شرح دعاى كميل

حجةالاسلام والمسلمين حسين انصاريان

اشاره:

با توجه به انتشار كتاب شرح دعاى كميل به قلم حضرت حجةالاسلام و المسلمين انصاريان، با طلب پوزش از خوانندگان و مخاطبين هميشه همراه، آخرين بخش از اين بحث توسط ماهنامه پاسدار اسلام را تقديم مى‏نماييم. تحريريه ماهنامه پاسدار اسلام‏
«اللهم واسئلك سؤال من اشتدّت فاقته»
خدايا و از تو درخواست مى‏كنم درخواست كسى كه نيازمندى و احتياجش شدّت يافته و به نهايت رسيده است.»

مالك حقيقى‏

دعاخوان هنگامى كه اين بخش از دعا را مى‏خواند بايد با چشم دل و ديده بصيرت با كمك گرفتن از آيات قرآن و روايات دو حقيقت را مشاهده كند:
حقيقت اوّل اين كه مالكى و منبع فيضى و بخشنده و بى‏نيازى و غنى مطلقى جز خداى مهربان وجود ندارد. حقيقت دوم اين كه وجود انسان و وجود همه موجودات غيبى و شهودى، ذات و هويّتشان جز فقر محض، نيازمندى، احتياج و مملوكيت چيزى نيست.
خداست كه در عين غنى بودن و بدون نياز و احتياج كاخ هستى را برافراشت و انواع موجودات را در عرصه گاه آفرينش به وجود آورد و هر موجودى را با تأمين كردن آن چه به آن نياز داشت در مجراى خلقت قرار داد.
خدايى كه هستى همه موجودات رشحه فيضى از فيوضات ربانى اوست و هيچ موجودى را قدرت مقابله با او نيست و همه ذاتاً تسليم قدرت مطلقه اويند. اوست كه با يك كلمه «كُن؛ باش» كائنات را در ظلمت‏كده نيستى مانند چراغى برافروخته است و با يك كلمه «لاتكن؛ مباش» مى‏تواند همه آنها را رهسپار ديار نيستى كند.
با احتياج و نيازى كه كلّ موجودات به رحمت واسعه او دارند، چرا و به چه سبب به آنان رحمت نورزد و چرا رحمتش فراگير جهانيان نباشد وبراساس چه علّتى كسى بتواند نوميدى و يأس از رحمت او را به خود راه دهد؟!
احتياج همه كائنات به لطف و رحمت او از يك طرف و اتصاف آن مقام اقدس به لطف و رحمت و محبت بى‏نهايت از طرف ديگر دليلى روشن بر نيازمندى موجودات به او و بى‏نيازى او از همه موجودات است.
او خالق، رازق، مصوّر، ودود، رحيم، كريم، غفور و زنده كننده و ميراننده است و در هيچ زمينه‏اى شريك و كفوى ندارد. همه موجودات هستى مخلوق و مملوك و مرزوق اويند و نمى‏توانند لحظه‏اى از حضرت او بى‏نياز باشند.
او مالك همه جهانيان و مدبّر امور همه موجودات و كارگردان كارگاه آفرينش است.
آنان كه با دل گرمى به مال و منال و جاه و مقام از نيازمندى و احتياج خود به آن منبع فيض بى‏خبرند، احساس استغنا و بى‏نيازى مى‏كنند، در حالى كه اين احساس يك حالت شيطانى و ميوه‏اى بسيار تلخ از درخت غفلت و بى‏خبرى است. به همين خاطر اين كوردلان بى‏بصيرت و افتادگان در چاه خسارت از رفتن به پيشگاه او و ناليدن به درگاه وى و اظهار حاجت كردن به حضرت ربّ الارباب و اعلام تهى دستى و نيازمندى محروم اند و از اين راه به زيان و ضرر غير قابل جبرانى دچارند و زندگى و حياتشان، هم چون و حوش صحرا و حيوانات جنگلى آلوده به ظلمت مادى گرى و خالى از فيوضات خاصّ ملكوتى است.
قرآن درباره آن غنى مطلق و فيّاض بى‏نهايت و ذات مستجمع جميع صفات كمال مى‏فرمايد:
«وَلِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ عَلَىَ كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدِيرٌ»(1) مالكيت آسمان‏ها و زمين فقط در سيطره خداست و خدا بر هر كارى تواناست.
«له مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ و هُوَ على كُلّ شى‏ءٍ قدير»(2) مالكيت آسمان‏ها و زمين و آنچه ميان آنهاست فقط در سيطره خداست و بازگشت به سوى اوست.
«وَلِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ»(3) مالكيت آسمان‏ها و زمين ويژه اوست، زنده مى‏كند و مى‏ميراند و او بر هر كارى تواناست.
«وَلِلّهِ ملك السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء»(4) مالكيت آسمان‏ها و زمين فقط در سيطره خداست هر كه را بخواهد مى‏آمرزد و هر كه را بخواهد عذاب مى‏كند.
قرآن درباره انسان مى‏فرمايد:
«يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِىُّ الْحَمِيدُ»(5) اى مردم همه شما نيازمند و محتاج به خداييد و فقط خدا بى‏نياز و ستوده خصال است.
راستى سراسر وجود انسان جز نياز و احتياج و فقر و تهى دستى چيز ديگرى هست؟
انسان در آفرينش خود و در تداوم زندگى و حياتش و در بيرون رفتن از دنيا و نسبت به جلب منفعت و دفع ضرر چه قدرت و نيرويى و چه سلطه‏اى دارد؟
خدا او را آفريده و با به جريان انداختن فيوضاتش زندگى او را تداوم مى‏بخشد. هر نفعى را به سوى او مى‏كشاند و هر زيانى را از او دفع مى‏كند.
چرا اين نيازمند محتاج و فقير تهى‏دست با قلبى پاك و نيتى خالص، آن هم سحر شب جمعه به پيشگاه حضرت بى‏نياز نرود و اعلام نياز نكند و با همه وجود فرياد نزند: «اللهم واسئلك سؤال من اشتدت فاقته»
زيباترين و سودمندترين حال انسان حال دعاست، كه با توجه به فقر ذاتى خود و با معرفت به نيازمندى معبود، دست گدايى به سوى دوست بردارد و از عمق قلب ناله كند و به حضرت محبوب عرضه بدارد:
آن دل كه تويى در وى غم خانه چرا باشد
چون گشت ستون مسند حنانه چرا باشد
غم خانه دلى باشد كان بى‏خبرست از تو
چون جاى تو باشد دل غم خانه چرا باشد
بيگانه كسى باشد كو با تو نباشد يار
آن كس كه تواش يارى بيگانه چرا باشد
ديوانه كسى بودست كو عشق نفهميدست‏
آن كس كه بود عاشق ديوانه چرا باشد
فرزانه كسى باشد كو معرفتى دارد
آن كو نبود عارف فرزانه چرا باشد
دُردانه بود سرّى كو در صدف سينه است‏
سنگى كه بود بى‏جان دردانه چرا باشد
آن دل كه بديد آن رو بو برد ز عشق هو
عشق دگران او را كاشانه چرا باشد
آن جان كه تواش جانان غير از تو كه را بيند
وان دل كه تواش دلبر بت خانه چرا باشد
رو سوره يوسف خوان تا بشنوى از قرآن
حق است حديث عشق افسانه چرا باشد
فيض است زحق خرّم هرگز نخورد او غم‏
چون يافت عمارت دل ويرانه چرا باشد
«وانزل بك عندالشدائد حاجته؛
و نزد سختى‏ها و شدايد و مصائب و بلاها حاجت خود را به پيشگاه تو فرود آورده است».
گرچه خداى مهربان همه خواسته‏ها و حاجات بنده‏اش را مى‏داند و به گرفتارى‏ها و مصائب و شدايد او آگاه است و بدون درخواست و دعا و لابه و التماس مى‏تواند حاجات حاجتمند را به هنگام شدايد و بلاها و در غير مصائب و رنج‏ها برآورده كند، ولى بر پايه آيات قرآن و روايات، دوست دارد بنده‏اش به پيشگاهش اظهار حاجت كند. به درگاهش ناله و زارى سر دهد و با زبانش به حضرتش اظهار حاجت نمايد و با مولاى مهربانش مناجات كند. در آستانه اين درگاه سربندگى و ذلّت سايد و آنچه را نيازمند است با زبان دعا و راز و نياز بخواهد و از آن منبع فيض و رحمت درخواست كند كه اى مهربان محبوب من با كليد لطف و عنايتت، مشكلاتم را برطرف كن و سختى هايم را از زندگيم بردار و شدايد و مصائب را از من دور فرما. مرا از زندان گرفتارى‏ها نجات بخش و به اراده ربوبى‏ات و به رحمت بى‏پايان و كرم و احسان بى‏نهايتت حاجاتم را روا كن و خواسته هايم را برآور و كشكول گداييم را از فيوضات خاصه ات پر كن.
بيان حاجت و اظهار گدايى و اعلام اين معنا كه‏اى مهربان‏ترين مهربانان! من جز فقر چيزى نيستم و غير گدايى از پيشگاهت كارى نمى‏دانم، جز اشك و آه و اميد و دل‏گرمى سرمايه‏اى ندارم، مطلوب حضرت مولاست. در حقيقت اطاعت و فرمان بردارى از حضرت اوست، مگر نه اين است كه در قرآن مجيد فرمان به دعا داده و اجابت دعا را خود ضامن شده است.
آرى دعا و اظهار نياز، به زبان آوردن حاجات و گريه و زارى، نوعى عبادت و به شكلى فرمان بردن و اطاعت از حضرت حق بوده و در حقيقت مخّ عبادت است.
دوست ندارد كه بنده‏اش هنگام گرفتارى و سختى، و مصائب و شدايد براى رفع گرفتارى‏ها و مصائبش به غير او رجوع كند و از غير او حاجت بخواهد و رفع مشكلات را از غير او درخواست كند.
در حديث قدسى اى كه در كتاب‏هاى مهم نقل شده به مطالبى مهم و واقعياتى بسيار ارزنده در اين زمينه كه فقط بايد حاجت به درگاه او برد و از غير او روى گرداند، اشاره شده كه لازم است ترجمه آن متن ملكوتى و حقايق عرشى را در اين سطور بياوريم:
«آيا بنده‏ام در سختى‏ها و شدايد به غير من اميد مى‏بندد، كه غير من آن سختى‏ها و شدايد را از او برطرف كند، در حالى كه برطرف كردن سختى‏ها و شدايد به دست قدرت من است؟
آيا بنده من به غير من اميدوار است كه نيازها و حاجاتش را برآورده كند و از تهى دستى و فقر نجاتش دهد، در حالى كه توانگر و بخشنده، كريم و جواد منم و همه درهاى حاجات نزد من و كليدهايش در دست لطف و رحمت من است؟
چه شد، كه بنده‏ام را روى گردان از خود مى‏بينم در حالى كه آن چه را از من نخواسته با جود و كرمم به او عطا كرده‏ام و اكنون با اين همه نياز و حاجتش و التماس و درخواستش از من روى برگردانده و حوايج و نيازمندى اش را نزد غير برده است؟!
منم خدا كه خدايى جز من نيست، بدون اين كه از من بخواهد عطا مى‏كنم، آيا اگر بخواهند عطا نمى‏كنم؟!
آيا درياى بى‏نهايت جود و كرم از من نيست، آيا دنيا وآخرت در دست من نيست؟
اگر تمام اهل آسمان‏ها و زمين، مانند آسمان‏ها و زمين را از من درخواست كنند و من به آنان عطا نمايم به اندازه بال مگسى از مملكت من كم نمى‏آيد، زشتى باد بر كسى كه از من روى مى‏گرداند خواسته هايش را از غير من مى‏طلبد و رفع مشكلات و سختى‏هايش را از غير من مى‏خواهد!»(6)

«و عظم فيما عندك رغبته ؛
و رغبت و ميل و علاقه و شوق من نسبت به آن چه نزد توست بزرگ و عظيم است.»
اميرالمؤمنين – عليه السلام – به آنچه نزد خداست معرفت و آگاهى كامل داشت و بر پايه اين معرفت و آگاهى بود كه هنگام خواندن اين دعا صورت به خاك مى‏گذاشت و با لابه و زارى و خضوع و خاكسارى عرض مى‏كرد: رغبتم به آن چه نزد توست بزرگ و عظيم است.
اين فقير اگر بخواهد به گوشه‏اى از آن‏چه نزد خداست و هر انسانى كه سزاوار است مى‏تواند از آن بهره‏مند شود اشاره كند و از آيات قرآن مجيد و روايات شاهد بياورد اين شرح و تفسير از چند صد جلد بيشتر خواهد شد و عمر به پايان خواهد رسيد، در حالى كه بخش اندك از آنچه نزد آن منبع فيض است به نوشتار نخواهد آمد!
براى نمونه به حقايقى از آنچه نزد حضرت اوست، اشاره مى‏كنيم، باشد كه رغبت و شوق ما را به آن بيفزايد و براى به دست آوردنش به ما نشاط بخشد:

پاداش‏هاى حق در برابر اعمال عبد

خداى مهربان از روى رحمت و لطف، همه بندگانش را به اجراى اعمالى چون نماز، روزه، حج، جهاد، انفاق، صدقه، خدمت به مردم، رعايت حقوق يكديگر و ترك هر گناه و معصيتى دعوت كرده و براى همه اين اعمال پاداشى به تناسب ايمان و ظرفيت عمل كننده بر عهده خود قرار داده است. در قرآن مجيد در سوره اعراف، آيه 170 و سوره توبه، آيه 120 و سوره كهف، آيه‏30 قاطعانه اعلام داشته است كه ما پاداش مصلحان و نيكوكاران را ضايع و تباه نخواهيم كرد و رسيدن مصلحان و نيكوكاران به پاداش مقرر شده حتمى و يقينى است.
خداى مهربان براى بندگان مؤمن و صالح و نيكوكار و پرهيزكار چند نوع پاداش مقرر فرموده كه در قرآن مجيد به آنها اشاره شده است:
1 – اجر عظيم، 2 – اجر كريم، 3 – اجر غير ممنون 4 – اجر كبير، 5 – اجر دوبار
«لِلَّذِينَ أَحْسَنُواْ مِنْهُمْ وَاتَّقَواْ أَجْرٌ عَظِيمٌ»(7)
براى كسانى از آنان كه نيكى كردند و پرهيزكارى پيشه نمودند پاداشى بزرگ است.»
«إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ»؛(8) به يقين مردان و زنان صدقه دهنده، و وام دهندگان به خدا در حالى كه وامى نيكو مى‏دهند، وامشان دوچندان شود و براى آنان پاداشى نيكو است.
«إنّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ»؛(9) به راستى آنان كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند براى آنان پاداشى دايمى و هميشگى است.
«والَّذِينَ آمنوا وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ»؛(10) و آنان كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند براى آنان آمرزش و پاداشى بزرگ است.
«أُوْلَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُوا وَيَدْرَؤُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ»؛(11) اينان براى اين كه صبر پيشه كردند و با خوبى، بدى را دفع نمودند و از آن چه به آنان روزى داديم انفاق كردند پاداششان را دو بار دهند.
پاداش هايى كه براى اهل ايمان و عمل صالح نزد خداست پاداش‏هاى دايمى و هميشگى است و جز خدا احدى قدرت عطا كردن آن را ندارد. روايات و احاديث به گوشه‏اى از پاداش‏هاى حق اشاره كرده‏اند كه براى نمونه بخشى از آن روايات را كه در حقيقت توضيحى بر آيات قرآن است در اين سطور مى‏آوريم:

على – عليه السلام – در ضمن رواياتى مى‏فرمايد:
«ثواب عملكم افضل من عملكم؛(12)پاداش نيك اعمالتان از اعمالتان برتر است.»
«ثواب الصبر اعلى الثواب؛(13) پاداش صبر واستقامت (بر طاعت، مصيبت، معصيت) برترين پاداش است.»
«ان اعظم المثوبة مثوبة الانصاف؛(14) به راستى بزرگ‏ترين پاداش نيك، پاداش انصاف است.»
«ثواب الجهاد اعظم الثواب؛(15) پاداش جهاد بزرگترين پاداش است.»
حضرت باقر – عليه السلام – فرمود:
«النائم بمكه كالمجتهد فى البلدان، والساجد بمكه كالمتشحط به فى سبيل الله و من خلف حاجاً فى اهله كان له كاجره حتى كانه يستلم الحجر؛(14) زائرى كه در مكه بخوابد، چون كوشنده در شهرهاست، و كسى كه در مكه سجده كند، مانند شهيد به خون غلتيده در راه خداست و كسى كه به جاى زائر براى اداره امور اهلش قرار گيرد پاداشش مانند زائر است تا جايى كه گويى استلام حجر كرده است.»
رسول خدا (ص) فرمود:
«رباط يوم فى سبيل الله خير من الدنيا و ما عليها(15)؛ يك روز جهاد و كارزار در راه خدا، بهتر است از دنيا و آنچه بر آن است.»
«حرس ليلة فى سبيل الله عزّوجلّ افضل من الف ليلة يقام ليلها و يصام نهارها؛(18)
يك شب پاسدارى در راه خداى عزوجل از هزار شب برتر است كه هر شبش را به عبادت پايان برند و هر روزش را روزه بگيرند!!»
پيامبر فرمود:
«انّ العبد اذا تخلّى بسيده فى جوف الليل المظلم و ناجاه اثبت الله النور فى قلبه…؛ عبد هنگامى كه در دل شب تار با پروردگارش خلوت كند و با او به مناجات برخيزد، خدا نور را در دلش ثابت و پا برجا مى‏كند.»

على – عليه السلام – فرمود:
«قيام الليل مصحة للبدن، و تمسك باخلاق النبيين، و رضى رب العالمين؛(16) عبادت شبانه بهبودى بدن، چنگ زدن به خوى پيامبران و خوشنودى پروردگار جهانيان است.»
رسول خدا فرمود:
«و انّ العبد ليؤمر به الى النار يوم القيامة فيسحب فيقول المؤمنون و المؤمنات يا ربنا هذا الذى كان يدعولنا فشفعنا فيه فيشفعهم الله فينجو؛(17) همانا روز قيامت فرمان مى‏رسد كه بنده‏اى را به سوى آتش ببرند، چون او را به سوى دوزخ مى‏كشند، مردان و زنان مؤمن مى‏گويند: پروردگارا اين كسى است كه همواره براى ما دعا مى‏كرد، شفاعت ما را براى نجاتش بپذير، پس خدا شفاعتشان را درباره او مى‏پذيرد و او نجات مى‏يابد.»
رسول خدا – صلى الله عليه و آله – فرمود:
«الا من تعلّم القرآن و علّمه و عمل بما فيه فانا له سائق الى الجنة و دليل الى الجنة؛(18) آگاه باشيد كه هر كس قرآن را ياد بگيرد و به ديگران بياموزد و به آن چه در آن است عمل كند، من كشاننده او به سوى بهشت و راهنمايش به جانب جنّت هستم.»

پى‏نوشت‏ها: –

1) سوره آل عمران، آيه 189
2) سوره مائده، آيه 18.
3) سوره حديد، آيه 57.
4) سوره فتح، آيه‏48.
5) سوره فاطر، آيه‏35.
6) انيس الليل، ص‏196.
7) سوره آل عمران، آيه‏172.
8) سوره حديد، آيه‏18.
9) سوره فصلت، آيه‏8.
10) سوره فاطر، آيه‏7.
11) سوره قصص، آيه‏54.
12) تفسير معين، ص‏299.
13) 15 تفسير معين، ص‏299.
14) محجة البيضاء، ج‏2، ص‏153.
15) و 18 – تفسير معين، ص‏193.
16) همان، ص‏459.
17) روضة الواعظين، ج‏2، ص‏327.
18) تفسير معين، ص‏496.

 

 

استفاده ابزارى از مطالبات مردم!

حجة الاسلام و المسلمين محمد تقى رهبر

بهر بردارى ابزارى از مردم و مطالبات آنها راه كارى است كه جمعى فرصت طلب در دستور كار خود قرار داده و در هر مناسبت به عنوان يك ابزار سياسى – اجتماعى مورد سوء استفاده قرار مى‏دهند. ردپاى اين عده از فرصت طلبان را در بدنه نظام و شاخ و برگ‏هاى آن كم و بيش مى‏توان مشاهده كرد. در سخنرانى‏ها و بيانيه‏ها و مصاحبه‏ها به ناحق از مطالبات مردم و حقوق ملت سخن به ميان مى‏آيد بدون اينكه حضور مردم در اين طلب كارى‏ها ديده شود و از زبان مردم خواسته‏هاى آنها تفسير گردد. زمزمه مرعوبانه مذاكره و تسليم در برابر آمريكا با لحن مصلحت انديشانه!، طرح رفراندم و بازنگرى اصول انقلاب، فروپاشى و به بن بست رسيدن نظام، اصلاح قانون اساسى با مقاصد خاص و ليبراليزه شدن آزادى، سياست زدگى و غفلت از واقعيات جامعه و نظائر اينها را مى‏توان در ليست مطالبات مردم! از زبان غير مردم مشاهده كرد… اينها را كسانى عنوان مى‏كنند كه پاى حرف مردم نشستند و از آنها نخواستند كه مطالبات خود را به زبان خودشان بيان كنند و قيّم مآبانه از مطالبات آنها حرف مى‏زنند. اين گونه برخورد با مردم ومطالبات آنها حاصل اين پيام است كه گوئى مردم در حكم مهجورين و صغار و ايتام نابالغ اند كه عده‏اى خاص از ناحيه آنها حرف بزنند و مطالبات آنها را وفق مراد خودشان تفسير كنند و عجبا كه هرچه مردم فرياد مى‏كشند بابا! اينها مطالبات ما نيست. مطالبات ما چيز ديگر است و شما سوراخ دعا را گم كرده‏ايد و ما را وجه المصالحه مقاصد خود قرار داده‏ايد، صدايشان به گوش اين‏ها نمى‏رسد. دليل اين مطلب اين است كه اين مطالبات مردم در نشست‏هاى محفلى و اطاق‏هاى دربسته و فضاى مدار بسته تفسير و بيان مى‏شود و هرگز اين عده قيم مآب به ميان مردم نيامدند و در كوچه و بازار راه نيفتادند ببينند مطالبات مردم چيست؟! مردم يعنى اكثريت قاطع ملت، (نه اقليتى محدود)، آنها كه به پاى اين نظام و انقلاب سرمايه گذارى كرده‏اند و هرگاه لازم باشد از بذل مال و جان دريغ نمى‏كنند. چه مى‏خواهند؟
به طور خلاصه مى‏توان گفت: مردم دو نوع مطالبه از مسئولين نظام دارند يكى مربوط به دينشان و سرنوشت اخلاق و عفاف جوانانشان مى‏باشد كه در سايه سياست تساهل و تسامح و سوء استفاده از آزادى در حال به تاراج رفتن است. ديگرى مربوط به دنيايشان، معيشتشان، و هزينه‏هاى سنگين زندگى شان كه افسار گسيخته و بى لجام مورد هجوم تورّم و تبعيض قرار گرفته است.اگر مدعيان دفاع از مطالبات مردم روى ايندو محور تكيه مى‏كنند. بسم اللّه! بدانند كه توده ميليونى مردم در كنار آنها هستند و حاضرند جهت حل مشكلات و اصلاح مفاسد با آنها همكارى كنند و هر فرد آزاده و خدمتگزارى خود را موظف به اين همكارى مى‏داند چرا كه با سرنوشت ملت و ميهن و دين و انقلاب گره خورده است و اين همان چيزى است كه امام راحل (ره)آن را سياست راهبردى نظام در حيات خود و براى بعد از خود برشمردند و امروز نيز مورد تأكيد و توجه رهبرى نظام است كه شعار خدمتگزارى و مسابقه در اين راه مقدس را شعار سال 82 اعلام فرمودند و ديگر مسئولان دلسوز و آگاه نظام نيز تصور نمى‏رود جز اين را بخواهند.
اما اگر مطالبات چيزى فراتر از اين است و مطالبات بيگانه و خواسته گروهك‏هاى وابسته و سكولار و ليبرال مكارانه در ليست مطالبات مردم جا زده مى‏شود! و بيگانه آن را ديكته مى‏كند و ثمره آن دلخوش ساختن دشمن و گشودن درب‏ها به روى عناصر ورشكسته سياسى و نفوذى در بدنه نظام است، بدون ترديد اينها مطالبات دشمنان مردم است، مطالبات آمريكا و ستون پنجم و ورشكسته‏هاى سياسى و مزدورانى است كه مترصد نفوذ در سرنوشت كشورند و پياده نظام دشمن شده و براى فروپاشى لحظه شمارى مى‏كنند و صدها ميليون دلار اهدائى آمريكا از طرق مختلف براى آن هزينه مى‏شود و شايد در ميان مدعيان اينگونه مطالبات مردمى كسانى باشند كه خود ندانند در چه موجى افتاده و به كجا برده مى‏شوند و ديگران از آنها استفاده ابزارى مى‏كنند كه به حال اينان بايد تأسف خورد و به حال ملت بايد گريست كه اينگونه عناصر خام و سياست ناشناس و نابالغ سياسى با يك پرش و جهش، سخنگوى آنها شده و با عنوان وكيل بدون موكل از ناحيه آنها حرف مى‏زنند!

اين سياست ناشناسان!

يكى از شرائط مسئوليت پذيرى داشتن شمّ سياسى و سياست شناسى است. خوشبختانه شناخت مسائل سياسى امروزه كار دشوارى نيست. بويژه آنكه در جهان كنونى سردمداران سياست استعمارى و استكبارى بر خلاف گذشته چيزى را پنهان نمى‏كنند، همه چيز را بى‏پرده مى‏گويند. ملاحظه مى‏كنيم كه شيطان بزرگ براى دخالت در كشورها به سراغ چهره‏هاى ظاهر موجّه نمى‏رود تا سياست‏هاى استعمارى و غارت و چپاول توده‏ها را بوسيله مزدورانش به اجرا در آورد. اين خط مشى استعمارى در قرن نوزدهم و بيستم بود. امروزه قدرتهاى سلطه گر و در رأس آنها آمريكا وقاحت و گستاخى را به جائى رسانيده‏اند كه به دنياى اسلام لشكر كشى مى‏كنند، اعلام جنگ صليبى مى‏دهند از ترور و براندازى دم مى‏زنند.
افغانستان و عراق را طى يك سال (به اشغال نظامى در مى‏آورند) و در عراق حاكم نظامى مى‏گمارند و از دگرگونى فرهنگ و تمدن اسلام در اين كشور حرف مى‏زنند و به ديگر كشورها چنگ و دندان نشان مى‏دهند و از آنجا كه بيشترين ضربه را از رهگذر انقلاب اسلامى خورده و پس از فروپاشى شوروى سابق رقيب بى منازغ جهانى خود را در اسلام انقلابى و خيزش‏هاى مردمى برخاسته از انقلاب ايران مى‏داند و حال كه پس از 24 سال خصومت با انقلاب به آخر خط رسيده و از حركت‏هاى گوناگون و سياست‏هاى شيطانى و زر و زور و تزوير نوميد شده و آگاهى و بيدارى سكاندار نظام و رهبرى انقلاب و اعلام مواضع صريح و تسليم ناپذيرى در برابر شيطان بزرگ از سوى مسئولان رده بالاى كشور و توده‏هاى ميليونى آب پاكى روى دست آمريكا ريخته است و توطئه هايش يكى پس از ديگرى به شكست انجاميده. اين چهره منفور و سلطه جوى جهانى از در ديگر وارد شده، از در خير خواهى! تأمين دموكراسى و اعطاى آزادى! و براى مردم ايران اشك تمساح مى‏ريزد و مشكلات داخل خود را فرا فكنى مى‏كند و به دستاويزهائى چون تسليحات اتمى چنگ مى‏زند و خلاصه با نوميدى و عجز از به تسليم كشانيدن نظام به مطرودين و فراريان خارج كشور رو آورده، و از حركتهاى مشكوك چند صد نفر اغتشاش گر اعلام حمايت كرده و براى اجراى مقاصد شوم خود صدها ميلون دلار آشكار و پنهان هديه و هزينه مى‏كند و همان گونه كه در مطبوعات 4/3/82 خوانديم سناتورهاى آمريكائى پيشنهاد مى‏دهند براى كمك به طرفداران رفراندم در ايران 56 ميليون دلار تخصيص داده شود و عواملشان كه ستون پنجم داخل كشورند هر از چندگاه سرى به خارج مى‏زنند و بر مى‏گردند تا نقشه‏هاى ديكته شده از سوى طراحان سيا و موساد را در كشور مطرح و پياده كنند و گاه در پوشش استاد و فلسفه‏دان و گاه روزنامه نگار و گاه در پوشش ملى و مذهبى با كوله بارى از سوقات سفر به خارج، به كشور مى‏آيند تا نقشه‏هاى شوم و پليد دشمن را به اجرا در آورند و مشتى ظاهر الصلاح را سپر مقاصد خود مى‏كنند و گاه پاره‏اى سياست‏هاى اينترنتى برخى بيوت را به استخدام مى‏گيرند و گاه غير مستقيم از چهره‏هاى باصطلاح با وجاهت! اجتماعى استمداد مى‏طلبند و گاه به دانشگاه مى‏روند و عواملشان را به آشوب‏گرى فرا مى‏خوانند.و صدها نيرنگ و ترفند و توطئه ديگر كه قلم از شرح و بيانش عاجز است…
در چنين اوضاع و احوالى آيا عقلائى است كه جمعى از نمايندگان مجلس شوراى اسلامى به رهبرى نظام آن نامه را بنويسند و دلسوزانه! نسخه تسليم در برابر آمريكاى جنايتكار را بپيچند و از نوشيدن جام زهر دم بزنند.
حقا كه نغمه‏اى نابهنگام‏تر از اين در تاريخ كشور به گوش شنيده نشده است. اينها بهشت عراق! را پس از اشغال نظامى توسط آمريكا و انگليس آرزو دارند!، كه جان و مال و ناموس و حيثيت و فرهنگ و تمدن و سرمايه‏هاى مادى و معنوى اين كشور تاراج سربازان آمريكائى شده است.
اين آقايان و خانم‏ها، اگر از الفباى سياست باخبر بودند از آنچه در عراق مى‏گذرد عبرت مى‏گرفتند و از ماهيت اهريمنى سياست گزاران آمريكائى احساس ايمنى نمى‏كردند.شايد برخى خود را به نادانى زده‏اند كه در دام چنين توطئه‏اى افتاده‏اند و شايد هم صلاح و مصلحت خدائى چنين ايجاب كرده كه ملت بهتر چهره‏ها را بشناسند و بدانند شأن نمايندگى در خور آدم‏هاى كم ظرفيت و خود باخته و مرعوب نيست و بقول خاقانى:
گيرم كه مارچوبه كند تن به شكل مار
كو زهر بهر دشمن و كو مهر بهر دوست‏
و چه زيبا گفته خاقانى «زهر بهر دشمن» كه ترجمه‏اى است از «اشداء على الكفار رحماء بينهم» اين آقايان و خانم‏هاى مدعى اصلاح‏طلبى، نه تنها براى اصلاح جامعه كارى در خور نكردند، بلكه لقمه جربى براى دشمن شده و زهرى در كام دولت، با طرح «جام زهر» زهرى ديگر به كام ملت مى‏ريزند! دولت در همين روزهائى كه دشمن پشت ديوارهاى خانه‏ما جا خوش كرده و كفر ضد مليتى، صليبى، صهيونيست‏ها و نفاق در كمين است شبيخون تورم و گرانى بى مهار حمله آورده و بهاى آب و نان و برق و تلفن و گاز و بنزين و گوشت و روغن و شكر و ساير مايحتاج عمومى سرسام‏آور رو به افزايش نهاده و ندانم كارى‏ها يا غرض ورزى‏هاى دست اندركاران امور اقتصادى كشور جام زهرى ديگر به كام مردم ريخته و فرياد اعتراض همه را بلند كرده است و عقده در دلها آفريده و زمينه توطئه‏هاى بيگانه را فراهم ساخته، اين آقايان و خانم‏ها كه جايشان گرم و نرم و خانه و اتومبيل و حقوق و امكانات رفاهى مناسب در اختيار دارند فراموش كرده‏اند كه كار اصلى شان چيست؟ و بايد در اين موقعيت خطير و حساس به يارى ملت و مردمى بشتابند كه صدقه سر آنها وكيل و وزير شده‏اند، به عكس نه فريادى عليه سوداگران سود و سرمايه بلند مى‏كنند و نه مى‏گويند تورّم در جامعه هائى كه عقل و درايت حاكم است ضابطه دارد، نه اينكه حقوق را مثلاً هفده درصد افزايش دهند و اجناس ضرورى مردم را سى درصد و پنجاه درصد گران كنند كه اين حكايت از عدم تعادل فكرى كارگزاران دارد. اين‏ها به جاى رسيدگى به وظيفه اوليه خود، چراغ سبز به آمريكا نشان مى‏دهند، از مذاكره و سازش دم مى‏زنند و آن را داروى دردهاى خود مى‏دانند! بدون اين‏كه به ثمره اين ننگ و نكبت انديشه كنند و در همان نامه كذائى مسئوليت‏هاى خود و كارگزاران امور را و مسائل فرهنگى، اقتصادى و اجتماعى و سياسى را بدست فراموشى سپرده و با فرافكنى زيركانه تنها يك نهاد يا يك مقام را مسئول و مانع اصلاحات! مى‏دانند در حالى‏كه در يك نظام حكومتى نهادها و سازمان‏ها و دوائر و تشكيلات متعددى است كه اگر هر يك كار اصلى خود را بكنند و نظم و قانون حاكم باشد چرخ جامعه به روال عادى خواهد گشت ولى اگر قرار باشد هر كس از خود سلب مسئوليت كند و فرهنگ و اقتصاد و سياست و قضاوت دستخوش نابسامانى شود و آنگاه هر كس خود سرانه نغمه‏اى ناموزون ساز كند مثل آنچه در خصوصى سازى دانشگاه يا آموزش و پرورش و نظير آن گفتند و سپس شايعه بودن آن را اعلام نمودند، اتفاق بيفتد معلوم است عواقب آن چيزى بهتر از آنچه مى‏بينيم نخواهد بود.اشكال ديگر دستگاه اجرائى، اين كه ما مى‏گذاريم سيل بيايد خانه ما را خراب كند و سپس درصدد ترميم آن برمى‏آئيم، عده‏اى غير مسئولانه مى‏نشينند و تعيين تعرفه و نرخ و كارمزد و ماليات و غيره،…، مى‏كنند بدون اينكه به واقعيات زندگى مردم و مشكلات اقتصادى فكر كنند، قانون افزايش نرخ و تورم را كه ده درصد بوده زير پا مى‏گذارند بنزين را بى‏ضابطه گران مى‏كنند و در همان اوائل سال 82 كه تازه قيمت بنزين اعلام شد، سخن از ليترى 160 تومان و امثال آن مى‏رود، گويا مسائل جدى و حياتى جامعه بازيچه است كه هر كس روى هوس به دلخواه خود درباره آن حرف بزند، جو سازى كند، جنگ روانى به راه بيندازد، و اى كاش اين اشتباه كارى و يا غرض ورزى به يك جا خاتمه پيدا مى‏كرد. سخن از بليت هواپيما و قطار و اتومبيل‏هاى ميان شهرى و غيره با همين سرنوشت روبرو مى‏شود. دانشگاه و آموزش و پرورش نيز از اين زبان درازى‏ها به شوخى يا جدى مصون نمى‏ماند، اعتراض بلند مى‏شود، آشوبگران از فرصت سوءاستفاده مى‏كنند آنگاه مسئولين مصاحبه مى‏كنند و خبر تكذيب و شايعه بودن آن را مطرح مى‏سازند؟ چرا چنين است. زيرا عقل حاكم نيست همه گرفتار سياست بازى شده‏اند، مشكل اصلى آنها اين است كه براى اينكه فرداها نيز وكالت و وزارت كنند، به هر درى مى‏زنند، جنجال به پا مى‏كنند! كجا مجال دارند به مسائل اصولى كشور و درد مردم و حساسيت اوضاع بينديشند. آنوقت ثمره همين است كه مى‏بينيم.
اين افراد خوب است براى يكبار هم كه شده به تأمل بنشينند، خدا را در نظر آورند و تقوا پيشه سازند، مردم و حقوق آنها را ارج نهند، اشتباهات را تكرار نكنند، دشمن شناس باشند، زمان شناس باشند از پوسته خود بدر آيند و به مصالح عمومى كشور فكر كنند، آنوقت خواهند ديد چگونه خدا آنان را كمك مى‏كند و مردم به پشتيبانى آنها بر مى‏خيزند. با روشن بينى برخاسته از ايمان راه آينده را مى‏توان پيمود اگر امروز به فكر اين مطلب نباشند در پيشگاه خدا و خلق محكومند. (خسر الدنيا و الآخرة ذلك هو الخسران المبين) و خدا چنين چيزى را نخواهد…

 

خاتميّت پيامبر اسلام‏

آية اللّه جوادى آملى‏
تهيه و تدوين: از حجة الاسلام و المسلمين محمد رضا مصطفى پور

اسلام كاملترين و آخرين دين الهى و پيامبر آن آخرين رسول الهى است و بعد از پيامبر اسلام پيامبر ديگرى نخواهد آمد. همه مسلمانان بر اين عقيده اجماع و اتفاق نظر دارند و تا به حال هيچ مسلمانى منكر اين عقيده نبوده است. علاوه بر اتفاق نظر مسلمانان، قرآن و احاديث قطعى اصل خاتميّت پيامبر اسلام را اثبات مى‏كند. قرآن مى‏فرمايد: ما كان محمد ابااحد من رجالكم ولكن رسول اللّه و خاتم النبييّن و كان اللّه بكل شى عليماً (1)محمد (ص) پدر هيچ يك از مردان شما نيست ولى فرستاده خدا و خاتم پيامبران است و خدا همواره بر همه چيزى داناست.
خاتم (به فتح تا، يا به كسر تا) دلالت بر اين مى‏كند كه با نبوت مهر خورده و اين مهر شكسته نخواهد شد و پيامبر ديگرى با شريعتى جديد نخواهد آمد. چنان كه موارد استعمال واژه‏هاى هم خانواده خاتم همچون «تختم، مختوم، ختام» نيز به همين معناست يعنى مهر كردن و به آخر رسيدن يا پايان يافتن است و به عبارت ديگر: خاتم به معناى چيزى است كه به وسيله آن پايان داده مى‏شود و چون خاتم به معناى پايان دادن است پيامبر اسلام، پايان بخش نبوت است و خاتم الانبياء بودن پيامبر به معناى خاتم المرسلين بودن هست زيرا مرحله رسالت مرحله‏اى فراتر از نبوت است كه با ختم نبوت رسالت نيز خاتمه مى‏يابد. روايات فراوانى نيز از پيامبر و ائمه وارد شده كه بر همين معنا پافشارى مى‏كنند و اين كه برخى خاتم را به معناى انگشتر و چيزى كه مايه زينت به حساب آورده‏اند به خاطر همين است كه نقش مهره را بر روى انگشتر هايشان مى‏كندند و بوسيله آن نامه‏ها را مهر مى‏كردند كه اين مهر كردن حكايت از پايان نامه داشت. از اين رو با دقت در روايات ذيل مى‏توان پرده از ابهام اين واژه برداشت.
1- انس مى‏گويد: از رسول خدا(ص) شنيدم، مى‏فرمود:انا خاتم الانبياء و انت يا على خاتم الاولياء. و قال امير المؤمنين(ع) : ختم محمد(ص) الف نبى و انى ختمت الف وصى…»(2) من پايان دهنده پيامبران و تو يا على پايان بخش اولياء هستى و اميرالمؤمنين (ع) فرمود: محمد پايان بخش هزار پيامبر و من هزار وصى را پايان بخشيدم.
2- پيامبر (ص) فرمود: «انا اول الانبياء خلقاً و آخرهم بعثاً»(3)؛ من از نظر آفرينش اولين و از حيث بعثت آخرين پيامبرم.
3- پيامبر(ص) فرمود: «مثل من در بين پيامبران، مانند مردى است كه خانه‏اى را بنا كرده و آراسته است، مردم برگرد آن بگردند و بگويند: بنايى زيباتر از اين نيست جز اين كه يك خشت آن خالى است «فانا موضع اللبنة، ختم بى الانبياء»،(4) و من پركننده جاى آن خشت خالى هستم از اين رو نبوّت پيامبران به من ختم پذيرفت.
4- امام باقر (عليه السلام) فرمود: «ارسل الله تبارك و تعالى محمّداً الى الجنّ و الانس عامّة و كان خاتم الانبياء و كان من بعده اثنى عشر الاوصياء».(5)
5 – حقتعالى در خطاب به حضرت زكريّا فرمود: «يا زكريّا قد فعلت ذلك بمحمّدٍ ولا نبوّة بعده و هو خاتم الانبياء» پيامبر اسلام حضرت محمّد (ص) ختم پيامبران و پيامبرى بعد از او نيست.
6- حضرت موسى بن عمران (ع) نيز همچون ساير پيامبران اين حقيقت را بر زبان آورده است كه پيامبر اسلام حضرت محمّد (ص) خاتم پيامبران است «قال رسول الله: و فيما عهد الينا موسى بن عمران (عليه السلام) انّه اذا كان آخر الزّمان يخرج نبىّ يقال له «احمد»(ص) خاتم الانبياء لا نبىّ بعده، يخرج من صلبه ائمّة ابرار عدد الأسباط»(6) بعد از او پيغمبرى نيست و از صلب او دوازده پيشوا به تعداد اسباط بنى اسرائيل خارج مى‏شوند.
7- پيامبر (ص) همچنان فرمود جبرئيل هنگام ظهر بر من نازل شد و گفت: يا محمّد(ص) خداوند تو را سيّد پيامبران و علىّ را سيّد اوصياء قرار داد…«محمّد سيّد النبيّين و خاتم المرسلين و جعل فيه النبوة…»(7) محمّد سيّد پيامبران و خاتم رسول است و در او نبوّت را قرار داد.
8 – اميرالمؤمنين به كرات در جاى جاى نهج البلاغه به خاتميّت حضرت محمّد (ص) تصريح كرده و به طور شفّاف خاطرنشان ساخته است كه محمّد (ص) پايان بخش پيامبران است، مانند:
الف)(رسول اللهّ) فقفّى به الرسل و ختم به الوحى.(8)
ب) (رسول اللّه) «الخاتم لما سبق و الفاتح لما انغلق».(9)
ج) «امين وحيه و خاتم رسله».(10)
9- حضرت مسيح (عليه السلام) – بنا به نقل انجيل يوحنّا – فرمود: «انّى سائل ربّى ان يبعث اليكم «فارقليط» آخر يكون معكم الى الابد و هو يعلّمكم كلّ شى‏ءٍ»(11) من از پروردگارم خواستم براى شما «فارقليط» ديگرى (يعنى حضرت محمّد(ص) را مبعوث فرمايد كه تا ابد با شما باشد و هر چيز را به شما بياموزد.
10- امام محمّد باقر (عليه السلام) در تفسير آيه «ما كان محمّدٌ ابا احدٍ من رجالكم ولكن رسول اللّه و خاتم النّبييّن» مى‏فرمايد: خاتم النّبييّن يعنى پيامبرى بعد از حضرت محمّد(ص) نخواهد بود «يعنى لا نبىّ بعد محمّد».(12)

پرسش هايى درباره خاتميت

از ديرباز پيرامون مسأله خاتميت پرسش هايى مطرح بوده كه امروزه نيز احياناً در قالب‏هاى نوينى شكل گرفته و پاره‏اى اشكال‏هاى جديد نيز بر آن افزوده شده است، در آينده نيز دگر باره در همين شكل و يا در قالب‏هاى مدرن‏ترى به بازار عرضه خواهد شد.
از اين رهگذر ما در اين نوشته به بعضى از آن‏ها اشاره كرده و به پاسخ گويى خواهيم پرداخت:
الف) آيا با توجّه به سير تكاملى بشر، چگونه انسان مى‏تواند از رهبرى آسمانى محروم باشد؟
ب) آيا قوانين عصر نبوّت مى‏توانند در اين روزگار جوابگو باشند؟
ج) آيا با قطع شدن وحى و نبوّت. بايد انسان از ارتباط با جهان غيب محروم بماند؟
د) حجّيت و ولايت دينى از آن پيامبر(ص) است و بابسته شدن دفتر نبوّت به مهر خاتميّت شخصيّت هيچ كس پشتوانه سخن او نيست، بدين معنا كه خطاب پيامبران نوعاً آمرانه، از موضع بالا و غالباً بدون استدلال است، به قرآن و ديگر كتب آسمانى به ندرت استدلال‏هايى ، مانند: «لو كان فيهما الهة الاّ اللّه لفسدتا»؛(13)يافت مى‏شود از اين رو شيوه سخن پيامبران اين است كه «ما على الرّسول الاّ البلاغ»(14) كارى جز تبليغ و ابلاغ پيام الهى بر عهده پيامبر نيست حتّى «قل هاتوا برهانكم»(15) هم كه مى‏گويند معطّل برهان آوردن مخالفان نمى‏شوند، پيشاپيش برهانشان را باطل مى‏دانند «حجّتهم داحضةٌ عند ربّهم»(16) اين نكته ما را به عنصر مقوّم شخصيت حقوقى پيامبر نزديك مى‏كند، اين عنصر ولايت است.
ولايت به معناى اين است كه شخصيّت فرد سخنگو، حجّت سخن و فرمان او باشد، و اين همان چيزى است كه با خاتميّت مطلقاً ختم شده است. بنابر اين وقتى در كلام، دليل مى‏آيد، رابطه كلام با شخص و شخصيت گوينده قطع مى‏شود، از آن پس ما مى‏مانيم و دليلى كه براى سخن آمده است، اگر دليل قانع كننده باشد مدّعا را مى‏پذيريم و اگر نباشد نمى‏پذيريم، ديگر مهم نيست كه استدلال كننده على (عليه السلام) باشد يا ديگرى، از اين پس دليل پشتوانه سخن است نه گوينده صاحب كرامت آن.

پاسخ سؤال‏ها

با تبيين چند مطلب پاسخ سؤال‏هاى ياد شده روشن مى‏گردد:

1- برهان در قرآن

قرآن مجيد افزون بر اين كه خود را به عنوان برهان و نور معرفى كرده استدلال‏هاى فراوانى در جاى جاى آن به كار گرفته است. و اگر قرآن از ديگران برهان مى‏طلبد «قل هاتوا برهانكم» بدان خاطر است كه هم خود برهان است و هم برهان اقامه مى‏كند از اين رو مى‏گويد: «يا ايّها النّاس قد جائكم برهانٌ من ربّكم وانزلنا اليكم نوراً مبيناً»(17) اى مردم در حقيقت براى شما از جانب پروردگارتان برهان آمده است، و ما به سوى شما نورى تابناك فرو فرستاده‏ايم.

بنابه نوشته جناب علاّمه طباطبايى، شما اگر كتاب الهى را كاوش كامل كنيد و در آياتش دقّت نماييد خواهيد ديد شايد بيش از سيصد آيه مردم را به تفكّر، تذكّر و تعقّل دعوت نموده، و يا به پيامبر (ص) استدلالى را براى اثبات حقى و يا از بين بردن باطلى مى‏آموزد، و يا استدلال هايى را از پيمبران و اولياء خود چون نوح، ابراهيم، موسى، لقمان، مؤمن آل فرعون و… نقل مى‏كند.
خداوند در قرآن خود و حتّى در يك آيه نيز بندگان خود را امر نفرموده كه نفهميده به قرآن و يا به چيزى كه از جانب او است ايمان آورند و يا راهى را كوركورانه به پيمايند، حتّى قوانين و احكامى كه براى بندگان خود وضع كرده و عقل بشرى به تفصيل ملاك‏هاى آن‏ها نمى‏رسد و نيز بر چيزهايى كه در مجراى نيازها قرار دارند استدلال كرده و علّت آورده است.(18) پيامبر و پيشوايان دين (عليهم السلام) نيز سخنانشان آكنده از استدلال است، نمونه بارز آن كتاب ارجمند احتجاجات طبرسى است.
بر اين اساس قرآن و سخن پيامبران استدلالى‏ترين سخن و شيواترين بيان در پيشبرد اهداف شكوهمند دين و شريعت‏اند، غايةالامر براهين قرآنى از نوع اصطلاح فلسفه و كلام نيست، قرآن به زبان وحى و به زبان فطرت سخن مى‏گويد، گاهى همچون برهان صديقين از واجب پى به صنع مى‏برد و گاهى از منظم بودن و نافع بودن پى به حكمت خداى حكيم، زمانى از كثرت به وحدت و گاهى از وحدت به كثرت مى‏گرايد، به آيات اوّل سوره رعد بنگريد چگونه پس از ياد خدا، نعمت‏هاى فراوان و كثير او را ياد آور شده است «الله الّذى رفع السّموات بغير عمدٍ ترونها»(19)؛ خدا همان كسى است كه آسمان‏ها را بدون ستون‏هايى كه آن‏ها را به بينيد برافراشت، آن گاه بر عرش استيلا يافت، و خورشيد و ماه را رام گردانيد، هر كدام براى مدّتى معيّن به سير خود ادامه مى‏دهند. اوست كسى كه زمين را گسترانيد و در آن كوهها، و رودها نهاد، و از هرگونه ميوه‏اى در آن جفت جفت قرار داد، روز را به شب مى‏پوشاند، قطعاً در اين امور براى مردمى كه تفكّر مى‏كنند نشانه‏هايى وجود دارد، و در زمين قطعاتى است كنار هم، و باغهايى از انگور و كشتزارها و درختان خرما، چه از يك ريشه و چه از غير يك ريشه كه با يك آب سيراب مى‏گردند، و با اين همه برخى از آن‏ها را در ميوه – از حيث مزه و نوع و كيفيت – بر برخى ديگر برترى مى‏دهيم بى‏گمان در اين امر نيز براى مردمى كه تعقل مى‏كنند دلايل روشنى است.

امّا اگر قرآن در جايى مى‏فرمايد: «حجّتهم داحضة» دليلشان شكسته و باطل و مخدوش است، نخست دليل آنان را ذكر كرده و سپس مى‏فرمايد باطل است، زيرا بت پرستان، بت پرستى خود را توجيه مى‏كردند كه اگر خدا مى‏خواست نه ما و نه پدرانمان شرك نمى‏آورديم و چيزى را خود سرانه تحريم نمى‏كرديم.(20) قرآن نيز مى‏فرمايد اين گونه استدلال و احتجاج‏ها باطل است «حجّتهم داحضة» زيرا اين گونه احتجاج خلط بين اراده تكوينى و تشريعى است، خداوند تكويناً قادر است جلوى آنان را بگيرد ولى تشريعاً آزادند و هر كارى مى‏توانند انجام دهند.

اصل نبوّت را مى‏توان هم از دليل‏هاى برون دينى و هم از دليل‏هاى درون دينى اثبات كرد، ليكن در انقطاع وحى ما دليلى عقلى بر ضرورت انقطاع خاتميت نداريم، يعنى عقل هيچ مانعى بر آمدن پيامبر ديگرى نمى‏بيند، جز اين كه دليل‏هاى درون دينى ما را متقاعد به پذيرفتن خاتميّت مى‏كند،چنان كه بحث آن گذشت، ليكن شهود، عرفان و قلب مى‏تواند انقطاع نبوت را مشاهده كند. و اين راه اختصاصى به پيامبر ندارد بلكه اعم از پيامبر و امام معصوم است، نمونه آن مشاهده وحى توسط على (عليه السلام) و تصديق پيامبر (ص) او راست كه يا على من آنچه مى‏شنوم تو هم مى‏شنوى «انّك تسمع ما اسمع» بنابراين انقطاع نبوّت را عقل بشرى بدان دست نمى‏يازد، بلكه از دانشى است كه اگر خداوند به پيامبر نياموخته بود حتّى خود وى هم بر آن آگاه نبود چنان كه قرآن فرمود: «وعلّمك مالم تكن تعلم»(21) بنابراين اگر پيامبر(ص) ادعا نكرده بود هيچ كس را بر اين راز امكان دستيابى نبود.

گفتنى است انقطاع وحى بدان معنى نيست كه آنچه دين آورد تا اين زمان صحيح و درست و مستحكم بود و پس از قطع وحى نسخ، فسخ، باطل، سراب و يا به ضد تبديل مى‏شود، نه زوالى از پيش خود مى‏گيرد و نه بواسطه شى‏ء ديگر از بين مى‏رود و به فرموده قرآن «لا يأتيه الباطل من بين يديه ولا من خلفه»(22) از پيش رو و از پشت سر باطل به سويش نمى‏آيد. همه دست آوردهاى آن تا آستانه قيامت پايدار خواهند بود، گر چه نبوّت از جنبه خبرگزارى قطع شود، و گرچه شريعت ومنهاجى جديد نمى‏آيد، بنابر اين اگر شريعت نبوى رخت بر بندد بايد انديشه بشرى جايگزين آن شود كه سر از «أنا ربّكم الاعلى» و مانند آن بيرون مى‏آورد.

بارى خاتميّت را از چند راه مى‏توان توجيه كرد:
الف) از راه علل فاعلى، وقتى قرآن مى‏فرمايد: «و إنّ الى ربّك المنتهى» (23) پايان كار به سوى پروردگار تو است، بدين معنا است كه شخص پيامبر تحت تربيت و ربوبيّت حقتعالى به آخرين درجات كمال بار يافته و به منتها درجه رسيدن او از آيه (فكان قاب قوسين او أدنى) نيز فهميده مى‏شود، و در قوس نزول هم نخستين صادر است، بنابر اين «إنّا لله و إنّا اليه راجعون» بر قلب پيامبر نازل گشته و مصداق بارز آيه است، پس بالاتر از آن مقامى فرض ندارد و همتايى بر او فرض ندارد، در نتيجه دليلى بر آمدن پيامبر بعد و سخن جديد نيست.
ب) از راه علل قابلى، فرض اين است كه بهترين ميوه جهان طبيعت به عنوان پيامبر خاتم عرضه گشته، و ابر و باد و مه و خورشيد و فلك افتخار دارند كه بهترين خلق اولين و آخرين را در دامن خود پروريده و جهان بشريت را از چنين نعمتى بهره‏مند ساخته‏اند.
ج) از راه علل غايى هم نياز بشر تأمين شده زيرا اراده حق كشف گرديده است اين اراده از طريق وحى، قرآن، سنّت، يعنى توسّط خبر واحد، متواتر، اجماع، شهرت و عقل كشف شده و ديگر نيازى به شريعت جديد و اعزام رسل وانزال كتب نيست.
بر اين اساس مردم به حال خود رها نشده‏اند، ربوبيّت حقتعالى همچنان ادامه دارد، ابزار و آلات استنباط و استخراج قوانين تازه فراهم آمده است.

بديهى است عقل از منابع دين است نه چيزى در برابر دين، پس دليل را به دينى و عقلى تقسيم كردن يك اشتباه بزرگ است، عقل از ابزار و كواشف دين و اراده خدا است، عقل است كه مى‏تواند بفهمد نقل و وحى چه گفته‏اند، توسّط عقل است كه آيات ارزيابى مى‏شوند ، و روايات را درهم آميخته و از آميزه آنها استنباطات و استخراجات صورت مى‏پذيرند، عقل به عنوان چراغ‏پر فروغ و قوى در خدمت دين است، از اين رو شريعت اسلام پايدار و ماندگار است آن‏سان كه دين پا بر جا است خاستگاه اين پايدارى و پويايى، تداوم ربوبيّت حقتعالى است كه هر لحظه بشر را تدبير كرده و از بوستان و باغ او برى مى‏رسد، و تازه‏تر از تازه‏ترى مى‏رسد.

3- ولايت پشتوانه نبوّت و امامت

نبوّت داراى پشتوانه‏اى به نام ولايت است، ولايت يك مقام باطنى است كه از طريق بندگى و پيمودن راه قرب نوافل و فرايض، به اين مقام والا مى‏توان دست يافت، چنين گوهر گرانبهايى پشتوانه نبوّت است، و هر كس ديگر هم مى‏تواند ولى باشد يعنى نبوّت را نداشته به ولايت برسد خواه مرد باشد يا زن، همچون صديقه كبرى فاطمه زهراء(عليها السلام).
با قطع گرديدن نبوّت، مقام ولايت قطع نمى‏شود، بلكه در پيشوايان دين به خصوص، و در ديگر اولياء نيز هست، پيشوايان چون داراى امامت و ولايت اند پس از قطع وحى و ترسيم خطوط دين توسط پيامبر، همچنان به پاسدارى، تفسير و شكوفايى آن آموزگارى مى‏كنند، حقايق دين،اصول اعتقادى، اخلاقى، اجتماعى، فقهى، پزشكى، نظامى و… را شكوفا مى‏سازند.
پس اين توهّم كه با رحلت پيامبر، بشر از ولايت تشريعى آزاد شد، سخن سنجيده‏اى نيست، بلكه جانشينان پيامبران و به ويژه جانشينى پيامبر اسلام (ص) همان كار پيامبرى را ادامه مى‏دهند، پيامبر نيستند ولى از ناحيه ولايت كار پيامبرانه مى‏كنند، آيه‏اى كه مى‏فرمايد: «إنّما وليّكم اللّه و رسوله و الّذين آمنوا الّذين يقيمون الصّلاة و يؤتون الزّكوة و هم راكعون»؛(24) ولىّ شما تنها خدا و پيامبر اوست و كسانى كه ايمان آورده‏اند، همان كسانى كه نماز برپا مى‏دارند و در حال ركوع زكات مى‏دهند يعنى ولايتى كه در الوهيت و نبوّت مطرح است در وجود شخص امام معصوم نيز وجود دارد، اين ولايت فوق ولايت معنوى، قرب نوافل و فرايض است، اين همان ولايت تشريعى است كه قطع نمى‏شود، از اين رو پيامبر در غدير خم بر همين معنا انگشت گذاشت و فرمود: «ألست أولى بكم من انفسكم» آيا من به شما از خود شما نزديكتر نيستم، همه گفتند: چرا، آن گاه فرمود «من كنت مولاه فهذا علىّ مولاه» بنابر اين قضا، حكم، داورى‏ها تفسيرها از آيات و آنچه يك جامعه زنده و پويا بدان نيازمند تحت سرپرستى و ولايت على (عليه السلام) است، سخن او سخن پيامبر و خداست، اگر جايى نياز به استدلال باشد، استدلال مى‏آورد، اگر نداشته باشد نمى‏آورد، هرچه را حلال دانست حلال و هرچه را حرام شمرد حرام است و اگر شرايط محيط با او همراه شد خلافت ظاهرى را هم در دست مى‏گيرد، چنان كه فرمود: «لولا حضور الحاضر»؛(25) و از كيان دين و مملكت حفاظت كامل به عمل مى‏آورد و مسئوليت اجرايى و اداره جامعه را بر عهده مى‏گيرد، در اين صورت هر حكم و فرمانى صادر كند بر مردم واجب است بپذيرند چونان فرمان خدا و رسول «ماكان لمؤمن ولا مؤمنةٍ اذا قضى الله و رسوله امراً ان يكون لهم الخيرة من امرهم، و من يعص الله و رسوله فقد ضلّ ضلالاً مبيناً»(26)؛ هيچ مرد و زن مؤمنى را نرسد كه چون خدا و فرستاده‏اش به كارى فرمان دهند، براى آنان در كارشان اختيارى باشد، و هر كس خدا و فرستاده‏اش را نافرمانى كند قطعاً دچار گمراهى آشكارى گرديده است. بنابراين اين كسى كه مى‏گويد «سلونى قبل ان تفقدونى» از من پرسش كنيد پيش از اين كه مرا نيابيد، من به راههاى آسمان آشناتر تا راههاى زمين هستم، با همان ولايت بضميمه آيه «النّبى اولى بالمؤمنين من انفسهم»(27)؛ پيامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر و نزديكتر است، داراى همان ولايت تشريعى نبوى است و بعد از او ساير پيشوايان تا برسد به حضرت حجّة بن الحسن المهدى (عليه السلام) كه دين را از هر جهت شكوفا مى‏سازد و فرمانش واجب الاطاعة مى‏باشد. امّا اگر شرايط فراهم نيايد، دست ولىّ دين بسته شود و حكم او مطاع نباشد به همان اندازه از وظيفه حفاظت و پاسداريش كاسته مى‏شود، بر خلاف پيامبر كه حتّى اگر هيچ كس همراه او نباشد نيز موظّف به ابلاغ و انذار است، «ما على الرسول الاّ البلاغ» گرچه او را خليل وار به آتش سپارند، او بايد به جهاد در آويزد گرچه يكّه و تنها باشد. «فقاتل فى سبيل الله لا تكلّف الاّ نفسك و حرّض المؤمنين عسى الله أن يكفّ بأس الّذين كفروا والله اشدّ بأساً و اشدّ تنكيلاً»(28)؛ اى پيامبر در راه خدا پيكار كن كه جز عهده دار شخص خود نيستى ولى مؤمنان را به مبارزه برانگيز، باشد كه خدا آسيب كسانى كه كفر ورزيده‏اند باز دارد و خداست كه قدرتش بيشتر و كيفرش سخت‏تر است.

4- پويايى و تكامل‏

رشته حيات جوامع بشرى تا وقتى امتداد داشته باشد به وحى و دست آوردهاى وحيانى نيازمند است، انسان سرنوشت خود را به جهان طبيعت، زمان، گذشته و آينده پيوند ناگسستنى زده و هر روز گامى به جلو و نگاهى به آينده دارد، و هر روز مى‏كوشد به سخنى تازه، و رازى ناگشوده دست يازد، پس در عقايد، اخلاقيات، احكام و بهره‏گيرى از طبيعت و دست آوردهاى آن به دانش نامتناهى نياز دارد، خداوند به وسيله پيامبر (ص) خطوط كلّى را از خارج تأمين كرده و نيز در درون بشر يك نيروى فوق العاده و شگفت به نام خرد قرار داده است، عقل شريعتى است در نهان انسان و وحى شريعتى است در برون، وقتى عقل و نقل به عنوان دو بال از ابزار دين‏شناسى قرار گيرند مى‏توانند زواياى احكام، اخلاق،عقايد، و ساير نيازمندى‏هاى بشر را در هر منطقه و هر زمان تأمين كنند، گرچه تا قيامت (به فرض) حجّتى ظهور نكند و از پس پرده غيبت بيرون نيايد، عقل مصون از مغالطه(به بركت وحى) هر روز شكوفاتر مى‏شود و اسباب «ليثيراوالهم دفائن العقول»(29) پيداتر و به مبادى تصوّرى و تصديقى تازه‏ترى دست مى‏يابد،در نتيجه فقه، اصول، كلام، عرفان و فلسفه بارزتر و كاملتر مى‏گردند، در تاريخ و سنّت جهان بينى و رياضى سخنان تازه‏و تازه‏اى پيدا مى‏شود.
روش‏ها هم روشمندتر، متدها شكوفاتر، شكل‏ها زيباتر و متقن‏تر مى‏گردند،چه بسا اصل يا اصولى بر فقه و قاعده يا قواعدى بر آن بيفزايند و پيام‏هاى تازه‏ترى استخراج كنند، با تأمّل در آيات قرآن و روايات (به عنوان دو منبع غير متناهى) ممكن است مطالب جديدى استنباط شود، فقه و اصول، فلسفه و كلام و تفسير هزار سال پيش براى امروز ابتدايى شمرده شده، و قطعاً در هزار سال آينده بسى شكوفاتر مى‏گردند. انديشه‏هاى جديد به عرصه علم و فرهنگ راه مى‏يابند و روش زنده‏ترى اختراع مى‏گردد، اين‏ها همه بايد در چشم انداز عقل و نقل معتبر قرار داشته باشند نه در چنبره «قياس و استحسان» كه برخاسته از انديشه «حسبنا كتاب الله» است.

از سوى ديگر براهين نقلى كه از قرآن و سنّت به دست مى‏آيند، همچنين تقرير و فعل معصومان موجب تكامل دين هستند، عقل نيز در كنار اين‏ها قرار دارد نه در برابرشان، بسيارى از مسايل اصول فقه از عقل تنها و يا عقل و نقل برگرفته مى‏شوند، هرچه واجب و يا حرام باشد مقدّمه آن نيز به حكم عقل واجب و يا حرام است، عقل در حوزه مديريت و اجرائيات نيز نقش كليدى دارد، در وضع مقررات و اداره كشور كه مثلاً اقتصادش برپايه‏هاى كشاورزى باشد يا دام پرورى، يا صنعت و معدن و يا نفت؟ و اگر بر اساس كشاورزى تنظيم شود بررسى خاك، آب، سدّ، كوه و قوانين لازم، كانال كشى همه توسط حكم عقل صورت مى‏پذيرد كه يا واجب است و يا مقدّمه واجب و….
متد و روش عقل و قواعد عقلى، هم ما را به محتوا فرا مى‏خواند هم به شكل، هم به فقه آشنا مى‏گرداند هم به قواعد و اصول آن. بنابر اين در جميع علوم و روش‏ها عقل در كنار نقل و به عنوان چراغ فروزانى است كه دانش‏هاى گوناگون اعم از دينى و غير دينى را در خدمت دين مى‏داند، عقل جنبه پويندگى و بالندگى دارد كه اگر نبوّت ختم شد كنار ولايت، روايت وحى و قرآن باشد. فقه، اصول و فلسفه و عرفان را جلو ببرد، روش جديد القاء كند، به ارزيابى مجدّد انديشه گذشتگان بپردازد و از آن‏ها ره توشه تازه برگيرد، از اندوخته‏هاى پيشينيان تجربه بياموزد و تئورى جديد ارائه كند، به اختراع و كشف جديد بپردازد، بر متون فقه، اصول، حكمت، كلام و عرفان و رياضيات بيفزايد، زوايد آنها را پالايش دهد و غذاى جديد جهت فربهى خردها عرضه كند.
بنابر اين روش اجتهاد در همه علوم حاكم است و دست‏افزار و پاچيله آن عقل است و عقل به عنوان «حجّة الله» در درون انسان همراه قرآن و عترت و ولايت است. اين بدان معنا نيست كه يك رساله عمليه به جميع نيازهاى بشر تا روز قيامت پاسخ مثبت مى‏دهد، بلكه دانشمندان جديد مى‏آيند و كار جديد مى‏كنند.

لازم به تكرار است كه شهود و عرفان با توجّه به موازين آنها – كشف و شهود موافق با شهود معصوم – نيز حجّت است، اين مجموعه فعالانه در تلاش و كوشش‏اند تا پاسخ صحيح و مثبت به نيازهاى فكرى و عملى جامعه داده، وانسان را از سرگشتگى نجات بخشند، بنابر اين با ختم نبوّت هيچ نقص و كمبودى بر جامعه وارد نخواهد آمد و دين باوران حتّى روشمندتر از عصر حضور پيامبر مى‏توانند به زندگى دينى خود ادامه دهند.
در نتيجه، سئوال‏هاى ياد شده پاسخ معقولى خواهند يافت: يعنى در صورت عمل به دستاوردهاى وحيانى از يك رهبر آسمانى هم سعادت بشر تأمين مى‏گردد و هم قوانين تازه‏اى استنباط و استخراج مى‏شوند، و هم ارتباط انسان با جهان غيب در سايه ولايت، كشف و شهود تام تأمين است، و هم ولايت تشريعى قطع نيست – گرچه ولايت «انبائى» و پيامبرى قطع شده باشد – و با بسته شدن دفتر نبوّت هرگز ولايت قطع و برچيده نيست، از اين رو كارشناسان دين، تا قيام قيامت انشاء الله مردم را رهبرى صحيح خواهند كرد.

پى‏نوشت‏ها: –

1- احزاب، آيه 40.
2- نورالثقلين، ج 4، ص 284.
3- همان.
4- همان، ص 285.
5- بحار، ج 11، ص‏52.
6- بحار، ج 36، ص 284.
7- همان، ج 35، ص 27.
8- نهج البلاغه، معجم المفهرس، خ 133.
9- همان، خ 72.
10- همان، خ 173.
11- بحار، ج 15، ص 211.
12- همان، ج 22، ص 218.
13- انبياء، آيه 22.
14- مائده، آيه 99.
15- انبياء، آيه 24.
16- شورى، آيه 16.
17- نساء، آيه 174.
18- الميزان ذيل مائده، ص 19 – 15.
19- رعد، آيات 4 – 1.
20- انعام، آيه 148.
21- نساء، آيه 113.
22- فصّلت، آيه 42.
23- نجم، آيه 42.
24- مائده، آيه 55.
25- نهج البلاغه، خ 3.
26- احزاب، آيه 36.
27- احزاب، آيه 6.
28- نساء، آيه 84.
29- نهج البلاغه، خ 1.

 

 

سخنان معصومان
انجام وعده‏

* رسولخدا صلى‏الله عليه و آله:
«اِذا نَقَضُوا العَهدَ سَلَّطَ اللّهُ عَلَيهِم عَدُوَّهُم».(1)

آن گاه كه پيمان شكنى در ميان مردم رايج شود، دشمنان بر آنها سلطه مى‏يابند.

* پيامبر خدا صلى‏اللّه عليه و آله:
«من… وَعَدَهُم (النّاس) فَلَم يُخلِفهُم فَهُوَ مِمَّن كَمُلَت مُرُوءتُه وَ ظَهَرَت عَدالَتُهُ وَ وَجَبَت اُخُوَّتُهُ وَ حَرُمَت غِيبَتُهُ».(2)

وفا به عهد از عناصرى است كه مردانگى و جوانمردى انسان را به حدّ كمال مى‏رساند، عدالت وى را آشكار مى‏سازد و لازم است ديگران از بدگويى وى بپرهيزند و با او پيمان برادرى منعقد سازند.

* رسولخدا(ص):
«ثَلاثَةٌ اَنَا خَصيمُهُم يَومَ القِيامَةِ…وَ رَجُلٌ اَعطانى صَفقَةٌ فغدر».(3)

در قيامت من از سه طايفه از مردم شاكى‏ام، از جمله آنها كسانى هستند كه پيمان مى‏بندند و سپس به آن وفادار نمى‏مانند.

* امام على عليه‏السلام:
«ما باتَ لِرَجُلٍ عِندى مَوعِدٌ قَطُّ، فَباتَ يَتَمَلمَلُ عَلى فِراشِه لِيَغدُو بِالظَّفَرِ بِحاجَتِه، اشَدُّ مِن تَملمُلى عَلى فِراشى حِرصاً عَلَى الخُرُوج مِن دَينِ عِدَتِه وَ خَوفاً مِن عائِقٍ يُوجِبُ الخُلفَ فَاِنَ خُلفَ الوَعدِ لَيسَ مِن اَخلاقِ الكِرامِ».(4)

هرگز به كسى وعده‏اى نداده‏ام، مگر اين كه انديشه شبانه‏ام را به خود مشغول ساخته و حرص بر وفا به عهد كه چون دينى بر عهده‏ام آمده، استراحت شب را از من ستانده است. مى‏ترسيدم از اين كه مبادا در وفا به وعده تأخيرى رخ دهد. يا نتوانم به تعهّدم عمل كنم، چه اين كه خلف وعده شايسته انسانهاى باشخصيّت نيست. در اين زمينه گمان ندارم كسى از من سبقت گرفته و بيش از من پاى بند به وعده‏ها بر اضطرابش افزوده باشد.

* امام على عليه‏السلام:
« ايّها النّاسُ اِنَّ الوَفاءَ تَوأَمُ الصِّدق… وَ ما يَغدِرُ مَن عَلِمَ كَيفَ المَرجِعُ وَلَقد اَصبَحنا فى زمانٍ قَد اِتَّخَذَ اَكثَرُ اَهِله كَيساً و نَسَبهُم اَهلُ الجَهلِ فيهِ الى حُسنِ الجبلة».(5)

وفاى به وعده با راستى همراه است، آن كه به پيامدهاى ناخوشايند پيمان شكنى آگاه است به آن دست نمى‏يازد. چه بسا در زمانى مردم پيمان شكنى را هوشمندى بدانند و نابخردان آن را چاره انديشى درست بپندارند.

* امام على عليه السلام:
«بِحُسنِ الوَفاءِ يُعرَفُ الابرار».(6)

با عنصر وفا به قرارها و پايبندى نسبت به تعهدات، انسانهاى فرهيخته را مى‏توان شناخت.

* امام على عليه السلام:
«مَن اَحَسَنَ الوَفاءَ اِستحَقَّ الاِصطِفاء».(7)

هر كس در امتحان پيمان دارى و انجام تعهّدات پيروز بيرون آيد، لياقت مى‏يابد در زمره نخبگان و افراد برگزيده درآيد.

* امام باقر عليه السلام:
«اَربَعَةٌ اسرع شى‏ءٍ عُقُوبَةً… وَ رجُلٌ عَاهَدتَهُ عَلى اَمرٍ فَمِن اَمرِكَ الوفاءُ وَ مِن اَمرِهِ الغَدرُبكَ».(8)

چهار گروه هستند كه هرچه سريعتر گرفتار مجازات مى‏شوند و به سوى نابودى مى‏روند… و كسى كه با او پيمان مى‏بندى، تو بناى وفاى به عهد دارى امّا او بناى بر خدعه و نيرنگ دارد(و جامعه‏اى كه در آن اكثرّيت مردم پايبند به تعهدات را با پيمان شكنى پاسخ گويند به سوى نابودى مى‏شتابند).

* امام صادق عليه السلام:
«اِذا حَضِرَتَ الذِّمةُ نصَر المُشرِكونَ علَىَ المُسلِمين».(9)

آن گاه كه پايبندى به تعهّدات و پيمانها متزلزل شود دشمنان بر جامعه اسلامى چيره مى‏شوند.

*امام صادق عليه السلام:
«لا تَعِدَنَّ اَخاكَ وَعداً لَيسَ فى يَدِكَ وَفاؤُهُ».(10)

آنچه در اختيار انسان نيست و قدرت بر آن ندارد نبايد به ديگرى وعده دهد.

* امام رضا عليه السلام:
«لا يَعدَمُ المَرءُ دائِرَةَ السَّوءِ مَعَ نَكثِ الصَفَقَةِ».(11)

با پيمان شكنى انسان از آفتها و آسيبها در امان نمى‏ماند.

پى‏نوشت‏ها: –

1- ميزان الحكمه، ج 7، ص 49.
2- بحارالانوار، ج 72، ص 92.
3- مستدرك، ج 14، ص 31.
4- ميزان الحكمه، ج 10، ص 531.
5- ميزان الحكمه، ج 7، ص 176.
6- ميزان الحكمه، ج 10، ص 603.
7- همان.
8- بحار الانوار، ج 72، ص 93.
9- ميزان الحكمه، ج 7، ص 49.
10- ميزان الحكمه، ج 10، ص 533.
11- ميزان الحكمه، ج 1، ص 513.

 

 

دانستنيهايى از قرآن
ايمان .. آسايش و هدايت‏

«الذين لم يلبسوا إيمانهم بظلم أولئك لهم الأمن و هم مهتدون»(سوره انعام، آيه 82)؛ آنان كه به خدا ايمان آوردند و ايمانشان را با ظلم وستم نياميختند، آنان را ايمنى و آسودگى است وبى گمان هدايت شده اند.
ظلم: معناى طلم چنانكه راغب در مفرداتش گويد به كار بردن چيزى در غير محل خودش است. نابغه ذبيانى در قصيده‏اش گويد: النوى كالحوض بالمظلومة الجلد؛ يعنى زمينى كه باران در آن نباريده مظلوم است زيرا در آنجا عده‏اى مسافر حوضى ساخته اند كه محكم نبوده و در جاى خود قرار ندارد.
بسيارى از مفسرين ظلم را در آيه به معناى شرك به خدا تفسير كرده اند. در آيه آمده است: «ان الشرك لظلم عظيم» همانا شرك، ستمى بزرگ است.
از عبدالله بن مسعود روايت شده كه نزول اين آيه بر مردم سخت و دشوار آمد. خدمت رسول خدا عرض كردند: يا رسول‏الله! كدام يك از ما هستيم كه در باره خود ظلم روا نداريم؟ حضرت فرمود: منظور اين نيست كه شما تصور مى‏كنيد. مگر نشنيده ايد كه عبد صالح (لقمان) در نصيحت به پسرش گفت: پسرم! براى خدا شريك مگير كه همانا شرك، ستمى بزرگ است.
برخى ديگر از مفسران هر گناه كبيره اى را ظلم مى‏دانند و مى‏گويند: اگر ظلم منحصر در شرك باشد،بايد مؤمنى كه مرتكب گناهان كبيره مى‏شود، ايمن باشد و اين عقيده مرجئه است. در اينجا نيز برخي مفسرين اين مطلب را رد مى‏كنند. صاحب تبيان گويد: مقصود از ظلم در آيه شريفه همان شرك است و مرتكب گناه كبيره در ايمنى نيست ولى اين مطلب در جاى ديگرى ثابت شده است. و انگهى در اين آيه مباركه پسوندى دارد كه مى‏فرمايد: و هم مهتدون، و آنان اهل هدايت هستند و چگونه مى‏شود كه مرتكب گناهان بزرگ هدايت شده هم باشند؟
لبس: به معناى ستر و پوشاندن است و اين تعبير كنايه‏اى است كه متضمن حقيقتى ديگر است و آن اينكه ظلم، اصل ايمان را باطل نمى‏كند زيرا ايمان جزء فطرت انسان است ولى باطل، باعث پوشيده شدن ايمان مى‏گردد.
ظلم، منحصر به شرك نيست: البته هر مقدار تقواى انسان و شناختش نسبت به خداوند بيشتر باشد، به مقدار بيشترى از مصاديق ظلم برخورد مى‏كند. پس لازم نيست ظلم، منحصر به شرك باشد بلكه شرك، بالاترين مصاديق شرك است. (ان الشرك لظلم عظيم).
و گناهان كبيره نيز ظلم به نفس است و نزد انسانهاى با معرفت و اولياى خدا حتى يك مكروه و ترك اولى هم ظلم به حساب نى آيد و خلاصه هرگونه انحراف از فضائل انسانى و منشهاى والاى اخلاقى، ظلم شمرده مى‏شود.
پس ايمان به خدا مشروط به نبودن شرك و حتى گناهان كبيره نيست بلكه در هر مرحله اى قطعا ايمان به خدا انسان را از افتادن در منجلاب فساد و شقاوت و بدبختى مى‏رهاند (ان الصلاة تنهى عن الفحشاء و المنكر) و بدين سان هرچند ايمان عملى با ايمان نظرى مطابقت بيشترى پيدا كرد، انسان قطعا از گناهان كمترى برخوردار مى‏شود تا جائى كه براى خويش يك مكروه نيز گناه مى‏شمرد.
بنابراين اطلاقى كه واژه «ظلم» در آيه شريفه دارد اطلاقى است كه بر حسب اختلاف مراتب ايمان،مختلف و گوناگون است و چون مقام آيه، مقام مناظره با مشركين است، اين ظلم را اطلاق بر شرك مى‏كنند چنانكه واژه «امن» تنها منطبق با امنيت و رهائى از عذاب جاودانه و شقاوت هميشگى است.
و اگر از خصوصيات منطبق بر آيه بگذريم، نتيجه مى‏گيريم كه امنيت و هدايت شدن، مترتب بر ايمانى است كه صاحبش را از جميع انواع ظلم بركنار سازد.
الذين آمنوا ك اين ايمان مخصوص به ايمان صحيح نيست بلكه مطلق ايمان به ربوبيت پروردگار است زيرا قسمت بعدى آيه (و لم يلبسوا…) آن را مقيد در ايمان به ربوبيت خدا مى‏كند.
به هر حال از آيه چنين بر مى‏آيد كه «ظلم» در اين آيه شريفه هر نوع ظلم و ستمى را دربر مى‏گيرد زيرا نكره است و چنانكه گفته شد عموميت آيه حمل بر اطلاق مى‏شود. پس در اين صورت معناى آيه چنين خواهد شد:آنان كه ايمان آوردند و ايمان خويش را با هيچ يك از انواع ظلم و ستم نياميختند از عقاب خداوند ايمن خواهند بود و نه تنها عقاب اخروى كه حتى در دنيا نيز از عقابها و كيفرهاى دنيوى مانند بيمارى و نادارى رها مى‏شوند. و اما آنان كه ايمان خود را با ظلم به نفس يا ظلم به غير (اعم از انسان و حيوان) مخلوط كردنددر معرض عقابهاى الهى قرار گرفته و ايمن نخواهند بود.
در قرآن آيات زيادى وجود دارد كه فوايد تقوا را دورى از عذابها و ايمنى از گرفتاريها و پريشانيهاى دنيوى مقرر فرموده است. پس تقوا و ايمان نه تنها انسان را در آخرت از كيفر الهى و عذاب جهنم نگه مى‏دارد بلكه در دنيا نيز انسان را از بسيارى گرفتاريها و فقر بيمه مى‏سازد.
در تفسير عياشى از ابو بصير نقل شده كه امام صادق عليه السلام مى‏پرسد: معناى آيه «الذين آمنوا ولم يلبسوا…» چه مى‏باشد؟ حضرت مى‏فرمايد: اى ابابصير پناه مى‏بريم به خدا از اينكه از كسانى باشيم كه ايمان خود را به ظلمى تباه ساختند.
آنگاه فرمود: اينها همان خوارج و ياران آنهايند.
و در تفسير عياشى نيز يعقوب بن شعيب از امام صادق عليه السلام نقل مى‏كند كه فرمود: مراد از ظلم (در اين آيه) ضلالت و ما فوق آن است.
ممكن است مراد از ضلالت گناهانى باشد كه كمترين درجات ظلم را دربر مى‏گيرد و مراد از مافوق ضلالت، شرك به خدا باشد كه بالاترين درحه ضلالت و گمراهى است توجه كنيد كه حتى امام عليه‏السلام در روايت اول پناه مى‏برد به خداوند از ايمانى كه با هر نوع ظلمى تباه شود، سپس يكى از مصاديق بارز آن را خوارج مى‏داند و در روايت دوم ظلم را به معناى ضلالت مى‏داند كه دربرگيرنده هر نوع گناهى است تا برسد به بالاترين مصاديقش كه شرك باشد.
در روايت ديگرى نيز در همين تفسير عياشى از عبدالرحمن كثير هاشمى نقل شده كه امام صادق عليه السلام در ذيل تفسير آيه فرمودند: «آمنوا بما جاء به محمد صلى الله عليه و آله من الولاية و لم يخلطوها بولاية فلان و فلان، فهو اللبس بظلم» كسانى كه ايمان آوردند به آنچه كه رسول خدا از ولايت آورده بود و آن ايمان را مخلوط به ولايت فلان و فلان نكردند كه همان لبس به ظلم است.
خداوند ما را جزء مؤمنانى قرار دهد كه ايمانمان را مخلوط به ولايت بيگانگان نكنيم و با ظلم به نفس و به غير آن را نپوشانيم تا از عذاب الهى رهائى يابيم. آمين رب العالمين.

 

رهنمودهاى مقام معظم رهبرى حضرت آية الله خامنه‏اى‏

دانشگاه بذر آينده هر كشور است و فرداى جامعه را طراحى مى‏كند و هنگامى كه دانشگاه با بسيج همراه و ممزوج شود مفهومى بسيار وسيع و عميق و راهگشا بوجود مى‏آيد.
ملت با استعداد و آگاه ايران از آغاز سلطه خارجى بر كشور كه از طريق روى كار آوردن حكام وابسته و مستبد صورت گرفت به پرچمدارى علماى دين نهضتهاى مختلفى را بوجود آورد و در اوج حركات تاريخى خود بر ضد استبداد و سلطه خارجى نهضت عظيم اسلامى را به پيروى از امام خمينى (ره) ايجاد كرد و با بيرون كردن آمريكايى‏ها از ايران حكومتى بر پايه مبانى اسلام ايجاد كرد.
در زمان امام نيز عده‏اى بظاهر مصلحت انديش امّا در باطن سست عنصر و مرعوب بازبانهاى مختلف از تهديدات جدى آمريكا و خطرهايى كه كشور را تهديد مى‏كند سخن مى‏گفتند و از لزوم عقب‏نشينى در مقابل آمريكا مى‏نوشتند و حرف مى‏زدند اما امام راحل عظيم الشأن با رهبرى مدبرانه و با صلابت خود محكم ايستاد و اجازه نداد حقوق ملت ايران از بين برود.
آمريكا نيز فهميده است كه با هيچ ابزارى نمى‏تواند با ملت بزرگ ايران با اين همه جوان آماده و امكانات فراوان روبرو شود بنابراين به برنامه ريزى براى سطوح مختلف اجتماعى و سياسى دست زده است كه بايد اين برنامه‏ها را كاملا شناخت.
ايجاد رعب در ميان مسؤولان نظام، القاى آشفتگى در نظام، جلوگيرى از پيشرفت كشور و ايجاد تشنج در جامعه بويژه در دانشگاهها از برنامه‏هاى آمريكا است. اين تلاشها نيز به فضل الهى و هوشيارى همگانى به نتيجه‏اى نخواهد رسيد.
علاج همه مشكلات كشور همت عمومى براى استحكام داخلى نظام است كه اين مهم با حفظ وحدت، پايبندى به وظايف قانونى بخشهاى مختلف، حفظ آرامش در محيطهاى مختلف بويژه محيطهاى دانشگاهى و كار و تلاش مخلصانه تحقق مى‏يابد.
تا وقتى ملت بزرگ ايران و نيروهاى مؤمن و با اخلاص در كشور وجود دارند هيچ كس نخواهد توانست مقاصد شريرانه خود را در ايران محقق سازد. (19/3/82)
هنگامى كه قيام 15 خرداد 42 با ايثار جان بهترين فرزندان اين سرزمين در منطقه ورامين تهران و قم شكل گرفت يأس آفرينان وسوسه گر از بى‏نتيجه بودن مبارزه با رژيم پهلوى و حاميان آمريكايى‏اش سخن مى‏گفتند. اما به فضل پروردگار و همت ملت مسلمان ايران تشكيل نظام اسلامى محقق شد و امروز نيز تلاش يأس آفرينان براى ايجاد نوميدى در ملت ايران بجايى نخواهد رسيد.
آمريكايى‏ها اگر قادر به از بين بردن نظام اسلامى بودند حتى يك روز هم معطل نمى‏كردند اما دشمن فهميده است كه در مقابل ملت مؤمن و دلاور ايران بويژه جوانان شجاع كشور، كارى از او ساخته نيست بنابراين به صراحت اعلام مى‏كند راهكار ما براى مقابله با ايران جنگ نيست بلكه بايد به دنبال ايجاد اغتشاش در ايران باشيم.
دشمنان به صراحت از ماجراجويانى كه مى‏توانند با اخلال در امنيت مردم، مزدور دشمن شوند، حمايت مى‏كنند بنابراين همه آحاد ملت بخصوص جوانها و مسئولان بايد هوشيار باشند.
نبايد اجازه داد فضا غبار آلود شود و عده‏اى فضاى جامعه و دانشگاه را به ناامنى آلوده كنند و سپس جوانان متدين را به اين امر متهم سازند البته اگر ملت ايران بخواهد در مقابله با اغتشاش گران وارد عمل شود. مثل 23 تير 1378 عمل خواهد كرد.
اين كار افزايش قيمتها و گرانى، جزو سياستهاى دولت نيست و رئيس جمهور هم از آن ابراز ناخرسندى كرده‏اند كه بايد با پيگيرى و جديت اين مسئله حل شود.
آمريكايى‏ها از اينكه ملت ايران با تكيه بر استعدادهاى جوان خود به اين دانش بزرگ (هسته‏اى) دست يافته است، عصبانى‏اند، اما سعى مى‏كنند با جنجال در مورد ادعاى دروغ ساخت سلاح هسته‏اى در ايران، علت واقعى عصبانيت خود را پيدا كنند.
دشمن، به ويژه پس از اطلاع از دستيابى دانشمندان جوان ايرانى به دانش هسته‏اى، پى برده است كه با ادامه پرورش استعدادهاى جوان ايرانى در دانشگاهها ملت ايران از بيگانگان بى نياز مى‏شود به همين علت دانشگاه‏هاى ما را به اغتشاش تهديد مى‏كند تا جلوى درس و بحث و تحقيق و توليد علم را بگيرد و ملت ايران را به دوران عقب ماندگى بكشاند اما اين تنها يك خيال باطل است. (24/3/82)

دانشگاهها و دفاع از انقلاب اسلامى

من از همه قشرهاى جوان دانشگاهى و مدارس علوم دينيه و روشنفكران و دانشمندان و نويسندگان عاجزانه استدعا مى‏كنم در اين وقت حساس از هرگونه اختلاف دست برداشته و دشمن بزرگ را هدف قرار دهند. من امروز اين امر را تكليف شرعى الهى و وظيفه ملى مى‏دانم. از خداوند تعالى وحدت كلمه ملت و عظمت اسلام و مراجع عالى قدر و پيروزى ملت مسلمان را خواستارم. (15/9/58)
اگر در دانشگاه بخواهد آرامش نباشد، اين دانشگاه نمى‏تواند تخصصهاى متخصصين را پذيرا باشد. شما اساتيد محترم نمى‏توانيد علم خودتان را به ديگران صادر كنيد، مگر در يك محيط آرام. آرامش دانشگاهها از همه جا لازم‏تر است. اگر آرامش در دانشگاه نباشد، تمام زحمتهاى اساتيد به باد فنا خواهد رفت، اگر آرامش در دانشگاه نباشد و در محيطهاى تعليمى نباشد، چطور امكان دارد كه متفكران افكار خودشان را به جوانان ما صادر كنند و مغزهاى آنها را متفكر و متخصص بار بياورند. آن چيزى كه براى ما مهم است آرامش است در همه جا در سطح كشور، در بين كشاورزان، در بين كارخانه‏ها، در بين صاحبان صنايع و خصوصاً در بين دانشگاه. از دانشگاه است كه تمام علوم به خارج و به جوانان ما مى‏رسد، و اين احتياج به يك آرامش دارد. (24/1/60)
اى جوانان عزيز! و اى دانشجويان و دانشمندان! و اى اميد امروز و فرداهاى امت و اسلام! امانت بزرگ استقلال و آزادى كه از دام دو قطب شرق و غرب با مجاهدت و فداكارى ملت عظيم الشأن ايران به دست آمده است، به شما عزيزان سپرده شده و مسئوليت بزرگى به عهده همه گذاشته (شده) است، همه ملت و خصوص دانشجويان مسلمان كه رهبران آينده هستند، مسئول نگهبانى از اين امانت بزرگ الهى مى‏باشند….
شما جوانان عزيز و هوشيار دست به دست هم دهيد و اين نوباوگان…را ارشاد و از دام صيادان شياد برهانيد. و از وظايف دينى و ملى ما و شماست كه تبليغات بوقهاى آمريكايى و صهيونيستى را كه با پخش دروغ و افترا مى‏خواهند جمهورى اسلامى را لكه‏دار كرده و به انزوا بكشند خنثى كنيم و از جنايات شايعه سازان تاحد ممكن پرده برداريم و به ملت محروم خود كه جرمى جز گرايش به اسلام و اراده استقلال و آزادى ندارند، با تمام توان كمك كنيم و مطمئن باشيم كه ملت بزرگ ايران راه خود را كه همان صراط مستقيم انسانى است يافته و در تمام ابعاد با آگاهى كامل در صحنه حاضر است و اجازه برگشت قواى كفر را به كشور خود نمى‏دهد و با چنگ و دندان از اسلام عزيز و كشور خود دفاع مى‏كند. (12/8/60)
امروز يكى از ضرورى‏ترين تشكلها، بسيج دانشجو و طلبه است. طلاب علوم دينى و دانشجويان دانشگاهها بايد با تمام توان خود در مراكزشان از انقلاب و اسلام دفاع كنند. فرزندان بسيجى‏ام در اين مراكز، پاسدار اصول تغييرناپذير «نه شرقى و نه غربى» باشند. امروز دانشگاه و حوزه از هر محلى بيشتر به اتحاد و يگانگى احتياج دارند. فرزندان انقلاب به هيچ وجه نگذارند ايادى امريكا و… در آن دو محل حساس نفوذ كنند. (2/9/67)

 

گفته‏ها و نوشته‏ها

اهل بيت عليهم السلام معلّم قرآنند، شاگرد از طريق معلّم با كتاب آشنا مى‏شود. ما هم از طريق اهل بيت به قرآن مى‏رسيم.
(تمثيلات، ج‏1، ص‏113)

الگوى ساده زيستى

اسود و علقمه گويند: بر على(ع) وارد شديم در پيش آن حضرت طبقى بافته شده از ليف خرما بود، در ميان طبق دو گرده نان جوين مشاهده كرديم، نخاله آرد جو بر روى نان‏ها آشكارا ديده مى‏شد، على نان را برداشت و بر روى زانوى خود گذاشت تا آن را بشكند. آن گاه با نمك ميل فرمود. به كنيزى كه نامش فضه بود گفتم چه مى‏شد اگر نخاله اين آرد را براى على(ع) مى‏گرفتى؟
در اين هنگام اميرالمؤمنين (ع) تبسّم نموده فرمود: من خودم دستور داده‏ام نخاله‏اش را نگيرد. گفتم براى چه يا على؟!
فرمود: زيرا اين طور نفس بهتر ذليل مى‏شود و مؤمنان به من پيروى خواهند كرد تا وقتى كه به اصحاب ملحق شوم.
(انوار نعمانيه، ص‏18)

شايستگى سجده‏

از حضرت صادق(ع) سؤال شد آيا غير خدا براى سجده شايستگى دارد؟ حضرت پاسخ نفى داد و فرمود: نه، گفته شد پس چگونه خداوند فرشتگان را به سجده آدم امر فرمود، حضرت جواب داد: كسى كه غير خدا را با امر خدا سجده مى‏كند در واقع خدا را سجده كرده است پس در مورد سجده ملائكه بايد گفت: فرشتگان با سجده آدم خدا را سجده كرده‏اند زيرا به امر الهى سجده آدم نموده‏اند.
(سفينه، ج‏1، (سجد)، صفحه 598)

تأثير رحمت بيشتر از خشونت است

در مسائل ملايمت و جهت رحمت بيشتر از خشونت تأثير مى‏كند. من در زمان اختناق رضاخانى وقتى در مدرسه فيضيه صحبت مى‏كردم، آن گاه كه از جهنّم و عذاب‏الهى بحث مى‏كردم همه خشكشان مى‏زد. ولى وقتى از رحمت حرف مى‏زدم مى‏ديدم كه دل‏ها نرم مى‏شود و اشك‏ها سرازير مى‏گردد و اين تأثير رحمت است، با ملايمت انسان بهتر مى‏تواند مسائل را حل كند تا با شدّت.
(صحيفه نور، ج‏18، ص‏153)

با چه كسى وصلت كند

مردى به حضرت امام حسن(ع) عرض كرد دخترى دارم به نظر شما با كه وصلت كند؟
فرمود: با كسى كه متّقى و با ايمان باشد. چه اگر او را دوست بدارد مورد احترامش قرار مى‏دهد و اگر دشمنش بدارد، به وى ستم نمى‏كند.
(المستطرفات، جلد2، ص‏218)

محيط آلوده

على(ع) فرموده است: وقتى محيط اجتماع آلوده و ناپاك شد سجاياى انسانى و فضائل اخلاقى بى‏رونق و زيان آور مى‏شود و بر عكس رذائل و ناپاكى در جامعه رايج و سودبخش مى‏گردد.
(ابن ابى الحديد، ج‏20، كلمه‏125، ص‏270)

رضاى الهى

على عليه السلام در ضمن وصاياى خود به حضرت حسين(ع) فرموده: خوشبخت و رستگار كسى است كه علم و عملش دوستى و دشمنيش، گرفتن و رها كردنش، سخن گفتن و سكوتش، رفتار و گفتارش تنها براساس رضاى الهى استوار باشد و بر خلاف امر پروردگار قدمى برندارد.
(تحف العقول، ص‏91)

اثر وضوء

مردى از پيامبر اكرم پرسيد: روز قيامت از بين جمعيت انبوهى كه از زمان حضرت نوح تا عهد شما اجتماع كرده‏اند چگونه امت خود را شناسايى مى‏كنيد؟
حضرت فرمود: امت من چهره‏هاى تابنده و درخشانى دارند كه بر اثر وضوء اين زيبايى در سيماى آنان ديده مى‏شود و هيچ كس ديگر چنين ويژگى و نشانى ندارد.
(وسائل الشيعه، ج‏1)

مؤثرترين عامل طهارت قلب:

مرحوم ميرزا جواد ملكى تبريزى مى‏فرمايد: مؤثرترين عامل اصلاح قلب مداومت بر سجده طولانى است اگرچه در هر شبانه روز يك بار با توجه اين ذكر را بگويد: «لا اله الاّ انت سبحانك انّى كنت من الظالمين». (اسرار الصلاة، ص‏270)

به وعده وفا كنيد!

«محمد عاكف» شاعر معروف تركيه عقيده داشت كه مسلمان معتقد و با ايمان هميشه به وعده‏هاى خود وفا مى‏كند. او مى‏گفت: وعده‏اى كه داده شد بايستى وفا كرده شود، اگر به كسى در ساعت چهار وعده ملاقات داده‏ايد، در چهار و ده دقيقه رفتن گناه است.
در سال‏هاى اوليه مشروطيت، در تركيه روزى كه برفى به قدّ انسان بر زمين نشسته بود و هيچ وسيله نقليه‏اى كار نمى‏كرد، عاكف به هر وسيله‏اى اتفاقاً از «بيگاربگى» به «بشيكتاش» عبور كرده از آنجا تا «چاپا» پياده به خانه «مدحت جمال» رفت ؛ زيرا قبلا در آن روز به او وعده ملاقات داده بود، وقتى كه به آن جا رسيد، نيمى از بدنش در اثر برودت، يخ بسته بود! با وجود اين به صاحبخانه گفت: براى نيامدن من، مانع برفى كافى نيست، بلكه مرگ لازم بود، زيرا گفته بودم كه خواهم آمد.

اين به آن در

زمانى كه معاويه خواست عبدالله پسر عمرو عاص را به حكومت كوفه بگمارد، مغيرة بن شعبه از اين امر خيلى ناراحت شد و از باب خيرخواهى به معاويه گفت: اى پسر ابوسفيان، پدر را به حكومت مصر و پسر را به حكومت كوفه مى‏گمارى و خويشتن را در ميان دو فكّ شير درنده قرار مى‏دهى؟
معاويه از اين سخن بيمناك شد و به جاى پسر عمروعاص، مغيره را به حكومت كوفه منصوب كرد.
مغيره اميدوار بود در دوران حكومت خويش در كوفه، پول فراوانى از بيت‏المال به جيب بزند اما عمروعاص هم بى‏كار ننشست و براى آنكه نيرنگ او را بدون جواب نگذارد، فوراً به نزد معاويه رفت و از حرص و طمع مغيره سخن‏ها گفت و هشدار داد كه چند ماهى نمى‏گذرد كه خزانه خالى مى‏شود و از اين گذشته او مالياتها و خراج‏هاى بسيار از مردم مى‏ستاند و آنها را هم به اموال شخصى خود مى‏افزايد. معاويه از اين سخنان بيمناك شد و به عمروعاص گفت: حال كه من فرمان حكم او را صادر كرده‏ام، چه بايد بكنم؟ عمروعاص پاسخ داد: خيلى آسان است! فرد ديگرى را عهده‏دار خزانه و امر خراج نماييد!
معاويه پند او را پذيرفت، و مغيره را فقط مسئول و متصدّى كارجنگ و نماز كرد! پس از چندى بين عمروعاص و مغيره اتفاق ملاقات افتاد. عمروعاص نيشخندى زد و گفت «هذه بتلك، يعنى اين به آن در» و از آن موقع، اين جمله در ميان عرب و عجم ضرب المثل گرديده است.

مايه اختلاف خداى لايزال‏

پيامبر اكرم(ص) به يكى از يارانش به نام اسامه توصيه فرمودند: بر تو باد به سجده كردن كه هيچ بنده‏اى براى خدا سجده نمى‏كند مگر آن كه خداوند متعال حسنه‏اى براى او ثبت مى‏كند و گناهى را از او محو مى‏نمايد و مقام او را يكدرجه ترفيع مى‏دهد و نزد ملائكه به او افتخار مى‏كند كه عليرغم تمامى جاذبه‏هاى باطل در برابر عظمت خدا كرنش مى‏كند. (جامع احاديث الشيعه، ج‏5، ص‏26)

عالم و صوفى

آورده‏اند كه پادشاهى پيرو علما بود و وزيرش پيرو صوفيان و مشايخ. پس بين ايشان در حقانيت اين دو طايفه گفتگو بود تا اين كه شبى هر دو جامه درويشان به تن كرده بر بام خانه عالم شدند و او را فراخواندند وگفتند ما دو فرشته‏ايم و بشارت دهيم تو را كه به پيامبرى مبعوث شدى، عالم گفت اى شياطين نشنيديد كه پيامبر فرمود[لا نبى بعدى‏] پيامبر بعد از من نخواهد بود دور شويد، پس هر دو بر بام شيخ كه مراد وزير بود شدند و مطلب باز گفتند. شيخ فرحناك شد و پذيرايى كرده و گفت من منتظر چنين موقعيتى بودم، پس بازگشتند و روز بعد وزير به نزد شيخ رفته در او آثار تكبر و نخوت و بى‏اعتنايى ديد و چون مجلس خلوت شد شيخ موضوع شب گذشته را باز گفت، پس وزير دريافت كه اصل دين و ايمان از علم و علماست.
(جامع التمثيل، ص‏161)

دعاى خير

درويشى مستجاب الدعوة در بغداد پديد آمد. حجّاج بن يوسف را خبر كردند. بخواندش و گفت: دعاى خيرى بر من كن!
گفت: خدايا جانش را بستان!
حجّاج گفت: از بهر خداى اين چه دعاست؟
درويش گفت: اين دعاى خير است تو را و جمله مسلمانان را.
اى زبردست زير دست آزار
گرم تا كى بماند اين بازار
به چه كار آيدت جهاندارى‏
مردنت به كه مردم آزارى

در عشق اگر جان بدهى‏

در عشق اگر جان بدهى، جان اين است
اى بى سر و سامان، سر و سامان اين است‏
گر در او، دل تو دردى دارد
آن درد نگه دار كه درمان اين است

(عطار نيشابورى)

ور عشق نباشد

گر در ره دوست، پايدار آيد دل‏
بر مركب مقصود سوار آيد دل‏
گر دل نبود، كجا وطن سازد عشق‏
ور عشق نباشد به چه كار آيد دل‏

(اوحدالدين كرمانى)

 

بر ساحل معرفت

پرسش: آيا جن‏ها مثل انسان‏ها مكلّف هستند يا نه؟ آيا پيامبر و امام آنها همان پيامبر و امام انسان‏ها مى‏باشد؟ با توجه به آيه شريفه (130، انعام) كه رسول هر قومى از جنس خودش مى‏باشد؛ توضيح بفرماييد؟

پاسخ: يكى از اصول مسلم و معارف قرآن وجود جن است، و اعتقاد به آن يك واقعيت قرآنى است. قرآن كريم درباره آنها مى‏فرمايد: «وَ الجانّ خَلَقناهُ مِن قبلُ مِن نار السَّمُوم» و پيش از آن، جن را از آتشى سوزان و بى‏دود خلق كرديم.(1) آيات و روايات دلالت دارند كه جن‏ها نيز مانند انسان‏ها مكلف و مختار هستند.(2) از جمله آياتى كه بر اختيار و تكليف جن‏ها دلالت دارد، آيه‏اى است كه مبعوث شدن پيامبرانى را براى آنها عنوان كرده است.(3) در جايى ديگر قرآن از قول خود جن‏ها مى‏گويد: «و از ميان ما برخى فرمانبردار و برخى منحرفند، پس كسانى‏كه به فرمانند، آنان در جستجوى راه درستند، ولى منحرفان هيزم جهنم خواهند بود».(4)
آنها هم مانند انسانها، كافر و مسلمان هستند، يعنى برخى مسلمانند و برخى كافر. در سوره جن و احقاف، داستان ايمان آوردن گروهى از جنيان به پيامبر اسلام و كتاب آسمانى او بيان شده است كه: رسول خدا – صلى الله عليه و آله – پس از آن كه از مكه به سوى طائف رفت تا مردم را به اسلام دعوت كند، اما كسى دعوت آن حضرت را پاسخ نگفت. در بازگشت به محلى رسيد كه آن را وادى جن مى‏گفتند، شب را در آن جا ماند و به تلاوت آيات الهى مشغول شد، در آن هنگام شب گروهى از جن‏ها، صداى صوت قرآن پيامبر – صلى الله عليه و آله – را شنيدند، گويا نور ايمان در دل آنها تابيد و مجذوب پيامبر شدند و پس از فراغت پيامبر از تلاوت قرآن، به سوى قوم خود باز گشتند و قوم خود را به‏سوى ايمان به رسول اسلام دعوت نمودند و بيان داشتند: «اى قوم ما! ما كتابى‏را شنيديم كه بعد از موسى – عليه السلام – نازل شده است… اى قوم ما! دعوت كننده الهى را اجابت كنيد و به او ايمان آوريد، تا گناهانتان را ببخشد و شما را از عذابى دردناك پناه دهد».(5)
صاحب تفسير فتح‏القدير مى‏گويد: در مورد اين‏كه آيا خداوند سوى جن‏ها رسولى از جنس خودشان فرستاده است يا نه، ميان دانشمندان اختلاف است و ظاهر آيات قرآن دلالت دارد كه رُسُل فقط از جنس انسان بوده‏اند (6) برخى ديگر از مفسران معتقدند كه از (آيه 130، انعام) مى‏توان استفاده كرد كه: خداوند به‏سوى جن‏ها رُسُلى را از جنس خودشان فرستاده است به خاطر اين‏كه مخاطب در آيه دو طرف (انسان و جن) هستند و در روايت نيز آمده است كه شخصى از حضرت على – عليه السلام – پرسيد: آيا خداوند به‏سوى جن‏ها پيامبرى فرستاده است؟ امام على – عليه السلام – فرمود: بله، خداوند پيامبرى را كه نامش «يوسف» بود به‏سوى آنها فرستاد و آن پيامبر آنها را به سوى خداوند دعوت كرد اما جن‏ها او را به قتل رساندند.(7)
پس از بعثت پيامبر اسلام – صلى الله عليه و آله – ، نبوت ايشان براى جن‏ها نيز حجت بوده و پيامبر آنها هم حضرت محمد -صلى الله عليه و آله – مى‏باشد، چنان كه عده‏اى از جن‏ها خود تصريح كرده‏اند كه به پيامبر اسلام ايمان آورده‏اند(8) و از قوم خود تقاضا كردند كه به پيامبر اسلام و كتاب او ايمان بياورند.(9)
سپس ائمه آنها هم اهل‏بيت و دوازده امام – عليهم السلام – مى‏باشد، چنان كه از ابوحمزه ثمالى نقل شده است كه: روزى جهت شرفيابى‏به حضور امام باقر – عليه السلام – اجازه خواستم، گفتند: عده‏اى در خدمت آن حضرت هستند، مدتى صبر كردم، پس كسانى خارج شدند، كه آنها را نمى‏شناختم و غريب به نظرم آمدند! به حضرت عرض كردم: فدايت شوم، الآن زمان حكومت بنى‏اميه است و شمشيرهاى آنها خونريز است! (يعنى ورود افراد ناشناس براى آن حضرت خطرناك است)، امام فرمود: اى ابا حمزه اينان گروهى شيعه از طايفه جن بودند، آمده بودند تا از مسائل دينى خود سؤال كنند.(10) بنابراين ممكن است قبل از بعثت پيامبر اسلام پيامبرى از جنس خود جنيان مبعوث شده باشد، ولى پس از بعثت پيامبر اسلام(ص) و به امامت رسيدن ائمه – عليهم السلام – نبوت و امامت آن بزرگواران بر جن و انس حجت است.

* *

پرسش: در كاربردهاى قرآنى بين «يا أيّها النبى» و «يا أيّها الرسول» چه فرقى وجود دارد؟ آيا مترادفند؟ با توجه به اين كه «يا أيّها الرسول» تنها دو بار (مائده، 41 و 67) به كار رفته به نظر مى‏رسد كه نكته قابل توجهى است.

