجربه کردند. فراموش نکرده ایم که در قرآن کریم تفقه در دین را در سایه نفر در میدآنهای جهاد می داند.

“ Ÿwöqn=sù txÿtR `ÏB Èe@ä. ۷ps%öÏù öNåk÷]ÏiB ×pxÿͬ!$sÛ (#qßg¤)xÿtGuŠÏj9 ’Îû Ç`ƒÏe$!$#  ”     سوره توبه آیۀ ۱۲۲

علمای بزرگ گفته اند که این تفقه در سایه مشاهدۀ آثار قدرت الهی در ظفر مؤمنان و در شکست معاندان و پیروزی حق بر باطل متجلی است.

ما صدها هزار در جبهه ها، و میلیونها انسان پشت جبهه داریم که اینها زمینه فقاهت و آن درک فقیهانه را از اسلام دارند. توجه به قدرت خدا کردند،دیدند که ما در حال ضعف چگونه بر حریفمان غالب امدیم. دست مقتدر و پشتیبان الهی را دیدند.

رابعاً: انقلاب خودمان را در نظر ملت های دوست و دیگران و دولتهای دشمن و منتظر فرصت، پابرجا و تثبیت کردیم. معلوم شد و ثابت شد که انقلاب، قدرت دفاع از خودش را دارد. گلی که خاری نداشته باشد که از او دفاع بکند، بدست هر گل چینی پرپر خواهد شد. گل سرخ انقلاب ما ثابت کرد که می تواند از خودش دفاع کند.

خامساً: ملتهای دیگر را به آیندۀ انقلاب اسلامی درکل جهان اسلام امیدوار کرد، و آن روزی که انشاءالله آن پیروزی نظامی نهائی بدست بیاید، این امیدواری و این آثار تبعی و دهها آثار دیگر خیلی بیشتر خواهد شد.

البته فوائد بی شمار دیگری وجود دارد مثل تجربه دوستان و دشمنان. تجربه تبلیغات جهانی، تجربۀ نوع برخورد دولتهای منافق با ما. از این قبیل فوائد و عوائد برای ما زیاد داشته است. امیدواریم که خدای متعال ما را از این پیروزیها مغرور و سرمست نکند، و بعد از این پیروزی که انشاءالله امیدواریم خیلی هم دیر نباشد، خدای متعال ما را متوجۀ خودش بکند و مفهوم این جمله را که “الهی ما بنا من نعمه فمنک ” در ذهن ما و در دل ما همواره زنده بدارد و بدانیم که این نعمت پیروزی از خدا است و ما هیچکاره بودیم. در خط اطاعت از الله و آنقیاد به اوامرالله ما را بیشتر پا بر جا بگذارد.

-دشمن بعد از شکست در جنگ نظامی، جنگ تبلیغاتی خودش را تشدید کرده، و در حالی که ما را متهم به ارتباط زیاد با شرق می کند در همان حال ما را متهم می کند که از اسرائیل اسلحه می خریم،  و خلاصه سعی می کنند که پیروزیهای ارتش اسلام را در حد امکان از افکار عمومی دنیا مخفی نگهدارند.لطفا رهنمودهائی در مورد خنثی کردن و مقابله با این جنگ تبلیغاتی شدید بفرمائید؟

-مقابله با تبلیغات با دو چیز توأما  انجام می گیرد :

اول : حسن عمل، زیرا که اگر ما دارای حسن عمل و حسن سلوک در سیاست داخلی و خارجی مان باشیم، تبلیغات دشمنان اگر چه در کوتاه مدت ممکن است که یک آثاری باقی بگذارد، ولی در درازمدت این تبلیغات و صاحبان آنها رسوا خواهند شد.

دوم : تبلیغ بمعنای لغوی نسبت به واقعیتهای جامعه خودمان :یعنی رساندن حقایق بگوش انسانهای منتظر حقیقت و تشنه حقیقت. اگر ما این دو را با هم داشته باشیم همه تبلیغات خنثی خواهد شد. البته بقول شاعر :”چراغ کذب را نبود فروغی “.این بعضی، بعض دیگر را خنثی می کنند.همین دو  اتهام و دو شایعه ای که شما به آنها اشاره کردید، یکی دیگری را خنثی می کند.

درهمان حالی که در رسانه های گروهی دولتهای مرتجع منطقه، ما را متهم به ارتباط با اسرائیل و امریکا کردند، ما را متهم به تحت تأثیر شوروی قرار گرفتن هم کردند، یعنی دو قطب متضاد در عمل. و طبیعی است که انسانهای هوشمند به این دو نگاه کنند، می فهمند که این تبلیغات از صحت و اتقان برخوردار نیست. بنا بر این من از تبلیغات خیلی نگران نیستم، بلکه معتقدم که این تبلیغات در مثال وسیله ای خواهند شد که صاحبان آن تبلیغات هم در افکار عمومی جهان رسوا بشوند. باز هم تکرار میکنم: توصیه من حسن عمل در سیاست داخلی و خارجی و آنگاه رساندن آنچه در جامعه ما جریان دارد به گوش جهانیان. ما بایستی رسانه های جمعی را تقویت کنیم. رادیو و تلویزیون را از متانت و حیثیت مناسب جمهوری اسلامی برخوردار کنیم امام به این نکته توجه وافی دارند، و لذا این است که ملاحظه می کنید نسبت به تبلیغات داخل و خارج همواره توصیه می کنند.

-انقلاب اسلامی بطور بنیادی با امریکا و صهیونیزم در ستیز است. با توجه به اوجگیری حرکتهای اسلامی بویژه در سرزمینهای اشغالی و تزلزل و سقوط رژیمهائی مانند بعث عراق و اردن، خط مشی جمهوری اسلامی را در قبال نابودی صهیونیزم غاصب و فاسد بیان کنید؟

-مبارزه ما با صهیونیزم و بطور ویژه با حکومت صهیونیستها در فلسطین اشغالی یک مبارزه استراتژیک است. اسلام به ما دستور می دهد که هر گاه نقطه ای از نقاط مسلمین در خطر تهاجم یا مورد تهاجم دشمن قرار گرفت، ما باید از آن دفاع بکنیم، و امروز نمونه بارز و واضح این حکم اسلامی، سرزمین عزیز فلسطین و کشور قبله اولیه مسلمین هست که سالهاست در اختیار دشمنان اسلام و مسلمین قرار گرفته.

اولاً: ما از هر کشوری که با صهیونیسم مبارزه کند قویاً حمایت می کنیم، و این حمایت فقط شامل حمایت اخلاقی و سیاسی نیست، بلکه شامل هر نوع حمایتی است که ما بتوانیم بکنیم، حتی حمایت نظامی، و تجهیزاتی و تسلیحاتی.

ثانیاً: درحال حاضر که دستمان به کار جنگ با متجاوزین بعثی در عراق بند هست، هیچ فرصتی را برای مبارزه سیاسی با اسرائیل فرو گذار نمی کنیم. ملاحظه کردید که در کمیسیونهای بزرگ جهانی آنجائی که صحبت از اسرائیل بود، ما خودمان را آنجا حاضر کردیم و سخن حق خودمان را آنجا بگوش همه رساندیم.

ثالثاً: در داخل کشور خودمان و در جهان اسلام راجع به مسئله اسرائیل بقدر وسعمان تبلیغات می کنیم. همانطور که می دانید ما حتی اسکناس هایمان را مزین به تصویر قدس شریف کردیم و سکه های خرد دم دست مردم را همچنین با این تصویر ضرب زدیم. درباره قدس صدها سخنرانی متین و مستدل از طرف مسئولین این جمهوری شده. شعارها و راهپیمائیهای ما مزین به شعار بسود فلسطین و علیه اسرائیل غاصب است. این کار سوم ماست که ما یک کار سیاسی در داخل هم همیشه می کنیم. و کار نهائی ما عبارت است از صف ارائی نظامی در مقابل دشمن غاصب، آنوقتی که راهی بسوی این صف آرائی پیدا کنیم یعنی وقتی که ما از دردسر جنگ با متجاوزین رهائی پیدا کنیم، به هر کشوری که در خط مقدم مشغول جنگیدن هست نیروی نظامی خواهیم فرستاد. این مشروط بر اینست که آن دولت این نیروی نظامی ما را قبول بکند. ما آمادگی داریم داوطلب خواهیم پذیرفت، پول و سلاح و تجهیزات هوائی، زمینی، و انواع و اقسام آن در اختیار نیروهای مبارز خواهیم گذاشت.

-با توجه به پیام تاریخی امام در سالگرد انقلاب و اهمیت فوق العاده حوزه های علمیه برای انقلاب اسلامی در سطح منطقه خاور میانه و جهان، حضرتعالی بعنوان یکی از شخصیتهای برجسته روحانیت چه رهنمودهائی در جهت اصلاح و تصفیه و توسعه کمی و کیفی حوزه های علمیه ارائه می فرمایید؟

-اولین کاری که بنظر من باید انجام بگیرد اینست: یک عده از متفکرین حوزه علمیه و تئوریسین های اصیل حوزه که حوزه را بشناسد و نقائض حوزه را بدانند ونقاط قوت حوزه را درک بکنند، باید بنشینند و طرح حوزه ایده‌آل را بریزند. این کار اول است. من احساس می کنم اقداماتی که در حوزه قم و حوزه مشهد دارد انجام می گیرد برای اصلاح، منقطع از این ریشه اصلی است، یعنی می توانم ادعا بکنم که اغلب کسانی که در خط اصلاح حوزه دارند کار می کنند، نمی دانند که حوزه ای که می خواهند بسازند چه باید باشد و این عیب بزرگی است.

پیشنهاد من اینست که اول یک عده بیشینند با خیال راحت با فرصتهای زیاد حوزه ای را که باید ساخت ترسیم کنند. دراین ترسیم بایستی نکات مهمی را در مورد ملاحظه قرار بدهند: اهم این نکات اینست که از نقاط مثبت شیوه تحصیلی در حوزه های علمیه قدیم غمض عین نکنند. برای اینکه حوزه را مرتب کنند، کلاس بندیهائی به سبک مدارس غربی ترتیب ندهند.

برای اینکه حوزه را مرتب و منظم کنند کار های تخصصی بوجود نیاورند. اهمیت عالم اسلامی و فقیه اسلامی اینست که اگر چه در رشته فقاهت متخصص است، اما این تخصص فراگیری یک علم خاص، یعنی علم فقه نیست، بلکه تفسیر، تاریخ، رجال، حکمت، کلام و شاید بعضی از علوم دیگر در کنار علم فقه می دانیم. اگر ما آمدیم قضیه را تخصصی خشک کردیم، یعنی گفتیم که یک عده محدث بشوند، و یک عده فقیه بشوند، و عده ای دیگر متخصص در رجال شوند. اگر این کار را کردیم از آن نقاط اصلی اهمیت و رشد حوزه های علمیه غمض عین کرده ایم.

ما باید توجه کنیم که بزرگترین علمای ما کسانی بوده آند که در همه این رشته ها با همدیگر یدی داشتند. البته نمی گوئیم که در همه این رشته ها متخصص و در سطوح بالا بودند، خصوصا امروز که گرفتاریهای زیاد این اجازه را نمی دهد. اما می گوئیم مثل رسم و عادت حوزه علمیه در همه اینها بدی داشته باشند. اگر ما آمدیم این تخصص خشک را برقرار کردیم، محقق است که آن موضع ایده آل را نخواهیم داشت. یا مثلا فرض کنید که رسم رابطه احترام آمیز اخلاقی بین استاد و شاگرد که در حوزه های علمیه است باید بهم بزند، برای حوزه مضر خواهد بود.

بنا براین، اگر می خواهیم حوزه را اصلاح کنیم این اصلاح حوزه باید بمعنای تامین کمبودها و اصلاح نقائص و معایب باشد باشد، نه بمعنای تجدید نظر در نقاط مثبتی که حوزه های علمیه قرنها با آن نقاط زندگی کرده اند، و میبینم که بعضی ها توجه ندارند.

بهر حال نکاتی را بایستی از این قبیل در نظر گرفت. حوزه ایده آل آینده را بر مبنای این نکات ترسیم کرد. و این شکل تنظیم شده را روی کاغذ آورد. هم نمودار سازمانی کشید دقیقا تا اداره حوزه مشخص بشود که از کجا است، و هم کاملا پخته کرد و در ذهنیت شنوندگان و گویندگان این تحلیل را به قوام و نضج آورد. اگر این کار شد آنوقت شروعش آسان است، والا الان افراد متعددی درصدد اصلاح حوزه هستند تحت همین نام اصلاح با همین کلیت، در حالی که شاید عده‌ای اصلاح را چیزی می‌دانند بر خلاف آن چیزی که آن عده دیگر می دانند، و شاید هر دو اینها هم اشتباه می کنند، و شکل ثالثی لازم است.

بنا براین پیشنهاد من اینست که اول بایستی آن شکل ایده آل ترسیم بشود، و این شکل ایده آل را  هیچکس جز کسانی که در حوزه بزرگ شده اند و با حوزه خو گرفته اند نمی تواند این کار را انجام بدهد.

اگر از خارج کسانی آمدند حوزه را درست کنند، این حوزه را خراب خواهند کرد. اگر طلبه های کاملا جوانی که حوزه را درست نمی شناسند و نقاط قوتش را درست قدردانی نمی کنند، آنها خواستند این کار را بکنند، اشتباه می کنند. باید تجربه پیران، اطلاعات و آگاهی کارکشتگان و خبره کاران حوزه علمیه با نشاط و تلاش و ابتکار جوانان بهم آمیخته بشود و یک مجموعه ای بوجود بیاید.

اگر این کار ۶ماه یا یکسال هم طول بکشد اشکالی ندارد. در این مدت ربط و ایراد و رد و اشکال و هر چه باید بشود انجام بگیرد، سپس شکل مشخص بشود، این شکل را بصورت متحد بهمه حوزه های بزرگ و کوچک ایران ابلاغ کنند و کسانی هم مشغول مقدماتش بشوند. البته انجام اصلاحات بعد از ترسیم شکل مطلوب، باز هم کار آسانی نیست، اما مشکلترین بخش قضیه همین بخش اول است که من می بینم به این بخش توجهی نمی شود.

-با اینکه دولت در جهت منافع مستضعفین گام بر می دارد، ولی با توجه به تورم روز افزون که معلول عوامل غیر اختیاری داخلی و خارجی است، و با توجه به ازدیاد مالیات ها در سال جدید، که قهرا در نهایت سنگینی آن بر دوش مستضعفین منتقل می شود، چه پیش بینی ها و طرحهائی جهت رفع نیازها و مشکلات مستضعفین در نظر گرفته است؟

-همانطور که گفتید بسیاری از عوامل این تورم ناشی از حوادث غیر اختیاری است و اهم آن حوادث جنگ است. ما اگر جنگ را بسلامتی تمام بکنیم، بسیاری از این چیزهائی که امروز در جامعه ما مشاهده می شود که عامل تورم است از بین خواهد رفت.

اولا : تولید در داخل کشور زیاد خواهد شد.

ثانیا : واردات بنحو سالم و تحت کنترل دولت،  به مراکز خودش خواهد رسید.

ثالثا : صادرات ما و عمده آنها فقط، با شکل مطلوب  و مورد علاقه خودمان بفروش خواهد رفت، و ابتکار عمل دست خودمان خواهد بود.

رابعا : با کار سازنده و خلاق بسیار بزرگی که ویرانیهای جنگ جلو ما گذاشته، اشغال برای بسیاری از مردم بیکار کشور بوجود خواهد امد.

در مجموع، بسیاری از عوامل تورم از بین خواهد رفت،  و تورم خود بخود پائین خواهد امد،  لکن در عین حال کارهای ضربتی هم بایستی انجام بگیرید. یکی از کارهای ضربتی همین کاری است که امروز ستاد بسیج اقتصادی دارد انجام می دهد، تا حدودی هم موفق بوده است. اگر چنانچه شورای اقتصاد بتواند اشراف و نظارت کامل خودش را بر ستاد بسیج اقتصادی تامین بکند و ادامه بدهد، ما امیدواریم که ستاد بسیج این قدرت را پیدا کند که یک عمل ضربتی کاملی برای کوتاه مدت نسبت به مستضعفین و مردم محروم جامعه بوجود بیاورد.

– مجله پاسدار اسلام با هدف ارائه عقائد و فرهنگ اسلامی با استفاده از حوزه علمیه به عنوان منبع اصلی بعد عقیدتی انقلاب منتشر می شود. چه رهنمودهائی برای تکامل و پیشبرد آن در جهت رفع نیازهای فرهنگی و عقیدتی جامعه اسلامی ارائه می فرمائید و چه توصیه ای به مردم در جهت همکاری با این مجله می فرمائید؟

– قبل از رهنمود، بایستی مسرت خودم را از اینکه یک چنین مجله ای بالاخره وجود پیدا کرده ابراز کنم. بی گمان حوزه علمیه قم، یعنی پایگاه اصلی آندیشه اصیل اسلامی و خاستگاه شریفترین، عالیترین و عمیق ترین دریافتهای اسلامی، باید یک تریبونی برای ابراز افکار و آندیشه های علمی خودش فراهم کند و تریبون نشریه است.

کاری که نشریه علمی می کند هیچ کار تبلیغاتی از قبیل رادیو و تلویزیون، روزنامه، اعلامیه و غیره انجام نمی دهند. بنابر این جای این نشریه خالی بوده و خوشحالم که این نشریه بهر حال تحقق پیدا کرده. با تورقی که در این چند شماره مجله شما کردم، بنظرم رسید که نشریه عناوینی خوبی دارد، و روی موضوعات خوبی کار کرده است.

البته پیشنهاد می کنم نشریه را بیشتر علمی و عمیق کنید. از اساتیدی که در این نشریه چیز می نویسند بخواهید مسائلی را که در منبرها، سخنرانی ها، نماز جمعه ها و روزنامه های معمولی می آید در اینجا تکرار نکنند، بلکه چیزهائی را که از حوزه علمیه متوقع هست بیشتر بیان کنند.

متفکرین جامعه، جوآنهای مشتاق جامعه و بسیاری از مردم جامعه امروز اقبالی به حوزه علمیه دارند، مایلند متون حوزه علمیه را درک کنند، و ببینند در اعماق این اقیانوس مواج، ولی مبهم از فنون و علوم و دریافتها و آندیشه ها و استنباط چه می گذرد؟  مسائل فقهی مهم را بصورت علمی بزبان فارسی حلاجی کنید. ای بسا محقق و صاحب آندیشه ای که زبان عربی را خوب نمی داند. پس شما در اینجا به زبان فارسی مسائل را بطور تحقیقی بیان کنید،  چه در فقه و چه در فلسفه، و چه اصول فقه و تفسیر و تاریخ و دیگر فنونی که در حوزه هست مثل رجال، درآیه و غیره. اینها را بیشتر در مجله بیاورید. از اساتید بخواهید که بیشتر صرف وقت کنند. برای هر استادی امکان دارد که هر چند ماه یک مقاله خوب به شما بدهد. شما در میان جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، درمیان فضلای معروف و ناشناخته در این حوزه بزرگ و کهن می توانید کسانی را پیدا کنید، که مجله ای با حجمی چند برابر این مجله را ماه پر کنند و به مردم بدهند.

بهر حال توصیه بنده به مردم و بخصوص به اهل تحقیق و ترفین و درک مفاهیم عمیق اسلامی اینست که از این مجله استقبال کنند و آن را بخوانند و به عین تدبر و تعمق نگاه کنند تا انشاءالله از فوائد او بهره‌مند گردند.

ای مهر،   بسای   بر  افق      سر                   ای    ماه    بیا   زسوی     خاور

تا      شب  رسد  و    بپرده   آن                      نقش رخ    حق   شود     مصور

ای     گل بیشین بشاخ   عصمت                     ای   لاله   بکش   نقاب   بر  سر

ای   مرغ  چمن  مزن   تو آواز                                  دم بند و نوا مخوان   تو   دیگر

ای      بلبل   خوشنوا   حیا   کن                      دیگر   شده  ای   ز   زاغ  کمتر

ای  سرو  مبال و   ناز   مفروش                        شرمت شود ای  درخت  بی بر

ای چشمه مجوش و کم ریا کن                        آنجا که نمی است حوض  کوثر

ای   جغد   بسوز   خانه     خود                        آنجا  که  هماست   سآیه   گستر

در قوس نزول سوی ناسوت                             منزل بگرفت مهر آنور

اندر دل شب  ز مطلع     نور                             گردید عیان مهی منور

شد    غرق  سرور  عالم  کون                        روشن شده دیده پیامبر

در   مولد   نور   پاک     زهرا                             در مقدم آن وجود اطهر

٭         ٭        ٭

ای مظهر کیمیای هستی                               ای پرتو نور پاک داور

ای شاخ گل بباغ توحید                                          ای سرور روان بحشمت و فر

ای بلبل خوشنوای اسرار                                        ای خاک رهت بهشت اخضر

ای جان جهان و نور عالم                                 ای در صدف وجود گوهر

ای قامت تو درخت طوبی                                پر شاخه و برگ و میوه و بر

پروانه عصمت و امامت                                           شمع رخ تو نموده محور

ظاهر نشدی اگر بدنیا                                             از بهر علی نبود همسر

ایجاد اگر علی نمی گشت                                      بهر تو نبود کفو و شوهر

در سآیه ات ای نهال توحید                              پر میوه شد جهان سراسر

یک میوه تو شهید جاوید                                  دیگر حسن آن امام مهتر

زینب که جهان فدای او باد                              گردیده بدامن تو مثمر

دیگر ثمرت امام قائم                                               آن حجت فاتح مظفر

یک میوه دیگرت خمینی                                   که اینک شده نام او بدفتر

اندر شب مولدت عیان شد                                      این میوه ناب و تازه و تر

امروز امام مسلمین است                               و آندر ره حق دلیل و رهبر

همواره مدافع ستمکش                                  خار است بدیده ستمگر

یا رب برسان به مقصد او را                                      حفظش بنما به هر بد و شر

با لطف خدا بیاد زهرا                                              گردیده رحیمیان سخنور

(تابستان ۱۳۴۹-نجف اشرف )

سنگر تجلیلگاه. ..

سنگر نشینان حالتی هشیار دارند

چشمان با حق اشنا در کار دارند

ورد زبانشان نغمه “الله اکبر ”

جان بر کف و دل جانب دلدار دارند

٭    ٭    ٭

سنگر نشینان پرده ها یکجا دریدند

نادیدنی ها، رازها، یکباره دیدند

اندر ره معشوق جان، با سر دویدند

تیر بلا را با دل و جانشان خریدند

٭    ٭     ٭

سنگر تجلیلگاه “حق تعالی” است

سنگر سرای کاروان “عرش پیما”است

انجا سخن را باطن و معناست، دیگر

“علم الیقین “را منصب حق الیقین هاست

٭     ٭     ٭

سنگر سرای “ارتش”پیروز ایمان

سنگر، کنام شیرمردان، “پاسداران ”

میعاد گاه جنگجویان “بسیج “است

سنگر مقام “مهدی”موعود قرآن

٭    ٭     ٭

انجا “حقیقت “پرده برگیرد ز رخسار

انجا “ریا”و “شرک “بیرون است از کار

بر قامت گفتار، “احرام “خلوص است

بر چهره کردار،ایمان است و ایثار

٭    ٭    ٭

قم –شفیعی مازندرانی، ۳/۱۱/۶۰

جنگ

٭ تیپ عراق در عملیات ام الحسنین در غرب سوسنگرد متلاشی شد. ۲۷/۱۲/۶۱

٭ پس از ۵روز نبرد سنگین در جبهه شوش و دزفول، در عملیات فتح، پایگاه های موشکی و رادار دزفول ازاد شد. در این عملیات نیز مهمترین مناطق نظامی شمال خوزستان با فتح سایت ۴و ۵ ازاد شد. تپه های ۱۰۴ شوش و جنوب رودخانه رقابیه نیز از تحت تصرف صدامیان امریکائی بیرون امد. ۷/۱/۶۱

٭ با ۱۵ هزار اسیر و۸ هزار کشته و ۱۲ هزار زخمی، طی ۷ روز نبرد فتح، عراق ۳۵ هزار نظامی خود را از دست داد. ۸/۱/۶۱

٭ ژنرال دخیل علی هلالی فرمانده نیرو های عراق در رقابیه دستگیر شد.۸/۱/۶۱

٭برای تامین مخارج جنگ با ایران، در اردن مالیات وضع شد. ۸/۱/۶۱

٭ یک پیرمرد بسیجی ۵۰ اسیر عراقی را با یک سلاح کوچک به پشت جبهه منتقل کرد.  ۹/۱/۶۱

٭ یک جنگنده ارتش اسلام، سه هواپیمای جنگی عراقی را سرنگون کرد. ۱۰/۱/۶۱

٭هواپیمای سرنگون شده دشمن در عملیات فتح به ۲۵ فروند رسید. ۱۴/۱/۶۱

٭ هواپیماهای عراقی به جبران آنهدام ارتش چهارم خود، بر سر مردم دزفول بمب ریختند. ۱۵/۱/۶۱

عمران

٭از اوائل سال ۵۹ تاکنون، ۸۶ واحد صنعتی، کشاورزی و عمرانی در سطح استان همدان تأسیس شد. ۱۸/۱۲/۶۰

٭ بزرگترین کوره بطری سازی خاورمیانه بازسازی و اماده بهره برداری شد.کارخانه شیشه و گاز، سالانه ۳۲۰ میلیون بطری و بلور به بازار داخلی عرضه میکند. ۲۵/۱۲/۶۰

٭ بیش از ۱۹۰۰ دستگاه آنواع وسائل کشاورزی بین روستائیان گیلان توزیع شد. ۷/۱

٭ ۱۴ روستای ابهر از روشنائی برق بهره مند شدند. ۷/۱/۶۱

٭ ۴۲۴۶ هکتار زمین به کشاورزان چهار محال و بختیاری واگذار شد. ۷/۱/۶۱

٭ طی سال گذشته ۱۹۰میلیون تومان صرف راهسازی در استان هرمزگان شده است ۱۱/۱/۶۱

اخبار داخلی

٭ ایت الله ربانی شیرازی، در اثر تصادف در جاده دلیجان –قم به ابدیت پیوست. ۱۸/۱۲/۶۰

٭ از سوی امام امت، آیه الله مهدوی کنی به عضویت نگهبان منصوب شد. ۲۲/۱۲/۶۰

٭ در مرکز تکنولوژی هسته ای اصفهان : قرص اورانیوم برای اولین بار در ایران تهیه شد. ۲۶/۱۲/۶۰

٭ ایران سالانه ۹ میلیون تن نفت به سوریه صادر میکند. ۲۶/۱۲/۶۰

٭ ۴۹۳۶ زندانی مشمول عفو امام شدند ۱۴/۱

٭ یک یادداشت تفاهمی در زمینه های سیاسی، اقتصادی، تجاری و نفتی بین ایران و پاکستان امضاء شد. ۱۵/۱/۶۰

