حضرت آیت‌الله حسن‌زاده آملی

سرمایۀ سعادت انسان، علم است. و اگر بِه از آن چیزی یافت می‌شد، خدای سبحان به پیغمبرش می‌فرمود که بگو او را به من بده. اما در قرآن کریم فرمود: «قُل رَّبِّ زِدنِی عِلْمًا: بگو علم مرا افزون کن»(۱) ای پیغمبر من، از من چیزی می خواهی، «قُل رَّبِّ زِدْنِی عِلْمًا » که اساس همه سعادت‌ها وابسته است به نور علم. و به زبان صاحب عصمت، حضرت ختمی مرتبت، علم تعبیر به نور شد: «العِلمُ نورٌ یُقذِفُهُ اللهُ فی قُلبِ مَن یَشاء»(۲).آن دلی که آمادگی پیدا کرده، لایروبی شده و استعداد یافته، علم نصیبش می‌شود، چون علم خیلی خوش‌نشین است.

خدای سبحان فرمود خالق تمام صنایع شما منم: «فَلیَنظُرِ الانسانُ مِمَّ خُلِق. خُلِقَ مِن ماءٍ دافِق. یَخرُجُ مِن بَینِ الصُّلبِ وَ التَّرائِب.»(۳) چه کسی تو را پروراند و به این صورت و سیرت درآورد؟ چه کسی این سرمایه و بینش را به تو داد؟ افاضه این علوم و معارف از چه کسی است؟ چه کسی بشر را به اینجا رساند که حالا این همه صنایع را اختراع می‌کند؟

بزرگان ما فرمودند ما در دو رحم تربیت می شویم و آداب و شرایط این دو رحم، اهمیت بسیاری دارند. یک رحم، رحم مادر است و رحم دوم، نظام طبیعتی است که در آن هستیم و داریم خودمان را می سازیم.  ببینید در این رحم، خودتان را چگونه می‌سازید؟ در رحم اول مسئولیت پدر و مادر زیاد بود.

در این رحم دوم،  باید دست‌اندازهایی را که برای شما پیش می‌آیند به رخ‌تان بکشیم. از ما آزرده خاطر نشوید. ما برای تشفّی خاطر خود که عرض نمی‌کنیم.. قرآن فرمود یادتان نرود چه بودید: «أخرَجَکُم مِن بُطونِ أُمَّهاتِکُم لاتَعلَمونَ شَیئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمعَ وَ الاَبصارَ وَ الاَفئِده».(۴) شما که از زهدان مادر به این نشئه قدم گذاشتید چه می‌دانستید؟ من به شما سرمایه دانش دادم.  .

ما دو دهان داریم. از یک دهان غذا می‌گیریم برای بدن و از یک دهان غذا می‌گیریم برای جانمان و ابد و آخرتمان. خیلی درباره این دو غذا مواظب باشید، به‌خصوص غذای جان. شما هیچ نمی‌دانستید.و. شما را، چشم، گوش، دل و کانون فهم و سرمایه تعالی و ترقی داد تا به فعلیت‌ برسید.

قرآن صورت کتبیه نظام هستی است. و نظام هستی و انسان کامل، صورت عینیه این کتاب‌اند. یک عزیزی کتابی برای من به هدیه آورد دیدم که دانشمندان غربی تلاش کرده‌اند به فهمیدن اغراض و اسرار قرآن. حیرت اندر حیرت! دیدم ما داریم نان خودمان را سر سفره دیگران می‌خوریم. ناراحت شدم و  مباحثه‌ای با عزیزانی داشتم. پیش از اینکه وارد مباحثه بشویم به آقایان عرض کردم این جوری که من و شما سلّانه سلّانه راه می‌رویم و  سِیر علمی داریم و این طور که غربی‌ها کار می‌کنند، مبادا در آینده نزدیک  باید اصول دین خودمان را هم برویم از فلان مسیو و فلان مستر بپرسیم. حقیقتاً کار می‌کنند و زحمت می‌کشند.

تمام صنایع شما را خدا ساخته است. اگر یک میکرون از دین خود تخطّی کند سقوط می‌کند. کشتی همین طور. همه آلات و صنایع دین دارند. وقتی وسیله‌ای می‌خرید، یک دفترچه راهنما هم به شما می‌دهند که   حواستان جمع باشد که چگونه استفاده کنید..همه این صنایع شما ساخته شما هستند و دین دارند. آیا شما که بزرگ‌ترین صنع الهی هستید می‌شود بی‌دین باشید؟ قرآن کتاب دین شماست. خود را به آن عرضه بدارید وگرنه به هلاکت می‌روید.

روزها گر رفت، گو رو باک نیست

تو بمان ای آنکه چون تو پاک نیست

ببینید آنهایی که تملّک و سرمایه اقتدارتان است و انسانیت‌تان به آنهاست، چه هستند. مسامحه و امروز و فردا نکنید. خود را به قرآن عرضه بدارید. این ضابطه است، علم و عمل انسان‌سازند. ظاهری دارد که قشر است و باطنی دارد که شما را می‌سازد. شما دارید شبانه‌روز خودتان را می‌سازید. علم، انسان‌ساز است. قدر بدانید.

پدران و اولیای فرزندان، قدر بدانند و خود را نثار معلّمین، مدرّسین‌ و اساتیدشان کنند. آنها دارند انسان می‌سازند. اهتمام داشته باشید. علم و عمل انسان‌سازند. جوهرند.

خدای متعال درست آفریده، ولی. ما بد پیوند داده‌ایم. ما دستور را پیاده نکرده‌ایم. ما خودمان را ضایع کرده‌ایم. در ظاهر، رکوع و سجود می‌کنید، طواف می‌کنید.ولی مطابق باطن محشور می‌شوید. طوری محشور نشوید که در سوره ملک، ملائکه بگویند أَلَم یَأتِکُم فیها نَذیر؟(۵)آیا بیم‌دهنده نداشتید؟ شما که در این رحم دنیا بودید، مربّی نداشتید؟ روحانی نداشتید؟ کسی نبود که شما را درست بسازد؟ چرا این جور اُشترو گاو و پلنگ محشور شدید؟ یَومَ یَفِرُّ المَرءُ مِن اَخیه. بله اصلاً می بینید برادر از برادر، همسر از همسر، فرار می‌کنند. چرا؟ برای این که می‌بینند انسان نیست، گرگ است. چرا گرگ است؟

ای دریده پوستین یوسفان

گر بدرد گرگت آن از خویش دان

گشته گرگان یک به یک خوهای تو

می‌درانند از غضب اعضای تو

آن سخن‌های چو مار و کژدمت

مار و کژدم می‌شود ‌گیرد دمت

سیرتی که اندر نهادت غالب است

هم بر آن تصویر حشرت واجب است(۶)

ببین شب و روز داری خودت را چه جوری می‌سازی برادر؟ ما داریم شب و روز، خودمان را می‌سازیم. از ما روحانیون، از کسانی که دلسوزند به حال شما بخواهید که با شما دعوا کنند. باید خودمان را به قرآن عرضه بداریم که کتاب انسان‌ساز است.

جناب استاد علامه طباطبایی هفته‌ای یک بار با آقایان در تهران جلسه‌ داشتند. یک بار خدمت ایشان رسیدم.  ‌فرمود امروز مهمان خوبی داشتیم به نام کربن فرانسوی، مترجم با خود داشت. شخصی بود خیلی نجیب و شریف و بسیار کتاب خوانده. عنوان کرد که آقا من مسلمان و شیعه اثنی‌عشری و از پاریس آمده‌ام. ما گمان کردیم پدر یا مادرش ایرانی بوده‌اند.  می‌گفت پدر و مادر و دودمانم همه عیسوی هستند و  این فکر برایم پیش آمد که انسان وقتی می‌خواهد نهالی را غرس کند، از این و آن می‌پرسد که نشانی یک باغبان آگاه و  وارد و کار کشته را به او بدهند، چون انسان نهال و باغش را که دست هر کسی نمی‌دهد. من وجود خودم را به دست چه کسی سپرده‌ام؟

اَوِستا می گوید حق با ماست. عهد عتیق و عهد جدید و تلمود یهود.و قرآن پیغمبر مسلمان‌ها  هم می‌گویند حق با ماست.گفت ما به فکر افتادیم که ببینیم بالاخره حق با کیست؟ همه کتاب ها را زیر و رو کردم تا رسیدم به قرآن و دیدم این کتاب حق است.

هزار نقد به بازار کائنات آرند

یکی به سکه صاحب عیار ما نرسد.(۷)

در اینجا تسلیم شدم و به این کتاب  صاحبش ایمان آوردم و مسلمان شدم. گفت حالا که آمدم به اسلام، دیدم  با بودن این کتاب و خاتم انبیا در اینجا چه غوغایی است. گفتم این حق است و در میان صحابه و اشخاص و افراد، علی را یافتم و دیدم این ابر مرد است. حرف هایش، حرف است. اینجا زانو زدم. و از فرمایشات او حسنی و حسینی و دوازده امامی و شیعه شدم.

بگذارید قرآن در اجتماع پیاده بشود. قرآن حقیقت شماست. شرع مقدس حقوقی برای فرزندان به گردن پدر و مادر گذاشته است. اولین حق اسم خوب است. اسم‌های شترگاو پلنگ برای بچه‌ها نگذارید که خجالت بکشند. چرا این اسم‌ها را می‌گذارید؟ برای تربیت،  مدرسه و درس و معارف و علوم و عقایدشان وقت بگذارید.

کی شود دریا ز پوز سگ نجس

کی شود خورشید از پف منطمس(۸)

نور خورشید را که نمی‌شود با پف گرفت. نور خدا و دین خداست. آفتاب عالمتاب است. باید در صحنه باشید. حواس شما باید جمع باشد. مبادا یک وقت خود را کنار بکشید که:

مهر درخشنده چو پنهان شود

شب‌پره بازیگر میدان شود.(۹)

شما نباید خودتان را کنار بکشید که شب‌پره‌ها بیایند و میدان را بگیرند. همه ما مسئولیم. «کُلُّکُم مسئولٌ» رسول الله فرمود: «و کُلُّهُم یُسأَلون عن رعِیَّهٍ». همه شما مسئولید. از شما سئوال می‌شود فرزندانتان را چطور تربیت کردید؟ خانواده، ارحام، محیط، همه ما مسئولیم. باید طوری قدم برداریم که به آن بچه بدآموزی ندهیم. تکلیف من و شما خیلی سنگین است. کار داریم با شما. از شما توقع و به شما اعتراض داریم. دختران من! دارند محیط شما را آلوده می کنند. آفرین بر شما. که مدرسه و دانشگاه و مسجد می‌روید. حضرت صدیقه طاهره(س) باید سرمشقتان باشد. ما سرمشق و برنامه داریم: «إِنَّ هَذَا الْقُرآنَ یِهدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ …. یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا استَجیبوا لِلَّهِ وَلِلرَّسولِ إِذا دَعاکُم لِما یُحییکُم..»(۱۰) اگر حیات ابدی آرزو می‌کنید، یک وقت مشمول آن تشر ملائکه نشوید..« أَلَمْ یَأْتِکُمْ نَذِیر»(۱۱) چرا این جوری محشور شدید؟ این منبرها، حسینیه‌ها، مسجدها همه کلاس اکابرند. قدر این کلاس‌های اکابر را بدانید. خودتان را درست بسازید.

ما خیر و سعادت شما را می‌خواهیم. ما حق نداریم در پیشگاه ملکوت عالم یک کلمه حرف برای تشفّی خاطر خودمان بزنیم. اصول کافی جناب ثقه الاسلام کلینی را باز کنید.از امام امیرالمومنین روایت نقل می‌کند که آقا نفرین می‌کند کسانی را که این لباس بر تنشان است و آن را.آرم و تور شکار دنیوی و اغراض نفسانیشان قرار داده‌اند.

پی‌نوشت‌ها:

1. سوره طه /۱۱۴
2. بحارالانوار، ج ۱، ص ۲۲۴؛ مشکاهالانوار، ص۳۲۵
3. سوره طارق / ۵-۶-۷
4. سوره نحل/ ۷۸٫٫

۵٫سوره ملک/ ۸۶٫

6. مولوی

۷٫حافظ

۸٫مولوی

. ۹٫ضرب المثل ایرانی

۱۰٫سوره انفال/ ۲۴

11. سوره ملک/۸

سوتیتر:

قرآن، صورت کتبیه نظام هستی است. و نظام هستی و انسان کامل، صورت عینیه این کتاب‌اند. یک عزیزی کتابی برای من به هدیه آورد دیدم که دانشمندان غربی تلاش کرده‌اند به فهمیدن اغراض و اسرار قرآن. حیرت اندر حیرت!  این جوری که من و شما سلّانه سلّانه راه می‌رویم و  سِیر علمی داریم و این طور که غربی‌ها کار می‌کنند، مبادا در آینده نزدیک  باید اصول دین خودمان را هم برویم از فلان موسیو و فلان مستر بپرسیم!

پیشگفتار:

در ۲۳ قسمت قبل فیلم‌های ساخته شده و اکران گردیده تا اواسط سال ۶۷ بررسی و تحلیل گردید. همانطور که قبلاً هم بیان گردید، سال ۶۷ از سال‌های پرتولید فیلم محسوب می‌شود. جمع فیلم‌های ساخته شده در این سال ۵۴ عدد بود که تاکنون ۳۶ مورد از آنان مورد نقد قرار گرفته است. ژانر اجتماعی در این سال بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده بود.

الف) فیلم‌های اجتماعی و کمدی

۳۷ـ طپش، سناریست و کارگردان: مهدی فخیم‌زاده، تهیه‌کننده: محمدعلی نجفی (معاون اسبق سینمایی). بازیگران: اکبر زنجانپور، اسماعیل محرابی، شیرین گلکار، فاطمه دادرس، محمدعلی نجفی، ناصر آقایی، ابراهیم آقاجانی.

فیلم روایتگر زندگی دو مرد با مشکلات روحی، روانی زیادی است که در برخورد تصادفی و آشنایی با هم نارسایی‌های فکری و رفتاری خود را بیشتر بروز می‌دهند، تا اینکه فرد سومی که دارای پختگی فکری و عملی قابل‌توجهی است سر راه آنان قرار گرفته و عدم تعادل آنها را عملاً نشان می‌دهد. به جز کارگردان و تهیه‌کننده، بقیه عوامل بازیگر معروف و حرفه‌ای نبودند.

۳۸ـ کارآگاه۲، محصول کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سناریست و کارگردان: بهروز غریب‌پور.

از آثار بدون بازیگر و قهرمان که با هدف طرح مسائل مبتلابه فرهنگی، تربیتی دانش‌آموزان ساخته شد، در دهه اول پیروزی انقلاب عمده تمرکز فعالیت‌های فرهنگی دستگاه‌ها بر ارائه شیوه‌های تربیتی و اخلاقی در حوزه‌های مختلف اجتماعی بود. کانون پرورش فکری، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، بخش فرهنگی بنیاد مستضعفان، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، بنیاد سینمایی فارابی و ده‌ها نهاد دیگر در این زمینه فعال بودند که توانستند آثار ارزشمندی را متناسب با زمان و مکان خود عرضه نمایند. متأسفانه از اواخر دهه ۶۰ و به ویژه از اواسط دهه ۷۰ این فعالیت‌ها کمرنگ شد و عرضه هنر و نمایش با رویکرد اقتصادی و ضدفرهنگی به وادی بی‌تفاوتی و بعضاً ابتذال افتاد که در جای خود به آن خواهیم پرداخت.

۳۹ـ گال، کارگردان: ابوالفضل جلیلی. محصول: سیمای جمهوری اسلامی ایران. بازیگران: حسین معلومی، هوشنگ بهشتی، اصغر گل‌محمدی، مهدی اسدی، فاطمه تقوی، مرحوم حسین پناهی.

داستان فیلم به تخلفات کودکانه و نوجوانانه و بازداشت در ندامتگاه نوجوانان می‌پردازد. فضای ندامتگاه، آثار منفی جو ندامتگاه بر روحیه شکننده نوجوانان و در عین حال چاره‌ناپذیری حاکمیت‌ها از برخورد تأدیبی با نوجوانان بزهکار دستمایه کارگردان برای خلق یک اثر اجتماعی، تربیتی شده است. ابوالفضل جلیلی که ابتدا با کار در تلویزیون فعالیت هنری خود را آغاز کرده بود، بعدها به ساخت آثار سینمایی سیاه و مأیوس‌کننده عمدتاً مورد پذیرش جشنواره‌های غربی روی آورد ولی در سال‌های اخیر اندکی رویکرد تخریبی خود را تعدیل نمود.

۴۰ـ گرداب سکندر، کارگردان: امیر خوش‌خرام. محصول شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی ایران.

فقر و تنگدستی و عواقب پرآسیب آنها دستمایه کارگردان و نویسنده برای تصویرگری از مردم بنادر جنوب کشور شده است. همت، تلاش و پشتکار ستودنی مردمان قانع سرانجام موجبات غلبه بر ناهمواری‌ها را فراهم می‌آورد.

همانطور که قبلاً هم بیان شد، تزریق روحیه تلاشگرانه و امیدوار از مبانی اساسی رشد و پیشرفت جوامع محسوب می‌شود که حاکمیت‌ها با توجه به فرهنگ ملی خود سعی در تبلیغ و ترویج آن در میان ملت خود دارند. از اواسط دهه ۷۰ به بعد جای اینگونه آثار و پیام‌ها در سینمای ایران خالی است و به نظر می‌رسد که فارغ از نهادهای حاکمیتی، حوزه سینما در این مورد مسئولیتی برای خود قائل نیست.

۴۱ـ نار و نی، کارگردان: سعید ابراهیمی‌فر. بازیگران: جهانگیر الماسی، رسول نجفیان، بیوک میرزایی، غزال علمی، حسین پناهی، علی‌اصغر مسیری، پری عسّاری.

یک داستان اجتماعی از یک عکاس که به فضای معمایی ورود می‌کند و با تلفیقی از کشف و جست‌وجوی ناخواسته و زندگی معمولی عکاس ادامه پیدا می‌کند. ویژگی این قبیل فیلم‌ها باورپذیر بودن آنها و همذات‌پنداری بینندگان با شخصیت‌هاست که چندان دور از دسترس نیستند.

۴۳ـ یاد و دیدار، کارگردان و فیلمنامه‌نویس: رجب محمدین. بازیگران: فردوس کاویانی، فاطمه معتمدآریا، محمدعلی جعفری، افشین شاه ابراهیمی، شهریار لطفی، عزت‌الله قمی و تعداد زیادی از بازیگران غیرمعروف و آماتور.

قصه شیرین و مشکلات طبقات فرودست و صفا و صمیمیت آنان و گذشت از منافع خود برای کمک به دیگران خمیرمایه داستان فیلم است که هر چند بار تکرار بشود رنگ کهنگی و ملال به خود نمی‌گیرد. دلیل آن هم قداست فاکتورهای اخلاقی است که فطرتاً محل توجه وجدان بشری است.

۴۴ـ هی جو، محصول: بنیاد سینمایی فارابی. کارگردان: منوچهر عسکری نسب. تهیه‌کننده: منوچهر محمدی، منوچهر عسکری‌نسب. فیلمنامه: بیژن بیرنگ. بازیگران: فتحعلی اویسی، سعید پورصمیمی، فرهنگ مهرپرور، کریستین یینی، مرحومه حمیده خیرآبادی (مادر ثریا قاسمی)، حسین پناهی، جلال مقدم و مرحوم عزت‌الله مقبلی.

روایت آدم‌های خیال‌پردازی که در رؤیا زندگی می‌کنند و گمان دارند که از طرق غیرمتعارف می‌توانند موفقیت‌های خارق‌العاده به دست آورند. به ویژه اشخاصی که نگاهشان به بیرون از مرزهاست و به امکانات جامعه خود و توانایی‌های معقول و منطقی خویش بی‌توجه هستند. اینان رشد و پیشرفت استثنایی درصد کمی از ایرانیان مهاجر را ملاک قضاوت و استنتاج قرار می‌دهند و البته معمولاً پس از سال‌ها غربت و سختی و مرارت به بن‌بست می‌رسند و درمی‌یابند که بهره‌گیری از امکانات تعریف‌شده جامعه خود در مجموع عاقلانه‌تر و دست‌یافتنی‌تر است.

ب) فیلم‌های انقلابی، حادثه‌ای و میهنی

۴۵ـ محکومین، کارگردان: ناصر محمدی، عبدا… غیابی. بازیگران: عنایت بخشی، مرحوم رضا کرم رضایی، خسرو امیر صادقی، جمشید لایق، مرحوم نعمت‌ا… گرجی، مرحومه مهری ودادیان.

چند تن از افراد بلندپایه ساواک با توجه به فضای انقلابی سال ۵۷ و قطعیت سقوط رژیم پهلوی تصمیم می‌گیرند برای فرار از کشور چند نفر را گروگان بگیرند. از آنجا که همراهی گروه باطل با هم بر مبنای کفر و نفاق و گناه است بزودی دچار اختلاف و کشمکش درون گروهی گردیده و با هم درگیر می‌شوند بنحوی که چندتن از آنان بقتل می‌رسند و افراد باقیمانده نیز توسط نیروهای انقلابی دستگیر می‌گردند.

۴۶ـ شب حادثه، کارگردان و سناریست: سیروس الوند (براساس داستانی از فریدون جیرانی)، تهیه‌کنندگان: حسین فرح‌بخش، سیروس الوند، بیژن امکانیان. بازیگران: پرویز پورحسینی، بیژن امکانیان، گوهر خیراندیش، سوگند رحمانی.

روایت حادثه‌ای ناخواسته و زنده بودن اخلاق انسانی فاکتور ارزشمند فیلم است. پایبندی به اخلاق و وجدان بشری به عنوان عنصر فطری حیات جوامع در جای جای قصه تأثیرگذاری خود را نشان می‌دهد.

مانند سایر آثار سیروس الوند، فیلم متعلق به سینمای «بدنه» یا مردم‌پسند است. تهیه‌کنندگان و سناریست نیز در همین طبقه قابل تعریف هستند، هر چند در سال‌های بعد حسین فرح‌بخش یا فریدون جیرانی گاهاً با هدف فروش بیشتر و نگاه به گیشه به خطوط قرمز سینمای ایران بی‌توجهی نموده‌اند.

۴۷ـ عبور، محصول: سیمای جمهوری اسلامی ایران. سناریست و کارگردان: کمال تبریزی. تهیه‌کنندگان: شبکه ۲ سیما و ابراهیم حاتمی‌کیا. بازیگران: محمد رحمانی، علی‌اکبر اورعی، محمدهادی قمیشی، زهرا زراعی.

تضاد و شکاف فرهنگی میان دو دوست دیرینه که به علت ویژگی‌های شغلی‌شان ایجاد شده دستمایه کمال تبریزی برای قصه‌پردازی در فضای دراماتیک اواخر دفاع مقدس شده است. این‌گونه فاصله‌ها در همه اعصار وجود داشته و البته به میزانی که انسان‌ها اهداف مهمی را گم نکنند اسباب تخریب و آسیب نیست و در مقوله ویژگی‌ها طبقه‌بندی می‌شود، اما در صورتی که اهداف مادی و دنیاطلبانه بر افکار و رفتارشان مسلط شود، تضادها به نحو مخربی خود را نشان می‌دهند.

کمال تبریزی و ابراهیم حاتمی‌کیا از سینماگران حوزه دفاع مقدس هستند که آثار ارزشمندی در سینما و تلویزیون از آنان بجا مانده هر چند امتیاز حاتمی‌کیا بسیار بالاتر از تبریزی است. کمال تبریزی علاوه بر فیلم‌ها و سریال‌های خوب دفاع مقدسی، بعضی آثار سخیف و فاقد ارزش هنری و گاهاً در تعارض با مبانی فرهنگی جامعه اسلامی نیز ساخته است که به جایگاه هنری و اخلاقی وی بیش از آنکه امتیاز بدهد، لطمه زده است. مانند فیلم‌های «همیشه پای یک زن در میان است» و «طبقه حساس» که کاش در کارنامه تبریزی وجود نداشت.

۴۸ـ کشتی آنجلیکا، کارگردان: محمدرضا بزرگ‌نیا. بازیگران: داریوش ارجمند، عزت‌الله انتظامی، مرحوم مهدی فتحی (بازیگر نقش درخشان عمروعاص در سریال فاخر امام علی(ع))، پرویز پورحسینی، مجید مظفری، سوگند رحمانی، کتایون ریاحی، آتیلا پسیانی.

یک قصه حادثه‌ای، معمایی در بندر بوشهر در اواخر حکومت قاجار که انگلیسی‌ها سلطه گسترده‌ای بر بخش‌های جنوبی کشور به ویژه بنادر حاشیه خلیج‌فارس داشتند زیربنای ساخت فیلم بزرگ‌نیا را رقم زده است. فیلم علاوه بر فضای دراماتیک و جذاب برای تماشاگر، ظلم و ستم حکام قاجار و بیگانگان را توأمان به تصویر می‌کشد و فداکاری و ایثار مردم عادی را به خوبی به نمایش می‌گذارد. بزرگ‌نیا کارگردان کم‌کاری است که چندین اثر باارزش و مستحکم در فضای دریا ساخته است و چه خوب است که از تجربیات و استعداد او برای ساخت آثاری از این قبیل بهره بیشتری برده شود.

۴۹ـ گراند سینما، کارگردان: حسن هدایت. فیلمنامه از: حسن هدایت (با استفاده از کتاب تاریخ سینمای ایران نوشته جمال امید). بازیگران: اکبر عبدی، عزت‌الله انتظامی، مرحوم مرتضی احمدی، مرحوم منوچهر حامدی، قاسم سیف، حسین امیرفضلی، فخرالدین صدیق شریف، ملیحه ابراهیمی.

داستان طنزگونه ورود سینما به ایران و نمایش فیلم در آنهاست. صاحبان سینما که خارجی هستند یکی به روسیه و دیگری به انگلیس وابسته‌اند و با استفاده از جذابیت‌های نوظهور سینما و نمایش تلاش می‌کنند فرهنگ اربابان خود را بین مردم رواج دهند.

حسن هدایت سینماگر کم‌کاری است که آثار او نشان از استعداد و تبحر دارد. مجموعه «کارگاه علوی» که در دهه ۷۰ عصر جمعه‌ها از تلویزیون پخش می‌شد مورد استقبال وسیع مردم قرار گرفت. در دهه ۸۰ سری دوم سریال مذکور ساخته و پخش شد که مانند سری اول نتوانست نظر بینندگان را جلب کند. این امر نشان می‌دهد که سینماگران مانند سایر متخصصین باید پیوسته در حال آموزش، فراگیری و به روز نمودن اطلاعات خود باشند تا مطابق ذوق و سلیقه ارتقاء یافته مخاطبین بتوانند آثار قابل قبولی ارائه نمایند.

ج) کودک و نوجوان

۵۰ـ گلنار، محصول: خانه ادبیات و هنر کودکان و نوجوانان. کارگردان: کامبوزیا پرتوی. بازیگران: شهلا ریاحی، فرشته صدر عرفانی، غزل بانکی، محرم بسیم، علیرضا رونقی، اکبر دودکار.

تشریح صفا و سادگی کودکان و سوءاستفاده عناصر قدرت از آنان با زبان و تمثیل حیوانات دستمایه سازندگان فیلم برای آموزش شده است. فیلم ترکیبی از عوامل زنده و حقیقی و عروسک است که موجب جلب توجه بچه‌ها می‌شود.

سابقه آموزش با قصه‌پردازی در دنیای حیوانات بسیار طولانی است و ادبیات داستانی ما مملو از این قبیل قصه‌هاست. کلیله و دمنه، منطق الطیر (عطار نیشابوری)، موش و گربه (عبید زاکانی) و در رأس آنها قرآن کریم با زبان حیوانات نکات باارزش و حکیمانه‌ای را مطرح نموده‌اند که ماندگارند.

۵۱ـ ماهی، محصول: خانه ادبیات و هنر کودکان و نوجوانان. سناریست و کارگردان: کامبوزیا پرتوی. تهیه‌کننده: بنیاد سینمایی فارابی. بازیگران: محبوبه بیات، غزل بانکی، عطاءالله زاهد، حسن شجاع، حسن نوری،‌ علیرضا مرادی.

رقابت‌های کودکانه بر مسائل ساده و جهت‌دهی اخلاقی و تربیتی مابین رقابت‌ها توسط خانواده بن‌مایه داستان این فیلم است. برخلاف تصور عمومی، ساخت فیلم‌های کودکان بسیار حساس‌تر و دشوارتر از فیلم‌های بزرگسالان است. به این دلیل که کودکان آسیب‌پذیرترند و لازم است نهایت توجه برای بیان مسائل آنان به عمل آید. بر همین اساس است که در همه کشورها حاکمیت ضوابط سختی برای ساخت فیلم‌های کودکان دارند و خطوط قرمز گسترده‌تری نسبت به بزرگسالان اعمال می‌شود.

۵۲ـ گل، محصول: سیمای جمهوری اسلامی ایران. سناریست و کارگردان: رجب محمدین. بازیگران: مرضیه سعیدی، مرحومه مهری مهرنیا، حسن فرازمند، شروین نجفیان، امیر کلوری.

تنش‌ها و مشکلات فرزند یتیم و مادرش و روابط و مناسبات پرحاشیه طبقات فرودست شاکله قصه فیلم مذکور است و از آنجا که ترکیب یتیمی و فقر کار را بر کودک و خانواده‌اش دشوارتر می‌کند، پردازش داستان نیز جذابیت‌های دراماتیکی بیشتری را برای مخاطب فراهم می‌سازد. نکته حائز اهمیت آن است که فیلمساز از فضای عاطفی ایجاد شده بهره کافی برای ارسال پیام به کودک را ببرد و تنها به تحریک احساسات تماشاگر اکتفا ننماید.

۵۳ـ مشق شب، محصول: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. سناریست و کارگردان: مرحوم عباس کیارستمی. بازیگران: کادر آموزشی و دانش‌آموزان یک مدرسه.

مشکلات و حواشی مشق بچه‌ها در منزل و عدم اطلاع والدین از روش‌های جدید آموزشی یا گرفتاری‌های شغلی و روزمره آنان در این اثر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. مرحوم کیارستمی در فیلم (خانه دوست کجاست) نیز به دنیای پاک و معصوم کودکان قدم گذاشته و اثری سالم عرضه کرده بود. همانطور که قبلاً هم ذکر گردید، چقدر خوب بود که امثال مرحوم کیارستمی در کنار سلامت و سادگی چنین آثاری تکیه بیشتر و روشنتری بر تربیت صحیح و معنوی کودکان می‌نمودند تا فیلم‌ها از حالت خنثی خارج می‌شد.

۵۴ـ لنگرگاه، کارگردان: کیومرث پوراحمد، سناریست و تدوینگر: کیومرث پوراحمد. بازیگران: جهانگیر الماسی، علیرضا خمسه، اسماعیل داورفر، محمد برسوزیان، فرهاد حمیدی، مهوش افشارپناه.

در این فیلم، معضل فرار نوجوانان از خانه مورد کنکاش قرار گرفته و تلاش خانواده برای بازگرداندن آنان در فضایی دراماتیک و پرکشش به خوبی نمایش داده شده است. همت کارگردان و دست‌اندرکاران فیلم زمانی کامل می‌شد که ریشه‌های فرار کودکان از منزل شکافته و در معرض دید و تحلیل بینندگان قرار گیرد تا جلوی تکرار موارد مشابه گرفته شود. فیلم بیشتر مانند یک دوربین عکاسی بی‌طرف روایت‌گر است.

۵۵ـ مهمان ناخوانده، محصول: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. کارگردان: نامعلوم.

این فیلم نیز با توسل به دنیای حیوانات و از زبان آنان قصه زشتی‌های رفتار انسان‌ها را به تصویر می‌کشد و تلاش دارد با زبان روز، کودکان را با پلیدی‌ها آشنا کند. در عین حال خوش قلبی و خیرخواهی برخی از آدمیان را نیز به تصویر می‌کشد. کانون پرورش فکری از این بابت حق ماندگاری بر گردن حوزه کودک و نوجوان کشور دارد.

۵۶ـ مدرسه‌ای که می‌رفتیم، محصول: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. کارگردان: داریوش مهرجویی. بازیگران: عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان، محمود مهدوی، فرشید هسته‌ای، امرالله صابری، جمال‌الدین اشرف، قاسم سیف.

آزادی قلم و بیان و نقد تبعیض و بی‌عدالتی در جوامع انسانی به زبان کودک و نوجوان دستمایه مهرجویی برای ورود به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های نظام‌های فرهنگی در همه اعصار در فضای ذهنی و عملکردی کودکان شده است. مانند سایر آثار کارگردان، معضلات اجتماعی اساسی‌ترین فاکتور پردازش قصه در میان انسان‌های معمولی توصیف گردیده است. مجموعاً دل‌مشغولی‌های کانون پرورش فکری و کارگردان قابل احترام و پذیرفتنی است.

(مأخذ: آرشیو وزارت ارشاد و فرهنگ فیلم‌های سینمای ایران، اثر جمال امید)

دو صفحه

بی‌پرده با تاریخ

انفجاری که سفارت آمریکا را با خاک یکسان کرد

اسفند ۱۳۶۱ و فروردین ۱۳۶۲ رویدادهای داخلی و خارجی متنوعی را در خود جای داده است، آغاز عملیات والفجریک در بعد داخلی که نتیجه موفقیت‌آمیزی نداشت تا انفجار سفارت آمریکا در بیروت که به کشته و زخمی شدن تعداد زیادی آمریکایی منتهی شد از جمله این رویدادها است.

در ادامه به بررسی بخشی از حوادث و رویدادهای دو ماهه اسفند ۱۳۶۱ و فروردین ۱۳۶۲ می‌پردازیم.

آغاز عملیاتی که موفقیت‌آمیز نبود

سه ماه پس از انجام عملیات ناموفق والفجر مقدماتی، عملیات والفجر ۱ در منطقه شمال غربی فکه تا بلندی‌های حمرین طرح‌ریزی شد.

در ساعت ۲۲ و ۱۰ دقیقه بیستم فروردین ماه ۱۳۶۲ با رمز یا الله – یا الله – یا الله حمله یگان‌های سپاه و ارتش به فرماندهی شهید علی صیاد شیرازی (فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش) آغاز شد.

از زمان عملیات ثامن الائمه که به شکست حصر آبادان انجامید، تا آغاز عملیات والفجریک همواره برای در هم کوبیدن خط دشمن و گرفتن فرصت عکس‌العمل از آنها از تاریکی شب و ساعات استراحت نیروهای آنان بهره گرفته می‌شد، اما در این عملیات روش هجوم، در پوشش آتش تهیه برای در هم کوبیدن دشمن برگزیده شد. بر این اساس عملیات با اجرای آتش انبوه توپخانه شروع شد. ۶۰ هزار گلوله توپ بر مواضع عراقی‌ها فروریخت و این امر تا آن زمان بی‌سابقه بود. دشمن نیز با ۱۰۰ گلوله توپ به استقبال توپ‌های ایرانی آمد.

موقعیت منطقه عملیاتی والفجر بیشتر تپه ماهور (تپه‌های کوتاه ) بوده و بلندی‌های مهم آن از ۱۸۰ متر تجاوز نمی‌کند و در منطقه جنوب شرقی کوه‌های حمرین قرار دارد. قرارگاه خاتم الانبیاء عملیات را از دو محور شمالی و جنوبی به فرماندهی قرارگاه کربلا در جناح راست و قرارگاه نجف در جناح چپ پیش می‌برد.

در این عملیات ۸ لشکر از سپاه و ۲ لشکر، ۳ تیپ و یک گردان از نیروی زمینی ارتش و به عبارتی ۳۰ گردان از ارتش و ۸۰ گردان از سپاه مشارکت داشتند.

هر دو جناح کار پیشروی را تا سحرگاه روز پس از آغاز عملیات و تا اعلام دستور توقف به خوبی انجام دادند. از صبح همان روز تا پایان ششمین روز عملیات، عراق بارها دست به پاتک زد و چندین مرتبه بلندی‌های منطقه در بین طرفین رد و بدل شد، اما نیروهای خودی توانستند اهداف به دست آمده را تثبیت کرده و حالت پدافند به خود بگیرند.

در پایان این عملیات تعداد ۶۷۵۰ تن از نیروهای دشمن کشته، زخمی و اسیر شدند و ۹۸ دستگاه تانک و نفربر زرهی منهدم، ۵ فروند چرخبال ساقط و سه واحد ۵۵۰ نفری جیش الشعبی، سه گردان کماندویی و ۴ گردان مکانیزه آسیب دید.

همچنین بخشی از بلندی‌های حمرین، چندین روستا در حاشیه رودخانه دویرج و پاسگاه مرزی پیچ انگیزه آزاد شد که در مجموع ۱۵۰ کیلومتر وسعت را دربر می‌گرفت.

آتش به جای خون

در میان فضایی آکنده از تردید و عدم اجماع نظر، عملیات والفجر ۱ در ۲۰ فروردین ۱۳۶۲ آغاز شد. همانگونه که پیش‌بینی می‌شد، موانع انبوه دشمن و حضور وسیع آنها در منطقه، دستیابی به اهداف را دشوار ساخته بود. اما رزمندگان، این بار نیز با تمام قدرت به دشمن حمله کردند.

به طورکلی، وضعیت محورها متفاوت بود؛ بیشتر هدف‌ها تصرف نشده بود. در برخی محورها نیروها نتوانسته بودند عملیات رخنه و توسعه سرپل را عملی کنند و در بعضی محورها نیز موفقیت‌های محدودی به دست آمده بود.

در چنین شرایطی ماندن یگان‌ها در مناطق تصرف شده، امکان‌پذیر نبود. لذا، صبح روز عملیات، به تمام یگان‌های قرارگاه کربلا دستور عقب‌نشینی داده شد. گرچه نیروهای خودی حدود ۶۰ هزار گلوله بر سر دشمن ریختند (که در مقایسه با گذشته بی‌سابقه‌ترین حجم آتش در جنگ بود) اما در مقابل، دشمن نیز با ۴۰۰ قبضه توپ، جهنمی از آتش در منطقه به وجود آورد.

بدین ترتیب، این بار نیز موفقیت اندکی نصیب نیروهای خودی شد و شماری از نیروها که شهید یا مفقود شده بودند در منطقه تحت اختیار دشمن به جا ماندند.

در این میان، لشکر ۸ نجف کمترین مفقود را داشت. این یگان به دلیل تجربه قبلی به ویژه در عملیات والفجر مقدماتی، پس از دریافت دستور عقب‌نشینی، با اجرای مانور آتش تانک به خط دشمن، نیروهای خود را عقب کشید. همچنین فرماندهان این یگان در شب عملیات وقتی دریافتند که اوضاع نامساعد است، دستور حرکت به سمت چپ و راست خود را صادر نکردند و بدین ترتیب، از تلفات بیشتری جلوگیری شد. قرارگاه نجف نیز با وجود حفظ برخی مواضع از جمله در محور لشکر حضرت رسول«ص» (قرارگاه فرعی نجف ۲) وضعی مشابه قرارگاه کربلا داشت.

پس از مرحله اول عملیات با یک شب تأخیر، مرحله دوم عملیات نیز انجام شد با این امید که بعضی مواضع، تصرف و تثبیت شود، اما این اقدام نیز چاره‌ساز نشد. در این مرحله لشکر ۲۷ حضرت رسول«ص» ارتفاعات ۱۴۶ و ۱۴۳ را تصرف کرد، ولی تنها توانست تا ظهر ۲۴ فروردین ۱۳۶۲ آن را حفظ کند و با فشار نیروهای عراق، از مناطق تصرف شده عقب‌نشینی کرد.

ایران اسرای معلول و مجروح عراقی را به صورت یک‌جانبه آزاد کرد

به دنبال بازدید صلیب سرخ جهانی از اسرای مجروح و معلول عراقی، دولت جمهوری اسلامی ۲۳ فروردین ۱۳۶۲ اعلام کرد به صورت یک جانبه اسرای معلول را تحویل رژیم عراق خواهد داد.

۳۲ تن از اسیرانی که در عملیات مختلف اسیر شده و عضو یا اعضایی از بدن آنان آسیب دیده است پس از دیدار با مسئولین صلیب سرخ جهانی در یکی از مراکز استقرار اسرا طی گفت‌وگویی با خبرگزاری جمهوری اسلامی ضمن ابراز رضایت کامل از نحوه برخورد مسئولین کمپ‌های اسرا و نحوه مراقبت و مداوای آنان از این که احتمال می‌دادند رژیم بعث عراق همچون همیشه برخلاف ادعاهایش عمل کند و حاضر به قبول آنان نشود ابراز نگرانی کردند.

این اسرا پس از انتقال به پشت جبهه در بیمارستان تحت مداوا قرار گرفته و پس از آنکه بهبودی نسبی پیدا کرده‌اند، در آسایشگاه‌های ویژه‌ای در یکی از مراکز استقرار اسرای عراقی تحت‌نظر قرار گرفته‌اند و هنوز گروهی از اسرای مجروح و معلول در بیمارستان تحت نظر پزشک هستند.

در این راستا یکی از مسئولین اسرای عراقی در گفت‌وگویی با خبرگزاری جمهوری اسلامی اعلام کرد به محض اینکه عراق آمادگی خود را جهت قبول اسرا اعلام کند، آنان توسط صلیب سرخ جهانی به رژیم عراق تحویل خواهند شد.(۱)

اعلام آمادگی مسعود رجوی برای عزیمت به بغداد!

۲۵ اسفند ۱۳۶۱ اعلام شد مسعود رجوی سرکرده گروهک منافقین طی مصاحبه‌ای در پاریس اعلام کرده است که وی دعوت طارق میخائیل یوحنا عزیز وزیر خارجه عراق را برای دیدار از بغداد پذیرفته است. رجوی در این مصاحبه خواستار حمایت صدام از گروهک مجاهدین خلق شد.(۲)

مهلک‌ترین تصمیم کادر رهبری منافقین پناه بردن به دامان دشمن مردم ایران و انتخاب صدام به عنوان حامی خود بود که اثرگذارترین تصمیم گروهک تلقی می‌شود. منافقین با این تصمیم تیر خلاصی بر ماهیت وجودی خود زده و خود را در نقش مزدور یک کشور متخاصم مطرح و بدترین تصمیم علیه منافع ملی کشور متبوع خود را اتخاذ می‌کند.

نکته جالب توجه در این تصمیم، تغییر دشمن در دیدگاه و تلقی کادر رهبری گروهک منافقین می‌باشد. در تصمیم جدید گروهک نفاق، حکومت بعث عراق که زمانی در بیانیه‌های سازمان به عنوان متجاوز و دشمن مردم ایران تلقی می‌شد، به ناگاه به حامی و دوست سازمان مجاهدین تبدیل گردید، که ضمن فراموش نمودن سابقه جنایات رژیم بعث عراق علیه مردم ایران، همکاری با آن برای سرنگونی حکومت اسلامی ایران، استراتژی جدید سازمان محسوب می‌شود.

علل و انگیزه‌های همکاری منافقین با حکومت بعث عراق

کاهش چشمگیر فعالیت‌های منافقین در ماه‌های پایانی سال ۱۳۶۱ به گونه‌ای  بود که در حوادث مربوط به عملکرد سازمان در طول این دوره (۱ دی تا ۳۰ بهمن ۱۳۶۱)، ۴۲ عملیات گزارش شده است که بر اثر آن ۱۷ تن از مردم ایران به شهادت رسیدند که این تعداد در مقایسه با دوره‌های قبلی بسیار اندک بود.

از دیگر نکات مهم در عملکرد نیروهای گروهک نفاق این‌ بود که در طول این ۶۰ روز، از ۴۲ مورد اقدامات آنان تنها ۱۰ مورد آن در تهران اتفاق افتاد که ۳ مورد آن سرقت مسلحانه خودرو؛ ۳ مورد اقدام به بمب‌گذاری ناموفق؛ ۳ مورد درگیری با نیروهای دادستانی و سپاه یا تیراندازی به طرف آن‌ها و یک مورد آن نیز ترور بود.

البته در اواخر بهمن‌ماه سازمان اعلام کرد که مرحله‌ اول (بی‌آینده کردن نظام جمهوری اسلامی ایران) در تهران و شهرستان‌ها به پایان رسیده و مرحله‌ دوم استراتژی گروهک، یعنی ضربه زدن به سرانگشتان حکومت (افراد حزب‌اللهی و پاسداران) فرارسیده است، ولی ابتکار عمل نیروهای جمهوری اسلامی برای مقابله با اقدامات سازمان که از ماه‌های پیش شروع شده بود از یک سو و توصیه‌ گروهک به خروج نیروهای عملیاتی از شهرهای بزرگ و به ویژه تهران از سوی دیگر، توانی را برای اجرای این استراتژی برای منافقین باقی نگذاشته بود.

در این دوره همچنین روابط عمومی کمیته‌ انقلاب اسلامی نتایج اقدامات این نهاد را در طرح مالک و مستأجر که از اواخر شهریورماه سال ۱۳۶۱ شروع شده بود، اعلام کرد. دستگیری ۱۲۰ تن از افراد این سازمان با سابقه‌ فعالیت مسلحانه؛ کشف ۲۳ خانه تیمی و کشته شدن ۳۰ تن از افراد این سازمان از جمله مواردی است که این روابط عمومی اعلام کرده است. همچنین کشف طرح ترور بسیاری از وزیران، نمایندگان مجلس، مسئولان و کشف طرح حمله به نیروهای گشت سپاه نیز از جمله دستاوردهای فعالیت‌های کمیته‌های انقلاب در طرح مالک و مستأجر بیان شده است.

با توجه به محدودیت‌هایی که سازمان مجاهدین خلق در فعالیت‌های خود با آن مواجه شده بود، روی آوردن به مناطق کم‌خطرتر برای تداوم فعالیت‌ها از یک سو و گرایش ذاتی این سازمان برای همکاری با حزب دمکرات کردستان ایران و وسوسه‌ دست‌یابی به کمک‌های دولت عراق، زمینه‌های تشدید حضور نیروهای منافقین در مناطق کردنشین را فراهم کرد و بخش‌هایی از نیروهای باقی‌مانده‌ این گروهک به آن مناطق انتقال یافتند و در فاز جدید عملیات نظامی یعنی جنگ‌های پارتیزانی و کوهستانی وارد شدند و در برخی از عملیات‌هایی که حزب دمکرات علیه نیروهای خودی انجام می‌داد نیروهای این حزب را همراهی کردند.

سفیر عرفات ترور شد

صبح ۲۱ فروردین ۱۳۶۲ «عصام سرطاوی» عضو کمیته اجرایی سازمان آزادیبخش فلسطین که برای شرکت در کنگره بین‌المللی سوسیالیست به پرتغال رفته بود در جنوب این کشور به قتل رسید.

وی در هتل محل برگزاری نشست چهار روزه این کنگره توسط یک مرد مسلح ناشناس کشته شد، شیمون پرز رهبر حزب کارگر اسرائیل گفت از این حادثه عمیقاً تکان خورده است.

جنبش شورای انقلابی الفتح گروه ابونضال در اعلامیه‌ای که در بیروت انتشار داد تأکید کرد که توانسته است حکم اعدام عصام سرطاوی خائن و جنایتکار را به مرحله اجرا در آورد.

این اعلامیه سرطاوی را یک جاسوس موساد و سرویس‌های اطلاعاتی انگلیس و شخصی که ارزش‌ها و سنت‌های فلسطینی را زیرپا گذارده و خود را به امپریالیسم آمریکا و عمال غربی آن فروخته معرفی کرده است.

خبرگزاری فرانسه از دمشق در رابطه با این گروه گزارش داد «گروه ابونضال مستقیماً تحت نظارت سرویس‌های اطلاعاتی و جاسوسی رژیم بعث عراق فعالیت می‌کند و در زمان‌های مختلف بسیاری از رهبران فلسطینی را ترور کرده است».(۳)

گفتنی است سرطاوی از طرفداران مذاکره با نیروهای چپ‌گرای یهودی نیز بود، به طوری که در فوریه ۱۹۸۲م ملاقاتی را میان سه تن از مقامات چپگرای اسرائیل با عرفات در تونس ترتیب داد. سرطاوی دوستان بسیاری در دول اروپایی داشت. از این‏رو در سال‏های آخر عمر، سفیر سیار عرفات در کشورهای اروپایی بود.

انفجار، سفارت آمریکا در بیروت را با خاک یکسان کرد

سفارت ۷ طبقه بتون آرمه آمریکا در بیروت عصر روز ۲۹ فروردین ۱۳۶۲ منفجر شد و ده‌ها تن در نتیجه انفجار بمب و ریزش ۵ طبقه از ۷ طبقه ساختمان سفارت آمریکا کشته شدند.

انفجار در ساعت ۱۴ و ۳۵ دقیقه پس از ورود یک اتومبیل حامل بمب به مدخل سفارت که مشرف به دریای مدیترانه است رخ داد و سپس محله‌های اطراف سفارت به محل ورود و خروج سریع آمبولانس‌هایی تبدیل شد که تا ساعت چهارونیم عصر، دو ساعت پس از وقوع انفجار ، ۱۰۰ مجروح را همراه با ۲۴ کشته از محوطه سفارت آمریکا به بیمارستان‌های بیروت منتقل می‌کردند.

روز ۱۶ بهمن ۱۳۶۱، ده هفته پیش از انفجار در سفارت آمریکا مرکز تحقیقات فلسطین در بیروت صحنه انفجار مشابهی بود که در جریان آن حداقل ۲۳ تن شهید و ۹۵ عابر زخمی شده بودند.(۴)

پی‌نوشت‌ها

۱ـ اطلاعات، ۲۳ فروردین ۱۳۶۲، صفحه ۳٫

۲ـ اطلاعات، ۲۵ اسفند ۱۳۶۱، صفحه ۱۶٫

۳ـ اطلاعات، ۲۲ فروردین ۱۳۶۲، صفحه ۱۶٫

۴ـ کیهان، ۳۰ فروردین ۱۳۶۲، صفحه ۲۰٫

با اصحاب معصومین

حبشه خاستگاه نخستین مسلمان آفریقایی

حبشه سرزمینی کهن در شرق آفریقا می‌باشد و در گذشته‌های دور به قلمروی وسیع در شاخ آفریقا و ساحل غربی دریای سرخ اطلاق می‌گردید که کشورهای امروزی اتیوپی، سومالی، ارتیره و جیبوتی را دربرمی‌گرفت. این منطقه، تاریخی بسیار کهن دارد و یکی از قدیمی‌ترین زیستگاه‌های انسانی به شمار می‌رود. حبشه اولین سرزمین آفریقایی است که آئین مسیح در آن رسمیت یافت. در صدر اسلام نام این ناحیه از آفریقا یادآور مهاجرت اصحاب رسول اکرم«ص» به سرپرستی جعفر طیار فرزند ابوطالب می‌باشد. این هجرت در سال پنجم بعثت به فرمان حضرت محمد«ص» صورت گرفت و نجاشی مهاجران مذکور را علی‌رغم کارشکنی‌های مشرکان مکه، مورد توجه و حمایت خویش قرار داد.