پاسخ: «نبى» از مادّه «نبأ» به معناى «پيام» يا «پيام مهم» است. پيامبران الهى را از اين نظر «نبى» مى‏گويند كه پيام خداوند را به بندگان مى‏رسانند. گفته شده كه اين واژه، از ماده «نَبْوَه» به معناى رفعت و بلندى است و اطلاق اين واژه بر انبيا به لحاظ بلندى مقام و مرتبه آن‏ها مى‏باشد.
«رسول» در اصل از ماده «رسل» و به معناى حركت توأم با آرامش است و از آن جا كه فرستادگان پروردگار مأمورند با بندگان خدا با آرامش برخورد كنند، به آن‏ها رسول گفته شده. رسول معناى وسيعى دارد كه فرشتگان و پيامبران الهى را شامل مى‏شود و اصولاً رسول كسى است كه علاوه بر دريافت وحى داراى مأموريت و رسالت ويژه‏اى است در حالى كه «نبى» چنين نيست و خطاب خداوند متعال در آيه 67 سوره مائده از اين گونه موارد است.(11)
«نبى» از جهت مصداق، اعم از «رسول» است؛ يعنى همه انبيا داراى مقام نبوت بوده‏اند؛ ولى مقام رسالت به گروهى خاص از ايشان اختصاص دارد؛ پس مقام رسول از نبى والاتر است، در قرآن گاهى «رسول» و «نبى» هر دو با هم آمده‏اند مثل آيه 51 سوره مريم كه در اين صورت رسول غير از نبى است؛ ولى گاهى به تنهايى استعمال شده كه در اين صورت ممكن است رسول و نبى داراى مفهوم واحد بوده و مترادف باشند.
در برخى از روايات آمده كه «نبى» فرشته وحى را در خواب مى‏بيند و در بيدارى تنها صداى آن را مى‏شنود؛ ولى «رسول» در بيدارى هم او را مى‏بيند؛ پس بين آن دو عموم و خصوص مطلق بوده و «رسول» اخص است؛ يعنى هر رسولى «نبى» هست، ولى هر «نبىّ» رسول نيست.(12)
بنابراين، نمى‏توان گفت كه «رسول» و «نبى» با هم مترادفند.
همان طور كه اشاره كرده‏ايد جمله «يا أيّها الرسول» تنها دو بار در قرآن آمده است كه در هر دو جا خداوند با لحن خاصى كه روى سخن تنها با پيامبر است و به صراحت و تأكيد دستور مى‏دهد كه آن چه را از طرف پروردگار بر او نازل شده به مردم ابلاغ كند و از تهديد مخالفان نهراسد و نگران اسلام و مسلمين نباشد.
خطاب خداوند به خصوص در آيه 67، سوره مائده و تأكيد در آن به وسيله تعبير «يا أيّها الرسول» نشان مى‏دهد كه سخن از حادثه مهمى در ميان بوده كه عدم ابلاغ و تبليغ آن مساوى با عدم تبليغ رسالت محسوب مى‏شده است و آن حادثه مهم نيز بر اساس روايات فراوان مسأله‏اى جز تعيين جانشين براى پيامبر(ص) و سرنوشت آينده اسلام و مسلمين، چيز ديگرى نمى‏تواند باشد.(13)

* *

پرسش: ديدگاه قرآن درباره مسأله رجعت چيست؟

پاسخ: مسأله رجعت از مسلمات عقايد ما شيعيان است كه در قرآن هم به اين مسأله اشاره شده.، مثلاً در آيه 69 سوره مريم آمده است: «ثُمَّ لَنَنْزعنَّ من كلِّ شيعةٍ اَيُّهم اَشَدُّ على الرَّحمن عتيا» بزودى از هر جماعتى كه متشكل شدند، متمرّدترين و سركش‏ترين آنها نسبت به خداى رحمان را بيرون مى‏آوريم، يعنى رؤسا و امامان ضلالت را بيرون مى‏آوريم كه از اين آيه نيز رجعت فهميده مى‏شود. (14)
در آيه 83 سوره نمل مى فرمايد «و يَوْمَ نَحْشُر مِنْ كلِّ اُمَّةٍ فوجًا مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِآياتِنا فَهُمْ يُوزَعُونَ» يعنى [به خاطر بياور ]روزى را كه از هر امتى دسته‏اى آنها را كه آيه‏هاى ما را دروغ شمرده‏اند محشور كنيم و رديف شوند» مرحوم علامه طباطبايى – رحمة الله – در تفسير شريف الميزان ذيل اين آيه مى‏فرمايند كه آيه شريفه نمى‏تواند مربوط به وقايع قيامت باشد؛ بلكه از حشرى خبر مى‏دهد كه قبل از روز قيامت واقع مى‏شود و دليل عمده اين ادعا نيز دو چيز است: يكى اينكه آيه فرمود: يوم نحشر من كل امة فوجا يعنى روزى كه از هر امتى دسته‏اى را محشور كنيم، بديهى است كه در روز قيامت همه مردم از همه دسته‏ها و امتها محشور مى‏شوند. «و حَشَرْناهم فَلَمْ نُغادِرْ منهم احدًا»(15) يعنى همه انسانها را برمى‏انگيزيم و يك نفر هم از قلم نمى‏افتد. پس اينكه آيه مى‏فرمايد از هر امتى دسته‏اى را محشور مى‏كنيم، معلوم مى‏شود مراد از اين حشر، قيامت نيست، بلكه مربوط به قبل از قيامت است. دليل ديگر اينكه در چند آيه بعد (نمل، 87) روز قيامت و اوصاف وقايع آن روز را بيان مى‏كند و معنا ندارد كه قبل از شروع به بيان اصل قيامت و وقايع آن، يكى از وقايع آن را جلوتر ذكر كند، پس معلوم مى‏شود آيه شريفه از حشرى خبر مى‏دهد كه قبل از روز قيامت واقع مى‏شود. كه همان رجعت ناميده مى‏شود)(16) البته در اصل رجعت روايات فراوانى داريم كه اجمالاً به حد تواتر مى‏رسد.

* *

پرسش: چرا برخى از مطالب و داستان‏ها در قرآن چندين بار تكرار شده است و حتى بعضى از آيات در يك سوره بيش از ده بار تكرار شده است؟

پاسخ: يكى از هدفهاى قرآن از تكرار بعضى آيات، استقرار و جايگزين كردن ايمان در جانهاى مردم و تثبيت عقايد و عبرتها و پند و اندرزهاى آن آياتِ تكرار شده است؛ مانند برخى آياتِ مربوط به توحيد، قيامت، حساب، ثواب، عقاب، داستان پيامبران و…؛ به عنوان نمونه، در سوره مرسلات، آيه «ويل يومئذ للمكذبين» ده بار تكرار شده است. اين سوره بسيارى از نعمتهايى را كه خداوند به مردم عطا فرموده و همچنين بسيارى از بلاهايى را كه بر آنها فرو فرستاده ذكر مى‏كند، و عبارت فوق (در آن روز واى بر تكذيب كنندگان) پس از هر نعمتى كه خداوند به ياد مردم مى‏آورد و هر بلايى كه آنان را از آن مى‏ترساند، آمده است تا توجّهشان را به اين نعمتها و بلاها جلب كند و با يادآورى آنها از ادامه تكذيب پيامبران و كفر پرهيز كنند.(17) 31 بار تكرار آيه «فبأىّ آلاء ربّكما تكذبان» در سوره الرحمن آن هم در مقطعهاى كوتاه، علاوه بر اين‏كه آهنگ جالب و زيبايى به سوره داده است، تكرار آن بعد از ذكر هر نعمت، باعث برانگيخته شدن حسّ شكرگزارى در انسان و شناخت مبدأ آن نعمتها مى‏شود و جنّ و انس را در برابر اين واقعيت قرار مى‏دهد كه در مورد اين نعمتها بينديشند و از عقل خود بپرسند كه آيا اين نعمتهاى الهى قابل انكار است؟ و اگر نيست چرا ولى نعمت خود را نشناسند و چرا در آستان مقدسش سر فرود نياورند؟(18)

* *

پرسش: علت اين‏كه قرآن كريم، زنان پيامبراكرم(ص) را مادران امت مى‏نامد، چيست؟ آيا چون ازدواج مردان ديگر با ايشان حرام است، چنين فرموده است يا دليل ديگرى دارد؟ چرا بعضى از زنان پيامبراكرم(ص) دشمن اهل‏بيت(عليهم السلام) شدند؟

پاسخ: الف) همان‏گونه كه پيامبراكرم(ص) پدر روحانى و معنوى امت به شمار مى‏آيد، همسران او نيز مادران معنوى امتش محسوب مى‏شوند.
پدر يا مادر روحانى، كسى است كه نوعى حق معنوى داشته باشد؛ هم‏چون پيامبراكرم(ص) كه پدر روحانى امت محسوب مى‏شود و هم به خاطر ايشان است كه همسرانشان نيز احترام مادر را پيدا مى‏كنند.
تحريم ازدواج با ايشان نيز يكى از شئون احترام آن‏ها و احترام پيامبراكرم(ص) به شمار مى‏آيد.(19)
ب) در طول تاريخ، بسيارند بزرگانى كه همسرانى در شأن خود نداشتند و از جمع نشدن شرايط لازم رنج مى‏بردند. قرآن مجيد نيز نمونه‏هايى را از انبياى بزرگ الهى ذكر كرده است. آيات شريفه 1 تا 4 سوره مباركه تحريم نيز نشان مى‏دهد كه پيامبراكرم(ص) نسبت به بعضى از همسرانش چنين بود. آن‏ها به خاطر رقابت‏هايى كه با يكديگر داشتند، گاه روح پاك حضرتش را جريحه‏دار مى‏كردند و گاه با اعتراض به ايشان و يا افشاى سرّشان او را رنج مى‏دادند؛ تا آن‏جا كه خداوند به سرزنش آنان و دفاع از پيامبرش پرداخته و مؤكدترين بيان را در اين زمينه فرموده و آن‏ها را به طلاق تهديد كرده است.
دشمنى با اهل‏بيت(عليهم السلام) از طرف برخى از زنان پيامبراكرم(ص) در زمان خود حضرت نيز سابقه داشت؛ حتى به مقام نبوت ايشان، (در شكل بازخواست) اهانت صورت مى‏گرفت. بعد از ايشان نيز در داستان «جنگ جمل»، دشمنى و بى‏احترامى‏به مقام نبوت نسبت به جانشينانش تكرار شد.(20)
اين دشمنى و عداوت اختصاص به رسول اكرم(ص) نداشت بلكه عميقتر و وسيعتر از آن بود به طورى كه دامن فاميل و فرزندان على(ع) (حضرت خديجه و حضرت زهرا(عليهما السلام)) را نيز مى‏گرفت، مثلاً عايشه خود را از حسن و حسين فرزندان على(ع) مخفى مى‏ساخت و با آنان مانند نامحرمان رفتار مى‏نمود با اين‏كه ابن‏عباس بر او اعتراض مى‏كرد و مى‏گفت كه حسن و حسين(عليهم السلام) نسبت به عايشه محرم هستند، هدف وى از اين عمل چيزى جز انكار مقام فرزندى حسنين(عليهما السلام) نسبت به پيامبراكرم(ص) نبود.(21)
علت ديگر در كينه و عداوت بعضى از زنان پيامبراكرم(ص) نسبت به خاندان اهل‏بيت(عليهم السلام) به خاطر اين نكته است كه از على(ع) كينه‏هاى بدر و اُحد و احزاب و… را به دل داشتند، چرا كه اميرالمؤمنين(ع) تعداد زيادى از بستگان و نزديكان ايشان را كه در اين جنگ‏ها در صف مشركين بودند از ميان برده بود، اين كينه‏ها و انتقامجويى آن‏ها، در قلوب منافقين مخفى بود و جزئت اظهار آن را نداشتند، امّا روزى كه حكومت را غصب كردند و اهل‏بيت(عليهم السلام) را منزوى كردند، تمام كينه‏ها و حسادت‏ها را بر اين خاندان فرور ريختند.(22)

* *

[با تقدير از مركز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبليغات اسلامى كه در تهيّه پرسش‏ها و پاسخ‏هاى قرآنى، مجله را همراهى كردند.
ضمناً خوانندگان گرامى مى‏توانند براى دريافت پاسخ‏هاى قرآنى به اين آدرس مكاتبه، يا تماس حاصل نمايند:
قم – صندوق پستى 3775 – 37185 نمابر: 7736270 – تلفن: 7742160 – 7742150]

پى‏نوشت‏ها:

1) حجر، 27.
2) ذاريات / 56.
3) انعام / 130.
4) جن / 14 و 15.
5) احقاف، 30 و 31؛ ر.ك: نورالثقلين، عروسى الحويزى، ج 5، ص 19، نشر اسماعيليان.
6) فتح‏القدير، على بن محمد شوكافى، ج 5، ص 26، دارالمعرفه، بيروت.
7) تفسير الجديد، شيخ محمد سبزوارى، ج 3، ص 92، دارالتعارف للمطبوعات، بيروت، براى كسب آگاهى بيشتر در اين زمينه ر.ك: تفسير ابن‏كثير، ج 4، ص 260، ذيل آيه 29 / احقاف؛ تفسير تبيان، ج 4، ص 276، ذيل آيه 130 انعام.
8) جن، 13.
9) احقاف / 31.
10) ميزان‏الحكمه، محمدى رى‏شهرى، ج 2، ص 118، مكتب الاعلام الاسلامى.
11) ر.ك: مفردات الفاظ قرآن، راغب اصفهانى، ص 200 و 503، دارالكتب العربى.
12) ر.ك: اصول كافى، محمد بن يعقوب كلينى، ج 1، ص 23، دارالتعارف، بيروت / آموزش عقايد، استاد محمد تقى مصباح يزدى، ج 2، ص 72، سازمان تبليغات اسلامى.
13) براى آگاهى بيشتر ر.ك: غاية المرام، مرحوم محدث بحرانى، چاپ سنگى / تفسير نمونه، آيت اللَّه مكارم شيرازى و ديگران، ج 5، ص 3 – 23، دارالكتب الاسلامية.
14) ترجمه الميزان، سيد محمدباقر موسوى همدانى، ج 14، ص 120، نشر دفتر انتشارات اسلامى.
15) كهف، 47.
16) ترجمه الميزان، سيدمحمدباقر موسوى همدانى، ج 15، ص 568 – 570، نشر: دفتر انتشارات اسلامى.
17) ر.ك: قرآن و روانشناسى دكتر محمدعثمان نجاتى، ترجمه دكتر عباس عرب، ص 248 – 254، نشر آستان قدس رضوى، چاپ چهارم.
18) تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ج 23، ص 92 و 113، دارالكتب الاسلامية، سوره الرحمن.
19) ر.ك: تفسير نمونه، آيةاللَّه مكارم شيرازى و ديگران، ج 17، ص 204-206، دارالكتب الاسلامية.
20) ر.ك: تفسير نمونه، همان، ج 24، ص 282.
21) نقش عايشه در تاريخ اسلام، علامه سيدمرتضى عسگرى، ص 281، نشر المهدى.
22) ر.ك: بحار، علامه محمدباقر مجلسى، ج 43، ص 159، نشر الاحياءالتراث العربى / چشمه در بستر، آقايى، ص 34 و 89، مؤسسه انتشارات حضور.

 

صدام، مارى كه آمريكا در آستين خود پرورانده است‏

ترجمه از نيوزويك‏
هفته نامه امريكايى‏

گوشه‏اى از روابط امريكا و رژيم صدام
گزارش تفصيلى درباره كمك‏هاى امريكا به صدام در طول 20 سال گذشته‏

آخرين بارى كه دونالد رامسفلد با صدام ديدار كرد، طرفين به گرمى دست يكديگر را فشردند. تاريخ اين ديدار مربوط به 20 سال پيش است، بيستم دسامبر 1982 و تلويزيون دولتى عراق اين لحظه را به عنوان يك لحظه تاريخى ثبت كرده است.
هفته نامه نيوزويك در مقاله‏اى با عنوان اين كه صدام چگونه به وجود آمده است و نقش امريكا در اين ميان تا چه حد بوده است، ضمن اشاره به مطالب فوق آورده است: دونالد رامسفلد كه هم اينك وزير دفاع امريكاست، 20 سال پيش به عنوان فرستاده ويژه رونالد ريگان به بغداد فرستاده شد.
صدام حسين در حالى كه اسلحه‏اى به كمر خود بسته بود، با اطمينان و اعتماد به نفس از وى استقبال كرد. رامسفلد در اين ديدار سلام‏هاى گرم ريگان را به صدام رساند و بيان كرد از اين كه در بغداد است بسيار خشنود مى‏باشد. سپس هر دو مرد به مذاكرات خود مشغول شدند و درباره اين صحبت كردند كه چگونه مى‏توان روابط دو كشور را بهبود بخشيد.
نيوزويك نوشته است: رامسفلد همانند بسيارى از كاركنان وزارت خارجه، آگاه بود كه صدام يك قاتل آدمكش است كه از تروريست‏ها حمايت مى‏كند و سعى دارد تا به سلاح‏هاى هسته‏اى دست يابد. (هنوز مدت زيادى از زمانى كه اسراييلى‏ها رآكتور هسته‏اى عراق را بمباران كرده بودند، نگذشته بود)، اما در آن زمان نگرانى عمده امريكا، ايران بود نه عراق. دولت ريگان از اين ترس داشت كه انقلابيون ايران كه شاه را از اريكه قدرت پايين كشيده بودند و ديپلمات‏هاى امريكايى را به مدت 444 روز در فاصله سال‏هاى 1979 تا 1981 در بازداشت خود داشتند، باعث آشوب در خاورميانه شوند و مراكز نفتى حياتى اين منطقه را با تهديد مواجه سازند. براساس تئورى «دشمن دشمن من، دوست من است»، كارگزاران دولت ريگان بر آن بودند تا از عراق در جنگ خونبارى كه عليه ايران به راه انداخته بود، حمايت كنند. در چنين شرايطى ديدار ميان رامسفلد و صدام بسيار با اهميت بود. تا پنج سال آينده كه جنگ ادامه داشت، ايالات متحده تا آنجا كه مى‏توانست صدام را مورد حمايت‏هاى مالى، اطلاعاتى، اقتصادى، نظامى و تجهيزاتى خود قرار داد.
نيوزويك مى‏نويسد: رامسفلد اولين ديپلمات امريكايى نيست كه آرزوى از بين رفتن اين متحد پيشين را دارد. قبل از دوران جنگ سرد، اتحاد جماهير شورورى شريك امريكا در جنگ عليه هيتلر در جنگ جهانى دوم بود. در جهان واقعيت، همان گونه كه اصوات از ميان مى‏روند، ملت‏ها نيز هميشه با يكديگر دوست باقى نمى‏مانند و تجربه رامسفلد اين را ثابت مى‏كند كه دوستان ديروز مى‏توانند به دشمنان خونى امروز تبديل شوند.
در زمانى كه جورج دبليو بوش و كابينه جنگ وى به دنبال بركنارى صدام هستند، براى آنها بسيار جالب است كه چرا و چگونه سه رييس جمهور قبلى امريكا اجازه داده‏اند تا قصاب بغداد اين قدر طولانى بر سر قدرت بماند.
نيوزيويك در ادامه مطلب خود نوشته است: تاريخ روابط امريكا با صدام يكى از شرم آورترين دوران‏ها در تاريخ سياست خارجى امريكا محسوب مى‏شود. بارها و بارها امريكايى‏ها چشمان خود را در مقابل غارت‏ها و جنايات صدام بستند و يا وى را آن گونه جدى نپنداشتند كه بود. حتى يك سياستگزار يا شخص رسمى نيز پيدا نشد كه خطر صدام را جدى بگيرد و در گذشته تمام تصميم‏هاى وى قابل توجيه بود، بسيار مشكل است كه باور كنيم چرا امريكايى‏ها در دهه 80 ميلادى، به كميسيون انرژى اتمى عراق اجازه دادند تا به سلاح‏هاى شيميايى و بيولوژيكى دست پيدا كند، اما اين امر به وقوع پيوست.
اشتباهات گذشته امريكا باعث نمى‏شود تا اين كشور از اقدامات آينده خود باز بماند. اين امرى كاملاً آشكار است و صدام احتمالاً همان طور كه پرزيدنت بوش هفته گذشته در سازمان ملل بيان كرد، گور خود را كنده است؛ اما اين داستان كه امريكايى‏ها چگونه كمك كردند تا يك هيولاى فرانكشتاين به وجود آيد، موضوعى متفاوت است؛ هيولايى كه خود هم اكنون بلاى جان پديد آورنده‏اش شده است.
نيوزويك مى‏افزايد: امريكا، صدام را به روى كار نياورد. وى هنگامى ظاهر شد كه كشور عراق دو دهه ناآرامى و آشوب را در دهه‏هاى 60 و 70 ميلادى پشت سر گذاشته بود و افراد مختلفى سعى كرده بودند تا كنترل كشورى را كه امپراطورى بريتانيا در دهه 20 ميلادى آن را به سه بخش سنى، شيعه و كُرد تقسيم كرده بود، به دست بگيرند. در طول دوران جنگ سرد، امريكا براى رقابت با شوروى سعى كرد تا مقاصد صدام را برآورده سازد و از جنگى كه وى عليه حكومت مذهبى ايران به راه انداخته بود، استقبال كرد. اين سهل انگارى نسبت به عراق حتى پس از آن كه امريكا در سال 1991 مجبور به جنگ با عراق شد نيز ادامه يافت.
هفته نامه نيوزويك درباره سلاح‏هاى غيرمتعارف عراق نوشته است: مقامات امريكايى مى‏دانند كه صدام كه از اوايل دهه 70 ميلادى به روى كار آمده، بسيار ديوانه‏وار عمل كرده است. يكى از مشهورترين اقدامات جنون‏آميز صدام اين بود كه در سال 1979، خود شخصاً در كنگره حزبش دستور اعدام چند عضو اين كنگره را صادر كرد. در رسانه‏هاى عربى اين گونه گزارش شد كه اين افراد به اين دليل اعدام نشدند كه قصد برنامه ريزى عليه صدام را داشتند، بلكه اتهاماتشان تنها فكر كردن به چنين موضوعى بود.
از همان ابتدا مقامات امريكايى نگران اشتهاى عراق براى سلاح‏هاى غير متعارف بودند، در واقع رامسفلد پس از ديدار خود با صدام هشدار داد كه صدام ممكن است از سلاح‏هاى شيميايى استفاده كند؛ اما آن زمان دولت ريگان صدام را به عنوان يك شخص كارآمد در نظر گرفته بود. با جنگى كه عراق عليه ايران به راه انداخته بود، صدام مى‏توانست خون بسيارى از كسانى را كه شاه را از قدرت بركنار كرده و مخالف امريكا بودند، بريزد. حتى بعضى از مقام‏هاى رسمى دولت امريكا، صدام را يك انورسادات ديگر دانستند كه قادر بود عراق را به يك كشور مدرن و سكولار تبديل كند؛ اما اول از همه صدام بايد نجات پيدا مى‏كرد. جنگ عليه ايران در سال 1982 بسيار بد پيش مى‏رفت. موج حملات انسانى ايران اين تهديد را به وجود آورده بود كه ارتش عراق شكست بخورد، از اين رو واشنگتن تصميم گرفت تا مخفيانه وارد عمل شود. پس از ديدار رامسفلد از بغداد در سال 1983، مقامات اطلاعاتى امريكا شروع به در اختيار گذاشتن عكس‏هاى ماهواره‏اى از محل استقرار نيروهاى ايرانى به ديكتاتور عراق كردند، اسناد رسمى نشان مى‏دهد كه امريكا به طور پنهانى مقدار زيادى تانك و سخت افزارهاى نظامى در اختيار دولت بغداد گذاشته است. امريكايى‏ها براى اين كه خود را از هرگونه اتهامى مبرّا كنند، اين تانك‏ها و تجهيزات را در اختيار مصر گذاشته‏اند و مصر نيز آنها را به عراق داده است. از سوى ديگر به رغم اعتراض عده‏اى از مقام‏هاى بدبين در پنتاگون، دولت ريگان به عراق اجازه داد كه به طور گسترده بتواند مواد و تجهيزاتى را كه مصارف دو گانه داشتند، خريدارى كند. بر اساس اسناد محرمانه وزارت بازرگانى امريكا كه توسط مجله نيوزويك تهيه شده است، ليست خريد شامل اطلاعات كامپيوترى شده براى وزارت كشور صدام (براى سركوب مخالفين سياسى) هليكوپتر براى انتقال مقام‏هاى رسمى عراقى، دوربين‏هاى تلويزيونى براى مصارف نظارتى، تجهيزات تجزيه شيمياى براى كميسيون انرژى اتمى عراق و مقدار زيادى باكترى، قارچ و تك‏ياخته براى اين كميسيون بوده است. براساس اظهارات مقامات رسمى پيشين، از كولتورهاى باكترى مى‏شد براى ساخت سلاح‏هاى بيولوژيكى و نيز باكترى سياه زخم استفاده كرد.
وزارت امور خارجه امريكا هم چنين تأييد كرده است كه 5/1 ميليون سرنگ آتروپين به عراق داده است تا عراق بتواند از آنها براى مقابله با تأثيرات سلاح‏هاى شيميايى استفاده كند؛ اما پنتاگون مدعى است فروش اين سرنگ‏ها را مسدود كرده است. بعدها مشخص شد كه هليكوپترهايى نيز كه براى نقل و انتقال مقام‏هاى رسمى عراقى به اين كشور فروخته شده بودند، براى اسپرى گاز سمى بر روى كردها مورد استفاده قرار گرفته است.
نيوزويك در اين باره كه آيا كسى پاسخگوست يا خير، نوشته است: ايالات متحده تقريباً با قطعيت مى‏دانست كه با توجه به عكس‏هاى ماهواره‏اى به دست آمده، صدام از سلاح‏هاى شيميايى عليه نيروهاى ايرانى استفاده كرده است. هنگامى كه صدام در سال 1988 يك روستاى كردنشين مخالف را با گاز خردل، سارين، تابون و وى ايكس مورد حمله قرار داد، دولت ريگان ابتدا ايران را متهم به چنين اقدامى كرد؛ اما بعد تحت فشار دموكرات‏هاى كنگره ناچار شد تا حقيقت را بپذيرد و اعلام كند صدام خود دست به اين اقدام زده است.
در آن زمان تنها اعتراضاتى رسمى شنيده شد. در نوارى كه بعداً توسط كردها به دست آمد، شنيده مى‏شود كه على حسن المجيد از اقوام صدام، مشهور به «على شيميايى» درباره به كار بردن گازهاى شيميايى عليه كردها صحبت مى‏كند. وى مى‏پرسد: چه كسى مى‏خواهد جلوى ما را بگيرد؟ جامعه جهانى؟
ايالات متحده بيشتر نگران حفاظت از نفت عراق بود كه از خليج فارس منتقل مى‏شد. در سال 1987 يك فروند موشك اگزوست عراقى به ناو «يو اس اس استارك امريكا» در خليج فارس برخورد كرد و در اين حادثه 37 تن از خدمه اين ناو كشته شدند. به طرزى باور نكردنى، آمريكا پوزش عراق را كه اعلام كرد اين موشك اشتباهاً به ناو امريكايى برخورد كرده است، پذيرفت و به جاى آن ايران متهم شد كه به جنگ در منطقه دامن مى‏زند. كوماندوهاى امريكايى منفجر كردن سكوهاى نفتى ايران را آغاز كردند و قايق‏هاى گشت زنى ايرانى هدف قرار گرفتند. در سال 1988 يك ناو امريكايى در خليج فارس، يك فروند هواپيماى مسافربرى ايرباس ايرانى را با 290 سرنشين هدف قرار داد. در آن زمان صدام احساس كرد كه خيلى جسور است. با حمايت غرب وى گمان مى‏كرد توانسته است انقلاب اسلامى ايران را شكست دهد. امريكايى‏ها نيز به عنوان يك قدرت منطقه‏اى، شروع به حمايت از وى كردند. از ديد غربى‏ها، صدام به عنوان فردى كه حتماً منافع امريكا را تأمين خواهد كرد در نظر گرفته شد؛ اما خود بزرگ بينى صدام بيش از حد رشد كرد.
در طول سال‏ها، پشتيبانى غرب باعث شده تا صدامى كه امروزه مى‏بينيم به وجود آيد و وى توانست زرادخانه‏اى مرگبار براى خود به وجود آورد به طورى كه به نظر مى‏رسد واشنگتن در مقابل اين قدرت، ميخكوب شده است. در شرايط كنونى دولت بوش مى‏خواهد بالاخره اين طلسم را بشكند. اگر كارشناسان به دولت امريكا درست گفته باشند، بغداد پس از صدام چيزى شبيه پاريس پس از پايان جنگ اشغال نازى‏ها در سال 1944 مى‏شود. سربازان امريكايى همانند آورندگان آزادى و دموكراسى وارد بغداد مى‏شوند و استبداد خاورميانه به كنار مى‏رود؛ امّا اگر بخواهيم پيشگويى كنيم حركت امريكا در حمله به عراق باعث تحريك احساسات ضدامپرياليستى جهان عرب خواهد شد و اين امر باعث خواهد شد تا تندروى‏هاى اسلامى در منطقه افزايش يابند…

 

قيام توّابين، به رهبرى سليمان بن صرد خزاعى
(نخستين روز ربيع الثانى سال 65 قمرى)

حجةالاسلام سيد تقى واردى‏

هنگامى كه امام حسين(ع) و اصحاب و يارانش، مظلومانه در كربلا شهيد شده و بازماندگانشان به اسارت برده شدند و از ميان اسيران سرافراز، شخصيت هايى چون امام زين العابدين(ع)، زينب كبرا(س) و ام‏كلثوم(س) در ميان مردم شهرها؛ به ويژه در كوفه سخنرانى كرده و حقانيّت امام حسين(ع) و جنايت كارى يزيد و مزدورانش را به اطلاع مردم رسانيدند، يك حالت سرخوردگى و پشيمانى‏اى در مسلمانان پديد آمد. منتها در شهر كوفه كه بزرگ‏ترين مركز شيعيان عالم اسلام بود، ندامت و پشيمانى شيعيان، به خاطر عدم نصرت امام حسين(ع) و تنها گذاشتن وى در كربلا، شدت بيشترى داشت و از اين بابت، خودشان را سرزنش كرده و خطاكار مى‏دانستند.
آنان پس از مراسم عزادارى امام حسين(ع) و گفت و گوهاى جمعى، به اين نتيجه رسيدند كه اين ننگ و ندامت را نمى‏توانند از خود دور كنند، مگر با كشته شدن در راه اهداف اباعبدالله الحسين(ع) و گرفتن انتقام از قاتلان وى.(1)
رهبرى اين جنبش را چند تن از سران سال خورده شيعه عراق بر عهده گرفتند كه معروف‏ترين آنان عبارت بودند از: سليمان بن صرد خزاعى، عبدالله بن وال تميمى، رفاعة بن شداد بجلى، عبدالله بن سعد ازدى و مسيّب بن نجبه فزارى.
سليمان بن صرد خزاعى كه بزرگ‏ترين شخصيت اين جنبش و رهبر نخستين آن بود، از صحابه رسول خدا(ص) است و نام او پيش از اسلام، «يسار» بود. پس از آن كه در محضر رسول خدا (ص) ايمان آورد، آن حضرت، نامش را به «سليمان» تغيير داد. او در بسيارى از جنگ‏هاى زمان پيامبر(ص) و فتوحات اسلامى بعد از رسول خدا(ص) شركت داشت و هنگامى كه شهر كوفه بنا گرديد، در اين شهر ساكن شد و رياست قوم و قبيله خويش را بر عهده گرفت. در عصر خلافت امام على(ع) از ياران آن حضرت به شمار مى‏آمد و در جنگ صفين، در كنار آن حضرت بر ضد معاويه، مبارزه كرد. پس از شهادت حضرت على(ع) هميشه از فرزندانش حمايت مى‏نمود. وى از جمله آنانى بود كه به اباعبدالله الحسين(ع) نامه نوشت و او را به كوفه دعوت كرد، ولى سعادت يارى و نصرت آن حضرت را در دشت كربلا به دست نياورد.(2)
به هر روى، توابين با پيروى از فرمان خداوند سبحان در قرآن مجيد كه فرمود: «قل انما اعظكم بواحدة ان تقوموا للّه مثنى و فرادى»(3) قيام در راه خدا را هم براى مبارزه با دشمنان اهل بيت(ع) و قاتلان شهداى كربلا و هم براى جهاد با نفس و مبارزه با شيطان‏هاى نفسانى و جبران قصور و كوتاهى‏هاى واقعه عاشورا، از سال 61 قمرى – پس از شهادت امام حسين(ع) – قيام خويش را آغاز و به تدريج فراگير نمودند، طرفداران بسيارى پيدا كرده و به مدت چهار سال شكل‏گيرى جنبش، نيرو و امكانات قابل توجهى فراهم نمودند. بدين منظور رهبران قيام، نخستين روز ربيع‏الثانى سال 65 قمرى را آغاز رسمى حركت خود تعيين كردند. در اين زمان «يزيد بن معاويه» به هلاكت رسيده و «مروان بن حكم» در شام و غرب عالم اسلام و «عبدالله بن زبير» در حجاز و شرق و جنوب عالم اسلام، حكمرانى مى‏كردند.
«مختار بن ابى عبيده ثقفى»، كه از مبارزان شيعه و از مخالفان حكومت بنى‏اميه بود، هنگامى كه از جنبش توّابين باخبر شد، به كوفه رفت و قصد پيوستن به آنان را داشت، ولى با شيوه و راه كارهاى آنان موافق نبود، زيرا توّابين، با شهادت‏طلبى و كشته شدن در راه خدا، درصدد تطهير روح خود بودند و از اين راه، مى‏خواستند بر حكومت بنى‏اميه و قاتلان امام حسين(ع) بتازند و از آنان انتقام گيرند، ولى مختار بن ابى عبيده ثقفى، با مبارزه و نبرد پنهان و آشكار خود، درصدد به دست گرفتن حكومت و آن گاه، انتقام گرفتن از جنايت كاران واقعه كربلا بود. اتفاقاً در اين راه موفق شد و به آرزو و آمال خويش دست يافت.(4)
لذا از توّابين جدا شد، اما از سوى عامل عبدالله بن زبير در كوفه زندانى گشت، ولى توّابين، قيامشان را در نخستين روز ربيع‏الآخر آغاز كردند.
در آغاز، عده‏اى درصدد درگير كردن آنان با عامل عبدالله بن زبير در كوفه را داشتند، ولى با زيركى «عبدالله بن زبير انصارى» استاندار وقت كوفه و اعلام پشتيبانى وى از توّابين، هيچ گونه جنگى در كوفه رخ نداد.(5) و توّابين هم كه تعدادشان چهار هزار رزمنده عاشق شهادت بود، از كوفه به «پادگان نخيله» و از آن جا به سوى كربلا حركت كردند. مدتى در آن جا به ناله و سوگوارى پرداختند و از خداى سبحان، به خاطر گناه و جرم خويش، طلب غفران نمودند و آن گاه به سوى سرزمين «جزيره» (بين النهرين) رهسپار شده و در منطقه «عين الوردة» با سپاهيان مروان بن حكم به فرماندهى «عبيدالله بن زياد» مواجه شدند.
ابتدا گروهى از توّابين به فرماندهى «مسيب بن نجبه فزارى» با گروهى از سپاه عبيدالله بن زياد درگيرشدند و با مجاهدت و دلاورى‏هاى توّابين، سپاه عبيدالله متحمل شكست سنگين شد و بسيارى از شاميان كشته و زخمى شدند و تنها عده‏اى موفق به فرار از صحنه نبرد شدند.
عبيدالله بن زياد، كه تعداد سى هزار نفر از شاميان را فرماندهى مى‏كرد، براى بار دوم، سپاهى به تعداد دوازده هزار مرد جنگنده به فرماندهى «حصين بن نمير» به نبرد توّابين فرستاد. اين بار نيز پيروزى با خداجويان توّابين بود و تاريكى شب، مانع پيروزى نهايى آنان گرديد.(6) ولى بار سوم، عبيدالله بن زياد در همان شامگاه با تمام نيرو و تجهيزات جنگى به نبرد توّابين شتافت و سليمان بن صرد كه با سپاهى سنگين از دشمن رو به رو شده بود، از زين اسب به پايين آمد و غلاف شمشيرش را شكست و شمشيرش را برهنه كرد و به ياران خود گفت: «عبادالله! من اراد البكور الى ربّه، والتّوبة من ذنبه، والوفاء بعهده، فالىّ؛ اى بندگان خدا! هر كسى مى‏خواهد كه بامداد فردا در نزد پروردگارش باشد، از گناه و جرمش توبه كند و به پيمان خويش وفا نمايد، با من بيايد.»
در اين هنگام، تعداد زيادى از ياران او از اسب پياده شده و بى‏باكانه به صفوف عظيم دشمن زدند. تعداد اندكِ شهادت طلبان توّابين، صحنه ميدان را بر انبوه جنايت كاران شام، تيره و تنگ كردند و اگر پيروزى‏هاى آنان به همان صورت ادامه مى‏يافت، پيروزى نهايى نصيب آنان مى‏شد، ولى شاميان، به جاى نبرد تن به تن، توّابين را آماج تيرهاى بى‏امان خويش قرار دادند و در اين ميان فرمانده شجاع توّابين، يعنى «سليمان بن صرد»، مورد اصابت تير «يزيد بن حصين بن نمير» قرار گرفت و دلاورانه به شهادت رسيد. پس از او «مسيّب بن نجبه»، فرماندهى توّابين را بر عهده گرفت، ولى پس از مبارزات فراوان به شهادت رسيد.(7)
از آن پنج فرمانده و امير توّابين، هر كدام پس از ديگرى، فرماندهى را بر عهده گرفته و با سربازان عبيدالله بن زياد به نبرد پرداختند، ولى در ميان ميدان به شهادت رسيدند و تنها «رفاعة بن شداد بجلى» همراه با عده‏اى اندك از توابين، از تاريكى شب استفاده كرده و خود را از آن واقعه هولناك، نجات داده و به كوفه برگشتند و در قيام مختار بن ابى عبيده ثقفى، كه پس از شهادت توابين به وقوع پيوست، شركت نمودند.
بدين گونه، «عين الوردة» اين بار، همانند كربلاى حسينى، مهبط عاشقان حق و خداجويان توّابين گرديد و برگ زرين ديگرى از شهامت، حقانيت و شهادت‏طلبى شيعيان، در تاريخ اسلام افزوده شد.(8)

پى‏نوشت‏ها:

1) المنتظم فى تاريخ الامم والملوك، ج‏6، ص‏28.
2) المنتخب من ذيل المذيل، ص‏26.
3) سوره سبأ، آيه‏46.
4) المنتظم فى تاريخ الامم والملوك، ج‏6، ص‏29.
5) همان.
6) همان، ص‏36.
7) همان.
8) نك: مروج الذّهب، ج‏3، ص‏100؛ تاريخ الطبرى، ج‏5، ص‏551؛ البداية والنهاية، ج‏8، ص‏253؛ ماهيّت قيام مختار، ص‏221.

 

يهود در قرآن

مصطفى قويدل‏

قرآن آئينه وحى الهى و يگانه مرجع زوال‏ناپذير بشرى است كه تمسّك به آياتش روشن‏گر ديده‏هاى بينا و انديشه‏هاى اهل تأمل است؛ چنان كه خود همواره انسان‏ها را به تدبّر در آيات الهى دعوت كرده و آن را ويژه اهل دانش و تعقل معرفى مى‏كند.
يكى از مباحث مهم و مورد تأكيد قرآن كريم، تاريخ و عمل كرد يهود است كه مرتب از سوى خداوند به مسلمانان تذكر داده مى‏شود تا از آن پند و اندرز گيرند. ما نيز به اندازه فهم اندك و توان خويش بر آن شديم تا از چشمه‏هاى زلال و جارى اين كوثر هدايت جرعه‏اى بنوشيم: لذا از تفسير گرانقدر «نمونه» به عنوان مرجع تفسير آيات و كتاب تلمود (تعليم ديانت و آداب يهود) كه كتاب مقدس يهوديان است و نيز از پروتكل‏هاى صهيونيسم(1) استفاده شده است.
پيش از بعثت رسول گرامى اسلام، يهود در كتب خود خوانده بودند كه: هجرت گاه آخرين پيامبر بين دو كوه «عِبر» و «احُد» مى‏باشد، بدين سبب از سرزمين خود هجرت كرده و هنگامى كه به كوه احد رسيدند متفرّق شدند؛ عده‏اى در «تيما» گروهى در «فدك» و جمعى در «خيبر» سكنى گزيدند.

پس از مدتى آنها كه در «تيما» بودند جهت ديدار برادران خود حركت كرده و در سرزمين مدينه ساكن شدند. آنها در مدت دوران سكونت خود اموال فراوانى كسب كردند. در اين زمان سلطانى به نام «تَبَع» بر آنها لشكركشى كرد و خواست به آن ديار ماندگار شود، ولى يهود اجازه نداده و مدّعى بودند كه جز پيغمبر آخرالزمان كسى شايستگى حكومت بر آن سرزمين را ندارد. او نيز از خاندان خود دو قبيله «اوس» و «خزرج» را براى يارى پيامبرى كه ظهور خواهد كرد در آن جا اسكان داد.
وقتى اين دو قبيله جمعيتشان زياد شد به اموال يهود تجاوز كردند. يهوديان گفتند: پيغمبر آخر الزمان حق ما را از شما خواهد گرفت. لذا منتظر ظهور پيامبر بودند، اما پس از بعثت پيامبر اسلام(ص) به خاطر اين كه بر خلاف تصوّر ذهنى و نژادپرستى آنها، پيامبر از قوم بنى‏اسرائيل نبود به او كفر ورزيدند. قرآن از اين معامله آنها به «فَبَآؤُواْ بِغَضَبٍ عَلَى غَضَبٍ» تعبير مى‏كند كه غضب اولى سرگردانى چهل ساله بنى‏اسرائيل در «بيابان تيه» بود.

عقايد تحريف شده يهود

يهوديان هم مانند گروهى از مسيحيان به خداوند نسبت‏هاى شرك مى‏بستند. در قرآن كريم آمده است: «وَقَالُواْ اتَّخَذَ اللّهُ وَلَداً؛(2) اين عقيده خرافى كه خداوند داراى فرزند است، هم مسيحيان و هم جمعى از
يهود و هم مشركان به آن اعتقاد داشتند. در جاى ديگر قرآن آمده: «وَقَالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللّهِ؛(3) يهود مى‏گفتند: «عُزَير» پسر خداوند است كه خداوند در جواب اين سخن آنان مى‏فرمايد: همه چيز در آسمان و زمين براى خداوند است و نيازى به فرزند ندارد.(4)
از آن جا كه يهوديان بعد از ظهور اسلام قدرت خود را از دست داده بودند، اين را به خدا نسبت داده و معتقد بودند: دست خداوند بسته است كه به ما بخششى نمى‏كند: «وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ»(5) خداوند نيز در ادامه آيه در جواب به آنان مى‏فرمايد: «غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُواْ بِمَا قَالُواْ» دست آنها بسته شده و به لعن خداوند گرفتار شده‏اند.
برنامه ديرينه يهود اين است كه هميشه خود را برتر از ديگران مى‏دانند(6) تا جايى كه وقتى پيامبر اسلام نامه‏اى به يهوديان «بنى‏قينقاع» نوشتند و آنها را به انجام نماز و پرداخت زكات و انفاق (قرض به خداوند) دعوت كردند، گفتند: اگر خداوند فقير نبود از ما قرض نمى‏خواست: «قَالُواْ إِنَّ اللّهَ فَقِيرٌ وَنَحْنُ أَغْنِيَاء»(7)
مشاهده مى‏كنيم كه يهوديان از دادن نسبت‏هاى ناروا به خداوند كوچك‏ترين ابايى ندارند و حتى خود را برتر از خداوند مى‏دانند.
از تاريخ زندگى يهود – علاوه بر آيات قرآن كريم – چنين برمى‏آيد كه آنها خود را يك نژاد برتر مى‏دانسته و معتقد بودند كه گل سر سبد جامعه انسانيت اند(8)، بهشت به خاطر آن‏ها آفريده شده و آتش جهنم با آنها كارى ندارد.(9) آنها فرزندان خداوند و دوستان خاص او هستند. اين خودخواهى ابلهانه در آيات مختلفى از قرآن كه سخن از يهود به ميان آمده منعكس شده است؛ مثلاً: «نَحْنُ أَبْنَاء اللّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ؛(10)؛ فرزندان خداوند و دوستان خاصّ او هستيم.» و «وَقَالُواْ لَن يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاَّ مَن كَانَ هُوداً أَوْ نَصَارَى»(11)؛ آنها گفتند: كسى در بهشت داخل نمى‏شود، مگر اين كه يهودى يا نصرانى باشد.»
اين پندارهاى موهوم از يك سو آنها را به ظلم، خيانت، گناه و طغيان دعوت مى‏كرد و از سوى ديگر به كبر و خودپسندى و خودبرتربينى. از آن جا كه هميشه شيوه و روش قرآن بر منطق و استدلال استوار است، در پاسخ به اين زياده خواهى آنان چنين مى‏فرمايد: «قُلْ إِن كَانَتْ لَكُمُ الدَّارُ الآَخِرَةُ عِندَ اللّهِ خَالِصَةً مِّن دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُاْ الْمَوْتَ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ»(12)؛ اگر آن چنان كه شما مدّعى هستيد سراى آخرت نزد خداوند مخصوص شما است نه ساير مردم، پس آرزوى مرگ كنيد اگر راست مى‏گوييد.»
ادعاهاى دروغين يهود يكى از دلايل روشن خودخواهى آنان است و اين برترى‏طلبى با هيچ منطقى سازگار نيست، چنان چه قرآن پرده از روى تزوير و دروغ آنان برمى‏دارد، زيرا آنان به هيچ وجه حاضر به ترك زندگى دنيا نيستند: «وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَى حَيَاةٍ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُواْ يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَمَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذَابِ أَن يُعَمَّرَ وَاللّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ»(13)؛ آنها را حريص‏ترين مردم و حتى حريص‏تر از مشركان، بر زندگى اين دنيا و اندوختن ثروت خواهى يافت (تا آن جا كه هر يك از آنها دوست دارد هزار سال عمر كند، در حالى كه اين عمر طولانى او را از عقاب خداوند باز نخواهد داشت و خداوند به اعمال آنها بينا است.»
در مباحث مقدماتى به بررسى ريشه‏هاى تاريخى دشمنى يهود با اسلام پرداختيم و عقايد آنها نسبت به خداوند را مورد توجه و بررسى قرار داديم، در ادامه اين گفتار عقايد يهود درباره نبوت و وحى از ديدگاه قرآن مورد توجه قرار مى‏دهيم:
يهود در گفت و گوهاى خود با مسلمانان، همواره ادعا داشتند كه تمام پيامبران از ميان ما برخاسته‏اند و دين ما قديمى‏ترين اديان و كتاب ما كهن‏ترين كتاب آسمانى است، اگر محمد(ص) نيز پيامبر است بايد از ميان ما مبعوث شده باشد. اين طرز تفكر و نژادپرستى يهود باعث شده بود كه هر روز بهانه تازه‏اى گرفته و به اشكال تراشى و مخالفت با پيامبر بپردازند. از اين رو قرآن در هر مرحله به بيان حقايق پرداخته و با اشاره به سابقه يهوديان به پيامبر و مسلمين دلدارى مى‏دهد آن جا كه مى‏فرمايد: «وَقَالَتِ الْيَهُودُ لَيْسَتِ النَّصَارَى عَلَىَ شَىْ‏ءٍ وَقَالَتِ النَّصَارَى لَيْسَتِ الْيَهُودُ عَلَى شَىْ‏ءٍ وَهُمْ يَتْلُونَ الْكِتَابَ؛(14) يهوديان گفتند: مسيحيان هيچ موقعيتى نزد خداوند ندارند و مسيحيان نيز گفتند: يهوديان هيچ موقعيتى ندارند و بر باطل‏اند، در حالى كه آنها در كتب خود خوانده‏اند.»
اين آيه به بيان يكى ديگر از ادعاهاى بى‏دليل آنها مى‏پردازد؛ ادعاهاى بى‏اساسى كه منشأاى جز خودخواهى و خودبرتربينى ندارد. آنان در حالى چنين سخنانى را بر زبان جارى مى‏كنند كه كتب آسمانى پيشين را خوانده‏اند. امّا چنان اسير تعصّب و لجاجت شده‏اند كه به خود اجازه مى‏دهند در مقابل خداوند سر به طغيان گذاشته و اين ادعاهاى واهى را مطرح كنند.
البته اين آيه يك مژده و دل‏گرمى‏اى نيزبه مسلمين مى‏دهد كه توجه داشته باشند همين افرادى كه نبوّت رسول گرامى اسلام را زير سؤال مى‏برند و مسلمانان را به تمسخر برگرفته و با حرف‏هاى خود آنان را آزار مى‏دهند حتى يكديگر را قبول ندارند ويهوديان و مسيحيان هر يك ديگرى را نفى مى‏كنند.
بنابراين مسلمين نبايد از اين موضوع زياد ناراحت باشند. اين پيروان متعصب تنها خود را بر حق مى‏دانند و فكر مى‏كنند با نفى ديگران مى‏توانند خود را اثبات كنند. قرآن با اشاره به اين مطلب مى‏فرمايد: «وَقَالُواْ كُونُواْ هُودًا أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُواْ؛(15) [اهل كتاب ]گفتند: يهودى يا مسيحى شويد تا هدايت يابيد.»
در واقع قرآن دست يهود را رو مى‏كند و شيوه هايى كه آنان در پيش گرفته‏اند را بيان مى‏كند. شيوه ديرينه تمام بدخواهان اسلام، نفى حقانيت پيامبر گرامى اسلام و ايجاد شك و شبهه در دل مسلمين بوده است، تا از اين طريق مسلمين را دچار ترديد كرده و از سعادت بازدارند و خود را به ثبوت رسانند، در حالى كه توجه ندارند كه اين آيين‏هاى تحريف يافته توسط گروهى از هم كيشانشان هرگز نمى‏تواند موجب هدايت و سعادت بشر گردد.
اين شيوه ديرينه كه قرآن به صراحت آن را بيان كرده امروز نيز در دستور كار صهيونيزم و دشمنان اسلام قرار گرفته و تسلط بر رسانه‏ها و شبكه‏هاى اطلاع‏رسانى، آن را تسريع و تسهيل كرده است.
بنابراين مى‏كوشند تا با شبهه اندازى و تحريف افكار عمومى مسلمين، چهره حق را پوشانده و بر باطل خويش لباس حقيقت بپوشانند.(16)
اين گروه نژادپرست و خودبرتربين پا از اين هم فراتر نهاده و مى‏گفتند: حتى ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و «اسباط» همگى يهودى يا نصرانى بوده‏اند: «أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ وَالأسْبَاطَ كَانُواْ هُودًا أَوْ نَصَارَى»(17).
عجيب است كه اين تعصّب و لجام گسيختگى‏شان باعث شده است تا حتّى مسلّمات تاريخى را انكار كنند. اين گروه كه در كتمان حق، يد طولايى دارند، پيامبرانى چون: حضرت ابراهيم، اسحاق و يعقوب را كه قبل از حضرت موسى و عيسى به دنيا آمده‏اند و از دنيا رفته‏اند، از پيروان حضرت موسى و عيسى برمى‏شمارند و مى‏خواهند با كتمان اين حقايق مردم را در بى راهه سرگردان كنند. لذا قرآن آنان را ستمكارترين مردم معرفى مى‏كند. كتمان كردن حقيقت پيامبر عظيم الشأن اسلام توسط اهل كتاب؛ مخصوصاً يهوديان باعث شده بود كه مشركان نزد پيامبر آمده و بگويند: تو چگونه پيامبرى هستى كه كسى تو را تصديق نمى‏كند؛ حتى يهود و نصارى براساس تورات و انجيل شهادت نداده‏اند؟ !
اين كارشكنى‏هاى پيوسته يهود، سبب گشته بود تا قرآن به بيان استدلالات محكم بپردازد، تا هم جواب دندان شكنى به اهل كتاب داده باشد و هم مسلمانان دل گرم شوند، آن جا كه صريحاً مى‏فرمايد:
«الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءهُمْ؛(18) آنان كه كتاب آسمانى بر آنان نازل كرديم، به خوبى پيامبر را مى‏شناسند؛ همان گونه كه فرزندان خود را مى‏شناسند.»

اين تعبير شايد رساترين تعبير براى شناخت آن‏ها باشد، يهوديانى كه علائم پيامبر آخرالزمان را ديده و مطمئن بودند كه حضرت محمد آخرين پيامبر الهى است، تنها به خاطر تعصب و لجاجت اين چنين باعث گمراهى ديگران شده و خود را به درّه هلاكت افكندند. اينان در حقيقت در بازار تجارت زندگى همه چيز خود را از دست داده و سرمايه وجودى خود را باخته‏اند. بهانه‏جويى‏هاى يهود هيچ گاه تمامى نداشت. گويا يهود با بهانه‏گيرى متولد شده است. آنان همواره منتظر فرصتى بودند تا بهانه‏اى تازه بيابند و پيامبر را مورد اذيت و آزار قرار دهند. آنان با آن كه پيامبر را خوب مى‏شناختند، به دليل سر باز زدن از قبول اسلام بهانه‏هاى عجيبى مى‏آوردند، مثلاً جمعى از بزرگان آنان نزد پيامبر آمده و گفتند: در كتاب تورات خداوند از ما پيمان گرفته است به كسى كه ادعاى نبوت و پيامبرى مى‏كند ايمان نياوريم مگر آن كه براى ما حيوانى قربانى كند و آتش (صاعقه‏اى) از آسمان بيايد و آن را بسوزاند. البته منظور آنان هرگز تحقق حقيقت نبود، بلكه بهانه‏اى براى فرار از پذيرش اسلام بود. لذا اگر پيامبر اين معجزه را انجام مى‏داد، باز هم آنها ايمان نمى‏آوردند؛ همان گونه كه به پيامبران خود نيز ايمان نياوردند.
از آن جا كه قرآن هميشه با قوى‏ترين سلاح، يعنى بيان شيوا و استدلال قوى و منطقى به مبارزه با كج فهمى‏ها و لجاجت‏ها برخاسته است، در پاسخ به اين خواسته آنان مى‏فرمايد:
«قُلْ قَدْ جَاءكُمْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِي بِالْبَيِّنَاتِ وَبِالَّذِي قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ؛(19) بگو پيش از من پيغمبرانى آمده و براى شما هرگونه معجزه آورده و اين را هم كه خواستيد نيز آوردند پس اگر راست مى‏گوييد و به اين شرط ايمان مى‏آوريد براى چه آن پيامبران را كشتيد؟»

قرآن با اشاره به سرگذشت حضرت زكريا و يحيى و عده‏اى از پيامبران بنى‏اسرائيلى كه توسط خود آنان به قتل رسيده‏اند استدلال مى‏كند كه شما اگر راست مى‏گوييد چرا به آنان ايمان نياورديد و آنها را كشتيد؟

در ادامه خداوند پيامبر خود را دلدارى مى‏دهد كه اگر اين جمعيت سخنان تو را پذيرفتند نگران نباش، زيرا اين موضوع سابقه بسيار دارد و پيامبران پيش از تو را نيز تكذيب كرده‏اند.

در سوره مائده به يكى ديگر از كارشكنى‏ها و عمل منافقانه يهود اشاره شده است: «وَمِنَ الَّذِينَ هادُواْ سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ(20)؛ آنان زياد به سخنان تو گوش مى‏دهند تا دستاويزى براى تكذيب تو بيابند.»

جالب است كه حتى گوش دادن آنان نيز با عناد و لجاجت عجين است، گويى اين گروه اندك سعى و تلاشى براى پذيرش حق و شناخت راه درست از خود نشان نمى‏دهند و همواره سعى در مخالفت با حق و حقيقت دارند؛ حتى حاضر نيستند كه بگويند به سخنان تو گوش مى‏دهيم و راجع به آن فكر مى‏كنيم و اگر درست و خوب بود مى‏پذيريم، بلكه از همان ابتدا هدف خود را كه همان عناد و دشمنى است مد نظر مى‏دهند.
از آن جا كه علائم ظهور پيامبر اكرم در تورات موجود بود هرگاه مسلمانان يا افراد ديگرى راجع به اين نشانه‏ها از علماى يهود سؤال مى‏كردند آنها كه گويا هيچ تعهدى جز دروغ و خدعه نسبت به عثمان نداشتند، از توضيح خوددارى نموده و آن حقايق را كتمان مى‏كردند. لذا خداوند با شديدترين لحن اين گروه را مورد سرزنش قرار داده مى‏فرمايد: «إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى مِن بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلعَنُهُمُ اللّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللاَّعِنُونَ(21)؛ كسانى كه دلايل روشن و وسايل هدايت را كه نازل كرده‏ايم بعد از بيان آن براى مردم در كتاب آسمانى، كتمان مى‏كنند خداوند آنها را لعنت مى‏كند، بلكه همه لعنت كنندگان نيز آنها را لعن مى‏كنند.»

اگر اين كتمان حق صورت نگرفته بود، گروه كثيرى هدايت يافته بودند. گويى اين يهوديان به هيچ صراطى مستقيم نيستند و انگار جز كارشكنى كار ديگرى بر دوش ندارند. جمعى ديگر از دانشمندان يهود، اوصاف پيامبر را تغيير داده و به خاطر حفظ موقعيت و منافع خود صفاتى بر ضدّ آن نوشتند. عوام مردم كه كم و بيش صفات واقعى را شنيده بودند، مى‏گفتند: اين فرد، جامع صفات است، اما علماى يهود از روى تورات تحريف شده، خود مى‏خواندند و باعث گمراهى عوام مى‏شدند. اين عالم نماها، نه تنها به وظيفه و مسؤوليت خود در قبال علم و دانش عمل نمى‏كردند، بلكه سدّى در برابر مردم و عوام نيز بودند و حقايق را به نفع خود تحريف مى‏كردند. خداوند درباره اين دسته از يهود مى‏فرمايد: «فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِندِ اللّهِ(22)؛ واى بر آنها كه مطلب را با دست خود مى‏نويسند و بعد مى‏گويند اين‏ها از سوى خدا است.»

البته توجه به اين نكته لازم است كه عوام يهود از وضع علماى خود آگاه بودند، آنها مى‏دانستند كه علمايشان صريحاً دروغ مى‏گويند، حرام و رشوه مى‏خورند و احكام خدا را تغيير مى‏دهند. به نوعى مى‏توان گفت در كارهاى آنها شريك بودند كه خداونداين تقليد را مورد نكوهش قرار مى‏دهد.

خداوند در جاى ديگر به بيان شيوه ديگرى از عنادورزى يهود مى‏پردازد كه در خور تأمّل است: «مِّنَ الَّذِينَ هَادُواْ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَيَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا(23)؛ بعضى از يهود سخنان را از محل خود تحريف مى‏كنند (و به جاى اين كه بگويند شنيديم و اطاعت كرديم) مى‏گويند شنيديم و مخالفت كرديم.» اين عناد يهود باعث مى‏شود كه در نپذيرفتن حق تا اين اندازه جسارت به خرج داده و با كمال بى‏شرمى بگويند: شنيديم و مخالفت كرديم!

اگر اين گروه به جاى كفر و سركشى در برابر حقيقت و سخن حق خضوع به خرج داده بودند، اين طور مورد لعنت خداوند قرار نمى‏گرفتند. اين گروه آن قدر اين خلاف‏گويى و خلاف كارى آگاهانه را تكرار كردند تا اين كه به صورت طبيعت ثانويه براى آن‏ها شد. گويى به طور كلى افكارشان مسخ و چشم و گوششان كور و كر شد. البته امروز نيز شاهد گزافه گويى‏ها و خلاف كارى‏هاى آنها هستيم.
يكى ديگر از بهانه‏گيرى‏هاى يهود دراين آيه آمده است:
«يَسْأَلُكَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَن تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتَابًا مِّنَ السَّمَاء(24)؛ يهوديان از تو درخواست كنند كه (يك دفعه) بر آنان كتابى از آسمان فرود آورى.» گروهى از يهود نزد پيامبر اسلام آمده و گفتند: اگر تو پيغمبر خدا هستى، كتاب آسمانى خود را يك جا بر ما نازل كن. شكى نيست كه اين تقاضا جز لجاجت و بهانه جويى چيز ديگرى نبود. اين يهوديان به جاى آن كه به جنبه هدايتى و تربيتى آيات الهى دقت كنند و بدون توجه به اين كه گاه خود همين تدريجى بودن قرآن به هدف تربيتى آن بيشتر كمك مى‏كرد، سعى و كوشش خود را در اشكال تراشى و بيان سؤال‏هاى مغرضانه گذاشته بودند.

خداوند براى دل دارى به پيامبر به لجاجت‏ها و بهانه جويى‏هاى يهود در برابر حضرت موسى اشاره فرموده و به بيان عنادها و انحرافات گذشتگان آنها از جمله گوساله پرستى مى‏پردازد. پس از آن جا كه يهوديان زمان پيامبر نسبت به اعمال گذشتگان خود معترض نبودند در زمره آنان قرار مى‏گيرند.

توجه به اين نكته نيز قابل توجه است كه حتى در مورد اين كه تورات يك جا بر حضرت موسى(ع) نازل شده باشد دليلى در دست نيست؛ گرچه فرمان‏هاى دهگانه يك جا بر حضرت موسى نازل شده است. قوم يهود هميشه به جاى توجه به هدف وحى و حكم الهى به ظواهر و مسائل بى‏ربط و گاه كم اهميت كه نقشى در آن هدف متعالى ندارند به اشكال تراشى پرداخته و در مسير شناخت حق ايجاد مانع مى‏كنند و باعث دور شدن خود و ديگران از اهداف متعالى وحى – كه همانا تربيت انسان مى‏باشد – مى‏گردند كه در ادامه به موارد ديگرى از اين اشكال‏تراشى‏ها اشاره مى‏كنيم:
روزى جمعى از علماى يهود نزد پيامبر آمده و سؤالاتى از آن حضرت پرسيدند و چون همه را منطبق بر تورات يافتند به اشكال تراشى پرداختند. يكى از آنها (ابن صوريا) سؤال كرد: فرشته‏اى كه بر تو نازل مى‏شود نامش چيست؟

پيامبر فرمود: جبرئيل.
ابن صوريا گفت: جبرئيل هميشه دستورات مشكل و سخت در مورد جنگ و جهاد مى‏آورد، ولى ميكائيل دستورات سهل و ساده، اگر فرشته وحى تو ميكائيل بود ما به تو ايمان مى‏آورديم. لذا با اين بهانه واهى از زير بار حق رفتن شانه خالى كردند.
بايد از اينان پرسيد: مگر فرشتگان الهى منطبق بر خواسته خودشان عمل كرده و دستور مى‏آورند؟ خداوند در پاسخ به آنان چنين مى‏فرمايد: هر كس دشمن جبرئيل باشد در حقيقت دشمن خداست.(25)
تعصّبات نژادى يهود در جاى ديگر شكل ديگرى به خود مى‏گيرد: «وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُواْ بِمَا أَنزَلَ اللّهُ قَالُواْ نُؤْمِنُ بِمَآ أُنزِلَ عَلَيْنَا وَيَكْفُرونَ بِمَا وَرَاءهُ؛(26) هنگامى كه به آن‏ها گفته شود به آن چه خداوند نازل فرموده ايمان بياوريد مى‏گويند: ما به چيزى كه بر خود ما نازل شده ايمان مى‏آوريم و به غير از آن كافر مى‏شوند.»

آن‏ها نه به انجيل ايمان آوردند و نه به قرآن، بلكه تنها جنبه‏هاى نژادى و منافع خويش را در نظر مى‏گرفتند. قرآن پرده از روى دروغ آن‏ها برداشته و مى‏فرمايد: «اگر راست مى‏گوييد و ايمان داريد پس چرا در گذشته به پيامبران خود ايمان نياورديد و حتى آنها را به قتل رسانديد؟»
قرآن با بيان گوساله پرستى يهود بعد از ديدن معجزات حضرت موسى سند محكم ديگرى بر ضد اين دروغ‏پردازى‏ها ارائه مى‏دهد. اين ايمانى كه هم كشتن پيامبر خدا را روا مى‏دارد و هم اجازه گوساله پرستى مى‏دهد جاى تفكر و تأمّل دارد. گروهى از يهود پا را از اين هم فراتر گذاشته و اصلاً صورت مسئله را پاك مى‏كردند و اين گروه به پيامبر مى‏گفتند: به خدا سوگند! خداوند هيچ كتابى از آسمان فرو نفرستاده است: «مَا أَنزَلَ اللّهُ عَلَى بَشَرٍ مِّن شَىْ‏ء».(27)

عجيب است كه اين حرف را كسانى مطرح مى‏كردند كه خود را پيرو كتاب آسمانى تورات مى‏دانستند. البته با توجه به اين كه تورات كنونى (عهد جديد و عهد قديم) از مرگ حضرت موسى و جريان‏هاى بعد از آن به صورت چيزى كه در زمان گذشته اتفاق افتاده است ياد كرده و اين تورات‏ها لحن آسمانى ندارند، لذا مى‏توان نتيجه گرفت كه توسط شاگردان حضرت موسى يا ديگران تهيه شده است. پس قطعاً اين تورات بر حضرت موسى نازل نشده است. منتها يهوديان عقيده دارند كه اين كتاب به دست كسانى نوشته شده كه از وحى آسمانى باخبر بودند و به آن اعتماد مى‏كنند. شايد به همين دليل آنان منكر نزول وحى؛ حتى بر حضرت موسى مى‏شدند، ولى خداوند در جواب آن‏ها به الواح و مطالبى كه بر حضرت موسى نازل گرديده اشاره دارد و اين بيان مى‏كند كه آن‏ها حداقل قبول دارند كه چنين چيزى از طرف خدا نازل شده. هرچند قسمتى را آشكار و قسمتى را پنهان مى‏كنند. اين يهوديان تورات را به صورت پراكنده يادداشت مى‏كردند، آنچه به سودشان بود به مردم نشان مى‏دادند و آن چه به ضررشان بود مخفى مى‏كردند.

تا اين جا عقايد يهود راجع به خداوند نبوت و وحى را مورد بررسى قرار داديم؛ در ادامه، عقايدو رفتارهاى اجتماعى يهوديان را از ديدگاه آيات مورد دقت و توجه قرار مى‏دهيم كه امروز هم شاهد بسيارى از اين رفتارها در مورد يهوديان و صهيونيست‏ها هستيم:
قبلاً اشاره شد كه جمعى از يهوديان، آيات كتب آسمانى خود را تحريف و يا كتمان مى‏كردند. اين گروه از كار خود بسيار خرسند و خوشحال مى‏شدند و در عين حال دوست داشتند مردم آن‏ها را دانشمند، حامى دين و وظيفه شناس بدانند. اينان نه تنها احساس شرمندگى نمى‏كردند، بلكه به قدرى مغرور و از خود راضى بودند كه از اعمال زشتشان احساس خرسندى و به آن مباهات مى‏كردند؛ حتى دوست داشتند كه مردم آنها را نسبت به اعمال نيكى كه هرگز انجام نداده بودند، مدح و تمجيد كنند! قرآن كريم به بيان اين روحيه يهوديان پرداخته و مى‏فرمايد: «وَّيُحِبُّونَ أَن يُحْمَدُواْ بِمَا لَمْ‏يَفْعَلُواْ؛(28) دوست دارند در برابر كار نيكى كه انجام نداده‏اند مورد ستايش قرار بگيرند.» كه خداوند در ادامه آيه به آنان مژده عذاب مى‏دهد.
يكى ديگر از رفتارهاى يهود، پيمان شكنى است. بعد از آن كه يهود دلايل و نشانه‏هاى روشن پيامبر را مشاهده كرده و ايمان نياوردند و در حقيقت بعد از اين كه به حقّانيت او پى برده و به خاطر اغراض خاص و منافع خود به مخالفت برخاستند، مرتب پيمان شكنى مى‏كردند؛ گويا اين پيمان‏شكنى يهود با تاريخ همراه است. قرآن كريم در اين باره مى‏فرمايد: «أَوَكُلَّمَا عَاهَدُواْ عَهْداً نَّبَذَهُ فَرِيقٌ مِّنْهُم بَلْ أَكْثَرُهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ(29)؛ آيا هر بار كه آنان (يهود) پيمانى با خدا و پيامبر خدابستند، جمعى از آنان آن را به دور نيفكندند و با آن مخالفت نكردند؟ آرى اكثرشان ايمان نمى‏آورند.»
اين گروه بعد از پيمان شكنى در كوه طور تا زمان پيامبر اكرم، يهود «بنى‏نضير» و «بنى قريظه» بعد از ورود پيامبر به مدينه با او پيمان بستند كه حداقل به دشمنانش كمك نكنند، ولى پيمان را شكستند و با مشركان در جنگ احزاب برضد مسلمانان صف آرايى كردند و همواره درپيمان شكنى پيش‏قدم بوده‏اند.

اساساً اين شيوه ديرينه اكثريت يهود است كه تا امروز نيز ادامه دارد و شاهديم كه هرگاه منافع صهيونيست‏ها و اسرائيل غاصب به خطر بيفتد تمام عهدنامه‏هاى خود؛ حتى بين المللى را زيرپا گذاشته وبه بهانه‏هاى واهى همه را به دست فراموشى مى‏سپارند. خداوند در آيه بعد با تأكيد صريح‏تر و روشن‏ترى مى‏فرمايد: «وَلَمَّا جَاءهُمْ رَسُولٌ مِّنْ عِندِ اللّهِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِيقٌ مِّنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ كِتَابَ اللّهِ وَرَاء ظُهُورِهِمْ كَأَنَّهُمْ لاَ يَعْلَمُون؛(30) و چون پيغمبرى از جانب خدا بر آنان فرستاده شد كه به راستى كتب آسمانى آنها گواهى مى‏داد، گروهى (از اهل كتاب) كتاب خدا را پشت سرانداختند، گويى از آن كتاب هيچ نمى‏دانند.»
تا آن زمان كه پيامبر اسلام مبعوث نشده بود علماى يهود مردم را به آمدنش بشارت داده و نشانه‏ها و مشخصات او را براى مردم بيان مى‏نمودند، اما هنگامى كه به رسالت مبعوث گشت آن چنان از محتويات تورات رخ برتافتند كه گويى هرگز آن را نديده و نخوانده بودند.
آن چنان روح انحصارطلبى و خودخواهى بر يهود چيره گشته است كه اگر آنان حكومت مادى يا معنوى‏اى بر مردم پيدا كنند و به چنين موقعيتى دست يابند هيچ حقى به صاحبش نخواهند داد و همه امتيازات را دربست در اختيار خود مى‏خواهند. قرآن كريم با اشاره به اين موضوع مى‏فرمايد: «أَمْ لَهُمْ نَصِيبٌ مِّنَ الْمُلْكِ فَإِذًا لاَّ يُؤْتُونَ النَّاسَ نَقِيرًا(31)؛ اگر يهوديان سهمى از حكومت داشتند به مردم هيچ حقى نمى‏دادند (نقير كنايه از امور بسيار كوچك است).»
علاوه بر آن ما امروز در جهانى زندگى مى‏كنيم كه روزانه شاهد سلب حق حيات ساكنان اصلى سرزمين فلسطين توسط رژيم صهيونيستى هستيم.

يكى ديگر از صفات و روحيات يهود در آيه پنجاه و يك سوره نساء بيان شده است:
«كعب بن اشرف» كه يكى از بزرگان يهود بود بعد از جنگ احد به اتفاق هفتاد نفر از يهوديان به سوى مكه آمد تا با مشركان مكه بر ضدّ پيامبر پيمان بسته و پيمان قبلى خود با پيامبر را نقض كردند. آنها در خانه‏هاى مشركان مهمان شدند، يكى از مكّيان به كعب گفت: اگر مى‏خواهيد هم‏پيمان شويم بايد بت‏هاى ما را سجده كنيد. يهوديان بت‏ها را سجده كردند و بعد از آن با مشركان هم پيمان شدند. كعب به مشركان گفت: «به خدا سوگند! آيين شما از آيين محمد(ص) بهتر است. لذا آيه پنجاه و يك سوره نساء نازل شد و يكى ديگر از صفات ناپسند يهود را منعكس كرد: «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُواْ نَصِيبًا مِّنَ الْكِتَابِ يُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ وَيَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ هَؤُلاء أَهْدَى مِنَ الَّذِينَ آمَنُواْ سَبِيلاً(32)؛ نديدى و تعجب نكردى از حال آنان كه بهره‏اى از كتاب آسمانى هم داشتند (يهوديان) باز چگونه به بتان و طاغوت گرويدند و به كافران مشرك مى‏گويند كه راه شما به صواب نزديك‏تر از طريقه اهل ايمان است.»
قوم يهود براى پيشبرد اهدافشان آن‏چنان با مشركان سازش كارى نشان دادند كه حتى براى جلب نظر آنان در برابر بت‏هاى آن‏ها سجده مى‏كردند و آيين خرافى مشركان را بر اسلام ترجيح مى‏دادند، با اين كه اهل كتاب بودند و مشتركاتشان با مسلمين بيشتر بود، اما تا اين حد پيش رفتند كه گفتند: راه شما از مسلمانان به هدايت نزديك‏تر است. عجيب‏تر اين كه اين روحيه ناپسند هم چنان در اين قوم پابرجاست.
خداوند در آيه‏اى ديگر، چهره ديگرى از اهل كتاب و يهود را نشان مى‏دهد؛ چه اين كه عده‏اى از يهود عقيده داشتند كه مسئول حفظ امانت‏هاى ديگران نيستند، حتى حق دارند امانات آنها را تملك كنند. آنها مى‏گفتند: ما اهل كتاب هستيم و پيامبر و كتاب آسمانى در ميان ما بوده، بنابراين اموال ديگران براى ما احترامى ندارد. اين مطلب به قدرى در نزد آنان مسلّم بود كه جنبه اعتقادى و مذهبى به خود گرفته بود.(33)
گروهى ديگر از يهود بعد از مسلمان شدن اعراب از پرداخت حقوق و امانت‏هاى آنها خوددارى مى‏كردند و چنين استدلال مى‏كردند كه هنگام معامله، با ما مخالف نبوديد، الآن كه مذهب جديدى اختيار كرده‏ايد حقتان ساقط شده است. البته اين آيه تصريح دارد كه همه اهل كتاب اين تفكر را نداشتند: «وَمِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ إِن تَأْمَنْهُ بِقِنطَارٍ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ وَمِنْهُم مَّنْ إِن تَأْمَنْهُ بِدِينَارٍ لاَّ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ إِلاَّ مَا دُمْتَ عَلَيْهِ قَآئِمًا(34)؛ بعضى از اهل كتاب اگر ثروت هنگفتى را به رسم امانت به او بدهى به موقع آن را پرداخت مى‏كند و بعضى ديگر حتى اگر يك دينار به آنها بسپارى از اداى آن سر باز مى‏زنند، مگر اين كه در برابر آن‏ها توانايى و قدرت داشته باشى.»

امروز نيز صهيونيزم خودكامه چنين اعتقادى دارد و رفتارش در جامعه بين الملل گواه اين ادّعاست.(35)
به خاطر همين اعتقاد و افكار تحريف شده است كه قرآن در آيه سيزده سوره مائده درباره يهود مى‏فرمايد: «تنها عده كمى از آنان پاك و حق شناس بودند» و اين در حالى است كه در آيه بعد درباره نصارى مى‏فرمايد: «جمعى منحرف شدند».

پى‏نوشت‏ها:

1 – در سال 1897 ميلادى، شهر «بال» سوئيس در ضمن جلسه‏اى، شاهد پايه گذارى تصميمات و راه كارهايى بود كه اصول سياست صهيونيزم و نوع نگرش آنها به جوامع انسانى را نشان مى‏داد. حاصل آن سخنرانى‏ها را پروتكل ناميدند.
2 – سوره بقره آيه‏116.
3 – توبه، آيه‏30.
4 – ارواح يهود از ارواح ديگران افضل است، زيرا ارواح يهود جزء خداوند است هم چنان كه فرزند جزء پدرش مى‏باشد، روح‏هاى يهود نزد خداوند عزيزتر است زيرا ارواح ديگران شيطانى و ارواح حيوانات است (تلمود).
5 – مائده، آيه‏64.
6 – اگر يهود نبود بركت از روى زمين برداشته مى‏شد، آفتاب ظاهر نمى‏گشت و باران نمى‏باريد. (تلمود).
7 – آل عمران، آيه‏181.
8 – ميان قوم ما و غير يهوديان تفاوت‏هاى قابل توجهى از لحاظ استعدادها و توانايى‏ها وجود دارد و همين امر موجب مى‏شود كه قوم ما از بالاترين ميزان انسانيت برخوردار باشد. غير يهوديان اگرچه به ظاهر چشمانشان باز است ولى چيزى نمى‏بينند (پروتكل صهيونيزم).
– ملت برگزيده خداوند ما هستيم و لذا براى ما حيوانات انسان نمايى خلق كرده است، زيرا خداوند مى‏دانست كه ما احتياج به دو قسم حيوان داريم: 1 – حيوانات باشعور؛ مانند مسيحيان 2 – حيوانات بى‏شعور و غيرناطق مانند بهائم (تلمود).
9 – بهشت مخصوص يهود است و جهنم جايگاه مسلمانان و مسيحيان و جز گريه و زارى عايد آنها نمى‏شود چون زمينش از گِل و بسيار تاريك و بد بو است.
10 – مائده، آيه‏18.
11 – بقره، آيه‏111.
12 – همان، آيه‏94.
13 – همان، آيه‏96.
14 – همان، آيه‏113.
15 – همان، آيه‏135.
16 – براى آن كه امر بر آنها مشتبه شود و ندانند كه درباره چه موضوعى بحث كنند، فكر آنها را به مسائلى چون تفريح، سرگرمى، رفتن به كلوپ‏ها و… جلب مى‏كنيم و در مطبوعات موضوعاتى در مورد رقابت‏ها و مسابقات هنرى و ورزشى برگزار شده مطرح مى‏كنيم.
17 – همان، آيه‏140.
18 – انعام، آيه‏20.
19 – آل عمران، آيه‏183.
20 – مائده آيه‏42.
21 – بقره، آيه‏159.
22 – همان، آيه‏79.
23 – نساء، آيه‏46.
24 – همان، آيه‏153.
25 – بقره، آيه‏97.
26 – همان، آيه‏91.
27 – انعام، آيه‏91.
28 – آل عمران، آيه‏188.
29 – بقره، آيه‏100.
30 – همان، آيه‏101.
31 – نساء آيه‏53.
32 – همان، آيه‏51.
33 – بر يهود لازم است كه املاك غير يهود را خريدارى كنند تا آن‏ها صاحب ملك نباشند و هميشه سلطه اقتصادى با يهود باشد (تلمود) به كسانى كه يهودى نيستند قرض ندهيد، مگر آن كه نزول بگيريد، در غير اين صورت قرض دادن به غير يهود جايز نيست و ما مأموريم به آنها ضرر رسانيم (تلمود).
34 – آل عمران، آيه‏75.
35 – با خارج كردن پول از گردش اقتصادى، غير يهوديان را با بحران اقتصادى رو به رو مى‏كنيم و سرمايه‏ها و پول‏هاى آن‏ها را دچار ركود مى‏نماييم و تمام راه‏هاى اقتصادى را ما به آن‏ها پيشنهاد مى‏كنيم. در ضمن يهوديان موظف به اجرا نخواهند بود. (پروتكل)

 

كارنامه انتفاضه در سال 2002

160 عمليات شهادت طلبانه شهادت 1350 شهيد فلسطينى و هلاكت 550 صهيونيست
در سال 2002 ملت فلسطين 1350 شهيد و دهها هزار مجروح به انتفاضه تقديم كردند.
از طرف ديگر مى‏توان گفت كه فلسطينيان براى احقاق حقوق و رسيدن به اهداف مقدس خود هر روز خون يك شهيد را به پاى انتفاضه ريختند.
در حقيقت تمامى نقاط سرزمين فلسطين لاله هايى كه از خون شهيدان روييده اين سرزمين تاريخى و پرافتخار مسلمين را زيبا ساخته است.
به گزارش خبرنگار نداءالقدس از سرزمين اشغالى بيش از 400 تن از شهداى يادشده از جوانان غيور و پاك فلسطين زير 16 سال هستند.
براساس اين گزارش، هم چنين صدها تن از اين شهدا را زنان، مردان و زنان سالخورده، بيماران، پزشكان، پرستاران و امدادگران، كارگرانى كه از محل كار خود در حال بازگشت خانه‏شان بودند، كشاورزان در حال كار در مزارع، عابرين پياده و كاركنان رسانه‏هاى گروهى تشكيل مى‏دهند.
نظاميان رژيم صهيونيستى با همكارى نيروهاى امنيتى اين رژيم و شهرك نشينان صهيونيست نشين با به كارگيرى سلاح‏هاى مدرن زمنى و هوايى و با وحشيانه‏ترين شيوه‏هاى سركوب هر روز و بدون وقفه ملت ستم ديده فلسطين را در سرزمين اجدادى خود مورد ضرب و جرح و يا به شهادت مى‏رسانند.
از سوى ديگر، ملت فلسطين نيز با تأسّى از رهنمودهاى اسلام، قرآن و رهبران نستوه و خستگى ناپذيرى چون شهيد دكتر شقاقى و ديگر رهبران برجسته خود روز به روز بر مقاومت و پايدارى خود در مقابل رژيم نامشروع و ستمگر صهيونيست افزوده و اين گونه سركوب‏ها توسط دشمن نابكار صهيونيستى نه تنها هيچ گونه سستى در پيكره فولادين انتفاضه فلسطينيان ايجاد نكرده بلكه هر لحظه درخت انتفاضه را تنومندتر و ريشه‏دارتر مى‏كند.
نمونه بارز مقاومت فلسطينيان و نفوذ بى‏سابقه انتفاضه را مى‏توان در بيش از 160 عمليات شهادت طلبانه در سال گذشته (2002) كه منجر به هلاكت بيش از 550 صهيونيست تا دندان مسلّح و وارد آمدن بيش از ميليون‏ها دلار خسارت به مراكز مختلف اين رژيم شد، مشاهده كرد. لذا با اطمينان خاطر مى‏توان گفت كه اين گونه اقدامات متهورانه در طول تاريخ مقاومت ملت‏ها، كم سابقه و حتى بى‏سابقه بوده است.
رژيم تروريست صهيونيستى با حمايت بى‏دريغ دولت امريكا با طرح‏ها، قالب‏ها و توطئه‏هاى متفاوت و فريب كارانه سعى در نابودى ملت فلسطين و انتفاضه آنان كرده است كه تروريست خواندن گروه‏هاى مبارز فلسطين، ساخت 350 كيلومترى ديوار به اصطلاح دفاعى در طول خط سبز، طرح نابودى كودكان فلسطينى ونسل فلسطينيان، تخريب خانه‏ها، زمين‏هاى زراعى و مؤسسات زير بنايى فلسطينيان، محاصره شهرها، ساختن شهرك‏هاى يهودى نشين در سرزمين‏هاى اشغالى، جذب يهوديان از سراسر جهان به سرزمين فلسطين و شهادت و يا بازداشت قهرمانان و رهبران ملى و مذهبى فلسطين از جمله آنها است. با تمامى اينها فسطينيان با اميد به خداوند كه نابودى ستمگران و پيروزى مؤمنان و مظلومين را در قرآن وعده داده است، همواره در راستاى اهداف مقدس و پاك خود تلاش كرده و در اين راه از دادن هر بهايى حتى شهادت فرزندان و فدا كردن جان و مال خود دريغ نكرده و اين مهم را همواره به جهانيان نشان داده و به اثبات رسانده‏اند.

يك گزارش محرمانه‏ از فروپاشى رژيم صهيونيستى‏ در 20 سال آينده خبر داد

رژيم صهيونيستى با توجه به شرايط كنونى تا 20 سال ديگر از بين خواهد رفت.
در يك گزارش محرمانه در مورد حقايق رژيم صهيونيستى كه مشتركاً توسط يكى از كميسيون‏هاى كنيست (پارلمان رژيم صهيونيستى) و نخست وزيرى اين رژيم تهيه شد، فاش گرديد با توجه به شرايط كنونى فروپاشى اين رژيم امرى اجتناب‏ناپذير خواهد بود و بايد شمارش معكوس را براى اين مسئله آغاز كرد.
به نوشته اين گزارش، كار فروپاشى سياسى و اجتماعى رژيم صهيونيستى حداكثر طى دو دهه آينده به طور كامل صورت خواهد پذيرفت.
در اين گزارش كه برخى از مطالب آن به مطبوعات صهيونيست هم راه يافت صريحاً اعتراف شده است كه انتفاضه ملت فلسطين باعث بروزحقايق جديدى شده و شرايط را براى اين رژيم به شدت بغرنج كرده است به نحوى كه كودكان انتفاضه «مفهوم امنيت ملى اسرائيل» را به كلى دستخوش تغيير كرده‏اند.
براساس اين گزارش كودكان فلسطينى توانستند به طور مستقيم بر جامعه صهيونيستى تأثيرگذار بوده به نحوى كه برنامه‏ها و شرايط اقتصادى و سياسى را هم تغيير دهند.
به اعتراف اين گزارش صهيونيستى، انتفاضه نوعى احساس ناامنى سياسى و اجتماعى را در جامعه صهيونيستى به وجود آورده است. در اين راستا بيش از 30 درصد از صهيونيست‏ها علناً اعلام كرده‏اند كه مايلند به كشورهايى كه قبلاً در آن سكونت داشتند بازگردند، در كنار آن هم اكنون وضعيتى در جامعه صهيونيستى به وجود آمده كه اكثر افراد سعى مى‏كنند تا حتى الامكان براى كارهاى غيرضرورى از خانه خارج نشوند تا با خطر مواجه شدن با يك عمليات شهادت طلبانه جوانان فلسطينى مواجه نشوند.
در كنار آن اكثر بودجه رژيم صهيونيستى سال گذشته به فعاليت‏هاى نظامى اختصاص يافت به حدى كه حجم آن از 70 درصد كل بودجه هم فراتر رفت. با توجه به بازتاب منفى اين اقدام بر درآمدهاى عمومى رژيم ميزان كسر بودجه آن را هم به حجم 44 ميليارد شيكل (حدوداً يك ميليارد دلار) رساند.

 

خطرناك‏ترين مظهر ضعف، دل بستن به امريكاست

حجةالاسلام والمسلمين سيد حسن نصرالله‏

حجةالاسلام والمسلمين سيد حسن نصرالله رهبر حزب الله لبنان طى سخنانى اظهار داشت:
متأسفانه هنوز هم برخى افراد در اين كه مجتهد فقيه بايد عالم به احوال زمان و مكان و حوادث سياسى، تحولات اقتصادى، وقايع و رويدادها، تركيب و ساختار نظام موجود جهانى و تهديداتى كه مسلمانان با آن روبرو هستند، حرف و حديث مى‏آورند. برخى اين مسأله را در حالى بررسى مى‏كنند كه ما بيش از 30 روايت داريم كه مى‏گويد: شناخت و آگاهى از زمان شرط مؤمن است و يا اين كه مؤمن، مؤمن نيست مگر اين كه نسبت به زمان خود آگاه باشد. علاوه بر آن كه در مسأله شناخت زمان ما نياز به آگاهى واقعى داريم تا اشتباه نكنيم و ريسمان شيطان و اسلوب‏هاى نفاق ما را در بر نگيرد.
خطرناكترين موضوعى كه مسلمانان در اين عصر و دوره با آن مواجه هستند، مكر و نيرنگ و نفاق امريكاست و از خطرناك‏ترين مظاهر ضعف آگاهى و شناخت آن است كه ما به اشتباه به امريكا دل خوش كنيم و اين كه اين ام المصائب و علت تمام بلاياى جهان اسلامى و جهان عرب در نظر ما، به شكلى ديگر تغيير كند. همانطور كه امام خمينى(ره) فرموده‏اند و اين كه از موقعيت شيطان بزرگ به مقام و موقعيتى ديگر تغيير مسير دهد. و به جايى برسد كه از نظر ملت‏هاى مظلوم و ستمديده ما به عنوان منجى، رهايى بخش و مخلصى جلوه كند كه ما را از ظلم و جور طاغوت‏ها به سوى عدالت، آزادى و دموكراسى رهنمون سازد.
امروز اين خطرناك‏ترين چيزى است كه ما ملت‏ها با آن مواجهيم و راه مقابله با آن شناخت، درك، آگاهى و احاطه به حوادث است.
بايد احساسات و عواطف خود را در نظر بگيريم اما نبايد اين امر تا آن حد به ما فشار آورد كه گمان كنيم دشمن، دوست است، يا بايد به دشمن تكيه كنيم، نبايد كسى فراموش كند كه ظلم و ستم و جناياتى كه در اين پنجاه سال در منطقه ما انجام شد ايالات متحده امريكا در آن شريك بوده است و اگر امريكا و هم پيمانانش نبودند اسرائيل هم نمى‏توانست به بقاى خود ادامه دهد. تمام جناياتى كه اسراييل در فلسطين و اردوگاههاى آن انجام مى‏دهد، امريكا به طور كامل در آن شريك است و دست اين كشور به آن آلوده است.
نبايد كسى فراموش كند كه با سلاح امريكايى، اموال امريكايى و حمايت‏هاى معنوى و سياسى امريكا است كه برادران مسلمان شما كشته و منازلشان ويران مى‏شود، اكثريت اين كشورها با حمايت امريكا باقى مانده‏اند و حكومت مى‏كنند، بنابراين تعجب نكنيد كه برخى رهبران در كنفرانس ديگرى را متهم مى‏كردند كه استعمار او را بر سر كار آورده است.
آيا امريكا شريك استبداد در منطقه و ديكتاتورى‏ها و زندان‏هاى پر از زندانى و مظلومان نيست؟
مصيبت است ما را كسى بر روى كار بياورد كه شريك در جنايت‏ها و قتل علما و كودكانمان است و به اسراييل و بسيارى از ظالمان قدرت داده است.
مصيبت است كه ما به اين كشور دل ببنديم و دست يارى به سويش دراز كنيم، اين همان خطر بزرگ است.
امروز در اين جا و آن جا ظلم وجود دارد اما بايد بدانيم كه بزرگترين تهديد امروز ديگر فقط براى مسلمانان نيست بلكه براى اسلام است.
ما مى‏گوييم كه امام حسين(ع) براى دفاع از اسلام و دين كه يزيد بن معاويه مى‏خواست آن را نابود كند، قيام كرد، امروز نيز امريكا به خاطر نفت نمى‏آيد، چرا كه بر آن سيطره دارد، زيرا وقتى از اوپك مى‏خواهد كه قيمت‏ها يا ميزان توليد را بالا يا پايين ببرد، به آن دست مى‏يابد.
آيا درست است كه ما بگوييم امريكا مى‏آيد تا بر نفت سيطره پيدا كند، در چه زمان نفت اعراب براى خودشان يا نفت مسلمانان براى مسلمانان بوده است؟
امريكا مى‏خواهد بر نفت سيطره پيدا كند، اين درست است ولى اين هدف پنجم، چهارم يا ششم است، هدف اول آن است كه امريكا مى‏خواهد بر جهان سيطره يابد.
امريكا پس از پيروزى انقلاب اسلامى در ايران و پس از خيزش اسلامى در جهان عربى و اسلامى دريافت كه اين امر تهديدى جدّى براى نفوذ امريكا در جهان عربى و اسلامى و سيطره اين كشور و كشورهاى مزدورى است كه از آنها حمايت مى‏كند. كشورهايى كه در درجه اول تنها اسلام و بازگشت به آن و بازگشت امت به پيروى از حضرت محمد(ص) مى‏تواند آنان را حفظ كند.
از اين رو امريكا پس از پيروزى انقلاب اسلامى، جنگى را عليه اسلام آغاز كرد، و حمله خود را بر اسلام بر پايه حمله به شيعه قرار داد، اما در خلال تحولات 20 سال گذشته دريافت كه اسلام، اسلام قرآن است و مسلمانان وقتى به اسلامشان برگردند ديگر نمى‏توانند پيرو استعمار باشند و در برابر ظالم سكوت كنند.
دولت فعلى امريكا بيش از تمام دولت‏هاى سابق امريكا، پيامبر اسلام(ص) را مورد هدف قرار داده است، اين جنگ، جنگ پس از پيامبر نيست بلكه جنگ پيامبر است كه پيامبر، قرآن و كتاب را از طريق شنيع‏ترين حمله براى مخدوش كردن شخصيت حضرت رسول(ص) در جهان، و هم چنين از طريق نوشته‏ها و گفته‏ها هدف قرار داده است. من از بازگو كردن بعضى چيزهايى كه درباره پيامبر(ص) گفته يا نوشته مى‏شود، خجالت مى‏كشم، زيرا آنها به خوبى دريافته‏اند كه اين دين، برايشان خطرناك است، آنها مى‏خواهند در شيوه‏هاى تربيتى و آموزشى ما رخنه كنند، حتى آن چه را كه ما درباره دينمان درس مى‏دهيم، امريكايى‏ها براى تعيين آن دخالت خواهند كرد.
ايالات متحده امريكا براى تغيير يك نظام سياسى در اين جا و آن جا يا اشغال بخشى از اراضى اسلامى در اين جا و آن جا نمى‏آيد، بلكه مى‏آيد تا فساد را رواج دهد و اين امّت را از دين و پيامبرش دور كند، امريكا از تمام توان خود براى تحقق طرح شيطان در روز اول خلقت استفاده خواهد كرد.
در گذشته امريكا مى‏توانست بپذيرد كه مساجد ما پُر باشد اما به اين شرط كه در سياست دخالت نكنيم، ولى حالا طرح امريكا آن است كه نه تنها مساجد پر نباشد، بلكه كاباره‏ها و دانسينگ‏ها از جوانان ما پر باشد، تا ما از دايره احساس و ارتباط با گذشته، دين، عزت و شرفمان خارج شويم و نه مقلّد بلكه بنده غرب باشيم.
مسأله بسيار فراتر از كشمكش سياسى يا اقتصادى است. مهم آن است كه ما فريب نخوريم و از خداوند دور نشويم و به امريكا دل ببنديم.
اين كه ما از مجاهدين مان كه نخبگان اين مردم هستند مأيوس نشويم و بخواهيم به امريكا متوسل شويم كه اين بزرگ‏ترين خطرى است كه ممكن است با آن روبرو شويم.
امريكا از تمام عداوت‏ها و تناقض‏هاى موجود در منطقه استفاده خواهد كرد مانند درگيرى‏هاى نژادى، قومى، طايفه‏اى، مذهبى، فكرى، سياسى و حزبى. هنگامى كه كسى از ما درگير محاسبات شخصى‏اش شود و افق گسترده‏ترى را نبيند در درك و فهم و هم چنين موضع‏گيرى به اشتباه خواهد افتاد.
عنصر دوم، آن است كه ما به خوبى حوادث اطرافمان را درك كنيم و بر اين اساس حركت كنيم. اما عنصر سوم قدرت تشخيص درگيرى و آن چه كه بايد انجام داد، است.
از همين جاست كه عظمت رسول اسلام(ص) مشخص مى‏شود كه همه آن چه را كه در مكه انجام مى‏شد، مى‏دانست و همين طور آن چه را كه در مدينه صورت مى‏گرفت. مسأله آن است كه امورى كه رهبرى حكيم و آگاه برمى‏گزيند با اهداف اسلام متناسب باشد. از اين رو پيامبر(ص) به رغم آن كه اصحابش شكنجه يا كشته مى‏شدند، نجنگيد اما در مدينه موضعى متفاوت اتخاذ كرد.
عنصر چهارم، آن است كه فرمانده و پيروان حركت نبوى و حسينى و هر حركت معاصر كه از پيامبر(ص) و نواده‏اش پيروى مى‏كند، از شجاعت، عزم و اراده برخوردار باشد.
بسيارى امروز مى‏توانند خطرات را تحليل و اولويت‏ها را مشخص كنند، آنها به خوبى مسائل را درك مى‏كنند و نسبت به آينده اشراف دارند، آنها مى‏توانند درباره برنامه‏ها و تاكتيك‏هاى هر مرحله و دوره پيشنهاد دهند، اما همين افراد شجاعت تصميم‏گيرى، موضع‏گيرى و وارد شدن به ميدان را ندارند، آنها براى وارد شدن به صحنه، شجاعت و اراده ندارند، بسيارى مى‏نويسند و بسيارى نيز سخن مى‏گويند، اما در ميدان درگيرى حاضر نيستند، زيرا جرأت و شجاعت ندارند.
عنصر آخر، آمادگى براى فداكارى و قربانى شدن است. برخى شجاعت و اراده دارند اما براى شهادت و قربانى شدن آمادگى ندارند، تا وقتى مرگ از نزديكان و فرزندانشان دور باشد در صحنه هستند، اما وقتى جنگ بخواهد منازل، اطفال و حيات شخصى شان را در بر گيرد، به دنبال راهكارى براى صلح يا راه حل‏هاى ميانه مى‏گردند.
يكى از مهم‏ترين عناصر حركت نبوى و قيام كربلا، وجود روحيه و آمادگى بالا براى شهادت و قربانى شدن بود.

 

از تزكيه درون تا تصفيه برون
(با تأكيد بر سيره و انديشه امام خمينى قدس سره)
قسمت اول

غلامرضا گلى زواره‏

تنفس صبح

لبخند تو خلاصه خوبى هاست‏
لختى بخند، خنده گل زيباست‏
پيشانى‏ات تنفس يك صبح است‏
صبحى كه انتهاى شب يلداست‏
تو امتداد كوثر جوشانى‏
سرچشمه تو سوره اعطيناست‏
فرياد تو تلاطم يك طوفان‏
آرامشت تلاوت يك درياست(1)

امام خمينى طلايه معاريف و مشاهيرى است كه توانستند راه رسول اكرم(ص) و اهل بيت آن سرور عالميان را استمرار بخشند و با تأسّى به سيره و سنت خاتم رسولان و ستارگان آسمان امامت در مسير حق گام بردارند و اسوه تشنگان حقيقت و جويندگان زلال حكمت گردند.
آن بارقه ملكوتى به پيروى از اجداد طاهرينش نخست فضيلت‏ها و ارزش‏هاى معنوى را در روح و روان و خلق و خوى خويش متبلور ساخت آن گاه با فروزندگى، فيض انفاس قدسى و به مدد دم جانبخش خود بر دل‏هاى انسان‏ها حيات، پويايى و تحرّك بخشيد. خدامحورى و خداجويى به همراه انقطاع كامل از امور فناپذير و نيز رستن از تمامى حجاب‏ها والاترين و برجسته‏ترين خصلت آن عبد صالح به شمار مى‏رفت كه پرتو پرتابش اين بُعد معنوى و ملكوتى همگان را نورانى و پرحرارت ساخت، اين گونه هويّت ايمانى و تقوايى محصول نگرش قرآنى و روايى امام خمينى است كه پس از طى مراحل تزكيه و پالايش درونى در جامعه، نمود پيدا كرد و امّت اسلامى را براى درهم پيچيدن بساط استكبار و استبداد و پايه ريزى تشكيلاتى بر بنيان ديانت و معرفتى قرآنى و روايى مهيّا ساخت.
از منظر امام كسى كه از محسوسات و حتى معقولات عبور كرده و به حقيقت ناب رسيده است در اين حركت صعودى ضمن آن كه خويشتن را با پويايى و تحرّك، مجاهدتى پيوسته و كوششى مستمر از اسارت نفس رها كرده است، مبارز نستوهى است كه نمى‏تواند ستم، پليدى، منكرات و ناگوارى‏هاى جامعه را تحمل كند و از تحميل فرهنگ زورگويى و خودمدارى بر انسان‏ها بر مى‏آشوبد و آتش بر خرمن خصم مى‏زند تا رذالت‏ها و خباثت‏ها را محو كند. از ديدگاه امام كسى كه مسير سير و سلوك را طى مى‏كند و به عرفان روى مى‏آورد با هر گونه ذلت و خوارى، تن پرورى، انزواگزينى مخالف است و با بى‏بند و بارى و فاصله گرفتن از آداب و فريضه‏هاى مذهبى، سازگارى ندارد.

از تصفيه باطن تا پالايش جامعه از باطل‏

امام خمينى با احاطه‏اى جامع به منابع عرفانى و آگاهى دقيق از ديدگاههاى اهل تصوّف، به مدد نقّادى و ارزيابى دقيق، به انديشه‏هاى عارفان پويايى بخشيد در واقع امام نخست آموزه‏هاى عرفان سنتى را مورد ملاحظه قرار داد و پس از پالايش، تفكرى اين گونه را در مجموعه‏اى ديگر كه اجزاى آن را فقه، فلسفه، اخلاق، تفسير و ديگر ملاحظات تشكيل مى‏داد، به كار گرفت. اين تلاش ابتكارى و خلاقيّت ويژه بزرگترين حركت علمى براى حل تناقض آشكار ميان عرفان و مسايل اجتماعى و سياسى به شمار مى‏آيد زيرا به دو دليل ماهيتى و تاريخى فاصله زيادى بين آموزش‏هاى عرفانى و جامعه پديد آمده و پرداختن به يكى، انسان را نسبت به ديگرى بيگانه ساخته و موجب دوگانگى در حيات اجتماعى گرديده بود. امام خمينى با آن توانايى‏هاى فوق العاده و جنبه‏هاى ژرفى كه در عرفان علمى و عملى داشت نوعى اتحاد، همگونى و تفاهم بين سلوك عرفانى و مسايل امت اسلامى، پس از مدت‏ها نزاع و تخاصم، ايجاد نمود و يكى از اسرار اقبال مردم و اقشار گوناگون اجتماع به سوى ايشان در اين ويژگى نهفته بود.
در همان دورانى كه امام به مراقبه، تهذيب نفس و تصفيه باطن اشتغال داشت و در كسب كمالات معنوى مى‏كوشيد متذكر گرديد: «يكى از مقاصد بزرگ شرايع و انبياى عظام كه علاوه بر آن كه خود مقصود مستقل است و وسيله پيشرفت مقاصد بزرگ و دخيل تمام در تشكيل مدينه فاضله مى‏باشد توحيد كلمه و توحيد عقيده و اجتماع در امور مهم و جلوگيرى از تعدّيات ظالمانه ارباب تعدّى است كه مستلزم فساد بنى الانسان و خراب مدينه فاضله است و اين مقصد بزرگ كه مصلح اجتماعى و فردى است انجام نگيرد مگر در سايه وحدت نفوس و اتحاد هِمَمْ و الفت و اخوّت و صداقت قلبى و صفاى باطنى و ظاهرى كه افراد جامعه به طورى شوند كه بنى‏آدم تشكيل يك شخص دهند و تمام كوشش‏ها حول يك مقصد بزرگ الهى چرخ زند و اگر چنين مودّت و اخوتى در يك نوع يا يك طايفه پيدا شد غلبه كنند بر تمامى طوايف و ملكى كه در اين طريقه نباشند.»(2)

حماسه و عرفان‏

از ديدگاه اسلام كسى كه درون را از آلودگى‏ها دور مى‏كند و خود را از باتلاق شهوات و رذائل مى‏رهاند به باورى متكى بر ايمان و تقوا مسلّح مى‏شود كه نيروهاى عاشق را نه به كنج ديرها و صومعه‏ها كه براى دفاع از حريم حق و مبارزه با باطل و نفاق به ميادين ايثار و فداكارى رهسپار مى‏نمايد و اذكار و اورادى كه به سالكان كوى دوست آموخته مى‏شود نه ياهو در خانقاه است و نه وردهاى متكى بر موهومات و تخيّلات بلكه فرياد الله اكبر و لا اله الاّ الله بر فرازين قله‏هاى شرف و انسانيت است. اين شيوه شايسته مصداق كلام نورانى رسول اكرم(ص) است كه فرموده‏اند: رهبانية امّتى الجهاد، لباسى كه بر تن اين سلحشوران مى‏كنند خرقه و پشمينه صوفيان نمى‏باشد بلكه كسوت رزم، دفاع و مقاومت است. ندايى كه براى ترنّم به ياران ياد مى‏دهد نه شعار دروغين عارف نمايان براى جلب مشترى است بلكه رمز يا محمد، يا على، يا زهرا و يا حسين براى حماسه آفرينى در عرصه نبرد با استكبار و اهل باطل است. امام خمينى نيز ارزش فداكارى، شهادت و ايثار را اين گونه ترسيم مى‏نمايد:
«در آينده ممكن است افرادى آگاهانه يا از روى ناآگاهى در ميان مردم اين مسئله را مطرح نمايند كه ثمره خون‏ها و شهادت‏ها و ايثارها چه شد؟
اينها يقيناً از عوالم غيب و از فلسفه شهادت بى‏خبرند و نمى‏دانند كسى كه فقط براى رضاى خدا به جهاد رفته است، و سر در طَبَق اخلاص و بندگى نهاده است حوادث زمان به جاودانگى و بقا و جايگاه رفيع آن لطمه‏اى وارد نمى‏سازد. خدا مى‏داند كه راه و رسم شهادت كور شدنى نيست و اين قلب‏ها و آيندگان هستند كه به راه شهيدان اقتداء خواهند نمود و همين تربت پاك شهيدان است كه تا قيامت مزار عاشقان و عارفان و دلسوختگان و دارالشفاى آزادگان خواهد بود. خداوندا! اين دفتر و كتاب شهادت را هم چنان به روى مشتاقانت باز و ما را هم از وصول به آن محروم مكن»(3)
امام خمينى دل‏ها را با نيروى معنويت و كشف و شهود به حركت و تحول واداشت و اهداف و مقاصد مردم را جهت آسمانى و قدسى داد و همگام با اين راهنمايى‏ها و رهنمودها در قلوب دشمنان رعب و هراس افكند و فكر و انديشه آنان را در هاله‏اى از نگرانى و ناگوارى قرار داد و به تمامى مخالفانى كه در برابر دين و ايمان صف كشيده بودند هشدار داد كه اگر بخواهيد به اين روند ادامه دهيد ما نيز قادريم به قوّت تقوا و به صلابت ايمانى، در مقابل دنياى شما بايستيم و اجازه ندهيم از جلوه‏هاى آن با آرامش بهره ببريد. امام پس از پژوهش‏هاى توأم با پارسايى از عرفان مصطلح و تصوّف متداول و متعارف فراتر رفت و عرفان و حماسه را با يكديگر توأم نمود، سپس تأكيد نمود بايد از رهگذر عشق و در تحت توجّهات ولايت، به خداوند رسيد:
در جرگه عُشّاق رَوَم بلكه بيابم‏
از گلشن دلدار نسيمى، ردّ پايى‏

ميزانِ مُنوّر

امام خمينى به اين حقيقت مسلّم واقف بود كه انسان عارف به ميزانى نياز دارد كه به وسيله آن حق را از باطل تشخيص دهد و آن قرآن و عترت مى‏باشد زيرا گرايش‏هاى عرفانى به دليل تأثيرپذيرى از برخى مسايل مصون از خطا و اشتباه نمى‏باشد، پس طى اين طريق بدون بهره مندى و استمداد از كلام وحى و ستارگان درخشان آسمان امامت امكان‏پذير نخواهد بود و آن فردى كه معارف و حقايق را از چشمه جوشان خاندان پيامبر دريافت دارد و از زلال كوثر آن وجودهاى پاك استفاده كند هيچ گاه دچار ضلالت نمى‏شود به همين دليل اميرمؤمنان(ع) تأكيد فرموده‏اند: اين دو ستون – خدامحورى و سنت رسول الله(ص) – را برپاى داريد و اين دو چراغ را فروزان نگاه داريد(4) و در جاى ديگر آن امام مؤمنان(ع) فرموده‏اند: آنان (اهل بيت (ع)) زيربناى دين و ستون يقين هستند، تندروها (غاليان) بايد به سوى آنان بازگردند و كُندرُوها و عقب مانده‏ها لازم است خود را به اين وجودها برسانند.(5)
اين اصل استوار، اساسى و تأثيرگذار در فرهنگ عرفانى امام خمينى جايگاهى حسّاس و نقشى محورى دارد و سيره نظرى و عملى آن روح قُدسى بر آن مُهر تأييد زده است. به باور امام خمينى قرآن مظهر رحمت الهى است كه تمامى كمالات در آن مندرج است و نازله‏اى غيبى مى‏باشد كه در كسوت الفاظ و مضامين در آمده است تا بشريت را با حقايق ملكوتى مأنوس سازد. البته نشستن بر سر سفره‏اى آسمانى و بهره‏ورى از چنين مائده‏اى معنوى شروطى دارد، پاكى درون، رفع حجاب‏ها و موانع و شاگردى نزد مفسّران و معلمان واقعى قرآن كه ائمه هدى(ع) هستند در زمره شرايط بهره‏مندى از بارقه قرآنى مى‏باشد. آن حكيم عارف بعد از آن كه عظمت كلام الهى را از جميع جهات مورد بررسى قرار داد و راه استفاده از حقايق آن را گوشزد نمود از فراگيران خواست تا براى آن كه نورانيّت قرآن بيشتر و بهتر بر صفحه دلشان پرتو افشانى كند خود را از تعلّقات اسارت آور، منجمد و متصلّب نجات دهند و با نوعى وارستگى، آزادگى و بلند همتى در اين وادى نورانى گام نهند.(6) امام به موازات اين فراخوانى معنوى و رشددهنده، يادآور گرديد: كلام وحى بيدار كننده آدميان و موجب پرخاش عليه ستمگران و متجاوزان مى‏شود و اضافه نمود: حيات و مجد مسلمانان در گذشته به دليل عمل به قرآن و درماندگى و سستى آنان در جدايى از قرآن است و اگر تجديد حيات معنوى و سرافرازى مى‏خواهند بايد به اين صحيفه آسمانى اقبال نشان دهند. ايشان مى‏فرمايند:
«مسؤوليت پاسدارى قوانين الهى و عمل به قرآن كريم تنها راه بازيابى عظمت و عزت و شكوه پيشين اسلام و مسلمين، مسؤوليت پاسدارى وحدت و برادرى دينى تنها ضامن استقلال سرزمين‏هاى اسلامى و زداينده هرگونه نفوذ استعمارى»(7) از ديدگاه امام سعادت دنيوى و اخروى در پرتو عمل به قرآن به دست مى‏آيد:
«… هان اى قطره‏هاى جدا از اقيانوس قرآن و اسلام به خود آئيد و به اين اقيانوس الهى متصل شويد و به اين نور مطلق استناره كنيد تا چشم طمع جهانخواران از شما ببُرد و دست تطاول و تجاوز آنان قطع شود و به زندگى شرافتمندانه و ارزش‏هاى انسانى برسيد…»(8)
امام خمينى پيروزى امت اسلامى ايران را بر استبداد و استكبار به دليل اتكاى به قرآن مى‏دانست و به تمامى ملتها توصيه فرمود كه اين رمز را به كار ببرند تا پيروزى را در آغوش بگيرند.(9)
آن مرد ميدان فضيلت و تقوا ساليان متمادى معتكف آستان قرآن بود و با تهذيب نفس وخروج از قفس تنگ و تاريك نفس امّاره، انسى مقدّس با اين صحيفه مبارك داشت و از خرمن آن اثر جاويدان خوشه‏هاى فراوانى فراهم آورد و از چشمه باطراوتش بهره‏ها بُرد. اُنس امام با قرآن توأم با رعايت آداب ظاهر و باطنى بود. هر جا كه مى‏نشست آن را بالاتر از خويش مى‏گذاشت و هيچ چيزى را بر روى آن نمى‏نهاد. در حال تلاوت قرآن به گونه‏اى بود كه گويى در محضر حق نشسته است، درهنگام قرائت آن با وضو و نيز حالتى آميخته به ادب، سكون و وقار چهار زانو مى‏نشست و به جايى تكيه نمى‏نمود، درست مانند كسى كه مى‏خواهد محضر بزرگى را درك كند.(10)
آن پارساى پايدار از رهگذر اُنس با قرآن به مراتب و مقاماتى نايل گرديد كه خود آن را توضيح داده است:
«… معلوم است كسى كه تفكر و تدبّر در معانى قرآن كرد در قلب آن اثر كند و كم كم به مقام متقين رسد و اگر توفيق الهى شامل حالش شود از آن مقام نيز بگذرد و هر يك از اعضاء و جوارح و قواى آن آيه‏اى از آيات الهيه شود و شايد جذوات و جذبات و خطابات الهى او را از خود بى‏خود كند و حقيقت «اقرأ واصعد» را در همين عالم دريابد تا آن كه كلام را بى‏واسطه از متكلّمش بشنود و آن چه را در وَهْم تو و من نايد آن شود.»(11)
از بررسى‏هاى فوق دو نكته به دست مى‏آيد: يكى آن كه رسيدن به مقامات معنوى و عرفانى و درك درجات ملكوتى بدون ارتباط با قرآن ميسّر نمى‏باشد.
ديگر آن كه با تمسّك به قرآن مى‏توان در عرصه‏هاى سياسى و اجتماعى حماسه‏اى باشكوه را ترتيب داد و در واقع فائق آمدن بر خصم برون و درون در پرتو قرآن به دست مى‏آيد.