انقلاب و جهان

٭ مسلمانان کویت ۴۹ امبولانس به هلال احمر ایران هدیه کردند. ۱۳/۱۲/۶۰

٭ ۵ تن از انقلابیون مسلمان مصر محکوم به اعدام شدند. ۱۶/۱۲/۶۰

٭ ۳۱۶۵ نفر توسط رژیم ال خلیفه بحرین دستگیر شدند. ۱۸/۱۲/۶۰

٭ فرانسه سوسیالیست، چهار مسلمان مبارز را به اتهام حمله به بختیار،به حبس ابد محکوم کرد.  ۲۰/۱۲/۶۰

٭وزارت خارجه پشتیبانی کامل ایران از قیام مسلمانان ساحل غربی رود اردن را اعلام داشت. ۷/۱/۶۱

٭ عبد السلام جلود : دربار سعودی ۳۰ میلیارد دلار برای توطئه علیه انقلاب اسلامی سرمآیه گذاری کرده است. ۷/۱/۶۱

٭ حبیب شطی به رئیس جمهور فیلیپین اطمینان داد که کنفرانس اسلامی از مسلمانان مورو حمایت نخواهد کرد. ۷/۱/۶۱

٭ موج اعتصاب، درگیری، راه پیمائی و خشونت در شهرهای فلسطینی بالا گرفت. ۸/۱

٭ محاکمه ۷۳ مبارز مسلمان بحرینی از سر گرفته شد. ۸/۱/۶۱

٭ دانشجویان پسر و دختر دانشگاه کویت با تکبیر به تظاهرات پرداختند. ۹/۱/۶۱

٭ پلیس تونس وحشیانه به یکی از مساجد این کشور یورش برد، در تظاهرات مردم شهر البقالطه تونس یک دانش اموز شهید و ۷۰ نفر دستگیر شدند.  ۹/۱/۶۱

٭ به دعوت آنستیتوی اسلامی لندن، سمینار بررسی دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران در لندن برگزار شد.  ۹/۱/۶۱

ضد انقلاب

٭ عوامل ضد انقلاب در سقز یک کتابخانه را با صد جلد قرآن اتش زدند.  ۱۷/۱۲/۶۰

٭ حجت الاسلام چاووشی مسئول دایره سیاسی ایدئولوژیک اداره لجستیک نیروی دریائی توسط منافقین به شهادت رسید. ۱۸/۱۲

٭ضد انقلاب خانه امام جماعت مسجد حجه القائم شیراز را که در جبهه می جنگید، به اتش کشید. ۲۳/۱۲/۶۰

٭ توسط چهار مزدور امریکائی، حجه الاسلام حوسی، عضو جهاد سازندگی و محافظانش به طرز فجیعی به شهادت رسیدند.  ۲۴/۱۲/۶۰

٭ یک شبکه ۳۰ نفری منافقین در رابطه با رادیو و تلویزیون کشف شد.  ۲۷/۱۲/۶۰

٭ از ۴ قاچاقچی در خراسان، ۱۰۵ کیلو و ۵۰۰ گرم تریاک کشف شد.  ۱۶/۱/۶۰

جهان

٭ ۷۹ مبارز فلسطینی زیر شکنجه اسرائیلی ها کشته شدند.  ۱۳/۱۲/۶۰

٭تعداد بیکاران امریکا به ده میلیون نفر رسید ۱۶/۱۲/۶۰

٭ سازمان سیا به همکاری با ضد انقلابیون اعتراف کرد ۱۷/۱۲/۶۰

٭ نظامیان شوروی ۴۰۰ مبارز مسلمان افغانی را اعدام کردند ۱۹/۱۲/۶۰

٭ طی یک سال گذشته، ۲۰ میلیون کودک بر اثر گرسنگی در جهان در گذشتند ۲۰/۱۲/۶۰

٭ عراق از آنگلیس و فرانسه ۵۹ جنگنده خرید ۲۳/۱۲/۶۰

٭ پس از ۲۳ سال، اسناد جنایات فرانسویان در الجزایر کشف شد. گورستانی در شهر خشله کشف شده است که در آن اجساد صدها تن از شهدای انقلاب الجزایر قرار دارد. ۱۰/۱/۶۱

٭ رادیو قاهره ایران را بزرگترین خطر برای ثبات منطقه خواند. ۱۵/۱/۶۱

٭ برای حفظ ثبات جان صدام، کماندوهای آنگلیسی محافظان امنیتی صدام را اموزش می دهند.  ۱۶/۱/۶۱

٭ اصفهان-برادر ابراهیم مسیبی :

به شما توصیه می کنیم مقالات این مجله و کتابهای ارزنده استاد شهید مرتضی مطهری را بیشتر مورد مطالعه قرار دهید. در شماره‌های اینده، پاسخ به سوالات مذهبی خواهیم داشت و هر گونه سئوال و ابهامی در ذهن شما و دیگر خوانندگان عزیز مجله بود جواب خواهیم داد.

٭قم –برادر احمد خدادادی :

آنچه در مقاله “پاسداران بزرگ اسلام “خواندید، مربوط به سخنان دانشمندان اهل سنت است که می گویند : در رأس هر قرن مجددی، برای مذهب تشیع است. و ما این مطلب را در شماره دوم مجله،  از “ابن اثیر “دانشمند و تاریخ نویس بزرگ اهل سنت نقل کردیم.

٭ لاهور –انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی :

با تقدیر و تشکر از شما عزیزان، مجله ارسال خواهد شد. موفقیت شما را خواهانیم.

٭برادر محمد علی صالحی :

به مقاله حجه الاسلام طاهری خرم ابادی در مجله مراجعه فرمائید.

٭ برادر عین الله احمدی :

درسهای آیت الله مشکینی و ایت الله نوری دنباله مقالاتی است که در مجله “پاسدار انقلاب ” که قبلا منتشر میشد به چاپ رسیده است، شماره های پاسدار انقلاب را از سپاه پاسداران قم درخواست فرمائید.

٭مشهد –خواهر ناوی :

“پاسدار اسلام “سعی میکند برای همه سطوح مقاله داشته باشد، تحلیل های استاد قدیری بیشتر جنبه تخصصی فقهی دارد و نویسنده تلاش زیادی در جهت ساده کردن بیان مطالب مبذول نموده آند و امید است بیش از این هم در صورت امکان این نکته رعایت شود.

٭ برادر رسول فلاحتی :

مقالات مجله اختصاص به سطح خاصی ندارد بلکه سعی در این است که در سطوح مختلف باشد تا هر کس در هر سطحی هست بتواند از میان مقالات موضوع مورد توجه خود را بیابد.

٭ تهران –برادر غلامحسین آذری :

توجه شما به مسئله ولایت فقیه و حکومت اسلامی را ستایش میکنیم، به امید آنکه بتوانیم بیش از پیش در توضیح و بیان این مطلب مهم انجام وظیفه کنیم.

٭ جبهه شوش –برادر رزمنده و گرامی محمد رضا پورورپامی :

از محبت شما سپاسگزاریم، ضمن ارزوی موفقیت و پیروزی کامل برای همه شما به اطلاع میرسانیم که آنچه در خور مجله و توان آن است در مورد حماسه افرینان و رزمندگان بسیار ناچیز است ولی امیدواریم گامی هرچند کوچک در جهت هدف اصلی آنان که همانا معرفی اسلام است برداریم.

٭ قم –برادر ملک سخاوت حسین سندرالوی :

ضمن تشکر از اعلام امادگی شما برای ترجمه مجله به زبآنهای آنگلیسی وارد و در صورت برنامه ریزی و تهیه امکانات از شما و دیگر برادران برای همکاری دعوت خواهیم نمود.

٭ مرند –برادر نوروز علی واحد :

بخاطر آنکه مجله پاسخگوی همه اقشار باشد ضروری است مقالاتی در سطح طلاب حوزه باشد،

امیدواریم دیگران نیز با واژه های اسلامی بیشتر اشنا شوند.

٭ قم –برادر صادق صالحی.

نامه شما به نویسنده مقاله مورد نظر ارجاع گردید تا خود ایشان پاسخ شما را بدهد.

٭ تهران –برادر سید مهدی مؤمنی

پیشنهاد شما ارزنده است و باید مؤمنین از هر نوع اهانت به نام خدا و آیات قرآن پرهیز کنند

٭ رودبار گیلان –برادر شهرام یوسفی :

معنای تقوا نگهداری است ولی چون لازمه نگهداری پرهیز است، لذا مجازا تقوی را پرهیزکاری معنی میکنند.

٭ لنگرود –خواهر سکینه غمگسار :

همواره در طول تاریخ باطلها در مقابل حق و ظلمتها در مقابل نور بوده است. و هر چه دشمنان کوشیده آند، نور خدا را نتوانسته آند خاموش کنند. و اینک اسلام در مقابل تمامی کفر واقع شده است و با تاییدات الهی پیروزی از ماست ضمن تشکر و قدردانی از شما، امیدواریم بزودی برنامه تحصیل در حوزه علمیه برای خواهران فراهم شود. و اما گروه های اسلامی، تا آنجا که از خط اصیل اسلام و امام پیروی کنند مورد قبول خواهند بود.

٭ تهران –برادر بهمن دری اخوی :

مقالات ارزنده شما رسید ولی متاسفانه در تنگنای صفحات معدود قرار دادیم ضمن تشکر از جنابعالی امیدواریم پیشنهادات شما را جامه عمل بپوشانیم.

٭ استانه اشرفیه –دانش اموزان مسلمان پیرو خط امام :

از پیام تسلیت شما سپاسگزاریم. توجه شما نسبت به روحانیت مبارز را تسلیت میستائیم.

٭ مشهد مقدس –برادر (دیپلمه ریاضی منقضی خدمت ۱۶/۱۰/۶۰ )

حضرت امام توجه و اعتماد زیادی به کتابهای استاد شهید مرتضی مطهری دارند. به شما و دیگر برادران و خواهران که از ما در خواست معرفی کتابهای اموزنده و مفید میکنند، توصیه مینمائیم هر چه بییشتر به مطالعه کتابهای این مرد بزرگ بپردازید.

٭ تهران –برادر داوود دروازه بان :

با افزایش صفحات مجله در اینده نزدیک امیدواریم در کلیه ابعاد ایدئولوژی اسلامی بحثهای مفید و ارزنده ای داشته باشیم.

٭ لندن –برادر محمد –ر :

در راه مبارزه با کفر جهانی موفق باشید.

٭قم –اقای حسن ناهیدی :

ضمن تبریک و تسلیت برای شهادت فرزندتان، از اشتباهی که در نام ایشان شده است، معذرت میخواهیم. و بدینوسیله تصحیح میشود : شهید علیرضا ناهیدی از سپاه قم. تاریخ شهادت ۱/۱۰/۶۰ دزفول

٭سانفرانسیسکو –انجمن اسلامی دانشجویان سانفرانسیسکو :

موفقیت شما را در خدمت به اسلام و معرفی هر چه بیشتر انقلاب اسلامی در سراسر جهان خواستاریم.

مجله ارسال خواهد شد.

٭کاشان –برادر احمد محسنی :

با تشکر از شما. برخورد شما با روزنامه های اسلامی (در حالی که همه صادقانه در خطا نقلابند)عادلانه نیست، در ضمن همه آنها مشروح سخنان و اعلامیه های امام را درج می کنند، و حجم مجله چنین امکانی را نمی دهد. امیدواریم به بعضی از پیشنهادات شما عمل کنیم

٭برادران و خواهران –محمود آقادادی عطاء الله سهامی، علی فرهودنیا، علیرضا شریفی، الف-چ، شهرام یوسفی، قاسم برومند، گلبرار رئیسی :

استفتائات شما به دفتر استفتای امام ارجاع شد.

٭تهران –خواهر منصوره میر قاسمی :

چنین چیزی را امام نفرموده آند و این مطلب تهمتی بیش نیست، برخورد امام و سایر مراجع بزرگوار و مسئولین با آنها این شایعات را کاملا رد میکند. ..

٭تهران –برادر محسن قطاری :

در اینده آن شاء الله کتابهای مورد نظر را معرفی خواهیم کرد، ضمنا برای مطالعه بیشتر در زمینه مقاله های منتشر شده میتوان از کتاب هایی که در پاورقی مقاله ها ذکر شده است استفاده نمائید.

٭ لنگرود –برادر سلیمان جیرباغی.

٭ زنجان –برادر مجتبی وزیر حرمی.

٭ امل –برادر حسین اسحاقی.

٭ لارستان –برادر محمد زارع.

٭ رشت –برادر علی جهانی.

٭ بهبهان –برادر یدالله حق نویس.

٭ همدان –دادستان انقلاب اسلامی.

٭ ایلام –برادر جواد شهبازی.

٭ دزفول –برادر عباس نظر زاده.

٭ باختران –برادر مهدی شاملو احمدی.

٭ میبد یزد –برادر محمد علی امامی میبدی.

٭ مهریز –برادر محمد رضا قرائی.

٭ مشهد مقدس –برادر علی اکبر صباغ.

٭ اصفهان –برادر فرج الله شمس.

٭ اصفهان –برادر سید لطف الله طاووسی.

٭ تهران –برادر احمد فجری.

٭ تهران –برادر عبدالله معصومی.

نامه های شما رسید –با تشکر و قدردانی از همکاری خوانندگان عزیز “پاسدار اسلام ” امیدواریم کمال استفاده را از پیشنهادات شما بنمائیم ضمنا بعضی از سؤالات شما در صفحه “نامه های “این شماره و یا شماره های گذشته پاسخ داده شده است.

Oó¡Î۰ «!$# Ç`»uH÷q§۹$# ÉOŠÏm§۹$# ÇÊÈ

در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی، نگرانی امریکا و دیگر قدرتهای شیطانی، بیشتر به خاطر از دست دادن رژیم مزدوری بود که با تمام وجود منافع آنان را تأمین میکرد. آنها از ماهیت و خط مشی و کارائی نظام و انقلاب اسلامی اطلاع چندانی نداشتند، و گمان میکردند با تجربیات و شیوه های آزموده که در مورد انقلابهای دیگر به کار برده آند،به سادگی میتوانند همه چیز را به دلخواهشان تغییر دهند.

انقلاب دوم و سقوط لانه جاسوسی همه چیز را در هم ریخت، و آمریکا در مرحله بعد با اتکا به دوبازوی به ظاهر نیرومند خود. بنی صدر و منافقین و. ..در داخل، و ارتش صدام در جبهه خارج، در دو جبهه سیاسی و نظامی همزمان به جنگ با جمهوری اسلامی پرداخت، ولی انقلاب سوم و سقوط بنی صدر و حامیانش و پایان کارنامه نویسی بنی صدر، برای چندمین بار همه پیش بینیهای دشمنان جهانی انقلاب اسلامی را بر هم زد و با حاکمیت حزب الله وضع جبهه ها با برتری نیروهای اسلام تغییر یافت. ..حصر آبادان شکسته شد، و بستان آزاد گردید در این مدت آمریکا همه رژیمهای مرتجع و مزدور منطقه را برای آنواع کمک به صدام عفلقی بسیج نمود. شورای خلیج منعقد شد، دهها میلیارد دلار تجهیزات و تدارکات و غیره به عراق سرازیر شد، میراژها و تانکها و سلاحهای دیگر از فرانسه و آلمان و مصر و…در اختیار صدام قرار گرفت، و بالاخره آمریکا حسین اردنی و مزدوران دیگری را از کشور های مختلف به کمک صدام گسیل داشت.

ولی بعد از این همه تلاشهای بی امان، ضربه محکم عملیات فتح ارتش صدام را برق آسا در هم شکست و آنگاه که خطر جدی شکست نهائی را در یک قدمی خود دیدند سراسیمه اعلام کردند که بحران از خاورمیانه به خلیج فارس آنتقال یافته، و آمریکا ناگهان اعلام کرد که ادامه جنگ، دیگر به مصلحت نیست. این موضع گیری عجولانه و احمقانه آمریکا نشان داد که جنگ تاکنون “به مصلحت “چه کسی بوده و در آینده !به “صلاح”چه کسی نخواهد  بود. و نقش آمریکا را در جنگی که تاکنون به صلاح بود، و عقب نشینی و وحشت آن را از ادامه جنگی که دیگر به مصلحت نیست، آشکار نمود.

امروز امت اسلام و مستضعفین جهان بیش از هر زمانی به ضرورت ادامه جنگ تا پیروزی نهائی پی برده آند…جنگی که سرنوشت منطقه و جهان، و سرانجام کار اسلام و کفر را تعیین خواهد کرد.

جنگی که با پیروزی ارتش اسلام در اولین گام، نابودی صدام و سپس سقوط رژیمهای مرتجع منطقه را در پی خواهد داشت، و با حاکمیت ملتها راه سپاه اسلام برای نابودی رژیم صهیونیستی و همه ابرقدرتها، و قدرتهای شیطانی دیگر گشوده خواهد شد، وراثت مستضعفین در تمام زمین و وعده حق الهی تحقق خواهد یافت، و انقلاب جهانی اسلام همه جا را فرا خواهد گرفت.

این جنگ نموداری کامل از تمامی جنگهای حق و باطل، و نور و ظلمت، و ایمان و کفر در طول تاریخ بشریت است. جنگی که جندالله و حزب الله و امتی که به فرموده امام امت در طول تاریخ همانند آنها وجود نداشته است، و به فرمان خدای تعالی و زیر سآیه امام زمان (عج)و فرماندهی نایب آن حضرت، امام خمینی با آنگیزه الهی و آزادی و حاکمیت مستضعفین از یک سو، و جبهه متحد جهانی ظلم و استکبار، و نموداری از فرعون ها و ابولهب ها و معاویه ها و یزیدها و یزیدهای تاریخ از سوی دیگر در مقابل یکدیگر قرار گرفته آند. و اکنون امت اسلام دریافته آند پیروزی در این جنگ که بخواست خدا تحقق بخش آرمانی است که همه آنبیاء تا رسول گرامی اسلام و علی، فاطمه، حسن، حسین و دیگر امامان به خاطر آن جان خود و همه یاران عزیزشان را فدا کردند، تا چه اندازه ارزش سرمآیه گذاری و فداکاری دارد، و اگر الجزایر فقط برای رهائی خودش از استعمار فرانسه یک میلیون شهید می‌دهد،ما برای رهائی مستضعفان و تحقق اسلام در همه جهان، و نگهداری و ادامه انقلاب اسلامی تا قیام حضرت مهدی، چه مقدار باید ایثار نمائیم.    رحیمیان

من به دانشجویان و طبقه روشنفکر متعهد توصیه میکنم که کتابهای این استاد عزیز (استاد علامه شهید آیه الله مطهری )را نگذارند با دسیسه های غیر اسلامی فراموش شود .                                                                                          امام خمینی

این وصیت نامه ها انسان را میلرزاند و بیدار میکند.

امام خمینی

پیام برادر روحانی شهید سید مصطفی (محمد )محمودی

پس از درود فراوان به رهبر کبیر انقلاب بت شکن زمان خمینی بزرگ و ملت رزمنده و قهرمان ایران.

…پیام من به تو ای پدر عزیزم سید مرتضی با خونم به تو پیام می فرستم که باید چون زین العابدین که همچون انقلاب حسین و خون سرخ حسین را بگوش تمام مردم رسانید تو هم باید پیام مرا به تمام انسانها برسانی، و اما تو ای مادر عزیزم به تو می گویم هان ای مادر اگر چه ممکن است برای تو مشکل باشد که فرزندی را از دست داده ای ولی نه مگر آنهائی که بهترین فرزندان خود را فدا کردند مادر نبودند که در شهادت فرزند دلبند خودشان مشتها را گره کردند و با صدای بلند فریاد زدند و گفتند ای مردم به من تسلیت نگوئید بلکه تبریک بگوئیدو من هم آنتظار دارم از تو ای مادر اگر می خواهی که دشمن به ما نخندد تو همچون دیگران مشت را گره کن صدایت را ده برابر تا میتوانی فریاد بزن که ای ابرقدرتها کور خوانده اید تا ایران ما مادرانی چون من دارد امکان ندارد کسی بتواند بما تجاوز کند این ارزو را بگور خواهید برد. ..

قسمتی از وصیتنامه شهید عبدالله شکوری

…موقعیت ما مانند زمان حسین است و اسلام خون می طلبد و قربانی میخواهد، و من به پیروی از حسینم و خمینی عزیزم خون میدهم تا اسلام پایدار بماند.

مگر میشود که پشت سر حسین را خالی گذاشت و خط و حرکت او را تقویت نکرد و خود را مطیع و پیرو حسین دانست.

از مادرم میخواهم که در کوچه که قدم میزند سرش را بالا بگیرد و با افتخار بگوید من فرزندم را در راه خدا دادم، که اگر عجز و ناله بکند اصلا با روح من و با راهی که من آنتخاب کردم مغایرت دارد.

از تمام همشهریان، تمام بچه محله ها و دوستانم میخواهم که فقط و فقط استقامت کنید صبر داشته باشید در مقابل کمبودها و نارسائیها که اگر صبر و استقامت شما نباشد خون ما هم به هدر خواهد رفت… و السلام

طلبه شهید زین العابدین صادقی در سال ۱۳۴۱ در یک خانواده مذهبی از دهات اذر بایجان شرقی به نام (قزل احمد )متولد شد در سن ۵ سالگی مادر خود را از دست داد و با مشکلات فراوان که از کمبود مادر و فقر و بیچیزی گریبانگیر خود و خانواده اش بود بزرگ شد مدتی با کارگری و مدتی با شاگرد قالیبافی بودن تا کلاس پنجم ابتدائی را تمام کرد در سال ۱۳۶۵ برای تحصیل علوم دینی وارد حوزه علمیه قم شد و مشغول مقدمات گردید با شروع انقلاب اسلامی بیشتر اوقاتش را صرف انقلاب نمود از قبیل پخش اعلامیه ها و رساله های حضرت امام و عکسهای معظم له و شرکت در راهپیمائی ها و تظاهرات خیابانی و بعد از پیروزی انقلاب مقدس اسلامی به شهر تبریز مراجعت نموده و در ضمن تحصیل علوم دینی به خدمت سپاه پاسداران اسلامی بطور نیمه وقت سپاه مشغول گردید او واقعا فدائی امام عزیز بود امام را از جانش بیشتر دوست داشت که جانش را فدای اسلام و امام عزیز نمود.

در جریان حزب خلق مسلمان برای اشنائی توده ها با این توطئه آمریکائی فعالیت های چشم گیری داشت و کتکهای زیادی از طرفداران حزب خلق مسلمان خورد که مدتی آثار کتکها در بدنش مانده بود.

بالاخره در اول محرم سال ۱۴۰۲ عازم جبهه های حق علیه باطل گشت و در عملیات افتخار افرین طلوع الفجر به درجه رفیعه شهادت نائل امد و هنوز هم پیکر پاکش بدست نیامده است روحش شاد و راهش پر رهرو باد. لازم به یادآوری است که خون پاک این طلبه شهید در روستای قزل احمد و اطراف اثر عجیبی گذاشت و آنها که در اثر تبلیغات سوء به خواب غفلت رفته بودند موجب تنبه و بیداری آنان شد.

زندگینامه روحانی شهید محمود سلطان زاده

محمود سلطان زاده در سال ۱۳۴۱ در خانواده متوسطی در تهران متولد گردید و از سن یک سالگی در قم ساکن شد. او اخرین فرزند خانواده بود از همان بدو تولد والدین او در تربیت وی بیش از فرزندان دیگر خود کوشش می نموند و مادرش همواره تا مادام که او شیر خوار بود شیر با وضو به او میداد در همان اغاز کودکی نشانه هوش سرشار در او نمایان بود پس از پایان تحصیل دوره راهنمائی در سن ۱۴ سالگی در امتحان ورودی مدرسه حقانی قم شرکت نمود و به مدرسه راه یافت و بدین صورت زندگی طلبگی او از سن چهارده سالگی اغاز گردید. با اغاز انقلاب اسلامی در روز ۱۹ دی ۱۳۵۶ از همان روز اول با عشق به امام فعالانه در مبارزه علیه رژیم سفاک پهلوی شرکت کرد و با شوق بشهادت تا نیمه های شب با مزدوران در نبرد بود تا سرانجام در حالیکه بیش از ۱۶ سال نداشت در بهمن ۵۶ بدست دژخیمان پهلوی افتاد و پس از ۲۰ روز شکنجه در زندان شهبانی قم ازاد گردید.

….در هنگام عزیمت امام به ایران محمود با نارنجکی که خود ساخته بود در اطراف دانشگاه تهران در روز ۹ بهمن بطرف گارد مزدور شاه حمله نموده و نارنجک قبل از پرتاب بطرف مزدوران در دست خود وی منفجر شد در اثر این آنفجار محمود بشدت از ناحیه شکم و دو دست مجروح شد.

بعد از سه سال بیماری از عشق شهادت بیماریش شفا یافت و او که منتظر چنین روزی بود در بسیج ثبت نام نمود و در حمله دار خوئین شرکت کرد و مجروح گردید و مورد عمل جراحی قرار گرفت و مدت ۱۵ روز در بیمارستان مشهد بستری گردید پس از بهبودی به قم بازگشت و مجددا برای اعزام به جبهه در بسیج ثبت نام کرد و سرانجام در روز یکشنبه ۸ اذر در سن ۱۹ سالگی در حمله طریق القدس در جبهه بوستان به آرزوی خود رسید.

حضرت آیه الله مشکینی

سخاوت

قسمت نهم

پاره ای از صفات والا و خویهای نیک را بر- شمردیم در این شماره یکی دیگر از صفات عالی انسانی یعنی صفت سخاوت را توضیح میدهیم: پیش از بحث درباره این خصلت شریف انسانی و خوی والای روحی باید نکاتی مورد توجه قرار گیرد:

نکته اول: صفت سخاوت از شئون تسلط بر نفس است، یعنی کسی که بر خویشتن تسلط دارد و قوۀ عاقله و خرد او بر نفس اماره و هواهایش حاکمیت و سلطه دارد، یکی از آثارش این استکه در هر جائی لازم باشد اموال خود را بذل می کند و بدانجا می رسد که از جان خود نیز میگذرد.

نکته دوم: صفت سخاوت ضد صفت بخل است که از رذائل اخلاقی به شمار میرود. بخل از صفات حیوانی است و حیوانات نوعا بر حسب غریزه و به طور طبیعی دارای صفت بخل می‌باشند.

حیوانات حز در موارد استثنائی همواره تلاش می کنند تا آنجا که می توانند غذاهای مورد نیازشان را ذخیره و اندوخته کنند و تمام کوشش آنها خوردن و خوابیدن و استراحت است احساس دیگر خواهی بطور انتخابی و آگاهانه ندارند و در اندیشه بذل و سخاوت به همنوع نیستند، چنین صفتی که از امتیازات تعقل و جمع گرائی انسان است، در آنان وجود ندارد. برای نمونه هیچگاه اتفاق نیفتاده است که مورچه ها آنچه را که در لانۀ خود گرد آورده اند در لحظۀ حساسی به یکی از حیوانات مثلاً به گنجشکها ببخشند.