مسلمانان به تدریج و بدون درگیری در خاک این منطقه نفوذ کردند تا آنکه در نیمه دوم قرن هفتم هجری، یکی از نقاط آن به نام «اوفات» به کانون نشر اسلام در حبشه تبدیل شد. اوج فتوحات فرمانروایان مسلمان در این قلمرو در سده دهم هجری به دست «احمدگران» صورت گرفت.

در قرون یازدهم و دوازدهم هجری، حبشه غالباً‌ گرفتار درگیری‌های داخلی بود و قدرت سیاسی، اغلب در اختیار حاکمان دو منطقه «اُمِهرا» و «تیگره» قرار گرفت. سرانجام در قرن سیزدهم هجری یکی از حاکمان این کشور آن را تحت لوای واحد درآورد. وی دشمن سرسخت مسلمانان بود. در این میان پس از درگیری بین بریتانیا و این پادشاه، او شکست خورد و بعد از جنگ خونین داخلی، «یوحنا» روی کار آمد که او هم به مسلمانان تعدی می‌کرد. علاوه بر بلال بن رباح، برخی اصحاب پیامبراکرم«ص» اهل این منطقه هستند. لقمان حکیم که حکمت‌هایش شهرت دارد و سوره‌ای از قرآن به نام اوست از این دیار برخاسته است. مادر امام جواد«ع» و نیز «ام ایمن» همسر زیدبن حارثه، حبشی هستند.(۱)

طلوع در تاریکی

در یکی از کوهستان‌های اطراف مکه قبیله‌ای با عنوان «بنی‌جمع» زندگی می‌کرد. آنان بت‌پرست بودند و از راه زراعت و گله‌داری روزگار می‌گذراندند. این طایفه ثروتمند، افرادی را اسیر خود نموده و به عنوان غلام و کنیز از آنان استفاده می‌نمودند. با وجود آنکه «بنی‌جمع» از خصال پسندیده و رفتار شایسته بهره‌ای نداشتند، ولی در میان خادمان آنان فردی به نام «رباح حبشی» وجود داشت که در بین اسیران خلق و خوی نیکوتری داشت. این غلام سرپرست اموال طایفه مذکور بود. هنگامی که سپاه فیل برای ویران ساختن خانه کعبه عازم مکه گردید، خواهرزاده ابرهه (فرمانده این لشکر) به منظور تفریح و شکار به اطراف مکه رفت و در آنجا با قبیله «بنی‌خَثعم» درگیر شدند و بانویی به اسارت این قبیله مکی درآمد که حمامه (جمامه) نام داشت. او را به «بنی‌جمع» بخشیدند. او در مدتی که بین افراد این عشیره عربی زندگی کرد، از اخلاق و رفتار شایسته «رباح» که سرپرست او به شمار می‌آمد خوشش آمد و سرانجام بزرگ این قبیله، وی را به عقد ازدواج «رباح» درآورد. این دو اسیر سال‌ها در کنار هم با محبت و عطوفت زندگی نمودند. محصول این پیوند نیکو، سه فرزند شامل دو پسر به نام‌های «بلال» و «خالد» و یک دختر به نام «عمره» بود. این کودکان هم مانند والدین خویش برده به حساب می‌آمدند.

چندین سال بعد، آنان ارباب خود را که «خلف» نام داشت از دست دادند. پسر بزرگ او «امیه» که جوانی مغرور و خشن بود جای پدر را گرفت، بنابراین بلال اگرچه اصالت حبشی داشت، در سرزمین حجاز متولد گردید و در همانجا نشو و نمو یافت. کنیه او را به ابوعبدالله و ابوعبدالکریم ذکر کرده‌اند. زمان تولدش روشن نمی‌باشد، ولی قرائنی مؤید آن است که او در سال سوم عام‌الفیل به دنیا آمده باشد. وی مقارن بعثت نبی‌ اکرم«ص» از بردگان «امیه بن خلف» بود. از آنجایی که بلال از پدر و مادری حبشی زاده شد، به زبان مادری که در آن دوران زبان رسمی اهالی حبشه بوده و اُمهری نام داشته تکلم می‌نموده است. او گاهی به این دیار هم سفر می‌کرده و یک بار وقتی از آن سرزمین بازگشت و به محضر پیامبراکرم«ص» رسید، آن حضرت را به این لسان ستود و حسان بن ثابت شاعر معروف آن عصر، آن را به زبان عربی ترجمه کرد که در این ستایش آمده بود: «هنگامی که در سرزمین ما (حبشه) نامی از شخصیت بزرگواری برده می‌شود، به شما که نمونه کامل این عظمت می‌باشید مثل می‌زنند.»(۲)

بلال در دوران کودکی مورد توجه پیامبر«ص»‌ و خانواده‌ او بوده است. او در خاطره‌ای نقل می‌نماید یک بار نبی‌اکرم«ص» از طبقی خرما که برایش آورده بودند نرم‌ترین و باحلاوت‌ترین آنها را با دستان مبارک خویش که گویی غایت لطفش را در حق من ابراز می‌دارد برداشته و به من داد،‌ بعد هم یکی برای خودش برداشت، سپس خدیجه کبری«س» شیر بز برایمان آورد که تازه دوشیده بودند و هنوز ولرم بود.

اولین‌بار نام خدیجه را زمانی شنیدم که مادر برده من لقمه نانی آغشته به عسل به دهانم گذاشت، فکر می‌کنم آن موقع پنج ساله بودم، او گفت این لقمه شهدآگین را خدیجه فرستاده است و از آن زمان نامش برایم شیرین بوده است. او بانویی مهربان و پرعاطفه و باسخاوت بود و فقیران را مورد نوازش قرار می‌داد.(۳)

بذرهای عزت و عظمت

بلال، جوانی لاغراندام، بلندقامت، و بسیار گندمگون (مایل به سیاهی) به نظر می‌رسید. محاسن او کم‌پشت می‌نمود. او اگرچه ظاهری دل‌آرا و قیافه‌ای گیرا نداشت و همچون بردگان حبشی دیگر از تمام مزایا و حقوق مسلّم انسانی محروم بود، ولی سرشتی پاک داشت و در میان خادمان قبیله «بنی‌جمع»، کانونی از خوبی‌ها و کرامت‌های اخلاقی به شمار می‌آمد.

اگرچه در نظر مشرکان و اشراف و اعیان، فردی حقیر و بی‌ارزش جلوه می‌نمود، اما از منظر خدا و رسولش جوانمردی باعزت و شرافت محسوب می‌گردید. او از همان روزهایی که خود را شناخت، سایه شوم اسارت را بر دل و ذهن خویش دید و خود را خانه‌زاد خاندان مشرک امیه‌بن خلف مشاهده کرد.

بلال که از سنین رشد و بالندگی از هوش و فراست ویژه‌ای برخوردار بود، از تیرگی محیط پیرامون خود نفرت داشت. و از وجود قوانین ظالمانه‌ای که بر آن فضای هراس‌آور حاکم بود، به شدت رنج می‌برد ولی چاره‌ای نداشت و می‌سوخت و می‌گداخت.

نزدیک سی بهار این‌گونه پژمرده و عاری از هرگونه طراوتی پشت سرنهاد. در این هنگامه شرک‌آلود، خورشید درخشان بعثت محمدی از افق وحی طلوع کرد و نسیم روح‌پروری در مزرعه وجود انسان‌های تشنه کمالات و مشتاق مکارم و فضایل عالی برانگیخت.

بلال‌بن رباح از تعالیم ملکوتی پیامبراکرم«ص» مطلع گردید و به شدت مشتاق فراگیری این معارف رهایی‌بخش گشت و تصمیم گرفت درباره دعوت نبی‌اکرم«ص» اندیشه نماید. او با شنیدن این ندای آسمانی به فکر فرورفت و تحولی ژرف در اعماق وجودش به وجود آمد. وقتی از میان افراد آن قبیله بیرون آمد، از معابر مکه به سرعت عبور کرد و خود را به مسجدالحرام رسانید، ناگهان مشاهده کرد حضرت محمد«ص» به همراه پسرعموی خود علی«ع» به نماز ایستاده‌اند. بلال آهی کشید، سراسر وجودش را شوق و ذوق فراگرفت. پیامبر و امیرمؤمنان«ع» بعد از اقامه نماز از جای خود برخاستند، اما بلال محو سیمای ملکوتی رسول اکرم«ص» گردیده بود. لحظاتی بعد جلوتر رفت و بر دستان مبارک خاتم رسولان الهی بوسه زد و با بر زبان جاری ساختن شهادتین، به آن حضرت ایمان آورد. نخستین کسی که دعوت نبی‌اکرم«ص» را لبیک گفت مولای متقیان بوده، به دنبال آن سلمان فارسی از ایران، صهیب از روم و بلال حبشی از آفریقا به آن حضرت گرویدند. او پرچم رهایی بخش سیاهان را به دوش کشید و فریاد آزادی آنان را سر داد.(۴)

ماجرای بلال، حکایت انسان سیاه‌پوستی است که از ظلمانی‌ترین شرایط به ملکوت پاک افلاک گام نهاد. انیس قلوب سیاهان گردید. مقرّب مصطفای پیامبران گشت و سیاهپوستان آمریکا نام او را به فرزندان خود می‌گذارند و برای مسلمانان آفریقا او تندیس وارستگی، مقاومت و تکیه‌گاهی مطمئن و توأم باعزت و شرافت به شمار می‌رود.

اسوه استقامت

در بدو اسلام،‌ افرادی که در شهر مکه اسلام را به عنوان آیین خود برمی‌گزیدند مورد شکنجه‌های شدیدی از سوی مشرکان واقع می‌شدند. آنهایی که اقوام و عشیره‌ای نداشتند و یا آن که برده و بنده بودند و جزو اقشار فرودست جامعه به شمار می‌آمدند، به طرز وحشیانه‌ای تحت فشار قرار می‌گرفتند تا از دین جدید دست بردارند.

امیه بن خلف وقتی از عزم راسخ و تزلزل‌ناپذیر بلال اطمینان حاصل کرد که نمی‌تواند با زبان خوش در عقیده‌اش تغییری به وجود آورد، تصمیم گرفت با شکنجه و عذاب او را به برگشت از راهی که پیموده است وادارد. سرانجام روزی کارگزارانش در معابر و بازار مکه ندا دردادند امروز روبه‌روی خانه امیه جمع بشوید و مجازات بلال را مشاهده کنید. عده‌ای در آن مکان اجتماع کردند، برخی متنفذین شهر هم در این مراسم حضور داشتند. در این میان در حالی که دست‌ها و پاهای بلال را بسته بودند آوردند، امیه از وی پرسید آیا حاضری با این وضعی که در پیش داری از ایمان خود نسبت به محمد امین دست برداری و از عذاب شدیدی که در انتظارت می‌باشد خلاص گردی؟ بلال بعد از درنگی کوتاه گفت: تو مرا از درد و رنج می‌ترسانی؟ زهی خیال باطل! یقین بدان که تحت شدیدترین زجرها، از زبان من جز گواهی به وحدانیت خداوند و رسالت محمد«ص» سخنی نخواهی شنید. امیه که از این پاسخ صریح غلام خود عصبانی گردیده بود، مشت خود را گره کرد و محکم بر سینه بلال کوبید و با خشم فریاد زد: پس مزه عذاب را بچش. آنگاه عمال امیه، بلال را برهنه نموده و او را با دست و پای بسته بر روی ریگ‌هایی که با آتش داغ کرده بودند گذاشتند. این شن‌های سوزان و گداخته، چنان پوست بدنش را می‌سوزانیدند که گاهی با قطعه‌ای از گوشت سیاه شده و سوخته بدنش جدا می‌گردید. بلال با وجود آنکه از شدت درد و رنج چون شخص مارگزیده بر خود می‌پیچید، به شدت مقاومت می‌کرد و حتی آه و ناله خود را بلند نمی‌نمود و با این وضعی که جان و سلامتی او را تهدید می‌نمود، ندای توحید سر می‌داد و در حالی که سوزش ریگ و شن تفتیده حتی به استخوان بدنش هم سرایت کرده بود، بر رسول اکرم«ص» درود می‌فرستاد. او کسی نبود که بر اثر این فشارها و زجرها از عقیده خویش دست بردارد. شدت سوزش زخم‌ها و خونریزی و عفونت جراحات، بلال را بیهوش کرد. امیه که از این استقامت بی‌سابقه بلال شگفت‌زده گردید، دستور داد وی را برای مداوا از آن محل ببرند تا برای انجام شکنجه‌های شدیدتری آماده شود. شکنجه‌های بعدی هم نتوانست بلال را از انتخاب آئین توحیدی بازدارد و او به ایستادگی و پایداری خود ادامه داد. گویا خدا می‌خواست او را برای سایر مسلمانان اسوه‌ای شایسته قرار دهد که اگر آدمی دل خود را به نور ایمان روشن کند، هرگز سیاهی پوست و بردگی مانع عظمت روحی و معنوی او نمی‌گردد.

بلال با تن عریان، روی آتش گذاشته می‌شد تا از دینی که برگزیده، برگردد و یا ذره‌ای از غبار باطل در زلال اعتقادش راه یابد، اما او امتناع می‌کرد. سنگ تفتیده‌ای که چون قطعه‌ای از آتش بود و چند نفر آن را به سختی حمل می‌کردند، بر روی سینه‌اش قرار می‌دادند و این شکنجه غیرانسانی آنقدر مرارت‌آور بود که حتی دل برخی جلادان را به ترحم وادار می‌کرد و حتی رضایت می‌دادند او را رها کنند به شرط آن که صرفاً با یک کلمه، بت آنان را به نیکی یاد کند، ولی او نمی‌پذیرفت و مکرر این سرود توحیدی را تکرار می‌کرد: احد احد.

در یکی از روزها که رسول اکرم«ص» از آن مسیر عبور می‌فرمود، بلال را زیر شکنجه و عذاب دید، این وضع آن حضرت را متألم ساخت و فرمود: اگر مالی داشتم او را از چنگال این دژخیمان رها می‌کردم. یکی از اصحاب پیامبر که تمایل شدید آن وجود مبارک را به خلاصی بلال احساس کرد، نزد عموی ایشان عباس‌بن مطلب آمد و به وی گفت خواسته برادرزاده‌ات را عملی ساز. او موافقت کرد و بلال را خرید و آزادش نمود. بدینگونه بلال از آن شکنجه‌های فرساینده و حتی کشنده رهایی یافت. پیامبر از این ماجرا شادمان گردید و آن روز برای مسلمانان عید بزرگی گردید.

برخی ادعا کرده‌اند خلیفه اول بلال را از آن وضع اسف‌بار نجات داد، اما علمای شیعه عقیده دارند بلال را رسول خدا«ص» آزاد کرد و از آن پس وی خادم و ملازم آن حضرت گردید.(۵)

محبوب حبیب خدا

بلال قهرمان بعد از بهبودی جراحات ناشی از شکنجه‌های مرگبار، تلاش وسیعی را برای ترویج اسلام آغاز کرد و هنگام حصر اقتصادی و سختی‌های شعب ابوطالب در کنار مسلمانان صدر اسلام قرار گرفت. آوازه پایداری بلال در سرزمین حجاز انتشار یافت و به او عزتی کم‌نظیر بخشیده بود. او تا زمان مهاجرت به یثرب (مدینه النبی) با حلاوت بیان، همواره به تبلیغ فرهنگ اسلام اهتمام ورزید.

بلال در سفر و حضر همراه پیامبر بود. جابربن عبدالله انصاری نقل نموده است: «در یکی از مسافرت‌ها که خاتم‌ انبیاء«ص» در خیمه‌ای از پوست حضور داشتند، چون وقت نماز فرارسید، بلال که آب وضوی حضرت را از خیمه مزبور بیرون آورد، مسلمانان حاضر هجوم آوردند تا از آن استفاده کنند، هر کس چیزی به دست می‌آورد صورت خود را با آن متبرک می‌ساخت.»(۶)

محبوبیت بلال نزد پیامبر به درجه‌ای رسید که مردم نزد وی می‌آمدند و از فضایل او سخن می‌گفتند و از این که مشمول خیر و برکت خدا و رسولش گردیده اظهار شادمانی می‌کردند، ولی بلال از این تعریف و تمجیدها مغرور نمی‌گردید و از تشخص‌طلبی نفرت داشت و جوانمردی باوقار و فروتن بود و به آنان می‌گفت من کسی نمی‌باشم، فردی حبشی هستم که در گذشته برده بودم.(۷)

بلال که هیچ‌گونه امتیازات ظاهری را نداشت، بر اثر برخورداری از ایمان راستین نزد رسول خدا«ص» نه تنها تکریم گردید، بلکه جزو افرادی قرار گرفت که به اقتضای زمان، مکان و موقعیت از آن وجود مقدس حراست و نگهبانی می‌نمودند. چهارده نفر از مقربان خاص حضرت محمد«ص» به شمار می‌آمدند که بلال یازدهمین آنان بود.وی بیت‌المال مسلمین را دراختیار داشت و اموالی که از خمس دارایی‌ها، غنایم جنگی و امور دیگر تحویل رسول اکرم«ص» داده می‌شد، دراختیار او قرار می‌گرفت. هر محتاج و محرومی که به پیامبر مراجعه می‌نمود، آن حضرت وی را به بلال ارجاع می‌داد تا وی برایشان طعام و لباس تهیه کند.

بلال وکیل مخارج پیامبر و مأمور خرید بیت آن حضرت هم بود و به همین دلیل به خانه آن سرور عالمیان رفت و آمد زیادی داشت و به خدمتگزاری به خاندان عترت نبی‌اکرم«ص» علاقه وافری نشان می‌داد.(۸)

اولین مؤذّن در تاریخ اسلام

در همان روزهای آغازی حضور پیامبر در مدینه، به منظور تحکیم رشته‌های پیوند و اتحاد و انسجام میان جامعه اسلامی، عقد اخوت توسط رسول اکرم«ص» میان مسلمانان منعقد گردید، بلال حبشی با ابوروحیه خثعمی پیمان برادری برقرار ساخت، اما اینکه برخی مؤلفان معاصر نوشته‌اند، با عبیده بن حارث بن عبدالمطلب یا ابوذرغفاری عقد اخوت بسته شد نباید درست باشد، زیرا این پیمان معمولاً بین مهاجران و انصار منعقد می‌گردید، بلال را در زمره اهل صفه نیز برشمرده‌اند.(۹)

در سال اول هجرت، دستور اذان از ناحیه خداوند متعال توسط پیک وحی، جبرئیل امین صادر گردید. در آن هنگام سر مبارک رسول اکرم«ص» بر روی دامن حضرت علی«ع» قرار گرفته و آن نبی مکرم در حال استراحت بود که فرشته وحی نازل گردید و عبارات اذان را در حالتی که پیامبر خواب بود به ایشان الهام نمود و آموزش داد. وقتی حضرت از خواب بیدار شد، از امیرمؤمنان«ع» خواست بلال را احضار کند و جملات اذان را به وی تعلیم دهد. مولای پرهیزگاران هم چنین کرد و بدین‌گونه بلال مؤذن رسمی رسول خدا«ص» گردید و بنابراین منشأ اذان‌گویی، کلام وحی و فرمان الهی است نه اینکه اذان براساس خواب عبدالله بن زید متداول گردیده باشد و با پیامبر بعد از مشورت با یارانش به این نظر رسیده باشد که موقع فرارسیدن وقت نماز، باید اذان گفته شود.(۱۰)

براساس روایات معتبر، پیامبر بعد از دریافت فرمان وحی که حضرت علی«ع» هم از آن باخبر گردید، موظف گشت این سرود فرحزای توحید را توسط بلال در میان مسلمانان منتشر سازد و بلال با فرا گرفتن این بانک ملکوتی از مولای متقیان، برای اولین‌بار اذان را در فضای شهر مدینه انتشار داد و آن را به گوش اهالی این دیار رسانید. باید به این نکته توجه داشت که گزینش این سیاه حبشی برای اذان‌گویی صرفاً بر اثر صدای رسا، آهنگ خوش و لحن خوب وی نبوده است و دلیل اصلی چنین انتخابی، محبوبیت او نزد پیامبر و فداکاری خالصانه‌ این مسلمان آفریقایی در راه احیای حق و حقیقت بود.

پیامبر اذان گفتن وی را بر اذان خوش‌صداترین افراد ترجیح داد و از همان وقت مقام و موقعیت و شهرت بلال در میان مسلمانان ارتقا یافت. یک بار مقارن با ماه مبارک رمضان، هنگام سحر، مردی بعد از اذان‌گوی عمروبن مکتوم که نابینا و از اصحاب رسول خدا«ص» بود، نزد خاتم انبیاء آمد و مشاهده کرد حضرت مشغول خوردن سحری است و آن جناب وی را به غذا خوردن دعوت نمود، وی عرض کرد مؤذن اذان گفته است، حضرت فرمود: اذان ابن‌مکتوب اعتباری ندارد، هنگامی که بلال اذان گفت از غذا خوردن در سحر امتناع کنید، متأسفانه عده‌ای عامدانه یا جاهلانه این موضوع را به صورت معکوس جلوه داده‌اند و درباره بلال غرض‌ورزی نموده‌اند.(۱۱)

بنابراین بلال علاوه بر صلاحیت اخلاقی، در وقت‌شناسی تبحر داشت و در آن روزگارانی که هنوز ساعت و وسایل زمان‌سنجی اختراع نگردیده بود، وقتی وی به آسمان و ستارگان می‌نگریست، وقت دقیق را تشخیص می‌داد. او در تمامی فصول سال، سحرگاهان به جانب مسجدالنبی می‌آمد و کنار دیوار می‌نشست، لحظاتی به آسمان شفاف و پرستاره مدینه می‌نگریست و به عظمت هستی اندیشه می‌نمود، چون سپیده صبح از کرانه خاور طلوع می‌کرد، قبل از آن که اذان بگوید از ژرفای دل با خدای خویش به راز و نیاز می‌پرداخت و می‌گفت: «پروردگارا تنها تو را سپاس می‌گویم و می‌ستایم و از تو کمک می‌خواهم، مرا در راه گسترش آیین پاک اسلام یاری فرما.»(۱۲)

او نه تنها با زبانش، بلکه با تمام وجود و اعضا و جوارحش اذان می‌گفت و کلمه توحید، هویت و ماهیت او را تشکیل می‌داد. وقتی اذان می‌گفت پیامبر مشتاق عبادت و پرستش خداوند می‌گردید و می‌فرمود: راحنی یا بلال، زود راحتم کن تا به نماز بایستم. او مؤذنی نبود که صرفاً اذان بگوید بلکه در عرصه جهاد و دفاع چون سلحشوری جان بر کف حضوری فعال داشت و در غزوات گوناگون از خود دلاوری‌های تحسین‌برانگیزی نشان داد.(۱۳)

وقتی فریاد فرحزای توحید از حلقوم بلال در فضای مدینه طنین‌انداز می‌گردید، روح مسلمانان را به پرواز درمی‌آورد و آنان را با شور و هیجانات فراوانی برای برپایی نمازجماعت به مسجد می‌کشانید تا به امامت رسول اکرم(ص) نماز را اقامه نمایند.(۱۴)

به هنگام فتح مکه، وقتی پیامبر و مسلمانان وارد مسجدالحرام گردیدند، بلال به فرمان پیامبر کلید کعبه را از عثمان بن طلحه گرفت و درب آن را گشود. حضرت محمد«ص» به همراه علی«ع» به درون کعبه رفته مشغول درهم شکستن بت‌ها گردیدند. آنگاه رسول اکرم«ص» به بلال فرمود: برو بر بام کعبه و اذان بگو. رجال مشرک که خواری و حقارت خویش را با مشاهده در هم کوبیدن بت‌ها می‌دیدند، ناگهان مشاهده می‌نمایند که آن برده سیاه، نفی خدایان باطل آنان را اعلام می‌دارد. چون بلال به جای اشهد، اسهد می‌گفت، گروهی از منافقان و دشمنان، زبان به اعتراض گشودند و این وضع برای مسلمانان ناگوار گردید و درخواست‌شان این بود که دیگر بلال اذان نگوید. دل بلال شکست و محزون گردید. در این میان پیک وحی بر رسول خدا«ص» نازل گشت و عرض کرد: «خداوند می‌فرماید کسی جز بلال مأذون به اذان گفتن بر بام کعبه نمی‌باشد.»(۱۵)

از منظر قرآن و حدیث

مخالفان که یارای ایستادگی در برابر سپاه توحید را نداشتند، به گوشه‌ای خزیده و مدام به منفی‌گویی، شایعه‌پردازی و ایجاد مسایل حاشیه‌ای می‌پرداختند. غالب آنان این پرسش را مطرح می‌کردند که چرا اسلام به بردگان، سیاهان و مستمندانی چون بلال این‌گونه احترام می‌گذارد. سروش غیبی در پاسخ به آنان این آیه را به صورت پیامی درخشان برای همه انسان‌ها فرود آورد و پیامبر آن را در جمع مردم تلاوت فرمود:(۱۶) «یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر او انثی و جعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله اتقیکم؛(۱۷) ای مردم! شما را از مرد و زنی خلق کردم و شما را به صورت جماعات و قبیله‌هایی درآوردیم تا یکدیگر را بشناسید. به درستی که گرامی‌ترین شما نزد خداوند، پرهیزگارترین شماست.»

شگفت آنکه این آیه جاوید که در تمامی اعصار و قرون مصداق پیدا می‌کند، در شأن بلال حبشی نازل گردید.

دو تن از اشراف قبیله‌ «موضر» که به ظاهر اسلام آورده بودند تا از این راه شهرتی کسب کنند، آرزو داشتند در کنار پیامبر بنشینند تا مردم به برتری آنان پی ببرند، لکن وقتی وارد محفل نورانی و معنوی رسول اکرم«ص» گردیدند، بلال، صهیب، عمار، خُباب، و گروهی از فقرا را در آنجا دیدند و از این وضع احساس حقارت کردند، زیرا راضی نبودند با فرودستان و بردگان در یک جلسه بنشینند، به همین دلیل از خاتم رسولان خدا خواستند آنان را از پیرامون خویش دور کند! ناگهان آیه‌ای نازل گردید: «ولا تطرد الذین یدعون ربهم بالغداوه و العشی یریدون وجهه؛(۱۸) کسانی را که صبحگاهان و شامگاهان پروردگار خویش را می‌خوانند و خواستار خشنودی او هستند طرد مکن.» شعف و شادی بلال را فراگرفت و روانش آرامش یافت و چنان به پیامبر«ص» نزدیک شد که زانویش مماس زانو مبارک محبوبش قرار گرفت. پیامبر«ص» با همان یاران نشست. چون خواست بلال و امثال او را ترک نماید، این آیه فروفرستاده شد: «واصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم بالعداوه و العشی یریدون وجهه؛(۱۹) و همراه با کسانی که هر صبح و شام خدای خویش را می‌خوانند،‌ خشنودی او را خواستارند، خود را به صبر وادار، از آن پس هنگامی که پیامبر می‌خواست برخیزد، آنقدر صبر می‌نمود تا بلال و یارانش بلند شوند.(۲۰)

در روایات آمده است: «بلال نزد ائمه هدی، اهل‌بیت نبی‌اکرم«ص» و اصحاب پیامبر و امامان معصوم از پایگاهی رفیع برخوردار است. او از جمله اصحاب پیامبر و از سابقان در اسلام است و در دیوان منسوب به امیرمؤمنان در ابیاتی از بلال و اذان‌گویی او یاد شده است».(۲۱)

او به حضرت علی«ع» ارادت ویژه‌ای داشت و در این راه سختی‌ها و تلخ‌کامی‌های زیادی را تحمل کرد. در منابع اهل‌سنت و شیعه احادیثی از رسول اکرم«ص» نقل گردیده است که راوی آنها بلال است.(۲۲)

زمان رحلت بلال را سال‌های ۱۸، ۲۰ و ۲۱ هجری در شصت و اند سالگی به مرگ طبیعی یا بر اثر طاعون ذکر نموده‌اند. مرقدش را غالباً در دمشق، باب‌الصغیر یا ‌الکیسان و بعضی در داریا یا عمواس گفته‌اند.(۲۳)

پی‌نوشت‌ها

۱ـ دائره‌المعارف فارسی، ج اول، صص ۸۳۱ـ۸۳۰، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۲۰، صص ۷۹ـ۷۸، سرزمین اسلام، صص ۴۲۶ـ۴۲۵٫

۲ـ اعیان الشیعه، سیدمحسن امین، ج ۳، ص ۶۰۲، مجمع‌البحرین، ج اول، مستدرک سفینه البحار، ج اول، ص ۴۲۰٫

۳ـ بلال، بلال، هـ .آ، کرگ، ترجمه یعقوب ژند، صص ۳۲ و ۴۳٫

۴ـ تنقیح المقال، مامقانی، ص ۱۸۲، طبقان، ابن‌سعد، ج ۳، ص ۱۶۵٫ اسدالغایه، ج اول، ص ۲۰۶، امت مسلمان، دیروز، امروز؛ از نگارنده، صص ۱۱ـ۱۰٫

۵ـ اسدالغایه، جلد اول، ص ۲۰۵، الاستهاب، ج اول، ص ۱۴۸، اعیان الشیعه، مجلد ثالث، ص ۶۰۳، سفینه البحار، ماده‌ی بلل.

۶ـ بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۳۳٫

۷ـ طبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۲۳۸٫

۸ـ اسدالغابه، ج اول، ص ۲۰۶، الاصابه، ج اول، ص ۱۶۵، حیاه الصحابه، ج ۲، ص ۱۳۳، الاوائل، ص ۲۲۷، حلیه الاولیاء، حافظ ابراهیم اصفهانی، ج اول، صص ۱۴۹ـ۱۴۷٫

۹ـ طبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۲۳۴، المنتظم، ابن جوزی، ج ۳، صص ۷۲ و ۱۴۰٫ دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۱۲، ص ۴۴۹٫

۱۰ـ وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه شیخ حرّ عاملی، ج ۴، ابواب الاذان و الاقامه، ج ۴، صص ۶۱۳ـ۶۱۲٫

۱۱ـ همان مأخذ، ص ۶۱۲ و نیز بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۲۶۴٫

۱۲ـ سیره ابن هشام، ج ۲، ص ۱۵۶، سیمای فداکاران، شهید سیدمحمدکاظم دانش، ج ۲، ص ۳۴٫

۱۳ـ بلال سخنگوی نهضتی پیامبر، جوده السحار، ترجمه علی منتظمی، مقدمه، صص ۲۳ـ۲۲٫

۱۴ـ فروغ کافی، ج ۳، ص ۲۰۳، سفینه‌البحار، ج۱، ص ۱۰۵، سیمای تابناک بلال ص ۸۲٫

۱۵ـ مجمع‌البیان، ج ۹، ص ۱۳۶، قاموس الرجال، ج ۲، ص ۲۴۲، الاوائل، ص ۲۳۴٫

۱۶ـ تفسیر مجمع‌البیان، ج ۹، ص ۱۳۶٫

۱۷ـ حجرات، ۱۳٫

۱۸ـ انعام، ۵۲٫

۱۹ـ کهف، ۲۸٫

۲۰ـ بلال سخنگوی نهضت پیامبر«ص»، صص ۵۵ـ۵۳٫

۲۱ـ بحارالانوار، ج ۸، ص ۴۳، مستدرک سفینه البحار، ج اول، ص ۴۱۹٫

۲۲ـ‌ دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۱۲، ص ۴۵۰٫

۲۴ـ دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۱۲، ص ۴۵۰، اعیان الشیعه، ج ۳، ص ۶۰۱٫

سوتیترها

۱٫

نخستین کسی که دعوت نبی‌اکرم«ص» را لبیک گفت مولای متقیان بوده، به دنبال آن سلمان فارسی از ایران، صهیب از روم و بلال حبشی از آفریقا به آن حضرت گرویدند.

۲٫

چهارده نفر از مقربان خاص حضرت محمد«ص» به شمار می‌آمدند که بلال یازدهمین آنان بود.وی بیت‌المال مسلمین را دراختیار داشت و اموالی که از خمس دارایی‌ها، غنایم جنگی و امور دیگر تحویل رسول اکرم«ص» داده می‌شد، دراختیار او قرار می‌گرفت. هر محتاج و محرومی که به پیامبر مراجعه می‌نمود، آن حضرت وی را به بلال ارجاع می‌داد تا وی برایشان طعام و لباس تهیه کند.

۳٫

در سال اول هجرت، دستور اذان از ناحیه خداوند متعال توسط پیک وحی، جبرئیل امین صادر گردید. پیامبر از امیرمؤمنان«ع» خواست بلال را احضار کند و جملات اذان را به وی تعلیم دهد.و بدین‌گونه بلال مؤذن رسمی رسول خدا«ص» گردید و بنابراین منشأ اذان‌گویی، کلام وحی و فرمان الهی است

 مقدمه:

در شماره قبل ضمن اشاره به تنوع نیازهای انسان و اهمیت «شادی» از منظر آموزه‌های دینی پرداختیم و اینک و در ادامه، به راهکارها و عوامل شادی‌آفرینی که می‌توانند بر سلامت روح و جسم انسان تاثیر مثبت داشته باشند، می‌پردازیم.

۱ ـ زیستن در زمان حال

 انسان‌های خیال‌پرداز دائماً در حسرت دیروز و نگران آینده و از امروز خود غافل‌اند. هر انسانی ـ حتی فقیرترین مردم ـ می‌تواند با تکیه بر استعدادها و امکانات موجود و مدد گرفتن از نیروی ایمان، در سخت‌ترین شرایط هم شاد باشد. بیشتر مردم به این دلیل شاد نیستند که در «زمان حال» زندگی نمی‌کنند و دائماً به «دیروز و فردا» می‌اندیشند.  زندگی همچون آب روان هر لحظه در گذر است. به قول حافظ:

«بر لب جوی نشین و گذر عمر ببین

که این اشارت ز جهان گذران ما را بس»

زندگی یک تحوّل دائمی و یگانه حقیقت محقق و مسلّم همین «امروز» است. چرا زیبایی‌های امروز را با تصور مشکلات آینده‌ای که در هاله‌ای از تردید، ابهام و تغییرات دائمی و غیرقابل پیش‌بینی پوشیده شده است، زشت و بدنما کنیم؟.(۱)

«سعدیا دی رفت و فردا هم ‌چنان موجود نیست

در میان این و آن، فرصت شمار امروز را»

امام علی (ع) فرمودند:

«نگرانی روزی را که نیامده بر امروز میفزا»(۲) و «قلبت را از اندوه گذشته آکنده مساز که تو را از آمادگی برای آینده باز می‌دارد»(۳) و «نگرانی‌های سال را بر نگرانی امروزت اضافه مکن، برای امروز، مشکلات خودش کافی است.»(۴)

شاید سئوال شود که آیا انسان نباید آینده‌نگر باشد و برای زندگی فردای خود برنامه‌ریزی کند؟ بدیهی است که برای این کار باید به گذشته و آینده نظر داشت. درست است که انسان باید از گذشته درس و آینده را در نظر بگیرد، اما عبرت‌آموزی و تجربه‌اندوزی و برنامه‌ریزی با حسرت و غم و اندوه گذشته و تشویش و نگرانی برای آینده فرق دارد.

«استنباط بسیاری از مردم از برنامه‌ریزی و تعیین هدف درست نیست. پیگیری اهداف، کار پسندیده‌ای است، به شرط آنکه گرفتار آن نشویم و این حقیقت را درک کنیم که هر گامی که در جهت به دست آوردن اهداف برمی‌داریم، بهایی برابر با خود هدف دارد. از زمان حال باید چنان استفاده کنیم که گویی پیشاپیش به آمال خود دست یافته‌ایم.(۵)

۲ـ مبارزه با نگرانی

شادی در واقع نبود غم و اندوه است. اگر انسان بتواند نگرانی‌ها و اندوه‌ها را از خود دور کند، شاد است. البته بعضی از غم‌ها لازمه زندگی بشرند و با انسان زاده شده‌اند، اما بسیاری از آنها ناشی از نگرانی‌ها و ناامیدی‌ها هستند. این نگرانی‌ها خود منشأ مشکلات بسیار دیگری از جمله ناخوشی جسم و به وجود آمدن انواع بیماری‌ها می‌شوند.

«دیل کارنگی»، روان‌شناس آمریکایی می‌نویسد: «با آقای دکتر «گوبر» رئیس بیمارستان‌های راه‌آهن «سانتافیا» درباره تأثیرات نگرانی صحبت می‌کردیم، دکتر گفت: «هفتاد درصد از بیمارانی که به پزشکان مراجعه می‌کنند، اگر خود را از ترس و نگرانی آزاد سازند می‌توانند شخصاً خود را معالجه کنند.»(۶)

در کتاب «اختلالات عصبی معده» آمده است: «آنچه می‌خورید باعث زخم معده نمی‌شود، بلکه آنچه شما را می‌خورد (نگرانی) موجب پیدایش این زخم است.»(۷)

 ۳ـ پرهیز از گناه

لذت و خوشی همیشه در «انجام دادن» نیست، زمانی هم در «پرهیز کردن» است. گاهی اتفاق می‌افتد که با کارهایی که عادتاً  لذت‌بخش هستند، هیچ لذتی به انسان دست نمی‌دهند و حتی عذاب روانی و وجدانی هم می‌آورند، زیرا روح و وجدان، آماده لذت بردن نیستند. یک غذای لذیذ، رابطه جنسی و خانه بسیار زیبا، اگر حرام و نامشروع و غصبی باشند، برای انسان سالم و طبیعی تلخ و ناگوارند.

اساساً روح انسان به گونه‌ای است که گاهی از «پرهیز» و «ریاضت معقول» سرخوش می‌شود و به شادی و نشاطی می‌رسد که با هیچ‌یک از شادی‌های دیگر قابل مقایسه نیستند، به قول سعدی:

اگر لذت ترک لذت بدانی

دگر لذت نفس، لذت نخوانی

انسانی در زندگی واقعاً شاد است که از گناه پرهیز و حدود الهی را رعایت کند و اراده‌ای در جهت «پرهیز» در خود به وجود آورد. ارضای تمایلات به هرگونه و هر نحو شادی‌آور نیست، گاهی «پرهیز» از برآوردن آنها لذت‌بخش است.

۴ـ رضایت و تحمل

گاهی در زندگی مشکلاتی به وجود می‌آیند که حل آنها از توانِ آدمی بیرون است. این حوادث و مشکلات معمولاً مورد رضایت ما نیستند و با دید ظاهری مانع اهداف و امیال ما هستند. بیشتر ناخرسندی‌های ما در همین مواقع بروز می‌کنند، چون می‌خواهیم هر طور که شده بر مشکلات فوق طاقت خود فائق آییم و اسب آرزو را از میان آنها عبور دهیم، حال آنکه بهترین راه برای رفع این‌گونه رخدادها، کنار آمدن با آنهاست. درست است که انسان باید هدف و آرمان داشته باشد و برای تحقق آنها بکوشد و از موانع نترسد و به جنگ حادثه‌ها برود، اما باید دانست که گاهی راه مبارزه با یک حادثه، فقط کنار آمدن و تحمل آن است.

راضی بودن به رضای خدا و اعتقاد به قضا و قدر به انسان آرامش می‌بخشد و در سخت‌ترین حادثه‌ها مددکار آدمی می‌شود و حوادث چاره‌ناپذیر را قابل تحمل می‌کند.

امام صادق (ع) فرمودند: «نشاط و شادی در پرتو راضی بودن به رضای خدا و یقین به دست می‌آید و اندوه و غم، در شک و ناخشنودی به مقدرات الهی حاصل می‌شود.»(۸)

از امیرمؤمنان علی (ع) است که: «به رضای خدا خشنود باش تا شاد و راحت زندگی کنی.»(۹)

بودلی، خاور شناس و نویسنده سوییسی کتاب «محمد، پیامبر اسلام(ص) خصیصه راضی بودن به رضای خدا را عقیده برجسته‌ای در آرامش‌بخشی به مسلمانان و ایجاد روحیه سرور و شادی در آنان می‌داند.

آری، انسانی شاد است که حوادث چاره‌ناپذیر را تحمل می‌کند و در عین تلاش و فعالیت، به آنچه حضرت حق برای او می‌پسندد راضی است.

روزی حضرت موسی (ع) هنگام مناجات با خدا عرض کرد: «خدایا! محبوب‌ترین بنده‌ات را به من نشان بده.» خداوند به او وحی کرد: «ای موسی! به فلان روستا در کنار دریا برو. کسی را در آنجا خواهی یافت،.» موسی(ع) به آن روستا رفت و به جستجو پرداخت و او را یافت. مردی بود به‌شدت بیمار، ولی در همان حال خدا را شکر می‌کرد و تسبیح می‌گفت. موسی (ع) به جبرئیل گفت: «من تصور می‌کردم که آن مرد همواره به نماز و روزه اشتغال داشته باشد.» جبرئیل گفت: «این مرد در پیشگاه خدا محبوب‌تر و عابدتر از کسی است که همواره به نماز و روزه اشتغال دارد. اینک من فرمان می‌دهم که چشمانش کور گردد. ببین او در این هنگام چه می‌گوید.» جبرئیل اشاره به آن مرد کرد و چشم‌های او نابینا شد. در این هنگام موسی (ع) نه تنها بی‌تابی و اظهار ناراحتی‌ای از آن مرد ندید، بلکه متوجه شد که به خدا این‌گونه می‌گوید: «پروردگارا! مرا آن‌گونه که خواستی با دادن دو چشم بهر‌ه‌مند ساختی و اینک به خواست خودت آنها را از من گرفتی. ای بسیار نیکوبخش و ای بسیار عطاکننده.»

موسی(ع) گفت: «شنیدم که به خدا عرض می‌کردی: «ای بسیار نیکوبخش و ای بسیار عطاکننده. خداوند چه نیکی و عطایی به تو رسانده است؟» آن مرد گفت: «نیکی و عطای بسیار خداوند به من این است که در این روستا هیچ کس جز من نیست که خدا را عبادت کند.» موسی(ع) در حالی که شگفت‌زده شده بود، گفت: به‌راستی که این مرد که تا این حد به رضای الهی راضی است، عابدترین فرد دنیا است.»(۱۰)

۵ـ مسافرت

زندگی در یک مکان خاص، یکسانی و یکنواختی می‌آورد و باعث گرفتگی روحی و از دست رفتن شادی می‌شود. برای رهایی از چنین وضعیتی، مسافرت بهترین راه است. حتی اگر جایی که به آن سفر می‌کنیم چندان خوش آب و هوا نباشد، باز برای انسان فرح‌انگیز است، چون نفسِ تغییر محیط و هوا و جابه‌جایی انسان و به وجود آمدن تنوع، نشاط‌آور است.

مسافرت غیر از نشاط روحی، سلامت جسمانی را نیز به همراه دارد و باعث درمان بیماری‌ها هم می‌شود. موضوع تغییر آب و هوا از زمان قدیم بسیار معمول بوده است و بیمارانی را که ناراحتی و بیماری لاعلاج داشتند، بدین روش درمان می‌کردند. امروز هم مسافرت جزو برنامه‌های قطعی مردم و یکی از مهم‌ترین عوامل تندرستی محسوب می‌شود. از نظر پزشکی زندگی، کار و خوراکِ یکنواخت برای انسان ضرر دارد و اعضای بدن زودتر فرسوده و ناتوان می‌گردند. پس تغییر زندگی و تنوع باید جزو برنامه زندگی قرار گیرد.

در مسافرت به گردش و راه‌پیمایی بپردازید و بدانید که راه رفتن ساده خود جزو بهترین ورزش‌ها محسوب می‌شود، زیرا خون بهتر جریان پیدا می‌کند، غدد ترشحات داخلی و کلیه اعضا بهتر وظایف خود را انجام می‌دهند، سموم بدن دفع و انسان خرم و شاداب می‌شود،  اعصاب‌ تسکین می‌یابد و خواب‌ بهتر می‌شود و دیگر نیازی به داروی خواب‌آور و مسکن نیست.

یک مسافرت مطلوب، از صدها قرص و شربت مسکّن و ویتامین و آمپول‌های مقوی موثرتر است.»(۱۱) رسول اکرم (ص) فرمودند: «مسافرت کنید تا سالم بمانید.» و نیز : «سزاوار نیست انسان عاقل به مسافرت برود مگر برای سه منظور. یا برای تجارت و تحصیل درآمد و اصلاح معاش، یا برای رسیدن به کمالات معنوی و تعالی روح و ذخیره معاد و یا برای تفریح و تفرّج و جلب لذت‌های مباح.»(۱۲)

۶ـ کار

در دین و شرع به «کار» بسیار توصیه شده است، زیرا انسان هم معاش خود و دیگران را تأمین می‌کند و هم استعدادهای او با کار به فعلیت می‌رسند و جوهره وی صیقل می‌خورد. جنبه دیگر توصیه به کار، مفرح بودن آن است. از امام علی (ع) نقل است که «بزرگ‌ترین تفریح کار است». وقتی کار تفریح باشد، فرح‌انگیز و شادی‌بخش هم هست. البته کار وقتی مفرح است که مورد علاقه انسان باشد. ماکسیم گورکی می‌گوید: «کار که رضایت‌بخش باشد، زندگی شاد می‌شود.»    .

سرگرم شدن به کار می‌تواند نگرانی‌ها و ناامیدی‌ها را از انسان دور و حتی بیماری‌های سخت را هم درمان کند. با دور شدن نگرانی و بیماری از حیطه زندگی، شادی به خانه باز می‌گردد. پس کار از این جهت هم شادی‌آفرین است

۷ـ ورزش

هرگاه جسم انسان با یک برنامه منظم و حرکات حساب شده ورزشی به حرکت افتد، فشار مشکلات و ناملایمات روحی از بین می‌رود و یا کمتر می‌شود و پس از آن  حالت نشاط و سرور به وجود می‌آید.

این نشاط و شادی عامل مهمی است که رفتارهای تحصیلی، شغلی، عبادی و خانوادگی انسان را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و آنها را در طول روز و یا هفته، بهتر و آسان‌تر پیش می‌برد. کسانی که با ورزش و تلاش بیگانه‌اند به خمودی و کسالت گرفتار می‌آیند. کسالت به فرمایش امام صادق (ع) «کلید هر کار ناشایسته است» و «به دین و دنیای انسان لطمه وارد می‌سازد».(۱۳)

زندگی ماشینی امروز انسان‌ها را از تلاش‌های طبیعی بازداشته و ماشین را به جای انسان به فعالیت واداشته است. در چنین شرایطی اگر تلاش‌های ورزشی نباشند، شادی از صحنه جامعه رخت برمی‌بندد. در تمدن جدید، گرچه تلاش‌های عضلانی بیکباره از بین نرفته‌اند، ولی خیلی کمتر از پیش شده‌اند و در بسیاری از موارد ماشین جای زندگی عادی را گرفته است. با حذف تلاش‌های عضلانی در زندگی روزانه، بدون آنکه خود متوجه باشیم، سیستم‌های عصبی خود را از تمرین‌هایی که برای حفظ تعادل محیط داخلی لازمند، محروم ساخته‌ایم.

می‌دانیم که عضلات به  هنگام کار، اکسیژن و قند زیاد مصرف و حرارت ایجاد می‌کنند و مقداری اسیدلاکتیک در خون می‌ریزند و برای تطابق با این تغییرات، بدن بایستی قلب و دستگاه تنفسی و کبد و لوزالمعده و کلیه و غدد مترشحه و سیستم عصبی مرکزی و سمپاتیک را به کار اندازد. امروزه ما عضلات بدن خود را فقط در برخی لحظات و بعضی از روزها به فعالیت وامی‌داریم و در غیر این موارد، بدن ما در حال خمود باقی می‌ماند.

فقدان نظم داخلی، سبب ترک تلاش ارادی می‌گردد و به افراط در آسایش و راحت‌طلبی در زندگی منجر می‌شود و در نتیجه اعمال تطابقی به حال خمود در می‌آیند و تلاش‌های دائمی عروق و اندام‌ها و دستگاه عصبی که معرّف مبارزه علیه گرسنگی و خرابی و خستگی و تغییرات جوّ است، ضایع می‌مانند. تلاش، شرط اصلی پروش بافت‌ها و روان است.»(۱۴)

۸ـ تبسم و خنده

هر کسی به اندازه حضورش در اجتماع و برخورد با انسان‌های گوناگون و نیز به مقدار دقتش در برخوردها، به اهمیت تبسم در ایجاد شادی و نشاط پی برده است. گرمی تبسم و لبخند، یخ‌های اندوه و کینه و کدورت را آب می‌کند و روابط انسان‌ها را تعادل می‌بخشد.

علاوه بر این، خنده عامل مهمی در درمان بیماری‌هاست. «نورمن کازینز» در کتاب «تشریح یک بیماری» اشاره می‌کند که چگونه برای از سرگیری یک زندگی طبیعی و سالم با بیماری فلج مبارزه کرده است، وی معتقد است که «خنده» داروی اصلی او بوده است، وی می‌نویسد: «توجه جدی او به زندگی باعث بدتر شدن بیماری‌اش شده بود و نتیجه گرفته است که از طریق خنده می‌توان وضعیت معکوس را به وجود آورد. وقتی که می‌خندیم همه چیز به نفع جسم و ذهن ما پیش می‌رود، آندروفینی که در مغز تخلیه می‌شود به ما احساس «پرواز طبیعی» می‌دهد و بازدهی سیستم تنفسی، درست مانند زمانی می‌شود که به ورزش دو پرداخته‌ایم.

حتی وقتی که انسان عمیقاً غمگین و ناراحت است، باید در برخورد با دیگران خود را شاد نشان دهد و تبسم نماید. امام علی (ع) در توصیف عارفان می‌فرمایند: «زاهدان در دنیا اگرچه بخندند، قلب‌شان می‌گرید و اگرچه شاد باشند، اندوهشان شدید است.»(۱۵)

انسان متبسم، دیگران را هم به تبسم وامی‌دارد و گره‌های کدورت را از پیشانی‌ها می‌زداید، همچنان که آدم عبوس و غمگین دیگران را اندوهگین می‌کند.