محبّت و معرفت‏

امام خمينى از سنين صباوت و دوران نوجوانى دل به محبت خاندان عصمت و طهارت سپرد اما به تدريج اين عشق مقدس با معرفتى ژرف، بصيرتى جامع و اطاعت از فرامين و دستورات ائمه كه در واقع قوانين و موازين الهى است توأم گرديد و ايشان هرچه در عمل به تعليمات خاندان پيامبر اهتمام مى‏ورزيد به همان اندازه اشتياقش نسبت به آن فروغ فروزان رو به فزونى مى‏رفت. امام مى‏كوشيد تا تبلورى از سيره اهل بيت را در زندگى خويش به نمايش بگذارد و به عنوان اسوه‏اى برجسته قوى‏ترين تأثير را در عرصه‏هاى اخلاقى، سياسى و اجتماعى بروز دهد. او نه تنها از طريق زبان و بيان و نوشته‏هايش تعاليم و ارزش هاى دينى را تبليغ و ارشاد مى‏نمود بلكه به آن درجه از تزكيه و تهذيب رسيده بود كه اعمال و كردارش براى مردم سرمشق و مشحون از اندرزهاى آموزنده به شمار مى‏آمد و اين ويژگى مصداق فرمايش امام صادق(ع) است كه فرموده‏اند: كونوا دعاة النّاس بغير السنتكم (به غير زبانتان دعوت‏گر مردم باشيد). امام طى بياناتى متذكر گرديده‏اند: «… ما تابع حضرت رسول (ص) و ائمّه هستيم كه همه امور دست آنها بود، حكومت تشكيل دادند و مردم را هدايت نمودند»(12) امام خمينى در محورهاى ذيل از سيره و سنّت اهل بيت(ع) الهام گرفته بود:
1 – امام هم چون حضرت على(ع) در ستيز با دشمنان برخوردى قاطع و سازش‏ناپذير داشت بدون آن كه هراسى به دل راه دهد اما در ضمن اين صلابت و اقتدار در مواجهه با بينوايان، محرومان، كودكان و مظلومان عطوفت و مهربانى و همدردى خاصى بروز مى‏داد.(13)
2 – امام خمينى در انجام فرائض دينى و حتى نوافل و مستحبات در بين زاهدان و عارفان مى‏درخشيد ضمن آن كه در مسايل علمى و احاطه بر معارف بر همگنان خويش برترى داشت. در ضمن آن كه به جهت اخلاقى، شرعى، ريزه كارى‏هاى ادب اسلامى، امور مستحبى و مانند آن تقيّد ويژه‏اى نشان مى‏داد در عرصه‏هاى سياسى چون سياستمدارى مجرّب و مسلّط اعلام موضع مى‏نمود. پيروان خويش را به نبرد با كفر، شرك و الحاد فرا مى‏خواند و استكبار را به استيصال وا مى‏داشت در واقع هم چون جد بزرگوارش حضرت على(ع) كه درباره‏اش گفته‏اند: جمعت فى صفاتك الاضداد، امام خمينى شخصيتى با ابعاد گوناگون و حالات به ظاهر مختلف به شمار مى‏رفت.(14)
3 – در وصف ائمه هدى(ع) نقل نموده‏اند: آن وجودهاى بزرگوار در ضمن فروتنى داراى هيبتى معنوى بودند و اين ويژگى موجب مى‏گرديد كه همواره مردم در مقابل آن فروغ‏هاى فروزان احترام و تكريم نشان دهند و حتى دشمنان و مخالفان تحت تأثير مهابت ائمه(ع) قرار گيرند. امام خمينى نيز وقتى در جلساتى حضور مى‏يافت با وجود سادگى، تواضع و خاكسارى، ابهتش همه افراد را تحت تأثير قرار مى‏داد.(15)
4 – جاه و مقام و درجات دنيايى نتوانست بر حالات معنوى امام اثر منفى بگذارد. او از تشريفات و تجملات رنج مى‏برد و همواره در زندگى به ساده پوشى و ساده زيستى اكتفا مى‏نمود و از غذاهاى رنگارنگ اجتناب مى‏نمود، مى‏كوشيد در شرايطى مشابه محرومان و رنج ديدگان جامعه زندگى نمايد. با وجود آن كه مبالغ زيادى از وجوهات شرعى در اختيار ايشان بود ولى از آنها براى تدارك امكانات شخصى استفاده نكرد. با نهايت دقت، مراقب بود كه حتى اطرافيان و بستگانش به روش او تأسّى جويند. اين شيوه ساده زيستى، قناعت و اكتفا به حداقل امكانات كه عامل هماهنگى با مستضعفين جامعه است و زندگى امام بر آن استوار بود سيره رسول اكرم(ص) و امامان را در اذهان تداعى مى‏نمود.(16)
5 – امام خمينى همچون اجداد طاهرينش در راه احياى حق و بر افراشتن پرچم فضيلت و تقوا رنج‏هاى فراوانى ديد و سختى‏هاى فرساينده‏اى را متحمّل گرديد و آن گاه كه عده‏اى، و بيش از همه مقدس نمايان و اهل تحجّر و به عبارتى جاهلان متنسك از تسليم به حقيقت سر بر مى‏تافتند و در اجراى دستورات و توصيه‏هاى او سستى نشان مى‏دادند دلش از درد و رنج مشحون مى‏گرديد و هاله‏اى از اندوه روح و روانش را فشار مى‏داد.
6 – شيوه زندگى اهل بيت(ع)در برخورد با مخالفان اين بود كه به جاى انتقام گرفتن با آنان برخوردى نيكو مى‏نمودند امام خمينى نيز در برابر اين گونه اشخاص تا آن جايى كه به ارزش‏ها و مقدّسات خدشه‏اى و لطمه‏اى وارد نشود و مرداب‏هاى تفكرات آلوده اقيانوس مسلمين را خراب نكند نرمش و ملايمت نشان مى‏داد و در جلسات خود، غالباً از رحمت و عطوفت سخن مى‏گفت و بر اين اعتقاد بود كه رأفت و ملايمت، بيشتر اثر مى‏كند و البته اجراى حدود الهى و قاطعيت نشان دادن در برابر مجرمان، خلافكاران و خاطيان را براى اصلاح، پاكى و تأمين آرامش جامعه لازم و مفيد مى‏دانست و اين جنبه را نيز جويبارى از چشمه رحمت الهى تلقى مى‏نمود.(17)
7 – امام در مخاطره انگيزترين توطئه‏ها
و صحنه‏هاى خوفناك با شهامت و صلابت نقش محورى داشت و از كاهش طرفداران يا قدرت يافتن دشمنان و تهديدهاى آنان هراسى به دل راه نمى‏داد. يك بار شهيد آية الله سعيدى به ايشان گفته بود: شما را تنها مى‏گذارند، امام در جواب آن شهيد والا مقام فرمود: اگر جن و انس يك طرف باشند و من هم يك طرف، همين است كه مى‏گويم. به دشمن روى خوش نشان نمى‏داد و با نوعى عزت نفس و صلابت معنوى كوچكترين اعتنايى به مقامات سياسى و كارگزاران استبداد و استكبار نداشت. پيروزى ظاهرى هدف غايى او نبود و مقصد عالى‏ترى را تعقيب مى‏نمود و آن رضاى حق و وصال او بود و اين روش شايسته از سيره معصومين الهام گرفته بود.(18)

فرهنگ عاشورايى‏

حضرت سيدالشهداء(ع) و يارانش جز به توحيد محض نمى‏انديشيدند و شخصيتشان با عشق به حق جويى و حق پرستى عجين گشته و دل از هر چه غير اوست شسته بودند. ارايه اين شاخصه توحيدى از قيام كربلا بيان زيبايى از عرفان عاشورايى است كه امام خمينى هم بدان اشاره دارد: «مائيم و تحت عنايات خداى تبارك و تعالى و پرچم توحيد كه همان پرچم امام حسين (ع) است»(19) تجلّى توحيد قلبى كربلائيان، نفى تمامى مظاهر شرك و طاغوت را مى‏طلبيد و نيز اقامه حكومتى بر مبناى قانون الهى و نه اميال خودخواهانه و آراء فاسدان و زورمداران و زراندوزان همين اصل برخاسته از عرفان عاشورا از ديدگاه امام خمينى(ره) در تبيين‏قيام عاشورا مطرح است: «حضرت سيدالشهداء را كشتند اما (كشته شدن او) اطاعت خدا بود، تمام حيثيت براى او بود از اين جهت هيچ شكستى در كار نبود…»(20)
انسانِ گرفتار در انديشه‏هاى باطل و تصورات بيهوده به گوشه‏اى مى‏خزد و از قيام عليه باطل اجتناب مى‏كند و از تن دادن به مصائب و مشكلات گريزان است. اين بى‏تعهدى و بى‏دردى هرگز با عرفان حسينى سازگارى ندارد زيرا كه زيباترين تجلى عرفان در مبارزه عليه دشمنان ارزش‏ها و حقايق است و بايد شجره طيبه حقيقت و حاكميت خوبى‏ها با فرياد و خون تضمين گردد، لذا بايد از عواملى كه مانع رشد فرهنگ ايثار و حماسه است جلوگيرى نمود و مراسم عاشورايى را در فضايى آغشته به عرفان و معنويت برگزار نمود. از اين جهت امام خمينى فرموده‏اند: «اين خون سيدالشهداء است كه خون‏هاى همه ملت‏هاى اسلامى را به جوش مى‏آورد و اين دستجات عزيز عاشوراست كه مردم را به هيجان مى‏آورد و براى اسلام و حفظ مقاصد اسلامى مهيّا مى‏كند. در اين امر نبايد سستى كرد…»(21) امام خمينى با تحقق بخشيدن به فرهنگ عاشورايى، جامعه اسلامى و بلكه تمامى آزادى خواهان جهان را حيات عرفانى و حماسى بخشيد و جوانان و حتى بانوانى را تربيت نمود كه به شهادت عشق مى‏ورزيدند و با اشتياق به دعا، ذكر و عبادت و بازگشت به فطرت الهى، در تمامى صحنه‏هاى سياسى و اجتماعى حضور فعّال داشتندو در اين مسير حماسه‏ها آفريدند و رشادت‏ها به نمايش گذاشتند. رمز و راز پيروزى انقلاب اسلامى ايران به رهبرى امام خمينى و غلبه بر طاغوت و استكبار جهانى الهام گرفتن از قيام كربلا بود و به فرموده امام خمينى «… اگر اين مجالس وعظ و خطابه و عزادارى و اجتماعات سوگوارى نبود كشور ما پيروز نمى‏شد همه در تحت بيرق امام حسين سلام الله عليه قيام كردند»(22)
در حقيقت امام حسين(ع) با فداكارى‏هاى همه جانبه‏اش كه با اخلاص ويژه‏اى توأم بود سرمشق جاويدان مسلمانانى گرديد كه در مقام يك روح مقدس و هدايت آفرين، خونى جوشان و حركت ساز، رهبرى الهى و الهام بخش بر ژرفاى وجودشان حكومت مى‏كند و دل و ذهنشان را از افق‏هاى دنيايى و امور مادى به ملكوت مى‏برد و به خدا و خلق و عدالت پيوند مى‏دهد و عرفان راستين و ناب يعنى اين كه آنان از تعلّقات ضد رشد مى‏رهند و بر كرانه توحيد گام مى‏نهند و از آثار اين تحوّل روحى آن است كه مسلمان‏ها را در ميدان زندگى مقاوم و مبارز مى‏سازد و به دست آن‏ها نهضت‏هاى الهى و ضد طاغوتى را ترتيب مى‏دهد. اگر روح حسينى كه تجلّى‏بخش رسالت محمدى و ولايت علوى است در كالبد امت مسلمان ايران جريان نمى‏يافت هرگز انقلاب اسلامى كه براساس اهداف الهى پى ريزى شد به وقوع نمى‏پيوست.

مخالفت با عُزلت و انزواگزينى صوفيان

امام خمينى ضمن آن كه در سيره و انديشه، مدافع عرفان راستين بود، با طريقه صوفيانى كه جز خودپرورى و تقوا كشى كارشان محصولى ندارد، مخالفت مى‏ورزيد، به اعتقاد آن عارف فرزانه روش معمول اهل تصوّف را كه عرفان را در انزواطلبى، دورى از مردم، خلوت گزينى، ترك دنيا، كسالت، خرقه پوشى و خانقاه نشينى خلاصه كرده‏اند و برداشتى سطحى و قشرى و احياناً انحراف‏آميز از معارف معنوى دارد مردود مى‏شمارد و مى‏گويد:
در حلقه درويش نديديم صفايى‏
در صومعه از او نشنيديم ندايى‏
در مدرسه از دوست نخوانديم كتابى‏
در مأذنه از يار نديديم صدايى‏
در جَرگه عُشّاق رَوَم بلكه بيابم‏
از گلشن دلدار، نسيمى رد پايى(23)
امام بر اين اعتقاد بود كه از را تصوّف مصطلح نمى‏توان به حقيقت رسيد همان‏گونه كه عارف نامدار شيخ ابوسعيد ابوالخير چنين باورى داشت:
در رفع حُجُب كوش نه در جمع كتب‏
كز جمع كتب كجا شود رفع حُجُب‏
در طى كُتُب كجا بود نشئه حبّ‏
طى كن همه را بگو الى الله اتب‏
جداى از نقاط مثبتى كه ميراث علمى، فرهنگى و ادبى عارفان در جهان اسلام دارد، از گذشته‏هاى دور، تفكّر و طرز تلقّى آنان از برخى مفاهيم اسلامى، امت مسلمان را درگير مشكلات و سوء تعبيرهايى نموده است. آنان همواره كوشيده‏اند از همه تعاليم حيات‏بخش، رشد دهنده و پوياى اسلامى برداشت‏هاى صوفيانه و تك بعدى ارائه دهند كه اين شيوه مذموم، خطر بزرگ تحريف و تفسير به رأى را به دنبال داشته و جامعيت و تعالى اسلام را در معرض تهديد جدّى قرار مى‏داده است در تفاسيرى كه صوفيّه نوشته‏اند از اين نمونه‏ها به وفور مى‏توان مشاهده كرد. داستان آن عارف متهجد در عصر حضرت على(ع) معروف است كه در نبرد صفين و مبارزه با قواى اموى، عذر آورد و گفت: در جنگ شبهه است اما در عبادت نه! و من به كارى عارى از شك و ترديد روى مى‏آورم تا از رضاى حق تعالى اطمينان حاصل كنم. اين گونه تعابير از مسايل اجتماعى و رخدادهاى سياسى و برخورد با قرآن و حديث در طول قرون به جايى رسيد كه صوفيان دنيايى جداى از واقعيت‏هاى زندگى مسلمانان ترسيم كردند و حتى در توضيح سيره معصومين آن چه را خود مى‏پسنديده‏اند بيان مى‏نموده‏اند و مى‏گفتند آن چه رسول اكرم و امامان فرموده‏اند دستورالعمل زهد سلوك اهل تصوّف مى‏باشد و قطب درويشان آن بزرگواران هستند! هم چنين با تأويل عارفانه و صوفيانه وجوه اجتماعى و دستورالعمل‏هاى انسان ساز قرآن و عترت را به نفع معارف رمز آلود و سمبليك تصوّف به بوته فراموشى سپردند. اين گونه تصور و تلقّى از اسلام، ناگزير بى‏اعتنايى به دنيا و نوعى خوديابى و خودبينى را ترويج مى‏كرد و نوعى تشخص و منيّت معنوى را نزد افراد برجسته صوفى جز در موارد نادر پديد مى‏آورد كه آنان را نسبت به مسايل و معضلات افراد جامعه بى‏اعتنا مى‏ساخت. در آينه اين خودبينى انديشه صوفيان، بى‏اعتنايى توأم با ترحّم را در خصوص مردمان روى آورده به مسايل دنيايى به دنبال داشت.
فقر و خاكسارى كه اهل تصوّف تبليغ مى‏كردند وقتى در چهارچوب عُزلت و زاويه‏نشينى مطرح مى‏گرديد تفرّد و حركت غير اجتماعى و بريده از همنوعان را مضاعف مى‏ساخت. البته متصوفه به شناخت روان شناسانه و عميقى از باطن انسان و تمايلات روحى وى دست مى‏يافتند اما اين شناخت را نه در جهت زندگى اجتماعى انسان‏ها و گسترش و بهبود روابط آدميان بلكه در راه تلقين تنهايى و اشاعه عزلت به كار مى‏گرفتند و بدين ترتيب برخلاف وحدت اعتقادى و بينشى، صوفيان درصدد ايجاد گرداب تفرقه ميان انسان‏ها و ايجاد تكثّر و تشتت روح اجتماعى برمى‏آمدند، زيرا وقتى روح اجتماعى، وفاق جمعى و مشاركت در ميان افراد جامعه رو به اضمحلال و افول برود و هر كسى دغدغه سلوك خود را در بستر تفكرات صوفيانه داشته باشد، قوام، دوام، ثبات و حيات جامعه دستخوش تهديد شده و با زوال پيوندهاى اجتماعى، حيات فردى انسانى و رستگارى آحاد جامعه به خطر مى‏افتد. در اين ميان آنچه مصائب، معاصى، تباهى و عقب گرد متوجه جامعه مى‏گشت، حكّام زر و زور و تزوير با پديد آوردن اختناقى شديد بر گرده مردم حكومت مى‏كردند و در گسترش جهل و جور مى‏كوشيدند با بى‏اعتنايى اهل تصوّف روبرو مى‏گرديد و اگر در مواقعى، افرادى از آنان مصمم به ستيز با ستم مى‏شدند نه تنها قادر نبودند تحول اساسى در اوضاع آشفته جامعه پديد آورند بلكه فريادشان در گلو خاموش مى‏گرديد و با اتهامات دروغين از صحنه‏هاى فرهنگى اجتماعى حذف مى‏شدند.
امام خمينى اين گونه تفكر عرفانى را به نقد كشيده و ضمن آن كه قابليت‏هاى استفاده از حقايق عرفانى را به امور خاصى منحصر ننمودند، گستره بهره‏گيرى از آن را به سياست و زندگى تسرّى دادند و حتى مطالعه آثار عرفانى را براى روى آوردن به معنويت و رهايى از چنگال ماديّت و انديشه‏هاى الحادى لازم دانستند، چنان چه در پيام ايشان به ميخائيل گورباچف رهبر شوروى سابق اين تأكيد و رويكرد مشاهده مى‏شود.
تفاوت آشكار نگرش عرفانى امام با عرفانى سلف در اين واقعيت نهفته است كه ايشان ثابت كردند لازمه عارف بودن گوشه عزلت اختيار نمودن و انزوا گزينى نيست و اصولاً اين گوشه‏گيرى و بى‏تفاوت بودن در مقابل مسايل اجتماع و بى‏اعتنايى به حوادث و وقايعى كه ارزش‏ها و انسانيت را در معرض خدشه و تهديد قرار داده‏اند مقاصد عالى عرفان را عقيم مى‏نمايد. انزوا در مدتى كوتاه آن هم براى تزكيه درونى، تهذيب نفس و صفاى باطن مى‏تواند با بركت و پرثمر باشد اما اين عزلت براى تمامى دوران زندگى فردى و اجتماعى آفت زا و ويرانگرى است و به همين دليل آن عارف سياستمدار به رغم ارادتى كه نسبت به عرفاى نامدار و مشهور داشتند، از آنان انتقاد مى‏كند و مى‏فرمايد:
«… يك مدت زيادى گرفتار عرفا بوديم. اسلام گرفتار عرفا بود. آنها خدمتشان خوب بود اما گرفتارى براى اين بود كه همه چيز را برمى‏گرداندند به آن طرف مثل تفسير ملاعبدالرزاق، خوب او مرد بسيار دانشمندى، مرد بافضيلتى است، اما همه قرآن را برگردانده آن طرف، كانّه قرآن با اين كارها كار ندارد.»(24)
امام در تفسير سوره حمد خاطرنشان نموده‏اند: «بالاخره بايد از دنيا رفت، گفته نشود كه اين‏ها دعوت به آن طرف [آخرت ]مى‏كنند نه به اين جا [دنيا] انبياء در حالى كه همه دعوت هايشان براى آن جا بود در اين‏جا عدالت را رواج مى‏دادند.»(25)
امام نوعى از كمال و نور مقدس را هدف انسان مى‏داند و همه چيز را در اين طريق وسيله مى‏پندارد: «تمام عبادات وسيله است، تمام ادعيه وسيله است، همه براى اين است كه انسان اين لُبابش ظاهر شود آنچه بالقوّه است به فعليّت برسد و انسان بشود.»(26)
به اعتقاد آن روح قدسى، عرفان و انديشه‏هاى عارفان مى‏تواند در حركت‏هاى انقلابى و تحول آفرينى جامعه تأثيرگذار باشد و از اين جهت فرموده‏اند: «… بيدارى اوّل قدم است، اوّل قدم يقظه است. در سير عرفانى هم يقظه قدم اول است. در اين سير، اين هم مسير الهى و عرفانى است. بيدارى قدم اوّل است و كشورهاى اسلامى، ملت‏هاى مسلم، ملت‏هاى مستضعف در سراسر جهان، اينها بيدار شده‏اند و ان شاءالله پيروز خواهند شد»(27) و ذيل تفسير سوره حمد متذكر گرديده‏اند:
«… اينها خيال كرده‏اند كه اين علوم معنوى مردم را از فعاليت باز مى‏دارد، اشتباه است همان آدمى كه اين علوم معنوى را به مردم ياد مى‏داد، و كسى هم مثل او بعد از رسول الله(ص) حقايق را نمى‏دانست همان روزى كه با او بيعت كردند به حسب تاريخ كلنگش را برداشت و رفت سراغ فعاليتش، منافات با هم ندارند…»(28)
در سيره نظرى و عملى امام به خوبى مى‏شد ناظر اين حقيقت بود كه فرد بايد به خودسازى بپردازد و با حالت انقطاع، از گرداب نفس خويش بيرون آيد و بداند تا در حجاب «من» سرگرم است، و اين خرقه را پاره نكرده است راهى به معدن معرفت و چشمه توحيد نخواهد بُرد چنان چه در «محرم راز» مى‏گويد:
تا اسير رنگ و بويى، بوى دلبر نشنوى‏
هر كه اين اغلال در جانش بود آماده نيست‏
و بدين گونه انحراف آميخته به تفكرات صوفى زده‏ها را از صفاى عارفان دلسوخته تفكيك نمودند و نفرت و انزجار خويش را از تصوّف آغشته به خرافات، بدعت‏ها و آلودگى‏هاى ديگر اعلام كردند:
اين جاهلان كه دعوى ارشاد مى‏كنند
در خرقه‏شان به غير مَنَم تحفه‏اى مَياب‏
دم درنيار و دفتر بيهوده پاك كن‏
تا كى كلام بيهده گفتار ناصواب(29)
و بى‏اعتقادى خود را نسبت به عرفانى كه در بين متصوفه رواج داشته، باز گفته‏اند:
عارفان پرده بيفكنده به رُخسار حبيب‏
من ديوانه گشاينده رخسار توأم(30)
چون به عشق آمدم از حوزه عرفان ديدم‏
آنچه خوانديم و شنيديم همه باطل بود(31)
از درس و بحث مدرسه‏ام حاصلى نشد
كى مى‏توان رسيد به دريا از اين سراب‏
هرچه فرا گرفتم و هر چه ورق زدم‏
چيزى نبود غير حجابى پس حجاب…(32)
امام خمينى در مذمت عارف نمايان نوشته است: «آن بيچاره‏اى كه خود را مرشد و هادى خلايق مى‏داند و در مسند دست‏گيرى و تصوّف قرار گرفته حالش پست‏تر و غمزه‏اش بيشتر است، اصطلاحات را به سرقت برده و سر و صورتى به متاع بازار خود داده و گمان كرده به لفظ مجذوب عليشاه يا محبوب عليشاه حال و جذبه دست مى‏دهد»(33)
ايشان چنين صوفيانى را بى‏خبر از فهم حقايق و محروم از وصل دوست مى‏داند و صفاتى چون نامحرم، عارى از صفا و دغل‏بازى به آنها مى‏دهد:
طرب ساغر و درويش نفهمد صوفى‏
باده از دست بتى گير كه محرم باشد(34)
گوش از عربده صوفى و درويش ببند
تا به جانت رسد از كوى دل آوازسروش(35)
صوفى صافى اگر هستى بِكَنْ اين خرقه را
دم زدن از خويشتن با بوق و كرنا چه شد(36)
بر فراز دار فرياد انا الحق مى‏زنى‏
مدعى حق طلب انيّت و انّا چه شد(37)
صوفى از وصل دوست بى‏خبر است‏
صوفى بى‏صفا نمى‏خواهم(38)
بر در ميكده با آه و فغان آمده‏ام
از دغل بازى صوفى به امان آمده‏ام(39)
اين انتقادها و ملامت‏ها بدان جهت است كه فرهنگ صوفيان جز در موارد نادر با روح قرآن و عترت مغايرت دارد و اين شيوه قادر نخواهد بود كه روح حقيقت جوى انسان را به سرمنزل مقصود برساند و انجام اين برنامه نجات بخش از عهده مكتبى برمى‏آيد كه با توجه به واقعيت‏ها و رعايت كمال اعتدال، انصاف و در نظر گرفتن تمامى نيازهاى انسان روح او را در حالتى متعادل به سوى كمال مطلوب سوق دهد و اين موضوع اصلى قرآنى است:
«وابتغ فيما آتاك الله الدار الآخرة و لا تنس نصيبك من الدّنيا و احسن كما احسن الله اليك»(40) يعنى در آنچه خداوند به تو عطا نموده، سراى جاويد را بطلب و به دست آور و نصيب خود را از دنيا فراموش مكن و هم چنان كه خداوند به تو نيكى كرده، نيكى كن. ادامه دارد

پى‏نوشت‏ها:

1 – اشعار از قيصر امين پور است، نقل از روزنامه جام جم، شماره 801.
2 – فصلنامه حضور، شماره 20، ص‏99.
3 – صحيفه نور، ج‏20، ص‏238.
4 – نهج البلاغه، نامه 47 و خطبه 149.
5 – همان، خطبه دوم.
6 – برگرفته از كتاب آداب الصلوة، امام خمينى، ص‏224 – 215، كتاب قرآن باب معرفة الله (مجموعه بيانيه‏ها و نوشته‏هاى امام خمينى درباره قرآن)، ص 89 – 82.
7 – صحيفه نور، ج‏6، ص‏81.
8 – همان، ج‏1، ص‏192.
9 – همان، ج‏8، ص‏171.
10 – خلوتى با خويشتن، ص‏42 – 40، ويژگى هايى از زندگى امام خمينى، ص‏20؛ پا به پاى آفتاب، ج‏1، ص‏286؛ سرگذشت‏هاى ويژه از زندگى امام خمينى، ج‏4، ص‏129.
11 – چهل حديث، امام خمينى، حديث بيست و نهم.
12 – تبيان، دفتر دوازدهم، ص‏187.
13 – نك: سرگذشت‏هاى ويژه از زندگى امام خمينى، ج‏1، ص‏116.
14 – پا به پاى آفتاب، ج‏4، ص‏208.
15 – همان، ص‏161.
16 – نك: ويژگى هايى از زندگى امام خمينى، ص‏56؛ در سايه آفتاب، محمد حسن رحيميان، ص‏86؛ تجلّى جلال (ويژه پنجمين سالگرد رحلت امام خمينى)، ص‏8؛ مجله پيام انقلاب، شماره 52، ص‏25.
17 – صحيفه نور، ج‏18، ص‏152؛ تفسير سوره حمد، ص‏110 – 109.
18 – مجله نور علم، دوره سوم، شماره هفتم، ص‏114.
19 – صحيفه نور، ج‏17، ص‏58.
20 – همان، ج‏4، ص‏20 – 19.
21 – همان، ج‏15، ص‏204.
22 – صحيفه حوزه، شماره 50، ص‏3.
23 – ديوان امام خمينى، ص‏187.
24 – سخنرانى امام در روز 17 تير سال 1358 براى روحانيان و واعظان تهران، روزنامه همشهرى، شماره 127.
25 – تفسير سوره حمد، ص‏52.
26 – همان، ص‏74.
27 – صحيفه نور، ج‏12، ص‏141.
28 – تفسير سوره حمد، ص‏55.
29 – ديوان امام خمينى، ص‏48.
30 – همان، ص‏136.
31 – همان، ص‏104.
32 – همان، ص‏48.
33 – چهل حديث، ص‏91.
34 – ديوان امام، ص‏86.
35 – همان، ص‏130.
36 – همان، ص‏94.
37 – همان.
38 – همان، ص‏160.
39 – همان، ص‏140.
40 – سوره قصص، آيه‏77.

 

عفّت در سيره پيشوايان

حجةالاسلام والمسلمين محمد محمدى اشتهاردى

اشاره:

يكى از ارزش‏هاى والاى انسانى و اسلامى‏اى كه سرچشمه ارزش‏هاى ديگر، و موجب آثار درخشان معنوى است، خوى عفّت مى‏باشد كه مى‏توان آن را يكى از پايه‏هاى اخلاق و صفت كليدى اى براى عقب زدن رذايل و سوق دهنده به سوى تكامل و درجات عالى و كمالات متعالى دانست.
در قرآن و روايات از اين خصلت، بسيار تمجيد شده و سيره پيشوايان معصوم(ع) نيز سرشار از اين خصلت نيكو است. با اين اشاره به مطالب زير مى‏پردازيم:

معناى عفّت‏

عفّت در اصل به معناى خويشتن دارى، تسلّط بر نفس و نقطه مقابل شهوت پرستى و شكم پرستى است.
راغب اصفهانى در لغت نامه «مفردات» مى‏گويد: «عفّت حالتى در نفس است كه انسان را از غلبه شهوت باز مى‏دارد.»
قيّومى در لغت نامه «المصباح المنير» هم نظير همين معنا را ذكر نموده و مى‏نويسد: «عَفَّ عَنِ الشّى‏ء امتنع عنه؛ از چيزى عفّت ورزيد، يعنى خود را از آن بازداشت.»
طريحى در «مجمع البحرين» مى‏نويسد: «العفافُ كَفُّ النفس عن المحرّمات، و عَنْ سؤال النّاس؛ عفّت، بازدارى روح و روان از گناهان و هم چنين نگه دارى خويش از دراز كردن دست سؤال به سوى ديگران است.»(1)
از روايات نيز همين معنا استفاده مى‏شود، لذا اين واژه يك معناى عام دارد، ولى بيشتر در مورد خويشتن دارى در دو مسئله استعمال شده است: خويشتن دارى و قناعت درا مور مالى و كنترل غريزه جنسى، كه اوّلى موجب حفظ عزّت و آبرو شده و دوّمى موجب حيا، شرم و غيرت در مقابل پرده درى و انحرافات جنسى مى‏گردد. البته از اين دو در اصطلاح روايات به عفّت بطن و فرج تعبير شده است؛ مثلاً پيامبر(ص) فرمود: «در مورد امّتم در مورد شكم پرستى و شهوت پرستى جنسى، بيمناك هستم.»(2)
حضرت على(ع) در فرازى از وصيت خود به محمد بن ابى بكر مى‏فرمايد: «انّ اَفْضَلَ العِفَّةِ الوَرَعُ فى دينِ اللهِ والعَمَلُ بِطاعَتِهِ؛ بهترين مصداق عفّت، رعايت پاكى و پرهيزكارى در دين خدا و عمل در اطاعت الهى است.»(3)
در لغت نامه «التحقيق» آمده: فرق بين عفت و تقوا اين است كه عفّت به معناى حفظ نفس از شهوات انسانى است ولى تقوا يعنى حفظ نفس از انجام گناهان. بنابراين عفّت يك حالت درونى است، ولى تقوا بر اعمال خارجى نظارت دارد.(4)
واژه عفّت در قرآن، بيشتر در اين دو مورد استعمال شده است؛ مثلاً در يك جا آمده: «وَلْيَسْتَعْفِفِ الَّذينَ لايَجِدُونَ نِكاحَاً حَتّى يُغْنِيَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ؛ و كسانى كه امكانى براى ازدواج نمى‏يابند، بايد پاكدامنى پيشه كنند، تا خداوند از فضل خود آنان را بى‏نياز گرداند.»(5) و در مورد ديگر مى‏فرمايد:
«… يَحْسَبُهُمُ الجاهِلُ اغنياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ؛ بايد انفاق شما، به خصوص براى آن مهاجران فقيرى باشد كه… از شدّت عفّت و خويشتن دارى، افراد ناآگاه، آنها را ثروتمند مى‏دانند.»(6)
در مورد ارزش انسان عفيف، همين قدر بس كه اميرمؤمنان مى‏فرمايد: «مَا المُجاهِدُ الشّهيدُ فى سَبيل اللهِ باَعْظَمَ اجراً ممَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ، لَكادَ العَفيفُ أَنْ يَكونَ مَلَكاً مِنَ الملائكة؛ پاداش مجاهدى كه در راه خدا به شهادت رسيده، برتر از شخص با عفّتى نيست كه توان گناه دارد، ولى گناه نكند، زيرا چنين شخص نزديك است كه فرشته‏اى از فرشتگان خدا باشد.»(7)

چند نمونه از عفّت‏ورزى پيشوايان‏

1 – در شأن رسول خدا(ص) گفته‏اند: او عفيف‏ترين انسان‏ها بود، در همه ابعاد با خويشتن دارى عجيبى به تدبير امور مى‏پرداخت. در جنگ اُحد، دندان‏هاى جلوى‏اش شكست و صورتش از ناحيه دشمنان شكاف برداشت. برخى از او خواستند تا دشمن را نفرين كند، آن حضرت با كمال خويشتن دارى فرمود: «من به عنوان ناسزاگو مبعوث نشده‏ام، بلكه به عنوان دعوت كننده و مايه رحمت براى مردم فرستاده شده‏ام.» سپس به جاى نفرين، چنين دعا كرد: «اللهمَّ اهْدِ قومى فانّهُم لايَعْلَمون؛ خدايا! قوم مرا هدايت كن، ،زيرا آنها ناآگاه‏اند».
عمر بن خطاب نيز اصرار داشت كه پيامبر(ص) نفرين كند، ولى آن حضرت با كمال خويشتن دارى، و صبر انقلابى، از نفرين كردن، امتناع ورزيد.(8)
آن حضرت آن چنان از تقاضا كردن (و درخواست كمك مالى) از اين و آن – كه ضربه شديدى به عزّت و عفت انسان مى‏زند – بيزار بود، لذا فرمود: «مَنْ سَئَلَ وَ عِنْدَهُ ما يُغْنيهِ فانّما يَسْتَكْثِرُ مِنْ جَمَرِ جَهَنَّمَ؛ كسى كه از مردم درخواست كند، در حالى كه به مقدار كفايت دارد، آتش دوزخ را براى خود افزون مى‏سازد.»(9)
زندگى آن حضرت آميخته با دستورهاى قرآن بود، همان قرآنى كه در آيه 273 سوره بقره اصحاب صُفّه (مهاجران فقير در مدينه) را به خاطر خويشتن دارى در اوج شدّت فقر، ستوده است، آنان كه با سيلى صورت خود را سرخ نگه داشته و از كسى تقاضاى كمك نكردند، به گونه‏اى زيستند، كه مردم ناآگاه گمان مى‏كردند كه آنها ثروتمند اند: «يَحْسَبُهُمُ الجاهِلُ اغنياءَ مِنَ التَّعَفُّف» روزى گروهى از مسلمانان مدينه خدمت پيامبر(ص) آمده و عرض كردند: «از درگاه الهى بهشت را براى ما ضمانت كن.» پيامبر(ص) پس از اندكى درنگ فرمود: «من با يك شرط چنين ضمانتى را براى شما مى‏كنم»، پرسيدند: آن شرط چيست؟ فرمود: «اَنْ لاتسْئلوا احداً شَيْئاً؛ از هيچ كس (جز خدا) چيزى را تقاضا نكنيد.»
آن‏ها نيز تعهّد كردند كه در زندگى از احدى تقاضا نكنند. لذا كار به جايى رسيد كه اگر يكى از آن‏ها در سفر بود و سواره حركت مى‏كرد و تازيانه‏اش بر زمين مى‏افتاد، خوش نداشت به كسى بگويد: تازيانه‏ام را به من بده، بلكه خودش پياده مى‏شد و تازيانه را برمى‏داشت، تا مبادا از كسى تقاضايى كرده باشد، يا اين كه وقتى كنار سفره نشسته و دستش به آب نمى‏رسيد، به كسى نمى‏گفت كه آب به من بده، بلكه خودش برمى‏خاست و ظرف آب را برمى‏داشت و مى‏نوشيد. آرى پيامبر(ص)، هم خود اين گونه مى‏زيست و هم به شاگردانش اين گونه توصيه مى‏كرد.(10)
2- يكى از اصحاب پيامبر(ص) نمى‏توانست هزينه زندگى اش را تأمين كند، در فشار سختى بود. روزى همسرش به او گفت: «كاش به محضر رسول خدا(ص) مى‏رفتى و از او چيزى مى‏خواستى.» او نيز خدمت پيامبر(ص) رفت و تقاضاى كمك كرد، پيامبر(ص) به او فرمود: «مَنْ سَألنا اعطيناهُ، وَ مَنْ استغنى‏ اَغْناهُ الله؛ كسى كه از ما تقاضا كند، به او عطا مى‏كنيم و هر كس بى‏نيازى جويد، خداوند او را بى‏نياز كند.»
صحابى با خود گفت: منظور پيامبر(ص) جز من كسى نيست، به سوى همسرش بازگشت او را از سخن پيامبر(ص) مطّلع ساخت. زن گفت: رسول خدا(ص) بشر است و از حال تو بى‏اطلاع مى‏باشد، نزد او برو و وضع خود را براى او بيان كن، صحابى بار ديگر نزد پيامبر(ص) آمد.
پيامبر(ص) باز همان سخن را به او فرمود. او بازگشت و با اصرار همسرش براى بار سوم نزد پيامبر(ص) آمد، پيامبر(ص) نيز جوابش همان داد. او تصميم گرفت دنبال كار برود. لذا كلنگى را از شخصى عاريه كرده و به طرف كوهستان رفت ومقدارى هيزم جمع آورى نمود و آن را به مدينه آورد و به پنج سير آرد فروخت، آن آرد را به خانه آورد.همسرش نيز نان پخت و با هم خوردند. به كار خود ادامه داد و از پس انداز خود، كلنگى خريد. كم كم از اندوخته‏اش دو شتر و يك غلام خريد و سرانجام ثروت‏مند شد. در اين هنگام نزد رسول خدا(ص) آمد و وضع زندگى خود را شرح داد، پيامبر(ص) فرمود: «مَنْ سألَنا اعطيناهُ وَ مَنْ استغنى اغناهُ الله»(11)
آرى خويشتن دارى و عفّت نفس، آن صحابى را در پرتو هدايت نورانى پيامبر(ص) عزّت‏مند كرد و از ذلت و سرافكندگى نجاتش داد.
3 – در مورد غيرت و عفت ناموسى پيامبر(ص) نيز سخن بسيار است؛ از جمله اين كه: امّ سلمه – يكى از همسران پيامبر(ص) – مى‏گويد: در حضور پيامبر(ص) بودم، يكى از همسرانش به نام ميمونه نيز حاضر بود، در اين هنگام ابن ام مكتوم كه نابينا بود به آن جا آمد، پيامبر(ص) به ما فرمود: «حجاب خود را در برابر ابن ام مكتوم رعايت كنيد.» پرسيديم: مگر او نابينا نيست، بنابراين حجاب ما چه معنا دارد؟
فرمود: «آيا شما نابينا هستيد؟ آيا شما او را نمى‏بينيد؟»(12)
4 – اميرمؤمنان (ع) فرمود: روزى مرد نابينايى با اجازه قبلى، به خانه فاطمه زهرا(س) آمد، حضرت زهرا(س) خود را پوشانيد، پيامبر(ص) كه در آن جا حاضر بود پرسيد: «با اين كه اين مرد نابينا است، چرا خود را پوشاندى؟» حضرت زهرا(س) عرض كرد: «اگر او مرا نمى‏بيند، من او را مى‏بينم، وانگهى او بو را استشمام مى‏كند.» رسول‏خدا(ص) به نشانه تصديق سخن و عمل فاطمه(س) فرمود: «گواهى مى‏دهم كه تو پاره وجود من هستى.»(13)
5 – در ماجراى جنگ جمل كه در سال 36 ه.ق رخ داد، وقتى سپاه على(ع) بر دشمن پيروز شد، عايشه در ميان هودج بود، على(ع) نزد او آمد و فرمود: «… سوگند به خدا، آنان كه زن‏هاى خود را در پشت پرده عفاف نگه داشتند و تو را از خانه خارج نمودند، با تو به انصاف رفتار نكردند.» سپس نگذاشت نامحرمان به پيش آيند، بلكه به محمد بن ابى بكر – برادر عايشه – دستور داد، تا او را از هودج بيرون بكشد، سپس او را در خانه صفيه دختر حارث پناه داد،(14) آن گاه با حفظ كامل حريم عفاف، او را روانه مدينه كرد.
آرى با اين كه او از سران جنگ افروز دشمن بود، حضرت على(ع) در حفظ عفت او بسيار كوشيد؛ حتى دو نفر از سپاهيان ناآگاه على(ع) درصدد بودند كه نسبت نارواى بى‏عفّتى به عايشه بدهند، حضرت على(ع) به شدّت از آنها جلوگيرى نمود و دستور داد به هر كدام – به عنوان حد قذْف – صد تازيانه زدند و هنگامى كه عايشه را به سوى مدينه روانه مى‏نمود، بيست نفر زن را مأمور كرد تا به صورت مردان جنگى، شمشير را به كمر بسته و عايشه را به مدينه برسانند.
اين دستور از اين رو بود كه در مسير راه، غارت‏گران با ديدن قيافه‏هاى آنها، بترسند و به كاروان عايشه حمله ننمايند، از اين طريق حريم عفّت عايشه حفظ گردد. البته اين موضوع به قدرى مخفى بود كه حتى عايشه نفهميد. لذا در محلّى از مسير راه به على(ع) اعتراض كرد و گفت: «على(ع) با مأموران سپاهى مرد، حرمت عفّت مرا پاس نداشت.» اما وقتى به مدينه رسيد و آن زنان، لباس‏هاى مردانه خود را درآوردند و به عايشه گفتند: ما زن بوديم و على(ع) ما را پاسدار تو نمود، تا تو را به مدينه برسانيم؛ عايشه دريافت كه اعتراضش بى‏مورد بوده و على(ع) حرمت عفت او را به طور كامل حفظ كرده است.(15)
6 – ابو صباح كنانى كه يكى از شاگردان معروف امام باقر(ع) است مى‏گويد: روزى براى ديدار امام باقر(ع) به سوى خانه‏اش حركت كردم، وقتى به درِ خانه رسيدم، در را زدم، كنيزى كه تازه به حدّ بلوغ رسيده بود در را باز كرد، با دست به سينه‏اش زدم و گفتم به آقايت بگو ابوصباح است تا اجازه ورود دهد. در همان لحظه امام باقر(ع) از پشت ديوارهاى خانه بلند فرمود: «اُدْخُلْ لا اُمَّ لَكَ؛ اى بى‏مادر! وارد خانه شو.» وارد شدم، دريافتم كه امام باقر(ع) از اين كه حريم عفت كنيز را شكسته‏ام نسبت به من عصبانى است، عرض كردم: سوگند به خدا! قصد لذّت‏جويى نداشتم، مى‏خواستم بر ايمانم افزون گردد (كه آيا شما از پشت ديوارها از كار ما اطلاع مى‏يابيد؟) امام باقر(ع) فرمود: راست مى‏گويى، اگر فكر كنى كه اين ديوارها مانع ديد ما مى‏شود، پس فرقى بين ما و شما نيست، آن گاه آن حضرت با تأكيد به من فرمود: «ايّاكَ اَنْ تُعاوِدَ اِلى مثْلِها؛ قطعاً بپرهيز تا مبادا اين كار (دست درازى به نامحرم) را تكرارى كنى.»(16)
7 – يكى ديگر از شاگردان امام باقر(ع) به نام ابوبصير مى‏گويد در كوفه به يكى از بانوان درس قرائت آيات قرآن مى‏دادم، روزى در يك موردى با او شوخى‏اى كردم (كه بر خلاف حريم عفّت بود)، پس از گذشت مدت‏ها از اين حادثه، در مدينه به محضر امام باقر(ع) رسيدم، به من فرمود: «كسى كه در جاى خلوت گناه كند، خداوند نظر لطفش را از او برگرداند، اين چه سخنى بود كه به آن زن گفتى؟» از شدّت شرم، سر در گريبان كرده و توبه كردم، امام باقر(ع) فرمود: «مراقب باش كه تكرار نكنى» (و با زن نامحرم شوخى ننمايى)(17)
8 – امام صادق(ع) دوستى داشت كه همواره با هم بودند، روزى همين دوست به غلامى تندى كرد و با كمال گستاخى حريم عفت او را شكست و گفت: «اى زنا زاده! كجا بودى؟» هنگامى كه امام اين سخن خلاف عفت او را شنيد، به شدت ناراحت شد، به طورى كه دستش را بلند كرد و محكم بر پيشانى خود زد و فرمود: «سُبحان اللّه!» آيا به مادر غلام، نسبت ناروا مى‏دهى؟ من تو را آدم پرهيزكارى مى‏دانستم، ولى اكنون مى‏بينم پرهيزكار نيستى.» دوست امام عرض كرد: فدايت گردم! مادر اين غلام، از اهالى سِنْد (از سرزمين هند) است و بت‏پرست مى‏باشد (بنابراين ناسزا به او اشكال ندارد)، امام صادق(ع) فرمود: «آيا نمى‏دانى كه هر امّتى، بين خود قانون ازدواجى دارد؟ از من دور شو!»
آن هنگام بين آن دوست و امام صادق(ع) جدايى افتاد و تا آخر عمر امام، اين جدايى ادامه يافت.(18)
اين ماجرا نيز ما را به عفت زبان و كنترل آن از هرزه گويى و گفتار خلاف عفّت دعوت مى‏كند و حاكى از آن است كه مسئله حفظ عفت جامعه؛ حتى نسبت به بيگانگان بسيار مهم است و بايد مرزهاى آن را شناخت و در حفظ آن كوشا بود.
9 – روزى امام حسن(ع) به نماز ايستاده بود، در اين هنگام زن زيبايى كه شيفته جمال آن حضرت شده بود، نزد امام آمد و با عشوه خاصّى نزد امام ايستاد، امام نماز را كوتاه كرد و فرمود: «چه كار دارى؟» او گفت: «برخيز و از من كام بگير زيرا من شوهر ندارم و نزد شما آمده‏ام…» امام حسن(ع) چند بار به او فرمود: از من دور شو، ولى او هم چنان (چون زليخا نسبت به يوسف) اصرار و سماجت مى‏كرد، در اين هنگام امام از خوف خدا به گريه افتاد و مكرر به او مى‏فرمود: از من دور شو. و گريه‏اش شديدتر مى‏شد، به طورى كه آن زن نيز منقلب شده و گريه كرد. در اين وقت امام حسين(ع) آمد، او نيز منقلب شده و گريه كرد، بعضى از اصحاب آمدند و آنها نيز به گريه افتادند. آن زن در حال گريه از آن جا دور شد و حاضران متفرّق شدند.
امام حسين(ع) به احترام برادر، راز حادثه را از امام حسن(ع) نپرسيد، تا اين كه پس از مدتى امام حسن(ع) خوابى ديد، پس از بيدار شدن گريه كرد، امام حسين(ع) علت گريه را پرسيد، امام حسن(ع) فرمود: «امشب در عالم خواب، يوسف(ع) را ديدم، و در ميان جمعيت به من نگاه كرده و من بى‏اختيار گريستم، پرسيد: چرا گريه مى‏كنى؟ گفتم: به خاطر آن همه رنج‏ها كه از همسر عزيز مصر كشيدى، و زندانى شدى و پدرت يعقوب به فراق تو گرفتار شد، يوسف به من گفت: «آيا تو از آمدن آن زن بيابانى، و خوددارى خود از او و گريه ات، تعجب نكردى؟»(19)
يعنى اى يوسف فاطمه(س) تو نيز مانند من گرفتار شدى، ولى از خوف خدا، حريم عفاف را حفظ كردى، و با گريه‏ها و تحمّل رنج‏ها، از هر گونه شوائب رهايى يافتى.

پى‏نوشت‏ها:

1 – مفردات راغب، المصباح المنير، و مجمع البحرين واژه «عفّ».
2 – اصول كافى، ج‏2، ص‏79.
3 – بحارالانوار، ج‏77، ص‏390.
4 – التحقيق فى كلمات القرآن، تأليف حسن مصطفوى، واژه عفّت.
5 – سوره نور، آيه‏33.
6 – سوره بقره، آيه‏273.
7 – نهج البلاغه، حكمت 474.
8 – محدّث قمى، كحل البصر، ص‏144.
9 – تفسير مراغى، ج‏3، ص‏50.
10 – فروع كافى، ج‏4، ص‏21.
11 – اصول كافى، ج‏2، ص‏139.
12 – بحارالانوار، ج‏104، ص‏37.
13 – همان، ج‏43، ص‏91.
14 – تتمة المنتهى، ص‏12.
15 – اقتباس از كتاب صوت العدالة الانسانيّة، ج‏1، ص‏82.
16 – كشف الغمه، ج‏2، ص‏353.
17 – بحارالانوار، ج‏46، ص‏247.
18 – وسائل الشيعه، ج‏11، ص‏331.
19 – مناقب ابن شهر آشوب، ج‏4، ص‏15؛ بحار، ج‏43، ص‏340.

 

 

مرجفون مجلس

حجةالاسلام والمسلمين محمد تقى رهبر

توضيح: «مرجفون» برگرفته از آيه 60 سوره «احزاب» است و در توصيف كسانى آمده كه در عصر پيامبر اكرم(ص) در كنار منافقان قرار گرفته و براى نابودى اسلام، در شهر مدينه به شايعه سازى و تشنج آفرينى و جنگ روانى و خالى كردن دل مسلمانان سرگرم بودند و قرآن كريم آنان را افشا كرده و به مجازات سخت تهديد نموده است.
1 – مجلس ششم در برخى حوزه‏هاى انتخابيه از آغاز و حتى قبل از آن انتخابات با چالش‏هايى همراه بود. مسئله انتخابات و احراز صلاحيت برخى نمايندگان و صحّت و تأييد رأى‏گيرى و آمار و ارقام ارائه شده و كيفيت نظارت در مواردى، از چالش‏هاى اين دوره از انتخابات بود.
ماه‏ها گذشت و شوراى نگهبان كه نهاد قانونى در تأييد صحت انتخابات و صلاحيت نمايندگان است روى اين موضوع علامت سؤال جدّى داشت و ماجرا به گونه‏اى حادّ بود كه احتمال ابطال انتخابات در بعضى حوزه‏ها مى‏رفت، امّا با پايان يافتن دوره مجلس پنجم و مشكل نبودن اين نهاد قانونى در كشور، بالاخره با تدبير حكيمانه و مصلحت انديشى رهبر معظّم انقلاب، قرار شد مُهر تأييد بر انتخابات زده شود و موارد نقض قانون و نظارت در مورد برخى از نمايندگان مسكوت بماند و به بركت امر ولايت كار مجلس ششم آغاز گرديد. اين سخن اول.
2- حرمت نهادن به اين نهاد مقدّس كه يكى از اركان اساسى در نظام جمهورى اسلامى مى‏باشد، وظيفه هر ايرانى است و تضعيف آن دور از مصلحت نظام است. توصيه‏هاى امام راحل(ره) را در اين خصوص به ياد داريم و نيز تأكيدات مقام معظم رهبرى را كه نبايد از هيچ نهاد قانونى حرمت شكنى شود كه ثمره نامطلوب آن به كل نظام بازخواهد گشت، اينها را فراموش نمى‏كنيم و هنوز هم معتقديم اكثريت نمايندگان (خارج از جناح بندى چپ و راست) افراد دلسوز ارزشى، با صلاحيت ديندار وفادار به نظام و در انديشه خير و صلاح دين و ملت و كشورند و از درك سياسى و مسئوليت‏شناسى لازم برخوردارند و ظرفيت كافى براى تحمل اين پست و موقعيت را دارند و اگر جز اين بود، اصولاً مجلس مفهومى نداشت. با توجه به اين نكته مهم، حرمت مجلس و نمايندگان محترم با صلاحيت را پاس مى‏داريم و به مجلس و نمايندگان واقعى مردم ارج مى‏نهيم و تقويت اين نهاد مقدس را فريضه مى‏دانيم و البته در مرحله اول حرمت نهادن به مجلس وظيفه خود نمايندگان است كه اگر حرمت امامزاده را متولى نگهدارى نكند، واى به ديگران! اين هم سخن دوم و جاى گفت و گو نيست.
3 – بايد بپذيريم كه پاره‏اى انگشت شمار ولى ماجراجو از عناصر كم ظرفيت با زد و بندهاى سياسى و جناحى به مجلس راه يافتند كه شايستگى در خور و تجربه كافى و تعهد لازم را نداشتند، اما به هر دليل، كرسى نمايندگى را در تصرف گرفتند و از همان آغاز اين پايگاه مهم را سنگر مقاصد خاص و پاره‏اى تصفيه حساب‏هاى شخصى يا گروهى قرار دارند و چنان كه در طول دوره مجلس ششم ديديم و اينك نيز شاهديم، ماجراجويى‏هايى را به راه انداختند، و مشكل آفريدند و درد سر درست كردند، نه در برابر قانون سر تمكين فرود آورده و نه به مصالح كشور و انقلاب فكر كردند. با اين خط مشى غلط، خوراك تبليغاتى به دشمنان دادند و طمع بيگانه را برانگيختند تا بدانجا كه به خود جرئت دهند نغمه‏هاى شوم تجاوز را سر دهند.و خيال شوم آينده را در فروپاشى نظام و سلطه اجنبى قوت بخشند.
نمونه‏هايى از اين حركت‏هاى ناشيانه يا مغرضانه را مى‏توان در موضع‏گيرى‏هايى چون: نغمه فروپاشى، خروج از حاكميت به بن‏بست كشانيدن نظام با سوژه‏ها و بهانه‏هاى بچه‏گانه و خوراك تبليغاتى به بيگانه دادن، عدم تمكين در برابر قانون و مجارى قانونى، معارضه و ستيزه جويى با قانون اساسى و تضعيف مهمترين اركان نظام و طرح همه‏پرسى و رفراندم هر كجا ميل آقايان بود! و تجرى و گستاخى برخى عناصر اين طيف تا بدانجا پيش مى‏رود كه از اهانت‏هاى برخى عناصر سازمانى‏شان به دين و ملت و مقدسات حمايت كنند و هرچه دلشان خواست بگويند و به نام آزادى تمام كنند! ثمره اين تحمل و تاوان اين سهل انگارى را در گذشته ديده و پرداخته‏ايم و باز هم عبرت نمى‏گيريم كه ثمره جز پشيمانى ندارد. (من جرب المجرب حلت به الندامة).
و همين جا، جاى طرح اين سؤال است كه اين عدّه از نمايندگان افراطى، مدعى اصلاح‏طلبى بيلان كار اصلاحى قريب چهار سال نمايندگى خود را پيش روى ملت بگشايند كه كدام تلاش مثبت را در جهت مسئوليتى كه دارند و وكالتى كه از مردم گرفته‏اند! انجام داده‏اند، در بهبودى اوضاع كشور، مسأله عمران و آبادى منطقه انتخابى خود، در حل مشكل بيكارى اين آفت بزرگ اجتماعى، مفاسد روز افزون اجتماعى و اخلاقى، فرهنگى، مالى و سياسى چه نقشى داشته‏اند، در طول ماه‏هاى اخير كه امريكا و انگليس و اسرائيل مثلث شوم سلطه شيطانى را تشكيل داده و لبه تيز آن را بر ضد امت اسلام نشانه گرفته و در پى جنگ صليبى‏اند و ايران اسلامى را محور شرارت ناميده‏اند كدام عكس العمل جدى را به صورت يك پارچه بر امريكا و متّحدان غارتگر و سلطه جويش نشان داده‏اند؟! اينها كه سهل است، برخى اين عناصر خام نمك نشناس و سياست ناشناس در چنين موقعيت حسّاس كه از سوى رهبرى مقتدر نظام و دولت جمهورى اسلامى و رياست محترم مجلس و اكثريت نمايندگان و توده ملّت ضربه‏هاى كوبنده تبليغى و سياسى بر سلطه گران و جنگ افروزان كاخ سفيد فرود آمده انگشت شمارى از نمايندگان مرعوبانه و با بزدلى و يا انگيزه‏هاى پنهان ديگر، آهنگ نابهنگام مذاكره با امريكا ساز كرده و نغمه شوم كنار آمدن با شيطان بزرگ را سر داده‏اند.
ناپختگى و ناآگاهى از الفباى سياسى اين افراد، با اين سخنان، هنگامى روشن مى‏شود كه ماهيت امريكا و عقبه صهيونيستى آن‏ها و روحيه ميليتاريستى شيطان بزرگ و داعيه دارى سلطه جهانى و تك قطبى شدن حاكميّت مطلق و سياست‏هاى مكارانه و گول زننده آن را كه امروزه بر هر عوام الناس، واضح و آشكار شده است توجه كنيم.
اين چنين انديشه‏هاى سياسى از موضع ضعف و در حالى كه امريكا مترصد فرصت هايى اين چنين و انديشه هايى از اين قبيل است، حكايت از چه دارد؟ اگر خوشبينانه بنگريم ساده انديشى و نشناختن دشمن و اگر به گونه ديگر كه خدا مى‏داند! و در همين حال كه سياست نظام و تصميمات شوراى امنيت ملى غير قانونى خواندن حضور جنگ افروزان امريكايى در خاورميانه و كشور اسلامى عراق است و دنيا اين گستاخى را در چهارگوشه جهان محكوم كرده، اين آقايان با سياست نرمش و سازش با امريكا آبروى نظام را مى‏برند و به دشمن اميد مى‏دهند كه بگويد فردا نوبت سوريه و ايران است…
به مورد است موضع‏گيرى كره شمالى حداقل مد نظر آقايان باشد كه در مقابل تهديدات امريكا گفت ضد موشك دوربرد را به سوى ايالات متحده به عنوان پاسخ آماده كرده و با اين اولتيماتوم امريكا در جا مى‏زند و مواضع خود را عوض مى‏كند. آن وقت آيا اين زبونى نيست و ذلّت نيست كه مشتى افراد كه خود را سخنگويان مردم مى‏دانند! با مواضع انفعالى چراغ سبز به امريكا نشان دهند و با تصوير دو دستگى در اركان نظام و مسئولين كشور اميد فروپاشى را در دل دشمن زنده كنند؟!
آن هم در كشورى كه به عنوان سمبل مبارزه امپرياليسم و صهيونيسم در قرن بيستم شناخته شده و غرور امريكايى‏ها را شكسته است و همان روحيه امروز بر اين ملت حاكم مى‏باشد.

نمونه ديگر خودباختگى‏

نمونه ديگر طرح الحاق ايران به كنوانسيون حقوق زن و به اصطلاح محو تمامى اشكال تبعيض است كه اواخر سال 1380 لايحه آن به مجلس داده شده كه البته در لايحه قيد شده است در صورتى كه با شرع مقدّس اسلام مغايرت نداشته باشد اين لايحه در مجلس براى مدتى مسكوت ماند و اخيراً برخى نمايندگان زن و مرد طرح دوباره آن را از مجلس خواسته‏اند و سينه براى تصويب آن چاك زده‏اند كه در اين جا نكاتى قابل ذكر است:
الف – طرح اين موضوع از سوى هر نهاد يا هيأت و فرد يا جمعيتى كه باشد، نوعى غرب زده‏گى و خودباختگى در برابر بيگانه بويژه فرهنگ غربى است كه از اين بابت مستوجب نقد و ايراد است. مگر قوانين مترقّى اسلام كه همواره و در طول تاريخ جهان پيشتاز حقوق انسانى بوده و براى هميشه خواهد بود، چه نقيصه‏اى دارد كه برخى درصدد تكميل و جبران آن به تقليد از غربى‏ها باشند؟
غربى‏ها و همان زنانى كه بازيچه مطامع پول و شهوت مردان در غرب قرار گرفته‏اند، در منجلابى فرو رفته‏اند كه تاريخ نظير آن را به ياد ندارد. فحشا، فساد، فروپاشى خانواده به عنوان ركن جامعه و استفاده ابزارى از زن، تحفه غرب براى كشورهاى ديگر جهان بود كه آمار و ارقام آن در رسانه‏ها و گزارش‏هاى خودشان به وفور ديده مى‏شود و از آن زمان كه ما به دنباله روى غربى و آزادى‏هاى نامشروع آنها رو آورديم دستخوش هزاران نكبت و بدبختى شديم، نمونه آن عصر پهلوى پدر و پسر.كه متأسفانه زن ابزارى امروزه نيز در هنر و سينما و… بار ديگر چهره نموده است. واقعاً جاى شگفتى است كه فلان نماينده زن يا نماينده مرد امروز از پيوستن جامعه ايرانى به فرهنگ و حقوق غربى در مورد زنان سخن بگويد و اين نشانه بى‏شخصيتى و دنباله روى و ديگر باورى و بحران هويت است كه پذيرش آن حتى با همان قيود و شروط مذكور در لايحه چيزى جز واداده‏گى در برابر فرهنگ بيگانه نيست و معدود نمايندگان كه طرح كنوانسيون را ساز كرده‏اند فراموش نكنند كه قبل از هر چيز نماينده مردم مسلمان اند نه نماينده جامعه غربى و اين كرامت را پايمال نكنند با سربلندى به اسلام تكيه كنند و هواى غرب را از سر بيرون نمايند.
ب – چنين به نظر مى‏رسد كه فشارهايى در اين گونه جريان‏ها وجود دارد و در اين فشارها به گفته يكى از مراجع عظام «خط روشنى ديده مى‏شود و آن اين كه ما را به سوى يك حكومت سكولار غير مذهبى بكشانند و فردا در مورد ارث و ديگر موارد خواهان مساوات طبق فرهنگ غربى شوند» در حالى كه در نظام حقوقى اسلام نه تنها تبعيضى عليه زنان وجود ندارد بلكه در كليه موارد جانب زن رعايت شده و قانون مترقّى اسلام با حكمت و مصلحت مواردى چون ارث و حق طلاق و حجاب و… را در يك نظام حقوقى هماهنگ تنظيم كرده و باگذشت چهارده قرن از ظهور اسلام استحكام و متانت اين قوانين به اثبات رسيده و اگر نقصى در اجرا باشد اين را نبايد به حساب قوانين اسلامى گذاشت. همان گونه كه ملاحظه مى‏كنيم امروز زن ايرانى با حضور در صحنه‏هاى علمى و سياسى و اجتماعى و حكومتى و بالاتر از همه اينها سنگر خانواده جايگاه ممتاز و ستودنى دارد و كسانى اين نعمت را كفران مى‏كنند كه چشم به دروازه‏هاى غرب دوخته و با آب و تاب از فرهنگ غربى حرف مى‏زنند، در حالى كه آن فرهنگ شكست خورده حتى براى غربى‏ها هم فاجعه‏بار شده تا چه رسد به جوامع اسلامى ضمناً اين را بايد بدانيم كه اگر در برابر فشارهاى خارجى يا داخلى تسليم شويم قدم به قدم و سنگر به سنگر ما را به عقب رانده و بر تمام مقدرات ما حاكم خواهند شد و اين همان چيزى است كه براى نفى آن انقلاب كرديم و قربانى داديم.
بنابراين مطرح ساختن دوباره آن پرده از روى توطئه‏اى مجدد بر مى‏دارد كه وقت مجلس را بگيرد و فرصت‏ها را تلف كند و نماينده‏اى كه با داشتن حقوق ميليونى و امكانات و مزاياى گوناگون از مشكلات مردم و درد ملت ناآگاه است بايد با شناخت موقعيت از اين لاطائلات دست بردارد و به فكر مردم محروم باشد.
ج – بسيارى از كشورهاى اسلامى از پذيرش اين كنوانسيون سر باز زده و آن را رد كردند و حاضر نشدند تن به تقليدهاى غربى بدهند با اين كه مى‏دانيم كمتر كشور اسلامى وجود دارد كه متأثر از فرهنگ و سياست غربى‏ها باشد، اما در اين خصوص كنوانسيون را مغاير با فرهنگ اسلامى ديده‏اند.
با اين حال جاى تأسّف است كه در كشور اسلامى ايران چنين طرحى مورد توجه يا پذيرش باشد، حتى با همان قيودى كه در لايحه آمده بود.
همان گونه كه قبلاً اشاره شد، تن دادن به اين گونه طرح‏ها و مطرح ساختن آن‏ها حكايت از نوعى انفعال و واداده‏گى مى‏كند كه در شأن جمهورى اسلامى و نمايندگان مردم نيست، آنچه وظيفه نمايندگى است، تحقق آرمان‏هاى اسلامى است كه مصالح آحاد مردم را بدون كاستى لحاظ كرده و تا قيامت توان اداره امور فردى و اجتماعى بشر را دارد و حراست آن وظيفه عينى همه ماست و دولتمردان و نمايندگان در صدر اين مسئوليت قرار دارند.

موضوع استعفا

اين نيز از سلاح‏هاى زنگ خورده‏اى است كه تعدادى از نمايندگان گه گاه به شوخى يا تهديد زمزمه مى‏كنند. اينها مى‏خواهند مردم را مرعوب كنند يا مقامات و نهادهاى قانونى كشور را بترسانند و از مواضع قانونى به عقب برانند. نمونه اين مانورهاى تبليغاتى را در «نظارت استصوابى و احراز صلاحيت» مشاهده مى‏كنيم. اين گونه تهديدها و نظير آن امروزه براى مردم غير منتظره است، و آن را منافى با مسئوليّت نمايندگى مى‏دانند. اصولاً مردم مسلمان مشكل مجلس را از سوى همين گونه حركت‏ها مى‏دانند كه هر از چند گاه به چشم مى‏خورد. اگر حاكميت قانون ملاك است، قانون با هيچ كس عقد برادر خواندگى نبسته و معنى قانونمندى جز اين نيست، فشار و مقاومت در برابر قانون چيزى جز ديكتاتورى نمى‏زايد. آنان كه حاكميت قانون را كليد حل معضلات مى‏دانند حق ندارند خودشان به نفع خودشان قانون بنويسند. كدام كشور جز نظام‏هاى ديكتاتورى اجازه مى‏دهد هر گاه قانون با خواسته‏هاى حزب يا گروهى هماهنگ نبود، پيچ و مهره‏هاى قانون را شل و سفت كنند تا موتور قانون به نفع آنها حركت كند، اگر قانون اساسى براى قوا محدوده و مقرراتى نوشته و براى انتخابات ملاك‏ها و معيارهايى به ثبت رسانده، اين فكر غلط است كه به قانون چنگ اندازى شود تابه نفع يك جريان حركت كند. اصلاح ضعف‏ها يا نقيصه‏هاى قانونى به فرض قبول، ساز و كار خود را دارد كه از تصميم‏گيرى چند نفر فراتر است. به هر حال جر و بحث‏هاى خسته كننده مجال نمى‏دهد براى مشكلات كشور و نان و آب ملت و مصالح امت ره آوردى شايان ذكر داشته باشيم و همين هاست كه عده‏اى از مردم را از حضور در صحنه سياسى و رأى و نظر مأيوس مى‏كند.
اينها در حافظه ملت مى‏ماند كه در آينده به چه كسانى رأى بدهند و به چه كسانى رأى ندهند.
اگر اين آقايان مقدارى در ميان مردم مى‏آمدند و مشكلات مردم را لمس مى‏كردند، و از پوسته ضخيم دورى از مردم بيرون آمده بازتر و واقع بينانه‏تر فكر مى‏كردند ثمره آن نوع ديگرى بود.
پيشنهاد اين است كه از اين به بعد بيايند و اين تجربه را بيازمايند و عبرت بگيرند و ثمره آن را ببينند.

و سخن آخر:

نمايندگان محترم به مسائل اساسى كشور فكر كنند كه زمان، حسّاس است و موقعيت، دشوار و آزمايش، سخت و روز جزا در انتظار. والسلام‏

 

اثر وحى بحران هويت يا بحران عقلانيت؟

آيت الله جوادى آملى
نگارش و تدوين: حجةالاسلام والمسلمين محمدرضا مصطفى‏پور

با ورود وحى به فرهنگ بشرى، آدمى از انحطاط و سقوط رها گشت و درهاى شكوه و تعالى به روى او گشوده شد. عقلانيت و خردورزى، بارور گرديد. دوران رشد و شكوفايى خرد آدمى، شروع شد. تا جايى كه او را به مقام فرشتگان نويد و به قله دانش ارتقا بخشيد. از همه بالاتر اين كه او توانست به پايه‏اى برتر از عقل و دست آوردهاى عقلانى دست يازد و مرتبه‏اى فوق مرتبه فرشتگان را احراز نمايد.
با اين همه برخى تصور كرده‏اند: پيامبر در ميان قوم خود، «بحران هويت» ايجاد كرد، نه «بحران عقلانيت».
البته عدم ايجاد بحران عقلانيت معنايش آن نيست كه سخن نو نياورده و يا چيزى نگفته كه بر خلاف مرام آن‏ها باشد، بلكه برعكس، سخنان فراوانى فرمود كه ايده‏ها و اعتقادات اعراب بود.
وقتى پيامبر فرمود: معجزه آورده‏ام، كسى در برابر او نگفت: معجزه امر نامعقولى است؛ گرچه به پيامبر نسبت جنون مى‏دادند: «و يقولون انّه لمجنون»(1) ولى مى‏گفتند: نامعقول سخن مى‏گويى.
لذا وقتى مى‏گفتند پيامبر مجنون است، باز اين كلمه از دل همان فرهنگ اسطوره‏اى، رازآلود و همان عقلانيّت عربى برمى‏خاست، پيامبر با هيچ يك از اين مفاهيم و اين نحوه از عقلانيّت معارضه نكرد. تمام سخنان او در دل همين عقلانيّت مى‏گنجيد، حتّى وقتى پيامبر از خداوند واحد سخن مى‏گفت، اعراب اصل مفهوم خدا را مورد انكار و تمسخر قرار ندادند، اعتراضشان به پيامبر اين بود كه: «اجعل الالهة الهاً واحداً»(2) آمده تا چند خداى ما را به يك خدا تقليل دهد!
سخن اين نبود كه اصلاً مفهوم خدا از بيخ و بن يك مفهوم غير عقلى، باور نكردنى و خلاف وجدان و عقل سليم است،
بلكه آن‏ها هم به جنّ عقيده داشتند، هم به كهانت، هم به خدا، هم به سحر و هم به فال و زجر و طيره و سعد و نحس و… همه اينها در جهان بينى و در نحوه عقلانيّت اعرابى كه مخاطب پيامبر بودند مى‏گنجيد و پيامبر هم بر بنيان‏هاى مفهومى آن‏ها نشوريد. تصديقات پيامبر مخالف تصديقات اعراب بودند.
پيامبر يك مكتب فلسفى معرفى نكرد؛ مثل مكتب فلسفى يونان كه اعراب اصلا نفهمند چيست. پيغمبر يك مكتب علمى تجربى نياورد كه از نيرو، انرژى، ميدان، ذرّه و امثال آن سخن بگويد و قوانينى بر مبناى اينها معرفى كند كه در اين صورت يك بحران در عقلانيت اعراب ايجاد شده بود، بنابراين آنچه پيامبر انجام داد عبارتند از:
اوّل: در دل عقلانيت كلان عربى و حجازى سخنان خود را مطرح كرد.
دوم: از گفتمان خود اعراب بهره جست و مفاهيم آشنايى را كه در زندگى آنها روان و رواج داشت برگرفت و به كمك آنها انديشه‏هاى عالى و نوين خود را به آنان منتقل كرد. به شكل عمده سه دسته مفهوم يا سه نوع گفتمان، در دل انديشه‏هاى اسلامى و قرآنى حضور دارد: گفتمان بازرگانى، گفتمان كاروانى و گفتمان سلطانى. در گفتمان كاروانى پيامبر اسلام از يك دسته مفاهيمى كه متعلّق به زندگى و ادبيّات كاروانى است استفاده كرده است؛ نظير: سبيل، صراط، هدايت، ضلالت، تپه، زاد و مستقيم مانند: «و لا تتفرّق بكم السبُل» «اهدنا الصراط المستقيم» گفتمان و ادبيات بازرگانى اى چون: «من ذا الذى يقرض الله قرضاً حسناً فيضاعفه له»(3) كيست كه به خدا قرض بدهد؟ تا خداوند آن را چند برابر كند و به او بازگرداند، يعنى بياييد با خدا معامله كنيد، بين خودتان رباخوارى نكنيد، اگر به كسى وام مى‏دهيد درست همان مقدار كه داده‏ايد پس بگيريد، حق نداريد اضافه بگيريد: «فان تُبتم فلكُم رؤس اموالكم لاتظلمون و لا تظلمون»(4)
خسران نيز يك مفهوم بازرگانى است: «والعصر انّ الانسان لفى خسر»(5) «اولئك الّذين اشتروا الضلالة بالهدى فما ربحت تجارتهم»(6) آنها كسانى بودند كه هدايت را فروختند و ضلالت را خريدند و تجارتشان سود نكرد.
گفتمان سوم هم ادبيات سلطانى، يعنى ادبيات قدرتى و حكومتى است؛ مفاهيم عبد، مولى، ولىّ، عزّت، قدرت، ولايت، ملك، مملوك، طاعت، معصيت، پاداش، كيفر، عذاب و جزا. شايد اين دسته از مفاهيم بيش از مفاهيم دو گفتمان ديگر در قرآن به كار رفته باشند، در قرآن عاصيان بارها به كيفر تهديد و مطيعان بارها به پاداش تشويق شده‏اند. اصلاً پيامبران صفتشان «مبشّر و منذر» بوده است. در قرآن با تعبير «ملك» (پادشاه) از خداوند ياد شده است: «الملك القدّوس»(7)
سخنان فراوانى در قرآن وجود دارد كه از روى قدرت برخاسته و بوى سلطه و غلبه مى‏دهد، نظير اين كه ما كافران را مى‏گيريم، مى‏كوبيم و به جهنّم در مى‏اندازيم: «اخذَ عزيز مقتدر» يا اين كه تاريخ در دست ما است: «نريد ان نمنّ على الّذين استضعفوا»(8) ما اراده مى‏كنيم كه مستضعفان را بالا بكشيم، دستشان را بگيريم و از استضعاف نجات بخشيم. هم‏چنين مفهوم عبوديّت و ولايت كه نسبت انسان و خدا را بيان مى‏كند.
بارى اين سه گفتمان براى اعراب كاملاً آشنا و جا افتاده بود و به راحتى هضمش كردند. ابزارهاى مفهومى پيامبر همان‏هايى بود كه اعراب قبلاً هم داشتند و از آنها استفاده مى‏كردند و حالا پيغمبر آنها را به صورت مصالحى در استخدام مقاصد خود درآورده بود، يعنى خشت‏ها و آجرها همان‏ها بودند، امّا پيامبر با اين خشت و آجرها بناى ديگرى ساخت. اين جا بود كه به جاى «بحران عقلانيّت»، «بحران هويت» نشست و اعراب خود را با هويتى تازه مواجه ديده و حس مى‏كردند شخصيت و هويت پيشين آن‏ها آب مى‏شود، كسى آمده است كه مى‏خواهد وجودشان را از آنها بگيرد.
پيغمبر با شدّت تمام و بدون هيچ گونه تعارف و خجالتى اين بى هويّتى اعراب را به رخ آنها كشيد… تعبيراتى كه در قرآن نسبت به كافران به كار رفته، فوق العاده كوبنده و تحقير كننده است، مثلاً مشركين «شرّ البريّه» هستند، يعنى بدترين نوع آدم‏هاى روى زمين، يا اين كه: «كالانعام بل هم اضلّ سبيلا»(9) مثل حيوانات اند، بلكه از آنها هم گمراه‏تر و پست‏تراند.
يا اين كه وقتى از پيامبر مى‏پرسيدند: آيا ما در روز قيامت دوباره زنده مى‏شويم؟ پيامبر مى‏گفت: بله زنده مى‏شويد: «قل نعم و انتم داخرون»(10) در نهايت ذلّت هم زنده مى‏شويد و به جهنم فرو مى‏افتيد…
كار تمدّن اسلامى به سامان نمى‏رسد، مگر اين كه عقلانيّت مستقل، غير نقلى و بدون ولايت در اين تمدّن تزريق شود. فقط با يك نوع عقلانيت مستقل از دين است كه مى‏توانيم ضعف‏هاى اين تمدن را اگر چاره‏پذير باشد، برطرف كنيم، در كلمات پيامبر اسلام هيچ چيزى يافت نمى‏شود كه با اين معنا منافات داشته باشد… .
آن چه گفته شد، درونمايه و برونمايه انديشه و تصور برخى از هم روزگاران است كه خلاصه آن، چنين است:
1 – پيامبر (ص) يك مكتب فلسفى معرفى نكرد، يك مكتب علمى تجربى نياورد كه در اين صورت يك بحران در عقلانيت اعراب ايجاد شده بود.
2 – از گفتمان خود اعراب بهره جست و مفاهيم آشنايى را كه در دل آنها رواج داشت برگرفت و به كمك آنها انديشه‏هاى عالى و نوين خود را به آنان منتقل كرد.
3 – به شكل عمده، سه دسته مفهوم در دل انديشه‏هاى اسلامى و قرآن حضور دارد: گفتمان بازرگانى، مفاهيم كاردانى و گفتمان سلطانى. اين سه دسته گفتمان براى عرب كاملاً آشنا و جا افتاده بود و پيامبر(ص) نيز آنها را به صورت مصالح در استخدام مقاصد خود درآورد و بناى ديگرى ساخت، از اين رو، به جاى بحران عقلانيت، بحران هويت به وجود آمد و اعراب خود را با هويتى تازه مواجه ديدند.
4 – تمدن اسلامى به سامان نمى‏رسد مگر اين كه عقلانيّت مستقل، غير نقلى و غير ولايى در اين تمدن تزريق شود.

پاسخ نظريه بحران هويت

پيش از پاسخ‏گويى به نظريه بحران هويت تذكر چند مطلب اساسى لازم به نظر مى‏رسد:
يكم: اگر در قرآن و اسلام تدبّر و تأمل كافى به عمل آيد، و قفل از دل‏ها برداشته شود: «افلا يتدبّرون القرآن ام على قلوب اقفالها»(11) روشن مى‏شود كه ارزش آدمى در تعقل و تدبر است از اين رو قرآن انسان را «اولوا الابصار» معرفى كرده و در آيات فراوانى او را به تعقّل فراخوانده است و اين حقيقت را به روشنى خاطر نشان ساخته كه بدترين جنبندگان، كسانى هستند كه اهل تعقّل نيستند: «ان شرّ الدّواب عندالله الصمّ البكم الذين لايعقلون»(12) بنابراين رجس و پليدى از آن كسانى است كه خردورز نيستند: «و يجعل الرّجس على الذين لايعقلون»(13) اساساً قرآن به زبان عربى نازل گشته تا عقلانيّت مردم شكوفا شود: «انا انزلناه قرآناً عربيّاً لعلّكم تعقلون»(14).
بنابراين سرتاسر قرآن كه برنامه سرنوشت ساز تمدن كهن و فرهنگ اصيل بشريت را رقم زده يادآور خردورزى و عقلانيّت است: «انّ فى ذلك لذكرى لاولى الالباب»(15) از اين رو انتظار اسلام و قرآن از جهان انسانيت ارتقا و تعالى به سوى جهان عقل و خردورزى و عقلانيت است: «قد بينّا لكم الآيات لعلّكم تعقلون»(16).
از سوى ديگر در منظر قرآن سقوط و بدبختى و شقاوت انسان برخاسته از عدم تعقّل و رهنمون نشدن از دست آوردهاى عقل و وحى است: «و قالوا لو كنّا نسمع او نعقل ما كنّا فى اصحاب السّعير»(17)؛ دوزخيان مى‏گويند: اگر گوش شنوا مى‏داشتيم و از دست آوردهاى وحى اندوخته داشتيم و سخنان پيامبران را به گوش جان مى‏شنيديم و يا اگر اهل تعقّل و انديشه بوديم، امروز در آتش جانكاه دوزخ روزگار نمى‏گذرانديم.
اميرالمؤمنين (عليه السلام) مى‏فرمايد: حقيقت و شاكله انسان را عقل و مغز او تشكيل مى‏دهد: «اصل الانسان لبّه»(18) هم چنين فرمود: جبرئيل بر آدم (عليه‏السلام) نازل شد و گفت: من مأمورم تو را بين يكى از سه چيز مخيّر سازم، تو يكى را برگزين و آن دو را رها ساز، آدم گفت آن سه چيز كدام‏اند؟
جبرئيل گفت: عقل، حيا و دين.
آدم گفت: من عقل را اختيار كردم.
جبرئيل به حيا و دين گفت: شما برگرديد و عقل را تنها گذاريد.
حيا و دين گفتند: ما مأموريم همواره با عقل همراه باشيم: «عن على بن ابيطالب عليه السلام قال هبط جبرئيل على آدم عليه السلام فقال يا آدم انّى امرت ان اخيّرك واحدة من ثلاث، فاختر واحدةً ودع اثنين، فقال له آدم: و ما الثّلاث يا جبرئيل؟ فقال: العقل والحياء والدّين، قال آدم: فانى قد اخترتُ العقل، فقال جبرئيل للحياء والدين:
انصرفا ودعاه، فقالا له: يا جبرئيل انّا امرنا ان نكونَ مع العقل حيثما كان، قال: فشأنكما و عرج»(19) البته ارزش كردار، اعمال و عبادات انسان نيز بسته به مقدار عقلانيت او است. سليمان گويد: به امام صادق (عليه‏السلام) عرض كردم: فلان شخص در عبادت و دين و فضل چنين و چنان است.
امام فرمود: عقل او چه اندازه است؟
عرض كردم: نمى‏دانم.
فرمود: ثواب و پاداش تنها به ميزان و مقدار عقل است: «قلت لابى عبدالله الصادق (عليه السلام) فلانٌ من عبادته ودينه و فضله كذا و كذا، قال: فقال كيف عقله؟ قلت: لا أدرى، فقال: انّ الثّواب على قدر العقل…».(20)
دوم: پيامبر اسلام(ص) فرهنگى را پايه‏ريزى كرد و بر آن پايه‏هاى اصيل، بناى استوار و مستحكمى بنيان نهاد كه از دل آن، هم يك مكتب عميق فلسفى متولد گرديد و هم يك مكتب علمى و تجربى. چنان كه ما امروزه شاهد آن هستيم و به اعتراف مورخان عرب، مسلمان گوى سبقت علم و علميّت، دانش و دانشورى، عقل و عقلانيت را از همگان ربودند. مكتب كلام و فلسفى پيامبر(ص) از ژرفاى اين آيات استخراج گرديد: «و لا تجادلوا اهل الكتاب إلاّ بالتى هى احسن»(21) با اهل كتاب جز به نيكوترين وجه مجادله نكنيد و «ادع الى سبيل ربك بالحكمة والموعظة الحسنة و جادلهم بالتى هى احسن»(22) با فرزانگى و اندرزى نيكو به راه پروردگارت بخوان و با بهترين طريق با آنها مباحثه كن.
قرآن در برابر بافته‏ها، آرزوها و پندارهاى واهى سخن را به اينجا رسانده كه: «تلك امانيهُم قل قاتوا برهانكم»(23) اين آرزوى آنها است، بگو: اگر راست مى‏گوييد دليل و برهان خود را عرضه كنيد.
براين اساس پيامبر(ص) بارها با گروه‏هاى مختلف به بحث‏هاى عقلى پرداخت، حتى با برخى از قوم يهود در اين باره كه عزير نمى‏تواند فرزند خدا باشد، و با نصارى در اين زمينه كه خداوند قديم هرگز با مسيح ممكن و حادث متحد نشده و نمى‏شود، و با «دهريه» پيرامون اين باور كه اشياى جهان آغاز نداشته و حادث نشده و همواره به همين گونه بوده كه امروز ما مى‏بينيم و همواره خواهند بود. و با «ثنويه» و آنان كه خيرات را به يك مبدأ نسبت مى‏داده و بدى‏ها را به مبدأ ديگر، احتجاج عقلى كرده و مى‏فرمود: آيا اين طور نيست كه شما مى‏گوييد: سياهى و سفيدى، سرخى و زردى يك جا جمع نمى‏شوند: «لاستحالة اجتماع اثنين منها فى محل واحد» زيرا اجتماع اين دو در محل واحد محال است و با اين روش آنان را به تسليم وامى‏داشت.
با مشركان عرب بارها به مناظره نشست و با استدلال‏هاى گوناگون آنان را مجاب مى‏كرد، گاهى مى‏فرمود: شما كه بت هايى را به دست خودتان مى‏تراشيد و مى‏پرستيد به خود آييد و انديشه كنيد، اگر بت‏ها شما را پرستش كنند سزاوارتر است تا شما در برابر آنها كرنش كنيد، زيرا شما داناتر، قادرتر و حكيم‏تر از آنها هستيد.
مناظرات پيامبر و پيشوايان دين (عليهم‏السلام) درباره خداوند، توحيد، نبوت، معاد، قرآن و… به اندازه‏اى است كه اگر از كتب و متون دينى اى چون نهج البلاغه، اصول كافى، توحيد صدوق، به ويژه سخنان بسيار پربار امام صادق و امام رضا (عليهماالسلام)، استخراج و كاويده شود آن وقت خواهيم دانست كه پيامبر(ص) نه تنها يك مكتب كلامى و فلسفى عميق همراه خود آورد، بلكه مكتب‏هاى تجربى، اخلاقى، اخترشناسىِ تازه نيز متولد كرد.
سوّم: دسته بندى و طبقه بندى عمده آيات قرآن را در سه دسته و گفتمان بازرگانى، كاروانى و سلطانى زيبنده نيست و از راه ژرف كاوى فرسنگ‏ها فاصله دارد، زيرا دسته‏هاى فراوان ديگرى در سرتاسر قرآن به چشم مى‏خورد، چون دسته آيات اخترشناسى، طبى و پزشكى، اخلاقى، روانشناسى، صنعت گردشگرى، آفرينش انسان و ساير موجودات زمينى و فضايى، صنعت و دست آوردهاى صنايع، احتجاجات كلامى و فلسفى، دسته بزرگ آيات الاحكام و…
قرآن فرمود: «و نزّلنا عليك الكتاب تبياناً لكلّ شى‏ء»(24) قرآن درباره هر چيزى روشنگرى مى‏كند «و لا رطب و لايابس الا فى كتاب مبين»(25) هيچ‏تر و خشكى نيست مگر اين كه در قرآن به آن خبر داده است.
پس چگونه مى‏توان عمده آيات را در سه دسته مورد پسند و مطبوع خود محدود كرد.
افزون بر اين قرآن چنان فرهنگ انديشه و خرد را شكوفا ساخت و از حقايق و معارفى سخن به ميان آورد كه نه تنها خردورزان و فرهيختگان از درك و دست يازيدن به آنها عاجز و ناتوان بودند: «و يعلّمكم ما لم تكونوا تعلمون»(26) بلكه پيامبر(ص) نيز (اگر جنبه وحى نبود) از درك و دست يافتن به آنها ناتوان بود، قرآن اين نكته را اين گونه خاطر نشان ساخته: «و انزل عليك الكتاب والحكمة وعلّمك ما لم تكن تعلم»(27).
بنابراين در جهان هستى حقايقى وجود دارد كه فوق عقلانيّت حضرت محمد(ص) است و دست يافتن به آنها جز با بحران عقلانيت و شكوفايى آن ميسّر نخواهد شد.
چهارم: اين سه دسته گفتمان و بسيارى از دسته‏هاى آيات ديگر، همه جنبه روبنايى و معلوليّت دارند، يعنى يك دسته آيات ديگر وجود دارند كه در شمار علّت‏ها و هدف‏ها شمرده مى‏شوند و قرآن از بيان آن قصد دارد جان انسان‏ها را چنان به اوج حقايق و ارزش‏هاى والا برساند كه چه بسا نردبان عقلانيت نيز از رسيدن به آن كوتاه باشد.
توضيح اين كه انسان يك «حيات نباتى» دارد كه به وسيله آن غذا مى‏خورد، رشد مى‏كند، چنان كه در نوجوان و جوانان مشاهده مى‏شود و هر روز بر وزن بدن او مى‏افزايد، فربه مى‏گردد و جامه هايش را به تناسب رشد عوض مى‏كند، آن سان كه درختان و بوته‏ها، كشتزارها، باغ و بوستان و رياحين، از اين حيات بهره شايان مى‏برند، آن گاه از «حيات حيوانى» بهره مى‏جويد، ادراك و قواى او به رشد و كمال رو مى‏كنند و به پايه‏اى از شعور و ادراكات مترقى مى‏گرايند. چنان كه در حيوانات نيز آثار حيات (حيوانى) كارآمد است، از كرم‏هاى ريز تا هوشمندترين حيوانات از اين حيات بهره‏مندند، حيات سوم، «حيات معقول» است، اين حيات ويژه انسان‏ها است و او را به مرحله‏اى اوج مى‏دهد كه گاهى فوق حيات و زندگانى فرشتگان است.
قرآن درباره اين حيات خبر داده و فرموده: «يا ايها الذين آمنوا استجيبوا لله و للرّسول اذا دعاكم لما يُحييكم»(28) اى مؤمنان هنگامى كه خدا و رسول شما را به چيزى كه حيات مى‏بخشد، بخوانند اجابت كنيد.
اين آيه از حياتى جديد و عقلانيتى برتر گزارش مى‏دهد كه هم انگيزه نو و هم انديشه تازه را به همراه آورده است و مى‏خواهد اين شى‏ء تازه را در نهاد و نهان انسان نهادينه كند و بفهماند كه فوق چيزى است كه او بر ابريشم و حرير و پرنده مى‏نشيند و تكيه مى‏زند، در اين هنگام او ذكر و ورد اين حيات را با هيچ چيز عوض نخواهد كرد: «من ذا الذى ذاق حلاوة ذكرك، و حلاوتك و رام منك بدلا» مزه مناجات را مى‏چشد و به لقاى پروردگارش نايل مى‏آيد، از اين رو مفسران، طبق روايات، اين حيات را به بهشت، ولايت و عدالت تفسير كرده‏اند.
اين حيات نوين، نويدى است كه اسلام به انسان‏ها داد و از تصورات اين واژه‏ها تصديقات تازه و عقلانيت جديد فراهم آورد. مناسب است در اين جا به گوشه‏اى از اين حيات كه صاحب كتاب جواهر درباره روزه نوشته اشاره كنيم و بنگريم كه اسلام چگونه مقام و مرتبه انسان را بالا برده به گونه‏اى كه فرشتگان در خدمت او خواهند بود، وى مى‏نويسد: در حديث مى‏خوانيم: فرشتگان براى شخص روزه دار همواره دعا مى‏كنند تا وقتى كه افطار نمايد، بوى دهان روزه دار نزد خدا از بوى بهشت محبوب‏تر است، كسى كه براى خدا در روز گرم روزه بدارد و متحمّل تشنگى گردد، خداوند هزار فرشته موكّل گرداند تا چهره او را پاك كنند و بهشت برين را به وى نويد دهند. خداوند مى‏فرمايد: چقدر روح و بوى تو خوشبو است، اى فرشتگان من گواه باشيد من او را بخشيدم، خداوند فرشتگان بى‏شمارى را مأمور مى‏سازد بر زن و مرد روزه‏دار دعا كنند، بال و پر به چهره آنان بكشند و دعاهايشان مستجاب كنند، يك روز روزه مستحبى گرفتن پاداشش بيش از آن است كه سطح كره زمين را پر از طلا كنند، زيرا روزه دارى سبب ترك شهوات و موجب صفاى عقل و خرد و انديشه مى‏شود و به دقايق حكمت و كمال معارف ربانى كه شريف‏ترين حالات نفسانى انسانى است دست مى‏يازد. پيامبر(ص) در پاسخ پرسش يك نفر يهودى در اين باره فرمود: هيچ مؤمنى روزه نمى‏گيرد جز آن كه خداوند هفت خصلت را بر او واجب مى‏سازد:
1 – «يذوب الحرام من جسده»، حرام را از جسد او آب مى‏گرداند.
2 – «يقرب من رحمة الله عزوجل»؛ به رحمت خداى عزوجل نزديك مى‏گردد.
3 – «يكون قد كفر خطيئة آدم ابيه»؛ موجب كفّاره ترك اولاى پدرش آدم مى‏شود.
4 – «يهون الله عليه سكرات الموت»؛ خداوند فشار و مدهوشى‏هاى آغاز مرگ را بر او آسان مى‏سازد.
5 – «امانٌ من الجوع والعطش يوم القيامة»؛ از گرسنگى و تشنگى روز قيامت در امان خواهد بود.
6 – «يُعطيه الله براءةً من النار»؛ خداوند برگه دورى از آتش را به او عطا خواهد فرمود.
7 – «يطعمه الله من الطيّبات الجنّة»؛ خداوند از نعمت‏هاى خوب بهشتى او را مرزوق مى‏دارد.(29)
پنجم: پيامبر با استفاده از همين 28 حرف رايج عرب و ربط ميان آنها معجزه آفريد، معجزه‏اى كه پس از گذشت قرن‏ها به سختى مفاهيم برخى از آنها قابل دسترسى است، مفاهيم و محتواى عرش، كرسى، قلم، لوح محفوظ، لوح محو و اثبات، معراج، قبر، نشر، جمع، كتاب مبين، حساب، ميزان و… معجزه‏اى كه موجب بحران عقلانيت و برتر عقلانيت گرديد. بديهى است بسيارى از فرهيختگان و خردورزان كارآزموده هنوز از درك صحيح آنها عاجزند، با اين كه پيامبران آمدند تا گنج‏هاى نهان خردها را بازشناسانند و برانگيزانند: «ليثيروا لهم دفائن العقول»(30)
بنابراين آيه: «استجيبوا لله و للرّسول اذا دعاكم لما يحييكم» حيات ملكوتى را نويد داده و بحرانى فوق عقلانيت ايجاد كرده و عقل‏ها را بدان جانب شورانيده است، از اين رو بايد همواره اين سخن را بر زبان برانيم كه «الحمد لله الذى هدانا لهذا و ما كنّا لنتهدى لولا ان هدانا الله»، چرا كه ما را به تمدنى فرا خوانده فوق جهان طلا و نقره، عقيق و سنگ‏هاى قيمتى دنيوى و ارزش انسان را آن سان بالا دانست كه او به جز خدا نبيند:
بنگر كه تا چه حدّ است مكان آدميّت.
مگر آدمى نبودى كه اسير ديو ماندى‏
كه فرشته ره ندارد به مكان آدميت‏
انحراف از اين طريق مساوى با سقوط، انحطاط و پرت شدن به درّه‏هاى نابودى، هلاكت و بوار جهنّم است: «فكانّما خرّ من السماء فتخطفه الطّير أو تهوى به الرّيح فى مكان سحيق»(31) گويى از آسمان سقوط كرده است كه پرندگان او را ربوده باشند، يا باد به دور دست‏ها پرتابش كرده باشد.
ششم: «به سامان نرسيدن كار تمدّن اسلامى جز با تزريق عقلانيت مستقل، غير نقلى و غير ولايى»، تنها يك توهّم و تصور اختلاف ساز است، آنچه اسلام را بعد از 14 قرن تاكنون سرپا داشته است همان عقلانيتى است كه هم نقلى، هم مستقل و هم ولايى است. هر سه زير مجموعه يك خانواده بزرگ و يك فرهنگ اصيل به نام اسلام‏اند، يعنى اسلام – با توجه به آيات و روايات و عقل – از هر سه مورد شكل گرفته و عقلانيت مستقل هيچ گاه با عقلانيت نقلى و ولايى در ستيز نبوده، بلكه مشعل فروزان، راهگشا و ابزارى بوده كه همواره مشكلات اسلام را حل كرده است.
به گفته شيخ مفيد(ره) عقل و نقل دو كليد براى يك قفل و صندوق اند و اسلام گاهى از كليد عقل و زمانى از كليد نقل و گاهى از هر دو بهره مى‏گيرد.(32)
«نام احمد (ص) نام جمله انبيااست‏
چون كه صد آمد نود هم پيش ما است»

پى‏نوشت‏ها:

1) سوره قلم، آيه‏51.
2) سوره ص، آيه‏5.
3) سوره بقره، آيه‏245.
4) همان، آيه‏279.
5) سوره عصر، آيه‏1 و 2.
6) سوره بقره، آيه‏16.
7) سوره حشر، آيه‏23.
8) سوره قصص، آيه‏5.
9) سوره فرقان، آيه‏44.
10) سوره صافات، آيه‏18.
11) سوره بقره، آيه‏269.
12) سوره انفال، آيه‏22.
13) سوره يونس، آيه‏100.
14) سوره يوسف، آيه‏2.
15) سوره زمر، آيه‏21.
16) سوره حديد، آيه‏17.
17) سوره ملك، آيه‏10.
18) بحارالانوار، ج‏1، ص‏84 و 86.
19) همان.
20) همان، ص‏84.
21) سوره عنكبوت، آيه‏46.
22) سوره نحل، آيه‏125.
23) سوره‏بقره، آيه‏111.
24) سوره نحل، آيه‏89.
25) سوره انعام، آيه‏59.
26) سوره بقره، آيه‏151.
27) سوره نساء، آيه‏113.
28) سوره انفال، آيه‏24.
29) جواهر الكلام، ج‏16، ص‏18.
30) نهج البلاغه، خطبه‏1.
31) سوره حج، آيه‏31.
32) مجموعه مصنفات شيخ مفيد، ج‏4، ص‏44.

 

سخنان معصومان
امانتدارى

پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله:
«لا ايمانَ لِمَنْ لا امانَةَ لَهُ»(1)

آن كه امانتدار نيست، دين باور واقعى نمى‏تواند باشد.

پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله:
«وَ مَنْ… اَدّى امانَتَهُ جَعَلَهُ اللّهُ في نُورِه‏ الاعْظَمِ يَوْمَ الْقيامَةِ»(2)

هر كس امانتى را كه به عهده اوست ادا كند، خدا در قيامت او را ميان نور با عظمت خويش قرار مى‏دهد.

پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله:
«مَن خانَ امانَةً فى الدّنيا وَ لَمْ يَرُدّها اِلى اهْلِها ثُمَّ ادْرَكَهُ الْمَوْتُ ماتَ عَلى غَيْرِ مِلَّتي وَ يلقَى اللهَ وَ هُوَ عَلَيْهِ غَضْبان»(3)

هر كس به امانتى خيانت كند و آن را به اهلش برنگرداند تا اين كه مرگش فرا رسد، بر شريعت اسلام نمرده است، در حالى روانه جهان آخرت مى‏شود كه خداوند بر وى غضبناك است.

پيامبر اكرم صلّى الله عليه و آله:
«تناصَحُوا فِى العِلْمِ فانَّ خيانة اَحَدكُمْ فى عِلْمِه اَشَدُّ مِنْ خِيانَتِه في مَالِه‏»(4)

آگاهى‏هاى علمى امانتى است نزد دارندگان آن، كه مى‏بايست خيرخواهانه از آن استفاده كنند و آن را در اختيار ديگران قرار دهند، چه اين كه خيانت در علم به مراتب از خيانت در مال فسادزاتر است.
 

امام على عليه السلام:
«اُقْسِمُ لَسَمِعْتُ رَسُولَ اللّه صَلّى اللّه عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَقُولُ لى‏ قَبْلَ وَفاتِهِ بِساعَةٍ مِرارَاً ثَلاثاً: يا اَبا الْحَسَنِ اَدِّ الاَمانَةَ اِلَى الْبِرِّ وَالْفاجِرِ فيما قَلَّ وَ جَلَّ حَتّى فِى الْخَيْطِ وَ الْمَخيطِ».(5)

قسم مى‏خورم كه ساعتى قبل از رحلت پيامبر سه بار از حضرتش شنيدم كه مى‏گفت: امانت را ادا كن خواه صاحب آن صالح باشد و خواه فاسق، چه آن چه به امانت نهاده شده ارزشمند باشد و چه كم ارزش، حتى سوزن و نخ اگر نزد كسى امانت باشد، بايد به صاحبش برگردد.

امام على عليه السلام:
«اَصْلُ الدّينَ اداءُ الامانة والوفاءُ بالْعُهُودِ»(6)

اصل و ريشه دين، امانت دارى و وفا به پيمان‏هاست.

امام سجاد عليه السلام:
«عَلَيْكُم باداءِ الامانة فوَ الّذى بَعَثَ محمّداً بالْحقّ نبيّاً لَوْ انَّ قاتِلَ ابى الحُسَينَ بن على عليه السلام ائتَمَننى على‏ السّيْف الّذي قَتَلَهُ بِه لأدَّيْتُهُ اِليْهِ»(7)

بايسته است وظيفه‏مندى نسبت به اداى امانت، آميزه جان انسان شود.قسم به خدايى كه به حق، محمد(ص) را به پيامبرى برانگيخت، اگر قاتل پدرم حسين شمشيرى را در نزدم امانت نهد كه با آن پدرم را كشته است، آن را به وى برمى‏گردانم.

امام باقر عليه السلام در ذيل آيه «و لا تخونوا اماناتكم» فرمودند «وَ امّا خيانَةُ الامانةِ فَكُلُّ انسانٍ مأمُونٌ عَلى‏ مَا افترَضَ اللّه عزّوجلّ»(8)

هر تكليفى كه توسط دين بر عهده انسان آمده است امانت است و نبايد به آن خيانت شود.

امام صادق عليه السلام:
«مَنِ اؤتُمِنَ عَلى امانةٍ فأدّاها فَقَدْ حَلَّ الفَ عُقْدَةٍ مِنْ عُنُقِه مِنْ عُقَدِ النّار»(9)

هر كس امانتى به وى سپرده شود و آن را ادا كند هزار گره آتشين را از گردن خود گشوده است.

امام صادق عليه السلام:
«عَلَيْكَ باداءِ الامانَةِ، تَشْرُكُ النّاسَ في أَموالِهِمْ هكذا»(10)

بر تو باد به امانت، اين چنين مى‏توانى شريك اموال مردمان شوى (و در فعاليّت‏هاى اقتصادى شركت كنى).

پى‏نوشت‏ها: –

1 – ميزان الحكمه، ج‏1، ص‏346.
2 – مستدرك، ج‏11، ص‏172.
3 – ميزان الحكمه، ج‏1، ص‏346.
4 – همان، ج‏3، ص‏198.
5 – همان، ج‏1، ص‏345.
6 – غرر الحكم، 1762.
7 – بحارالانوار، ج‏72، ص‏114.
8 – ميزان الحكمه، ج‏3، ص‏197.
9 – همان، ج‏1، ص‏345.
10 – وسائل الشيعه، ج‏13، ص‏219.

 

درسهايي از قرآن
بهاى بهشت‏

«أم حسبتم أن تدخلوا الجنة و لما يأتكم مثل الذين خلوا من قبلكم مسّتهم البأساء و الضرّاء و زلزلوا حتى يقول الرسول و الذين آمنوا معه متى نصر الله ألا إنّ نصر الله قريب». (سوره بقره- آيه 214)
گمان مى‏كنيد كه شما را به بهشت ببرند بدون آزمايشهائى كه پيش از شما بر گذشتگان آمد كه همانا بر آنان رنج و سختيهاى بى شمار رسيد و پيوسته پريشان و هراسان بودند تا آنگاه كه رسول و گروندگان به او از شدت اندوه، از خدا طلب يارى مى‏كردند و مى‏گفتند پس كى يارى خدا مى‏رسد (و از اين دردها و رنج ها نجات مى‏يابيم) آن گاه بود كه به پيامبر (آن زمان) خطاب شد كه بشارت ده به مؤمنان كه به تحقيق يارى خدا نزديك است.
در اين آيه كه خداوند براى تسليت و دلدارى پيامبر اكرم، آن را نازل كرده تا در برابر آزارها و شكنجه هاى مشركان، تحمل كنند، صبر و شكيبائى امتهاى گذشته را گوشزد مى‏فرمايد كه چگونه بر پيامبر و امتهايشان سخت مى‏گذشت و آنقدر مورد اذيت و آزار قرار مى‏گرفتند كه به تنگ مى‏آمدند و حوصله شان لبريز مى‏شد، با التماس و رنج، فرياد مى‏زدند: پس كى يارى خدا مى‏رسد؟! و حتى خود پيامبر نيز كه عرصه بر او تنگ شده بود همين گونه از يارى خدا مأيوسانه مى‏پرسيد و درخواست يارى مى‏كرد.
خداوند به آنان و به پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد: در برابر اين همه آزار و گرسنگى و نا امنى و كشتار بى گناهان از سوى دشمنان، صبر كنيد و مطمئن باشيد كه يارى خدا بسيار نزديك است و خواهد رسيد. اين سنت الهى و وعده الهى است كه به يارى ياورانش مى‏رسد. «ان تنصروا الله ينصركم و يثبت اقدامكم» حال كه شما به يارى دين خدا شتافته ايد دلگرم باشيد كه خداوند شما را پيروز خواهد كرد وسرافراز خواهيد شد.
در نخستين جمله از آيه، خداوند از استعاره تمثيليه استفاده كرده است زيرا وضعيت امتهاى گذشته را مثل مى‏زند و به پيامبر اسلام صلى‏الله عليه و آله دلدارى مى‏دهد، ضمنا مى‏فهماند كه راه بهشت راهى است دشوار و داراى پيچ و خم بسيار. چنين نيست كه ما فقط ايمان بياوريم و محبت اهل بيت عليهم السلام داشته باشيم و سپس در خانه بنشينيم و هيچ خدمتى نكنيم و مجاهدتى در راه حق انجام ندهيم و امر به معروف و نهى از منكر نكنيم و توقع داشته باشيم ما را به همان جائى ببرند كه اولياى خاص خدا و مجاهدان در راه او را برده‏اند.
رسيدن به بهشت بى ترديد نياز به مجاهدت و پيكار با دشمنان و صبر بر اذيت و آزار كفار و مشركان دارد.
بهشت را به بها مى‏برند نه به بهانه! بهاى بهشت با گذشتن از جان و مال و فرزندان و آسايش، در راه دوست محقق مى‏گردد.
بأساء: بأساء از بؤس و بأس گرفته شده به معناى شدت و ناگوارى است. و بأساء بر سختيها و ناگواريهائى اطلاق مى‏شود كه از خارج بر انسان وارد شود مانند گرفتاريهاى خانوادگى، اقتصادى و ناامنى.
ضرّاء: اين واژه نيز به معناى شدت و ناگوارى است ولى مربوط مى‏شود به سختيها و محنتهائى كه بر تن و روان انسان مستقيما وارد مى‏شود مانند بيمارى ها و زخمها و جراحت ها و حتى كشتارها. اصل كلمه «ضُر» مى‏باشد كه به معناى بدحالى و ضرر و زيان است. و ضرّاء در مقابل سرّاء و نعماء است.
زلزلوا: زلّ در اصل به معناى لغزيدن بى اختيار است و تكرار آن دلالت بر پيوستگى لغزيدن و تأكيد بر اضطراب دارد و در آيه كنايه است از اضطراب و نگرانى بسيار.
متى نصر الله؟: اين عبارت پيوسته در تمام زمان ها و مكان ها به چشم مى‏خورد. يعنى چنانكه امتهاى گذشته پس از رسيدن به سختى و عسرت شديد، عرصه بر آنان تنگ مى‏شد و بى اختيار اين جمله را بر زبان مى‏راندند، در زمان رسول خدا نيز چنين بوده و در زمان ما و زمانهاى پيش و پس از آن نيز تكرار مى‏شود و اين خود به معناى تكرار تاريخ است.
پس طبيعت انسانها اين است كه پس از ديدن شكنجه هاى تنى و روانى بى شمار، بى‏حوصله شده و به تنگ آمده فرياد مى‏زنند كه: خدايا پس يارى تو چه شد؟! و خداوند نيز چنانچه در موارد مختلف گوشزد نموده است، يارى حتمى خود را دير يا زود به مؤمنان مى‏رساند و آنان را پيروزى و سرفرازى مى‏بخشد. (البته از نظر ما ممكن است دير شود ولى از نظر خداوند يارى و نصرتش، نزديك است «ألا إن نصر الله قريب» هان! پيروزى خدا نزديك است.

در آيه‏اى ديگر مى‏خوانيم:
«حتى اذا استيأس الرسل و ظنوا أنّهم قد كُذّبوا جاءهم نصرنا» وقتى عرصه بر رسولان تنگ مى‏شد و شايد گمان مى‏كردند كه خبرى از يارى نيست، آنگاه يارى ما آنان را فرا مى‏گرفت و نصرت الهى مى‏رسيد.

در آيه‏اى ديگر آمده است:
«و لقد سبقت كلمتنا لعبادنا المرسلين، انّهم لهم المنصورون» و به تحقيق و بى گمان كلمه حتمى ما به بندگان فرستاده و رسولمان قبلا گوشزد شد كه قطعا آنان پيروزند و قطعا سپاه ما غالب و بر دشمنان چيره‏اند.
در اين آيه خداوند از چند واژه تأكيد استفاده كرده است: حرف «لام» «و» «قد» و «انّ» و «لهم» كه همه اينها تأكيد است و جاى شبهه‏اى نمى‏ماند كه پيروزى رسولان و بندگان شايسته خدا قطعى و حتمى است.
در جاى ديگر مى‏فرمايد: «كتب الله لأغلبنّ أنا و رسلي» خداوند ثبت كرده و مقرر نموده است كه حتما من و رسولانم غالب هستيم.
به هر حال قطعا اين سنت بى زوال و لا يتغيّر الهى است كه پيامبران و اولياى خاص او كه در راه او و براى كسب رضاى او جهاد و پيكار مى‏كنند قطعا پيروزند.
در زمان خود نيز شاهد بوديم كه امام خمينى قدّس سرّه، يكه و تنها در برابر سيل دشمنان خارجى و داخلى و در برابر نيرنگها و خدعه ها و توطئه هاى گوناگون ايستاد و ملت بپاخاسته پشت سر رهبرو امامش قيامى جاودانه كرد از پانزده خرداد تا 22 بهمن و تا امروز و همواره فتح و پيروزى و غلبه از آنِ خداخواهان و مبارزان راه حق بر باطل بوده و هست، باشد كه ما رمز پيروزى را كه «قيام لله» است از ياد نبريم و براى هميشه بر دشمنانمان پيروز و چيره باشيم. آمين رب العالمين.