در مقابل میدانیم فرشتگان که از بالاترین مخلوقات خداوند هستند درست عکس حیوانات تمام تلاش و کارشان برای دیگران است و تمام نعمتهائیکه از سوی خداوند متعال به جهانیان میرسد بوسیله فرشتگان انجام می گیرد هر چه در اختیار دارند به دیگران می بخشند. بنابر این حیوانات نمونه کامل صفت بخل و فرشتگان مظهر اتم و نمونه کامل صفت سخاوت هستند.

برتر از سخاوت جود است که از صفات کمالیّه و جمالیّه پروردگار متعال می باشد. در مورد خداوند واژۀ سخاوت به کار نرفته لیکن خداوند جواد است و همه نعمتها و بخششها را او میدهد و خداوند اجودالاجود بین و بخشنده ترین بخشندگان و از همه سخاوتمندان سخی تر است، در قرآن کریم آمده است.

«وَ کانَ اللهُ بِکُلِّ شَییٍ مُقیتا»

مقیت به معنی نیروبخش است، آنچه را که موجودات از صفات ملکوتی و روحانی و مواهب طبیعی دارند همه را خداوند به آنها بخشیده است.

بنابراین صفات سخاوت یکی از صفات الهیست و صفت بخل یکی از صفات حیوانی است. انسانیکه بخواهد صفت سخاوت را بدست آورد، نخست باید به پیرایش صفت حیوانی بخل از درون خود بپردازد و این پلیدی را از روح خود بزداید، تا بتواند به اخلاق انسانی و زیبای سخاوت آراسته گردد و به پایه فرشتگان و بمقام ربوبی نزدیک گردد. انسان بهمان نسبت که با دستیابی به این خوی از حیوانیت فاصله می گیرد، بمقام ربوبی نزدیک میشود و در فضیلت و ستایش این خصلت همین بس که انسان را از حیوانیّت بمقام فرشتگان و ربوبیّت نزدیک می‌کند.

نکته سوم: ارزش سخاوت نه تنها اسلامی است که انسانی نیز هست و نه تنها اسلام سخاوت را خوب و زیبا میداند بلکه زیبائی و حسن این صفت از نظر عقل نیز بدیهی است. چه بسا شخصی که دارای مکتب و مذهب هم نیست، این صفت را دارا می باشد و آنرا ارزشمند و انسانی می‌شناسد.

این شخص در این بُعد دارای صفت کمال است، گر چه از نظر اعتقادات و دیگر ابعاد ناقص است.

در روایت آمده است: گروهی از یمن به قصد جستجو و امتحان و تحقیق دربارۀ نبوّت حضرت رسول (ص) به محضر آنحضرت آمدند. در میان این جمع فردی سخنور و پرگوی بود که با جسارت و بی ادبی سئوالهائی پی درپی مطرح می کرد و در آنچه حضرت پاسخ میدادند، گستاخی مینمود بگونه ای که پیامبر (ص) خشمگین شد و در چهره اش خشم ظاهر گشت و لحظاتی در اندیشه فرو رفت. در این هنگام جبرئیل امین، وحی فرود آورد و گفت:

خداوند سلام میرساند و میفرماید: این مر بسیار سخاوتمند است.

سیمای پیامبر دیگر بار بحالت نخستین باز گشت و به آن شخص فرمود: اگر چنین نبود که جبرئیل از سخاوت تو بمن خبر داد، تو را چنان تنبیه می کردم که برای دیگران مایه عبرت باشد. آنمرد گفت: چون خدای تو سخاوت را می پسندد و دوست میدارد من هم بخدا و به رسالت تو ایمان میآورم، سپس سوگند یاد کرد که تا کنون هیچگاه دست رد بر سینۀ نیازمندی نزده ام. سرانجام همین خصلت نیک انسانی وسیله گرایش او به اسلام شد.

نکته چهارم: سخاوت مراتب و درجات دارد و هر یک از این مراتب و مراحل، قابل توجه و تفکر است، و اسلام برای هر یک از آنها آثاری بیان کرده است. مراتب این خصلت از مال شروع میشود تا به مراحل بالاتر میرسد، همانند سخاوت در مقام و گذشت از راحتی ها و خوشی ها، لذائد دنیوی، و سرانجام در درجه متعالی به سخاوت در جان و حیات میرسد که از تمام مراحل سخاوت بالاتر و والاتر است. بالاترین بخشش ها و جودها گذشتن از جان و حیات در راه معبود و معشوق و هدف است.

اسلام و سخاوت: در اسلام صفت سخاوت یکی از بهترین صفتها بحساب آمده و انسان سخاوتمند از برترین انسانها شمرده شده است. امام رضا (ع) در سخنی کوتاه، سخاوت را چنین توصیف می کند:

«السَّخیُّ قَریبٌ مِنَ اللهِ قَریبٌ مِنَ الجَنَّۀِ»

«قَریبٌ مِنَ النّاسِ»[۱]

انسان سخاوتمند به خدا نزدیک است و به بهشت و به مردم. پس صفت سخاوت چنانکه مایۀ قرب الهی است، عامل محبت مردم نیز میباشد و این چنین خصلتی به بهشت رهنمون میشود. حاتم طائی از مشهور ترین سخاوتمندان جهان است که می توان گفت مظهر سخاوت و نمونه عالی بخشش بوده است، در تمام مدت عمرش در بذل و بخشش هیچگاه دریغ نکرده است. و گاهی حتی خوراک روزانۀ خود را می بخشید و خویشتن با گرسنگی می گذراند.

حاتم، پیامبر گرامی را ندید، اگر چند سالی در زمان نبوت حضرت، زنده بوده است بی تردید به اسلام نگرائید و با کفر و عقائد جاهلیت از دنیا رفت.

فرزند او بنام عدی بن حاتم حضور پیامبر (ص) آمد و اسلام آورد، حضرت او را مورد عنایت خویش قرار داد. روزی پیامبر (ص) باو فرمود: خداوند عذاب جهنم را نسبت به پدرت بخاطر سخاوتی که داشت تخفیف داد، یا عذاب را از او برداشت. در اینجا می بینیم با اینکه خداوند جهنم را جایگاه کافران قرار داده است:

«اُعِدَّت لِلکافِرینَ»

لیکن جهنم هم مراتب دارد، گاهی ممکن است یک صفت خوب پسندیده، عذاب را کم کند و یا اینکه عذاب بکلی برطرف شود، چون جهنم جایگاه کفار است و می بایست یک کافر ضد دین در جهنم بماند، با این حال عذاب هم نمیشود. و به عبارت دیگر آنهائی که دارای صفات خوب بوده اند ولی بخدا و پیامبر ایمان نیاورده اند، به جهنم میروند، و اگر مورد رحمت و الطاف الهی قرار گرفتند، در جهنم عذاب نمی شوند.

گاهی همین رحمت الهی در دنیا نیز شامل حال اینچنین افراد میشود. نوشته اند: سامری پلید با آن همه جنایت و خیانت که کرد، و برای هواپرستی و جاه طلبی مردم را منحرف کرد، و به پرستش گوساله فرا خواند، با این حال هنگامی که حضرت موسی (ع) خواست او را کیفر و این مفسد را اعدام کند، جبرئیل نازل شد و از حضرت موسی خواست که در مجازات او یکدرجه تخفیف دهد. زیرا که او مرد سخاوتمندی بود. از این رو حضرت موسی او را رها کرد و فرمود:

« ó=ydøŒ$$sù  cÎ*sù y7s9 ’Îû Ío4quŠysø۹$# br& tAqà)s? Ÿw }¨$|¡ÏB»[۲]

از مجازات تو چشم پوشیدم، اما در زندگی با هیچ کس نمی توانی تماس بگیری، و اگر خواستی با کسی حرف بزنی چنان ناراحت شوی که خودت از او درخواست کنی که دور شود، و همینطور شد.

امامان ما در این صفت به کمال نهائی رسیده بودند، با رفتارشان بما آموختند که اینچنین باشیم. در روایات آمده است: که مردی خدمت حضرت امیرالمؤمنین (ع) رسید، حضرت از چهره اش دریافتند که نیازمند است و شرم دارد که آشکار کند. امام از او خواست که خواسته اش را روی زمین بنویسد (زیرا در آنوقت وسائل نوشتن مثل امروز نبوده است) آن مرد با انگشت یا با چوب روی زمین هموار نوشت، حضرت از نوشته او دریافتند که هم نیازمند است و هم انسان با سواد دانائی است. امام (ع) دستور داد: دو لباس متناسب و صد دینار پول به او بدهند. گویا بعضی از یاران خواستند بدانند، چرا حضرت این اندازه سخاوتمندانه با او رفتار کرد؟ امام در پاسخ آنان فرمود: پیامبر دستور داد هر انسانی را در جایگاه خود بشناسید و با هر انسانی متناسب با شخصیت و نیازش رفتار کنید. سپس حضرت امیرالمؤمنین (ع) فرمود:

«اِنّی لَاعجَبُ مِمَّن یَشتَری العَبید»

«کَیفَ لا یَشتَری الأَحرارَ بِمَعروُفِهِ»

من تعجب می کنم از کسانی که پول میدهند و برده میخرند چگونه مردم آزاده را با نیکی و احسان خریداری نمی کنند.

فرزدق در آن اشعار مشهوریکه در ستایش حضرت سجاد (ع) سروده است میگوید:

«ما قالَ لا قَطُّ اِلاّ فی تَشَهُّده»

«لَولاَ التَّشهُّدُ کانَت لاؤُهُ نَعَم»

امام سجاد (ع) کسی است که در تمام عمرش (نه) به کسی نگفته است و اگر نبود که در تشهد نماز لا میگوید در منطق این شخص لا پیدا نمیشد، در این بیت فرزدق از خوی سخاوت بعنوان یکی از صفات کمالی امام سجاد (ع) یاد میکند.

کوتاه سخن اینکه: اگر کسی دارای این صفت زیبای انسانی باشد، باید خدا را سپاسگزارد که یکی از ابعاد انسانی او به مرز تکامل رسیده است و همواره بکوشد این صفت را در خودش بیشتر کند و تکامل بخشد.

بالاترین بخشش ها گذشتن از جان در راه معبود و معشوق است.

اقسام سخاوت

سخاوت بر دو قسم است:

• واجب.
• مستحب.

سخاوت واجب در مواردی است که انسان باید از مال و جان بگذرد، مثلاً زکات مال، انسان باید در نه چیز حقوق الهی را بپردازد. و همچنین بیست درصد از درآمد که بعنوان خمس واجب شده است. همچنین انفاق واجب است که پرداخت مخارج پدر و مادر و همسر و فرزندان را در بر میگیرد، حج نیز که در تمام عمر یکبار واجب است، کفارات واجب نیز از موارد سخاوت واجب است.

جهاد نیز از مواردی است که انسان باید از جانش بگذرد « این عالیترین درجه سخاوت است که از اصل هستی و حیات مایه بگذارد چون انسان هر چه را ببخشد از عوارض و فروع حیات است، اما جهاد و شهادت گذشتن از اصل زندگی این دنیائی است، و این بالاترین پایگاه انسانی و خصلت خدائی جود و سخاوت است.»

سخاوتها و بخششهای دیگری در رابطه با جان و مقام و مال نیز هست که در اینجا توان بر شمردنش نیست.

سخاوتهای مستحب فراوانست و مرز و حد مشخصی ندارد. انسان هر اندازه از اموالش را پس از پرداخت مالیاتهای واجب در راه خدا بدهد، و انفاق کند از سخاوتهای مستحب شمره میشود. و بدانجا میرسد که انسان از خود دریغ می کند و بدیگران می بخشد و این ایثار است و عالی ترین پایه احساس دیگر خواهی انسان است.

امامان ما به مقام ایثار رسیده بودند.

«یؤثرون علی انفسهم و لوکان»

«بهم خصاصه»

دیگران را بر خویشتن بر می گزینند گرچه خود نیاز داشته باشند.

ادامه دارد.

انسان سخاوتمند به خدا نزدیک است.

[۱] – سفینه البحار ج ۲ ص ۶۰۷٫

[۲] – سوره طه آیه ۹۷٫

اسامی شهدا

• مهدی حائری
• غلامحسین گذری
• سید عباس موسوی
• منصور جندقی
• سید احمد نبوی
• سید علی طاهری
• علی خانی
• علی اکبر محمدی
• غلامحسین آشوری
• نعمت الله حاجی جمالی
• علی محمد بیگی
• محسن ابوالقاسمی
• سید حسن موسوی میردهی
• سید حسن میرزاده دزفولی
• رضا شمسی
• مسعود خدادادی
• محمد ساقی
• محسن حسنی
• محمد مجتهدی
• مجید ولی عبادی
• محمد جدیدی
• مهدی ولی
• مهدی ابوطالبی
• محمد ابراهیم شایسته
• محمد روحانی نژاد
• محمد حسین موسوی
• مسعود رهگشا

اسامی مجروحین:

• مهدی نادری
• صداقت صادقی
• محمدرضا اسماعیلی
• محمد جعفر شامخی
• رمضان زمانی
• محمد حسین عبداللهی
• فتحعلی بیگی
• علی اکبر عطاران
• یدالله ربیعی
• فتحعلی زاده نجیب
• سید عبدالله هاشمی
• قربانعلی صادقی
• ناصر خلیلی
• سعید شکوهی
• محمدرضا حقیقت
• سیدحسین میرحسینی
• قاسم رستمی
• مجید فیض الله
• مالک امیری
• عبدالله باقری

حضرت آیه‌الله حسین نوری

نقش ولایت فقیه در مسائل اقتصادی

قسمت یازدهم

تعریف علم اقتصاد- معنای لغوی و اصطلاحی- اقتصاد از علوم اجتماعی است- رابطه علم اقتصاد با علوم دیگر- طرح یک نقشۀ اقتصادی کامل- احتیاج به این طرح- مبارزه اسلام با اسراف- اسراف چیست- مرز و مراتب نیازمندیها- شناخت مرزها- اسراف در راههای خیر- تبذیر- اسراف و عواقب آن- پایه ها و اصول نظام اقتصادی اسلام- ۱- اصل مالکیت متنوع- ۲- آزادی در کادر ارزشهای اسلامی.

زیر بنای سیستم سرمایه داری و دلایل آنها برای آزادی نا محدود ۱- آزادی مساوی با رشد تولید ۲- آزادی مساوی با خواسته فطری و پاسخ آنها از نظر ما-

آزادی اقتصادی در کادر ارزشهای اسلامی فکر کاپیتالیستی و فکر اسلامی- تحصیل ثروت از راههای نا مشروع- محدودیت های اقتصادی در کادر ارزشهای اسلامی- محدودیت ذاتی و محدودیت عینی- سرچشمه ذاتی و محدودیت ذاتی تربیت اسلامی است.

یکی از اصول مسائل اقتصاد اسلامی «ولایت فقیه» است که بدون آن موضوعات اقتصادی اسلام هرگز قابل پیاده شدن و تحقق یافتن نیست. یعنی همانطور که رهبر اسلامی در نتیجۀ تخصص در علوم اسلامی، آگاهی از اوضاع و شرائط عصر و زمان خود، مدیریت کافی و شهامت لازم، نقش مهمی را در تأمین استقلال فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جامعۀ اسلامی ایفا می کند، نقش بسیار مؤثری را نیز در رابطه با مسائل اقتصادی جامعه عملی میسازد.

هر چند تشریح و تحلیل نقش «ولی فقیه» در مسائل اقتصادی جامعه احتیاج به فرصت بیشتری دارد ولی عجالتاً برای نمونه دو مطلب را که یکی ارتباط با قلمرو قانون گزاری وی دارد و دیگری با از بین بردن فقر مربوط است در اینجا یاد آور میشویم:

الف: قلمرو قانونگذاری

«ولی فقیه» با توجه به کلیات احکام اسلامی و با در نظر گرفتن شرائط و اوضاع زمان، لازم است قوانین و مقرراتی را وضع کند که در سایۀ آن کشور اسلامی خود کفائی و استقلال کامل داشته از کلیۀ وابستگی هائی که ممکن است حیثیّت و عزت مسلمانان را خدشه دار بسازد مصون و محفوظ باشد و بعلاوه در حیات اقتصادی خود بطور روز افزون رو بتکامل برود.

اهمیت این موضوع با توجه باین چند مثال روشن می گردد:

• لازم است در زمینۀ داد و ستد کالاها مخصوصا بازرگانی خارجی و واردات و صادرات بمنظور تأمین و حفظ استقلال کامل جامعه، قوانینی وضع کند و همچنین با توجه به احتیاجات فرد و اجتماع و درجه بندی مراتب احتیاجات برای جلوگیری از تبذیر و اسراف و تجمل طلبی مقرراتی را تدوین نماید و گرنه استقلال جامعۀ اسلامی به مخاطره میافتد و یا موادّ و نیروها بهدر میرود.
• با توجه باینکه احیاء زمینهای موات مورد توجه اسلام است و افرادی که باین موضوع مهم اقتصادی قیام می کنند مورد تشویق قرار گرفته اند، اما در این زمینه نیز لازم است از طرف «ولی فقیه» ضوابطی تعیین، و حدّ ومرزها مخصوصا با توجه به مناطق و نواحی کاملاَ مشخّص و به ملّت مسلمان ابلاغ گردد، زیرا اگر ضوابطی در بین نباشد افرادی که دارای امکانات بیشتری میباشند در سایۀ قدرت و امکانات خود به احیاء مقدار زیادی از زمینهای موانی که در مجاورت شهرها و روستاها واقع شده است، اقدام می کنند و در نتیجه افراد دیگری که می خواهند این قبیل زمین ها را احیاء کنند ولی بواسطۀ نداشتن امکانات زیاد قدرت رقابت با آنها را ندارند به زحمت و ضرر میأفتند و میدانیم که اسلام بطور کلی جلو ضرر و مزاحمت را می گیرد و اجازه نمی دهد که افرادی باعث ضرر و مزاحمت افراد دیگر گردند.
• در زمینۀ تولید انواع کالاها و تاسیس مراکز تولید و همچنین توزیع کالاها لازم است قوانین و ضوابط دقیقی از طرف ولی فقیه تعیین شود تا تولید و توزیع بر اساس ضوابط و موازین دقیق صورت بگیرد و در نتیجه از هدر رفتن مواد و نیروهای انسانی در راه تولید کالاهای غیر ضروری و همچنین از زیاده روی و مصرف بی جا و زیاده روی و اسراف در رابطه با توزیع، جلوگیری کامل بعمل بیاید.

بطور کلّی سیستم اقتصادی اسلام در سطح مقررات و قانونگزاری احتیاج مبرمی به «ولایت فقیه» دارد تا با توجه به شرائط و مناطق زندگی در هر عصر و زمان قوانینی وضع و ضوابطی تعیین کند تا در عین اینکه جلو هرج و مرج و استثمار و ستم را بگیرد، حرکت اقتصادی جامعه بسوی تکامل را تحقق بخشد.

ب- ریشه کن ساختن فقر

در احادیث بسیاری که از اهل بیت عصمت و طهارت سلام الله علیهم صادر گردیده است مذمّت فراوانی از «فقر» بعمل آمده بطوریکه آنرا کابوسی خطرناک و دشمن بزرگ انسانها معرفی کرده اند و ما برای نمونه تعدادی از آنها را در اینجا میآوریم:

حضرت امیرمؤمنان (ع) فرمودند: «از فقر» به خداوند پناه ببرید که باعث عقب ماندگی و نارسائی در امور دینی و موجب پریشانی عقل و نابسامانی فکر است.[۱]

و نیز فرمود:+

«الفَقرُ المَوتُ الاَکبَرُ»

یعنی: فقر بزرگترین مرگ است.[۲]

و نیز حضرتش فرمودند:

تنگدستی افراد زیرک و هشیار را از بیان حجت و دلیل خود گنگ و لال می گرداند و شخص فقیر و بینوا در شهر خود نیز غریب است….[۳]

و فرمود: توانگری در غربت وطن و فقر در وطن غربت است[۴] یعنی مال و ثروت آنقدر نقش دارد که غربت را برای شخص توانگر مانند وطن موجب رفاه او و مرکز آشنائی و الفت میسازد، اما فقیر بواسطه تهیدستی و نداشتن مال حتی در وطن خود نیز غریب و بی آشنا است و در رنج است.

از طرفی این مطلب را نیز میدانیم که دین اسلام این رسالت را بعهده گرفته است که به جهان بشریت زندگی پاکیزه و کامل بدهد و مفاهیم دینی یعنی عقائد و اخلاق و اعمال مردم را بمرحله تکامل برساند و عقل و فکر بشر را نیرومند گرداند. چنین دینی باید در درجه اول «فقر» را که از خطرناکترین دشمن تکامل انسانی و موجب عقب ماندگی فکری و انحطاط عقلی و اخلاقی و باعث از دست رفتن سلامت جسمی است از میان بردارد، زیرا تا فقر در میان مردم وجود دارد طبق گفتار حضرت امیر مؤمنان (ع) ضعف عقلی و انحطاط فکری و انواع نارسائیها نیز موجود است.

البته باین نکته نیز توجه داریم که برخی از افراد باندازه ای کامل میباشند که فقر و سائر شدائد زندگی در روح آنها تأثیر نمیکند و آنان را از انجام وظائف انسانی هرگز باز نمیدارد بلکه آنان در برابر شدائد و مصائب زندگی آبدیده تروکامل تر می گردند ولی بحث در اینجا بر سرنوع افراد است وَ قَلیلٌ مِن عِبادِیَ الشَّکُور.

و بطور کلی هر چیزی در محیط مناسب خود رشد می‌کند و محیط فقر، محیط مناسبی برای رشد برخی از مفاهیم دینی مانند عدالت، امانت، صداقت…. نیست و بطور کلی دانشمندان جامعه شناسی و جرم شناسی و مجرم شناسی روابطی میان: فقر و مرض،

فقر و جهل و انحطاط فرهنگی.

فقر و مرگ زود رس،

فقر و وابستگی سیاسی،

فقر و وابستگی اقتصادی،

فقر و جرائم و جنایات، قائل میباشند.

از دیدگاه مبانی اقتصادی اسلام ریشه کن ساختن «فقر» فقط در رابطه با «ولایت فقیه» میسر می گردد زیرا اسلام از طرفی منابع ثروت جامعه از قبیل دریاها دریاچه ها، رودخانه ها، جنگلها، نی زارها معادن، زمین های موات را که مجموعا «انفال» نامیده میشود در اختیار ولی فقیه قرار داده و از طرف دیگر از لحاظ برنامه تربیتی و فرهنگی او را موظف گردانیده است که به باسواد کردن افراد و شکوفا ساختن استعدادهای آنان قیام کند. و روشن است که «ولی فقیه» با این وضع و با این مقدمات برای همه افراد کار مناسب و مقتضی ایجاد میکند و در سایه این امور هم فقر و بیکاری از میان میرود و هم کشور آباد می گردد و در نتیجه مردم در سطح عمومی از یک زندگی مرفه بهره مند می گردند. بعلاوه مالیّات اسلامی نیز که بودجه بسیار مهمی را تشکیل میدهد تحت نظر ولی فقیه در راه بهبود زندگی مردم صرف میشود.

البته افرادی را نیز که بجهت زیادی سن یا نقص بدنی یا بیماری، قدرت کارکردن ندارند حکومت اسلامی که در رأس آن ولی فقیه قرار گرفته است اداره میکند. روزی پیرمردی که بینائی چشم خویش را از دست داده و ناگزیر دست احتیاج به سوی این و آن دراز می کرد از جلو حضرت امیرمؤمنان (ع) و جمعی که همراه وی بودند عبور کرد حضرتش پرسید این وضع چیست؟

در پاسخ گفتند: « این مرد نصرانی است که ناگزیر سئوال می کند»! آن حضرت با اظهار تأسف فرمود: « این شخص را تا هنگامی که جوان بود و قدرت کار کردن داشت به انجام کار وادار کردید ولی وقتیکه پیر و ناتوان گردید مورد توجه قرار ندادید! از بیت المال مسلمانان او را اداره کنید»[۵]

از حدیث این چند نکته استفاده میشود:

• هرگز نباید در جامعه اسلامی افرادی که از جهت مضیقه اقتصادی ناچار به سئوال کردن از مردم باشند وجود داشته باشد.
• این قبیل افراد باید تحت نظر افراد مسئولی با ضوابط معین از بیت المال اداره شوند.
• در این قبیل موارد، ضوابطی که با سن و سال بازنشستگی و قدرت مزاجی و نقص و سلامت بدن این افراد ارتباط پیدا می کند باید با نظر ولی فقیه معین و مقرر گردد.

این موضوع نیز لازم بتذکر است که تکالیف و وظایفی که اسلام در مورد «فقر» و «فقرا» مقرر کرده و کمک کردن به افراد فقیر را لازم دانسته و پرداخت زکاه و صدقات به آنها را مورد توجه قرار داده، هرگز دلیل آن نیست که «فقر» لازمه نظام اقتصاد اسلامی است و این برداشت که مبانی اقتصادی اسلام طوری تنظیم گردیده است که باید افراد فقیر و تهی دست و تنگدست در اجتماع اسلامی وجود داشته باشد درست نیست، بلکه واقع مطلب این است که دین اسلام در برنامه اقتصادی خود در درجه اول می کوشد فقر را ریشه کن سازد بطوری که همه افراد از یک زندگی توأم با رفاه و منزّه از مضیقه اقتصادی بهره مند باشند ولی این نکته را در نظر گرفته است که اگر در نتیجه عملی نشدن احکام اسلامی و پیاده نشدن برنامه اقتصادی اسلام «فقر» در جامعه راه پیدا کرد، هرگز مردم مسلمان نباید در برابر فقر و فقرا بی تفاوت باشند بلکه وظیفه دارند در چنین موقعیتی به کمک و دستگیری آنها بشتابند و با ایثار و انفاق و احسان به این زخم اجتماعی مرهم نهند و التیام بخشند.

خلاصه این اصل مهم این است که «ولی فقیه» در زمینه اقتصاد از یکسو با اجرای قوانین اسلامی از استثمار و بهره کشی، رباخواری، احتکار، کنز، گرانفروشی، قمار، میخواری، اسراف، تبذیر و تجمل طلبی جلوگیری میکند و ثروتها را در جهت تحقق بخشیدن به عدالت اقتصادی و رفاه بکار میاندازد و از یکسو قوانین لازم و مناسب زمان و مناطق در مورد صادرات، واردات، بازرگانی، تولید، توزیع و تعیین نرخها و قیمت ها وضع می کند.

و از طرف سوم «انفاق» را بر برنامه دقیق و جامع چنانکه ذکر شد مورد بهره برداری کامل قرار میدهد، بعلاوه با وضع مالیاتهای لازم و نظارت کامل بر فعالیت های اقتصادی، جامعه اسلامی را در جهت حیات اقتصادی کامل بحرکت در میآورد و کاروان پویای بشریت را در راه زندگی پیش میبرد.