در آداب سخنوری هم گفته‌اند: «اگر می‌خواهید سخنان شما در دلها بنشیند، سخنرانی را با یک شوخی و خنده شروع کنید، زیرا این کار سبب می‌شود که فوراً رابطه‌ای بین شما و شنوندگان برقرار شود.»(۱۶)

اما در خندیدن باید شخصیت خود را نیز در نظر داشت و وقار و متانت را از کف نداد. خنده آنگاه مؤثر و درمان‌بخش است که به‌موقع باشد و به شخصیت فرد و دیگران لطمه وارد نیاورد. کسانی که سعی می‌کنند از طریق تمسخر دیگران با عیب‌جویی و سخنان رکیک، مجلسی را به خنده آورند، در واقع بیماری‌های فراوانی را رواج می‌دهند. خنده‌های بی‌مورد و قهقهه‌های پی در پی آدمی را از توانائی‌های دیگر خود غافل می‌کند و پرده سیاهی روی عوامل شادی‌افزای دیگران می‌اندازد.(۱۷)

۹ـ مزاح و شوخی

طبیعت انسان، مزاح را می‌پسندد و با آن شاد می‌شود. علت فرح‌انگیز بودن آن هم این است که برای مدتی تصویرهای پیاپی غمناک را قطع می‌کند و عناصر شادی‌بخش را در لایه‌های روان آدمی فرو می‌برد. در روایات اسلامی دو نوع دستور درباره شوخی هست. یکی توصیه و دیگری نهی.

درباره توصیه به شوخی این روایات را می‌توان نقل کرد: پیامبر (ص) فرمودند: «من هم مانند شما بشری هستم که قهراً شوخی و مزاح می‌کنم.»(۱۸) نیز: «من شوخی می‌کنم، ولی در گفتارم جز حق و راست نمی‌گویم.»(۱۹) حضرت علی (ع) فرمودند: «هرگاه یکی از اصحاب رسول خدا اندوهگین بود، رسول خدا با شوخی کردن او را شاد می‌کرد.»(۲۰) امام صادق (ع) فرمودند: «مؤمن، شوخ‌طبع و خوش‌مشرب است، ولی منافق، گرفته و خشم‌آلود.»(۲۱)

روایاتی در باره نهی از شوخی   

حضرت علی (ع) فرمودند: «مزاح را رها کن، زیرا بذر کینه‌توزی است».(۲۲) و نیز: «کسی که زیاد مزاح می‌کند، شکوه و وقارش کم می‌شود».(۲۳) یا «شوخی بسیار، آبرو را می‌برد و موجب کینه‌توزی و دشمنی می‌گردد.»(۲۴)

از این دو دسته روایات می‌توان نتیجه گرفت که مردم از شوخی‌هایی نهی شده‌اند که به وقار و متانت آنها آسیب می‌رساند و موجب کینه و کدورت می‌شود، وگرنه شوخی و مزاح معقول، امری طبیعی و ممدوح است که پیشوایان معصوم (ع) به آن توصیه کرده‌اند.

نمونه‌ای از شوخی‌های پیامبراکرم (ص)

روزی پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) خرما می‌خوردند. پیامبر(ص) از روی مزاح هسته خرماهایی را که می‌خوردند، جلوی حضرت علی(ع) می‌گذاشتند. وقتی از خوردن خرما فارغ شدند، همه هسته‌ها جلوی علی(ع) جمع شده بود. پیامبر(ص) به علی(ع) فرمودند: «یا علی! تو پرخور هستی.» علی(ع) هم به شوخی جواب دادند: «پرخور کسی است که خرما را با هسته‌اش می‌خورد.»(۲۵)

۱۰ـ بوی خوش

در روابط انسان‌ها با یکدیگر، بوی خوش عامل فرح‌انگیز مهمی است. متقابلاً بوی بد، ناامید کننده و باعث افسردگی است. انسان با استشمام بوی خوش، گویی با بهشت و آن سوی طبیعت پیوند می‌خورد. شاید به همین خاطر بنا به فرمایش امام صادق (ع): «رسول خدا (ص) برای بوی خوش بیشتر از خوراک، خرج می‌کرد.»(۲۶)

۱۱ـ پوشیدن لباس‌های روشن

رنگ‌ها عکس‌العمل‌های گوناگونی را در انسان برمی‌انگیزند. رنگ‌های روشن غیر از مسئله بهداشت و توجه به گرما و سرما، برای انسان شادی‌آفرین هستند، از این‌رو شرع، به پوشیدن لباس‌های روشن ـ خصوصاً سفیدـ توجه زیادی کرده است، پیامبر فرموده‌اند: «جامه سفید بپوشید که آن نیکوترین رنگ‌هاست.»(۲۷) گفته‌اند که بیشترین لباس‌های پیامبر(ص) سفید بوده است.(۲۸)

۱۲ـ خودآرایی

آراستگیِ ظاهریِ انسان عامل مهمی در جذب افراد به کردارهای پسندیده اوست. فرد مؤمنی که می‌خواهد دیگران را با عملش به ارزش‌های الهی فرا بخواند و بر مردم تاثیر مثبت بگذارد، باید در حد امکان ظاهر آراسته داشته باشد. روان‌شناسان اجتماعی این امر را عامل مؤثری در کارآیی پیام‌دهی می‌دانند. امام صادق(ع) فرموده‌اند: «خداوند متعال زیبایی و خودآرایی را دوست و ناداری و گدامنشی را مبغوض می‌دارد.» (۲۹)

پی‌نوشت‌ها

۱ـ دیل کارنگی، آیین زندگی، به نقل از: محمد جعفر امامی، بهترین راه غلبه بر نگرانی‌ها و ناامیدی‌ها، ص.۸۳

۲ـ «لَا تَحْمِلْ هَمَ‏ یَوْمِکَ‏ الَّذِی‏ لَمْ یَأْتِکَ عَلَى یَوْمِکَ الَّذِی قَدْ أَتَاکَ.»

۳ـ «لَا تُشْعِرْ قَلْبَکَ‏ الْهَمَ‏ عَلَى مَا فَاتَ فَیَشْغَلَکَ عَنِ الِاسْتِعْدَادِ لِمَا هُوَ آتٍ»

۴ـ «فَلَا تَحْمِلْ‏ هَمَ‏ سَنَتِکَ‏ عَلَى هَمِّ یَوْمِکَ وَ کَفَاکَ کُلَّ یَوْمٍ مَا هُو»

۵ـ وین دایر، عظمت خود را دریابید، ترجمه محمدرضا آل یاسین، ص ۶۴

۶ـ دیل کارنگی، آیین زندگی، به نقل از: محمد جعفر امامی، همان، ص ۳۴

۷ـ همان، ص ۳۵

۸ـ بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۱۹۵

۹ـ همان

۱۰ـ دیل کارنگی، همان، صص ۳۲۹-۳۳۳

۱۱ـ شیخ عباس قمی، سفینه‌البحار، ج ۱، ص ۵۲۴-۵۲۵

۱۲ـ مجله تندرست، شماره ۶، سال ۲۲

۱۳ـ بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۲۶۷

۱۴ـ کلینی، اصول کافی، ج ۲، ص ۲۳

۱۵ـ دکتر الکسیس کار، راه و رسم زندگی، ص ۳۶

۱۶ـ نهج‌البلاغه، خطبه ۱۱۳

۱۷ـ دکتر مایکل آیزانک، روان‌شناسی شادی، ص ۲۳

۱۸ـ امام علی (ع) در توصیف عارفان می‌فرماید: «وَ إِنْ‏ ضَحِکَ‏ لَمْ یَعْلُ صَوْتُهُ؛ اگر بخندد صدایش به قهقهه بلند نمی‌شود.» (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۳)

۱۹ـ حسام‌الدین هندی، کنزالعمال، ج ۳، ص ۶۴۸

۲۰ـ محمدمهدی نراقی، جامع‌السعادات، ج ۲، ص ۳۰۱

۲۱ـ سنن النبی، ص ۶۰

۲۲ـ نهج‌البلاغه، حکمت ۴۵۰

۲۳ـ غررالحکم

۲۴ـ همان

۲۵ـ زهرالربیع، ص ۷

۲۶ـ وسائل‌الشیعه، ج ۱، ص ۴۴۳

۲۷ـ وسائل‌الشیعه، ج ۳، ص ۳۵۵؛ مستدرک الوسائل، ج ۴، ص ۱۸۵

۲۸ـ محدث قمی، منتهی الآمال، ص ۱۵ و ۵۸

۲۹ـ بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۱۴۱، روایت ۵

سوتیترها

۱٫

زندگی همچون آب روان هر لحظه در گذر است. زندگی یک تحوّل دائمی و یگانه حقیقت محقق و مسلّم همین «امروز» است. چرا زیبایی‌های امروز را با تصور مشکلات آینده‌ای که در هاله‌ای از تردید، ابهام و تغییرات دائمی و غیرقابل پیش‌بینی پوشیده شده است، زشت و بدنما کنیم؟

۲٫

انسانی در زندگی واقعاً شاد است که از گناه پرهیز و حدود الهی را رعایت کند و اراده‌ای در جهت «پرهیز» در خود به وجود آورد. ارضای تمایلات به هرگونه و هر نحو، شادی‌آور نیست، گاهی «پرهیز» از برآوردن آنها لذت‌بخش است

طلیعه سخن

اعتکاف، در فرهنگ دینى خصوصاً دین اسلام از جایگاه بس والا و عظیمى برخوردار است.

قرآن کریم مى‏فرماید: «وَ إِذجَعَلْنَا البَیتَ مَثابَهً لِلنَّاسِ وَ أَمناً وَ اتَّخِذُوا مِن مَقامِ إِبراهِیمَ مُصَلّى وَ عَهِدنا إِلى‏ إِبراهِیمَ وَ إِسماعِیلَ أَن طَهِّرا بَیتِی لِلطَّائِفِینَ وَ العاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ»؛(۱) «و [به خاطر بیاورید] هنگامى که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن براى مردم قرار دادیم، و [براى تجدید خاطره] از مقام ابراهیم عبادتگاهى براى خود انتخاب کنید و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه مرا براى طواف کنندگان و معتکفان و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان پاک و پاکیزه کنید.‌«

و در روایات نیز تعبیرات گران سنگ و با ارزشى از اعتکاف شده است که به نمونه‏اى اشاره مى‏شود:

در حدیث نبوى مى‏خوانیم: «اَلمُعتَکِفُ یعکِفُ الذُّنُوبَ وَ یجرى‏ لَهُ مِنَ الاَجرِ کَاَجرِ عامِلِ الحَسَناتِ کُلِّها»؛(۲) معتکف گناهان را متوقف نموده [و از بین مى‏برد] و اجرى بسان انجام‌دهنده تمام نیکی‌ها دریافت مى‏دارد.‌

با توجه به چنین جایگاهى که براى اعتکاف وجود دارد، شایسته است برنامه اعتکاف را به گونه‏اى طرح‌ریزى کنیم که بیش‏ترین و بهترین بهره‏ها را در آن ببریم.

فرصت مناسب‏

در منابع دینى توصیه شده است که اوقات زندگى و شبانه روز خویش را به سه قسمت تقسیم کنیم: بخشى براى کار و تلاش، بخشى براى استراحت و تفریح و بخشى نیز براى عبادات و بندگى خدا.(۳)

متأسفانه حرص و ولع بشر باعث شده که کار و تلاش براى دنیا و زندگى، تمام اوقات او را پر کند و نتواند آنچنان که باید و شاید با خدا و خویشتن خویش خلوت و گفت‌وگو داشته باشد.

اسلام براى غفلت‏زدایى و تقویت ارتباط انسان با خدا، علاوه بر عبادت‌هاى روزانه مانند نمازهاى یومیه، عبادت هفتگى همچون نماز جمعه، و نیز عبادت‌هاى فصلى و سالانه همچون حج و روزه ماه رمضان، عبادت‌هاى مستحبى خاصى را نیز درنظر گرفته است که از آن جمله مى‏توان به دعاهاى برخى ایام و اعتکاف اشاره کرد.

چنانچه در کلمات آیه زیر دقت شود، بهتر مى‏توان به جایگاه اعتکاف در مقوله ارتباط با حق تعالى پى‏برد.

«وَ عَهِدنَآ إِلَى‏ إِبرَ هِیمَ وَ إِسمَعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیتِىَ لِلطَّآئِفِینَ وَ العَکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ‌«،(۴) «ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که: خانه مرا براى طواف‏کنندگان و معتکفان و رکوع‏کنندگان و سجده‏کنندگان پاک و پاکیزه کنید.‌«

در این آیه شریفه، اعتکاف در بین دو ارتباط قوى با خداوند متعال قرار گرفته است. آن دو عبارتند از: طواف، که از حیث ارتباط و قرب فیزیکى و جسمانى نسبت به نماد عبادت (کعبه) در بالاترین درجه قرار دارد و رکوع و سجود که از جهت قرب معنوى مصداق بارز و اعلاى تقرّب به شمار مى‏رود.

اعتکاف این فرصت را به انسان مى‏دهد که ارتباط‌هاى اساسى زندگى خویش را بازبینى و بازرسى نماید و به تقویت و تحکیم آن بپردازد.

مهم‏ترین ارتباطات معنوى انسان بر سه محور اصلى مى‏چرخد: اوّل؛ ارتباط انسان با خداى خویش به عنوان خالق هستى و معبود یگانه و منبع تمام قدرت‌ها، دوم؛ ارتباط انسان با خودش به عنوان اینکه مأمور است در سازندگى خود بکوشد و هیچ‏گاه از اوضاع نفسانى خویش غافل نباشد و سوم، ارتباط با امام زمان‌(علیه‌السلام) به عنوان قطب عالم امکان و مجراى فیض الهى.

اعتکاف و خلوت‌هاى آن فرصت بسیار مناسبى است براى تقویت و تحکیم ارتباطات سه‏گانه فوق و آنچه پیش رو دارید، گامى است در جهت تبیین هر چه بهتر این موضوع.

الف) رابطه  با خدا

«انسان» موجودى است سراسر فقر و به معناى دقیق‏تر، عین ربط و فقر است.(۵) به این جهت، اگر لحظه‏اى از سر منشأ هستى و قدرت جدا شود، به همان مقدار ضرر و زیان دیده است.

گرفتاری‌هاى زندگى و اشتغالات آن گاهى این ارتباط را به پایین‏ترین درجه مى‏رساند و در مقابل، خلوت‌هاى عبادى همچون اعتکاف، بهترین فرصتى است که به وسیله آنها مى‏توانیم این ارتباط را بازسازى و تقویت نماییم. براى رسیدن به این مرحله، برداشتن چند گام لازم است.

۱ـ انابه و برگشت

خلوت اعتکاف، فرصتى است که انسان پرونده اعمال گذشته خود را مرور نموده، از کردارهاى ناشایست خویش توبه و استغفار نماید. مهم‏ترین شرط توبه حالت ندامت و پشیمانى یا انقلاب روحى است که در انسان ایجاد مى‏شود.

براى ایجاد این حالت بهتر است دعاهایى را که درباره توبه از زبان امامان معصوم رسیده است مرور کنیم؛ دعاهایى مانند؛ مناجات تائبین امام سجاد‌(علیه‌السلام)، مناجات منظوم امیرمؤمنان على‌(علیه‌السلام) و برخى دعاهاى صحیفه سجّادیه که در این مجال از باب تبرک جستن به ادعیه معصومین‌(علیهم‌السلام) به فرازهایى از آنها اشاره مى‏کنیم:

در بخشى از مناجات منظوم امیرمؤمنان على‌(علیه‌السلام) مى‏خوانیم:

«اِلهِى لَئِن جَلَّت وَ جَمَّت خَطِیئَتِى‏

فَعَفْوُکَ عَن ذَنبِى اَجَلُّ وَ اَوسَعُ‏

اِلهِى لَئِن اَعطَیتُ نَفسِى سُؤلَها

فَها اَنَا فِى رَوضِ النَّدامَهِ اَرفَع‏

اِلهِى تَرى‏ حالِى وَفَقرِى وَفاقَتِى‏

وَ اَنتَ مُناجاتِى الخَفِیهَ تَسمَعُ؛(۶)

خدایا! اگر چه گناه من بزرگ و بسیار است، پس عفو تو از گناه من بزرگ‏تر و وسیع‏تر است.

خدایا! اگر من به خواسته‏هاى نفسم تن دادم، اکنون در باغ پشیمانى گشت و گذار دارم.

اى خدا! تو حال مرا ندارى و پریشانى مرا مى‏بینى؛ در حالى که مناجات پنهانى مرا مى‏شنوى.‌

بسیار جا دارد که این دعا در نماز شب‌هاى اعتکاف و امثال آن با حال و توجه خاص خوانده شود.

در بخشى از مناجات تائبین امام زین‌العابدین‌(علیه‌السلام) که اولین مناجات از مناجات پانزده‏گانه آن حضرت است، آمده است:

«اِلهِى اَلْبَسَتنِى الْخَطایا ثَوبَ مَذَلَّتِى وَجَلَّلَنِى التَّباعُدُ مِنکَ لِباسَ مَسکَنَتِى وَاَماتَ قَلبِى عَظِیمُ جَنایتِى فَاَحیهِ بِتَوبَهٍ مِنکَ…؛ خداى من! خطاها لباس مذلّت و خوارى بر تنم کرده و دورى از تو لباس بیچارگى بر من پوشانده و جنایت بزرگ من دلم را میرانده (و روحم را بى‏حال و بى‏صفا نموده). پس آن را با توبه‏اى از جانب خودت زنده گردان.‌«

در بخش میانى مناجات یادشده مى‏خوانیم:

«اِلهِى اِن کانَ النَّدَمُ عَلَى الذَّنْبِ تَوبَهً فَاِنِّى وَعِزَّتِکَ مِنَ النَّادِمِینَ وَاِن کانَ الاِستِغفارُ مِنَ الخَطِیئَهِ حِطَّهً فَاِنِّى لَکَ مِنَ المُستَغفِرِینَ؛(۷) خدایا! اگر پشیمانى از گناه توبه است، به عزّتت سوگند که من از نادمان و پشیمانانم و اگر استغفار و آمرزش‏جویى از خطا گناهان را مى‏ریزد، من به حقیقت از استغفارکنندگان و آمرزش جویان توام.‌«

بدیهى است که خواندن این مناجات روح‏بخش در خلوت‌هاى اعتکاف با حال و شور و گریه، تحول بسیار عظیمى در روح و روان انسان ایجاد مى‏کند.(۸)

۲ـ تلاوت قرآن‏

گام دیگر براى تقویت ارتباط با خالق هستى، خواندن قرآن است. در واقع، در قرآن کریم این خداست که با بندگانش حرف مى‏زند. از این‏رو، لازم است که با قرآن بیش‏تر مأنوس شویم و با دقت و تفکر، هر روز مقدارى از آن را بخوانیم و اگر برایمان ممکن باشد، در ایام اعتکاف یک ختم قرآن داشته باشیم.

پیامبر اکرم‏(صلى‏الله‏علیه‏وآله) فرمود: «عَلَیکَ بِقِرائَهِ الْقُرْآنِ؛ فَاِنَّ قِرائَتَهُ کَفَّارَهٌ لِلذُّنُوبِ، وَسَترٌ فِى النَّارِ، وَاَمانٌ مِنَ العَذابِ؛ (۹) بر تو باد به خواندن قرآن! زیرا خواندن قرآن، پوشاننده گناهان، مانع آتش و امان از عذاب است.‌»

آن حضرت همچنین فرمود: «یا بُنَىَّ لا تَغفَل عَن قِراءَهِ القُرآنِ، فَاِنَّ القُرآنَ یحیى القَلبَ، وَینهى‏ عَنِ الفَحشاءِ وَالمُنکَرِ وَالبَغىِ؛(۱۰) اى پسرم! از خواندن قرآن غفلت نکن؛ زیرا خواندن قرآن دل را زنده و از بدیها و منکرات و ستم باز مى‏دارد.‌»

این حدیث به خوبى بیانگر آن است که قرآن باعث زنده شدن دل و روح آدمى مى‏شود و زنده بودن قلب، یعنى تقویت ارتباط با خداى متعال.

۳ـ دعا و مناجات

دعاهاى فراوانى در منابع دینى ما موجود است که عرفان حقیقى در درون آنها نهفته و فهم مضامین بلند و ژرف آنها نیازمند فرصتى است تا انسان با حواس جمع و توجه کامل آنها را زمزمه کند و با خداى خویش حرف بزند و اعتکاف چنین فرصتى را فراهم مى‏کند. در دعاهاى ماه رجب، مناجات شعبانیه، دعاى مکارم الاخلاق، مناجات مسجد کوفه امیرمؤمنان على‌(علیه‌السلام) و دعاى ابوحمزه و دعاهاى دیگر، دریایى بیکران از معارف و حقایق موج مى‏زند.

ب) توجه خویشتن

انسان بر اثر اشتغالات زندگى و غفلت‌ها، همچنان که خدا را فراموش مى‏کند و ارتباط او با خدا رو به ضعف مى‏گذارد، خود را نیز فراموش مى‏کند و ارتباط وى با خویشتن خویش به سردى گراییده، منجر به نسیان از خود مى‏شود.

قرآن کریم سخت به مسئله «خودزیانى» و «خودفراموشى» توجه کرده و خطر آن را اعلام نموده است؛ آنجا که مى‏فرماید: «قَد خَسِرُوا أَنفُسَهُم وَضَلَّ عَنهُم مَّا کَانُوا یفتَرُونَ‌»؛(۱۱) «به ‏راستى آنها سرمایه وجود خود را از دست داده‏اند و معبودهایى را که به دروغ ساخته بودند از نظرشان گم مى‏شوند (نه راه بازگشتى دارند و نه شفیعانى).‌«

و در جاى دیگر فرمود: «قُل إِنَّ الخَسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُم»؛(۱۲) «بگو زیاندیده و سرمایه باخته کسانى هستند که سرمایه وجود خود را از دست داده‏اند.‌«

و یا در آیه‏اى دیگر مى‏فرماید: «نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَهُم أَنفُسَهُم»؛(۱۳) «خدا را فراموش کردند و خدا آنها را از یاد خودشان برد.‌«

استاد مطهرى‏(رحمه‌الله علیه) درباره خودزیانى و خودفراموشى مى‏گوید: «انسان احیاناً «خود» را با «ناخود» اشتباه مى‏کند و «ناخود» را «خود» مى‏پندارد. آنچه به خیال خود براى خود مى‏کند، در حقیقت براى ناخود مى‏کند و خود واقعى را متروک و مهجور و احیاناً منسوخ مى‏سازد؛ مثلاً آنجا که انسان واقعیت خود را همین «تن» مى‏پندارد و هرچه مى‏کند، براى تن و بدن مى‏کند، خود را گم کرده و فراموش کرده و ناخود را خود پنداشته است. به قول مولوى، مَثَلَش مَثَل کسى است که قطعه زمینى در نقطه‏اى دارد، زحمت مى‏کشد و مصالح و بنا و عمله مى‏برد آنجا را مى‏سازد و رنگ و روغن مى‏زند و به فرش‌ها و پرده‏ها مزین مى‏نماید؛ اما روزى که مى‏خواهد به آن خانه منتقل گردد، یک مرتبه متوجه مى‏شود که به‏ جاى قطعه زمین خود، یک قطعه زمین دیگر [را] که اصلاً به او مربوط نیست و متعلق به دیگرى است، ساخته و آباد کرده و مفروش و مزین نموده و قطعه زمین خودش خراب به کنارى افتاده است.

در زمین دیگران خانه مکن‏

کار «خود» کن کار «بیگانه» مکن‏

کیست بیگانه؟ «تن» خاکى تو

کز براى او است غمناکى تو

و در جاى دیگر مى‏گوید:

اى که در پیکار «خود» را باخته‏

دیگران را تو ز «خود» نشناخته‏

تو به هر صورت که آیى بیستى‏

که منم این، واللّه این تو نیستى‏

یک زمان تنها بمانى تو ز خلق

در غم و اندیشه مانى تا به حلق‏ (۱۴)

آرى خودیابى انسان تنها در خدایابى و خلوت‌هایى همچون اعتکاف و شب‌هاى قدر و امثال آن میسّر مى‏شود. چه بسیار آدم‌هایى که در این خلوتگاه، معدن وجود خویش را کشف کردند و با استخراج آن براى همیشه خود را بازیافتند و به حقیقت خویش، ارزش ابدى و غیرقابل تصوّرى دادند.

در مراسم عبادى اعتکاف، انسان همواره مى‏تواند به یاد خداوند باشد و یاد خدا مایه حیات قلب و روشنایى دل گردد. ذکر خدا مایه آرامش روح، عامل صفا و رقت و خشوع و بهجت ضمیر آدمى است، باعث بیدارى و آگاهى و هوشیارى است و در پرتو این همه، انسان حقیقت خود را باز مى‏یابد. امام على‌(علیه‌السلام) فرمود: «خداى متعال یاد خود را مایه صفا و جلاى دلها قرار داده است. با یاد خدا دلها پس از سنگینى، شنوا و پس از کورى، بینا و پس از سرکشى، نرم و ملایم مى‏گردد. همواره چنین بوده که در فاصله‏هاى زمانى مختلف خداوند بندگانى داشته که در اندیشه‏هایشان با آنان نجوا مى‏کند و در عقل‌هایشان با آنان سخن مى‏گوید.‌«(۱۵)

ج) ارتباط با امام زمان(‌علیه‌السلام)

امام هر زمان، قطب عالم هستى، مجراى فیض الهى و واسطه بین خلق و خالق است. در این زمان، قطب عالم امکان حضرت مهدى(‌علیه‌السلام) است و اگرچه آن عزیز در پشت پرده غیبت به سر مى‏برد، ولى ارتباط با او یک لحظه قطع نمى‏شود.

در قرآن کریم مى‏خوانیم: «یأَیهَا الَّذِینَ امَنُوا اصبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُم تُفلِحُون»؛(۱۶) «اى کسانى که ایمان آورده‏اید! استقامت کنید و [در برابر دشمنان] پایدار باشید و از مرزهاى خود مراقبت کنید و خداترس باشید، شاید رستگار شوید.‌«

در مورد تفسیر این آیه از حضرت صادق(علیه‌السلام) نقل شده است که فرمود: «اِصبِرُوا عَلى‏ دِینِکُم وَصابِرُوا عَدُوّکُم وَرابِطُوا اِمامَکُم؛(۱۷) بر دین خود [و مصائب و مشکلات‏] صبر کنید و در برابر دشمنان استقامت ورزید و با امام خویش رابطه داشته باشید.‌» در برخى دیگر از احادیث چنین تعبیر شده است که: «وَرابِطُوا عَلَى الأَئِمَّهِ.‌»

به یقین، گناهان روزانه، غفلت‌هاى دائمى و دنیازدگی‌هاى ما باعث کمرنگى ارتباط با آن حضرت و یا آزردگى دل آن عزیز دلها مى‏شود. در واقع، باید خدمت آن حضرت عرضه داشت:

خوب مى‏دانم ز من رنجیده‏اى

چون همه اعمال زشتم دیده‏اى

گوئیا کردى رها قلاّده‏ام         

کز تو این گونه جدا افتاده‏ام

تا که از هجرت حکایت مى‏کنم‏

با تو من از تو شکایت مى‏کنم

‏

اى سحاب فیض اى کوه کرم‏

دردمند و روسیاهم، مضطرم‏

یا ز راه لطف بر من کن نظر

تا جدا گردم ز هر درد و ضرر

یا دعا کن من بمیرم نازنین‏

تا نسوزانم دلت را بیش از این‏

زمزمه اشعار فوق و امثال آن در خلوت‌هاى اعتکاف، طوفانى برپا مى‏کند و اشکى از دیدگان جارى مى‏سازد که به‏خوبى مى‏تواند زمینه تقویت و تحکیم ارتباط انسان با امام زمان‌(علیه‌السلام) را فراهم نماید و در طوفان اشک‌ها چه زیبا است که براى تعجیل در فرج آن حضرت دعا نماییم، مخصوصاً در روز آخر اعتکاف و در ضمن دعاى «اُمّ داود»،(۱۸) معروف است وقتى مادرى براى آزادى فرزندش داود، از زندان منصور دوانیقى متوسل به حضرت صادق‌(علیه‌السلام) شد، آن حضرت دعاهایى را که به اعمال ‌ام داود معروف شده به او تعلیم داد و بعد از خواندن دعاها و به‏جا آوردن آن اعمال، فرزندش آزاد شد.

بایسته است که معتکفان یکى از حاجات مهم خویش را فرج حضرت مهدى‌(علیه‌السلام) قرار دهند.

پی‌نوشت‌

۱ـ  بقره، ۱۲۵٫

۲ـ کنز العمّال، متقى هندى، بیروت، مؤسسه الرساله، ج‏۸، ح ۲۴۰۱۲٫

۳ـ نهج‌البلاغه، محمد دشتى، ص ۷۲۴، حکمت ۳۹۰٫

۴ـ بقره، ۱۲۵٫

۵ـ أَنتُمُ الفُقَرَآءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الغَنِىُّ الحَمِیدُ‌» فاطر، ۱۵٫

۶ـ مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمى، ص ۲۱۶ – ۲۱۸٫

۷ـ همان، ص ۱۹۶، اوّلین مناجات از مناجات خمسه عشر.

۸ـ تذکر این نکته ضرورى است که واعظان محترم و مسئولان اعتکاف با برنامه‏هاى سخنرانى و گروهى، نباید همه اوقات معتکفان را پر کنند؛ بلکه لازم است که زمانى را براى خلوت‌هاى آنان نیز در نظر بگیرند.

۹ـ بحارالانوار، محمدباقر مجلسى، دارالکتب الاسلامیه، ج ۹۲، ص ۱۷، ح ۱۸؛ منتخب میزان الحکمه، محمدى رى‏شهرى، ص ۴۱۸٫

۱۰ـ منتخب میزان الحکمه، ص ۴۱۸؛ کنز العمال، متقى هندى، ح ۴۰۳۲٫

۱۱ـ اعراف، ۵۳٫

۱۲ـ زمر، ۱۵٫

۱۳ـ حشر، ۱۹٫

۱۴ـ سیرى در نهج‌البلاغه، مرتضى مطهرى، قم، صدرا، ص ۲۹۶٫

۱۵ـ اِنَّ اللَّهَ تَعالى‏ جَعَلَ الذِّکرَ جَلاءً لِلقُلُوبِ تَسمَعُ بِهِ بَعدَ الوَقرَهِ؛ وَ تَبصُرُ بِهِ بَعدَ العَشوَهِ وَتَنقادُ بِهِ بَعدَ المُعانَدَهِ وَما بَرَحَ لِلَّهِ عَزَّت اَلائُهُ فِى البُرهَهِ بَعدَ البُرهَهِ وَفِى اَزمانِ الفَتَراتِ رِجالٌ ناجاهُم فِى فِکرِهِم وَکَلَّمَهُم فِى ذاتِ عُقُولِهِم.‌» (نهج البلاغه، خطبه ۲۲۲)

۱۶ـ آل عمران، ۲۰۰٫

۱۷ـ المیزان فى تفسیر القرآن، علاّمه طباطبایى، دارالکتب الاسلامیه، چهارم، ۱۳۶۲، ص ۱۴۱؛ تفسیر صافى، فیض کاشانى، بیروت، مؤسسه الاعلمى للمطبوعات، ج ۱، ص ۴۱۱ – ۴۱۲٫

۱۸ـ مفاتیح الجنان، اعمال روز نیمه رجب، ص ۲۳۹٫

سوتیترها

۱٫

متأسفانه حرص و ولع بشر باعث شده که کار و تلاش براى دنیا و زندگى، تمام اوقات او را پر کند و نتواند آنچنان که باید و شاید با خدا و خویشتن خویش خلوت و گفت‌وگو داشته باشد.

۲٫

مهم‏ترین ارتباطات معنوى انسان بر سه محور اصلى مى‏چرخد: اوّل؛ ارتباط انسان با خداى خویش به عنوان خالق هستى و معبود یگانه و منبع تمام قدرت‌ها، دوم؛ ارتباط انسان با خودش به عنوان اینکه مأمور است در سازندگى خود بکوشد و هیچ‏گاه از اوضاع نفسانى خویش غافل نباشد و سوم، ارتباط با امام زمان‌علیه‌السلام به عنوان قطب عالم امکان و مجراى فیض الهى.

۳٫

استاد مطهرى‏ درباره «خودزیانى» و «خودفراموشى» مى‏گوید: «انسان احیاناً «خود» را با «ناخود» اشتباه مى‏کند و «ناخود» را «خود» مى‏پندارد. آنچه به خیال خود براى خود مى‏کند، در حقیقت براى ناخود مى‏کند و خود واقعى را متروک و مهجور و احیاناً منسوخ مى‏سازد

مقدمه:

یکی از مفاهیم ارزشمندی که مورد توجه تمام ادیان الهی؛ به‌ویژه مکتب حیات‌بخش اسلام قرار گرفته است، «احسان و نیکی» به همنوعان است. و به همین دلیل روز ۱۴ اسفند هر سال، «روز احسان و نیکوکاری» نامگذاری شده است.

این فضیلت اخلاقی و انسانی به جهت برانگیختن احساسات درونی و لذت‌های روحانی، امری شایسته و خداپسندانه است که فطرت انسان‌های کامل با آن عجین شده است. قرآن کریم در این مورد می‌فرماید: «… اَحسِنُوا إنَّ اللهَ یُحِبُ المُحسنین ؛(۱) نیکی کنید زیرا خداوند نیکوکاران را دوست دارد.» حضرت علی«ع» می‌فرمایند: «بر تو باد! احسان و نیکوکاری در حق دیگران؛ زیرا آن برترین و بهترین کشت و سودمندترین سرمایه است.» (۲)

احسان و نیکی به همنوعان یکی از نیازهای ضروری جوامع الهی است و رواج آن در میان مردم سبب پیدایش جامعه‌ای متعادل، بالنده و پویا می‌شود؛ لذا پیشوایان معصوم(ع) در سیره رفتاری و عملی خود این فضیلت انسانی را سرلوحه برنامه‌های زندگی خود قرار می‌دادند و در احادیث و روایات نورانی، رهنمودهای سازنده و مفیدی را به پویندگان راه امامت و ولایت ارائه می‌کردند.

در این نوشتار سعی شده است با الهام از سیره آن بزرگواران به تبیین مصادیق احسان و نیکوکاری بپردازیم.

*حمایت از محرومان

مسلمانان باید در پرتو احسان و نیکوکاری از لحاظ توزیع ثروت‌های عمومی و سایر خدمات در حد مساوی قرار گیرند. پیامبران الهی تلاش می‌کردند تا فقرا و محرومان جامعه علاوه بر رشد فکری، از محرومیت‌های مادی رها شوند و زندگی مناسب و در شأن خود داشته باشند. همچنین پیشوایان معصوم«ع» در سیره خود لازم می‌دیدند که با ترویج فرهنگ احسان با انواع فقر و محرومیت مبارزه کنند و این پدیده شوم را که نتیجه بی‌عدالتی و ظلم بود، ریشه‌کن نمایند.

حضرت علی«ع» از قول نبی‌مکرم اسلام«ص» می‌فرماید: «جامعه‌ای که در آن حق محرومان و ضعیفان ادا نشود، افرادش هیچ‌گاه روی سعادت و خوشبختی را نخواهند دید.»(۳)

مولای متقیان«ع» نیکی به اقشار محروم و درمانده جامعه را جزو برنامه‌های اصلاحی خویش قرار داده بودند. آن حضرت در عهدنامه خویش به مالک اشتر به وی مأموریت می‌دهند که اقشار ضعیف جامعه را از نعمت احسان و نیکوکاری محروم نسازد و نیازهای آنان را تأمین کند. همچنین علاوه بر فرمان‌هایی که به کارگزاران خویش در جهت تأمین اجتماعی محرومان جامعه می‌دهند، خود نیز عملاً به تأمین نیازهای این قشر اقدام می‌کنند و خود را «پدر یتیمان» معرفی می‌نمایند و همچون پدر با آنان رفتار می‌کنند.(۴)

دومین فروغ امامت حضرت امام حسن مجتبی«ع» در بذل و بخشش و نیکوکاری سرآمد روزگار خویش و آرام‌بخش دل‌های دردمند و نقطه امید درماندگان بودند. آن حضرت دو بار تمام دارایی خویش را در راه خدا دادند، سه بار تمام اموال خود را با خدا تقسیم کردند و نصف اموال‌شان را به مستمندان بخشیدند.(۵)

روزی عثمان کنار مسجد نشسته بود. مرد فقیری از او کمک مالی خواست. عثمان پنج درهم به وی داد. مرد فقیر گفت: «مرا نزد کسی راهنمایی کن تا کمک بیشتری نماید. »عثمان به امام حسن«ع» و امام حسین«ع» اشاره کرد. وی پیش آنان رفت و درخواست کمک کرد. امام مجتبی«ع» فرمود: «درخواست کردن از دیگران جایز نیست، مگر در سه مورد: دیه‌ای به گردن انسان باشد که از پرداخت آن عاجز است یا بدهی کمرشکنی داشته باشد که توان ادای آن را ندارد و یا فقیر و درمانده شود و دستش به جایی نرسد. کدامیک از این موارد برای تو پیش آمده است؟ عرض کرد: اتفاقاً گرفتاری من یکی از همین سه چیز است. آنگاه حضرت پنجاه دینار به وی دادند و به پیروی از ایشان امام حسین«ع» چهل و نه دینار به او عطا کردند. فقیر هنگام بازگشت از کنار عثمان عبور کرد. عثمان پرسید چه کردی؟ جواب داد: تو کمک کردی، ولی هیچ نپرسیدی پول را برای چه منظوری می‌خواهی؟ اما حسن‌بن علی«ع» در مورد مصرف پول از من سئوال کرد و آنگاه پنجاه دینار داد. عثمان گفت: این خاندان، کانون علم، حکمت و سرچشمه نیکی و احسان هستند. نظیر آنان را کجا می‌توان پیدا کرد؟!(۶)

*تأمین نیازهای مردم

گرفتاری‌ و نیازمندی‌ به سراغ هر انسانی می‌آید. در چنین مواقعی که فرد در جامعه دچار مشکل می‌شود و به یاری دیگران نیازمند است، انتظار دارد افراد توانا و توانمند قدمی در جهت حل مشکل او بردارند. اسلام نهایت تلاش خود را به خرج می‌دهد تا در تمام جامعه اسلامی حتی یک فقیر و نیازمند هم پیدا نشود، اما بدون شک در هر جامعه‌ای افراد از کار افتاده آبرومند، کودکان یتیم و بیمارانی وجود دارند که باید توسط بیت‌المال و نیز افراد متمکن با نهایت ادب و احترام تأمین شوند. توجه و اهتمام به امور معیشتی مردم جایگاه ویژه‌ای در سیره امامان معصوم«ع» دارد. در حدیثی آمده است که امام سجاد«ع» در شب‌های تاریک از خانه خارج می‌شدند و انبانی را که در آن کیسه‌های درهم و دینار بود، بر دوش خویش حمل می‌کردند و بر در خانه فقرا می‌بردند و به آنان می‌بخشیدند. زمانی که آن حضرت به شهادت رسیدند و آن عطایا قطع شد، مردم تازه متوجه شدند که آن همه احسان و بخشش از جانب امام سجاد«ع» بوده است.(۷)

«ابوهاشم جعفری» ـ یکی از اصحاب خاص امام حسن عسکری«ع» ـ می‌گوید: «از فقر و تنگدستی به امام حسن«ع» شکایت بردم. آن حضرت با تازیانه خود خطی بر روی زمین کشیدند و شمشی از طلا را که نزدیک به پانصد اشرفی بود از آن بیرون آوردند و فرمودند: ای اباهاشم! این را بگیر و ما را معذور دار!»(۸)

صفوان بن ساربان نقل می‌کند: «در محضر امام صادق«ع» بودم. مردی از اهالی مکه به نام «میمون» نزد آن حضرت آمد و عرض کرد: کرایه راه سفرم تمام شده و نیاز به کرایه دارم. امام«ع» بی‌درنگ به من فرمودند: برخیز و به کار برادرت رسیدگی کن. برخاستم و به حل مشکلات او پرداختم. خداوند کمک کرد و نیاز او برطرف شد. در این هنگام به محضر امام صادق«ع» رسیدم. از من پرسیدند: در مورد نیاز و مشکل برادرت چه کردی؟ عرض کردم به یاری خدا مشکل او حل شد. حضرت فرمودند: آگاه باش که با احسان و نیکوکاری برادر دینی‌ات را یاری کنی. این کار در نزد من محبوب‌تر و بهتر از آن است که یک هفته خانه کعبه را طواف نمایی.

*مهرورزی

مهرورزی از زیباترین مصادیق احسان و نیکی است که نقش سازنده و مؤثری در گرایش انسان‌ها به سوی حق و عدالت ایفا می‌کند و در بسیاری از موارد ارتباطات را صمیمی‌تر و آتش کینه‌ها و اختلافات را خاموش می‌کند.

حضرت علی«ع» می‌فرمایند: «دل‌های انسان‌ها بیگانه و نامأنوس است و هر کس از راه مهرورزی و محبت وارد شود، با آن الفت می‌گیرد.»(۱۰) نبی‌مکرم اسلام«ص» به عنوان کامل‌ترین اسوه راستین بشریت نسبت به تمام مردم بسیار صمیمی و مهربان بودند. آن بزرگوار با به کارگیری محبت و احسان توانستند در طول ۲۳ سال دل‌های بسیاری را شیفته مکتب خویش کنند و از منجلاب ضلالت به صراط مستقیم هدایت نمایند. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: « وَمَا أَرسَلْنَاکَ إِلَّا رَحمَهً لِّلْعَالَمِین؛(۱۱) ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم».

راز موفقیت پیامبر«ص» در مدیریت حکومتی، نیکی و عشق به مردم بود و اگر این شیوه مفید و کارآمد در مدیریت ایشان وجود نداشت، هرگز توفیق رفع مشکلات و موانع طاقت‌فرسا را پیدا نمی‌کردند. احسان و ملاطفت آن حضرت بود که دشمنان کینه‌توز را به دوستانی صمیمی تبدیل کرد. در حدیثی از حضرت امام حسین«ع» به نقل از پدر بزرگوارشان حضرت علی«ع» چنین آمده است که: پیامبر«ص» در برخورد با دیگران همیشه مهربان، خوش‌رو و خندان بودند و هرگز بی‌رحم، پرخاشگر و اهل تملق نبودند. هیچ‌کس از احسان ایشان مأیوس نمی‌شد و هر کس به در خانه ایشان می‌آمد، نومید بازنمی‌گشت. گاه که فرد غریب و ناآگاهی با خشونت سخن می‌گفت و درخواستی داشت، تحمل می‌کردند و به یاران‌شان می‌فرمودند: هر گاه کسی را دیدید که حاجتی دارد،‌ به او عطا کنید»،(۱۲)

و این چنین بود که پیامبر(ص) دل‌ها را کانون محبت خود ساختند و میلیون‌ها دل را از این رهگذر با خداوند آشتی دادند. در ماجرای جنگ خیبر که در سال هفتم هجرت رخ داد، سپاه اسلام پیروز شد. یکی از کسانی که در این نبرد اسیر مسلمانان شد، صفیه دخت رحیّ بن اخطب و دانشمند سرشناس یهودی بود. بلال حبشی صفیه را همراه بانوی دیگری به مدینه آورد، ولی آنها را از کنار جنازه‌های بستگان‌شان عبور داد. آن دو بانو با دیدن این منظره‌ها بسیار ناراحت شدند و گریستند و صورت خود را خراش دادند. وقتی وارد مدینه شدند و به محضر پیامبر«ص» رسیدند، رسول خدا«ص» از صفیه در مورد علت خراشیدگی چهره‌اش پرسیدند. صفیه ماجرا را گفت. آن حضرت فهمیدند که بلال حبشی در این مورد آئین مهر و محبت اسلامی را رعایت نکرده است، لذا او را مورد سرزنش قرار دادند و فرمودند: ای بلال! آیا مهر و محبت از وجود تو زدوده شده است که آن دو بانو را از کنار کشته‌شدگان‌شان حرکت دادی؟ چرا از مهربانی دریغ ورزیدی؟!(۱۳)

این‌گونه سرزنش‌ها بیانگر آن است که اسلام دین محبت است؛ به‌طوری که نباید در منطقه جنگی، بازماندگان کفار را از کنار جنازه کشته‌شدگان عبور داد. مهربانی‌های ایثارگرانه حضرت زهرا«س» و حضرت علی«ع» به محرومان، بینوایان، یتیمان و اسیران از مصادیق بارز احسان و نیکی به همنوعان است که در سیره عملی آنان می‌درخشد. ابن عباس می‌گوید: امام حسن و امام حسین «ع» بیمار شدند. پیامبر«ص» با جمعی از صحابه به عیادت‌شان آمدند. آن حضرت به علی«ع» گفتند: ای ابوالحسن! خوب بود برای شفای فرزندان نذری قرار می‌دادی. امام علی«ع» و فاطمه«س» نذر کردند که اگر فرزندان‌شان شفا یابند، سه روز روزه بگیرند. دیری نپایید که هر دو شفا یافتند، در حالی که علی و فاطمه از نظر مواد غذایی دست خالی بودند. علی«ع» سه من جو قرض کرد و فاطمه«س» یک سوم آن را آرد و سپس نان تهیه کرد. هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: سلام بر شما ای خاندان پیامبر«ص»، من فقیری از مسلمانان هستم، غذایی به من بدهید. آنان مسکین را بر خود مقدم داشتند و سهم خویش را به او دادند و آن شب فقط آب نوشیدند.

روز دوم موقع افطار یتیمی به در خانه آمد و آن روز نیز ایثار کردند و غذای خود را به او دادند و بار دیگر با آب افطار کردند. روز سوم، اسیری به هنگام غروب آفتاب به در خانه آنها آمد و باز هم سهم غذای خود را به او دادند. وقتی صبح شد پیامبر«ص» به خانه فاطمه«س» آمدند و دیدند که گرسنگی آنان را خیلی ضعیف و کم‌توان کرده است. رسول خدا«ص» عمل آنان را ستودند. در این هنگام جبرئیل نازل شد و فرمود: «ای محمد! خداوند سوره انسان را در شأن و مقام اهل‌بیت تو نازل کرد.»(۱۴) سپس این آیه را برای پیامبر«ص» تلاوت کرد: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ أَسیراً ؛(۱۵) و غذای خود را با آن که به آن نیاز دارند به فرد مستمند، یتیم و اسیر می‌دهند.»

روزی امام حسین«ع» از راهی عبور می‌کردند. چند نفر فقیر را دیدند که حصیری کهنه روی خاک پهن کرده بود‌ند و نان خشک می‌خوردند. وقتی امام«ع» را دیدند، ایشان را برای خوردن نان به جمع خود دعوت کردند. آن حضرت با کمال محبت نزد آنان رفتند و کنارشان نشستند و از نان خشک خوردند، سپس این آیه را تلاوت کرد: « إِنَّهُ لَا یحِبُّ الْمُسْتَکْبِرِین(۱۶) خداوند متکبران را دوست ندارد.»(۱۷)

*همدردی و همیاری

یکی از زیباترین خصلت‌های انسانی، همدردی و یاری دیگران است. انسان به حکم اجتماعی بودن، به تأمین آسایش و آرامش دیگران نیازمند است و همچنین نیازهایش او را در جهت تعاون و مشارکت با دیگران ترغیب می‌کند. در دین اسلام مشارکت و تعاون یکی از آموزه‌های اصلی است. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید: «وَتَعاوَنوا عَلَى البِرِّ وَالتَّقوى وَلا تَعاوَنوا عَلَى الإِثمِ وَالعُدوان: و در راه نیکوکاری و پرهیزکاری به یکدیگر کمک کنید و در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید.»(۱۸)

در سیره پیشوایان معصوم همدردی و یاری دیگران از مصادیق ستوده و خداپسندانه احساس و نیکوکاری است. نبی اکرم اسلام(ص) می‌فرمایند: «کسی که دو لباس دارد یکی را خود بپوشد و دیگری را به برادر دینی خویش بپوشاند.»(۱۹) امام صادق(ع) همدردی و مواسات با برادران دینی را وسیله تقرب به خداوند دانسته‌اند. آن حضرت می‌فرمایند: «با همدردی کردن با برادران‌تان خود را به خداوند نزدیک کنید.»(۲۰)

*برخورد گرم و صمیمی

برخورد گرم و صمیمی، نوعی احسان و نیکی به دیگران است که باعث نزدیک شدن دل‌ها و افزایش مهرورزی می‌شود. تحقیقات روان‌شناسی نشان داده‌اند که چه بسا افراد خاطی که با یک برخورد نیک و صمیمانه به اشتباه خود پی می‌برند و چه بسیارند انسان‌هایی که زمینه‌های تربیتی مثبتی داشته‌اند، اما با یک برخورد دلسردکننده از مسیر هدایت فاصله گرفته‌اند؛ زیرا انسان‌ها به‌خصوص نسل جوان روحیه لطیفی دارند و ذاتاً تشنه صفا و صمیمیت‌اند.