 

رهنمودهاى مقام معظم رهبرى حضرت آية الله خامنه‏اى‏

امريكا در تلاش است با ايجاد ترديد و شبهه در اذعان مردم در مورد مبانى اعتقادى، ارزشى، اخلاقى و انقلابى، پيوند مستحكم ملت و نظام را سست كند و سپس با آماده سازى افكار عمومى جهانى به اقدام نظامى يا شبه نظامى مورد نظر خود دست بزند.
هرگونه ناكامى، اقتدار امريكا را درهم مى‏شكند بنابراين امريكايى‏ها هر جايى كه احتمال بدهند از بحران موفق خارج نمى‏شوند دست به ماجراجويى نخواهند زد.
امريكايى‏ها براى ماجراجويى در هر كشور ديگر نيز به اين دو عنصر يعنى جدايى مردم از حكومت و داشتن مجموعه‏اى مرعوب و تسليم‏پذير نيازمندند اما آنها خوب مى‏دانند كه ماجراجويى در ايران به نتيجه‏اى نمى‏رسد چرا كه مردم به رغم نارضايتى از برخى امور به مسئولان نظام اعتماد دارند و جوانان پرشور در دفاع از نظام اسلامى تا پاى جان ايستاده‏اند.
القاى ناكارآمدى نظام و ترديدافكنى در ارزش‏ها و مبانى اعتقادى و انقلابى از جمله نيازهاى دولت امريكاست و متأسفانه برخى عناصر، دانسته يا ندانسته به تأمين اين نيازهاى دشمن كمك مى‏كنند و عملاً زمينه را براى اقدام نظامى يا شبه نظامى او به وجود مى‏آورند.
عده‏اى در مقابل ماجراجويى‏هاى امريكا نسخه تسليم را براى ملت ايران تجويز مى‏كنند اما تسليم در مقابل دشمن به هيچ وجه كارساز نيست و ضمن تقويت روحيه دشمن او را در زياده‏خواهى و ماجراجويى جرى‏تر مى‏كند.
كسانى كه در بخش‏هاى مختلف جامعه از جمله مطبوعات مؤثرند هنگامى كه سخن از تسليم مى‏گويند در واقع از لزوم تسليم كشور و مسلط شدن دشمن بر ايران سخن مى‏گويند اما مگر كسى حق دارد و يا مى‏تواند كشور را تسليم دشمن كند؟
يكايك مسئولان و مردم موظفند با تحكيم همبستگى موجود، استحكام درونى نظام را افزايش دهند تا دشمن بيش از گذشته ناكام بماند.
مبارزه با فساد جنبش عدالت خواهى، جنبش آزاد انديشى، توليد علم و جنبش نرم‏افزارى و مبارزه با بيكارى و تقويت پول ملّى كه به ويژه در مجامع دانشگاهى مورد استقبال قرار گرفته است به محكم شدن ساخت درونى نظام كمك مى‏كند.
مردم به ويژه جوانان بايد عدالت‏طلبى را كاملاً جدّى و به عنوان يك خواست اساسى از مسئولان مطالبه كنند تا همه مسئولان مقوله عدالت را جدّى بگيرند.
برخى‏ها مى‏گويند بهانه دست امريكا ندهيد و مثلاً در مورد دانش هسته‏اى در برابر امريكا كوتاه بياييد اما اين افراد متوجه نيستند كه امريكا دنبال زمينه سازى و تضعيف درونى نظام اسلامى است به گونه‏اى كه اگر اين زمينه را فراهم بببيند بدون بهانه هم حمله مى‏كند و اگر زمينه را نامساعد ببيند با داشتن بهانه هم حمله نمى‏كند ضمن آن كه دانش هسته‏اى كه ايران به همّت استعدادهاى داخلى و بدون هيچ گونه كمكى از خارج به آن دست يافته است به هيچ وجه به معناى سلاح اتمى نيست بلكه به معناى تهيه سوخت نيروگاه بوشهر در داخل كشور است. (23 / 2 / 82)

اصلاح جامعه در پرتو امر به معروف

امر به معروف و نهى از منكر دو اصلى است در اسلام كه همه چيز را مى‏خواهد اصلاح كند، يعنى با اين دو اصل مى‏خواهد تمام قشرهاى مسلمين را اصلاح بكند، به همه مأموريت داده. به همه، به تمام افراد زير پرچم مأموريت داده كه بايد وادار كنيد همه را به كارهاى صحيح و جلوگيرى كنيد از كارهاى فاسد. اين طور نيست كه شما فقط يك مأموريتى داريد و آن اين است كه خودتان يك كارهاى خوبى بكنيد جز كار بد، مأموريت زيادتر از اين است، خودتان و همه را، هم خودتان، هم همه را و هيچ فرقى هم بين قشرها در اين امر نيست كه همه بايد اطاعت خدا بكنند و همه بايد حفظ اين پاسدارى را بكنند. مهم اين است.(2 / 7 / 58)
كوشش كنيد كه احكام اسلام را، هم عمل كنيد و هم وادار كنيد كه ديگران عمل كنند. همان طورى كه هر شخص و هر فردى موظف است كه خودش را اصلاح كند، موظف است كه ديگران را هم اصلاح كند. اصل امر به معروف و نهى از منكر براى همين است كه جامعه را اصلاح كند. (20 / 7 / 58)
بايد كارى كرد كه ملت‏ها هر جا هستند، ملت‏ها بفهمند تكليف خودشان را. اگر بخواهيد و بخواهند و دانشمندها بخواهند، علماى همه بلاد اسلامى و دانشگاههاى همه بلادهاى اسلامى بخواهند حل مشكله اسلام و ممالك اسلامى بشود، بايد مردم را بيدار كنند. اين مردمى كه با تبليغات چند صد ساله، به آنها باور آورده بودند كه نمى‏شود با امريكا يا با… مخالفت كرد و الآن هم باور ملت‏هاى ديگرى هست، بايد اينها به ايشان فهماند كه مى‏شود. بهتر دليل بر اينكه يك امرى ممكن است، وقوع اوست و اين امر واقع شد در ايران. دولت‏هاى ديگر، ملت‏هاى ديگر گمان نكنند كه ايران از آن‏ها عِدّه و عُدّه بيشتر داشت، خير. بايد آنهايى كه در همه ممالك هستند، آنهايى كه دلشان براى ملت‏ها مى‏تپد، آنهايى كه به اسلام اعتقاد دارند و براى اسلام مى‏خواهند خدمت كنند. هر كدام در محل خودشان، ملت خودشان را بيدار كنند تا ملت خودشان را كه گم كرده‏اند، پيدا كنند. مملكت خودشان را گم كردند. ممكلت خودشان را گم كردند، هرچه در ذهنشان وارد مى‏شود، اينكه نمى‏شود با اين قدرت‏ها طرف شد، اين‏ها چه‏ها و چه‏ها خواهند كرد. بايد از مغز ملت‏ها اين «نمى‏شودها» را بيرون كرد و به جاى آن «مى‏شودها» را گذاشت. (18 / 5 / 59)
تمام انبيا از صدر بشر و بشريت، از آن وقتى كه آدم – عليه السلام – آمده است تا خاتم انبيا – صلى الله عليه و آله و سلم – تمام انبيا براى اين بوده است كه جامعه را اصلاح كنند و فرد را فداى جامعه مى‏كردند. ما فردى بالاتر از خود انبيا نداريم، ما فردى بالاتر از ائمه – عليهم السلام – نداريم، اين فردها خودشان را فدا مى‏كردند براى جامعه. خداى تبارك و تعالى مى‏فرمايد كه انبيا را ما فرستاديم. بيّنات به آنها داديم، آيات به آنها داديم، ميزان برايشان داديم و فرستاديم «ليقوم الناس بالقسط» غايت اين است كه مردم قيام به قسط بكنند عدالت اجتماعى در بين مردم باشد، ظلم‏ها از بين برود، ستمگرى‏ها از بين برود و ضعفا به آنها رسيدگى بشود، قيام به قسط بشود. (18 / 6 / 60)
آنهايى كه به ما اشكال مى‏كنند كه شما چرا سازش نمى‏كنيد با اين قدرت‏هاى فاسد، آنها از باب اين كه همه چيز را با چشم مادى ملاحظه مى‏كنند، با چشم طبيعى حل و فصل اشياء را مى‏كنند. آنها نمى‏دانند كه انبياى خدا چه رويّه‏اى داشتند، با ظالم چطور برخورد مى‏كردند، يا مى‏دانند و خودشان را به كورى و كرى زدند. سازش با ظالم، ظلم بر مظلومين است، سازش با ابرقدرت‏ها، ظلم بر بشر است. آنهايى كه به ما مى‏گويند سازش كنيد، آنها يا جاهل هستند يا مزدور. سازش با ظالم، يعنى، اين كه دست ظالم را باز كن تا ظلم كند. اين خلاف رأى تمام انبياست. انبياى عظام، تا آن جا كه توانستند جديت كردند كه ظلم را از اين بشر ظالم بزدايند، به موعظه، به نصيحت، به امر به معروف، به نهى از منكر، به «انزلنا الحديد فيه بأس شديد»، «أخر الدواء الكىّ» بعد از آن كه موعظه نشد، نصيحت نشد، آخر دوا اين است كه داغش كنند. شمشير، آخرْ دواست. (10 / 4/ 63)

 

 

نگاهى به رويدادها

جهان اسلام‏

رزمندگان فلسطينى در پاسخ به جنايات اخير رژيم صهيونيستى در نوار غزه با انفجار مين 6 تانك و نفربر اين رژيم را منهدم كردند.
(1/12/81)
فلسطينى شجاع با نثار جان خود 55 متجاوز را به خاك و خون كشيد. (15/12/81)
12 صهيونيست در عمليات انتقامجويانه فلسطينى‏ها كشته و زخمى شدند.
(17/12/81)
حماس: مقامات ارشد صهيونيستى را هدف قرار مى‏دهيم. (18/12/81)
16 فلسطينى در تهاجم خونين نظاميان صهيونيست به شهادت رسيدند. (24/12/81)
همسر نخست وزير تركيه: از حجاب خود دست نمى‏كشم.
ارتش رژيم صهيونيستى سراسر مناطق فلسطينى را به محاصره در آورد. (26/12/81)
انتفاضه مردم فلسطين 45 هزار شركت اسرائيلى را ورشكسته كرد. (28/12/81)
كربلا و نجف زير ضربات ارتش متجاوز آمريكا و انگليس قرار گرفت. (16/1/82)
چكمه پوشان مهاجم در خانه مسلمانان در بصره به دنبال چه هستند؟ اين عكس، شكل واقعى استكبار و استثمار است. همه چيزش، نشان وحشيگرى است، ايستادن سرباز انگليسى و زانو زدن مسلمان شيعه عراقى در خانه و سرزمينش با سر و چشمانى پوشيده و شايد در انتظار مرگ! بامشاهده اين عكس، شما هم لابد ياد آن عكس معروف جنگ ويتنام افتاديد. عكسى كه به عنوان معروفترين تصوير وحشيگرى و استثمار در قرن بيستم شناخته شد. اسلحه بر روى شقيقه ويتنامى،اين عكس هم از هيچ ذهنى پاك نمى‏شود و هيچ مسلمانى براى آمريكايى‏ها در عراق سرنوشتى بهتر از ويتنام نمى‏خواهد. (17/1/82)
فلسطينى‏ها، نظاميان صهيونيست را از مركز غزه فرارى دادند.
داوطلبان كشورهاى عربى وارد جنگ عليه نظاميان آمريكايى و انگليسى در عراق شدند. (18/1/82)

داخلى

محرم، ماه خون، ماه شهادت و ايثار است و عاشورا نشان بزرگ افتخار كه تاريخ، آن را به سينه اسلام آويخته است. مردم مسلمان ايران، به عشق سالار شهيدان، آزاد مرد جهان اسلام، حضرت حسين بن على (ع)،
فصلى جديد از عزاى حسينى را در آستانه بهارى ديگر به سوگ مى‏نشينند تا روح خود را در كوثر حسينى شستشو دهند.
(13/12/81)
رهبر انقلاب در ديدار نمايندگان مجلس خبرگان: مردم با مديريت‏ها مشكل دارند، نه با نظام. (14/12/81)
معاون رئيس جمهور از بنزين 65 تومانى در سال آينده خبر داد. (15/12/81)
پس از نتايج انتخابات شوراها ميردامادى از پايان كار جبهه دوم خرداد خبر داد.
آيت ا.. هاشمى رفسنجانى: آمريكائى‏ها در عراق دفن خواهند شد. (17/12/81)
جلسه مسئولان عاليرتبه براى پى‏گيرى دستورات رهبر انقلاب درباره سيستان و بلوچستان در حضور معظم‏له تشكيل شد.
(19/12/81)
رهبر انقلاب در ديدار اعضاى جديد شوراى شهر تهران: شوراهاى شهر مسابقه خدمت به مردم را آغاز كنند.
313 شناور موشك انداز و اژدر افكن به نيروى دريايى سپاه پيوست. (21/12/81)
واردات خودرو و تمام كالاهاى صنعتى آزاد شد.
سناتورهاى آمريكايى: اميد خود را براى تغيير رژيم ايران از دست داده‏ايم. (24/12/81)
شركت‏هاى دولتى در يك سال 2400 ميليارد تومان ضرر دارند. (25/12/81)
رهبر انقلاب در ديدار رئيس جمهور سوريه: تهديدهاى آمريكا متوجه كشورهاى عربى و تمام منطقه است.
رهبر انقلاب در ديدار بشار اسد: ممكن است آمريكايى‏ها در كوتاه مدت ضررها و ضربه هايى را به منطقه وارد كنند اما مقاومت ملت‏ها در نهايت بزرگترين ضربه را به آمريكا مى‏زند و به فروپاشى ابرقدرتى اين كشور منتهى خواهد شد. (26/12/81)
ايروانى وزير اسبق اقتصاد: ارقام قطعى تعهدات خارجى كشور 81 ميليارد دلار است.
(28/12/81)
رهبر انقلاب سال 82 را سال خدمت رسانى به مردم ناميدند. (16/1/82)
رئيس جمهور خواستار ايفاى نقش جدى سازمان ملل براى توقف فورى جنگ در عراق شد. (17/1/82)
موشك آمريكايى – انگليسى دانش‏آموز آبادانى را شهيد كرد. اين موشك در يك مترى دانش‏آموز حسين عريضى اصابت كرد.
(20/1/82)
خاتمى: حكومت عراق بايد براساس رأى مردم تعيين شود. (21/1/82)

خارجى‏

مخالفت با جنگ عراق به كابينه انگليس هم كشيده شد.
سازمان ملل در صورت آغاز جنگ آمريكا نسبت به بروز يك فاجعه انسانى در عراق هشدار داد. (13/12/81)
چهار آمريكايى بر اثر انفجار بمب در فيليپين كشته شدند. در جريان اين انفجار كه در فرودگاه بين المللى جنوب فيليپين رخ داد 19 نفر كشته و 150 تن ديگر زخمى شدند. گروه ابوسياف مسئوليت اين انفجار را بر عهده گرفت.
صدها هزار كرد عراقى عليه تجاوز احتمالى تركيه تظاهرات كردند. (14/12/81)
با صدور بيانيه مشترك در پاريس، روسيه، آلمان و فرانسه عليه آمريكا يك صدا شدند.
دانش‏آموزان و دانشجويان آمريكايى با تعطيل كردن كلاس‏ها در مخالفت با جنگ‏طلبى بوش به خيابانها ريختند. عكس دانش‏آموزان مخالف جنگ در فيلادلفيا را نشان مى‏دهد كه به نشانه اعتراض يك چهار راه را در مركز شهر مسدود كرده‏اند. تظاهرات مشابهى نيز در ديگر شهرهاى جهان برگزار شده است. (15/12/81)
فرستاده عراق به كنفراس اسلامى، وزير خارجه كويت را بوزينه خواند.
ژنرال پاول: بدون مجوز شوراى امنيت به عراق حمله مى‏كنيم. (16/12/81)
بوش دارايى‏هاى موگابه و 76 مقام زيمبابوه را بلوكه كرد.
كوفى عنان: جنگ در راه است و كارى از دست ما ساخته نيست. (17/12/81)
يك شهروند آمريكايى، كه در جمع تظاهر كنندگان ضد جنگ برلين ديده مى‏شود، پلاكاردى از سرهاى تو خالى رئيس جمهورى آمريكا، معاون وى و وزير دفاع را در دست دارد، كه نوشته روى آن از وجود كله پوكها در واشنگتن خبر مى‏دهد!
دو سوم اعضاء شوراى امنيت با قطعنامه پيشنهادى آمريكا و انگليس عليه عراق مخالفت كردند. (18/12/81)
به رغم مخالفت مجلس تركيه، ارتش آمريكا براى حمله به عراق وارد خاك تركيه شد.
موشك قاره پيما توسط كره شمالى آزمايش شد. (19/12/81)
سرباز ارتش آمريكا سوار بر زرهپوش خود، پرچم دزدان دريايى را كه نماد مرگ ونيستى است به اهتزاز در آورده است. او با زهر خند خود مرگ رابه مردم عراق و منطقه هديه مى‏كند. (عكس)
عبدا..گل نخست وزيرى تركيه را به اردوغان تحويل مى‏دهد.
كارتر: اصرار آمريكا به حمله عليه عراق نقض قوانين بين المللى است.
بنادر كويت در خدمت نظاميان آمريكا و انگليس قرار گرفت.
رئيس جمهور سوريه: دوستى با آمريكا كشنده است. (20/12/81)
تصوير، تجمع تانك‏ها، نفربرها و نيروهاى ارتش آمريكا را در صحراى كويت نشان مى‏دهد. نيروهاى آمريكا منتظر فرمان بوش هستند تا قتل عام مردم بى‏دفاع عراق را آغاز كنند.
سفير آمريكا در آنكارا: 25 سال در عراق مى‏مانيم. (24/12/81)
همزمان با نزديك شدن زمان حمله احتمالى آمريكا به عراق، ميليون‏ها نفر در سراسر جهان خواستار توقف اين جنگ ويرانگر شدند. عكس تظاهر كنندگان ضد جنگ را در خيابانهاى پاريس نشان مى‏دهد.
شورشيان آفريقاى مركزى كاخ رئيس جمهورى را اشغال كردند.
شمارش معكوس براى تجاوز نظامى آمريكا به عراق آغاز شد. (25/12/81)
اسرائيلى‏ها دختر آمريكايى را جلوى دوربين كشتند. (عكس)
عراق: در صورت تهاجم به عراق به منافع آمريكا در سراسر جهان حمله مى‏كنيم.
(26/12/81)
آمريكا بر خلاف خواست ملت‏ها جنگ را انتخاب كرد.
اربكان: حزب «عدالت و توسعه» تركيه را آمريكا بر سر كار آورد.
(27/12/81)
آمريكا و انگليس عليرغم مخالفت جامعه جهانى تجاوز نظامى خود عليه عراق را در صبح 29/12/81 آغاز كردند.
مهاجمان آمريكايى و انگليسى از ورود تانك‏هاى خود به بغداد خبر دادند.
(16/1/82)
پرونده هسته‏اى كره شمالى در جلسه امروز شوراى امنيت و در پشت درهاى بسته بررسى شد. (20/1/82)
در پى توافق سردمداران كاخ سفيد و رژيم عراق، بازى بوش – صدام تمام شد.
ديروز پس از حضور تانك‏ها و نفربرهاى مهاجمان آمريكايى و انگليسى در ميدان «الفردوس» بغداد كه با هيچ مقاومتى از سوى نيروهاى عراقى روبرو نشدند، تفنگداران آمركايى پرچم آمريكا را بر سر مجسمه صدام كشيدند تا با اين كار نمادين به ساير ديكتاتورهاى حامى سردمداران كاخ سفيد نشان دهند كه آمريكا نوكران خويش را همچنان در پناه خود مى‏گيرد و صدام و يارانش نيز در حيات خلوت امن آمريكا باقى خواهند ماند تا زمانى كه منافع آمريكا چيز ديگرى را ايجاب نمايد. (21/1/82)

 

مرواريدى كه بر ساحل قرآن و عترت درخشيد
نگاهى به زندگى، انديشه و آثار حكيم ميرزا مهدى الهى قمشه‏اى

گلگشتى در بوستان فرزانگان‏

پارسايان دانشور پس از سپرى نمودن مراحل و مدارج كمال و سيراب شدن از چشمه معرفت در عرصه انديشه و عمل با توضيح و تبيين حقايق قرآنى و روايى و نشر مكارم و فضائل به رشد اخلاقى و پويايى معنوى جامعه و شكوفايى درونى انسان‏ها كمك شايان توجهى كرده‏اند و به رغم دشوارى‏هاى توان فرسا و شقاوت وافر سرمايه ارزشمند فكرى و روحى خويش را براى بارور نمودن خُلق و خوى پسنديده و صيانت از ديانت به كار گرفته‏اند. گويا آنان مصداق اين فرمايش امام صادق اند كه فرموده‏اند: «رحم الله قوماً كانوا سراجاً و مناداً كانوا دعاة الينا اعمالهم و مجهود طاقتهم»(1) يعنى خداوند رحمت واسعه خويش را نصيب افرادى مى‏نمايد كه چون چراغ فروزان و مشعل منير راه ديگران را روشن ساخته‏اند و با كردار خود مردمان را به طريق ما [كه راه رشد و تعالى و فضيلت است‏] فرا خوانده‏اند و با تمامى توان و نهايت كوشش و اهتمام حق را معرفى كرده‏اند.
حكيم ميرزا مهدى الهى قمشه‏اى از تبار چنين فرزانگان وارسته‏اى است كه از قلّه توحيد و كوهستان ايمان جويبارهاى باصفا و چشمه‏هاى با طراوتى را به سوى دشت تشنه انسانيت جارى ساخت تا در اين مزارع بذرهاى درستى و راستى به بار نشيند. نوشتار حاضر كوشيده است در حد توان به اجمال و اختصار فرازهايى شكوهمند از زندگى علمى، اخلاقى و تحصيلى اين مفسّر قرآن و مترجم حديث را ترسيم نمايد.

خاندان، خانواده و ولادت‏

اجداد اين عارف ناشناخته از سادات بحرين بوده‏اند كه همگى از بزرگان علم و معرفت و حافظان قرآن به شمار مى‏رفته‏اند.(2) اين كاروان پربار رهسپار ايران شده و در شهر عالم پرور قمشه(3) (واقع در 80 كيلومترى جنوب اصفهان) اقامت گزيده‏اند. ظاهراً آنان در عصر اختناق نادرشاهى و براى رهايى از فشارها و شكنجه‏هاى عوامل وى موطن خويش را ترك مى‏نمايند و تا مدتى سيادت خويش را پنهان مى‏كنند. يكى از علماى نسّابه شيراز به مرحوم الهى قمشه‏اى نوشته بود شجره‏نامه شما در دست ماست، بياييد و بگيريد و نيز دستخطى از آن حكيم نيز بر جاى مانده كه در آن سلسله شريف خاندانش را براى برادرزاده‏اش نگاشته كه در آن آمده است: ميرزا مهدى بن حاج ملا ابوالحسن بن حاج عبدالمجيد بن حاج محمد رضا بن حاج عبدالملك ابن حاج شيخ جعفر السيد البحرينى رحمة الله تعالى عليه(4)
علاّمه حسن زاده آملى نوشته است: «… آن بزرگوار… اصلاً از سادات بحرين و از بيت علم و عرفان بود… بارها به اين بنده مى‏فرمود كه از سادات بحرينم ولى چون در كسوت متعارف فعلى كه اختصاص به شيخ دارد، شناخته شده‏ام از تبديل عمامه سفيد به سياه خوددارى مى‏كنم…»(5) دكتر محمد انوار – از اساتيد دانشگاه تهران و تربيت يافته مكتب الهى قمشه‏اى به اين موضوع اشاره دارد.(6) حكيم الهى قمشه‏اى در سروده‏اى اين نكته را مطرح كرده است:
نياكان بُودَم از سادات بحرين‏
ز حفّاظ قرآن قرّاء دفتر
زمانه خواندشان در شهر قمشه‏
به دور نادر آن مرد دلاور(7)
هم چنين در رؤيايى صادقه با نويد حضرت امام رضا(ع) به سيادت خود يقين حاصل كرده است.(8)

در محضر اساتيد

از نخستين روزهاى كودكى، اين مولود تحت فضاى پاكيزه‏اى كه خانواده‏اش با ايمان، تقوا و حسن اخلاق آن را آراسته و معطر نموده بودند به نحوى شايسته پرورش يافت و فطرت الهى و سرشت ملكوتى او به نحوى شكوهمند شكوفا گرديد و زمينه‏هاى رشد و تعالى او فراهم گشت.
حكيم الهى قمشه‏اى دوران صباوت را در اين بيت به سر برد و در سن پنج سالگى به مكتب خانه رفت و تا هفت سالگى مقدمات ادبيات فارسى و زبان عربى را آموخت، سپس نزد پدر، اساتيد و اديبان شهرضا به پيگيرى تحصيلات و فراگيرى علوم متداول پرداخت و به رغم خردسالى به دليل برخوردارى از هوش سرشار و استعدادى شگرف كتب مهم و دشوار پارسى و عربى را ياد گرفت و در سن پانزده سالگى به پايه‏اى از توانايى علمى و آموزشى رسيد كه توانست شرح نظام نيشابورى و مطوّل تفتازانى را تدريس كند.(9)
به دليل ذكاوتى كه داشت كمتر نياز مى‏ديد به مرور درسهايى كه آموخته بود بپردازد، از اين جهت در اوقات فراغت خويش براى كمك به تأمين معاش خانواده تلاش كرد.(10) آن مشتاق معرفت مقدمات فقه، اصول و حكمت را در زادگاه خود از ملا محمد مهدى فرزانه قمشه‏اى (1302 – 1371 ه.ق) آموخت، نامبرده در قمشه حوزه دينى فلسفه داشت و بحث هايش از انديشه‏هاى ملاصدرا ملهم بود و خود از دانش آموختگان مكتب ميرزا نصرالله قمشه‏اى (متوفى 1324 ه.ق)، بود.(11)
ميرزا مهدى جوان بر خلاف ممانعت برادر بزرگترش در صبحگاهى عزم خويش را براى مهاجرت جزم نمود و با مختصر حاضرى پياده راه اصفهان را پيش گرفت و به شوق تحصيل در اين شهر به مدرسه صدر رفت و در حجره طلبه‏هاى قمشه‏اى ساكن اصفهان مسكن گزيد و در اولين روزها به محضر شيخ محمد حكيم خراسانى رفت و به مدت يك سال از پرتو انديشه‏اش استفاضه نمود.(12)
مجلس درس آية الله شهيد سيد حسن مدرس در اصفهان بزم محبت و كلاس تدريس رشادت و شجاعت بود. مرحوم مهدى الهى قمشه‏اى كه از محفل گرم و با صفاى اين فقيه فرزانه محظوظ بوده است مى‏گويد: وقتى صبحگاه در محضرش حاضر شده به بيانش گوش مى‏داديم هر لحظه در وجود ما نيرويى تازه دميده مى‏شد به نحوى كه در خاتمه درس خود را يك فرد دلير حسّ مى‏نموديم.(13)
به رغم دشوارى‏ها و مصائب گوناگون مرحوم الهى قمشه‏اى پس از يك سال اقامت در حوزه اصفهان اين ديار را به قصد مشهد مقدس ترك نمود و روح تشنه معارفش او را وادار نمود تا در جوار بارگاه ملكوتى حضرت على بن موسى الرضا(ع) اقامت گزيند تا به مدد عنايات معنوى و نورانى آن فروغ فروزان آسمان امامت در چنين ارض مقدسى به كمالات علمى و عرفانى نايل آيد، گويى حكمت و دانش گوهر مفقودى بود كه مى‏توانست آن را در اين اقيانوس رضوى بيابد.
در هر حال اين دانشور پارسا پس از طى مدارج علم و حكمت و كسب دانش قرآنى و روايى در مشهد مقدس بر آن شد تا به تهران آيد و از آن جا به رى و قم و سپس عتبات عاليات رفته و به حوزه نجف اشرف برود ولى به قول خودش زمانه خيمه‏اش را در تهران زد و خاك مُلك رى دامنگيرش ساخت.

بر كرسى تدريس‏

در تهران ميرزا مهدى الهى به مدرسه سپهسالار (شهيد مطهرى كنونى) وارد شد و در همين زمان شهيد آية الله سيد حسن مدرس به عنوان توليت اين مكان مشغول تعميرات لازم و رسيدگى به امور آن بود، آن مرحوم مى‏گويد: پس از مهاجرت به تهران در نخستين شبى كه در اين مدرسه بيتوته نمودم كمى بعد از اذان صبح صداى عصايى شنيدم، ديدم مُدرّس است، سلام عرض كردم، نگاهى به من كرد و فرمود: آشيخ مهدى كى آمدى؟ عرض كردم: ديروز از مشهد مقدس، فرمود: چه قصد دارى؟ گفتم: عازم نجف هستم، فرمود: ان شاء الله موفق باشى. طولى نكشيد كه طلاب آمدند و مدرّس درس كفايه را شروع كرد، مدتى آن‏جا ماندم و ايام اقامتم به دراز انجاميد. روزى آن عالم نستوه و مبارز از من پرسيد: مسافرت شما چه شد؟ عرض كردم:
چشم مسافر چو بر جمال تو افتد
عزم رحيلش بدل شود به اقامت‏
فرمودند: خوب! درس و بحث را آغاز كن. پذيرفتم و ضمن اين كه به درس ايشان مى‏رفتم يك درس منطقه و فلسفه را در مدرسه ياد شده شروع كردم.(14)
پس از تأسيس دانشگاه در كشور، مدرسه سپهسالار كه محفل اديبان و مجلس حكيمان بود به دانشكده معقول و منقول تبديل گرديد. مرحوم الهى قمشه‏اى ضمن تدريس منطق، حكمت و ادبيات در آن مكان، به عنوان يكى از برجسته‏ترين استادان دانشگاه تهران شناخته شد و با نوشتن كتاب «توحيد هوشمندان» به دريافت درجه دكترا از اين دانشكده نائل آمد. هم‏چنين به عنوان استاد زبان و ادبيات عرب در دانشكده ادبيات دانشگاه تهران مشغول افاضه به مشتاقان معرفت بود.(15)

غوّاص اقيانوس معارف‏

آن پژوهشگر پارسا در منزل خود جلسه تفسير قرآن برگزار مى‏كرد و جمعى از اهل فضل و كمال در اين محفل نورانى شركت مى‏كردند و از بحث‏هاى قرآنى و نكات تفسيرى كه توسط حكيم الهى قمشه‏اى مطرح مى‏گرديد استفاده مى‏نمودند از ديگر تلاش‏هاى آن مرحوم در پيشگاه قرآن، تصحيح و حاشيه نويسى بر تفسير ابوالفتوح رازى است كه طى سال‏هاى 1320 – 1322 ه.ش به اهتمام ايشان در ده جلد انتشار يافت. حواشى ارزنده‏اى كه وى بر اين اثر نگاشته بسيار مورد توجه اهل فن و مأخذ و مرجع محققان علوم قرآنى بوده و مى‏باشد، نامبرده در توضيحات و حاشيه نويسى‏هاى خود در مواقعى با براهين محكم و مباحث عميق و خردمندانه به نقد مطالب و احياناً رد برخى ادعاهاى ابوالفتوح رازى پرداخته است.(16)
از برجسته‏ترين كوشش‏هاى اين محقّق وارسته بر ساحل كلام وحى، ترجمه‏اى به زبان امروزى يا خلاصة التفاسير است كه مرحوم آية الله العظمى بروجردى كه در تفسير قرآن صاحب نظر بودند آن را ستوده‏اند.(17)
از ديگر آثار اين عارف نامدار عبارتند از:
– شرح فصوص الحكم فارابى در الهيات خاص، عرفان و معرفت نفس‏
– فلسفه معلم ثانى ابونصر فارابى كه همراه با كتاب توحيد هوشمندان در تهران به سال 1322 ه.ش چاپ شده است.
– مشاهد العارفين فى احوال سالكين الى الله كه آن را با خط خويش نگاشته و به امضاء و مهر خويش ممهور نموده است.
– رساله‏اى در فلسفه كلّى.
– رساله‏اى در سير و سلوك.
– رساله‏اى در مراتب ادراك.
– حاشيه بر مبدأ و معاد ملاصدراى شيرازى.
– رساله‏اى در مراتب عشق.
– ترجمه مفاتيح الجنان كه به كرّات و در تيراژهاى بسيار وسيع از سوى ناشرين متعدد چاپ شده است.
– دروس عرفانى از مكتب علوى كه در تهران به سال 1337 ه.ش چاپ شده است.
– تصحيح دوبيتى‏هاى بابا طاهر عريان.

طبع لطيف‏

از موهبت‏هاى ارزنده حكيم الهى اين است كه زبان و خامه شاعران را به جهان رازها و زيبايى‏ها و عوالم اخلاص و كمال آشنا نموده و آنان را به تصوير و نمايش اسرار هوش رباى دنياى پر رمز و راز توانايى بخشيده است تا اندوه جانكاه هستى را از چهره جان برگرفته و جهان پرجاذبه معانى را در برگزيده‏ترين مضامين منظوم كه شعر نام دارد، عرضه كند، اين موهبت شامل حال حكيم الهى قمشه‏اى گرديد و او از سنين نوجوانى با احساسات ظريف شاعرانه انس و الفت داشت و در قلمرو شعر توانايى‏هاى خود را بروز داد و از زبان سروده‏هاى خويش گرايش‏هاى مذهبى، باورها و انديشه‏هاى اعتقادى و عرفانى خود را مشخص كرد. رگ‏هايى از عرفان و كلام اسلامى را در اشعارش به هم آميخته و به جهان بينى وى رنگ و بوى حكمت عملى بخشيده است. قصايد حاوى اندرز و حكمت دارد و در آنها به وفور اهل بيت(ع) را مدح نموده و يا در رثاى آنان اشعارى سروده است هم چنين برخى احاديث منقول از فروغ‏هاى امامت را در اشعار خود شرح نموده است. معارف قرآنى و حكمت‏هاى عالى و براهين فلسفى را با هم آشنايى داده و از آنها نتايج اخلاقى گرفته و اندرزهاى ارزنده‏اى با استناد بر منابع قرآنى و روايى در قالب اشعار نغز و پراحساس مطرح كرده، خواننده را موعظه مى‏نمايد و نصيحت مى‏كند تا او را از خواب غفلت بيدار كند و خرد دفن شده و سرمست غبار گرفته‏اش را حياتى معنوى بخشد.

خُلق و خوى

حكيم الهى قمشه‏اى در مسير زندگى علمى، آموزشى و مسايل اجتماعى و فردى به خواسته‏هاى متعالى و گرايش‏هاى والا توجه داشت و بدين جهت حالاتى چون صداقت، وارستگى و زهد در اخلاق و رفتارش متجلّى بود و از طريق ارتباط با خدا، ذكر، عبادت، تهجد و خالص نمودن اعمال اين خصوصيات را در خويشتن تقويت مى‏نمود، از هرگونه تعلقى كه نسيان و فراموشى ياد خدا را در بر داشت اجتناب مى‏كرد و در برابر اوامر الهى و تأكيدهاى ائمه از اميال و خواسته‏هاى فردى چشم مى‏پوشيد و از دام خودخواهى نفرت داشت، در سروده‏اى با نهايت فروتنى مى‏گويد:
دريغا كه در دام نامم هنوز
اسير خيالات خامم هنوز
زبعد رياضات و درس و سلوك‏
نشد توسن نفس رامم هنوز
تن سفله طبع از تمناى شهد
كند دم به دم تلخ كامم هنوز
دل من اگر خلوت خاص هوست‏
چرا در غم خاص و عامم هنوز
قناعت در زندگى اين حكيم بسيار مشهود بود، ملبسش عادى و مسكنش ساده، سقف خانه‏اش حصير و چوب بود و فاقد برق. مى‏فرمود: برق را در پشت بام داريم و مرادش ماه و ستارگان بودند. اين انسان الهى صفت كه تنها حق را شايسته پرستش مى‏ديد و دل در گرو و محبت اهل بيت بسته و بر ساحل قرآن و حديث نشسته بود از مظاهر شرك و نفاق و ستم نفرتى آشكار داشت و با برخوردارى از روحيه‏اى قوى كه در پرتو پارسايى و ايمان كسب كرده بود نه تنها از دستگاه ستم هراسى نداشت بلكه به طريق بيزارى خود را از ستمگران و كارگزاران آنان نشان مى‏داد. گويا زمانى وى را تهديد به زندان يا تطميع به كمكى از سوى دستگاه رضاخان كرده بودند كه آن وقت غزلى به اين مطلع گفته بود:
من نه آن ديوانه عشقم كه زنجيرم كنند
يا به جز در دام زلف يار تسخيرم كنند
من نه آن مرغم كه صيادان عالم بافسون‏
دانه افشانند و در دامى به تزويرم كنند(18)
حضرت آية الله حسن زاده آملى خاطر نشان نموده است: جناب استاد ميرزا مهدى الهى قمشه‏اى براى ما نقل فرمود كه روزى در زمان رضاخان تنى چند نزد من آمدند و گفتند: شما قصيده‏اى يا غزلى در مدح شاه سروده‏ايد؟
گفتم: در اين باره چيزى نگفته‏ام. از من خواستند ولى عذر آوردم نپذيرفتند و گفتند بايد شعرى بسرايى، گفتم پس اجازه بدهيد تا امشب غزلى بسازم و فردا به شما تقديم كنم اگر مورد قبول افتاد فبها، فرمود: در آن شب غزلى گفتيم:
جهان كشور من، خدا شاه من‏
ندارد جز اين جان آگاه من…
آنان آمدند و همين كه غزل ياد شده (با مطلع فوق) را براى آنان خواندم، گفتند اين كه نشد، گفتم اين‏ها را ياد گرفته‏ام چه كنم حرف دگر ياد نداد استادم.(19)
مرحوم الهى قمشه‏اى علاقه ويژه‏اى به حضرت امام خمينى داشت و لذا همواره كسانى كه به ايشان مراجعه مى‏كردند و در باب مرجعيت سؤال داشتند آن مرحوم در اختناق دهشتناك پهلوى با صراحت افراد مزبور را به تقليد از امام خمينى و پيروى از رهنمودهاى آن روح قدسى فرا مى‏خواند.(20)
سرانجام اين مرد بزرگوار پس از عمرى تدريس، تحقيق و كوشش در جهت نشر فرهنگ قرآن و عترت در شب سه شنبه دوازدهم ربيع الثانى سال 1393 ه.ق (مطابق با 25 ارديبهشت سال 1352 ه.ش) از ناسوت به سوى ملكوت پر كشيد فرداى آن شب بدن مطهّرش را پس از انجام تغسيل از تهران به قم انتقال داده و در وادى السلام اين شهر و در جوار بارگاه مقدس حضرت فاطمه معصومه(س) در اتاق شماره 19 واقع در ضلع جنوبى وادى السلام به خاك سپردند. چون بدن آن مرحوم در قبر قرار گرفت علامه طباطبايى در كنار مزارش نشست و دستمال به دست گرفت و بسيار گريست و دو شب پس از آن در جمعى فرموده بود: در اين سال، دو فرد روحانى كه خيلى به معنويت آنان ايمان داشتم از دست مردم ايران گرفته شد يكى مرحوم حاج شيخ محمد تقى آملى (1304 – 1390 ه.ق) و ديگرى مرحوم الهى قمشه‏اى.(21)

پى‏نوشت‏ها: –

1 – الحياة، محمد رضا حكيمى، محمد حكيمى، ج‏1، ص‏298.
2 – مجله پيام انقلاب، شماره مسلسل 168، ص‏32.
3 – درباره اين ديار بنگريد به تاريخ شهرضا، مسيح الله جمالى، قم، اسماعيليان، 1374 ه.ش‏
4 – مجله پيام انقلاب، همان شماره.
5 – نامه‏ها و برنامه‏ها، آية الله حسن زاده آملى، ص‏80.
6 – مجله گوهر، سال اول، شماره‏6، تيرماه سال 1352 ه.ش، ص‏545.
7 – نغمه عشاق، الهى قمشه‏اى، ص‏367؛ نغمه حسينى، همان، ص‏215.
8 – خوشه‏ها، طيبه الهى قمشه‏اى (تربتى)، ص‏121 – 122.
9 – مجله گوهر، همان شماره.
10 – مجله پيام انقلاب، همان.
11 – تذكره شعراى معاصر اصفهان، سيدمصلح‏الدين مهدوى، ص 53.
12 – تذكره شعراى معاصر اصفهان، ص‏57.
13 – مرد روزگاران، دكتر على مدرّسى، ص‏148.
14 – مدرس مجاهدى شكست‏ناپذير، عبدالعلى باقى، ص‏191 – 192.
15 – مجله پيام انقلاب، شماره 169.
16 – الذريعه الى تصانيف الشيعة، شيخ آقا بزرگ تهرانى، ج‏7، ص‏95 – 96.
17 – مجله پيام انقلاب، شماره 169، ص‏20.
18 – ديوان حكيم الهى قمشه‏اى، ص‏876.
19 – گلشن جلوه، ص‏16.
20 – همان مأخذ.
21 – نامه‏ها برنامه‏ها، ص‏89 – 88.

 

بر ساحل معرفت

پرسش: آيا مسأله حجاب در قرآن مطرح شده است؟ اگر مطرح شده، علت داشتن حجاب را چه دانسته است؟

پاسخ: عفت و پاكدامنى، با آفرينش و فطرت زن به هم آميخته است، و در آفرينش او، جايگاه عظيم و بلندى دارد كه هم خود زنان خواهان عفت و پاكدامنى هستند و هم ديگران زن را با اين ويژگى مى‏خواهند. اسلام نيز آفرينش زن و صلاح و خير جامعه را در نظر گرفته، و حجاب را لازم شمرده تا عفت برونى زن، با عفت درونى او هماهنگ و بنيان خانواده مستحكم گردد و زيبايى زن، از آنِ همسرش باشدو زن همچون كالاى ناچيزى در معرض ديد همگان قرار نگيرد.
قرآن مسأله حجاب را در چند آيه، يادآورى و در بعضى از آنها به حكمت و فلسفه آن هم اشاره كرده است كه برخى از آنها عبارتند از:
1 – پاكى دلهاى مردان و زنان و آلوده نشدن آنها:
در مكتب قرآن، علاوه بر بهداشت جسمى (كه در دنيا مطرح است) يك نوع بهداشت روحى و روانى هم وجود دارد كه چنان چه مراعات نشود، روح مسموم مى‏شود و آثار خطرناكى را در پى دارد كه از مسموميت جسمى به مراتب خطرناك‏تر است. در برخى آيات، به رعايت اين نوع از بهداشت توصيه شده است.
قرآن، در آيه 53 سوره احزاب، در مورد روبرو شدن و صحبت كردن با زنان پيامبر مى‏فرمايد:
«وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ…» و هنگامى كه چيزى [از وسايل زندگى را به عنوان عاريت ]از آنان [= همسران پيامبر ]مى‏خواهيد، از پشت پرده بخواهيد. اين كار، براى پاكى دلهاى شما و آنها بهتر است.
2- در امان ماندن از اذيت افراد سبكسر:
خداوند در آيه 59 سوره احزاب مى‏فرمايد:
«يَا أَيُّهَا النَّبِىُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَن يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا» يعنى: اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: روسرى‏هاى بلند خود را بر خويش فرو افكنند [طورى كه زير گلو و سينه هايشان پيدا نباشد] اين كار براى اين كه شناخته شوند و مورد اذيت [اهل فسق و فجور] قرار نگيرند، بهتر است، (و اگر تاكنون خطا و كوتاهى از آنها سرزده توبه كنند) خداوند همواره آمرزنده و رحيم است.
3 – به طمع نيفتادن افراد سبكسر و بيماردل:
در آيه‏32 سوره احزاب خطاب به زنان پيامبر – كه خطاب به همه زنهاست – آمده است: «… به شكل هوس‏انگيز سخن نگوييد كه بيماردلان در شما طمع كنند، و سخن شايسته بگوييد» و در آيه 30 و 31 سوره نور خطاب به پيامبر اكرم(ص) مى‏فرمايد:
«قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ…» به مؤمنان بگو چشم‏هاى خود را [از نگاه به نامحرمان‏] فرو گيرند، عفت خود را حفظ كنند. اين، براى آنان پاكيزه‏تر است… و به زنان باايمان بگو چشم‏هاى خود را [از نگاه هوس آلود] فرو گيرند، و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را – جز آن مقدارى كه نمايان است – آشكار نكنند، و [اطراف ]روسرى‏هاى خود را بر سينه خود افكنند [تا گردن و سينه با آن پوشانده شود]، و زينت خود را آشكار نسازند، مگر براى شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پدر شوهرانشان، يا پسرانشان، يا پسران همسرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسران خواهرانشان، يا زنان هم كيششان، يا برده‏گانشان‏[كنيزانشان‏]، يا افراد سفيه كه تمايلى به زن ندارند، يا كودكانى كه از امور جنسى مربوط به زنان آگاه نيستند، و هنگام راه رفتن، پاهاى خود را به زمين نزنند تا زينت پنهانيشان دانسته شود [و صداى خلخال كه بر پا دارند به گوش رسد] اى مؤمنان همگى به سوى خدا بازگرديد تا رستگار شويد!
علاوه بر آنچه بيان شد، استوارى اجتماع و استحكام پيوند خانوادگى، جلوگيرى از چشم چرانى‏ها، حفظ ارزش‏ها، احترامِ زن – كه هر اندازه متين‏تر و باوقارتر و عفيف‏تر حركت كند و خود را در معرض نمايش مرد نامحرم نگذارد به احترامش افزوده مى‏شود – از ديگر علت‏ها و فلسفه‏هاى حجاب است كه از آيات و روايات استفاده مى‏شود.(1)

پرسش: نسل انسان چگونه افزايش يافت؟ خواهر و برادر كه نمى‏توانند ازدياد نسل كنند؟

پاسخ: يك عمل، وقتى شرعاً حرام و ممنوع است كه از طرف خداوندى كه آگاه به مصالح و مفاسد است حرام و ممنوع شده باشد، و تا حكم حرمت آن ابلاغ نشده و به مردم نرسيده است، ارتكاب آن گناه وحرام نيست؛ چنان كه در قوانين عادى نيز اين گونه است، مثلاً تا زمانى كه دولت اعلام نكند رانندگى با موتور سيكلت بدون گواهينامه جرم محسوب مى‏شود، رانندگى بدون گواهينامه اشكال ندارد، ولى پس از اعلام دولت، رانندگى به اين شكل، جرم است و با موتور سواران متخلّف برخورد مى‏كنند.
در مورد احكام شرعى نيز تا حكمِ حرام بودن به مردم ابلاغ نشود، انجام آن براى مردم گناه ندارد، چنان كه بيشتر احكام اسلام به تدريج و پس از هجرت نازل شد و علّت اين امر نيز روشن است، زيرا احكام دين، به منزله درس‏هاى آموزشى بشر، از اوّل خلقت تا آخر در يك مدرسه است، و روشن است كه همه مطالب تا پايان دوره آموزش عالى را نمى‏توان به كودك كلاس اول آموزش داد.
با توجه به آن چه گذشت، فرزندان آدم هم – اگر خواهر و برادر با يك ديگر ازدواج كرده باشند – به اين خاطر بوده كه حرمت ازدواج خواهر و برادر، هنوز از طرف خدا نازل نشده بود و بعداً حرام شد.
اين مطلب در رواياتى هم مطرح شده است از آن جمله روايتى از امام رضا عليه‏السلام است كه درباره ازدواج فرزندان آدم از ايشان سؤال شد:
امام در جواب فرمودند: در موقع ازدواج، هابيل را به خواهر دو قلوى قابيل و قابيل را به خواهر دو قلوى هابيل تزويج نمودند، و بعد از آن، ازدواج خواهر و برادر حرام شد.(2) از آيه يك سوره نساء كه مى‏فرمايد: «خداوند از آدم و همسرش مردان و زنان فراوانى را به وجود آورد» استفاده مى‏شود كه زياد شدن نسل فرزندان آدم فقط از طريق آدم و همسرش صورت گرفته است.(3)
افزون بر اين، در حال اضطرار و ناچارى نيز احكام تغيير مى‏كند، مثلاً خوردن گوشت مردار كه حرام است، در حالت اضطرار جايز مى‏شود. در اين جا نيز مسأله چنين است.
در زمينه ازدواج فرزندان آدم علاوه بر اين نظر، احتمالات ديگرى هم وجود دارد:
1 – اين كه خواهر و برادر با يكديگر ازدواج نكردند، بلكه با افرادى از حور يا جن ازدواج كردند.(4)
2 – احتمال دارد فرزندان آدم با بازماندگان انسان‏هاى پيشين ازدواج كرده باشند.(5)

پرسش: در «بسم الله الرحمن الرحيم» چرا به جاى «رحمن و رحيم) صفات ديگر «رزّاق، كريم، غفور و…» گفته نشده؟ مثل: «بسم الله الكريم الغفور»؟

پاسخ: در فرهنگ قرآن، رحمان صفتى از خداوند است كه رحمت عامّ الهى را بيان كرده و شامل همه مخلوقات (مؤمن و كافر، نيكوكار و بدكار مى‏شود.) ولى رحيم صفتى كه رحمت خاص پروردگار، كه ويژه بندگان مؤمن و صالح است، را بيان مى‏كند. كه شكر رحمت واسعه ناشى از رحمانيت الهى را به جا آورند و آن را در خلاف رضاى او استفاده نكنند. بنابراين در آغاز كارها براى پيشرفت كار و پيروزى بر مشكلات، بايد دست به دامن رحمت واسعه او زده، هم رحمت عام – كه آثار آن بر سراسر جهان پرتو افكنده و همه موجودات را فرا گرفته – و هم رحمت خاص خدا را طلب كنيم. مؤمنين راستين با گفتن «بسم الله الرحمن الرحيم» در آغاز كارها، دل از همه جا كنده و تنها دل به خدا بسته و از رحمت فراگير او استمداد و يارى مى‏طلبند.(6) و اين شعارى است كه در آن مجموعه مسايل مبدأ، مسير و هدف خلقت مطرح است. مبدأ خلقت (اللّه)، مسير خلقت (رحمانيت الهى كه برجسته‏ترين جلوه رحمانيت، نعمت بعثتِ انبيا بوده و…)، مقصد و هدف خلقت (رحيميت، كه غرض از خلقت بهره مندى مخلوقات به خصوص انسان از عنايت خاص او مى‏باشد).
جالب اين كه نيرويى كه هم چون نيروى جاذبه، جنبه عمومى داشته و دلها را به هم پيوند مى‏دهد، همين صفت رحمت است، پس براى پيوند خلق با خالق نيز از اين صفت بايد استفاده كرد.(7)

پرسش: در چند آيه از قرآن كريم، «من يشاء» به كار رفته است كه خداوند فرموده: «هر كس را كه بخواهم هدايت مى‏كنم». آيا اين مطلب با عدل خدا سازگار است؟

پاسخ: سؤال شما به اين معنا برمى‏گردد كه بگوييم: آيا هدايت و اضلال الهى به معنى اجبار و سلب آزادى اراده از انسان‏هاست؟
طبق آيه شريفه (27 رعد) «يهدى اليه من اناب»، سنّت خدا هدايت افرادى قرار گرفته كه به سوى او برگردند، و داراى قلبى باشند كه به ياد او آرامش و اطمينان داشته باشد، چرا كه امر هدايت به دست خداست، و او نخواسته كسانى هدايت شوند كه ضلالت برايشان نوشته شده است.
استناد قضيه «هدايت» به مشيت پروردگار در آيه فوق، روشن مى‏سازد كه اين امر، براساس سنتى است كه دائماً جريان داشته، بر طبق نظام متقنى است كه هرگز خلل نمى‏پذيرد. آرى، خداى تعالى، هدايت كسى را مى‏خواهد كه خود او به سوى خدا بازگشت بكند، و مشيتش بر ضلالت كسى تعلق مى‏گيرد كه از خدا روى بگرداند و به سوى او باز نگردد. از همين جا به دست مى‏آيد كه جمله «انّ الله يضل من يشاء…» در تقدير «انّ الله يضل بمشيته من لم ينب اليه و يهدى بمشيته من اناب اليه» است، يعنى خداوند به مشيتش گمراه مى‏كند كسى را كه به سوى او رجوع نكند و به مشيّتش هدايت مى‏كند كسى را كه به سوى او بازگردد. بنابراين بايد دانست كه گمراه كردن خدا هم هيچ وقت ابتدايى نيست، و اين كه فرمود: «يضل به كثيراً و يهدى…»(8) به خوبى گوياى اين حقيقت است كه گمراه كردن خدا به وسيله قرآن كريم، از باب مُجازات فاسقان و به خاطر فسقشان است؛ وگرنه ساحت خداى عزّوجلّ منزّه از آن است كه ابتدائاً و بدون جرم كسى را گمراه كند.
بر خدا جايز نيست، كه بنده‏اى را ابتدائاً و بدون هيچ جرمى از نعمت ايمان محروم، و يا از راه راست گمراه سازد؛ امّا به عنوان مجازات چرا جايز نباشد؟ (9)
به بيان ديگر، هدايت و ضلالت در قرآن، به معنى اجبار بر انتخاب راه درست و يا غلط نيست، بلكه به شهادت آيات متعددى از خود قرآن، «هدايت» به معنى فراهم آوردن وسايل سعادت، و «اضلال»، به معنى از بين بردن زمينه‏هاى مساعد است، بدون اين كه جنبه اجبارى به خود بگيرد، و اين فراهم ساختن يا بر هم زدن اسباب، نتيجه اعمال خود انسان‏ها است كه اين امر را در پى دارد؛ پس اگر خدا به كسانى توفيق هدايت مى‏دهد، و يا از كسانى اين توفيق را سلب مى‏كند، نتيجه مستقيم اعمال خود آنها است.(10)

پرسش: در سوره شعرا، آيه 86 آمده «اغفر لابى انه كان من الضالين» مگر اعتقاد ما اين نيست كه صُلب پيامبران همه معصومند؟ و اگر منظور عموى حضرت ابراهيم است، چرا لفظ عربى «عم» نيامده است؟

پاسخ: بله، عمده چيزى كه مورد استدلال شيعه و موافقان آنان از علماى سنّت است، اخبارى است كه از طريق شيعه و سنّى وارد شده ودلالت دارد بر اين كه آباى رسول خدا (ص) همه موحد بوده و هيچ يك از آنان مشرك نبوده‏اند.
آيه «ربنا اغفرلى و لوالدى…» (11) دلالت دارد بر اين كه «آزر» پدر حقيقى ابراهيم (ع) نبوده است، زيرا در آيه مزبور از پدر و مادر خود به كلمه «والدىّ» تعبير كرده كه فقط بر پدر و مادر صلبى اطلاق مى‏شود، و در آيه مورد بحث، كلمه «أب» را به كار برده كه به غير پدر هم اطلاق مى‏شود. در ساير آياتى كه اسم آزر برده شده نيز از او به «أب» تعبير كرده، و اين كلمه، به غير پدر از قبيل جد و عمو و كسان ديگر نيز اطلاق مى‏شود. در خود قرآن از ابراهيم كه جد يعقوب است، و هم چنين از اسماعيل كه عموى او است، به پدر تعبير كرده و مى‏فرمايد: «ام كنتم شهداء اذ حضر يعقوب الموت اذ قال لبنيه ما تعبدون من بعدى قالوا نعبد الهك و اله آبائك ابراهيم و اسماعيل…» گفتند: خداى تو و خداى پدرانت ابراهيم و اسماعيل و اسحاق را مى‏پرستيم…(12)
و نيز آن جا كه كلام يوسف را حكايت مى‏كند، چنين مى‏فرمايد: «واتبعت ملة آبايى ابراهيم و اسحق و يعقوب» و از آيين پدرانم ابراهيم خليل و اسحاق و يعقوب پيروى كردم» (13) با اين كه اسحاق جد يوسف، و ابراهيم جدّ پدر او است، پس به خوبى روشن شد كه «آزر» پدر حقيقى ابراهيم نبوده و به جهت عنوانى كه در او بوده، او را پدر خطاب كرده است، چون در لغت، اوصاف و عناوينى وجود دارد كه مصحّح اطلاق پدر بر دارنده آن است، از آن جمله است، جدّ، عمو، پدر زن و هر كسى كه زمام امور آدمى را در دست دارد و هر كسى كه بزرگ و فرمانرواى قوم است، بنابراين، پدر حقيقى ابراهيم عليه‏السلام شخص ديگرى غير از آزر بوده كه روايات اسم او را «تارخ» معرفى و تورات نيز آن را تأييد كرده است.(14)

پرسش: چرا قبل از اين كه علم روز بعضى از مسائل را كشف و اختراع كند، ما آن را از قرآن استخراج نمى‏كنيم و فقط بعد از اين كه جهان را پر كرد، مى‏گوييم قرآن نيز چنين گفته است؟

پاسخ: درباره جامعيت قرآن دو ديدگاه وجود دارد. ديدگاهى كه قرآن را جامع همه علوم و دانش‏ها مى‏داند، فهم و درك آن را مختص معصومين و راسخين در علم مى‏شمارد و فهم انسان عادى را از درك معارف آن كوتاه مى‏داند؛ بنابراين نمى‏توان توقع داشت كه مفسران، قبل از كشف مسائل علمى از قرآن مطالب را بيابند، چرا كه هرقدر هم در فهم قرآن دقيق و قوى باشند، باز تا عصمت و علم لدنى و جزء راسخين در علم بودن فاصله بسيارى دارند.
ديدگاهى كه تعريف ديگرى براى جامعيت قرآن ارائه داد، وجود آيات مربوط به جهان و كيهان‏شناسى و… را استطرادى و جنبى مى‏داند. بنابراين در هيچ زمنيه‏اى، به بحث‏هاى تفصيلى در مورد موجودات نپرداخته؛ بلكه به همان اندازه‏اى كه هدف قرآن در هدايت مردم تأمين مى‏شده، بسنده كرده است ؛ به همين جهت، اين آيات برخلاف بسيارى از آيات ديگر، غالباً داراى ابهامهايى است كه دستيابى به مسائل علمى، بدون مقدمه خارجى را مشكل بلكه ناممكن مى‏سازد. (علاوه بر اين، طبق اين نظريه و ديدگاه، لازم نيست قرآن در يك مسأله علمى حتماً نظريه داده باشد، زيرا قرآن جايگاه حل مسائل علمى نيست).
در پايان تذكر اين مطالب لازم است كه علوم تجربى ثابت نبوده، در راه رسيدن به تكامل، در حال تغيير و تحوّل است، لذا نمى‏توان به طور حتم يك قاعده تجربى را با قرآن تطبيق داد؛ مگر آن كه مسأله‏اى مانند حركت زمين و خورشيد و يا زوجيت در گياهان و حيوانات و… كه ديگر جاى هيچ ترديدى در آن نمانده باشد.
[با تقدير از مركز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبليغات اسلامى كه در تهيّه پرسش‏ها و پاسخ‏هاى قرآنى، مجله را همراهى كردند.
ضمناً خوانندگان گرامى مى‏توانند براى دريافت پاسخ‏هاى قرآنى به اين آدرس مكاتبه، يا تماس حاصل نمايند:
قم – صندوق پستى 3775 – 37185 نمابر: 7736270 – تلفن: 7742160 – 7742150]

پى‏نوشت‏ها: –

1) جهت آگاهى بيشتر ر. ك: مسأله حجاب، مرتضى مطهرى، انتشارات صدرا – فلسفه حجاب، على محمدى، انتشارات ارم.
2) ميزان الحكمه، محمدى رى شهرى، ج‏4، ص‏3031 و 3032، باب 3781، ازدواج بنى‏آدم.
3) جهت آگاهى بيشتر در اين زمينه، به تفسيرالميزان، علامه طباطبايى، ترجمه سيد محمد باقر موسى همدانى، ج‏4، ص‏228 – 230، انتشارات اسلامى قم و تفسير نمونه مكارم شيرازى، ج‏3، ص‏246، ذيل آيه 1 نساء، دارالكتب الاسلامية، مراجعه كنيد.
4) حيوة القلوب علامه مجلسى، ج‏1، ص‏67 و 68، فصل پنجم، احوال اولاد آدم، كتابفروشى اسلاميه.
5) تفسير نمونه، همان، ص‏247.
6) تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ج‏1، ص‏22 – 26، دار الكتب الاسلاميه.
7) تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ج‏1، ص‏26، دار الكتب الاسلاميه.
8) بقره، 26.
9) ترجمه تفسيرالميزان، علامه طباطبايى، سيد محمد باقر موسى همدانى، ج‏19، ص‏424، ج‏11، ص‏482 – 483، انتشارات اسلامى قم، جامعه مدرسين قم.
10) تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ج‏1، ص‏152.
11) ابراهيم، 41.
12) بقره، 133.
13) يوسف، 38.
14) ترجمه الميزان، همان، ص‏235، ج‏7، ص‏290 همان جلد.

 

شكست استكبار در كوير طبس، نمونه‏اى از امداد غيبى خداوند

غلامرضا گلى زواره‏

به مناسبت فرارسيدن سالروز تهاجم نظامى امريكا به ايران در 15 ارديبهشت 1359

نصرت الهى، بارقه‏اى ملكوتى‏

از بحث‏هاى مهم قرآنى كه به جنبه‏هاى ويژه‏اى از نصرت الهى اشاره دارد امدادهاى غيبى است. اصولاً از نظر جهان بينى اسلامى، هستى و واقعيت‏هاى زندگى به مسايل مادى و طبيعى محدود نمى‏گردد، بلكه هستى به دو عالم غيب و شهود يا نهان و آشكار تقسيم مى‏شود. برخلاف آن كه عالم طبيعت به وسيله زمان و مكان حدودى پيدا مى‏كند و به قوه و استعداد، حركت و تكامل بستگى دارد، عالم غيب منحصر به اين ابعاد و محدوديت‏ها نمى‏باشد و از واقعيتى مطلق منشأ مى‏گيرد.
البته بايد اين حقيقت را هم دانست كه تمامى موجودات به حمايت و امداد غيبى نياز دارند و تدبير امور جهان هستى در عالم غيب صورت مى‏گيرد. در زندگى بشرى به يك سلسله مددهاى غيبى اى برمى‏خوريم كه مؤيّد لطف و عنايت الهى به يك اجتماع يا فرد خاصى است. بديهى است كه اين حمايت‏هاى غيبى گزاف و بدون قيد و شرط و خارج از سنت الهى نمى‏باشد، بلكه بر اساس شايستگى‏ها، لياقت‏ها و فراهم بودن شراط ويژه، آدمى مشمول الطاف مخفى پروردگار خويش قرار گرفته و خداوند او را در گرفتارى‏ها، ظلمت‏ها و شدايد مدد مى‏نمايد:
«والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا»(1)
امداد خاص خداى متعال نسبت به آنان كه با صدق و اخلاص قدم در طريق حق نهادند و سعادت اخروى و رضايت پروردگار عالم را وجهه همت خويش قرار مى‏دهند به توفيق الهى تعبير مى‏شود. بدين معنا كه همراه با سعى و تلاشى كه انسان از خود بروز مى‏دهد خداوند نيز اسباب و شرايط را چنان فراهم مى‏سازد كه او آسان‏تر به مقصد برسد. اين سنت، اختصاص به افرادى دارد كه طالب حق اند. منتها بايد توجه داشت كه گاهى اسباب و علل ظاهرى در كنار هم گرد مى‏آيند و نيل به مقصود را تسهيل مى‏كنند و گاهى لطف الهى به شكل يك امداد غيبى و باطنى شامل حال اهل ايمان مى‏گردد و كارهاى دشوار با اتكاء به آن نصرت باطنى پوشيده از انظار بسى سهل و آسان مى‏گردد. اين قبيل امدادهاى غيبى كه اراده اهل ايمان را تقويت كرده و آنان را به تحقق آرمان‏هاى خود موفق مى‏دارد، هم به شكل فردى وهم به شكل اجتماعى مى‏تواند تجلّى كند. چه بسيار امت هايى كه با تجهيزات و نيروهاى اندك به عرصه مبارزه با باطل قدم نهادند و با نيروهاى غيبى، جبهه آنها تقويت شده و بر خصم خود فائق آمده‏اند:
«كَم مِّن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ»(2)
اگر جامعه‏اى درست حركت كند و در مسير حق گام نهد، خدا ياريش مى‏كند:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا»(3)
معناى توكل نيز اين است كه آدمى سبب و علت را در امور ظاهرى نبيند و انسان متوكّل كسى است كه در ضمن آن كه به اسباب و علل ظاهرى توجه داشته و به آنها دست مى‏يابد، ولى به آنها اعتماد كامل ندارد و مى‏داند كه عواملى ناپيدا با اراده الهى كارسازترند. براين اساس اگر امور ظاهرى به انسان متوكّل و مؤمن خيانت كرد يا دشمن او را غافل‏گير نمود، با وجود توطئه‏هاى حساب شده متجاوزان باز آن عوامل مخفى الهى به يارى اين انسان متكى به خدا مى‏شتابند و ضمن يارى كردن او، حيله‏هاى دشمنان را خنثى و بى‏اثر مى‏سازند. از اين رو در آخرين آيه از سوره بقره از زبان مؤمنان آمده: «انت مولانا فانصرنا على القوم الكافرين»
از اين آيه برمى‏آيد كه نتيجه و مقتضاى ولايت خداوند بر مؤمنان، نصرت و امداد آنان است.
اگر به حوادث و جريان‏هاى انقلاب اسلامى نيك نظر افكنيم و با ژرف انديشى مسايل آن را بازخوانى نماييم به وضوح مشاهده مى‏كنيم كه الطاف الهى توطئه هايى را نابود كرده كه هر كدام از آنها به تنهايى قادر بوده‏اند يك نظام اجتماعى و سياسى را از بين ببرند؛ مثلاً موضوع نزاع داخلى و شورش ناحيه‏اى كه در اوايل پيروزى انقلاب اسلامى از گوشه و كنار سرزمين اسلامى ايران شعله ور مى‏گرديد، گاه از كردستان و در مواقعى از تركمن صحرا، خوزستان، بلوچستان و آذربايجان سر بر مى‏آورد كه اگر پشتيبانى خداوند از امت به پا خاسته ايران به رهبرى امام خمينى نبود، تضعيف و تحليل نهضت اسلامى را به دنبال مى‏آورد. جريان‏هاى گوناگون فكرى، حزبى و قومى به بهانه‏هاى ملى گرايى، حمايت از مردم، جانبدارى از محرومان و ادعاى دموكراسى و آزادى كه از سوى ابرقدرت‏هاى شرقى و غربى تغذيه فكرى و ارائه مى‏شدند، در پى آن بودند و هستند كه مسير اصيل اسلام ناب محمدى را كه ستون‏هاى اصلى انقلاب اسلامى بر آن استوار گرديده مخدوش يا منحرف كرده و به سوى ابرقدرت‏ها بكشانند و شعار قرآنى انقلاب را كه نه شرقى و نه غربى بوده از تاب و توان بيندازند كه با حمايت الهى نقشه‏هاى مزبور نقش بر آب گرديد.

مصداقى بر سوره فيل‏

بسم الله الرحمن الرحيم * أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ * أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ * وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ * تَرْمِيهِم بِحِجَارَةٍ مِّن سِجِّيلٍ * فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَّأْكُولٍ(4)
شبانگاهان كه شب تيره بر پهنه زمين گسترده شد، ابرهه سوار بر فيل و همراه فيل سوارانش با تمامى توش و توان و ساز و برگ، عزم ويرانگرى خانه خداى كرده و به سوى كعبه روانه شد. سپاهيانش متكبرانه سايه شوم خود را بر هر راه و مسيرى در صحرا و بيابان افكندند. در آن لحظات حساس نه كسى را ياراى ايستادن و نه فردى بيدار بود، جز مردى كهن سال، دل سوخته و بيدار از سلاله پاك ابراهيم خليل كه در دل شب به نيايش ايستاده و اين گونه با معبود خويش زمزمه مى‏كند:
اى خداى كعبه اگر اين سرزمين را به لطف خود كرامت و قداست بخشيده‏اى تا در آن بر سر هر مناره و مأذنه بانگ پرستش تو بلند باشد، پس حافظ و نگهبان آن باش كه صاحب اين خانه تو هستى.
چنين شد كه خداوند بر آن سپاه فرو رفته در غفلت و غرور، ابابيل را با سنگ هايى از جنس گل فرستاد كه به سويشان پرتاب كرده و آنان را همچون برگ‏هاى خورده شده از درون و برون متلاشى نمود. كيد و حيله آنان را به تباهى و نابودى كشانيد و آن‏ها كه تصور مى‏نمودند تمامى اهل زمين مقابل قدرت و ساز و برگشان تسليم اند ديگر باره ديدند آنچه بر سرزمين ايران حاكم است ايمان مى‏باشد و آنچه خود به آن اتكا دارند جز آهن خُرد شده و پوسيده چيزى نيست و خدا خواست اين بارقه الهى باقى بماند تا آن روح قدسى، خمينى كبير – كه حركت انبيا و اوليا را استمرار مى‏بخشيد – در پرتو اين نور الهى به قيام «الله اكبر» ايستاده و جهانيان رابه اعجاب و شگفتى وا دارد. شرق و غرب را در بهت و تحيّر فرو برده و به همگان ثابت كند: «امريكا هيچ غلطى نمى‏تواند بكند».
آنچه در طبس گذشت با تمامى زواياى حركت و انجام، بدون شك مصداقى ديگر بر سوره فيل بود و چهارم ارديبهشت 1359 يوم الفيل ديگر و كارتر، مظهر استكبار جهانى و ابرهه‏اى ديگر. بدين گونه عنايت، لطف و رحمت الهى بر مؤمنين گسترانيده شد.
آنچه در اين ماجرا گذشت نه يك واقعه‏اى ساده و زودگذر و فراموش شونده بود – آن چنان كه عوامل نفاق داخلى كوشيدند تا خاموشش گذارند – بلكه تمثيلى و تذكرى است ماندگار براى كسانى كه با چشمان و دلهاى خويش جز آنچه هست هم مشاهده كرده و مى‏شنوند و اعتقاد دارند كه تذكر ديگرى بود بر اثبات قدرت لايزال خداوندى و سستى عزم دشمنان خدا.
آن شب هنگامى كه مردم ايران در خواب به سر مى‏بردند، چندين هواپيما و هلى كوپتر امريكايى با آرم ارتش ايران، حمل نفرات و تجهيزات جنگى قصد داشتند در اطراف تهران بر زمين نشسته و چندين نقطه حساس و حياتى را نابود كنند.
راستى اگر خداوند تبارك و تعالى به انقلاب اسلامى، رهبر و مردم ايران عنايت ويژه‏اى نداشت، اين تهاجم وسيع كه از ماه‏ها قبل تدارك ديده شده و به ميزان قابل توجهى براى آن نيرو و وقت صرف شده بود به اين سادگى و با توفانى از شن خنثى نمى‏گرديد. به راستى اگر آن دانه‏هاى كوچك شن جلو ديد خلبان هواپيما را نمى‏گرفت و آن برخورد و آتش سوزى به وجود نمى‏آمد، چه كسى توانايى آن را داشت كه از اجراى اين نقشه شوم و گسترده جلوگيرى كند؟
چنين بود كه شن‏هاى كوچك بيابان بر نشانه‏هاى بزرگ قدرت مادى مستكبران فائق آمد و مسلمانان مشاهده كردند كه خداوند با هواپيماهاى غول پيكر جنايت كاران چه كرد و چگونه كيدشان را تباه نمود و مزدورانشان را روسياه ساخت.
اگر استكبار جهانى در مقابل نظام اسلامى ايران ايستاده و با هزاران نيرنگ با انقلاب اسلامى مبارزه مى‏كند بى‏جهت نيست، زيرا هرگز بدينسان تحقير نگرديد و به اين اندازه طبل رسوائيش نواخته نشده بود.
امريكا چنين در سر مى‏پرورانيد كه كسى را ياراى كوچك‏ترين توهين و تحقير و رويارويى با او نمى‏باشد، ولى با پيروزى انقلاب اسلامى به رهبرى امام خمينى اين بت موهوم، شكسته شد، به ويژه پس از منهدم گرديدن امريكا در جريان حمله چتربازانش به ايران آن چنان ضربه‏اى خورد كه به قول جيمى كارتر: هنوز هر شب كابوس شكست طبس را مشاهده مى‏كنم.
متأسفانه مسلمانان جهان و ساير ملت‏ها با وجود رسوايى‏هاى گوناگون استكبار جهانى موفق نشده‏اند كه قدرت‏هاى پوشالى را به زوال بكشانند و در مقابل آنان جبهه‏اى واحد و كارساز تشكيل دهند، زيرا كم‏تر به قوه ايمان و نيروى الهى اتكا دارند. در اعمال و رفتار نيز آن گونه نبوده‏اند كه زمينه‏هاى امداد الهى و نصرت حق را فراهم كنند تا به مدد غيبى بر جنود باطل غلبه يابند، ولى امت مسلمان ايران در چندين عرصه ثابت نمود كه در مقابل هر قدرت شيطانى پيروز خواهد شد. بنابراين هرگونه بيم و هراس از جانيان جهانى از سستى ايمان و تزلزل باورها حكايت دارد.

شرح توطئه نافرجام

در شامگاه چهارم ارديبهشت 1359 ه.ش هفت فروند هواپيماى غول پيكر نظامى 130 – C و هشت فروند بال گرد نظامى مجهز امريكايى مرزهاى هواى جنوبى ايران را بدون كوچك‏ترين مقاومتى پشت سر گذاشته و وارد حريم هوايى جمهورى اسلامى ايران مى‏گردند. يكى از پاسگاه‏هاى مرزى عبور آنها را گزارش مى‏دهد، امّا به دلايلى نامعلوم به آن گزارش ترتيب اثر داده نمى‏شود.
هواپيماها و بال گردها پس از طى مسافتى بيش از هزار كيلومتر در حريم هوايى ايران بدون برخورد با هيچ گونه مانعى جهت سوخت‏گيرى و احتمالاً براى هماهنگى شروع عمليات در يك فرودگاه متروكه – كه در جنگ جهانى دوم در نزديك رباط خان طبس توسط قواى متفقين ساخته شده بود – فرود مى‏آيند. توطئه گران مجهز به تمامى تجهيزات نظامى و حتى تانك، موتور سيكلت‏هاى پرقدرت سريع و سنگين (تريل) اتومبيل جيپ و سلاح‏هاى مختلف بودند. زمان فرود اندكى قبل از نيمه شب چهارم ارديبهشت بود.(5)
يك اتوبوس مسافربرى از كوره راه نزديك عبور مى‏كند. با پنتاگون تماس گرفته شد كه چه تصميمى در مورد چهل سرنشين اتوبوس بگيرند، دستور داده شد كه تمامى مسافران را بازداشت نموده و درون يك هواپيماى 130 – C قرار داده و به طور موقت آنان را از ايران خارج سازند. يكى از ايرانيان گفت: آنها به ما گفتند كه دوباره بر اتوبوس سوار مى‏شويم، يك امريكايى اتوبوس ما را به نزديك هواپيمايى راند. او به ما گفت: پياده شويم و سوار هواپيما گرديم. حساس‏ترين لحظات مأموريت فرا مى‏رسيد. يكى از مسافران ايرانى گفت: ما در حال سوار شدن به داخل هواپيما بوديم كه ناگهان مشاهده كرديم يكى از هواپيماها آتش گرفت. حقيقت مطلب اين بود كه يكى از بال گردها در زمين از هواپيماى 130 C-بنزين‏گيرى كرده بود، از زمين بلند شد تا بال گرد ديگرى جهت سوخت‏گيرى آماده شود، اما در اين لحظه خلبان، بال‏گرد RH-S3Dرا به سرعت به سوى جلو راند. در اين لحظه پروانه آن با بدنه هواپيما برخورد نمود و در همان موقع هر دو آتش گرفتند و هشت امريكايى هلاك گرديدند.
هم چنين قبل از آتش سوزى يك كاميون به طرف جاده مى‏آمد كه راننده‏اش پس از تيراندازى به سوى تانكر متوارى شد. ترافيك غير منتظره در جاده‏اى كويرى و احتمال فاش شدن مأموريت، مرگ كماندوها و احتياج فورى به رسانيدن زخمى‏ها به بيمارستان يك تصميم بسيار دشوارى را پيش مى‏كشيد كه امريكايى‏ها بايد هرچه زودتر صحرا را ترك كنند. زمانى باقى نمانده بود تا بدنه هواپپيما خنك شود و آنها اجساد را بيرون بكشند. در عوض نجات دهندگان بايد در مرحله اول خود را از اين وضع مى‏رهانيدند. پس به سوى هواپيماى 130C- رفتند و سوار آن شدند و پا به فرار گذاشتند. يكى از كسانى كه در اين مأموريت نقش داشت، با حضور جيمى كارتر در مصاحبه مطبوعاتى پس از عمليات نافرجام نجات، جزئيات چندى از اين مأموريت را فاش نمود، اما وزير دفاع امريكا – هارولد براون – سرّى‏تر برخورد مى‏نمود و كم‏تر اطلاعات مى‏داد.
حضور كارتر در يك مصاحبه مطبوعاتى، آن هم درست چند ساعت پس از فرار امريكايى‏ها از خاك ايران با چشمانى سرخ و ورم كرده حاكى از بى‏خوابى، خشم، ترس و نااميدى نشان دهنده اين موضوع بود كه مى‏خواست به عوامل خود در درون ايران بفهماند كه عمليات عقيم مانده وآنان را از ادامه برنامه بازدارد.
نكته ديگر اين كه پس از آن از سوى كارتر و هارولد براون اعلام گرديد كه اسناد طبقه بندى شده و سرّى در صحنه عمليات باقى مانده، بال گردها مورد حمله واقع شده و همراه با اسناد باقى مانده نابود گرديدند. بال‏گردها مأموريت داشتند تا كماندوها را به يك اردوگاه دومى بعد از سوخت‏گيرى در محلى كه مخفى‏گاه كوهستانى نام داشت و خارج از تهران بود منتقل سازند تا از ردگيرى رادارها و نيروهاى دفاعى ايران در امان باشند. برخى از افراد نجات توسط كاميون‏هايى به محوطه سفارت امريكا در ايران (لانه جاسوسى) آورده مى‏شدند؛ هرچند كه اين وسايل نقليه از كجا مى‏آمدند؟ مسئله‏اى سرّى بود. درست در زمانى كه بال گردها بر فراز لانه جاسوسى پديدار مى‏شدند، مأموران نجات قصد ناتوان نمودن مأموران محافظ را داشتند، سپس گروگان‏ها و تيم مهاجم را به وعده گاهى كه مشخص شده بود با هواپيما منتقل مى‏نمودند.(6)
روز جمعه پنجم ارديبهشت 1359 حدود ساعت 12 نيم روز از تهران به سپاه پاسداران انقلاب اسلامى يزد خبرى مبنى بر وجود چند هواپيما و بال گرد امريكايى در فرودگاه متروكه حوالى طبس كه مسافرين اتوبوسى را به گروگان گرفته‏اند، گزارش شد. در ساعت 3 بعد از ظهر همان روز از مركز سپاه يزد پنج نفر به سرپرستى محمد منتظر قائم (فرمانده سپاه اين ناحيه) عازم محل حادثه شدند، در حوالى محل حادثه آنان با تعدادى از پاسداران كميته برخورد نمودند، عده‏اى از افراد ژاندارمرى نيز در منطقه حضور داشتند، اما هيچ يك به محل هواپيما و بال گرد نزديك نشده بودند، زيرا در همان هنگام چند فانتوم در ارتفاع زياد در حال پرواز بر فراز منطقه بودند.
افراد ژاندارمرى منطقه به پاسداران اعزامى مى‏گويند: منطقه ناامن است و بايد با مركز تماس بگيرند. اگر فانتوم‏ها ايرانى هستند مشخص شود ومطلع گردند كه منطقه را بمباران نكنند، زيرا نيروهاى ايرانى در آن جا هستند.
اگرچه افراد ژاندارمرى محل را ترك نمودند، ولى پاسداران به بال گردها نزديك شدند. در يك سوى جاده دو فروند و در سوى ديگر چهار فروند بال گرد قرار داشت كه يكى از آنها در حال سوختن بود. از ميان افراد اعزامى شهيد محمد منتظر قائم و يك نفر ديگر به محل نزديك‏تر شدند و مراقب مين گذارى احتمالى بودند تا به خودرو جيپ باقى مانده كه حامل مقدارى اسلحه و مهمات بود رسيدند، آن را روشن نمودند و به كنار جاده آوردند، سپس به چند موتوسيكلت تريل كه روى كيلومتر شمار آن كاملاً استتار شده بود رسيدند، در اين بين متوجه توفان شنى كه به آنها نزديك مى‏شد گرديدند، از اولين بال گرد كه گذشتند به وسايلى چون لباس و ماسك برخورد كرده و آنها را به كنار جاده انتقال دادند. سپس شهيد محمد منتظر قائم و يكى از پاسداران با احتياط داخل يكى از بال گردها شدند كه داخل آن يك تيربار كاليبر 50 سوار شده و روى سه پايه نوار فشنگ به آن وصل شده و كاملاً آماده شليك بود.
در گوشه ديگر حدود 10 كيسه حاوى قطعات كاليبر 50 سوار شده، چند جعبه فشنگ كاليبر 50 تعدادى كيف مخصوص بى‏سيم صحرايى كه پر از مواد منفجره آماده انفجار بود و يك كلاسور محتوى چند ورقه درجه بندى شده يافتند. هر كدام از آنها با مقدارى وسايل و اسلحه نيروى دريايى امريكا از بال گرد خارج شدند.
در اين هنگام توفان شن تمام شد و هوا كاملا صاف گرديد. ناگهان سه يا چهار فانتوم از روى بال گردها عبور كردند، چرخى زده و به سوى آنها بازگشتند و با كاليبر 50 به سمت بال گردى كه دستگاه رادارى در آن روشن بود شليك كردند. در يك لحظه آن بال گرد منهدم شد و از بين رفت. فانتوم‏ها كه دور شدند دو پاسدار به سرعت حدود صد متر از آنها فاصله گرفتند و روى زمين دراز كشيدند، اما فانتوم‏ها همچنان در حال پرواز بودند و به سوى دو پاسدار و ديگر نيروهاى اعزامى از سپاه يزد كه داخل جيب كنار جاده بودند، تيراندازى مى‏نمودند. سرانجام در اثر انفجار يك راكت، برادر پاسدار محمد منتظر قائم فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامى يزد به شهادت رسيد و دو تن ديگر زخمى گرديدند كه به طبس انتقال يافتند. پيكر مطهر شهيد منتظر قائم شب هنگام بر شن‏هاى كوير آميخته با خون خويش باقى مى‏ماند و صبح گاهان براى بردن اولين شهيد حمله نظامى مستقيم امريكا به ايران، به سوى كوير مى‏آيند و اين در حالى بود كه يك دستش قطع شده و پاره‏هاى آهن راكت در قلبش فرو نشسته و به ديدار حق شتافته بود.(7)

اهداف و مقاصد اين تهاجم ناكام‏

از سوى تمامى خبرگزارى‏هاى جهان مخابره گرديد كه نيروهاى كماندويى امريكايى با تجهيزات كامل نظامى براى نجات گروگان‏هاى لانه جاسوسى به سوى تهران رهسپار شدند، ولى به دليل اشكال در برنامه در كوير ايران متوقف شده و افراد باقى مانده فرار كرده‏اند.
اما در پس اين حركت چه قضايايى نهفته بود و آنها مى‏خواستند چه نقشه‏اى را عملى سازند؟ ساده‏انديشى است اگر تصور كنيم كه آنان صرفاً براى نجات 52 گروگان آن همه بال گرد و هواپيما و سلاح و مهمات را به ايران انتقال داده بودند. آنان مى‏خواستند مراكز مهمى چون منزل امام خمينى، مراكز سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، مدرسه فيضيه، مقر رياست جمهورى، نخست وزيرى، ستاد كميته مركزى، انبارهاى مهمات ارتش را بمباران كنند. هم چنين شخصيت‏هاى مهم مملكتى را از بين برده ويك حكومت سوسيال دموكرات به سبك امريكايى و به رياست شاهپور بختيار به روى كار آورند.
آنچه امام خمينى پس از شكست حمله نظامى امريكا بيان فرمود، هم جواب اين هدف واقعى امريكا و هم پاسخى براى مطالب ادعايى مبنى بر نجات گروگان‏هاست:
«كارتر گمان مى‏كند با دست زدن به اين مانورهاى احمقانه، مى‏تواند ملت ايران را كه براى آزادى و استقلال خويش و براى اسلام عزيز از هيچ فداكارى روگردان نيستند، از راه خودش كه راه خدا و انسانيت است منصرف كند، كارتر باز احساس كرده با چه ملتى روبه روست و با چه مكتبى بازى مى‏كند. ملت ما ملت خون و مكتب ما [مكتب‏] جهاد است. كارتر بايد بداند كه اگر اين گروه به مركز جاسوسى امريكا در تهران حمله كرده بودند اكنون هيچ يك از آنها و از پنجاه نفر جاسوس محبوس در لانه جاسوسى چيزى نبود و همه رهسپار جهنم شده بودند. كارتر بايد بداند كه حمله به ايران، حمله به تمام بلاد مسلمين است و مسلمين جهان در اين امر بى‏تفاوت نيستند.»(8)
از آن جا كه هدف امريكا نابودى انقلاب را به همراه داشت، نيروهاى انقلاب و به ويژه امّت مؤمن و مسلمان كه به پيروى از رهبر خويش معابر و خيابان‏ها را از شعار و فرياد مرگ بر امريكا پر كرده بودند، بغض خود را عليه امريكا افزودند. سپاه پاسداران انقلاب اسلامى كه مدام مورد غضب و بغض امريكا بوده و در همين توطئه يكى از بهترين نيروهاى خود را از دست داده بود عليه امريكا و عمّال داخلى موضع سخت گرفت و هنوز چندى نگذشته بود كه با شركت فعّال در كشف كودتاى استكبارى و دست‏گيرى عوامل داخلى ثابت كرد كه چگونه در مقابل ابرقدرت‏ها ثابت و استوار ايستاده است. دانشجويان مسلمان پيرو خط امام كه در آن زمان به درستى نمادى از مبارزات ضد استكبارى امت ايران شناخته مى‏شدند و قبل از آن بارها مورد تخطئه مخالفين اشغال لانه جاسوسى قرار گرفته بودند بار ديگر در سطح جامعه اسلامى و انقلابى مطرح شدند و همين امر به شدت گرفتن جوّ ضدامپرياليستى موجود در ايران فزونى داد. دانشجويان مسلمان پيرو خط امام، گروگان‏ها را به محل‏هاى متعدد در سراسر ايران انتقال داده و شور ضد امريكايى را به تمامى نقاط كشور سرايت دادند. به اين ترتيب سياست‏هاى امريكا در ايران به سختى شكست خورد.
از سوى ديگر اين مانور امريكا موجب منسجم‏تر شدن صفوف امت انقلابى و مسلمان ايران عليه خود او گرديد و يك بار ديگر خشم فزاينده ملت ايران عليه استكبار افزايش يافت. از جهت ديگر امريكا براى تبليغات رنگارنگ خود هيچ محملى نيافت و اين از بزرگ‏ترين خسارت هايى بود كه اين حمله نظامى نصيب امريكا كرد. از جانب ديگر امريكا با دست زدن به اين توطئه نافرجام، خود را بيش از گذشته در ايران اسلامى به عنوان استعمارگرى خونخوار و كينه توز مطرح كرد. هم چنين گروهك‏هاى مخالف جمهورى اسلامى كه تا آن زمان خود را ضدامپرياليست مى‏خواندند و هم مقابله و مبارزه جمهورى اسلامى با امريكا را يك حركت ظاهرى مى‏خواندند، بر اثر يورش نافرجام مذكور، تمامى رشته‏هاى خود را پنبه يافتند و تمامى تحليل‏ها و تفسيرهاى خود را مبنى بر اين كه ضد امريكايى بودن ايران يك نمايش است بر باد رفته ديدند. از اين رو به يك ورشكستگى سياسى تمام و بى‏آبرويى مفرط دچار شدند. ستون پنجم نيز افشا گرديد و اقدامات هم زمان گروهك‏ها و نيز موضع‏گيرى‏هاى آنان پس از شكست طبس ماهيت امريكايى آنان را آشكارتر ساخت.
شكست عمليات در صحراى طبس براى دولتمردان امريكايى به طور اخص و مردم جهان به طور اعم بسيار شگفت‏آور و غير منتظره و برخلاف مسايل علمى و تكنيكى جلوه‏گر شد، زيرا دولت تجاوزگر امريكا:
1 – در خصوص چنين مأموريتى متجاوز از پنج ماه تمام در صحراى آريزونا – جايى كه تقريباً داراى شرايط كوير ايران است – تعليمات پيچيده و فشرده‏اى را به كماندوهاى مخصوص خويش داده بود.
2 – از پيچيده‏ترين تعليمات و تكنيك‏هاى نظامى، اعم از تسليحات دفاعى تا صنايع مدرن استفاده گرديده بود، زيرا بال گردهاى RH-S3D سيكورسكى از بهترين نوع بال گردهاى مخصوص عمليات نجات در نظر گرفته شده بودند و قبلاً كارآيى بسيار خوب و درخشانى از خود نشان داده بودند.
3 – براساس گفته‏هاى مقامات رسمى پنتاگون، بودجه هنگفتى جهت اين عمليات در نظر گرفته بودند.
4 – تمامى گروه‏ها واحتمالاً كسانى كه در عمليات نجات موفقيت‏آميز از اين قبيل ؛ همانند عمليات نجات انتبه شركت داشتند نقش مؤثرى در هماهنگى و سازماندهى اين طرح عهده‏دار بودند.
5 – به كمك سازمان هواشناسى امريكا وضع جوّى ايران به خصوص منطقه فرود در صحراى طبس كاملاً مورد پيش بينى علمى واقع شده بود. به علت اين كه آن شب، مهتابى بود و احتمال وقوع طوفان معمولاً در اين مواقع بعيد به نظر مى‏رسيد، ورود هر نوع جبهه هواى غير مطلوب شگفت‏آور است.(9)
اين جاست كه فرمايش قرآن كريم دقيقاً تحقق عينى پيدا مى‏كند، آن جا كه خداوند مى‏فرمايد:
«لاَ يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُواْ تُصِيبُهُم بِمَا صَنَعُواْ قَارِعَةٌ»؛(10) آنان كه كفر ورزيدند به آنچه با دست‏هاى خود ساخته‏اند سركوبى سختى پيوسته بر آنها خواهد رسيد.
پس از اين اعجاز خداوندى آن چه بر جاى ماند چيزى جز پيكره سوخته و سرافكندگى و اقرار شرم آلود به شكستى بزرگ از طرف دشمن و ايجاد اتحاد و حاكميت توحيد در بين امت اسلام و اعلام خدا صاحبى اين ملت نبود. دشمن كوشيد تا با ايجاد جوّ روانى حقيقت از دست رفته را باز يابد، ولى مؤثر واقع نشد و به لطف خداوند، مردم، پايدارتر و هوشيارتر شدند.

بررسى‏هايى در خصوص زمينه‏هاى تجاوز

اول – در روز 19 فروردين جيمى كارتر رئيس جمهور اسبق امريكا بر صفحه تلويزيون ظاهر گرديد و اعلام نمود كه امريكا با ايران قطع رابطه كرده است. هم چنين اعلام نمود كه به ديپلمات‏هاى ايرانى مقيم امريكا يك مهلت 24 ساعته داده شده است تا خاك امريكا را ترك كنند.
در اين خصوص امام خمينى فرمود: اگر تنها يك كارى را كارتر به نفع محرومان كرده باشد، همين قطع رابطه است.(11)
لذا قطع شدن رابطه ايران با شيطان بزرگ مورد بحث محافل مختلف قرار گرفت و هر يك به مقتضاى منافع خود تحليل‏هاى گوناگونى ارائه كردند، اما واكنش رسمى نظام اسلامى ايران در چند جمله مختصر رهبر انقلاب خلاصه گرديد كه فرمود: ملت شريف ايران! خبر قطع رابطه بين امريكا و ايران را دريافت كردم. رابطه بين يك ملت به پا خاسته براى رهايى خود از چنگال چپاول گران بين المللى با يك چپاول گر عالم‏خوار هميشه به ضرر ملت مظلوم و به نفع چپاول گر است. ما اين قطع رابطه را به فال نيك مى‏گيريم، چون كه اين قطع رابطه دليلى بر قطع اميد دولت امريكا از ايران است. ملت رزمنده ايران اگر اين طليعه پيروزى نهايى را كه ابرقدرت سفاكى را وادار به قطع رابطه يعنى خاتمه دادن به چپاول گرى كرده، اگر جشن بگيرد حق دارد.(12)
در واقع قطع رابطه و قطع اميد در پى موضع‏گيرى‏هاى مداوم رهبر انقلاب اسلامى صورت گرفت، و امريكا ناگزير به انجام آن شد، در پيام امام خمينى به مناسبت سالگرد انقلاب اسلامى در سال 1359 ه.ش آمده است:
شيطان بزرگ براى رسيدن به چند سال سند جنايت به هر وسيله ممكن دستاويز به هر نقشه شيطانى متشبث مى‏شود. او گاهى با اشغال نظامى و پياده كردن چتربازان در لانه جاسوسى و گاهى با محاصره اقتصادى و منزوى كردن، كشور ما را تهديد مى‏كرد و از آن نتيجه نگرفت و اكنون به يك نقشه سياسى دست زده است.(13)
امام با اين انديشه كه رابطه با امريكا را مى‏خواهيم چه كنيم، قطع ارتباط با استكبار را به فال نيك گرفت و امريكاى مستأصل پس از 16 روز صدق گفته امام را با عمل خود ثابت كرد و با تجهيزات نظامى به عنوان نجات گروگان‏ها به ايران هجوم آورد كه در كوير ايران دچار خشم و توفان گرديد.
2 – با اشغال لانه جاسوسى از سوى دانشجويان مسلمان پيرو خط امام – كه در حقيقت انقلاب دومى به وقوع پيوست – توطئه‏هاى مزورانه امريكا در نفوذ، رسوخ و مسخ انقلاب اسلامى به شكست منجر شد. دست‏هاى خيانت بار همساز با شيطان بزرگ نيز در اين ماجرا افشا گرديد. لذا تهديدات نظامى و اقتصادى از ابتدايى‏ترين اقدامات جهت غلبه بر اين پيروزى بزرگ بود. امت مسلمان ايران از تاريخ 13 آبان 1358 كه روز تسخير جاسوس خانه امريكا بود در گرماگرم يك جريان حادّ ضد امريكايى قرار گرفته بود.
البته مردم، مخصوصاً دانشجويان چنين مبارزه پرشور و خط مبارزاتى پيگير را از رهبر انقلاب كه امريكا را به بن‏بست كشانده بود، فرا گرفته بودند و تسخير آن لانه جاسوسى محصول حملات بى‏امان امام خمينى عليه امريكا بود. ايشان در يك سخنرانى تلويزيونى فرمودند: «چرا جوانان و طلاّب ما ساكت نشسته‏اند و عليه امريكا و توطئه‏هاى او نمى‏شورند» دو سه روزى از اين بيانات نگذشته بود كه لانه جاسوسى در تهران فتح گرديد. (14) شكست كوشش‏هاى ديپلماتيك و طرح‏هاى بسيار مزورانه امريكا براى آزادسازى گروگان‏ها از اهم زمينه‏هايى بود كه موجبات اين تهاجم را فراهم ساخت.
3- گروهك‏هاى چپ و راست داخلى كه هميشه كوركورانه دستورات اربابان خود را عملى مى‏ساختند، اين بار نيز به خاطر حفظ سنگر دانشگاه و مخالفت با تعطيلى دانشگاه‏ها و مبارزه با اصل انقلاب فرهنگى به شيوه انقلاب اسلامى به جنگ و جدال، خونريزى، هياهو و سنگربندى مشغول گشته و آن چنان ماهرانه جوّ را آماده ساختند كه گويى اين بخش نيز جزيى از طرح كلّى تجاوز نظامى بوده است.
4- در همين ايام بود كه رژيم حاكم به عراق به آتش افروزى‏هاى مرزى خويش دامن زد و در مناطق غربى نيز احزاب سياسى به بلوا و آشوب عليه نظام اسلامى دست زدند. اين تشنج‏ها از آن جا كه از يك منبع فرمان مى‏گرفت به گونه‏اى وسيع و گسترده جلوه نمود تا اين كه با اعزام نيروهاى سپاه و ارتش به سوى اين نواحى مسئله به شكل درگيرى درآمد و نقل و انتقال قواى نظامى از مركز به سمت غرب كشور، غير از كنترل ضد انقلاب داخلى نتايج ناگوارى داشت، زيرا تمركز نيروها در آن زمان در يك منطقه، به فراموش سپردن دشمن خارجى و باز گذاشتن دست او براى تجاوز تلقى مى‏گرديد. هم چنين به دليل اين گونه مسايل در زمان تهاجم نظامى هيچ كدام از لوازم دفاعى و مخابراتى مهم در حومه مركزى ايران استقرار نداشته است.

پى‏نوشت‏ها: –

1 – سوره عنكبوت، آيه‏69.
2 – سوره بقره، آيه‏249.
3 – سوره احزاب، آيه‏9.
4 – سوره فيل.
5 – حماسه‏هاى جاويد، ج‏2، ص‏220.
6 – نگرشى بر ماجراى طبس، دانشجويان مسلمان پيرو خط امام، ص‏27 – 26.
7 – حماسه‏هاى جاويد، ص‏223؛ نخستين شهيد توطئه نظامى امريكا، ص‏55 – 54.
8 – مجله پيام انقلاب، شماره 31، 12/ 2 / 1360، ص 10 – 9.
9 – نگرشى بر ماجراى طبس، ص‏12.
10 – سوره رعد، آيه‏37.
11 – مجله پيام انقلاب، شماره 31، ص‏9.
12 – صحيفه نور، ج‏7، ص‏170.
13 – همان، ج‏8، ص‏221.
14 – مجله پيام انقلاب، همان، ص‏8.

 

ربيع السرور

حجت الاسلام سيد تقى واردى

ماه ربيع الاول، سومين ماه تاريخ هجرى قمرى و از ماه‏هاى معروف و سرنوشت ساز تاريخ اسلام است.
حوادث و رويدادهاى مهمى در اين ماه به وقوع پيوست كه سرنوشت بشريت را دگرگون ساخت، بدين جهت از جايگاه مهم و ويژه‏اى برخوردار است و مسلمانان عالم هميشه آن را با ديدگاه خاصى مى‏نگرند.
گرچه ربيع الاول بسان ساير ماه‏هاى سال توأم با حوادث تلخ و شيرين و رويدادهاى تأسف بار و سرورآفرين است، وليكن با وجود چند رويداد حزن‏انگيز، در نزد شيعيان، اما به خاطر وقايع شادى آفرين از ايام مسرت بخش و دلنواز محسوب مى‏گردد.
بدين منظور در اين مقال تنها به چند رويداد خاطره‏انگيز و شادى آفرين در صدر اسلام و تاريخ پرافتخار تشيّع اشاره مى‏كنيم و آن‏ها عبارت اند از :
1 – ميلاد فرخنده پيامبر اسلام(ص)؛
2- ازدواج حضرت محمد(ص) با حضرت خديجه(س)؛
3- هجرت سرنوشت ساز رسول خدا(ص)؛
4- نزول آيه جان نثارى در شأن امام على(ع)؛
5- ميلاد مسعود امام جعفر صادق(ع).

ميلاد فرخنده پيامبر اسلام، حضرت محمد(ص)
(17 ربيع الاول نخستين سال عام الفيل – 53 سال پيش از هجرت -)

حضرت محمد(ص)، آخرين پيامبر الهى در 17 ربيع الاول از پدرى به نام عبدالله بن عبدالمطلب و مادرى به نام آمنه بنت وهب ديده به جهان گشود و با انوار رخسار و جمال منوّرش، جهان تيره و تاريك؛ به ويژه عربستان را روشن گردانيد.
پدرش عبدالله پيش از تولدش به همراه ساير بازرگانان قريش، جهت سفرى تجارى عازم شام گرديد و در بازگشت از شام، در يثرب (مدينه منوّره) بيمار شد و در همان جا درگذشت و به ديدار نوزاد خويش توفيقى نيافت.
وفات عبدالله، دو ماه و به روايتى هفت ماه پيش از تولد فرزندش حضرت محمد(ص) بود.
آمنه كه به تقوا، عفت و پاكيزگى در ميان بانوان قريش معروف بود، پس از تولد نور ديده‏اش چندان در اين دنياى فانى زندگى نكرد. وى دو سال و چهار ماه و به روايتى شش سال پس از ميلاد رسول خدا(ص)، در بازگشت از يثرب، در مكانى به نام «ابوا» بدرود حيات گفت و در همان مكان مدفون شد.
رسول خدا(ص) پس از تولد، در كفالت جدش عبدالمطلب – بزرگ و سيد قريش مكه – قرار گرفت. عبدالمطلب ابتدا جهت شير دادن آن حضرت را به «ثويبه» (آزاد شده ابولهب) سپرد، ولى پس از مدتى وى را به «حليمه دختر عبدالله بن حارث سعديه» واگذار كرد.
حليمه، در ظاهر اگرچه دايه وى بود، ولى در حقيقت به مدت پنج سال از او مراقبت و در حقّش مادرى كرد.
پيامبر اسلام(ص) از دوران كودكى داراى دو نام بود: يكى «محمد» (كه جد بزرگوارش براى وى برگزيد) و ديگرى «احمد» (كه مادر ارجمندش آن را انتخاب كرده بود).
از امام صادق(ع) روايت شد كه ابليس، پس از رانده شدن از رحمت الهى، مى‏توانست به هفت آسمان رفت و آمد كند و خبرهاى آسمانى را گوش دهد، تا اين كه حضرت عيسى(ع) ديده به جهان گشود، از آن پس، ابليس از سه آسمان فوقانى ممنوع شد و تنها در چهار آسمان پايين‏تر، رفت و آمد مى‏كرد. ولى چون حضرت محمد(ص) به دنيا آمد، ابليس از تمام آسمان‏ها رانده شد و رفت و آمدش ممنوع گرديد و غير از او، تمامى شياطين نيز با تيرهاى شهاب از آسمان رانده شدند.
هم چنين روايت شده است كه هنگام ولادت فرخنده حضرت محمد(ص) چند مسئله اتفاق افتاد: ايوان كسرا شكاف برداشت و چند كنگره آن فرو ريخت، آتش آتشكده بزرگ فارس خاموش شد، درياچه ساوه خشك گرديد، بت‏هاى مكه سرنگون شدند، نورى از وجود آن حضرت به سوى آسمان بلند شد كه شعاع آن فرسنگ‏ها را روشن كرد، انوشيروان (پادشاه ساسانى ايران) و مؤبدان بزرگ دربار وى، خواب‏هاى وحشتناكى ديدند آن حضرت ختنه شده و ناف بريده به دنيا آمد و پس از استقرار در زمين گفت: «الله اكبر و الحمد لله كثيراً، سبحان الله بكرةً و اصيلاً»
گفتنى است كه تاريخ نگاران و سيره‏نويسان شيعه و اهل سنت، با اين كه در سال و ماه تولد آن حضرت، اتفاق نظر داشته و مى‏گويند كه آن حضرت در اول عام‏الفيل، برابر با سال 570 ميلادى و در ماه ربيع الاول ديده به جهان گشود، ولى درباره روز تولد اختلاف نظر دارند. شيعيان، معتقدند كه رسول خدا(ص) در روز جمعه، مصادف با 17 ربيع الاول به دنيا آمد و اهل سنت مى‏گويند كه تولد وى روز دوشنبه دوازدهم ربيع الاول بوده است.(1)
در نظام جمهورى اسلامى ايران، به خاطر احترام به ديدگاه علماى شيعه و اهل سنت و جهت ايجاد وحدت و هم دلى ميان تمام مسلمانان جهان، از 12 تا 17 ربيع الاول، هفته وحدت اعلام گرديده و مسلمانان عالم اين هفته را گرامى مى‏دارند.
اما اين كه سال تولد پيامبر(ص) را عام‏الفيل مى‏نامند، بدين جهت است كه دو ماه و هفده روز پيش از تولد پيامبر(ص)، يعنى در نخستين روز محرم سال 570 ميلادى، فيل سواران «ابرهه» به مكه هجوم آورده و قصد نابودى كعبه و مسجدالحرام را نمودند، ولى با معجزه شگفت الهى سركوب شدند.
ماجراى اين واقعه عظيم از اين قرار بود كه ابرهة بن صباح يكى از جنگ جويان حبشى كه با پشتيبانى‏هاى بى‏دريغ نجاشى حبشه و قيصر روم بر يمن استيلا يافته و درصدد ترويج و تبليغ مسيحيت در يمن و تمامى شبه جزيره عربستان برآمده بود، كعبه را مانع هدف‏هاى خويش مى‏ديد. بدين جهت، براى تخريب آن و وادار كردن عرب‏هاى حجاز به مسيحيت، به مكه هجوم آورد و سپاهيان بى‏نزاكت وى در حالى كه سوار بر فيل بودند، به سوى خانه خدا كعبه يورش بردند، ولى هنوز پاى آنان به مسجدالحرام نرسيده بود كه فوجى از پرندگان، از سمت دريا پديدار شده و آنان را از آسمان سنگ باران كردند. در اندك مدتى تمامى سپاهيان وى به وضع فجيعى كشته شدند و تنها تعداد اندكى از آنان با زخم‏هاى جانكاه، عقب نشينى كرده و به سوى يمن فرار نمودند.(2)
قرآن كريم به داستان ابرهه و فيل سواران حبشى اشاره كرد و سوره ويژه‏اى را به نام الفيل نازل فرمود.
ماجراى اصحاب فيل، يكى از بزرگ‏ترين رويدادهاى عصر جاهليت در عربستان بود، بدين لحاظ مبدأ تاريخ عرب‏ها قرار گرفت و تا پيش از تعيين تاريخ هجرى قمرى، از اين تاريخ استفاده مى‏نمودند.