ادامه دارد

[۱] – کلمات قصار نهج البلاغه ۲۹۱٫

[۲] – کلمات قصار نهج البلاغه ۱۶۲٫

[۳] – کلمات قصار نهج البلاغه ۳٫

[۴] – کلمات قصار نهح البلاغه ۵۵٫

[۵] – وسائل الشیعه ج۱۱ ص ۴۹٫

اسرائیل

خط اسرائیل و اعمال آن را به مردم تذکر دهید (اول محرم ۸۳-۱۳۴۲ بدبختی یک مملکت است که اتکاء پیدا کند، یا ارتباط پیدا کند و یا پیمان ببندد با دولتی که دشمن اسلام است و در مقابل اسلام ایستاده و فلسطین را غصب کرده است.

(۲ جمادی الاول- ۱۳۴۸-۱۳۴۳)

*                *                  *

«این ماده فساد که در قلب کشورهای اسلامی با پشتیبانی دول بزرگ جایگزین شده است، و ریشه های فسادش هر روز کشورهای اسلامی را تهدید میکند، باید با همت کشورهای اسلامی و ملل بزرگ اسلام ریشه کن شود.»

(۲۲ صفر- ۱۳۸۷-۱۳۴۶)

*                  *                             *

«من به دول اسلامی میگویم: آقایان چرا سر نهر دعوا می کنید؟ فلسطین مغصوب است، یهود را بیرون کنید از فلسطین، ای بی عرضه ها!»

(۱۸ شهریور ۱۳۴۳)

*                *                               *

«من به جمیع سران کشورهای اسلامی و دول عربی و غیر عربی اعلام می کنم. علمای ایران، ملت متدین و ارتش نجیب ایران با ملل اسلامی برادر است و در منافع و مضار همدوش آنها است، و از پیمان با اسرائیل دشمن اسلام و دشمن ایران متنفر و منزجز است. این مطالب را به صراحت گفتم، بگذار عمال اسرائیل به زندگی من خاتمه دهند.»

(اعلامیه تحریم شرکت در حزب رستاخیز)

*                          *                              *

«اسرائیل با تبانی و همفکری دولتهای غرب و شرق زائیده شده برای سرکوبی و استعمار ملل اسلامی بوجود آمد، و امروز از طرف همۀ استعمارگران حمایت و پشتیبانی میشود» (۲۸ جمادی الثانی ۹۲)

*                         *                              *

«اینجانب کرارا خطر اسرائیل و عمال آن را گوشزد کرده ام. ملت اسلام تا این جرثومۀ فساد را از بن نکنند روی خوش نمی بینند… ملت اسلام به حکم وظیفۀ انسانی و اخوت و طبق موازین عقلی و اسلامی موظفند که در راه ریشه کن کردن این گماشته استعمار از هیچ فداکاری دریغ نورزند، و با کمک مادی و معنوی و نیز با ارسال خون، دارو، اسلحه و آذوقه، برادران خود را که در جبهۀ جنگ با اسرائیل هستند یاری کنند» (۱۶ رمضان ۹۳)

*                                       *                                 *

«یکی از علل قیام مردم مسلمان ایران علیه شاه، حمایت بی دریغ او از اسرائیل غاصب است، نفت اسرائیل را تأمین میکند… ملت مسلمان ایران و هیچ مسلمانی و اصولا هیچ آزاده ای، اسرائیل را به رسمیت نمی شناسد. و ما همواره حامی برادران فلسطینی و عرب خود خواهیم بود»

(مصاحبه با خبرنگار مدل ایست)

(آبان ۱۳۵۷)

*                         *                                 *

« من از سالهای طولانی راجع به اسرائیل و جنایات او همیشه در خطبه ها و نوشته ها به مسلمین گوشزد کرده ام، که این یک غده سرطانی است در یک گوشه ممالک اسلامی، و اینطور نیست که اکتفا بکنند به همان قدس»

(۲/۳/۵۹)

*                           *                                    *

«من نزدیک به ۲۰ سال است که خطر صهیونیزم بین الملل را گوشزد نموده ام. و امروز خطر آن را برای تمامی انقلابات آزادیبخش جهانی و انقلاب اصیل اسلامی ایران نه تنها کمتر از گذشته نمیدانم، که امروز این زالوهای جهانخوار، با فنون مختلف برای شکست مستضعفان جهان قیام نموده اند. ملت ما و ملل آزاد جهان باید در مقابل این دسیسه های خطرناک با شجاعت و آگاهی ایستادگی نمایند»

(۲۲ بهمن ۵۹)

*           *              *

«به دولتها نصیحت می کنم که اسرائیل غاصب را از کشورهای اسلامی و زمینهای مغصوب بیرون رانند و نژاد پرستی و زبان سالاری را که در اسلام محکوم و مردود است کنار زنند»

(۲۴/۱۱/۶۰)

*      *           *

«سزاوار است کشورهای منطقه با ملت بپا خاسته مظلوم در اراضی اشغالی فلسطین همصدا شده، و از تظاهرات و قیام آنان در مقابل ستمهای اسرائیلی پشتیبانی عملی کنند» (۱۴/۱/۶۱)

قسمت سوم

نوشته: حجه الاسلام یحیی سلطانی

چگونه نظر اکثریت معلوم میشود؟

همانطوریکه از قانون اساسی نقل کردیم اگر یکی از فقهاء واجد شرائط مانند حضرت امام خمینی دام ظله العالی از طرف اکثریت قاطع مردم به مرجعیت و رهبری شناخته شد ولایت امر بر عهده او است و مجلس خبرگان برای تعیین رهبر، یا شورای رهبری اقدام نمیکند و اگر چنین اکثریتی بوجود نیامد مجلس خبرگان رسما تشکیل جلسه میدهد و با شور و تبادل نظر تصمیم میگیرد. نکتۀ قابل توجه اینست که احراز رأی اکثریت مردم به چه صورت خواهد بود؟ آیا بصورت یک رفراندم عمومی از مردم نظر خواهی میشود، یا بگونه ای دیگر آراء مردم بدست میآید و اگر بصورت رفراندم بآراء عمومی مراجعه میشود آیا در زمان حیات رهبر موجود صورت میگیرد یا بعد از بروز حادثه انجام میشود؟ پاسخ این سئوال از قانون اساسی بطور صریح و واضح بدست نمیآید و در قانون تشکیل مجلس خبرگان مربوط به تعیین مقام رهبری که با ۲۱ ماده و شش تبصره در جلسۀ مورخ ۱۰/۷/۱۳۵۹ فقهاء شورای نگهبان تنظیم گردیده در این زمینه توضیحی داده نشده است. ولی از اصل یکصد و هفتم استفاده میشود که اکثریت بطور طبیعی همانطوریکه در مورد امام خمینی بوجود آمده باید بوجود بیاید. بنابراین همانگونه که یکی از فقهاء شورای نگهبان شفاها فرمود مجلس خبرگان پس از اینکه اعضاء آن انتخاب شدند و رسمیت پیدا کرد خود را آماده میکند و پس از بروز حادثه اگر اکثریت متوجه فقیه معینی نشد برای تصمیم گیری تشکیل جلسه میدهد، با توجه بمطالب یاد شده بروز حادثه برای رهبر در هر عصر و زمانی بسیار حساس و آغاز مسئولیت بزرگ ملت و بویژه عالمان دینی است و بر گویندگان مذهبی و افراد متدین و متعهّد لازم است که مردم را بوظیفۀ حساس و خطیر خود متوجه سازند و در هر عصر و زمانی چهرۀ لایق رهبری را اگر مشخص باشد در زمان حیات رهبر موجود بمردم معرفی کنند تا مردم راه خود را بدانند و هنگام بروز حادثه دوران فترت، طولانی نگردد. ملت نمیتواند در اینگونه موارد سریعاً تصمیم بگیرد و باید مسئله را بطور دقیق مورد بررسی قرار دهد و اگر در زمان حیات رهبر فردی که لایق رهبری آینده است نا شناخته باشد تا آنگاه که با تبلیغات مختلف، فرد شایسته را با معیارهای صحیح بشناسد طول میکشد و اگر بخواهد سریع تصمیم بگیرد شاید راه صواب را نیابد. متأسفانه در قانون اساسی و در قانون انتخابات خبرگان زمان معینی برای روشن شدن آراء مردم تعیین نشده و معین نیست که آیا ملت چند روز مهلت دارد که نظریه خود را ابراز نماید؟ و پس از چند روز از گذشتن حادثه مجلس خبرگان باید تصمیم بگیرد؟

و نیز روشن نشده است که ملت با چه وسیله و چگونه باید رأی خود را ابراز نماید؟ آیا بوسیلۀ راه پیمائی ها و تظاهرات اظهار نظر کنند، یا بوسیلۀ طومارها و یا از راه دیگر بمنظر میرسد مجلس خبرگان هنگام تدوین قانون اساسی از تصریح و توضیح این مطالب غفلت کرده است، در حالیکه موضوع، بسیار حساس و قابل اهمیت است زیرا بطور مسلم اگر این مسئله مانند دوران قبل از انقلاب از طریق عادی راه خود را طی کند و دوران فترت طولانی شود بصلاح انقلاب و جمهوری اسلامی نخواهد بود.

راه حل مطلب چیست؟

بنظر میرسد اگر از نظر قانون اساسی مانعی نباشد، صلاح در این است که مسئولین مربوطه، قانونی در این مورد وضع کنند که برای مردم پس از بروز حادثه مهلت بوسیلۀ اجتماعات منظم رأی خود را ابراز نمایند و پس از انقضاء آن مهلت، اگر اکثریت بوجود نیامد مجلس خبرگان کار خود را شروع کند و در طول این مهلت وظایف رهبری را یک شورای مخصوصی موقّتاً عهده دار گردد که اصلا فترتی بوجود نیاید (و البته این شورای موقت باید از فقهاء باشند) و اگر قانونی بگذارندکه هر رهبری بتواند جانشین موقت خود را تا تعیین تکلیف رهبری معین نماید شاید خلاف شرع نباشد و بهترین راه اینست که با تصویب قانون در زمان حیات رهبر در ضمن یک رفراندم عمومی از مردم نظر خواهی شود، در این صورت اگر برای یکی از فقهاء اکثریت بوجود آمد، او بعنوان جانشین رهبر معرفی میشود، و اگر اکثریّت بوجود نیامد، مجلس خبرگان کار خود را شروع میکند و قبل از بروز حادثه تکلیف را معین مینماید.

نگاهی به مدارک مذهبی:

اگر ولایت فقیه را بعنوان نیابت امام غائب (ع) و امتداد اصل امامت بدانیم باید گفت شرعا لازم است که در زمان حیات امام موجود تکلیف رهبری آینده روشن گردد زیرا از مدارک مذهبی استفاده میشود که باید قبل از بروز حادثه فوت امام، جانشین او معین باشد.

در اصول کافی روایاتی وارد شده است که مضمون مشترک آنها اینست: هر کس بمیرد در حالیکه امام نداشته باشد یا امام خود را نشناخته باشد، مرگی چون مرگ جاهلیت و دوران کفر دارد. راوی از امام صادق (ع) نقل میکند که آن حضرت از قول رسول خدا نقل فرمود که هر کس بمیرد و برای او امام نباشد مردن او بنوع مردن جاهلیت است (یعنی در ضلالت و گمراهی مرده است)

«قالَ رَسوُلُ اللهَ: مَن ماتَ وَ لَیسَ لَهُ»

«اِمامٌ فَمیتَتُهُ مِیتَۀٌ جاهِلِیَّۀٌ»

حارث ابن مغیره میگوید: از امام ششم پرسیدم آیا رسول خدا فرموده است که هر کس بمیرد و امام خود را نشناسد، مانند مردن جاهلیت و در جامعه کفر مرده است؟ امام فرمودند آری.

«عَنِ الحارِثِ قالَ: قُلتُ لِأَبی عَبدِاللهِ قالَ رَسُولُ اللهِ: مَن ماتَ لا یَعرِفُ اِمامَهُ ماتَ مِیتَۀً جاهِلِیَّۀ قالَ نَعَم» در حدیث نخست تعبیر اینست که (هر کس بمیرد در حالیکه امام نداشته باشد) و مسلّم است که مقصود نداشتن واقعی نیست زیرا با توجه باینکه طبق مدارک شیعه حجت خدا همیشه روی زمین موجود است این صورت که شخصی بمیرد و برای او امام وجود واقعی نداشته باشد، محقق نمیشود. بنابراین منظور چنانکه در حدیث دوم نیز آمده اینست که امام خود را نشناسد یعنی امام برای او معین و مشخص نباشد. از مجموع روایاتی که درد و باب از اصول کافی آمده است، بدست میآید که مسلمانان معروف بوده است، بدست میآید که این سخن از رسول خدا نقل شده و در بین مسلمانان معروف بوده است. از اینجهت بعضی از روایان صحت آن را از امام پرسیده اند و امام نیز تأیید فرموده است و بعضی از راویان پرسیده اند اگر امام از دنیا برود و مسلمانی از مرکز دور باشد و جانشین او را نشناسد و در اینحال بمیرد مرگ او به چه صورت خواهد بود؟ امام (ع) در جواب فرموده است: برای کسانیکه در مرکز باشند و جانشین امام را نشناسند عذری نیست و کسانیکه در دوردستها باشند وظیفۀ آنها تحقیق است و اگر در حال تحقیق بمیرند معذورند. از مجموع اینگونه احادیث و پرسش و پاسخهائیکه بین امام (ع) و راویان و محدثان بوده است استفاده میشود که بر هر مسلمانی واجب است در هر لحظه ای از لحظات زندگی، امام واجب الاطاعۀ خود را معیّن و مشخص کند، و اگر مسلمانی امام خود را نشناسد و در آن حال بمیرد مقصّر است مگر در حال تحقیق باشد.

و این حدیث شریف که محمد بن مسلم از حضرت امام صادق (ع) نقل کرده است صریحا مطلب را روشن میکند:

«عَن مُحَمَّدِ بنِ مُسلِم، قال قلت لابی عبدالله (ع)……اَفَیَسَعُ النّاسِ اِذا ماتَ العالِمُ اَن لا یَعرِفُوا الَّذی بَعدَهُ فَقالَ اَمّا اَهلُ هذِهِ البَلدَۀِ فَلا (یَعنی المَدینَۀ) وَ اَمّا غَیرِها مِنَ البُلدانِ فَبِقَدرِ مَسیرِهِم»

محمد ابن مسلم میگوید از امام صادق (ع) پرسیدم آیا برای مردم جایز است که هنگام فوت عالم (یعنی امام عالم) امام بعد از او را نشناسند. امام (ع) فرمودند: برای ساکنان این شهر یعنی مدینه جایز نیست و ساکنان شهرهای دیگر فقط بمقدار مسیر آنها تا مدینه در وسعت هستند.

از این حدیث بخوبی استفاده میشود که اگر امام امت مثلا در شهر مدینه از دنیا برود بایستی برای مردم مدینه در همان لحظه جانشین او معین باشد و بر دیگران هم لازم است از لحظه ای که خبر حادثۀ فوت امام را شنیدند بلافاصله برای تحقیق اقدام کنند و مادامیکه که در حال تحقیق میباشند اگر مرگ آنها برسد معذور هستند ولی اگر بی توجه باشند و بدون اینکه در حال تحقیق باشند از دنیا بروند مرگ آنها مرگ جاهلیت است. اینکه امام (ع) میفرماید برای اهل مدینه لازم است همان لحظۀ فوت امام جانشین او معین باشد، شاید بدینجهت باشد که برای آن مردم تحقیق در امر جانشینی امام زمان چندانی نمیخواهد که در مرکز قرار دارند. بنابراین میتوانیم از مجموع مطالب یاد شده نتیجه بگیریم که تعیین و تشخیص جانشین برای امام ممکن و مقدور باشد، لازم است که قبل از بروز حادثه تکلیف ملت روشن گردد تا برای امر امامت، فترتی پیش نیاید.

همانطوریکه اشاره کردیم مدارک مذهبی و روایات وارده در مورد امام اصل است و آنچه از این روایات استفاده میشود مربوط به تکالیف افراد درمورد شناخت امام معصوم است. اگر ولایت فقیه را بعنوان نیابت و امتداد اصل امامت دانستیم و احکام امامت را (جز در موارد استثنائی که مخصوص مقام عصمت است) در مورد ولایت فقیه جاری دانستیم، لزوم تعیین جانشین برای فقیه رهبر قبل از بروز حادثه از مدارک مذهبی بخوبی استنباط میشود و دلیل دیگر بر لزوم تعیین جانشین برای رهبر اینست که در حکومت اسلامی، مشروعیت بسیاری از کارها وابسته باذن یا وکالت از طرف ولی امر است، و موقعیکه ولی امر از دنیا برود وکالت و اذن او باطل و بلا اثر میشود و در این صورت اگر فقیه عادل بعنوان ولی امر نباشد که آن کارها را تنفیذ نماید یا نا مشروع انجام میشود و یا تعطیل می گردد و بضرورت، هیچ تکلیفی تعطیل بردار نیست.

مرجعیت و رهبری:

یکی از چیزهائیکه ممکن است مورد سئوال واقع شود اینست که آیا در قانون اساسی شرط شده است که فقیه رهبر بالفعل باید مرجع تقلید باشد یا نه؟ و بتعبیر دیگر آیا شرط رهبری فقیه اینست که اکثریت در مسائل عملی و فرعی فقهی از او تقلید کنند یا صلاحیت برای فتوی دادن و مرجعیت کافی است؟

در جواب این سئوال باید گفت در اصل پنجم قانون اساسی میگوید:

در زمان غیبت، ولایت امر و امامت امت بر عهدۀ فقیه عادل و با تقوی و…… است که اکثریت مردم او را به رهبری شناخته و پذیرفته باشند.

چنانکه ملاحظه میشود در این اصل سخنی از اینکه باید اکثریت مردم از او تقلید کنند بمیان نیامده است. و در اصل یکصد و هفتم میگوید:

هر گاه یکی از فقهاء واجد شرائط مذکور در اصل پنجم این قانون از طرف اکثریت قاطع مردم به مرجعیت و رهبری شناخته و پذیرفته شده باشد همانگونه که در مورد مرجع عالیقدر تقلید و رهبر انقلاب آیه الله العظمی امام خمینی چنین شده است، این رهبر ولایت امر و همه مسئولیت‌های  ناشی از آنرا بر عهده دارد.

و در اصل یکصدونهم، دو شرط برای رهبر و یا اعضاء شورای رهبری ذکر شده: شرط اول اینست که فقیه دارای صلاحیت علمی و تقوائی لازم برای افتاء و مرجعیت باشد. و شرط دوم اینست که دارای قدرت و مدیریت کافی و نیز دارای بینش سیاسی و اجتماعی باشد. با توجه باینکه اصل یکصدو نهم صریح است در اینکه صلاحیت برای افتاء و مرجعیت کافی است بنا بر مقتضای جمع بین مفاد سه اصل یاد شده از قانون اساسی، استنباط میشود که اگر اکثریت مردم، یکی از فقهاء واجد شرائط را که صلاحیت علمی و تقوائی برای افتاء و مرجعیت دارد به رهبری بپذیرند، ولایت امر برای او ثابت است اگر چه در مسائل فرعی فقهی مورد مراجعۀ مردم نباشد. این مطلب را که بمنظر ما از قانون اساسی استنباط میشود برای یکی از فقهاء شورای نگهبان مطرح کردیم، ایشان نیز همین استنباط را داشتند. به هر حال اگر در قانون اساسی در این زمینه ابهامی وجود داشته باشد تفسیر آن طبق اصل ۹۸ بر عهده شورای نگهبان است.

آیا ولایت برای همۀ فقهاء ثابت است؟

برحسب قانون اساسی، اگر فقیه عادل توسط ملت به رهبری پذیرفته شد و یا بوسیلۀ انتخاب خبرگان رهبر یا شورای رهبری تعیین گردید وظائف قانونی مقام رهبری بر عهدۀ آن فقیه یا شوری محول میشود و دیگر فقهاء که واجد صلاحیت برای مرجعیت و افتاء میباشند در اموری که مربوط به ولیّ امر است مداخله مستقیم و مستقل نمیکنند، ممکن است این سئوال مطرح شود که آیا این مطلب با مدارک مذهبی سازگار است و آیا فقهاء دیگر حق اعمال ولایت را ندارند؟ در جواب باید بگوئیم اگر چه بنظر بعضی از فقهاء ولایت برای هر فقیه عادلی جعل شده و همۀ فقهاء عدول از نظر ولایت در عرض یکدیگر قرار گرفته اند، مخصوصا اگر در علم و تقوی مساوی باشند ولی آنچه بنظر میرسد اینست که حکم موجود در قانون اساسی بدون مدرک عقلی و شرعی نمیباشد. زیرا اگر قرار باشد هر فقیهی بتواند با اقلیتی که او را پذیرفته اند دستگاه مستقلی داشته باشد و در امور دولت مستقلا مداخله و اعمال نظر کند و برای خود عزل و نصب داشته باشد، بطور مسلّم هرج و مرج خواهد شد و مستلزم اختلال در نظام است و بر طبق ادلّه وجوب حفظ نظام، دیگران نباید مداخلۀ مستقیم و مستقلّ داشته باشند و کسی را که امت با رعایت تمام ضوابط شرعی و قانونی بعنوان امام بپذیرد، ناگزیر دیگران باید در امور حکومتی تابع او باشند.

از فضل بن شاذان نقل شده است که گفت: مکرر از امام هشتم حضرت رضا (ع) شنیدم که در یک زمان دو امام یا بیشتر حاکم باشند جواب اینست: که این موضوع چند علت دارد که یکی از آنها اینست: یک نفر همیشه عمل و تدبیر او یکی است (و جامعه تحت رهبری او در خطّ واحدحرکت می کند) ولی دو نفر عمل و تدبیر آنها همآهنگ نیست، بدلیل اینکه تا کنون نیافته‌ایم دو نفر را مگر اینکه تصمیم و ارادۀ آنها مختلف بوده است بنا بر این اگر دو امام حاکم باشند و پیروی از هر دو واجب باشد و هیچکدام بر دیگری اولویّت نداشته باشد و تصمیم و ارادۀ آنها بر خلاف یکدیگر باشد اختلاف و مشاجره بین مردم پدید میآید و موجب فساد میگردد.

«فَاِن قیلَ فَلِمَ لا یَجُوزُ اَن یَکُونَ فِی الاَرضِ اِمامان فی وَقتِ واحدٍ اَو اَکثَرَ مِن ذالِکَ قیلَ لِعلَلٍ مِنها اَنَّ الواحِدَ لا یَختَلِفُ فِعلُهُ وَ تَدبیرُهُ وَ الإثنَین لا یَتّقِقُ فِعلُهُما وَ تَدبِیرُهُما وَ ذالِکَ اَنّا لَم نَجِد اثنَین الا مختلفی الهمم والاراده فاذا کان اثنین ثم اختلف هممها و ارادتهما و تدبیرهما و کانا کلاهما و مفترضی الطاعه لم یکن احد هما اولی بالطاعه من صاحبه فکان یکون فی ذالک اختلاف الخلق و التشاجر و الفساد».

(تفسیر نور الثقلین ج۱ ص ۴۹۸)

در اصول کافی کتاب الحجه از محمد بن ابی العلا نقل شده که او گفت از امام ششم حضرت صادق (ع) پرسیدم آیا میشود روی زمین امام نباشد؟ امام فرمودند: نه، گفتم میشود دو امام باشند؟ فرمود: نه مگر اینکه یکی از آنها صامت باشد (صامت بمعنای ساکت، و مقصود اینست که نباید در امر حکومت مستقلاً مداخله داشته باشد و امر و نهی صادر نماید.) ممکن است گفته شود: احادیث مذکور در مورد امام معصوم است و شامل هر پیشوا نمیشود. جواب اینست که اولا استدلال امام رضا (ع) یک استدلال عقلی است وطبعا یک حکم کلی خواهد بود. و ثانیاً اگر قرار باشد دو امام معصوم بعلت اختلاف سلیقه نتوانند هر دو حاکم باشند، غیر معصوم بطریق اوی نمیتوانند. و نیز باین علت که امام صرف نظر از ابعاد معنوی و آثار تکوینی وجود او برای تنظیم جامعه و رهبری سیاسی جامعه نیز هست، بنابراین هدف نظم و انتظام جامعه است برای مقاصد معنوی، و این نظم با وجود دو و یا چند نفر امکان پذیر نیست.

این وصیت نامه ها انسان را میلرزاند و بیدار میکند

امام خمینی

قسمتی از وصیتنامۀ طلبۀ شهید (فتح المبین)

مصطفی شیری پور

……. اما شما را به پیروی از امام خمینی و اطاعت بی چون و چرا از راهش که همانا راه امام زمان است توصیه می کنم و من در تمامی عمرم نتوانستم خدمتی به این پیر کبیر کنم. شما را توصیه به حمایت شدید از انقلاب می کنم که نعمت بسیار بزرگی را خدا به ما ارزانی داشته است و با هر کس که از روی عناد با این انقلاب دشمن است به مقابله برخیزید……

پاسدار شهید محمد علی بنکدار در عمر کوتاه ولی پربار خود همواره با عشق به خدا و در راه انقلاب و امام در کنار برادر روحانی اش جناب حاج آقای شیخ حسینعلی بنکدار در سنگر حوزه علمیه و همچنین در سپاه و در خط مقدم جبهه انجام وظیفه نمود.

او در عملیات فتح المبین که فرماندهی گروه شهید مدنی از تیپ ۱۷ قم را به عهده داشت به خیل شهیدان پیوست.

قسمتی از وصیتنامه پاسدار شهید محمدعلی بنکدار

بسم رب الشهداء و الصدیقین و الصالحین و به نستعین.

قال الله الحکیم: انما المؤمنون الذین امنوا بالله و رسوله ثم له یرتابوا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله اولئک هم الصادقون (حجرات ۱۵)

منحصرا مؤمنان واقعی آنکسانند که بخدا و رسول او ایمان آوردند و بعداً هیچگاه ریبی بدل راه ندادند و در راه خدا با مال و جانشان جهاد کردند اینان بحقیقت راستگو هستند.

خداوند اکنون که تنها با تو سخن میگویم و تو را شکر گذارم پس تو را شاهد میگیرم عزیزترین و بهترین چیزیکه تو بمن دادی و آن جانم میباشد و چیزی بهتر از آن ندارم پس آنرا در راه تو و برای رضای تو هدیه مینمایم هدیه ای که خود تو بما عنایت فرمودی پروردگارا با تو را شاهید میگیرم که این راه را وجودم با آگاهی کامل انتخاب نمودم و با تمام وجودم شهادت که سعادتی بس بزرگ است می پذیرم چرا که شهادت حد نهائی تکامل یک انسانست به نیز شهادت ردای سرخی است که عاشقان الله را بخود می زیبد و بقول استاد شهید مرتضی مطهری رضوان الله تعالی علیه شهادت مرگی آگاهانه در راه هدف مقدس میباشد و هدفی مقدس تر از اسلام نخواهد بود هدف ما اینست که حاکمیت قانون که همان قرآن کریم است در سراسر جهان بی قرار سازیم…….