آموزه‌های دینی نشان می‌دهند که برخورد صمیمی و ارتباط عاطفی با دیگران در سیره پیشوایان معصوم(ع) از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. امام علی(ع) می‌فرمایند: وقتی رسول خدا(ص) با کسی مصافحه می‌کردند، هیچ‌گاه اتفاق نیفتاد که حضرت دست‌شان را از دست او جدا کنند تا اینکه‌ آن شخص دستش را برمی‌داشت و اگر کسی برای بیان حاجتی با ایشان صحبت می‌کرد، حضرت هیچ‌گاه سخن او را قطع نمی‌کردند و از او جدا نمی‌شدند تا آن شخص سخن خود را به پایان می‌برد و از پیامبر(ص) جدا می‌شد.(۲۱) اگر کسی از آن حضرت دعوت به عمل می‌آورد در مهمانی او شرکت می‌کردند و برایشان تفاوت نمی‌کرد که دعوت کننده عبد باشد یا آزاد. هدیه افراد را هر چند اندک بود، می‌پذیرفتند. به چهره افراد خیره نمی‌شدند. اگر کسی از اشتباه خود عذر می‌خواست، رسول الله(ص) عذر او را می‌پذیرفتند. اگر کسی مریض می‌شد، به عیادت‌اش می‌رفتند.(۲۲)

*مدارا با مردم

یکی از سجایای اخلاقی که مایه دوام و ثبات جامعه است، مدارا با دیگران است. رفق و مدارا در سیره رفتاری و عملی پیشوایان معصوم(ع) فراوان به چشم می‌خورد. آنان در امر تبلیغ و اجرای فرامین الهی علاوه بر شخصیت دادن به مردم، آنان را محترم می‌شمردند؛ به گونه‌ای که با گفتار و کردار خویش بهترین آداب زندگی را به دیگران می‌آموختند و درشت‌خویی آنان را با صبر و حوصله تمام تحمل می‌کردند. پیامبر اسلام(ص) با مدارای خویش توفیق یافتند تا دین و دنیای مردم را اصلاح نمایند. مدارا سختی‌ها را آسان می‌کند و آدمی را در برخوردهای اجتماعی موفق می‌دارد؛ زیرا نیمی از روابط فرد و جامعه در گرو رفق و مداراست. امام کاظم(ع) فرمودند: «مدارا نیمی از زندگی است.»(۲۳)

وفق و مدارا از مهم‌ترین صفات الهی هستند. از همین رو پیشوایان معصوم(ع) این فضیلت اخلاقی را بالاترین حد داشتند. البته مدارای مورد بحث به معنای چشم‌پوشی از حق و زیر پا گذاشتن اصول و یا عبور از حدود معیارهای اساسی نیست، بلکه یک نوع روش در برخورد با دیگران است که خداوند بندگان ویژه خود را بر آن می‌ستاید و می‌فرماید: « وَعِبَادُ الرَّحمَنِ الَّذِینَ یَمشُونَ عَلَى الأَرضِ هَونًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلامًا: و بندگان خدای رحمان کسانی هستند که روی زمین به آرامی راه می‌روند و چون افراد نادان ایشان را خطاب قرار دهند به ملایمت و مدارا پاسخ می‌دهند.»(۲۴)

نقل می‌شود که از قبیله بنی سعد فردی به حضور پیامبر(ص) رسید. وی انسانی درشت‌خوی بود و هنگام پرسش و صحبت با پیامبر(ص) چندین بار بی‌ادبی و گستاخی کرد. اما آن حضرت با حوصله و آرامش تمام سئوالات او را پاسخ دادند. این روش پیامبر(ص) نه تنها باعث مسلمان شدن آن فرد شد، بلکه تمام مردان و زنان قبیله بنی سعد مسلمان شدند.(۲۵)

*انفاق به مستمندان

مکتب حیات‌بخش اسلام برای دستگیری از محرومان جامعه راه‌کارهای زیادی را ارائه نموده است. یکی از این راهبردها انفاق به افراد فقیر است که طبق آموزه‌های دینی از درخشان‌ترین مصادیق احسان و نیکی قلمداد می‌شود. اسلام برای این فضیلت اخلاقی گستره وسیعی را قرار داده است؛ به‌طوری که برخی از انفاقات همچون خمس و زکات را واجب ساخته و بعضی دیگر همچون اطعام، تقدیم هدایا، وقف و صدقه را مستحب قرار داده است.

مسئله انفاق در آیات وحیانی مورد تأکید بسیار قرار گرفته است. قرآن کریم در این مورد می‌فرماید: «مَثَلُ الَّذینَ یُنفِقُونَ أَموالَهُم فی سَبیلِ‌اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّهٍ أَنْبَتَت سَبعَ سَنابِلَ فی کُلِّ سُنبُلَهٍ مِائَهُ حَبَّهٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَن یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیم؛ مثل کسانی که اموال خویش را در راه خدا انفاق می‌کنند همانند دانه‌ای است که هفتصد خوشه داده است و در هر خوشه صد دانه وجود دارد و خداوند برای هر کس که بخواهد دو برابر می‌کند و خداوند وسعت‌دهنده داناست.»(۲۶)

آنچه در فرایند انفاق دارای اهمیت است حفظ کرامت نیازمندان به هنگام بخشش و احسان به آنان است؛ یعنی این فضیلت خداپسندانه باید به گونه‌ای باشد که به بزرگواری و شرافت مستمندان لطمه‌ای وارد نسازد. در سیره رفتاری و عملی پیشوایان معصوم(ع) انفاق در راه خدا همراه با حفظ کرامت فقرا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

«محمد بکری» می‌گوید: وارد مدینه شدم تا پولی به دست آورم و قرضم را ادا کنم، اما به مقصود نرسیدم. با خود گفتم بهتر است خدمت امام موسی کاظم(ع) بروم. آن حضرت به باغی که خارج از مدینه قرار داشت رفته بودند. نزد ایشان رفتم. امام علت آمدنم را جویا شدند. ماجرا را برای ایشان تعریف کردم. حضرت به درون باغ رفتند و بلافاصله بیرون آمدند. غلام خود را مرخص کردند و سیصد دینار پول به من بخشیدند. پول را گرفتم و شاد و خندان برگشتم.(۲۷)

چنان که ملاحظه می‌شود امام(ع) برای حفظ کرامت محمد بکری هنگام اعطای پول به او، غلام خویش را مرخص کردند تا مبادا در حضور غلام، شخصیت و کرامت وی جریحه‌دار شود.

مطلب دیگری که باید در مقوله انفاق مورد توجه مسلمانان قرار گیرد، مقدم داشتن دیگران بر خویشتن است. با نزول آیات انفاق مسلمانان به‌قدری تحت تأثیر قرار گرفتند که برخی از آنان نفیس‌ترین و بهترین اموال خود را در راه خدا به فقرا و مستمندان دادند. مرحوم طبرسی در تفسیر محمع‌البیان نقل می‌کند: «امام علی(ع) لباس بسیار فاخر و نفیسی را خریدند و در راه خدا انفاق کردند و سپس فرمودند: از رسول خدا(ص) شنیدم که هر کس دیگران را بر خود مقدم بدارد، خداوند او را روز قیامت به سوی بهشت بر دیگران مقدم می‌دارد.».(۲۸) روایت شده است که مرد فقیری به محضر رسول خدا(ص) آمد و از شدت گرسنگی خود شکایت کرد. پیامبر(ص) دستور دادند تا از منزل برای او غذایی بیاورند، ولی در منزل غذایی نبود. آن حضرت در مسجد اعلام کردند چه کسی امشب این مرد را مهمان می‌کند؟ امیرالمؤمنین(ع) عرض کردند: من. آنگاه علی(ع) آن مستمند گرسنه را به خانه بردند و به فاطمه(س) فرمودند: آیا غذایی در خانه هست؟ فاطمه(س) جواب داد: ما فقط به اندازه خودمان و بچه‌ها غذا داریم، ولی امشب این میهمان را بر خود مقدم می‌داریم. حضرت فرمودند: ای دختر رسول خدا! چراغ را خاموش کن و کاری بکن تا بچه‌ها بخوابند. حضرت زهرا(س) چنین کردند و آن شب غذای خویش را به مهمان دادند و خودشان با بچه‌ها گرسنه خوابیدند. صبح علی(ع) به محضر نبی اکرم(ص) رفتند و ماجرا را بازگو کردند.(۲۹) در همان موقع این آیه در شأن ایثار و انفاق علی(ع) و افراد خانواده‌اش نازل گردید: « وَ یُؤثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِم وَلَو کَانَ بِهِم خَصَاصَه: آنان گرسنگان را بر خودشان مقدم می‌دارند، هر چند خودشان بسیار در سختی و نیاز باشند.»(۳۰)

شایان ذکر است که همه احسان و نیکوکاری و انفاق‌های کلان ائمه اطهار(ع) قطعاً از بیت‌المال مسلمین نبوده است، زیرا آن بزرگواران در مصرف بیت‌المال دقیق و عادلانه رفتار می‌کردند و حتی یک درهم از حریم عدالت و مساوات خارج نمی‌شدند. این انفاق‌ها و بخشش‌ها بیشتر از محصول باغ‌ها، نخلستان‌ها و مزارعی بود که با دسترنج خود احداث می‌کردند و گاهی نیز از هدایایی بود که دوستان و پیروان امامان(ع) به آنها می‌رساندند.

*ختام سخن

با الهام از سیره پیشوایان معصوم(ع) نتیجه می‌گیریم که احسان و نیکوکاری ویژه انسان‌هایی است که در مسیر هدایت قرار گرفته‌اند و رسیدن به کمال را از خداوند طلب می‌کنند و با دوری از خصلت‌های ناپسند سعی می‌کنند به یاری نیازمندان بشتابند و از توان و نیرویی که خداوند به آنان بخشیده است، در راستای تکامل فردی و اجتماعی خود و دیگران استفاده کنند؛ زیرا به این بینش رسیده‌اند که هر آنچه در اختیار آنهاست، به واسطه احسان و فضل خداوند متعال است و به شکرانه این نعمت بزرگ می‌کوشند تا نیازهای دیگران را به هر طریق ممکن برطرف سازند.

قرآن کریم به کسانی که با احسان و فضل خداوند ثروتمند شده‌اند، ولی بخل می‌ورزند هشدار می‌دهد و می‌فرماید:« وَلَا یَحسَبَنَّ الَّذِینَ یَبخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِن فَضلِهِ هُوَ خَیرًا لَّهُم بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُم سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ یَومَ الْقِیَامَهِ ؛ کسانی که نسبت به آنچه خدا از فضل خودش به آنان داده، بخل می‌ورزند (و انفاق نمی‌کنند) گمان نکنند که این کار به سود آنان است، بلکه برای آنها شر است. به‌زودی در روز قیامت به آنچه به آن بخل ورزیدند همانند طوقی به گردن آنان آویخته می‌شود و می‌گویند: (این ثروت شماست که آن را در دنیا اندوخته بودید.)»(۳۱)

خوشبختانه به برکت انقلاب اسلامی و رهنمودهای گهربار و اندیشمندانه رهبر معظم انقلاب،  احسان و نیکوکاری هر ساله در کشور ما روبه گسترش است.

پی‌نوشت‌ها:

۱ـ سوره بقره، ۱۹۵.

۲ـ غررالحکم ودررالکلم، عبدالواحدبن محمد تمیمی آمدی، ص ۳۸۳.

۳ـ نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، نامه ۵۳، ص ۵۸۴.

۴ـ اصول کافی، محمدبن یعقوب کلینی، ج ۱، ص ۴۰۶.

۵ـ تاریخ یعقوبی، ابن واضح یعقوبی، ج ۲، ص ۲۱۵.

۶ـ بحارالانوار، مجلسی، ج ۴۳، ص ۳۳۳ـ۳۳۲.

۷ـ اصول کافی، ج ۱، ص ۳۸۹.

۸ـ مناقب آل ابی‌طالب، ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۳۲۸.

۹ـ مأخذ قبل، ج ۲، ص ۱۹۸.

۱۰ـ نهج‌البلاغه، حکمت ۵۰، ص ۶۳۴.

۱۱ـ انبیاء، ۱۰۷.

۱۲ـ معانی الاخبار، شیخ صدوق، ص ۸۳.

۱۳ـ سیره ابن هشام، ج ۳، ص ۳۵۰.

۱۴ـ تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج ۲۵، ص ۳۴۴ـ۳۴۳.

۱۵ـ انسان، ۸۰.

۱۶ـ نحل، ۲۳.

۱۷ـ بحارالانوار، مجلسی، ج ۴۴، ص ۱۸۹.

18. سوره مائده، آیه ۲٫
19. منتخب میزان الحکمه، محمد محمدی ری‌شهری، ص ۵۳۴٫
20. سفینه البحار، شیخ عباس قمی، ج ۲، ص ۲۳٫
21. همان، ج ۱۶، ص ۲۳۶٫
22. همان، ص ۲۲۸ – ۲۲۷٫
23. الارشاد، ج ۲، ص ۶۲٫
24. سوره فرقان، آیه ۶۳٫
25. طبقات الکبری، ابن سعد، ترجمه محمد مهدوی دامغانی، ج ۱، ص ۳۰۱٫
26. سوره بقره، آیه ۲۶۱٫
27. الارشاد، ج۲، ص ۲۳۲٫
28. مجمع البیان، فضل بن حسن طبرسی، ج ۲، ص ۴۳۷٫
29. تفسیر نورالثقلین، علی بن جمعه هویزی، ج ۵، ص ۲۸۶٫
30. سوره حشر، آیه ۹٫
31. سوره مائده، آیه ۱۸۰٫

سوتیترها:

۱٫

احسان و نیکی به همنوعان یکی از نیازهای ضروری جوامع الهی است و رواج آن در میان مردم سبب پیدایش جامعه‌ای متعادل، بالنده و پویا می‌شود؛ لذا پیشوایان معصوم(ع) در سیره رفتاری و عملی خود این فضیلت انسانی را سرلوحه برنامه‌های زندگی خود قرار می‌دادند و در احادیث و روایات نورانی، رهنمودهای سازنده و مفیدی را به پویندگان راه امامت و ولایت ارائه می‌کردند

۲٫

یکی از زیباترین خصلت‌های انسانی، همدردی و یاری دیگران است. انسان به حکم اجتماعی بودن، به تأمین آسایش و آرامش دیگران نیازمند است و همچنین نیازهایش او را در جهت تعاون و مشارکت با دیگران ترغیب می‌کند. در دین اسلام مشارکت و تعاون یکی از آموزه‌های اصلی است

3. احسان و نیکوکاری و انفاق‌های کلان ائمه اطهار(ع) قطعاً از بیت‌المال مسلمین نبوده است، زیرا آن بزرگواران در مصرف بیت‌المال دقیق و عادلانه رفتار می‌کردند و حتی یک درهم از حریم عدالت و مساوات خارج نمی‌شدند. این انفاق‌ها و بخشش‌ها بیشتر از محصول باغ‌ها، نخلستان‌ها و مزارعی بود که با دسترنج خود احداث می‌کردند و گاهی نیز از هدایایی بود که دوستان و پیروان امامان(ع) به آنها می‌رساندند

مقدمه: در شماره پیشین به نحوه مواجهه اولیا و انبیا با مشکلات و راه‌های پرفروغ نگهداشتن چراغ امید توسط آنان پرداختیم. در این شماره به تأثیر «عبادات» و «توکل» در ایجاد و تقویت «امید» می‌پردازیم.

 نماز

نماز به عنوان یکی از فروع دین اسلام و از اعمال و عبادات، نقش بسیار مهمی در رفع بیماری‌های روانی دارد و نه تنها در اسلام بلکه در ادیان دیگر نیز با شکل‌های دیگری بوده است. علت درمانگر بودن نماز نیز همان ارتباط با خداست، زیرا نماز از عبادات است و در آن «‌قصد قربت» یعنی «به خاطر خدا» بودن عمل شرط است. نماز مصداقی از ذکر است. « وَأَقِمِ الصَّلَاهَ لِذِکْرِی ؛(۱)  نماز را براى یاد من به پا دار.» و لذا کلیه مباحث «ذکر» و اثرات آن در اینجا مفید است.

در اینجا آیات و روایاتی که مستقلاً به نماز پرداخته‌اند مطرح می‌کنیم.

رسول خدا«ص» فرمودند: «ما مِنْ عَبداهتم بمواقیت الصلاه ومواضع الشمس الا ضمنت له الروح عند الموت واِنْقِطاعِ الهمُوم و اْلاحزان والنَجّاه مِن النّار؛(۲) هر بنده‌ای که به اوقات نماز اهمیت دهد، راحتی هنگام مرگ و از بین رفتن غم‌ها و اندوه‌ها و نجات از آتش جهنم برای او تضمین شده است.»

امام صادق«ع» فرمودند: «هنگامی که اندوهی از غم‌های دنیا بر یکی از شما وارد شد، وضو بگیرد، سپس داخل مسجد شود و دو رکعت نماز بگذارد. آیا نشنیده‌اید که خدا می‌فرماید: « وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَهِ ؛(۳) از صبر و نماز کمک بگیرید.»

امام رضا«ع» فرمودند: « إِذَا حَزَنَکَ أَمْرٌ شَدِیدٌ فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ ؛(۴) هنگامی که امر شدیدی تو را غمگین کرد، دو رکعت نماز بخوان و در رکعت اول سوره حمد و آیت‌الکرسی و در رکعت دوم حمد و اناانزلنا بخوان.»

«دیل کارنگی» در کتاب معروف خود آیین زندگی نیز دعا را وسیله‌ای برای غلبه بر تشویش و نگرانی معرفی می‌کند و می‌نویسد: «امروز جدیدترین علم پزشکی یعنی روان‌پزشکی، همان چیزهایی را تعلیم می‌دهد که پیامبران می‌دادند چرا؟ به علت اینکه پزشکان دریافته‌اند که دعا و نماز و داشتن یک ایمان محکم به دین، نگرانی تشویش، هیجان ‌و یأس را که موجب نیم بیشتری از ناخوشی‌های ماست، برطرف می‌سازد.»

امروز حتی پزشکان روان‌شناس نیز مبلغین متجدد دین شده‌اند و برای نجات از آتش جهنم همین دنیـا یعنـی زخم معده،  سکته، ا‌ختلالات عصبی، جنون و… گرویدن به دین را توصیه می‌کنند.

متأسفانه انسان فقط هنگامی که تمام درها به روی‌اش بسته و آخرین نیروی‌اش تمام می‌شود به این نکته توجه می‌کند، ولی چرا باید تا آن موقع صبر کرد؟ چرا هر روز تجدید قوا نکنیم تا با ارتباط با خدا و قرائت نماز به آرامش و ثبات برسیم.

«ویلیام جیمز» فیلسوف روان‌شناس آمریکایی می‌نویسد: «ایمان، بدون شک مؤثرترین درمان اضطراب است. ایمان نیرویی است که باید برای کمک به انسان در زندگی وجود داشته باشد. فقدان ایمان، زنگ خطری است که ناتوانی انسان را در برابر سختی‌های زندگی اعلام می‌دارد. میان ما و خدا رابطه‌ای ناگسستنی وجود دارد، پس اگر ما تسلیم او شویم، تمام آمال و آرزوهایمان تحقق خواهند یافت و همان‌ طور که امواج خروشان و غلتان نمی‌توانند آرامش ژرفای اقیانوس را برهم بزنند، دگرگونی‌های سطحی و موقت زندگی نیز نمی‌توانند آرامش درونی انسانی را که عمیقاً به خداوند ایمان دارد به هم بزند، زیرا انسان متدین واقعی تسلیم اضطراب نمی‌شود و توازن شخصیت خویش را حفظ می‌کند و همواره آماده مقابله با مسائل ناخوشایندی است که احتمالاً روزگار برای‌اش پیش می‌آورد.(۵)

تسلیم و رضا

انسان در دوران زندگی اسباب و علت‌هایی را فراهم می‌کند و امیدوار است که کارهای او به نتیجه برسند، ولی با مشکلاتی رو به ‌رو می‌شود که گاه حل آنها از دست او خارج است یا به تنگناهایی برخورد می‌کند که به هیچ‌وجه خلاص شدن از آنها ممکن نیست. در این موقعیت‌ها، چگونه باید رفتار کند؟ آیا باید با یادآوری مشکل، همیشه غمگین و ناراحت و ناامید باشد و با اندیشه منفی، خود را بیمار کند؟

اسلام برای حل این مشکل یا پیشگیری از پدید آمدن آن، افراد را به تسلیم بودن در برابر امر خدا و رضایت از امر الهی توصیه می‌کند. «رضا» یعنی فرد باور داشته باشد که آنچه خداوند برای او مقرر کرده حکیمانه و برای او بهتر است و از آنچه در زندگی برای او پیش آمده، رضایت داشته باشد و آن را مکروه نشمارد.(۶)

 امام خمینی در تعریف رضا می‌فرمایند: «رضا عبارت است از خشنودی بنده از حق تعالی شأنه و اراده و مقدرات او.»(۷)

رضا و تسلیم می‌تواند سلامت روح و روان فرد را تأمین کند؛ بدین ترتیب که به هر چه که خداوند برای‌اش مقدر کرده راضی شود، خواه نعمت‌های الهی و اموال باشد یا سختی‌ها و گرفتاری‌ها.

در قرآن آمده است: «وَلوأنَّهُمْ رَضُواماآتا هُمُ اللهُ وَرَسُولُهُ و قالُوا حَسْبُنا اللهُ سَیُؤتینا اللهُ مِن فَضْلِهِ وَ رَسُولُهُ اِنّا الی اللهِ راغِبُون؛(۸) (در حالى که) اگر به آنچه خدا و پیامبرش به آنان داده راضى باشند و بگویند خداوند براى ما کافى است و به‌زودى خدا و رسولش از فضل خود به ما مى‏بخشند و ما تنها رضاى او را مى‏طلبیم (براى آنها بهتر است).»

از این آیه استفاده می‌شود که مؤمنان باید به قسمت الهی و مال حلال راضی و شکرگزار پروردگار باشند،(۹) زیرا رضا به قسمت، سبب شادمانی است.

گاهی صلاح در این است که انسان از نظر مال دنیوی نیازمند باشد. اگر انسان به تقدیرات خدا راضی باشد؛ اولاً پاداش‌های الهی بزرگی خواهد داشت و ثانیاً چنانکه آیه مورد بحث می‌فرماید، چه بسا خدا بعداً به دست قدرت خود این نیاز را برطرف کند، ولی اگر از این تقدیرات رویگردان شود، اولاً با خواست خدا مخالفت کرده است و ثانیاً این امید را هم نخواهد داشت که شاید خدا بعداً او را بی‌نیاز کند.

 حدیث قدسی در این‌باره می‌فرماید: «و کسی که به قضا و قدر من خشنود نباشد و در مقابل بلای من شکیبایی نداشته باشد، باید پروردگاری غیر از من بجوید و باید از زمین و آسمان من خارج شود؛ پس برای انسان مناسب‌تر است که هر زمان به امید آینده بهتر و چشم امیدش به دست قدرت و مرحمت خدا و همواره به خدا و لطف بی‌پایانش (امیدوار) باشد.»(۱۰)

خداوند در وصف انسان‌های کمال یافته می‌فرماید: « یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ ارْجِعی إِلى رَبِّکِ راضِیَهً مَرْضِیَّهً ؛(۱۱) تو اى روح آرام‏یافته! به سوى پروردگارت بازگرد در حالى که هم تو از او خشنودى و هم او از تو خشنود است».

در این آیه، نفوس مطمئنه به وصف راضیه و مرضیه توصیف شده‌اند؛ زیرا اطمینان و سکونت یافتن دل به پروردگار مستلزم آن است که از او راضی باشد و در برابر هر قضا و قدری که او برایش پیش می‌آورد، کمترین چون و چرایی نکند، حال آن قضا و قدر چه تکوینی ‌و چه حکمی باشد که خدا قرار داده است؛ پس هیچ رویدادی او را به خشم نمی‌آورد و هیچ معصیتی دل او را منحرف نمی‌کند.(۱۲)

او در مجرای تقدیرات، اراده خود را در مسیر خواست خدا قرار می‌دهد و به آنچه واقع شده است و می‌شود، هر چند برخلاف اراده و میل‌اش باشد، با کمال رضایت گردن می‌نهد و به رضای خاطر، خطرات را استقبال می‌کند و اوامر خداوند را به جان می‌پذیرد. عینکی که به چشم می‌گذارد عینک امید به آینده است.

خداوند متعال به پیامبر«ص» می‌فرماید که در جواب منافقان بگوید: « قُل لَّن یُصِیبَنَا إِلاَّ مَا کَتَبَ اللّهُ لَنَا هُوَ مَوْلاَنَا وَعَلَى اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ… قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنَا إِلاَّ إِحْدَى الْحُسْنَیَیْنِ ؛(۱۳) جز  آنچه خدا بر ما مقدر داشته، به ما نمی‌رسد… آیا برای ما، جز یکی از دو نیکی (پیروزی یا شهادت) را انتظار دارید؟»

افراد باایمان و خداپرست که به علم و حکمت و رحمت خدا ایمان دارند، مقدرات عالم را مطابق نظام احسن  مصلحت بندگان می‌دانند. انسان مؤمن تمام مقدرات عالم را زیبا می‌بیند و مفهوم شکست و ناامیدی و یأس از دل‌اش زدوده می‌شود.

این آیات، مؤمنان را در هر حال پیروز معرفی می‌کنند. یک راه به سوی شهادت می‌رود که اوج افتخار یک انسان باایمان است و راه دیگر پیروزی بر دشمن است.(۱۴)

اسلام به مسئله امید به آینده و مثبت‌اندیشی توجه بسیار کرده است. در دعای جوشن صغیر که به امام موسی بن جعفر«ع» منسوب است، آن حضرت از ابتدا تا انتهای دعا نعمت‌های خداوند را برمی‌شمرند و با دید مثبت به مسائل، شکر خداوند را به جای می‌آورند. خود را به نیت پاک و توجه نیکو عادت ده تا در تلاش و کوشش‌هایت موفق گردی. کسانی که امیدوارند و فکر مثبت دارند، خوشحال‌تر، زنده‌تر و فعال‌ترند. اینها ممکن است بسیار هم اشتباه کنند، ولی کارها را به سرانجام میرسانند، وقت خود را صرف چیزهایی که هرگز واقع نمی‌شوند، نمی‌کنند؛ پریشان و نگران و ناراحت و ناامید نمی‌شوند.

راه رضایت و امید به زندگی، فرار از واقعیت‌ها و روی آوردن به تخیلات و توهمات نیست. باید دنیا را آن گونه که هست، شناخت. نگرش انسان به دنیا باید نگرشی واقع‌بینانه و هماهنگ با واقعیت‌های آن باشد. بنابراین برای رسیدن به زندگی شاد و همراه با نشاط و امید لازم نیست واقعیت‌های گاه سخت و تلخ را انکار کنیم. با تفکر واقع‌گرایانه می‌توان به شادمانی و رضایت خاطر رسید. حضرت علی«ع» می‌فرمایند: «مَن عَرَفَ الدُّنیا، لَم یحزُن عَلی مَا أصَابَه؛(۱۵): کسی که دنیا را می‌شناسد، از آنچه برای او پیش می‌آید غمگین نمی‌شود.»

 در قضیه عاشورا سید الشهداء«ع» با وجود آن همه سختی‌ و دشواری‌ راضی به رضای الهی بود. برخی این گونه تصور می‌کنند که گویا امام حسین«ع» هیچ سختی و مشقتی را تجربه نکرده است. آنها تصور می‌کنند که درک مشقت و سختی یعنی نارضایتی! در حالی که بین این دو هیچ ملازمه‌ای نیست. امام حسین«ع» همانند هر انسان دیگری، درد و رنج مبارزه و ضربت شمشیر و نیزه را می‌چشد، اما ناراضی نیست. آن حضرت در عین حال که بر بلاها صبور است، به آنچه خدا مقدر می‌کند راضی است و هنگام خروج از مکه در خطبه‌ای خطاب به یاران خود می‌فرماید: «رَضااللهِ رضانا اهل البیتِ، نًصبِرُ علی بلائه؛(۱۶) رضایت خدا رضایت ما اهل بیت«ع» است و بر بلای او صبر می‌کنیم.»

افکار مـا معـرف شخصیت ماست و طرز تفکر ما عامل مجهولی است که سرنوشت ما را تعیین می‌کند. رضایت و امید به زندگی پیش از آنکه به عوامل خارجی مربوط باشد، متأثر از عوامل درونی و نیروی فکر و تخیل ماست.

ناپلئون با اینکه شهرت و قدرت و ثروت داشت، احساس آرامش نمی‌کرد و می‌گفت هرگز شش روز خوش در زندگی‌ نداشته‌ام، در صورتی که هلن کلر که از دو سالگی کور و کر و لال بود، از زندگی اظهار رضایت می‌کرد و می‌گفت که زندگی را بیش از آنچه تصور می‌کردم زیبا یافتم.(۱۷)

در دعاها، طلب مقام رضا و تسلیم زیاد آمده است، زیرا در سایه رضا و تسلیم، سعادت دنیا و آخرت انسان تأمین می‌شود.

 توبه

یکی از مشکلات مهمی که بر سر راه مسائل تربیتی وجود دارد، احساس گناهکاری براثر اعمال بد پیشین است، به‌ویژه زمانی که این گناهان سنگین باشند، زیرا این فکر دائماً در نظر انسان مجسم می‌شود که اگر بخواهد مسیر خود را به سوی پاکی و تقوا تغییر دهد و به راه خدا باز گردد، چگونه می‌تواند خود را از مسئولیت سنگین گذشته برهاند و این فکر مانند کابوسی وحشتناک بر روح او سایه می‌افکند و چه بسا او را از تغییر برنامه زندگی و گرایش به پاکی باز می‌دارد و به او می‌گوید از توبه کردن چه سود. زنجیر اعمال گذشته همچون طوقی بر دست و پای توست و اصلاً تو رنگ گناه پیدا کرده‌ای، رنگی ثابت و تغییرناپذیر.

در فرهنگ اسلام این مشکل حل شده و توبه و انابه هرگاه با شرایط همراه باشد، وسیله قاطعی برای جدا شدن از گذشته، آغاز یک زندگی جدید و حتی تولد دو باره است.

در قرآن کریم می‌فرماید: « قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ ؛(۱۸) بگو: ای بندگان من که در مورد خودتان زیاده‌روی کرده‌اید، از رحمت خدا ناامید نشوید، چون خدا همه گناهان را می‌آمرزد.»

پیامبر اکرم«ص» می‌فرمایند: التّائبُ مِنَ الذَّنْبِ کَمَنْ لا ذَنْبَ لَهُ «  (۱۹) کسی که از گناه توبه کند همانند کسی است که اصلاً گناهی نکرده است.»

فیض کاشانی در تعریف توبه از سه عنصر علم، ندامت و قصد یاد می‌کند که در مجموع سبب می‌شوند فرد به ترک گناهان و رذائل نفسانی در گذشته، حال و آینده نائل شود. او می‌نویسد: «توبه عملی است که به وسیله آن می‌توان قلب مرتکب به گناه را تبرئه و او را از بُعد و دوری حضرت پروردگار به قرب جناب کبریایی او دعوت کرد. به عبارت دیگر توبه عملی است که ممکن است به توسط آن همان هنگام دست از معاصی برداشت و عزم خود را جزم نمود که در آینده مرتکب نافرمانی نشود و تقصیرات پیش را تدارک نماید.»(۲۰)

آیت‌الله حاج میرزا جواد ملکی در کتاب «رساله لقاء الله» در مورد عمق پذیرش نسبت به توابین می‌نویسد: «از حدیث نبوی«ص» نقل شده است که اگر کسی هفتاد پیغمبر را کشته باشد و توبه کند، توبه او قبول است.» حضرت حتی توبه قاتل حضرت حمزه سید الشهداء«ع» را با اینکه آن همه صدمه به قلب مبارک ایشان وارد آورده بود، قبول کردند.

یکی از روش‌های درمان روان انسان، توجه به ایجاد ارزش‌های الهی و غلبه بر ارزش‌های حیوانی است. در توبه، فرد به نفی بدی‌های خویش می‌پردازد تا معیارهای ارزشی خود را حفظ کند. توبه با پشیمانی و تأسف و نفی بدی‌های حیوانی شروع می‌شود و در ادامه، فرد تواب با پیش گرفتن طاعات و عبادات، ادای حقوق مردم و… از ابعاد حیوانی دور می‌شود و خود را به ارزش‌های الهی زینت می‌دهد.  با توجه به این مسئله، انسان مؤمن هیچ‌گاه گرفتار یأس و نومیدی نمی‌شود و خود را در تنگنا نمی‌بیند، بلکه با توبه به سوی خداوند باز می‌گردد، گذشته خود را جبران می‌کند، از لحاظ روحی در آسایش به سر می‌برد و به فضل و رحمت خداوند امیدوار است.

خداوند در سوره بقره می‌فرماید: «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فی سَبیلِ اللّهِ أُولئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللّهِ وَ اللّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ ؛(۲۱) در حقیقت کسانی که ایمان آورده و کسانی که هجرت کرده و در راه خدا جهاد نموده‌اند، به رحمت خدا امیدوارند و خدا بسیار آمرزنده و مهروز است.»

این آیه دلالت دارد بر اینکه اگر کسی عملی را قربه الی الله  انجام دهد و در عمل خطا کند، معذوراست و هیچ گناهی در صورت خطا گناه نیست.(۲۲) این آیه مؤمنان را به فضل و رحمت الهی امیدوار و از یأس و ناامیدی جلوگیری می‌کند.

  توکل به خدا

انسان در زندگی فردی و اجتماعی با مشکلات و گرفتاری‌های گوناگونی روبه‌روست. احتمال گرفتار شدن در حوادث طبیعی مانند سیل، زلزله و غیره و از سوی دیگر احتمال بروز حوادثی همچون جنگ، تجاوز و ستم و بی‌وفایی و خیانت اطرافیان وجود دارد. در زندگی فردی هم احتمال بروز بیماری‌ها، از دست دادن سرمایه، از دست دادن کار و عدم موفقیت در زندگی وجود دارد و اگر فرد نتواند این مشکلات را حل کند، دچار اضطراب و ناامیدی و یأس می‌شود و این اضطراب زمینه بروز اختلالات روانی را فراهم می‌کند، در حالی که یکی از نیازهای انسان که ارضای آن نقش مهمی در ایجاد سلامت روحی و روانی دارد، نیـاز بـه احساس ایمنی و امید به زندگی است که در سایه توکل به خداوند به دست می‌آید.

گوهر توکل را باید در اعتماد به خدا جستجو کرد. تا انسان به خدا اعتماد پیدا نکند، نمی‌تواند اداره امورش را به او وا گذارد و اگر هم در زبان بگوید که امور خود را به او واگذار کردم، دلش آرام نمی‌گیرد.

همچنین اگر فردی از قوانین علت و معلولی که خداوند در جهان قرار داده است اطلاع نداشته باشد و نداند که خواست و سنت خدا بر استفاده انسان از اراده خود و اسباب و علل شناخته شده استوار است، باز نمی‌تواند رفتار متوکلانه را تشخیص دهد و مصداق‌های آن را در زندگی خود پیدا کند.

رابطه ایمان به خدا و اعتماد به حضرت باریتعالی با توکل بسیار قوی است. خداوند متعال در آیات مختلف قرآن به این مسئله اشاره کرده است، از جمله در سوره مائده می‌فرماید: «وَ عَلَی اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُومِنُونَ ؛(۲۳) یعنی افراد با ایمان به خدا توکل می‌کنند.» و نیز می‌فرماید: « وَ عَلَى اللّهِ فَتَوَکَّلُوا اِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ ؛(۲۴) اگر ایمان دارید به خدا توکل کنید.»

میزان ایمان افراد را با درجه توکل آنها به خدا می‌توان شناخت. هر اندازه درجه امید و ایمان افراد به خداوند و شناخت آنها از اسماء و صفات و آگاهی او از برنامه‌های خداوندی در جهان بیشتر شود، به همان اندازه توکل او نیز بیشتر خواهد شد. خداوند در قرآن در این باره می‌فرماید: « إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ ؛(۲۵) مؤمنان کسانی هستند که چون نام خدا برده شود، خوف بر دل‌هاشان چیره گردد و چون آیات خدا بر آنان خوانده شود، ایمان‌شان افزون گردد و بر پروردگارشان توکل کنند.»

معنای توکل از دید روایات:

«سَألَ النبی «ص» عن جبرئیل ما التوکل علی الله عزوجل؟ فقال العلم بان المخلوق لایضر و لا ینفع و لایعطی و لایمنع و استعمال الیاس من الخلق، فاذا کان العبد کذالک لم یعمل لا حد سوی الله و لم یرج سوی الله و لم یخف سوی الله و لم یطمع فی احد سوی الله فهذا هو التوکل؛(۲۶) پیامبر«ص» از جبرئیل پرسید: توکل بر خداوند چیست؟ جبرئیل پاسخ داد: فهمیدن این مطلب که مخلوقات نمی‌توانند به انسان ضرر یا نفعی برسانند، نمی‌توانند به انسان چیزی اعطا کنند و یا مانع رسیدن خیری به او شوند.  از این رو انسان از خلق و مردم مأیوس می‌شود و اگر چنین شد، برای غیر خدا کار نمی‌کند و به کسی غیر از خدا امید ندارد و از غیر خدا نمی‌ترسد و به احدی غیر خداوند طمع نمی‌کند و این است معنای توکل.

مرحوم نراقی توکل را چنین تعریف کرده است: «توکل عبارت است از اعتماد کردن و مطمئن بودن دل بنده در جمیع امور به خدا و حواله کردن همه کارهای خود به پروردگار و بیزار شدن از هر حول و قوه و تکیه‌ای و بر حول و قوه الهی تکیه نمودن».(۲۷)

منظور از توکل، اعتماد به خدا در انجام کارها و واگذاری امور به اوست، به طوری که فعالیت شخصی و تعادل روانی را افزایش دهد و از اضطراب نرسیدن به هدف باز دارد. می‌توان گفت کسی توکل دارد که با خدا رابطه‌ دارد و این ارتباط بر اساس اعتقادی است که انسان به قدرت، حکمت، رأفت و شفقت خداوند دارد.

این اعتقاد حالتی را در شخص به وجود می‌آورد که موجب می‌شود فرد در تمام حالات و رفتار خویش حضور پروردگار را در نظر بگیرد و در این حضور، احساس قدرت و توانمندی ‌کند و خود را به او وابسته ببیند‌ و از این‌ رو آرامشی در دلش ایجاد می‌شود که با پدید آمدن حوادث سخت در زندگی دچار شک و تردید نمی‌شود و کارهایی را که مدیریت و برنامه‌ریزی آنها خارج از تدبیر اوست، به خدا واگذار می‌کند.

به عبارت بهتر، فرد متوکل ضمن استفاده از اسباب و علل مادی و غیرمادی، توفیق رسیدن به نتیجه را مشروط به خواست و مشیت الهی می‌داند و ضمن نسبت دادن امور و اتفاقات جهان به خواست پروردگار، برای حصول نتیجه به او تکیه می‌کند و اطمینان دارد که خداوند او را در رسیدن به مقصد یاری خواهد کرد.

قرآن می‌فرماید: «وَمَن یَتَقُ الله یَجعل لَهُ مَخرَجاً و یَرزُقُهُ من حَیثُ لا یَحتَسِبُ وَمَن یَتَوَکََّل علی الله فَهُوَ حَسبُهُ انَّ الله بالِغُ أمرِهِ قد جَعَلَ الله لِکُلِّ شی قَدراً؛(۲۸) و هر کس خود را از (عذاب) خدا حفظ کند، برایش محل خارج شدن از مشکلات را قرار می‌دهد و به او از جایی که گمان هم نمی‌برد روزی می‌دهد. و هر کس به خدا توکل کند، خدا او را کفایت می‌کند و  کارش را (به انجام) می‌رساند، که به یقین خدا برای هر چیزی اندازه‌ای را قرار داده است.»

شخص متقی می‌داند که هنگام گرفتار شدن در مشکلات، به جای افکار منفی، اضطراب، ترس، دلهره و به جای پیمودن راه‌های انحرافی، تنها باید وظیفه خود را انجام دهد و در نتیجه، در سخت‌ترین لحظات مأیوس نمی‌شود، زیرا به این آیه باور دارد که: «قل لَن یُصیِبنا اِلاّ ما کَتَبَ الله لَنا هُوَ مَولانا و عَلَی الله فَلیَتَوکّلِ المؤمِنُون»(۲۹) این آیه در پاسخ منافقان است. خداوند به پیامبر دستور می‌دهد به منافقان بگو که ولایت و اختیار امر ما با خداست، ما به او ایمان داریم و لازمه این ایمان آن است که به او توکل و امور خود را به او واگذار می‌کنیم. بنابراین اگرخداوند حسنه را روزی ما کرد، منت بر ما نهاده است و اگر مصیبتی را اختیار کرد، مشیت و اختیارش به آن تعلق گرفته و ملامت و سرزنشی بر ما نیست و خود ما نیز ناراحت و اندوهگین نمی‌شویم.

شخص متوکل به خداوند می‌داند که اگر در ظاهر، شخصی به او ضرری زد یا مانع رسیدن خیری به او شد و او نتوانست با آن فرد مقابله کند،  در واقع ممکن است این ممانعت به نفع او باشد، زیرا امور عالم به دست خداوند است و او جز خیر و خوبی برای بنده‌اش نمی‌خواهد. ممکن است امری در ظاهر خوب نباشد، ولی شخص متوکل باور دارد که تأثیر همه اسباب و علل عالم به اذن خداوند است، لذا کمتر نگران و ناامید می‌شود و با سپردن امور به خداوند آرامش می‌یابد.

قرآن می‌فرماید: «وَعَسی اَن تَکرَهُواشیئا وَ هُوَ خَیرٌ لکم وَ عَسی أن تُحِبُوا شیئاً و هُوَ شَرُّ لَکُم؛(۳۰) چه بسا از چیزی ناخشنودید و خیر شما در آن است و چه بسا چیزی را دوست ‌دارید و برای شما بد است.»

شخص متوکل از احساس درماندگی به دور است و همیشه امیدواری خود به آینده را فقط با توکل به خدا تضمین می‌کند. در توکل نیز فرد ناتوان با اتصال به کمک و مشیت خداوند، توانا و قوی و مطمئن می‌شود که با کمک گرفتن از او بر حوادث پیروز خواهد شد و پُشتش به پشتیبانی خداوند گرم است. شخص متوکل اگر شکست بخورد، چون معتقد است که خداوند می‌تواند اسباب موفقیت انسان‌ها را فراهم کند و مصالح آنها را بهتر از خود آنان می‌داند، می‌پذیرد که شکست ظاهری به صلاح و نفع اوست و از لحاظ روانی ضربه‌ نمی‌خورد و ناامید نمی‌شود.

رهبران الهی و مؤمنان واقعی در بحران‌ها دلی آرام دارند و مایه آرامش دیگران نیز هستند و به هنگام برخورد با دشمن (حتی زمانی که یک طرف دریا و طرف دیگر سپاه دشمن است) مأیوس نمی‌شوند و به خدا توکل می‌کنند.

نتیجه عدم توکل، یأس و ناامیدی و افسردگی در زندگی است، زیرا انسان اگر صرفاً به اسباب مادی توجه کند، در رویارویی با مشکلات به‌سادگی دست از عمل می‌کشد و ناامیدی او را از پا در می‌آورد، مانند قوم بنی‌اسرائیل در سرزمین فلسطین که بر خداوند توکل نکردند و ناامید شدند و خداوند نیز آنها را یاری نکرد و چهل سال سرگردان شدند. ولی فردی که به خداوند توکل دارد معتقد است فقدان شرایط مادی باعث عدم تحقق یک رویداد و یا مشکل داشتن نمی‌شود.

دنباله این مبحث را در شماره بعد پی می‌گیریم.

پی‌نوشت‌ها:

1. طه، ۱۴
2. امالی مفید، ص ۱۳۶، مجلس ۱۶
3. مجمع البیان، ج ۱، ص ۲۱۷
4. بحارالانوار، ج ۹۱، ص ۳۵۳، ح ۱۴
5. دیل کارنگی، دع الفلق و ابد الحیاه: ترجمه عبدالمنعم الزیادی قاهره، ۱۹۵۶، ص ۲۸۲۸ نقل از طب روحانی عبدالکریم بی‌آزار شیرازی
6. راغب اصفهانی، مفردات قرآن، ص ۲۰۲
7. امام خمینی«ره»، شرح چهل حدیث، ص ۱۶۱
8. توبه، ۵۹
9. تفسیر کشف الحقایق، ج ۱، ص ۸۱۸
10. تفسیر آسان، ج ۶، ص ۳۱۰
11. فجر، ۲۸
12. المیزان، ج،۲۰، ص ۴۷۸
13. توبه، ۵۰،۵۱
14. تفسیر نمونه، ج ۷، ص ۴۴۲
15. غررالحکم، ح ۲۲۵۸، عیون الحکم والمواعظ، ص ۴۳۵
16. أعیان الشیعه، ج۱، ص ۵۹۳
17. دیل کارنگی، آیین زندگی، ص ۱۱۴
18. زمر، ۵۳
19. کنزالعمال ، ح ۱۰۱۷۴
20. محسن، فیض کاشانی، حقائق در اخلاق و سیر و سلوک، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، ص۵۴۸
21. بقره، ۲۱۸
22. المیزان، ج ۲، ص ۱۹۹
23. آل عمران، ۱۲۲
24. مائده، ۲۳
25. انفال، ۲
26. بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۲۰، ح ۴
27. معراج السعاده، ص ۶۱۵
28. طلاق، ۳
29. توبه،۵۱٫
30. بقره، ۲۱۶٫

سوتیترها:

۱٫

گاهی صلاح در این است که انسان از نظر مال دنیوی نیازمند باشد. اگر انسان به تقدیرات خدا راضی باشد؛ اولاً پاداش‌های الهی بزرگی خواهد داشت و ثانیاً چنانکه آیه مورد بحث می‌فرماید، چه بسا خدا بعداً به دست قدرت خود این نیاز را برطرف کند، ولی اگر از این تقدیرات رویگردان شود، اولاً با خواست خدا مخالفت کرده است و ثانیاً این امید را هم نخواهد داشت که شاید خدا بعداً او را بی‌نیاز کند.

۲٫

توکل یعنی فهمیدن این مطلب که مخلوقات نمی‌توانند به انسان ضرر یا نفعی برسانند، نمی‌توانند به انسان چیزی اعطا کنند و یا مانع رسیدن خیری به او شوند.  از این رو انسان از خلق و مردم مأیوس می‌شود و اگر چنین شد، برای غیر خدا کار نمی‌کند و به کسی غیر از خدا امید ندارد و از غیر خدا نمی‌ترسد و به احدی غیر خداوند طمع نمی‌کند

۳٫

نتیجه عدم توکل، یأس و ناامیدی و افسردگی در زندگی است، زیرا انسان اگر صرفاً به اسباب مادی توجه کند، در رویارویی با مشکلات به‌سادگی دست از عمل می‌کشد و ناامیدی او را از پا در می‌آورد، ولی فردی که به خداوند توکل دارد معتقد است فقدان شرایط مادی باعث عدم تحقق یک رویداد و یا مشکل داشتن نمی‌شود.

اهمیت الگوپذیری

نیاز به الگو از نیازهای طبیعی بشر است و انسان را وا می‌دارد تا با در نظر داشتن الگوی مورد نظر، تلاشی هدفمند و آگاهانه را برای رسیدن به ویژگی‌های رفتاری و اخلاقیِ الگو در پیش گیرد. یکی از مهم‌ترین اصول موفقیت، انتخاب الگوی صحیح است.

قرآن کریم، رسول مکرم اسلام«ص» را الگو و  اسوه‌ای حسنه برای مسلمانان معرفی کرده است و  از آنجا که رسول خدا بارها در جمع مسلمین فرمودند: «فاطمه«س» پاره تن من است»، لذا وجود فاطمه از وجود رسول خدا«ص» جدا نیست و سیره ایشان را می‌توان جلوۀ دیگری از راه و سیره رسول خدا «ص» در همه زمینه‌ها  قلمداد کرد.

امام زمان «عج» وجود مقدس حضرت فاطمه«س» را اسوه نیکویی برای خویش دانسته و فرموده‌اند: «وَ فی اِبنَهِ رَسولِ الله لِی اُسوَهٌ حَسَنَهٌ»(۱)؛ همانا دختر رسول خدا «ص» برای من الگویی شایسته است.

و امام باقر «ع» در عظمت حضرت فاطمه «س» فرمودند: «اطاعت فاطمه «س» بر تمام بندگان الهی از جن و انس، پرندگان و حیوانات، پیامبران و ملائکه واجب است.»(۲)

زندگی پر برکت و در عین حال کوتاه حضرت فاطمه «س» درس‌های بسیار ارزشمندی در عرصۀ خدامحوری، خانواده، همسرداری، تربیت فرزندان و زهد و ساده‌زیستی برای زنان مسلمان دارد و می‌توان با تمسک به این ویژگی‌ها راه سعادت و خوشبختی را طی کرد.

بدیهی‌است که با پیشرفت‌‌ها و تحولات عصر حاضر و گسترش وسایل رفاهی و سطح زندگی‌، اسوه‌پذیری از آن حضرت به‌ویژه در زمینه زهد و ساده‌زیستی بسیار دشوار و بعضاً غیرممکن است. رهبر معظم انقلاب در تعبیری زیبا از زندگی امیر مومنان«ع»میفرمایند: «…برای ما نه قابل عمل است و نه حتی قابل درک. ما نمی‌توانیم آن‌گونه زندگی کنیم. پرتوی از آن عدالت و زهد را شاید بتوانیم داشته باشیم؛ امّا رنگ ما باید همان رنگ باشد؛ ولو کم‌رنگ. روش ما باید همان روش باشد؛ ولو رقیق. در جهت عکس او که نباید حرکت کنیم.»(۳)

در عین‌حال رفتارهایی هم در سیره حضرت فاطمه «س» وجود دارند که می‌توان عیناً اقتباس و تقلید کرد، مانند احترام به همسر و فرزندان و یا نداشتن تقاضای نامقدور از همسر و مهرورزی به خانواده. امروزه با بالا رفتن آمار درگیری‌های خانوادگی و طلاق، ارزش این موارد بیش از بیش روشن و نمایان است.

خدا محوری فاطمه(س)

ارزشمند‌ترین باور دینی، ایمان قلبی به خدای یکتاست. اعتقاد به توحید و خدامحوری موجب هدفمندی و معنی‌دار بودن نگرش انسان به زندگی می‌شود و رفتارهای او را در جهت تسلیم و رضای خداوند سوق می‌دهد. هر فردی به اندازه معرفت و بندگی خود در برابر خداوند، رفتارش را جهت‌دهی می‌کند و سامان می‌دهد. فاطمه«س» خدامحوری را به صورت تمام و کمال اجرا می‌کرد و همواره جلب رضایت خداوند را بر خواسته خود مقدم ‌می‌شمرد و مکرر در دعاهای روزانه خود می‌فرمود:« اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِما تُحِبُّ وَ تَرْضی(۴): آنچه دوست می‌داری به ما عطا بفرما». ایشان این اصل مهم را محور همۀ امور زندگی خود قرار داده بود و در اوج علاقه به همسر و فرزندان، همچنان جلب محبت و رضای خدا را می‌طلبید و در مناجاتش می‌گفت: «یا رَب لَیستَ مِن اَحَد غَیرَک تُئلِج بِها صَدری و تُسَرِّبُها نَفسی و تُقَرِبُها عَینی(۵): خداوندا، احدی به جز تو سینه‌ام را خنک و نفسم را مسرور نمی‌کند و هیچ کسی جز تو چشم مرا روشنی نمی‌دهد.»

ازدواج فاطمه(س)

زمانی که حضرت فاطمه «س» به سن ازدواج رسید، افراد مختلفی از بزرگان عرب برای خواستگاری آن‌حضرت نزد رسول خدا «ص» آمدند، ولی پیامبر اکرم«ص» صراحتاً به همۀ آنان جواب منفی داد. اما زمانی که حضرت علی «ع» در عین تهیدستی و در حالی که از مال دنیا چیزی نداشت به خواستگاری حضرت فاطمه نزد رسول خدا رفت، ایشان فرمودند : «لو لا أنّ الله خلق فاطمه لعلی ما کان لها علی وجه الأرض کفو(۶)؛ اگر این نبود که خداوند علی «ع» را برای فاطمه آفریده است، در روی زمین کفو و همتایی برای او پیدا نمی‌شد.»