ازدواج حضرت محمد(ص) با حضرت خديجه(س)
(10 ربيع الاول سال 25 عام الفيل – 28 سال پيش از هجرت -)

حضرت خديجه، دختر خويلد بن اسد، پيش از ازدواج با رسول خدا(ص) در آغاز با عتيق بن عائذ ازدواج كرد و از او داراى فرزندى به نام جاريه شد. پس از مرگ عتيق، با ابوهالة بن منذر اسدى ازدواج نمود و از او نيز داراى فرزندى به نام هند بن ابى هاله شد. پس از مرگ ابوهاله، خديجه بنت خويلد از دارايى‏هاى خويش و دارايى‏هاى شوهران گذشته‏اش، اقدام به سرمايه گذارى تجارى و اقتصادى كرد. لذا دارايى‏هاى خود را به مضاربه داد و ثروت زيادى به دست آورد و از توانگران و ثروتمندان معروف عرب شد. آن چنان كه نقل شد، تعداد هشتاد هزار شتر، كالاهاى بازرگانى كاروان‏هاى او را جا به جا مى‏كردند.
بزرگان قريش و ثروتمندان عرب، تمايل زيادى به ازدواج با وى نمودند. از جمله عقبة بن ابى معيط، ابوجهل، و ابوسفيان از وى خواستگارى نمودند، ولى همه آنان را رد كرد و دست رد به سينه شان زد و هيچ تمايلى به ازدواج ديگر از خود نشان نداد. اما از روزى كه حضرت محمد(ص) با پيشنهاد عمويش حضرت ابوطالب (ع) حاضر شد كه با خديجه بنت خويلد پيمانى بسته و از مقدارى از دارايى‏هاى وى به شرط مضاربه تجارت كند، قضايا دگرگون شد و خديجه براى ادامه زندگى خويش، راه ديگرى برگزيد. حضرت محمد(ص) با دارايى خديجه و به همراه دو تن از غلامان وى، اقدام به سفر بازرگانى به سرزمين شام نمود و در اين سفر، خريدو فروش خوبى به عمل آورد و سود فراوانى به دست آورد و همه آن‏ها را پس از بازگشت به مكه، تحويل خديجه نمود و تنها به سهم خويش قناعت كرد.
خديجه، كه از امانت دارى امين قريش و صفا و صميميت وى به وجد آمده و خوش‏رفتارى و خوش اخلاقى وى را از دو غلام خويش شنيده بود، مبهوت رفتار و كردار حضرت محمد(ص) گرديد و عشق وى را در قلب خويش زنده كرد. از آن سو، حضرت محمد(ص) به سنينى رسيده بود كه مى‏بايست ازدواج مى‏كرد. عمويش «حضرت ابوطالب(ع)» و همسر عمويش حضرت فاطمه بنت اسد(س) در پى يافتن همسرى شايسته براى او بودند.
خديجه (س) كه از تصميم آنها باخبر شده بود نفيسه دختر عليه را به نزد پيامبر(ص) فرستاد و عشق و علاقه خويش نسبت به آن حضرت و آمادگى ازدواج با وى را ابراز نمود. پيامبر اكرم(ص) با عمويش ابوطالب(ع) در اين باره مشورت كرد و همگى از آن استقبال كردند.
بدين منظور، ابوطالب(ع) به همراه تعدادى از بزرگان بنى‏هاشم به نزد خويلد بن اسد و به روايتى نزد ورقة بن نوفل عموى خديجه رفت و خديجه را براى حضرت محمد(ص) خواستگارى كردند.
درخواست آنان از سوى خديجه و عمويش پذيرفته شد وعقد نكاح آن دو جارى شد و مهريه خديجه، چهارصد دينار تعيين گرديد كه خود وى، آن را ضامن شد. بدين ترتيب در دهم ربيع الاول سال 25 عام الفيل (28 سال پيش از هجرت) ازدواج آن دو بزرگوار برگزار شد.
خديجه به هنگام ازدواج با رسول خدا(ص)، چهل ساله بود و پيامبر(ص)، بيست وپنج ساله.
خديجه كبرا در خانه پيامبر(ص) داراى شش فرزند شد كه عبارتند از: قاسم، عبدالله، رقيه، زينب، ام كلثوم و فاطمه زهرا (سلام الله عليهم اجمعين) كه تمام آنها، جز فاطمه زهرا (س) پيش ازبعثت پيامبر(ص) به دنيا آمده بودند و تنها فاطمه(س) پس از بعثت به دنيا آمد و خير كثيرى براى عالميان شد.(3)

هجرت سرنوشت ساز رسول خدا(ص) از مكه به مدينه منوّره‏
(اوّل ربيع الاوّل نخستين سال هجرى قمرى)

پيامبر اكرم(ص)، سيزده سال در مكه معظمه، مردم را به يكتا پرستى و دين مبين اسلام دعوت كرد و در اين راه، سختى‏هاى فراوانى متحمل گرديد و اهالى مكه، به ويژه قريش، (كه طائفه بزرگ و سرآمد طايفه‏هاى ديگر بود و خود پيامبر(ص) نيز به همين طايفه نسبت داشت) با آن حضرت و يارانش به مخالفت و دشمنى پرداخته و با شديدترين وجه ممكن، آنان را آزار و شكنجه دادند. پى آمد چنين سخت‏گيرى هايى، سه سال محاصره پيامبر(ص) و آل‏عبدالمطلب در شعب ابى طالب، دوبار مهاجرت مسلمانان به حبشه و كشته شدن چندين تن از ياران پيامبر(ص) و شكنجه توان فرساى گروهى از آنان به دست قريشيان مشرك بود.
اهالى مكه پس از درگذشت حضرت خديجه(س) و حضرت ابوطالب(ع)، بر دشمنى خويش افزودند و حتى قصد جان پيامبر(ص) را نمودند. از سوى ديگر تعدادى از اهالى يثرب در همان سال‏هاى غربت و تنهايى پيامبر(ص) در ايام حج با وى و اهداف بلند دينش آشنا شده و پس از بازگشت به يثرب، به تبليغ آن پرداختند. مردم يثرب، رفته رفته به اسلام علاقه نشان داده و در مراسم سال بعد، تعداد زيادى به نزد رسول خدا(ص) رسيدند و به دست مبارك وى، مسلمان شده و با آن حضرت پيمان بستند. امّا در مراسم حجّ سال سيزدهم بعثت، گروهى از حاجيان يثربى كه تعدادشان هفتاد و سه مرد و زن بود، در اواسط ايام تشريق و در محل عقبه در سرزمين منى، ايمان آورده، و با آن حضرت پيمان بستند، تا از وى و يارانش همانند خانواده و طايفه خويش پشتيبانى كنند.(4)
پس از گذشت ايام حج و بازگشت اهالى يثرب به سرزمين خويش، مهاجرت مسلمانان مكه به سوى يثرب آغاز گرديد. آنان به دستور پيامبر(ص) به دور از چشم مشركان قريش به صورت فردى و گروهى عازم يثرب شدند. به طورى كه در مكه معظمه، جز پيامبر(ص) و تعدادى اندك از يارانش و گروهى از زنان و مردان كهن سال و از كار افتاده، كسى باقى نماند. پيامبر(ص) بيش از هر زمان ديگر، در يكى دو ماه آخر اقامتش در مكه، احساس تنهايى و خطر مى‏كرد. سرانجام سران قريش در واپسين روزهاى ماه صفر، تصميم به كشتن پيامبر(ص) گرفتند.
آنان در «دارالنّدوة» كه مجلس شوراى اعيان و اشراف آنان بود، جلسه‏اى برگزار كرده و پس از تبادل نظر و گفت‏وگوهاى زياد، به كشتن پيامبر(ص) از سوى نمايندگان تمام طوايف قريش رأى دادند و شب اوّل ربيع الاوّل را براى اين كار برگزيدند.
شب موعود فرا رسيد، پيامبر(ص) براى فريب مشركان، حضرت على(ع) را به جاى خويش در بسترش خوابانيد و خود، از خانه خارج و با ابوبكر از مكه گريخت و در غار «ثور» كه در جنوب مكه و در نقطه مقابل مدينه قرار داشت، پناه گرفت.
مشركان، پس از هجوم به خانه پيامبر(ص) و مشاهده على بن ابى طالب(ع) در رختخواب آن حضرت، خشمناك‏تر شده و به تعقيب آن حضرت پرداختند و براى پيدا كردن وى، صد شتر جايزه تعيين نمودند، ولى هرچه تلاش كردند، به وى دست نيافتند.
آن حضرت پس از سه شب پنهان ماندن در غار ثور، در شب چهارم ربيع الاول به سوى مدينه هجرت كرد و در دوازدهم همين ماه وارد مدينه شد و مورد استقبال باشكوه اهالى مدينه قرار گرفت.(5)
درباره تاريخ هجرت پيامبر(ص)، حديثى از ذريّه پاكش حضرت امام على بن الحسين(ع) نقل مى‏كنيم:
مرحوم كلينى(ره) در كتاب شريف «الكافى» از ابن محبوب، از هشام بن سالم، از ابى حمزه، و او از سعد بن مسيّب روايت كرد: از امام على بن الحسين(ع) پرسيدم: روزى كه على بن ابى طالب(ع) مسلمان شد، چند ساله بود؟
آيا وى هيچ گاه مبتلا به كفر و شرك شده بود؟ امام فرمود: هنگامى كه خداوند سبحان، پيامبر اكرم(ص) را به نبوت برانگيخت، على(ع) ده ساله بود و در آن زمان، كفر و شركى نداشت و در لحظه نخست، به خدا و پيامبرش ايمان آورد و بر تمامى مردم در ايمان به خداو رسولش و نماز خواندن با پيامبر(ص) به مدت سه سال پيشى گرفت. وى نخستين كسى بود كه با پيامبر(ص) نماز مى‏خواند و نماز مسلمانان در آن زمان در هر وقت، دو ركعت بود.
البته اين نماز تا آخرين روزهاى حضور پيامبر(ص) در مكه معظمه به همين مقدار بود و پيامبر(ص)، على(ع) را جانشين خويش در امورى كه از عهده ديگران بيرون بود، قرار مى‏داد و بيرون رفتن پيامبر(ص) و تمامى كسانى كه با وى بودند، از نخستين روز ربيع الاول سال سيزدهم بعثت كه مصادف با روز پنج شنبه بود، آغاز گرديد و دوازدهم ربيع الاول به هنگام ظهر وارد سرزمين مدينه شدند. آن حضرت، در آغاز در روستاى «قبا» فرود آمد و دو ركعت نماز ظهر و دو ركعت نماز عصر به جا آورد. پيامبر(ص) هم چنان نماز پنجگانه خويش را دو ركعت، دو ركعت مى‏خواند و در خانه عمرو بن عوف به مدت ده روز اقامت گزيد و منتظر رسيدن على(ع) و ساير مهاجران مكه ماند.
على عليه السلام پس از چندى از مكه به قبا رسيد و در خانه عمرو بن عوف به پيامبر(ص) پيوست. از آن پس، پيامبر(ص) تصميم گرفت به سوى يثرب حركت كند. روز جمعه هنگام طلوع خورشيد، در محله بنى سالم بن عوف فرود آمد و براى آنان نقشه مسجدى را پى‏ريزى كرد و قبله آن را تعيين نمود و دو ركعت نماز جمعه به جاى آورد و براى نمازگزاران، دو خطبه خواند. سپس همان روز به سوى يثرب روان شد و در اين هنگام، على(ع) همراه وى بود. آن حضرت سوار بر شتر بود و به هر قبيله‏اى از اهالى يثرب كه مى‏رسيد، آنان تقاضا مى‏كردند كه آن حضرت در محله آنان فرود آيد. استقبال شايانى از آن حضرت به عمل آوردند و آن حضرت به آنان فرمود: مهار شتر را رها كنيد و او مأمور است.
شتر، هم چنان به پيش مى‏رفت تا به مكانى رسيد كه هم اكنون مسجدالنبى (ص) در آن است. در آن جا شتر زانو زد و پيامبر(ص)پياده شد. ابوايّوب انصارى كه در آن نزديكى خانه داشت، اسباب و اثاث آن حضرت را به خانه خود برد و پيامبر(ص) همراه با حضرت على(ع) وارد خانه وى شدند، تا اين كه مسجدالرسول(ص) ساخته شد و پيامبر(ص) براى خويش و على خانه‏اى ساخت و از آن پس به خانه‏هاى خود رفتند.
سعيد بن مسيّب، به امام زين العابدين(ع) عرض كرد: فدايت گردم هنگامى كه پيامبر(ص) به سوى مدينه مى‏آمد، ابوبكر همراه وى بود، از كجا از وى جدا شد؟ امام فرمود: هنگامى كه پيامبر(ص) از مكه به قبا آمد، ابوبكر همراه وى بود. پيامبر(ص) در قبا به انتظار على(ع) نشست. ابوبكر به پيامبر(ص) گفت: برخيز با هم به مدينه برويم، زيرا اهالى آن از ديدن تو خوشحال مى‏شوند. آنان منتظر ورود تو به اين شهرند. پس به سوى آنان رويم و در اين جا به انتظار على(ع) توقف مكن، زيرا گمان نمى‏كنم كه على(ع) تا يك ماه ديگر به تو رسد. پيامبر(ص) در پاسخش فرمود: هرگز از جايم حركت نمى‏كنم تا پسر عمو و برادرم در نزد پروردگار متعال و دوستداشتنى‏ترين فرد خاندانم، همان كسى كه با در خطر گذاشتن جانش مرا از دست مشركان رهايى داد، به من بپيوندد.
امام زين العابدين(ع) فرمود: در اين هنگام، ابوبكر به خشم آمد و ناراحت گرديد و حسادت على(ع) بر وى عارض گرديد و اين نخستين دشمنى وى نسبت به رسول خدا(ص) درباره على(ع) بود و نخستين سرپيچى وى از فرمان رسول خدا(ص).
ابوبكر هنگامى كه اصرار پيامبر(ص) در باقى ماندن در محله قبا تا رسيدن حضرت على(ع) را مشاهده كرد، از پيامبر(ص) جدا گرديد و خود به سوى مدينه رفت. پيامبر(ص) نيز در آن جا توقف كرد تا حضرت على(ع) به همراه ساير خاندان نبوى، از جمله حضرت فاطمه زهرا(س) به او پيوستند و به اتفاق هم به سوى مدينه حركت نمودند.(6)
از اين حديث شريف و احاديث ديگر به دست مى‏آيد كه هجرت پيامبر(ص) از مكه معظمه، از شب پنج شنبه، نخستين شب ربيع الاول آغاز گرديد و پس از سه شب پنهان ماندن در غار ثور، در شب چهارم ربيع‏الاول به سوى يثرب حركت كردند و در روز دوشنبه، دوازدهم همين ماه به روستاى قبا (كه در دو فرسنگى يثرب قرار داشت) وارد شدند و پس از چند روز توقف در اين محل (و به روايت امام زين العابدين(ع) به مدت ده روز توقف در قبا) و با رسيدن حضرت على(ع) در روز جمعه 23 ربيع الاول وارد شهر يثرب گرديد و اين شهر از آن پس، به مدينةالرسول(ص) شهرت يافت.
ولى برخى از مورّخان اهل سنّت، ورود حضرت على(ع) را پانزدهم ربيع الاوّل ذكر كرده‏اند.

نزول آيه «جان نثارى» در شأن امام على بن ابى طالب(ع)
(اول ربيع الاول نخستين سال هجرى قمرى)

نخستين شب ربيع الاول، مصادف با شب پنج شنبه، رويداد عظيمى در جهان بشريت، به ويژه در عالم اسلام به جود آمد و به «ليلة المبيت» معروف گرديد.
ماجراى تاريخى آن را در صفحات پيش بيان كرديم و در اين جا تنها به بحث قرآنى آن مى‏پردازيم:
خداوند متعال براى تحسين و تقدير از كاركرد اميرمؤمنان، على بن ابى طالب(ع) كه در شب هجرت پيامبر اكرم(ص) خطر را به جان خويش خريد و براى فريب مشركان قريش در بستر پيامبر(ص) آرميد، تا آن حضرت به راحتى از خانه خود و از شهر مكه بگريزد، آيه‏اى بر پيامبرش نازل كرد و جان‏نثارى، فداكارى، تعهد و ايمان حضرت على(ع) را ستود:
«وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ»(7)؛ برخى از مردم (با ايمان و فداكار هم چون على(ع) در ليلة المبيت، به هنگام خفتن در جايگاه پيامبر«ص») جان خود را در برابر خشنودى خدا مى‏فروشند و خداوند نسبت به بندگانش مهربان است.
تمامى مفسّران شيعه و اكثر مفسران اهل سنت، معتقدند كه شأن نزول اين آيه، فداكارى حضرت على(ع) در ليلة المبيت و در بيان فضيلت و مقام آن حضرت است.
صاحب تفسير شريف «مجمع البيان» مى‏گويد: اين آيه در ميان راه مكه و مدينه، به هنگام هجرت پيامبر(ص) بر آن حضرت نازل گرديد.(8)
هم چنين اين مفسّر گرانقدر روايت مى‏كند: هنگامى كه حضرت على(ع) در بستر پيامبر(ص) خوابيد تا پيامبر(ص) از دسيسه مشركان بگريزد، جبرئيل در بالاى سر حضرت على(ع) و ميكائيل در پايين پاهايش قرار گرفته (و او را محافظت مى‏نمودند) و جبرئيل به آن حضرت، مى‏گفت: آفرين و خوشا به افرادى مانند تو، اى پسر ابى‏طالب! كه خداوند متعال در ميان فرشتگانش به تو مباهات مى‏كند و به تو مى‏نازد.(9)
اين آيه، همان طورى كه مؤمنان و خداجويان عالم را خشنود و به رسيدن مقام رضايتمندى پروردگارشان از آنان، اميدوار و دل‏گرم مى‏گرداند، به همان سان، منافقان و دشمنان اهل بيت(ع) را ناراحت و نااميد مى‏كند.
به عنوان نمونه، روايت شده كه معاوية بن ابى سفيان، دشمن سرسخت خاندان پيامبر(ص)، چنان از اين فضيلت ناراحت بود كه «سمرة بن جندب» را با چهار صد هزار درهم تطميع كرد كه آن را با جعل يك حديث دروغين، درباره «عبدالرحمن بن ملجم مرادى» (قاتل امام على«ع») تفسير كند و آن منافق نيز همين كار را انجام داد، ولى همان طورى كه انتظار مى‏رفت، حتى يك نفر، حديث وى را نپذيرفته و بهايى براى حديث جعلى وى قائل نشدند.(10)
آرى، فداكارى حضرت على(ع) در آن شب بزرگ، موجب رهايى وجود شريف رسول خدا(ص) از كيد و كين مشركان و هجرت سرنوشت ساز آن حضرت از مكه به مدينه و حيات مجدّد دين مبين اسلام شد و اين فضيلتى است كه پس از پيامبر(ص)، تنها شايسته وجود نازنين اميرمؤمنان مى‏باشد. ما نيز با جبرئيل امين هم نوا شده و به آن حضرت عرض مى‏كنيم: بَخٍّ بَخٍّ مِنْ مثلك يابن ابى طالب، يُباهى الله بك الملائكة.

ميلاد مسعود امام جعفر صادق(ع)
(17 ربيع الاول سال 83 هجرى قمرى)

روز جمعه، هنگام طلوع فجر (به روايتى در روز دوشنبه) هفدهم ربيع الاول سال 83 قمرى از امام محمد باقر(ع) فرزندى ديده به جهان گشود و عالم انسانى را با انوار طيّبه خويش تابناك نمود. او را به نام عموى نياكانش جعفر طيّار(ع)، «جعفر» نام نهادند. حضرت جعفر بن محمد(ع) داراى يك كنيه معروف به نام «ابوعبدالله» و دو كنيه غير معروف به نام‏هاى ابو اسماعيل و ابوموسى بود. هم چنان، آن حضرت داراى القابى چند بود كه معروف‏ترين آن‏ها عبارت است از: صادق، صابر، طاهر و فاضل.(11)
شيعيان و محبّان اهل بيت(ع) وى را به صادق آل محمد(ص) مى‏شناسند، زيرا آن حضرت، هرگز سخنى جز راست و درست، چيزى نفرمود.
بنا به روايتى، پيامبر اكرم(ص) در حيات خويش، تولد امام جعفر صادق(ع) را پيش بينى و پيش گويى و لقب «صادق» را براى وى برگزيد. امام زين العابدين(ع)، جد بزرگوار امام جعفر صادق(ع) فرمود: پدرم از پدرش و او از رسول خدا(ص) روايت كرد كه آن حضرت فرمود: هنگامى كه فرزندم جعفر بن محمد بن على بن حسين(ع)به دنيا آمد، وى را «صادق» بناميد، زيرا فرزندى از نسل پنجم او، نيز نامش جعفر است و به دروغ ادعاى امامت و پيشوايى مى‏نمايد و در نزد خداى سبحان به «جعفر كذّاب» و افتراكننده به خدا، معروف شده است.
آن گاه امام زين العابدين (ع) گريست و فرمود: گويا، جعفر كذّاب را مى‏بينم كه خليفه غاصب و ستم گر عصر خويش را برمى‏انگيزاند تا از امام غايب (حضرت مهدى«ع») تفحّص كرده و از وى جست‏وجو به عمل آورد.(12)
مادر گرامى امام جعفر صادق(ع)، فاطمه، معروف به «اُمّ فروه» از زنان نيكوسرشت، نيكوكار و نيكورفتار عصر خويش بود. اين بانوى باتقوا و متديّن، از جهت فضيلت و منقبت، سرآمد زنان روزگار خود به شمار مى‏آمد وامام صادق(ع) در شأن و مقام وى فرمود: مادرم از زنانى بود كه ايمان داشت، تقوا پيشه كرده و نيكوكارى مى‏نمود و خدا، نيكوكاران را دوست دارد.(13)
اُمّ فروه، دختر «قاسم بن محمد بن ابى بكر» و از خاندان معروف صدر اسلام است. پدرش قاسم بن محمد، از فقهاى هفت گانه معروف مدينه و از معتمدان و دوستان امام زين العابدين (ع) بود و پدر بزرگش «محمد بن ابى بكر» از ياران فداكار امام على بن ابى طالب(ع) و از مخالفان سرسخت عثمان بن عفان بود و در راه وفادارى به مولا و مرادش حضرت على(ع) ، در مصر مورد هجوم سپاهيان معاوية بن ابى سفيان قرار گفت و به طرز فجيعى به شهادت رسيد.
بدين گونه امام جعفر صادق(ع) هم از سوى پدر و هم از سوى مادر به شهيدان بزرگ و سرافراز اسلام اتصال پيدا مى‏كند.
امام جعفر صادق(ع) مدت دوازده سال، حيات بابركت جدّ گرامى اش امام زين‏العابدين(ع) را درك كرد و از مكتب تربيتى و علمى وى بهره وافر يافت.
هم چنين، آن حضرت مدت 32 سال از وجود شريف پدرش امام محمد باقر (ع) برخوردار بود و در تمام رويدادهاى مهم در كنار پدر ارجمندش قرار داشت. مدت امامت امام جعفر صادق(ع) 33 سال و ده ماه (از ذى حجه سال‏114 تا 25 شوال سال 148 قمرى) بود و در ايّام زندگى بابركت خويش با خلاف غاصبانه چند تن از خلفاى اموى و دو تن از خلفاى عباسى به شرح ذيل معاصر بود:
1 – عبدالملك بن مروان (86 – 65 ق)؛
2 – وليد بن عبدالملك (99 – 86 ق)؛
3 – سليمان بن عبدالملك (99 – 96ق)؛
4 – عمر بن عبدالعزيز (101 – 99 ق)؛
5 – يزيد بن عبدالملك (105 -1-1 ق)؛
6 – هشام بن عبدالمك (125 – 105ق) ؛
7 – وليد بن يزيد (126 – 125 ق)؛
8 – يزيد بن وليد (126 – 126 ق)؛
9 – مروان بن محمد (132 – 126 ق)؛
10 – ابوالعباس سفاح (136 – 132ق)؛
11 – منصور دوانيقى (158 – 136 ق).
گفتنى است كه نُه نفر اول از طايفه بنى اميه و دو نفر آخر از خاندان بنى‏عباس بودند و آن حضرت از هر دو طايفه، سختى‏ها و بى‏مهرى‏هاى فراوانى ديد، اما چون آن امام بزرگوار در انتهاى دوران خلافت ستم كارانه امويان و در آغاز خلافت فريب كارانه عباسيان مى‏زيست، فرصت مناسبى به دست آورد تا در زمان انتقال خلافت از يك طايفه غاصب به طايفه غاصب ديگر و سرگرم شدن آنان به يكديگر، مكتب اهل‏بيت(ع) را به مسلمانان بشناساند و زمينه ترويج و تبليغ اين مكتب را مهيّا سازد و از اين راه، بيشترين بهره را نصيب اسلام و مسلمانان نمايد.
آن حضرت با تشكيل حوزه علميه و تعليم شاگردانى مبرز چون: هشام، زراره و محمد بن مسلم، تحوّل شگرفى در جهان اسلام و مذهب شيعه پديد آورد و جهانيان را با اسلام ناب محمدى(ص) و مكتب حيات بخش اهل بيت(ع) آشنا ساخت. به همين جهت، وى را پايه گذار مذهب «اماميّه» دانسته و شيعيان امامى اثنى عشرى را شيعه جعفرى مى‏گويند. سرانجام اين امام همام، در سن 65 سالگى به وسيله زهرى كه منصور دوانيقى، به واسطه عوامل و مزدوران خود در مدينه، به آن حضرت خورانيد، مسموم شد و به خاطر شدت زهر، به شهادت رسيد.
تاريخ شهادت وى، 25 شوال سال 148 قمرى مى‏باشد.

پى‏نوشت‏ها:

1) نك: فرازهايى از تاريخ پيامبر اسلام(ص)، ص‏57؛ منتهى الآمال، ج‏1، ص‏13؛ المبعث والمغازى، ص‏34؛ الامتاع، ص‏3؛ تاريخ اليعقوبى، ج‏2، ص‏5؛ بحارالانوار، ج‏15، ص‏248؛ تاريخ ابن خلدون، ج‏1، ص‏383؛ تاريخ دمشق، ج‏3، ص‏70، 72و 75.
2) نك: تاريخ ابن خلدون، ج‏1، ص‏63؛ بحارالانوار، ج‏65، ص‏232؛ روز شمار تاريخ اسلام، (ماه محرم)، ص‏45.
3) نك: العامل فى التاريخ، ج‏2، ص‏39؛ فرازهايى از تاريخ اسلام، ص‏77؛ منتهى‏الآمال، ج‏1، ص‏45.
4) تاريخ ابن خلدون، ج‏1، ص‏392.
5) نك: مسار الشيعه، ص‏27؛ تاريخ ابن خلدون، ج‏1، ص‏396؛ فرازهايى از تاريخ پيامبر اسلام(ص)، ص‏191؛ زندگانى چهارده معصوم(ع) ترجمه اعلام الورى، ص‏88؛ الارشاد، ص‏45؛ تاريخ دمشق، ج‏1، ص‏37 و 47؛ تاريخ الطبرى، ج‏2، ص‏394؛ الكامل فى التاريخ، ج‏2، ص‏101.
6) الكافى، ج‏8، ص‏338، حديث‏536.
7) سوره بقره، آيه‏207.
8) مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج‏2 – 1، ص‏535؛ تفسير نمونه، ج‏2، ص‏47.
9) مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج‏2 – 1، ص‏535؛ تفسير نمونه، ج‏2، ص‏46؛ تاريخ اليعقوبى، ج‏1، ص‏358.
10) تفسير نمونه، ج‏2، ص‏48.
11) تاج المواليد (از مجموعه نفيس)، ص‏43؛ الارشاد، ص‏525، و كشف الغمة، ج‏2، ص‏369.
12) منتهى الآمال، ج‏2، ص‏121.
13) همان.

 

 

مفاتيح ترنم

ايمان

آن را كه زمين و آسمانش جا نيست‏
بر عرش برين و كرسيش مأوا نيست‏
اندر دل عاشقش بگنجد اى دوست‏
ايمانست اين و غير از اين معنا نيست‏

(ديوان امام خمينى)

افسوس

افسوس كه عمر در بطالت بگذشت‏
با بار گنه بدون طاعت بگذشت‏
فردا كه به صحنه مجازات روم‏
گويند كه هنگام ندامت بگذشت‏

(ديوان امام خمينى)

قربانى دانش

معلّم رهنماى آدم است و فخر انسانى‏
بناى كاخ تعليم و تعلّم را هم او بانى
معلّم را مقام و قدر بعد از انبياء باشد
بود او بهترين استاد بر هر عالى و دانى‏
به قدر و منزلت باشد به هر جا در صف اول‏
گرامى در بر هر قوم و ملت، خاصه ايرانى‏
معلم را نباشد شيوه ماه و سال جز خدمت‏
كه جز اين نيست راه خدمت و رسم‏مسلمانى‏
دهد تعليم دانش تا به نسل حاضر و آتى‏
نخواهد راحتى بر خود، نترسد از پريشانى‏
معلّم كيست آن كو با توان و همت والا
رهاند جان انسانى زدام جهل و نادانى‏
نه تنها در طريق تربيت اوقات سازد صرف‏
كه سازد جان شيرين در ره تعليم قربانى
رسيدن آرزو دارى چو بر سر منزل مقصود
مبر از دست هرگز دامن فضلش به آسانى
طبيب حاذق است و گر نخواهى نزد او رفتن‏
از آن ترسم به درمان دلت اى دوست درمانى‏
بود هر چيز را پايان در اين عالم بجز دانش‏
كه دانش را نه حدّى مى‏توان ديدن نه پايانى‏
زاوصاف معلم گفتنى زين بيش بايد گفت‏
نگنجد گرچه آن اوصاف در نطق و سخنرانى‏
خدايا از تو خواهم در همه احوال يا اوقات‏
به لطف بيكرانت هر بلا از وى بگردانى‏

(محمد خرّمشاهى «ميلاد»)

فصل بهار

اى دل بهار مى‏رسد و غافلى هنوز
بى‏برگ و بى‏جوانه و بى‏حاصلى هنوز
ياران سبز، رفته به گلگشت نوبهار
اما تو زرد و غمزده در منزلى هنوز
ياران زهفت خوان شكفتن گذشته‏اند
هجرت كن از خزان، تو چرا در گلى هنوز
يك غنچه معرفت، ز كرامات نوبهار
از باغ گل نچيده‏اى و جاهلى هنوز
اى دل بيا به باغ تماشاى نوبهار
فيضى ببر ز گل، تو اگر قابلى هنوز
فهم بهار، جز به شكفتن نمى‏شود
در راه گُل شدن، تو چرا كاهلى هنوز؟
اى دل بگو چرا چو پرستو در اين بهار
مجنون گل نمى‏شوى و عاقلى هنوز
دستى نمى‏كشى به سر آسمان چرا
اى دل اگر به چلچله‏ها مايلى هنوز
اى دل به ياد دلشدگان چمن به شوق‏
يك سوره گُل بخوان تو اگر بيدلى هنوز
كن اقتدا به لاله در اين نوبهار عشق‏
اى دل اگر به مذهب گل قايلى هنوز
سهم تو از نزول بهاران خجالت است‏
اى دل بهار مى‏رسد و غافلى هنوز

(رضا اسماعيلى)

موقوفه دين‏

جان لوح سفيدى است سياهش نكنيد
هر آن چه گناه است نگاهش نكنيد
اين قطعه زمين دل كه در دست شماست‏
موقوفه دين است، تباهش نكنيد

(جواد محدثى)

خورشيد

بايد از فيض شهادت دين خود احيا كنم‏
جان خود تقديم آن خورشيد بى‏همتا كنم‏
بايد از جان بگذرم در راه استقلال دين‏
تا زخود خوشنود و راضى خالق يكتا كنم‏
گر شهادت آرمان ماست از مردن چه باك‏
مى‏روم تا در بهشت قدسيان مأوا كنم‏
مى‏ستيزم با هر آن كس دشمنى با حق كند
گر كُشم يا كشته گردم با خدا سودا كنم‏

(شهيد على بيگ زاده)

حفظ نظام مقدس جمهورى اسلامى بر همه واجب است‏

اى مسلمان هوشيار
اى برادر بيدار
نكند يك لحظه
غافل از دشمن مكار شوى‏
قاسطين بيدارند
مارقين در كارند
ناكثين بسيارند
در كمينند كه تو
لحظه‏اى ديده به هم بگذارى‏
مشو آسوده كه بگذشت خطر
نشوى غرّه به پيروزى خويش‏
كه خطر بسيار است‏
راه بس دشوار است‏
ليك با همّت مردانه تو
ليك با عزم دليرانه تو
كه زدى بانگ بزرگست خدا
و فرو ريختى آن سدّ عظيم‏
با تهى مشت گره كرده خويش‏
و جهان را به شگفت آوردى‏
مشكلى نيست كه آسان نكنى‏
رمز پيروزى ما وحدت بود
وحدت رهبرى و راه و هدف‏
كه همه در يك صف‏
همگى جان بر كف‏
در پى كندن بنيان ستم‏
دست داديم به هم‏
و خدا يار جماعت باشد

(امير حسين غلامى)

قصه قدس

روزى به كنار قدس مهمانى بود
آهنگ صفا، صلح و مسلمانى بود
كودك به كنار مادر و بابا شاد
يك خانه كوچك و هزاران فرياد
در ماه خدا سفره افطار گشاد
در فطر همه به دور قدس و آزاد
ايام كلاس و درس در مدرسه جمع‏
پروانه صفت، شاد به دور يك شمع‏
در وقت سفر شاد ز آرامش راه‏
در، گاه حَضَر، خانه و كاشانه پناه‏
بابا به دل راحت و آسوده به كار
مادر چو چراغ خانه نورى بيدار
در روز به شاخه‏هاى زيتون بازى‏
شب‏ها به ميان خانه خواب نازى‏
ما اهل فلسطين سرمان در پر خود
در لانه خود خانه خود، كشور خود
ناگاه عقاب پنجه در خون رقصيد
چون ابر غروب، بارش خون باريد
چنگال سياه زد به صد لانه سبز
نابود نمود اهل كاشانه سبز
از شهر و ديار و خانه پرتاب شديم‏
بى‏جرم و بهانه بى‏سبب آب شديم‏
آواره كوه و دشت و صحرا گشتيم‏
در غربت خويش موج دريا گشتيم‏
آن گرگ سياه، دست بر پاى گرفت‏
در خانه و كاشانه ما، جاى گرفت‏
آواره «صبرا و شتيلا» بوديم‏
بى‏توشه و در گوشه صحرا بوديم‏
آن گرگ به اين كوير هم رحم نكرد
بر پيرزن و صغير هم رحم نكرد

هر كودك و مرد و زن در اين صحرا بود
غواص به خون خويش در دريا بود
در جنگ ميان خون و شمشير چه شد؟
در جنگ ميان سينه و تير چه شد؟
او بود و تفنگ و موشك و تيغ و سلاح‏
ما با دم سنگريزه اميد فلاح‏
او بود و به تيغ خويش بى‏رحم و پليد
ما با زن و مرد و كودك و قلب سفيد
او با دل سنگ بود و ما دست به سنگ‏
او خون بمكيد، رنگ بگرفت زننگ‏
بر كودك «الدّوره» ما رحم نكرد
بر پير زمين خورده چرا رحم نكرد
بر دست عليل بر عصا تيغ گشود
هر گرگ كه پاره پاره مى‏كرد ستود
روزى به كنار كوه با تيزى سنگ‏
دستان جوانان ببريد آن دلسنگ‏
تا دست زسنگ نور كوتاه كنيم‏
چون شير خدا سر به دل چاه كنيم‏
آرام شديم تا كه طوفان گرديم‏
از بهر ستم، خواب پريشان گرديم‏
امروز كه انتفاضه آغاز شده‏
صد زخم، كه كهنه گشته، خود باز شده‏
امروز به سجيل، ابابيل شويم
نابودگر طائفه فيل شويم‏
امروز شده رجم شياطين آغاز
با سنگ سفيد قدسيان در پرواز
آيد حجرالاسود از آن بيت حرم‏
تا سنگ زند بر دل اين ظلم و ستم‏
آنقدر به سينه تيغ را ناز كنيم‏
تا بر پر انتفاضه پرواز كنيم‏
آنقدر به خون خويش طوفان سازيم‏
درياى ستم سخت پريشان سازيم‏
با موى سفيد غرق در خون عهد است‏
قنداق سفيد سرخ و گلگون عهد است‏
با مرد و زن به زير آوار دچار
با چشم اميد كور از غربت يار
با مركب صد شهيد مشتاق الاه‏
با كودك بى‏مادر و بابا و پناه‏
صد عهد زجان و دل بدينها بستيم‏
تا قدس رها نگشته ما هم هستيم‏
بر ذات خداى كبريايى سوگند
ما قدس شريف را رهانيم از بند

(سيد جعفر علوى)

 

شفاعت در قرآن و حديث‏

محمود سعدى‏

اين مقاله توسط مركز فرهنگ و معارف قرآن تهيه و در اختيار مجله قرار گرفته.

مقدمه‏

يكى از مزايايى كه خداى متعال به مؤمنان، اختصاص داده اين است كه اگر مؤمن، ايمان خودش را تا هنگام مرگ حفظ كند كه باعث سلب توفيق و سوء عقاب و سرانجام، شك و ترديد يا انكار و جحود نشود، و خلاصه در يك جمله «اگر با ايمان از دار دنيا برود» به عذاب ابدى مبتلا نخواهد شد و جهنم برايش ابدى نخواهد بود و گناهان كوچكش به واسطه اجتناب و دورى از گناهان كبيره، بخشوده شده و گناهان بزرگش به وسيله توبه كامل و مورد قبول‏پروردگارش، آمرزيده مى‏شود، و اگر موفق به چنين توبه‏اى نشد، تحمل گرفتارى‏ها و مصائب دنيا بار گناهانش را سبك مى‏كند و سختى‏هاى برزخ و مواقف آغازين رستاخيز ناخالصى هايش را مى‏زدايد و اگر باز هم از آلودگى‏هاى گناهان پاك نشد به وسيله شفاعت – كه مظهر تجلى بزرگ‏ترين و فراگيرترين رحمت الهى در اولياء خدا به ويژه رسول اكرم و اهل بيت كرامش (عليهم الصلوة والسلام) مى‏باشد – از عذاب دوزخ نجات خواهد يافت.(1) بر حسب روايات فراوان «مقام محمود» كه در قرآن كريم(2) به رسول اكرم(ص) وعده داده شده همين مقام شفاعت است، و نيز آيه شريفه «و لسوف يعطيك ربّك فترضى؛(3) و همانا پروردگارت «آنقدر» به تو عطا خواهد كرد كه خشنود شوى.» اشاره به آمرزش الهى است كه به واسطه شفاعت آن حضرت شامل حال كسانى كه استحقاق دارند مى‏شود.
بنابراين، بزرگترين و نهايى‏ترين اميد مؤمنان گنه كار، شفاعت است، ولى در عين حال نبايد از «مكر الهى» ايمن شوند و بايد هميشه بيمناك باشند كه مبادا كارى از آنها سر زده باشد يا سر بزند كه موجب سوء عاقبت و سلب ايمان، در هنگام مرگ گردد و مبادا علاقه به امور دنيوى به حدّى در دلش رسوخ يابد كه «العياذ بالله» با بغض خداى متعال از اين جهان برود بدان جهت كه مى‏بيند اوست كه به وسيله مرگ، بين او و محبوب‏ها و معشوق‏ها جدايى مى‏افكند.

مفهوم شفاعت‏

شفاعت از ماده «شفع» است كه در لغت به معناى «جفت شدن با چيزى» است، و اصطلاحاً به معناى حائل شدن براى رفع ضرر از كسى و يا رساندن منفعتى به اوست و در عبارت ساده‏تر و در محاورات عرفى بدين معنا به كار مى‏رود كه شخص آبرومندى از بزرگى بخواهد كه از مجرمى بگذرد يا بر پاداش خدمتگزارى بيفزايد. البته در اين وساطت براى دفع ضرر از كسى بايد سه طرف وجود داشته باشند:
الف – شفاعت، ب – شفاعت شونده، ج‏شفاعت كننده‏
در اصطلاح شرعى و مذهبى شفاعت درآن جا مطرح مى‏شود كه شخصى در نزد خداوند براى ديگرى طلب مغفرت و آمرزش نمايد و يا بخواهد عقابى كه در اثر گناه متوجه نفس گنهكار شده از او برداشته شود و يا تخفيف يابد. در اين حال، شخص گنهكار، شفاعت شونده و ذات مقدس پروردگار پذيرنده شفاعت خواهد بود.
شفاعت به معناى مذكور از مسلّمات دين مبين اسلام به شمار مى‏رود و در اين زمينه علاوه بر آيات متعدد قرآنى، روايات فراوانى از طريق شيعه و سنّى از رسول‏اكرم(ص) نقل گرديده است. شايد به جرأت بتوان گفت كه از همه ائمه معصومين در زمينه شفاعت روايت داريم و اين روايات هرگونه ابهام و شك و ترديدى را در زمينه شفاعت از بين مى‏برد و موجبات يقين را براى حقيقت جويان با انصاف فراهم مى‏سازد.
در موارد متعارف علت اين كه كسى شفاعت شفيعى را مى‏پذيرد اين است كه مى‏ترسد اگر نپذيرد شفاعت كننده رنجيده مى‏شود و رنجش خاطر وى موجب محروميت از لذت مؤانست و خدمت و يا حتى موجب ضررى از ناحيه شفيع گردد. مشركانى كه آفريدگار جهان را داراى اوصاف انسانى و از جمله نياز به انس با همسر و نديمان و كمك ياران و همكاران و يا ترس از انبازان و همتايان مى‏پنداشتند براى جلب توجه خداى بزرگ يا مصونيّت از خشم وى دست به دامن خدايان پندارى مى‏زدند و به پرستش فرشتگان و جنّيان و كرنش در برابر بت‏ها و تنديس‏ها پرداخته و مى‏گفتند: «هؤلاء شفعائنا عند الله؛(4) اينان شفيعان ما نزد الله هستند» و نيز مى‏گفتند:
«ما نعبدهم الاّ ليقربونا الى الله زُلفى؛(5) اينان را پرستش نمى‏كنيم؛ جز به اين منظور كه قرب و منزلتى براى ما نزد الله تحصيل كنند.»
قرآن كريم نيز در مقام ردّ چنين پندارهاى جاهلانه‏اى مى‏فرمايد: «ليس لها من دون الله ولىٌّ و لا شفيع؛(6) ولى بايد توجه داشت كه نفى چنين شفيعان و چنين شفاعتى به معناى نفى مطلق شفاعت نيست و در خود قرآن كريم آياتى داريم كه «شفاعت باذن الله» را اثبات و شرايط شفيعان و نيز شرايط كسانى كه مشمول شفاعت واقع مى‏شوند را بيان فرموده است. وانگهى پذيرفته شدن شفاعت شفيعان مأذون از طرف خداى متعال، به واسطه ترس يا نياز به ايشان نيست، بلكه راهى است كه خود او براى كسانى كه كمترين لياقت دريافت رحمت ابدى را دارند گشوده و براى آن، شرايط و ضوابطى تعيين فرموده است. در حقيقت فرق بين اعتقاد به شفاعت صحيح و شفاعت شرك‏آميز، همان فرق بين اعتقاد به ولايت و تدبير استقلالى است كه در مباحث خداشناسى بيان مى‏شود.
واژه شفاعت گاهى به معناى وسيع‏ترى به كار مى‏رود و شامل ظهور هر تأثير خيرى در انسان به وسيله ديگرى مى‏شود و چنان كه پدر و مادر نسبت به فرزندان و گاهى بالعكس، يا آموزگاران و ارشادگران نسبت به شاگردانشان و حتى مؤذن نسبت به كسانى كه با صداى اذان او به ياد نماز افتاده و به مسجد رفته‏اند شفاعت مى‏كنند، و در حقيقت، همان اثر خيرى كه در دنيا داشته‏اند، به صورت شفاعت و دستگيرى در قيامت ظاهر مى‏شود.
نكته ديگر اين كه: استغفار براى گنهكاران در همين دنيا نيز نوعى شفاعت است و حتى دعا كردن براى ديگران و درخواست قضاى حوائجشان از خداى متعال نيز در حقيقت از قبيل «شفاعت عندالله» به شمار مى‏رود، زيرا همگى اينها وساطت نزد خداى متعال براى رساندن خيرى به شخصى ديگر يا دفع شرى از اوست. اينك به ذكر و ترجمه برخى از آيات و روايات كوتاه كه در اين زمينه وجود دارد مى‏پردازيم:

آيات‏

«مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ؛(7) كيست كه در نزد خداوند براى ديگران شفاعت كند مگر به اذن او؟»
«مَا مِن شَفِيعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ؛(8) شفيعى نيست مگر پس از اذن او».
«يَوْمَئِذٍ لا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلاّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِىَ لَهُ قَوْلا؛(9) در آن روز (قيامت) شفاعت هيچ كس سودى نبخشد جز آن كس كه خداى رحمن به او رخصت شفاعت داده و سخنش مورد پسند او گرديده است.»
«لا يَمْلِكُونَ الشَّفَاعَةَ إِلا مَنِ اتَّخَذَ عِند الرَّحْمَنِ عَهْدًا؛(10) در قيامت هيچ كس مالك شفاعت نمى‏باشد مگر كسى كه [به پرستش حق‏] از خداى متعال عهد [نامه توحيد كامل ]دريافته است».
«وَلا يَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ؛(11) و هرگز آن مقرّبان درگاه الهى از احدى جز آن كس كه خدا از او راضى است شفاعت نمى‏كنند و آنها دائماً از خوف قهر خدا هراسانند.»

روايات‏

همان طور كه گفته شد در زمينه شفاعت هم از طريق اهل سنّت و هم از طريق شيعه اخبار فراوانى به دست ما رسيده است. نخست به ذكر چند روايت كه از طريق اهل سنّت از پيامبر اكرم(ص) رسيده است مى‏پردازيم و سپس اخبار شيعه را در زمينه شفاعت بررسى مى‏كنيم.

اخبار اهل سنّت‏

قال رسول الله(ص): «شفاعتى نائلة ان شاء الله من مات و لا يشرك بالله شيئاً؛ از شفاعت من – اگر خداوند بخواهد – آن كس برخوردار خواهد شد كه بميرد در حالى كه هيچ گونه شائبه شركى نسبت به خداوند در دلش نباشد.»
قال رسول الله(ص): «قوله تعالى: عسى ان يبعثك ربّك مقاماً محمودا؛(12) هو المقام الذى اشفع لامتى فيه؛ منظور از «مقام محمود» در آنجا كه خداوند مى‏فرمايد: «اميد است كه خداوند تو را براى مقام محمود برگزيند» مقامى است كه من در آن براى امتم شفاعت مى‏كنم».
قال رسول الله(ص): «يشفع يوم القيامة الانبياء ثم العلماء ثم الشهداء؛ در آن روز نخست انبياء، پس از آن علما و سپس شهداء، گنهكاران را شفاعت مى‏كنند».

اخبار شيعه(13)

قال رسول الله(ص): «ثلاثة يشفعون الى الله فيشَّفعون: الانبياء، ثم العلماء ثم الشهداء؛ سه گروهند كه در نزد خداوند براى گنه‏كاران شفاعت مى‏كنند و شفاعتشان مورد قبول واقع مى‏شود: نخست انبيا، سپس علما، پس از آن شهداء».(14)
قال رسول الله(ص): «انما شفاعتى لاهل الكبائر من امتى؛ شفاعت من فقط براى كسانى از امتم مى‏باشد كه مرتكب گناهان كبيره شده‏اند.»
قال اميرالمؤمنين(ع): «لنا شفاعة و لاهل مودّتنا شفاعة؛ اميرالمؤمنين (در ضمن حديثى) فرمودند: براى ما و نيز براى اهل مودّت و دوستى ما حق شفاعت وجود دارد.»
قال الصادق(ع): «من انكر ثلاثة اشياء فليس من شيعتنا، المعراج والمسألة فى القبر والشفاعة؛ امام صادق(ع) فرمودند: هر كس منكر سه چيز شود از شيعيان ما محسوب نمى‏شود: معراج پيامبر، سؤال در قبر و مسئله شفاعت.»
قال الصادق(ع): «نمجّد ربّنا، و نصلّى على نبيّنا، و نشفع لشيعتنا فلايردّنا ربّنا؛ امام صادق(ع) فرمود: ما پروردگارمان را تمجيد مى‏كنيم و بر پيامبرمان درود و سلام مى‏فرستيم، و براى شيعيانمان شفاعت مى‏كنيم، و خداوند نيز درخواست ما را ردّ نمى‏كند.»
قال الرضا(ع): «من كذب بشفاعة رسول الله(ص) لم تنله؛ هر كس شفاعت رسول خدا(ص) را تكذيب نمايد مشمول آن نخواهد شد.
با توجه به آيات متعدد قرآنى و روايات فراوانى كه از شيعه و اهل سنت در زمينه شفاعت وجود دارد، انكار و تشكيك در آن هرگز براى اهل تحقيق و انصاف ممكن نيست.

جمع بندى روايات در باب شفاعت‏

آن چه از روايات در اين جا ذكر گرديد، تعداد كمى از روايات متعددى است كه در زمينه شفاعت به معناى گسترده آن به ما رسيده است. ما در اين جا براى رعايت اختصار از ذكر بقيه روايات اين باب كه در كتب احاديث آمده است خوددارى مى‏كنيم و با جمع بندى جامع از مجموع روايات به دست آمده، معانى گوناگون و اصطلاح «شفاعت» در لسان شرع را نيز بيان مى‏كنيم:
به طور كلى مى‏توان اين روايات را به سه دسته تقسيم كرد:
دسته اوّل: رواياتى است كه شفاعت را به پيامبر اسلام(ص) و اهل بيت شان، مؤمنين و يا گروه‏هاى خاص ديگر مثل انبيا، علما و شهدا نسبت مى‏دهند و در بعضى از روايات آمده است كه همسايه نيز درباره همسايه شفاعت مى‏كند.(15)
دسته دوم: رواياتى است كه شفاعت را به بعضى از اعمال نسبت مى‏دهند. به عنوان مثال در روايتى شفاعت به «رحم و امانت‏دارى» نسبت داده شده است.(16)
دسته سوم: رواياتى است كه مفادشان اين است كه همه مردم (ظاهراً بدون استثناء) در قيامت نيازمند شفاعت پيامبر اكرم(ص) مى‏باشند.(17)
اگر بخواهيم معناى عام و جامعى براى شفاعت – با توجه به گونه‏هاى مختلف آن – ارائه دهيم، بهتر اين است كه بگوييم: «شفاعت همان واسطه شدن در درگاه الهى است» و اين گروه‏ها، اشخاص و يا افعالى كه در روايات به عنوان «شفيع» مطرح مى‏شوند، هر يك به نوبه خود مجرايى از مجارى فيض بارى تعالى هستند و وسائط و كانال‏هاى جريان لطف و رحمت خداوندى به شمار مى‏روند يعنى همان گونه كه هر يك از فيوضات الهى سبب و مجراى خاصى دارد، فيض شفاعت الهى نيز سبب و كانال خاصى دارد.

توضيح مطلب‏

اگرچه سراسر وجود و هستى ما از آن خداست، و در هر لحظه غرق در درياى فيض الهى هستيم؛ امّا خداى تعالى فيوضات خاصى دارد كه شامل حال همه افراد نمى‏شود. بلكه متوقّف بر اعمال و افعال اختيارى‏اى است كه هر كس موفق به انجام آن اعمال گردد از آن فيوضات بهره‏مند مى‏شود. هم چنين با توجه به تفاوت و اختلافى كه بين اين افعال – به عنوان اسباب تحصيل آن فيض‏ها – وجود دارد، خود اين فيض‏ها نيز مختلف مى‏شود. به گونه‏اى كه فيض خاصى كه از راه انجام يك فعل معيّن عايد انسان مى‏شود با فيض خاص عمل ديگر تفاوت دارد و اين دو قابل جانشينى و تبديل نيستند. به عنوان مثال فيض و ثوابى كه از راه «صدقه» به انسان مى‏رسد، ممكن نيست كه از راه ديگرى كسب شود. و هر يك از اعمال نيك و صالح ديگر نيز سبب فيض خاصى هستند كه اين فيض‏هاى خاص جز از راه انجام فعل اختيارى خاص خودشان حاصل نمى‏شود. براين اساس مى‏توان گفت حتى ملائكه الهى نيز كه موجوداتى تام التجرد بوده و جميع كمالات ممكنه نوع خود را بالفعل داراست از آن جا كه در كارهاى خود مختار نيستند، نمى‏توانند لذّت خاصى را كه از راه انجام يك فعل اختيارى براى ما قابل درك است ادراك كنند.
هدف از اين توضيحات اين است كه بگوييم: شفاعت نيز همچون ساير فيوضات حق تعالى سبب و مجراى خاصى دارد، اگر اين سبب فراهم نشود اين فيض هرگز به كسى نخواهد رسيد، و اين اسباب نيز هم‏چون ساير اسبابِ فيض‏هاى الهى جز از راه افعال اختيارى قابل تحصيل نيست.

پاسخ به دو سؤال:

حال با توجه به مطالب مذكور پاسخ دو شبهه از شبهاتى كه در زمينه شفاعت مطرح شده است روشن مى‏شود.
از آن جا كه پاسخ اين دو شبهه ارتباط مستقيم با مطالب مذكور دارد، لذا اين دو شبهه را در اين جا مطرح كرده و پاسخ مى‏دهيم و پاسخ شبهات ديگر را در جاى خود پاسخ مى‏دهيم.
سؤال اول: آيا شفاعت به معناى تحت تأثير قرار گرفتن خداوند در برابر ديگرى – يعنى شفيع – نيست؟ چرا كه اگر بگوييم در مسأله شفاعت مؤثر حقيقى تنها و تنها خداست، بنابراين درخواست شفيع هيچ اثرى نداشته و شفاعت بى‏معناست؛ و اگر بگوييم ديگرى نيز در افاضه اين فيض الهى از ناحيه خداوند مؤثر است، مستلزم تأثر و انفعال خداوند است!
سؤال دوم: آيا شفاعت كردن شفيع براى رفع عقاب از كسى است كه مستحق عقاب است و آيا پذيرش اين شفاعت از جانب خداوند به اين معنا نيست كه رحمت و لطف و مهربانى شفيع بيشتر و بالاتر از رحمت و لطف خداوند است؟

پاسخ سؤال اول:

با توجه به اين كه گفتيم شفاعت نيز فيضى از فيوضات خداوندى است بنابراين روشن است كه منشأ اصلى و حقيقى اين فيض شفيع نيست، هرچند كه او تنها و تنها به عنوان كانال و فيض خاص الهى در رسيدن آن به انسان مدخليت دارد. يعنى فيض شفاعت تنها و تنها از آن خداست؛ اما خود او كانال خاصى، مانند: پيامبران، ائمه، شهدا، علما و… را براى اين فيض قرار داده است كه اين فيض جز از اين مجارى قابل تحصيل نيست، بنابراين در عين حالى كه اين وسائط در شفاعت مؤثرند، هرگز اين مطلب به معناى متأثر شدن و انفعال پذيرى خداوند نيست.

پاسخ سؤال دوم:

از پاسخ سؤال قبلى پاسخ اين سؤال نيز روشن مى‏شود يعنى وقتى روشن شد كه فيض و رحمت تنها از ناحيه خداست، و اين شفعا و وسائط تنها نقش مجرا و واسطه دارند؛ بنابراين هرگز چنين نيست كه رحمت و مهربانى شفيع بيشتر از خداوند باشد،بلكه اين رحمت بى‏منتهاى اوست كه باعث شده بابى به نام «شفاعت» به عنوان آخرين مرحله بهره مندى از فيض الهى گشوده گردد تا از اين طريق نيز افراد بيشترى مشمول فيض و رحمت او واقع شوند.

شرايط شفاعت‏

هرچند مسئله شفاعت از اصول مسلّم و قطعى اسلام است، اما تابع شرايط و مقتضيات خاص و ويژه‏اى است، كه از لابلاى مباحث گذشته تا حدودى مى‏توان اين شرايط را به دست آورد، اين شرايط را به صورت خلاصه ذكر مى‏كنيم:
1 – اذن الهى: چنان كه در بسيارى از آيات قرآن كريم مشاهده كرديم، يكى از شرايط اساسى و اصلى شفاعت اين است كه به اذن الهى باشد. بنابراين چنين نيست كه هر كس بتواند در مورد هر كس كه بخواهد شفاعت كند:
«رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الرحْمَنِ لا يَمْلِكُونَ مِنْهُ خِطَابًا».(18)
2 – رضايت خدا نسبت به شفيع: علاوه بر اين كه اصل شفاعت بايستى با اذن الهى باشد، شخص شفيع نيز بايستى از كسانى باشد كه خداوند شفاعت آنان را مى‏پذيرد. با توجه به اين شرايط نيز نمى‏توان از هر كسى توقع شفاعت داشت وهر كس نمى‏توانند مدّعى حق شفاعت شود.
3 – رضايت خدا نسبت به فرد مورد شفاعت: در مسئله شفاعت، رضايت خداوند نسبت به شفاعت شوندگان نيز شرط است. يعنى چنين نيست كه فيض شفاعت بدون استثنا نصيب هر كس شود، بلكه – چنان كه اشاره نموديم – اسباب و ملاك خاصى دارد كه هر كس اين ملاك را تحصيل كرده باشد، مشمول شفاعت شفاعت كنندگان قرار مى‏گيرد و در غير اين صورت از اين فيض محروم خواهد بود.
از آيات و روايات شفاعت مى‏توان بعضى از شرايط شفاعت شوندگان را كه موجب رضايت خداوند نسبت به شفاعت در حق آنان مى‏گردد به دست آورد، مانند شرائط «ايمان»، «اقامه نماز» «پرداخت زكات» و «اعتقاد به معاد» كه از آيات زير به دست مى‏آيد:
«فِي جَنَّاتٍ يَتَسَاءلُونَ * عَنِ الْمُجْرِمِينَ * مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ * قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ *وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ * وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ * وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ * حَتَّى أَتَانَا الْيَقِينُ * فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ؛ بهشتيان در بهشت از مجرمين سؤال مى‏كنند كه چه كرديد كه اينك گرفتار عذاب دوزخ شديد؟
دوزخيان پاسخ مى‏دهند، ما از نمازگزاران نبوديم، و با پرداخت زكات دستگيرى از مسكينان نكرديم، و همواره عمر خويش را با اهل باطل به بطالت گذرانديم، و روز جزا و قيامت را دروغ مى‏پنداشتيم، تا اين كه ناگاه مرگ گريبان ما را گرفت و برايمان يقين حاصل شد. [اما اينان بايد بدانند كه‏]، با اين وضع، شفاعت شافعان در روز رستاخيز هرگز شامل حال آنها نمى‏شود.(19)
به طور كلى بايد سنخيّتى بين شفاعت‏كنندگان و شفاعت شوندگان وجود داشته باشد تا شفاعت مؤثر باشد، اما اگر زنگارهاى سياهى و پليدى و گناه آنقدر زياد باشد كه به طور كلى سنخيّت بين دو گروه از بين رفته باشد، شفاعت هيچ اثرى نخواهد داشت (بايد آهن باشد تا آهن ربا، جذب كند ولى اگر زنگار تمام روى آهن را بپوشاند، آهن‏ربا آن را جذب نخواهد كرد).

پى‏نوشت‏ها: –

1) عن النبى(ص): «ادّخرتُ شفاعتى لاهل الكبائر من امتى؛ شفاعتم را براى ارتكاب كنندگان گناهان كبيره از امتم ذخيره كردم». (بحارالانوار، ج‏8، ص‏37 – 40).
2) بعضى از شب را بيدار و متهجد باش و نماز شب را به جاى آر، باشد كه خدايت تو را به مقام محمود مبعوث گرداند. (اسراء/79)
3) سوره ضحى، آيه‏5.
4) سوره يونس، آيه‏18.
5) سوره زمر، آيه‏3.
6) سوره انعام، آيه‏7.
7) سوره بقره، آيه‏255.
8) سوره يونس، آيه‏3.
9) سوره طه، آيه‏109.
10) سوره مريم، آيه‏87.
11) سوره انبياء، آيه‏28.
12) سوره اسراء، آيه‏79.
13) بحارالانوار، ج‏8، ص‏29 – 63.
14) بحارالانوار، ج‏8.
15) بحارالانوار، ج‏8، ص‏34 – 40، ح‏21، ص‏42، ح‏35.
16) بحارالانوار، ج‏8، ص‏43، ح‏39.
17) بحارالانوار، ج‏8، ص‏48، ح‏51، ص‏42، ح‏31، ص‏38، ح‏10.
18) سوره نبأ، آيه‏37.
19) سوره مدثر، آيات 48 – 40.

 

 

نظر دين درباره دنيا

آية الله شهيد مرتضى مطهرى‏

روز شهادت استاد شهيد مرتضى مطهرى و روز معلم گرامى باد

موضوع بحث، «دنيا از نظر دين است». البته ما تنها از نظر دين اسلام بحث مى‏كنيم، مخصوصاً نظر ما به منطقى است كه قرآن كريم در اين باب پيش گرفته است، اين منطق لازم است روشن شود، زيرا متداول‏ترين مطلبى كه به عنوان موعظه و نصيحت از زبان دين گفته مى‏شود همان‏هاست كه تحت عنوان مذمّت دنيا و بدى دنيا و توصيه ترك دنيا و رها كردن آن گفته مى‏شود. هر كسى مى‏خواهد واعظ بشود و مردم را موعظه كند، اول مطلبى كه به ذهنش مى‏رسد: اين است كه برود جمله‏هايى شعر يا نثر در مذمّت دنيا و پيشنهاد ترك دنيا ياد بگيرد، به همين جهت به اندازه‏اى كه اين مطلب به گوش مردم خورده هيچ مطلب ديگر به گوششان نخورده است.
اين مطلب با تربيت و اخلاق مردم و نوع توجهى كه بايد به مسائل زندگى داشته باشند مربوط است، از اين نظر در درجه اول اهميت است. اگر به طرز خوب و معقولى تفسير شود، در تهذيب اخلاق و عزّت نفس و بلندى نظر و خوشبختى فردى و حسن روابط اجتماعى مردم مؤثّر است، و اگر به طرز نامطلوبى تفسير شود موجب تخدير و بى‏حس كردن اعصاب و بى‏قيد كردن آنها و سر منشأ همه نوع بدبختى و بى‏چاره‏گى‏هاى فردى و اجتماعى خواهد شد.

تفسير غلط از زهد و ترك دنيا

از قضا تدريجاً جانب تفسير دوم چربيده، مواعظ و نصايحى كه تدريجاً به شعر يا نثر در اين زمينه پيدا شده غالباً به شكل دوم است و اثر تخدير و بى‏حس كردن را دارد و اين دو علت دارد: يكى نفوذ برخى افكار و فلسفه‏هايى كه پيش از اسلام بوده و مبتنى است بر بد بينى به هستى و جهان و گردش روزگار و بر شريّت آنچه در اين جهان است كه در اثر اختلاط ملت‏هاى اسلامى در ميان مسلمين شايع شده است. ديگر حوادث تاريخى ناگوار و علل اجتماعى خاصى كه در طول چهارده قرن در محيط اسلامى رخ داد و طبعاً مولّد بدبينى و بى‏علاقه‏گى و شيوع فلسفه‏هاى مبنى بر بدبينى گرديده است.
حالا مستقيماً بايد ببينيم منطق قرآن در اين زمينه چيست؟ آيا مى‏توان همين فلسفه بدبينى را از قرآن استخراج كرد؟ يا اين كه در قرآن چنين مطلبى يافت نمى‏شود؟

زهد در قرآن‏

در قرآن كريم در عين اين كه از دنيا به عنوان يك زندگانى فانى كه قابل نيست انسان آن را منتهاى آرزو و آخرين مقصد قرار دهد ياد شده: «اَلمالُ والبَنون زِينَة الحيوةِ الدّنيا والباقِيات الصّالِحات خَير عِندَ ربِّكَ ثواباً وَ خيرُ املاً»1 يعنى ثروت و فرزندان رونق همين زندگانى دنيا هستند و اما اعمال صالحى كه باقى مى‏ماند بهتر است از لحاظ پاداش پروردگار و از لحاظ اين كه انسان به آنها دل ببندد.
قرآن با اين كه دنيا را به عنوان اين كه غايت آمال و منتهاى آرزو باشد قابل و لايق براى بشر نمى‏داند، در عين حال نمى‏گويد: كه موجودات و مخلوقات از آسمان و زمين و كوه و دريا و صحرا و نبات و حيوان و انسان با همه نظاماتى كه دارند و گردش‏ها و حركت‏ها كه مى‏كنند زشت است، غلط است، باطل است. بلكه بر عكس اين نظام را نظام راستين و حق مى‏داند و مى‏گويد: «وَ ما خَلَقْنا السّموات والاَرضَ وَ ما بَينَهُما لاعبين»2 ما آسمان‏ها و زمين و آن‏چه ميان آنهاست به قصد بازى نيافريده‏ايم. قرآن كريم به موجودات و مخلوقات عالم از جماد و نبات و حيوان قسم مى‏خورد: «والشّمس وَ ضُحيها والقَمرِ إذا تَليها».3 «والتّينِ والزَّيتون و طورِ سينينَ و هذا البَلَدِ الاَمينِ»4 «وَالعادِياتِ ضَبْحاً * فالمورياتِ قَدحاً».5 «وَ نَفسٍ و ما سَواها * فَالهَمها فُجورها و تقواها»6 قرآن مى‏فرمايد «ما تَرى فى خَلقِ الرّحمن مِن تفاوتٍ فارجِعِ البَصَر هَل تَرى مِن فُطورٍ».7
اساساً بدبينى به خلقت و آفرينش و به گردش و نظام عالم با فلسفه اسلام يعنى با هسته مركزى فلسفه اسلام كه توحيد است سازگار نيست، اين گونه نظريه‏ها يا بايد بر ماترياليسم و ماديّت و انكار مبدأ حقِ حكيمِ عادل مبتنى باشد، و يا بر اساس ثنويت و دوگانگى وجود و هستى، همان طورى كه در برخى فلسفه‏ها يا آيين‏ها به دو اصل و دو مبدأ براى هستى معتقد شده‏اند: يكى را مبدأ خيرات و نيكى‏ها و ديگرى را مبدأ شرور و بدى‏ها دانسته‏اند.
اما در دينى كه بر اساس توحيد و اعتقاد به خداى رحمن و رحيم و عليم و حكيم بنا شده جايى براى اين افكار باقى نمى‏ماند، همان طورى كه در آيات زيادى تصريح شده است.
آن چه به عنوان فنا و زوال دنيا و تشبيه به گياهى كه «در اثر باران از زمين سر مى‏زند» و بعد رشد مى‏كند، سپس زرد و خشك مى‏شود، تدريجاً از بين مى‏رود گفته شده، در حقيقت براى بالابردن ارزش انسان است كه انسان نبايد غايت آمال و منتهاى آرزوى خود را امور مادى و آن چه از شؤون امور مادى است قرار دهد، ماديات دنيا ارزش اين را ندارد كه هدف اعلى باشد. اين جهت ربطى ندارد به اين كه ما دنيا را در ذات خودش شر و زشت بدانيم.
به همين جهت است كه هيچ كس از دانشمندان اسلامى ديده نشده كه آن سلسله از آيات را به عنوان بدبينى به خلقت و گردش روزگار توجيه كرده باشد.

آيا علاقه به دنيا مذموم است؟

تفسير و توجيهى كه از طرف بعضى براى آن آيات شده يكى اين است كه گفته‏اند: منظور اين آيات بدى خود دنيا نيست، زيرا خود دنيا عبارت است از همين اعيان و اشياى زمينى و آسمانى و هيچ يك از اينها بد نيست، اينها همه آيات حكمت و قدرت پروردگارند و نمى‏توانند بد بوده باشند، آن چيزى كه بد و مذموم است محبت و علاقه به اين امور است محبت دنيا و علاقه به دنيا بد است، نه خود دنيا. همان طورى كه مى‏دانيم در زمينه مذمّت و تقبيح محبت دنيا آن قدر به شعر و نثر گفته شده است كه از حدّ احصا خارج است.
اين تفسير خيلى شايع است، از غالب اشخاص كه شما بپرسيد معناى بدى دنيا چيست خواهند گفت: معنايش اين است كه محبت دنيا بد است و الاّ خود دنيا كه بد نيست اگر بد بود خداوند خلق نمى‏كرد.
اگر دقت بكنيم اين تفسير – هر چند خيلى معروف و مشهور است و خيلى مسلم فرض شده – بى‏اشكال نيست، و با بيانات خود قرآن وفق نمى‏دهد.
زيرا … بايد ببينيم آيا علاقه‏اى كه بشر به دنيا دارد علاقه فطرى و طبيعى است يعنى در نهاد بشر و غريزه بشر اين علاقه گذاشته شده؟ يا بعدها در اثر عوامل خاصى مثلاً به حكم عادت و تلقين يا ساير عوامل در بشر پيدا مى‏شود؟ مثلاً پدران و مادران به فرزندان، و فرزندان به والدين خود علاقه و محبت دارند، مرد و زن هر كدام به جنس مخالف خود علاقه دارند. هر كسى به مال و ثروت علاقه دارد، به محبوبيت و احترام علاقه دارد، به خيلى چيزهاى ديگر علاقه دارد.

اين علاقه‏ها آيا فطرى و طبيعى هر كس است يا مصنوعى است و در اثر سوء تربيت پيدا مى‏شود؟

بدون شك اين علايق، طبيعى و فطرى است و در اين صورت چگونه ممكن است بدو مذموم باشد، و وظيفه انسان اين باشد كه اين علايق را از خود دور بكند. همان طور كه مخلوقات و موجودات بيرون از وجود انسان هيچ كدام را نمى‏توان گفت شر است و خالى از حكمت است، و همان طور كه اعضا و جوارح بدن انسان هيچ كدام بى‏حكمت نيست، يك رگ ريز، يك عضو كوچك، يك مو در بدن انسان يا حيوانى يافت نمى‏شود كه زايد و بى‏حكمت بوده باشد، همين طور هم در قوا و غرايز و اعضاى روحى انسان، در ميل‏ها و رغبت‏هاى انسان هيچ ميل و رغبت و علاقه‏اى طبيعى و فطرى نيست كه بى‏حكمت باشد، هدف و مقصدى نداشته باشد؛ همه اينها حكمت دارد؛ علاقه به فرزند، علاقه به پدر و مادر، علاقه به همسر، علاقه به مال و ثروت، علاقه به پيش افتادن و تقدّم، علاقه به احترام و محبوبيت همه اينها حكمت‏هاى بزرگى دارد كه بدون اينها اساس زندگى بشر از هم پاشيده مى‏شود.

به علاوه خود قرآن كريم همين محبت‏ها را به عنوان نشانه‏هاى حكمت پروردگار ذكر مى‏كند؛ مثلاً در سوره روم در رديف اين كه خلقت بشر و خواب و بعضى چيزهاى ديگر را از آيات و نشانه‏هاى حكمت و تدبير خداوند ذكر مى‏كند، مى‏فرمايد: «وَ مِن آياتِه ان خَلَقَ لَكُمْ مِنْ اَنفسِكُم اَزواجاً لِتَسكُنوا اِلَيها وَ جَعَلَ بَيْنَكُم مَوَدَّة و رَحمةً اِنّ فِى ذلِك لآياتٍ لِقَومٍ يَتَفَكّرونَ»8 يعنى يكى از نشانه‏هاى پروردگار آن است كه از جنس خود شما آدميان براى شما جفت و همسر آفريد و ميان شما مودّت و محبّت ايجاد كرد، و در اين حقيقت، نشانه‏ها از تدبير و تسخير و حكمت پروردگار است براى كسانى كه در اين مسائل فكر كنند.
اگر محبت همسر بد مى‏بود، در اين آيه به عنوان يكى از نشانه‏ها و آثار حكمت و تدابير حكيمانه خداوند ذكر نمى‏شد.
مسلّماً اين علاقه در طبيعت مردم نهاده شده، و خيلى واضح است كه اين علايق مقدمه و وسيله‏اى است براى اين كه امور جهان نظم و گردش منظّم خود را داشته باشد، اگر اين علايق نبود نه نسل ادامه پيدا مى‏كرد و نه زندگى و تمدن پيش مى‏رفت و نه كار و كسب و حركت و جنبشى در كار بود بلكه بشرى در روى زمين باقى نمى‏ماند.

راه حل‏ها

اين دو تفسير و دو نظر درباره دنيا، يكى نظر كسانى كه عالم دنيا را بالذات عالم شر و فساد و تباهى مى‏دانند، و يكى نظر كسانى كه خود دنيا را خوب مى‏دانند اما علاقه و محبت به دنيا را بد مى‏دانند.
اما آنها كه به تمام دنيا و هستى با نظر بدبينى نگاه مى‏كنند و هستى و حيات را شرّ و تباهى مى‏دانند راه چاره و راه حلى هم براى سعادت بشر و نجات او از بدبختى ندارند مگر پوچى‏گرايى و خودكشى، سخيف‏ترين سخنان همين سخن است و بدبخت‏ترين مردم دنيا هم همين اشخاص هستند. اينها به قول «ويليام جيمز» مانند موشى كه در زير تله جير جير مى‏كند بايد آه بكشند و ناله كنند.
ولى آنهايى كه گفته‏اند خود دنيا بد نيست علاقه به دنيا بد است، مى‏گويند چنين نيست كه بايد سوخت و ساخت، راه حل براى سعادت بشر و نجات او از بدبختى اين است كه با اين علاقه‏ها مبارزه و ريشه آنها كنده شود. آن وقت انسان از چنگال شرور رهايى مى‏يابد و شاهد سعادت را در آغوش مى‏گيرد.
در جواب اين گروه بايد گفت: گذشته از اين كه قوا و ميل‏ها و رغبت‏هاى طبيعى و فطرى كه در روح است طبق يك نظر فلسفى دقيق – كه اخيراً روان‏شناسى هم آن را تأييد كرده – قابل قلع و قمع كردن و ريشه‏كن كردن نيست و حداكثر اين است كه در اثر رياضت‏ها و مجاهدت‏ها پس رانده شود و به شعور باطن بگريزد و بعداً احياناً به صورت خطرناكى از مجراى ديگرى بروز و ظهور كند و توليد بيمارى‏هاى روحى و عصبى بنمايد؛ قطع نظر از اين جهت، قطع ريشه علايق صد در صد بر ضرر بشر است، درست مثل اين است كه عضوى از اعضاى او را (دست يا پا يا چشم، يا بينى را) قطع كنند.
هر قوه و غريزه‏اى نيرويى است در وجود انسان و براى ايجاد حركتى و كارى در وجود انسان گذاشته شده، لغو و عبث در خلقت نيست، به چه جهت بايد مركز اين نيرو را خراب كرده و از بين برد؟!

منطق قرآن‏

آن چيزى كه از قرآن كريم استفاده مى‏شود اين نيست كه اساساً علاقه و محبت به كائنات بد است، و راه چاره هم اين تعيين نشده كه علايق و محبت‏ها را بايد سركوب كرد. آن مطلب، مطلب ديگرى است و راه چاره هم غير اين است.
آن چه قرآن آن را مذموم مى‏شمارد علاقه به معناى بسته بودن و دل‏خوش بودن و قانع بودن و رضايت دادن به امور مادى دنيوى است، قرآن مى‏فرمايد: «المال والبَنون زِينة الحيوةِ الدّنيا والباقياتُ الصّالحات خَير عِندَ ربّك ثواباً وَ خَير املا»9 يعنى ثروت و فرزندان مايه رونق زندگى همين دنياست، و اما اعمال صالح كه باقى مى‏مانند از نظر پاداش الهى و از نظر اين كه انسان آنها را هدف و ايده‏آل قرار دهد بهترند. پس سخن در هدف و ايده‏آل و كمال مطلوب است.
قرآن كريم اهل دنيا را اين طور وصف مى‏كند: «الّذين لايَرجُونَ لِقاءَنا وَ رَضُوا بِالحيوةِ الدّنيا وَ اِطْمانّوا بِها والّذينَ هُم عَنْ آياتِنا غافُلون».10
آنهايى كه اميدوار به ملاقات ما نيستند و رضايت داده‏اند به زندگى دنيا و به آن آرام گرفته‏اند و آنها كه از آيات ما غافلند. در اين آيه سخن از مذموم بودن و رضايت دادن و قانع شدن و آرام گرفتن به ماديات است، اين وصف اهل دنيا است به معناى مذموم آن.
يا مى‏فرمايد: «فَاعْرِضْ عَنْ مَن تَولى عَنْ ذِكرِنا وَ لَمْ يُرد الاّ الحيوة الدّنيا ذلك مبلَغهُم مِن العِلم»11 يعنى رو بگردان از آنها كه به قرآن پشت كرده‏اند و جز زندگى دنيا نمى‏خواهند و حدّ علمى و سطح فكرى آنها همين قدر است. باز هم سخن درباره افرادى است كه جز دنيا هدف و مطلوبى ندارند و سطح فكرشان از ماديات بالاتر نيست.
يا مى‏فرمايد: «زيّن للناس حُبّ الشّهوات مِن النّساء والبنينَ والقناطير المقنطرةِ مِن الذّهبِ والفضّةِ والخَيل المسوّمَةِ والانعامِ والحرثِ ذلك مَتاع الحيوة الدنيا»12 علاقه به شهوات از قبيل زن و فرزندان و طلا و نقره و اسبان عالى و چهارپايان و كشت و زرع در نظر اينها جلوه كرده است، اينها كالاى دنيا است، و عاقبت نيك با خدا است. در اين آيه نيز سخن از صرف ميل و رغبت طبيعى نيست، سخن در اين است كه محبت به مظاهر شهوت در نظر بعضى از مردم زينت داده شده و بزرگ‏تر و زيباتر از آن چه كه هست جلوه داده شده و افراد را به خود مشغول و مفتون كرده است و به صورت كمال مطلوب درآمده است. يا مى‏فرمايد: «ارضيتم بالحيوة الدّنيا مِن الآخرةِ فَما مَتاع الحيوةِ الدّنيا فى الآخرةِ الاّ قليلٌ»13 آيا به دنيا به عوض آخرت رضايت داده‏ايد؟ دنيا نسبت به آخرت جز اندكى نيست.
همه اينها انتقاد از دل‏خوشى و رضايت و قناعت به علايق دنيوى است.
فرق است بين علاقه به مال و فرزند و ساير شؤون زندگى دنياوى و بين قانع بودن و رضايت دادن و غايت آمال قرار دادن اينها. وقتى كه نقطه هدف، جلوگيرى از انحصار و محدود شدن بشر به علائق مادى باشد راه چاره سركوب كردن و قطع و بريدن علايق طبيعى مادى و منهدم كردن اين نيروها نيست، بلكه راه چاره آزاد كردن و به كار انداختن يك سلسله علايق ديگرى است در بشر كه آنها بعد از علايق جسمى پيدا مى‏شوند و احتياج به تحريك و احيا دارند.
پس در حقيقت تعليمات دينى براى بيدار كردن شعورهاى عالى‏ترى در انسان است و آن شعورها در غريزه و فطرت بشر هستند، و چون عالى‏ترند و از مقام عالى انسان سرچشمه مى‏گيرند ديرتر بيدار مى‏شوند و احتياج به تحريك و احيا و بيدار كردن دارند، آن شعورها مربوط به معنويات است.
هر علاقه‏اى چشمه‏اى است از روح انسان كه باز مى‏شود و جارى مى‏گردد. مقصود دين، بستن چشمه‏هاى محسوس مادى نيست، مقصود باز كردن و كوشش براى جارى ساختن چشمه‏هاى ديگر است، يعنى چشمه‏هاى معنويات، و يا به عبارت ديگر هدف، محدود كردن و كم كردن نيروهاى محسوس از آن مقدار كه در متن خلقت به دست حكمت پروردگار آفريده شده نيست، بلكه هدف آزاد كردن يك سلسله نيروهاى معنوى است كه احتياج به آزاد شدن دارد. با يك مثال ساده مطلب را توضيح مى‏دهيم:
انسان فرزندى دارد و او را به مدرسه مى‏فرستد، وقتى كه مى‏بيند آن بچه تمام علاقه و همتش به بازى و شكم خوارگى است ناراحت مى‏شود و او را مورد عتاب قرار مى‏دهد، او را بازى‏گوش و شكم‏خواره مى‏خواند، و با اين عناوين او را ملامت مى‏كند، زيرا ميل دارد كه در آن بچه علاقه به درس و كتاب و خواندن و نوشتن پيدا بشود؛ اين علايق طبعاً از علاقه به بازى و خوراك ديرتر در بچه پيدا مى‏شود، به علاوه احتياج دارد به تحريك و تشويق، غريزه علم در هر بشرى هست در عين حال بايد آن را تحريك كرد.
ولى اين دليل نيست كه پدر مى‏خواهد فرزندش اساساً رغبتى به بازى و رغبتى به غذا و استراحت نداشته باشد، اگر روزى احساس كند كه ميل به بازى يا به غذا از بچه سلب شده فوق‏العاده ناراحت مى‏شود و آن را دليل بر يك نوع بيمارى مى‏گيرد و به طبيب مراجعه مى‏كند، زيرا مى‏داند بچه سالم در عين حال كه بايد به مدرسه و كتاب علاقه داشته باشد، بايد نشاط داشته باشد و به موقع بازى كند، به موقع غذا بخورد، پس وقتى كه پدر فرزند را به عنوان بازى گوش يا شكمو ملامت مى‏كند در حقيقت از حصر و انحصار علاقه او به بازى يا خوردن نالان است.

ريشه اين منطق در جهان بينى اسلامى‏

اين منطق كه قرآن كريم درباره دنيا و منع حصر علايق به دنيا و ماديات دارد به سبب يك نوع نگرش قرآن است درباره جهان و درباره انسان. قرآن كريم از نظر جهان، نشأت وجود را منحصر به نشئه مادى و دنياوى نمى‏داند، با اعتراف به عظمت اين دنيا در درجه‏اى كه هست به نشئه ديگر كه بسى عظيم‏تر و وسيع‏تر و فسيح‏تر است قائل است، نشئه دنيا در برابر او چيزى به شمار نمى‏رود! و از نظر انسان مى‏گويد زندگانى منحصر به نشئه دنيا نيست، در نشئه آخرت هم حياتى دارد، پس قهراً انسان در نظر قرآن با اين كه از ميوه‏هاى درخت همين دنيا است، دامنه وجود و حياتش تا ماوراء دنيا هم گسترده شده، قهراً اين انسان با اين اهميت نبايد هدف نهايى خود را دنيا و ماديات قرار دهد، خود را به دنيا بفروشد على (ع) مى‏فرمايد: «وَ لبئس المتجران ترى الدّنيا لنفسِكَ ثَمناً» بد معامله‏اى است كه خود را به دنيا بفروشى.
پس همان طورى كه يك فصل از فصول جهان بينى و فلسفه قرآنى؛ يعنى فصل توحيد چنان كه در آغاز سخن عرض كردم اجازه نمى‏دهد كه ما با چشم بدبينى به دنيا و جهان محسوس نگاه كنيم، يك فصل ديگر از فصول جهان شناسى و فلسفه قرآنى ايجاب مى‏كند كه هدف اعلى و غايت آمال انسان بالاتر از دنيا و ماديات باشد، و آن فصل، فصل معاد و انسان است.

اخلاق و دنيا پرستى‏

گذشته از اينها يك فصل ديگر هم در اسلام هست كه آن نيز ايجاب مى‏كند كه از اهميت دادن به ماديات كاسته شود و آن فصل تربيت و اخلاق است، اين قسمت را ساير مكاتب تربيتى هم قبول دارند كه براى تربيت اجتماعى بشر و براى آمادگى بشر براى زندگى اجتماعى بايد كارى كرد كه افراد، هدف و ايده‏آل معنوى داشته باشند و به ماديات حرص نورزند، آتش حرص و طمع هر اندازه تيزتر بشود موجب عمران و آبادى اجتماع كه نمى‏شود سهل است، موجب خرابى و ويرانى اجتماع هم مى‏گردد.
از نظر سعادت يك فرد هم هر چند نبايد افراط كرد و مانند برخى از فلاسفه گفت كه سعادت و خوشى در ترك همه چيز است اما بدون شك طبع مستغنى و بى‏اعتنا يكى از شرايط اوليه سعادت است.
اين جا به يك توضيح ديگر نيازمنديم. ممكن است كسى تصور كند كه از آن چه گفتيم كه منظور جلوگيرى از انحصار و محدود شدن علايق بشر به ماديات است، اين توهّم پديد آيد كه بايد هم خدا را دوست داشت و هم دنيا را، هم ماده را كمال مطلوب قرار داد و هم معنا را يعنى نوعى شرك. خير، منظور اين نيست. منظور اين است كه انسان يك سلسله عواطف و دلبستگى‏هاى طبيعى به اشيا دارد كه اينها بر اساس حكمت‏هايى در انسان آفريده شده و همه انبيا و اوليا از اين گونه عواطف بهره‏مند بوده‏اند و خداوند را بر آنها شكر مى‏كرده‏اند و اينها نه قطع شدنى است و نه فرضاً قطع شدنى باشد، خوب است كه قطع شود.
انسان ظرفيت ديگرى دارد ماوراى اين ميل‏ها و عواطف، و آن ظرفيت كمال مطلوب داشتن است، ايده‏آل داشتن است. دنيا و ماديات نبايد به صورت ايده‏آل و كمال مطلوب درآيد، محبتى كه مذموم است اين گونه محبت است. ميل‏ها و عواطف يك نوع استعداد است در بشر و به منزله ابزارهايى براى زندگى هستند، اما استعداد كمال مطلوب داشتن استعداد خاصى است كه از عمق انسانيت و جوهر انسانيت سرچشمه مى‏گيرد و از مختصات انسان است. پيامبران نيامده‏اند ميل‏ها را و عواطف را از بين ببرند و سرچشمه آنها را بخشكانند بلكه آنها آمده‏اند دنيا و ماديات را از صورت كمال مطلوب خارج نمايند و خدا و آخرت را به عنوان كمال مطلوب عرضه نمايند. و در حقيقت انبيا كه مى‏خواهند نگذارند كه دنيا و ماديات از جايگاه طبيعى خود، يعنى مورد رغبت و ميل و عاطفه بودن، كه جايگاه طبيعى است و نوعى پيوند طبيعى ميان انسان و اشيا است خارج شده نقل مكان دهد و در آن جايگاه مقدس كه قلب ناميده مى‏شود و هسته مركزى وجود انسان است و ظرفيت انسانى اوست، كانون كشش او به سوى لايتناهى است، بنشيند و بالطبع مانع پرواز انسان به سوى كمال لايتناهى گردد.
اين كه در قرآن كريم وارد شده «ما جعل الله لِرَجلٍ مِن قلبين فِى جَوفه»14 يعنى خداوند در اندرون كسى دو دل قرار نداده، به منظور اين نيست كه مردم يا بايد به خدا علاقه داشته باشند يا به غير خدا از زن و فرزند و مال و غيره، مقصود اين است كه مردم بايد يك هدف اعلى و منتهاى آرزو داشته باشند، دو چيزى كه با هم جمع نمى‏شود اين است كه منتهاى آرزو خدا باشد يا ماديات دنيوى، و الاّ صرف علاقه به چند چيز در آن واحد خيلى واضح است كه ميسّر است.

پى‏نوشت‏ها: –

1 ) كهف (18) آيه‏46.
2 ) دخان (44) آيه‏38.
3 ) شمس (91) آيه‏1.
4 ) تين (95) آيه‏1.
5 ) عاديات (100) آيه 1 – 2.
6 ) شمس (91) آيه‏7 – 8.
7 ) ملك (67) آيه‏3.
8 ) رعد (13) آيه‏3.
9 ) كهف (18) آيه‏46.
10 ) يونس (10) آيه‏7.
11 ) نجم (53) آيه‏29.
12 ) آل عمران (3) آيه‏14.
13 ) توبه (9) آيه‏38.
14 ) احزاب (33) آيه‏4.

 

 

مهر و محبت در سيره پيشوايان

حجةالاسلام والمسلمين محمد محمدى اشتهاردى‏

اشاره:

واژه محبت زيباترين واژه‏اى است كه در بسيارى از موارد نقش سازنده و پرثمر داشته و مى‏توان در پرتو آن نيروى جاذبه را قوى كرد. انسان‏ها را با آن به سوى حق و عدالت جذب نمود و ارتباطات را نيك و باصفا كرد و كدورت‏ها، كينه‏ها و زشتى‏هاى ديگر اخلاقى را در جامعه پاك سازى نمود.
مهر و محبت همان مهربانى، رأفت، مدارا، دل سوزى، ترحّم، صميميت و صفاى قلب است كه داراى شاخه هايى مانند: محبت دو جانبه پدر و مادر با فرزندان، همسران، همسايگان، دوستان، هم كيشان، هم سفران، هم زبانان، همكاران، خويشان، امت و امام، قوى و ضعيف، غنى و فقير، نسبت به اقليت‏هاى مذهبى و… مى‏باشد. سرچشمه آثار درخشان و بركات بوده و پديدآورنده مدينه فاضله و زيبايى زندگى خواهد شد؛ حتى اهرمى نيرومند و عميق براى پركردن چالش‏ها و زدودن نخوت‏ها، نكبت‏ها و اختلاف‏ها و پيامدهاى شوم آن است.
بر همين اساس اسلام و قرآن، بهاى بسيار زيادى به آن داده است؛ مثلاً «مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ؛1 محمد(ص) فرستاده خدا است، و كسانى كه با او هستند، در برابر كفّار سرسخت و شديد و در ميان خود مهربانند.»
اميرمؤمنا على(ع) فرمود: «اشرف الشّيم رعايةُ الوُدّ؛2 برترين خوى‏ها، رعايت كردن حريم دوستى و محبت است».
رسول اكرم (ص) فرمود: «لو كانَ الرّفيقُ خلقاً يُرى‏ ما كانَ ممّا خَلَقَ اللّهُ شَى‏ءٌ احسَنُ مِنْهُ؛3 اگر مهربانى و صميميت به صورتى مجسّم شود، آن چنان زيبا است كه خداوند مخلوقى زيباتر از آن را نيافريده است.»
مولانا جلال الدين در ديوان مثنوى خود گويد: لقمان داراى ارباب با محبت بود، به طورى كه هر غذايى كه مى‏خواست بخورد، نخست آن را نزد لقمان نهاده و سپس نيم خورده لقمان را مى‏خورد. روزى خربزه آورد و آن را پاره كرد و يك قاچ از آن به لقمان داد، لقمان دريافت كه بسيار تلخ است، در عين حال چيزى نگفت و آن را با لذت و شوق خورد. به اين ترتيب ارباب او هفده قاچ به لقمان داد و او آن را خورد، تنها يك قاچ باقى ماند و خودش آن را خورد، ولى ديد بسيار تلخ است، زبانش آبله زد و گلويش سوخت و حالش دگرگون شد، به لقمان گفت: «اين زهر را چگونه نوش كردى؟»
لقمان گفت: آن همه نيكى به من كردى، در ميان آن‏ها يكى تلخ بود، آيا سزا است، كه به خاطر يك تلخى آن همه نيكى‏ها را فراموش كنم و ناشكرى نمايم؟ از اين رو اين زهر را به خاطر شيرينى‏هاى محبت و نعمتت نوش جان كردم:
از محبت تلخ‏ها شيرين شود
وز محبت مس‏ها زرّين شود
از محبت خارها گل مى‏شود
وز محبت سركه‏ها مُل مى‏شود
از محبت نار نورى مى‏شود
وز محبت ديو حورى مى‏شود
از محبت سُقم صحت مى‏شود
وز محبت قهر، رحمت مى‏شود4

پيامبر(ص) و امامان(ع) – كه اسوه‏هاى راستين بشريّت هستند – نسبت به آحاد مردم بسيار مهربان، صميمى و پرمحبت بودند. جاذبه محبّت‏هاى پيامبر(ص) يكى از عوامل بزرگ گرايش مشركان به اسلام گرديد. آنها در جاى خود، نهايت درجه مودت و آيين دوستى و رفاقت نسبت به مردم را رعايت مى‏كردند. محبت آنها نسبت به محرومان و از پا افتادگان بيشتر بود. آنها مظهر صفات الهى بودند، ترحم و دوستى و مهربانيشان بر خشونتشان مى‏چربيد، اصل را بر محبت قرار داده بودند و از خشونت به عنوان استثنا استفاده مى‏كردند. به نمونه‏هايى از شيوه‏هاى برخورد و ارتباط دوستانه پيشوايان با افراد مختلف، اشاره مى‏كنيم:
1 – در ماجراى جنگ خيبر كه در سال هفتم هجرت رخ داد، سپاه اسلام پيروز شد. يكى از كسانى كه در اين نبرد اسير مسلمانان شد، صفيه دختر حىّ بن اخطب (دانشمند سرشناس يهود) بود. بلال حبشى صفيه را همراه يك بانوى ديگر به مدينه آورد، ولى آنها را از كنار جنازه‏هاى بستگانشان عبور داد، آنها با ديدن آن منظره‏ها، بسيار ناراحت شده و گريه سر دادند و صورتشان را خراشيدند. وقتى وارد مدينه شده و به محضر پيامبر(ص) رسيدند، پيامبر(ص) از صفيّه در مورد علت خراشيدگى چهره‏اش پرسيد، صفيه ماجرا را گفت، پيامبر(ص) دريافت كه بلال حبشى در اين مورد، آيين اخلاق و مهر و محبت اسلامى را رعايت نكرده است، لذا او را مورد سرزنش قرارد داد و فرمود: «انزعَتْ مِنْكَ الرّحْمَةُ يا بلال، حَيْثُ تَمَرُّ بامراتَيْنِ عَلى قَتلى رِجالِهِما؟5 اى بلال! آيا مهر و محبت از وجود تو زدوده شده كه آن دو بانو را در كنار كشته‏شدگانشان حركت دادى؟ چرا بى‏رحمى كردى؟»
اين‏گونه سرزنش‏ها بيانگر آن است كه اسلام دين محبت است؛ حتى تا اين اندازه كه نبايد در منطقه جنگ، بازماندگان كفار را در كنار جنازه كشته هايشان عبور داد.
2 – مردى نزد پيامبر(ص) آمد و گفت: «من هرگز كودكى را نبوسيده‏ام» وقتى رفت، پيامبر(ص) فرمود: «اين مرد از اهل دوزخ است»6
3- روزى پيامبر(ص) نماز ظهر را با جماعت اقامه نمود، ولى بر خلاف معمول دو ركعت آخر را به سرعت به پايان رسانيد، پس از نماز، از آن حضرت پرسيدند: آيا حادثه تلخى رخ داده؟ علت شتاب شما چه بود؟
آن بزرگوار در پاسخ فرمود: «اَما سَمِعْتُم صَراخَ الصَّبىّ؛ آيا شما صداى ناله كوك را نشنيديد؟»
معلوم شد در نزديك محل اقامه نماز نوزادى گريه مى‏كرده و كسى نبوده تا با نوازش او را آرام كند، مهر و محبت پيامبر(ص) موجب شده كه نمازش را كوتاه كند، و آن كودك را مورد لطف و نوازش قرار دهد.7
4 – يكى از اصحاب مى‏گويد: پيامبر(ص) را ديدم كه در مسجد به نماز ايستاده بود، وقتى به سجده رفت، حسن و حسين(ع) بر پشتش پريدند، بعضى مى‏خواستند آن دو را رد كنند، پيامبر(ص) اشاره كرد به آنها كار نداشته باشيد، وقتى نماز تمام شد، آن دو كودك را در آغوش گرفت و فرمود: «كسى كه مرا دوست دارد، بايد اين دو را دوست بدارد.»8
نيز روايت شده: روزى نماز جماعت به امامت پيامبر(ص) در مسجد برقرار بود، حسين(ع) – كه دوران كودكى را به سر مى‏برد – با علاقه شديد به سوى محراب دويد و در سجده بر پشت آن حضرت سوار شد و پاهاى خود را حركت مى‏داد، و مى‏گفت حَلْ حَلْ (كه عرب‏ها هنگام راندن شتر اين واژه را مى‏گويند) هنگامى كه پيامبر(ص) سر از سجده برداشته و مى‏نشست، حسين(ع) را با دست هايش مى‏گرفت و در كنار بر زمين مى‏نهاد، هنگامى كه به سجده دوم مى‏رفت، باز حسين(ع) بر پشت آن حضرت سوار مى‏شد و پاهايش را حركت مى‏داد، و همان جمله را تكرار مى‏كرد اين منظره چند بار تكرار شد تا پيامبر(ص) از نماز فارغ گرديد.
يك نفر يهودى از دور اين منظره را مى‏ديد، نزديك آمد و به پيامبر(ص) عرض كرد: «شما با فرزندان خود به گونه‏اى رفتار مى‏كنيد كه در ميان ما چنين رفتارى نيست؟
پيامبر (ص) به او فرمود: «اگر شما به خدا و رسولش ايمان بياوريد، به كودكان مهر و محبت مى‏ورزيد، همين منظره و گفتار موجب شد كه آن يهودى مسلمان گرديد.»9
5 – محبت‏ها و مهربانى‏هاى ايثارگرانه حضرت زهرا(س) و حضرت على(ع) به محرومان، بينوايان، يتيمان، اسيران كه صدها مورد آن در روايات ما آمده، هر كدام درس مهم محبت و صميميتى است كه در سيره تابان آنها مى‏درخشد. يكى از شعبه‏هاى محبت – كه قبلاً خاطرنشان شد – روابط دوستانه و مهرانگيز همسران نسبت به همديگر است، حضرت زهرا(س) نسبت به همسر به قدرى پر محبت بود كه حضرت على(ع) مى‏فرمايد: «هرگونه اندوه و رنج و ناراحتى‏اى كه در بيرون خانه بر من وارد مى‏شد، با ديدار زهرا(س) همه آنها به شادى و آرامش تبديل مى‏گرديد.»
با اين كه اين دو بزرگوار بيش از ده سال همسر همديگر بوده، و در سخت‏ترين شرايط و فضاسازى‏هاى دشمن و جنگ‏ها قرار داشتند، در عين حال، حضرت على(ع) مى‏فرمايد: «فواللّهِ ما اَغْضَبْتُها، و لا اَكْرَهْتُها عَلى امْرٍ حَتّى قَبَضَها اللّهُ عَزَّوجلَّ، وَ لا اَغْضَبَتْنى وَ لا غَضَبَتْ لي اَمْراً؛ سوگند به خدا! من هيچ گاه زهرا (س) را از آغاز تا آخرين لحظه عمرش خشمگين و ناخشنود نكردم، او نيز هيچ گاه موجب خشم و ناخشنودى من نشد.»10
روشن است كه چنين صميميت و همدلى و صفايى جز در پرتو مهر و محبت به دست نمى‏آيد. حضرت على(ع) در امور خانه، فاطمه(س) را كمك مى‏كرد، هيزم و آب به خانه مى‏آورد و خانه را جاروب مى‏كرد. پيوند مقدس همسرى آنها به گونه‏اى بود كه روح تعاون و صميميت در آن حاكم بود و در واقع يك روح در دو پيكر بودند. اصولاً در زندگى آنها دوئيّت معنا نداشت.11
درباره فرزند دارى و رابطه والدين با فرزند نيز آنچه در زندگى آنها اساس و محور كار بود، محبت و مهربانى بود، آنها با فرزندانشان دوست و رفيق صميمى بودند و به شخصيت آنها بها مى‏دادند. به نيازهاى جسمى و روحى آنها توجه عميق داشتند و هرگز به روحيه لطيف آنها ضربه نزدند، عدالت و احسان نسبت به آنها را به طور كامل رعايت مى‏نمودند، و برخورد صادقانه و پرصفايى با آنها داشتند كه چاشنى همه اين امور، مهر و محبّت بود.
6 – ماجراى معروف آموزش وضو به پيرمرد توسط حسن و حسين(ع) كه در آن هنگام كودك بودند، نيز بيانگر اوج ادب و محبت آنها است. آنها ديدند پيرمرد وضوى ناقص گرفت، براى اين كه مبادا به او اهانت شود و يا تحقير گردد، با كمال محبت به او رو كرده و گفتند: «اى شيخ! ما وضو مى‏سازيم، ببين كدام يك از ما بهتر وضو مى‏گيرد!»
پيرمرد به تماشاى آن‏ها پرداخت، آنها هر دو وضوى كامل گرفتند، پيرمرد به ناقص بودن وضوى خودش پى برد، به آنها گفت: «هر دو وضوى نيك ساختيد، و وضوى من نادان ناقص بود، اكنون وضوى كامل را از شما آموختم، شما به خاطر علاقه‏اى كه به امت جدتان داريد، وضوى صحيح را به من ياد داديد، سپاس گزارم.»12
7 – روزى امام حسن مجتبى(ع) كودكى را ديد كه نان خشكى در دست داشت، لقمه اى از آن را مى‏خورد و لقمه ديگر را به سگى كه در آن جا بود مى‏داد. البته آن كودك فرزند يك برده بود، امام حسن(ع) از او پرسيد: چرا چنين مى‏كنى؟
عرض كرد: «من از خدا شرم كردم كه غذا بخورم، و حيوانى گرسنه به من نگاه كند، و من به او غذا ندهم.»
امام حسن(ع) از روش و پاسخ زيباى او خوشحال شد، دستور داد لباس و غذاى فراوانى به آن كودك دادند، آن گاه با مهر و محبت سرشارى، آن كودك را از اربابش خريد و آزاد نمود.13
8 – هنگامى كه در ماجراى كربلا، امام حسين(ع) از مدينه به سوى مكه عازم شد، يكى از ساكنان مدينه به نام عبدالله بن مطيع، در مدينه براى خود چاه آبى حفر كرده بود تا با افراد خانواده‏اش از آب آن بهره‏مند گردد، ولى آب آن اندك و شور بود، به محضر امام حسين(ع) آمد و عرض كرد: «فدايت گردم! اين چاه را كنده‏ايم و امروز به آب رسيده، ولى آبش اندك و شور است.»
امام حسين(ع) با مهر و عاطفه‏اى سرشار از محبّت كنار چاه آمد، و اندكى از آب آن را نوشيد و سپس مقدارى از آب را به دهان ريخت و مضمضه كرد، و آن گاه آن را در درون چاه ريخت، اين كار باعث شد كه آب آن چاه، هم شيرين شد و هم زياد گرديد.14
9 – روزى امام حسين (ع) از راهى عبور مى‏كرد، چند نفر فقير را ديد كه پلاسى روى خاك افكنده‏اند، و تكه‏هاى خشك نان در دست دارند و مى‏خورند، وقتى امام را ديدند، او را به جمع خود براى خوردن نان دعوت نمودند. امام با كمال محبت نزد آنها رفت و كنار آنها نشست، از نان خشك آنها خورد و اين آيه را خواند: «انّهُ لايُحِبُّ المستكبرين؛ خداوند متكبّران را دوست ندارد»15 سپس با نگاهى مهرانگيز به آنها فرمود: «من دعوت شما را پذيرفتم، اكنون نوبت شما است كه دعوت مرا براى ناهار بپذيريد.» آنها دعوت امام را پذيرفتند و همراه آن حضرت به خانه آمدند، امام حسين(ع) به خدمت كار خانه فرمود: آنچه از غذا در خانه هست براى مهمانان بياور، او غذا آورد، و امام از آنها پذيرايى خوبى كرد.16
10 – ابوعبيده مى‏گويد: در سفرى سوار بر يك شتر با امام باقر(ع) هم سفر بودم، من در يك طرف كجاوه و آن حضرت در طرف ديگر آن بود. هنگام سوار شدن، نخست من سوار مى‏شدم، بعد او سوار مى‏شد، وقتى هر دو در جاى خود قرار مى‏گرفتيم، آن حضرت به من سلام مى‏كرد و مانند مردى كه دوست خود را تازه ديده است مصافحه مى‏نمود و احوال پرسى مى‏كرد و هنگام پياده شدن، آن حضرت زودتر از من پياده مى‏شد. وقتى در زمين قرار مى‏گرفتيم، آن حضرت به من سلام مى‏كرد، و باز مانند كسى كه بعد از مدت‏ها دوستش را تازه ديده به گرمى مصافحه مى‏كرد و احوال پرسى مى‏نمود. به آن بزرگوار عرض كردم: شما به گونه‏اى رفتار مى‏كنيد كه هيچ كس آن گونه رفتار نمى‏كند!
در پاسخ فرمود: «آيا نمى‏دانى كه پاداش دست دادن به هم چقدر فراوان است؟ مؤمنان وقتى كه به همديگر مى‏رسند و با هم مصافحه مى‏كنند، آن چنان گناهانشان مى‏ريزد كه برگ درختان (در پاييز) مى‏ريزد، خداوند به آنها به نظر رحمت مى‏نگرد، تا از همديگر جدا گردند.»17
به راستى كه پيرو اين امامان برگزيده الهى هستيم، آيا نبايد به آنها اقتدا كرد و نسبت به همديگر با كمال صميميت و مهربانى رفتار كنيم؟
11 – محمد بن سهل قمى مى‏گويد: در سفر مكه به مدينه رفتم، در آن جا به محضر امام جواد(ع) رسيدم، خواستم لباسى را از آن بزرگوار به عنوان بركت زندگى بگيرم، فرصتى به دست نيامد، با حضرت خداحافظى نموده و از خانه‏اش بيرون آمدم، تصميم گرفتم در اين مورد نامه‏اى برايش بنويسم و تقاضاى لباس كنم. نامه را نوشتم و به مسجد رفتم و پس از انجام دو ركعت نماز و استخاره به قلبم آمد كه نامه را نفرستم، از اين رو نامه را پاره كردم و همراه كاروان از مدينه به سوى وطن حركت نموديم، فاصله زيادى از مدينه دور شده بوديم، ناگاه شخصى نزد من آمد و دستمالى در دستش بود كه آن لباس مورد آرزوى من در درون آن قرار داشت. از افراد مى‏پرسيد: محمد بن سهل قمى كيست؟ تا اين كه مرا پيدا كرد و آن دستمال را به من داد و گفت: «مولايم (امام جواد) اين لباس را براى شما فرستاه است.» نگاه كردم ديدم دو لباس مرغوب و نرم است.
او نيز آن لباس‏ها را گرفت و تا آخر عمر نزد او بود، وقتى كه از دنيا رفت، پسرش احمد با همان دو لباس، پيكر او را كفن نمود.18
12 – روزى امام كاظم(ع) در كنار مردى ژوليده و غبارآلود مى‏گذشت، به او سلام كرد و با مهربانى ويژه‏اى در نزد او نشست و مدتى طولانى با او به گفت و گو پرداخت، آن‏گاه با محبت سرشارى به او فرمود: «براى خدمت گذارى حاضرم، هر كارى دارى بگو انجام دهم.»
شخصى با ديدن اين منظره، شگفت زده شد و به امام عرض كرد: «عجبا! شما در كنار اين مرد (ژوليده و خاك آلود و كوخ‏نشين) آمده‏اى و همنشين او شده‏اى، و اكنون هم به او اعلام مى‏كنى كه آماده خدمت گذارى هستى؟ با اين كه به او سزاوار است كه تو را خدمت كند؟»
امام كاظم(ع) در پاسخ فرمود: «اين شخص بنده‏اى از بندگان خدا براساس كتاب خدا (قرآن) است، و برادر دينى من، و همسايه من در شهرهاى خدا است، پدر من و او (حضرت آدم«ع») يكى است، و او بهترين پدران است و بالاترين دين، دين اسلام است كه ما را به همكارى دعوت كرده است. شايد روزگار دگرگون شود و ما دست نياز به سوى او دراز كنيم، و خدا ما را پس از فخر بر او، در برابرش كوچك نمايد.» سپس امام كاظم(ع) شعرى خواند كه معنايش اين است: «با كسى كه در ظاهر، تناسبى براى ارتباط با ما ندارد، رابطه برقرار مى‏سازيم، از ترس اين كه مبادا بدون دوست گرديم.»19
براى روشن‏تر شدن اين مطلب مهم، توجه شما را به يك فراز جالب از زندگى امام خمينى(قدس سرّه) كه در مصاحبه خانم مرضيه حديدچى، معروف به خانم دبّاغ آمده، جلب مى‏كنم:
«به ياد دارم يكى از بچه‏هاى (سه چهار ساله) مرحوم آقاى اشراقى (كه نوه امام بود) يك روز به راهرو خانه امام در جماران آمد و يك لنگه كفش برداشت و گفت كه مى‏خواهد امام را بزند، من دنبالش دويدم تا لنگه كفش را بگيرم، ولى او در را باز كرد، و به داخل اتاق رفت، تا رفتم او را بگيرم، حضرت امام خمينى قدس سرّه دستشان را بلند كردند و به من فهماندند كه كارى نداشته باشم. بچه سه – چهار بار با كفش به حضرت امام زد، بعد امام او را بغل كردند و بوسيدند و فرمودند:
«بابا جون اگر من به شما مى‏گويم كه به اين كاغذها دست نزنى، به اين خاطر است كه اينها مال مردم است و من بايد آنها را بخوانم و جواب بدهم و اگر پاره شوند، پيش خدا مسئولم.»
يعنى امام بدون اين كه حالت خاصّى در چهره‏شان پيدا شود، خيلى راحت با آن بچه برخورد كردند، سرانجام بچه لنگه كفش را همان جا گذاشت، و از اتاق بيرون رفت. مى‏خواهم بگويم امام ظرافت‏هاى تربيتى و خانوادگى پرمحبت خاصّى داشتند.
ولى بعضى در عين آن كه در لباس اسلام مى‏درخشند رعايت نمى‏كنند، مثلاً در زمان جنگ همسر يك فرمانده تعريف مى‏كرد كه يك روز صبح شوهرش بيرون مى‏رود تا براى بچه بيمارشان شير بگيرد، ولى ساعت 12 شب به منزل برمى‏گردد.
اين برخورد صحيح نيست، و نشانه بى‏توجهى و بى‏مهرى به مسائل خانواده است، در صورتى كه امام قدّس سرّه چنين نبودند.»20

پى‏نوشت‏ها:

1 – فتح، 29.
2 – غررالحكم، (ترجمه محمد على انصارى)، ج‏1، ص‏209.
3 – اصول كافى، ج‏2، ص‏120.
4 – ديوان مثنوى، به خط ميرخانى، دفتر دوم، ص‏143.
5 – سيره ابن هشام، ج‏3، ص‏350؛ بحار، ج‏22، ص‏5.
6 – فروع كافى، ج‏6، ص‏50.
7 – همان، ص‏48.
8 – مناقب ابن شهر آشوب، ج‏3، ص‏384.
9 – همان، ص‏71 و 72.
10 – وسائل الشيعه، ج‏14، ص‏492.
11 – اقتباس از بحارالانوار، ج‏43، ص‏151.
12 – مناقب ابن شهر آشوب، ج‏3، ص‏403.
13 – البداية والنهاية، ج‏8، ص‏38.
14 – فضائل الخمسه فيروزآبادى، ج‏3، ص‏271.
15 – نحل، 23.
16 – بحارالانوار، ج‏44، ص‏189.
17 – اصول كافى، ج‏2، ص‏179.
18 – مختار الخرائج، ص‏273.
19 – اعيان الشيعه، چاپ ارشاد، ج‏2، ص‏7.
20 – اقتباس از امير رضا ستوده، پا به پاى آفتاب، ج‏1، ص‏326.