ای برادران و خواهران قرآنرا بخوانید و در آن تدبر کنید بیاد دارم شهید محراب حضرت آیه الله مدنی رضوان الله تعالی علیه فرمودند اگر کسی قرآن را بخواند و بی تدبر از آن رد شود نسبت به آن ظلم کرده است. و آنچه که بعد از این سطور در وصیت نامه بچشم میخورد دعوت با طاعت هر چه بیشتر از او امر رهبر کبیر انقلاب دعوت باتحاد و کمک بمستمندان در پنهانی و آشکار تکیه بر آیه شریفه (۲۷۰ بقره) همچنین دعوت باحترام بوالدین و سوگواری حضرت اباعبدالله (ع) و آرزو میکند و میگوید خدایا بر ما منت بگذار و ما را به آن بذار که در خور چنین آیه شریفه ای قرار بگیریم.

یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی اللهم انی اسئلک ان تجعل وفاتی قتلا فی سبیلک تحت رایه نبیک مع اولیائک و اسئلک ان تقتل بی اعدائک و اعداء رسولک. برای خدای را بخون پاک سرور شهیدان حسین بن علی قسم میدهم که ما را مشمول ندای این آیه شریفه قرار دهد و بما توفیق دهد منو یا تشانرا جامه عمل بپوشیم.

والسلام علیکم.

……. تفنگم را بیاورید تا سینۀ دشمن را سوراخ کنم که دیگر تحمل این همه نامردی را ندارم. آخر مگر این ملت آزادیخواه و حق پرست چه کرده است اینچنین ناجوانمردانه بهرشان بسیج گشته اند آخر مگر در این دنیا استقلال و آزادی جرم است که این چنین ملتهای اسلام را به محاصره اقتصادی و نظامی می کشید.

ای مادرم گفتم را بیاورید تا بپوشم که خون من از خون امام حسین (ع) و علی اصغر بخون خفته رنگین تر نیست به جهانخواران شرق و غرب بگویید که اگر خانه و کاشانه ام را به آتش بکشید اگر گلوله های شما قلبم را سوراخ کند آرزوی شنیدن یک کلمه ضعف و زبونی و آرزوی فروختن دینم را بگور خواهد برد.

به آنها بگویید که آنها اگر پیکرم را زنده زنده پاره کنند، اگر پاره های تنم را به آتش بسوزانند، اگر خاکسترم را به دریا بریزند از دل امواج خروشان دریا صدایم را خواهند شنید که فریاد میزنم «اسلام پیروز است، کفر (منافق) نابود است……..

رضا حسن عباسی

شهید طریق القدس

…… وصیت می کنم داوودم را بگذارید پاسدار شود و محمد جوادم را که نامش را به خاطر ارادت به شهید باهنر محمد جواد گذاردم بگذارید طلبه شود تا به اسلام خدمت کنند…… ورپشتی (شهید فتح المبین)

اگر روحانیون نبودند ما الان از اسلام اطلاعی نداشتیم.(امام)

سیّدِ رَضی

• حوزه های علمیه اسلامی و بخصوص شیعی بعنوان بزرگترین پایگاه اسلامی در طول تاریخ اسلام، مهمترین مهد پرورش «پاسداران اسلام» بوده و خواهد بود. اگر امام خمینی می فرمایند که : « اگر روحانیون نبودند ما الان از اسلام اطلاعی نداشتیم»، از عمق یک واقعیت خبر می‌دهند، و بهترین دلیل بر وجود چنین امری، ارائه تاریخ زندگی و شرح حال علمای بزرگ حوزه ها می باشد که ضمنا «تحلیلی نیز از تحول و تطور علمی و چگونگی حفظ و گسترش علوم اسلامی را در بردارد. این «احوال» نگاری گذشته از نشان دادن یک کمیت بی نظیر در کاوش علمی زوایای یک مکتب خاص بنام اسلام جنبه سازندگی روحی نیرومندی هم دارد که ناشی از تجسم مکتب در فرد مورد نظر می باشد. امیدواریم که مورد توجه خوانندگان قرار بگیرد:

بیوگرافی و شرح حال بزرگان را باید از تاریخ گرفت، ولی مگر میشود عظمت و بزرگواری و مقام علمی آنان را که قرنها با ما فاصله دارند، از زبان تاریخی که در آن زمان بیشتر به درگاه سلاطین و ستمگران پناه برده بود، و از درگاه دانشمندان و شخصیات علمی که می بایست به آنها افتخار کند، خود سرانه و یا ناآگاهانه می گذشت، چیزی شنید؟

شگفتا که تاریخ چسان تاریک است که روزها و ماه ها و سالها عتبه بوس شاهان بوده و گوشه گوشه کاخهای ستم آفرین دشمنان بشر را با کنجکاوی فراوان ترسیم نموده، و هزاران چکامه و گفتار و بحر طویل در وصف جامهای شراب و ایوانهای زرین و تختهای جواهر نشان و سفره‌های رنگین، و خلاصه نشستنها و گفتنها و خوردنها و آشامیدنها و رقصیدنها، و از آن طرف زدنها و بستن ها و کشتن ها و غارت کردن ها، گفته و سروده و به این گفته ها و شعر ها نازیده و مباهات کرده، ولی صد افسوس که ساعتی در برابر عالمان و اندیشمندان و افتخار آفرینان و مردان حق و فضیلت، زانوی ادب به زمین نگذارده و از محضر پرفیض آنان دمی استفاده نکرده و گویا نشنیده از پیامبر اسلام فرمود:

در محضر عالمان نشستن عبادت است

بنابراین تاریخ آنگونه که ما میخواهیم گویا نیست،و تنها راه شناخت پاسداران بزرگ اسلام که در آن دوران می زیسته اند، از راه بررسی و تحقیق در لابلای تألیفات گرانبها و کتابهای ارزشمند آنان است.

حال که میخواهیم سخن از سید رضی به میان آوریم، با هم به سراغ کتابهای او می رویم، ولی اینجا باز گناه نابخشودنی تاریخ هویدا میشود، و میبینیم که بجز یک دیوان شعر و چند کتاب ناتمام، و یک نهج البلاغه که ارزنده ترین و جالب ترین آثار سید رضی است، از دیگر کتاب‌های او اثری نیست و اگر باشد ناقص است.

سیدرضی کیست و چگونه زیست؟

سید رضی برادر سید مرتضی است. ششمین جدّ او امام هفتم حضرت موسی بن جعفر (ع) است، و او افتخار انتساب به شجره طیّبه دارد، و اگر شعر حماسه او درباره پدران و نیاکانش بالاترین شعر عرب را به خود اختصاص میدهد بیجهت نیست، چرا که او میداند هر چه در ستایش و فضیلت نیاکانش بگوید، قطره ای از دریای بیکران فضائل اهل بیت گفته و یا سروده است. و اگر دشمنانش در سرودن این شعرها به او خورده گرفته اند بدلیل اینست که نتوانسته اند و نخواهند توانست پی به مقام اهل بیت پیامبر (ص) ببرند. از این رو خواستند نقصی برای سیدرضی ذکر کنند که چرا او در ستایش نیاکانش اینقدر مبالغه و اغراق میکند، و شاید آگاه نبودند که پیامبر، اهل بیت و عترت خود را قرین قرآن و تالی تِلوِ کتاب آسمانی میداند.

سیدرضی در سال ۳۵۹ در بغداد که آن هنگام مرکز فرهنگ اسلامی بود، بدنیا آمد. و در کودکی همنشین علما و دانشمندان بود. بیش از سی سال از عمر خود را با پدرش گذراند، و در اداره امور مردم همکار پدر بود، چرا که سیدمرتضی (برادر بزرگترش) دوران زندگی خود را وقف آموختن و درس خواندن کرده بود، و به امور سیاسی کمتر می رسید. ولی سیدرضی همان گونه که از شعرش پیدا است، از کودکی وارد سیاست شد، و از چنان هوش سرشاری برخوردار بود که طرف مشورت در امور پیچیده سیاسی و اجتماعی قرار میگرفت، و دولتمردان و عموم سیاستمداران از او سخت حساب می بردند و بیش از برادرش تقدیر و احترامش می‌نمودند، چون در سیمای او هیبت و متانتی با شکوه می دیدند.

او با این همه وقار و شخصیت در سنِّ کودکی ده سال را با سختی و تنگدستی گذراند بیش از ۸ سال از عمرش نگذشته بود که پدرش از طرف عضدالدّوله به ایران تبعید شد و با برادرش (عموی سیّدِرضی) در یک قلعه ای زندانی بود. املاک او را مصادره کردند و دوستان و یارانش را یا به قتل رسانده و یا زندانی نمودند.

در این مدت ۱۰ سال، سیدرضی و برادرش تحت سرپرستی مادر تربیت شدند. و این مادر مهربان با آن شرائط زندگی دشوار، آنها را با علم و عالمان آشنا ساخت، و بدرگاه علمای دین برای آموزش آنان توسل جست، و آنچنان در آموزش آنان کوشید که شاید این ده سال در عین سختی و مشکلات ناگوار زندگی، جالب ترین و پرثمرترین سالهای عمر این دو جوان بود که توانستند بهره را از علم و ادب ببرند.

سیدرضی پس از وفات مادرش در ادبیات بسیار شیرین و شیوائی رنجها و مشقتهای او را در راه رفاه و آسایش فرزندانش یادآور میشود تا آنجا که می گوید:

لَو کانَ مِثلُکِ کُلُّ أمٍّ بَرّهً غَنیَ البَنُونُ بِها عَنِ الآباء

اگر تمام مادران همچنان تو خوب و مهربان بودند، فرزندان هیچ حاجتی به پدران نداشتند و از آنان بی نیاز میشدند.

ویژگیهای اخلاقی سیدرضی.

شایسته ترین و نیکوترین اخلاق را علمای بزرگ ما از مکتب اهل بیت (ع) کسب کرده اند، و این صفات پسندیده کم و بیش در آنها دیده میشود، غیر از اینکه بعضی از علماء دارای برخی صفات خوب و در خور ستایش به صورت برجسته تر و نمایان تر بوده اند.

اینک به شمه ای از مزایای اخلاقی سیدرضی می پردازیم جالب اینجا است که تمام این ویژگیها را از اشعار ایشان میتوان کشف کرد، گذشته از اینکه تاریخ نویسان هم ذکر کرده اند:

۱- شهامت و عزت نفس: اگر کسی به بررسی اشعار و نوشته های سیدرضی بپردازد، با کمترین دقت به راد مردی و عزت نفس او پی می برد، چرا که از ظاهر نثر و شعر او کاملا نمایان است.

یکی از موارد آشکار عزت نفس در او این بود که از هیچ کس هدیه ای قبول نمی کرد، تا آنجا که نوشته اند: پدرش هدایائی برای او فرستاد ولی سید باز گرداند و نپذیرفت. و اگر گاهی کسی را با قصیده ای می ستود، به هیچ وجه پول از او نمی گرفت و می گفت:

اُرِیدُ الکَرامَهَ لا المَکرُماتِ وَ نَیلَ العُلا لاَ العَطایَا الجِساما

من کرامت و عزت را خواهانم نه پول و بخشش سخاوتمندان. من شرافت را میخواهم نه پول فراوان را.

نوشته اند که برای برطرف کردن نیاز یکی از نیازمندان، نزد حاکم او را اجابت ننمود. سید بقدری ناراحت شد که در ادبیات شعری می گوید:

فَلَأَ جعَلَنَّ عُقُوبَتی أَبَدًا ألاّ أَمُدَّ یَدًا اِلی اَحَدِ

تو مرا اجابت نکردی. پس از این دیگر به هیچ وجه دستم را نزد دیگران دراز نخواهم کرد. این اولین و آخرین اشتباه بود که از من سر زد.

۲- زهد و پارسائی.

ابن ابی الحدید در شرح حال او چنین می گوید:

«با اینکه در او روحیه ریاست و بزرگ منشی بود، ولی دارای ورع و زهد و تمسک به دین و تعهد به احکام دین نیز بود» البته زهد، آن جائی معنی پیدا میکند که انسان دارای پول و ثروت فراوان باشد و به آنها دل نبندد و چشم پوشد و زهد ورزد، و سید رضی دارای ثروت و املاک زیاد بود، و زندگی زاهدانه ای داشت، چنانکه در یکی از ابیاتش می گوید:

«خَطَبَتِنی الدُّنیا فَقُلتُ تَراجَعی»

دنیا بطرف من میل کرد و به او گفتم برگرد. در جای دیگر چنین می گوید:

طَلَّقتُها أَلفاً لِأَحسِمَ داءَها وَ طِلاقُ مَن عَزَمَ الطِلّاقَ ثَلاثُ

هزار مرتبه دنیا را طلاق گفتم که از شرّش در امان باشم، و طلاق آن کس که قصد طلاق داشته باشد سه طلاقه است.

۳- قدر شناسی و سپاسگزاری:

در روایت است: کسی که سپاس مخلوق را نگوید از عهده سپاس خالق برنیاید. سیدرضی با آن عزت و عفت نفس اگر پایبند به احکام و قوانین قرآن و اسلام نبود، شاید قدرشناسی نمیتوانست یکی از صفات بارز او باشد، ولی این تعهد به دین است که مؤمنین را وا میدارد مجموعه ای از اخلاق ضد و نقیض باشند: با خودپسندان تکبر و با مستمندان تواضع….. در مقابل الله خاضع و سربزیر، و در برابر ستمگران قوی و نیرومند و پرخاشگر……. با زیردستان مدارا و با زورگویان خشونت… شبها را بیاد خدا زنده داشتن و روزها را در خدمت خلق خدا گذراندن و خلاصه هر مؤمنی باید چنین باشد.

سیدرضی آنقدر قدرشناس بود که تا آخر عمر خوبیهای افراد را در ضمن اشعارش یاد میکرد و از آنها تشکر و سپاسگزاری می نمود و می گفت: انسانِ مهذب است که نعمتها و احسان ها را شکر می کند. درباره یکی از دوستانش چنین می سراید:

فَلأَ شکُرَنَّ نِداکَ ما شَکَرَت خُضرُالرِّیاضِ صَنایِعَ الدِّیَمِ

از احسان و لطف تو آنقدر سپاسگزاری می کنم که درختان سبز از الطاف بارانهای پیوسته. شاید یکی از آثار قدرشناسی، وفاء او نسبت به دوستان و یارانش بود، که حتی اگر از دوستی بدی دیده بود، هنگام درماندگیش آن بدی را از یاد برده و به او نیکی و احسان می نمود.

آثار علمی و تألیفات سید رضی:

سید رضی همچون برادرش دارای نبوغ خارق العاده ای بود و با اینکه از سن کودکی (۱۰‌سالگی) شعر می سروده و بعضی از ادباء بزرگ او را از قریش هم شاعر تر می دانند، و با اینکه بیش از ۴۷ سال عمر نکرده و پس از ۱۷ سالگی در امور سیاسی و اجتماعی و قافله داری و ریاست، وقتِ زیادی را گذرانده، علیرغم تمام این امور، او را به حق می توان یکی از علماء برجستۀ زمان خود دانست. و گرچه از نظر علمی در درجه ای پائین تر از سید مرتضی بود، ولی نبوغ و هوش سرشار، توانست از او استادی بزرگ و معلمی شایان تقدیر بسازد.

سید رضی با گردآوری سخنان و خطبه ها و نامه ها و کلمات قصار امیرالمؤمنین (ع) خدمتی بزرگ به عالم انسانیت نموده، و این خود کافی است که او را در جملۀ پاسداران اسلام بشماریم ولی این تنها خدمت او نیست، بلکه او دارای آثار و کتابهائی ارزنده و مفید است، که هر چند بسیاری از آنها از بین رفته و بدست ما نرسیده، اما همین مقدار که الآن در دسترس است، دلیلی بر گستردگی افق علمی سید رضی (ره) می باشد.

اینک برخی از این آثار را می شماریم:

۱- نَهجُ البَلاغَۀ:

این کتاب شریف بی نیاز از تعریف است، و کمتر مسلمانی را میتوان دید که پس از قرآن، از این کتاب استفاده نکند. سید رضی بر اساس ذوق ادبی خود، گفتارها و نوشته های بی‌نهایت بلیغ و فصیح حضرت امیر المؤمنین (ع) را که سرشار از لطائف ادبی و الفاظ زیبا و محسنات لفظی است جمع آوری کرده، و بعضی از واژه های دشوار را شرح و تفسیر نموده که شاید جزا و کمتر کسی می توانست آنها را بفهمد. تا کنون تفسیرها و شرحهای بی شماری بر نهج البلاغه شده است.

۲- حَقائِقُ التَّاویل فِی مُتَشابِهِ التَّنزیلِ:

این کتاب دلیلی زنده و گویا بر توانائی علمی و گستردگی سطح معلومات او می باشد. این اثر علمی همچنانکه از نامش پیدا است، تفسیر متشابهات قرآن است.

متأسفانه بجز جلد پنجم این کتاب از جلدهای دیگرش اثری نیست، و ای کاش سایر جلدهایش نیز موجود بود، تا اینکه بیشتر این بزرگوار را میشناختیم و از محضر درسش بالاترین استفاده را می نمودیم.

۳- رَسائِلُ الشَّریفِ الرَّضی:

نامه هائی است که در طول مدت زندگی نوشته است. این کتاب در سه جلد به چاپ رسیده است.

۴- دیِوانُ شِعر.

۵- مَجازاتُ الاثارِ النَّبَوِیَّۀ.

۶- تَلخیصُ البَیانِ عَن مَجازاتِ القُرآنِ.

۷- الزّیاداتُ قی شِعرِأَ بی تَمّام.

۸- تَعلیقُ خِلافِ الفُقَهاءِ.

۹- اَخبارُ قُضاۀِ بَغداد.

۱۰- الخًصائِصُ.

*   *    *

سرانجام سید رضی در روز یکشنبه ۶ محرم سال ۴۰۶ هجری قمری وفات کرد و در کاظمین به خاک سپرده شد.

گوشه هائی از ویژگیهای شخصیت امام

• ارتباط امام با خدا
• مراتب علمی و تألیفات امام

جنابعالی با داشتن نزدیک ترین ارتباط با شخص امام ارواحنا له الفداء همواره به عنوان یک یاور و معاشر در خدمت معظم له بوده اید و مسلما دقیقترین اطلاعات را از ابعاد گوناگون شخصیت حضرت امام دارید و گنجینه ای از لطایف نکات مربوط به ایشان هستید و سخنان شما در این رابطه به عنوان یک سند ارزنده و دست اول در تاریخ ثبت خواهد شد و با توجه به روح خداجوئی و معنویت امت اسلام و اشتیاق شدید آنان به امام به عنوان تجسمی از اسلام و نموداری از اهل البیت علیهم السلام و اسوه و الگوئی که نیرومندترین تأثیر را در تحول و جهت‌دادن فکری و فرهنگی و عملی و اخلاقی… جامعه اسلامی در بر دارد، مستدعی است اطلاعات و برداشتهای ارزنده خودتان را در موارد ذیل به امت پاسدار اسلام ارزانی فرمائید:

س- عبادت و ارتباط امام با خدا

ج- عبادت و ارتباط امام با خدا چیزی نیست که بتوانم ترسیمش کنم تا آنجا که توانسته ام با دوستان پدرم تماس گرفته ام و از مادرم در این باره سئوالها کرده ام، همه بر این قولند که امام با خدای خود رابطه ای خاص داشت و دارد امام چنان در خدا فانی است و چنان از معشوق خود سخن میگوید که موی بر اندام انسان راست میشود گاهی در مصائب و گرفتاریها که مسئولین خدمت امام میرسند ایشان از خدا سخن میگویند که گوئی هیچ نمی بینند جز خدا، چنان میگویند نترسید که خدا با ماست و چنان از باور و اعتقاد، متکی بخدا می باشند که نور ایمان را دردلهای حاضرین میپاشند. شوخی نیست که تمام دوستان امام او را عابد وزاهد یافته اند نمازهای شب و راز و نیاز امام و گریه و ناله در نیمه های شب چنان شدید است که انسان بی اختیار بگرید میافتد. در ایام جنگ وقتی فشار لشکریان کفرزیاد میشد و فرماندهان خدمت امام میرسیدند امام محکم میگفتند از هیچ نترسید که خدا با ماست.

در نوروز ۴۲ زمانیکه قم کربلا شده بود و مدرسه فیضیه قتلگاه، عده ای آمدند که امام منزلشان را ترک کنند و برای چند شبی در جای دیگر باشند امام بآنان گفتند:

متکی بخدا باشید، بروید که خمینی از اینجا هیچ کجا نخواهد رفت.

و بقدری جمله متکی به خدا را محکم گفتند که حاضرین گریستند و این اتکاء فقط در مقدار و درجه عبادت و رابطه با او «تعالی شأنه» حاصل میشود. بقیه می گویند متکی به خدا باشید ولی گفتن امام و حالت امام در موقع خدای این جملات دیدنی است. وقتی امام از خدا سخن میگویند چهره شان بشاش میشود. و بخدا قسم که این ارتباط موجب پیروزی انقلاب شد. مردم بیجهت بکسی آنهم باین صورت توجه نمی کنند. توکل امام بخدا زبانزد خاص و عام است.

من چند داستان نقل می کنم شاید آنچه میخواهید روشن شود:

****

۱- روزی که عازم کویت شدیم از صبح ساعت ۴ حرکت کردیم و شاید هم زودتر درست بعد از اذان صبح و بعد از آن همه گرفتاریها ساعت ۱۲ و شاید بیشتر سرانجام امام در هتل در بصره استراحت کردند دو ساعت نخوابیده بودند که ساعتشان زنگ زد و بیدار شدند و نماز شب خواندند و بعد هم نماز صبح، میخواهم این موضوع را بگویم که در سخت ترین حالات، راز‌و‌نیاز امام با خدایش قطع نمیشود.

****

۲- شبی که عازم ایران بودیم در هواپیما امام برای نماز شب برخاستند و چنان می گریستند که خدمۀ ارفرانس تعجب کرده بودند و شنیدم که پرسیده بودند: امام از چیزی ناراحت هستند؟ من گفتم که کار هر شب امام است «البته بالال بازی بهم فهماندیم»

****

۳- وقتی امام را از قم می بردند برای زندان امام با حالتی نماز شب خوانده اند که یکی از همراهیان امام مثل اینکه سرگرد عصار بود بعدا بمن گفت که ما تحت تأثیر شدید نماز امام واقع شدیم و یکی از آنها تا تهران گریه کرده بود من به امام گفتم که اینگونه میگویند.

ایشان فرمودند:

من از او پرسیدم چرا گریه میکنی گفت: آقا شما را دوست داریم، گفتم پس چرا مرا دستگیر کرده اید؟ گفت اگر باختیار من بود همین حالا شما را برمیگرداندم قم.

حالات امام بصورتی است که دوست و دشمن شدیدا تحت تأثیر قرار میگیرند. و این بخاطر عبادت است و توکل به خدا. خواهش میکنم از دوستان امام، حالات جوانی معظم له را بپرسید که حتما شنیدنی است.

آیا تعجب نمی کنید که امام در طول پانزده سالی که نجف مشرف بودند هر شب به زیارت مولی امیرالمؤمنین میرفتند و بارها می گفتند که دشمن مرا به این موهبت الهی رساند. راستی باین موضوع فکر کرده اید که امام هر شب حرم مشرف شوند حتی یک شب هم ترک نشود. شبی در عراق کودتا شد و عبور و مرور را قدغن کردند موقع زیارت، امام نبودند، من دلواپس شدم هر اطاقی را گشتم ایشان را نیافتم، رفتم پشت بام دیدم امام رو زبانزد دوست و دشمن است در این زمینه مخصوصا در ایامی که امام عراق بوده اند میتوانید از نزدیکان ایشان سئوال کنید.

****

۴-روز اولی که شاه رفت، ما نوفل لوشاتو بودیم. نزدیک به سیصد الی چهارصد خبرنگار اطراف منزل امام جمع شده بودند. تختی گذاشتند و امام روی آن ایستادند تمام دوربین ها کار میکرد. قرار بود هر چند نفر خبرنگار یک سئوال کند. دو سه سئوال از امام شد که صدای اذان ظهر شنیده شد، بلافاصله امام آنجا را ترک کردند و فرمودند وقت فضیلت نمازظهر میگذرد تمام مردم از اینکه امام بدون جهت صحنه را ترک کردند تعجب کردند کسی از امام خواهش کرد که چند دقیقه ای صبر کنید تا حداقل چهار پنج سئوال دیگر بکنند، امام با عصابنیت فرمودند بهیچوجه نمیشود و رفتند از این قضایا بسیار داریم.

س- مراتب علمی و تألیفات امام:

ج- خوبست از شاگردان امام سئوال کنید اکثر قریب باتفاق مدرسین قم از شاگردان امام می‌باشند.

پیشنهاد میکنم از حضرت آیۀ الله العظمی منتظری مراتب علمی چه معقول و چه منقول و چه عرفان امام را سئوال کنید ولی در مورد تألیفات امام آنچه میدانم و از ایشان هم گاهی پرسیده ام چنین است:

ایشان به مرحوم ملاعلی همدانی گفته اند بیائید و برای ما معقول بگوئید در جواب ملاعلی فرموده اند: استاد معقول جدیدا قم آمده است و مقصودشان مرحوم آیۀ الله سیدابوالحسن قزوینی بوده است، امام پیش ایشان منظومه سبزواری را شروع میکنند و دو سال نزد ایشان منظومه میخوانند و بعد اسفار را شروع میکنند و پس از چند روز می بینند که اسفار را خود میتوانند مطالعه کنند و بمطالبش برسند و احتیاج به استاد ندارد، لذا اسفار را مباحثه می کنند، در این خلال مرحوم آیت الله آقای شاه آبادی به قم میآیند.

امام در این باره فرمودند:

در مدرسه فیضیه ایشان را ملاقات کردم و یک مسئله عرفانی از ایشان پرسیدم شروع کردند بگفتن فهمیدم اهل کار است گفتم میخواهم درس بخوانم ایشان قبول نمیکردند، اصرار کردم تا قبول کردند فلسفه بگویند چون خیال کردند که من طالب فلسفه هستم وقتی قبول کردند گفتم فلسفه خوانده ام و برای فلسفه نزد شما نیامده ام میخواهم عرفان بخوانم «شرح فصوص» ایشان ابا کردند ولی از بس اصرار کردم قبول کردند.

از ایشان پرسیدم چند نفر بودید؟

فرمودند:

گاهی که زیاد میشدیم سه نفر ولی اکثر اوقات من تنها بودم و درس عرفان را نزد ایشان خواندم.

سئوال کردم آیا درس دیگری نزد آقای شاه آبادی خوانده اید؟

فرمودند:

ایام تعطیل و روزهای پنجشنبه و جمعه نزد ایشان مفاتیح الغیب را خواندم و در همان موقع که شرح فصوص و مفاتیح الغیب را میخواندم بر مفاتیح الغیب حاشیه زدم.

پرسیدم دیگر چه کتابهائی را نزد آقای شاه آبادی خواندید؟

فرمودند:

کتاب منازل السائرین را.

پرسیدم چند نفر بودید؟

فرمودند:

من تنها بودم و شاید گاهی یکی دو نفر هم میآمدند ولی پس از چندی میرفتند.