و آن‌هنگام  که پیامبر«ص»، خواستگاری حضرت علی «ع» را  با دختر خویش در میان گذاشت، آن حضرت سر به زیر افکند و سکوت کرد، رسول خدا نص» دریافت که فاطمه «س» با این ازدواج موافق است. در روایات آمده است که فاطمه «س» رضایت خود ر این گونه اعلام فرمود: « رَضیتُ بِما رَضِی اللهُ لی وَ رَسُولُهُ (۷)؛ من به آنچه که خدا و رسول‌اش راضی و خشودند راضی هستم.»

صبوری و ایثار

پس از انتشار خبر موافقت حضرت فاطمه«س» با حضرت علی «ع» که از مال دنیا چیزی نداشت، زنان قریش آن حضرت را مورد شماتت و طعنه قرار دادند، ولی فاطمه «ص» هرگز خم به ابرو نیاورد و تنها سر به آسمان بلند کرد و فرمود: « رَضیتُ بِما رَضِی اللهُ لی وَ رَسُولُهُ: راضی شدم به آنچه خدا و رسول خدا «ص» به آن راضی شدند.» برای فاطمه«س»در حسن معاشرت با همسری چون حضرت علی«ع» نیز جلب رضایت خدای رحمان مقدم بود. روزی که علی«ع» از وی پرسید که چرا از رنج گرسنگی و بی غذا ماندن خانه وی را خبردار نکرده است، فاطمه«س» در پاسخ فرمود: «یا أباالحَسَنِ! إنّی لأَستَحیی مِن إلهی أن اُکَلِّفَ نَفسَکَ مالاتَقدِرُ عَلَیه (۸): ای اباالحسن! من از خدای خود شرم می‌کنم که به تو تکلیفی کنم که قادر به انجام آن نباشی.»

در روایات است که فاطمه «س» زمانی به ازدواج با امام علی «ع» پاسخ مثبت داد که علی «ع» هیچ سرمایه‌ای نداشت و تنها دارایی آن حضرت یک زره بود که آن‌ هم صرف تهیه وسایل ضروری زندگی مشترکشان شد که عبارت بود از: حصیر، لیوان، گلیم، کوزه، آسیاب دستی، مشک، پوست گوسند، پرده و…(۹)

سیرۀ همسرداری

برقراری روابط محبت‌آمیز میان زوجین و عشق و محبت توأم با احترام به همسر، نقش مهمی در استحکام خانواده و حسن رابطه و سازگاری زن و شوهر دارد. پیامبر اکرم «ص» فرموده‌اند: «وقتی مرد به زن خود با محبت می‌نگرد و زن نیز به او با مهر نگرد، خداوند به دیده رحمت به آنها نگاه می‌کند.»(۱۰)

زندگی مشترک فاطمه «س» با علی «ع» سرشار از عبارات و کلمات محبت‌آمیز است. حضرت علی «ع» فرموده‌اند: « أجملوا فی الخطاب تسمعوا جمیل الجواب(۱۱) خطاب‌هایتان را زیبا کنید تا پاسخ زیبا بشنوید.» حضرت فاطمه«س» در مقام اظهار محبت و علاقه به همسرش علی«ع» می‌فرمود: « یا اباالحسن! رُوحی لروحِکَ الْفِداءُ و نَفسی لِنَفسِکَ (۱۲): علی‌جان! روح من فدای روح تو و جان من سپر بلاهای جان تو.» گاهی او را با کنیۀ اباالحسن و گاه او را یابن عمّ و ‌پسرعمو خطاب می‌کرد. خانه ساده و محقر فاطمه«س» محل انس و آرامش علی «ع» بود و حضرت علی «ع» می‌فرمود: «وَلقد کنتُ أنظُر إلیها فَتَنْکََشِفُ عنیّ الهمومَ والأحزان(۱۳) هرگاه به چهرۀ فاطمه«س» می‌نگریستم تمام غم و اندوهم برطرف می‌شد.»

سرمشق فاطمه«س» در زندگی مشترک این کلام رسول خدا «ص» بود: «هر زنی با شوهر خود مدارا نکند و او را به چیزی بکشاند که قدرت و توان آن را ندارد، هیچ کار نیکی از او قبول نخواهد شد و در حالی خدا را ملاقات خواهد کرد که خداوند بر او خشمناک است.»(۱۴) و حضرت علی«ع» نیز فرموده‌اند: «سوگند به خدا، من زهرا «س» را تا آن زمان که خداوند او را به سوی خود برد، خشمگین نساختم و در هیچ‌کاری موجب ناخشنودی او نشدم. او نیز هیچ‌گاه مرا خشمگین نکرد و عملی از او سر نزد که باعث ناخشنودی من شود.»(۱۵). تقسم کار در منزل نیز از دیگر ویژگی‌های زندگی مشترک آن بزرگواران بود. در روضه الکافی به نقل از امام صادق «ع» آمده است: «علی «ع» آب و هیزم می‌آورد و فاطمه«س» آرد می‌کرد و خمیر می‌ساخت، نان می‌پخت و لباس‌ها را وصله می‌زد.» و امام علی «ع» فرموده‌اند: «فاطمه به‌قدری با آسیاب دستی آرد کرد و آن ‌قدر خانه‌روبی کرد و برای پخت و پز آتش زیر دیگ نهاد که دستهایش زخم شدند و در این امور زحمت و رنج بسیار به او می‌رسید.»(۱۶)

حضرت فاطمه«س» حتی الامکان از ظاهر شدن در انظار عمومی دوری می‌کرد، اما این بدین معنا نبود که در مواقع حساس و ضرورت نیز خانه‌نشینی کند. ابن ابی‌الحدید از واقدی نقل می‌کند که پس از جنگ احد فاطمه «س» با گروهی از زنان مدینه خارج به احد رفت و چون چهره مجروح پدر را دید، او را در آغوش گرفت و خون از صورت مبارکش پاک کرد. سپس آبی فراهم کرد و  صورت رسول خدا «ص» را شست.  امام علی «ع» نقل می‌کند: «در جریان حفر خندق، فاطمه«س» با تکه نانی نزد پیامبر «ص» آمد و گفت: «برای حسن و حسین نان پخته بودم و این تکه را هم برای شما آورده‌ام.»

فرزند‌داری

در کنار همسرداری، پرورش روحی و جسمی کودک از مهم ترین وظایف زن در خانواده است. از دیدگاه اسلام فرزند عطیه و موهبتی الهی و پاره تن والدین و گلی از گل های بهشت و باعث برکت و رحمت(۱۷) است. پس تربیت و پرورش فرزند و ساختن روح و شخصیت او از وظایف و مسئولیت‌های بزرگ والدین است. نقش سازندۀ مادر در تعیین سرنوشت کودک بسیار درخور توجه و امعان نظر است تا آنجا که نقطه آغازین سعادت و شقاوت انسان‌ها را دامان مادر و محیطی که مادر مهم‌ترین رکن آن است، می‌دانند. در روضه‌الکافی به نقل از پیامبر اکرم «ص» آمده: «السَّعِیدُ مَن سَعِدَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ وَ الشَّقِیُّ مَن شَقِیَ فِی بَطْنِ أُمِّه: سعادت و شقاوت انسان در شکم مادرش تعیین می‌شود.»

حضرت زهرا«س» از همان آغاز کودکی فرزندانشان، عبادت خدای تعالی را در روح و روان ایشان تثبیت و آنان را برای کسب معارف تشویق می‌کردند. به عنوان نمونه به فرزندشان امام حسن «ع» که هفت ساله بودند، می‌فرمودند: «به مسجد برو، آنچه را از پیامبر شنیدی فراگیر و برای من بازگو کن.». دانشمندان علوم تربیتی معتقدند کودکان در هر سنی به محبت و اظهار علاقه نیازمندند. حضرت «س» در روابط کلامی و محبت‌آمیز خود با خطاب مهربانانه فرزندانش را ««یا قرّه عینی» نور چشمم و «ثمره فؤادی» میوه دلم، صدا می‌کردند. همچنین به سفارش پیامبر«ص» بچه‌ها را دسته گل می‌دانستند.(۱۸) حضرت زهرا «س» رسیدگی و محبت به فرزندانشان را بر هر کار دیگری مقدم می‌داشتند و معتقد بودند نگهداری و پرورش فرزند، به هر کار دیگری سزاوارتر است. سلمان فارسی می‌گوید: «روزی حضرت «س» را دیدم که مشغول آسیا کردن غله است. فرزندش حسین «ع» گریه و بی‌تابی می‌کرد. عرض کردم: برای کمک به شما، غله را آسیا یا بچه را آرام کنم؟ حضرت فرمودند: من به آرام کردن فرزند اولی هستم. شما آسیاب را بچرخانید.»(۱۹)

پرورش روحیه نوع‌دوستی از دیگر روش‌های تربیتی فاطمه «س» در کودکان بود. روایت است که فرزندان فاطمه «س» همواره شاهد آن بودند که مادرشان به مردم کمک می‌کند و خود گرسنه می‌ماند و به قیمت گرسنگی خود دیگران را سیر می‌کند.»(۲۰) در خاتمه حدیثی جامع از آن حضرت تقدیم می‌گردد: «مَن أصعَدَ الی‌اللهِ خالِصَ عبادَتهِ اهبطَ‌اللهُ لَهُ افضَلَ مصلَحَهِ(۲۱)هر کس عبادات و کارهای خود را خالصانه برای پروردگار خویش انجام دهد، خداوند بهترین مصلحت‌ها و برکاتش را برای او تقدیر  و نازل می‌کند.

پی‌نوشت‌ها:

۱٫عوالم، ج ۱۱، ص ۱۹۰

2. بحارالأنوار، ج ۵۳، ص ۱۷۸
3. بیانات در جمع کارگزاران نظام. ۱۷/۱۰/۷۱

۴- مسند فاطمه الزهرا(س)، ص ۲۲۷، حسین شیخ الاسلامی

۵- صحیفه الزهرا(س)، ص ۴۹٫ محمد جواد قیومی

۶- بحارالأنوار، ج ۴۳، ص ۹۷

۷- ملحقات الحاق الحق، ج ۲۳، ص ۴۷۷ ، نهج الحیاه، ص ۲۹

۸- بحارالأنوار، ج ۳۷، ص ۱۰۳

۹- فرهنگ فاطمیه، ص ۱۳۷ و ۱۳۸ مهدی نیلی‌پور

۱۰- نهج الفصاحه، حدیث ۶۲۱

۱۱- غررالحکم، ص ۴۳۵

۱۲- کوکب الدری، ج ۱، ص ۱۹۶ حائری مازندرانی، مهدی

۱۳- بحارالأنوار، ج ۴۳، ص ۱۳۴

۱۴- بحارالأنوار، ج ۱۰۰، ص ۲۴۴

۱۵-مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۳۴

۱۶- بحار الانوار، جلد ۴۳، صفحه ۲۳

۱۷- مستدرک الوسائل، ج ۱۵، ص ۱۱۲

۱۸- بحارالأنوار، ج ۴۳، ص ۲۸۱

۱۹- الگوهای رفتاری حضرت زهرا(س) سیدمحمد حسینی شاهرودی

۲۰- بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۳۴

۲۱- بحار الانوار، ج ۶۷، ص ۲۴۹

سوتیتر:

۱٫

پرورش روحیه نوع‌دوستی از دیگر روش‌های تربیتی فاطمه «س» در کودکان بود. روایت است که فرزندان فاطمه «س» همواره شاهد آن بودند که مادرشان به مردم کمک می‌کند و خود گرسنه می‌ماند و به قیمت گرسنگی خود دیگران را سیر می‌کند.»

شعر میلاد حضرت زهرا«س»

یاس عصمت

چون جبرئیل، حکم خدای مبین گرفت

در زیر پر بساط زمان و زمین گرفت

احمد ازو، ‌پیام جهان‌آفرین گرفت

یعنی: برای فاطمه، یک اربعین گرفت

شکر خدا، که گلبن احمد به گُل نشست

ز انفاس دوست، باغ محمد به گُل نشست

روزی که مکه، عطر پر جبرئیل داشت

در سر، اَمین وحی، هوای خلیل داشت

بهر خدیجه، مژده‌ رب جلیل داشت

صبر جمیل، وه که چه اجری جزیل داشت

بر خاتم رسل، سخن از سلسبیل گفت

بس تهنیت ز جانب حق، جبرئیل گفت

گفتا که حق، دعای تو را مستجاب کرد

شام تو را، جنیبه‌کش آفتاب کرد

نامی برای دختر تو انتخاب کرد

و آن را ز لطف، زیور و زیب کتاب کرد

ز آن در نُبی خدای تو نامید کوثرش

تا بی‌وضو کسی نبَرد نام اطهرش

ای گلبُنی که یاس تو، عطر بهشت داشت

سر بر خطَت مُدام، خط سرنوشت داشت

مریم، کمی ز مِهر تو را در سرشت داشت

کآن قدر اعتبار به دیر و کنشت داشت

تو عصمت خدا و بهشت محمدی

تو مفتخر به ام‌ابیهای احمدی

ما شاعران به قافیه پرداختیم و بس!

عمری به وَجهِ تسمیه پرداختیم و بس

از متن، هی به حاشیه پرداختیم و بس

از تو فقط به مرثیه پرداختیم و بس

باید اگر معارف ناب تو زنده کرد

کی می‌توان به فاطمه گفتن بسنده کرد

ما بهره‌ای ز فیض تو اغلب نداشتیم

انگار جز فدک ز تو مطلب نداشتیم

آگاهی از معارف مذهب نداشتیم

کاری به کار عزّت مکتب نداشتیم

ترسم از آن که کار، برادر! بَتَر شود

وز این که هست، فاطمه مظلوم‌تر شود

اینک که هست امت اسلام در خطر

بحرین در محاصره و شام در خطر

بیت‌الحرام باز از اصنام در خطر

حج و منا و مشعر و احرام در خطر

چشم امید شیعه به بیداری شماست

زهرا در انتظار وفاداری شماست

روزی که یاس فاطمه تکثیر می‌شود

اسلام در زمانه فراگیر می‌شود

عالم پر از شمامه تکبیر می‌شود

دنیایی از مکاشفه تصویر می‌شود

آید ندا که کعبه مقصود می‌رسد

از گرد راه، مهدی موعود می‌رسد

«محمدعلی مجاهدی»

شعر بهاریه

بهار آمد

آمد بهار تا گل و ریحان بیاورد

تا دل برد ز آدمی و جان بیاورد

صدها نهال شیفته را آفتاب حُسن

چون کودکان به ‌صف به دبستان بیاورد

خط امان مرغ فراری است، برگ گُل

تا باز رو به شانه سلطان بیاورد

در بارعام عید، چنین ملت بهار

از غنچه، خنچه‌های فراوان بیاورد

با ریزه‌ریزه‌های شکوفه، درخت شاد

با خویش، یاد برف زمستان بیاورد

صدها دهان به خنده گشوده است بوستان

یلدای گریه را که به پایان بیاورد

هر شاخه، برگ و بار فراوان بیاورد

این شاخه این بیاورد، آن آن بیاورد

باد بهار، گوش هزار ابر خیره را

در چارسو کشیده که باران بیاورد

آری قیامت است، ولی خود بهانه‌ای است

یا فرصتی که آدمی ایمان بیاورد

برگ بهار نامه اعمال شاخه است

آن‌سان که غنچه را لب خندان بیاورد

فوج درخت‌زار، نماز جماعتی است

تا اقتدا به حضرت باران بیاورد

در پایبوس حضرت خورشید خاوران

ایمان به سرنوشت گیاهان بیاورد

کو دیده‌ای که فهم کند آیه‌های یار

آمد بهار کاین‌همه قرآن بیاورد

از خطبه غیور منا، عطر سیب را

تا باغ‌های خرم لبنان بیاورد

پرونده هزار و یکی برگ مرده را

زیر بغل گرفته، شتابان بیاورد

هر برگ‌ تازه، ‌پیرهنی دیگر از عزیز

بر کلبه‌های خسته احزان بیاورد

با هر بغل شکوفه، چو شیخی درخت پیر

صدها چراغ را به شبستان بیاورد

غوغای لاله صحبت لب‌های تشنه را

تا بیخ گوش چشمه جوشان بیاورد

می‌ترسم از ترددِ در باغ، بی‌وضو

نسیان عجیب نیست که عصیان بیاورد

گاهی چو نامه، برگ گلی در عبور باد

پیغام‌ها ز عمر شتابان بیاورد

گاهی پرنده، واژه داغی است در هوا

ایهام‌های مشکل و آسان بیاورد

این جامیِ شکسته به زندان ری خوش است

گر باد، خاک جام به زندان بیاورد

با مشتی از غبار ز سامان اهل جام

بر این خمار شیفته، سامان بیاورد

تصدیع دوستان ندهد شاعر غریب

حتی بدان‌که نامی از ایشان بیاورد

بر آهوی قصیده، امید ضمانت است

بادی که نکهتی ز خراسان بیاورد

شاید که در شکار تو، ببر بیان من

این شعر را گرفته به دندان بیاورد

«علی‌محمد مؤدب»

آیات فروردین

ای چشم‌هایت جاری از آیات فروردین

سرشارتر از شاخه‌های روشنِ «والتّین»

لبخندهایت مهربان‌تر از نسیم صبح

پیشانی‌ات سرمشق سبز سوره یاسین

ای با تو صبح و عصر و شب «فی أحسَنِ التقویم»

ای بی تو صبح و عصر و شب دل مرده و غمگین

ای وعده‌ی حتمی! بگو کی می‌رسی از راه

کی می‌شکوفد شاخه‌های آبی آمین؟

رأس کدامین ساعت از خورشید می‌آیی

صبح کدامین جمعه‌ها با عطر فروردین؟

«مریم سقلاطونی»

شعر میلاد حضرت امیر«ع»

مقدم مولود کعبه

«سه روز» بود، که در مکّه بی‌قراری بود

نگاه کعبه، پر از چشم انتظاری بود

«سه روز» صبح شد و سایبان «حِجر و حَجَر»

سحاب رحمت و ابرِ امیدواری بود

به احترام شکوفایی گل توحید

«سه روز» کار حرم عشق و رازداری بود

زِ هجر روی علی، کار «حِجر اسماعیل»

در این سه روز و سه شب، ندبه بود و زاری بود

پس از «سه روز» از آن روی ماه پرده گرفت

حرم که محرم اسرار کردگاری بود

صفای آینه از چشم «مَروه» می‌تابید

شمیم آینه از «مُستَجار» جاری بود

زمین به مقدم مولود کعبه، می‌نازید

هوا هوای بهشتی، زمین بهاری بود

فرشتگان خدا، در مقام ابراهیم

سرودشان، غزل عشق و بی‌قراری بود

سحر به زمزم توحید، آبرو بخشید

علی، که زمزمه‌ی چشمه در حصاری بود

قسم به وحی و نبوّت که در کنار نبی

علی تمام وجودش، وفاو یاری بود

نشست بر لبش آیات «مؤمنون» آری

علی که جلوه‌ی آیات جان نثاری بود

چگونه نخل عدالت نمی‌نشست به بار

که اشک چشم علی گرم آبیاری بود

امیر ظلم ستیز، افسر یتیم نواز!

یگانه آینه‌ی عدل و استواری بود

همین نه «مکّه» از او عطر ارغوانی یافت

«مدینه» از نَفَس او بنفشه‌کاری بود

علی، تجسّم اخلاص بود و صبر بود و امید

علی، تبلور ایمان و پایداری بود

علی، به واژه‌ی آزادگی تقدّس داد

علی، تجلّی ایثار و بردباری بود

جهان کوچک ما حیف درنیافت که او

پر از کرامت فضل و بزرگواری بود

قسم به کعبه که سجّاده‌ی گل‌افشانش

زِ خون جبهه‌ی او باغ رستگاری بود

خدا کند بنویسند روی دامن یاس

«شفق» به گلشن او خارِ افتخاری بود

«محمدجواد غفورزاده»

لبخند رضا

می‌نویسم سر خط نام خداوند رضا

شعر! امروز بپرداز به لبخند رضا

آنکه با آمدنش آمده محشر چه کسی ست؟

از تو در آل نبی با برکت‌تر چه کسی ست؟

آنکه از آمدنش عشق بیان خواهد شد

«عالم پیر دگر باره جوان خواهد شد»

آسمان! از سر خورشید تو خواب افتاده؟

یا که از چهره‌ی این طفل نقاب افتاده؟

آسمان از نفسش یک شبه منظومه نوشت

روزی شعر مرا حضرت معصومه نوشت

عدد سائل این خانه زیاد است امروز

شعر وارد شده از باب جواد است امروز

باز با لطف رضا کار من آسان شده است

کاظمین دلم امروز خراسان شده است

دوست دارم که بگردم حرم مولا را

بوسه‌باران کنم از یاد تو پایین پا را

بنویسید که تقویم بهاری بشود

روز او روز پسر نامگذاری بشود

خالق از دفتر توحید جناس آورده

جهل این قوم چرا چهره‌شناس آورده؟

شک ندارم که از این حیله‌ی ابترمانده

رو سپیدی‌ست که بر چهره‌ی کوثر مانده

به رضا طعنه زدن جای تأسف دارد

گر چه یعقوب شده، مژده‌ی یوسف دارد

این جوان کیست که معنای قیامت شده است

سند محکم اثبات امامت شده است

گندمی باشد اگر رخ نمکش بیشتر است

با پیمبر صفت مشترکش بیشتر است

این جوان کیست که سیمای پیمبر دارد

بنویسید رضا هم علی‌اکبر دارد

اهل‌بیت آینه‌ی بی‌مَثَل قرآنند

این جوان کیست که از خطبه‌ی او حیرانند؟

نسل در نسل، شما مایه‌ی ایمان منید

من نفس می‌کشم از اینکه شما جان منید…

آخر شعر من از قلب هدف می‌گذرد

کاظمین تو هم از راه نجف می‌گذرد

تا ز مولا ننویسیم ادب کامل نیست

چون که بی‌نام علی ماه رجب کامل نیست

یا علی یا اسدالله عنان دست تو است

جلوه کن باز یدالله جهان دست تو است

«مجید تال»

امام باقر«ع» ـ مدح

کهکشان حکمت

عطر لبخند خدا پیچید در دنیای من

پنجمین خورشید تا گل کرد در شب‌های من

آیه‌ای نازل شد از سمت بلوغ آسمان

روشنی پاشید بر آیینه‌ی سیمای من

فصل وصل آمد، زمین پُر شد ز بوی ناب عشق

جلوه‌گر شد از مدینه، ماه من، مولای من

عصمتی روشن تبسّم کرد بر روی زمین

حضرت حق گفت: «او نوری‌ست با امضای من»

وارث بوی بهشت است و خِرَد میراث اوست

سیب شیرینی‌ست او از شاخه‌ی طوبای من

قاف غیرت، بحر حیرت، کهکشان حکمت‌ست

باقر نور است، بشنو از لبش آوای من

فصل لبخند گل پنــجم، امام باقرست

پنجمین خورشید ، زد لبخــند بر دنیای من

تشنه یک جلوه از خورشید سیمای توأم

ای طلوع پنجمین ! ای حجّت فردای من

«رضا اسماعیلی»

مختلط و قانونی 

اگر در فیلمی مشاهده کنید تعدادی آقا و خانم جوان با لباس درون یک استخر مشغول شنا و شوخی و شیطنت‌اند حدس می‌زنید که این اتفاق در کجای دنیا رخ داده و می‌دهد؟

۱- خارجه

۲- آن طرف‌تر از خارج

۳- دفتر مرکزی حزب عدالت و توسعه در استانبول

۴- باشگاه ورزشی داعش

با عرض معذرت همه گزینه‌های فوق غلط است و شما باید کمی دانش ایران‌شناسی خودتان را افزایش بدهید، چون این حادثه در همین ایران خودمان و در پایتخت ام‌القرای جهان اسلام یعنی تهران، آن هم در مرکز آموزش هواپیمایی ماهان رخ داده و این شرکت با افتخار تمام فیلم آن را هم در پروازهایش نشان می‌دهد تا خلایق بدانند که مدیران این شرکت چقدر متساهل و  «ریلکس» هستند و «باز» فکر و عمل می‌کنند!

تبصره ۱:

از آنجا که پاسخ روابط عمومی این شرکت را از حفیظ هستیم، پیشاپیش آن را وفق قانون مطبوعات درج می‌نماییم!

پاسخ روابط عمومی شرکت فوق‌الذکر در آینده:

اولاً که مطلب فوق کذب محض است،

ثانیاً هواپیمایی ماهان اصلاً مهماندار ندارد که بخواهد آموزش بدهد،

ثالثاً به فرض هم که داشته باشد و آن‌ها به صورت مختلط در استخر، شنا به صورت دسته‌جمعی در مواقع اضطراری را آموزش ببینند! این مطلب چه ربطی به مطبوعات و جراید دارد؟ مگر مملکت صاحب ندارد؟ وقتی وزیر راه و شهرسازی و سازمان هواپیمایی کشوری در این خصوص ساکت‌اند چه معنی دارد یک نویسنده یک لاقبا بخواهد در این امور دخالت کرده و اظهار لحیه کند؟

رابعاً این شرکت حق شکایت از آن نویسنده را بابت تشویش اذهان عمومی و اشاعه کذب و تضعیف دولت یازدهم و سیاه‌نمایی و تخریب یک شرکت هواپیمایی مفتخر به استانداردهای خارجی برای خود محفوظ می‌دارد!

تبصره ۲:

واقعاً امکان ندارد مهمانداران این شرکت (و شاید سایر شرکت‌های هواپیمایی ایرانی) با رعایت اخلاق و احکام اسلامی آموزش ببینند؟ یعنی اگر مهمان‌داران ماهان به صورت مختلط داخل یک استخر قرار نگیرند و ساعت‌ها آب‌نوردی نکنند جواز شرکت مذکور باطل می‌شود و مسافران آن در دریا غرق خواهند شد؟

چی ذیل چی؟

یک عزیزی که رئیس قوه مجریه هم هست در کمال هوشیاری و در فضایی جدی فرموده‌اند: انقلاب اسلامی در ذیل ایران و اسلام و اخلاق و وحدت ملی تعریف می‌شود!

از آن‌جا که گوینده فردی حقوق‌دان و مجتهد است لذا دقیقاً متوجه عبارات بوده و می‌دانسته‌اند که مفهوم و منطوق این عبارت یعنی این‌که:‌

۱- اسلام و اخلاق دو چیز جدا از هم هستند! و انسان علاوه بر ایمان به اسلام باید اخلاق هم داشته باشد و می‌شود جایی اسلام باشد و اخلاق نباشد!

۲- انقلابی که فکر می‌کردیم اسلامی است پدیده‌ای ایرانی و ملی است نه اسلامی و جهانی!

۳- ایران و وحدت ملی از انقلاب اسلامی مهم‌ترند (چون انقلاب اسلامی در ذیل این دوتاست نه برعکس)!

۴- مؤمنان به انقلاب اسلامی در لبنان و یمن و فلسطین و… بروند پی کارشان! چون نه در چهارچوب ایران جا می‌شوند و نه در چهارچوب وحدت ملی!

روزگاری یکی از بزرگان نهضت آزادی تصریح کرده بود: «تفاوت ما با آیت‌الله خمینی در این است که او ایران را برای اسلام می‌خواهد و ما اسلام را برای ایران.»

اهداف انقلاب

روزنامه دولتی ایران: باید اعتراف کنیم که هدف از انقلاب رسیدن به عدالت اجتماعی، آزادی و استقلال ژئوپلیتیکی بوده و هست و همه ضرباتی که از بیرون کشور را هدف گرفته در پی از بین بردن این اهداف بوده‌اند. (۲۰/۱۱/۹۵)

ما هم باید اعتراف کنیم که تا الآن خیال می‌کردیم مردم برای «اسلام» انقلاب کرده‌اند و هدف از انقلاب یاری دین خدا و انجام تکلیف شرعی بوده است!

مردم مسلمان و انقلابی هم باید اعتراف کنند که سخت در اشتباه بوده‌اند که برای «اسلام» فداکاری کرده و جوان‌های‌شان را داده و در برابر همه سختی‌ها صبر کرده‌اند! چون اصل مطلب همان استقلال ژئوپلیتیکی است و آزادی و عدالت اجتماعی!

پرسش محوری: معنی آزادی را می‌دانیم (آزادی همان است که وقتی به بی‌حجاب‌ها می‌گوییم چرا در مملکت اسلامی حجابت را رعایت نمی‌کنی می‌گویند انقلاب کردیم آزاد باشیم!) معنی عدالت اجتماعی را هم اخیراً شیرفهم شده‌ایم (عدالت اجتماعی هم دقیقاً یعنی این‌که یک وزیر محترم و صبیه مکرمه‌اش مجموعاً حدود سه هزار میلیارد تومان ثروت رسمی و آشکار و قانونی داشته باشند آن هم در حالی که چهل درصد جامعه زیر خط فقر هستند! یا این‌که وزیر… در ویلایی چند هزارمتری و با ارزش ۱۹ -۲۰ میلیارد تومانی زندگی کند آن هم در حالی که صدها هزار نفر از مردم این مملکت آرزوی زندگی در یک اتاق سه در چهار را به گور برده و می‌برند!) اما هر چه فکر کردیم معنی این استقلال ژئوپلیتیکی را نفهمیدیم! احتمالاً معنایش این باشد که استخراج و اکتشاف و تولید و پالایش نفت و گاز را به مدت ۲۵ سال به شرکت‌های انگلیسی واگذار کنیم و اداره بندر چابهار را هم به هندی‌ها سپرده و خودمان هم با قطارهایی سفر کنیم که پذیرایی‌اش را به شرکت‌های اتریشی سپرده‌اند و آن وقت به دستور فرنگی‌ها غنی‌سازی هسته‌ای را متوقف و درون راکتور اراک بتن بریزیم!

اقتصاد پسا برجامی

۱- رئیس اتحادیه میوه و تره‌بار: قیمت میوه‌های فصل تا سی درصد گران شده است. مثلاً قیمت رسمی پرتقال جنوب به کیلویی ۶۵۰۰ تومان یا قیمت نارنگی بندرعباس به کیلویی ۱۶ هزار تومان افزایش پیدا کرده است! (کیهان ۱۹/۱۱/۹۵)

۲- رئیس انجمن تولیدکنندگان مرغ: قیمت مرغ تا کیلویی ۷۵۰۰ تومان افزایش پیدا کرده و یکی از دلایل آن افزایش یک‌باره قیمت جوجه یک روزه از هر قطعه ۱۵۰۰ تومان به ۲۶۰۰ تومان بوده است. (جام جم ۲۷/۱۱/۹۵)

۳- نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس: مصوبه جدید هیأت دولت قاچاق را آسان می‌کند.  (کیهان ۱۹/۱۱/۹۵)

۴- عضو کمیسیون آموزش مجلس: در حالی که به انتهای سال تحصیلی نزدیک شده‌ایم بودجه سرانه مدارس هنوز پرداخت نشده تا آن‌جا که مدیران بسیاری از مدارس شبانه‌روزی در مناطق محروم به علت نبود بودجه، قادر به تأمین حداقل غذای لازم برای دانش‌آموزان نیستند و با کمک افراد خیر و قرض از فروشندگان مواد غذایی، قوت لایموتی را به دانش‌آموزان می‌رسانند (کیهان ۱۹/۱۱/۹۵)

۵-  رئیس اتحادیه تولید و صادرات پوشاک: ۹۹درصد از پوشاک خارجی موجود در کشور قاچاق است.(کیهان ۱۹/۱۱/۹۵)

۶- مدیر عامل بانک صنعت و معدن: استفاده از دلار در معاملات خارجی سخت شده و تقریباً وجود ندارد. (کیهان ۱۹/۱۱/۹۵)

۷- رئیس انجمن انبوه‌سازان مسکن: رکود بخش مسکن وارد چهارمین سال خود شده و سیاست‌های دولت در چهار سال گذشته عامل این رکورد است. (اعتماد، بهمن ماه ۹۵)

۸- از ابتدای سال ۹۴ تا انتهای سال۹۵ فقط در استان خوزستان حدود ۲۳۰ واحد مرغ‌داری تعطیل شده است. از جمله علل این مسأله عدم حمایت دولت از این صنعت بوده است. (ایلنا ۲۵/۱۱/۹۵)

حاشیه: تازه این‌ها چغاله بادام برجام است و به قول ریاست محترم جمهور هنوز مانده تا ملت توفیق زیارت سیب و گلابی برجام را پیدا کند!

بیت: آن شاخ که سر برکشد و میوه نیارد

«برجام» به جز سوختنش نیست سزاوار!

دقیقه‌ای چند؟

تیم فوتبال پرسپولیس که قسمت عمده بودجه آن را دولت تأمین می‌کند در فصل جاری دو بازیکن اکراینی استخدام کرده و مجموعاً یک میلیارد و هفتصد و چهل میلیون تومان به آن‌ها پول داده در حالی که این دو روی هم فقط پنج ساعت و ۱۱دقیقه در این تیم بازی کرده‌اند و هر دقیقه حضور آن‌ها در این تیم یازده و نیم میلیون تومان برای بیت‌المال هزینه برداشته است (جام جم ۲۷/۱۱/۹۵)

الف) چه کسی می‌گوید دولت کسر بودجه دارد؟ ماشاءالله آن‌قدر داریم که دقیقه‌ای یازده میلیون تومان برای حضور دو فوتبالیست اکراینی پول می‌دهیم! این هم از گشایش‌های برجام است!

ب) خدا پدر وزیر محترم صنایع را بیامرزد که فرمود ما باید همان‌طوری که در فوتبال از مربی و بازیکن خارجی استفاده می‌کنیم در صنعت هم از مدیر خارجی استفاده کنیم!

(با احتساب هزینه بازیکن اکراینی، محاسبه کنید اگر وزیر صنایع، از اکراین وارد کنیم مدیریت ایشان دقیقه‌ای چند پای ملت آب می‌خورد؟)

ج) حالا که غریبه‌ای در میان نیست کدام شخصیت مملکتی یا رجل سیاسی یا کدام جراح زبردست، یا مهندس و مخترع ماهر یا کدام هنرمند ایرانی بابت هر دقیقه کار و فعالیت، میلیون‌ها تومان دریافتی دارد که حالا به بازیکنان بی‌خاصیت اکراینی (که حتی یک پاس گل هم نداده‌اند!) چنین مبالغی پرداخت می‌شود؟ خدا وکیلی نباید به مدیران تیم پرسپولیس برای چنین بذل و بخششی آن هم از کیسه بیت‌المال مسلمین، سیمرغ بلورین «حاتم طایی» تقدیم کرد؟

د) مسئولان وزارت ورزش و باشگاه پرسپولیس می‌دانند مجموع دریافتی ده خانواده تحت پوشش بهزیستی و کمیته امداد در طول عمر کمتر از مبلغی است که این دو بازیکن اکراینی بابت پنج ساعت و یازده دقیقه شوت زدن و دویدن از جیب همین خانواده‌ها دریافت کرده‌اند؟

ه) آیا کسی هست بابت این بیگانه‌پرستی آشکار و کاپیتولاسیون واقعی خجالت بکشد یا حیا کند؟

۱– از جمله پرسش‌های مهم مومنان به انقلاب و نظام اسلامی در این ایام این است که انبوه اقشار خاکستری جامعه (که در ایام انتخابات مشخص نیست به کدامین سو گام بر می‌دارند و بارها با حرکت به سمت و سوی گزینه‌های غلط، حرکت نظام و انقلاب را با تعلل و توقف مواجه کرده‌اند) از کجا آمده‌اند و در کدام نظام تربیتی رشد پیدا کرده‌اند؟ آیا آموزش و پرورش(که فقط به دنبال افزایش محفوظات دانش‌آموزان است و لاغیر) فرزندان این ملت را به این توده منفعل و ظاهربین تبدیل کرده است؟ آیا ماهواره‌ها و فضای مجازی متهم این قضیه‌اند‌؟ (در حالی که فضای مجازی چندسالی است که در کشور شیوع پیدا کرده و استفاده فراگیر از شبکه‌های ماهواره‌ای نیز به همین سال‌های اخیر باز می‌گردد) آیا سینما و تئاتر و موسیقی و کنسرت‌ها چنین نسل غیر انقلابی و بی‌اراده‌ای را تربیت کرده و به جامعه اسلامی_ انقلابیِ ما تحویل داده است؟ نسلی که همّ و غم اساسی‌اش لذت است و زندگی راحت در این دنیا و حداکثر نگرش انقلابی و حماسی‌اش در دفاع از وطن (آن هم در حد تجلیل زبانی و زمانی از شهدا و سربازان و مدافعان وطن) خلاصه می‌شود که این مقوله را هم بنابر محاسبه انجام می‌دهد! (آن هم با این استدلال که اگر نبودند و نباشند کسانی که از ایران دفاع کرده و می‌کنند ما زندگی راحتی نداشته و نخواهیم داشت‌، پس از آنها متشکریم و به روان‌شان درود می‌فرستیم!!) نسلی که جهاد در راه خدا و عقیده برایش مفهوم نیست و به بی‌خاصیتی و غیر سیاسی بودن افتخار می‌کند و دلیلی برای مبارزه با آمریکا و استکبار نمی‌بیند و مرگ بر آمریکا را “در افتادن با شاخ گاو” می‌داند و برایش چرخش چرخ زندگی (آن‌هم در طلب خودروهای شاسی بلند و خانه‌های مجلل ویلایی و سفرهای تفریحی به چهار گوشه دنیا و خرید دائمی از «بِرندهای» برتر جهانی) بسیار مهم‌تر از «گردش سانترفیوژها»ست! نسلی که استقلال را به عنوان یک تیم فوتبال و با رنگ آبی می‌شناسد و نمی‌داند و نمی‌خواهد بداند که نسبت استقلال با دین و آزادگی و مقابله با استکبار چیست؟! نسلی که به‌سادگی پیاده‌نظام دشمن و ابزار دست نفوذی‌های قدرت‌طلب آن شده و می‌شود و در بسیاری از مواقع توانسته (و باز هم می‌تواند) با حضور در پای صندوق‌های رأی جهت‌گیری انقلاب و نظام را به سمت و سوی سازش و تسلیم منحرف کند!. به‌راستی این نسل که بسیاری از آنها در خانواده‌های انقلابی متولد شده‌اند پای درس کدام مربی چنین تربیت و نگرش و بینشی پیدا کرده‌اند ؟

۲– بدون تردید صدا و سیمای جمهوری اسلامی را باید از جمله علل اصلی شکل‌گیری و تربیت چنین نسلی دانست! چرا که در سال‌های پس از انقلاب دیگر کمتر خانه‌ای را می‌توان یافت که رادیو و تلویزیون در آن نباشد و این دو رسانه (خصوصأ تلویزیون) حداقل ۴-۵ ساعت در هر خانه روشن است و ذهن و دل مخاطب را در اختیار دارد. تأثیر سیما (تلویزیون) بر ذهن مخاطب با هیچ رسانه دیگری قابل مقایسه نیست. کدام معلم یا استادی را که می‌توان یافت که مخاطبان او ساعت‌ها بدون پلک زدن در برابرش نشسته باشند و این حالت به صورت یک عادت روزانه درآمده باشد؟ سیما، این فرصت استثنایی را در اختیار دارد که در طول شبانه روز ساعت‌های متمادی، اکثریت (یا همه) اعضای خانواده را مقابل خود بنشاند و ساعت‌ها ذهن آنان را در اختیار بگیرد و به صورت مستقیم یا غیر مستقیم ارزش‌ها، نگرش‌ها، رفتارها و تفکرات را به مخاطب خود القا کند! آن‌هم در حالی که اکثریت خانواده‌های ایرانی سال به سال به تماشای تئاتر نمی‌روند و شاید هر چند ماه یک بار سری به سینما بزنند! حتی میزان وقتی را که متدینین به تماشای برنامه‌های سیما اختصاص می‌دهند بسیار بیشتر از اوقاتی است که پای منبر و در هیأت‌ها و مجالس وعظ می‌گذرانند! حتی در روزگار فعلی که شبکه‌های ماهواره‌ایِ بیگانه و فضای مجازی به رقیب جدی سیمای جمهوری اسلامی تبدیل شده‌اند هم  نمی‌توان منبع پیام و رسانه‌ای را در کشور یافت که بیشتر از صدا و سیما مخاطب داشته باشد! قدرت و توان رسانه ملی به حدی است که در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، حضرت امام در مقام تحدی، از حکومت طاغوت خواسته بودند که اگر جرات دارد در هفته ساعتی از پخش برنامه‌های رادیویی را در اختیار روحانیت و حوزه‌های علمیه قرار دهد تا متوجه شود نتیجه آن سرنگونی حکومت طاغوت خواهد بود!. و ایشان با همین نگرش دقیق و اطلاع از میزان توانمندی صدا و سیما در شکل‌دهی به ذهن و باور مخاطبین و جامعه، آن‌را دانشگاهی عمومی توصیف کردند! و مشکل از اینجا شروع می‌شود که در تمام سال‌های پس از پیروزی انقلاب تا همین امروز، صدا و سیما، انقلابی عمل نکرده و اهتمامی به ترویج تفکر انقلابی نداشته است!. ارزش‌ها و هنجارها و رفتارهای انقلابی، محور برنامه‌های شبکه‌های مختلف صدا و سیما نبوده و عموم برنامه‌سازان و مدیران سازمان صدا و سیما هم افرادی منفعل و غیر انقلابی بوده‌اند و نتیجه آن شده که حجم اصلی برنامه‌ها (‌به ویژه برنامه‌های پر مخاطب مانند مجموعه‌های نمایشی و فیلم‌ها و موسیقی‌ها و برنامه‌های کودک و …) تفکر و  زندگی و ارزش‌های غیر انقلابی و غیر دینی را به مخاطبین القا کرده است.! برای اثبات این مدعا کافی است مدیران سازمان (در طول سال‌های گذشته تا کنون) به این سوالات پاسخ دهند که در سی و هشت سال گذشته چند مجموعه نمایشی، یا حتی فیلم یا برنامه پر مخاطب و جذاب با موضوع استکبارستیزی و لزوم آن تولید و پخش شده است؟! چه میزان از برنامه‌های پر بیننده سازمان به ترویج تفکر اسلام انقلابی و به تعبیر حضرت امام (اسلام ناب) اختصاص یافته است؟ در طول بیست سال گذشته محتوا و مضمون غالب موسیقی‌های تولید و پخش شده در صدا و سیما چه بوده است؟ آیا اغلب این موسیقی‌ها محتوایی عشقی (آن هم عشق‌های زمینی) و قالبی مناسبِ مجالس لهو و لعب نداشته‌اند؟ آیا مردم روزانه یک موسیقی یا سرود جذاب ضد آمریکایی یا ضد صهیونیستی از صدا و سیما شنیده‌اند؟ آیا اهتمام صدا و سیما تولید چنین موسیقی‌ها و سرود‌هایی بوده است؟ اگر بوده، پس مدیران گذشته تا حال سیما می‌توانند آمار و مشخصات آن را بدهند تا عمق فاجعه معلوم شود! در میان چندهزار موسیقی و سرود تولید شده در سال‌های پس از جنگ تحمیلی تا کنون تعداد سرودهای انقلابی تولید شده در سازمان صدا و سیما به عدد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد! و اگر نبود ایامی مانند دهه فجر یا روز قدس (که در این ایام، سرودهای تولید شده در اوایل انقلاب اسلامی جهت تجدید خاطرات پخش می شود) دیگر فاتحه تولید و پخش چنین موسیقی‌ها و سرودهایی خوانده شده بود و کافی‌است بدانیم که حتی واژه سرود در سال‌های اخیر در ادبیات مجریان و مدیران سازمان جای خود را به واژه “ترانه” داده و مجریان و هنرمندان و مدیران سازمان به صراحت از واژه “ترانه” استفاده می‌کنند که خود نمایانگر محتوای این موسیقی هاست! و شاید دلیل محکم‌تر بر انقلابی نبودن سازمان صدا و سیما در این عرصه آن باشد که علیرغم تولید سرودهای انقلابی و ارزشی در چند سال اخیر توسط نهادها و موسساتی غیر از صدا و سیما، شاهد پخش این سرودهای انقلابی از صدا و سیما نیستیم و صرفاً در روزهایی منتهی به ۲۲ بهمن یا روز قدس و جهت دعوت مردم به راهپیمایی و به صورت محدود تعدادی از این تولیدات هنر انقلابی، اجازه پخش از صدا و سیما را پیدا می‌کنند!

۳– اگر موضوع و محتوای مجموعه‌های نمایشی و فیلم‌هایی که در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی اسلامی در شبکه‌های مختلف سیما تولید و پخش شده را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد مقولاتی مانند تجمل‌گرایی، تمایل به مهاجرت به خارج از کشور، اسراف و تبذیر، لذت‌طلبی و دم غنیمت شمُری، رفاه‌طلبی و … مهمترین مولفه‌هایی ارائه شده از سوی “سیما” به مخاطبان عموماً نوجوان و جوان و خانواده‌ها بوده است! دعوت مدام به شادی (به هر قیمت و به هر بهانه و با هر روش، حتی پخش ابتذال با عنوان طنز!) و داشتن “لحظات خوش” ترجیع‌بند برنامه‌های صدا و سیماست. حال آن‌که دعوت به آگاهی، فهم و تفکر، جایی در برنامه‌های این سازمان نداشته و ندارد! کافی است در این رابطه گلایه رهبر معظم انقلاب از مدیران صدا و سیما را یادآوری کنیم که فرمودند: “آن قدر که خوراکی ها و تنقلات زیان‌بار در برنامه‌های صدا و سیما تبلیغ و معرفی شده کتاب و کتاب خوانی ترویج نشده است!” در طول این سال‌ها بهانه اصلی انفعال مدیران صدا و سیما تلاش برای جذب مخاطب و رقابت با شبکه‌های ماهواره‌ای بوده است. حال آن‌که ترفند اصلی برنامه‌سازان و مدیران صدا و سیما برای رقابت با شبکه‌های ماهواره‌ای، تقلید از برنامه‌های همان شبکه‌های ماهواره‌ای و پا گذاشتن جای پای همان شبکه‌های خارجی است! تا آن‌جا که اگر برنا مه‌ای در یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش شده و مورد توجه قرار گیرد، در کمتر از چند ماه شاهد پخش “تقلید ناقص” آن از شبکه‌های سیمای جمهوری اسلامی خواهیم بود! .

۴– ممکن است برخی اشکال کنند که صدا و سیما زیر نظر رهبر انقلاب اداره می‌شود و مگر امکان دارد که مدیران آن غیر انقلابی عمل کنند؟ جالب است این شبهه بارها توسط رهبر انقلاب و به صراحت پاسخ داده شده که انتصاب رئیس سازمان صدا و سیما توسط رهبر انقلاب به معنای اداره این سازمان بر اساس منویات و نظریات ایشان نبوده و نیست و مثلاً با وجود تأکید صریح رهبر انقلاب بر عدم الگو‌سازی از بازیگران و هنرمندان غیر انقلابی و غیر ارزشی، تبدیل چنین به افرادی به میهمانان ثابت برنامه‌های سازمان (خصوصاً برنامه‌های پربیننده و پر مخاطب) از افتخارات مدیران صدا و سیما و برنامه‌سازان آن بوده و هست! دعوت به رفاه‌طلبی و لذت‌جویی در قالب تولید و پخش انبوه برنامه‌های آشپزی، مانور تجمّل در اکثریت برنامه‌های نمایشی “سیما”، خالی بودن این برنامه‌ها از حداقل‌های تفکر انقلابی، نکته‌ای نیست که از چشمان تیزبین مخاطبان مخفی مانده باشد و به همین دلیل عمده مخاطبان، این الگوها را به عنوان الگوهای ارائه شده و مورد تایید نظام فرض می‌کنند (چرا که در رسانۀ رسمی نظام به نمایش در آمده و مورد توجه قرار گرفته است!) و آن را مبنای زندگی و عمل خود قرار می‌دهند! انصافاً در کدام برنامه جذاب سازمان دلایل لزوم مبارزه با آمریکا و صهیونیسم به مردم آموزش داده شده است؟ در کدام مجموعه پرمخاطب نمایشی ظلم ستیزی به عنوان یک ارزش معرفی شده است؟ کدام برنامه یا سرود تولید و پخش شده از صدا و سیما مخاطب را به یاری مظلوم تشویق کرده و می‌کند؟ سهم جهاد و تفکر جهادی از برنامه‌های صدا و سیما مردم را قانع کرده که آمریکا، “شیطان بزرگ” و رژیم صهیونیستی، “غده سرطانی” است؟ کدام برنامه مردم را به خودکفایی و تلاش برای تولید دعوت کرده است؟ کدام برنامه سازمان صدا و سیما این باور حضرت امام را به مردم منتقل کرده که رفاه‌طلبی با انقلاب و انقلابی زیستن سازگار نیست؟ و چند بار شاهد ترویج تفکر “نبرد دا ئمی بین فقر و غنا” و “جنگ ما جنگ عقیده است و جغرافیا و مرز نمی‌شناسد” از صدا و سیما بوده‌ایم؟

۵– البته حساب معدود آثار ارزشمند و منطبق با تفکر انقلاب اسلامی که به همت معدود برنامه‌سازان و هنرمندان متفکر و مومن به اندیشه انقلاب اسلامی ساخته و به نمایش درآمده(مانند مجموعه مختارنامه) را باید از روند جاری حاکم بر سازمان صدا و سیما جدا کرد چرا که اکثریت برنامه‌های تولید و پخش شده از شبکه‌های مختلف صدا و سیما بر همان مدار انفعال و گریز از روحیه انقلابی منطبق بوده است! باید از مدیران گذشته و حال سازمان پرسید چرا تا کنون سازمان صدا و سیما در خصوص علل تهاجم رژیم بعث صدام به جمهوری اسلامی و نقش جهان استکبار در حمایت همه‌جانبه از صدام روشنگری نکرده است؟ و اگر این روشنگری رخ داده بود باز هم در جامعه شاهد ابهام در خصوص چرایی و لزوم استکبار ستیزی بودیم؟ اگر صدا و سیما حقایق تاریخ ایران و تاریخ انقلاب اسلامی را به دقت و به صورت کامل و جامع و هنرمندانه به جامعه منتقل کرده بود دیگر مجالی برای ترویج شبهه در خصوص انقلاب و حوادث آن باقی می‌ماند؟ هنگامی که پخش مستندی نه چندان قوی  در دفاع از خاندان پهلوی در یک شبکه ماهواره‌ای ده‌ها شُبهه جدی درباره نهضت اسلامی و چرایی سرنگونی سلسله پهلوی در اذهان جامعه ایجاد می‌کند و یا هر از چندگاه و بواسطه فعالیت منافقین در فضای مجازی، شبهه تکراری”قتل‌عام ظالمانه صدها مجاهد خلق در سال ۱۳۶۷در زندان‌های جمهوری اسلامی” در جامعه منتشر می‌شود و ذهن نسل جوان را نسبت به حقانیت انقلاب و نظام جمهوری اسلامی خدشه‌دار می‌کند چه دستگاهی جز صدا و سیما را می‌توان مقصر دانست؟ مگر رسانۀ ملی در این‌خصوص چه میزان اطلاع‌رسانی هنرمندانه انجام داده که توقع داشته باشیم چنین شبهاتی در جامعه نفوذ نکند؟ و مگر غیر از این است که در نبود اطلاعات دقیق از تاریخ انقلاب و ایران است که چنین شبهاتی در جامعه گسترش پیدا می‌کند؟ آیا مدیران رسانۀ ملی می‌توانند حتی از یک مورد کار نمایشی درباره تحولات سوریه و لزوم حضور جمهوری اسلامی در این تحولات که در رسانه ملی تولید و پخش شده باشد نام ببرند؟ آیا می‌توان پذیرفت که مردم مسلمان ایران در طول پنج سال بحران سوریه، صدها شهید تقدیم اسلام کرده باشند و سیمای جمهوری اسلامی از ساخت حتی یک فیلم داستانی در این مورد عاجز مانده است؟ به راستی مشکل در کجاست؟ آیا می‌توان پذیرفت که علت این خلاء وحشتناک، نبود بودجه و اعتبار کافی است؟ حال آن‌که در همین مدت ده‌ها اثر نمایشی با موضوع عشق‌های دو و چند ضلعی در شبکه‌های مختلف سیما ساخته شده و به نمایش درآمده است! حقیقت آن است که اگر مدیریت سازمان از حداقل تفکر انقلابی برخوردار بود تاکنون شاهد تولید و نمایش چندین اثر نمایشی در خصوص چرایی حضور مدافعان حرم در سوریه می‌بودیم و تلخ‌تر، آن‌که مدیران سازمان حتی از پخش آثار داستانی که توسط جوانان مومن و انقلابی درباره بحران سوریه ساخته شده نیز خودداری کرده‌اند!، و همین ماجرا در باره حوادث سال ۸۸ نیز صادق است و دقیقاً به همین دلیل است که عوامل فتنه هنوز امکان مظلوم‌نمایی در جامعه را از دست نداده‌اند. چرا که در صورت اطلاع‌رسانی دقیق و هنرمندانه توسط رسانه ملی در این خصوص، نفرت عمومی علیه این جریان برانگیخته می‌شد و نصیب عوامل این فتنه جز رسوایی و طرد از صحنه جامعه نبود.