 

 

آزمونى ديگر براى مسئولان

حجة الاسلام والمسلمين محمد تقى رهبر

رهبر معظم انقلاب سال 82 را سال خدمت به مردم اعلام نمودند. اين موضوعى است كه بايد در صدر برنامه‏ها و سياست‏هاى نظام قرار گيرد. اصولاً فلسفه حكومت چيزى جز سامان دادن به وضع كشور و رسيدگى به مشكلات مردم و حفظ و حراست از ارزشها نيست. آنچه براى زمامداران و مسئولان ماندنى است و رضاى خلق و خالق را در پى دارد اين است كه از پايگاه حكومت، ارزش‏هاى دينى و مصالح اجتماعى را مورد حمايت قرار دهند وگرنه حكومت سرابى كاذب و چون كف‏هاى روى آب مانند همه چيز اين دنيا بر باد رفتنى است. به بيان اميرالمؤمنين(ع) حكومت امانت الهى است كه نبايد به آن خيانت شود و اهداف اصلى آن از ياد رود. در نامه‏اى كه آن حضرت به اشعث بن قيس عامل خود در آذربايجان مى‏نويسد يادآور مى‏شود: «ان عملك ليس لك بطعمة ولكنّه فى عنقك امانة و انت مسترعى لمن فوقك…» كار فرماندارى براى تو وسيله بهره كشى و سودآورى نيست بلكه بر گردن تو امانت است، و بايد در برابر مقام مافوق خود كه تو را زير نظر دارد پاسخگو باشى.(1)
فراموش نكنيم كه نظام ما برگرفته از مكتب علوى است و مى‏بايست شباهتى به سيره عملى آن حضرت داشته باشد و مسئولين امر با خدمتگزارى پيوند خود را با جامعه مستحكم كنند.
يكى از آفات حكومت بريده شدن دولتمردان و كارگزاران امور از مردم است. مردمى كه آنان را به مقام و رياست رسانده و سرنوشت خود را هم چون امانتى به دست آنان سپرده‏اند.
متأسفانه برخى كارگزاران و صاحبان مقام و منصب كم حافظه‏اند و زود فراموش مى‏كنند كه مردم چه حقى بر آنان دارند و جاه و مقام را به بركت مجاهدات مردم و صدقه سر آنها كسب كرده‏اند. اين عده روزى كه حضور مردم را مى‏خواهند و به آراء مردم نياز دارند حاضرند پاى مردم را ببوسند تا رأى بيشتر به دست آورند! و التماس مى‏كنند تا از اين پلكان خود را به اهداف و مقاصد ديگر برسانند و به هر ترفندى دست مى‏يازند تا بر رقباى خود پيروز گردند، اما همين كه جاى خود را محكم كردند و آسوده خاطر بر پست و مقام چيره شدند ديگر مردم را نمى‏شناسند و خدمت به مردم براى آنان مفهومى ندارد و گاه در سخنرانى‏ها و نطق‏ها و موضع‏گيرى‏ها به مردم بى‏اعتنايى مى‏كنند و گاهى با لحن اهانت‏آميز مى‏گويند: اينها كه در راهپيمايى‏هاى سرنوشت ساز ملى و دينى و ضداستكبارى به خيابان‏ها مى‏آيند مردم نيستند و تنها كسانى را مردم مى‏دانند كه پاى صندوق‏هاى رأى بيايند و به آنها رأى بدهند!!
و اى كاش كه براى آنان نيز كارى در جهت خدمت انجام مى‏دادند و وجدان خود را بدين وسيله راضى مى‏كردند. پاسخ به آن اهانت كه بر مردم روا مى‏دارند و بيان خدمتى كه اين افراد انجام مى‏دهند فعلاً مقصد اين مقال نيست. آنچه محور بحث كنونى است سخن با مخاطبانى است كه جايگاه و نقش مردم را باور دارند و مفهوم خدمتگزارى را مى‏شناسند و خدمت را از خيانت تميز مى‏دهند و رضاى خلق و خالق را آرمان خود مى‏دانند و آن گاه به عرصه سياسى قدم مى‏گذارند. جاى آن دارد كه اينها چگونگى خدمت به كشور و مردم را به بررسى نهند، پيرامون آن فكر كنند و بدون فوت وقت به مشكلات مردم بينديشند و دردهاى جامعه كنونى را بشناسند و درصدد چاره برآيند.
انتظار اين بود كه مسئولين امور و نمايندگان مردم، توصيه مقام معظم رهبرى در خصوص خدمتگزارى به مردم در سال 82 را مد نظر قرار داده و در ساعات نخستين شروع كار مجلس و ساير نهادها و دستگاه‏ها اين موضوع را مطرح مى‏كردند و در تحقق اين خواسته كه رضاى خدا و خلق را در پى دارد چاره‏اى مى‏انديشيدند. بيكارى، فقر، تبعيض، فساد، گرانى و مشكلات اقتصادى و ادارى آفاتى هستند كه جو روانى جامعه را تهديد مى‏كنند و زمينه دخالت‏هاى بيگانه را فراهم مى‏سازند. و دشمن به اين فرصت‏ها چشم طمع بسته است. پرداختن به اين معضلات و چاره جويى براى حل آن‏ها از وظايف اوليّه نمايندگان مردم و دستگاه‏هاى اجرايى و ادارى كشور است كه متأسفانه از نظر يك عده به بوته فراموشى سپرده شده و آقايان و خانم‏ها كه خودشان بحمدالله! هيچ مشكل مادى ندارند و از حقوق كلان و مسكن و اتومبيل و امتيازات ديگر و سفره‏ها و سفرهاى داخلى و خارجى و تفريح و سياحت بهره كافى دارند، مشكل توده‏هاى مردم را كه مقام و رياست آنان به بركت وجود آنها كسب شده است، ناديده گرفته و بدون توجه به مصالح ملى سرگرم منازعات سياسى فرسايشى شده‏اند.
طرح مسائل جنجال برانگيز در وضع كنونى و مشاجرات جناحى و جر و بحث بر سر حذف نظارت استصوابى و مانند آن، در وضع كنونى كشور و با توجه به تهديدهاى بالقوه‏اى كه دشمنان تدارك ديده‏اند، حركتى است برخلاف مصالح كشور و در راستاى تحليل بردن نيروها بدون دست آوردى معقول و خداپسند كه آن را با عقل سياسى و تعهد دينى نمى‏توان توجيه كرد. اين گونه مباحث وقت تلف كن تنها به درد كسانى مى‏خورد كه هيچ مشكل ديگرى در زندگى ندارند و به فكر ادامه سياست و رياست خود در آينده مى‏باشند كه مبادا فيلترهاى قانونى به گونه‏اى آنها را كنار بگذارد و از صحنه سياسى منزوى كند وگرنه توده مردم و گروه‏هاى مستقل سياسى از اين بحث‏ها خسته شده و اصلاً مايل به شنيدن آن نيستند.
در انتخابات شوراها مردم نشان دادند كه‏بوق و كرنا و شعارهاى پر آب و رنگ و تبليغات سرسام آور كمترين تأثيرى بر دل‏ها و مغزهاى مردم ندارد و همه اعتراف كردند كه شعارها بى‏رنگ شده و بايد به مرحله عمل گام نهاد كه عمل بهترين تبليغ است انتخابات شوراها روشن كرد كه مردم صاحب اراده و تصميم اند و از آگاهى لازم برخوردارند و با هر وسيله ممكن حتى با سكوت و عدم همكارى حرف خود را مى‏زنند اگر گوش شنوايى باشد اين پيام مى‏تواند براى آينده آموزنده باشد. بنابراين بهتر آن است كه مسئولان در هر نهاد و كارگزاران در هر مقام پيوند خود را با خدا و خلق مستحكم كنند كه اين سرمايه‏اى است پايدار و همان گونه كه امام چهارم مى‏فرمايد: «من اصلح مابينه و بين الله اصلح الله مابينه و بين الناس» آن كس كه ميان خود و خدا صلح و سازش برقرار سازد خداوند ميان او و مردم صلح و صفا برقرار خواهد ساخت.

مسائل عراق و منطقه

مسئله ديگر آن كه كشور همسايه، عراق به اشغال نظامى امريكا و انگليس و اسرائيل درآمد و خطرناكترين طرح براى اداره عراق پس از جنگ همان است كه پنتاگون و سيا و موساد براى ملت مظلوم و ستمديده مسلمان عراق و بلكه همه مسلمانان طراحى كرده كه در جهت تحقق آرمان صهيونيسم و اسرائيل از نيل تا فرات است و اينك فرات و دجله كه سرچشمه حيات اقتصادى مردم است و هم چنين مخازن و معادن سرشار نفت و گاز در تصرف بيگانگان قرار دارد و كارگزاران فرهنگى و سياسى صهيونيستى و امريكايى در حال تدوين و نگارش فرهنگ و آئين نامه ادارى و سياسى اين منطقه و ايجاد دگرگونى در فكر و عقيده و اخلاق و ايمان نسل آينده سرزمينى مى‏باشند كه چهارده قرن است با فرهنگ و سنن اسلامى و شيعى روزگار گذرانيده و مهد تشيّع و مزار امامان و شهيدان و امامزادگان، اماكن مقدّسه و مساجد و معابد تاريخى در كربلا و نجف و كوفه و كاظمين و سامره و جاى جاى اين سرزمين مقدس و مبارك بوده است و اين منطقه با اين ويژگى‏ها و با موقعيت استراتژيكى حساس در قلب جهان اسلام اگر پايگاه صهيونيست‏ها و امريكايى‏ها و انگليسى‏ها شود، به جرأت مى‏توان گفت كه فاجعه‏اى به بار مى‏آورد كه به اين بزرگى در قرن‏هاى اخير كمتر اتفاق افتاده و اگر اين طرح و نقشه تثبيت شود و به اجرا درآيد بزرگترين ننگ براى مسلمانان جهان و خطرناكترين مصيبت براى شيعه و انقلاب و كشور ما و ديگر كشورهاى همسايه خواهد بود. شايد براى دولتمردان ديگر كشورها كه پايگاه به امريكا داده و حياتشان در گرو بردگى شيطان بزرگ است چندان مهم نباشد ولى براى ايران اسلامى و آرمان‏هاى مكتبى ما مهم است كه شاهد حضور سرسخت‏ترين دشمنان بشريت در همجوارى كشور و محاصره كامل خط كمربندى امريكايى – اسرائيلى باشد، محاصره‏اى كه بى‏شك خطرات سهمگين‏ترى را براى كشور ما و جهان اسلام در پى خواهد داشت. وضع موجود ايجاب مى‏كند تمام توجه مسئولين به اين سو معطوف گردد كه با خط مشى صحيح و موضع‏گيرى‏هاى قاطع فضاى حضور بيگانه را بر او تيره و تار كنند و به مردم عراق ايده و آگاهى بدهند تا از اين فرصت استفاده نموده براى سرنوشت عراق حركتى خودجوش مردمى با هدايت و رهبرى دينى صورت گيرد و پاى بيگانه را در سرزمين خود بشكنند و امريكا را با شكست و رسوايى روبرو سازند و از منطقه بيرون كنند و سرزمين مقدس عراق را از سلطه كفار محارب آزاد سازند كه به صورت سرزمين قدس به اشغال غاصبان درنيايد و حاشا كه امت اسلام و شيعيان اهل بيت چنين چيزى را تحمل كنند كه مقدّرات كشور عراق و فرهنگ و دين و ناموس و شرف مسلمين به اين آسانى در تصرف دشمن درآيد. ايران اسلامى و علما و فقها مى‏توانند در اين ميان نقش عمده‏اى ايفا كنند چرا كه اكثريت مردم عراق را شيعيان تشكيل مى‏دهند و رأى و فتواى علماى شيعه ايرانى و غير ايرانى همواره براى اين مردم مورد احترام بوده و اگر مسلمانان عراق اعم از شيعه و سنى بدانند وظيفه آنها جهاد با كفار مهاجم و اشغالگر است شاخ آنها را دير يا زود خواهند شكست و ديگر مسلمانان نيز به يارى آنها خواهند شتافت و رؤياى شيطانى امريكا و اسرائيل را آشفته خواهند ساخت. اين مطلب نياز به هم‏فكرى، مآل انديشى و حساسيت فوق العاده و اقدام مناسب و به موقع دارد كه بخشى از اين مسئوليت بر دوش علماى حوزه‏ها و فقها و مراجع است كه فتواى جهاد با كفار و اخراج آنها را از عراق صادر كنند و بخش ديگر آن به دوش مسئولين كه با موضع گيرى قاطع وضعيت را دنبال كنند و با پشتيبانى مردم تكليف خود را ادا نمايند چرا كه اگر اين خاكريز به تصرف كامل دشمن درآمد متعاقب آن ديگر كشورها از هجوم او در امان نخواهند بود. تأكيد مى‏كنيم كه صدور حكم جهاد با كفار و عدم همكارى با دشمن متجاوز در روحيه مردم و سرنوشت عراق و منطقه فوق العاده مؤثر است همان گونه كه در گذشته نيز مؤثر بوده. قضيه تحريم تنباكو از سوى ميرزاى شيرازى و فتواى جهاد با اشغالگران انگليسى به رهبرى روحانيت در عراق و حضور علما در جبهه جنگ در گذشته نمونه هايى از آن است. وضعيت امروز با وسعتى خطرناكتر از گذشته پيش رو است. امروز امريكا و انگليس درصدد تحقق بخشيدن آرمان يهود و سلطه كامل بر منطقه خاورميانه و اسرائيل از نيل تا فرات‏اند و اعلام جنگ صليبى بر عليه جهان اسلام از سوى سردمداران كاخ سفيد و رژيم جنگ طلب امريكا جاى ابهام براى كسى باقى نمى‏گذارد كه دشمنان خدا چه طرحى را براى اسلام و مسلمين تدارك ديده‏اند كه اگر عملى شد خداى نخواسته مكه و مدينه نيز در امان نخواهد ماند. بى‏تفاوتى و بى‏طرفى و سياسى كارى امروز از هيچ مسلمانى پذيرفته نيست، و جز تسليم و شكست معنايى ندارد.
لحظه‏هاى حساس بر جهان اسلام مى‏گذرد كه همه بايد در برابر آن احساس مسئوليت كنند. تنها به منافع محدود ملى و درون مرزى ننگرند، بلكه مسائل جهان اسلام را كه منافع ملى بخشى از آن است، در نظر گيرند. بدانند كه اگر عراق جزيره امنى براى دشمن شد براى ما و ديگر مسلمانان منافع ملى وغير ملى مفهوم ندارد.
بزرگترين خطر تهديد كننده همانا حضور اشغالگران در عراق و تثبيت حاكميت رژيم‏هاى دست نشانده امريكايى مى‏باشد كه دلسوزان اسلام آن را تحمل نخواهند كرد.
اينها مسائل امروز ماست كه نمايندگان مردم در مجلس شوراى اسلامى و كارگزاران سياست خارجى و داخلى و نهادهاى ديگر حوزه روحانيت و هم چنين توده مردم نبايد از آن غفلت ورزند. مى‏بينيم كه در سراسر جهان و حتى كشورهاى غير اسلامى تظاهرات ضد جنگ و محكوميت اشغال عراق و بر ضد ياغيگرى امريكا ادامه دارد اين بيدارى عمومى يك پديده مبارك است و چنين به نظر مى‏رسد كه ايران اسلامى و انقلابى بايد در اين مصاف در خط مقدم مبارزه باشد. تظاهرات پى در پى در هر جاى جهان در آشفته كردن خواب دشمن بى‏تأثير نيست، وقتى ملت‏هاى غير مسلمان در كشورهايى چون كره، هند، فيليپين، ايتاليا، سوئيس، اسپانيا، استراليا و حتى انگليس و امريكا به مخالفت با سياست‏هاى جنگ افروزانه و قلدرمآبانه امريكا برخاسته‏اند و اقشار مختلف، علمى، دانشجويى، مردمى و كارگرى و غيره امريكا را توبيخ و تحقير مى‏كنند و آدمك‏هاى بوش و پرچم امريكا را آتش مى‏زنند، وقتى مفتى اعظم مصر امريكا و متحدانش را تحريم مى‏كند و فرياد جهاد با كفار محارب را سر مى‏دهد، آيا ما مى‏توانيم در برابر اين ياغى گرى نكبت بار ساكت و آرام بنشينيم؟!
انتظار مردم جهان و مسلمانان سراسر گيتى از ايران اسلامى و رهروان راه امام خمينى(قدس سره) بيش از اين است. موضع‏گيرى ايران براى ديگر مسلمانان جهان دلگرم كننده خواهد بود، همان گونه كه حركت‏هاى خودجوش مردمى در كشورهاى ديگر را بايد بازتاب انقلاب اسلامى برشمرد كه به مردم عالم اين جرأت را داده كه على رغم تمايل سردمدارانشان به خيابان‏ها بريزند و پرچم ضد جنگ برافراشته و حكومت هايشان را از همكارى با امريكا برحذر دارند. خلاصه آن كه دين به يارى ما امروز نياز مبرم دارد.
«إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُم»

پى‏نوشت:

1) نهج البلاغه، نامه 5.

 

 

وحى و نبوّت در قرآن (2)
ميزان كشف و تجربه‏

آيت الله جوادى آملى
نگارش و تدوين: حجةالاسلام والمسلمين محمدرضا مصطفى‏پور

براى هر چيز ميزانى است، ميزان رؤياها و حالات مناميّه خواب و رؤياى پيامبران است اميرالمؤمنين مى‏فرمايد: «رؤيا الانبياء وحى»(1) خواب‏هاى پيامبران وحى است، اگر ما وحى را يك تجربه شهودى بشمريم بايد ساير تجربه‏هاى شهودى كشف‏ها و رؤياها را به آن ميزان عرضه كنيم، آنچه پيامبران مى‏يابند همه حقّ است، شيطان در آن حريم راه ندارد، چنان كه در حديث فوق فرمود شيطان نمى‏تواند به شكل من و اوصياى من درآيد، اگر كسى پيامبر و يا يكى از اوصياى او را ديد مانند اين است كه خود پيامبر را مشاهده كرده است، از اين رو سخن پيامبر، همچون قرآن، و سنّت قطعى، ميزان سنجش كشف و شهود است.
دانشمندان، سنّت و اخبار مدسوس و مغشوش را به اخبار قطعى و متواتر و قرآن عرضه مى‏كنند و چنانچه با آنها همخوانى نداشته باشد دور مى‏ريزند، وبه تعبير ديگر به ديوار مى‏زنند، در قرآن نيز متشابهات را به محكمات ارجاع مى‏دهند و در پرتو محكمات به مفاد آنها پى مى‏برند، در كشف و شهود نيز «ميزان» كشف و شهود پيامبر و امام است، معصوم سخنش قطع آور، كردارش براساس يقين و كشف و شهودش تام است، زيرا او از ناحيه ادراك، مدرَك و مدرِك كامل و ترازو است، در حقيقت ميزان قسط و متن شهود و كشف است، زيرا او حق را مشاهده مى‏كند و بر زبان جارى مى‏سازد، مخلص است و شيطان بر او تسليم.
ابن عربى در اين باره جمله زيبايى دارد، وى پيامبر اكرم(ص) را صاحب كشف تام (ميزان كشف) دانسته مى‏گويد: «فكان له(ص) الكشف الاتمّ فيرى ما لا نرى، و لقد نبّه (ع) على امر عمل عليه اهل الله فوجدوه صحيحاً، «قوله، لولا تزييد فى حديثكم و تمريج فى قلوبكم لرأيتم ما أرى و لسمعتم ما اسمع»(2) يعنى كشف تام و كامل از آن او(ص) است، وى چيزهايى مشاهده مى‏كند كه ما نمى‏بينيم، او به امرى آگاهى داد كه اهل الله وقتى بدان امر و دستور عمل كردند، صحيح يافتند، فرمايش او (ص) اين است كه اگر در سخنانتان حشو و زوايد نمى‏بود (از لهو و لغو كلام پرهيز مى‏كرديد) و اگر در دلهايتان آشوب و آشفتگى و بلوا نبود (سالم مى‏انديشيديد) همانا آنچه من مى‏بينم شما هم مشاهده مى‏كرديد و آنچه من مى‏شنوم (وحى و كلام خدا) شما هم مى‏شنيديد.
پيامبر اسلام(ص) در حديث ديگر گوشزد مى‏فرمايد كه خواب‏هاى انسان كه درخيال متّصل صورت مى‏پذيرند همه از مخزن الهى به طور شفاف اخذ مى‏شوند، ليكن در بازگشت از جانب خداوند در آسمان‏هاى ميانه دچار انحراف گشته و اضغاث و احلام مى‏شوند «قال رسول الله(ص) يا على ما من عبد ينام الاّ عرج بروحه الى رب العالمين، فما رأى عند ربّ العالمين فهو حقّ، ثمّ اذا امر الله العزيز الجبّار بردّ روحه الى جسده، فصارت الرّوح بين السّماء والارض، فما رأته فهو اضغاثُ احلام»(3) بنابراين تا وقتى روح انسان نزد رب العالمين است هر آن چه مشاهده كند زلال و صاف و از سرچشمه مى‏بيند، وقتى به بدن برمى‏گردد از جادّه صواب انحراف مى‏يابد، و بنا به گفته قيصرى «ان الخواطر الاول كلّها ربّانيّة حقيقةً و انّما يتطرق اليها من تعملات النّفس و تصرّفاتها امورٌ تخرجها عن الصّواب فتصير احاديث نفسانية و وساوس شيطانية»(4) بنابراين، تجربه عارفان نيازمند عرضه به ميزان است، و هر تجربه دينى را نمى‏توان صحيح دانست و آثار واقع بر آن مترتّب كرد. تجربه‏اى ميزان است كه فرشته وحى را چونان همنشينانى كه ما به علم ضرورى مى‏شناسيم بشناسد، صداى وحى را بشنود و متن قرآن باشد، آرى كلام الله ناطق (كه به مرتبه‏هايى از قرآن ساكت بالاتر است)، آن سان كه پيامبر(ص) خطاب به على(ع) فرمود تو آن چه را من مى‏بينم و مى‏شنوم مى‏بينى و مى‏شنوى، و آن گونه كه اميرالمؤمنين(ع) فرمود: «انّ الكتاب لمعى ما فارقته منذ صحبته»(5) قرآن كريم با من است، و از زمانى كه با آن مصاحب و همراه گرديده‏ام لحظه‏اى جدا نگشته‏ام.

راه تجربه صحيح

1. نخست بايد حواس پنج گانه ظاهرى كنترل شوند، به همه جا ننگرد، به هر سخنى گوش ندهد، غذاى طاهر بخورد، دست و پا و ساير اعضا به مسير صحيح به كار گرفته شوند، و…
2. قلب و دل را پالايش دهد، دل را آزاد كند و در قيد و بند خدا قرار دهد، دل را حرم خداوند بداند و بنا به سروده آن عارف نامى:
زدست ديده و دل هر دو فرياد
كه هرچه ديده بيند دل كند ياد
بسازم خنجرى نيشش زفولاد
زنم بر ديده تادل گردد آزاد
3. به مقدار لازم با خدا خلوت گزيند و از مردم فارغ گردد، به ويژه شب‏ها براى خويش بوده، راز ونيازى داشته و به فكر كار روزانه دنيايى نباشد، به سخن ديگر از راه نوافل به خدا تقرّب جويد، كه اين بهترين راه تقرّب است.
پويندگان اين راه كم نيستند، يكى حارثة بن مالك است كه از اين طريق به جايى رسيد كه بهشت و دوزخ، هم چنين دوزخيان و بهشتيان، نعمت و عذاب آنان و… را مشاهده كرد و شهود خود را به پيامبر(ص) عرضه داشت، يعنى كشف و شهود خويش را به «ميزان» كه همان «كشف تام معصوم» است عرضه كرد، پيامبر كشف او را صحيح دانست و فرمود: «هذا عبدٌ نوّر الله قلبه بالايمان، ابصرتَ فاثبت» فقال يا رسول الله: ادع الله لى أن يرزقنى الشهادة معك، فقال اللهم ارزق حارثة الشهادة»(6)
اين بنده‏اى است كه خداوند قلب او را به نور ايمان نورانى كرده، سپس فرمود: بينا گشتى، چشم بصيرتت باز شد، مواظب حال خود باش، و بر اين راه استوار بمان، سپس از پيامبر خواست دعا بفرمايد شهادت نصيبش گردد، پيامبر(ص) دعا فرمود و حارثة دهمين نفر بود كه در پيكار موته همراه جعفر بن ابى‏طالب به درجه رفيعه شهادت نايل آمد.
امام اميرالمؤمنين (ع) نيز بر اين نكته تكيه دارد كه مؤمنان و پارسايان كسانى هستند كه يقين و باورشان به بهشت مانند يقين و باور كسى است كه آن را ديده است كه چگونه اهل آن در آن به خوشى به سر مى‏برند، و ايمانشان به آتش دوزخ هم چون ايمان كسى است كه آن را ديده است كه اهل آن چگونه در آن به عذاب گرفتارند «فهم والجنة كمن قدرآها، فهم فيها منعّمون، و هم والنار كمن قد رآها فهم فيها معذّبون»(7)
4. با برهان عقلى همگام باشد، خدا و پيامبرى كه با برهان شناخته نشود و اعتقادى كه بر اساس دليل و برهان نباشد كارآمد نخواهد بود، ياران موسى (ع) با ديدن معجزه به او گرويدند و با شنيدن صداى گوساله سامرى، گوساله پرست شدند، چون در كارشان بينش نبود، برهان نبود، از اين رو امام علىّ بن ابى طالب مى‏فرمايد: خداوند را به اسماء و صفاتش بشناسيد و پيامبر را به رسالت و پيامبرى، و اولوا الامر را به امر به معروف، عدل و احسان «اعرفوا اللّه باللّه والرّسول بالرّسالة و اولى الامر بالامر بالمعروف والعدل والاحسان»(8)
ما اين درايت، بينش صحيح و استدلال قوى را در سخن منصور بن حازم ملاحظه مى‏كنيم، او گويد: «قلت لابى عبدالله(ع) انّى ناظرتُ قوماً فقلت لهم: ان الله جلّ جلاله أجلّ و اعزّ و أكرم من ان يُعرف بخلقه بل العبادُ يُعرفون بالله،فقال: رحمك الله»(9) به امام صادق عرض كردم با گروهى مناظره داشتم، به آنان گفتم خداوند جليل اجلّ از آن است كه به واسطه مخلوقاتش شناخته شود، بلكه بندگانش به وسيله خدا شناخته مى‏شوند، فرمود خدايت رحمت كند.
خداوند متعال مى‏فرمايد:
«وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ»(10)
آنان كه در راه ما جهاد گرند به يقين راههاى خود را بر آنان مى‏نمايانيم و در حقيقت خدا با نيكوكاران است. نيز بر اين مطلب ظاهر اين آيه دلالت دارد: «وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ»(11)
آنقدر در عبادت پروردگارت كوشا باش تا به مقام يقين دست يازى، زيرا به مقام يقين رسيدن فرع بر عبادت و بندگى است، حق تعالى در آيه ديگر مى‏فرمايد: «وَكَذَلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ»(12) اين گونه ملكوت آسمان‏ها و زمين را به ابراهيم نموديم تا از جمله يقين كنندگان باشد. ملكوت آسمان‏ها و زمين با مقام يقين ارتباط تنگاتنگ دارد، خداوند در مقام بيان تفسير آثار يقين مى‏فرمايد: «كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ * لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ * ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ»(13)اگر علم اليقين داشتيد به يقين دوزخ را مى‏بينيد، سپس آن را قطعاً به عين اليقين در مى‏يابيد، هم چنين مى‏فرمايد: «كَلاَّ إِنَّ كِتَابَ الأَبْرَارِ لَفِي عِلِّيِّينَ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا عِلِّيُّونَ *كِتَابٌ مَّرْقُومٌ * يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ»(14) تو چه دانى كه عليّون چيست، كتابى است نوشته شده، كه مقرّبان آن را مشاهده خواهند كرد.(15)
قرآن راهكار يك تجربه كارآمد، صحيح، دينى و الهى را در روى كرد «خودشناسى» دانسته مى‏فرمايد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ عَلَيْكُمْ أَنفُسَكُمْ لاَ يَضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ»(16) اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد بر شما باد به رعايت و مواظبت از نفس خودتان چه آنان كه گمراه شده‏اند گمراهيشان به شما زيان نمى‏رساند، اگر شما خود راه را از دست ندهيد، بازگشت همه شما به خدا است، و پس از آن آگاهتان مى‏سازد به آنچه عمل مى‏كرديد.
اين آيه براى انسان هدفى فرض كرده كه به سوى او راه بپيمايد و در پيمودن راه گمراه نگردد، و آن هدف جز «سعادت» و سرانجام نيك چيزى نيست، و به هر حال انسان چه گمراه و چه سعادتمند به سوى خدا گام برمى‏دارد، انسان گمشده‏اى را به نام «سعادت» جستجو مى‏كند و همه جا را مى‏كاود تا بدان دست يازد، اين گمشده و غايت مطلوب نزد خداوند است، جز اين راهها مختلف مى‏باشند يكى انسان را به هدف نهايى و رستگارى هدايت مى‏كند و ديگرى زيانكارش مى‏سازد، چنان كه مى‏فرمايد: «يَا أَيُّهَا الإِنسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلاقِيهِ»(17) اى انسان همانا تو كوشا براى رسيدن به پروردگار خويش هستى و سرانجام او را ملاقات خواهى كرد، و گروهى (حزب الله) به رستگارى مى‏رسند «أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»(18) آگاه باش حزب و دسته خدا همگان رستگارانند، و گروهى به هلاكت مى‏رسند «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُواْ نِعْمَةَ اللّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّواْ قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ»(19) آيا نمى‏نگرى كسانى را كه به جاى شكر نعمت خداوند كفر ورزيده و قوم خود را به هلاكت كشاندند.
به هر روى دو راه وجود دارد، و بر دين باوران است كه به خود بپردازند «عليكم انفسكم» و از ديگران كه اهل گمراهى‏اند صرف نظر كنند و بدانند كه حساب گمراهان با پروردگار آنان است، «تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُم مَّا كَسَبْتُمْ وَلاَ تُسْأَلُونَ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ»(20) آنان امّتى بودند كه اگر اطاعت كردند و اگر معصيت نمودند، براى خود كردند و گذشتند، شما هم آنچه انجام مى‏دهيد براى خود مى‏كنيد، و شما جوابگوى كردار آنان نخواهيد بود و از آنها بازخواست نخواهيد شد.
پس بر مؤمنان است كه به كار و هدايت خود بپردازند و ضلالت و شيوع گناهانى كه از مردم مى‏بينند آنان را لغزش ندهد، مردم، اينان را مشغول نكنند و اينان هم به كار مردم نپردازند، حق حق است گرچه مردم، آن را ترك گويند، و باطل باطل است گرچه مردم بدان روى آورند «قُل لاَّ يَسْتَوِي الْخَبِيثُ وَالطَّيِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَبِيثِ فَاتَّقُواْ اللّهَ يَا أُوْلِي الأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»(21)اى صاحبان خرد ناب شما تقواى الهى پيشه سازيد، باشد كه رستگار گرديد.
شايان دقّت است، راهى كه قرآن به سلوك و پيمودن آن دعوت فرموده همان «نفس» مؤمن است «عليكم انفسكم» زيرا وقتى گفته مى‏شود: زنهار راه را گم مكن، بدان معنا است كه راه را نگهدارى كن و از آن جدا مشو، پس معناى اين كه مى‏فرمايد: زنهار نفسهايتان را از دست ندهيد معلوم مى‏شود نفسها همان راه هستند نه راهروان، آن سان كه نظير آن را در اين آيه مى‏فرمايد:
«وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ»(22) به درستى كه اين است راه و روش من (پيامبر) در حالى كه راه مستقيم و هموارى است، پس پيروى كنيد از اين روش و پيرو هر راهكارى نباشيد، كه خداوند به كيفر كردارتان از راه خود متفرّق مى‏سازد.
بنابراين نفس ما، راه هدايت ما است، نه از جهت اين كه نفس يكى از رهروان راه هدايت است، يعنى نفس مؤمن همان راهى است كه بايد پيمود، و همان خط و مسيرى است كه به پروردگار منتهى مى‏گردد و به سعادتش مى‏انجامد.
در مقابل، اگر نفس خود را فراموش سازيم خدا را فراموش كرده‏ايم، يعنى اگر راه را فراموش كرديم به منتهى اليه راه نمى‏رسيم، «وَلا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ أُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ»(23) مانند كسانى نباشيد كه خدا را فراموش كردند و خداوند به كيفر اين فراموشيشان نفس‏شان را از يادشان برد، اينان همان فاسقان‏اند.
آيه به روشنى مى‏فرمايد مراقب نفس باشيد، كشيك آن را بكشيد، و قراول آن باشيد، تا كردارى انجام دهد كه سرمايه و توشه فردا باشد، زيرا از براى امروز فردايى است.
گر مسلمانى از اين است كه حافظ دارد
آه اگر از پس امروز بود فردايى‏

نفس انسان هر آن در حركت و در طىّ مسافت است، هدف او رسيدن به خداوند و نعمت‏هاى او است، از اين رو انسان خردورز هيچ گاه هدف را فراموش نمى‏كند، پيامبر اسلام(ص) در حديثى كه شيعه و سنّى آن را نقل كرده‏اند مى‏فرمايد: «من عرف نفسه فقد عرف ربّه» هر كه خود را شناخت خداى خود را شناخته است، اگر نفس را به كردار نيكو گماشتيم و يا در مسير انحراف و گمراهى انداختيم سود و زيانش به او برمى‏گردد «إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لأَنفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا»(24)
نفس انسان (خود او)است كه مراتب و مراحل حيات از جنين، كودكى، جوانى، پيرى را پشت سر گذاشته وارد برزخ مى‏گردد، سپس وارد قيامت شده و بعد از آن در بهشت و يا دوزخ به سر خواهد برد، و هر آن به جانب خداوند رهسپار است «وَأَنَّ إِلَى رَبِّكَ الْمُنتَهَى»(25)
بر اين پايه يگانه تربيت كننده نفس انسان كردار او است، عمل است كه نفس انسان را موافق و همسوى خود مى‏گرداند و بار مى‏آورد، اين كردار اگر با هدف آفرينش و ايجاد او همخوان باشد سعيد و نيك بخت گشته و نتيجه كردارش را كاملاً دريافت مى‏دارد بدون هيچ ضرر و زيان.
نفس به نوبه خود ذاتاً نيكو آفريده شده، خوب و بد خود را تشخيص مى‏دهد و بدانها گرايش ذاتى دارد و نصاب تشخيص نيك و بد در او كامل گرديده است، و به سخن ديگر حقتعالى براى آفرينش نفس بالاترين درجه كمال، شعور، ادراك و پارامترهاى سعادت‏بخش را در نظر گرفته و با سوگند و تأكيد مى‏فرمايد: «وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا * قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا * وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا»(26) سوگند به نفس و كسى كه آن را چنين موزون آفريد، و پس از خلقت فجور و آلودگى آن را و هم چنين پارسايى اش را به آن الهام كرد، به تحقيق رستگار شد كسى كه نفس را تزكيه كرد و پالايش داد، و به راستى زيان كار و بى‏بهره شد آن كس كه قدر نفس را نشناخت و از آن بهره برنداشت.
حاصل، اين كه، آيات مزبور از كيفيّت و چگونگى نفس تعدّى نكرده، نفس را موجودى دانسته موزون و معتدل، موجودى كه پذيراى پارسايى و يا آلودگى است، با فجور آلوده و با تقوا تزكيه و پالايش مى‏يابد و از اين رهگذر سعادتمند و يا محروم مى‏گردد، اين معنا با مقتضاى تكوين انسان مطابق است و مى‏تواند هر كدام را برگزيند، و اين واقعيتى است كه هرگز از وى جدا نمى‏گردد و او راهى يكى از اين دو راه است، او مى‏تواند راه حيات، نور، هدايت، و يا طريق ضلالت، گمراهى تاريكى و انحراف را طىّ كند «اَوَ مَنْ كانَ حيّاً فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَن مَّثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا»(27) آيا كسى كه مرده دل و كافر بود و ما او را زنده و داراى ايمانش كرديم و براى او نورى قرار داديم كه با آن بين مردم رفتار كند مانند كسى است كه تو گويى در تاريكى‏ها فرو رفته و از آن بيرون آمدنى نيست؟!
بنابراين بر تك تك افراد و بر جامعه انسانى است كه به هدايت الهى و معارف ربّانى و سنّت و قوانين پسنديده و بر كردار شايسته و شعاير اسلامى گردن نهد، باشد كه سعادتمند گردد، در اين صورت باكى نيست اگر افرادى گمراهى را پى گرفتند و در تاريكى‏ها مأوى گزيدند «لاَ يَضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ» آن گونه كه در حديث مى‏خوانيم «اعرفكم بنفسه، اعرفكم بربّه» بديهى است چنين كسى به پروردگارش نزديكتر است، و از نعمت‏هاى او برخوردارتر.(28)
در نتيجه تنها راه تجربه آن است كه قرآن نشان داده و نتيجه پيامبرى را در درون انسان نشانداده است، پيامبر بزرگوار اسلام(ص) مى‏فرمايد:
«من ختم القرآن فكانّما أدرجت النّبوة بين جنبيه ولكنّه لايوحى اليه»(29) كسى كه قرآن مطهّر را در جان خويش جاى دهد گويا پيامبرى را در درون خويش درج كرده جز اين كه به او وحى نمى‏شود و پيامبر تشريع نيست.

نمونه‏اى از تجربه‏هاى قرآنى

«إِذْ يُرِيكَهُمُ اللّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلاً وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيرًا لَّفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الأَمْرِ وَلَكِنَّ اللّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ * وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلاً وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِىَ اللّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولاً وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ»(30) اى پيامبر ياد كن آن گاه را كه خداوند آنان (سپاه دشمن در جنگ بدر) را در خوابت به تو اندك نشان داد، و اگر ايشان را به تو بسيار نشان مى‏داد قطعاً سست مى‏شديد و حتماً در كار جهاد منازعه مى‏كرديد، ولى خداوند شما را به سلامت داشت، چرا كه او به راز دلها دانا است، آن گاه كه چون با هم برخورد كرديد، آنان را در ديدگاه شما اندك جلوه داد و شما را نيز در ديدگان آنان كم نمودار ساخت تا خداوند كارى را كه انجام شدنى بود تحقق بخشيد، و كارها به سوى خدا باز گردانده مى‏شود.
مى‏دانيم در پيكار بدر دو نيروى نابرابر در مقابل هم صف آرايى كردند، خداوند پيشاپيش براى اين كه اين نبرد به سود اسلام بينجامد يك تجربه و صحنه رويارويى را به پيامبر نشان داد كه گروه اندكى حمله كردند، پيامبر وقتى آن را براى مسلمانان بازگو كرد همه براى نبرد حاضر شدند، زيرا اگر از كمّ و كيف و چند و چونى نيروى دشمن خبر مى‏يافتند سست گشته و منازعه آنان بالا مى‏گرفت، از طرف ديگر پيامبر(ص) معصوم است و شيطان در محدوده وجود و عقلانيّت او راه ندارد پس آن چه در رؤيا مشاهده فرمود حقّ است، و خداوند قادر است كثير را قليل نمايد و بر عكس.
از سوى سوّم، كافران هدفى جز دنيا نداشتند، و آن چه مى‏خواستند متاع دنيا بود، و به فرموده قرآن «قل متاعُ الدّنيا قليل»(31) سرمايه دنيا اندك است، در نتيجه همه سرمايه آنان متاع قليل است، و اين حقيقت براى پيامبر(ص) به عنوان رؤياى راست به شهود آمد.
از ناحيه چهارم، براى مؤمنان نيز اين تجربه پيش آمد كه كافران را كم مشاهده كردند «فى اعينكم قليلاً» لذا وقتى وارد كارزار شدند گروه كمى مشاهده كردند و به سختى جنگيدند، دليران اين نبرد، مجاهدانى نستوه و جان بر كف، صحنه را بر مشركان تنگ و آنان را فرارى ساختند، پس اين يك تجربه صد در صد دينى نيست، بلكه به بركت وحى و نبوّت نصيب جنگجويان نستوه گرديد كه به رأى العين اندك بودن دشمن را مشاهده مى‏كردند، يعنى رؤياى راستين پيامبر براى مردم به حدّ رؤيت رسيد.
از جانب پنجم، خداوند به خاطر نصرت دين كه خواسته او است، و به آن فرمان داده است، «ليقضى الله امراً كان مفعولاً» مسلمانان را در چشم كافران نيز كم نشان داد «و يقلّلكم فى اعينهم» لذا آنان جسورانه اقدام به پيكار و پيشدستى كردند، حتّى ابوجهل گفت، اينان يك خوراك ما هم به حساب نمى‏آيند، و لازم نيست ما شمشير و تير براى آنان به كار اندازيم، غلامان خود را مى‏فرستيم كه آنان را با دست‏هاى خالى دستگير كنند «ما هم الا اكلة رأس ولو بعثنا اليهم عبيدنا لاخذوهم اخذاً باليد»(32)
اين آيه مى‏تواند بر مشركان نيز يك تجربه به حساب آيد، تجربه‏اى منفى و ضددينى، چرا كه يا آنان به عقيده خود دين داشتند، و از مرام و مسلك خويش دفاع مى‏كردند و خداى خود را به گونه‏اى ديگر مى‏شناختند، چنان كه در حديث مى‏خوانيم، خداوند را هر نادانى مى‏شناسد «معروف عند كلّ جاهل»(33) و يا به خاطر آن است كه با نتيجه نبخشيدن تلاش‏ها و زحمات چندين ساله پيامبر(ص) مشركان ديگر زمينه هدايت نداشتند «وجعلنا على قلوبهم اكنّةً و فى آذانهم وقرا»(34) ما بر دل هايشان پرده افكنديم و در گوش هايشان سنگينى قرار داديم، و اگر هر معجزه‏اى را به بينند به آن ايمان نمى‏آورند، بنابراين تجربه مشركان و كم ديدن مؤمنان و نديدن واقعيت يك تجربه بسيار بد فرجام بود.

پرسش و پاسخ

اگر مشركان در يك تجربه مؤمنان را كم ديدند «يقلّلكم فى اعينهم» و گفتند اينان چون يك لقمه ما به حساب هم نمى‏آيند، غلامان خود را مى‏فرستيم بدون اسلحه دستگيرشان سازند پس چگونه است قرآن در آيه ديگر مى‏فرمايد مشركان در همين جنگ بدر مؤمنان را دو برابر خويش ديدند؟
«قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَأُخْرَى كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُم مِّثْلَيْهِمْ رَأْىَ الْعَيْنِ وَاللّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَن يَشَاء إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لأُوْلِي الأَبْصَارِ»(35) قطعاً در برخورد ميان دو گروه، براى شما نشانه‏اى و درس عبرتى بود، گروهى در راه خدا مى‏جنگيدند، و ديگر گروه كافر بودند كه مؤمنان را به چشم دو برابر خود مى‏ديدند، و خدا هر كه را بخواهد به يارى خود تأييد مى‏كند، يقيناً در اين ماجرا براى صاحبانِ بينش عبرتى است.

در پاسخ اين سؤال مى‏گوييم:

علامه طباطبايى (قدّس سرّه) مى‏فرمايد در ابتداى كارزار هر دو طرف در چشم يكديگر كم مى‏آمدند تا هر يك به طمع پيروزى خود كار جنگ را شروع نمايد، ولى پس از شروع در پيكار، دسته مؤمنان در نظر كافران دو برابر از آن چه بودند جلوه كرد از اين رو ترسيدند و رو به فرار نهادند، در نتيجه پيروزى از آن مسلمانان گرديد، بنابراين آيه اوّل موضوع كم ديدن هر يك از دو طرف را در آغاز جنگ بيان مى‏كند و آيه دوّم دو برابر آمدن مؤمنان به چشم كافران پس از آغاز جنگ را بيان كرده است. به ويژه با توجّه به آيات قبل از اين آيه خداوند به مشركان چنين گوشزد مى‏فرمايد كه شما اگر اهل بصيرت باشيد براى پى بردن به غلبه حق و اين كه خداوند هر كس را بخواهد مى‏تواند نصرت دهد و پيروزى بخشد، و ابداً به مال و اولاد كسى مغلوب نخواهد شد، بايد به آن چه در روز «بدر» ديديد بسنده كنيد، زيرا در آن روز رزمندگان اسلام افرادى معدود بودند، و شماره آنان به ثلث مشركان درآوردگاه نمى‏رسيد، و از ناحيه ابزار و ادوات جنگى هم قابل مقايسه با آنان نبودند، زيرا سيصد و سيزده نفر بيش نبودند و تنها شش عدد زره و هشت عدد شمشير و دو اسب در اختيار داشتند، ولى لشگر دشمن قريب هزار نفر مردان جنگجو با تجهيزات كامل آن زمان، مركب‏هاى سوارى، شتران باركش و سوارى، زره، شمشير و ساير ادوات، با اين وصف خداوند آن عده كم را دو برابر نشان داد تا بر دلهايشان ترس چيره و رو به هزيمت نهاده و فتح و پيروزى از آن مسلمين گردد، افزون بر اين فرشتگان را نيز به كمك فرستاد.
و از سوى ديگر مشركان را در نظر مؤمنان كم جلوه داد تا دلهايشان استوار و درونشان راآرامش بخشد تا وعده پيروزى و تجربه دينى پيامبر(ص) در خواب، به نيكى انجام پذيرد و دين خداوند به منصه ظهور برسد «لِيَقْضِىَ اللّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولاً وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ»(36)
دانشمندان اين گونه استدلال را «برهان» مى‏دانند يعنى انسان خداوند را مى‏شناسد به حق برهان و سپس به وسيله او به عنوان علّت ايجاد كننده مخلوقات و ممكنات بر وجود و پيدايش اشياء، بندگان و ساير موجودات استدلال مى‏كند، نه آن گونه كه به «واسطه اشياء» استدلال شود خدايى وجود دارد، بر اين پايه برخى معتقدند واژه «برهان» جز بر نوع اوّل «برهان لمّى» زيبنده و حقيقت نمى‏باشد، و استدلال از راه دوّم را «دليل انّى» مى‏خوانند.
به هر روى ديدگاهى كه منصور بن حازم در مسأله شناخت ارائه داد، از بهترين راهكارهاى استدلال است، چنين انسانى است كه مصداق فرمايش امام على (عليه‏السلام) قرار مى‏گيرد كه وقتى عقل انسان زنده شود «برق له لامع كثير البرق، فابان له الطّريق و سلك به السبيل» برق درخشنده و پاينده راه را به او مى‏نمايد، و چنان او را راه مى‏برد كه به سراى جاودان برساند.

راه كار قرآن در تجربه

اگر ما بتوانيم راهيابى به ملكوت آسمان‏ها و زمين را تجربه بناميم لازم است از رهنمودهاى قرآن بهره گيريم.
جناب علامه طباطبايى(قدّس سرّه) در اين باره مى‏نگارد: «يك حقيقت قرآنى (كه هيچ جاى انكار ندارد) وجود دارد، و آن اين است كه با ورود انسان به گلستان «ولايت الهى» و تقرّب او به مقام مقدّس و بزرگ خداوندى براى او درى به ملكوت آسمان‏ها و زمين باز مى‏شود كه آيات بزرگ الهى و انوار جبروت خاموش نشدنى او كه بر ديگران پنهان است از آن در مشاهده مى‏كند.»
امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد: «لو أنّ الشياطين يحومون حول قلوب بنى آدم لرأوا ملكوت السماوات والارض» اگر نه اين بود كه شيطان‏ها اطراف دل‏هاى بنى‏آدم گردش مى‏كنند، قطعاً ملكوت آسمان‏ها و زمين را مى‏ديدند، اهل سنّت نيز از پيامبر(ص) روايت مى‏كنند ايشان فرمود: «لولا تكثيرٌ من كلامكم و تمريجٌ فى قلوبكم لرأيتُم ما أرى‏ ولسمعتم ما أسمع» اگر زيادى در سخن شما و اغتشاش و بلوا در دلهايتان نبود، حتماً آنچه من مى‏بينم مى‏ديديد، و آنچه من مى‏شنوم مى‏شنيديد.

پى‏نوشت‏ها:

1) همان، 11 / 64، 61 / 181.
2) فتوحات، 1 / 147، دار احياء تراث عربى.
3) بحار 61 / 158، از امالى صدوق.
4) شرح فصوص قيصرى، فصّ نوحى، ص‏151.
5) نهج البلاغه فيض، خ‏121.
6) اصول كافى، ج‏2، ص‏52.
7) نهج البلاغه فيض، خطبه همّام 184.
8) اصول كافى، ج‏1، ص‏85، باب انّه لايعرف الاّ به.
9) همان.
10) عنكبوت، 69.
11) حجر، آيه‏99.
12) انعام، آيه‏75.
13) تكاثر، آيه 5-7.
14) مطففين، آيات 21 – 18.
15) الميزان، ذيل مائده، آيه‏19.
16) مائده، آيه‏105.
17) انشقاق، آيه 6.
18) مجادله، آيه‏22.
19) ابراهيم، آيه‏28.
20) بقره، آيه‏134.
21) مائده آيه‏100.
22) انعام، 153.
23) حشر، آيه‏21.
24) اسراء،آيه‏7.
25) نجم، آيه‏42.
26) شمس، آيه 10 – 6.
27) انعام، آيه‏122.
28) ر.ك: الميزان، ذيل مائده، آيه‏105.
29) اصول كافى، ج‏2، ص‏604.
30) انفال، آيات‏44 – 43.
31) نساء 77.
32) نورالثقلين، ج‏2، ص‏128.
33) اصول كافى، ج‏1، ص‏91.
34) انعام، 25؛ اسراء، 46.
35) آل عمران، آيه‏13.
36) الميزان، ج‏3، ص‏107.

 

 

سخنان معصومين
علم و عالم‏

رسول اكرم صلى الله عليه و آله:

«انّ الله يطاع بالعلم و يعبد بالعلم و خير الدّنيا و الآخرة مع العلم »1

براستى خداى متعال با علم ،اطاعت و عبادت مى‏شود و خير دنيا و آخرت همراه علم است».

نبى اعظم صلى الله عليه و آله:

«ان العلم يهتف بالعمل فان اجابه و الاّ ارتحل عنه»2

علم، عمل مى‏طلبد، اگر عالم آن را (با عمل خويش) پاسخ داد(چه بهتر) و گرنه دانش از او رخت برمى‏بندد.

رسول الله صلى الله عليه و آله:

«زيارة العلماء احبّ الى اللّه تعالى – من سبعين طوافاً حول البيت و افضل من سبعين حَجَّةً و عمرةً مبرورةً مقبولة…»3

نزد خداوند متعال، ديدار دانشمندان، از هفتاد بار طواف پيرامون خانه كعبه محبوبتر و از هفتاد حجّ و عمره مقبول و مبرور، برتر است.

امام على عليه السلام:

«الا اخبركم بالفقيه حقّاً؟ قالوا: بلى يا اميرالمؤمنين،قال: من لم يقنَطِ النّاسَ من رحمة اللّه و لم يُؤمِنهُم من عذاب اللّه و لم يُرَخَّص لهم فى معاصى اللّه»4

آيا شما را خبر دهم درباره فقيه حقيقى؟ گفتند: آرى اى امير مؤمنان؛ فرمود: او كسى است كه مردم را از رحمت خدا نوميد نگرداند و آنان را از عذاب الهى آسوده خاطر نكند و آنان را در ارتكاب معاصى رخصت ندهد.

امام على عليه السلام:

«العلم اكثر مِن اَن يُحاط به فخذوا من كلّ علمٍ احسنه»5

علم بيشتر از آن است كه تمامش فرا گرفته شود، پس شما از هر علمى بهترش را فرا گيريد.

امام على عليه السلام:

«انّ كمال الدّين طلب العلم و العمل به الا و انّ طلب العلم اَوجَبُ عليكم من طلب المال»6

كمال دين در طلب دانش و عمل بدان است. آگاه باشيد كه آموختن دانش واجبتر است از اندوختن مال.

امام على عليه السلام:

«من المفروض على كلّ عالمٍ ان يصون بالورع جانِبَهُ و ان يَبذُل علمَهُ لطالبه»7

بر هر دانشمندى لازم است كه با پرهيزكارى مراقب خويش باشد و دانش خود را در اختيار طالبان علم قرار دهد.

امام على عليه السلام:

«انّما العالم مَن دعاه علمه الى الورع و التّقى و الزّهد فى عالم الفناء و التولّه بجنّة المأوى»8
عالم كسى است كه عملش او را به پارسايى و خداترسى و زهد در جهان فانى و شوق به بهشت جاودان فرا خواند.

امام على عليه السلام:

«انّ العلم حياة القلوب و نور الابصار مِنَ العمى و قوّة الابدان من الضّعف»9

براستى كه دانش حياتبخش دلها و روشنى بخش چشمها از كورى و نيرو بخش بدنها از ناتوانى است.

امام على عليه السلام:

«بالعلم يطاع اللّه و يعبد و بالعلم يعرّف اللّه و يوحِّد و بالعلم توصل الارحام و به يعرف الحلال و الحرام. و العلم امام العقل و العقل تابعه، يلهمه السعداء و يحرمه الاشقياء»10

به وسيله علم است كه خداوند اطاعت و عبادت مى‏شود، با علم معرفت خداوند و توحيد او حاصل مى‏شود، به وسيله علم صله رحم انجام و حلال از حرام بازشناخته مى‏شود و علم پيشواز عقل و عقل تابع آن است و سعادتمندان بدان الهام مى‏يابند و تيره بختان، محروم مى‏شوند.

امام صادق عليه السلام:

«انّ الحكمة المعرفة و التفقّه فى الدّين، فمن فَقِهَ منكم فهو حكيمٌ، و ما احدٌ يموت من المؤمنين احبّ الى ابليس من فقيهٍ»11

همانا حكمت، شناخت خداوند و ژرف نگرى در دين است پس هر كس از شما (شيعيان) فقيه شود به حكمت دست يافته، و مرگ هيچ يك از مؤمنان نزد ابليس محبوبتر از مرگ فقيه نيست.

امام رضا عليه السلام:

«الا انّ الفقيه من افَاضَ خَيرَهُ و انقذهم من اعدائهم و وَفَّرَ عليهم نعم جنان اللّه و حَصَّلَ لهم رضوان اللّه تعالى»12

آگاه باشيد! فقيه كسى است كه خيرش را بر مردم سرازير سازد و آنان را از دشمنانشان نجات دهد و نعمتهاى بهشتى را بر آنها افزونى بخشد و خشنودى خدا را برايشان تحصيل نمايد.

امام حسن عسگرى عليه السلام:

«انّ علماءَ شيعتنا يُحشَرون فيخلع عليهم من خلع الكرامات على قَدرِ كثرة علومهم وَجِدِّهِم فى ارشاد عباد اللّه حتّى يُخلَعَ على الواحد منهم اَلفُ حُلَّةٍ من نور»13

علماى شيعه ما برانگيخته مى‏شوند در حالى كه به اندازه كثرت علم، و جدّيتشان در راهنمايى بندگان خدا جامه‏اى فاخر از كرامت به ايشان پوشانده مى‏شود تا جايى كه يكى از آنها هزار هزار حلّه از نور بر تن خواهد داشت.

پى‏نوشت‏ها: –

1. (بحار الانوار، ج‏1،ص‏64)
2. (بحار،ج‏2، ص‏33)
3. (عُدّهَ الدّاعى، ص‏66)
4. (مستدرك سفينةالبحار،ج‏1، ص‏482)
5. (بحار،ج‏2، ص‏48)
6. (شرح غرر،ج‏2، ص‏157)
7. (كافى،ج‏1، ص‏23)
8. (بحار،ج‏92، ص‏211)
9. (شرح غررالحكم،ج‏3، ص‏94)
10. (بحار، ج‏1، ص‏166)
11. (بحار، ج‏1، ص‏215)
12. (بحار، ج‏2، ص‏5)
13. (بحار، ج‏2، ص‏3)

 

 

دانستنى هايى از قرآن
تسليم محض‏

«ومن يسلم وجهه الى الله و هو محسن فقد استمسك بالعروة الوثقى و الى الله عاقبة الأمور»

(سوره لقمان، آيه 22)

و هر كس كه وجود خويش را به خدا بسپارد و نيكوكار هم باشد، پس قطعا به پيوند محكم چنگ زده است و عاقبت كارها به سوى خدا است.
آرى! هر كس امر خود را به سوى خدا تفويض كند و با تمام وجود به درگاه او روى آورد و نيكوكار هم باشد يعنى كارهايش را با اخلاص انجام دهد، پس قطعا چنين انسانى به عروة الوثقاى الهى چنگ زده و بازگشت همگان به سوى خدا است تا نيكوكاران را پاداش دهد و بدكاران را مجازات نمايد.
تسليم وجه: وجه به معناى صورت است و چون صورت مهمترين حواس انسان است لذا از واژه وجه به معناى شخصيت و ذات انسان استفاده مى شود. يعنى انسان با تمام وجود تسليم محض اوامر خدا باشد و از هيچ حكمى سرپيچى نكند هرچند ممكن است خداوند به خاطر آزمايش وى، بلائى غير قابل تحمل براو وارد سازد و او را در تنگنا قرار دهد، انسان نيكوكار و مخلص حالت تسليم را دارد يعنى هرچند در سختى و مشقت و رنج قرار گيرد، تسليم محض است. اگر انسان به حالت تسليم رسيد، بى گمان به عروة الوثقاى خدا چنگ زده است و خداوند او را مورد عفو و رحمت بى پايان خويش قرار مى دهد.

حالت رضا و حالت تسليم:

گاهى ممكن است انسان به حالت رضا برسد. اين بالاترين مقام است كه كسى از آنچه خداوند براى او خواسته راضى و خشنود باشد. چنين مقامى مخصوص انبيا و اوصيا و عدد بسيار كمى از اولياى برگزيده الهى است (ثلة من الأولين و قليل من الآخرين) خيلى دشوار و سخت است كه انسان در برابر نا ملايمات كه تمام آن تقدير الهى است حالت رضا و خشنودى كامل داشته باشد. يعنى نه تنها تسليم محض باشد كه راضى هم باشد. و در درجه دوم حالت تسليم است كه اگر هم گرفتارى پيش آيد و مسائل ناگوارى برايش رخ دهد، خم به ابرو نمى آورد و خرسند هم مى شود، زيرا هر چه پيش آيد همه را از خدا مى بيند «ان هي الا فتنتك» حضرت موسى تصريح مى كند كه هرچه پيش مى‏آيد و همه مشكلات و دردها و رنجها فتنه و آزمايش تو است كه بايد در برابرش تسليم و راضى بود.
زينب كبرا سلام الله عليها اين انسان والائى كه در تاريخ نظير ندارد، در پاسخ ابن زياد لعنه الله كه به او گفت: كار خدا را در باره اهل بيتت چگونه يافتى ؟ فرمود: «ما رأيت الاّ جميلا» جز زيبائى چيزى نديدم.
آنقدر در اين جمله حضرت زينب، زيبائى نهفته و آنقدر به زينب كبرا عظمت مى بخشد كه حد و اندازه ندارد. و از همين جمله كوتاه مى فهميم كه عظمت و بزرگوارى زينب نامتناهى و بى كران است. او در برابر سيل بلا و مصيبت، خم به ابرو نمى آورد و كاملا راضى به رضايت الهى است، بلكه همه را زيبائى مى بيند. خدايا اين چه موجود سترگى است كه اولياى خدا در برابر عظمتش سر فرود مى آورند.
خود امام حسين عليه السلام را ببينيد، پس از آن همه مصيبت كه كوه ها را از جا مى كند و درياها را خشك مى كند، و در حالى كه آخرين لحظات زندگى مباركش را با آن همه تير در تمام اجزاء بدنش مى گذراند در گودال قتلگاه با آرامش كامل عرضه مى دارد: «الهي رضا برضائك» خدايا به آنچه تو راضى هستى من هم راضيم.
ما كه هرگز به چنين مقام والائى نخواهيم رسيد، حد اقل بايد تسليم اوامر خدا باشيم، هرچند ممكن است مسائلى پيش آيد كه مورد رضايت ما نباشد و از پذيرش آن اكراه داريم ولى دليل نمى شود كه از خود بى خود شده و به غفلت روى آوريم و خداى نخواسته حرفي بزنيم كه مورد خشم ذات مقدسش قرار گيريم.

عروة الوثقى چيست ؟

تفسير البرهان روايتى را از امام رضا عليه السلام نقل كرده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «سيكون بعدي فتنةٌ مظلمة الناجي منها من تمسك بالعروة الوثقى. فقيل يا رسول الله: و ما العروة الوثقى ؟ قال: ولاية سيد الوصيين. قيل: من سيد الوصيين ؟ قال: أمير المؤمنين. قيل يا رسول الله: و من أمير المؤمنين ؟ قال: مولى المسلمين و إمامهم بعدي. قيل: يا رسول الله و من مولى المسلمين و امامهم بعدك ؟ قال: أخي علي بن أبي طالب».
پس از رحلت من، فتنه اى تاريك جهان را فرا مى گيرد. تنها كسانى از آن نجات مى يابند كه به عروة الوثقا چنگ زنند . گفته شد: يا رسول الله عروة الوثقا چيست ؟ فرمود: ولايت سرور اوصيا. گفته شد: سيد اوصيا كيست ؟ فرمود: امير مؤمنان. باز سؤال شد: امير مؤمنان كيست ؟ فرمود: سرور مسلمانان و پيشواى آنان پس از من. گفتند: او كيست ؟ فرمود: برادرم على بن أبي طالب.
روايات ديگرى نقل شده است كه دلالت دارد بر اينكه عروة الوثقاى الهى، ولايت و محبت اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام است. در آية الكرسى هم مى خوانيم: «فمن يكفر بالطاغوت و يؤمن بالله فقد استمسك بالعروة الوثقى» و هر كه به طاغوت كافر شود و به خدا ايمان آورد بى گمان به عروة الوثقى چنگ زده است. و اين آيه هيچ منافاتى با آن روايات ندارد زيرا لازمه ولايت على، كافر شدن به جبت و طاغوت و ايمان به خدا است و السلام.

 

رهنمودهاى مقام معظم رهبرى‏

موضع ملت ايران در اينباره (تجاوز آمريكا و انگليس به عراق) همانند ملت عراق است ملت ايران نيز همچون ملت عراق از سقوط صدام خوشحال است اما فجايع صورت گرفته در عراق و اشغالگرى و تجاوز را به شدت محكوم مى‏كند. و با رد گماشته شدن يك حاكم نظامى آمريكايى در عراق معتقد است سرنوشت ملت عراق بايد تنها به دست اين ملت تعيين شود.
در قضيه عراق چهار مسئله كاملاً مجزا يعنى سقوط صدام،فجايع پيش آمده براى ملت عراق، تجاوز آمريكا و انگليس به يك كشور مستقل و مسئله اداره آينده عراق وجود دارد كه جمهورى اسلامى ايران در مورد هر كدام از اينها،موضعى شفاف و روشن دارد كه برخاسته از فكر و تدبير اسلامى است و با رعايت مصالح و منافع كشور اتخاذ شده است.
ملت عراق از سقوط صدام كاملاً خوشحال است اما در جنگ بين صدام و اشغالگران آمريكايى كاملاً بيطرف بود و ملت و دولت ايران نيز دقيقاً هيمن موضع را اتخاذ كردند و مسئولان باتلاش و كوشش، اجازه ندادند در طول جنگ به هيچ يك از طرفين درگير كمكى شود.
رزمندگان دلاور ما بدون هيچ امكانات نظامى، 35 روز در برابر هجوم عراقى‏ها به خرمشهر مقاومت كردند كه ملت ايران بايد به آنها افتخار كند اما بغداد با بيش از 120 هزار نيروى نظامى، سه روزه سقوط كرد كه اين قضيه، واقعاً مشكوك است.
دبير كل سازمان ملل در اين قضيه توقعات جامعه جهانى را برآورده نكرد و هيچيك از اركان سازمان ملل اعم از شوراى امنيت و مجمع عمومى سازمان ملل حتى يك جلسه براى محكوميت تجاوز به عراق تشكيل ندادند.
در اين تجاوز مشخص شد، آمريكا محور شرارت واقعى است و حقيقتاً همان گونه كه امام بزرگوار فرمودند،شيطان بزرگ است.
نه ملت عراق نه ملت ايران و نه جامعه بين المللى، گماشته شدن يك حاكم نظامى آمريكايى بر عراق را نخواهد پذيرفت.
آمريكايى‏ها مى‏خواهند با گماشتن اين حاكم نظامى، به تدريج كنترل فرهنگ ملت عراق را نيز در دست گيرند و طرز تفكر اين ملت را در مورد اشغالگران تغيير دهند اما اين كار نشدنى است و نسلهاى بعدى ملت عراق نيز جنايات آنها را از ياد نخواهند برد.
ملت عراق از چاله صدام ديكتاتور به چاه يك ديكتاتور آمريكايى مى‏افتد و ما نيز اين مسئله را تجاوز به حريم اسلام و مسلمين مى‏دانيم.
آمريكايى‏ها در عرصه شعار آزادى و دموكراسى شكست مشهودى خوردند و نشان دادند كه ليبرال دموكراسى، تجاوز به حريم ديگر كشورها و لگد مال كردن ملتهاى ديگر را تجويز مى‏كند.
اگر آمريكايى‏ها راست مى‏گويند و براى سقوط صدام و آزادى ملت عراق آمده‏اند اكنون كه صدام سقوط كرده بايد بى درنگ از اين كشور خارج شوند و اداره امور عراق را به دست خود اين ملت بسپارند اما آنها اين كار را نمى‏كنند چون دروغ مى‏گويند.
گروه‏ها و فعالان سياسى بايد با مراقبت از بروز هرگونه هرج و مرج و انتقام‏گيرى‏هاى نادرست، از ايجاد هرگونه زمينه كه موجب پايدارى حضور اشغالگران در عراق شود،پرهيز كنند.
كسانى كه سالهاى متمادى به نام مردم عراق سخن مى‏گفتند، اكنون بايد به مردم عراق و آرمان‏هاى آنان وفادار باشند و از هرگونه پنهان كارى و زدوبند با بيگانگان و قدرت‏هاى خارجى خوددارى كنند.
اگر ضعف و نقص در كار ما باشد اسلام نيز زيان مى‏بيند و دشمن نيز در اين مسئله حداكثر سوءاستفاده را مى‏كند.
مسئولان بايد با جديت، همدلى و پرداختن به مسائل اصلى اين هدف (اثبات كارآمدى نظام دينى جمهورى اسلامى) را محقق كنند و ملت آگاه و نجيب ايران نيز بايد تلاش براى تحقق اين هدف را از مسئولان سه قوه و همه نهادها و دستگاهها طلب كنند.

حمايت مجامع بين المللى از متجاوز

دنيا امروز گرفتار جهانخواران و غارتگرانى است كه كشورها را به آتش مى‏كشند و غارت مى‏كنند و نيز گرفتار وابستگان آنان است كه منافع ملت‏ها و كشورهاى خود را فداى منافع ابر قدرت‏ها مى‏كنند و همچنين گرفتار سازمان‏هاى دست نشانده قدرت‏هاى بزرگ بويژه آمريكاست كه با اسم بى‏محتواى شوراى امنيت و عفو بين‏الملل و حقوق بشر و از اين قبيل مفاهيم بى‏محتوا كه به قدرت‏هاى بزرگ خدمت مى‏كنند و در حقيقت مجرى احكام و مقاصد آنان و مأمور محكوم نمودن مستضعفان و مظلومان جهان به نفع قدرت‏هاى بزرگ جهانخوار هستند مى‏باشند… (21/11/61)
ما در عصرى هستيم كه جنايتكاران به جاى توبيخ و تأديب، تحسين و تأييد مى‏شوند. ما در عصرى بسر مى‏بريم كه سازمان‏هاى به اصطلاح حقوق بشر، نگهبان منافع ظالمانه ابر جنايتكاران و مدافع ستمكارى آنان و بستگان آنان هستند. (28/3/62)
مشكلى كه امروز دنيا را تهديد مى‏كند، مشكل اين دو ابرقدرت است. اين دو ابر قدرت كه تمام دنيا را در زير بال خودشان نگه داشته‏اند و از آنها استفاده مى‏كنند، اينها مشغول به يك طرح هايى هستند…كه براى آتيه بشر خطرناك است گرچه هر دسته‏اى از دسته ديگر مى‏ترسند و اين ابر قدرت از آن ابر قدرت و آن از اين، لكن ممكن است كه يك وقت در رأس يكى از اين دو ابر قدرت، يك ديوانه‏اى واقع بشود مثل هيتلر يا مثل صدام و به واسطه آن جنونى كه براى قدرت دارد، دنيا را به تباهى بكشد. و اگر خداى نخواسته يك جنگ بين اين دو قدرت در امروز تحقق پيدا كند، اينها دنيا را به خاك و خون مى‏كشند و به تباهى. مشكل دنيا امروز اينها هستند. بايد براى آتيه دنيا، امروز توده‏هاى مردم، نويسندگان، گويندگان، فكر بكنند و مردم را آگاه بكنند به اين خطرى كه تمام بشريت را تهديد مى‏كند، آگاه كنند همه توده‏هاى دنيا را كه اين خطر بزرگ پيش است و اگر اين ابر قدرت‏ها در اين حالى كه هستند…به همين حال باقى باشند دنيا ممكن است كه به خرابى بكشد و عمده ضررش به ملتها برسد. (13/8/61)
قدرت‏هاى بزرگ بايد طرز تفكرشان را عوض كنند. بايد بدانند كه دنيا عوض شده است. دنيا، دنياى سابق نيست. كه يا انگلستان بايد بر همه دنيا حكومت كند يا اروپا يا آمريكا و يا شوروى دنيا امروز نمى‏پذيرد اين را، بايد آنها تعديل كنند كارهاى خودشان را، دنيا نمى‏پذيرد كه دو قدرت تمام دنيا را از بين ببرند. دنيا نمى‏پذيرد كه يك اقليت تمام كشورها را ببلعد. بايد اينها در كارهاى خودشان يك تجديد نظر بكنند. (18/11/62)

 

تازه هاى انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم
(بوستان كتاب قم)

دنياى جوان, علامه سيد محمد حسين فضل الله, ترجمه مجيد مرادى
الفباى زندگى, جواد محدثى
جامعه برين, جستارى در جامعه دينى و جامعه مدنى, سيد موسى ميرمدرس
برگ و باد, گزيده اشعار, جواد محدثى
پله پله تا خدا, به انتخاب محمود پور وهاب و مجيد ملا محمدى
آيه هاى آفتاب, به انتخاب محمد پور وهاب و مجيد ملامحمدى
مربى نمونه, تفسير سوره لقمان, آيه الله جعفر سبحانى
جام عبرت, سيد حسين اسحاقى
عبرت هاى عاشورا, چاپ دوم, سيد احمد خاتمى
دهكده پرماجرا, محمد رزقى
فاطمه(عليها سلام) گلواژه آفرينش, سيد ضيإ مرتضوى
انديشه سياسى شيخ طوسى, سيد محمد رضا موسويان
انديشه سياسى, آيه الله مطهرى, نجف لك زايى
مديريت منابع انسانى, دكتر حسن زارعى متين
تفسير راهنما, ج16, اكبر هاشمى رفسنجانى
التعزيز فى الفقه الاسلامى, يحى الطايى
روش هاى تبليغ و سخنرانى, احمد صادقى اردستانى
مبانى اخلاق اسلامى, آيه الله مختار ايمنيان
پژوهشى درباره طنز در شريعت و اخلاق, مركز پژوهش هاى اسلامى صدا و سيما
زملك تا ملكوت, اسدالله بقايى
حقوق و وظايف غير مسلمانان, مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى
فيض و فاعليت وجودى از فلوطين تا صدرالمتإلهين, دكتر سعيد رحيميان
داستان دوستان, محمد محمدى اشتهاردى
انوارى از نهج البلاغه, محمد جعفر امامى
فهرست مقالات فقهى, رسول طلائيان
فلسفه دين, محمد حسين زاده
سوء عرضه در حقوق انگليس و تدليس در حقوق اسلام, مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى
غنايم الايام, محقق قمى
قواعد كلى استنباط, رضا اسلامى
الطريقه النقيه, در 3 جلد, نفى منفرد
صبح اميد (نگاهى به مبحث مهدويت وانتظار), جواد محدثى
انديشه سياسى علامه مجلسى, ابوالفضل سلطان محمدى
تفسيرى بر اصول فلسفه و روش رئاليسم, محمد باقر شريعيت سبزوارى
سبز مثل آدينه, جواد نعيمى
آئين سفر, سيد اصغر ناظم زاده قمى
بانوى مهتاب, مرتضى دانشمند
خاطرات اميرمومنان عليه السلام, شعبان خان صنمى (صبورى)
بيا…. تو هم, مرتضى دانشمند
جزيره خضرا در ترازوى نقد, علامه سيد جعفر مرتضى عامى ترجمه محمد سپهرى
آنچه يك جوان بايد بداند, رضا و بتول فرهاديان
عصر زندگى, محمد حكيمى
عصر امام خمينى(ره) مير احمد رضا حاجتى
يكصد و چهارده معماى قرآنى, محمود جويبارى
روش هاى تإويل قرآن, دكتر محمد كاظم شاكر
تربيت, ابراهيم امينى

 

 

اخبار ايران و جهان اسلام

جهان اسلام

اردوغان: ممنوعيت حجاب اسلامى در تركيه را لغو مى كنيم.(16/8/81)
نماز جمعه در مسجدالاقصى با حضور 150 هزار فلسطينى روزه دار برگزار شد.(18/8/81)
ارتش سرخ مجاهدين مسلمان مسئوليت حمله به نظاميان آمريكايى در افغانستان را برعهده گرفت.
اردوغان: حزب ما هيچ برنامه اسلامى پنهان ندارد.(20/8/81)
5 صهيونيست در عمليات متعهدانه يك مبارز فلسطينى به هلاكت رسيدند.(21/8/81)
نظاميان صهيونيست با تانك و زره پوش به نابلس يورش بردند.(22/8/81)
ژنرال اسرائيلى و 20 نظامى همراه در كمين فلسطينى ها كشته شدند.(25/8/81)
سراسر مناطق خودگردان فلسطين توسط رژيم صهيونيستى اشغال نظامى شد.(29/8/81)
30 روزه دار فلسطينى در تهاجم وحشيانه صهيونيست ها شهيد و زخمى شدند.(30/8/81)
مبارز فلسطينى با قايق انفجارى به ناوچه صهيونيست ها كوبيد.
اهانت به مقدسات مسلمانان, نيجريه را به آشوب كشيد.(2/9/81)
گسترش جنگ خيابانى در نيجريه موجب لغو مراسم انتخاب دختر شايسته! جهان شد. (3/9/81)
فتواى مرگ در نيجريه براى نويسنده هتاك به پيامبر اسلام(ص) صادر شد.(7/9/81)
مسئولان دولتى لبنان افطارى سفير امريكا را تحريم كردند.
جوخه هاى مرگ رژيم صهيونيستى دانشآموزان فلسطينى را به رگبار بستند.(12/9/81)
كمك مالى عربستان به خانواده شهيدان فلسطينى قطع شد.
15 فلسطينى در تهاجم تانك هاى اسرائيلى به شهر طولكرم شهيد ومجروح شدند.(13/9/81)

داخلى

كوتاهى در مبارزه با مفاسد اقتصادى, اعتراض دانشجويان را برانگيخت.
با تصويب هيإت دولت, تبليغ كالاهاى امريكايى در ايران ممنوع شد.(16/8/81)
بانك مركزى 380 ميليون يورو اوراق قرضه مى فروشد.(18/8/81)
مإموران ((اف بى آى)) پژوهشگر ايرانى را در فرودگاه واشنگتن با زنجير بستند!
معاون فنى سازمان مديريت و برنامه ريزى: 64 درصد طرح هاى ملى و عمرانى از برنامه عقب هستند.(19/8/81)
كروبى: به لايحه اختيارات رئيس جمهور اشكالات جدى دارم.
مجلس با طرح انتخاب مديران آموزش و پرورش توسط معلمان مخالفت كرد.
دولت افغانستان جريان آب رودخانه هيرمند را به طور كامل قطع كرد.(20/8/81)
رهبر انقلاب: قواى سه گانه اگر مشكلات را حل نكنند, مردم را وارد ميدان مى كنم.
نتيجه گزارش هيإت تحقيق و تفحص از شهردارى: شروع, ادامه و توقف فروش تراكم خلاف بوده است.(21/8/81)
176 نماينده مجلس براى ايجاد وفاق ملى بيانيه صادر كردند.(22/8/81)
دبير انجمن خودروسازان: عامل اصلى گرانى خودرو دولت است.
نشست صميمى دانشگاهيان با رهبر انقلاب انجام شد.
توصيه رئيس جمهور و رئيس مجلس: آرامش را حفظ كنيد, از حكم آغاجرى سوء استفاده نشود.(23/8/81)
ايران 5 هزار خودرو به عراق صادر مى كند.(25/8/81)
رهبر انقلاب دستور بازنگرى در حكم آغاجرى را صادر كردند.(26/8/81)
رهبر انقلاب: امروز ملت ايران نيازمند اقتدار مادى و معنوى است.
بزرگترين تونل كشور افتتاح شد.(27/8/81)
كروبى: شوراى شهر 8 ميليون تهرانى را به مسخره گرفته است.
رئيس قوه قضائيه: عدالت قضايى مصلحت پذير نيست, حكم آغاجرى مانند ساير احكام بايد سير قضايى خود را طى كند.
شهرام جزايرى به 27 سال حبس تعزيرى, ضبط كليه اموال كه از طريق نامشروع حاصل شده, ضبط وجوه مورد ارتشإ و 50 ضربه شلاق در انظار عمومى محكوم شد.(28/8/81)
دانشجويان: مافياى قدرت و ثروت پشت صحنه آشوب هاست.
انحصار واردات و توليد خودرو شكسته شد. (29/8/81)
رهبر انقلاب به زمينه سازان هرج و مرج در كشور هشدار داد.(2/9/81)
حجاريان: شايد خاتمى خوشش نيايد, اما او سياستمدار و فعال نيست.
نقش دستگاه هاى دولتى در ناآرامى هاى اخير دانشگاه ها افشا شد.(4/9/81)
شهردار تبريز: خودروسازان مانع از دسترسى مردم به خودروى ارزان مى شوند.
با تشكيل جلسه فوق العاده در وزارت كشور, تكليف شوراى شهر تهران امروز يكسره مى شود.(5/9/81)
خاتمى: جنايت هايى كه تا امروز رخ داده در مقابل جنايات صهيونيست ها ناچيز است.
طلاهاى قوىترين مرد دنيا ـ حسين رضازاده ـ ايران را به مقام سوم جهان رساند. (7/9/81)
رهبر انقلاب: جاى مزاحمان علم و آگاهى در دانشگاه نيست.(9/9/81)
وزارت نفت از احتمال جيره بندى بنزين خبر داد.
رضازاده: عشق به ايران را با هيچ چيز عوض نمى كنم.(10/9/81)
رهبر انقلاب در ديدار رئيس جمهور و هيإت دولت: مسئولان به نزديكان خود اجازه سوء استفاده ندهند.(11/9/81)
رئيس قوه قضائيه: قانون رسيدگى به اموال مسئولان در دست تهيه است.
اولين جلسه دادگاه متهمان پرونده نظرسنجى (قاضيان, عباس عبدى و علوىتبار) برگزار شد.
وزارت كشور به انحلال شوراى شهر تهران مى انديشد.
سازمان مديريت و برنامه ريزى: 58 درصد از طرح هاى عمرانى سال گذشته اجرا نشد!(12/9/81)
اكثريت مجلس و وزارت نفت بنزين را گران كردند.
نوربخش: درآمد سرانه كشور 1500 دلار است.
سرپرست مجتمع قضايى رسيدگى به جرايم اقتصادى: مفاسد اقتصادى در دستگاه هاى دولتى بيداد مى كند.(13/9/81)
خاتمى در پاسخ به انتقادات سعيد حجاريان: خودم را سياستمدار موفقى مى دانم.
سازمان مديريت و برنامه ريزى كشور: نرخ بيكارى افزايش يافت.(14/9/81)

خارجى

حكمتيار دولت ((سايه)) در افغانستان تشكيل مى دهد.(16/8/81)
زيمبابوه: انگليسى ها بدون رواديد حق ورود به هزاره را ندارند.(18/8/81)
مسئول امنيتى سفارت امريكا در نپال به ضرب گلوله سه مرد مسلح كشته شد.(19/8/81)
افغان ها طى دو روز سه بار به پايگاههاى نظامى امريكا حمله كردند.(19/8/81)
جلسه اضطرارى پارلمان عراق براى پذيرش يا رد قطعنامه شوراى امنيت تشكيل شد. (20/8/81)
پارلمان عراق زير بار قطعنامه شوراى امنيت نرفت.
گردباد مرگبار تنسى امريكا را به هم ريخت.(21/8/81)
مشاور ريگان: اكنون وقت حمله نظامى به ايران است.
مجلس عراق تصميم گيرى نهايى درباره قطعنامه 1441 را به عهده صدام گذاشت.(22/8/81)
جيانگ زمين از رهبرى حزب كمونيست چين كنار رفت.
16 نظامى امريكايى در افغانستان كشته شدند.
عراق موافقت بى قيد و شرط خود با قطعنامه شوراى امنيت را اعلام كرد.(23/8/81)
عبدالله گل معاون اردوغان نخست وزير تركيه شد.
ژنرال مشرف 5 سال ديگر رئيس جمهور پاكستان شد.
كوفى عنان: امريكا در صدد بهانه تراشى براى حمله به عراق است.(25/8/81)
در اعتراض به تربيت ديكتاتورها در ((مدرسه نظامى امريكا)), تظاهركنندگان امريكايى پرچم امريكا را آتش زدند.
ليبى درخواست پناهندگى صدام را تكذيب كرد.(26/8/81)
نخست وزير سابق ايتاليا به جرم قتل يك خبرنگار به 24 سال زندان محكوم شد.
زكى يمانى وزير نفت سابق عربستان: امريكا درصورت حمله به ايران درهاى جهنم را به روى خود مى گشايد.
رژيم صهيونيستى كليه توافقات با دولت خودگردان را باطل اعلام كرد.(27/8/81)
هواپيماهاى امريكا و انگليس پايگاه ضدهوايى عراق را بمباران كردند.(28/8/81)
عراق 11 دوره از افسران احتياط خود را به خدمت فراخواند.
به اتهام جنايت جنگى, فرمانده پيشين ارتش عراق در دانمارك دستگير شد.(29/8/81)
امريكا خواستار اعزام نيروهاى انگليسى براى حمله به عراق شد.(30/8/81)
75 افسر اطلاعاتى ((موساد)) براى كمك به مإموران ((سيا)) در كابل اعزام شدند.
طالبان 12 نظامى امريكايى را در افغانستان به هلاكت رساند.(3/9/81)
دور تازه درگيرىها در اردن 9 كشته و زخمى برجا گذاشت.
رامسفلد: صدام در صورت خلع سلاح مى تواند بر سر قدرت باقى بماند.(4/9/81)
حريم هوايى عراق ديروز 80 بار توسط هواپيماهاى امريكا وانگليس نقض شد.(9/9/81)
40 امريكايى در شبيخون افغان ها كشته و مجروح شدند.
صدام موقتا حكومت را به يك شوراى 5 نفره واگذار كرد.(10/9/81)
كرزاى از آغاز خلع سلاح عمومى در افغانستان خبر داد.
نظاميان امريكايى عمليات حمله به عراق را در قطر تمرين مى كنند.(12/9/81)
طرفداران امريكا, پايتخت ونزوئلا را به آشوب كشيدند.
بازرسى از كاخ هاى صدام آغاز شد.(13/9/81)

 

گفته ها و نوشته ها

آيا مى دانيد؟

بزرگ ترين سوره قرآن ((بقره)) است.
كوچك ترين سوره قرآن ((كوثر)) است.
بزرگترين آيه قرآن آيه 282 سوره ((بقره)) است.
كوچكترين آيه قرآن ـ غير از اوائل سوره ها ((مدهامتان)) است كه در سوره الرحمن قرار داد.
اولين سوره قرآن ((حمد)) است.
آخرين سوره قرآن ((ناس)) است.
اولين سوره نازل شده سوره ((علق)) است.
آخرين سوره نازل شده سوره ((نصر)) است.
اولين آيه نازل شده قرآن ((اقرء باسم ربك)) است كه در سوره علق قرار دارد.
آخرين آيه نازل شده قرآن آيه ((اليوم اكملت لكم دينكم)) كه در سوره مائده آيه 3 قرار دارد.
بزرگترين كلمه قرآن ((فاسقيناكموه)) است كه در سوره حجر آيه22 قرار دارد.
كوچكترين كلمه قرآن فراوان مانند بإ در ((بسم الله)).
اولين حرف قرآن ((بإ)) و آخرين حرف قرآن ((سين)) و كلمه وسط قرآن ((وليتلطف)) است كه در سوره كهف آيه19 قرار دارد.

نفس مطمئنه

نفس مطمئنه نفسى است كه آرامش پيدا كرده است به اين معنى كه انسان چنان با هواهاى نفسانى خود مبارزه مى كند و با انجام واجبات و ترك محرمات به تربيت و تكميل نفس همت مى گمارد كه ديگر به غير خدا اعتنايى نداشته و به سوى گناه نمى رود و چنان آرامش و اطمينانى در او پيدا مى شود كه همانند كوه ثابت و استوار مى شود كه هيچ يك از گناهان و هواهاى نفسانى و شهوات دنيا و حب جاه و مال نمى توانند او را متزلزل و منحرف نمايند و وسوسه هاى شيطان را در او راهى نيست. و اين نفس است كه به او خطاب مى شود: ((يا ايتها النفس المطمئنه ارجعى الى ربك راضيه مرضيه))

سنت شست و شوى دهان ((مضمضه))

چون شخص قيام كننده به نماز مى خواهد به راز و نياز در برابر خداى بى نياز, در محراب نيايش, حقيقت بندگى را به نمايش بگذارد, و با خدا راز گويدو زبان به ستايش و سپاس گشايد و لذت حضور و هم سخنى و وصل را بچشد و آلودگى هاى گفتن ها و نگفتن ها[ آلودگى آنچه را ناروا بوده و گفته و آن چه را كه لازم بوده بگويد و نگفته], خوردن ها و نخوردن ها, بوسيدن ها و نبوسيدن ها[ چه دست هايى را كه بوسيده كه نمى بايست مى بوسيد و چه پينه دار دستهايى را كه پيامبروار و چه رخسارهاى غم زده و غبار دارى را كه على وار بايد مى بوسيد و نبوسيد] را از لب و دندان و دهان و زبان بزدايد, همه را مى شويد.
چون دهان وسيله سخن گفتن و خوردن وآشاميدن است و متاع فريبنده دروغ, تهمت, غيبت, اهانت, ناسزا, سخن چينى, و هرگونه گفتار بيهوده و باطلى از اين دروازه بى دربان صادر مى شود و هم چنين انواع غذاها و نوشيدنى ها كه از اين راه به معده مى رسد كه مانع از جوشش سرچشمه گواراى درك راز و نياز با آفريدگار بى نياز است. از اين رو ظاهر دهان را با آب شستشو مى دهيم تا كثافات ظاهرى آن زدوده شود و باطن و روح آن را هم با آب توبه و توجه به خدا مى شوئيم تا همه زنگارها پاك شود.
مستحب است دهان سه بار شسته شود, يك مرتبه براى گفتن هاى ناروا, مرتبه دوم براى خوردنى هاى بى حساب, و مرتبه سوم براى بوسه زدن ها و نبوسيدن ها.

اسراف

حضرت رسول(ص) از راهى عبور مى كرد, مردى به نام سعد را ديد كه در حال وضو گرفتن است وبيش از اندازه لازم, آب مصرف مى كند. حضرت به وى فرمود: اين اسراف چيست؟
او گفت: مگر در وضو گرفتن هم اسراف هست؟
حضرت فرمود: آرى, هرچند در كنار نهر جارى هم وضو گرفته شود.(وسائل الشيعه, ج15, ص260)

شهيد

واژه اى محترم تر و والاتر از واژه شهيد نيست و عنوانى باعظمت تر و بالاتر از عنوان شهيد نيست. و آرزويى براى اولياى خدا از آرزوى شهادت مقدم نيست. كسى كه خود را از خدا و مسوول نزد خدا و زندگى اش را براى خدا و تمام حركاتش را در محضر خدا و بازگشتش را به سوى خدا مى داند, طبيعى است كه همواره آرزوى كشته شدن در راه خدا, دل و جان و روح و روانش را در انتظار رسيدن به رضوان خدا نگهدارد. اين است كه در هر حال كه خود را در مظان استجابت دعا مى بيند دست نياز به درگاه بى نياز او برمى دارد و مى گويد: و قتلا فى سبيلك فوفق لنا…
سر اين كه چنين شخص با عظمتى را شهيد مى گويند در مجمع البحرين چنين آمده: چون ملائكه رحمت نزد او حاضر مى شوند, چون خدا و ملائكه او در بهشت شهود او هستند, چون از كسانى است كه با پيغمبر اكرم (ص) در روز قيامت بر امت هاى گذشته به شهادت گرفته مى شوند, چون نمرده است و حاضر است و شهيد است چون به شهادت حق قيام كرد در راه خدا تا كشته شد.

زينت اسلام و تشيع باشيد

بعضى افراد, در طول مسافرت به ويژه سفرهاى خارجى, خود را آزاد و بى قيد و شرط مى دانند و چون كسى را مراقب و آشناى خود نمى بينند, به هر گناهى تن مى دهند غافل از اين كه خداوند ناظر و مراقب اعمال انسان است و كوچك ترين حركت انسان از خدا مخفى نخواهد ماند.
اين گروه نه تنها نشانى از اسلام و تشيع ندارند بلكه سبب آبروريزى مسلمانان شده و حرمت ايشان را خدشه دار مى كنند, مدعى تشيع بايد اعمال و كردارش از هر كس ديگر بهتر و زيبنده تر باشد و در رعايت احكام و مسائل اسلامى بسيار دقت كرده و با رفتار خويش الگوى مناسبى براى ديگران باشد.
امام صادق(ع) خطاب به جمعى از شيعيان چنين فرمودند: ((اى گروه شيعيان! شما زينت ما باشيد, و مايه عيب و عار ما نشويد, با مردم به خوش رويى و مهربانى رفتار كنيد و زبانتان را حفظ كنيد تا آلوده زياده گويى و كلمات ناپسند نشويد. ))(بحارالانوار, ج68, ص152)

حسب و نسب به درد نمى خورد

طاووس يمانى گويد: حضرت على بن الحسين عليه السلام را ديدم كه از وقت عشإ تا سحر به دور خانه خدا طواف مى كرد و به عبادت مشغول بود, آنگاه كه مسجد خلوت شد سر بر آسمان برآورد و با خداى خويش اين گونه زمزمه داشت:
((خداوندگارا! ستارگان در افق ناپديد شدند و چشمان مردم به خواب رفت و درهاى آسمان به روى بندگانت گشوده گرديد)), مى نگريستم كه چندين بار در مناجات هاى خود مى گريست. سپس سر بر خاك نهاد و سجده رفت, از التهاب و گريه هاى او من نيز به زارى افتادم, نزديكش رفتم سرش را بر زانو نهادم و مى گريستم, سرشك من بر گونه هايش مى ريخت, برخاست و فرمود: تو كيستى كه مرا از مناجات با پروردگارم بازداشتى؟
عرض كردم: اى پسر پيامبر من طاووس هستم, اين زارى و بى تابى تو را نتوانستم ديد. آخر اين درد و اشك و زارى ما را سزد نه شما را! تو فرزند حسين بن على (ع) هستى, مادر شما فاطمه زهرا(س) است, جد تو رسول الله(ص) است, اين وحشت و هراس شما از چه روست؟
سر بلند نمود و نگاهى عميق به من انداخت و فرمود: اى طاووس! نسبت ها را كنار گذار.خداوند بهشتش را منحصرا خاص نيكوكاران قرار داده, اگر چه غلامى سياه چهره باشد و آتش را براى نافرمانان هرچند آقازاده اى از قريش باشد. مگر نشنيده اى كه مى فرمايد: ((فاذا نفخ فى الصور فلا انساب بينهم يومئذ ولا يتسإلون)) (مومنون/ [ (102چون در صور دميده شود در آن روز انسابى بين شما نيست و از حسب و نسب شما سوال نمى شود]. به خدا سوگند تنها چيزى كه نفع به تو مى رساند عمل خيرى است كه قبلا فرستاده اى.(تفسير نورالثقلين, ج3, ص563)

 

رابطه دين و حكومت از منظر على(ع)

فاطمه وثوقى

مقدمه

در جهان امروز عده اى ادعاى طرفدارى از حقوق بشر داشته و براى آنان برنامه و قانون هايى تنظيم مى كنند. اين در حالى است كه خود آنان, نه بشر را مى شناسند و نه حقوق آن را, زيرا آنان سازنده روح و جسم بشر نبوده و خود نيز در چنگال ماديات گرفتار هستند و به افراد ضعيف تر از خودشان وابسته مى باشند كه اين وضعيت مجال شناخت انسان را به آنان نمى دهد.
علاوه بر آن درك اين مطلب و حقيقت بر آنان روشن نيست كه هدف از خلقت انسان چيست؟ زيرا شناخت انسان, شخصيتى ملكوتى و عميق مى طلبد كه با الهام گرفتن از خالق هستى, هدف خلقت را درك نمايد و اين انسان ملكوتى جز اميرمومنان و امثال ايشان نمى تواند باشد.
در نظر مولاى متقيان امت, پيكر واحدى است كه رهبر بايد همه اعضاى آن را به طورى كه لازم است, نگهدارى كند تا همگان در سلامتى و امنيت و رفاه نسبى بسر ببرند. تنها چنين طرز تفكرى است كه مى تواند جامعه را توحيدى كرده و پايدار نمايد و بر حول محور دين و عدالت اجتماعى كه خميرمايه سعادت هر جامعه پايدار مى باشد, بچرخاند و با برنامه ريزى منظم سازماندهى مطلوب جامعه را در جهت اصلاح و رفاه به پيش ببرد و براى عمران و آبادانى و توسعه انگيزه لازم و كافى را در مردم به وجود بياورد.
يكى از اهداف امام(ع) از قبول خلافت, ايجاد زمينه هاى مادى و معنوى از طريق ـ جامعه شناسى و روانشناسى ـ احترام به حقوق انسان ها و احقاق حق و شناساندن جايگاه خليفه الهى مسلمين و اهل ذمه و… در جهت تإمين امنيت ملى در جامعه توحيدى بود, تا همگان در محيط آرام و بى دغدغه به تفكر و انديشه در جهت اصلاحات درونى وبيرونى اقدام نمايند و به يك زندگى سعادت مندى دست يابند.
در اين نوشتار سعى بر آن است كه عملكرد پنج ساله حكومت مولاى متقيان را از دو محور مورد بررسى قرار دهيم:
1. عواملى كه رابطه ميان حكومت و مردم را استحكام بخشيده و جامعه را به سوى يك زندگى ايدهآل سوق مى داد.
2. عواملى كه پايه هاى حكومت اسلامى را متزلزل ساخته و زمينه رشد فساد را فراهم مى كرد.

محور اول:
برپايى اركان اصلاح و هدايت

هر حكومتى براى ايجاد چنين فضايى, علاوه بر ايمان به خدا مى بايد به پايه هاى عدالت اجتماعى نيز تكيه نمايد. در اين راستا مولاى متقيان براى استحكام پايه هاى عدالت, گام نخست را با انتخاب كارگزاران صالح و مديران شايسته شروع كرد. چرا كه مسوولانى كه در رإس امور قرار مى گيرند, الگوهاى رفتارى و عملى هر جامعه اى به شمار مىآيند.
اميرمومنان(ع) در انتخاب كارگزاران صالح ضمن توجه به شايسته سالارى و مديريت مطلوب آنان و تشويق آنان, از خطاى كوچك آنان چشم پوشى نمى كرد, زيرا انحراف و فساد كارگزاران و اغماض از خطاى آنان زمينه ساز فساد در جامعه توحيدى بود و يا زمينه هاى فساد را گسترش مى داد و پايه هاى عدالت را لرزانده و مخل امنيت ملى بود.
با توجه به دگرگونى عقيدتى, فرهنگى, اجتماعى و سياسى در جامعه مسلمين, مولاى متقيان نياز ضرورى و حياتى جان اسلام را پاك سازى بنيادين تشخيص داده و بر اين اساس برنامه ريزى كردند كه شروع كار ايشان با انتخاب كارگزاران صالح و متعهد بود. تا اين كه از يك سو خلاهاى موجود, كه ميراث خلفإ سلف بود جبران گردد, و از سوى ديگر اسلام ناب در جامعه ترويج گرديده و يك آمادگى دفاعى جدى در برابر دشمنان درونى وبيرونى پديد آيد. و نيز تشنگان عدالت از سرچشمه آب سيراب گردند.
تشنگانى كه به جبر جهالت و قبيله گرايى, از سرچشمه آب حيات منحرف شده بودند و سال ها تازيانه هاى جهل و ستم را بر وجود خود تحمل كرده بودند. اين ستم, پس از وفات رسول خدا آغاز شده و با طى كردن فراز و نشيب هاى بسيار در عصر عثمان به اوج خود رسيده بود, زيرا تمام امكانات جامعه و اركان حكومت در دست خواص و درباريان و بنى اميه قرار داشت.
بدين وسيله تمام اسباب و ابزارهاى انگيزش براى اصلاح و بازگشت از انحطاط از مردم گرفته شده بود و مسلما جهادگر و ايثارگر عصر رسول خدا(ص) را به انسان هايى بى تفاوت تبديل كرده بود, به طورى كه در بسيارى از مسايل با يكديگر اختلاف نظر داشتند. بنابر اعتراف خود مردم تنها در مورد قبله و اذان با هم اتفاق نظر داشتند.
((جرج زيدان)) مورخ لبنانى معتقد است:
((اعراب مسلمان اندك اندك به فساد و هرزگى گراييدند)) اين سخن جرج زيدان هشدارى است براى همه مسلمانان عصر معاصر, به ويژه مردم انقلابى كشور ايران, در حالى كه آن ها سال ها در خدمت رسول خدا در فضاى معنوى و پاكيزه اسلام استنشاق كرده بودند و در پاى ركاب آن حضرت به جهاد فى سبيل الله پرداخته بودند.
اما پس از وفات آن حضرت در يك واكنش ناشايست و غير منطقى از مسير اصلى اسلام جدا شدند و به دنبال جدايى از سرچشمه هدايت, به دنياگرايى روى آوردند و سرانجام عامل سستى زيربناى اسلام راستين گرديدند و به تبع اشتباه فاحش آنان و پايه ريزى غلط آن دوران, امروز شاهد واپس گرايى بسيارى از كشورهاى اسلامى هستيم. بنابراين اصلاح اركان عدالت يك ضرورت بود.
در اين راستا تمام دستورات و هشدارهاى امام على(ع) براى كارگزاران در جهت برپايى عدالت اجتماعى و جانشين كردن مهر و محبت و صميميت به جاى بغض و كينه و سوء ظن ها بود.
آن جا كه فرموده: ((پس داد خدا و مردم را از خود بدهيد, در برآوردن حاجت هاى آنان شكيبايى ورزيد كه شما رعيت را گنجورانيد امت را وكيلان و امامان را سفيران, حاجت كسى را ناروا مگذاريد و در اداهاى آنچه مطلوب است باز مداريد…))
هنگامى كه مسلمانان ستم كشيده اين همه لطف و محبت را در حق خودشان مى ديدند, مشتاقانه دل هايشان را به سوى اسلام و حكومت دينى روانه مى كردند. در جنگ هاى معروف سه گانه قاسطين همين مردم برهنه و گرسنه بودند كه پاى ركاب اميرمومنان شمشير مى زدند و شهيد مى شدند; نه دنياپرستان بى درد كه تاب تحمل عدالت امام را نداشته و از راه حق منحرف شدند.
هر انسان منصف هنگامى كه دستورالعمل هاى كارگزاران را مى بيند بى اختيار سر تعظيم و ارادت در پيشگاه آن رهبر فرزانه فرود مىآورد. در نامه اى خطاب به مالك فرموده: ((پس اميدشان را برآور, ستودنشان را به نيكى پيوسته دار و رنج كسانى را كه كوشش كرده اند بر زبان آر كه فراوان ياد كردن نيكويى آنان, دليرى را برانگيزاند و ترسان به دل را به كوشش مايل گرداند, ان شإ الله مقدار رنج هر يك را در نظر بگير و رنج ديگرى را به حساب ديگر مگذار…))(1)
مولاى متقيان با احياى شخصيت انسان ها اعم از مسلمان و ذمى, گرد و غبار حقارت و اسارت را از روح و جسم آنان زدودند و آنان را انسان هايى دلير ببار آوردند, به طورى كه دشمن سرسخت امام (معاويه) در يك محاكمه به يكى از ياران باوفاى آن حضرت كه زنى به نام ((ام الخير)) بود ـ و در جنگ صفين مردم را عليه معاويه تحريك مى كرد ـ گفت: على بن ابى طالب شما را گستاخ كرده كه بر سلطان خود جسارت كنيد. (2)
از ديدگاه امام بدترين فقر, فقر شخصيت بود. لذا به مديران خود توصيه مى كردند كه به خاطر ماليات لباس تابستان و زمستان مردم را نفروشيد زيرا برنامه ما آن است كه با گذشت و اغماض از مردم ماليات بگيريم. نظر تو در آبادانى زمين, بيشتر از فكر جمعآورى ماليات باشد.(3)
و نيز مى فرمود: ((به مسئله خراج بايد چنان برسى, كه موجب اصلاح گردد, زيرا مصلحت همگان در آن است. اگر مردم به صلاح نباشند, كار ديگران نيز اصلاح نپذيرد))(4)
شايد مراد حضرت از ديگران, مردم ديگر بلاد اسلامى غير از محل حكومت خودشان باشد.
با توجه به نامه ها و خطبه هاى آن حضرت, امام(ع) بسان يك روانشناس و روانپزشك حاذق به روانكاوى جامعه عنايت داشته و سعى در درمان دردهاى روحى ـ روانى و جسمى مردم داشتند و به تمام اقشار مردم توجه كرده و آنان را مورد لطف خود قرار مى دادند و مى فرمودند: ((… و كار اين جمله استوار نشود (سپاه و رعيت, قاضى, عاملان ديوان و…) جز با بازرگانان و صنعت گران كه فراهم مى شوند و با سودى كه به دست مىآورند بازارها را برپا مى دارند و كار مردم را كفايت مى كنند.))(5)
از آن جا كه تقدير وتشكر, عامل پيشرفت و تلاش بيشتر مى گردد, به ويژه آن كه اين تشويق از سوى رهبر جامعه باشد ـ مردم را به پيمودن راه و روش رهبران خود علاقمند مى سازد. معروف است كه ((الناس على دين ملوكهم)).
در اين راستا امام به طور جدى به عوامل حكومتى خود توصيه مى كردند كه اخلاق و رفتار يك مدير شايسته را داشته باشند تا اين كه مردم از آنان الگو بگيرند و از آن چه باعث تفرقه و تشتت در ميان مسلمين باشد بپرهيزند; حتى در مورد انجام فرائض دينى به مالك مى فرمايد:
((با مردم چنان نمازگزار كه نه آنان را برهانى و نه نماز را ضايع گردانى, زيرا ممكن است در ميان مردم كسى باشد كه بيمار است يا حاجتى دارد و گرفتارست. من از رسول خدا(ص) ـ آن گاه كه مرا به يمن مى فرستاد ـ پرسيدم با مردم چگونه نماز گزارم؟ فرمود: در حد ناتوان آنان و بر مومنان رحمت آور.))
امروز نيز هرگاه مديران خدمتگزار جامعه ما از اين شيوه زيبا و استاندارد امام(ع) پيروى كرده و آن را سرلوحه كار خود قرار بدهند, مردم را در جهت ديندارى و اصلاح جامعه يارى مى نمايند.
از جمله عواملى كه از ديدگاه مولاى متقيان زمينه ساز روابط حسنه ميان مردم وحكومت بود. احقاق حق و اجراى حدود الهى بود به طورى كه هيچ مجرم يا ظالمى از چنگال عدالت ايشان نتوانست فرار كند حتى در دورانى كه خليفه مسلمين نبود و به عنوان يك مسلمان واقعى در ميان مردم به يارى اسلام مى شتافت.
به عنوان مثال: ((يكى از نزديكان عثمان (خليفه وقت) مرتكب خلافى شد و مجرم شناخته شده بود و هيچ يك از مسلمان ها جرإت نكردند كه حدود الهى را بر وى جارى كنند, ولى امام با كمال شهامت و بدون در نظر گرفتن موقعيت آن شخص با عثمان به وظيفه خود عمل كرده و حدود الهى رادر مورد آن جارى كردند.))
آن حضرت در قضاوت ها و داورىهاى زيباى خود با استفاده از روابط عاطفى و حتى مسائل فيزيكى با روش حكيمانه بهترين نتيجه گيرىها را نموده و عادلانه ترين احكام را صادر مى فرمودند, به طورى كه زبان زد خاص و عام بودند.
حضرت همواره با انصاف و قاطعيت از حق مظلوم دفاع مى كردند و در اين راستا هيچ شخصيت و گروهى نمى توانست مانع كار آن حضرت باشد. خود حضرت مى فرمايد: ((افراد خوار و ستمديده در نزد من بسيار عزيز و قوى هستند تا اين كه حق آنان را به آن ها بازگردانم و افراد قوى و ستمگر را به سزاى اعمالشان برسانم)) در اين راستا به فرزند خود توصيه مى فرمود: ((و كونا للظالم خصما و للمظلوم عونا)) دشمن ظالم و ياور مظلوم باشيد.
گرچه امام اين توصيه را به فرزند خود فرمود, اما در حقيقت اين توصيه براى همه فرزندان اسلام, در همه اعصار است كه همواره طرفدار حق باشند و دشمن باطل, هرچند كه فرسنگ ها راه فاصله ميان ظالم و مظلوم و مدافع مظلوم وجود داشته باشد. امروز اعلام برائت از زورمداران, به ويژه صهيونيسم و امريكا از جانب مسلمانان از همين مقوله است و طرفدارى از مردم مظلوم فلسطين, لبيك به پيام نجات بخش مولاى متقيان است.
اين گونه بود كه تشنگان آب حيات سيراب گشته و جانى دوباره گرفتند و پابرهنگان در حكومت علوى مقام و منزلت يافتند و احساس بزرگى كردند و اعتماد به نفس از دست رفته خويش را دوباره بازيافتند. و به پاس خدمات ارزنده اميرمومنان پاى ركاب حضرتش تا آخرين لحظه مقاومت و دفاع كردند. بدينگونه همه آحاد ملت از خان گسترده عدالت علوى بهره مند گرديدند.
برخلاف دشمن يهود و خوارج, آن حضرت حقوق آن ها را از بيت المال قطع نفرمودند, بلكه سفارش كردند كه بعد از من با خوارج كارى نداشته باشيد زيرا از ديدگاه امام همه مردم يا انسانند ـ كه حقوق انسانى دارند ـ يا مسلمانند ـ كه حقوق اسلامى دارند ـ .
در ميان سياست هاى حكومتى مولاى متقيان, اصلاح سيستم قضايى واقتصادى از جايگاه ويژه اى برخوردار بود.
از آن جا كه امنيت ملى بسان حصار به اطراف بلاد اسلامى بود, تا در سايه آرامش مردم به امور معيشتى خود رسيدگى كنند كه اين خود نقش كليدى در زندگى انسان ها دارد, زيرا با شكم خالى و گرسنه خداپرستى ميسر نمى شود.
اين ديدگاه, امام را بر آن داشت كه امور معيشتى مردم به گونه اى باشد كه افرادى كه نزديك به حكومت زندگى مى كنند با كسانى كه در نقاط دور زندگى مى كنند يكسان باشند. گرچه امام در مورد پياده كردن روش تقسيم عادلانه بيت المال با مشكلات فراوانى رو به رو شده و مورد سرزنش قرار گرفتند, اما اين را نپذيرفتند كه عرب بر عجم و سفيد بر سياه برترى داشته باشند, حتى عده اى از دنياپرستان به خاطر تقسيم برابر و مساوى بيت المال از اطراف امام پراكنده شده و به معاويه پيوستند. اما براى على(ع) هدايت انسان ها مهم و حياتى بود, نه رفاه طلبى آنان. اصلاحات اساسى امام در زمينه هاى مختلف نيز بازگشت به همين نقطه داشت كه زمينه مساعد براى هدايت انسان ها به سوى خداوند و كمال فراهم گردد.
مى توان گفت كه دقيقا هدف امام از قبول حكومت, ايجاد ارتباط بين مردم و ديندارى بود كه برخلاف مشكلات و كارشكنى هاى فراوان, از سوى دوستان و دشمنان قسم خورده اى چون معاويه, جامعه اسلامى رنگ و بوى معنويت به خود گرفت.
مولاى متقيان رهبر خردمند تشيع, جمله ((هل الدين الا الحب)) را با عمل زيباى خودشان تفسير كرده كه نهال هاى مهر و محبت را در دل انسان هاى مستعد نشاندند. البته ثمره اين نهال هاى مهربان زمانى به بار نشست كه كودكان يتيم كوفه با جام هاى شير, جلوى در خانه مولاى متقيان صف كشيده و مى گفتند: طبيب براى على(ع) شير تجويز كرده است و تا او شير نخورد ما نيز غذا نمى خوريم. لذا بدينسان حكومت مردمى و تربيت دينى را تحكيم فرمودند و خستگى چند ساله را از تن بيرون كردند.
آرى اين نمودى بود از يك رابطه دوستانه و پدرانه يك رهبر مهربان و دلسوز و فداكار با رعيت و زيردستان خود.
جرج جرداق مسيحى مى نويسد: ((آيا از فرمانروايى خبر دارى كه خود نان سير نخورد زيرا كه در كشور او كسانى يافت مى شدند كه با شكم سير نمى خوابيدند و جامه نرم نمى پوشيدند؟! (زيرا در ميان ملت كسانى بودند كه لباس خشن و درشت مى پوشيدند) و درهمى را اندوخته خود نساخت؟… و به فرزندان و ياران خود هم وصيت كرد كه غير از اين راه و روش نپيمايند. برادر خود را به خاطر يك دينار ـ كه بدون حق از بيت المال طلب مى كرد ـ مورد بازخواست قرار داد و پيروان و فرمانداران خود را به خاطر يك گرده نان كه به عنوان رشوه از ثروتمندى گرفته و خورده بودند, تهديد كرد و به محاكمه و دادگاه كشانيد؟
البته لازم به ذكر است كه آن حضرت خود را نيز محاكمه كرد. روزى مردم كوفه را مورد خطاب قرار داده و فرمودند: اى مردم كوفه اگر ديديد كه من از شهر شما بيرون رفتم به غير از آن وضعى كه داشتم (مثلا لباس, خوراك يا مركب و غلام من) عوض شد و در مدت حكومتم يك زندگى مرفه براى خود درست كرده ام, بدانيد كه من در حكومت, به شما خيانت كرده ام. زمانى كه به همه مردم نان با گوشت مى دادند, خود نان بدون گوشت مصرف مى كردند.))(6)

محور دوم:
برچيدن عوامل انحراف و انحطاط:

آنچه در حكومت پنج ساله مولاى متقيان به چشم مى خورد الفاظ درشت و جذاب و چشمگير نيست, بلكه عمل است و فداكارى و از خودگذشتگى براى ريشه كن كردن نمودن ريشه هاى ظلم و فساد و مسدود كردن راه هاى بى عدالتى ها با توجه به شيوه حكومتى خلفاى قبلى ـ كه آغازگر فتنه ها و بى عدالتى ها بوده و باب تبعيض, تعدى و تجاوز به حقوق انسان ها را گشودند ـ مردمان مسلمانى كه در دامن اسلام رشد كرده بودند به انسان هاى بى تفاوت و دنياطلب تبديل شده بودند. ديگر آن انسان هاى آرمان گرا و جهادگر نبودند. البته اين درد بزرگ از خطبه هاى اميرمومنان به وضوح روشن مى شود, آن جا كه فرمودند: ((يا اشباه الرجال ولا رجال, حلوم الاطفال…)) اى مردان به صورت مرد (شبيه مرد نه خود مرد) كم خردان نازپرور, كاش شما را نديده بودم))(7)
به طور معمول سيستم اقتصادى, استخوان بندى هر حكومتى را تشكيل مى دهد و در بعضى مواقع بحران آفرين بوده و چرخ هاى عمران و آبادان را كند مى نمايد.
لذا بر رهبران حكومتى فرض است كه با تدابير شايسته و سازماندهى شده اى از بروز مشكلات اقتصادى جلوگيرى نمايند. بر اين اساس امام على(ع) از طريق تقسيم عادلانه بيت المال و هم چنين اخذ وجوهات, ماليات و صدقات و ساير اموالى ـ كه به نوعى در امور معيشتى مردم نقشآفرين بود ـ دقت ويژه اى داشته و شخصا در اين امور, حساسيت نشان مى دادند تا بدان جا پيش رفتند كه حتى اموالى را كه عثمان به نزديكان و درباريان خود بذل كرده بود مطالبه كردند.
در اين راستا امام به كارگزاران خود توصيه مى كردند كه شديدا مراقب رفتار و كردار خود بوده و زندگى ساده و بىآلايشى را در پيش بگيرند, و صفت زيباى قناعت را به مردم زيردست خود نيز ياد بدهند تا بدين وسيله اسباب و ريشه هاى زندگى تجملى و غير اسلامى خشكيده شود.
آن حضرت علاوه بر توصيه هاى لازم براى كارگزاران خود, مإموران مخفى اى را برگزيده بودند كه اطلاعات لازم را به ايشان مى رساندند و حضرت به موقع از بروز حوادث ناگوار جلوگيرى مى كردند و در صورت سستى و تخلف, آنها را موعظه يا مجازات مى كردند. وقتى اطلاع يافتند كه يكى از كارگزاران در يك مهمانى مجلل شركت كرده, او را توبيخ نمودند, زيرا همان ميهمانى مى توانست گام اول براى شروع يك چپاول باشد.
امام در نامه 21 خطاب به عبدالله بن عباس (استاندار اهواز و فارس) نوشتند:
((و همانا به خدا سوگند مى خورم, ـ سوگندى راست ـ اگر به من خبر رسد كه تو در فىء مسلمانان اندك يا بسيار خيانت كرده اى, چنان بر تو سخت گيرم كه اندك مال درمانى و در هزينه عيال بازمانى.))
امام(ع) طبق اين نامه بدون در نظر گرفتن موقعيت خويشاوندى, چنين قاطع و جدى هشدار و اخطار مى دادند. به قول خود اميرمومنان: ((لباس خود را آن قدر وصله زده ام كه از وصله كننده آن خجالت مى كشم))
امام به عنوان رهبر حكومت اسلامى با چنين لباس زندگى مى كردند اما براى آسايش و رفاه مردم تلاش بى وقفه داشتند. لذا هدف از آن همه دقت نظر و ايثار و تلاش اين بود كه زمينه هاى انحراف و ظلم و تعدى از ميان برود تا راه براى برقرارى حكومت الهى هموار گردد, در سايه ايمان به خدا انسان هاى شريف و با شخصيت تربيت شوند. گرچه امام روش زندگى ساده و بىآلايش خود را در جامعه تعميم نداده بودند, اما مردم را نيز به حال خود رها نكردند تا اين كه عده اى به تكاثر و تفاخر بپردازند و سبب گرسنگى عده اى گردند.
امام بر اين عقيده بودند كه استفاده از نعم الهى وسيله اى است براى رسيدن به هدف نهايى.
آن حضرت با اطلاع به اين مطلب كه مديران حكومتى الگوى عملى براى مردم مى باشند, بيشترين دقت نظر را در مورد كارگزاران به كار مى بستند.
در نامه چهلم خطاب به يكى از عاملان آمده است:
((به من خبر رسيده كه تو زمين را برهنه كرده اى و هرچه زير پايت بوده گرفته اى و از آن چه در دستت بوده خورده, پس حساب خود را برايم بفرست و بدان كه حسابرسى پروردگار برايت از حسابرسى مردم بزرگ تر است.))
در يك اخطار شديداللحنى به يكى از عوامل چنين فرمودند:
((از خدا بترس و اموال اين مردم را به آنها برگردان! كه اگر چنين نكنى و خدا مرا به تو رساند,… تو را با آن شمشيرى مى زنم كه هرگز كسى را با آن نزدم. مگر آن كه داخل آتش شد. به خدا سوگند! اگر حسن و حسين نيز كارى را كه تو كرده اى, كرده بودند, هرگز بر آن ها در نزد من دوستى و محبتى نبود و از من به اميدى نمى رسيدند تا آن كه حق را از آنان بازستانم)).(8)
آن چه امام درصدد ريشه كن كردن آن بودند, ثمره حكومت غير اسلامى, و مستبدانه حكام گذشته بود كه از دوران خليفه دوم آثار شوم آن پديدار گرديده و در عصر عثمان از شدت قابل توجهى برخوردار گشت, به طورى كه دشمنان اسلام كه از سوى رسول خدا(ص) طرد شده بودند, در حكومت و دربار عثمان مقام و منزلتى يافته و مورد توجه عثمان قرار گرفتند. عثمان بازار موقوفه ((نهروز)) در مدينه را ـ كه پيامبر گرامى وقف مستمندان مسلمين كرده بود ـ به داماد خود (حرث بن حكم, برادر مروان) بخشيد و در يك مورد, غنائم تمام افريقا را يك جا در اختيار عبدالله بن سرح گذاشت.))(9)
خودسرى و خودكامگى عثمان به حدى رسيد كه ديگر براى مردم قابل تحمل نبود, از اين رو عده اى از ياران پيامبر و بزرگان به رهبرى امام على(ع) نزد عثمان آمده و به اين شيوه نادرست حكومتى اعتراض كردند.
عثمان گفت: ((من خويشاوند دارم.))
گفتند: ((مگر پيشينيان تو خويشاوند نداشتند؟))
عثمان گفت: آنها سعى مى كردند كه بستگان خود را از حقوق بيت المال منع كنند (البته اين مورد صادق نيست چون در زمان دو خليفه پيشين نيز, نزديكان و اقوام آنان از موقعيت ويژه اى برخوردار بودند و حتى خليفه دوم سبب شد كه معاويه بتواند پايه هاى حكومت خود را مستحكم كند و بر گرده مسلمين سوار گردد.) و من سعى مى كنم كه به اقوام خود كمك كنم. گفتند: ((به خدا سوگند كه راه آنها براى ما محبوب تر از راه توست.))(10)
مى توان گفت كه بخشش هاى بى مورد عثمان بود كه طلحه و زبير را از مسير اصلى اسلام منحرف كرد, زيرا آنها در اثر احسان هاى عثمان داراى مال و منال بسيارى شده بودند, زبير در بصره خانه اى ساخت كه امروزه هم معروف است و تجار بحرينى و غيره همه در آن جا اطراق مى كردند و در كوفه, مصر و اسكندريه هم خانه هايى ساخت كه بعد از مرگش, پنجاه هزار دينار و هزار اسب وهزار عبد و كنيز باقى ماند.))(11)
((طلحه نيز در كوفه خانه اى ساخته كه به ((دارالطلحتين)) معروف شد. غله اش از عراق هر روز هزار دينار بود.))(12)
و نمونه هايى از اين قبيل.
بنابراين دنياپرستى و تجمل گرايى, چنان در روح و جسم مردم رخنه كرده بود ـ كه با گذشت بيست و هشت سال از عمر اسلام محمدى(ص) مردم ايثارگر و جهادگر را عوض كرد, به طورى كه نه تنها در ميادين جهاد به صورت فعال شركت نمى كردند, بلكه آشكارا, از امام و رهبر خود نيز سرپيچى مى كردند, لذا جمله ((يا اشباه الرجال)) شاهد بر اين مدعاست.
در روز قتل عثمان پانصد هزار درهم و صد و پنجاه هزار دينار و هزار شتر نزد خزانه دارش بود و قيمت صدقات باقى مانده دويست هزار دينار بود.(13) خطبه معروف شقشقيه امام بيانگر قلع و قمع اموال مسلمين است.
آنچه كه امام على(ع) بر سر آن عمر پربركت خود را نهادند, ايجاد يك جامعه توحيدى براساس برپايى فرامين الهى بود. امام(ع) در طول پنج سال حكومت خود با سه جنگ بزرگ و سرنوشت ساز و كمرشكن (براى مسلمين) روبرو شدند كه طرف مقابل امام مسلمانان بودند كه در دامن اسلام پرورش يافته بودند و حتى بعضى از آنان نماز شب خوانهايى بودند كه پيشانى پينه بسته از سجده داشتند اما جاهل به مسائل اسلامى بودند. چرا كه ساليان متوالى در مكتب خلفإ غير قانونى, اسلام را آموخته بودند و امثال تيم دارى و كعب الاحبارها به عنوان مفسر قرآن براى آنان مسايل اسلامى را آموزش مى دادند و يكى از شاگردان مخلص مكتب كعب الاحبار معاويه و عمروعاص بودند. كه روزى برسد خواندن, آيه اى با ابن عباس اختلاف پيدا كردند معاويه براى حل مشكل از كعب كمك خواست. ابن عباس نقل مى كند: ((روزى نزد معاويه بودم او آيه 86 از سوره كهف را به طور خاص خواند و من به او اعتراض كردم.
معاويه آيه را از عبدالله بن عمروعاص سوال كرد. او نظر معاويه را تإييد كرد. من در جواب گفتم: قرآن در خانه ما نازل شده (يعنى ما سزاواريم كه درباره آن سخن بگوييم. نه كسانى مثل عمروعاص) نتيجه اين شد كه براى حل مسإله معاويه كسى را نزد كعب الاحبار فرستاد تا با نظر او اختلاف حل شود.))(14)
مردم مسلمان در عصر خلفإ سلف ياد گرفته بودند كه تنها به عبادت خشك و بى روح بپردازند و قرآن خالى از مفهوم و معانى و تفسير بخوانند, همين تربيت ها سبب شده بود كه مردم مسلمان از دين اسلام تنها قبله و اسم آن را با خود حمل كنند. كار انحراف به جايى رسيده بود كه مالك بن انس مى گويد: (از قول پدرش) آنچه امروز مردم انجام مى دهند با آنچه در صدر اسلام انجام گرفت هيچ شباهتى نمى بينم مگر در اذان.(15)
حسن بصرى مى گويد: اگر اصحاب رسولخدا(ص) امروز در جمع ما حاضر شوند هيچ يك از رفتارهاى ما را مطابق موازين اسلام نخواهند يافت مگر قبله را.))(16)
خلاصه اين كه آن چه به يك حكومت عظمت و اقتدار بخشيده و موجب تداوم آن مى گردد, علاوه بر نقش رهبرى جامع الشرايط, وجود كارگزاران صالح و متعهد در اركان حكومت است كه با اجراى عدالت اجتماعى, ابتكار عمل و صداقت و وجدان كارى خود, مردم را نسبت به نظام, خوش بين كرده و ارتباط مردمى را با حكومت تحكيم مى بخشند.
امت را به زندگى در سايه حكومت دينى علاقه مند ساخته و وفادارى امت را نسبت به حكومت تضمين مى نمايند.
علاوه بر آن موانع رشد و توسعه را برطرف كرده و ابواب فساد و انحطاط را مسدود نمايند.
با توجه به فلسفه حكومت دينى ـ كه اصل را بر هدايت انسان ها نهاده ـ و تلاش بى وقفه اميرمومنان در حكومت كوتاهش, پى مى بريم كه چرا خود نان خشك خورد, اما بيش از همه مردم كار و تلاش مى كرد.