پرسیدم ایشان چگونه بود؟

فرمودند:

من از آقای شاه آبادی سئوال کردم مطالبی را که شما میگوئید در کتاب نیست از کجا میآورید؟ آقای شاه آبادی گفتند: گفته می شود. یعنی از خودم میگویم.

امام اضافه کردند:

ایشان حق بزرگی بر گردن من دارند و ایشان کاملا وارد بودند چه در فلسفه و چه در عرفان.

شاید امروز کسی را نداریم که چون امام عرفان علمی را بداند

پرسیدم مدت چند سال عرفان نزد ایشان خواندید؟

فرمودند:

درست یادم نیست ولی ۵-۶ سال شد.

امام اضافه کردند:

آقای شاه آبادی شرح فصوصی که میگفتند فرق میکرد با شرح فصوصی قیصری، ایشان از خودش خیلی مطلب داشت.

این مطالبی بود که امام چند روز پیش خودشان فرمودند و من عین عبارات ایشان را یادداشت کردم.

از ایشان سئوال کردم حضرتعالی اولین کتابی که نوشتید چه بود؟

فرمودند:

گمان میکنم اولین کتابم و یا بهتر است بگویم اولین چیزی که نوشتم حاشیه بر رأس الجالوت بود و بعد شرح مستقلی بر این حدیث نوشتم و این بعد از تعلم از آقای حدیث نوشتم و این بعد از تعلم از آقای شاه آبادی است. آقای شاه آبادی وقتی قم آمدند من متأهل نبودم بعد از تأهل هم من درس را نزد ایشان ادامه دادم.

از ایشان سئوال کردم تا آنجا که میدانم حضرتعالی در سن ۲۷ سالگی کتاب مصباح الهداید را نوشته اید که عرفانی است و در سن ۲۹ سالگی شرحی بر دعای سحر نگاشته اید و بعضی ها هم میگویند هنوز متأهل نشده بودید که کتاب اربعین حدیث را تألیف نموده اید که ۷ حدیث کتاب مربوط به مسائل عقلیه و ۳۳ حدیث مربوط به اخلاقیات میباشد فرمودند:

درست یادم نیست ولی آنچه در نظرم است این است که حاشیه و شرح رأس الجالوت را اول نوشته ام.

و اضافه کردند:

ولی ممکن است همینطور باشد که تومیگوئی از آنجا که گرفتاریها اجازه بحث بیشتر را نداد ساکت شدم ولی من معتقدم که اولین کتاب امام مصباح الهدایه است و دومین تالیف ایشان شرح دعای سحر و سومین تالیف کتاب اربعین حدیث و کتاب رأس الجالوت پس از مرحوم آقای شاه آبادی است و قهری است که پس از تأهل حضرت امام می باشد و حال اینکه تأهل امام ۲۸ سالگی بوده است و آنچه مسلم است امام در ۲۷ سالگی کتابی را تالیف نموده اند حالا چه بوده است معلوم نیست، حاشیه بر فصوص الحکم و حاشیه بر مفتح الغیب مسلما بعد از تعلم از آقای شاه آبادی است و اسرار الصلوۀ یا معراج السالکین را هم پس از درس مرحوم حاج میرزا آقا ملکی تبریزی نوشته اند که ایشان در مدرسه فیضیه اخلاق می گفته اند تا آنجا که شنیده ام مرحوم آمیرزا جواد آقا ملکی مطالبی در این باره میفرموده اند ولی سر الصلوۀ نبوده است امام در زمانی که اصول میگفته اند رساله طلب و اراده را نوشته اند.

کشف اسرار، خود داستانی مستقل دارد در این زمینه امام فرمودند:

مرحوم حاج شیخ مهدی قمی یکی از علماء قم بود پسری داشت که منحرف و معوج از کار درآمد و اسرار هزار ساله را نوشت که تقریبا به اسلام توهین کرده بود که درست یادم نیست در چه زمینه بود ولی من رد آن کتاب را نوشتم و نام آن را کشف اسرار گذاشتم که کشف اسرار هزار ساله آن مرد بود.

امام اضافه کردند:

درس میدادم وقتی کتاب اسرار هزار ساله را دیدم تصمیم گرفتم بر آن رد بنویسم و جواب بدهم، درسم را یکی دو ماه تعطیل کردم و این کتاب را نوشتم.

خدمت ایشان عرض کردم در این کتاب عصبانی هستید؟

فرمودند:

در آن موقع نبودی که چه توهینهائی به اسلام میشد.

یکی دیگر از کتابهای حضرت امام حدیث جنود عقل و جهل است. حدیثی است در کافی که حضرت جنود عقل و جهل را پیش میکشند که گمانم هفتاد چیز را بعنوان عقل نقل میفرمایند و هفتاد مقابلش را جهل مینامند. امام شرح فرمودند.

یکی دیگر از تألیفات حضرت امام آداب الصلوۀ است که در موقع نماز چه باید کرد تا میرسد به سوره حمد و توحید القدر این کتابی است عرفانی مثل سایر کتابهای امام که یا عرفانی است و یا چاشنی بسیار قوی عرفانی را دارد.

دیگر از تألیفات امام الرسائل است که ایشان چنین نامی را بر آن نگذاشته اند ولی از آنجا که مشتمل بر قاعده لاضرر و لا ضرار و استصحاب و تعادل و تراجیح و اجتهاد و تقلید و تقیه است به این نام خوانده شده است که در ۲ مجلد است.

دیگر از تألیفات حضرتشان کتاب تحریر الوسیله است که یکدوره فقه است با مسائل مستحدثه، مسائلی که امام مطرح فرموده اند این کتاب را در ترکیه شروع و در نجف تمام فرموده اند. در این کتاب امام حواشی خودشان را در متن کتاب وسیلۀ النجاۀ آیت الله آقا سید ابوالحسن اصفهانی قرار داده اند و مسائلی بسیار را بر آن اضافه فرموده اند. داستانی در این زمینه دارم و آن اینست که وقتی این کتاب را در نجف چاپ میکردند روی آن نوشته شده بود تالیف رئیس حوزه علمیه نجف، ایشان شدیدا اعتراض فرمودند و دستور دادند که تمامی آنها را ببرند چاپخانه و محو کنند، با اینکه کتابهای مراجع را به این القاب می نویسند و نسبت به امام بسیار عادی است ولی روح روح الله از این مسائل متأثر می شود و غیر از این هم از رهبر انقلاب اسلامی انتظار نیست. این کتاب بارها و بارها چاپ شده است و چند شرحی را هم که بزرگان بر آن نوشته اند تابحال چاپ شده است در موقع چاپ این کتاب برای اینکه در ایران مانعی درست نشود بنامهای مختلف از جمله کتاب فقه و یا وسیله تالیف آیه الله اصفهانی چاپ شد. (اگر فرصت شود بعضی از مسائل آنرا بیان خواهم کرد)

یکی دیگر از تألیفات امام کتاب بیع است که درسهای امام در طول پانزده سال در نجف می‌باشد و در ۵ مجلد بچاپ رسیده است که جلد پنجم آن در ایران پس از انقلاب چاپ شده کتاب الطهاره بحث های فقهی امام در قم است که ۳ جلد آن چاپ شده است.

حکومت اسلامی یا ولایت فقیه که مجموعه ایست نزدیک به ۲۰ جلسه درس امام در نجف زمانی که امام به بحث ولایت فقیه میرسند اعتراض مرتجعین نجف شروع میشود عده ای تحریک می کنند تا عده ای درس را ترک کنند و متأسفانه موفق هم میشوند و خود امام فرمودند که با شروع این بحث عده ای درس نیامدند که تا آخر نیامدند زیرا لابد معتقد بودند باید شاه و صدام حکومت کنند نه امام و مجتهد جامع الشرائط آنها میگفتند حکومت درشأن فقیه نیست، و چه خون دلها به دوستان صمیمی امام در نجف دادند درگیریها شروع شد و امام را در سختی و تنگنا قرار دادند ولی امام اگر بنا بود با این حرفها کار خود را تعطیل می کردند اصولا کارشان به نجف کشیده نمیشد زیرا در قم مبارزه علیه شاه و دستگاهش را رها میکردند. امام از این حرفها زیاد شنیده بودند لذا وقتی دوستان قلیل ولی صبور و محکم و صمیمی و پا برجای امام طاقتشان طاق می شد و دشنامها آنان را خسته میکرد، نزد امام میآمدند تا جان تازه ای بگیرند امام میفرمودند:

شما کار خودتان را بکنید و گوش باین حرفها ندهید شما مسئولید و باید به مسئولیتتان عمل کنید شما باید برای رهائی مسلمانان سختیها و دشنامها را بجان بخرید و دست از عمل صالح خود بر ندارید. هر چه بشما بگویند و در هر مضیقه ای شما را قرار دهند باندازه یک روز حضرت رسول سختی ندیده اید و دوستان اندکمان که عزمشان جبران کمی جمعیتشان را میکرد با اراده ی آهنین از حضور امام مرخص میشدند از کارهائی که مرتجعین نجف کردند (افرادی که دست بآن کار زدند موجودند) ریختن کتاب حکومت اسلامی در چاه های نجف بود. کتابهائی که ثابت می کرد حکومت از آن رسول خدا و ائمه طاهرین و علماء بزرگی است که شرائط جانشینی امامان بزرگان را دارند. دوستانمان در نجف متوجه شدند که عده ای میآیند منزل امام و درخواست کتاب میکنند و میگویند میخواهیم بفرستیم بصره و یا بغداد و یا شهرهای بزرگ عراق و بعد در آن شهرها خبری از کتاب مذکور.نیست با تعقیب و مراقبت متوجه شدند که آنها کتابها را درشط فرات میریزند. خباثت را می بینید و متوجه میشوید در چه محیطی امام پانزده سال زندگی کرد و چون کوه استوار ماند و بالاخره پیروز شد درد آورتر اینکه در اکثر محافل و مجالس علمی!! کوشش میشد که ثابت شود مجتهدین دارای چنین حقی نیستند. و قسم بآنچه میپرستید و میپرستیم که بعدها معلوم شد که اینان از ساواک شاه پول میگرفته اند، بخدا قسم تمامی آنان از ایادی شاه بودند ولی دوستان امام این فئه قلیله بالاخره بر فئه کثیره غیر معتقد به اسلام و ائمه اطهار پیروز شدند و توانستند کتابهائی را که با خون دل چاپ کردند به کشورهای عربی برسانند چنانچه دیدیم و شنیدیم که در منزل اسلامبولی مصری کتاب حکومت اسلامی امام پیدا میشود و درهمان وقت دوستان امام که هزاران هزار در حوزه علمیه قم بودند این کتابها را با تمام توان چاپ و پخش کردند، حتی همین آقای لاجوردی دادستان تهران جزوات درسها را در مغازه خود علنا فروخت و بعداً دستگیر شد بسرعت برق این کتاب در سراسر حوزه های علمیه و محافل دینی و غیر دینی منتشر شد. مرحوم آیت الله ربانی شیرازی در نشر این کتاب زحمتها کشید که خداوند مقامش عالی است متعالی گرداند. یاران امام در ایران با وجود شکنجه و زندان و تبعید و محدودیت رسالتشان را چه نیکو انجام دادند بعدها هم این کتاب تنظیم شد و به نظر امام رسید و بصورتی ملخص بچاپ رسید. درباره محتوای این کتاب و کشف اسرار و سایر تالیفات امام در شمارۀ آینده خواهم گفت و امیدوارم مسائل را در این زمینه بیاد بیاورم و برای شما بازگو کنم

بسم الله الرحمن الرحیم

چون ماه مبارک رمضان نزدیک میشود، و بنا بر احتیاط روزه هائی را که از ماه رمضان قبل فوت شده، قبل از رسیدن ماه رمضان باید قضا کرد. و لذا مناسب دیدم مباحثی راجع به روزه بطور اختصار، و اشاره اجمالی به بعض مدارک و ادله آن بنمایم، و بهترین راه اینستکه به شیواترین و ارزنده ترین سخن یعنی کلام الله مجید استمداد شود، چرا که آنچه خبر و سعادت بشر است در آن موجود، و قرآن اصل تمام ادله فقه است. در ضمن بحث، بعضی از مسائل روزه بیان خواهد شد. $yg•ƒr’¯»tƒ tûïÏ%©!$# (#qãZtB#uä |=ÏGä. ãNà۶ø‹n=tæ ãP$u‹Å_Á۹$# $yJx. |=ÏGä. ’n?t㠚úïÏ%©!$# `ÏB öNà۶Î=ö۷s% öNä۳ª=yès9 tbqà)­Gs?  $YB$­ƒr& ;NºyŠr߉÷è¨B 4 `yJsù šc%x. Nä۳ZÏB $³ÒƒÍ£D ÷rr& 4’n?tã ۹xÿy™ ×o£‰Ïèsù ô`ÏiB BQ$­ƒr& tyzé& 4 ’n?tãur šúïÏ%©!$# ¼çmtRqà)‹ÏÜム×ptƒô‰Ïù ãP$yèsÛ &ûüÅ۳ó¡ÏB ( `yJsù tí§qsÜs? #ZŽöyz uqßgsù ׎öyz ¼ã&©! ۴ br&ur (#qãBqÝÁs? ׎öyz öNà۶©۹ ( bÎ) óOçFZä. tbqßJn=÷ès?  ãöky­ tb$ŸÒtBu‘ ü“Ï%©!$# tA̓Ré& ÏmŠÏù ãb#uäöà)ø۹$# ”W‰èd Ĩ$¨Y=Ïj9 ;M»oYÉit/ur z`ÏiB 3“y‰ßgø۹$# Èb$s%öàÿø۹$#ur 4 `yJsù y‰Íky­ ãNä۳YÏB tök¤¶۹$# çmôJÝÁuŠù=sù ( `tBur tb$Ÿ۲ $³ÒƒÍsD ÷rr& 4’n?tã ۹xÿy™ ×o£‰Ïèsù ô`ÏiB BQ$­ƒr& tyzé& 3 ߉ƒÌãƒ ª!$# ãNà۶Î/ tó¡ãŠø۹$# Ÿwur ߉ƒÌãƒ ãNà۶Î/ uŽô£ãèø۹$# (#qè=ÏJò۶çGÏ۹ur no£‰Ïèø۹$# (#rçŽÉi9x6çGÏ۹ur ©!$# ۴†n?tã $tB öNä۳۱y‰yd öNà۶¯=yès9ur šcrãä۳ô±n@   (آیات ۱۸۳-۱۸۵ سوره‌بقره)

ای کسانیکه ایمان آوردید، روزه بر شما نوشته و واجب شد، چنانچه بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد، چنانچه بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد، شاید تقوی را بکار برید، روزهای معدودی است، پس کسی که از شما مریض یا در سفر باشد عده ای از روزهای دیگر را روزه بگیرد، و بر کسانی که روزه بر آنها طاقت فرسا باشد فدیه واجب است که باید اطعام مسکین کند. پس کسی که زیادتر انفاق بکند برای او بهتر است. و اگر روزه بگیرید برای شما بهتر است. ماه رمضان است که در آن قرآن برای هدایت مردم نازل شده است. پس کسی که حاضر شد از شما در ماه رمضان، باید روزه بگیرد آن را و کسی که از شما مریض یا در سفر باشد، عده ای از روزهای دیگر را روزه بگیرد. خداوند برای شما آسانی را میخواهد و سختی را نمیخواهد، و برای اینکه ماه را اکمال کنید و خدا را به بزرگی یاد کنید برآنچه شما را هدایت کرده، و شاید او را شکر نمائید.

در این آیات، جهاتی قابل توجه است، که به دو جهت آن اشاره می کنیم:

اول: خطاب در آن به مؤمنین است با اینکه تکلیف روزه بلکه همه تکالیف متوجه به مؤمنین و غیر مؤمنین است. و همانطور که ثابت شده کفار مکلف به فروع هستند چنانکه مکلف به اصولند.

و شاید نکته توجیه تکلیف به مؤمنین در این آیه، از این جهت باشد که چون غیر مؤمن از تکالیف الهیه بهره نمیبرد. و فقط مؤمنین هستند که از آن استفاده می کنند، لذا خطاب به آنها متوجه شده، چنانکه راجع به هدایت قرآن در آیه مبارکه است که:

«ذلِکَ الکِتابُ لارَیبَ فیهِ هُدیً لِلمُتَّقینَ»

این کتاب شکی در آن نیست، هدایت برای متقین است. با اینکه قرآن برای همه آمده و اختصاص به متقین یا غیر آنها ندارد، لکن چون تنها متقین هستند که بهره مند میشوند چنین تعبیر فرموده است.

دوم: تکالیف شرعیه دارای مصالح و منافعی است که عاید خود شخص میشود، و جعل آنها برای سعادت و کمال انسانها است و اگر زحمتی در انجام آنها باشد، در مقابل فوائدی که بر آن مترتب میشود ناچیز است، حتی در تکالیفی که در مورد ضرر یا حرج و مشقت جعل شده اند، مثل زکاه، خمس، جهاد و حج مصالح بسیار مهمی در نظر گرفته شده، مثل از بین بردن فقر در اجتماع، و حفظ اسلام و حفظ حدود و ثغور بلاداسلامی، و ایجاد و حفظ وحدت مسلمین و صفوف آنها که هرگونه تحمل ضرر و حرجی در برابر آن آسان است.

ولی روزه آنطور زحماتی که بتوان گفت جعل آن در مورد حرج یا ضرر است وجود ندارد، و اگر زحمتی هم در آن باشد بسیار مختصر است، و فوائدی که بر آن مترتب میشود زیاد است که در آیه مبارکه هم اشاره به بعض آن فوائد می فرماید. و فقط یک فایده کلی است و آن ساخته شدن انسان و به کمال رسیدن او است که همان حالت توجه به خدا و در مقام اطاعت او بودن، و بی توجهی به دنیا، و قدرت بر امساک از مادیّات است، و خلاصه اساس و ریشه تمام حرکتهای اسلامی است که امروز بحمدالله در امت اسلام و در ایران اسلامی دیده میشود.

درست بیاد دارم اولین روزی که رهبر عظیم الشان امام امت روحی له الفداء در نجف اشرف بر منبر درس قرار گرفتند، اولین جمله ای که بعد از نام خدا فرمودند، این بود:

«خدایا ما را به خودت متوجه فرما»

«وما را از غیر خودت منصرف بگردان»

و این مطلب از ویژگیهای خود آن حضرت بود، و با همین ویژگی امت اسلام را رهبری فرمود تا آنها بر شیاطین پیروز شدند، و امروز امتی متوجه به خدا و منصرف از غیر خدا، و قائم به انجام وظائف تا پای شهادت تربیت شده اند.

و در روزه این فایده حاصل میشود که شخص روزه دار آمادگی و قدرت نفسی پیدا می کند برای پذیرش حق و مقاومت در برابر باطل، و اگر بجز همین یک فایده نبود، و زحمت روزه هم به مراتب بیش از این بود که دارد، ارزش داشت که انسان این تکلیف الهی را انجام دهد، و اطاعت پروردگارش بنماید، ولی با این ارزش زیاد و زحمت کم، خداوند عالم در آیه شریفه طوری بیان تکلیف می کند که گویا مؤمنین را برای زحمت آن تسلیت میگوید و دلداری می‌دهد، و اگر این تعبیر صحیح باشد گویا از مؤمنین برای تکلیف عذر می خواهد. و این مطلب از چند جای آیه استفاده میشود:

۱- بعد از اینکه میفرمایند: =ÏGä. ãNà۶ø‹n=tæ ãP$u‹Å_Á۹$# به همین اکتفا نمیکند، با اینکه اکتفاء به آن ممکن بود و هیچ محذور نداشت. در عین حال می فرماید: این تکلیف مخصوص شما نیست و قبل از شما هم بوده ($yJx. |=ÏGä. ’n?t㠚úïÏ%©!$# `ÏB öNà۶Î=ö۷s% ).

۲- علت تکلیف را ذکر می فرماید که این تکلیف برای شما فائده دارد و آن تقوی است (öNä۳ª=yès9 tbqà)­Gs?  ).

۳- روزهائی که واجب است روزه گرفتن در آنها را به کمی و اندکی یاد می کند که چند روزی بیش نیست ($YB$­ƒr& ;NºyŠr߉÷è¨B).

۴- اشخاصی را که از گرفتن روزه در زحمت می افتند، استثناء میکند مانند مریض و مسافر و کسانی که روزه بر آنها طاقت فرسا است. و جالب اینستکه مریض و مسافر را در دو جای همین آیات ذکر و استثناء می کند، که خود می تواند دلیل مستقلی باشد که خداوند نخواسته کسی به مشقت و زحمت بیفتد (`yJsù šc%x. Nä۳ZÏB $³ÒƒÍ£D ÷rr& 4’n?tã ۹xÿy™ ×o£‰Ïèsù ô`ÏiB BQ$­ƒr& tyzé& 4 ’n?tãur šúïÏ%©!$# ¼çmtRqà)‹ÏÜム×ptƒô‰Ïù)، (`tBur tb$Ÿ۲ $³ÒƒÍsD ÷rr& 4’n?tã ۹xÿy™ ×o£‰Ïèsù ô`ÏiB BQ$­ƒr& tyzé&).

۵- تعبیری در ذیل آیه فرموده که خداوند برای شما آسانی خواسته نه مشقت (߉ƒÌãƒ ª!$# ãNà۶Î/ tó¡ãŠø۹$# Ÿwur ߉ƒÌãƒ ãNà۶Î/ uŽô£ãèø۹$#).

بعضی از بزرگان می فرمودند: خداوند یک تکلیف فرموده با اینکه حق او است، گذشته از اینکه تمام تکالیف به نفع و صلاح خود انسان است، و در این تکلیف پنج عذر خواسته.

شقی آن کسی است که عصیان خدا کند و در تکلیف الهی نافرمانی نماید و عذرخواهی و توبه از گناهان خود نکند.

در این آیات شریفه مسائل فقهی متعددی بیان شده است:

• اصل وجوب روزه ماه رمضان (=ÏGä. ãNà۶ø‹n=tæ ãP$u‹Å_Á۹$#) به ضمیمه (شَهرُ رَمَضانَ) که در آیه بعد آمده است. گذشته از اینکه این مطلب از ضروریات دین است و منکر آن حکم منکر ضروری را دارد.
• سقوط روزه از مریض و مسافر و لزوم قضاء بر آنها که در دو آیه تکرار شده، و تکرار در دو آیه مبارکه کاشف اهمیت دادن به سقوط روزه از مریض و مسافر است. چنانکه از حضرت باقر (ع)نقل شده که فرمود:

«سَمیّ رَسُولُ اللهِ (ص) قَوماً صامُوا»

«حِینَ أَفطَرَ وَ قَصَّرَ عُصاۀً، وَ قال:»

«هُمُ العٌصاۀُ إِلی یَوم القِیامَۀِ»

حضرت رسول کسانی را که در وقتی که باید افطار کنند روزه گرفتند، گناهکار نامید و فرمود: این اشخاص تا روز قیامت عاصی و گناهکارند. ولی در مقابل بعضی از عامه، روزه را در سفر و مرض جایز میدانند چنانکه از حضرت سجاد(ع) روایت شده که:

«وَ اَمّا صَومُ السَّفَرِ وَ المَرضَ فَانَّ العامَّۀَ»

«قَد اِختلفت فی ذلِکَ، فَقالَ قَومٌ یَصُومُ»

«وَ قالَ آخَرونَ لا یَصُومٌ وَ قالَ قَومٌ»

«إن شاءَ صامَ وَ إن شاءَ أَفطَرَ. وَ اَمّا»

«نَحنُ فَنَقُولُ: یَفطُرُ فِی الحالَینِ»

حضرت فرمود: عامه در روزه مسافر و مریض اختلاف کرده اند. بعضی گفتند روزه بگیرد و برخی گفتند روزه نگیرد و بعضی هم گفتند مخیر است میخواهد روزه بگیرد و میخواهد افطار کند. و اما ما می گوئیم باید مسافر و مریض روزه را افطار کند.

• سقوط روزه از کسانی که طاقت ندارند که تفسیر به پیر مرد و پیر زن و کسی که مرض عطش دارد و زن باردار و زن شیرده شده است و ثبوت فدیه بر این اشخاص که از جهت مشقت، روزه را افطار کرده اند و بیان اینکه فدیه بر ایشان طعام مسکین است که در روایات مقدار آن یک مد برای هر روز (تقریبا ده سیر) بیان شده که باید گندم یا جو و مثل آن به فقیر داده شود.

(وَ عَلیَ الذَّینَ یُطیقونَهُ فِدیَۀٌ طَعامُ مِسکینَ)

در صحیحه محمد بن مسلم از امام باقر (ع)وارد شده است:

«فی قَولِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَلیَ الَّذینَ»

«یُطیقُونَهُ فِدیَۀٌ طَعامُ مِسکینَ قالَ:»

«الشَّیخُ الکَبیرُ وَ الذِّی یَأخُذُهُ»

«العُطاشُ……..»[۱]

درباره آیه شریفه حضرت فرمود: مراد از آیه پیر ناتوان و کسی که مرض عطش (تشنگی) دارد، میباشد.

و در صحیحه دیگرِ محمد بن مسلم از حضرت باقر (ع)که:

«الحامِلُ المُقرِبُ وَ المُرضِعُ القَلیلَۀُ»

«اللَّبَن لاحَرَجَ عَلَیهِما أَن تُفطِرافِی»

«شَهرِ رَمَضانَ لِأَنَّهُما لاتُطیقانِ الصَّومَ»

«وَ عَلَیهِما أَن تَتَصَدَّقَ کُلُّ واحِدٍ»

«مِنهُما فی کُلِّ یَوم تُفطِرُ فیهِ بِمُدّ»

«مِن طَعام، وَ عَلَیهِما قَضاءُ کُلِّ یَومٍ»

«أَفطَرَتا فیهِ تَقضِیانَهُ بَعدُ»[۲]

تکالیف شرعی دارای مصالح و منافعی است که عائد خود شخص میشود و برای سعادت و کمال انسان است.

حضرت فرمودند: زنی که وضع حملش نزدیک است و زنی که بچه شیر میدهد و شیر او کم است، میتوانند روزه ماه رمضان را افطار کنند چون طاقت روزه ندارند، و بر آنها است که برای هر روز که افطار می کنند یک مد طعام را صدقه بدهند و بعد آن را قضا نمایند. و از این دو صحیحه هم حکم مذکور در آیه شریقه استفاده میشود.