۶- حاکمیت روحیه کارمندی و مصلحت‌اندیشیِ افراطی و تلاش برای رعایت مطالبات جناح‌های سیاسی و خصوصاً جناح حاکم بر دولت (به بهانه نیاز به بودجه) باعث شده تا رسانه ملی و مدیران آن انفعال را بر انقلابی بودن ترجیح داده و فضا و روح حاکم بر غالب برنامه‌های صدا و سیما را  انفعال و تفکر غیر انقلابی تشکیل دهد. این انفعال نه تنها موجب محرومیت بخش عظیمی از جامعه، از آشنایی با تفکر انقلاب اسلامی شده، بلکه منجر به عقب ماندن رسانه ملی از رقبایی مانند شبکه‌های معاند ماهواره‌ای نیز شده است. حال آن‌که بسیاری از این شبکه‌ها با امکانات و نفراتی بسیار کمتر از رسانه ملی مشغول به فعالیت‌اند و اعتقاد والتزام مدیران و برنامه‌سازان این شبکه‌ها به تفکرات ضدانقلابی و باطل خویش، عامل اصلی موفقیت آنان در ترویج تفکر باطلشان در جامعه ایران بوده است! مدیران رسانه ملی یا نبرد جدی میان انقلاب اسلامی و جهان استکبار را باور ندارند و یا برای این نبرد ارزشی قائل نیستند چرا که هیچ نشانی از جدی گرفتن این نبرد در برنامه‌های صدا و سیما به چشم نمی‌خورد! و در کمال تاسف این بی‌تفاوتی و انفعال و سستی به مخاطبان این رسانه نیز منتقل شده و می‌شود. (که نتیجه این امر را در شکل‌گیری انبوهی از قشر خاکستری و بی‌تفاوت و منفعل در فضای جامعه شاهدیم) و طبیعی و بدیهی است که ادامۀ این وضعیت چگونه به انزوای تفکر انقلابی در ایران اسلامی خواهد انجامید.

۷– اگر بناست که پرچم مبارزه تاریخی حق علیه باطل بر دوش ملت مسلمان ایران باقی بماند، رسانه ملی باید جلودار و مدعی اصلی این پرچم‌داری باشد و روح وتفکر انقلاب را به کالبد جامعه ایرانی بدمد و این مهم ممکن نخواهد بود مگر به حاکمیت تفکر انقلاب اسلامی بر رسانه ملی و حذف مدیران و مدیریت منفعل غیر انقلابی از راس و بدنه سازمان. و درنگ در این امر معنایی جز پذیرش غلبه انفعال بر جامعه ایران اسلامی و تسلیم در برابر جهان استکبار نخواهد داشت.

سوتیتر:

۱٫

سیما، این فرصت استثنایی را در اختیار دارد که در طول شبانه روز ساعت‌های متمادی، اکثریت (یا همه) اعضای خانواده را مقابل خود بنشاند و ساعت‌ها ذهن آنان را در اختیار بگیرد و به صورت مستقیم یا غیر مستقیم ارزش‌ها، نگرش‌ها، رفتارها و تفکرات را به مخاطب خود القا کند

۲٫

اگر بناست که پرچم مبارزه تاریخی حق علیه باطل بر دوش ملت مسلمان ایران باقی بماند، رسانه ملی باید جلودار و مدعی اصلی این پرچم‌داری باشد و روح وتفکر انقلاب را به کالبد جامعه ایرانی بدمد و این مهم ممکن نخواهد بود مگر به حاکمیت تفکر انقلاب اسلامی بر رسانه ملی

*استعفای کشیش ملکه انگلیس در اعتراض به قرائت قرآن در کلیسا

یکی از کشیش‌های ملکه انگلیس که در کلیسای گلاسکوی اسکاتلند مسئولیت داشت، به دلیل قرائت آیاتی از قرآن در کلیسا، از منصب خود کناره‌گیری کرد. به نوشته روزنامه ایندیپندنت، این کشیش از طریق وبلاگ شخصی خود اعلام کرد، سِمَت خود را ترک می‌کند و منتقد قرائت قرآن در مراسم کلیسا است. در کریسمس که مصادف با روز میلاد حضرت مسیح «علیه السلام» است، طی مراسمی در کلیسای گلاسکو یک دانشجو آیاتی از قرآن را که درباره این پیامبر الهی است، قرائت کرده بود، اما گاوین رشندن، کشیش ملکه به آن معترض شد. رشندن که یکی از ۳۴ کشیش ملکه است،  ۹ سال در این سمت بود و قرائت آیات قرآن در کلیسا را توهینی جدی تلقی کرد. اما کلوین هولدورث کشیش کلیسای سنت مری می‌گوید بارها این اتفاق در کلیسای او افتاده و آیات قرآن در جلسات کلیسا قرائت شده است و این امر موجب تعمیق دوستی و فهم بیشتر از مشترکات میان مسیحیان و مسلمانان است. اما اشندن به رادیو بی‌بی‌سی گفت با وجود آنکه این اقدام به منظور ارتباط و دوستی و ارتقا دانش میان مردم است، در جای بد و موقعیت بدی قرائت شد. این کشیش متعصب ملکه در وبلاگ شخصی خود نوشته بود از آنجایی که مسئولیتش صحبت کردن به نمایندگی از دین است و به دنبال محبوبیت عامه نیست، بنابراین از سمت خود کناره‌گیری می‌کند.

*یارانه، ابزار سیاسی دولت جمهوری آذربایجان

علی اوسط علی‌اف، رئیس سازمان مهاجرت جمهوری آذربایجان و کارشناس مسایل مهاجران این کشور در آلمان گفت تعریف «آذربایجانی‌های ساکن خارج» در قانون «سیاست دولت درباره آذربایجانی‌های ساکن خارج»، آذری‌های همه کشورها را مشمول قانون دریافت «یارانه» دولت جمهوری آذربایجان می‌کند. در فرمان الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان درباره تغییرات در قانون «سیاست دولت درباره آذربایجانی‌های ساکن خارج» آمده است که آذربایجانی‌های ساکن خارج نیز یارانه دولتی دریافت خواهند کرد. علی اوسط علی‌اف گفت: «در ماده یک این قانون، مفهوم «آذربایجانی‌های ساکن خارج» توضیح داده شده و آمده است که این مفهوم در حال حاضر شامل کسانی که شهروند شوروی و جمهوری آذربایجان بوده‌اند و نیز فرزندان آنها می‌شود. همین ماده در عین حال تأکید می‌کند که هر شخصی که از نظر قومی، زبانی، فرهنگی و سنت‌های تاریخی، خود را آذربایجانی محسوب می‌کند، «آذربایجانی ساکن خارج» به حساب می‌آید. یعنی، این قانون، ۳۰ میلیون آذربایجانی ساکن در ایران، روسیه، گرجستان، عراق، ترکیه و نیز سایر کشورهای دنیا را شامل می‌شود. جمهوری آذربایجان حدود نه و نیم میلیون نفر جمعیت دارد.

*الجزایر از فرانسه به دلیل انجام آزمایش‌های هسته‌ای شکایت می‌کند

انجمن حقوق بشر الجزایر اعلام کرد که علیه فرانسه به دلیل خسارت‌های ناشی از آزمایش‌های هسته‌ای این کشور که بین سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۶ در خاک الجزایر انجام داده شکایت می‌کند. به گزارش پایگاه خبری الیوم السابع، انجمن دفاع از حقوق بشر الجزایر در آستانه پنجاه و هفتمین سال آزمایش‌های هسته‌ای فرانسه در جنوب صحرای الجزایر، در بیانیه ای از سازمان‌های بین‌المللی و ملی خواست که به دلیل آزمایش‌های هسته‌ای پاریس که منجر به کشته شدن هزاران نفر از مردم الجزایر شد، اقامه دعوی کنند. این نهاد حقوق بشری تأکید کرد که پاریس باید جنایت‌هایی که در دوران استعمار خود با انجام آزمایش‌های هسته‌ای به همراه اسرائیل علیه مردم الجزایر انجام داده را به رسمیت بشناسد و خسارت‌های مادی و معنوی آن را جبران کند. فرانسه بین سال‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۶۶ میلادی ۱۷ آزمایش هسته‌ای در جنوب صحرای الجزایر انجام داد که منجر به کشته شدن حدود ۴۲ هزار نفر و آسیب دیدن هزاران نفر دیگر از تشعشعات هسته‌ای این آزمایش‌ها شد و خسارت‌های زیادی به محیط زیست این کشور وارد کرد.

*یک سوم مردم بریتانیا زیر خط فقر

به نوشته بی‌بی‌سی، بر اساس تحقیقات بنیاد جوزف رون‌تری، در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ حدود ۱۹ میلیون نفر

از مردم بریتانیا با درآمدی کمتر از حداقل درآمد استاندارد روزگار گذرانده‌اند. دلیل این مسأله افزایش هزینه‌های زندگی و ثابت ماندن درآمدهای مردم بود، در حالی که دولت بریتانیا قول رسیدگی به این مساله را می‌داد. از این ۱۹ میلیون نفر که حدود ۳۰ درصد جمیت بریتانیا را تشکیل می‌دهند، ۶ میلیون کودک هستند که ۴۵ درصد از جمعیت کل کودکان بریتانیا را تشکیل می‌دهند. همچنین براساس نتایج این تحقیقات بیش از ۱۴ درصد از جمعیت بازنشستگان بریتانیا زیر خط فقر زندگی می‌کنند.

*حرکت‌های خزنده عقیدتی و اقتصادی سعودی‌ها در جنوب شرق آسیا

عربستان سعودی به آهستگی و بی سر و صدا مشغول اشاعه نسخه خود از اسلام در اندونزی است. از سال ۱۹۸۰ میلادی عربستان سعودی، از تحصیل و آموزش به منظور اشاعه بی‌سر و صدای وهابی‌گری در پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان جهان استفاده می‌کند. موسسه مطالعات اسلامی و عربی در جاکارتا که موسس آن دولت عربستان است، تفکرات وهابیت(نسخه‌ای انحرافی از اسلام که ابن‌تیمیه آن را پایه‌گذاری کرد) را آموزش و گسترش می‌دهد. اکنون فارغ التحصیلان سعودی در سطح جامعه ‌اندونزی قابل مشاهده هستند. برخی از ایشان مُبلغ یا مدرسان دینی شده‌اند که وهابیت را در سرتاسر مجمع‌الجزایر اندونزی اشاعه می‌دهند. تمرکز و محور دیپلماسی آموزشی عربستان سعودی رایزنی مذهبی این کشور است. اداره‌ای که وابسته به سفارت عربستان سعودی در جاکارتا است، به دانشجویان برای تحصیل در عربستان بورسیه‌های تحصیلی اعطا می‌کند. این اداره دستمزد مبلغین برجسته سلفی را پرداخت کرده و مدرسین زبان عربی را برای توسعه مدارس در سرتاسر اندونزی حمایت می‌کند. جدای از این رایزنی نیز چندین دانشگاه سعودی بصورت مستقیم به دانشجویان بورسیه تحصیلی اعطا می‌کنند. «دادی درمادی» پژوهشگر در اندونزی معتقد است که یکی از دلایلی که دولت اندونزی تمایلی به ایجاد مانع بر سر راه توسعه فرهنگی سعودی ندارد، مساله سهمیه حج سالیانه‌اش است. این محقق می‌گوید امسال ۱۰۰۰۰ سهمیه اضافی حج به اندونزی اختصاص داده شده است. در اندونزی ۲۰۳ میلیون مسلمان زندگی می‌کنند.

از طرفی به تازگی شرکت آرامکوی عربستان سعودی، پنجاه‌درصد از سهام طرح توسعه تکمیلی پالایش و پتروشیمی «رابد» را از شرکت تروناس مالزی خریداری کرده است.

پایگاه اینترنتی روزنامه الحیات چاپ لندن نوشت: «خالد الفالح» وزیر انرژی، صنایع و منابع معدنی عربستان سعودی تاکید کرد «شرکت سعودی آرامکو توانسته است سهم پنجاه درصدی طرح توسعه تکمیلی پالایش و پتروشیمی رابد را از شرکت ملی پتروناس مالزی خریداری کند که این امر، از آغاز دوره‌ای جدید در بازارهای شرق آسیا حکایت دارد». امضای این توافقنامه همزمان با سفر رسمی پادشاه عربستان به مالزی صورت گرفته است. «الفالح» این توافقنامه را «بسیار مهم و در جهت درستِ توسعه فعالیت‌های شرکت سعودی آرامکو در بازارهای جهانی به ویژه در بازارهای خاور دور دانست». بر اساس این توافق، آرامکو بیشتر نیاز این طرح به نفت را تامین می‌کند، در حالی که پتروناس مسئول تامین گاز طبیعی، انرژی و دیگر خدمات است.

*احداث دومین پایگاه نظامی امارات در شاخ آفریقا، شکایت سومالی از امارات

مجلس سومالی‌لند طرح احداث یک پایگاه نظامی امارات عربی متحده را به تصویب رساند. سومالی‌لند در منطقه شاخ آفریقا در سال ۱۹۹۱ از سومالی اعلام استقلال کرد، اما جامعه بین‌المللی آن را به ‌عنوان یک کشور مستقل به رسمیت نمی‌شناسد. ابوظبی هم‌اکنون یک پایگاه نظامی در بندر عصب در اریتره دارد و از این پایگاه برای حملات هوایی به یمن، در چارچوب ائتلاف نظامی تحت امر عربستان سعودی استفاده می‌کند. با توجه به اینکه امارات در خاک خود پایگاه‌های خارجی به ویژه آمریکایی را جای داده است، به نظر می‌رسد طرح این کشور برای احداث پایگاه‌های نظامی در دیگر مناطق، تلاشی برای فراهم آوردن زمینه  تسلط بیگانگان بر اطراف باب‌المندب باشد. سومالی‌لند و امارات عربی متحده سال گذشته قراردادی به ارزش ۴۴۲ میلیون دلاری برای توسعه بندر بربره امضا کردند. منطقه شاخ آفریقا، متشکل از کشورهای اتیوپی، اریتره، جیبوتی و سومالی است. احاطه بر دریای سرخ و تنگه باب‌المندب به عنوان گلوگاه ارتباطی اقیانوس هند به دریای مدیترانه و قاره اروپا و همچنین دسترسی به دروازه ورودی آسیا و خاورمیانه، شاخ آفریقا را به یکی از مهم‌ترین مناطق راهبردی جهان مبدل کرده است. دولت سومالی توافق بین امارات عربی متحده و جمهوری خودمختار سومالی‌لند برای ساخت پایگاه نظامی را غیرقابل ‌قبول دانست و اعلام کرد از امارات شکایت می‌کند.

*ایران هفتمین قدرت بزرگ جهان

پایگاه «امریکن اینترست» در گزارشی تحت عنوان هشت قدرت بزرگ ۲۰۱۷، به کشورهای دارای قدرت اشاره کرد. در این گزارش ایران در میان هشت قدرت سال ۲۰۱۷ به چشم می‌خورد و حتی در رده بالاتر از رژیم صهیونیستی متحد نخست آمریکا آورده شده است. آمریکا، چین و ژاپن در رده‌های اول تا سوم این لیست قرار گرفته‌اند و روسیه، آلمان و هند رده چهارم تا ششم را تشکیل می‌دهند و ایران بعد از این کشورها در رده هفتم قدرت سال ۲۰۱۷ قرار دارد. بخشی از این گزارش به ایران به عنوان یکی از هشت قدرت جهان اشاره شده است و در توضیح آن آمده است، جنگ‌های نیابتی بین عربستان سعودی ایران در سال ۲۰۱۶ همچنان ادامه داشت و با ورود به سال جدید میلادی، ایران در مقایسه با عربستان پیشتاز است و گرچه عربستان همچنان یک قدرت نیرومند به حساب می‌آید، اما در ۱۲ سال گذشته، ایران گوی سبقت را از عربستان گرفته است. در این گزارش به قدرت ایران در کشورهای منطقه و همچنین برجام و باز شدن بازار ایران اشاره شده است. امریکن اینترست، رژیم صهیونیستی را در این فهرست بعد از ایران قرار داده و نوشته است که تلاویو با هدف تأثیرگذاری بیشتر بر روی امور جهانی، در حال افزایش قدرت خود است و همچنان قدرت دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی خود را افزایش داده و همچنان تلاش می‌کند تا خود را وارد قلب سیاست‌های منطقه‌ای کند.

*اذعان نیروی دریایی امریکا به قدرت نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران

گزارش ۴۲ صفحه‌ای سال ۲۰۱۷ اداره اطلاعات نیروی دریایی آمریکا درباره نیروهای دریایی ایران با عنوان «داستان دو نیروی دریایی» منتشر شد. در این گزارش آمده است: «در سال ۲۰۰۹ میلادی زمانی که برای نخستین‌بار این گزارش را منتشر کردیم، نیروهای دریایی دوگانه ایران (سپاه و ارتش) فقط چند‌سالی بود که سازماندهی اساسی مجدد را آغاز کرده بودند. ایران در راهبردهای دفاعی خود، اهمیت فزاینده دریا و محیط آبی را درک کرده است و نیروهایی دریایی خود را به گونه‌ای شکل داده که منافع تهران را در همین راستا تأمین کند. نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بر دکترین نبرد نامتقارن برای تضمین امنیت ملی ایران در مقابل حضور بیگانگان و همسایگان منطقه‌ای در خلیج فارس، تأکید دارد. نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که رهبر ایران از آن با عنوان نیرویی راهبردی یاد کرده است، بر دیپلماسی دریایی و حضور در خط مقدم تأکید دارد. حوزه مأموریت این نیرو نیز شامل دریای خزر، دریای عمان و عملیات‌های خارج از محدوده می‌شود. هر دو نیروی دریایی، ارزش قابل توجهی دارند و از موقعیت خوبی برای اعمال نفوذ و اثرگذاری در تنگه هرمز، گذرگاه حیاتی برای ورود منابع و تجارت بین‌المللی، برخوردارند.

*صادرات گاز سرزمینهای اشغالی به اردن

رژیم صهیونیستی از ابتدای سال جاری میلادی صادرات گاز از یک میدان برون ساحلی را به اردن آغاز کرده است. این نخستین صادرات گاز طبیعی رژیم صهیونیستی است. شرکت‌های اردنی «البوتاس العربیه» و «برومین الاردن» در سال ۲۰۱۴ قراردادی برای واردات دو میلیارد متر مکعب گاز از میدان تامار در فلسطین اشغالی برای ۱۵ سال امضا کردند. در آن‌زمان، گزارش‌ها، حاکی از آن بود که ارزش این قرارداد ۷۷۱ میلیون دلار است.

در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۶، یک قرارداد بزرگتر به ارزش حدود ۱۰ میلیارد دلار برای صادرات گاز از میدان برون ساحلی لویاتان به اردن امضا شد که انتظار می‌رود صادرات از این میدان در سال ۲۰۱۹ آغاز شود.

اردن یکی از دو کشور عربی است که با رژیم غاصب صهیونیستی در سال ۱۹۹۴ توافق صلح امضا کرده است.  ولی این توافق در بین اردنی‌ها، که تقریباً نیمی از آنها اصالت فلسطینی دارند، محبوبیتی ندارد.

فلسطین اشغالی منابع طبیعی چندانی در طول تاریخ نداشته ولی در سال‌های اخیر یک رشته میادین گازی برون ساحلی کشف کرده است.

مردم بحرین در سال ۲۰۱۱ پس از پیروزی انقلاب‌های تونس و مصر، انقلابی را در کشورشان بر ضد رژیم آل‌خلیفه شروع کردند که این انقلاب در ادامه به انقلاب ۱۴ فوریه معروف شد و هنوز هم انقلاب مردم بحرین ادامه دارد.

انقلاب بحرین با وجود مسالمت‌آمیز بودن توسط بسیاری از رسانه‌ها و کشورهای جهان بایکوت شد، اما با وجود این، مردم بحرین به تظاهرات‌ها و تجمعات خود علیه رژیم آل‌خلیفه ادامه دادند و انقلاب خود را طی شش سال اخیر مسالمت‌آمیز نگاه داشتند.

در این مقاله به بررسی تاریخچه انقلاب بحرین، ویژگی‌ها و آینده آن می‌پردازیم:

بحرین جزیره‌ای در خلیج فارس

بحرین یکی از کشورهایی است که مردمانش از گذشته‌های دور شیعه بودند و سابقه تشیع در این کشور به صدر اسلام برمی‌گردد. بحرین در طول تاریخ یکی از مناطق اصلی زندگی شیعیان در جهان بوده و برخی از علمای شیعه در قرن‌های مختلف اهل بحرین بودند.

بحرین کشوری جزیره‌ای در ساحل شرقی خلیج فارس و پایتخت آن منامه است. مساحت این کشور ۹۳۷ کیلومتر مربع و جمعیت آن بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزارنفر است که ۶۶۶ هزار نفر خارجی هستند. بحرین به نسبت کشورهای دیگر حاشیه خلیج فارس اقتصاد متنوع‌تری دارد. این کشور علاوه بر تولید نفت، در صنایعی چون آلومینیوم و نیز بانکداری سرمایه‌گذاری کرده است و از این بخش‌ها درآمد زیادی دارد.

بحرین نیروی نظامی کوچک مجهزی به نام نیروی دفاع  ازبحرین دارد که تعداد نیروهایش به ۱۳ هزار نفر می‌رسد. این نیرو تجهیزات نظامی پیشرفته‌ای همچون جنگنده اف ۱۶ دارد. همچنین شش هزار نظامی آمریکایی در قالب ناوگان پنجم نیروی دریایی ارتش آمریکا در بحرین حضور دارند.

سیستم پادشاهی بحرین

حمدبن عیسی آل‌خلیفه از سال ۱۹۹۹ میلادی تا کنون پادشاه بحرین است. او در ابتدای دوره پادشاهی خود شعار اصلاحات سر داد و اقداماتی همچون بازگشایی دوباره مجلس نمایندگان بحرین، آزاد کردن زندانیان سیاسی و اجازه بازگشت افراد سیاسی تبعید شده به بحرین را انجام داد؛ اما پس از تثبیت قدرت خود، شیوه استبدادگرایانه‌ای در بحرین را در پیش گرفت و حق و حقوق مردم این کشور را از آنها سلب کرد. اکنون از اصلاحات ملک حمد در بحرین تنها یک سری موارد ظاهری باقی مانده و حکومت بحرین طی سال‌های اخیر کارنامه حقوق بشری سیاهی داشته است.

بحرین نخست‌وزیری به نام خلیفه بن سلمان بن حمد آل‌خلیفه دارد که از سال ۱۹۷۱ تا کنون در این سمت  است، او حدود ۴۶ سال سابقه نخست‌وزیری بحرین را دارد و هنوز هم این منصب را به شخص دیگری واگذار نمی‌کند. برکناری خلیفه بن سلمان از پست نخست‌وزیری بحرین یکی از خواسته‌های اصلی مردم این کشور طی سال‌های اخیر بوده، ولی پادشاه بحرین هیچ توجهی به این خواسته نکرده و خلیفه بن سلمان در سن ۸۱ سالگی هنوز نخست‌وزیر بحرین است.

بحرین کربلای خلیج فارس  

پیروزی انقلاب اسلامی ایران تأثیر بسیار زیادی روی بحرین گذاشت و مردم این کشور از انقلاب ایران حمایت کردند، اقدامی که آن زمان خشم رژیم آل‌خلیفه را به دنبال داشت. نام و عکس امام خمینی«ره» و مقام معظم رهبری را می‌توان در داخل بسیاری از خانه‌ها، مساجد و حسینیه‌های بحرین یافت.

شیعیان بحرین حدود ۷۰ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند، اما قدرت در بحرین در دست خاندان سنی مذهب آل‌خلیفه است. در گذشته درصد شیعیان بحرین بیش از درصد کنونی آنها بود، اما رژیم آل‌خلیفه طی چند دهه اخیر با دادن تابعیت به اتباع خارجی سنی مذهب و اخراج شیعیان از بحرین، درصد شیعیان این کشور را کاهش داده است و این روندی است که رژیم آل‌خلیفه هنوز هم ادامه می‌دهد.

یکی از ویژگی‌های شیعیان بحرین تقید زیاد آنها به برگزاری مراسم‌ عزاداری حسینی و شرکت در آنهاست. تعداد بسیار زیادی حسینیه در بحرین است و این کشور به این دلیل به کربلای خلیج فارس معروف شده است.

شیعیان؛ قربانیان تبعیض در بحرین

شیعیان بحرین از بسیاری از حقوق خود محروم‌اند و نمی‌توانند وارد پست‌های مدیریتی بشوند و ورود آنها به نهادهای نظامی همچون ارتش کار غیرممکنی است.

خاندان آل‌خلیفه به بحرین همچون ملک شخصی خود نگاه می‌کنند و در حالی که بسیاری از مردم بحرین از داشتن خانه شخصی محروم هستند، سند بسیاری از زمین‌های این کشور به نام اعضای خاندان آل‌خلیفه به‌خصوص پادشاه بحرین خورده است.

شیعیان بحرین با وجود آنکه اکثریت جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند، اما به لحاظ اقتصادی جزو اقشار سطح پایین بحرین به شمار می‌روند. فقر مسئله شایعی در میان شیعیان بحرین است و بیشتر آنها در روستاهای این کشور زندگی می‌کنند.

بسیاری از شیعیان بحرین از حداقل امکانات هم برای زندگی و اشتغال برخوردار نیستند، اما رژیم آل‌خلیفه اتباع خارجی سنی مذهب را از کشورهای دیگر به‌خصوص عربستان و پاکستان به بحرین می‌آورد و با دادن تابعیت بحرینی به این اتباع خارجی سعی می‌کند بافت جمعیتی بحرین را از لحاظ مذهبی تغییر بدهد و شیعیان این کشور را به یک اقلیت تبدیل کند.

رژیم آل‌خلیفه به اتباع خارجی علاوه بر دادن تابعیت، شغل، حقوق، خانه و امکانات زندگی می‌دهد و از این افراد در نهادهای مختلف این کشور به‌خصوص نهادهای نظامی و امنیتی استفاده می‌کند. این در حالی است که شیعیان بحرین برای رسیدن به یک واحد مسکونی در این کشور سال‌ها باید انتظار بکشند.

یکی از اقدامات ضد شیعی رژیم آل‌خلیفه سلب تابعیت بحرینی از شیعیان این کشور است. در این راستا تا کنون صدها شیعه بحرینی از جمله آیت‌الله شیخ عیسی قاسم عالم برجسته این کشور از سوی رژیم آل‌خلیفه به بهانه‌های واهی سلب تابعیت شده‌اند.

جنگ آل‌خلیفه با مذهب تشیع در بحرین

رژیم آل‌خلیفه با نمادهای شیعی هم در بحرین مبارزه می‌کند. عوامل این رژیم طی سال‌های اخیر بارها به مراسم‌ و تجمعات عزاداری در بحرین حمله کرده‌ و علاوه بر پاره کردن تبلیغات این مراسم، پرچم‌های مذهبی را به زمین زده‌ و خشم شیعیان بحرین را برانگیخته‌اند.

یکی از اقدامات انتقام‌جویانه رژیم آل‌خلیفه پس از شروع انقلاب ۱۴ فوریه بحرین، ویران کردن مساجد شیعی در بحرین بود. عوامل این رژیم در این راستا ده‌ها مسجد شیعی را در مناطق بحرین که قدمت برخی از آنها به ده‌ها سال می‌رسید، ویران کردند. رژیم آل‌خلیفه اجازه بازسازی دوباره این مساجد را به شیعیان بحرین نداد.

همچنین رژیم آل‌خلیفه از چند ماه پیش جلوی برگزاری مراسم نماز جمعه شیعیان را در بحرین گرفته است. طی این مدت، عوامل این رژیم در روزهای جمعه مانع از ورود نمازگزاران و امام جمعه به شهرک دراز شده‌اند تا نماز جمعه شیعیان بحرین در مسجد امام صادق«ع» این شهرک برگزار نشود.

آغاز انقلاب در بحرین

انقلاب ۱۴ فوریه سال ۲۰۱۱ مردم بحرین، اولین انقلاب آنها نبود. از بیش از دو قرن پیش که خاندان آل‌خلیفه به بحرین آمد و این کشور را اشغال کرد، مردم بحرین به صورت مستمر بر ضد این خاندان قیام کرده‌اند. طی ۵۰ سال اخیر هم هر ده سال یک بار مردم بحرین حرکت اعتراضی بزرگی را بر ضد رژیم آل‌خلیفه به راه انداخته‌اند.

مردم بحرین در روز ۱۴ فوریه سال ۲۰۱۱ تحصن خود را در میدان لولو در اعتراض به رژیم آل‌خلیفه آغاز کردند و از این رژیم خواستند که خواسته‌های برحقشان را برآورده کند. مردم بحرین در ابتدا خواستار سرنگونی رژیم آل‌خلیفه نبودند، اما این رژیم در پاسخ به تحصن مردم بحرین شیوه استفاده از قدرت نظامی را در پیش گرفت و با استفاده از نیروهای نظامی، تحصن مردم را پایان داد و میدان لولو را به عنوان نماد انقلاب بحرین از بین برد.

از بین بردن میدان لولو، پایان انقلاب بحرین نبود، بلکه مردم این کشور پس از این اتفاق به تظاهرات‌ خود در مناطق مختلف بحرین ادامه دادند و خواستار سرنگونی رژیم آل‌خلیفه شدند. قشرهای مختلف مردم بحرین از زنان و کودکان گرفته تا پزشکان و معلمان و علما در اعتراضات مردمی بحرین ضد رژیم آل‌خلیفه شرکت کردند.

ویژگی‌های انقلاب بحرین

یکی از ویژگی‌های انقلاب بحرین پیشرو بودن روحانیون در این انقلاب است. رهبری معنوی انقلاب بحرین را آیت‌الله عیسی قاسم برعهده دارد و قشرهای مختلف مردم این کشور بر این رهبری تأکید دارند.

تنها شیعیان در انقلاب بحرین حضور نداشتند، بلکه اهل سنت این کشور هم در انقلاب شرکت کردند، چون شعارهای انقلاب بحرین همچون آزادی، عدالت و رفع تبعیض تنها به شیعیان تعلق نداشت و خواسته تمام مردم بحرین بود.

از جمله مهم‌ترین چهره‌های سنی انقلاب بحرین می‌توان به ابراهیم شریف دبیرکل جمعیت وعد اشاره کرد که در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۵ به جرم اعتراض به رژیم آل‌خلیفه بازداشت شد. این چهره سنی انقلابی بحرین پس از شروع انقلاب این کشور تا کنون بیش از چهار سال در زندان‌های رژیم آل‌خلیفه محبوس بوده است.

طی سال‌های اخیر هیچ‌گاه تظاهرات مردم بحرین قطع نشده و به صورت مستمر در مناطق مختلف بحرین در اعتراض به رژیم آل‌خلیفه برگزار ‌شده است. عوامل این رژیم همیشه با گاز اشک‌آور و گلوله‌های پلاستیکی و حتی گلوله‌های جنگی به تظاهرات‌ه مسالمت‌آمیز مردم بحرین حمله می‌کنند.

با وجود آنکه مجلس بحرین قدرت چندانی ندارد، اما رژیم آل‌خلیفه پیش از شروع انقلاب بحرین همیشه به گونه‌ای این انتخابات را برگزار می‌کرد که شیعیان این کشور نتوانند اکثریت مجلس را به دست بگیرند. رژیم آل‌خلیفه در این راستا در تقسیم‌بندی کرسی‌های مجلس بحرین اکثر کرسی‌ها را به مناطق سنی‌نشین این کشور اختصاص می‌دهد.

پس از شروع انقلاب بحرین نماینده‌های جمعیت اسلامی الوفاق در مجلس این کشور در اعتراض به جنایت‌های رژیم آل‌خلیفه استعفا دادند. پس از آن هم تا کنون مردم بحرین و گروه‌های سیاسی اصلی این کشور از جمله جمعیت الوفاق انتخابات‌های مجلس بحرین را تحریم کردند و مجلس این کشور به یک مجلس فرمایشی و نه مردمی تبدیل شد.

 نقش آل‌سعود در سرکوب مردم بحرین

بحرین از طریق یک پل به عربستان وصل است و مردم شیعه مناطق شرقی عربستان با مردم بحرین ارتباط زیادی دارند، به همین دلیل آغاز اعتراضات مردم بحرین به شروع اعتراضات مردم شیعه عربستان هم منجر شد و طی سال‌های اخیر بارها شاهد شکل‌گیری تظاهرات‌هایی در مناطق شرقی عربستان بر ضد آل‌سعود هم بوده‌ایم.

یکی از ویژگی‌های انقلاب بحرین این است که رژیم آل‌خلیفه به صورت رسمی برای سرکوب آن دست به دامان نیروهای خارجی شد. پس از شروع انقلاب ۱۴ فوریه بحرین نیروهای نظامی و امنیتی کشورهایی چون عربستان، امارات و اردن به شکل علنی در بحرین حضور یافتند و به رژیم آل‌خلیفه برای سرکوب مردم بحرین کمک کردند.

آل سعود طی سال‌های اخیر به حاکمان اصلی بحرین تبدیل شده و این کشور را یکی از استان‌های عربستان قلمداد می‌کنند. آل‌خلیفه که بقای حکومت خود را مدیون حمایت آل سعود می‌داند، همچون یک خادم به دستورات آل سعود در بحرین عمل می‌کند.

دخالت مستقیم رژیم آل سعود در بحرین برای این بود که شیعیان بحرین قدرت را در این کشور در دست نگیرند. رژیم سعودی اعتقاد دارد که قدرت گرفتن شیعیان بحرین به بروز اعتراضات گسترده در مناطق شیعه‌نشین عربستان منجر می‌شود، اتفاقی که حاکمیت آل سعود را در منطقه شیعه‌نشین الشرقیه عربستان که یک منطقه نفت‌خیز است، به خطر می‌اندازد.

اقدامات آل‌خلیفه برای توقف انقلاب بحرین

رژیم آل‌خلیفه طی سال‌های اخیر برای توقف حرکت انقلاب مردم بحرین دست به هر کاری زده، اما فایده‌ای نداشته و انقلاب مردمی ادامه پیدا کرده است. رژیم بحرین انقلابیون را بازداشت و آنها را شکنجه و از کارهایشان اخراج کرده، اما این اقدامات فایده‌ نداشته و انقلابیون بحرین به مبارزه خود با رژیم آل‌خلیفه ادامه داده‌اند.

از ابتدای انقلاب بحرین تا کنون بیش از صد شهروند این کشور به دست رژیم آل‌خلیفه به شهادت رسیده‌اند. شهادت این افراد به شیوه‌های مختلفی همچون اعدام، تیراندازی با گلوله جنگی، استفاده از گازهای سمی، زیرگرفتن توسط خودروهای نظامی و شکنجه در زندان بوده است. در میان شهدای انقلاب بحرین از مرد و زن گرفته تا پیر و جوان و حتی کودک شیرخوار هم دیده می‌شود.

رژیم آل‌خلیفه طی سال‌های اخیر بسیاری از رهبران سیاسی بحرین و هزاران تن از جوانان انقلابی این کشور را به زندان انداخته که بیشتر آنها هنوز هم در زندان هستند، به عنوان مثال از زندانیان سرشناس سیاسی در بحرین می‌توان از شیخ علی سلمان نام برد که دبیرکل جمعیت اسلامی الوفاق است و از دی سال ۹۳ تا کنون در زندان به سر می‌برد.

در میان زندانیان سیاسی بحرین قشرهای مختلف این کشور از قبیل علما، معلمین، پرستاران، پزشکان و پدران شهدا حضور دارند. این افراد تنها به دلیل مخالفت با رژیم آل‌خلیفه به زندان‌های طولانی‌مدت حتی تا ده‌ها سال محکوم شده‌اند. در میان زندانیان سیاسی بحرین زنان، دختران، کودکان و نوجوانان هم دیده می‌شوند.

شکنجه در زندان از شیوه‌های سرکوب‌گرایانه رژیم آل‌خلیفه برای مقابله با انقلابیون بحرینی و از پای درآوردن آنهاست. عوامل این رژیم از هر شیوه‌ای برای شکنجه انقلابیون بحرینی و از جمله زنان انقلابی این کشور استفاده می‌کنند. شکنجه‌ در زندان‌های بحرین به‌حدی سخت و گسترده است که بارها شهروندان بحرینی بر اثر شدت شکنجه‌ها به شهادت رسیده‌اند. با وجود اینکه نهادهای حقوق بشری بارها از رژیم آل‌خلیفه خواسته‌اند که شکنجه را در زندان‌های بحرین متوقف کند، اما باز هم شکنجه در این زندان‌ها ادامه دارد.

همچنین آل‌خلیفه در راستای راهبرد سرکوب در بحرین، بزرگ‌ترین تشکل سیاسی این کشور به نام جمعیت اسلامی الوفاق را به بهانه‌های واهی منحل و اموال آن را مصادره کرده است. این در حالی بود که جمعیت الوفاق به دبیرکلی شیخ علی سلمان تنها خواستار ایجاد اصلاحات در رژیم آل‌خلیفه بود و شعار سرنگونی این رژیم را نمی‌داد.

حمایت غرب از رژیم دیکتاتور آل‌خلیفه

کشورهای غربی با وجود اینکه ادعای حمایت از حقوق بشر را دارند، از رژیم آل‌خلیفه پشتیبانی می‌کنند. کشورهای آمریکا و انگلیس در بحرین پایگاه نظامی دائمی دارند و به صورت مستمر به رژیم آل‌خلیفه سلاح‌های پیشرفته می‌فروشند.رژیم آل‌خلیفه روابط آشکاری با رژیم صهیونیستی دارد و صهیونیست‌ها به صورت علنی و مستمر به بحرین سفر می‌کنند. سفر صهیونیست‌ها به بحرین با وجود مخالفت شدید مردم این کشور ادامه دارد

یکی از راهبردهای رژیم آل‌خلیفه برای مقابله با انقلاب مردم بحرین این است که این انقلاب را مرتبط با خارج نشان بدهد و بگوید که اعتراضات بحرین از خارج هدایت می‌شود. راهبردی که چندان موفقیت‌آمیز نبوده، چون مردم بحرین اعتراضات خود به رژیم آل‌خلیفه را بدون دخالت خارجی شروع کردند و به این اعتراضات ادامه دادند.

رژیم آل‌خلیفه طی سال‌های اخیر هزینه‌های سنگینی را برای بهتر کردن چهره خود در غرب صرف کرده است. در مقابل، فعالان انقلابی بحرینی در خارج از این کشور با افشای اقدامات ضد حقوق بشری رژیم آل‌خلیفه در جهان، تلاش و نقشه این رژیم برای بهتر کردن چهره‌اش در دنیا را خنثی کرده‌اند.

سلب تابعیت از رهبر معنوی انقلاب بحرین

یکی از اقدامات رژیم آل‌خلیفه در راستای مبارزه با شیعیان بحرین، سلب تابعیت آیت‌الله شیخ عیسی قاسم عالم برجسته بحرینی و نماینده مراجع عظام تقلید در سال ۹۵  بود. این اقدام در حالی صورت گرفت که اجداد شیخ عیسی قاسم هم در بحرین ساکن بودند و او یک شخصیت بحرینی‌الاصل است، اما رژیم آل‌خلیفه به بهانه‌های واهی تابعیت بحرینی را از این عالم برجسته سلب کرد.

این رژیم همچنین پرونده‌ای را برای آیت‌الله عیسی قاسم به اتهام دریافت غیرقانونی! خمس از مردم و پول‌شویی باز کرد و این پرونده را برای رسیدگی به دادگاه فرستاد. این در حالی است که فریضه خمس و پرداخت آن به مراجع تقلید یا نمایندگان آنها یک واجب شرعی است و محاکمه آیت‌الله عیسی قاسم به اتهام دریافت خمس، اعتراض مراجع تقلید جهان تشیع را به دنبال داشت.

آیت‌الله عیسی قاسم دادگاه رژیم آل‌خلیفه را به رسمیت نشناخت و در آن حاضر نشد. این عالم برجسته همچنین اجازه نداد که کسی به وکالت از او در این دادگاه حضور پیدا کند. دادگاه آیت‌الله عیسی قاسم هنوز هم ادامه دارد.

اقدام رژیم آل‌خلیفه در سلب تابعیت بحرینی آیت‌الله عیسی قاسم و محاکمه غیابی او در حالی صورت گرفت که این عالم برجسته تا کنون انقلاب بحرین را مسالمت‌آمیز نگاه داشته است. آیت‌الله عیسی قاسم همیشه مردم بحرین را به اعتراض مسالمت‌آمیز توصیه کرده است و به همین دلیل مردم در برابر سرکوب رژیم آل‌خلیفه دست به خشونت نزدند.

حمایت مردم بحرین از آیت‌الله عیسی قاسم

سلب تابعیت آیت‌الله عیسی قاسم به جای اینکه شعله انقلاب را در بحرین خاموش کند، دوباره این انقلاب را شعله‌ور کرد. سلب تابعیت بحرینی آیت‌الله عیسی قاسم و احتمال بازداشت و اخراج این عالم برجسته از بحرین موجب آغاز یک تحصن بزرگ در نزدیکی منزل آیت‌الله عیسی قاسم در شهرک الدراز شد، این تحصن از ابتدای تیر سال ۹۵ تا کنون ادامه دارد.

رژیم آل‌خلیفه برای پایان دادن به تحصن مردم بحرین در شهرک دراز، این شهرک را محاصره و رفت و آمد مردم به منطقه دراز را محدود کرد. همچنین شرکت‌کنندگان در تحصن شهرک دراز توسط عوامل رژیم آل‌خلیفه بازداشت شدند و به زندان افتادند، با این همه تحصن شهرک دراز بحرین برای حمایت از آیت‌الله عیسی قاسم همچنان ادامه دارد.

همچنین از ابتدای شروع تحصن شهرک دراز بحرین تا کنون عوامل رژیم آل‌خلیفه بارها با تجهیزات نظامی و خودروهای زره‌پوش به این شهرک حمله کرده‌اند تا آیت‌الله عیسی قاسم را بازداشت کنند، اما مردم بحرین با دست خالی در برابر عوامل رژیم آل‌خلیفه ایستاده و مانع از پیشروی آنها در شهرک دراز و رسیدن به خانه آیت‌الله عیسی قاسم شده‌اند.

انقلابیون بحرین به رژیم آل‌خلیفه هشدار داده‌اند که دستگیری آیت‌الله عیسی قاسم و اخراج این عالم برجسته از بحرین موجب می‌شود که مردم این کشور در ادامه حرکت خود به سراغ همه ابزارها برای مقابله با رژیم آل‌خلیفه بروند و بحرین وارد مرحله جدیدی از درگیری میان مردم این کشور و رژیم آل‌خلیفه شود که دیگر خط قرمزی در آن وجود ندارد.

اعدام جوانان انقلابی بحرین توسط رژیم آل‌خلیفه

از اقدامات اخیر رژیم آل‌خلیفه می‌توان به اعدام سه جوان انقلابی بحرین در دی ماه سال ۹۵ به اتهام به قتل رساندن نظامیان اماراتی در این کشور اشاره کرد. این اعدام‌ها طی دو دهه اخیر در بحرین بی‌سابقه بوده و اعتراض قشرهای مختلف بحرین به خصوص علما را به دنبال داشته است.

عوامل رژیم آل‌خلیفه همچنین در بهمن سال ۹۵  سه جوان انقلابی بحرینی دیگر را در آب‌های خلیج فارس به شهادت رساندند. مردم بحرین پس از این اقدام رژیم آل‌خلیفه، با برگزاری تظاهرات در مناطق مختلف این کشور اعتراض خود را به قتل این جوانان انقلابی نشان دادند.

آینده انقلاب بحرین

رژیم آل‌خلیفه برای حل معضلات در بحرین تلاش نمی‌کند، بلکه تنها قصد دارد با سرکوب، مردم این کشور را تسلیم کند. این در حالی است که افراد دلسوز بارها به رژیم آل‌خلیفه پیشنهاد داده‌اند برای حل بحران بحرین، شیوه مذاکره سیاسی را با انقلابیون را در پیش بگیرد، اما این رژیم به این نصیحت‌ها توجهی نمی‌کند.

اعتراضات مردم بحرین در آینده هم ادامه خواهد داشت. مردم این کشور تا گرفتن حق و حقوق خود از پای نمی‌نشینند. اگر رژیم آل‌خلیفه به آیت‌الله عیسی قاسم تعدی کند، این احتمال وجود دارد که اعتراضات در بحرین رنگ خون هم به خود بگیرد. این عالم برجسته تا کنون اعتراضات مردمی را در بحرین مسالمت‌آمیز نگاه داشته است.

تا زمانی که رژیم آل‌خلیفه به تبعیض علیه اقشار مردم بحرین به‌خصوص شیعیان این کشور پایان ندهد، حرکت اعتراضی در بحرین ادامه دارد، حتی اگر اعتراضات به صورت موقت متوقف شوند، به دلیل ادامه تبعیض‌ها توسط رژیم آل‌خلیفه، اعتراضات مردمی در بحرین دوباره از سرگرفته می‌شوند.

سوتیترها:

۱٫

انقلاب بحرین با وجود مسالمت‌آمیز بودن توسط بسیاری از رسانه‌ها و کشورهای جهان بایکوت شد، اما با وجود این، مردم بحرین به تظاهرات‌ها و تجمعات خود علیه رژیم آل‌خلیفه ادامه دادند و انقلاب خود را طی شش سال اخیر مسالمت‌آمیز نگاه داشتند.

۲٫

بحرین یکی از کشورهایی است که مردمانش از گذشته‌های دور شیعه بودند و سابقه تشیع در این کشور به صدر اسلام برمی‌گردد. بحرین در طول تاریخ یکی از مناطق اصلی زندگی شیعیان در جهان بوده و برخی از علمای شیعه در قرن‌های مختلف اهل بحرین بودند.

۳٫

رژیم آل‌خلیفه به اتباع خارجی علاوه بر دادن تابعیت، شغل، حقوق، خانه و امکانات زندگی می‌دهد و از این افراد در نهادهای مختلف این کشور به‌خصوص نهادهای نظامی و امنیتی استفاده می‌کند. این در حالی است که شیعیان بحرین برای رسیدن به یک واحد مسکونی در این کشور سال‌ها باید انتظار بکشند.

۴٫

یکی از اقدامات ضد شیعی رژیم آل‌خلیفه سلب تابعیت بحرینی از شیعیان این کشور است. در این راستا تا کنون صدها شیعه بحرینی از جمله آیت‌الله شیخ عیسی قاسم عالم برجسته این کشور از سوی رژیم آل‌خلیفه به بهانه‌های واهی سلب تابعیت شده‌اند.

مقدمه

رژیم صهیونیستی به دلیل قرار گرفتن در میان کشورهای مسلمان و غصب سرزمین‌های اسلامی، همواره مورد نفرت مسلمانان جهان و مردم بی‌دفاع فلسطین بوده است. این امر باعث شده که رژیم صهیونیستی متوجه این امر باشد که امضای معاهده‌های صلح با سردمداران خائن و حمایت از آن‌ها برای سرکوب مردمشان، نخواهد توانست امنیت این رژیم را تأمین کند و نفوذ در میان مردم منطقه به خصوص جوانان و آینده‌سازان جهان اسلام و ایجاد علاقمندی به این رژیم از طریق ساختن چهره‌ای آزادیخواه متمدن و جذاب  میان آن‌ها تنها راه حقیقی تأمین امنیت این رژیم است.