پى نوشت ها:

1. نهج البلاغه, ترجمه دكتر جعفر شهيدى, نامه 53.
2. سخنرانى سركار خانم صفاتى (زيدت عزها).
3. صداى عدالت انسانى, جرق جرداق, ترجمه سيدهادى خسروشاهى, ج1, ص240.
4. همان, ص233.
5. نهج البلاغه, نامه53.
6. توحيد, عدل, عدالت اجتماعى, محسن قرائتى, ص171.
7. نهج البلاغه, خطبه27.
8. همان, خطبه41.
9. حكومت على(ع) و مديريت اسلامى, غلامرضا اشرف سمنانى, ص100.
10. همان, ص101.
11. مروج الذهب, مسعودى, ج2, ص133.
12. همان.
13. طبقات الكبرى, ابن سعد, ج3, ص130.
14. نقش ائمه در احيإ دين, علامه عسكرى, ج6, ص112.
15. آموزش عقايد مسوولان, محسن غرويان, محمد رضا غلامى, سيد محمد حسين ميرباقرى, ج3, ص351.
16. همان, ج2, ص352.

 

بر ساحل معرفت

اين ستون براى پاسخگويى به سوالات قرآنى شما تدارك ديده شده است, سوالات و شبهات خود را پيرامون مفاهيم و معارف قرآن كريم براى ما ارسال كنيد تا ما نيز با كمك پژوهشگران مركز فرهنگ و معارف قرآن, به آن ها پاسخ دهيم.

آيا خداوند انسان ها را گمراه مى كند؟!

سوال: اگر كارهاى خداوند براساس عدل و حكمت است, منظور از آيه93 سوره نحل كه مى فرمايد: ((يضل من يشإ ويهدى من يشإ)) چيست؟
اگر هدايت و گمراهى به خواست خداوند است چگونه با عدل الهى سازگار است كه ما را به جرم گمراهى كيفر و در برابر هدايت پاداش دهد؟
پاسخ: آيات قرآن مجيد يكديگر را تفسير مى كند و بسيارى از آيات وجود دارد كه بايد در كنار هم چيده شوند تامعناى آن ها با توجه به يكديگر روشن شود. در اين آيه گفته شده كه: ((خداوند هر كه را بخواهد هدايت مى كند)) در آيات ديگرى از قرآن مانند آيه74 سوره مومن گفته شده: ((كذلك يضل الله الكافرين)) اين گونه خداوند كافران را گمراه مى سازد, و در آيه 34 سوره مومن چنين مى خوانيم: ((كذلك يضل الله من هو مسرف مرتاب)) اين گونه خداوند هر اسرافكار ترديد كننده اى را گمراه مى سازد.
اين دو آيه توضيح مى دهد كه چگونه كسانى توفيق و لطف الهى را از دست داده و از راه مستقيم زندگى و سعادت دور مى افتند و ما با توجه به اين دوآيه مى توانيم معنى آيه اول مورد سوال را به طور روشن بفهميم كه آنهايى كه به مضمون آيه اول از هدايت الهى محروم مى شوند, همان گنهكاران و افراد بى ايمان و ستمگرند نه افراد ديگر و بى توفيق شدن افراد آلوده نيز امرى كاملا طبيعى است.
درآيات الهى نيكى ها از جانب خدا و گمراهى و بدى از جانب نفس آدمى است.
در آيه 79 سوره نسإ مى خوانيم: ((ما اصابك من حسنه فمن الله وما اصابك من سيئه فمن نفسك)) در مورد هدايت الهى كه در آيه مورد سوال به آن اشاره شده است: ((و هر كه را بخواهد هدايت مى كند)) نيز مطلب به همين صورت است, منظور از هدايت همان لطف وتوفيق الهى است كه شامل حال بندگان خالص مى شود, اين افراد هر روز استعداد و شايستگى خود را براى توفيق الهى در اثر عمل به دستورات و تعاليم آسمانى بيشتر مى كنند و از آن سهم بيشترى مى برند.
از اين رو در قرآن مى خوانيم كه: ((والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا وان الله لمع المحسنين))(1) و كسانى را كه در راه ما تلاش كنند راه ها را به آنان نشان مى دهيم.
بنابراين ((ضلالت الهى)) به معناى سلب توفيق و ((هدايت)) كسب توفيق است.

منظور از لقإ الله چيست؟

سوال: در آيات متعددى از قرآن مجيد كه اشاره به قيامت و رستاخيز مى كند, تعبير به ((لقإ الله)) يا ((لقإ رب)) آمده است.
توضيح بفرماييد اين ملاقات چگونه صورت مى گيرد و آيا با آياتى كه ديدن پروردگار را محال مى شمارد مانند ((لن ترانى يا موسى)) (اى موسى هرگز مرا نخواهى ديد) در تضاد نيست؟
پاسخ: مفسران درباره ((ملاقات پروردگار)) سخنان متفاوتى بيان كرده اند. گاه گفته اند منظور از ((لقإ الله)) ملاقات فرشتگان خدا در قيامت است و گاه بيان داشتند كه منظور ملاقات حساب و جزإ و ثواب اوست و گاهى نيز آن را به معنى ملاقات حكم و فرمان او گرفته اند به اين ترتيب هر كدام كلمه اى را در تقدير گرفته اند در حالى كه مى دانيم تقدير بر خلاف اصل است و تا دليلى بر آن نباشد بايد از آن پرهيز كرد.
بدون شك منظور از اين ملاقات, ملاقات حسى پروردگار نيست, چرا كه ملاقات حسى تنها در مورد اجسام است كه داراى مكان و زمان و رنگ و كيفيات ديگر است. بلكه منظور يك شهود باطنى و ديدار و ملاقات روحانى و معنوى با خداست زيرا در قيامت حجاب ها كنار مى رود و آثار خداوند چنان در عرصه محشر و ديگر صحنه ها و مواقف قيامت ظاهر مى شود كه همه كس حتى كافران, خدا را با چشم دل مى بينند و او را ديدار مى كنند هرچند اين ديدارها نيز متفاوت است.
در حديثى از امام على(ع) به مردمى كه اين گونه آيات را با آيه ((لا تدركه الابصار وهو يدرك الابصار وهو اللطيف الخبير)) در تضاد مى دانست آمده است: ((لقإ به معنى مشاهده با چشم نيست بلكه همان رستاخيز و برانگيخته شدن مردگان است, در حقيقت اميرمومنان على(ع) مسإله لقإ الله را به چيزى تفسير مى كند كه شهود پروردگار از لوازم آن است و آن روز رستاخيز و برطرف شدن حجاب هاست.))
فخر رازى در تفسيرش در اين باره مى گويد: ((انسان در اين دنيا به خاطر غرق شدن در امور مادى و تلاش براى معاش غالبا از خدا غافل مى شود ولى در قيامت كه همه اين مشغولات فكرى برطرف مى گردد, انسان با تمام وجودش متوجه پروردگار مى شود و اين است معنى ((لقإالله))(تفسير كبير فخر رازى, در آيه مورد بحث)
در حديث ديگرى, از امام على(ع) منظور از ديدن پروردگار آمده است: ((لاتدركه العيون بمشاهده العيان ولكن تدركه القلوب بحقائق الايمان)) چشم هاى ظاهر هرگز او را مشاهده نمى كند بلكه قلب ها به وسيله نور ايمان او را درك مى نمايند.(نهج البلاغه, ص179, تفسير نمونه, ج1, ص217)

سوال: خداوند در قرآن مى فرمايد:
((ان ربكم الله الذى خلق السماوات والارض فى سته ايام))(2) مقصود از شش روز چيست؟ و چرا خداوند همه آن ها را در يك لحظه نيافريد.
پاسخ: اصولا لفظ ((يوم)) كه مرادف آن در زبان فارسى كلمه ((روز)) است, در هر مقامى روى مناسبتى معناى مخصوصى به خود مى گيرد, معمولا اين لفظ در همان معناى روز كه ضد شب است, به كار مى رود ولى گاهى نيز همين لفظ به معناى ((دوران)) استعمال مى شود. مثلا پيرمردى مى گويد: ((روزى كودك بودم, روزى هم جوان, امروز ديگر پير شده ام.))
امام على(ع) مى فرمايد: ((الدهر يومان, يوم لك و يوم عليك; روزگار دو روز بيشتر نيست, روزى به نفع تو و روزى هم به ضرر توست.))
روى اين بيان مقصود از شش روز كه زمين و آسمان در آن آفريده شده شش دوران است كه بر زمين و آسمان ها گذشته تا به صورت فعلى درآمده است يعنى اين وضع فعلى در زمين و اجرام آسمانى نتيجه يك سلسله تحولات پى در پى است تا به صورت فعلى رسيده حال ممكن است مدت يك دوران ده ميليون سال يا ده ميليارد سال بوده باشد.
اما چرا خداوند تمام آن ها را در يك لحظه خلق نكرده و به طور تدريج خلقت آنها صورت پذيرفت؟
پاسخ آن كه جهانى كه ما در آن زندگى مى كنيم جهان ماده است و تكامل تدريجى از آثار لاينفك موجود مادى است و امور مادى بالطبع در طى زمان از صورتى به صورتى درآمده و مراحلى را طى مى نمايد و در نتيجه يك پديده كامل مى شود و زمين و آسمان ها نيز از اين قانون مستثنا نيستند.
اين مسئله را مى توان در تمام پديده هاى مادى اعم از رشد گياهان و درختان و حيوانات و انسان ها و نيز شكل گيرى معادن و منابع مشاهده كرد.

سوال: با اين كه پيامبر(ص) هم خودش در راه راست بود هم مسلمانان را به راه راست هدايت كرده بود, پس چرا در حال نماز مى فرمود: ((اهدنا الصراط المستقيم)).
پاسخ: جهان هستى با تمام پديده هاى خود ـ اعم از مادى و معنوى ـ قابل زوال و دستخوش تغيير و تحول است هم چنان كه اصل پيدايش يك پديده در پرتو علت و شرايط خاصى صورت مى گيرد, هم چنين استمرار و ادامه وجود آن, شرايط و مراقبت هاى خاصى لازم دارد تا به آن لباس استمرار و بقا بپوشاند و از زوال و فناى آن جلوگيرى كند.
موضوع هدايت به راه راست نيز مشمول همين قانون است. بقا و ادامه هدايت در فرد و يا جامعه به مراقبت ها و شرايط خاص نيازمند است و الا ممكن است يك فرد هدايت يافته در آينده عمر خود از هدايت منحرف شده گمراه گردد.
بنابراين اگر يك فرد هدايت يافته, بگويد: ((اهدنا الصراط المستقيم)) هدف اين است كه ما را در اين راه پايدار فرما و اين نعمت را درباره ما مستمر و دائمى گردان.
مفسر بزرگ اسلام ((طبرسى)) در ((مجمع البيان)) مثال مى زند و مى گويد: ((و نظير اين گونه تعبيرات در ميان ما فراوان است; شما وقتى احساس مى كنيد كه مهمان عزيز شما مى خواهد كم كم دست از غذا بكشد فورا به او مى گوييد: ميل بفرماييد در صورتى كه او آرام آرام مشغول خوردن است ولى منظور اين است كه اين كار را ادامه بده. ))

آيا آيه 39 سوره الرحمن با ساير آيات متعارض است؟
سوال: در سوره ((الرحمن)) آيه39 چنين مى خوانيم: ((فيومئذ لا يسال عن ذنبه انس ولا جان)) در آن روز از گناه هيچ كس چه از جن يا از انس, سوال نمى شود, در حالى كه در آيات متعددى از قرآن مى خوانيم: در آن روز از گناهكاران سوال مى شود, اين دو قسم آيات چگونه با يكديگر قابل جمعند؟
پاسخ: براى فهم درست قرآن بايد نگاه جامع به آيات داشت چرا كه در قرآن آيات محكم و متشابه, ناسخ و منسوخ, مجمل و مبين, و… وجود دارد.
همانطور كه آيات بعد از اين سوره گواهى مى دهد, منظور از سوال نكردن از گناهكاران در اين جا اين است كه سوال زبانى از آنها نمى شود كه آن ها مانند اين جهان با ((زبان)) پاسخ بگويند, بلكه قيافه هاى ايشان حاكى از اعمال آنهاست و دست و پا و اعضاى تن آنان تمام اعمال و گفتارشان را بازگو مى كند.
در دو آيه بعد در همين سوره مى فرمايد: ((يعرف المجرمون بسيماهم)) مجرمان از چهره هايشان شناخته مى شوند و در سوره ((يس)) آيه 65 مى خوانيم: ((اليوم نختم على افواههم وتكلمنا ايديهم وتشهد ارجلهم بما كانوا يكسبون)) امروز بر دهانشان مهرى مى نهيم و دستهايشان با ما سخن مى گويند و پاهايشان كارهايى را كه انجام مى دادند شهادت مى دهند, بنابراين اگر در آيه مورد بحث مى فرمايد ((سوال نمى شود)) يعنى سوال زبانى نمى شود.

سوال: در سوره انبيإ آيه98 درباره معبودان باطلى كه مشركان مى پسنديدند چنين مى فرمايد: ((انكم وما تعبدون من دون الله حصب جهنم انتم لها واردون)) شما و آنچه غير خدا مى پرستيد, هيزم جهنم خواهيد بود و همگى در آن وارد مى شويد.
بنابراين معبودهاى غير واقعى در آتش دوزخ خواهند سوخت در صورتى كه بعضى معبودهاى باطل مانند حيواناتى كه اقوام نادان آن ها را مى پرستيدند از موجودات جاندار مى باشند. گناه اين موجودات جاندار چيست كه در آتش بسوزند؟!
پاسخ: چنان كه مفسر عاليقدر شيعه مرحوم ((طبرسى)) در تفسير خود (مجمع البيان) مى گويد: خطاب در آيه متوجه مشركان مكه است و همه آيه هاى سوره ((انبيإ)) در مكه نازل شده است و معبودهاى باطل مردم ((مكه)) از چوب و فلز و سنگ بود و معبودهايى كه آتش گيرانه دوزخند همين بت ها و امثال آن است كه در هنگام نزول قرآن, مردم مكه آنها را پرستش مى نمودند و معبودهاى زنده كه مورد پرستش بعضى از مردم است مشمول اين آيه نيست, جالب اين كه در آن زمان در شبه جزيره عربستان موجود زنده اى مورد پرستش بت پرستان نبوده است.
نكته قابل توجه اينجاست كه خداوند اين معبودهاى دروغين را در دوزخ مى سوزاند تا مشركان بفهمند كه آن معبودهاى دروغين كه در نظر آن ها موجودات مقدسى بودند چگونه آتش بر جان خود آنها شدند و كوچكترين نيروى دفاعى از خود ندارند.

آيا سجده براى غير خدا جايز است

سوال: خداوند در آيه 100 سوره يوسف مى فرمايد: ((ورفع ابويه على العرش وخروا له سجدا وقال يا ابت هـذا تاويل روياى من قبل)) و[ يوسف] پدر و مادر خود را بر تخت نشاند و همگى به خاطر او به سجده افتادند و گفت: پدر! اين تعبير خوابى است كه قبلا ديدم.
(چون يوسف قبلا در خواب ديده بود كه خورشيد و ماه و يازده ستاره در برابر او به سجده افتادند)
ولى از طرفى در تاريخ مى خوانيم: هنگامى كه اميرمومنان(ع) عازم صفين بودند, گروهى كه در كنار جاده صف كشيده بودند طبق رسم و احترامى كه براى سلاطين ساسانى قبلا معمول مى داشتند, تا چشمانشان به آن حضرت افتاد به خاك افتادند. اميرمومنان(ع) تا اين منظره را ديد ناراحت شد و فرمود: چه معصيت بى لذتى را مرتكب مى شويد, برويد به دنبال كار خود كه من هم مانند شما مخلوق هستم.!
پاسخ: سجده به عنوان پرستش, مخصوص ذات مقدس خداوند است و براى هيچ كس غير او جايز نيست.
پدر و مادر و برادران يوسف همانطور كه در تفسير اين آيه از حضرت صادق و حضرت هادى(عليهما السلام) نقل شده, اين سجده را به عنوان شكر براى خداوند به جاى آوردند و چنان كه صاحب تفسير مجمع البيان گفته است, ضمير ((له)) در ((خروا له سجدا)) به خداوند برمى گردد نه به يوسف, يعنى سجده براى خداوند كردند.
در جريان سجده فرشتگان در برابر آدم(ع) نيز مطلب از همين قرار است, يعنى سجده براى خدا و آدم قبله بوده است, روى اين بيان, ديگر منافاتى ميان آيه و مطلب تاريخى كه از اميرمومنان (ع) نقل شده است نيست.

سوال: چرا برخى از ستمگران غرق نعمتند و مجازات نمى بينند؟

پاسخ: از آيات قرآن مجيد استفاده مى شود كه خداوند افراد گنهكار را در صورتى كه زياد آلوده گناه نشده باشند به وسيله زنگ هاى بيدارباش و عكس العمل هاى اعمالشان و يا گاهى به وسيله مجازات هاى متناسب با اعمالى كه از آن ها سر زده است, بيدار مى سازد و به راه حق باز مى گرداند.
اين ها كسانى هستند كه هنوز شايستگى هدايت را دارند و مشمول لطف خداوند مى باشند و در حقيقت مجازات و ناراحتى هاى آنان, نعمتى براى آن ها محسوب مى شود, چنان كه در قرآن مى خوانيم: ((ظهر الفساد فى البر والبحر بما كسبت ايدى الناس ليذيقهم بعض الذى عملوا لعلهم يرجعون))(3) در خشكى و درياهافساد و تباهى بر اثر اعمال مردم ظاهر شد تا خداوند نتيجه قسمتى از اعمال آنها را به آنها بچشاند شايد كه ايشان برگردند.
ولى آن ها كه گناه وعصيان را به مرحله نهايى رسانده و تمام پل ها را پشت سر خود خراب كرده اند خدا آنها را به حال خود واگذار مى كند و به اصطلاح به آن ها ميدان مى دهد تا پشتشان از بار گناه سنگين شده و استحقاق حداكثر مجازات را پيدا كنند.
آيه 178 سوره آل عمران به اين معنى تإكيد كرده مى فرمايد: گمان نكنند آنهايى كه كافر شدند مهلتى كه به ايشان مى دهيم, براى آنها خوب است بلكه مهلت مى دهيم تا به گناه و طغيان خود بيفزايد و براى آنان عذاب خوار كننده است.
در خطبه اى كه حضرت زينب(ع) در شام در برابر حكومت خودكامه جبار ايراد كرد با استدلال به مفهوم اين آيه خطاب به يزيد فرمود: ((تو امروز شادى مى كنى و چنين مى پندارى كه چون فراخناى جهان را بر ما تنگ كرده اى و كرانه هاى آسمان را بر ما بسته اى و ما را هم چون اسيران از اين ديار به آن ديار مى برى, نشانه قدرت توست و يا در پيشگاه خدا قدر و منزلتى دارى و ما را در درگاه او راهى نيست؟!
اشتباه مى كنى, اين فرصت و آزادى را خداوند به خاطر اين به تو داده تا پشتت از بار گناه سنگين گردد و عذاب دردناك در انتظار توست…))

پى نوشت ها:

1. سوره عنكبوت, آيه69.
2. يونس, 3.
3. روم, 41.

 

مناسبت هاى ماه

5 ديماه: ولادت باسعادت حضرت عيسى مسيح عليه السلام پيامبر پيام آور رحمت و صلح و دوستى.
7 ديماه: سالروز تشكيل نهضت سوادآموزى است, در هفتم ديماه 1358 امام بزرگوار رضوان الله عليه با پيام راهگشايى همه مردم ايران را براى ريشه كن ساختن جهل و بى سوادى بسيج نمودند, با تشكيل نهضت سوادآموزى, گام هاى موثرى براى ريشه كن شدن اين فقر عمومى برداشته شد. به اميد روزى كه حتى يك بى سواد در سراسر كشور اسلاميمان پيدا نشود.
9 ديماه: مصادف با 25 شوال سالروز شهادت يكى از درخشنده ترين ستارگان آسمان ولايت و امامت, ششمين راهبر راستين اسلام پس از پيامبر گرامى, امام صادق عليه السلام است كه توانست در فرصتى كوتاه كه در اثر قيام مردم بر عليه بنى اميه و آشفته شدن دستگاه حكومت, به دست آمده بود, درهاى مكتب حياتبخش اسلام را به روى مردم بازگشايى كند و احكامى را كه در اثر جنايات امويان واژگون جلوه داده شده و فرهنگ اصيل اسلام ناب را كه به دست مزدوران و منحرفين از مسير اصلى خارج شده بود و به سستى و پژمردگى گرائيده بود مجددا به راه اصلى خود برگرداند.
منزل آن حضرت همانند دانشگاهى بود كه حدود چهار هزار دانش پژوه را كه براى دريافت علوم حديث, تفسير, حكمت, كلام و… پاى سخنان دلرباى امام نشسته بودند در خود جاى داده بود و از وجود امام به عنوان رهبر حركت علمى و فكرى استفاده مى كردند.
امام صادق(ع) در 17 ربيع الاول سال 82 هجرى قمرى چشم به جهان گشود, سه سال از عمر خويش را در حكومت عبدالملك مروان, نه سال و هشت ماه در ايام تصدى وليد, سه سال و سه ماه در زمان سليمان, دو سال و پنج ماه در حكومت عمر بن عبدالعزيز, چهار سال و يك ماه در حكومت يزيد بن عبدالملك, بيست سال در سلطنت هشام بن عبدالملك, يك سال در حكومت وليد بن يزيد و شش ماه در حكومت يزيد بن وليد گذراند و بدينسان چهل و چهار سال و سه ماه انواع ستم ها و محنت هايى را كه بر مردم بى گناه و خصوصا اهل بيت پيامبر روا مى داشتند, شاهد بود. و آخرالامر در 25 شوال 148 به وسيله زهر مسموم و به اجداد طاهرينش ملحق شد.
به اميد اين كه در تمام مراحل مختلف زندگى رهنمودهاى آن امام همام شمع راهمان باشد.
13 ديماه: ابلاغ پيام رهبر كبير انقلاب اسلامى در اين روز توسط آيه الله جوادى آملى و هيئت همراه به ميخائيل گورباچف نقطه عطفى در روابط ايران و شوروى سابق گشود.
گورباچف پس از روى كار آمدن, گذشته از تغييرات وسيعى كه در نظام اجرايى و اقتصادى داخلى كشورش انجام داد, اقدام به آزادى مذهب نمود به حدى كه مسلمانان توانستند پس از سال هاى طولانى از مإذنه هاى مساجد خود اذان بگويند و به ترويج اسلام بپردازند.
به دنبال اين تحولات رهبر كبير انقلاب اسلامى امام خمينى(ره) در تاريخ 67/10/11 نامه اى براى گورباچف ارسال داشتند كه در آن نامه, علاوه بر دعوت الهى رهبران شوروى, علت نوشتن چنين نامه اى را به گورباچف چنين ذكر فرمودند: ((… از آنجا كه پس از روى كارآمدن شما چنين احساس مى شود كه جنابعالى در تحليل حوادث سياسى جهان خصوصا در رابطه با مسائل شوروى, در دور جديدى از بازنگرى و تحول و برخورد قرار گرفته ايد, و جسارت و گستاخى شما در برخورد با واقعيات جهان چه بسا منشإ تحولات و موجب به هم خوردن معادلات فعلى حاكم بر جهان گردد, لازم ديدم نكاتى را يادآور شوم…))
و طولى نكشيد كه ابرقدرت شرق متلاشى شد و تذكرات و پيش بينى هاى امام به حقيقت پيوست.
15 ديماه: ولادت كريمه اهل بيت حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليهاست. در روز اول ذيقعده سال 173 هجرى قمرى در مدينه چشم به جهان گشود و در دوازدهم ربيع الثانى سال 201 در 28 سالگى چشم از اين جهان بست. ميلادش را به همه شيفتگان ولايت به ويژه مردم شهيدپرور قم تهنيت مى گوئيم.
17 ديماه: يادآور خاطره تلخ و برنامه ننگينى است كه استعمارگران و در رإس آنها استعمار پير انگلستان توسط رضاخان در ايران به اجرا درآورد.
استعمارگران براى رواج فرهنگ غرب در آسيا, سه عنصر فرومايه را همزمان در ايران, تركيه و افغانستان مإمور كردند تا به اسلام زدايى بپردازند و فرهنگ غرب را جايگزين آن كنند. رضاخان در ايران, كمال آتاتورك در تركيه و امان الله خان در افغانستان.
آتاتورك در سال 1343 قمرى در تركيه مذهب را حذف و آن چه را كه در كتب دينى و برنامه هاى درسى مدارس تركيه بود از بين برد و امپراطورى بزرگ عثمانى به يك نظام لائيك ضد مذهب تبديل شد كه اثرات آن هنوز هم در تركيه حاكم است.
امان الله خان در افغانستان نتوانست در مقابل اراده ملت كارى از پيش ببرد و صلابت و پايدارى مردم نقشه هايش را خنثى كرد. و چندان توفيقى نتوانست به دست بياورد.
اما رضاخان در ايران با حمايت انگلستان به تاريخ هفدهم دى ماه 1314 شمسى اعلام كشف حجاب اجبارى نمود و با كمال وقاحت و بى شرمى در مقابل يكى از قوانين ضرورى اسلام ايستاد و پرچم مخالفت با اسلام را در كشور مسلمان ايران برافراشت گرچه مبارزه با حجاب را از سالها قبل آغاز كرده بود.
روحانيت بيدار و مردم متدين در عين خفقان رضاخانى در هر موقعيتى كه به دست مىآمد مخالفت خود را با اين جنايت ابراز مى كردند. در نامه اى آيه الله العظمى حايرى(ره) به رضاخان نوشت كه: ((بنده با اين كه تاكنون در هيچ كارى دخالت نداشتم, اكنون مى شنوم اقدام به كارهايى مى شود كه مخالفت صريح با طريقه جعفريه و قانون اسلام دارد كه ديگر خوددارى و تحمل برايم مشكل است.))
يكى از اين مخالفت ها كه به قيام خونين مردم مسلمان منجر شد, در مسجد گوهرشاد مشهد اتفاق افتاد. جمعيت زيادى به عنوان اعتراض به رژيم در مسجد گوهرشاد مشهد كنار مرقد مطهر حضرت ثامن الائمه(ع) اجتماع كردند و حجه الاسلام حاج شيخ محمد تقى بهلول كه هنوز هم در قيد حيات است به تبيين خطر فرهنگ غرب پرداخت و مردم را به قيام دعوت كرد كه مردم هم با ابراز احساسات, تنفر خود را از رژيم رضاخانى ابراز مى داشتند. چهار ساعت از شب گذشته بود كه به دستور رضاخان, در مسجد مردم را به گلوله بستند و صدها شهيد و مجروح نتيجه فرمان رضاخانى بود.
درود بى كران بر شهداى مسجدگوهرشاد و ديگر شهداى انقلاب خون بار ايران.
امام خمينى(ره) در فرازى از جملات خود مى فرمايند: ((انگليسى هاى جنايت كار, رضا خان را اسلحه دار كردند, اين آدم ناشايسته بى اصل را با اسلحه آوردند و مسلط كردند… اسلحه در دست بى عقل بود… آن جنايات و كشتار عامى كه در مسجد گوهرشاد واقع شد, به دنبال آن, علماى خراسان را گرفتند آوردند به تهران, حبس كردند و بعضى شان را هم محاكمه كردند و بعضى شان را هم كشتند براى اين كه اسلحه در دست بى عقل بود…))
(صحيفه نور, ج1, ص268 و 269)

18 ديماه: شهادت ميرزا تقى خان اميركبير به دست مزدوران حكومت در سال 1230 شمسى.
19 ديماه: نوزدهم دى ماه 1356 يادآور پيوستن تمامى قشرهاى مختلف با هدفى صد در صد اسلامى به يكديگر براى حمايت از اسلام و مقام ولايت بود كه بازگو نمودن گوشه هايى از خاطرات آن روز براى نونهالان امروز و نسل هاى آينده عبرتآموز است به اين اميد كه با شناخت توطئه هاى گوناگون دشمن, عوامل تفرقه افكن را طرد و با وحدت و انسجامى بيشتر, اهدافى را كه براى تحققش, آن همه خون هاى پاك ريخته شد, به نتيجه برسانيم و اين انقلاب اسلامى را كه خونبهاى آن عزيزان است تا ظهور صاحبش حضرت ولى عصر(عج) محافظت نمائيم.
روز 17 دى ماه در روزنامه اطلاعات مقاله اى تحت عنوان ((ايران و استعمار سرخ و سياه)) به قلم فردى با نام احمد رشيدى مطلق منتشر شد كه در آن صريحا به حضرت امام خمينى(ره) اهانت شده بود. و جلسه بزرگداشت چهلمين روز درگذشت آيه الله شهيد مرحوم حاج آقا مصطفى و قطعنامه اى 14 ماده اى را كه به همين مناسبت تنظيم شده بود به سخريه گرفتند.
خبر روزنامه در بين مردم منتشر شد, درس هاى حوزه تعطيل شد, طلاب با اجتماع در مدرسه آيت الله بروجردى(ره) اولين راهپيمايى را به طرف منزل مرحوم آيه الله گلپايگانى آغاز كردند, در مراجعت, در ابتداى خيابان چهارمردان با يورش مإمورين كه براى متفرق نمودن آنان آماده شده بودند مواجه شدند. در بعد از ظهر يكشنبه 18 ديماه جمعيت بيشترى اجتماع و پس از حضور در منزل مرحوم آيه الله نجفى مرعشى و شنيدن سخنان ايشان, به طرف منزل مرحوم آيه الله حايرى حركت و پس از آن با حضور در نماز مغرب و عشإ در مسجد اعظم, در صحن مطهر اجتماع و به دادن شعار پرداختند و همگى فرياد مى زدند: ((درود بر خمينى)), ((مرگ بر اين حكومت يزيدى)), ((مرگ بر پهلوى)), ((دانشجو روحانى پيوندتان مبارك)) اين تظاهرات و شعارها تا پاسى از شب در حرم مطهر و اطراف آن ادامه داشت.
صبح دوشنبه 19 دى ماه جمعيت پس از اجتماع به منزل مرحوم آيه الله آملى رفتند كه پس از سخنان ايشان, مردم به سوى منزل مرحوم آيه الله علامه طباطبايى رهسپار شدند, يكى از آقايان از سوى آيه الله طباطبايى سخنانى افشاگرانه ايراد نمودند. مردم سپس به منزل بعضى ديگر از فضلا رفتند, جمعيت پس از عبور از خيابان آذر و بازار و چهار راه بازار, متفرق و قرار بعدى منزل آيه الله نورى بود.
جمعيت در بعد از ظهر به سوى صفائيه و خيابان بيگدلى حركت و با ورود به منزل آيه الله نورى همدانى و شنيدن سخنانى پرشور از ايشان, براى رفتن به منزل يكى ديگر از آقايان به حركت درآمدند كه با رسيدن مردم به چهار راه بيمارستان با شكسته شدن شيشه بانك صادرات توسط يكى از مإمورين, گارديها كه مسيرخيابان را مسدود كرده بودند, به جمعيت فشرده كه به ناچار از پياده روها عبور مى كردند يورش بردند, در نتيجه بيش از 240 نفر شهيد و مجروح شدند و بدينسان قيام 19 دى در قم رقم خورد و صفائيه به نام خيابان شهدإ نامگذارى شد, اعتراض ها و چهلم هاى مكرر براى اين مراسم همچنان ادامه داشت تا حكومت طاغوت سرنگون و حكومت جمهورى اسلامى به رهبرى امام خمينى(ره) مستقر گرديد. روحشان شاد.
22 ديماه: تشكيل شوراى انقلاب به دستور حضرت امام(ره) در 22 دى ماه 1357 شمسى.
25 ديماه: بيست و پنجم ديماه امسال مصادف است با يازدهم ذى القعده سالروز تولد هشتمين اختر تابناك آسمان ولايت و امامت حضرت على بن موسى الرضا عليه السلام. آن حضرت بنابر نقل مشهور در يازدهم ذيقعده سال 148 هجرى قمرى در مدينه منوره متولد و جهان را به نور قدوم خود منور ساخت. زندگى آن بزرگوار هم چون پدران والامقامش الگوى هدايت تقواپيشگان و مجالس آن حضرت پناهگاه انديشمندان و متفكران دوران بود كه از دنياى بيكران علمش استفاده مى بردند. بارگاه مقدسش در خراسان ملجإ مسلمانان و بزرگترين افتخار مردم ايران است.
فرارسيدن ولادت باسعادتش را به تمام شيعيان جهان به ويژه به عتبه بوسان درگاهش و طواف كنندگان ضريح مباركش تبريك مى گوئيم و اميدواريم كه الطاف آن حضرت در حيات و ممات همواره شامل حال همه باشد.
27 ديماه: يادآور خاطره شهادت فدائيان اسلام حجه الاسلام سيد مجتبى نواب صفوى, خليل طهماسبى, مظفر ذوالقدر و سيد محمد واحدى در سال 1334 شمسى به دست مزدوران پهلوى است. روحشان شاد.

 

 

ويژگى هاى بى ثباتى حكومت ها از ديدگاه نهج البلاغه
قسمت آخر

سيد محمد باقر ركنى

ترك امر به معروف و نهى از منكر

از ديگر عوامل مهم و كاملا موثر در تنظيم ارتباطات اجتماعى مسئله امر به معروف و نهى از منكر است كه به عنوان يكى از فروع دين مبين اسلام نيز مطرح مى باشد.
شايد بتوان گفت كاربردى بودن و گستره اجتماعى اين سنت الهى بيش از مواردى از قبيل: جهاد, خمس, زكات و… باشد.
على(ع) صريحا در باب فريضه امر به معروف و نهى از منكر مى فرمايد:
((مردم! مثل هاى قرآن درباره كسانى كه عذاب و كيفر شدند و روزهاى سخت آنان و آسيب هاى شديدى كه ديدند, در نزد شماست, پس وعده عذاب خدا را دور مپنداريد و به عذر اين كه آگاهى نداريد خود را گرفتار نسازيد و انتقام خدا را سبك و خود را از كيفر الهى ايمن مپنداريد, زيرا كه خداى سبحان, مردم روزگاران گذشته را از رحمت خود دور نساخت, مگر به خاطر ترك امر به معروف و نهى از منكر.
پس خدا, بى خردان را براى نافرمانى و خردمندان را براى ترك و بازداشتن ديگران از گناه لعنت كرد.))(1)
در جاى ديگر مى فرمايد: ((فساد آشكار شد, نه كسى باقيمانده كه كار زشت را دگرگون كند و يا از نافرمانى و معصيت بازدارد, شما با چنين وضعى مى خواهيد در خانه قدس الهى و جوار رحمت پروردگارى قرار گيريد؟
و عزيزترين دوستانش باشيد؟
هرگز! نمى توان خدا را نسبت به بهشت جاويدانش فريفت و جز با عبادت نمى توان رضايت او را به دست آورد, نفرين بر آنان كه امر به معروف مى كنند و خود ترك مى نمايند و نهى از منكر دارند و خود مرتكب آن مى شوند.))(2)
همان طور كه ذكر شد دايره عمل امر به معروف و نهى از منكر, حوزه هاى مختلف و وسيعى از جامعه را ـ چه ابعاد فردى و چه ابعاد اجتماعى ـ در بر مى گيرد; از جمله زمينه هاى اقتصادى فرهنگى, سياسى, اخلاقى و…
متإسفانه بعضى اوقات به دليل سطحى نگرى, دامنه وسيع اين فريضه به طور ناخواسته محدود به مسايل كم اهميت تر مى شود كه خود اين موضوع را مى توان نوعى منكر پنهان, ناميد.
به هر حال براساس آيات و روايات متعدد, بى توجهى به موضوع امر به معروف و نهى از منكر منجر به عوارض و نابسامانى هاى اجتماعى شده كه به برخى از آن ها به صورت گذرا اشاره مى كنيم:
1. كم رنگ شدن ارزش ها و نيكى ها در سطح جامعه (تغيير ارزش هاى حاكم بر يك جامعه)
2. گسترش فساد و گناه در سطوح مختلف جامعه.
3. رواج عدم مسئوليت پذيرى و بى تفاوتى نسبت به رذايل اخلاقى در گروه هاى مختلف اجتماعى به دليل از بين رفتن قبح ذاتى و فعلى معاصى (كه اين نابود شدن قبح معاصى از خود معاصى و تباهى ها مخرب تر و ويران گرتر مى باشد.)
4. اختلاط حق وباطل, نيكى و بدى به دليل تناقض به دستورات الهى با عرف مردم جامعه.
5. تسلط بدكاران و فاسقان بر جامعه.
6. عدم استجابت دعاى نيكان و پرهيزكاران جامعه (كه به نوعى تمثيل سوختن تر و خشك با همديگر را تداعى مى كند)
7. محروم شدن از نعمت هاى الهى.

ى ـ دورى از نعمت اسلام

از آنجايى كه دين مبين اسلام كامل ترين و جامع ترين اديان الهى بوده و تمامى دستورات اين دين در قرآن كريم متجلى و جهت هدايت آدميان بر پيامبر(ص) اسلام نازل گرديده ـ و بنا به تصريح خود قرآن كه فرموده: ((لا رطب و لايابس الا فى كتاب مبين))(3) مسلما به راه سعادت و نجات آدميان نيز در آن اشاره شده, لذا دورى از نعمت دين اسلام به معناى واقعى, باعث خسران و زيان زندگى انسان ها مى گردد.
خداى متعال در قرآن مى فرمايد: ((و من يبتغ غير الاسلام دينا فلن يقبل منه))(4)
امام(ع) نيز با استناد به كلام الهى مى فرمايد: ((هر كس جز اسلام دينى را انتخاب كند به يقين, شقاوت او ثابت و پيوند او با خدا قطع و سقوطش سهمگين خواهد بود, سرانجامش رنج و اندوهى بى پايان و شكنجه اى پردرد مى باشد.))(5)
البته اين كه جامعه مسلمين در مقايسه با ساير بلاد غير اسلامى از لحاظ پيشرفت عمومى چه جايگاهى دارد و يا چه عواملى در عقب ماندگى يا شكوفايى جامعه اسلامى (در مقاطع خاصى از تاريخ) دخيل بوده بحثى جداگانه است كه در اين مجال نمى گنجد اما براى آگاهى بيشتر مى توان به بخش ((علل انحطاط مسلمين)), كتاب ((اسلام و مقتضيات زمان)) شهيد مطهرى مراجعه كرد.

ك ـ رهبر ناسالم

از فاكتورهاى مهم كه در ارتقا يا تنزل مرتبه اجتماعى مردم يك جامعه موثر بوده و اختصاص به مسلمين ندارد, ويژگى هاى شخصيتى و كارآمدى پيشوا و مقتداى آن جامعه است. از زمان فلاسفه قديم ـ مانند ارسطو و افلاطون ـ تا حال حاضر, علماى اجتماعى عنايت خاصى به شيوه هاى زمامدارى و شرايط داشته اند, چون قوام و بقاى حكومت ها بستگى به نوع تقابل بين رهبر و مردم دارد.
البته وجود رهبر, اگرچه واجد شرايط هم نباشد, جهت پيشگيرى از متلاشى شدن و از هم گسيختگى جامعه ضرورى است.
حضرت على(ع) با توجه به شرايط خاص و بحرانى زمان واگذارى خلافت به ايشان مى فرمايد: ((سوگند به خدا! به آن چه انجام داده ايد گردن مى نهم تا هنگامى كه اوضاع مسلمين رو به راه باشد و از هم نپاشد و جز من بر ديگرى ستم نشود.))(6)
حضرت على(ع) به برخى از ويژگى هاى منفى رهبر جامعه ـ كه باعث سقوط جامعه مى شود ـ اشاره مى فرمايند:
((… همانا شما دانستيد كه سزاوار نيست بخيل بر ناموس, جان, غنيمت ها و احكام مسلمين رهبرى كرده و امامت مسلمين را عهده دار شود تا در اموال آن ها حريص گردد. نادان نيز لياقت رهبرى ندارد تا با نادانى خود مسلمانان را به گمراهى كشاند. ستم كار نيز نمى تواند رهبر مردم باشد كه با ستم, حق مردم را غصب و عطاهاى آنان را قطع كند و نه كسى كه در تقسيم بيت المال عدالت ندارد, زيرا در اموال و ثروت آنان حيف و ميل داشته و گروهى را بر گروهى مقدم مى دارد. رشوه خوار درقضاوت هم نمى تواند امام باشد, زيرا براى داورى با رشوه گرفتن, حقوق مردم را پايمال و حق را به صاحبان آن نرساند. آن كس كه سنت پيامبر(ص) را ضايع مى كند, لياقت رهبرى ندارد, زيرا امت اسلامى را به هلاكت مى كشاند.))(7)
در جاى ديگر مى فرمايد: ((آگاه باشيد! به زودى پس از من به خوارى و ذلت گرفتار مى شويد و شمشير برنده بر شما مسلط مى گردد و به استبدادى دچار خواهيد شد كه براى ديگر ستم گران راه و رسم حكومت قرار خواهد گرفت.))(8)
امام(ع) به طور واضح به حقوق متقابل رهبر و مردم و اثرات آن اشاره مى فرمايد:
((… در ميان حقوق الهى بزرگ ترين حق, حق رهبر بر مردم و حق مردم بر رهبر است, حقى كه خداى سبحان بر هر دو گروه لازم كرد و آن را عامل پايدارى پيوند ملت و رهبر و عزت دين قرار داد. پس رعيت اصلاح نمى شود, جز آن كه زمامداران اصلاح گردند, و زمامداران اصلاح نمى شوند جز با درست كارى رعيت. آن گاه كه مردم حق رهبرى را ادا كنند و زمامدار حق مردم را بپردازد, حق در جامعه عزت مى يابد و راه هاى دين پديدار, و نشانه هاى عدالت برقرار و سنت پيامبر(ص) پايدار گردد, پس روزگار اصلاح شود و مردم در تداوم حكومت اميدوار و دشمن در آرزوهايش مإيوس مى شود, اما اگر مردم هر حكومت چيره شوند يا زمامدار بر رعيت ستم كند, وحدت كلمه از بين مى رود, نشانه هاى ستم آشكار و نيرنگ بازى در دين فراوان مى گردد و راه گسترده سنت پيامبر(ص) متروك, هواپرستى فراوان, احكام دين تعطيل و بيمارىهاى دل فراوان گردد, مردم از اين كه حق بزرگى فراموش مى شود يا باطل خطرناكى در جامعه رواج مى يابد, احساس نگرانى اى نمى كنند.
پس در آن زمان نيكان خوار و بدان قدرت مند مى شوند و كيفر الهى بر بندگان بزرگ و دردناك خواهد بود.))
از ديدگاه امام (ع), عدم رعايت حقوق رهبر و مردم داراى پيامدهاى مضرى است كه عبارت اند از: بى ثباتى جامعه, به وجود آمدن تبعيض هاى اجتماعى و تغيير هنجارهاى جامعه كه نهايتا به استحاله فكرى ـ عقيدتى خواص و عامه مردم مى انجامد.
علاوه بر اين, يك رهبر كارآمد و موفق و واجد شرايط مديريت جامعه, بايد سرپرستى گروهى از مردم را به عهده بگيرد تا آن جامعه نيز در مسير موفقيت و سربلندى قرار گيرد.

ل ـ عدم رعايت حقوق مردم

اصولا عدم رعايت حقوق اجتماعى مردم سبب ايجاد بى عدالتى, هرج و مرج, تبعيض ودر نهايت افزايش فاصله هاى طبقاتى در جامعه مى شود كه پيدايش شكاف طبقاتى آفت بسيار بزرگى جهت سست شدن پايه هاى هر حكومتى ـ چه مسلمان و چه غير مسلمان ـ مى شود.
بحث عدم تجاوز و تعدى به حريم عمومى و خصوصى ديگران به حدى گسترده است كه از ديرباز مطمح نظر اغلب فلاسفه و علماى علوم انسانى و اجتماعى بوده تا جايى كه منجر به پيدايش مكتب ها و نظريات مختلفى در اين باب شده است.
امام(ع) مى فرمايد: ((… همانا ملت هاى پيش از شما به هلاكت رسيدند, بدان جهت كه حق مردم را نپرداختند. پس دنيا را با رشوه دادن به دست آوردند و به راه باطلشان بردند و آنان هم اطاعت كردند.))(9)
وقتى رعايت قانون و گسترش قسط و عدالت در جامعه اى كم رنگ شد, وقتى اهداف و مطامع شخصى وسيله و ابزار رسيدن به اهداف را توجيه نمايند, وقتى فرهنگ رايج اين است كه با پول هر امرى ممكن مى شود, وقتى جمع شدن ثروت از راه هاى مشروع و غيرمشروع از هم تشخيص داده نشود, وقتى از رشوه به عنوان هبه و هديه ياد شود, وقتى رسيدگى عادلانه اى در خصوص افزايش بى حد و حصر ثروت عده اى محدود در جامعه صورت نپذيرد, وقتى هر كس بنا به سليقه و منافع خود حامى عدالت و قانون باشد و از رانت هاى موجود به جاى خدمت به كشور از قانون بهره بردارى شخصى شود, طبيعتا جايگاه رفيع قانون و عدالت به جاى احقاق حقوق مظلومين و مستحقين, به نوعى, ابزار دست صاحبان ثروت و قدرت مى گردد.
پر واضح است كه اگر در جامعه اى كه اجراى قانون, توجه به عدالت و انصاف, رسيدگى به تخلفات در سايه دستورات الهى نباشد, و آرامش و امنيت اجتماعى نيز دچار تزلزل و آسيب پذيرى شود و جامعه اى كه روى آرامش نبيند, هميشه درگير تخاصمات گروهى و اجتماعى خواهد بود.
به جاى اين كه از فرصت هاى موجود جهت پيشرفت و آبادانى جامعه استفاده شود, تمام وقت و هزينه عمومى; حتى خصوصى صرف امور باطل و مخرب جامعه مى گردد. تصميم گيرندگان و نخبگان به جاى ارائه راه كارهاى جديد و مناسب جهت ارتقإ جامعه بايد درگير مسايل جزيى و بى اهميت باندى و گروهى شوند.

م ـ فقر (اقتصادى, فرهنگى, سياسى)

حضرت على(ع) خطاب به فرزندش محمد حنفيه مى فرمايد: ((اى فرزند من از تهيدستى بر تو هراسناكم, از فقر به خدا پناه ببر كه همانا فقر دين انسان را ناقص, عقل را سرگردان مى كند و عامل دشمنى است.))
البته مراد از فقر فقط جنبه اقتصادى آن نيست, بلكه در زمينه هاى مختلف مى تواند در زندگى فردى و اجتماعى افراد موثر باشد. اگر جامعه اى از لحاظ امكانات مادى و رفاهى در مضيقه باشد چه تبعات نامناسبى بر تعاملات و روابط اجتماعى ـ چه در داخل جامعه و يك ملت و چه در ارتباط با ساير ممالك ديگر ـ به بار مىآورد. مسلما وقتى كشورى داراى ذخاير مادى فراوان باشد و فرهنگ استفاده صحيح آن نيز رايج باشد به استقلال, استغنإ و عزت آن ملت كمك خواهد كرد.
با تخصيص منابع مالى مطلوب, امكان نشر اصول اعتقادى و فكرى مناسب حال افراد جامعه نيز فراهم مىآيد. فقر و فلاكت از عواملى هستند كه به طور واضح در نوع زندگى فردى و اجتماعى افراد دخيل است. معصومين(ع) و بزرگان دين اسلام نيز نسبت به آفات فقر توصيه هاى متعددى بيان كرده اند, از جمله: ((من لا معاد له لا معاش له)).
در هر حال تمكن مادى به اقتدار وپايدارى جوامع كمك خواهد كرد. البته داشتن ثروت هاى طبيعى وغنى و تمكن مادى يك مسإله است و استفاده مطلوب و بهينه از اين گونه منابع و ذخاير, جهت پيشرفت و آبادانى يك مملكت, مسئله مهم تر ديگر است.

ن ـ از خود بيگانگى (خود فراموشى)

موضوع از خود بيگانگى يا به عبارتى فراموش كردن هويت واقعى انسان ها, در مكاتب مختلف از زواياى گوناگون بررسى شده است, به عنوان مثال, در ماركسيسم هم به نوعى ـ البته از ديد اقتصادى نيروى كار و توليد ـ به مسئله از خود بيگانگى پرداخته شده است. اما چون ما از ديدگاه اسلام ـ يا به عبارتى از منظر نهج البلاغه ـ به موضوع پرداخته ايم, بهتر است به قرآن كريم و كلام نورانى حضرت (ع) مراجعه كنيم:
((دشمن ترين آفريده ها نزد خدا دو نفرند: مردى كه خدا او را به حال خود واگذاشته و از راه راست دور افتاده است كه دلش شيفته بدعت و مردم را گمراه كرده و به فتنه انگيزى مى كشاند و راه رستگارى گذشتگان را گم كرده و طرفداران خود و آيندگان را گمراه ساخته بار گناه ديگران را بر دوش كشيده و گرفتار زشتى هاى خود نيز مى باشد و مردى كه مجهولاتى به هم يافته و در ميان انسان هاى نادان جايگاهى پيدا كرده است.))(10)
خداوند متعال نيز در قرآن صريحا مى فرمايد: ((نسوا الله فنسيهم ان المنافقين هم الفاسقون))(11) (شما مومنان) مانند آنها نباشيد كه خدا را فراموش كردند, خدا هم نفوس آنها را از يادشان برد. آنها به حقيقت بدكاران عالمند.(12)
يكى از آفت هاى بزرگ فردى و اجتماعى فراموش كردن خود واقعى فرد يا گروه است كه هر چه دامنه اين فراموشى گسترده تر باشد, ضرر و زيان آن نيز بيشتر است, يعنى از خود بيگانگى يك جامعه به مراتب زيان بارتر از خود بيگانگى فرد است. عدم شناخت خود واقعى افراديك جامعه, منجر به عدم شناخت موقعيت و وضعيت آن جامعه, هم چنين ارتباطات متقابل با جوامع و ملل ديگر مى شود. وقتى جامعه اى به نقصان يا توانمندىهاى خود به طور دقيق واقف نباشد چگونه ممكن است مسير ترقى و پيشرفت خود را تشخيص دهد. اين كه در متون اسلامى خودشناسى مترادف يا مقدم بر خداشناسى شمرده مى شود. به همين دليل است, چنان كه پيامبر اكرم(ص) فرمود: ((من عرف نفسه فقد عرف ربه)).
چه خسرانى بالاتر از اين كه آفريدگار قادر و متعال, گروهى از انسان ها را به حال خود واگذارد تا در كفران و عصيان نعمت هاى الهى غرق شوند. حتى در برخى كتاب هاى روانشناسى در مبحث تشويق و تنبيه يادآورى شده است كه يك نمونه از جديدترين تنبيه هاى افراد تحت آموزش, رها كردن آن ها و توجه نداشتن به حال آنهاست, به طورى كه نه تذكرى داده شود و نه پاداشى در نظر گرفته شود.
اصولا بريدن و جدا شدن از هويت خود نتيجه اى جز سرگردانى, بلاتكليفى, بى هدفى و بى نظمى فكرى و اعتقادى ندارد كه ـ اين موارد ذكر شده ـ اگر در فرهنگ عامه يك ملتى نهادينه شود, تصور آينده مبهم و تاريك آن جامعه نيز زجرآور خواهد بود. مصاديق فراوانى از سرگذشت افراد و ملل مختلفى كه خود واقعيشان يا به عبارتى بعد انسانى انسانيتشان رابه دست فراموشى سپرده و به دليل ازدست دادن نعمت هاى الهى و فرصت هاى مغتنم, نهايتا به فلاكت و اضمحلال رسيده اند مورد اشاره مى باشد, از جمله سرگذشت عبرت انگيز قوم بنى اسرائيل كه فراز و نشيب هاى فراوانى داشته است.

ص ـ دنيا پرستى

حضرت على (ع) جهت خودسازى و تزكيه افراد در فرصت هاى مختلف هشدارها, ارشادات و رهنمودهاى خود را با دلسوزى تمام بيان داشته است. آن جا كه مى فرمايد:
((اى مردم! همانا بر شما از دو چيز مى ترسم: هواپرستى و آرزوهاى طولانى. اما پيروى از خواهش نفس, انسان را از حق باز مى دارد و آرزوهاى طولانى آخرت را از ياد مى برد.))(13)
در جاى ديگرى نيز مى فرمايد:
((همانا بسيارى از مردم دگرگون شدند و از سعادت و رستگارى بى بهره ماندند به دنياپرستى روى آورده و از روى هواى نفس سخن گفتند… همانا بدبخت كسى است كه از عقل و تجربه اى كه نصيب او شده محروم بماند.))(14)
هم چنين مى فرمايد: ((آگاه باشيد! دنياى حرام چونان عشوه گر هرزه اى است كه تسليم نشود و مركب سركشى است كه فرمان نبرد, دروغ گويى خيانت كار, ناسپاسى حق نشناس, دشمنى حيله گر, پشت كننده اى سرگردان, حالاتش متزلزل, عزتش خوارى, جدش بازى و شوخى و بلنداى آن سقوط است, خانه جنگ و غارت گرى, تبه كارى و هلاكت و سرمنزل ناآرامى است.))(15)
اگر در جوامع امروزى, تمدن غرب را با بارزترين تمايل به دنيا دوستى و دنياپرستى قلمداد كنيم شايد با اندكى تإمل و تعقل از وضعيت زمان حال كشورهاى مختلف جهان به فهم سخنان اميرالمومنين(ع) نزديك شويم.
مى توان نظريه ((اشپنگلر)) مبنى بر اين كه هر تمدنى چهار مرحله: تولد, بلوغ, انحطاط و مرگ را دارد و اين كه غرب فعلا در مرحله انحطاط آن به سر مى برد را,(16) به نوعى مويد همان كلام امام(ع) بدانيم. (البته مطالعه اوضاع كنونى جوامع نيز به اثبات نظريه ((اشپنگلر)) كمك مى كند.)

ع ـ خودخواهى و خودپسندى

حضرت على(ع) در ذم خودپسندى و خودخواهى مى فرمايد:
((… در حل مشكلات به خود پناه مى برند و در مبهمات تنها به رإى خويش تكيه مى كنند, گويا هر كدام امام و راهبر خويش اند كه به دست گيره هاى مطمئن و اسباب محكمى ـ كه خود باور دارند ـ چنگ مى زنند))(17)
تكبر, غرور, گردنكشى, عجب, خودخواهى و خودپسندى به نوعى در يك سنخ قرار مى گيرند.
رذايلى كه ريشه در نفس پرستى و تبعيت از بعد حيوانى انسان ها دارد ـ اين كه انسانى فقط به خود تكيه داشته باشد و از هيچ گونه خرد جمعى, مشورت, تجربه و يا دستورات متقن الهى و دينى استفاده نكند ـ راهى جز بن بست پيش روى خود ندارد. اوج خودمحورى انسان منجر به پيدايش مكتب اومانيسم گرديده كه پيروان آن سعى در جهان شمول كردن آن داشتند, لكن در عمل و واقعيت نتوانست پاسخ گوى نيازها و زواياى گوناگون زندگى انسان ها باشد و عينا مشاهده مى شود كه تاريخ مصرف اصول و مبانى اين مكتب گذشته است. تلاش هايى كه جهت برقرارى اسلوب و اصول دهكده جهانى مى شود كاملامتناقض با نظريه ها و مكتب هايى از قبيل اصالت فرد يا اومانيسم مى باشد.

ف ـ لقمه حرام

امام(ع) در نكوهش و آگاهى به مردم عصر خود راجع به وضعيت موجود و خبر از آينده نابسامان آنها پس از توضيحات مفصلى مى فرمايد:
((… سعى كنيد تا شما پرچم فتنه ها و بدعت ها نباشيد و آنچه را كه پيوند امت اسلامى بدان استوار است و پايه هاى طاعت بر آن پايدار, بر خود لازم شماريد و در محضرخدا, ستمديده وارد شويد, نه ستم گر.
از افتادن درون دام هاى شيطان و قرارگرفتن در وادى دشمنى ها بپرهيزيد و لقمه هاى حرام به شكم خود راه ندهيد…))(18)
وقتى در جامعه اى ـ خصوصا اسلامى ـ تكاثر ثروت از هر راهى مشروع شمرده شود, فرهنگ كسب درآمد زياد, بدون سعى و تلاش و سختى كشيدن, عمومى گردد ـ برخلاف آيات و روايات متعدد ـ رباخوارى امرى مذموم به حساب نيايد, پرداخت خمس و زكات مفهوم عملى و جدى اى نداشته باشد, لقمه هاى شبهه ناك و حرام افزايش يابد, به تدريج اثرات وضعى اين گونه درآمدهاى غيرحلال و غير قانونى در تار و پود شكل گيرى اخلاق شخصيتى افراد جامعه و در نتيجه تغييرات آرام رفتار اجتماعى بروز كرده و اثرات مخرب و جبران ناپذير آن دامن گير عموم جامعه مى گردد.
نمونه عينى آن در واقعه عاشورا اتفاق افتاد. پس از آن همه وعظ و نصيحت امام حسين(ع) خطاب به لشكريان دشمن ـ كه متإسفانه موثر واقع نشد ـ فرمود:
((شكم هاى شما از لقمه هاى حرام پر شده, لذا سخن حق را درك نمى كنيد.))
بنابراين اثرات لقمه حرام طورى در تغييرات اجتماعى و چرخش هاى عقيدتى و فكرى مردم موثر است تا آن جا كه تلاش ها و زحمات شخصيتى چون پيامبر اكرم(ص) و اميرالمومنين(ع) به فراموشى سپرده شده و گروه بى شمارى اصرار بر كشتن فرزند آن شخصيت بزرگ الهى داشته اند.
البته تمايل به زندگى شيطانى و غيرخدايى و سوق به حرام خوارى تبعات فراوان ديگرى از جمله: عدم استجابت دعا نيز دارد.

نتيجه گيرى:

با مطالعه و تدبر در موارد ذكر شده ـ كه به عنوان عوامل بى ثباتى و انحطاط جوامع مطرح گرديد ـ مى توان گفت چه بسا كه هر كدام از اين ويژگى ها به تنهايى نيز عاملى اثرگذار و مخرب در جهت تضعيف و تحليل رفتن هر جامعه اى باشد. اما هر كدام داراى شدت و ضعفى هستند.
از ديد فرامذهبى و كلى كه به قضيه پرداخته شود به نظر مى رسد كه ويژگى عدم اتحاد و همدلى مهم ترين عامل بدبختى و عقب نگه داشته شدن, تشتت آرا و تضعيف پايه هاى حكومتى يك نظام و جامعه به شمار مىآيد. اما از ديد اسلام و دستورات الهى اگر به موضوع پرداخته شود شايد بتوان گفت مهم ترين عامل سقوط و هلاكت جوامع همان دورى از نعمت اسلام است.
بديهى است كه ساير عوامل ذكر شده حتى نداشتن همدلى و اتحاد, اعراض از سنت نبوى(ص), مهجورى قرآن و… مجموعه اى از فاصله گرفتن و دورى از نعمت اسلام اصيل است.
اگر در همين جامعه خودمان ـ بعد از وقوع انقلاب اسلامى تاكنون ـ با بصيرت و تدبر مطالعه و ملاحظه شود كاملا تإثير دورى يا نزديكى به مبانى اسلام واقعى در جريانات اجتماعى را مشاهده خواهيم كرد.
حتى مى توان تك تك عوامل انحطاط و سقوط را به صورت موردى بررسى نمود و باز هم مشاهده كرد كه ريشه همه آن ها همان دورى از اسلام است. (تإكيد ما بر اسلام به دليل اسلامى بودن سيستم حكومتى كشورمان مى باشد.) به عنوان مثال: در دوران هشت سال دفاع مقدس چه شور و شوقى جهت اهداى انواع كمك هاى مادى و معنوى به جبهه ها سرازير بود; حتى برخى تمام زندگى و هستى خود را فداى دفاع از اسلام مى نمودند, اما بعد از شروع دوران سازندگى ـ و به اصطلاح آرامش بعد از جنگ ـ برخى از همان افراد كم كم با تغيير هنجارها و ارزش ها به سمت و سوى ديگرى از قبيل تجمل گرايى و مصرف گرايى متمايل شده و حتى در برخى موارد كار به جايى رسيد كه اصولا فلسفه جنگ و دفاع و حضور در جبهه ها نيز زير سوال رفت.
البته اين كه چرا دنياى اسلام با وجود برخوردارى بيش از يك ميليارد نفر مسلمان در سطح جهان, وضيعتى نامطلوب و زجرآور دارد, يا اين كه چرا در محدوده اى كوچك تر ـ مانند كشور خودمان ـ تفسيرهاى متفاوت و سليقه اى از گوهر دين اسلام شده و هر روز گروهى گروه ديگرى را به بى دينى و نامسلمانى متهم مى كنند, شايد ريشه در عدم شناخت دقيق اصول و مبانى اسلام وقرآن دارد كه متإسفانه تبعات ويران گر و مخرب آن ـ چه در سطح بين المللى وچه داخل جامعه خودمان ـ بر هيچ عقل بصيرى پوشيده نيست.
به هر حال با مطالعه تاريخى در سير زندگى انسان ها مشاهده مى كنيم كه روزگار با هيچ كس و هيچ قوم و ملتى عقد اخوت و برادرى نبسته است, و آن جا كه اراده ها يكسان, همدلى و اتحاد بارز بوده و آن چه كه تعيين كنده و تإثيرگذار بوده همان عزم و اراده جمعى بوده است, پيروزى و سربلندى جوامع و به تبع آن ارتقاى جمعى, حاصل شده است, اگرچه رهبرى و امامت مختص اولياى خدا هم نباشد.
اما آن جايى كه گسستگى, خودخواهى و خودمحورى در قالب بى دينى و از ياد بردن خدا و آخرت بوده ثمره اى جز فلاكت و انحطاط در بر نداشته, اگرچه معصوم(ع) در رإس حكومت باشد, كه اين مسإله واقعه تلخ و جبران ناپذيرى است كه از وجود و بركت اولياى الهى و معصومين(ع) ـ آن طور كه شايسته باشد ـ در زمان حيات نورانيشان استفاده نشد, وگرنه وضعيت امروز مسلمين بسيار متفاوت تر از آن چيزى بود كه امروزه مشاهده مى كنيم.
اميد كه با بهره گيرى از سيره عملى زندگانى امام على(ع) ـ كه برخى رشحات آن در صحيفه گران قدر نهج البلاغه گردآورى شده ـ سعى در گسترش و استحكام بنيان هاى يك جامعه واقعا شكوفاى اسلامى ـ انسانى داشته باشيم.

پى نوشت ها:

1. دشتى, محمد ـ محمدى, سيد كاظم, ترجمه نهج البلاغه, خطبه 50.
2. همان, 129.
3. قرآن كريم, انعام, آيه59.
4. آل عمران, 85.
5. ترجمه نهج البلاغه, خطبه161.
6. همان, خطبه74.
7. همان, خطبه131.
8. همان, خطبه58.
9. همان, خطبه216.
10. همان, نامه 79.
11. همان, خطبه17.
12. سوره حشر, آيه19.
13. ترجمه نهج البلاغه, ص22.
14. همان, نامه78.
15. همان, خطبه191.
16. روشه, گى ـ تغييرات اجتماعى ـ ترجمه منصور وثوقى, ص25, انتشارات نى, 1366.
17. ترجمه نهج البلاغه, ص38, خطبه88.
18. همان مإخذ, خطبه151.

 

بررسى ديدگاه قرآن پيرامون مفاسد اقتصادى

مركز فرهنگ معارف قرآن
حجه الاسلام خليل منصورى

جستار گشايى

بى گمان بدون تبيين مفاهيم قرآنى, ايجاد ((جامعه قرآنى)) و ((حكومت اسلامى)) ناشدنى است; چون با تبيين آن, زمينه فراگير شدن اسلام, به منظور پرستش درست آفريدگار بزرگ هستى و سعادتمند شدن انسان خاكى و نجات جامعه هاى انسانى, فراهم خواهد شد.
با تبيين مفاهيم قرآنى مى توان گامى درراه شناخت اسلام اصيل و بازگرداندن عزت و افتخار به مسلمانان, و حفظ توده هاى وسيع جوانان آگاه, و گسترش آرمان هاى قرآنى برداشت;و منشإ تحول هاى بنيادين در سطح افراد و جامعه ايمانى شد.
قرآن به عنوان عصاره تعاليم و آموزه هاى انسان ساز, از اين طريق به صورتى شايسته مورد توجه قرار مى گيرد و حقايق خورشيد سان قرآنى و آموزه هاى ابرزدا و آفتاب آفرين آن, جان تازه اى به حيات و زندگى جامعه مى بخشد. از آن جايى كه تعاليم و آموزه هاى قرآنى, حقيقت هاى سرشار, جهت دهنده, عدالت آفرين, محروميت زدا و عزت بخش هستند, و از جهات متعدد قابل توجه و دقت مى باشند, بررسى و مطالعات دقيق و جداگانه اى مى طلبند. توجه به مضامين بلند آيات قرآنى كه در ارتباط تنگاتنگ خود مجموع نظامى هماهنگ را پديد مىآورند, به دقت و امعان نظر نيازمند است. بيان موضع گيرىهاى والاى اسلام در راه ايجاد عدالت حياتى, و دفاع واقعى از توده هاى محروم و حكومت قسط و داد بر زندگى انسان نيازمند ايستادگى در برابر ((سكوت وقوف دار)) است تا بدين وسيله قدرت و توان بالقوه و شگرف آموزه هاى قرآنى در جامعه سازى ايمانى همراه با عدالت, توسعه, رفاه و در پايان سعادت دو دنيا آشكار شود.
براى رسيدن به طرح اقتصادى راستين قرآنى و روشن كردن ماهيت چگونگى ((سيروگردش ثروت و امكانات در جامعه اسلامى)) توجه به مجموعهآموزه هاى قرآنى ـ اسلامى امرى ضرورى و بايسته است.
بايد توجه داشت قرآن و حديث دو ركن بنيادين هدايت الهى است كه بدون هر يك, هدايت فعلى مفهوم نمى يابد, از اين رو براى رسيدن به جامعه ايمانى ـ قرآنى پيروى از قرآن و عترت شرط اساسى است, چون هدايت خداوند متكى به دو ركن صامت و ناطق است. اين وحدت و آميختگى در تعاليم قرآن و عترت هدايت را فعليت مى بخشد. از اين رو در تبيين مفاهيم قرآنى به عنوان پيش شرط توجه به روايات عترت لحاظ مى شود.

خطوط كلى اقتصاد اسلامى

خط كلى در مباحث اقتصادى چنين مى نمايد كه قرآن ((رابطه مال با انسان)) و ((انسان با مال)) را به پنج شكل ترسيم مى كند:
1. فقر.
2. مسكنت.
3. ثروت كفافى و مشروع.
4. ثروت كلان.
5. سرمايه دارى تكاثرى.(1)
پديده فقر و مسكنت پيامد و بازتاب چگونگى توزيع ثروت در جامعه است. قرآن تإكيد دارد كه اين دو پديده از جامعه ايمانى ـ قرآنى رخت بربندد و در اين راستا راهكارها و برنامه هايى نيز مشخص و معين نموده است. آهنگ سير مال و توزيع ثروت و امكانات در جامعه قرآنى بايد چنان باشد كه فقر ظهور و شيوع نيابد, و همواره پس از پيدايش آن, درصدد رفع آن برآيند; و نيز علل پديدآورنده آن را, چه اشخاص و چه مقررات, نابود سازند, زيرا كه جامعه قرآنى جامعه منهاى فقر است.
در احاديث و اخبار مربوط به عصر ظهور (كه عصر تحقق مدنيت قرآنى است) آمده است كه در آن جامعه آرمانى قرآنى, فقيرى كه نيازمند گرفتن زكات باشد, به چشم نمى خورد: لاترى محتاجا الى الزكاه.(2)
هم چنين اميرمومنان(ع) در ترسيم سيماى جامعه قرآنى, آن را جامعه اى معرفى مى كند كه در آن كسى يافت نشود كه هزينه هاى زندگى خويش را نداشته باشد: ((ما عال فيكم عائل و لا ظلم منكم مسلم و لا معاهد)).(3)

عدم فقر معيار جامعه اسلامى

پس ميزان تحقق يافتن جامعه اسلامى, عدم حضور فقر در آن است. فقر با عدل نيز تضاد دارد, و لازمه جدانشدنى جامعه قرآنى عدل است. اگر در جامعه اى عدالت نباشد, آن جامعه, قرآنى و اسلامى نيست. خداوند هدف از بعثت پيامبران را آن دانسته است كه مردم را به جايگاهى از شناخت و معرفت برسانند كه مردم خود به قسط و عدل قيام كنند وخواستار برپايى عدالت باشند. پيامبران براى تبيين و معرفى حقوق مردم به آنان بسيار جانفشانى كردند تا مردم را به حقوق خود آگاه سازند و در اين راه با صاحبان زر و زور و تزوير درافتادند, آنان كه همواره مخالف آگاهى مردم و مطالبات واقعى و حقيقى ايشان بوده و هستند: ((لقد ارسلنا رسلنا بالبينات وانزلنا معهم الكتاب والميزان ليقوم الناس بالقسط وانزلنا الحديد فيه باس شديد))(4) به راستى ما پيامبران را با دلايل آشكار روانه كرديم و با آنان كتاب و ترازو را فرو آورديم تا مردم خود به انصاف و قسط برخيزند; و آهن را كه در آن سختى بسيار و استوار و استحكام است فرود آورديم.
بيان انزال آهن, نشان دهنده آن است كه مردم در راستاى احقاق حقوق خويش مى توانند از آهن كه ابزار جنگى ودفاعى است بهره گيرند و با آهن كه خود چيزى سخت است در راستاى احقاق حقوق خويش به شدت و خشونت از آن استفاده كنند.
در اين آيه به نكته ديگرى نيز اشاره شده است و آن اين كه پيامبران با آوردن كتاب كه در بردارنده دانش و حقوق مردمان است به آنان آگاهى داده و مردم را به حقوقشان آشنا ساختند تا خود مردم براى اجراى عدالت و قسط اقدام نمايند و حتى به پا خيزند و با مفاسد اعم از اقتصادى, فرهنگى, سياسى و اجتماعى برخورد نمايند.
از قرآن چنين برمىآيد كه معيار و ملاك اصلى, ((ايجاد قسط)) در اجتماع و رسيدن به مدنيت سالم قرآنى و عدالت عام اسلامى است; نه ديوار آهنين پيرامون پديده ارتجاعى سرمايه دارى و سرمايه داران كشيدن; البته قانون فقهى ((حرمت مال و مالكيت)) كه اصلى معقول و عقلايى است, يك اصل امضايى ولى محدود است و ملاك آن نيز معلوم و مشخص مى باشد و نمى توان با سوء برداشت و يا استفاده از آن پديده ارتجاعى سرمايه دارى كنونى را توجيه كرد و به آن شرعيت بخشيد; آن اصل اصولا با آن پديده ارتجاعى منطبق نيست. به هر حال پديده سرمايه دارى كه جز زيان براى اسلام و جامعه قرآنى و مومنان نتيجه اى ندارد, يك پديده غير عقلانى و غيرمشروع مى باشد, زيرا به نص احاديث و اخبار عترت طاهره(ع) نمى توان سرمايه اى كه از حلال و حرام و آميخته از حق و باطل گرد آمده است, شرعى دانست.

اصل قسط و عدالت

اصل قسط و ((اقامه قسط)) در جامعه قرآنى, بر همه اصول و قوانين و قواعد ديگر حاكم است, اين اصل بايد به عنوان يك ((اصل حاكم)) (به اصطلاح اصوليين) در همه جا و هر حكم و فتوايى مورد توجه قرار گيرد. در جهت هر فتوا, ايجاد عدل و قسط اصل باشد.
از سوى ديگر, پذيرفتن مال ها و ثروت هايى كه موجبات ايجاد سرمايه دارى از هم گسيخته را فراهم مىآورد, خطرى است كه جامعه قرآنى و مسلمانان را مورد تهديد جدى قرار مى دهد و بقاى جامعه ايمانى را با بحران مشروعيت و مقبوليت مواجه مى سازد.
امام صادق(ع) در اين باره مى فرمايد:
((ان من بقإ المسلمين و بقإ الاسلام إن تصير الاموال عند من يعرف فيها الحق و يصنع المعروف, و ان من فنإ الاسلام و فنإ المسلمين إن تصير الاموال فى إيدى من لايعرف فيها الحق و لايصنع فيها المعروف))(5) ; مايه بقاى مسلمانان و بقاى اسلام اين است كه اموال و ثروت ها در نزد كسانى باشد كه مى دانند حق و ميزان درست در كار مال و مالدارى چيست, و همواره با آن ثروت, كار خير مى كنند و براى خود انباشت نمى كنند و زراندوزى ندارند; و مايه فناى اسلام و از ميان رفتن مسلمانان, اين است كه ثروت در دست كسانى قرار گيرد كه حق تملك آن را نمى دانند و با آن كار خير نمى كنند و حق مال را نمى پردازند.
و معلوم است كه اگر توانگران حق را در كار توانگرى بشناسند و ثروت را در جهت خير و صلاح اجتماع ايمانى قرار دهند, آن همه ثروت در نزد آنان انباشت نمى شد و به آن همه زندگى هاى سراسر تجمل و اسراف, خانه ها و كاخ ها و گذران ها و بى خبرىها نمى توانستند بپردازند, به ويژه در روزگارى كه فقر و محروميت و تورم بيداد مى كند. اين است كه بقاى اين گونه اموال در نزد افرادى محدود و دسته اى معدود به معناى فناى اسلام و جامعه قرآنى است.
از ديدگاه اسلام, توانگران و حاكمان مسئول فقر مردم و محروميت ايشان هستند:
((ان الناس ما افتقروا و لااحتاجوا و لا جاعوا و لا عروا الا بذنوب الاغنيإ))(6) مردم به گناه و افساد توانگران فقير و محروم, محتاج, گرسنه و برهنه شدند.
امام حسن عسكرى مى فرمايد: ((إغنياوهم يسرقون زاد الفقرإ;(7) ثروتمندان ايشان, زاد و توشه و امكانات زندگى فقيران را به سرقت مى برند.
و اميرمومنان مى فرمايد: ((ما جاع فقير الا بما منع غنى))(8) هيچ فقيرى گرسنه نماند, مگر به سبب امتناع ثروتمندان از دادن حق محرومان.
و پيامبراكرم(ص) مى فرمايد: ((ان الله جعل إرزاق الفقرإ فى اموال الاغنيإ, فان جاعوا و عروا فبذنب الاغنيإ));(9) خدا روزى بينوايان و كمبودداران را در اموال ثروتمندان قرار داد. پس اگر فقرا گرسنه و برهنه باشند در اثر گناه اغنياست.

ثروت كفافى ومشروع

يكى ديگر از اشكال رابطه انسان و ثروت, رابطه ثروت و غناى كفافى و مشروع است. اين غنا از آن جايى كه محدود و كرانه مند است به مشروعيت و مقبوليت عرفى نزديك است; به اين معنا كه اگر در آن حدود شرعى رعايت شود, مشروعيت شرعى مى يابد و از نظر عرف عقلايى نيز امرى مقبول شمرده مى شود; چون مى دانيم كه هر ثروت مشروعى اندك و محدود است و آن گونه نيست كه حد و مرزى نداشته باشد. البته منظور از غناى كفافى چيزى در حد بخور و نمير داشتن نيست. بلكه ثروتى است كه صاحب آن بتواند زندگى آبرومند و متناسبى داشته باشد. بنابراين مى تواند در حدى از ثروت و توانگرى برخوردار باشد كه افزون بر خورد و خوراك و اسباب آسايش, هزينه هاى فردى و اجتماعى و شرعى خود را به سامان برساند.
اين ثروت و غنا (در صورتى كه بر پايه اصول و موازين شرعى گرد آمده باشد) پسنديده و مشروع است, و در صورتى كه به دل صاحب آن نچسبد و در راههاى درست صرف و هزينه شود به عنوان ((عون على التقوى و الاخره)) بسيار مطلوب و پسنديده است; چون موجب بى نيازى و يارى انسان در راه رسيدن به تقواى دنيا, كرامت, عزت و سعادت دو سرا مى گردد.

ثروت كلان

اين توانگرى و غنا, مرحله پس از غناى كفافى است و افزون بر آن داشتن و نگاهداشتن است. اين توانگرى براساس احاديث وتعاليم دينى موجب هلاكت دنيوى و اخروى توانگر است; و بايد شخص توانگر وغنى خود نگذارد تا اين اموال و ثروت در نزد او انباشته بماند و از دسترس ديگران به ويژه نيازمندان دور باشد, بلكه بايد همواره بذل و انفاق نمايد و در راه خدا و مصارف صحيح اجتماعى آن را هزينه كند.
درباره اين غنا بايد يادآور شد كه اگر جامعه نيازى داشت و صاحب مال و ثروت خود بذل كرد, مى توان با احكام حكومتى و ولايى به تعديل آن پرداخت, بلكه در زمان هايى كه مردم و جامعه دچار محروميت هستند, اين تعديل لازم و ضرورى مى گردد; زيرا ملاك اصلى در اسلام ايجاد قسط و عدالت همه مردم است.
غناى وافر در جامعه موجب از ميان رفتن ((عدل)) است, پس به طور يقين بايد از ميان برود وگرنه دين از دست مى رود, چون دين با عدل و داد برپا مى ماند نه ظلم و بى عدالتى. راز بقاى دولت و برقرارى احكام دين در عدالت است.
امام اميرمومنان (ع) مى فرمايد: ((العدل حياه الاحكام))(10) بقا و زندگى دينى و حكومتى به عدل است.
اين سخن واقع گرايانه به صراحت مى گويد كه بقا و زنده ماندن احكام دين وعمل به احكام دينى در ميان مردم, تنها در گرو وجود عدالت همه سويه است. واقعيت زندگى و نيازهاى بشرى گوياى همين اصل است. اين واقعيتى است كه تجربه آن را به اثبات رسانده است.

سرمايه دارى تكاثرى و ثروت هاى بى حساب

يكى ديگر از اشكال رابطه ميان ثروت و انسان, زياده خواهى و تكاثرطلبى است. اين مرحله از غنا و توانگرى بسيار خطرناك است و بايد به سرعت و بى درنگ درمان شده و چاره گردد. آثار مترتب بر آن, دين, جامعه, اخلاق و انسانيت و همه ارزش هاى انسانى و اسلامى را نابود مى سازد. اين پديده نيز همانند ((مسكنت)) بسيار براى انسان و انسانيت زيانبار است و همه فضيلت ها و ارزش ها را نابود مى سازد. در حقيقت ((ثروت تكاثرى و مسكنت)) دو سوى افراط و تفريط در نسبت انسان و ثروت است. هر دو ويرانگر بنياد عدل, دين, حق و فضيلت هستند. به اين دو كرامت اجتماعى و شخصيت انسانى نابود مى شوند. پس بايد هر دو به سرعت درمان و از جامعه برداشته و از ميان بروند.
غناى تكاثرى به طور ذاتى, ضد تعهد, ديندارى و التزام به تكليف است, خداوند مى فرمايد: ((الهيكم التكاثر))(11) تكاثر شما را به لهو و بيهودگى كشانده است.
اين غده سرطانى در پيكر اقتصاد اجتماعى است و منشإ اصلى و نيرومند استكبار در همه سطوح اجتماعى و جهانى مى باشد.
اين جهنم سوزان و فساد كبير, بايد فورى متلاشى و مضمحل گردد و دريايى از اقدام بر سر شعله هاى فروزان و سركش و خاكستر كننده آن فرو بارد.
بايد اموال و ثروت تكاثرى با دخالت حاكميت اسلامى به مواضع و جايگاه هاى اصلى و صاحبان واقعى خود بازگردد و به اصطلاح ((مصادره)) شود; چون اين گونه غنا تكاثرى و حتى ثروت كلان نيز, بنابر مدلول صريح احاديث اسلامى از حلال و راه هاى مشروع گرد نمىآيد.
تجربه نيز عدم حليت اين گونه اموال را ثابت كرده و زيانبار بودن آن به اثبات رسيده است.

پى نوشت ها:

1. ر. ك: الحياه, محمد رضا حكيم, ج3 و 6.
2. معجم احاديث و اخبار المهدى(عج) على كورانى.
3. كافى, ج8, ص32.
4. حديد, آيه25.
5. وسايل الشيعه, ج11, ص521, وافى, ج2, ص62.
6. وسايل الشيعه, ج4, ص6.
7. مستدرك الوسايل, ج2, ص322.
8. نهج البلاغه, خ1242.
9. مستدرك, ج1, ص159.
10. غرر الحكم.
11. سوره تكاثر, آيه1.

 

يادها و خاطره ها

حجه الاسلام والمسلمين محمد حسن رحيميان

بزرگترين پاسخ با كوچكترين انگشت!

امام در حالى كه كمترين و كوچكترين توهين به مقدسات و پيشوايان دينى را برنمى تافت و تحمل نمى كرد ولى در برابر توهين و هتاكى و بدترين جسارت به خودش, هيچ گونه عكس العملى نشان نمى داد و به سادگى از كنار آن مى گذشت. در اين زمينه نمونه هاى فراوانى را از امام سراغ دارم كه برخى از آنها را در كتاب ((در سايه آفتاب)) ذكر كرده ام و در اينجا به يك نمونه ديگر بسنده مى كنم.
يكى از عناصر ضد انقلاب در امريكا كتاب قطورى را كه سراسر هتاكى و تهمت هاى بسيار زشت عليه امام بود با استناد كذب به مرحوم آقاى پسنديده, نوشته بود. اين تهمت نامه با بهترين نگارش و حروف چينى و مرغوب ترين كاغذ و جلد در شمارگانى وسيع به طور مكرر در امريكا به چاپ رسيده و در بين ايرانيان و فارسى زبانان پخش شده بود. نسخه اى از آن را هم با پست براى امام فرستاده بودند. ما با اطلاع از محتواى زشت كتاب, آن را بايگانى كرديم. چند ماه بعد حضرت امام نسخه اى ديگر از همين كتاب را به ما دادند و فرمودند فلان كس براى من آورده است براى او بفرستيد و به اين ترتيب متوجه شديم كتاب مزبور از طريق آن شخص به امام رسيده و آن را ملاحظه فرموده اند.
آقاى رسولى خطاب به امام گفت: با توجه به اين كه اين كتاب از اول تا آخر خلاف گويى و تهمت و افترإ به جنابعالى است آن هم از قول آقاى پسنديده, هرچند هيچ كس مطالب آن را قبول نمى كند, ولى اگر تكذيب نشود ممكن است در آينده براى تاريخ ايجاد شبهه نمايد لذا مناسب است آقاى پسنديده دروغ بودن اين مطالب را اعلام كند.
حضرت امام بى اعتنا به اين پيشنهاد فقط انگشت كوچك دستشان را به علامت منفى, اندكى به طرف بالا تكان دادند و به كار خود مشغول شدند.
با مشاهده صلابت و بى اعتنايى امام نسبت به اين موضوع, يك بار ديگر, مصداق شاخص حديثى كه مومن را به كوهى پابرجا و استوار تشبيه مى كند كه هرگز طوفان هاى سخت او را تكان نمى دهد, در امام مجسم يافتم و در برابر عظمت روح و بلنداى قله وجودى امام, شگفت زده, احساس كوچكى كردم و بر ارادت و عشقم به ساحت ملكوتى ايشان افزوده شد با اين حال, انديشيدم كه ما بايد تكليف خود را انجام دهيم و به دنبال آن با حاج احمد آقا موضوع را در ميان گذاشتم و پيشنهاد كردم در ادامه چاپ خاطرات افراد مختلف در مجله پاسدار اسلام اين بار تحت همين عنوان با آقاى پسنديده مصاحبه و آن را چاپ كنيم و از ايشان درخواست كردم به منظور حاضر كردن آقاى پسنديده براى مصاحبه كمك كنند. آقاى حاج احمد آقا استقبال كرد و پذيرفت و اولين جلسه را به اتفاق ايشان به منزل آقاى پسنديده رفتيم و اولين مصاحبه انجام پذيرفت و طى حدود ده جلسه صحبت ها و خاطرات ايشان را ضبط كردم و علاوه بر صوت, تصوير ويديويى ايشان را نيز ضبط نمودم. نوارها در حدود 500 صفحه پياده شد و تلخيص آن را مجددا براى تصحيح نهايى نزد آقاى پسنديده بردم تا سنديت مطالب ايشان علاوه بر صوت و تصوير با دستخط ايشان نيز مستحكم تر شود, آقاى پسنديده نيز علاوه بر تصحيح مطالب پياده شده, چند صفحه ديگر با دستخط خودشان نوشتند. اين خاطرات در شماره هاى 84, 85, 86, 87, 88, 89 پاسدار اسلام در ماه هاى پايانى سال 67 و فروردين و ارديبهشت سال 68 به چاپ رسيد.
لازم به يادآورى است كه مجله پاسدار اسلام را به طور مرتب در اولين روزهايى كه به تهران مى رسيد خدمت امام تقديم مى كردم و تنها موردى كه استثنإا در تقديم به امام تإخير شد, و امام سراغ گرفتند يكى از همين شماره هايى بود كه خاطرات آقاى پسنديده در آن چاپ مى شد به علاوه حاج احمد آقا برايم نقل كرد كه امام از قوت و بقإ حافظه آقاى پسنديده در آن شرايط سنى كه حدود 90 سال داشتند و ذكر اسامى فراوان و تاريخ هاى دقيق حوادث, اظهار تعجب كرده بودند و به اين ترتيب مطلع شدم كه امام نيز اين خاطرات را خوانده بودند.
در سال هاى بعد نيز مجموعه اين خاطرات را به حوزه هنرى سازمان تبليغات اسلامى دادم و توسط انتشارات سوره در يك مجلد تحت عنوان خاطرات آيه الله پسنديده به چاپ رسيد و نوار ويديويى آن را نيز به صدا و سيما دادم كه در ساخت برنامه هاى مربوط به امام مورد استفاده قرار گرفت.
نكته جالب در صحبت هاى آقاى پسنديده كه امام نيز از آن اظهار شگفتى كرده بودند اين بود كه در هر جلسه بدون اتكا به يادداشت, دهها نام و تاريخ دقيق كه عمدتا مربوط به زمان كودكى و نوجوانى ايشان بود را ذكر مى كرد كه بسيارى از نام ها به سبك قديم با پيشوندها و پسوندهاى مركب همراه با نسبت ها و روابط آن ها با يكديگر بود.
با تهيه خاطرات آقاى پسنديده مستند به صوت, تصوير و كتابت ايشان و انتشار آن, كارى تاريخى انجام گرفت كه به طور غير مستقيم پاسخ و تكذيبيه اى بود به دروغ ها و تهمت هايى كه به آقاى پسنديده نسبت داده بودند اما انعكاس آن در غرب به خصوص امريكا كه محل انتشار آن اكاذيب بوده از توان ما خارج بود. اين موضوع را نيز خداوند به دست دشمن حل كرد و باز هم تفسيرى عينى از آيه قرآنى ((ان الله يدافع عن الذين آمنوا)) يعنى دفاع خداوند از انسان هاى مومن را شاهد بوديم.
به اين ترتيب كه وقتى در يكى از شماره هاى پاسدار اسلام در خاطرات آقاى پسنديده اين مطلب مطرح شده بود كه جد اعلاى امام از سادات ساكن در كشمير بوده است, دشمن به گمان اين كه نقطه ضعفى از زبان برادر امام به دست آورده است به قصد افشاى آن, مصاحبه و خاطرات آقاى پسنديده به نقل از مجله پاسدار اسلام در يكى از روزنامه هايى كه با تيراژ ميليونى در امريكا منتشر مى شود مطرح كردند و در نتيجه خاطرات اصلى آقاى پسنديده اجمالا در سطح جهانى مطرح گرديد و آن شماره مجله پاسدار اسلام با آن كه چند بار تجديد چاپ شد, باز هم ناياب گرديد.
مكر الهى به مكر دشمن غالب آمد. دشمن مى خواست بگويد اگريك روز طرح هندى الاصل بودن امام در يكى از روزنامه هاى رژيم شاه موجب برانگيختن مردم عليه شاه گرديد, امروز برادر امام به همان مطلب اعتراف كرده است در حالى كه با اندكى تإمل موضوع براى همه قابل فهم بود كه در آن جا قصد و لحن توهين باعث قيام مردم شد و همه سادات قبل از اين كه هندى يا ايرانى و لبنانى و عراقى باشند اصلا مدنى و مكى هستند و اين يكى از افتخارات ايران است كه بيشترين فرزندان رسول خدا(ص) به ايران مهاجرت كردند و انتشار اسلام به طرف مشرق زمين نيز از طريق ايران و مهاجرت ايرانيان و هم چنين سادات به اين مناطق صورت پذيرفته است و از جمله اجداد امام كه ساكن در خراسان بوده اند و از آن جا براى تبليغ تشيع به كشمير مهاجرت كرده بودند.