۴- لزوم تکبیر بعد از ماه رمضان که تفسیر به نماز عید و تکبیرهای آن شده است:

«وَلِتُکمُلُوا العِدَّۀَ وَلِتکَبِّرُو اللهَ عَلی ماهَداکُم»

مرحوم صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه از حضرت رضا (ع)نقل می کند که:

«اِنَّما جُعِلَ التَّکَّبِیرُ فِیها یَعنی فِی صَلاۀ»

«العِیدِ أَکثَر مِنهُ فی غَیرِها مِنَ الصَّلَواتِ»

«لِاَنَّ الَتَّکبیرَ إِنَّما هُوَ تَعظیمٌ لِلّهِ وَ»

«تَمجیدٌ عَلی ما هَدی وَ عافی کَما»

«قالَ عَزَّ وَ عَلا: وَلِتُکبِرُوا اللهَ عَلی»

«ما هَداکُم وَلَعَلَّکُم تَشکُرُونَ»[۳]

حضرت فرمودند: تکبیر در نماز عید زیادتر از غیر آن قرار داده شده چون تکبیر، تعظیم و تمجید خدا است بر هدایت و عافیت چنانکه در آیه شریفه فرموده.

و این روایت دلیل است بر اینکه مراد از تکبیر در آیه کریم تکبیرات نماز عید است.

*                            *                                  *

و نظر به اینکه در این ایام، وقت قضای روزه های فوت شده از رمضان سال قبل تنگ میشود، خوانندگان محترم را به این مسأله متوجه میسازم که «احوط تأخیر نینداختن قضاء روزه ماه رمضان گذشته است از ماه رمضان بعد» و بعضی فقهاء آن را از مسلمات شمرده اند بلکه بعضی ادعا کرده اند که خلافی در مسأله نیست، اگر چه دلیل صریحی در آن نداریم، مگر دو روایت ذکر فرموده اند که از آنها استفاده میشود: اگر مریض بین دو رمضان مرضش خوب شود باید روزه را قضا کند که یکی از آن دو روایت از ابی بصیر است:

«وَ اِن صَحَََّ بَینَ الرَّمَضانَینِ فَاِنَّما عَلَیهِ»

«أَن یَقضِیَ الصِّیامَ»[۴]

ولی از این دو روایت استفاده نمیشود که تأخیر تا رمضان بعد جایز نیست، بلکه فقط مستفاد از آنها این است که مرض مستمر تا رمضان بعد موجب سقوط قضاء است، و اگر مستمر نشد و بین دو رمضان خوب شد قضا ساقط نیست. و ساقط نشدن قضا دلیل نیست بر اینکه قضا را باید در همین سال انجام داد چنانکه مرحوم سید یزدی قدس سره در عروه- الوثقی ذکر نموده اند و مورد قبول حضرت امام روحی له الفداء هم در حاشیه عروه واقع شده است، و در تحریر الوسیله هم بیان فرموده اند و عبارت عروه این است:

«الأَ حوَطُ عَدَم تَاخیرِ القَضاءِ اِلی»

«رَمَضانٍ آخَرَ مَعَ التَّمَکُّنِ عَمداً، وَ»

«اِن کانَ لا دَلیلَ عَلی حُرمَتِهِ»

یعنی احوط اینستکه قضاء را تا رمضان بعد با تمکن عمداً تأخیر نیندازد، اگر چه دلیلی بر حرام بودن آن نیست.

وگر چه اصل مسأله عدم جواز تأخیر قضاء تا رمضان بعد مبتنی بر احتیاط است، ولی معروق و مشهور بین علماء اینست که اگر بدون عذر قضای روزه را تأخیر بیندازد تا رمضان بعد، واجب است علاوه بر انجام قضای روزه ها برای هر روز یک مد طعام ( ده سیر گندم یا مثل آن) به فقیر بدهد. و از جمله ادله این مسأله این روایت است:

۱- صحیحه ابن مسلم از حضرت باقر و حضرت صادق (ع):

«سَاَلتُهُما عَن رَجُلٍ مَرِضَ فَلَم یَصُم حَتّی أَدرَکَهُ رَمَضانٌ آخَرُ فَقالا: إن کانِ بَریءَ ثُمَّ تَوانی قَبلَ أَن یُدرَکَهُ الرَّمَضانُ الأخَرُ، صامَ الَّذی أَدرَکَهُ وَ تَصَدَّقَ عَن کُلِّ یَومٍ بِمُدٍّ مِن طَعامِ عَلی مِسکین وَ عَلَیهِ قَضاوءُهُ. وَ إِن کانَ لَم یَزَل مَریضاً حَتّی أَدرَکَهُ رَمَضانٌ أخَرُ صامَ الَّذی أَدرَکَهُ وَ تَصَدَّقَ عَنِ الأَوَّلِ لِکُلِّ یَومٍ مُدٌّ عَلی مِسکین وَ لَیسَ عَلَیهِ قَضاوءُهُ»[۵]

ابن مسلم گفت: از امام باقر و امام صادق (ع) سئوال کردم از مردی که مریض شد و روزه نگرفت تا ماه رمضان دیگر رسید. حضرت فرمود: اگر خوب شده و سستی کرده پیش از آنکه ماه رمضان دیگر برسد، ماه رمضان را که درک کرده روزه بگیرد. و اگر پیوسته مریض بوده تا رمضان دیگر رسیده، ماه رمضان دیگر را روزه بگیرد و از رمضان قبل که فوت شده (و روزه نگرفته) برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد و در این صورت قضا ندارد.

۲- روایت فضل بن شاذان که علاوه بر حکم مذکور یعنی جمع بین قضا و فدیه، علت حکم هم در آن ذکر شده است:

«فَاِن اَفاقَ فیما بَینَهُما وَلَم یَصُمهُ وَجَبَ»

«عَلَیهِ الفَداءَ لِتَضیِیعِهِ وَ الصَّومَ»

«لِاستِطاعَتِهِ»[۶]

یعنی اگر بین دو رمضان بهبودی حاصل کرد، و روزه فوت شده را نگرفت باید فدیه بدهد چون روزه را ضایع کرده، و سپس روزه را هم بگیرد چون امکان روزه گرفتن را پیدا کرده است.

و مورد هر دو روایت هر چند مرض است لکن حکم در مورد مرض از صراحت آنها و در غیر آن مورد از دو علتی که در روایت دوم است استفاده میشود، پس در هر مورد که روزه افطار شده و قدرت برگرفتن قضای آن در بین سال و تأخیر آن تا رمضان بعد صدق کند، هر دو حکم، فدیه که صدقه دادن به یک مد طعام است و قضای روزه ها ثابت میشود، و در خصوص قضاء علاوه بر روایات، اطلاقات ادلۀ قضاء که از جمله آنها آیه شریفه است دلالت بر وجوب میکند. و الحمد لله رب العالمین.

[۱] – وسائل ج ۷ ص ۱۵۰ حدیث ۳٫

[۲] –  وسائل ج۷ ص ۱۵۳ حدیث ۱٫

[۳] – وسائل ج۵ ص ۱۰۵ حدیث ۱٫

[۴] – وسائل ج ۷ ص ۲۴۶ حدیث ۶٫

[۵] – وسائل ج ۷ ص ۲۴۴ حدیث ۱٫

[۶] – وسائل ج ۷ ص ۲۴۶ حدیث ۸٫

زیر نظر: حجه الاسلام و المسلمین قدیری عضو حوزه استفتاء امام

س- آیا اطاعت از قوانین دولت اسلامی در همه موارد حتی در مورد مقررات راهنمائی و رانندگی و ضوابط مربوط به توزیع عادلانه ستاد اقتصادی و توزیع خوارو بار که توسط شوراهای مساجد انجام می گیرد و پرداخت مالیات و امثال آنها از نظر شرعی لازم است و عمل نکردن به آنها همانند دیگر واجبات و محرمات موجب گناه است یا خیر؟

ج- مراعات مقررات دولت اسلامی واجب شرعی است و تخلف از آن گناه است.

س- آیا گرفتن پول و ساعت و امثال آن از کسانی که در جنگ به اسارت سربازان اسلام در می آیند و همچنین از کسانی که خودشان در جنگ تسلیم میشوند چه حکمی دارد؟

ج- جایز نیست و حکم غنیمت ندارد و امر آن با دولت اسلامی است.

س- آیا در هنگام خطبه های جمعه قطع اتصال صفوف، شعارهائی که بزبان فارسی داده میشود و ایستادن بخاطر نام امام زمان (عج) موجب بطلان نماز میشود؟

ج- موجب بطلان نماز نمیشود.

س- آیا کارمند میتواند برخی از مطالبات قانونی خود را از دولت نگیرد و معادل آن از اموال دولتی مانند تلفن و نوشت افزار و امثال آنها استفاده شخصی کند؟

ج- حق ندارد.

س- آیا احتکار ارزاق عمومی و اجناس مورد نیاز مردم مخصوصا در شرائط کنونی جنگ و تحریم اقتصادی حکم شرعی آن چیست؟

ج- جایز نیست.

س- کسی که تهران وطن او است و هر روز بدون آن که از شهر خارج شود چهار فرسنگ شرعی یا بیشتر راه می رود آیا چنین شخصی  مسافر محسوب می شود؟

ج- با پیمودن مسافت شرعی و لو در داخل شهر حکم مسافر دارد.

س- کسی که با عذر شرعی مانند سفر و مرض روزه ماه مبارک رمضان را افطار کرده است آیا میتواند قضای آن را از ماه رمضان بعد تاخیر بیندازد و در صورت تاخیر تکلیف شرعی چیست؟

ج- بنا بر احتیاط واجب نباید تأخیر بیندازد و اگر تأخیر انداخت برای هر روز باید یک مد که تقریبا ده سیر است گندم یا نان و مثل آن به فقیر بدهد.

س- آیا به حقوق بازنشستگی خمس تعلق میگیرد؟

ج- حقوق بازنشستگی اگر از حقوق سابق کسر شده خمس دارد.

س- در مواردی که دستور فرموده اید در نماز جماعت برادران اهل سنت شرکت کنیم آیا این نماز از نظر نیت و غیره مثل نمازجماعت شیعه است؟

ج- بهر نحو آنها عمل میکنند انجام دهند.

س- آیا حجاب از ضروریات اسلام است و منکر آن و کسانی که به این دستور الهی مخصوصاً در جامعه اسلامی بی اعتنائی میکنند چه حکمی دارد؟

ج- اصل حکم حجاب از ضروریات است و منکر آن حکم منکر ضروری را دارد و منکر ضروری محکوم بکفر است مگر اینکه معلوم باشد که منکر خدا یا رسول نیست.

حجهالاسلام و المسلمین طاهری خرم آبادی

نماینده امام در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

انواع دفاع

گفته شد که:

جهاد در لغت کوششی است همراه با مشقت جهاد در قرآن را می توان در موضوعات زیر بحث کرد: ۱- فرمان جهاد و نکوهش از ترک آن ۲- علل عشق به جهاد و فرار از آن ۳- انگیزه جهاد در اسلام ۴- شرائط جهاد… ..

جهاد بدو نوع تدافعی و ابتدائی تقسیم می شود…. گاهی انسان یا جامعه از حیات خود دفاع می کند، گاهی از مال و ثروت خود و گاهی هم از استقلال و آزادی….. در اسلام یکی دیگر از انواع ضروری دفاع، دفاع از ناموس است…… و  از مقدس ترین جهاد تدافعی، دفاع از دین و مکتب (اسلام) می باشد…….. این سئوال که هدف از جهاد در اسلام چیست؟ آیا هدف توسعه ارضی، تصاحب ثروت و یا سلطه بر دیگران می باشد؟ جوابش اینست که خیر، اینها تجاوز است و تجاوز و تعدی از نظر اسلام محکوم است……

نتیجه:

۱- جهاد یک نوع دفاع از حقوق مادی ملتها است، زیرا تنها قانونی که حافظ و تأمین کننده عدالت اجتماعی است، همانا قانون الهی است، و جهاد برای برقراری نظام و قانون الهی است.

۲- و همچنین جهاد، دفاع از حقوق معنوی ملتها است، چه اینکه آزادی، استقلال، عدالت فضیلت های اخلاقی و کرامتها و ارزشهای انسانی با قوانین الهی بهتر از هر نوع نظام و قانون دیگر تأمین می گردد.

۳- جهاد دفاع از حقوق معنوی و ارزشهای والای انسانیت در بعدا بدیت و سیر او به سوی خداوند است، زیرا اطاعت از خداوند و پرستش و عبادت او است که آدمی را به این مقصد بزرگ و هدف از خلقت سوق می دهد و رنگ الهی به خود می گیرد:

«sptóö۷Ϲ «!$# ( ô`tBur ß`|¡ômr& šÆÏB «!$# Zptóö۷Ϲ (»

سوره بقره آیه ۱۳۸

رنگ آمیزی خدا است (که به ما مسلمانان رنگ فطرت ایمان و سیرت توحید بخشید) و هیچ رنگی بهتر از رنگ خدائی نیست.

پس با توجه به این نکته که تمام حقوق مادی و معنوی و ارزشهای انسانی در سایۀ پیاده شدن قوانین الهی احیاء می گردد، کسانی که مانع از اجراء حدود و قوانین الهی میگردند به حقوق انسانیت و بشرهای زیر سلطه آنها تجاوز نموده اند، وسدی برای تکامل و تعالی انسانها شده اند. و بر جامعۀ اسلامی است که در صورت وجود امکانات و شرائط مساعد به دفاع از حقوق بشریت و بسط و توسعۀ ارزشهای انسانی که در سرلوحۀ آنها اعلاء کلمۀ توحید است برخیزد و بانظامهای طاغوتی و مکتبهای مادی و ضد انسانی مبارزه نماید.

لذا می بینیم در اولین برخوردی که بین فرماندۀ سپاه ایران باربعی بن عامر فرستاده سعدوقاص می شود، ربعی بن عامر هدف سپاه اسلام را در چند جمله خلاصه می کند و می گوید: خداوند ما را فرستاده است تا بندگانش را از سختی ها و مشقت های دنیا رهائی بخشیم، و از ظلم و ستم مرامها و مکتبها نجات دهیم، و در سایه عدل اسلامی درآوریم.

و از نفر دومی که با همین فرمانده ملاقات می کند نقل شده است که هدف از آمدن مسلمین را به سرزمین ایران چنین بیان داشته است:

«اِخراجُ العِبادِمِنْ عِبادَهِ الْعِبادِ اِلی»

«عِبادَهِ اللهِ»

ما آمده ایم تا بندگان خدا را از پرستش غیرخدا به پرستش خدا درآوریم. و خلاصه چنین بیان داشتند که ما برای گرفتن سرزمین و با تصاحب مال و ثروت مردم ایران و یا دزدی و غارت نیامده ایم، و قصد تجاوز به حدود و حقوق ملت را نداریم، بلکه برای نجات مردم از بدبختی ها و ستمها و پرسشهای بیجا و بی مورد آمده ایم، و هدفی جز تعالی انسانها نداریم.

لازم است به دو نکته اساسی توجه داشت:

۱- جنگ آخرین علاجی است که برای مبارزه با فساد و تأمین ارزشها و حقوق انسانی بدان متوسل باید شد، و قبل از آن باید با ارشاد و گسترش تبلیغات اسلامی به صورتهای متنوع و گوناگون، جهاد را شروع نمود. و به تعبیر دیگر جهاد با زبان و قلم و صرف مال مقدم بر جهاد باسلاحهای دیگر است. حتی در میدان جنگ هم برای آخرین بار باید نخست دشمن را به اسلام دعوت نمود و سپس آغاز به جنگ کرد.

در حدیث معتبری از امیرالمؤمنین علی (ع) نقل شده است که فرمود:

«بَعَثَنی رَسُولُ اللهِ اِلَی الیَمَین، فَقالَ:»

«یا عَلیّ لاتُقاتِلَنَّ اَحَداً حَتّی تَدعُوهُ»

«اِلی الإِسلامِ، وَ اَیمُ اللهِ لَئِن یَهدِی»

«اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلی یَدَیکَ رَجُلاً خَیرٌ»

«لَکَ مِمّا طَلَعَت عَلَیهِ الشَّمسُ وَ غَرُبَت»

(وسائل الشیعه- کتاب جهاد- باب ۱۰ روایت ۱)

رسول خدا مرا بسوی یمن فرستاد و فرمود: با کسی جنگ نکن تا آنکه او را به اسلام دعوت کنی. بخدا قسم هر آینه اگر هدایت نماید خداوند بدست تو مردی را، بهتر است برای تو از آنچه که آفتاب بر آن طلوع کرده و غروب نموده است.

• ایمان اگر چه یک امر قلبی و اختیاری است، و یک نوع گرایش دل است به آنچه را که به آن اعتقاد پیدا نموده است و باور کرده است، و نمی شود بازور و جبر کسی را مؤمن نمود یا کافر ساخت، و قهرا جهاد و مبارزه نمی تواند ایمان را در دلها جا دهد، اگر چه بظاهر هم تسلیم گردند و اظهار اسلام نمایند، ولی جهاد این اثر را دارد که محیط را برای بذر ایمان دردلها آماده می سازد و موانع را از سر راه بر می دارد، زیرا در جامعه‌ای که حکومت و نظام آن طاغوتی و غیر الهی است، و شرک و کفر حاکم بر آن است و انواع مفاسد اخلاقی و عامل گرایش بسوی الحاد و ما دیگری در آن وجود دارد، زمینه‌ای برای بذر ایمان و اعتقاد در دلها وجود ندارد، و برای ایجاد زمینۀ مساعد و رفع مانع از ارشاد و تبلیغ، لازم است که با عوامل فساد و دشمنان خدا و خلق جنگید و محیط را برای بذر عقیده و ایمان آذر ساخت.

اینک به مفاد و معنی «فی سبیل الله» که در آیات جهاد بعنوان هدف از جهاد بیان شده است پی می بریم و به این نتیجه می رسیم که مقصود از راه خدا آن است که: جهاد، مردم را در مسیر الهی قرار دهد، و حکومت الله را با برقراری نظام اسلامی در جامعه مستقر نماید.

در بین آیات به چند آیه برخورد می کنیم که هدف از جهاد را با تفصیل بیشتری بیان فرموده است. اینک به بیان این آیات می پردازیم:

۱- «öNèdqè=ÏG»s%ur 4Ó®Lym Ÿw tbqä۳s? ×poY÷FÏù tbqä۳tƒur ßûïÏe$!$# ¬! ( ÈbÎ*sù (#öqpktJR$# Ÿxsù tbºurô‰ã㠞wÎ) ’n?tã tûüÏHÍ>»©à۹$#»

(سورۀ بقره آیه ۱۹۳)

با کافران جهاد و مقاتله کنید تا فتنه و فساد از روی زمین برداشته شود و تنها دین خدا برقرار باشد، و اگر از فتنه و جنگ دست کشیدند (با آنها عدالت کنید) که ستم بر ستمکاران روا نیست.

۲- «öNèdqè=ÏG»s%ur 4Ó®Lym Ÿw šcqä۳s? ×puZ÷GÏù tbqà۶tƒur ß`ƒÏe$!$# ¼ã&—#à۲ ¬! ۴ ÂcÎ*sù (#öqygtGR$#  cÎ*sù ©!$# $yJÎ/ šcqè=yJ÷ètƒ ׎ÅÁt/» (سوره انفال آیه ۳۹)

با کافران مقاتله کنید تا در زمین فتنه و فسادی نماند، و دین خدا آئین همه گردد و چنانچه دست کشیدند خدا به اعمالشان بصیر و آگاه است.

لغات آیه:

فتنه: این واژه دارای معانی و موارد استعمال گوناگون و مختلفی است. فتن در اصل به گذاردن طلا در آتش برای ظاهر شدن خوبی و بدی آن گفته شده است، چنانکه راغب در مفردات نقل کرده است.

و فتنه در این معانی نیز به کار رفته است. امتحان، عذاب یا بلا و شدت، ضلالت و گمراهی، شرک. و همه این معانی خالی از تناسب با همدیگر و با اصل لغت فتن که به معنی گذاردن طلا در آتش است، نمی باشد. زیرا ادخال طلا در آتش وسیله ای برای آزمایش آن است، و بهمین مناسبت برخود آزمایش که مسبب و مولود این عمل و این سبب است اطلاق میشود مانند آیه اَحَسِبَ النّاسُ اَن یُترَکُوا اَن یَقُولُوا آمَنّا وَ هُم لا یُفتَنُون وَ لَقَد فَتَنّا الّذینَ مِن قبلهم»

(سوره عنکبوت آیه ۱)

آیا مردم گمان نموده اند به همین که بگویند ما ایمان آوردیم واگذار میشوند، و آزمایش نمی شوند، و حال آنکه ما امتحان نمودیم آنهائی که قبل از شما بودند.

و آیه: «اِنَّما اَموالُکُم وَ اَولادُکُم فِتنَۀٌ»

اموال و فرزندان شما وسیله آزمایش ما هستند.

و چون آزمایش و امتحان همواره با سختی و عذاب همراه است، بهمین مناسبت به عذاب و شدت و بلا هم فتنه گفته شده است، مانند آیه:

«وَ اتَّقُوا فِتنَۀً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُوا»

«مِنکُم خاصَّۀ»

(سوره انفال- آیه ۲۵)

بپرهیزید از فتنه ای (عذابی) که تنها به آنها که ظلم نموده اند نمی رسد. و چون در مواردی شکنجه ها و عذاب ها که از طرف مشرکین و یا طاغوتها به افراد داده میشد، برای آن بود که آنان را گمراه کنند و به شرک وادار سازند، لذا به چیزی که محصول و نتیجه شدت و بلا است یعنی شرک و گمراهی، فتنه گفته میشود.

دین: دین گاهی بمعنای جزاء به کار رفته است مانند: «یوم الدین» یعنی روز جزا و پاداش و مانند «و  ان الدین لواقع» همانا جزاء و پاداش شدنی است.

و معنی دیگر دین اطاعت و فرمانبرداری است مانند:

«(#âqtãyŠ ©!$# tûüÅÁÎ=øƒèC ã&s! tûïÏe$!$# » (سوره یونس آیه ۲۲)

خدا را با اخلاص خواندند، و برای او طاعت را قرار دادند.

«ö@è% þ’ÎoTÎ) ßNöÏBé& ÷br& y‰ç۷ôãr& ©!$# $TÁÎ=øƒèC çm©۹ tûïÏe$!$# » (سوره زمر – آیه ۱۱)

و مامور شدم که خدا را عبادت نمایم در حالی که خالص باشد عبادت من و برای او باشد طاعت من.

«(#qÝÁn=÷zr&ur óOßgoYƒÏŠ ¬! » (سوره نساء- آیه ۱۴۶)

طاعت خود را برای خدا خالص نمودند. و سومین معنای دین، شریعت و قانون الهی است، بلکه در مورد قوانین بشری نیز به کار رفته است، و تناسب این معنی با معانی اول در این است که برای عمل کردن و یا تخلف نسبت به قوانین، جزا و پاداش وجود دارد، پس قانون و شریعت سبب پاداش میشود و اما تناسبش با معنای دوم در این است که در قانون و شریعت، اطاعت و انقیاد لازم است. و از این قسم است آیه

«¨bÎ) šúïÏe$!$# y‰YÏã «!$# ÞO»n=ó™M}$# » (سوره آل عمران آیه ۱۹)

همانا دین در نزد خداوند اسلام است، یعنی تسلیم شدن در مقابل خدا است. و خلاصه روح دین و زیر بنای آن طاعت و تسلیم در برابر خداوند است. و آیه:

«وَ مَن یَبْتَغِ غَیرَ الإِسلامِ دیناً فَلَن یُقبَلَ مِنهُ»

کسی که غیر اسلام دینی (شریعتی و عقیده ای) را طلب نماید، از او پذیرفته نمیشود.

و از همین قبیل است آیه: « لا اِکراهَ فِی الدِّین» و آیه:

«هو الذی ارسل  رسوله بالهدی و دین الحق»

راغب در مفردات می گوید:

«وَ الدِّینُ یُقالُ لِلطّاعَهِ وَ الجَزاءِ»

«وَ استُعیرَ لِلشَّریعَهِ»

دین را به معنای فرمانبرداری و پاداش میگویند، و مجازا به معنای شریعت گفته شده است

*  * * *

اکنون با توجه به مفهوم و معنی لغات آیه، به تفسیر آیه بپردازیم.

می فرماید: مقاتله کنید با آنان یعنی مشرکین تا دیگر فتنه ای نباشد. منظور از فتنه در آیه، یا عذابها و اذیت و آزارهائی بوده است که مشرکین نسبت به مسلمانان روا میداشتند ( و خلاصه بر طرف شدن بلاها و شدتهائی که از ناحیه مشرکین متوجه مسلمین می گردید) و یا مقصود شرک و گمراهی است.

و بعد می فرماید:

«وَ یَکُونُ الدّینُ لِلهِ»

و اطاعت مخصوص خدا است.

البته جمله دوم بیشتر مناسب با بر طرف شدن شرک است، پس معنی آیه این است که بجنگید و قتال کنید تا مشرکین تا دیگر شرک نباشد و اطاعت از آن خدا باشد.

«فّإِنِ انتَهَوا فَلا عُدوانَ اِلاّ عَلَی الظاّلِمینَ»

یعنی اگر اینها خود از شرک و بت پرستی دست برداشتند و ایمان آوردند، دیگر با آنها نجنگید، زیرا دشمنی روا نیست مگر بر ظالمین یعنی فقط با ظالم که یک مظهرش همان شرک و کفر است باید جنگید، و اگر ظلم و شرک بر طرف گردید، دیگر دشمنی و عداوتی هم نخواهد بود.

در اینجا باید به چند نکته توجه نمود:

۱- این آیه هدف و انگیزه از قتال را بر اساس تکامل و پیشرفت انسانها قرار داده است یعنی بر طرف نمودن شرک و جایگزین نمودن توحید.

بنابراین در جهاد هیچ نوع انگیزه مادی وجود ندارد، و اساسًا منافع شخصی و گروهی مطرح نیست. و نتیجه مبارزه چیزی نیست که فقط عاید جنگجویان شود. و مانند یک تیم پزشکی که با میکرب وبا مثلاً مبارزه می کنند و از بر طرف ساختن آن، همه مردم سود میبرند جنگ یک نوع مبارزه با فساد و ضلالت و گمراهی است، و رفع مانع از حرکت انسانها به سوی کمال که همان قرب به خدا و توحید است می نماید. و انگیزه ای جز حکومت الله و تسلیم نمودن جامعه در برابر خدا و پاک سازی آن از شرک و اطاعت غیر خدا ندارد.

۲- همانگونه که در بحثهای گذشته توضیح داده شد، جهاد در اسلام یک نوع دفاع بلکه عالیترین دفاع از مهمترین حقوق انسانیت است یعنی همان توحید و حکومت الله و این آیه از دو جهت بر این مطلب دلالت دارد: یکی اینکه غایت و نتیجه جهاد را و نقطه ای که قتال در آنجا خاتمه می یابد، بر طرف شدن فتنه یعنی شرک و برقراری توحید و طاعت خدا قرار داده است.

و دیگر اینکه فرموده است: اگر بدون قتال ایمان آوردند و از شرک دست برداشتند قتال هم منتهی میشود و متوقف می گردد.

و این به خوبی روشن میسازد که مقصود انتقامجوئی و رسیدن به منافع مادی استعمار و کشور گشائی و سلطنت و حکومت نیست، زیرا اگر مقصد یکی از این امور باشد، با برطرف شدن شک حاصل نمیشود و جنگ خاتمه نمی یابد.