دیپلماسی دیجیتال

همه‌گیر شدن استفاده از گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی در میان مردم جهان و افزایش خیره‌کننده تعداد کاربران اینترنت در سطح جهان، فرصت‌های زیادی را برای تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان کشورهای مختلف برای پیشبرد منافع و برنامه‌هایشان فراهم نموده است که یکی از آن‌ها دیپلماسی دیجیتال می‌باشد. شایع‌ترین تعریف دیپلماسی دیجیتال، استفاده از اینترنت و دیگر ابزار‌های ارتباط جمعی برای کمک به رسیدن به اهداف سیاست خارجی می‌باشد.(۱) دیپلماسی دیجیتال به دولت‌ها این امکان را می‌دهد که بدون دخالت دولت‌ها با شهروندان عادی، رهبران تأثیرگذار جامعه و نخبگان ارتباط داشته باشند و از این طریق دیدگاه خود را در راستای تأمین منافع‌شان به این گروه‌ها عرضه کنند. ایالات متحده در سال ۲۰۰۲ اولین کشوری بود که دست به ایجاد اداره‌ای برای دیپلماسی دیجیتال نمود.(۲) رژیم صهیونیستی نیز با استفاده از این ظرفیت مهم، در راستای نیل به اهداف استعماری خود، آن را در دستور کار قرار داده است. به گونه‌ای که هم‌اکنون ادعا دارد که در رتبه هشتم جهانی در زمینه دیپلماسی دیجیتال قرار دارد. امری که به دلیل عدم اعلام از سوی منابع بی‌طرف، امکان راستی‌آزمایی آن وجود ندارد.(۳)

اهداف رژیم صهیونیستی از توجه به دیپلماسی دیجیتال

دستگاه‌های مختلف رژیم صهیونیستی تاکنون تلاش کرده‌اند که با استفاده از ابزار اینترنت در میان فلسطینی‌ها و جوانان جهان اسلام نفوذ کنند. نفوذ در میان فلسطینیان از جانب ارگان‌های زیرمجموعه ارتش رژیم صهیونیستی و نفوذ در میان مردم منطقه معمولاً زیر نظر وزارت خارجه این رژیم صورت می‌گیرد. برخی اهداف این رژیم از دیپلماسی دیجیتال را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:

۱ـ نشان دادن چهره‌ای متمدن از رژیم صهیونیستی و ارتش آن و وانمود کردن این رژیم به کمک به مردم فلسطین و تلاش برای تسهیل زندگی آن‌ها با هدف کسب وجهه بین‌المللی.

۲ـ تلاش برای ارتباط مستقیم با مردم و جوانان منطقه به خصوص فلسطینیان تحت محاصره، از طریق اعطای برخی تسهیلات به آن‌ها با هدف تضعیف رهبران فلسطینی.

۳ـ حمله به مقاومت مردم فلسطین و تلاش برای پیوند دادن آن با تروریسم داعشی.

۴ـ از بین بردن قبح ارتباط با رژیم اشغالگر قدس.

۵ـ شناخت منطقه از طریق کامنت‌ها و همچنین کسب اطلاعات خصوصی کاربران و استخدام جاسوس از طریق شبکه‌های مجازی.(۴)

فعالیت‌های رژیم صهیونیستی در زمینه دیپلماسی دیجیتال

رژیم صهیونیستی فعالیت‌های گسترده‌ای را در زمینه نفوذ به جهان اسلام از طریق اینترنت انجام داده است که در زیر به برخی از آن‌ها خواهیم پرداخت:

موقع المنسق: این تارنما، حساب فیسبوک و تویتر متعلق به اداره هماهنگی عملیات حکومت رژیم صهیونیستی برای مناطق فلسطینی است که زیر نظر وزارت جنگ رژیم صهیونیستی اداره می‌شود.(۵) این صفحه اینترنت و صفحه رسمی هماهنگ‌کننده ارشد با دارا بودن بیش از هزاران کاربر عمدتاً فلسطینی، سعی دارد با ارائه تسهیلاتی از جمله صدور اجازه سفر، درمان و یا اشتغال در فلسطین اشغالی، بدون توجه به محدودیت‌هایی که اساساً خود برای مردم فلسطین ایجاد نموده است برای خود وجهه‌ای مثبت در میان فلسطینیان ایجاد کند.(۶) طراحی این صفحه نشان می‌دهد که در آن از متخصصان حوزه‌های مختلف رسانه‌ای آن را اداره می‌کند. این صفحه همچنین با انتشار اخباری از جمله خبر مداوای پیرمردی فلسطینی که عقرب او را نیش زده بود تلاش دارد خود را در میان مردم فلسطینی و جامعه جهانی به عنوان طرفدار حقوق بشر جلوه دهد. فساد موجود در دستگاه تشکیلات خودگردان فلسطینی و نیاز مبرم مردم عادی به خدمات این سایت که بسیار سریع‌تر و ارزان‌تر از کانال تشکیلات خودگردان صورت می‌گیرد باعث شده است که این تارنما و صفحه فیسبوک آن طرفداران زیادی داشته باشد. با این وجود این صفحه از نظر امنیتی زمینه جاسوسی از فلسطینیان و استخدام جاسوس را فراهم می‌کند.(۷)

موقع المصدر: این تارنما اصلی‌ترین تارنمای دیپلماسی دیجیتال رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود که توسط تعدادی از جوان صهیونیست و تحت‌نظر وزارت خارجه این رژیم اداره می‌شود. این تارنما که زیر نظر مستقیم بخش دیپلماسی دیجیتال وزارت خارجه این رژیم اداره می‌شود و وظیفه رساندن پیام‌های رژیم صهیونیستی به جوانان منطقه را دارد.(۸) این وب‌سایت با انتشار طیف متعددی از اخبار فرهنگی، هنری، سیاسی، اجتماعی و اخبار اقلیت فلسطینی دارای شناسنامه از رژیم صهیونیستی، تلاش دارد چهره‌ای انسانی، پیشرفته و دموکرات و عامه‌پسند را از این رژیم را در میان جوانان منطقه نشان دهد.(۹)

علاوه بر این، فیسبوک یکی از عرصه‌های مهم نفوذ رژیم صهیونیستی در منطقه محسوب می‌شود. صفحه فیسبوک وزارت خارجه رژیم صهیونیستی که زیر نظر بخش دیپلماسی دیجیتال اداره می‌شود بیش از ۹۷۰ هزار دنبال کننده دارد که اکثر آن‌ها بین ۱۸ تا ۲۴ سال سن دارند و بیشتر آن‌ها از اهالی مصر هستند. علاوه بر این وزارت خارجه رژیم صهیونیستی با تأسیس صفحه ای موسوم به اسرائیل به فارسی تلاش دارد بر مردم ایران تأثیر گذارد. این صفحه بیش از ۱۸۰ هزار دنبال‌کننده دارد. با وجود این احتمال می‌رود که بسیاری از دنبال‌کنندگان این صفحات حساب‌های کاربری جعلی باشند که از جانب صهیونیست‌ها برای گذاشتن کامنت‌های جعلی و با هدف از بین بردن قبح ارتباط با رژیم صهیونیستی و نشان دادن محبوبیت جعلی تأسیس شده باشند.(۱۰)

نتیجه‌گیری

گسترش شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی فرصت‌ها و تهدیدات جدیدی را برای کشور‌های مختلف از جمله کشور ما به وجود آورده است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها تلاش کشور‌های بیگانه برای مرتبط شدن با مردم کشور، از طرق مشکوک و غیررسمی می‌باشد. از این رو لازم است با رصد فعالیت‌های بخش‌های مربوط به دیپلماسی دیجیتال و تلاش برای خنثی‌سازی تهدیدات آن‌ها راه را بر تأثیرگذاری و نفوذ بیگانگان بر امنیت کشورهای اسلامی از جمله کشورمان سد کنیم.

پی‌نوشت‌ها

۱- https://web.archive.org/web/20120322074924/https://www.lowyinstitute.org/Publication.asp?pid=1432

۲- https://www.washingtonpost.com/politics/advancing-us-foreign-policy-through-ediplomacy/2012/07/01/gJQAdOedGW_story.html

۳ـ روزنامه الوفاق،۷ سپتامبر ۲۰۱۶:http://www.al-vefagh.com/News/164722.html

۴- http://www.almajd.ps/?ac=showdetail&did=8234

۵ـ تارنمای المنسق، درباره ما( به زبان عربی): http://www.cogat.mod.gov.il/ar/about/Pages/default.aspx

۶ـ عدنان ابو عامر، صفحه المنسّق الإسرائیلیّ… تجاوز الإنسانیّ إلى السیاسیّ والأمنیّ، پایگاه تحلیلی المانیتور، ۲۱ نوامبر ۲۰۱۶:

http://www.al-monitor.com/pulse/ar/contents/articles/originals/2016/11/palestinian-authority-role-israel-coordinator-facebook.html

۷ـ همان

۸ـ فهمی هویدی، اختراق مسکوت علیه، روزنامه الشروق، ۲۱ دسامبر ۲۰۱۶:

http://www.shorouknews.com/columns/view.aspx?cdate=21122016&id=b50de673-c34d-40ed-8e4a-bbfc279edded

۹ـ تارنمای المصدر: http://www.al-masdar.net/

۱۰ـ عدنان ابو عامر، صفحه المنسّق الإسرائیلیّ… تجاوز الإنسانیّ إلى السیاسیّ والأمنیّ، پایگاه تحلیلی المانیتور، ۲۱ نوامبر ۲۰۱۶:

http://www.al-monitor.com/pulse/ar/contents/articles/originals/2016/11/palestinian-authority-role-israel-coordinator-facebook.html

منابع

ـ روزنامه الوفاق،۷ سپتامبر ۲۰۱۶:  http://www.al-vefagh.com/News/164722.html

ـ تارنمای المنسق، درباره ما( به زبان عربی):

http://www.cogat.mod.gov.il/ar/about/Pages/default.aspx

ـ عدنان ابو عامر، صفحه المنسّق الإسرائیلیّ… تجاوز الإنسانیّ إلى السیاسیّ والأمنیّ، پایگاه تحلیلی المانیتور، ۲۱ نوامبر ۲۰۱۶:

http://www.al-monitor.com/pulse/ar/contents/articles/originals/2016/11/palestinian-authority-role-israel-coordinator-facebook.html

ـ همان

ـ فهمی هویدی، اختراق مسکوت علیه، روزنامه الشروق، ۲۱ دسامبر ۲۰۱۶:

http://www.shorouknews.com/columns/view.aspx?cdate=21122016&id=b50de673-c34d-40ed-8e4a-bbfc279edded

ـ تارنمای المصدر:  http://www.al-masdar.net/

………………………………………………….

سوتیترها

۱٫

همه‌گیر شدن استفاده از گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی در میان مردم جهان، فرصت‌های زیادی را برای تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان کشورهای مختلف برای پیشبرد منافع و برنامه‌هایشان فراهم نموده است که یکی از آن‌ها دیپلماسی دیجیتال می‌باشد.

۲٫

دیپلماسی دیجیتال به دولت‌ها این امکان را می‌دهد که بدون دخالت دولت‌ها با شهروندان عادی، رهبران تأثیرگذار جامعه و نخبگان ارتباط داشته باشند و از این طریق دیدگاه خود را در راستای تأمین منافع‌شان به این گروه‌ها عرضه کنند

پاسخ به شبهات تاریخی

با وجود آنکه یهودیان آمریکا براساس آمار سال ۱۹۸۰ حدود ۶/۲ درصد جمعیت آمریکا را تشکیل مى‏دهند که شش میلیون بیشتر نمى‏باشد، اما همواره از روش «ترور اندیشه» براى دستیابى به اهداف خود بهره‌بردارى مى‏کنند. تأثیر رسانه‏هاى آمریکا در برنامه‌ریزى فکرى و فرهنگى زندگى روزمره شهروندان به ابزار مختلف آن از قبیل تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها، مجلات، ‏کتاب‌ها و… محدود نمی‌شود بلکه تصاویر مشخص و تعیین شده ‏از جهان را در اذهان آنها به وجود می‌آورد و با اضافه نمودن قالب‌هاى از پیش تعیین شده، به آنها می‏گوید که چگونه به آنچه در اختیارشان قرار گرفته است فکر کنند.

اگر این تصاویر، قالب‌هاى از پیش تعیین شده و برنامه‏ریزی‌ها عادلانه و واقع‌گرایانه بود مسأله‏اى نبود اما اربابان رسانه‏ها اخبار را کم و زیاد کرده و حتى بسیارى از اخبار و حقایق را به خصوص زمانى که به زیان منافع خودشان باشد پنهان کرده و منتشر نمی‌کنند، آنها اخبار را آن طور که خود می‌خواهند در اختیار خواننده و شنونده قرار می‌دهند نه آن‌گونه که واقعاً هست.

اربابان رسانه‏ها و نویسندگان، کارگردانان، خبرنگاران، گویندگان و تحلیلگران و گزارشگران به دقت و مهارت می‌دانند که چه خبرى را می‌خواهند پخش کنند و اینکه کدام قسمت‏ها باید مورد تأکید یا اهمال قرار گیرند، کدام عکس‌ها یا عبارات باید انتخاب گردند. حتى لحن صدا به هنگام پخش فلان خبر مورد اهمیت فراوان قرار می‌گیرد و تمامى این مسائل به طور کاملاً علمى بررسى می‌شود.

به همین لحاظ بسیارى از مدیران و گویندگان معروف و محبوب تلویزیون از یهودیان متعصب انتخاب می‌شوند، تعدادى از خبرنگاران و سردبیران روزنامه‏ها و تحلیل‌گران نیز از آنها هستند. ۲۶ درصد از خبرنگاران، تحلیل‌گران و مسئولان محافل آشکار و غیرآشکار در آمریکا را تشکیل می‌دهند و ۸۰ درصد دستگاه‌هاى ارتباط جمعى آمریکا شامل شبکه‏هاى عمده تلویزیونى و همچنین روزنامه‏هاى اصلى و پر تیراژ این کشور تحت تسلط صهیونیست‌هاست.(۱)

خباثتى که در شیوه سیطره فکرى صهیونیسم بر آمریکا وجود دارد تنها به حاکمیت اربابان رسانه‏ها بر اذهان آمریکائیان محدود نمی‌شود بلکه آنان با همیارى گروه‌هاى فشار (لابى یهود) با وادار نمودن مسئولان و کارمندان وزارتخانه‏ها و نیز اعضاى کنگره و هیأت حاکمه آمریکا به پایبندى به اصول صهیونیسم و حدود پنهانى که بر ایشان ترسیم شده است نظریات و آراء این افراد را تحت کنترل خود در می‌آورند. آنها هر نماینده یا سناتورى که علاقه‌مندى خود را به دانستن هر مطلبى درباره خاورمیانه ابراز دارد بلافاصله سیلى از اوراق حاوى اطلاعات مورد نظر وى را به سوى او سرازیر می‏کنند یکى از محافل صهیونیستى و گروه‌هاى فشارى که در آمریکا در سیستم نشر و توزیع رایگان اطلاعات دست طولانى دارد آیپاک است.

این گروه همان طور که «چارلز ماتیاس»  (Chreles Mathias)سناتور سابق مریلند از حزب دموکرات می‌گوید: «هرگاه که موضوع مهمى در رابطه با اسرائیل در کنگره مطرح می‌شود ـ آیپاک ـ بدون معطلى وبه شکلى پایان‌ناپذیر اطلاعات، سوابق و مستندات لازم را تدارک دیده و براى تمام اعضاى کنگره ارسال می‌دارد. البته همه این کارها با مکالمات تلفنى متعدد و ملاقات‌هاى شخصى تکمیل می‌شود. علاوه بر اینها، با مشاهده کوچک‌ترین نشانه‏اى از تردید با مخالف در یک نماینده یا سناتور معمولاً ارسال نامه‏ها و تلگراف‌ها و یا مکالمات تلفنى و ملاقات‌هاى خصوصى از سوى اعضاى متنفذ را در پى خواهد داشت».(۲)

البته اطلاعاتى را که «آیپاک» به عنوان خوراک فکرى در اختیار اعضاى کنگره و مسئولان آمریکا گذاشته مى‏شود عمدتاً دربرگیرنده نقطه‌نظرهاى رژیم صهیونیستى است به گونه‏اى که هیچ‌یک از خوانندگان گزارش‌ها و خبرنامه‏هاى «آیپاک» نمی‌توانند این واقعیت را که هدف عمده این‌گونه نشریات ارتقاء وپیشبرد منافع اسرائیل است نادیده بگیرند. «آیپاک» همچنین برطبع و نشر خبرنامه هفتگى «گزارش خاور نزدیک» نظارت دارد. این نشریه براى حدود شصت هزار نفر از جمله مقامات عالی‌رتبه دولتى، اعضاى کنگره، مراکز علمى و تحقیقاتى و بسیارى از نمایندگان رسانه ‏گروهى ارسال می‌شود.

اگرچه این نشریه از نظر حقوقى به «آیپاک» وابستگى ندارد ولى مؤسس آن «سى کنِن» (sy  kenen) یکى از بنیانگذاران آیپاک است و کاملاً در خط سیاسى اسرائیل حرکت می‌کند. این خبرنامه به طور مرتب حکایاتى را به عنوان نمونه‌هایى از چگونگى رأى دادن اعضاى قوه مقننه به چاپ می‌رساند و به این ترتیب به نمایندگان کنگره یادآورى می‏کند که وضع قانون جدید بر اسرائیل تأثیر می‌گذارد و آراء آنها همواره مورد توجه خواهد بود.(۳)

هنگامى که انبوه بمباران خوراک‌هاى فکرى، از سوى رسانه‏هاى جمعى آمریکا- به ویژه خبرگزاری‌ها و مطبوعات و رادیو و تلویزیون- بر روى افکار و اندیشه مردم آمریکا و دیگر ملل جهان ریخته مى‏شود، آیپاک در کنار این‌گونه فعالیت گروه‌هاى فشار صهیونیستى قرار می‌گیرد. آن‌موقع میزان تأثیر سلطه پنهانى صهیونیسم بر فرهنگ، سیاست و افکار ملت‌ها مشخص می‌شود. هرچند که ممکن است کسى بگوید که هیچ کشورى در جهان مانند آمریکا پیدا نمی‌شود که از خبرگزاری‌هاى متعدد برخوردار باشد و یا ممکن است بگویند آمریکا کشور آزادى بیان و آزادى رسانه‏هاست، زیرا شنونده‏اى که به صحت و واقعیت اخبار یک ایستگاه شک دارد می‌تواند به ایستگاه‌هاى دیگر گوش کند و یا دیگر منابع خبرى را مطالعه کند.

در پاسخ به این گونه افراد باید گفت که آزادى رسانه‏ها در آمریکا به معنى آزادى اربابان رسانه‌هاست نه آزادى شنوندگان. تقریباً تمامى رسانه‏ها به ‏طور مستقیم یا غیرمستقیم در اختیار همین اربابان است و تعدد خبرگزاری‌ها نیز توهمى است که هدف از آن تکمیل فرایند سیطره فکرى است. منابع خبرى متعدد است، اما نتیجه یکى است.

اربابانى که چنین قدرت عظیمى را در اختیار دارند چه کسانى هستند و نام مؤسسه‌هایى که این افراد بر آنها حاکمیت دارند چیست و از این رهگذر چه چیزى عاید دیگر ملل می‌شود. تصورى که از اعراب و اسرائیلی‌ها در ذهن شهروندان آمریکایى نقش می‌بندد چگونه شکل می‌گیرد؟ براى پاسخ به این سؤال باید به فعالیت‌هاى رسانه‏ها و سازمان‌هاى صهیونیستى در ارتباط با دوره‏هاى مختلف شهروندان این کشور اشاره کرد.

۱ـ دوره کودکى و نوجوانى

رسانه‏هاى آمریکا اجراى شیوه سیطره فکرى بر شهروند آمریکایى را از آغازین روزهاى زندگى وى شروع کرده و تا زمانى که به بالاترین درجات رشد اجتماعى مى‏رسد آن را ادامه می‌دهند. در این صورت کودک در دوران قبل از آمادگى، کارتون‌هایى را مشاهده مى‏کند که شخصیت‌هایى را در قالب قهرمانان فیلم و افراد منفى به نمایش می‌گذارد، کودک فرایند تمیز بین خوب و بد را آغاز می‌کند. به محض اینکه آموزش خواندن در آمادگى و دوره ابتدائى آغاز می‌شود برخى از کتاب‌هاى کودکان افرادى را مانند آنچه که در تلویزیون دیده است به تصویر می‌کشند.

حتى در آموزش حروف الفبا درست کردن کلمات از آنها نیز به تخریب چهره مسلمانان به ویژه اعراب همت گماشته می‌شود، در نتیجه اعراب را به عنوان افرادى طمّاع به آمریکائیان معرفى می‌کنند، معنى این کلمه در انگلیسى Greedy است.(۴) صهیونیست‌ها براى تکمیل چهره یک انسان عرب در ذهن این کودکان، جنبه دیگرى را که همان «تروریسم» است به شخصیت وى اضافه کرده‌اند.

۲ـ محیط دانشگاه

به محض فارغ‌التحصیل شدن دانش‌آموز از دبیرستان (که در این حال به اندازه زمانى که در مدرسه گذرانده است به تماشاى تلویزیون نیز پرداخته است) و شروع تحصیلات دانشگاهى، شستشوى مغزى وى به طرزى پیشرفته و از طریق اجراى شیوه سیطره فکرى توسط اربابان رسانه‏ها و گروه‌هاى فشار صهیونیستى آغاز می‌شود.

سازمان‌هاى یهودى و گروه‌هاى فشار صهیونیستى از مدت‌ها قبل توجه خود را به محیط‏هاى فرهنگى و دانشگاهى معطوف کرده‏اند. آنها براى دانشجویان یهودى برنامه‏هاى متنوعى در زمینه‏هاى مذهبى، فرهنگى، اجتماعى و مشورتى تهیه و تدارک می‌بیند که دوره‏هاى عبرى و تشکیل سخنرانى و کنفرانس درباره صهیونیسم و دیدار از اسرائیل بخشى از آن است.

یکى از روش‌هایى که صهیونیست‌ها براى دسترسى به اهداف خود استفاده می‌کنند انتشار و توزیع خبرنامه در سراسر دانشگاه‌هاست.(۵) از دیگر شیوه‏هاى صهیونیست‌ها در این خصوص ارائه تحلیل سیاسى و ایجاد دوره‏هاى آموزشى و تشکیل جنبش‌هاى سیاسى براى دانشجویان طرفدار اسرائیل است.(۶)

علاوه بر فعالیت‏هاى فوق‌الذکر که سعى می‌شود در محافل دانشجویى و دانشگاه‌ها چهره مثبتى از اسرائیل ارائه شود. صهیونیست‌ها تلاش می‌کنند تا علیه افراد، سازمان‌ها و مجامع آکادمى که نسبت به رژیم صهیونیستى نظر منفى دارند استراتژى و برنامه خاصى تهیه و اجرا گردد. صهیونیست‌ها همچنین براى توسعه کادرهاى سیاسى سازمان‌هاى خود برنامه ‏مفصلى در صدها دانشگاه آمریکا دارد. هدف از این برنامه که هزاران دانشجوى یهودى و غیریهودى طرفدار صهیونیست را زیر پوشش دارد، جذب دانشجویان و مردان آینده آمریکا است که در واقع از رأی‌دهندگان نیز محسوب می‌شوند.

۳ـ جامعه

با گسترش آگاهى‏هاى فکرى شهروند آمریکایى شیوه سیطره فکرى نیز پیشرفت کرده و از شیوه‏هاى جدیدتر به خصوص در امور حساس سیاسى استفاده می‌شود. پس از آنکه چهره به اصطلاح پاک و دموکرات اسرائیلیان و چهره و شخصیت به اصطلاح وحشى و عقب مانده اعراب از کودکى تا زمان فارغ‌التحصیل شدن از دانشگاه در ذهن فرد به تصویر کشیده شد اکنون به وى مى‏گویند همانطور که استقلال آمریکا با مبارزات تلخ و ناگوار به دست آمد، اسرائیل نیز باید از سوى آمریکا مورد حمایت قرار گیرد.

در این راستا مطبوعات با مشارکت با رادیو و تلویزیون فعالیت کرده و افکار تازه‏اى را در اختیار مخاطبان خود قرار می‏دهند. رسانه‏ها تنها به تزویر حقایق نمی‌پردازند بلکه تصاویر و الفاظى شبیه آنچه که یهودیان مورد استفاده قرار می‌دهند، ارائه می‌کنند. شبکه‏هاى دینى نیز با ایجاد قداست خاصى از اسرائیل در اذهان میلیون‌ها مسیحى و تخریب چهره مخالفان آن نقش برجسته‏اى را در این زمینه ایفا می‌کنند.(۷)

صهیونیست‌ها، آمریکائیان ـ به ویژه چهره‏هاى سیاسى و فرهنگى که مواضع انتقادآمیز و حتى خنثى نسبت به اسرائیل دارند ـ را آنقدر تحت فشار قرار می‌دهند تا مطمئن شوند که دیگر چنین کارى از سوى آنها تکرار نمی‌شود. آنها حتى با انتشار هر مطلبى که با افکار و ایده‌هایشان مغایرت داشته باشد، مخالفت نموده و جلو انتشار، چاپ و توزیع آن را می‌گیرند. به عبارتى کتاب‌هایى که مورد پسندشان نباشد، بلافاصله از بازارهاى کتاب جمع‌آورى می‌کنند؛ مانند کتاب «سرنوشت یهود» نوشته خانم «رابرت اشتراوس فورلیخت» یهودى.(۸)

۴ـ محافل فکرى

صهیونیست‌ها و نیروهاى طرفدار رژیم صهیونیستی در آمریکا به منظور تعمیم سلطه فکرى خویش بر آمریکا تلاش کرده‏اند تا محافل و مؤسسه‏هاى فکرى مختلفى در آمریکا ایجاد کرده و یا در محافل فکرى این کشور نفوذ کنند. این نیروها نقش مهمى در شکل‌دهى به بحث‏هاى عمومى و همچنین سیاست عملى دارند و نفوذ زیادى دارند. امروزه نفوذ گروه‌هاى یهودى بر محافل فکرى در مقایسه با گذشته بسیار گسترده‏تر است.(۹)

سخن پایانى

نفوذ و سلطه صهیونیست‌ها بر مواردى که نام برده شد، در مجموع منجر به کنترل افکارعمومى آمریکا و سلطه پنهانى صهیونیسم بر این کشور شده است. در این میان، تبلیغات وسیله‏اى مهم و اساسى است که صهیونیسم براى رسیدن به اهداف خود از آن استفاده می‌کند. صهیونیست‌ها از این طریق توانستند افکارعمومى آمریکا را کنترل کرده و دراختیار خود بگیرند.

این گفته «اباهیل سیلور» صهیونیست تا حدود زیادى زوایاى پنهان عملیات کنترل افکارعمومى جهان توسط صهیونیسم جهانى را روشن می‌سازد: «ما باید کارهاى خود را بر گسترده‌ترین احساسات افکارعمومى بنا کنیم، زیرا موافقت افکارعمومى است که در نهایت امر موضع دولت‌ها و اعمال آنها در جامعه دموکرات را تعیین مى‏کند. آینده جنبش صهیونیسم و سرنوشت آن را به دست افراد هرچقدر که دوست و بزرگوار باشند ندهید. شما باید به ملل جهان پناه ببرید و با تمام مردم آمریکا سخن بگویید و در هرجا دوستی‌هایى را بنا نهید. شما باید در چارچوب نفوذ خود، در میان دوستان و محیط اطرافتان فعالانه به تبلیغ و دعوت بپردازید. این چیزى است که آنها را به هنگام حل مسأله فلسطین براى ما و با ما نگاه خواهد داشت.»(۱۰)

پی‌نوشت‌ها

۱ـ هویدى، فهمى: «هضم یهودیان در جامعه آمریکا»، روزنامه اطلاعات، ۱۴/۶/۱۳۷۵،ص ۱۲٫

۲- Chares Mcc. Mathias, Jr., “Ethnic Groups and Foreign Policy”, Foreigh Affairs, Summer 1981 .

۳ـ فیندلى، پل: چه کسى جرأ‏ت سخن گفتن دارد، بى جا، ۱۹۸۵، ص ۱۰۷٫

۴ـ العریضى، یحیى: مجله المعرفه، شماره ۲۷۲، ص ۱۵٫

۵ـ فیندلى، پل: چه کسى جرأ‏ت سخن گفتن دارد، بى جا، ۱۹۸۵، ص ۱۰۷ ـ ۱۰۸٫

۶ـ اسماعیل بیگى، افشین: «نقش آمریکا و سازمان‌هاى یهودى در تحقق اهداف سیاسى اسرائیل»، دیدگاه‌ها و تحلیل‏ها، دفتر مطالعات سیاسى بین‏المللى، شماره ۹۱، ص ۲۵٫

۷ـ العریضى، یحیى: مجله المعرفه، شماره ۲۷۲٫

۸- Gregory D.Slabodkin, “The Secret Section in Israel’s U.S Lobby That Stifles American Debate” Washington Repoet on Middle East Affairs, July 1992.

۹- http://ksgnotes-harvard.edu/Research/ paperonsf/rwp/Rwpo6-0/&file/rwp-06-011altpdf

۱۰ـ ریتشارد ستیفنس: الصهیونیه الامیرکیه و سیاسه آمریکا الخارجیه، ترجمه جرج واکیم، بیروت، ۱۹۷۶، ص ۶۵٫

سوتیتر:

۱٫

خباثتى که در شیوه سیطره فکرى صهیونیسم بر آمریکا وجود دارد تنها به حاکمیت اربابان رسانه‏ها بر اذهان آمریکائیان محدود نمی‌شود بلکه آنان با همیارى گروه‌هاى فشار (لابى یهود) با وادار نمودن مسئولان و کارمندان وزارتخانه‏ها و نیز اعضاى کنگره و هیأت حاکمه آمریکا به پایبندى به اصول صهیونیسم و حدود پنهانى که بر ایشان ترسیم شده است نظریات و آراء این افراد را تحت کنترل خود در می‌آورند

۲٫

گفته «اباهیل سیلور» صهیونیست تا حدود زیادى زوایاى پنهان عملیات کنترل افکارعمومى جهان توسط صهیونیسم جهانى را روشن می‌سازد: «ما باید کارهاى خود را بر گسترده‌ترین احساسات افکارعمومى بنا کنیم، زیرا موافقت افکارعمومى است که در نهایت امر موضع دولت‌ها و اعمال آنها در جامعه دموکرات را تعیین مى‏کند. آینده جنبش صهیونیسم و سرنوشت آن را به دست افراد هرچقدر که دوست و بزرگوار باشند ندهید

آمارها حکایت از رشد روزافزون پدیده راست جدید یا افراطی در غرب دارد که از آن با تعابیری چون فاشیسم جدید، راست رادیکال و راست پوپولیست یاد می‌شود. راست جدید همچون اسلاف خویش در سال‌های بین جنگ جهانی اول و دوم به اقدامات خشونت‌آمیزی چون آتش‌زدن اماکن و پناهگاه‌های مهاجرین، ترور و قتل، تحقیر رنگین‌پوستان، ضرب و شتم مهاجران، ارسال پیام‌ها و کامنت‌های تهدیدآمیز، شعارنویسی و هتک حرمت به اماکن مذهبی به‌ویژه مسلمانان دست می‌زنند.

با وجود این نه تنها این اقدامات بازتاب رسانه‌ای چندانی پیدا نمی‌کنند، بلکه در سایه فراروایت «مقابله با تروریسم» بسیاری از اقدامات خشونت‌بار به مهاجران و به‌ویژه مسلمانان نسبت داده می‌شوند. برای مثال در ایالات متحده بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۵ میزان ۹۴ درصد از کل حملات خشونت‌بار توسط افراد غیرمسلمان صورت گرفته‌اند. همچنین در سال ۲۰۱۳ تعداد ۱۵۲ مورد حمله تروریستی در خاک اروپا روی دادند که از میان آنها تنها دو مورد انگیزه مذهبی داشتند و بقیه با انگیزه‌های ناسیونالیستی و ملی و جدایی‌طلبانه صورت گرفتند که معمولاً اخبار آنها کمتر منعکس می‌شوند.

در مقام مقایسه، بازتاب اقدامات خشونت‌بار این سازمان‌ها و حملات تروریستی که عده‌ای به نام اسلام در غرب انجام می‌دهند، رویه‌های دوگانه و متفاوتی وجود دارند و عموماً کلیشه‌های رایج و غالب، تمام اقدامات خشونت­بار را به «غیرغربی‌ها» به =‌ویژه مسلمانان نسبت می‌دهند. انتساب حرکات تروریستی به اسلام در حالی است که موج گسترده‌ای از خشونت گروه‌های راست جدید به‌ویژه بعد از ۱۱ سپتامبر علیه مسلمانان ساکن در این کشورها صورت می­گیرد. با وجود این آثار پژوهشی قابل اعتنائی درباره ایدئولوژی و بنیان‌های فکری جریان راست افراطی ارائه نشده‌اند. با توجه به اینکه قربانیان فعالیت‌های خشونت‌بار راست افراطی را معمولاً اقلیت‌ها و مسلمانانی تشکیل می‌دهند که در مناطق حاشیه و مهاجرنشین سکونت دارند، اخبار قتل آنان انعکاس چندانی پیدا نمی‌کنند و یا در ردیف اعمال تروریستی قرار نمی‌گیرند.

افراط‌گرایی در شکل راست و چپ در غرب پدیده‌ای جدید و مربوط به سال‌های اخیر نیست. همان طور که فروپاشی اتحاد جماهیرشوروی، پایان و مرگ ایدئولوژی چپ و افراط‌گرایی جناح چپی نبود، شکست نازیسم و فاشیسم نیز به معنای غروب و افول گرایش‌های افراط‌گرایی راست نیست. بعد از جنگ جهانی دوم و خودکشی هیتلر و کشته شدن موسولینی چنین به نظر می­رسید که غرب خسته از فاشیسم، آن را به موزه تاریخ سپرده است، در حالی که جریان‌های فاشیستی و راست جدید بعد از جنگ دوم جهانی به فعالیت مخفی و زیرزمینی خود ادامه دادند و در سال‌های اخیر در اکثر کشورهای غربی به پدیده‌ای رو به رشد تبدیل شده‌اند.

امروزه شاهد خشونت گروه‌های راست افراطی در شرق، مرکز و اروپای غربی و همچنین امریکای شمالی علیه اقلیت‌های قومی، مذهبی، مهاجرین و غیرسفیدپوستان هستیم. اقدامات جریان­های راست‌افراطی در غرب یادآور سال‌های بین دو جنگ جهانی اول و دوم است که اقدامات خشونت­بار و تحریک­آمیزی نسبت به اقلیت‌ها صورت می‌گرفتند. می‌توان گفت از اواسط دهه ۱۹۹۰ کشورهای اروپای غربی شاهد بازخیزی موج گسترده  راست جدید بودند که با روندهایی از اعتراض و کمپین‌های سیاسی‌ای که دست به اقدامات خاص و خشونت‌باری نیز می‌زدند، آغاز شد.

تعبیر «خانواده احزاب» راست افراطی که نوعی طبقه‌بندی از احزاب در کشورهای مختلف بر اساس ایدئولوژی است، فراگیرشدن این پدیده را در غرب نشان می‌دهد. بعد از جنگ جهانی دوم و مرگ مقطعی نازیسم و فاشیسم، گرایش‌های راست افراطی در اروپا سه موج دیگر را پشت سرگذاشتند و اینک اروپا شاهد تحرکات نیرومندترین و به تعبیری موفق‌ترین آنها پس از جنگ جهانی دوم است. از فهرست بلندبالای احزاب راست افراطی در موج سوم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

جبهه ملی در فرانسه به رهبری ژان ماری لوپن که در مرامنامه آن با مهاجرت غیرسفیدپوستان مخالفت شده است، در انتخابات دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ توانست آرای زیادی را به دست بیاورد. در ایتالیا در ۱۹۹۴ جنبش اجتماعی ایتالیای سوسیال (ام. اس. ای) به رهبری جیانو فرانکو فینی با تبدیل این جنبش به اتحاد ملی، گذشته فاشیستی خود را به خاک سپرد و یک برنامه پسا‌فاشیستی را رسماً پذیرا شد. گروه‌های ملی‌گرا و افراطی در آلمان نظیر حزب جمهوری‌خواه در سال ۱۹۹۰ از حمایت فزاینده‌ای برخوردار شدند. در بریتانیای کبیر در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ «نونژادپرستی» جبهه ملی که با مهاجرت غیرسفیدپوستان مخالفت می‌کرد، توسط حزب ملی بریتانیا تجدید حیات یافت. پس از فروپاشی حکومت کمونیستی شوروی گروه‌هایی نظیر پامیات سر برآوردند و بعدها حزب لیبرال دموکرات توانست با گرایش‌هائی مشابه آرای انتخاباتی زیادی را کسب کند.

گسترش رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی و اینترنت بر فعالیت احزاب، گروه‌ها و جریان‌های راست افراطی تأثیر زیادی گذاشته است. قابلیت‌های اینترنت در سطح ملی و بین‌المللی، ابزار قدرتمندی برای گروه‌های راست افراطی محسوب می‌شود. شبکه‌های نامحدود و بی مرز وب، فرصت‌های زیادی را دراختیار این گروه‌ها قرار می‌دهد تا در فضای خاکستری و مبهم، فعالیت‌های قانونی و غیرقانونی و جنب و جوش گسترده‌ای را از خود نشان دهند و از طرف دیگر مسئله کنترل آنها مشکل باشد.

در گرماگرم رقابت‌های درون حزبی ریاست‌جمهوری امریکا، مؤسس حزب راست افراطی جبهه ملی فرانسه «ژان ماری لوپن» در توئیتر خود نوشت: «اگر من امریکایی بودم به دونالد ترامپ رأی می‌دادم». ترامپ یکی از نامزدهای درون حزبی جمهوری‌خواهان در انتخابات امریکا به عقاید گروه‌های راست افراطی در این کشور نزدیک است. اقبال به برنامه‌های او نشانه خیزش یک جریان راست افراطی است که درست به همان شکلی که «آدولف هیتلر» با رأی قانونی رایشتاگ (مجلس آلمان) صدراعظم آلمان شد، در یک روند انتخاباتی و دموکراتیک در حال پیشروی است. هیتلر در ابتدای امر فقط ۱۴ کرسی را در پارلمان به دست آورد، ولی به‌سرعت بر تعداد کرسی‌ها افزوده شد و به اکثریت مطلق دست یافت.

پیروزی ترامپ در امریکا موجی از شادی و امیدواری را در میان احزاب راست افراطی پدید آورد. مارین لوپن رهبر جبهه ملی فرانسه آن را دومین گام موفق در  اقبال به این احزاب در غرب معرفی کرد. لوپن گفت: «اولین عاملی که تغییر را در نظم حاکم بر اروپا جرقه زد، رأی مردم بریتانیا به خروج از اتحادیه اروپا و دومین جرقه، انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهوری امریکا بود… ما شاهد پایان یک جهان و تولید جهان دیگری هستیم و اروپا در سال ۲۰۱۷ بیدار خواهد شد. سال ۲۰۱۶ سال خیزش آنگلوساکسون‌ها بود و اطمینان دارم که سال ۲۰۱۷ سال به پاخاستن مردم قاره اروپا خواهد بود».

گیرت ویلدرس، نماینده پارلمان هلند و رهبر «حزب آزادی» که از احزاب راستگرای افراطی به شمار می‌رود، در این زمینه می‌گوید: «ما اکنون شاهد یک «بهار میهن‌پرستانه» در اروپا و همچنین امریکا هستیم. مردم ما هم نگرانی‌هایی مشابه مردم امریکا دارند».

نایجل فاراژ رهبر حزب ضداروپایی و ضد مهاجر استقلال بریتانیا (یوکیپ) طبق انتظار به عنوان اولین شخصیت سیاسی انگلیس به ترامپ به عنوان چهل و پنجمین رئیس‌جمهوری امریکا تبریک گفت و عنوان کرد که نتایج این انتخابات بزرگ‌تر از برزیت (Brexit) ـ رأی مثبت انگلیسی‌ها به خروج انگلیس از اتحادیه اروپا در ماه ژوئن۲۰۱۶ ـ بوده است.

رهبران احزاب دست‌راستی اسرائیل که هم‌پیمان با دولت بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر هستند، معتقدند که دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ «بهترین فرصت برای اسرائیل برای باطل کردن اندیشه تشکیل کشور فلسطینی» خواهد بود.

از دیدگاه احزاب دست‌راستی در غرب و همچنین اسرائیل، دو تحول فوق یعنی برکزیت و انتخاب ترامپ، مجموعه‌ای از اتفاقات دومینوواری را در پی خواهند داشت که به‌تدریج سراسر اروپا را فراخواهند گرفت و احزاب راست افراطی را از حالت جنبش‌ها و احزاب حاشیه‌ای به متن تحولات سیاسی خواهند کشاند. به همین دلیل لوپن پس از پیروزی ترامپ گفت: «هیچ چیز غیرقابل تغییر نیست… امروز ایالات متحده، فردا فرانسه.» فراکسیون ENF پارلمان اروپا که از نمایندگان احزاب راستگرا تشکیل شده، مبتکر برگزاری کنگره کوبلنس پس از انتخاب ترامپ بود که بخشی از شور و شعف احزاب راست را  بعد از پیروزی ترامپ به نمایش گذاشت. رهبران احزاب راست اروپا در کنگره کوبلنس تصریح کردند که حضور ترامپ در کاخ سفید شانس آنها را برای پیروزی انتخاباتی در فرانسه، آلمان، هلند و ایتالیا بالا برده است. «فراوکه پتری» رئیس حزب آلترناتیو برای آلمان نیز این نشست را آغاز مبارزات انتخاباتی سال ۲۰۱۷ دانست.

به‌طور کلی می‌توان سیاست‌های عوام‌فریبانه این احزاب را مهم‌ترین و تأثیرگذارترین ابزار در جذب توده‌ها دانست که نمونه آن در انتخابات امریکا مشاهده شد. دیگر  سیاست‌های کلیدی احزاب  راستگرا را می‌توان اتخاذ سیاست ناسیونالیستی ضد تجارت برای ممانعت از نفوذ روزافزون قدرت‌های نوپای اقتصادی و سیاست‌های ضدمهاجرت به دلایل مختلفی همچون حفظ خلوص نژادی و جلوگیری از بحران‌های داخلی از جمله در حوزه اقتصادی دانست. در حوزه اروپا، شاهد مخالفت روزافزون و شدید احزاب راست‌گرا با اتحادیه اروپا هستیم، زیرا آنها این اتحادیه را نسبت به  نگرانی‌های آنان درباره آزادی تردد نیروی کار و همچنین مهاجران بی‌تفاوت می‌دانند.

اسلام‌ستیزی تحت عنوان کلیشه‌سازی متداول یعنی مترادف دانستن ترور با اسلام و مسلمانان، ملی‌گرایی افراطی، مخالفت شدید با چند فرهنگی شدن و همچنین جهانی شدن از دیگر مشخصه‌های احزاب راست افراطی است. از طرف دیگر در مخالفت با روندهای همگرایانه اتحادیه اروپا شاهد نوعی تمایل به بازگشت به دولت ـ ملت و احیای ملی‌گرایی افراطی مشاهده می‌شود که اتفاقات بین دو جنگ جهانی را به ذهن متبادر می‌سازد.

تمایل احزاب دست راستی افراطی به دولت‌های اقتدارگرا و همچنین مخالفت روسیه با سیاست‌های امریکا در اروپا و حمایت از نهادهای اروپایی موجب نزدیکی این احزاب به روسیه شده و حمایت‌های علنی روسیه از این احزاب را نیز به دنبال داشته است. برای مثال در حالی که بانک‌های فرانسوی از دادن وام به جبهه ملی فرانسه خودداری کرده بودند، یک بانک روسی در ماه گذشته ۱۱ میلیون دلار به آنها وام داد. برای لوپن و حزبش نیز ایستادگی پوتین در مقابل ایالات متحده امر خوشایندی است. پوتین حتی از شماری از رهبران احزاب راست افراطی اروپا دعوت به عمل آورده بود تا بر امر همه‌پرسی جدایی‌طلبان مورد حمایت خود در کریمه نظارت کنند. پیروزی ترامپ زمزمه‌های بهبود روابط دو کشور روسیه و ایالات متحده امریکا را نیز به دنبال داشته است و شاید این مسئله نیز گام دیگری از نگاه احزاب راست افراطی برای موفقیت و پیشبرد برنامه‌های خود تلقی شود.

سوتیترها:

۱٫

آمارها حکایت از رشد روزافزون پدیده راست جدید یا افراطی در غرب دارد که از آن با تعابیری چون فاشیسم جدید، راست رادیکال و راست پوپولیست یاد می‌شود. راست جدید همچون اسلاف خویش به اقدامات خشونت‌آمیزی چون آتش‌زدن اماکن و پناهگاه‌های مهاجرین، ترور و قتل، تحقیر رنگین‌پوستان، ضرب و شتم مهاجران، و هتک حرمت به اماکن مذهبی به‌ویژه مسلمانان دست می‌زنند

۲٫

اسلام‌ستیزی تحت عنوان کلیشه‌سازی متداول یعنی مترادف دانستن ترور با اسلام و مسلمانان، ملی‌گرایی افراطی، مخالفت شدید با چند فرهنگی شدن و همچنین جهانی شدن از دیگر مشخصه‌های احزاب راست افراطی است

سالی که گذشت سال پیروزی جبهه مقاومت و شکست دشمنان انقلاب اسلامی بود

درآمد:

سال ۹۵ مصادف بود با  وقوع تحولات و رویدادهای فراوان در عرصه بین‌المللی و بویژه در منطقه خاورمیانه بود لذا با توجه به قرار گرفتن در آستانه سال جدید، و بمنظور تجزیه و تحلیل و مرور حوادث مهم این سال، علی‌الخصوص، پیروری‌ها و تحولات صورت گرفته حول محور مقاومت، موجب شد که مجدداً به سراغ جناب آقای دکتر سعدالله زارعی کارشناس ارشد منطقه خاورمیانه رفته و نظر ایشان را در رابطه با مسائل یاد شده جویا شویم. با تشکر و سپاس فراوان از ایشان، ماحاصل این گفت‌و گو، تقدیم خوانندگان عزیز می‌گردد.

* به عنوان اولین سئوال، نظرتان در خصوص مهم‌ترین تحولات سال ۹۵ در منطقه خاورمیانه به ویژه «جبهه مقاومت» و نسبت آن در عرصه جهانی را بیان بفرمایید.

بسم الله الرحمن الرحیم، سال ۱۳۹۵ سال پرماجرایی در عرصه «مقاومت» بود و در یک جمع‌بندی کلی باید گفت که پیروزی‌های بزرگی خدای متعال نصیب جبهه مقاومت کرد و متقابلاً شکست‌های سنگینی متوجه دشمنان انقلاب اسلامی و جبهه مقاومت کرد.

*آقای دکتر اگر موافق باشید در ابتدا از پرونده سوریه شروع کنیم.

بله اگر خواسته باشیم یک فهرستی از این قضایا نشان بدهیم باید گفت در سال ۹۵ موضوع دو اتفاق بسیار مهم در سوریه رخ داد: یکی «آزادی حلب» که با توجه به موقعیت استراتژیک و بی‌بدیل حلب در جغرافیای سوریه و در سرنوشت سوریه، این پیروزی بزرگ طی عملیات نصر ۲ اتفاق افتاد و بعد هم زنجیره‌ای از عملیات‌های کوچک و بزرگ عملیات نصر را تکمیل کردند، به یک پیروزی اساسی و تعیین‌کننده در سوریه رسیدند. در این ماجرا نیروهای مختلفی نقش داشتند. ارتش سوریه و گروه دفاع و تأمین که در واقع «بسیج سوریه» است و نیروهای «زینبیون» که از شیعیان پاکستان هستند و نیروهای «فاطمیون» که از شیعیان افغانستان و نیروهای دیگر در مجموع  »سرابی‌ها» و گردان‌های مقاومت که با ملیت‌های مختلف تشکیل شده و درنهایت نیروهای ایرانی تحت اشراف و فرماندهی نیروهای ایران و هم با پشتیبانی هوایی نیروهای هوایی روسیه اتفاق افتاد، این یک وضعیت اساسی بود در پرونده سوریه. اتفاق دوم در پرونده سوریه در سال ۹۵ اعتراف دولت سوریه بود که در واقع تا پیش از این مبنا بر انکار بود و سال ۹۵ مبنای انکار تبدیل به مبنای اعتراف شد.

*لطفا بفرمایید این اعتراف در چه زمینه‌ای صورت پذیرفت؟

در سال ۹۵ ما شاهد روی آوردن بخشی از معارضین مسلح که در حدود ۱۴ گروه مسلح سوری بودند به گفت‌وگو و توافق با دولت پرداختند. تا پیش از این، گفت‌وگوی دولت با معارضین غیرمسلح، معارضه سیاسی صورت می‌گرفت، اگرچه آن معارضه سیاسی نقشی در بحران سوریه نداشت و عملاً مذاکره با این‌ها فایده زیادی در بر نداشت، اما مذاکره با گروه‌های مسلح از آنجایی که به معنای اعتراف مسلحین به مشروعیت دولت در دمشق بود اهمیت داشت. از طرف دیگر ما شاهد مشارکت ترکیه در گفت‌وگوهای صلح بودیم که یک طرفش دولت سوریه بود و همین‌طور اساساً شکل‌گیری یک فرایند درون منطقه‌ای با محوریت ایران روسیه و ترکیه برای مدیریت پرونده سیاسی سوریه که آمریکایی‌ها هم به شکل نمادین به آن پیوستند و دبیرکل سازمان ملل هم بر آن مهر تأیید گذاشت، که این مهم عملاً یک سازوکار درون منطقه‌ای بود که مهر بین‌المللی هم به این خورد. در اینجا هم مبنا اعتراف دولت دمشق بود و موضع انکار جای خودش را به موضع اعتراف و قبول داد. این اتفاق ویژه‌ای در پرونده سوریه بود. نکته مهم این قضیه آن است که متقابلاً ما شاهد تشتت بین گروه‌های معارض داخلی و حامیان تروریسم حامیان خارجی تروریسم در سوریه بودیم. در سال ۹۵  لااقل دوهزار تروریست به دست یکدیگر کشته شدند که این از آثار مذاکرات سیاسی بود و باعث ایجاد شکاف بین آنها و به درگیری بین معارضین مسلح منجر شد. شما می‌بینید که بخش‌های زیادی از احرارالشام به دست گروه‌های معارض شرکت‌کننده در مذاکرات آستانه کشته شدند و بعضی از عوامل مسلحین شرکت‌کننده در آستانه هم به وسیله گروه‌هایی نظیر جبهه النصره، احرارالشام و دیگران کشته شدند. این یک مطلب در پرونده سوریه است که جمع‌بندی ما از سوریه در سال ۹۵ را شکل می‌دهد.

*آقای زارعی! اگر موافق هستید به پرونده عراق بپردازید.