 

مفاتيح ترنم

گره گشا

صد شكر كه چون تو پيشوايى داريم
فريادرس روز جزايى داريم
باكى نبود زمشكلات جانكاه
تا چون تو رضا(ع) گره گشايى داريم

(على هنرور)

موقوفه دين

جان لوح سفيدى است, سياهش نكنيد
هر آنچه گناه است نگاهش نكنيد
اين قطعه زمين دل كه در دست شماست
موقوفه دين است, تباهش نكنيد

(جواد محدثى)

خورشيد

بايد از فيض شهادت دين خود احيا كنم
جان خود تقديم آن خورشيد بى همتا كنم
بايد از جان بگذرم در راه استقلال دين
تا زخود خوشنود و راضى خالق يكتا كنم
گر شهادت آرمان ماست از مردن چه باك
مى روم تا در بهشت قدسيان مإوا كنم
مى ستيزم با هر آن كس دشمنى با حق كند
گر كشم يا كشته گردم با خدا سودا كنم

(شهيد على بيگ زاده)

خورشيد طوس

خورشيد دين مى تابد از خاك خراسان
ظلمت گريزان است و خفاشان هراسان
ايران به اقيانوس عرفان تو وصل است
ما را فقط گنج تولاى تو اصل است
ايران ما مديون لطف بى حد توست
اين جلوه هاى جاودان از مرقد توست
جبريل مى سايد جبين بر آستانت
ملك سليمان گوشه اى از داستانت
مشهد زتو, شهر قم از معصومه روشن
لطف شما بر هم زن نيرنگ دشمن
بنيان دين بى مهرتان سست و خراب است
عالم جدا از عشقتان خواب و سراب است
قم گشته از درياى علمت پر تلاطم
قم مشهد علم است و مشهد خانه قم
اى قبله كوى تو مغناطيس دل ها
مهر تو رويانده بسى گلها ز گل ها
ما تشنه ايم و كوثر حق, بارگاهت
ما تيره جانان, در پى برق نگاهت
از خاكبوس آستانت گرچه دوريم
عشق تو را در سينه داريم و صبوريم
اى كعبه دل هاى ما كوى ((ولا))يت
اى عاشقان راه معنى مبتلايت
عيسى دمى, يوسف رخى, شمس الشموسى
نور خدا, خورشيد عالمتاب طوسى
اى نور تو در جبهه هامان پرتو افكن
در پشت جبهه درگهت مإوا و مإمن
آنان كه با خون, ره به ديو و دد گرفتند
درس شهادت از قم و مشهد گرفتند
آغوش بگشادند هر تير بلا را
تا متصل سازند طوس و كربلا را
آرى شرار عشق تو افسردنى نيست
اين جان به تو زنده است و هرگز مردنى نيست
هر كس ز هر جا عاقبت مإيوس گردد
سوى خراسان آيد و پابوس گردد
اين مادران صابر و گم كرده فرزند
دريا دلان داغدار و دردمندند
دارالشفاى درگهت جانباز دارد
كمتر ز آهو نيست, او هم راز دارد
دعبل از آن خلعت كه از دست تو پوشيد
يك قطره از درياى احسان تو نوشيد

شمس ضحى

اكنون دل غمديده ام از غم رها شد
آخر گره از مشكل پيچيده واشد
اين مژده بر گوشم رسيد از هاتف غيب
گفتا زجا برخيز ميلاد رضا شد
شمس ولايت از مدينه گشت طالع
عالم منور از رخ شمس ضحا شد
برخيز ساقى ساغر ما پر زمى كن
زيرا كه روز شادى اهل ولا شد
ما باده نوشان مى خم غديريم
چون روز مولود وصى مرتضى شد
بيت امام هفتمين شد طور سينا
ارض و سما از پرتوش غرق ضيا شد
بايد به احمد تهنيت گوئيم زيرا
از پرده بيرون بضعه خيرالورا شد
در دامن تكتم گل زهرا چو بشكفت
عالم معطر گشت و پرنور و صفا شد
اى قبله هفتم پناه بى پناهان
ما را به درگاه تو دست التجا شد
كن دستگيرى از فقيران و ضيعفان
اى آن كه لطفت شامل خلق خدا شد
اى ياور درماندگان و دردمندان
هر كس كه آمد بر درت دردش دوا شد
نوميد كى گردد زدرگاه عطايت
هر كس كه با مهر و ولايت آشنا شد

(هنرور)

وصف قبرستان بقيع

جلوه جنت به چشم خاكيان دارد بقيع
يا صفاى خلوت افلاكيان دارد بقيع
گرچه با شمع و چراغ اين آستان بيگانه است
الفتى با مهر و ماه آسمان دارد بقيع
گرچه محصولش بظاهر يك نيستان ناله است
يك چمن گل نيز در آغوش جان دارد بقيع
گرچه مى تابد بر او خورشيد سوزان حجاز
از پر و بال ملائك سايبان دارد بقيع
مى توان گفت از گلاب گريه اهل نظر
بى نهايت چشمه اشك روان دارد بقيع
بشكند بار امانت گرچه پشت كوه را
قدرت حمل چنين بار گران دارد بقيع
تا سر و كارش بود با عترت پاك رسول
كى عنايت با كم و كيف جهان دارد بقيع
اينكه ريزد از در و ديوار او گرد ملال
هر وجب خاكش هزاران داستان دارد بقيع
فاطمه بنت اسد, عباس عم, ام البنين
اين همه همسايه عرش آستان دارد بقيع
در پناه مجتبى در ظل زين العابدين
ارتباط معنوى با قدسيان دارد بقيع
باقر علم نبى و صادق آل رسول
خفته اند آنجا كه عمر جاودان دارد بقيع
خفته بين منبر و محراب اما باز هم
از تو اى انسيه حورا, نشان دارد بقيع
راز مخفى بودن قبر ترا با ما نگفت
تا يكى مهر خموشى بر دهان دارد بقيع
شب كه تاريك است و در بر روى مردم بسته است
زائرى چون مهدى صاحب زمان دارد بقيع

نگين قم

شهرها انگشترند و ((قم)) نگين
قم هماره حجت روى زمين
تربت قم, قبله عشق و وفاست
شهر علم و شهر ايمان و صفاست
مرقد ((معصومه)) چشم شهر ما
مهر او جانهاى ما را كهربا
دخترى از اهل بيت آفتاب
وارث در حيا, گنج حجاب
در حريمش مرغ دل پر مى زند
هر گرفتار آمده, در مى زند
هر دلى اينجاست مجذوب حرم
جان, اسير رشته جود و كرم
اين حرم باشد ملائك را مطائف
زائران را ارمغان, عشق و عفاف
آستان بوسش بسى فرزانگان
معرفتآموز, از اين آستان
ديده پاكان به قبرش دوخته
عصمت و پاكى از آن آموخته
((حوزه قم)) هاله اى بر گرد آن
فقه و احكام خدا را مرزبان
قم هميشه رفته راه مستقيم
بوده در مهد هدايت ها مقيم
شهر خون, شهر شرف, شهر جهاد
شهر فقه و حوزه, علم و اجتهاد
هر كجا را هر چه سيرت داده اند
اهل قم را هم بصيرت داده اند
نقطه قاف قيامند اهل قم
برق تيغ بى نيامند اهل قم
اهل قم زاول ولايت داشتند
در دل و در ديده ((آيت)) داشتند
سر نمى سودند جز بر پاى دين
دل نمى دادند الا بر يقين
دين, مطيع امر مولا بودن است
راه را با رهنما پيمودن است
اهل قم از ياوران ((قائم)) اند
در قيام و پيشتازى دائم اند
دختر موسى بن جعفر را درود
كز عناياتش تراويد اين سرود

(جواد محدثى)

 

 

امام صادق از ديد ديگران

استاد سيد محمد جواد مهرى

امام جعفر صادق عليه السلام ششمين پيشوا و ستاره درخشان آسمان ولايت در روز جمعه 17 ربيع الاول از سال 83 هجرى قمرى مطابق با سال 701 ميلادى در مدينه منوره چشم به دنيا گشود, و چه زيبا تصادفى است كه رئيس مذهب در همان روزى متولد مى شود كه رئيس شريعت به دنيا آمده است. و اين خود دلالت دارد بر اينكه اين مولود فرخنده مانند جد بزرگوارش توانائى بسط و پخش احكام شرع و علوم آل محمد را بيش از ساير امامان خواهد داشت. و چنين هم بود.زيرا آن حضرت در دوران اضمحلال و نابودى تدريجى بنى اميه و ضعف دولت بنى عباس مى زيست و اين دوران فرصتى بسيار مغتنم براى حضرتش بود كه فقه آل محمد و ديگر علوم اسلامى و حتى تجربى را در گستره جهان منتشر سازد. او بود كه بيش از چهار هزار شاگرد از گوشه و كنار جهان در محضر درسش حاضر مى شدند و افتخار استفاده از علوم بى كران و بى پايانش را داشتند. و نه آنان, كه امامان و مجتهدان اهل سنت و اصحاب مذاهب چهارگانه نيز در خدمت حضرتش حاضر مى شدند و بهره ها مى بردند. و حد اقل در مسجد رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم نهصد عالم بزرگ ديده مى شد و هر يك اعتراف مى كرد كه: ((حدثنى جعفر بن محمد)).
امام صادق عليه السلام استاد مسلم جابر بن حيان, مبتكر علم شيمى بود. او اصول اين علم را به جابر آموخت تا آن شاگرد نيز بيش از هزار رساله در اين باب منتشر سازد.
امام صادق عليه السلام روزانه با ملحدان و منافقان و كفار بحث و احتجاج مى كرد و آنان را مغلوب مى ساخت و او بود كه اساس علم كلام را بنيان نهاد و او را كسى جز نيايش و پدران و فرزندان پاك و مطهرش نمى شناسد. و ما تنها به آثار جاودانه او در سراسر جهان تا روز رستاخيز با عظمت و شگفتى مى نگريم هرچند شگفتى ندارد, زيرا هرچه هست و نيست در اين خاندان است و بس. تنها اينان اند كه محور فضيلت و مركز علم لدنى هستند, هرچه كمالات و فضائل در قلب انسان خطور كند و نكند در آل محمد است. هرچه ما داريم و ديگران دارند از جعفر بن محمد است.
كافى است كه جهان اسلام مالامال از تعليمات مقدس امام صادق عليه السلام است و تا جهان برپا است انسانيت در برابر اين شخصيت عظيم و سترگ, سر تعظيم و فروتنى را فرود مى آورد و هرگز احدى قدر اورا نخواهد شناخت و به مقام بلندش پى نخواهد برد و هيچ سخنورى توانائى توصيف و تعريفش نخواهد داشت زيرا تنها آفتاب معرف آفتاب است و بس. همان كافى است كه دم فرو بنديم و زبان از گفتن باز داريم.
مادر آن حضرت ام فروه (فاطمه) دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر است, نوه صحابى بزرگ و عاليقدر محمد بن ابى بكر يار و شاگرد با وفا و مخلص اميرالمومنين عليه السلام كه پس از توليتش از سوى آن حضرت بر مصر, توسط معاويه مسموم شد و به شهادت رسيد.
امام صادق عليه السلام در ميان پيشوايان و امامان, بالاترين عمر را داشت. آن حضرت 65 يا 68 سال عمر كرد كه البته چندان زياد نيست ولى نسبت به ديگر امامان معصوم و مظلوم كه همواره در سنين جوانى توسط دشمنان اسلام و غاصبان خلافت به شهادت مى رسيدند, عمر بيشترى كرده است و اين عمر نسبتا دراز همگام با ضعف و ناتوانى دولت بنى اميه, فرصتى زرين به امام داد كه علوم آل بيت را بيشتر از ساير امامان, منتشر سازد و در حقيقت نقشى مكمل نقش والاى پدر بزرگوارش امام باقر عليه السلام را داشت زيرا امام حسين عليه السلام در سرزمين تفتيده كربلا با نثار خون خويش, حق را از باطل براى هميشه جدا ساخت و امام سجاد عليه السلام با پيدايش زمينه معنوى از راه عبادت و مناجات و دعا, امت اسلامى را از خواب غفلت بيدار مى ساخت, سپس امام باقر عليه السلام به صحنه تشريف آورد تا علم را بشكافد و رموز پنهانش را بر ملا سازد و آن را در ميان امت اسلامى پخش كند و اساس راستين فقه آل محمد(ص) را به منصه ظهور رساند و امام صادق عليه السلام اين خط را ادامه داد و اين روش را استحكام بخشيد و بنيانش را استوار ساخت تا جائى كه فراتر از زمان و مكان باشد. بنابر اين ولادت امام صادق عليه السلام در حقيقت نقطه عطفى الهى بر اين امت بود خصوصا و بر تمام دنيا به طور كلى, زيرا نه تنها محدوده منطقه اسلامى را فرا گرفت بلكه شعاع نورانيش سراسر گيتى را دربر گرفت تا جائى كه علوم آن حضرت تا امروز در ميان علماى اسلامى و غير اسلامى مورد بحث و گفتگو و مناقشه جدى است و نه تنها شيعيان از وجود پر جودش فيض برده اند كه چهار مذهب اهل تسنن هم, اصول فقه و احكام شريعت مقدس را از محضر آن امام معصوم فراگرفته اند و حتى غربيها و كفار نيز از لابلاى سخنان درربارش مضامين عاليه علمى را استخراج مى كنند. بشنويد ديگران چگونه از او نام مى برند و چه سان او را مى ستايند.
ابوحنيفه امام و موسس مذهب حنفى اهل سنت مى گويد: ((لولا السنتان لهلك النعمان)) اگر آن دو سال درس در محضر امام صادق نبود, من هلاك شده بودم. روزى از او پرسيدند: فقيه ترين كسى را كه مى شناسى كيست؟ گفت: جعفر بن محمد.
امام مالك بنيانگذار مذهب مالكى مى گويد: ((ما رات عين و لا سمعت اذن و لا خطر على قلب بشر افضل من جعفر بن محمد فضلا و علما و عباده و ورعا. و كان كثير الحديث طيب المجالسه, كثير الفوائد وكان و الله اذا قال صدق)).(مناقب ابن شهرآشوب 4/275)
هيچ ديده اى نديده و هيچ گوشى نشنيده و بر قلب هيچ كس خطور نكرده كسى كه برتر و افضل از جعفر بن محمد باشد چه از نظر فضائل و كمالات و چه از نظر دانش و عبادات و پارسائى.
او بسيار حديث مى گفت و خوش گفتگو بود و استفاده زياد مى رساند. و به خدا سوگند هرچه مى گفت راست بود.
ابن ابى ليلى كه از قضات و فقهاى مشهور اهل سنت است نيز مى گويد: ((ما كنت تاركا قولا قلته او قضإ قضيته لقول احد الا رجلا واحدا هو جعفر بن محمد)) از سخنى كه گفته بودم يا قضاوتى كه كرده بودم هرگز بر نمى گشتم و حرف كسى را نمى پذيرفتم جز يك نفر و او جعفر بن محمد است. عمر بن مقدام گويد: ((كنت اذا نظرت الى جعفر بن محمد علمت انه من سلاله النبى)) هرگاه به سيماى جعفر بن محمد مى نگريستم به حق مى دانستم كه او از نسل پيامبران است.
امام نووى گويد: ((اتفقوا على امامته و جلالته و سيادته)) تمام مردم اتفاق نظر دارند بر امامتش و بزرگمنشيش و آقائيش.
امام ذهبى در ميزان الاعتدال گويد: ((جعفر بن محمد بن على بن الحسين الهاشمى ابو عبدالله احد الائمه الاعلام, بر صادق كبير الشان)). جعفر بن محمد بن على بن الحسين, ابو عبدالله اين رادمرد از دودمان هاشم يكى از امامان به نام است.او مردى است نيك و راستگو و بزرگوار.
ابن حجر در صواعقش گويد: ((نقل الناس منه من العلوم ما سار به الركبان وانتشر صيته فى جميع البلدان)) مردم از او دانش هاى بسيار نقل كردند و نام ناميش در جهان انتشار يافت.
محمد بن طلحه شافعى در كتاب مطالب السول (ص81) گويد: ((و هو الامام جعفر من عظمإ اهل البيت وساداتهم, ذو علوم جمه و عباده موقره,و اوراد متواصله, و تلاوه للقرآن كثيره, يتبع معانى القرآن الكريم, و يستخرج من بحره جواهره و يستنتج عجائبه, و يقسم اوقاته على انواع الطاعات بحيث يحاسب عليها نفسه. رويته تذكر بالاخره و باستماع حديثه يترصد فى الدنيا و الاقتدإ بهديه يورث الجنه. نور قسماته شاهد على انه من سلاله النبوه, و طهاره افعاله تصدع بانه من ذريه الرساله. . و اما مناقبه و صفاته فكاد تفوق عدد الحاصر و يحار فى انواعها فهم اليقظ الباصر حتى انه من كثره علومه المفاضه على قلبه من سجال التقوى, صارت الاحكام التى لا تدرك عللها و العلوم التى تقصر الافهام عن الاحاطه بحكمها, تضاف اليه و تروى عنه)).
او است امام جعفر از بزرگان اهل بيت و سرورانشان. داراى دانشهاى بسيار و عبادت راستين و ذكرهاى پى در پى و تلاوت بسيار قرآن كريم. او پيوسته معانى قرآن را دنبال مى كند و از درياى بى كرانش جواهراتش را بر مى گزيند و شگفتيهايش را بازگو مى نمايد. آن حضرت اوقات خود را بر عبادتهاى مختلف تقسيم مى كند بگونه اى كه خويشتن را بتواند بازجوئى و بازپرسى نمايد. ديدارش انسان را به ياد آخرت مى اندازد و با شنيدن سخنان دلربايش دل را از دنيا مى كند و پيروى از راهش انسان را وارث بهشت مى كند. نور ديدگانش گواهى مى دهد كه او از سلاله پيامبر است و پاكى كردارش بى گمان دليل اين است كه او از ذريه و دودمان پاك رسول الله است. و اما در باره منش ها و صفات نيكش چه گويم كه هرگز به حساب نايد و در فهم و درك آن فهميدگان روزگار ناتوانند تا جائى كه از بسيارى دانشش كه بر قلب پارسايش افاضه نموده, هر حكمى را كه ديگران ندانند و علومى كه فهم و خرد خردمندان از دركش ناتوان آيند به او باز مى گردند و از او روايت مى كنند.
حافظ ابو نعيم در حليه الاوليا گويد: ((و منهم الامام الناطق و الزمام السابق, ابو عبد الله جعفر بن محمد الصادق, اقبل على العباده و الخضوع و آثر العزله و الخشوع و نهى عن الرياسه و الجموع)) (حليه الاوليإ ج 3/192) و يكى از آن بزرگان امام به حق ناطق و پيشواى جاودانه جعفر بن محمد الصادق است. او بر عبادت و بندگى و پارسائى چنان اقبال كرد كه از دنيا و رياست دنيا بكلى چشم پوشيد و خشوع و فروتنى را برنامه خود قرار داد.
شيخ عبد الرحمن سالمى در كتاب طبقات المشايخ گويد: ((جعفر الصادق فاق جميع اقرانه من اهل البيت و هو ذو علم غزير و زهد بالغ فى الدنيا و ورع تام فى الشهوات و ادب كامل فى الحكمه)). جعفر صادق از تمام بزرگان اهل بيت برتر بود. او داراى دانشى شگرف و زهدى بسيار در دنيا است و او از تمام هواها و هوسها به دور است و در حكمت سرآمد ديگران.
ابن صباغ مالكى در فصول المهمه اش گويد: ((كان جعفر الصادق(ع) من بين اخوته, خليفه ابيه, ووصيه والقائم بالامامه بعده, برز على جماعه بالفضل, وكان انبههم ذكرا واجلهم قدرا, نقل الناس عنه من العلوم ما سارت به الركبان, وانتشر صيته وذكره فى البلدان, ولم ينقل العلمإ عن احد من اهل بيته ما نقلوا عنه من الحديث. انك اذا تتبعت كتب التاريخ والتراجم والسير تقف على نظير هذه الكلمات واشباهها, كلها تعرب عن اتفاق الامه على امامته فى العلم والقياده الروحيه, وان اختلفوا فى كونه اماما منصوصا من قبل الله عز وجل.. مناقب ابى عبد الله جعفر الصادق فاضله و صفاته فى الشرف كامله و شرفه على جهات الايام سائله و انديه المجد و العز بمفاخره و مآثره آهله)). جعفر صادق از ميان تمام برادرانش او جانشين پدر بود و او وصى پدر و امام پس از وى به حساب مى آيد. بر ديگران در فضيلت بالاتر است و داراى مقامى والاتر و نام و نشانى برتر. مردم در تمام دانش ها از او نقل قول مى كردند تا جائى كه زبانزد خاص و عام بود و آنچنان نامش در شهرها و بر سر زبانها بود كه دانشمندان به اندازه او از هيچ يك از اهل بيت حديث نقل نكردند. و اگر تو در كتابهاى تاريخ بنگرى و جستجو كنى مى بينى همه در باره اش چنين سخن مى گويند و او را به بزرگى ياد مى كنند و هرچند برخى معتقد به امامتش با نص رسول الله نبودند ولى همه رهبرى روحى و معنوى او را مى پذيرند. سجايا و خصال جعفر بن محمد برتر و صفاتش در شرافت و عظمت كامل تر و بزرگمنشيش بر همگان روشن و انجمنهاى عزت و كرامت بمناقب و آثار جاودانه اش استوار و پابرجا است.
ابو بحر جاحظ كه دشمنيش با اهل بيت مشهور است در باره اش گويد: ((جعفر بن محمد الذى ملا الدنيا علمه وفقهه, ويقال: ان ابا حنيفه من تلامذته, وكذلك سفيان الثورى, وحسبك بهما فى هذا الباب.)) جعفر بن محمد كه علم و فقهش جهان را پر كرده است گويندكه ابوحنيفه و سفيان ثورى از شاگردانش بوده اند و همين براى عظمت مقامش تو را كافى است.
شهرستانى در كتاب ملل و نحل گويد: ((هو ذو علم غزير فى الدين والادب, كامل فى الحكمه, وزهد بالغ وورع تام فى الشهوات, وقد اقام بالمدينه مده يفيد الشيعه المنتمين اليه, ويفيض على الموالين اسرار العلوم)) او است داراى دانش بى شمار و زهدى فراوان و ورعى كامل از شبهات. وى در مدينه مدتى اقامت گزيد كه شيعيان از محضر مباركش استفاده مى بردند و از اسرار علوم سر در مى آوردند.
يافعى در مرآه الجنان گويد: ((وفيها توفى الامام السيد الجليل سلاله النبوه ومعدن الفتوه, ابو عبد الله جعفر الصادق, ودفن بالبقيع فى قبر فيه ابوه محمد الباقر, وجده زين العابدين وعم جده الحسن بن على رضوان الله عليهم اجمعين, واكرم بذلك القبر وما جمع من الاشراف الكرام اولى المناقب, وانما لقب بالصادق لصدقه فى مقالته, وله كلام نفيس فى علوم التوحيد وغيرها, وقد الف تلميذه جابر بن حيان الصوفى كتابا يشتمل على الف ورقه يتضمن رسائله وهى خمسمائه رساله)). و همچنين در مدينه از دنيا رفت سرور عاليمقام دودمان نبوت و كان جوانمردى و فتوت ابو عبد الله جعفر صادق و در بقيع كنار قبر پدرش محمد باقر و جدش زين العابدين و عموى جدش حسن بن على, درود خداوند بر آنان, به خاك سپرده شد و چه خاك مباركى كه برترين و والاترين انسانها را در خود جاى داده. و اينكه صادق به او گفته مى شود براى اينكه در سخنانش پيوسته راست گفتار بود. او داراى سخنى ارزنده در باره توحيد و غير توحيد مى باشد. شاگردش جابر بن حيان كتابى را تاليف كرد كه بيش از هزار ورق دارد و متضمن پانصد رساله است. و بالاتر بگويم منصور كه خود قاتل امام صادق است پس از شهادتش شخصى به نام اسماعيل بن على (كه از عموزاده هاى منصور عباسى است) او را مى بيند كه سخت آشفته و مى گريد. علت گريه اش را مى پرسد. منصور پاسخ مى دهد: ((ماعلمت مانزل باهلك فقلت: وما ذاك يا امير المومنين, قال: فان سيدهم وعالمهم وبقيه الاخيار منهم توفى, فقلت ومن هو ؟ قال: جعفر بن محمد, فقلت: اعظم الله اجر امير المومنين واطال لنا بقإه, فقال لى: ان جعفرا كان ممن قال الله فيه ((ثم اورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا)); نمى دانى به خاندان و فاميلت چه گذشته است ؟ گفتم چه شده است امير ؟ گفت: سيد و سرور و آقا و دانشمند خاندان, از دنيا رفته است. گفتم: چه كسى ؟ گفت: جعفر بن محمد. به او تسليت گفتم, او به من گفت: جعفر بن محمد كسى است كه خداوند در باره اش مى فرمايد: و بدينسان كتاب خود را به كسى ارث مى دهيم كه از برگزيدگان بندگانمان است.
به هر حال هرچه در باره او بگويند و بنويسند و اعتراف كنند, نمى از يم بيش نيست. مقام اين امام بزرگوار آنقدر والا و سترگ است كه تمام نوشته هاى جهان در برابر عظمت بى پايانش, قطره اى از دريا است. او ناخداى كشتى نجات و رهبر امت اسلام و علت وجود كائنات مى باشد. او وارث علوم انبيا و مرسلين است. او تمام صفات و كمالات را از نيايش و پدرانش به ارث برده است. دنيا هرگز مانند او انسان كاملى را در تمام ادوار و دورانهايش به خود نديده است جز او ودودمان پاك رسالت. تبارك الله اين چه رادمردى است كه دوست و دشمن توان نگرش به آفتاب سيمايش را ندارد جز آنكه در برابر آن همه نور و فروغ و عظمت سر فرود آورند و او را همچنان پيامبر بستايند.
از ابو هريره نقل شده است كه گفت: شنيدم رسول خدا را كه مى فرمود: ((سيولد من ولدى من اسمه جعفر و لقبه الصادق, ينطق لسانه بالحديث من يوم ولادته)) از فرزندانم, فرزندى به دنيا خواهد آمد كه نامش جعفر و لقبش صادق است. او از روز ولادتش زبان را با حديث مى گشايد. راستى فضيلت را از زبان ديگران شنيدن جالب است. آنها كه در امامت امامان در سنين كودكى تشكيك مى كنند در برابر چنين روايتى چه مى گويند كه رسول خدا اين صادق امين و عظيمترين انسان روى زمين گواهى مى دهد كه نوه عزيزش امام صادق از نخستين روز زندگى حديث رسول الله را براى مردم بيان مى كند. ما در برابر چه انسان والائى قرار گرفته ايم؟ و اين چه مقامى است كه به عرش مى رسد.
و سرانجام اين بزرگمرد تاريخ انسانيت, مورد خشم دستگاه غاصب عباسى قرار گرفت زيرا هرگز منصور را خوش نمى آمد كه شاهد پيشرفت علمى و شهرت روزافزون از حد فراتر امام باشد. او ترس آن داشت كه روزى امام صادق به خاطر آن همه نفوذ كه در ميان خلائق داشت و همه مردم به ديد محبت و بزرگى به او مى نگريستند, شايد روزى كرسى خلافت را از زير پايش بيرون بكشد و حكومتش را واژگون سازد لذا همواره در پى ضربه زدن به حضرت بود تا آنكه سرانجام با انگور زهرآگين امام را به شهادت رساند.
امام صادق عليه السلام در روز دوشنبه 25 شوال از سال 148 هجرى قمرى در مدينه منوره وفات يافت و در خاك پاك بقيع كنار پدرش و نيايش به خاك سپرده شد.
در پايان يكى از وصيتها و سفارشهاى جاودانه امام صادق به شيعيان را تقديم حضورتان مى كنيم كه همواره مورد استفاده قرار گيرد. آن حضرت به خيثمه جعفى مى فرمايد: ((ابلغ موالينا السلام و اوصهم بتقوى الله و ان يعود غنيهم فقيرهم و قويهم ضعيفهم, و ان يعود صحيحهم مريضهم و ان يشهد حيهم جنازه ميتهم و ان يتلاقوا فى بيوتهم فان لقإ بعضهم بعضا حياه لامرنا, رحم الله امرءا احيا امرنا. يا خيثمه ! انا لا نغنى عنكم من الله شيئا الا بالعمل و ان ولايتنا لا تنال الا بالورع)) سلام مرا به شيعيانمان برسان و به آنها سفارش كن كه تقواى الهى را سرمشق خود قرار دهند و همواره ثروتمندانشان به يارى فقيران و تهيدستانشان بشتابند و نيرومندان, ضعفايشان را دريابند و تندرستان به عيادت بيمارانشان روند و زندگان جنازه مرده هايشان را تشييع كنند و پيوسته در خانه هاى خود ديدار به هم رسانند كه ديدار آنان با يكديگر امر ولايت مارا زنده نگه مى دارد. خدا رحمت كندكسى كه امر ما را احيا كند. اى خيثمه! همانا ما كارى را براى شما نمى توانيم انجام دهيم جز آنكه اعمال درستى داشته باشيد. و بدان كه ولايتمان به دست نمى آيد جز با پارسائى و تقوا.
والسلام

 

توحيد در سيره پيشوايان

حجه الاسلام والمسلمين محمد محمدى اشتهاردى

پيش سخن

توحيد و اعتقاد به يكتايى و بى همتايى خدا در همه ابعاد, اساس و پايه هر دين حق, و نخستين سخن پيامبران خدا است كه در سرلوحه برنامه آنها و پيروانشان مى درخشد. و به عكس, شرك و بت پرستى و هرگونه انحراف از صراط توحيد, آفت بزرگ براى انسانيت و آتش شعله ور براى سوزاندن كرامت و كمال انسانى است, صلابت و موضع گيرى قاطع پيامبران در تثبيت توحيد و مبارزه با شرك به قدرى جدى و شكست ناپذير بود كه در راه توحيد در سخت ترين شرايط و فضاسازىهاى مشركان ايستادگى نمودند, و حتى در اين راستا به شهادت رسيدند.
در قرآن آمده: ((وكاين من نبى قاتل معه ربيون كثير))(1) و چه بسيار پيامبرانى كه مردان الهى فراوانى به همراه آنها (در راه مبارزه با شرك) با مشركان جنگيدند.
و در ذيل آيه 21 و 22 آل عمران روايت شده: يهود عنود, قبل از اسلام, در يك روز, چهل و سه نفر از پيامبران بنى اسرائيل را كشتند, كه آنها براساس شريعت موسى(ع) مردم را به توحيد دعوت كرده و از شرك برحذر مى داشتند, در همان روز 112 نفر از عابدان و صالحان به دفاع از پيامبران شهيد برخاستند, و به امر به معروف و نهى از منكر پرداختند, يهوديان سنگدل در همان روز, آن 112 نفر را قتل عام كردند(2) و در آيه 8 سوره بروج مى خوانيم: ((وما نقموا منهم الا ان يومنوا بالله العزيز الحميد))(3) هيچ ايرادى بر آنها (يكتاپرستان) نداشتند, جز اين كه آنها به خداوند عزيز و حميد ايمان آورده بودند.
امام صادق(ع) پس از تلاوت اين آيه فرمود: ((قبل از شما قومى بودند كه آنها را به دليل توحيد و مبارزه با شرك مى سوزاندند و با اره قطعه قطعه مى نمودند, و در شكنجه هاى بسيار سخت قرار مى دادند, ولى آنها با كمال ايستادگى در راه توحيد و دورى از شرك, مقاومت مى نمودند.))(4)
و از حضرت على(ع) نقل شده خداوند پيامبرى از ميان مردم حبشه به سوى مردم مبعوث كرد, او مردم را به توحيد و مبارزه بر هر گونه شرك دعوت نمود, مردم آن پيامبر را تكذيب كردند, و با او و يارانش جنگيدند, سرانجام گروهى از ياران آن پيامبر را كشتند, و گروهى را با آن پيامبر اسير نمودند, سپس گودالى را پر از آتش نموده, و مردم را كنار آن دعوت مى نمودند و به آنها مى گفتند هر كس در آيين ما است, كنار برود, و هر كس, دين اين گروه را دارد, بايد خودش را در درون آتش بيفكند, آن پيامبر و يارانش كه براى شهادت از همديگر پيشى مى گرفتند, در آن آتش سوختند, و دست از توحيد برنداشتند, در اين هنگام يك بانوى خداپرست را همراه فرزند خردسالش آوردند, او هنگامى كه به اجبار مشركان مى خواست خود را به آتش بيفكند, عطوفت مادرى نسبت به كودك شيرخوارش به هيجان آمد و مانع از اين كار شد, آن كودك صدا زد: ((مادرم نترس هم خود را و هم مرا به آتش بيفكن, ((ان هذا والله فى الله قليل))(5) سوگند به خدا اين در راه خدا چيز اندكى است.
تاريخ اسلام, به ويژه در صدر اسلام در مكه, نيز پر از اين حوادث است, كه پيامبر اسلام(ص) و يارانش در راه تثبيت توحيد و مبارزه با شرك, هرگونه شكنجه ها را تحمل نموده, و با كمال قاطعيت, از حريم توحيد دفاع مى نمودند, و در اين راه عده اى شهيد شدند, و سرانجام همه بت ها و مظاهر بت پرستى را در سراسر جزيره العرب نابود نموده, و سرزمين ها را از لوث وجود بت ها پاك سازى نمودند.
توحيد داراى شاخه ها و ابعاد گوناگون است كه چهارشاخه اصلى آن عبارتند از: توحيد ذات, توحيد صفات, توحيد عبادت (يعنى پرستش تنها به ذات پاك خدا اختصاص دارد) و توحيد افعال, كه هر يك به شعبه هاى ديگرى تقسيم مى گردد, اهداف پيامبران در سرلوحه برنامه هايشان استقرار توحيد در همه ابعادش در همه عرصه ها بود, روشن است كه چنين كارى همراه مبارزه شديد با هرگونه شرك جلى و خفى در همه ابعاد آن مى باشد, از اين رو آنها همه مظاهر شرك را براى مردم تبيين مى كردند, تا روح و روان آنها را براى زمينه سازى و گرايش به توحيد آماده نمايند. تا اين حد كه پيامبر(ص) به يكى از اصحاب به نام عبدالله بن مسعود فرمود:
((اياك ان تشرك بالله طرفه عين, و ان نشزت بالمنشار, إو قطعت او صلبت, او احرقت بالنار))(6) از همتا قراردادن براى خدا حتى به اندازه يك چشم برهم زدن اجتناب كن, هرچند با اره تو را بريده بريده كنند, يا تو را پاره پاره نموده و يا به دار بياويزند و يا با آتش بسوزانند.))

توحيد در سيماى پيامبر و على در دوران كودكى

در تاريخ زندگى درخشان پيامبر(ص) آمده, هنگامى كه آن حضرت در دوران شيرخوارگى به حليمه سعديه سپرده شد, در آن هنگام كه سه ساله بود, روزى به مادر رضاعى خود حليمه كه در بيابان چادرنشين بود گفت ((اى مادر چرا دو نفر از برادرانم (منظور فرزندان حليمه هستند) را در روز نمى بينم؟ حليمه عرض كرد: آنها روزها براى چراندن گوسفندها به صحرا مى روند, و اكنون در بيابان هستند. پيامبر(ص) فرمود: دوست دارم من نيز همراه آنها به صحرا بروم.
حليمه به او پاسخ مثبت داد, صبح بعد روغن بر موى سر محمد(ص) زد, و سرمه بر چشمش كشيد, و يك مهره يمانى (براى حفاظت او) به گردنش آويخت.
محمد(ص) كه در همان دوران كودكى به طور دقيق همه ابعاد توحيد را رعايت مى كرد, بى درنگ مهره را از گردنش بيرون آورد و به دور افكند, سپس به حليمه رو كرد و فرمود: ((مهلا يا اماه! فان معى من يحفظنى))(7) مادرجان آرام بگير, اين چيست؟ من خدايى دارم كه مرا حفظ مى كند.)) (نه مهره يمانى)
و در زندگى تابان حضرت على(ع) در دوران كودكى آمده: روزى ابوطالب پدر بزرگوارش به خانه آمد و به همسرش فاطمه بنت اسد چنين گفت: ((امروز چيز عجيبى از على(ع) ديدم, او را ديدم (كه در دوران كودكى بود) بت ها را مى شكند, ترسيدم كه بزرگان مشرك قريش با خبر شده و به او آسيب برسانند.))
فاطمه مادر على(ع) گفت: شگفتا! من خبرى عجيب تر از اين به تو بدهم, آن هنگام كه على(ع) كودك و در رحم من قرار داشت, كنار كعبه براى طواف رفتم, مشغول طواف به قصد پرستش خدا (نه پرستش بتها) شدم, بت پرستان بت ها را در محلى در كنار كعبه نهاده بودند, وقتى كه در طواف كعبه به روبروى آن محل مى رسيدم, على(ع) در رحم من آن چنان دو پاى خود را فشار مى داد كه من از نزديك شدن به جايگاه بت ها ناتوان مى شدم و احساس مى كردم كه اگر فرضا (به فرض محال) بخواهم به سوى بت ها بروم, على(ع) از رفتن من به آن سو جلوگيرى مى كند, و نيز احساس مى كردم كه حضرت على(ع) از بت ها متنفر است.(8)
على(ع) از همان كودكى آن چنان در سطح عالى توحيد بود كه خود مى فرمايد: ((لو كشف الغطا ما إزددت يقينا))(9) اگر همه پرده ها برداشته شود, چيزى بر يقين من نمى افزايد.
يعنى يقين من درباره توحيد و ايمان به غيب به درجه آخر رسيده است, و هرگز او از آغاز كودكى تا آخر, به اندازه يك چشم به هم زدن مشرك نشد و حتى در ايمان به غيب لحظه اى شك نكرد.
مبارزات او با هرگونه شرك به جايى رسيد كه بعضى معتقد به خدايى او شدند, حضرت آنها را از اين كار سخيف نهى مى كرد, وقتى كه مى ديد آنها سماجت مى كنند آنها را با آتش مى سوزاند و اعدام مى كرد.(10)
در سيره درخشان امام صادق(ع) آمده: از كسانى كه توحيد و ايمان آنها ناقص است اين كه اگر كسى بگويد: اگر فلانى نبود هلاك مى شدم, يا آسيب مى ديدم, و يا زن و بچه ام درمانده مى شدند, چنين كسى براى خدا شريك قرار داده است, يكى از حاضران گفت: پس او چه بگويد؟ آن حضرت فرمود: ((چنين بگويد: اگر خداوند با كمك رسانى فلان كس به من منت نمى گذاشت, هلاك مى شدم.))(11) نيز فرمود: ((شرك پنهان تر از حركت مورچه (در چاه تاريك, روى سنگ سياه) است, و يكى از شعبه هاى شرك آن است كه انسان (مثلا در قنوت) انگشترش را بگرداند و عقيق آن را رو به آسمان قرار دهد, تا به اين وسيله حاجت خود را از خدا بخواهد و امثال آن.))(12)
و نيز از گفتار امام صادق(ع) است: ((هرگاه گروهى خداوند يكتا و بى همتا را پرستش كنند, و نماز را برپا دارند و زكات را بپردازند, و حج كعبه را بجا آورند, و در ماه رمضان روزه بگيرند, سپس به چيزى كه خداوند يا پيامبرش به آن دستور داده است بگويند: چرا خدا يا رسولش, خلاف آن را دستور نداده اند؟ يا چنين تصورى را در ذهن خود بيابند, به همين اندازه مشرك شده اند.)) (چرا كه توحيد در قانونگذارى الهى را منكر شده اند) سپس آن حضرت براى تإييد سخن خود اين آيه را تلاوت فرمود: ((فلا وربك لا يومنون حتى يحكموك فيما شجر بينهم ثم لا يجدوا فى انفسهم حرجا مما قضيت ويسلموا تسليما))(13) به پروردگارت سوگند, آنها مومن نخواهند بود, مگر اينكه در اختلافات خود, تو را به داورى طلبند, و سپس از داورى تو در دل خود احساس ناراحتى نكنند, و كاملا تسليم باشند.))(14)

چند نمونه از سيره پيامبر(ص) و على(ع)

پس از فتح مكه كه در سال هشتم هجرت رخ داد, پاسى از شب مى گذشت, پيامبر(ص) تصميم گرفت پس از پاكسازى مسجدالحرام و اطراف آن از لوث بت, به داخل خانه كعبه رود و آنجا را نيز پاك سازى نمايد, حضرت على(ع) را به حضور طلبيد, با هم كنار كعبه رفتند, هفت دور, كعبه را طواف كردند, سپس پيامبر(ص) داخل كعبه شد و با چوبى كه در دست داشت, همه بت ها را از جايگاه خود بر زمين افكند, و آنها را همراه على(ع) درهم شكست. در اين وقت پيامبر(ص) تصميم گرفت بزرگترين بتى را كه بر سقف كعبه آويخته شده بود, از سقف كعبه به پايين اندازد و سرنگون و نابود نمايد. به على(ع) فرمود بنشين و شانه ات را بگير تا بتوانم بالا روم. على(ع) نشست و آنگاه پيامبر(ص) بر شانه على(ع) ايستاد و فرمود: برخيز! على(ع) با همه نيرو, با سختى از جاى خود حركت كرد.
پيامبر(ص) اين بار فرود آمد و على(ع) را بر شانه خود نهاد. على(ع) در اين باره مى گويد:
((وقتى كه بر شانه پيامبر(ص) ايستاده بودم, احساس كردم اگر بخواهم مى توانم بر افق آسمان دست يابم, و دستم را به ستاره ثريا برسانم…)) على(ع) با دست پرتوان خود, آن بت بزرگ را كه به سقف كعبه ميخ كوب شده بود جدا نموده و بر زمين افكند و درهم شكست.(15)
از توفيقات سرشار على(ع) در اين راستا اين كه در سال نهم هجرت, به پيامبر(ص) خبر رسيد كه در ميان قبيله طى واقع در يمن, بت خانه بزرگى وجود دارد كه پرستشگاه بت پرستان است, پيامبر(ص) على(ع) را با 150 نفر مإمور تخريب آن بت خانه كرد, على(ع) با همراهان, با كمال حفظ رازدارى نظامى, خود را سحرگاهان به بت خانه رساندند و آن را ويران نموده, و بت بزرگ آنها را درهم شكستند.(16)
مسإله رسمى و مهم ديگر در راستاى مبارزه با بت پرستى, و اثبات و اعلام توحيد ناب, خواندن آيات برائت از مشركين در نزديك كعبه بود, كه در ماه ذيحجه سال نهم هجرت رخ داد, حضرت على(ع) از سوى پيامبر(ص) مإمور شد تا از مدينه به مكه رفته و در روز عيد قربان قطعنامه مهم برائت از مشركان را در سرزمين منى, به مشركان ابلاغ نمايد.
توضيح اين كه آيات آغاز سوره توبه (از آيه 1 تا 13) نازل شد كه روح اين آيات در چهار ماده زير خلاصه مى شد:
1. ممنوعيت ورود بت پرستان به مسجدالحرام و خانه خدا.
2. ممنوعيت طواف با بدن برهنه.
3. ممنوعيت شركت مشركان در مراسم حج.
4. پيمان وفاداران به پيمان, محترم است, و به پيمان شكنان تا چهارماه مهلت داده مى شود, تا به اسلام بپيوندند, وگرنه اسلام با آنها در حال نبرد است.
حضرت على(ع) اين مإموريت را به نحو احسن انجام داد, و رسما مسإله نابودى بت و بت پرستى را در ميان هزاران نفر مشرك اعلام نموده, و مردم را به سوى توحيد دعوت نمود.(17)

توحيد عملى در سيره پيشوايان

در سيره درخشان پيامبر(ص) و امامان(ع) اين مطلب هميشه آشكار بود, كه همواره به ياد خدا بودند, گويى او را مى ديدند و در درياى توحيد غرق شده و مثل افتادن يك قطره باران كه به اقيانوس بيفتد, فانى در ذات خدا بودند, و ابعاد مختلف آثار توحيد همواره در شيوه هاى زندگى آنها در همه ابعاد و عرصه ها ديده مى شد آن گونه كه شاعر مى گويد:
اسير عشق تو از هشت خلد مستغنى است
غلام كوى تو از هر دو جهان آزاد است
در حالات پيامبر(ص) نقل شده: سوار بر شتر بود, در مسير راه ناگاه پياده شد, پنج بار سجده كرد و سپس سوار گرديد, همراهان پرسيدند, چرا ناگهان اين سجده ها را انجام داديد؟
پيامبر(ص) در پاسخ فرمود: ((جبرئيل از جانب خدا نزدم آمد و مژده هايى به من داد, كه براى هر يك از آن مژده ها يك سجده شكر بجا آوردم.))(18)
ذعلب يمانى از حضرت على(ع) پرسيد: ((هل رإيت ربك يا اميرالمومنين)) اى اميرمومنان! آيا پروردگارت را ديده اى؟
آن حضرت در پاسخ فرمود: ((إفاعبد ما لا إرى)) آيا من كسى را كه نديده ام مى پرستم؟
ذعلب پرسيد: چگونه خدا را ديده اى؟
على(ع) فرمود: ((چشم ها هرگز او را آشكار نمى بينند, اما قلب ها با نيروى حقيقت ايمان او را درك مى كنند, او به همه چيز نزديك تر است اما نه آن طور كه به آنها چسبيده باشد, و از همه چيز دور است اما نه آنچنان كه از آنها بيگانه باشد… ))(19)
هشام بن احمر مى گويد: همراه امام كاظم(ع) بودم, آن حضرت سوار بر مركب بود و با هم در بيرون شهر مدينه حركت مى كرديم, ناگاه ديدم آن حضرت از بالاى مركب زانو خم كرد و پياده شد, به سجده افتاد و سجده طولانى كرد, سپس سر بلند نمود, از او پرسيدم: ((قربانت گردم چرا سجده طولانى نمودى؟))
فرمود: هنگام حركت به ياد نعمتى افتادم كه خداوند به من عطا فرموده است, و خواستم خدا را به خاطر آن نعمت سجده كنم و در حال سجده از او شكر و سپاس نمايم. (20)

پى نوشت ها:

1. سوره آل عمران, 146.
2. تفسير مجمع البيان, ج1, ص423.
3. سوره بروج, آيه8.
4. تفسير نورالثقلين, ج5, ص547.
5. اقتباس از تفسير الميزان, ج20, ص377.
6. بحارالانوار, ج77, ص107.
7. همان, ج15, ص392.
8. الخرائج راوندى, مطابق نقل بحارالانوار, ج42, ص18.
9. شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد, ج11, ص202.
10. بحارالانوار, ج46, ص136.
11. همان, ج72, ص100.
12. بحارالانوار, ج72, ص96, و ج71, ص142.
13. نسإ, آيه65.
14. اصول كافى, ج2, ص398.
15. الغدير, ج7, ص10 تا 13.
16. اقتباس از سيره واقدى, ج3, ص;988 سيره ابن هشام, ج4, ص225.
17. ارشاد شيخ مفيد, ص;33 خصائص نسائى, ص;28 مسند احمد, ج1, ص151.
18. اصول كافى, ج2, ص98.
19. نهج البلاغه, خطبه179.
20. اصول كافى, ج2, ص98.

 

شرح دعاى كميل

حجه الاسلام والمسلمين حسين انصاريان

در شماره گذشته مطالبى پيرامون ذكر, تقديم خوانندگان محترم نموديم و اينك ادامه بحث تقديم امت پاسدار اسلام مى گردد:
توجه به اين حقيقت لازم است كه پاك كردن قلب از رذايل, و شست و شوى آن از قبايح, و حاضر كردن مفاهيم و معانى اسمإ حسنى و صفات علياى حضرت حق در آن, و حفظ اين حقايق عظيمه و مراتب كريمه از دستبرد شياطين انسى و جنى و حضور دائمى در محضر مبارك او, و قدم نهادن در هر كارى و حركت به سوى هر برنامه اى و غافل نبودن از او و بى خبر نماندن از حضرتش در آنى از آنات و وقتى از اوقات و انجام هر عبادتى كه انسان نسبت به آن مكلف است, و پرداختن به هر عمل خيرى, و هر گونه خدمت مثبتى به مردم به قصد تحصيل خوشنودى او ذكر است.
گروهى از اهل دل, و جمعى از آزاد شدگان از آب و گل, و فرقه اى از عارفان واصل, آياتى كه مردم را دعوت به ذكر مى كنند, و رواياتى كه تشويق به ذكر مى نمايند, كلمه ذكر را در آن آيات و روايات به معناى همين حقايق باطنى و عملى مى دانند.
و نيز جلوه دادن آيات قرآن, و به طلوع آوردن آثار نبوت و رسالت, و ظهور دادن روايات اهل بيت را از افق زندگى, مصداق كامل ذكر بر شمرده اند.
آرى دسترسى به قرب حق فقط با ذكر حق كه عبارت از اين واقعيات بيان شده به وسيله اهل دل است ميسر است, و راهى به سوى قرب جز با كمك ذكر وجود ندارد.
ياد خدا را بر كشور دل حاكم كنيد, و به آيات قرآن مجيد عمل نمائيد و با همه وجود از نبوت پيامبر و امامت امامان معصوم پيروى كنيد تا به مقام قرب برسيد, و در زمره مقربان قرار گيريد و شيرينى انس با خدا و اجراى دستورات او و همراه بودن با پيامبر و اهل بيت او را بچشيد, و از اين طريق هماى سعادت و خوشبختى را در آغوش بگيريد.
هنگامى كه خانه دل مظهر مفاهيم و معانى اسمإ و صفات حضرت محبوب شود, و آثار اين مفاهيم و معانى در روح و نفس, و اعضإ و جوارح ظاهر گردد, محبتى عطرآگين, و عشقى آتشين كه ميوه شيرين معرفت به مفاهيم اسمإ و صفات است سراسر خانه دل را به تصرف خود درمىآورد, و جلوه ((اشد حبا لله))(1) همه وجود انسان را محاصره مى كند, و آدمى را در گروه ((رجال لاتلهيهم تجاره و لا بيع عن ذكر الله))(2) كه مقامى جامع و كامل است قرار مى دهد, و بر كرسى خلافت و جانشينى از خدا مى نشاند, و لذت و شيرينى مقام قرب را به انسان مى چشاند.
در اين جايگاه رفيع است كه انسان از دسترس هر شيطان اغواگرى مصون است, و هيچ چيز قدرت منصرف كردن انسان را از خدا ندارد, و آدمى در اين عرصه گاه نورانى جز خدا نمى شناسد, و جز خدا نمى بيند, و جز خدا نمى خواهد, و جز خدا نمى داند, و جز خدا نمى يابد.
سرحلقه عارفان, امام پرهيزكاران, رهبر پاكان, شمع دل واصلان, مقتداى كاملان, اسوه عاشقان با همه وجود مترنم به اين ترانه عاشقانه بود:
((ما رإيت شيئا الا و رإيت الله قبله و معه و بعده)) چيزى را نديدم مگر آن كه پيش از آن و همراه آن و بعد از آن خدا را ديدم.
و تربيت شده دامن معرفت و بصيرتش حضرت سيدالشهدإ در اوج تشنگى و گرسنگى, و در حالى كه همه مصائب او را محاصره كرده بود, در ميان گودال در كنار هفتاد و يك بدن قطعه قطعه و با شنيدن ناله جانسوز زنان و دختران اهل بيت, صورت خون آلود بر پيشگاه محبوب بر خاك مى گذارد و مى گويد:
((الهى رضا بقضائك صبرا على بلائك, تسليما لامرك لا معبود لى سواك…))
خدايا به قضاى تو خوشنود و راضيم, برآزمايش و بلايت صابرم, در برابر فرامينت تسليمم, براى من معبودى جز تو وجود ندارد.
دانى چه آرزو ز تو دارم نگار من
خواهم كه يار كس نشوى جز كه يار من
گيرد قرار كار من آن دم كه گوئيم
يار توإم قرار توإم بى قرار من
من جز تو دلبرى نشناسم توئى توئى
دلدار من نگار من اى غمگسار من
خالت نهاد گر چه بسى داغ بر دلم
ياد تو شد انيس دل داغدار من
دوش از زبان بلبل دل مى شنيد گل
كى گل عذار من چمنت مرغزار من
گفت آرى آرى اين چمن حسن از آن تست
نوميد نيست هر كه شد اميدوار من
سيمرغ قاف قدرت عشقم كه هر زمان
شهباز رفعتى شود از نو شكار من

((واستشفع بك الى نفسك))
خدايا تو را براى نجات خويش, از بند گناهان و عقوبت ها به سوى ذات مقدست و نزد حضرتت شفيع قرار مى دهم.
اين بخش از دعا نشان دهنده اين حقيقت است كه اولا دعاكننده به اوج انقطاع از ماسواى محبوب رسيده, و از همه علل و اسباب دل بريده, و روى قلب را به سوى حضرت دوست نموده, و چشم اميد از غير او بسته, و فقط دلگرم به عنايات و الطاف او شده و با توجه به اين كه شفيع بايد كسى باشد كه شفاعتش مقبول افتد, و در شفاعت خدا هيچ ترسى از عدم پذيرش وجود ندارد, پس حضرت حق را نزد ذات خودش شفيع گدا و سائلى چون خود قرار داده است.
و ثانيا خود را در غرق بودن در گناه, و سنگينى بار معصيت, و فراوانى عصيان, و كثرت نافرمانى, و تهيدست بودن از عبادت وبندگى به گونه اى فرض كرده كه شفاعت ديگر شفاعت كنندگان اثرى به حال او ندارد, و از قابليت شفاعت ديگران محروم شده, و تنها خداست كه اگر از او نزد ذات مقدسش شفاعت كند از بند گناه نجات يابد, و از چاه عصيان بيرون آيد, و از سنگينى آثار گناه رها شود, و مورد عفو و آمرزش قرار گيرد, به اين خاطر با دلى سوزان, و اشكى ريزان, و حالى پريشان, دست به دعا برمى دارد و در كمال فروتنى و انكسار مى گويد: ((واستشفع بك الى نفسك)).
اهل معرفت به اين حقيقت توجه دارند كه شفاعت عبارت از يارى دادن وجودى قوى و نيرومند به موجودى ضعيف و ناتوان است, كه اين موجود ناتوان در حدى از معرفت و ايمان و عمل صالح و اخلاق حسنه برخوردار است, ولى ناتوانى او سبب لغزش و گناه او شده است, البته نه گناهى كه چراغ محبت و معرفت, و ايمان و عملش را خاموش كرده باشد, بلكه گناهى كه قدم او را براى رسيدن به كمال معنوى سست كرده, و او را از رسيدن به بهشت محروم نموده است, و پروردگار از روى لطف و رحمتش مقام شفاعت را قرار داده است تا شفيع قوى و نيرومند از طريق آبرو و معنويتش به گناهكار مومن كمك دهد, تا در دنيا از اسارت گناه نجات يابد, و در راه كمال قرار گيرد و در آخرت از كيفر گناه مصون ماند.
بنابراين شفاعت در قيامت شامل كافران, مشركان, معاندان, منافقان و بريدگان از ايمان و عمل صالح نمى شود, چنان كه در قرآن مجيد به اين حقيقت اشاره شده است:
((كل نفس بما كسبت رهينه # الا اصحاب اليمين # فى جنات يتسإلون # عن المجرمين # ما سلككم فى سقر # قالوا لم نك من المصلين # ولم نك نطعم المسكين # وكنا نخوض مع الخائضين # وكنا نكذب بيوم الدين # حتى اتانا اليقين # فما تنفعهم شفاعه الشافعين))(3)
هر كس گروگان اعمال زشتى است كه مرتكب شده است, مگر سعادتمندان كه در بهشت ها با رو كردن به دوزخ از مجرمان و گناهكاران مى پرسند چه چيز شما را به دوزخ درآورده؟ گويند: ما از نمازگزاران نبوديم, و ناتوانان را طعام نمى داديم, و با فرو روندگان در باطل فرو مى رفتيم, و روز جزا را تكذيب مى كرديم تا مرگ به ما رسيد پس با اين وضع و حالى كه دارند شفاعت شافعان سودى به آنان ندهد.
بر پايه آيات قرآن و روايات اهل بيت, كسى كه اميد به شفاعت دارد بايد در حد لازم از سرمايه ايمان و عمل صالح برخوردار باشد, تا بتواند نقص و عيب كارش را, و كمبود معنويش را در دنيا با شفاعت هدايت الهى جبران كند, و درد ناتوانى و ضعفش را در قيامت براى حركت به بهشت با شفاعت شفيعان درمان نمايد, يا اگر به خاطر سنگينى بار گناه در دوزخ افتاد, با استفاده كردن از قدرت شفاعت شيعيان, خود را از آن مهلكه عظيم نجات دهد.
از آيات قرآن مجيد و روايات استفاده مى شود كه شفيعان دنيا و آخرت كه شفاعتشان سبب هدايت و نجات, و عامل رشد و كمال, و باعث رساندن انسان به رحمت و مغفرت و عفو خداست, در صورتى كه خواهان شفاعت لياقت شفاعت شدن را از دست نداده باشد عبارت اند از ايمان, عمل صالح, توبه, قرآن, انبيإ, امامان, شهيدان, مومنان راستين, عالمان ربانى كه همان گونه كه كافران و مشركان و غافلان در دنيا به شفاعت اينان از كفر و شرك و غفلت نجات پيدا مى كنند, و به مومن و موحد و دارنده معرفت و آگاهى تبديل مى شوند, در قيامت هم از كمبودهايى كه به سبب گناه عارض آنان شده و نتوانستند در دنيا جبران كنند به شفاعت آنان نجات مى يابند, بنابراين شفاعت به اين معنى كه در عرصه گاه تكوين و طبيعت و تشريع داراى سيطره ويژه به خود است اصلى از اصول اسلام است كه منكر آن از دايره اسلام بيرون و در ظلمتكده كفر است.
شفاعت به معناى دستگيرى قوى از ناتوان, كه آثارى از معنويت و شيوه هاى عملى قوى را در حدى در خود دارد, در آخرين مرحله قيامت انجام مى گيرد و پيش گيرى از وارد شدن در آتش مى كند و يا سبب خارج ساختن از آتش مى گردد, و تإثير آن به واسطه رحمت واسعه حق و يا مقام رفيع شخص شفاعت كننده و نيز لياقت شفاعت شونده است.(4)

شفاعت ايمان

((يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله وآمنوا برسوله يوتكم كفلين من رحمته ويجعل لكم نورا تمشون به ويغفر لكم والله غفور رحيم))(5)
اى اهل ايمان تقواى الهى پيشه كنيد, و به پيامبرش ايمان آوريد تا شما را دو بهره از رحمتش دهد, و نورى برايتان قرار دهد كه به وسيله آن راه زندگى سالم را بپيماييد و شما را بيامرزد, كه خدا بسيار آمرزنده و مهربان است.

شفاعت عمل صالح

((وعد الله الذين آمنوا وعملوا الصالحات لهم مغفره واجر عظيم))(6) خدا به كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند مژده داده كه براى آنان آمرزش و پاداش عظيم است.

شفاعت توبه

معاويه بن وهب مى گويد: از حضرت صادق(ع) شنيدم مى فرمود: هنگامى كه بنده توبه خالص و بى شائبه كند خدا به او محبت ورزد, و در دنيا و آخرت بر او پرده پوشى نمايد, گفتم: چگونه پرده پوشى نمايد؟
فرمود: آن چه از گناهان كه دو فرشته گماشته شده بر او نوشته اند از يادشان محو كند و به اعضاى او وحى فرمايد: آنچه از گناهان بر روى تو انجام داده پنهان دار, پس خدا را ديدار كند در حالى كه هنگام ديدار خدا چيزى كه به زيان وى بر گناهانش گواهى دهد نيست.(7)

شفاعت قرآن

((… اذا التبست عليكم الفتن كقطع الليل المظلم فعليكم بالقرآن, فانه شافع مشفع و ماحل مصدق.))
رسول خدا(ص) فرمود: هنگامى كه فتنه ها چون شب تار شما را فراگرفت به قرآن روى آوريد زيرا قرآن شفيعى است كه شفاعتش پذيرفته مى شود و گزارشگر و شكايت كننده اى است كه گزارش و شكايتش مورد تصديق قرار مى گيرد.
روايات زيادى درباره شفاعت انبيإ و امامان و شهيدان, و مومنان راستين و عالمان ربانى در كتاب با عظمت بحارالانوار, و محجه البيضإ و ساير كتب حديث نقل شده كه خوانندگان عزيز مى توانند به آن منابع نور و هدايت مراجعه كنند.

((و اسئلك بجودك و كرمك ان تدنينى من قربك و ان توزعنى شكرك و ان تلهمنى ذكرك))
خدايا به وسيله بخشش و سخاوتت, و بزرگوارى و كرمت (كه همه ظاهر و باطن هستى را فراگرفته) از تو درخواست مى كنم كه مرا به مقام قرب خود نزديك گردانى, و سپاسگزارى همه نمعت هايت و ياد وجود مقدست را به من الهام كن.
اميرالمومنين عليه السلام در اين جملات عرشى و ملكوتى و در اين فرازهاى نورانى سه مقام از مقامات بسيار با ارزش سالكين را از پروردگار مهربان درخواست مى كند:
1. دست يابى به مقام قرب, 2. وصول به مقام شكر, 3. رسيدن به مقام ذكر.
بدون ترديد تحصيل اين سه مقام جز به سبب جود و كرم حضرت دوست و جز به كمك بخشش و سخاوت و آقايى و بزرگوارى حضرت معشوق ميسر نيست.
اگر او شوق و رغبت و اشتياق و حال, و مايه هاى عملى به سالك نبخشد, و اسباب رسيدن به اين مقامات ملكوتى را به انسان عطا نكند, و آقايى و بزرگوارى اش از راهرو راه دستگيرى ننمايد, و به عبد نيازمندش براى عبور از حجاب هاى ظلمانى و نورانى كمك نكند, و او را منزل به منزل و مقام به مقام پيش نبرد, به اين مقامات معنوى و مراتب عرشى نخواهد رسيد, به اين خاطر است كه دعاكننده جود و كرمش را به عنوان وسيله و سرمايه و مايه اصلى درخواست مى كند تا در پرتو تجلى آثار اين دو صفت در تمام شئون زندگى اش بتواند به هر سه مقام واصل شود.
براى تماشاى اندكى از جود و كرم حضرت حق, و توجه به آثار اين دو صفت, و جلوه اش در زندگى انسان, لازم است به جملاتى از دعاى بى نظير عرفه حضرت سيدالشهدإ(ع) با تإمل و انديشه دقت كنيم, تا به اين حقيقت آگاه شويم كه با اتصال به جود و كرم او, و انفصال از ماسواى حضرتش مى توان به مقامات معنوى نايل شد.
((همه ستايش سپاس ويژه توست, اى كه لغزشم را ناديده گرفت, و اندوهم را زدود, و دعايم را مستجاب كرد, و عيبم را پوشانيد و گناهم را آمرزيد, و مرا به خواسته ام رسانيد, و بر دشمنم پيروز گردانيد, اگر نعمت ها و عطاها و بخشش هاى باارزشت را برشمارم هرگز نمى توانم به شماره آورم, اى سرور و آقاى من, تويى كه عطا كردى, تويى كه نعمت دادى, تويى كه احسان نمودى, تويى كه زيبايى بخشيدى, تويى كه فزونى دادى, تويى كه كامل نمودى, تويى كه روزى عنايت كردى, تويى كه توفيق دادى, تويى كه عطا فرمودى, تويى كه بى نياز نمودى, تويى كه ثروت بخشيدى, تويى كه پناه دادى, تويى كه كفايت كردى, تويى كه راهنمايى نمودى, تويى كه محافظت فرمودى, تويى كه پرده پوشيدى, تويى كه آمرزيدى, تويى كه ناديده گرفتى, تويى كه قدرت دادى, تويى كه عزت بخشيدى, تويى كه يارى دادى, تويى كه مساعدت فرمودى, تويى كه تإييد نمودى, تويى كه پيروزى عطا كردى, تويى كه درمان نمودى, تويى كه سلامت همه جانبه عنايت فرمودى, تويى كه گرامى داشتى.))
و نيز براى آگاهى به گوشه اى از جود و كرم حضرتش, واجب است با چشم دل به مفاهيم عرشى جملاتى از دعاى ابوحمزه ثمالى كه مناجات شب هاى ماه مبارك حضرت زين العابدين است بنگريم:
((آقاى من, منم كودكى و كوچكى كه او را پروريدى, منم نادانى كه دانايش نمودى, منم گمراهى كه هدايتش فرمودى, منم افتاده اى كه بلندى و رفعتش دادى, منم ترسانى كه امانش بخشيدى, و گرسنه اى كه سيرش نمودى, و تشنه اى كه سيرابش كردى, و برهنه اى كه لباس پوشاندى, و تهيدستى كه توانگرش كردى, و ناتوانى كه نيرومندش ساختى, و خوارى كه عزيزش نمودى, و بيمارى كه شفايش دادى, و درخواست كننده اى كه عطايش بخشيدى و گناهكارى كه گناهش را پوشاندى, و خطاكارى كه ناديده اش گرفتى و اندكى كه بسيارش فرمودى, و مستضعفى كه نصرتش دادى, و رانده شده اى كه مإوايش بخشيدى. ))
آرى سالك با درخواست اين دو وسيله و با اتصال به اين دو سبب كه جود و كرم بى نهايت حضرت محبوب است, و به گوشه اى از آثار بسيار اندك اين دو صفت دردعاى عرفه ودعاى ابوحمزه اشاره شده مى تواند به مقام قرب و شكر و ذكر برسد و در زمره مقربين و شاكرين و ذاكرين قرار گيرد.

مقام قرب

اين مقام برترين و آخرين مقام و مرتبه سالكين راه محبوب است, كه با جود و كرمش در شئون زندگى سالك و با تخلق راهرو به اخلاق حسنه و اجتناب از محرمات, و دورى از نفوس شريره, و ازدياد ايمان, و مداومت بر عمل صالح, و خلاصه با اطاعت همه جانبه از خدا, و پيروى كامل از پيامبر اسلام و اهل بيت بزرگوارش و هم نشينى با اولياى الهى و رعايت مراقبه و محاسبه و مشارطه و قدم نهادن در وادى تخليه و تحليه و تجليه به دست مىآيد.
يقينا با قدم اطاعت و عبادت, رسيدن به مقام قرب براى هر عاشق شيفته اى ميسر است, و سالك چون به اين مقام برسد حقيقت توحيد در سراسر وجودش جلوه مى كند و ماسوى الله در اعتقاد و ايمان توحيدى اش فانى مى گردد, و بر كرسى خلافت و جانشينى از خدا به اذن خدا تكيه مى زند و به توفيق حق در محدوده وجود خود, كار خدايى مى كند, چنان كه در حديث قدسى آمده است:
((عبدى اطعنى حتى اجعلك مثلى اقول لشىء كن فيكون تقول لشىء كن فيكون))(8)
بنده من از من اطاعت كن تا تو را از نظر اراده و قدرت نمونه اى از خود قرار دهم به چيزى مى گويم باش بى درنگ موجود شود, تو نيز به چيزى بگويى باش بى درنگ موجود شود.
و در حديث ديگرى آمده:
((انا ملك حى لا إموت إبدا, عبدى اطعنى اجعلك ملكا حيا لايموت ابدا))(9)
من پادشاه زنده اى هستم كه هرگز نمى ميرم, بنده من از من اطاعت كن تا تو را پادشاه زنده اى قرار دهم كه هرگز نميرى.
اهل معرفت عقيده دارند, هدف از همه طاعات و عبادات چه طاعات و عبادات بدنيه و قلبيه, و چه طاعات و عبادات ظاهريه و باطنيه رسيدن به مقام قرب است, چون كسى آنها را به قصد قربت, و با رعايت همه شرايط انجام دهد به آن مقام والا و مرتبه بالا خواهد رسيد, و اراده اش در اراده حق فانى خواهد شد و در باطنش جز اراده خدا نخواهد ماند, پس هرگاه بخواهد مى تواند كار خدايى انجام دهد.
سالك هنگامى كه با قدم طاعت و عبادت به سوى حضرت حق حركت كند به هر قدمى كه برمى دارد رحمت خدا و اسمإ حسنى و اوصاف علياى حضرت او با سرعتى غير قابل مقايسه با حركت سالك به مسالك نزديك مى شود چنان كه در حديث قدسى آمده:
((من تقرب الى شبرا تقربت اليه ذراعا و من تقرب الى ذراعا تقربت اليه باعا, من اتانى مشيا اتيته هروله))(10) كسى كه يك وجب به من نزديك شود من به اندازه طول آرنج يا سر انگشت دست به او نزديك مى شوم, و كسى كه به اندازه طول آرنج تا سر انگشت دست به من نزديك شود, من به اندازه طول بين سرانگشتان دو دست راست و چپ كه به طور افقى باز باشد به او نزديك شوم, و هر كس قدم زنان به سوى من آيد من هروله كنان به سوى او آيم!
آرى نتيجه طاعت و عبادت نزديك شدن عبد به مولا و نزديك شدن مولا به عبد است كه در آيات و روايات از اين حقيقت تعبير به مقام قرب شده و رسيدگان به اين مقام را مقربين ناميده اند.
اهل دل همه افعال و صفات مقربين را فانى در افعال و صفات خدا مى دانند و اراده مقربين را اراده خدا مى شمارند, وگفتار مقربين را پرتوى از گفتار خدا به حساب مىآورند, نظر اهل دل نسبت به مقربين برگرفته از روايات قدسى و احاديث بسيار مهمى است كه از رسول خدا و اهل بيت در كتاب هاى با ارزش حديث نقل شده است:
ان الله يقول لايزال عبد يتقرب الى بالنوافل حتى احبه فاكون انا سمعه الذى يسمع به, و بصره الذى يبصر به, و لسانه الذى ينطق به و قلبه الذى يعقل به, فاذا دعانى اجبته, و اذا سإلنى اعطيته;(11) خدا مى فرمايد: همواره سالك به سبب نافله ها به من تقرب مى جويد, تا آنجا كه من به او عشق ورزم, در اين حال است كه من گوش او مى شوم كه با آن گوش مى شنود, و چشم او مى شوم كه با آن چشم مى بيند, و زبان او مى شوم كه با آن زبان سخن مى گويد, و قلب او مى شوم كه با آن قلب تعقل مى كند, پس هنگامى كه مرا بخواند او را پاسخ مى گويم, و زمانى كه از من بخواهد به او عطا مى كنم.
قال النبى(ص): ((كلام المتقين بمنزله الوحى من السمإ اذا وجدت كلمه على لسان بعضهم فقيل له من حدثك بهذه فيقول: حدثنى قلبى عن فكرى, عن سرى, عن ربى))(12)
پيامبر فرمود: كلام تقواپيشگان در رتبه وحى آسمانى است, هنگامى كه سخنى بر زبان برخى از آنان ظاهر شود, پس به آنها گويند: چه كسى به اين صورت با تو سخن گفت (كه تو گويا از جانب او مى گويى) مى گويد دلم از فكرم و فكرم از عمق باطنم و عمق باطنم از سوى پروردگارم با من سخن گفت!
برترين مرحله اين مقام براى پيامبر اسلام بود, به اين خاطر مى فرمود:
((من رآنى فقد رإى الحق))(13) كسى كه مرا ببيند, به يقين حق را ديده است.
و نيز فرمود:
((لى مع الله وقت لايسعنى فيه ملك مقرب و لا نبى مرسل))(14) براى من با خدا زمانى است كه هيچ فرشته مقرب و پيامبر مرسلى در آن زمان با من نمى گنجد.
و پس از پيامبر برترين مرحله اين مقام براى مولاى عارفان اميرمومنان بود كه فرمود:
((معرفتى بالنورانيه معرفه الله))(15) شناخت من به سبب نورانيت باطن شناخت خداست.
جلال الدين رومى مقام فنإ فى الله نوح را كه از بندگان مقرب پروردگار بود از قول نوح چنين نقل مى كند:
گفت نوح اى سركشان من, من نيم
من زجان مردم به جانان مى زيم
چون به مردم از حواس بوالبشر
حق مرا شد سمع و ادراك و بصر
چون كه من من نيستم اين دم زهوست
پيش اين دم هر كه دم زد كافر اوست

پى نوشت ها:

1. بقره,165.
2. نور, 37.
3. مدثر, 48 ـ 38.
4. ترجمه الميزان, ج1, ص231, با اندكى تصرف در عبارت.
5. حديد, 28.
6. مائده, 9.
7. اصول كافى, ج4, ص164.
8. انيس الليل, ص152.
9. روح البيان.
10. نفحات الليل, ص66.
11. كنزالعمال, ح1155.
12. بحرالمعارف, ج1, ص40.
13 و 14 و 15. نفحات الليل, ص67 ـ 66.

 

مثلث شوم نفاق, و منافقان جديد

حجه الاسلام والمسلمين محمد تقى رهبر

مقاله اين ماه را با آياتى از سوره احزاب آغاز مى كنيم. آياتى كه در لحظه هاى خطر و توطئه عليه اسلام و مسلمين, تكليف پيامبر را مشخص مى نمود و آن را به عنوان يك دستور براى راهيان حق در مواجهه با دشمن بايد تلقى كرد, كه امروزه نيز با همان ساز و برگ در برابر اسلام جبهه گشوده است.
((لئن لم ينته المنافقون والذين فى قلوبهم مرض والمرجفون فى المدينه لنغرينك بهم ثم لا يجاورونك فيها الا قليلا # ملعونين اينما ثقفوا اخذوا وقتلوا تقتيلا # سنه الله فى الذين خلوا من قبل ولن تجد لسنه الله تبديلا))
(آيات 62 ـ 60 سوره احزاب)
((چنان كه منافقان و آنان كه در دلهايشان بيمارى است و آنها كه در مدينه تشنج آفرينى مى كنند, دست از اعمال خود برندارند, تو را براى رويارويى با آنان فرمان خواهيم داد, آن گاه در جوار تو جز اندكى نخواهند زيست.
آنها لعنت شده گانند, هر جا به دام افتادند دستگير مى شوند و به اشد مجازات به قتل مى رسند.
اين سنت الهى است كه از پيش درباره گذشتگان نيز به اجرا درآمده و سنت الهى قابل تغيير نيست.))
نخست به تفسير اجمالى آيات بنگريم و سپس به انطباق آن با وضع موجود و تكليف مسلمانان در برابر دشمنان نگاهى گذرا كنيم.
آيه اول, چهره سه گروه از جبهه مخالف اسلام را ترسيم مى كند:

الف ـ منافقان

آنها كه درون و برونشان در تضاد است. سيمايشان با سيرتشان تفاوت دارد, بر زبان چيزى مى گويند كه بدان ايمان ندارند, اسلام را در ظاهر پذيرفته اند اما در باطن با آن خصومت مى ورزند.
خطر اينان از خطر كفار و مشركين كه به صراحت اعلام موضع مى كنند, بيشتر است.
اميرالمومنين (ع) نقل مى كند كه رسول گرامى اسلام به من فرمودند: ((انى لا إخاف على امتى مومنا و لا مشركا, اما المومن فيمنعه ايمانه و اما المشرك فيقمعه الله بشركه, ولكنى اخاف عليكم كل منافق الجنان عالم اللسان يقول ما تعرفون و يعمل ما تنكرون))(نهج البلاغه, نامه27)
((براى امت خود از مومنان و مشركان بيم ندارم, چرا كه مومن را ايمانش باز مى دارد و مشرك را خداوند به موجب شركش سركوب مى نمايد, بلكه از خطر منافقانى هراسانم كه در دل نفاق دارند اما به زبان دانا مى نمايند آنها چيزى را مى گويند كه مورد پسند شماست, اما عمل مى كنند به چيزى كه از نظر شما ناپسند است.))
از آغاز نهضت اسلام تاكنون, خطراتى كه متوجه اسلام شد, عمدتا از سوى منافقان بوده كه در صف مسلمين جا گرفته اند و مقاصد پليد خود را در كسوت اسلام به اجرا درآورده, و از اسلام براى هجوم بر اسلام سنگر گرفته اند, سردسته اينان در عصر پيامبر, خاندان بنى اميه و بنى مروان بودند كه استمرار توطئه هاى آنان در سيماى حاكميت معاويه و يزيد و مروان وعبدالملك و ساير حكام اموى و مروانى ظهور كرد و آن همه فتنه ها را در اسلام پديد آوردند و بدعت ها و تحريف ها و قتل و غارت ها, ره آورد حكومت آنان بود تا دولت اموى منقرض گرديد و عباسيان جايگزين آنان شدند كه آنها نيز دست كمى از امويان نداشتند و تاريخ خونبار اسلام گواه ضربات سهمگينى است كه نفاق جديد در قالب خلافت حاكمان بر اسلام وارد ساخت.
و در همين جا اشاره كنيم: كه انقلاب اسلامى نيز از آغاز شكل گيرى با جبهه نفاق رو در رو بوده است, آنها كه خون بزرگان ما چون مطهرى, مفتح, بهشتى, رجايى, باهنر و صدها چهره مقدس اسلام و انقلاب را ريختند, تا انتقام عقده ها و شكست هاى خود را بگيرند, جريان نفاق از ميان رفت و خط شوم منافقان كوردل هم چنان در سنگرهاى ديگر با الفاظ و عبارات و قالب هاى ديگر استمرار يافت و هم اكنون كه قلم, اين سطور را رقم مى زند, شاهد و ناظر جبهه اى هستيم كه در كار تحريف اسلام و استحاله انقلاب و هجوم به ارزش ها و توطئه و تشنج آفرينى مى باشد و عجب اين كه اين ها نفاق خود را پنهان هم نمى دارند و با صراحت تمام از مفتريان و اهانت كنندگان به اسلام اعلام حمايت مى كنند. جيره خوار اين ملت اند و به آرمان هاى ملت خيانت مى ورزند, كه در اين مجال بيش از اين پرده بردارى نمى كنيم و سخن از اين مقال را به مناسبتى ديگر مى سپاريم.

ب ـ بيماردلان

گروه دوم ـ ((والذين فى قلوبهم مرض)) آنها كه دلهايشان بيمار است. اين مرض به شك تفسير شده است (تفسير صافى)
شك در چه چيز؟
پاسخ معلوم است !
شك در رسالت و دين و شرايع و احكام الهى.
در عصر نبى اكرم(ص) حتى در دوران مدينه كه حكومت اسلامى شكل گرفته بود, بيماردلانى بودند كه به بهانه هاى گوناگون از بى ثباتى اعتقادى خود سخن مى گفتند, حلال و حرام خدا را به سخريه مى گرفتند و مورد ترديد قرار مى دادند. اين همان مرض شك بود كه امروز نيز در پاره اى قلب هاى بيمار رخنه كرده ((فى قلوبهم مرض فزادهم الله مرضا)) قلبهايشان بيمار است و چون به معالجه دلها و پاكسازى درون تن نمى دهند, خداوند بيمارىشان را افزون مى سازد و هر اندازه در انحراف خود لجاجت مى كنند به پرتگاه دورترى مى افتند.
در سال هاى اخير ديديم كه پاره اى مطبوعات زنجيره اى با كفران نعمت آزادى چه هتاكى ها نسبت به اسلام و احكام الله نمودند و قلم هاى زهرآگينشان چه ياوه ها سرود كه به اعتقاد نويسنده اين مقال نظير آن را, حتى در نشريات و مطبوعات عصر پهلوى به ياد نداريم.
رنجنامه اين ماجراى تلخ در اين مقال نمى گنجد و مايه شگفتى است كه بسيارى از آنان كه نان اسلام و امام زمان(ع) را خوردند و به جاه و مقام رسيدند و خون اسلام و پيامبر در رگهايشان جارى بود! به حمايت از اين جريان فاسد پرداختند و آزادى را در مخاطره سانسور تلقى كردند!! كه اگر قرار باشد پرونده اين جريان برملا شود, و در ديد عموم و داورى وجدان عمومى قرار گيرد, تلخ ترين تراژدى از بى حرمتى ها به نمايش درخواهد آمد.
اين در يك جبهه, در جبهه ديگر پاره اى در سخنرانى ها به هتك حرمت مقدسات و اهانت به ارزش هاى اسلامى دست زدند و برخى جريان هاى سياسى مدعى اسلاميت از آنان حمايت كردند و آن گاه كه با آنان برخورد قانونى شد, اشك تمساح ريختند و دانشگاه ها را به تشنج كشانيدند و از تريبون مجلس به حمايت از آنان پرداختند كه اين را نشانه غربت سهمگين اسلام در خانه ملت و احكام اسلام را در فضاى آموزش عالى و بى تعهدى پاره اى مدعيان اسلاميت بايد تلقى كرد… باشد تا در محكمه تاريخ و محكمه عدل الهى تكليف آنها روشن شود.
اينها هستند بخشى از بيماردلان عصر ما كه قرآن تكليف را در برابر ايشان روشن مى سازد.

ب ـ تشنج آفرينان ((مرجفون))

((رجف)) به معناى زلزله است و به هر خبر يا گفتارى كه اضطراب و تشنج بيافريند نيز اطلاق مى شود. ((مرجفون)) كسانى هستند كه با خبرهاى دروغ و شايعه و الفاظ پريشان, دل ها را به اضطراب مى كشانند, آرامش مردم را برهم مى زنند, و در اجتماع رخنه مى كنند تا وحدت را متلاشى سازند.
دو دلى و ترديد و بى اعتمادى را رواج دهند.
در تفسير قمى آمده است:
آيه درباره منافقانى نازل شده كه نسبت به رسول خدا(ص) كه در برخى غزوات بودند خبرهايى را پخش مى كردند از اين قبيل كه پيغمبر كشته شده يا اسير گشته تا بدين وسيله مسلمانان را اندوهگين سازند و سرنوشت دعوت اسلامى را با بحران مواجه كنند و شكست نهضت اسلامى را لحظه شمارى كنند كه خداوند بدين وسيله و با آيات فوق هشدار داده كه اگر اينان از بحرانآفرينى و فتنه انگيزى دست برندارند, تكليف تو را با آنان روشن خواهيم ساخت و به تبعيد و قتل و كشتار آنان دستور خواهيم داد و اين تهديد جدى را قرآن با لسان وحى به توطئه گران اعلام داشت تا حساب كار خود را بكنند و بدانند اسلام با گروه هاى فتنه گر نه شوخى دارد و نه سر آشتى و بايد چشم به راه يك جنگ تمام عيار باشند.
بديهى است كه هيچ نهضتى از نهضت هاى الهى و انقلابى از اين نوع خطرات در امان نبوده ـ چنان كه آيات, بيانگر است ـ و سينه هاى كينه توز و قلب هاى چركين همواره از خشم و خصومت مى تپد و تجلى و غلبه حق را برنمى تابند.
و امروزه نيز انقلاب اسلامى ما كه پنجه در پنجه استكبار جهانى افكنده نبايد خود را از اين خطرات در امان بداند و در همين حال فرزندان اسلام و انقلاب بايد تشنج آفرينان و بحران سازان را كه هر از چندگاه مى كوشند دل ملت را خالى كنند و وعده بحران مى دهند, به خوبى بشناسند و خوشبختانه يا بدبختانه اين عناصر بحران ساز و تشنجآفرين, خود نقاب از چهره خويش فرو افكنده و با اعلام موضع, خود را معرفى كرده اند و قرآن نيز تكليف را مشخص كرده است.
همان گونه كه چهره باطنى شان در زير و بم حوادث برملا شده و همكارىهايشان با دشمنان دين و كشور از پرده برون افتاده و زبان دفاعشان در كام خشك شده است!

مثلث شوم از ديدگاه قرآن

قرآن كريم اين مثلث شوم ((منافقان, بيماردلان, تشنج آفرينان)) را به سخت ترين عتاب مورد هجوم قرار مى دهد.
اولا ـ با عبارت ((ملعونين)) از آنان ياد مى كند. مى دانيم كه لعنت واژه اى نيست كه قرآن در هر جايى به كار برده باشد, تندترين تعبير قرآن لعنت است. اينجا درباره آن مثلث شوم لعنت شدگان را به كار برده است و اين نهايت ابراز تنفر كلام الهى است از سه گروه ياد شده (و يا يك گروه با سه ويژگى) كه از رحمت الهى دور افتاده اند و به زبان پيامبر لعنت شده اند و مطرود خلق خواهند بود.
اگر اين تعبير رنجش آور است, از قرآن است. قرار نيست قرآن به توطئه گران احترام بگذارد و در دادن عنوانى كه مستوجب آنند تساهل كند اين درس را قرآن به مسلمانان مى دهد و غيرت اسلامى و عزت دينى ايجاب مى كند كه با اين گونه دشمنان همان گونه برخورد كنند كه قرآن ديكته كرده است حالا دشمنان اسلام مى پسندند يا نمى پسندند, امرى جداگانه است. اين شدنى نيست كه كسى مدعى اسلاميت باشد اما با دشمنان خدا سر در يك آخور داشته باشد و رفاقت و صميميت و هم جبهه بودن را بهانه سازش و دفاع از باطل قرار دهد.
ثانيا ـ فرمان صريح آيه كريمه است كه اين مثلث شوم نبايد آزاد باشد, ((اينما ثقفوا اخذوا وقتلوا تقتيلا)) از هر پناهگاهى كه هستند بايد بيرون كشيده شوند و اگر از مجالى كه داده مى شود استفاده نكنند و توبه ننمايند, مجازات سختى دارند كه آن قتل است. ملاحظه كنيد كه اين بيانات از قرآن است, تفسير و تإويل هم ندارد. اگر واقعا اثبات شود بيماردلانى مصداق آيه كريمه اند كه با اعمال منافقانه و تشنج آفرينى بر ضد اسلام توطئه مى كنند و مسلمين را مرعوب مى سازند و نااميد مى كنند تا زير پاى انقلاب اسلامى را خالى نمايند, و جاده را براى نفوذ دشمن فراهم سازند, مجازاتشان چيست؟!
جالب اين كه قرآن اين دستور را يك سنت از گذشته تاريخ رسالت هاى الهى دانسته است. سنتى كه تبديل و تغيير ندارد. گويا قرآن مى خواهد با اين عبارات بگويد: اين دستورات به زمان خاص تعلق ندارد و جبهه حق همواره مورد خصومت جبهه باطل است و جنگ حق و باطل در گستره گيتى و طول اعصار تمام شدنى نيست, و آشتى حق و باطل محال است تا اهل حق تكليف خود را بدانند و راز اين كه اميرالمومنين نتوانست با معاويه و جريان اموى سازش كند, در همين نكته نهفته است و دليل آن كه امام حسين(ع) تن به بيعت يزيديان نداد و جام شهادت نوشيد تا بدينوسيله به عمر حاكمان غاصب خاتمه دهد جز اين نيست و اگر امام امت خمينى كبير, سازش با استكبار جهانى و صهيونيسم تجاوزگر را از محالات برشمرد ادامه همان راه است و كسانى رهبرى اين راهند كه امروزه نيز با همان ايده و آرمان زنده باشند و منصب و مقام را جز براى استقرار حق و حاكميت دين خدا نخواهند و بيدار باشند كه به نفع دشمنان كار نكنند و در صف پياده نظام دشمن قرار نگيرند كه اگر جز اين باشد مصداقى براى آيات فوق خواهند بود و سوابقشان نمى تواند كفاره كجروىها و خيانت هاى كنونى آنان باشد, همان گونه كه طلحه و زبيرها با سوابق درخشانى كه در اسلام داشتند, هنگامى كه در بوته امتحان قرار گرفتند افتخارات گذشته را پايمال كردند و خط بطلان بر آن مجاهدات كشيدند و در صف مخالفان امام زمان خود قرار گرفتند.
بنابراين بايد همگان به هوش باشند كه تاريخ قابل تكرار است و بازار امتحان همچنان گرم و لحظه اى غفلت مسير حيات آدمى را عوض خواهد كرد و از شاهراه به پرتگاه خواهد كشيد. و به خدا بايد پناه برد از بدى سرانجام!

 

 

عقل و دين

آيه الله جوادى آملى
نگارش و تدوين: حجه الاسلام والمسلمين محمد رضا مصطفى پور

استدلال هاى انبيا و اولياى الهى

خداوند سبحان, گذشته از اين كه در قرآن, براهين عقلى ارايه فرموده, ادله اى را نيز كه به انبياى گذشته آموخت و آن ذوات مقدس در مقام احتجاج با ملحدان اقامه نموده اند, در قرآن براى امت اسلامى بازگو فرمود; سپس آن ها را به تعقل وادار كرد: ((قالت رسلهم افى الله شك فاطر السماوات والارض))(1) آيا در اين كه خدا خالق آسمان ها و زمين است, شكى است؟
آيا نظام آفرينش بدون فاطر و خالق است؟ هرگز نمى توان گفت كه جهان حاضر بدون فاطر خلق شده و خود به خود پديد آمده است يا خالقى مانند خودشان آن ها را پديد آورده است.
پس, جهان پديد آورنده اى دارد, ولى اين پديد آورنده, نه مثل آنهاست و نه مماثل دارد; زيرا اگر مماثل داشته باشد, تحت يك عنوان كلى مندرج است; چون اگر چيزى مثل داشته باشد, جامع دارد و هر آن چه كه جامع دارد, آن جامع, امر ممكنى است كه اين امر ممكن, گاهى در ضمن اين فرد موجود است و گاهى در ضمن فرد ديگر, اين خود استدلالى بر اثبات وجود خدا و وحدانيت اوست. اكنون به احتجاج حضرت ابراهيم(ع) اشاره مى كنيم.

استدلال عقلى حضرت ابراهيم خليل(ع) در قرآن

خداى سبحان, احتجاج حضرت ابراهيم(ع) را اين گونه نقل مى كند: ((ربى الذى يحيـى ويميت))(2) يعنى چون موت و حياتى هست, اين موت و حيات از روى تصادف و اتفاق نيست; بلكه ((محيى و مميت)) دارد.
عامل احيا و اماته, بايد موجودى مصون از گزند محو, و حى محض باشد كه او همان خداى سبحان است: ((الحى الذى لا يموت))(3) و ((هو الحى القيوم))(4) .
پس, زنده كننده و ميراننده, رب است و چون نمرود, نخواست كه برهان عقلى حضرت ابراهيم(ع) را بفهمد يا نخواست كه حاضران در صحنه مناظره آگاه شوند, مغالطه كرد و گفت: ((انا احيـى واميت))(5) ; من زنده مى كنم و مى ميرانم.
او جريان عوام فريبانه اى را جهت مغالطه ارايه كرد, حضرت ابراهيم(ع) نيز از برهان عقلى شفاف تر و آشكارترى كمك گرفت و فرمود: مدير و مدبر منظومه شمسى, رب است: ((فان الله ياتى بالشمس من المشرق فات بها من المغرب))(6) خداى سبحان, خورشيد را از مشرق برمىآورد, پس تو از مغرب برآور; در اين حال, نمرود سرافكنده شد.
خداى سبحان در سوره انعام نيز فرمود: ((وتلك حجتنا آتيناها ابراهيم على قومه نرفع درجات من نشإ))(7) ; آن حجت ماست كه به ابراهيم(ع) داديم; آن گاه احتجاج هاى حضرت ابراهيم(ع) را در برابر بيگانگان كه با آن حضرت مناظره مى كردند, نقل مى كند; كه همگى, عقلى است; چنان كه راه شهودى را نيز بيان مى كند:
((وكذلك نرى ابراهيم ملكوت السماوات والارض وليكون من الموقنين))(8) ; و اين گونه ملكوت آسمان ها و زمين را به ابراهيم نمايانديم تا از يقين كنندگان باشد.
خداوند, ابتدا راه قلبى و شهودى را به انبيا نشان داد و انبيا نيز آن ها را به شاگردان خود آموختند; البته بعضى از استعداد فكرى, و برخى از آمادگى ذكرى, و عده اى از استعداد ذوقى, و برخى نيز از جامعيت بين انديشه و ذوق برخوردارند. از اين رو, خداوند به دست انبيا به تناسب استعدادهاى افراد, آن ها را پرورش مى دهد.
در برخوردارى از فكر يا ذوق شهودى, همه انسان ها ـ اعم از مردان و زنان ـ يكسانند. انسان ها با اين كه داراى مراتب و درجاتند, ولى راه شهودى به روى همگان باز است; هرچند راه قلب با راه فكر فرق دارد; زيرا راه قلب در اختيار همگان است و نيز هميشه در اختيار انسان است; يعنى درس خوانده و نيز درس ناخوانده از آن بهره مند است. اما راه فكر را همگان ندارند; زيرا همگان توفيق تحصيل, تدريس و تإليف را ندارند, و نيز اين امور هميشگى نيست; زيرا كسى كه از راه علم حصولى و انديشه فكرى چيزى را فراگرفت, ممكن است در دوران پيرى, آن ها از يادش برود; اما راه دل تا پايان عمر باز است, بلكه در پايان عمر, اين راه بازتر مى شود; زيرا در اين دوران, دل ها نرم تر و شكسته تر است.
بنابراين, خداى سبحان در قرآن كريم, هم راه عقلى و فكرى را فرا راه انسان قرار داد و هم راه شهود و كشف قلبى را به او نماياند.

استدلال عقلى در روايات

در روايات ائمه معصومين(ع) نيز بر برهان عقلى تكيه شده است; مثلا وجود مبارك اميرالمومنين(ع) در نهج البلاغه براى اثبات صفات خدا و عينيت آن صفات با ذات, براهين عقلى اقامه مى كند: ((و كمال توحيده الاخلاص له, و كمال الاخلاص له نفى الصفات عنه, لشهاده كل صفه إنها غير الموصوف, و شهاده كل موصوف إنه غير الصفه))(9) كمال توحيد خدا اخلاص براى اوست و كمال اخلاص براى او, نفى صفات زايد از اوست.
به ديگر سخن, كمال توحيد خدا در اين است كه صفات خدا عين ذات او باشد, نه زايد بر ذات او; زيرا هر صفتى گواهى مى دهد كه غير از موصوف است و هر موصوفى گواهى مى دهد كه غير از صفت است.
به بيان ديگر, هر كس صفات خدا را زايد بر ذات او بداند, دو شاهد هست كه اينها غير همند; اگر وصف, زايد بر موصوف بود, و اگر موصوف, غير صفت بود, هم وصف, شهادت مى دهد كه بيگانه از موصوف است و هم موصوف ـ كه ((مزيد عليه)) است ـ شهادت مى دهد كه بيگانه از وصف است.
پيداست اين مسائل كه صفات خدا عين ذات اوست يا خدا ذات داراى علم نيست, بلكه ذات خداوند عين علم است يا خدا ذات داراى قدرت نيست, بلكه ذات او عين قدرت است, همگى اين مسائل, استدلال عقلى است كه در كلام حضرت على(ع) آمده است.
يادسپارى; تفكر عقلى در عصر على بن ابى طالب(ع) رواج نداشت; برخلاف عصر امام رضا(ع). از اين رو, مشابه براهين عقلى كه در بيان حضرت على(ع) وجود دارد, در بيانات امام رضا(ع) نيز در مسائل مختلف اعتقادى يافت مى شود.(10)

توهم ممنوعيت مطلق سوال در قرآن

بعضى مى گويند: تنها دليل اثباتى دين, قرآن و سنت است و عقل هرگز نمى تواند دليل دينى باشد, زيرا قرآن كريم, اصلى ترين اركان دين را خارج از قلمرو سوال و جواب مى داند; چون اگر سوال از خدا, توحيد ذات اقدس الهى, وحى و رسالت و معاد ممنوع باشد, پرسش از احكام و حكم الهى نيز ممنوع است و در نتيجه راه عقل و تعقل نيز بسته است, زيرا عقل با سوال و جواب زنده است; چنان كه ماهى با آب زنده است.
براى نمونه, قرآن كريم مى فرمايد: ((لا يسال عما يفعل));(11) خدا هر كارى كند, نمى توان درباره او سوال كرد. از طرفى مى گويد: ((ان الحكم الا لله))(12) فرمان روايى مطلق, از آن خداست. وقتى خدا فرمان رواى مطلق باشد و نتوان از اول سوال كرد, معنايش آن است كه مسير تعقل آزاد مسدود است و فقط از راه نقل بايد مبانى و اصول و احكام دين را تإمين كرد.

رد ممنوعيت مطلق سوال

ابتدا بايد دانست كه نقش سوال و جواب در رشد علم چيست؟

رابطه سوال و جواب, همانند رابطه مذكر و مونث است; همان گونه كه طبق جريان عادى از مرد و يا از زن, به تنهايى فرزند متولد نمى شود, بلكه پديد آمدن نسل انسان و تداوم آن در گرو لقاح مذكر و مونث است, پيش رفت و ترقى علم نيز در گرو سوال و جواب است. اشكال و سوال به منزله مونث است و جواب به منزله مذكر, و اين نكاح با ميمنتى كه بين سوال و جواب هست, موجب پيدايى و رشد نسل علوم است.
آن جا كه نفس سوال نيست يا سوال هست, ولى جواب قانع كننده اى نيست, علم عقيم است, پس, زمينه ترقى و پيش رفت جامعه را بايد با سوال و جواب مناسب فراهم كرد; همان گونه كه گاهى بعد از ازدواج, برخى از زنان, پسر يا دختر مى زايند و بعضى عقيمند, ازدواج سوال و جواب نيز همين گونه است: ((يهب لمن يشإ اناثا ويهب لمن يشإ الذكور # او يزوجهم ذكرانا واناثا ويجعل من يشإ عقيما));(13) خداوند به كسى كه بخواهد دختر مى دهد و به كسى كه بخواهد پسر عنايت مى كند و بعضى از ازدواج ها را عقيم مى كند.
از قرآن كريم استفاده مى شود كه دوام فيض الهى در نظام تكوين نيز در گرو سوال و جواب است. از اين رو, در نظام طبيعت, همه موجودات از خداوند سوال مى كنند: ((يساله من فى السماوات والارض كل يوم هو فى شان)).(14) اگر مجموعه نظام آفرينش از خدا سوال مى كنند, خداوند نيز به سوال و درخواست آنان پاسخ مى گويد و همين سوال و درخواست, موجب دوام فيض است, زيرا مخلوق خداى بى نياز, همواره نيازهاى خود را به آن حضرت عرضه مى كند و خداوند بى نياز نيز همواره آن ها را پاسخ مى دهد و به همين دليل, فيض خدا تداوم پيدا مى كند.
سوال هاى ناشى از تعنت و تحقير, سوال فريب كارانه است, و پرسش گر آن درصدد فهميدن نيست. از اين رو, عقيم است و استحقاق جواب ندارد. نيز اگر سوالى استفهامى باشد و به قصد فهميدن پرسيده شود, ولى جواب, گويا و قانع كننده نباشد, گرچه به صورت جواب است, اما سيرت جواب را ندارد. به همين دليل, سوال و جواب عقيم است. اما اگر سوال به قصد تفقه باشد (نه تعنت) و نيز از باب ((فاسالوا اهل الذكر ان كنتم لا تعلمون))(15) باشد, و جواب را اهل ذكر به عهده گيرد و نه بيگانه, اين سوال و جواب عقيم نيست.
به بيان ديگر, سوال محققانه و جواب محققانه, فرزند با بركت دانش را به دنبال خواهد داشت. از اين رو, حيات و رشد علم در پرتو چنين سوال و جوابى تإمين خواهد شد.
پس از بيان نقش سوال و جواب, مى توان گفت كه سوال اقسامى دارد; سوال هاى ممنوع و سوال هاى روا و جايز, چنان كه در عرف نيز بعضى از سوال ها ممنوع و برخى مجاز است; هر مطلبى كه عقل, حق ورود در آن را دارد, سوال از آن رواست; وگرنه نارواست. اينك به برخى از اقسام سوال اشاره مى شود:
1. سوال به معناى درخواست از خدا يا اولياى الهى كه به دستور خداست, اين سنخ از سوال, نه تنها ممنوع نيست, بلكه مورد تشويق و ترغيب قرار گرفته است. خداوند بارها به جامعه انسانى فرمود: ((وسئلوا الله من فضله));(16) از خدا سوال كنيد; ((يساله من فى السماوات والارض كل يوم هو فى شان));(17) سراسر جهان امكان از خدا مسإلت مى كنند. اين گونه سوال و دعا, به امر خداست.
2. سوال استفهامى كه به قصد فهميدن مطلب علمى است, قرآن به اين نوع سوال نيز ترغيب و تشويق مى كند; چنان كه به همگان فرمود: اگر چيزى را نمى دانيد, از اهل ذكر سوال كنيد: ((فاسالوا اهل الذكر ان كنتم لا تعلمون)).(18)
سوال, اعم از مقلدانه يا محققانه, براى رفع جهل و عالم شدن لازم است. سائل در فروع دين, مقلدانه از مراجع فقهى مى پرسد و در اصول دين, محققانه از مراجع فلسفى و كلامى سوال مى كند; زيرا در فروع دين, عالم شدن به اين است كه تعبديات را فرا بگيرد, اما در بخش اصول دين, بايد اصول و اركان نخستين را با استدلال مناسب با شإن خود و معقول فرا بگيرد.
3. گاهى سوال به معناى اعتراض است. اين قسم از سوال نسبت به خداوند سبحان ممنوع است و سوالى كه در بعضى آيات از آن نهى شده, همين نوع از سوال است: ((لا يسال عما يفعل))(19) ; يعنى هيچ قانونى بر خدا حاكم نيست تا خدا زير سوال برود, بلكه ديگران مورد سوال هستند: ((فلنسالن الذين ارسل اليهم ولنسالن المرسلين))(20) ; همه افراد در قيامت مورد سوال الهى قرار مى گيرند; هم پيامبران مسوولند و هم امت هاى آن ها.
حاصل آن كه سوال هايى كه به قصد نقد مطلب علمى و استفهام يا اعتراض علمى باشد ـ كه در مناظره ها و مباحثه ها رواج دارد ـ ممنوع نيست. از اين رو, درباره خدا و اوصاف رسالت و ابعاد مختلف آن, نه تنها سوال و تحقيق ممنوع نيست, بلكه قرآن كريم نيز آن را رد نكرده است.

سوال از پيامبر درباره خدا

عده اى از وجود مبارك پيامبر(ص) سوال و درخواست كردند: خدايى كه ما را به طرف او دعوت مى كنى, به ما معرفى كن تا او را بشناسيم و او را عبادت كنيم. خداوند نيز به دنبال اين درخواست, سوره مبارك ((توحيد)) را بر حضرت رسول(ص) نازل كرد: ((بسم الله الرحمن الرحيم # قل هو الله احد # الله الصمد # لم يلد ولم يولد # ولم يكن له كفوا احد)).(21) اين سوره, نسب نامه خداوند است, بلكه همه قرآن كريم بيان هويت و شناسنامه خداوند است; زيرا سراسر آيات قرآن, خدا و اسماى حسنا و صفات و افعال و آثار او را تشريح مى كند.
عقل نيز مى گويد: بعضى از سوال ها درباره خدا رواست, ولى سوال هايى مانند: خدا از چه خلق شده است؟ ماده و صورتش چيست؟ اين گونه پرسش ها درباره خدا هرگز راه ندارد; چنان كه نقل نيز چنين ممنوعيتى را تإييد مى كند.
سر منع اين گونه پرسش ها درباره خداوند, بى معنا بودن آن است. بنابراين, مسائل را بايد به تصور صحيح از معناى پروردگار هدايت كرد. عقل و نقل, هماهنگ با يكديگر مى گويند: خدا علت مادى و صورى ندارد و مخلوق نيست و نيز اين گونه پرسش ها درباره خداوند روا نيست.
سوال از علت فاعلى و غايى خداوند نيز روا نيست; زيرا همه موجودهاى امكانى نيازمندند و او بى نياز است و موجود بى نياز, فاعل و خالق ندارد. سوال از علت غايى نيز براى خداوند روا نيست; زيرا او كمال محض است و كمال محض, خودش هدف اشياى ديگر است, اما خود, هدف نخواهد داشت: ((هو الاول والاخر))(22) . پس, خدا, نه مبدإ دارد و نه غايت و هدفى خارج از ذلت.
از افعال الهى نيز سوال نمى شود, به گونه اى كه افعال وى زير سوال قرار گيرند; زيرا افعال كسانى مورد سوال واقع مى شود كه در چارچوب قانونى حركت كنند; حال آن كه خدا قانون آفرين است و براساس قانون پيش ساخته عمل نمى كند تا مورد سوال واقع شود; زيرا قانون موجود, فعل و مخلوق خداوند است, و اگر معدوم است, نمى تواند معيار و ميزان قرار گيرد.

پى نوشت ها:

1. سوره ابراهيم, آيه10.
2. بقره, 258.
3. فرقان, 58.
4. بقره, 255.
5. همان, 258.
6. همان.
7. انعام, 83.
8. همان, 75.
9. نهج البلاغه, خطبه1.
10. ر. ك على بن موسى الرضا والفلسفه الالهيه.
11. سوره انبيإ, آيه23.
12. انعام, 57.
13. شورى, 50 ـ 49.
14. رحمن, 29.
15. نحل, 43.
16. نسإ, 32.
17. رحمن, 29.
18. نحل, 43.
19. انبيإ, 23.
20. اعراف, 6.
21. سوره توحيد.
22. حديد, 3.

 

امام خمينى ثابت و استوار از آغاز تا پايان

قم حرم اهل بيت (عليهم السلام)

( قم حرم اهل بيت است, قم مركز علم است, قم مركز تقواست, قم مركز شهادت و شهامت است. از قم علم به همه جهان صادر شده است و مى شود و از قم شهادت به همه جا صادر مى شود. قم شهرى است كه در آن ايمان و علم و تقوا پرورش يافته. از آن وقتى كه قم بوده است, قم از زمان ائمه اطهار مورد توجه اسلام بوده است و از قم تقوا, شجاعت, شهامت و همه فضائل به همه جا صادر مى شود و صادر خواهد شد. علمايى كه در قم من ادراك كرده ام كسانى بودند كه در دنيا نمونه بودند, در علم و تقوا و من اميدوارم كه ادامه پيدا كند اين علم و تقوا در شهر شما تا زمان ظهور امام زمان سلام الله عليه. من هر جا باشم قمى هستم و به قم افتخار مى كنم. دل من پيش قم است و قمى و دل من پيش همه اهل تقواست و همه كسانى كه به اسلام خدمت مى كنند)). )(6 / 6 / 59)
( من قم را مى شناسم, من كه, تو قم بزرگ شدم من, من قبل از اين كه همه شما تقريبا متولد بشويد آمدم قم و همان جا هم بودم و هستم, حالا هم هر وقتى كه حالم مساعد بشود باز مىآيم پيش شما. من مى دانم كه شما قمى ها به اين زودى از اسلام دست برنمى داريد و به هيچ وجه هم دست برنمى داريد. من اين را يك كلمه اى است كه مى گويم براى زمان هاى بعد كه شما بعد از من هم توجه به اين معنا داشته باشيد. هر روزى كه ديديد شخصى يا گروهى يا جبهه اى يا حزبى, هر كس, بر خلاف روحانيت چيزى گفت… از حالا تا هر وقت كه شما بوديد و بعد نسل هاى آينده هم آمدند, هر وقت كسى بر خلاف اصل روحانيت… يا به شخصى كه در روحانيت موثر است, مورد توجه مردم است و موثر است در روحانيت, اگر قلمى يا بيانى اين را خواست بشكند اين نظرش به اين شخص نيست, نظرش به آن گروه هم نيست, اين نظرش به اين است كه اين قشر كه مخالف با اساسى است كه آنها دارند, مخالف با اين است كه مملكت اسلامى تحت سلطه غير باشد. قرآن امر فرموده است كه نبايد باشد, و اين كلام قرآن را منتشر مى كند. اينهايى كه با اصل روحانيت ولو به صورت اينكه ((نه, ما مى خواهيم احترام اينها محفوظ باشد, اگر اينها وارد در سياست بشوند احترامشان از بين مى رود پيش مردم, و ما ميل داريم احترامشان محفوظ باشد)) با اين دوز و كلك ها مى خواهند روحانيت را از صحنه بيرون كنند و كشور شما را تسليم كنند يا به طرف شرق, يا به طرف غرب, اساس اين است.
من اين نصيحتى كه مى كنم, براى شماست و براى نسل هاى آينده كه بدانند اين را كه هر وقت يك قلم فاسدى خواست مطلق روحانيت را از بين ببرد يا به يك صورتى منزوى كند, يا روحانى كه در بين ملت موثر است, او را خواست كه منعزل كند اين روى آن نقشه دارد عمل مى كند. روى نقشه اى كه داشتند و دارند و خواهند داشت و همه ما بايد بيدار باشيم, توجه داشته باشيم كه اين طور نشود كه يك وقت ما را متشتت كنند باز; و ماها را رو به هم قرار بدهند و يك دسته اى از آن طرف و يك دسته اى از اين طرف و يك دسته اى از آن طرف فرياد كنند و يك دسته از اين طرف فرياد كنند, ماها را مقابل هم قرار بدهند و نتيجه را آنها بگيرند. من به همه ملت اين سفارش را مى كنم, همه ملت هايى كه در دنيا هستند سفارش مى كنم, به همه ملت هايى كه در آتيه خواهند آمد سفارش مى كنم كه اساس اين است كه اسلام مخالف با مقاصدشان است و اسلام بايد يا نباشد يا اگر چنانچه يك صورتى باشد به دست اشخاصى باشد كه از اسلام هيچ اطلاعى ندارند ).(27 / 8 / 59)

رهنمودها مقام معظم رهبرى

( امروز همه وظيفه داريم. امروز بزرگترين وظيفه ى ما حراست از نظام اسلامى است. نظام اسلامى عبارت است از اين كه اولا قسط اسلامى و احكام اسلامى در جامعه تحقق پيدا كند; ثانيا افراد صالح و شايسته يى متصدى و مباشر اين كار باشند – بدون وجود افراد شايسته و صالح, امكان ندارد احكام اسلامى و قسط اسلامى در جامعه پياده شود – ثالثا اعتماد و باور و قبول مردم و رابطه ى مستحكم ميان اين مجموعه ى خدمتگزار و مردم بايد وجود داشته باشد.
بنده مكرر تاكيد كرده ام كه ما بايد شكل نظام و روح نظام و محتواى نظام را از اسلام بگيريم, نه از مكاتب بيگانه… ما نبايد تسليم تدبير ديگران درباره ى خودمان باشيم; ما بايد آنچه را كه مصلحت و نياز خود ماست و آنچه را كه به حسب اعتقاد و ايمان ما حق است, دنبال بكنيم و آن, احكام اسلامى و قسط اسلامى و راه اسلام است; همان چيزى است كه ما شكل نظام اسلامى را با آن تعريف كرده ايم و گفته ايم مردم سالارى دينى. مردم سالارى دينى يعنى هدف, تحقق ارزشهاى اسلامى و پياده شدن و عينى شدن مقررات و احكام اسلامى است.
خطر دشمنيها وجود دارد; مثل همين خطراتى كه در تحليلها و خبرها و جريانات سياسى جهانى گفته مى شود و كاملا مى شود آن را ديد و مشاهده كرد. يك وقت صحبت از خطر تهاجم نظامى است, يك وقت صحبت از خطر تلاش براى بر هم زدن امنيت كشور است. هم آن خطر اولى – ولو ضعيف – وجود دارد و هم خطر دومى. همچنين خطر كوشش و تلاش دشمن براى تلاشى درونى و فروپاشى نظام – آن طور كه خودشان تعبير مى كنند – وجود دارد. اينها خطرهايى است كه مسوولان نظام بايد آنها را جدى بگيرند.
امروز وفاق ملى يك وظيفه ى عمومى است. تسليم شدن در مقابل قواره ى كلى نظام اسلامى, يكى از وظايف عمومى ما مسوولان است. چيزهايى كه ممكن است دلهاى مردم را نسبت به نظام و اهدافى كه نظام ترسيم كرده, چركين كند, اگر از هر يك از مسوولان سر بزند – چه قول باشد, چه عمل و رفتار – بر خلاف وظيفه و تكليف و حق است; بايد مراقب باشيم. كارهايى كه مردم را نسبت به صلاح مسوولان نظام بدبين و آنها را دچار ترديد كند, ناحق است و نبايد انجام بگيرد. اگر مردم اين طور احساس كنند كه بخشى از مسوولان نظام دچار مسابقه ى رفاه طلبى و مسابقه براى دستيابى به ثروت و ثروت اندوزى براى خود هستند; اين به ايمان و اطمينان آنها به نظام ضربه مى زند و پشتوانه ى اصلى نظام را كه ايمانهاى مردم است, مى گيرد; دشمن اين را مى خواهد.
آنچه من بر آن تكيه مى كنم, اين است كه نگذاريد مسابقه ى رفاه طلبى و ثروت اندوزى – اگر در بين بعضى وجود دارد – ادامه يابد و توسعه پيدا كند. همه ى مسوولان از زندگى متوسطى برخوردارند. بعضيها در دوران مسووليت درصدد بربيايند از اين فرصت استفاده كنند – چون مى دانند مدت مسووليتها طولانى نيست و كوتاه است – و براى خود زراندوزى كنند; به فكر تامين آتيه ى خود بيفتند.
بنده خيلى ها را در مسووليتهاى مهم و حساس مى شناسم كه باصلاح كامل و بى نظرى و بى توقعى دارند براى خدا كار مى كنند و چيزى نمى خواهند. من گمان نمى كنم در كمتر جايى در دنيا اين طور انسانهاى صالح و مومنى را كه ما بحمدالله والمنه در اين جا داريم, بشود پيدا كرد; منتها عيب و نقص و بيمارى در نظام اسلامى اگر به مقدار كم هم باشد, براى نظام اسلامى و وجهه و اعتبار آن مضر است. دشمن اينها را بزرگ مى كند و سعى مى كند اين فسادها را در داخل جامعه و در بين خود مسوولان گسترش بدهد.
آنچه من مى خواهم به مسوولان عالى رتبه و سطح بالاى نظام عرض بكنم, اين است كه همه ى سعى شان اين باشد كه با هم همكارى كنند. همكارى مسوولان در سطوح عالى نظام مى تواند براى سطوح متوسط و ميانى دستورالعملى بشود. گلاويز شدن, درآويختن با هم و بهانه جويى كردن در بين مسوولان عالى رتبه ى نظام به هيچ وجه مصلحت نيست. البته مسوولان طراز اول نظام خوشبختانه مراقب اين جهات هستند; انسانهايى هستند كه خداى متعال آنها را مشمول هدايت خود قرار داده است و ان شإالله هميشه مشمول هدايت الهى باشند; ليكن بايد خيلى مراقبت و توجه و دقت كرد.
براى اين كه مقاصد عاليه و والاى نظام جمهورى اسلامى تامين بشود, عمده ى ابزار رهبرى همين مجارى قانونى است; يعنى سه قوه ى مجريه, مقننه و قضاييه. اگر قسط اسلامى را توصيه مى كنيم, اگر مسوولان را از مفاسد اقتصادى پرهيز مى دهيم, اگر بر از بين بردن زمينه هاى تبعيض تاكيد و آن را تكرار مى كنيم, ابزارى كه در اختيار ماست, در درجه ى اول جز همين مجارى قانونى چيز ديگرى نيست.
البته اگر قواى سه گانه نتوانند, نخواهند و نكنند, آن وقت مواجه شدن با اين مشكلات, با نيروى خود مردم خواهد بود; كه اميدواريم هيچ وقت پيش نيايد كه رهبرى احساس احتياج كند كه بايد نيروى مردم را وارد ميدان كند, براى اين كه مشكلى را برطرف كند يا كار بزرگى را تحقق ببخشد. بهترين كار, استفاده از همين مجارى قانونى است.
اعتقاد من اين است كه مسوولان كنونى نظام ما مى توانند مشكلات كشور را برطرف كنند.
مسوولان حكومت و قواى سه گانه ى ما مى توانند اين ضعفها و مشكلات را با همين قواره ى قانون اساسى برطرف كنند. همان طور كه اشاره شد, معيار و محك براى قضاوت, قانون اساسى است.
مردم هم امتحان خود را داده اند. مردم, افراد خيلى خوبى هستند. مردم در آن جايى كه احساس كنند وظيفه ى آنهاست, حضور و فداكارى و اقدام و همراهى شان تضمين شده است. )(21 / 8 / 81)

 

 

سخنان معصومين (عليهم السلام)
وفاى به عهد

رسول خدا(ص):

لا دين لمن لا عهد له(1)

آن كسى كه وفاى به عهد و پيمان نكند, دين ندارد.

رسول خدا(ص):

من كان يومن بالله واليوم الاخر فليف اذا وعد(2)

آن كس كه به خدا و روز جزا ايمان دارد بايد به وعده اى كه مى دهد وفا كند.

امام على عليه السلام(ع):

ما ايقن بالله من لم يرع عهوده و ذممه(3)

كسى كه عهد و پيمان خود را رعايت نكرد, به خداى سبحان يقين نياورده است.

امام على عليه السلام(ع):

لاتعتمد على موده من لايوفى بعهده(4)

بر دوستى كسى كه به عهد خود وفا نمى كند, اعتماد نكن.

امام على عليه السلام(ع):

ان العهود قلائد فى الاعناق الى يوم القيامه فمن وصلها وصله الله و من نقضها خذله الله(5)

همانا عهد و پيمان ها گردن بندهايى هستند در گردن ها تا روز قيامت, كسى كه پيوند آن ها را نگهدارد (وفاى به عهد كند) خداوند او را به مقصود مى رساند, و كسى كه آن عهدها را بشكند, خداوند او را به خودش واگذارد.

امام على عليه السلام(ع):

اذا نقضوا العهد سلط الله عليهم عدوهم(6)

هرگاه مردم پيمان شكنى كنند, خداوند دشمنان را بر آن ها مسلط كند.

امام على عليه السلام(ع):

[ يا مالك] ان عقدت بينك و بين عدوك عقده او البسته منك ذمه فحط عهدك بالوفإ وارع ذمتك بالامانه واجعل نفسك جنه دون ما اعطيت(7)

[ اى مالك] اگر بين خود و دشمنت پيمانى بستى و يا پيمان پناه دادن را به او دادى جامه وفا را بر عهد خويش بپوشان و تعهدات خود را محترم بشمار و براى حفظ آنها سينه خود را سپر قرار ده.

امام على عليه السلام(ع):

اسرع الاشيإ عقوبه رجل عاهدته على امر كان من نيتك الوفإ له و فى نيته الغدر بك(8)

سريع ترين چيزها به كيفر مرد, آن است كه با او پيمان بندى و قصدت وفاى به آن باشد و او قصد خيانت به تو را داشته باشد.

امام على عليه السلام(ع):

[ يا مالك] فلا تغدرن بذمتك و لا تخيسن بعهدك و لا تختلن عدوك فانه لايجترى على الله الا جاهل شقى و قد جعل الله عهده و ذمته امنا افضاه بين العباد برحمته و حريما يسكنون الى منعته و يستفيضون الى جواره(9)

[ اى مالك] هيچ گاه به عهد و پيمانت خيانت نكن و پيمان شكنى ننما و دشمنت را فريب مده زيرا غير از نادان و شقى كسى گستاخى بر خداوند روا نمى دارد (چون عهدشكنى گستاخى بر خداوند است) خداوند عهدى را كه با نام او منعقد مى شود از روى رحمت, مايه آسايش بندگان قرار داده, و حريم امنى است كه در سايه نيروى آن سكونت و آرامش پيدا مى كنند و با سرعت به سوى آن پناه مى برند.

امام على عليه السلام(ع):

اعتصموا بالذمم فى إوتادها(10)

پيمان هارا با عمل به مقرراتش محكم نگه داريد.

امام على عليه السلام(ع):

اشرف الهمم رعايه الذمام و افضل الشيم صله الارحام(11)

شريف ترين همت ها رعايت پيمان هاست و برترين روش ها پيوند با خويشاوندان است.

امام صادق عليه السلام(ع):

عده المومن اخاه نذر لا كفاره له فمن اخلف فبخلف الله بدء و لمقته تعرض.(12)

وعده مومن به برادر دينى اش هم چون نذر است كه كفاره ندارد, كسى كه به آن وفا نكند, به مخالفت با وعده خدا برخاسته و خود را در معرض غضب خدا قرار داده است.

امام رضا عليه السلام(ع):

انا إهل بيت نرى ما وعدنا علينا دينا كما صنع رسول الله(ص).(13)

ما خاندانى هستيم كه وعده هاى خود را, قرضى بر گردن خود بينيم, چنان كه رسول خدا(ص) چنين بود.

پى نوشت ها:

1. بحارالانوار, ج75, ص96.
2. اصول كافى, ج2, ص364.
3. غررالحكم, ج2, ص266.
4. همان, ص324.
5. ميزان الحكمه, ج7, ص49.
6. بحارالانوار, ج100, ص45.
7. نهج البلاغه, نامه53.
8. غرر الحكم, ص197.
9. نهج البلاغه, نامه53.
10. همان, حكمت 155.
11. غررالحكم, ج1, ص207.
12. اصول كافى, ج2, ص263.
13. بحارالانوار, ج75, ص97.
ـ1
ـ2
ـ3
ـ4
ـ5
ـ6
ـ7
ـ8
ـ9
ـ10
ـ11
ـ12
ـ13