جامعه ای که شرک و فساد و گمراهی در آن وجود دارد همانند بدن انسانی است که عضوی از آن مبتلا به یک غده چرکین شده است. اگر طبیب و جراح توانست آن را با دوا علاج نماید، از ابتدا دست به عمل جراحی نمی زند، ولی اگر چاره ای نباشد و بیم آن برود که تمام بدن را فراگیر شود، ناچار میشود که عمل جراحی کند و احیانا عضو مزبور را هم قطع نماید. و این بخاطر حفظ مزبور را هم قطع نماید. و این بخاطر حفظ اعضاء دیگر بدن این انسان است.

شرک و الحاد اگر در جامعه ای وجود داشته باشد و با آن مبارزه نشود، کم کم جامعه را فرا می گیرد و سقوط انسانیت را در پی دارد.

لذا اگر چاره ای جز عمل جراحی و قیچی کردن اعضاء فاسد نباشد، برای حفظ حقوق و حیات انسانی دیگران با تحمل ناراحتی، باید به یک عمل جراحی دست زد و جامعه را نجات بخشید.

۳- با توجه به اصل فطری بودن توحید، و اینکه اساسا دین یک امر فطری انسانی است، یعنی در هر انسانی استعداد گرایش به خدا و شناخت او و عبادت او وجود دارد، که این استعداد باید در پرتو تربیت انبیاء به فعلیت برسد، مانند استعدادی که در یک دانه گندم وجود دارد و چه بسا این استعداد از بین برود و چه بسا به فعلیت رسیده و خوشه گندمی می شود.

«óOÏ%r’sù y7ygô_ur ÈûïÏe$#Ï۹ $Zÿ‹ÏZym 4 |NtôÜÏù «!$# ÓÉL©۹$# tsÜsù }¨$¨Z9$# $pköŽn=tæ» (سوره روم- آیه ۳۰)

پس تو (ای رسول) روی به جانب آئین پاک اسلام آور و پیوسته از دین خدا که فطرت خلق را بر آن آفریده است پیروی کن.

*   *     *       *

بنابراین جهاد و مبارزه با شرک، دفاع از حق مشروع و فطری انسانی است، زیرا در شرک هلاک انسانیت و از بین رفتن استعداد و فطرت خدادادی انسانی است، و جنگ با آن ضامن حیات و زندگی او است.

ادامه دارد

دکتر افتخار جهرمی

عضو حقوقدانان شورای نگهبان

در شماره گذشته تحت عنوان مقدمه درباره حقوق تطبیقی و موضوع آن مختصرا توضیحاتی داده شد و پس از بحث درباره تاریخ حقوق تطبیقی، در مورد روشهای مختلف مطالعات تطبیقی مطالبی بیان گردید در این شماره در ادامۀ بحثهای گذشته، دربارۀ نظامهای مختلف حقوقی توضیحاتی داده میشود.

ج- نظامهای مختلف حقوقی

هر کشوری حقوق خاص خود را دارد، حتی در بعضی از کشورها مثل سویس و ایالات متحده آمریکا در هر کانتون یا هر ایالت قوانین متفاوتی حکومت میکند. بنابراین سئوالی که پیش میآید اینست که با اینهمه تنوع و اختلاف چگونه میتوان حقوق کلیه کشورها را گروه بندی کرد؟ حقیقت اینست که با وجود اختلافات، شباهتهائی وجود دارد که بر اساس آنها میتوان حقوق کشورهای مختلف را به چند «خانواده حقوقی» یا چند «نظام حقوقی» طبقه بندی کرد. در مورد ضابطه این تقسیم بندی بین حقوقدانان توافق کاملی وجود ندارد.

برخی از حقوقدانان مبداء تاریخی حقوق مختلف را ملاک و ضابطه این طبقه بندی قرار داده‌اند. بعضی منابع حقوق و گروه دیگری اصول اولیه و منافعی را که نظام حقوقی در صدد تأمین آن است مبنای تقسیم بندی دانسته اند. همچنین وحدت پایه های فلسفی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز بنظر برخی از مؤلفان میتواند ضابطه خوبی برای قرار گرفتن در یک نظام حقوقی باشد. برخی از حقوقدانان بر اساس دو ضابطه: شباهت تعلیم و تربیت حقوقی و همانندی پایه های فرهنگی اجتماعی، نظامهای بزرگ حقوقی معاصر را به نحو زیر:

نظامهای حقوقی: رومی- ژرمنی، کامن لا کشورهای سوسیالیستی و سرانجام نظام حقوق مذهبی و عرفی تقسیم بندی کرده اند. این تقسیم بندی امروزه مورد قبول بسیاری از حقوقدانان قرار گرفته است. در اینجا درباره هر یک از این نظامها توضیحات مختصری داده میشود:

• نظام حقوقی رومی- ژرمنی (رومی، آلمانی)

این نظام حقوقی کشورهائی را در بر میگیرد که در آن ممالک، حقوق و علوم مربوط بآن بر مبنای حقوق رومی شکل گرفته است. مطالعات و تعلیمات مؤسسات و دانشکده های حقوق اروپا در قرون ۱۲ و ۱۳ میلادی و بر اساس مجموعه های حقوقی که در زمان امپراطوری ژوستی نیین تدوین گردیده بود موجب ایجاد این نظام حقوقی گردید. اصطلاح رومی ژرمنی بدین سبب انتخاب گردید که در تدوین و رشد این نظام، دانشکده های آلمانی نقش مؤثری داشته اند. این نظام، گذشته ای طولانی بدنبال دارد و منبع عمده آن حقوق رومی است.

حقوق رومی از ۷۵۴ قبل از میلاد مسیح یعنی تاریخ تشکیل رم تا زمان مرگ ژوستی نیین ۵۶۵ میلادی در سه دورۀ پادشاهی، جمهوری و امپراطوری شکل گرفته است و به دستور ژوستی نیین در سه مجموعه کد، دیژست و اینستیتوت جمع آوری شده است. کد مجموعه فرمانهای امپراطوری است و دیژست مجموعه ای از نظریات حقوقدانان رومی می باشد که منبع عمده حقوق روم است از نظریات بیش از ۳۹ حقوقدان در دیژست استفاده شده و نظریات اولپیین و پل بیشتر از دیگران مورد استفاده قرار گرفته، اینستیتوت کتابی برای تعلیم حقوق است و چون مورد تأیید امپراطور ژستی نیین واقع شده جنبه رسمی پیدا کرده است.

نظام حقوقی رومی- ژرمنی از مرزهای اروپا گذشته و به کشورهای آمریکای لاتین، شمال افریقا و آسیا نیز وارد گردیده است.

۲- نظام حقوقی «کامن لا»

«کامن لا، در معنای عام به نظام حقوقی برخی از کشورها مانند انگلستان و ایالات متحده آمریکا گفته میشود که بیشتر به آراءگذشته محاکم متکی میباشد. کامن لا در کشور انگلستان بوجود آمده و امروزه در کشورهای دیگری مانند آمریکا، قسمتی از کانادا و استرالیا نیز این نظام حقوقی حکمفرماست، مبانی حقوقی کامن لا و طرز برداشت حقوق دانان این نظام حقوقی با نظام حقوقی رومی ژرمنی متفاوت است.

مهمترین منبع حقوق در نظام حقوقی اول قانون است ولی در این نظام منبع اصلی حقوق، آراء محاکم است و «کامن لا» در معنای اخص به همین آراء گفته میشود که در قرون ۱۲ و ۱۳ میلادی بوسیله دادگاههای شاهی انگلستان صادر شد و پس از آن بتدریج گسترش پیدا کرد.

علاوه بر منبع مزبور نظام کامن لا، دو منبع دیگر یعنی «انصاف» و قانون نیز دارا میباشد توضیح مطلب اینست که اقامه دعوی در دادگاههای شاهی با صدور فرمانی بنام شاه صورت میگرفت در صورتی که خوانده از اجرای دستور امتناع میکرد رسیدگی آغاز میشد. مشکلاتی که وجود داشت عبارت بود از: هزینه زیاد دادرسی، محدود بودن شکل و نمونه فرمها بنحوی که اگر دعوی جدیدی پیش میآمد که با شکل و محتوای فرامین موجود مغایرت داشت اقامه دعوی امکان پذیر نبود، بعلاوه کامن لا نواقص دیگری داشت مثل اینکه نمیتوانست افراد را مجبور به انجام تعهدات خود نماید و یا از ادامه عمل خلاف آنان جلوگیری کند.

امروزه حقوق اسلام بطور مستقیم و یا غیر مستقیم در نظامهای حقوقی کشورهای زیادی وارد شده است و در زندگی سیاسی و اجتماعی اغلب کشورهای اسلامی نقش اساسی دارد.

این مشکلات بعضی از افراد را مجبور میکرد که برای احقاق حق خود به شاه یا شورای بزرگ او شکایت کنند. در این موارد رسیدگی به مهردار سلطنتی ارجاع میشد مهردار و مأمورین او در این گونه موارد با آزادی کامل و بدون قیود و تشریفات دادگاههای شاهی و بر اساس «انصاف» رسیدگی و بصدور رای مبادرت میکردند.

بدینجهت بتدریج بموازات «کامن لا» «انصاف» هم در انگلستان بعنوان منبع حقوق معمول شد و دادگاههای انصاف بوجود آمد. در ابتدای امر آراء این دادگاهها نظم و نسق خاصی نداشت، ولی با قبول و پذیرش اصل اعتبار امر مختوم در دادگاههای انصاف و لازم الاتباع شمردن آراء در موارد مشابه، نظم و ترتیب منطقی بوجود آمد.

«کامن لا» و «انصاف» بتدریج جنبه محافظه کارانه بخود گرفتند و نمیتوانستند برای برخی از مشکلات که در اثر پیشرفت علم و صنعت بوجود آمده بود، راه حل داشته باشد، لذا نیاز به قانونگذاری بیش از پیش احساس شد. امروزه قانون نیز بعنوان یکی از منابع حقوقی در کشورهائی که دارای نظام حقوقی کامن لا هستند بشمار میرود و قانون گزاری بخصوص از نیمه دوم قرن نوزدهم بعنوان یکی از وسایل مؤثر برای ایجاد تحولات ضروری در نظام حقوقی و اجتماعی مورد استفاده واقع میشود.

۳- نظام حقوقی کشورهای «سوسیالیستی»

حقوق کشورهای سوسیالیستی بر اساس عقائد فلسفی و اقتصادی مارکس و انگلس که توسط لنین تبیین و تکمیل شده است و بنام مارکسیسم- لنینیسم مشهور میباشد، بنیان گزاری شده است. منبع انحصاری حقوق در این کشورها قانون است که بوسیله قوۀ مقننه که بیان کننده خواسته های حزب کمونیسم است تصویب میگردد. در این نظام، قانون بر پایه پیشرفتهای دانش حقوق تنظیم و تصویب نمیشود بلکه با توجه به روابط و نظام اقتصادی که بر پایه مارکسیسم لنینیسم بنا شده مورد قبول و تصویب قرار میگیرد. نظام حقوقی سوسیالیست ابتدا در اتحاد جماهیر شوروی بوجود آمده است. حقوق این کشور بعد از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ بر اساس اصول سوسیالیسم و بر پایه مقروضات و اصول اولیه نظام حقوقی رومی- ژرمنی مدون گردید امروزه حقوق سوسیالیست در جمهوریهای سوسیالیستی اروپای شرقی و آسیا حکمفرماست با این تفاوت که در کشورهای اروپای شرقی بدلیل اینکه قبل از نظام سوسیالیستی، دارای نظام حقوقی رومی- ژرمنی بوده اند همانند اتحاد جماهیر شوروی، حقوق سوسیالیست بر پایه های نظام حقوقی رومی- ژرمنی تحول یافته در صورتی که در کشورهای سوسیالیستی آسیائی ترکیب و تلفیق سوسیالیسم با شرایط و تمدن متمایز این کشورها صورت خاصی پیدا کرده است.

این نکته قابل تذکر است که نباید تصور شود که کشورهای سوسیالیستی دارای حقوق واحدی هستند، بالعکس هر یک از این کشورها حقوق خاص خود را دارد، کما اینکه از لحاظ اقتصادی هم در وضع مشابهی نیستند. اشتراکی شدن ابزار تولید که از اصول سوسیالیسم است هنوز در برخی از کشورهای سوسیالیستی پیاده نشده است. بررسی وضع مالکیت زمین در این کشورها این موضوع را بخوبی روشن میسازد. برای مثال میتوان گفت اراضی زراعتی خصوصی در لهستان از اراضی دولتی آن بمراتب بیشتر است. در صورتی که بموجب قانون اساسی اتحاد شوروی، کلیه اراضی به دولت تعلق دارد. بنابراین حقوق هر یک از کشورهای سوسیالیستی احتیاج به مطالعه جداگانه دارد. در هر حال هدف همه این کشورها رسیدن به جامعه ایست که در آن نیازی به دولت و حقوق نباشد.

۴- نظام حقوقی مذهبی و عرفی:

علاوه بر سه نظام حقوقی که مورد بحث قرار گرفت حقوق اسلام، حقوق یهود و حقوق کلیسائی از مذهب سرچشمه گرفته و حقوق هندی بر پایه عرف بنا نهاده شده است. در بین حقوقهای مذهبی غنی ترین آنها که در کلیه مسائل دارای نظریه و حکم است حقوق اسلام میباشد. برخی از حقوقدانان اروپائی و آمریکائی به حقوق مذهبی از دید تاریخی نگریسته و بعنوان تاریخ حقوق مورد توجه قرار داده اند. در حالی که چنین برخوردی با حقوق اسلام صحیح نمیباشد، امروزه حقوق اسلام بطور مستقیم و یا غیرمستقیم در نظامهای حقوقی کشورهای زیادی وارد شده است و در زندگی سیاسی و اجتماعی اغلب کشورهای اسلامی نقش اساسی دارد. مسلما انقلاب بزرگ اسلامی ایران و توجه نهضتهای آزادی بخش در کشورهای اسلامی به اسلام و تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که بموجب اصل چهارم آن «کلیه قوانین و مقررات مدنی، جزائی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، سیاسی و غیر اینها باید بر اساس موازین اسلامی باشد»، تحول اساسی در نظریه های حقوقی حقوقدانان جهان بوجود خواهد آورد و حقوق اسلام بصورت یک نظام حقوقی مستقلا» مورد توجه قرار خواهد گرفت.

همانطوریکه حقوقدانانی که آشنائی مختصری به حقوق اسلام داشته اند آنرا بصورت یک نظام حقوقی مستقل مطرح کرده اند.

ادامه دارد

بنیاد پانزده خرداد در پانزدهم خرداد ماه ۱۳۶۰ تأسیس گردیده و اساسنامه آن در مورخۀ ۲۸/۴/۶۰ در ادارۀ ثبت مؤسسات غیر تجاری دادگستری جمهوری اسلامی ایران تحت شماره ۲۳۳۶ بثبت رسیده است و در تاریخ ۲۸/۴/۶۰ در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی شماره ۸۴۲۲/۶ اعلام گردیده است. سرمایۀ اولیۀ آن از سوی حضرت امام خمینی مدظله العالی از محل وجوه شرعیه پرداخت گردیده و در ابعاد مختلف اقتصادی فرهنگی، تولیدی، رفاهی خانوادۀ شهداء جانبازان انقلاب و مستضعفین جامعه فعالیت میکند.

در بعد اقتصادی کالاهای مورد نیاز اقشار مزبور را از تولید کننده یا توزیع اصلی با حداقل قیمت ممکن تهیه و با نازلترین قیمت در اختیار خانواده های مذکور قرار میدهد.

این بنیاد تاکنون موفق شده است متجاوز از ۳۰ شعبه اصلی در سراسر ایران و نوعا در مناطق محروم و روستائی احداث نماید که این شعبه ها تاکنون جمعاً بیش از ۷۰ واحد توزیع را دائر کرده اند.

تا کنون این بنیاد در مناطق زیر نسبت به ایجاد شعبه اقدام کرده است:

۱- بوشهر۲- گناباد ۳- طبس ۴- فردوس ۵- میناب با ۲۷ واحد توزیع ۶- جرقویه ۷- کاشان ۸- لارستان ۹- شیراز ۱۰- اقلید ۱۱- کازرون ۱۲- اردبیل ۱۳- کرمان ۱۴- شهربابک ۱۵- رویدشت ۱۶- بروجرد ۱۷- استانه اراک ۱۸- اصفهان ۱۹- خمینی شهر۲۰- دماوند ۲۱- سیرجان ۲۲- برزاوند ۲۳- زرندکرمان ۲۴- کرج ۲۵- بندرجاسک ۲۶- مسجد سلیمان ۲۷- بم ۲۸- بافت ۲۹- بردسیر ۳۰- همدان ۳۱- فریدن ۳۲- پاوه ۳۳- سپیدان.

ضمنا، دفتر مرکزی این بنیاد در تهران است و شماره صندوق پستی آن ۱۵۳۳/۹۵ میباشد.

پاسدار اسلام موفقیت روز افزون این بنیاد و سایر بنیادها را در جهت خدمت مادی و معنوی به مستضعفین عزیز از خداوند متعال خواستار است.

اسامی شهداء و مجروحین روحانیون و پرچمداران انقلاب که در حمله فتح المبین از ۲/۱/۶۱ تا ۹/۱/۶۱ در جبهه جنوب به شهادت رسیده و یا مجروح شده اند

درسهایی منتشر نشده از:

شهید حجۀ الاسلام و المسلمین دکتر باهنر

در مقالۀ پیش، جامعه شناسی دانشگاه را مورد بررسی قرار دادیم. اکنون قبل از آن که به موضوع دیگری بپردازیم، مختصری پیرامون واژۀ «جامعه» و «اصطلاح» «جامعه شناسی» بحث و گفتگو می کنیم:

جامعه چیست و جامعه شناسی کدام است؟

جامعه عبارت است از: مجموعۀ انسانهائی که برای هدف مشترک، با تقسیم مسئولیت و ایجاد روابط خاص دور هم جمع می شوند. بنابراین هر گروه و جمعیتی جامعه نامیده نمی‌شود. مثلا به عده ای از مردم که در پارک قدم می زنند، جامعه گفته نمی شود، زیرا آنان برای هدف مشترک و روابط خاص، با تقسیم مسئولیتهای جمعی به پارک نرفته اند و دور هم جمع نشده اند، ولی یک ملت و افراد یک کشور جامعه نامیده می شوند، زیرا آنان مردمی هستند که روابطی در میانشان وجود دارد و هر گروه و فردی هم مسئولیتی را پذیرفته، و در مجموع کشور را اداره می کنند و به حیات اجتماعی خود ادامه می دهند.

با توجه به تعریف بالا، جامعه شناسی نیز روشن می شود که عبارت است از: شناخت بافت روابط، تکوین، رشد و هدفهای یک مجتمع انسانی.

همچنانکه یک فرد تولد، رشد، بیماری، سلامت، بیداری، خواب، شکست، پیروزی و مرگ….. دارد، جامعه نیز عینا چنین است. و همانطورکه پیکریک فرد را سلولهای گوناگون و متعدد تشکیل می دهند، و درعین اینکه هر کدام، مسئولیت خاص و روابط ویژه ای دارند، و خود رشد و زندگی می کنند و نوعی حیات مخصوص به خود دارند، جمعا یک هدف را تعقیب می کنند و آن عبارت است از: ادامۀ حیات یک پیکر، جامعه نیز چنین است، یعنی افراد انسانها حکم سلولها، گلبولها و اعضاء و جوارح یک پیکر را دارند که هر کدام با داشتن حیا ت و روابط ویژه و ….. برای نجات و ادامه حیات جامعه می کوشند، پس جامعه حکم یک فرد را دارد.

کدام اصل است، فرد یا جامعه؟

با توجه به مطالب بالا، در جامعه شناسی این بحث مطرح است که: آیا اصالت با فرد است، یا با جامعه؟ به تعبیر دیگر آیا باید اصالت را به فرد بدهیم و بگوئیم: این فرد است که: خواسته هایش و اراده اش و استقلال و رشدش در جامعه اثر دارد، و این افراد رشید هستند که یک جامعۀ رشید بوجود می آوردند و …… یا اینکه بگوئیم: اصل جامعه است و فرد، حکم مهره را در درون جامعه دارد و جامعه است که فرد را بهر سوئی که خواست هدایت می کند فرد با رشد جامعه رشد می یابد، و با ضعف جامعه تضعیف می شود. این کارخانه جامعه است که کار می کند. و اگر این کارخانه نباشد، یک فرد، یک پیچ و مهرۀ دور افتاده ای خواهد بود. بر اساس این دو نظریه، دو نوع فلسفه بوجود آمده است:

اصالت فرد و اصالت جامعه، سوسیالیسم و ایده آلیسم، سوسیالیته و ایدوآلیته.

در مکتوبهای گوناگون تربیتی، سیاسی، فلسفی نیز این بحث پیش می آید و هر کدام طرفدارانی دارد. مثلا «ژان ژاک روسو» در کتاب «امیل» اصالت را به فرد می دهد و روانشناسی تربیتی را بر این اصل آغاز می کند، ولی در همین رشته افرادی هستند که اصالت را به جامعه داده اند.

در مارکسیسم و در جامعۀ سوسیالیسم اصالت مربوط به جامعه است و فرد همانند مهره ای معرفی می شود، بر خلاف مکتبهای غربی که آزادیهای نامحدود بفرد می دهند تا آنجا که بر سرمایه داری وسیع کشیده می شود.

از توضیحات بالا روشن شد که برخی به «فرد» و برخی به «جامعه» اصالت داده اند، ولی اسلام طبق روال روانشناسی و جامعه شناسی مخصوص به خود که بر اساس تعادل و شناخت درست استوار است در اینجا نیز اصالت را به یکی از اینها نداده، بلکه «اصالت فرد آویختۀ با جامعه» را اعلام می کند: از یک سو به فرد رشد می دهد، آزادی می دهد، شخصیت می دهد، استعدادش را به شکوفائی می رساند به او نقش احساس مسئولیت می‌دهد و در بسیاری از روابط اجتماعی، اختیار کامل و حق انتخاب بوی می دهد. مانند معاملات که باید با رضایت خود فرد باشد، و گرنه معامله باطل است، یا ازداوج که با انتخاب و آزادی کامل طرفین، عقد ازدواج اجراء می شود. در انتخاب شغل و رشته و…. نیز همین طور است.

و از سوی دیگر جامعه و امت را مورد اهمیت قرار می دهد، و آنجا که رشد جامعه مطرح است همه چیز را مربوط به جامعه می داند به فرد می گوید: تو منافعت رافدای جامعه کن، با آگاهی و آزادی حرکت را طوری قرار بده که منافع و مصالح جامعه محفوظ بماند، حق نداری هیچ کاری انجام دهی که به زیان جامعه باشد. ولذا قرآن خطابهای دسته جمعی دارد و قوانین کلی جامعه شناسی در قرآن به این صورت است:

«tygsß ßŠ$|¡xÿø۹$# ’Îû ÎhŽy9ø۹$# ̍óst7ø۹$#ur $yJÎ/ ôMt6|¡x. “ω÷ƒr& Ĩ$¨Z9$#»[۱]

یا:

«öqs9ur ¨br& Ÿ@÷dr& #“tà)ø۹$# (#qãZtB#uä (#öqs)¨?$#ur $uZóstGxÿs9 NÍköŽn=tã ;M»x.tt/ z`ÏiB Ïä!$yJ¡¡۹$# ÇÚö‘F{$#ur »[۲]

همچنین مسائل مربوط به امربمعروف و نهی از منکر و جهاد و سایر مسئولیت های اجتماعی، عموما ناظر به عظمت و اصالت جامعه است.

پس از نظر اسلام «اصالت متقابل» در میان فرد و جامعه مطرح است و هر دو اصلند. اسلام در حالی که به فرد مسئول می گوید منافع شخصیت را فدای جامعه ات کن، در عین حال می گوید این کار باید با آزادی و آگاهی و اختیار فرد صورت گیرد و خود فرد حرکتش را باید بگونه ای ترتیب دهد که مصلحت جامعه رعایت شود.

این یک نوع روانشناسی است. اسلام در حالی که جامعه را یک واحد کل می داند و برای آن مرگ و زندگی قائل است و می گوید:

«ô‰s)s9ur $uZõ۳n=÷dr& tbrãà)ø۹$# `ÏB ôMä۳Î=ö۶s% »[۳]

در نظر اسلام فرد و جامعه نسبت به یکدیگر تأثیر متقابل دارند.

«ö@è% (#r玍ř ’Îû ÇÚö‘F{$# (#rãÝàR$$sù y#ø‹x. tb%x. èpt7É)»tã tûïÏ%©!$# `ÏB ã@ö۶s% »[۴]

در همان حال فرد را دارای نقش و مسئولیت می داند و می گوید:

«‘@ä. ¤§øÿtR $yJÎ/ ôMt6|¡x. îpoY‹Ïdu‘ »[۵]

«`yJsù ö@yJ÷ètƒ tA$s)÷WÏB >o§‘sŒ #\ø‹yz ¼çnttƒ »[۶]

خلاصه آنکه از نظر اسلام نقش و حرکت فرد و جامعه نسبت به یکدیگر تاثیر متقابل دارند، همچنانکه تاریخ می تواند فرد را در مسیر خود قرار دهد، فرد نیز تاریخ ساز می‌شود، مانند انبیاء و رهبران الهی و آسمانی.

ضرورت حاکمیت قوانین

همچنانکه برای ادامۀ زندگی یک فرد از جهت «فیزیولوژیکی» نوعی قانون طبیعی لازم و حاکم است، برای رشد و تداوم حیات یک جامعۀ بشر نیز به قوانین احتیاج است که حاکم بر جامعه باشد. چه می شود که یک جامعه می تواند باقی بماند، یا بمیرد؟! اینجا طرح این فلسفه پیش می آید که: جامعه با حفظ هویت اجتماعیش چه قوانینی بر آن حاکم است؟ و علت رشد و یار کودش چیست؟

[۱] – بواسطۀ اعمال مردم فساد در خشکی و دریا پدیدار گشت (سوره روم آیه ۴۱).

[۲] – اگر مردم شهرها (روی زمین) ایمان آورده و پرهیزگار می شدند ، ما درهای برکات آسمانها و زمین را بر وی آنها می گشودیم (سورۀ اعراف آیه ۹۶).

[۳] – ما، اقوام و مللی را پیش از شما به کیفر ظلمشان بدست نابودی سپردیم. (سورۀ یونس آیه ۱۳). با این آیات، بهترین قواعد جامعه شناسی ارائه شده است که در پرتو آنها سبب شکستها و پیروزیها بدست می آید و انسانها نتیجه می گیرند.

[۴] – (ای پیامبر) بگو (بمردم) که در زمین سیر کنید پس بنگرید چگونه بوده است سرانجام پیشینیان (روم آیه ۴۲).

[۵] – هر کس در گرو آن چیزی است که بدست آورد (سوره مدثر آیه ۳۸).

[۶] – هر کس به وزن ذره ای نیکی کند، آنرا می بیند (سورۀ زلزله آیه ۷).