اتفاق مهمی که در سال ۹۵ در عراق افتاد و در واقع باید گفت سال ۹۵ سال تعیین تکلیف پرونده تروریسم در عراق بود. عملیات‌هایی که در این سال در استان‌های صلاح‌الدین، الانبار و نینوا به وقوع پیوست عملاً تا حد زیادی پرونده داعش را به عنوان یک جریان حاکم در بخش مهمی از عراق را بست. مخصوصاً در هفته‌های پایانی سال ۹۵ شاهد از هم گسیختن وضعیت داعش در استان نینوا و به طور خاص در شهر موصل بودیم. داعش در سال ۹۵ مقر حکومت و حاکمیت سرزمینی خودش را در عراق از دست داد و براساس توصیه‌ای که ابوبکر البغدادی به نیروهای باقی مانده‌اش در عراق داشت گفت باید شما به گروه‌های کوچک و پراکنده تقسیم شوید و منتظر عملیات بمانید. خود همین مسئله نشان دهنده این است که خود ابوبکر البغدادی هم اعتراف می‌کند که شکست سنگینی خورده و ناچار است تن به پراکندگی نیروهایش بدهد. پراکندگی نیروهای داعش اگرچه به معنای پایان عملیات‌های داعش نیست، اما در عین‌حال به معنای پایان سازمانی است که با هدف تسخیر سرزمین و توسعه سرزمین به وجود آمده و حالا ناچار است تسخیر سرزمین را به ضربه زدن به حریف تبدیل کند و عملاً از اینکه به عنوان یک قطب و قدرت در عراق شناخته شود محروم باشد. اتفاق دومی هم که در سال ۹۵ در عراق افتاد که بسیار هم مهم بود، کنار رفتن پروژه تشکیل دولت مستقلی به نام کردستان بود. مسعود بارزانی تحت‌تأثیر شکست‌های درون کردی که نتوانسته بود اکثریت نسبی را در پارلمان حفظ کند در انتخابات، برای جبران کسری مشروعیت و محبوبیت، تصمیم گرفت پروژه‌ای به نام تشکیل دولت مستقل کردستان را دنبال نماید. بر این اساس وارد مذاکرات و گفت‌وگوهایی با آمریکایی‌ها، کرد‌ها و بعضی‌های دیگر شد و تلاش کرد که از طریق تهییج کردها به این مسئله در کوتاه‌مدت یا در درازمدت جامه عمل بپوشاند البته این موضوع می‌توانست سرآغاز یک فتنه منطقه‌ای باشد و درگیری‌هایی را پدید بیاورد. بالاخره اعلام استقلال کردستانِ عراق سبب درگیری‌هایی در داخل عراق می‌شد. شیعه و سنی عراقی مخالف این مسئله بودند، چون تجزیه سرزمین‌شان را اصلاً قبول نداشتند.

از طرف دیگر این موضوع در بخش کردها می‌توانست منجر به درگیری درون کردی شود. بالاخره کردهای ترکیه که در شمال عراق نفوذ دارند این‌ها زیربار محوریت بارزانی نمی‌رفتند. همین الآن هم بین این‌ها درگیری‌هایی وجود دارد، این درگیری‌ها  اگر تشدید می‌شد درگیری‌هایی که بین ترکیه و کردها وجود دارد نیز تشدید می‌شد. این یک فتنه بزرگ منطقه‌ای را می‌توانست پدید بیاورد که خوشبختانه این موضوع با ناکامی مواجه شد و درنهایت خود بارزانی و حزب دموکرات عراق اعلام کرد که به کار با عراق می‌اندیشد و بر همین اساس هم بارزانی سفری به بغداد داشت و در بغداد به عنوان جزئی از عراق وارد بحث و گفت‌وگو با مقامات عراقی شد. ترکیه هم بعد از سفر بارزانی به آنکارا اعلام کرد که دولت مستقل کردی را در عراق به رسمیت نمی‌شناسد و به دولتی در عراق که حاکمیت مطلق بر سرزمین این کشور باشد معتقد است.

*آقای دکتر لطفاً اشاره‌ای هم به مسائل لبنان داشته باشید.

در سال ۹۵ یک اتفاق اساسی هم در لبنان افتاد و آن هم این بود که بعد از ۳۶ ماه که لبنان فاقد رئیس‌جمهور بود با توافق داخلی، رئیس جمهوری که کاندیدای حزب‌الله لبنان بود ـ یعنی آقای میشل عون ـ به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد و لذا وضعیت گذار در لبنان و در دولت آقای «تمام سلام» به یک وضعیت دائمی که دولت آقای سعد حریری بود تبدیل شد و لبنان یک سامان جدید سیاسی پیدا کرد. بر همین اساس هم ما شاهد تحرک سیاسی لبنان در پرونده‌های منطقه‌ای طی ماه‌های آخر سال ۹۵ بودیم. در تحول لبنان آنچه که خیلی اهمیت دارد این است که آقای میشل عون، رسماً حزب‌الله را به عنوان بخشی از ساختار رسمی جامعه و دولت لبنان اعلام کرد که حق دارد اسلحه داشته باشد و از لبنان در برابر هر نوع تهاجمی دفاع کند. این در حالی بود که در گذشته فشار بسیار سنگینی بر حزب‌الله و بر دولت لبنان وارد می‌شد. برای اینکه حزب‌الله را از یک گروه سیاسی، نظامی، فرهنگی به یک گروه صرفاً سیاسی فرهنگی تبدیل کند. نتیجه این اقدام مهم، نارضایتی سعودی‌ها و تقلیل روابط سعودی و لبنان، و تبدیل سفیر به کاردار در بیروت، نشان دهنده نارضایتی سعودی‌ها بود و این تحول برعکس آنچه که بعضی از مطبوعات عربی شایع کردند که با توافق ایران و عربستان، انتخاب رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر صورت گرفته است، این ماجرا بیان‌کننده آن است که سعودی‌ها طرف ناراضی این تحول لبنان هستند و بنابراین برملا می‌کند که هیچ گفت‌وگویی درباره لبنان بین ایران و عربستان اتفاق نیفتاده است.

* اوضاع و تحولات یمن چطور؟ لطفاً در این رابطه هم نکاتی بفرمایید.

در پرونده یمن هم در سال ۹۵ ما شاهد اتفاقات مهم بودیم. یک اتفاق این بود که تلاش‌های بسیار گسترده سعودی و کشورها و نیروهای حامی سعودی برای تصرف پایتخت و تضعیف موقعیت امنیتی و اجتماعی انصارالله به نتیجه نرسید. البته براساس آمارهای رسمی، سعودی‌ها در طول این یک سال، نزدیک دوهزار پرواز بر فراز یمن داشتند و میلیون‌ها گلوله کوچک و بزرگ به سمت یمن شلیک کردند. اما درنهایت پایتخت و مراکز یمنی از دسترس و دستبرد آن‌ها خارج شد و انصارالله به تسلط خودش بر شهرها ادامه داد. در یمن در عین‌حال در طرف مقاومت نیز دو اتفاق مهم دیگری افتاد؛ یک اتفاق این بود که انصارالله موشک‌های متعددی و مؤثری را به سمت پایتخت عربستان و شهرهای همجوار با یمن و به سمت ناوها ، هواپیماها و نفرات سعودی شلیک کرد که بر اثر آن با فرود موشک به نزدیک بیست کیلومتری ریاض و پرواز موشکی در اندازه دوهزار کیلومتر نشان داد که انصارالله از چه قدرتی برخوردار است و ریاض با چه تهدیدی مواجه است. علاوه بر این آسیبی که در سال ۹۵ به دست کم سه ناو در آب‌های خلیج عدن و آب‌های نزدیک باب‌المندب وارد شد که یکی از آن‌ها متعلق به آمریکا بود، دیگری متعلق به امارات بود و سومین ناو متعلق به عربستان بود. همچنین سقوط دست‌کم یک هواپیمای نظامی پیشرفته و چند فروند هلیکوپترهای آپاچی و انهدام حدوداً پانزده پایگاه نظامی سعودی در مناطق هم جوار با یمن و کشته شدن بیش از پانصد نفر از نیروهای آمریکای، سعودی، اماراتی، سودانی و بقیه ملت‌هایی که عربستان را کمک می‌کردند، این در واقع یک اتفاق مهم و اساسی در پرونده یمن بود.

اتفاق مهم دیگری که در یمن رخ داده، اعلام دولت از سوی انصارالله بود که تا پیش از این وجود نداشت و در سال ۹۵ بعد از مذاکرات مفصل داخلی، انصارالله دولتی را با مشارکت بعضی از گروه‌های یمنی اعلام کرد که در حال حاضر این دولت فعالیت می‌کنند. اگر چه درخواستی برای به رسمیت شناخته شدن ارائه نکرده‌اند، در عین حال مراودات بسیاری از دولت‌های بزرگ و کوچک از جمله چین، روسیه و  ایران و بعضی دولت‌های عربی نظیر عمان و عراق و لبنان و الجزایر با این‌ها برقرار است.

* آقای دکتر! از اوضاع و تحولات بحرین چه خبر؟.

در بحرین نیز رژیم آل‌خلیفه تلاش گسترده‌ای کرده تا انقلاب بحرین را به نقطه پایان برساند. لذا از طریق هدف‌گیری رهبران و سران جنبش که اقدام علیه آیت‌الله «شیخ عیسی قاسم» رهبر برجسته شیعیان بحرینی در این راستا قابل ارزیابی است. این مسئله موجب برپایی جنبشی ۹ ماهه در دفاع از شیخ عیسی قاسم از سوی مردم بحرین شد و موضوع دیگری که در بحرین اتفاق افتاده این بوده که پیش از این دولت بحرین اطمینان داشت که امکان انتقال انقلاب بحرین از لحاظ سیاسی به امنیتی ـ نظامی وجود ندارد و چنین توان جوشش انقلابی در داخل بحرین موجود نیست، اما اتفاق مهمی که در بهمن ماه امسال افتاد، حملۀ یک گروه شبه‌نظامی معارض دولت بحرین به یک زندان بود که منجر به آزادی ۱۰ نفر از زندانیانی که محکوم به اعدام بودند شد. این مسئله در شرایطی اتفاق افتاده که نیروهای امنیتی و چشم‌های الکترونیکی، تمامی نقطه به نقطه منامه و به خصوص آن منطقه‌ای که زندان در آن قرار دارد را تحت کنترل داشته‌اند. موفقیت عملیات آزادسازی زندانیان و به تعبیر درست‌تر آزادی اسرا از زندان بحرین نشان داد که معارضین بحرینی توان تسلیح و تبدیل شدن به یک گروه شبه نظامی را دارند و اگر تاکنون از آن اجتناب می‌کرده‌اند به دلیل ناتوانی نبوده است بلکه براساس یک استراتژی بوده که انقلاب را از وجهه سلمی به غیرسلمی تبدیل نکند.

*در موردحوزه جهانی، خصوصاً وضعیت آمریکا نظر شما چیست؟

در حوزه کلان هم در سالی که گذشت، شاهد شکست اوباما و حزب دموکرات آمریکا در روند سیاسی بودیم که نماد شکست اوباما در واقع اعلام تغییر سیاست‌های داخلی و خارجی اوباما از سوی دونالد ترامپ بود که این مسئله باید فراتر از شکست یک حزب در انتخابات محسوب شود، چرا که شکست یک حزب در انتخابات یک وجه آن صرفاً مبارزات انتخاباتی است که البته این به معنای تغییر بنیان‌های سیاست در درون کشور نیست، اما وقتی که کسی رئیس‌جمهور می‌شود و کل سیاست‌ها و تصمیمات رئیس‌جمهور قبل را زیر سؤال می‌برد و به شدت با آن‌ها مخالفت می‌کند و بعضی از مهم‌ترین تصمیمات را از جمله «پیمان نفتا» را که در سال ۱۳۶۷ بین آمریکا و مکزیک و کانادا امضا شده ـ که پیشنهاددهنده هم رئیس‌جمهور وقت آمریکا بود ـ به هم می‌زند، این‌ها نشان‌دهنده شکست سیاست‌های اوباما است. مضافاً آنکه شکست حزبی در انتخابات که با شکست هیلاری کلینتون ـ که تمام مراکز قدرت آمریکا ریاست جمهوری او را قطعی می‌دانستند ـ تکمیل می‌شود، اینها همه نماد شکست حزب دموکرات در آمریکا است. در مجموع باید سال ۹۵ را سال شکست دشمنان انقلاب اسلامی و موفقیت‌های بزرگ جبهه مقاومت دانست. در بحث مسائل آمریکا، یک جمله تکمیل بکنم چون ارتباطش با بحث‌های قبلی بیان نشد. ارتباط شکست باراک اوباما و شکست حزب دموکرات برای ملت ما و برای جبهه مقاومت از این جهت مهم و حائز اهمیت است که بیشترین تلاش اوباما در دوره ریاست‌جمهوری‌اش که بخشی از بار آن بر دوش هیلاری کلینتون به عنوان وزیرخارجه بود، مهار ایران و از بین بردن قدرت نفوذ جمهوری اسلامی و پایان دادن به اعتبار ایران و اعتبار مقاومت بود. شما می‌دانید که در سال ۹۵ آمریکایی‌ها، حزب‌الله را در لیست تروریستی قرار دادند. آمریکایی‌ها روی تحریم سپاه پاسداران و فرماندهان سپاه تمرکز ویژه‌ای داشتند. روی ممنوعیت توسعه تسلیحاتی ایران تمرکز خاصی داشتند، لذا شکست اوباما و سیاست‌های داخلی و خارجی اوباما، به معنای شکست در مواجهه با ایران هم محسوب می‌شود. از این جهت ما شکست اوباما را یک دستاورد برای جبهه مقاومت ارزیابی می‌کنیم. بدون اینکه پیروزی ترامپ را یک موقعیت تلقی بکنیم، این، فکر می‌کنم یک جمع‌بندی بود.

* نظر جنابعالی در مورد چشم‌انداز آینده ایران و دولت فعلی آمریکا و ترامپ، با توجه به موضع‌گیری‌هایی که در طول مدت کوتاه آغاز دولت او و همچنین نظرات و رفتارهای جنجالی که ترامپ در جهان ایجاد کرد، در مناسباتی که با اروپا و حتی با مکزیک داشت، اساساً آینده ایران و دولت جدید آمریکا در سال‌های آتی و به خصوص در سال ۹۶ به چه شکل می‌بینید؟

گمان من این است که سیاست‌های ترامپ از یک استمرار و منطق معینی پیروی نکند. یعنی ترامپ یک شخصیتی است که هیجانی است و در عین حال تحت فشار نیروهای مختلف است. همچنین او تحت فشار ناپختگی‌هایی و ناکارآزمودگی‌هایی که خودش در عرصه سیاست دارد. لذا من فکر می‌کنم دوره ترامپ دوره سیاست‌های متناقض نامدت و نامعین در عرصه سیاست خارجی و عجله‌ای است. بر همین اساس هم به نظر من نمی‌شود روی هیچ نوع وضعیت معینی درباره آمریکایی‌ها در دوره ترامپ تمرکز داشت. این مسئله چند نتیجه را در پی خواهد داشت، نتیجه اول این است که هیچ کسی به ترامپ اعتماد نخواهد داشت و لذا ترامپ برخلاف کلینتون، از پشتوانه خارجی و بین‌المللی برای پیگیری سیاست‌های خودش برخوردار نخواهد بود. به عبارتی دوره ترامپ دوره استفاده از «ناتو» نیست. دوره استفاده از متحدین اروپایی نیست، ضمن آنکه دوره شکل دادن به پیمان‌های بین‌المللی علیه معارضین آمریکا در سطح بین‌المللی هم نیست، بلکه دوره انفراد آمریکا و سیاست‌های انفرادی و کوتاه‌مدت آمریکا در عرصه‌های مختلف است.

*یعنی ما به سمت منزوی شدن آمریکا با دولت ترامپ پیش می‌رویم؟

به نظر من دوره ترامپ دوره انزوای آمریکا در عرصه خارجی است. من یک مقاله‌ای را نوشته‌ام با  عنوان «تحلیل پدیده ترامپ» که قابل استخراج از اینترنت است. در آنجا سعی کردم روانشناسی ترامپ را نشان بدهم که در آنجا مفصل توضیح داده‌ام.

* در مورد موضع‌گیری جمهوری اسلامی ایران و به خصوص دستگاه دیپلماسی ما در قبال زیاده‌خواهی‌های عربستان، همچنین ارتباط علنی سعودی‌ها  با رژیم صهیونیستی نظر خودتان را بیان بفرمایید.

اولاً باید بدانیم که چیزی که از سمت عربستان علیه ایران و علیه جبهه مقاومت مشاهده می‌کنیم این‌ها یک ابتکار عمل، یک ابراز توانمندی و یک نوع به اصطلاح یک نوع اقدام تضعیف‌کننده علیه ایران و جبهه مقاومت است یا نه؟ اول این را باید معلوم بکنیم. همه می‌دانیم که عربستان سعودی کشوری است که به لحاظ مختصات انسانی، مختصات نظامی امنیتی، مختصات سیاسی، مختصات استراتژیک، مختصات رهبری و مختصات فرهنگی به هیچ وجه با مختصات ایران قابل مقایسه نیست. بنابراین ما نمی‌توانیم یک چنین عربستانی را با کشوری نظیر ایران در یک وضعیت ابتکار ببینیم. یعنی بگوییم که خصومت عربستان علیه ایران یک ابتکار سعودی است برای غلبه بر جمهوری اسلامی. من فکر می‌کنم این‌ها از هراس سعودی برمی‌خیزد، مثل آن فردی که در تاریکی در شب تاریکی در جاده عبور می‌کند، اطرافش نخلستان‌هایی هستند و این فرد از ترس شروع به آواز خواندن می‌کند برای این که بر ترس خودش غلبه بکند آواز می‌خواند، برای این که بگوید من نمی‌ترسم من شجاع هستم! در حالی که اصل موضوع از ترس او برمی‌خیزد. من فکر می‌کنم که سعودی‌ها دچار ترس شدیدی شدند. طی چند سال گذشته این ترس از دو جهت ناشی شده است؛ یک جهت آن این است که روند اوضاع را با نگاه و وضعیت منطقه به ضرر خودشان و به سود ایران ارزیابی می‌کنند و معتقد هستند این روند به زودی عربستان را دچار بحران می‌کند، ضمن آنکه دامنه‌های شکل‌دهی به حکومت‌های دموکراتیک که مدیریتش را ایران انجام می‌دهد به عربستان می‌رسد و به زودی ما در درون عربستان با جمعیت‌های بزرگی مواجه خواهیم شد که تحت‌تأثیر ایران، خواهان جامعه و دولتی دموکراتیک هستند و در آن صورت پادشاهی و ادامه نظام پادشاهی معنا و مفهومی ندارد، کما این که ادامه سیطره وهابی‌ها بر حکومت و مردم عربستان هم بی‌معنا می‌شود. این یک جنبه ترس آن‌هاست. یک جنبه دیگر و مهم، ترس آن‌ها این است که احساس می‌کنند دوران ابرقدرتی آمریکا به پایان رسیده است و از آن جایی که عربستان تمام تخم‌مرغ‌هایش را بالاجبار در درون سبد آمریکا گذاشته بود هر نوع فطور و سستی در سیطره آمریکا بر جهان، به نوعی به فطور در سیستم سعودی منجر می‌شود و این‌ها از این لحاظ معتقد هستند. این فقط آمریکا نیست که دارد صحنه جهانی را ترک می‌کند، بلکه جبهه آمریکا که عربستان یکی از اضلاع شناخته شده آن در منطقه ماست، صحنه را خالی می‌کند و این دست و پا زدن برای تشکیل یک جبهه‌ای حول محور عربستان با صرف پول‌های خیلی زیاد، تلاش برای جذب کشورهایی در این چارچوب، همه برای این است که یک جبهه فرو می‌ریزد و عربستان به شدت نگران است و دارد تلاش می‌کند به آن جبهه سامان دهد.

من فکر می‌کنم اقدامات عربستان یک اقدامات صرفاً تدافعی است و با همه شرارت‌هایی که در این ماجراها مشاهده می‌کنیم به نظر نمی‌آید که یک تهدید واقعی علیه ما از سوی عربستان شکل گیرد. به همین دلیل هم من سیاست کنونی جمهوری اسلامی را در بحث عربستان می‌پسندم. لازم نیست ما هزینه‌ای بپردازیم بابت عربده‌هایی که  سعودی‌ها می‌کشند. سیاست ما بایستی عمدتاً خویشتندارانه باشد و این را بدانیم که به میزانی که ما در مواجهه با سعودی‌ها خویشتنداری به این معنا نشان می‌دهیم که به ‌های آن‌ها با هوی پاسخ نمی‌دهیم بر اقتدارمان افزودیم و موقعیت‌مان بیشتر تثبیت می‌شود. شرایط خوب برای سعودی این است که با هر حرف او با هر اقدام او ما هم بیاییم و حرفی بزنیم و اقدامی را انجام بدهیم که در این صورت سعودی‌ها بتوانند به طور واقعی به تصویر بکشند که یک جبهه‌ای در جهان اسلام علیه جبهه‌ای دیگر در جهان اسلام فعال است و کسانی که شیعه را دوست ندارند و سیطره شیعه را دوست ندارند که این هم خودش یک إغوا است بیایند و حول محور ما جمع شوند. ما نباید به شکل‌گیری چنین چیزی کمک بکنیم، بلکه در این جا آنچه که حائز اهمیت است این است که ما می‌گوییم چنین جبهه‌ای در جهان اسلام وجود خارجی ندارد، جبهه‌ای که وجود دارد جبهه مقاومت در برابر توطئه‌های آمریکا و غرب و در مقابل توطئه تفرقه جهان اسلام است که در نقطه مقابلش آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها و عوامل این‌ها قرار دارند. جبهه، جبهه اسلام علیه اسلام نیست، جبهه اسلام علیه کفر است.

*نکته‌ای در مصاحبه قبلی در خصوص نقش روسیه در سوریه فرمودید که سؤالات فراوانی برای خوانندگان محترم به وجود آمد، از جمله اینکه الآن نقشی را که روسیه در سوریه ایفا کرده، آیا واقعاً منجر به این نشده که ایران از آن جایگاهی که در سوریه ترسیم کرده بود فاصله گرفته است؟!

اولاً روسیه یک طرف خارج از جبهه مقاومت است که به دعوت جبهه مقاومت و با مدیریت جبهه مقاومت آمده در پرونده امنیتی نظامی سوریه ایفای نقش می‌کند با آن اهداف. این تعریف اصلی قضیه است. سؤال این است که آیا امروز روسیه از این چارچوب خارج شده و ما با یک روسیه جدید مواجه هستیم و یک معادله جدیدی در سوریه در رابطه با حضور روسیه به وجود آمده یا نه؟

*منظورم نگرانی از اتفاقاتی است که ممکن است بین روسیه و آمریکا شکل بگیرد

بله، سؤال این است که آیا معادله جدیدی شکل گرفته یا همان معادله جدید است. روس‌ها در پرونده سوریه به دلیل منافعی که داشتند مشارکت کردند و متعهد شدند و این طبیعی است که هر کشوری در پرونده‌ای مشارکت بکند که آن پرونده برای او منافعی داشته باشد. اعم از این که این منافع به شکل «افزایش» سرمایه باشد یا به شکل «حفظ» سرمایه باشد؛ یعنی گاهی وقت‌ها کشوری در یک منازعه‌ای شرکت می‌کند برای این که بعد از منازعه از مواهب مادی آن استفاده بکند. بازار آن جا را به دست بگیرد، نفت آن جا را به دست بگیرد، گاهی وقت‌ها یک چنین وضعیتی است. گاهی وقت‌ها هم کشوری در یک پرونده‌ای شرکت می‌کند با هدف حفظ سرمایه؛ یعنی یک سرمایه‌ای دارد، این سرمایه از طرف کسانی در خارج تهدید می‌شود از بیم این که آن‌ها قدرت بگیرند و بیایند لطمه بزنند به این سرمایه با هدف تضعیف آن‌ها وارد عملیات می‌شوند منافع مادی برای خودش تعریف نکرده منافعش در حفظ سرمایه‌اش نهفته است. روس‌ها حضورشان در پرونده سوریه عمدتاً از نوع دوم است، حفظ سرمایه.

*الآن هم در همان راستا هستند؟

بله در همان راستا هستند. روس‌ها از ماجرایی به نام تروریسم در مرزهایشان به شدت نگران هستند، بنابراین نه تهدید تغییر کرده برای روسیه و نه عوامل تهدید تغییر کرده است. همان تهدید است و همان عوامل تهدید‌کننده است. بنابراین یک نکته است که اگر کسی بگوید روس‌ها دنبال منافع هستند می‌گوییم بله، کما این که هر کشور دیگری برای حضور در پرونده دنبال منافع خودش است. همچنان که جمهوری اسلامی با مشارکت در پرونده سوریه دنبال منافع خودش است. اما در ایران معمولاً این کلمه وقتی به روسیه می‌رسد تکرار می‌شود. هم به دلیل این است، هم به نظرم یک جریان «آنگلوفیل» که نمی‌خواهند ایران از آن جبهه غربی خارج شود و با شرق پیوند بخورد، دائماً در ایران روی غیرقابل اعتماد بودن روس‌ها تبلیغ می‌کنند!

* منظور از آنگلوفیل چه کسانی هستند؟

تعبیر حضرت امام«ره» از این واژه «غرب‌زدگان» بود. کلمه غرب‌زده را به کار می‌بردند. در ایران هم این کلمه راحت‌تر فهمیده می‌شود. اینها در ایران که بخشی‌شان هم در حاکمیت هستند، مثلاً در ساختار وزارت خارجه ما روی همکاری ایران و روسیه نوعاً حساسیت است؛ یعنی ما برای ایجاد پیمان همکاری با فرانسه احتیاج به دلیل نداریم، مدرک نمی خواهیم، آنجا بحث حسن نیت و بحث عملکرد فرانسه در پرونده توتال و این‌ها اصلاً مطرح نیست، ولی به روسیه که می‌رسد حتماً باید دلایل قوی و محکم و محکمه‌پسندی عنوان بکنیم که می‌خواهیم با روس‌ها وارد یک گفت‌وگو شویم! این یکی از دلایل بحث بدبینی است. البته ما از روس‌ها نه روس آقای پوتین نه حتی روس اتحاد جماهیر شوروی، از روس قبل از اتحاد جماهیر شوروی یعنی روس تزارها ، آنجا ما ضربه خوردیم. این ماجرا برمی‌گردد به سال‌هایی که فتحعلی شاه قاجار با روس‌ها جنگیده و با عهدنامه ترکمن‌چای و گلستان بخش‌هایی از خاک ایران جدا شده که آن وقایع آن می‌آید پمپاژ می‌شود در وضع امروز سیاسی بین ایران و روسیه و دائم هم سوال ایجاد می‌کند.

*یعنی ابعاد روانی‌اش خیلی بیشتر شده تا مسائل واقعی‌اش؟!

بله، این در حالی است که روس‌ها در دوره پوتین برای این که با ایران به یک وضعیت مشترک برسند و به دلیل این که در بسیاری از موضوعات هم نظری بین ایران و روسیه وجود دارد و یک همکاری استراتژیکی بین ایران و روسیه شکل بگیرد، تمایل نشان دادند و ما هم واقعاً این تمایل را صادقانه دیدیم، ولی این‌ها دیده نمی‌شود.

اقدامات صادقانه روس‌ها در دوره پوتین با ایران دیده نمی‌شود. فلش‌های تاریخی دائماً برجسته می‌شود، در حالی که ما در مواجهه با فرانسه و آمریکا و انگلیس هم فلش‌های سابق را داریم؛ یعنی انگلیسی‌ها کمتر از روس‌ها که خیانت نکردند به ایران. افغانستان با توطئه انگلیسی‌ها از ایران جدا شده، بسیاری از اتفاقاتی که افتاده در بحث سرزمینی ایران حتی در همان دوره قاجار هم خیانتی که در عرصه‌های سرزمینی انگلیسی‌ها به ما کردند، کم از آن روز‌ها نبوده، فلش‌های امروزی هم درباره این کشور وجود دارد، اما من این را کلی عرض کردم که بگویم یک نوعی تبلیغات که من اسمش را می‌گذارم «تبلیغات اضافی» درباره رابطه ایران و روسیه وجود دارد. در پرونده سوریه واقع مطلب این است که ما با روس‌ها توافقات مشخص و معین داریم

*به صورت مکتوب؟

بله مکتوب داریم. توافق داریم و براساس این توافقات مکتوب سازوکار مشترک داریم. در سوریه اتاق عملیات مشترک داریم، فرماندهی معین داریم. همین چند وقت پیش در همین سال ۹۵ اختلافی نظامی بین ایران و روسیه در سوریه به وجود آمد، اختلاف عملکردی بود. مخصوصاً در همین پرونده «تدمر» که دست روس‌ها بود، داعشی‌ها آمدند و آنجا را باز گرفتند. دست ما نبود، به عبارتی داعش تدمر را از روسیه گرفت نه از ایران،

این اتفاقی که اخیر افتاد و بعد از عملیات نصر و بعد از آزادی حلب، تدمر آزاد شد، در واقع  در تقسیماتی که ما با هم داشتیم در واقع حفظ تدمر برعهده روس‌ها بود و روس‌ها در این زمینه کوتاهی کردند و داعشی‌ها با دوهزار نیرو آمدند و تدمر را گرفتند. بعد از این ماجرا یک گفت‌وگویی بین ایران و روسیه انجام شد مبنی بر تغییر فرماندهان روسی در سوریه و این درخواست ایران از طرف روس‌ها فوراً مورد پذیرش و عمل قرار گرفت. این را در نظر داشته باشید. این خیلی مهم است که شما از آقای پوتین بخواهید این فرمانده لایق نیست این را عوض کن، این را بردار، یکی دیگر را بیاور و او بپذیرد. این در دنیا اتفاق نمی افتد. این درخواست از سوی ایران مطرح شد و روس‌ها پذیرفتند فرماندهانشان را تغییر دادند و این فرماندهان در چارچوب همکاری مشترک کار می‌کنند، اما آیا این به این معناست که روس‌ها به اصطلاح در پرونده سوریه به هیچ راه دیگری نمی‌اندیشند؟ بله، روس‌ها گمان‌شان این است که اگر ترکیه را در پرونده سوریه را با دادن امتیازاتی با خودشان همراه بکنند، می‌توانند پرونده امنیتی سوریه را زودتر ببندند. این نگاه روس‌هاست به خاطر این هم با ترکیه وارد گفت‌وگو و توافق شدند. الآن شهر «الباب» که افتاده دست ترک‌ها، بعد از ماه‌ها که ارتش ترکیه تلاش کرد و به نتیجه نرسید این به واسطه گفت‌وگوهای بین روسیه و ترکیه اتفاق افتاد.

ما معتقد هستیم که به میزانی که ترکیه در پرونده سوریه فعال‌تر می‌شود، مشکلات سوریه افزایش پیدا می‌کند. این نگاه ایران است. این جا ما اختلاف داریم با همدیگر، ولی روسیه می‌گوید که من ترکیه را می‌آورم با خودم همراه می‌کنم، مسئله را تمام می‌کنم، طبیعتاً یک امتیازی هم باید به ترکیه بدهم، امتیاز هم این است که از اعزاز تا الباب در سیطره ترکیه باشد، یک عمق چهل و پنج کیلومتری. ما این را قبول نداریم. به هرحال در اینکه آیا ممکن است روسیه در پرونده سوریه در اصول پرونده خیانت بکند، ما چنین باوری نداریم. فکر نمی‌کنیم روسیه و پوتین به دنبال خیانت باشند.

*از اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید سپاسگزاریم

سوتیترها

۱٫

سال ۱۳۹۵ سال پرماجرایی در عرصه «مقاومت» بود و در یک جمع‌بندی کلی باید گفت که پیروزی‌های بزرگی خدای متعال نصیب جبهه مقاومت کرد و متقابلاً شکست‌های سنگینی متوجه دشمنان انقلاب اسلامی و جبهه مقاومت کرد

۲٫

در سوریه مذاکره با گروه‌های مسلح از آنجایی که به معنای اعتراف مسلحین به مشروعیت دولت در دمشق بود اهمیت داشت. و اساساً شکل‌گیری یک فرایند درون منطقه‌ای با محوریت ایران روسیه و ترکیه برای مدیریت پرونده سیاسی سوریه که آمریکایی‌ها هم به شکل نمادین به آن پیوستند و دبیرکل سازمان ملل هم بر آن مهر تأیید گذاشت، که این مهم عملاً یک سازوکار درون منطقه‌ای بود که مهر بین‌المللی هم به این خورد.

۳٫

در تحول لبنان آنچه که خیلی اهمیت دارد این است که آقای میشل عون، رسماً حزب‌الله را به عنوان بخشی از ساختار رسمی جامعه و دولت لبنان اعلام کرد که حق دارد اسلحه داشته باشد و از لبنان در برابر هر نوع تهاجمی دفاع کند، این در حالی بود که در گذشته فشار بسیار سنگینی بر حزب‌الله و بر دولت لبنان وارد می‌شد.

۴٫

سال ۹۵ سال تعیین تکلیف پرونده تروریسم در عراق بود. عملیات‌هایی که در این سال به وقوع پیوست حد زیادی پرونده داعش را به عنوان یک جریان حاکم در بخش مهمی از عراق را بست. همچنین کنار رفتن پروژه تشکیل دولت مستقلی به نام کردستان بود که مسعود بارزانی تحت‌تأثیر شکست‌های درون کردی یک فتنه بزرگ منطقه‌ای را می‌توانست پدید بیاورد که خوشبختانه این موضوع با ناکامی مواجه شد

۴٫

در پرونده یمن تلاش‌های بسیار گسترده سعودی و کشورها و نیروهای حامی سعودی برای تصرف پایتخت و تضعیف موقعیت امنیتی و اجتماعی انصارالله به نتیجه نرسید. اتفاق مهم دیگری که در یمن رخ داد، اعلام دولت از سوی انصارالله بود که تا پیش از این وجود نداشت.

۵٫

در بحث مسائل آمریکا، ارتباط شکست اوباما و شکست حزب دموکرات برای ملت ما و برای جبهه مقاومت از این جهت مهم و حائز اهمیت است که بیشترین تلاش اوباما در دوره ریاست‌جمهوری‌اش که بخشی از بار آن بر دوش هیلاری کلینتون به عنوان وزیرخارجه بود، مهار ایران و از بین بردن قدرت نفوذ جمهوری اسلامی و پایان دادن به اعتبار ایران و اعتبار مقاومت بود

۶٫

ترامپ یک شخصیتی هیجانی است و در عین حال تحت فشار نیروهای مختلف است. همچنین او تحت فشار ناپختگی‌هایی و ناکارآزمودگی‌هایی که خودش در عرصه سیاست دارد، لذا من فکر می‌کنم دوره ترامپ دوره سیاست‌های متناقض نامدت و نامعین در عرصه سیاست خارجی و عجله‌ای است

۷٫

روسیه یک طرف خارج از جبهه مقاومت است که به دعوت جبهه مقاومت و با مدیریت جبهه مقاومت آمده در پرونده امنیتی نظامی سوریه ایفای نقش می‌کند، اما یک جریان «آنگلوفیل» که نمی‌خواهند ایران از آن جبهه غربی خارج شود و با شرق پیوند بخورد، دائماً در ایران روی غیرقابل اعتماد بودن روس‌ها تبلیغ می‌کنند. در اینکه آیا ممکن است روسیه در پرونده سوریه در اصول پرونده خیانت بکند ما چنین باوری نداریم. فکر نمی‌کنیم روسیه و پوتین به دنبال خیانت باشند.

مقدمه

آن‌چه سعی شده در این مقاله مدّ نظرِ قرار گیرد، نظر به نحوه‌ای از حضور تاریخی است که در آن قرار داریم، توجه به سیر تفکری است که قبل از ۱۵ خردادِ سال ۱۳۴۲ در بستر جریانی قرار گرفت که نه‌تنها در نگهبانی از دینداریِ خود مصمم است، بلکه با ظهورِ رخداد ۱۵ خرداد در صدد است تا طریقتِ دین در مناسبات اجتماعی ظهور یابد. بحث از تولد انسانی است که با پیروزی انقلاب اسلامی به صحنه آمد و متوجه است انقلاب اسلامی نحوه‌ای از وَحیِ تکوینی است بر قلب مردم و از این جهت نباید انقلاب اسلامی را در آینه‌ی محدود نظام اجرایی یعنی دولت‌ها نگاه کرد و از حضور تاریخی آن که به مرور خود را ظهور می‌دهد، غافل شد. نظر به احساسی است که ما باید در تاریخ خود پیدا کنیم و این چیزی است بالاتر از اطلاعات تاریخی و آگاهی به زمانه، بلکه بحث از بصیرتی است که هرکس باید نسبت به زمانه‌ای که در آن قرار گرفته است بدست آورد و در افق آن بصیرت، خود را در آینده‌ای خاص احساس کند، به همان معنایی که در «خودآگاهیِ تاریخی» مورد بحث قرار می‌گیرد. تا روشن شود با ظهور انقلاب اسلامی در تاریخ جهان اسلام و بخصوص در تاریخ مردم ایران، هرگز چشمِ مردم از آن برداشته نمی‌شود و با وجود عادت دویست‌ساله به فرهنگ غربی، از انقلاب اسلامی چشم بر نمی‌دارند. شواهدی تاریخی در این رابطه ذکر خواهد شد تا متوجه واقعیت مهمی باشیم که در زمانه‌ی ما رخ‌داده است. در چند سطر آخر نکته مهمی با خوانندگان در میان گذاشته شده که چگونه وقتی انسان خود را در مقابل حقیقتی پایدار احساس کرد، متعالی‌ترین حالت زندگی خود را می‌چشد و این که چگونه بدون نادیده‌گرفتن عقل تکنیکی و آن عقلی که برای بشر به صحنه آورده، با عهد قدسی خود تاریخ خود را بسازیم و این البته با تجدید نظر در تعریفی است که فرهنگ غربی نسبت به تعریف انسان ایجاد کرده است، تا در این بازخوانی انسانی به میان آید که نه در هوای زندگی ابدی ، ‌از زندگی زمینی بریده باشد و نه زندگی زمینیِ او بریده از حیات ابدی او گردد و این معنای چگونگی حضور ما در این تاریخ است. پس بحث بر سر انسانی است که وسعتی بیشتر از آن وسعتی دارد که فرهنگ مدرن برای انسان تعریف کرد و پس از سال‌ها حقیقتاً انسان‌ها متوجه چنین وسعتی شده‌اند و تنها به سخنانی گوش می‌سپارند که آن‌ها را متذکر وسعت حقیقی‌شان بگرداند و این مسئولیت بزرگ ما است که در این امر کوتاهی نکنیم و زبانی مناسب چنین تذکری را به میان آوریم تا مردم رسالت مهمی را که در این امر به عهده دارند فراموش نکنند و گرفتار همان غفلتی نشوند که حقوق‌بگیران نجومی دچار شدند و از معنابخش‌ترین زندگی که شهدا در مقابل ما گشودند محروم گردند. صحبت از بازگشت خدا به تاریخ است و این واقع‌بینانه‌ترین نگاهی است که باید از آن غفلت نکرد تا از آن‌چه به ما بخشیده شده است بهره‌ی لازم را ببریم.

۱ـ سعی بنده آن است راهی در مقابل خوانندگان گشوده شود تا نه‌تنها از رنج بی‌تاریخی رها شوند، بلکه زمینه‌ای برای تفکر در زمانه، برای خوانندگان عزیز فراهم گردد و به کسی اشاره شود که به جایگاه تاریخی خود آگاه است که عنوان اصلی این سخن است.

با پیروزی انقلاب اسلامی مولودی با هویتی خاص متولد شد، آری واقعاً از رَحِمِ تاریک تاریخ گذشته پای در دنیای روشنِ جدیدی گذاشتیم ـ چیزی که نسل ما شدیداً در طلب آن بود ـ و در واقع خودمان را پیدا کردیم. ما حقیقتاً با انقلاب اسلامی متولد شدیم و نسبت به انقلاب اسلامی، حسی قدسی پیدا کردیم. هیچ‌وقت نباید انقلاب اسلامی را به‌عنوان پدیده‌ای صرفاً سیاسی نگاه کرد، زیرا یک حقیقت غیبی است که به تاریخ ما آمده است.

انقلاب اسلامی یک حقیقت قدسی از جنس غدیر است و هر اندازه با آن انقلاب مأنوس باشیم راه ما به سمت حضرت حق گشوده‌تر خواهد شد، ولی نظام اسلامی که عبارت است از سه قوا و بخصوص نظام اجرایی که عبارت است از دولت، نسبت‌اش با آمدن دولت‌های متفاوت با انقلاب کم و زیاد هم می‌شود.

باید متوجه باشیم آن چیزی که به نام انقلاب اسلامی شروع کردیم بسیار بالاتر از آن چیزی است که در حال حاضر بخواهیم فعلیت آن را در اجرا ببینیم. ما باید نظام اسلامی  را از خطر سکولاریسم حفظ کنیم، اما ذات کارهای اجرایی، ذاتی است که به جهت درگیر بودن با امور اقتصادیِ مردم خیلی نمی‌تواند از ارزش‌های معنوی به نحو شایسته پاسداری کند.

باید دانست که عرصه‌ اجرا ما را محدود و محصور به امور روزمرّه می‌کند، ولی انقلاب اسلامی یک آرمان است. حال اگر متوجه باشیم انقلاب اسلامی یک آرمان بلند است و معنی کامل و واقعی ما در این تاریخ می‌باشد، باید انقلاب اسلامی را در صفحه تاریخ دوران خود ببینیم و هویت آن را در عرصه‌ای که به میدان آمده است شناسایی کنیم، البته نه در معنای انتزاعی و مفهومی. این مشکلی است که ما امروز داریم.

وظیفه‌ای که باید از نظر فکری و فرهنگی احساس کنیم این است که تلاش شود زبانِ ارائه و اظهار و نمایش انقلاب، در تاریخی که در آن هستیم، باشد.

تفاوت نگاه ذهنی و احساس حضور تاریخی

۲ـ باید به انقلاب اسلامی به عنوان یک واقعیت تاریخی بنگریم و وجود آن را در این عالم احساس کنیم نه آن که در مفهوم آن متوقف شویم. گاهی شما با قرآن طوری ارتباط پیدا می‌کنید که با آیه‌ای به شعف می‌آیید و با آیه‌ای گریه می‌کنید، قرآن از شما می‌خواهد که به‌عنوان یک حقیقت، حضور آن را در متن تاریخ خود احساس کنید.

ملاحظه کنید که در حال حاضر در پیروزی جبهه‌ مقاومت در حلب، ما «خود»‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مان را در آن‌جا حاضر می‌بینیم. همان «خود»ی که متعلق به «انقلاب اسلامی» است و یا در یمن هر تیری که رزمندگان می‌خورند و یا هر موشکی که می‌زنند ما خود را حاضر در آن صحنه‌ها و در این تاریخ احساس می‌کنیم. این غیر از آن است که به عنوان یک ناظرِ دلسوز ماجراهایی که در آن‌جا می‌گذرد را نگاه کنیم و اگر بشود کمک‌شان کنیم. ما این حالت دوم را انقلاب اسلامی نمی‌دانیم. انقلاب اسلامی یک حضور تاریخی است به همین معنا که اشاره کردم و این نوع حضور، زبان و تفکر خاص خود را می‌خواهد تا بتوانیم محل اظهار و نمایش انقلاب اسلامی شویم.

زبان مفهومی یا زبان انتزاعی از ترسیم این پدیده ناتوان است و صرفاً می‌تواند از آن گزارشی ارائه کند، اما قرآن برای نشان دادن حضور اسلام در تاریخی که با اسلام شروع شد به پیامبر«صلی‌اللّه‌علیه‌وآله» می‌فرماید: «فَذَکِّرْ إِنَّما أَنْتَ مُذَکِّرٌ»(الغاشیه/۲۱) آیا این تذکر یک تذکر مفهومی و اخلاقی است یا تذکری است از جنس آن که فرمود: «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ» بگو بروید صحنه زمین را در نگاهِ تاریخی نظاره کنید تا عاقبت منکرانِ وَحی و نبوت را ببینید و بعد نسبت خود را با این دین معلوم کنید. در این آیه دعوت به یک نوع حضور تاریخی است در آینه‌ تاریخ، و این جایگاه حق و باطل را به نحو حضوری و وجودی احساس‌کردن است. مقام معظم رهبری«حفظه‌اللّه‌تعالی» تلاش می کنند چیزی را در این تاریخ نشان ‌دهند که دیدنی است. تلاش می‌کنند بگویند این‌طور نیست که فکر کنیم خدا با ما نیست و گمان کنیم با تبلیغات و دروغ‌پراکنی‌های رسانه‌های دنیا، حضور ما به حاشیه می‌رود. تعبیر چندین و چندباره‌ ایشان است که می‌فرمایند: «یقیناً آینده از آن ماست». این مهم ریشه در بصیرت تاریخی دارد، و البته یک نصیحت عادی نیست. این نگاهی است که ما را به تاریخی که در حال طلوع است متذکر می‌کند. این غیر از آگاهی‌ دادن است، ایشان ما را متذکر حضورِ تاریخ‌مان می‌کنند.(۱)

تذکر غیر از آگاهی‌دادن است. چطور من به شما متذکر می‌شوم نوری بین من و شما وجود دارد؟ نمی‌توانم بگویم ببینید، چون می‌پرسید کجاست اما متذکر شدن یعنی خودتان حس می‌کنید چنین پدیده‌ای وجود دارد.

معنابخشی به انسان در این تاریخ

دوران حاضر، عصر نجات‌یافتن از توهمات فرهنگ مدرن و نظرکردن به حقیقت است و انقلاب اسلامی می‌خواهد این حقیقت را وارد عرصه‌ تاریخ کند. انقلاب اسلامی اتفاق افتاد تا نظامی شکل بگیرد که  در راستای آن بتوانیم موانع کمال انسان را برطرف کنیم، از طرفی نظام اجرایی ما در زمین مسموم مدرنیته شکل گرفته است. بنده به عنوان یک چشم‌انداز، بابی را باز می‌کنم تا در این مورد تفکر کنیم.

حتماً عنایت دارید که انسان‌ها برای عبور از تمدنی به تمدن دیگر، نمی‌توانند عهد قبلی را به این راحتی از دست دهند. اولاً: سال‌ها خود را با آن تعاریف شکل داده‌اند. ثانیاً: هنوز تعاریفِ مناسبِ ابعاد پنهان عهد قدسی ما مجال ظهور نیافته است؛ عهدی که متذکر نقدها و ضعف‌های عهد لائیک گذشته است.

اگر تذکر تاریخیِ انقلاب اسلامی در غوغایی که فرهنگ مدرنیته ایجاد کرده است به درستی ظهور کند و انسان‌ها را متذکر عهد اصیل خود بنماید، جهت‌گیری تاریخ تغییر می‌کند. اگر فرهنگ مدرنیته جهت نفی آنچه در پیش است همه قدرت خود را هم جمع بکند، عهد جدیدی که بشر با عالم قدس و معنویت بسته، بالاخره جای خود را باز می‌کند و تاریخ گواه این مطلب است. مگر چهارصد سال نظام امپراطور رُم نخواست جلوی پیام توحیدی حضرت عیسی«علیه‌السلام» را بگیرد؟ آیا موفق شدند؟ مدرنیته متذکر نفس امّاره است. «مارکس» متذکر عهدی که بیرون از مدرنیته باشد نیست، بنابراین ما هیچ‌وقت انتظار نداشتیم وعده‌های مارکس یا لنین عملی شود و باقی بماند. ولی چرا عهد غدیر با آن همه موانع و جعل حدیث، ماندنی است؟ با نگاه هستی‌شناسانه‌ تاریخی و به دور از جبهه‌بندی‌های بین شیعه و سنی به این نتیجه می‌رسیم که امویان هر کاری از دست‌شان بر می‌آمد کردند تا به هر قیمتی که شده غدیر را نفی کنند، ولی به جهت اصالت توحیدی که در متن رخداد غدیر بود، غدیر حذف نشد و پیام‌اش هر روز ظهور شفاف‌تری پیدا می‌کند.

با همه موانعی که ابوسفیان و امویان در مقابل پیام الهی حضرت محمد«صلی‌اللّه‌علیه‌وآله» ایجاد کردند، تاریخی با نام اسلام شروع شد. هر چند به قول دکتر شریعتی تا دیروز ابوسفیان آن سوی خندق بود و از امروز به نام اسلام در این سوی خندق قرار می‌گیرد بدون آن که هویت خود را عوض کند. ولی چرا شیعه متوجه است حضرت علی«علیه‌السلام» چیز دیگری است؟ حضرت علی«علیه‌السلام» یعنی همان اسلامی که شروع شده است و این چیزی نیست که کسی نداند. خلیفه می‌گوید صلاح نیست علی«علیه‌السلام» حکومت را به دست بگیرد زیرا جوان است و شوخ، اما هیچ‌کس منکر نمی‌شود ادامه دیانتی که سخن از حقیقت می‌گوید، با سقیفه به جریان نمی‌افتد.(۲)

هوشیاری شیعه در کشف حضرت علی«علیه‌السلام»

۳ـ این‌جا بحث بسیار حساس می‌شود از آن جهت که ما باید فکر کنیم آیا از حضرت علی«علیه‌السلام» باید دست بکشیم چون او مافوق طلب روزمرّه‌ مردم است؟ شیعه این کار را نکرد هر چند این انتخاب و آن پافشاری برای شیعه هزینه‌هایی به همراه داشت. و بعد هم که علی«علیه‌السلام» به صحنه حکومت آمد بعضی از بهترین یاران آن حضرت هم او را آن‌طور که شایسته جایگاه قدسیِ‌شان بود نمی‌دیدند. مالک اشتر با همه خوبی‌هایش به حضرت علی«علیه‌السلام» اصرار می‌کند که ابوموسی اشعری را در کوفه نگهدارد. مالک به حضرت نمی‌گوید هرچه شما بگویید، می‌گوید «صلاح این است که ابوموسی به عنوان حاکم کوفه بماند»؛ مالک با آن‌همه صفات خوبی که دارد هنوز به آن باورِ ناب نرسیده که مقدم بر امامش سخنی نداشته باشد. نمی‌خواهم وارد بحث‌های جزئی بشوم همین اندازه خواستم روشن شود چگونه تاریخی که با اسلام شروع شد بدون مانع نبوده است.

شیعه دید اگرچه علی«علیه‌السلام» مافوق طلب روزمرَه مردم است ولی اصیل است و در این رابطه به انتخاب سختی دست زد. زهرای مرضیه«علیهاالسلام» وقتی پیامبر«صلی‌اللّه‌علیه‌وآله» رحلت کرد، خیلی مضطرب‌اند چون بهتر از من و شما شرایط تاریخی را می‌دانند. گریه حضرت زهرا«علیهاالسلام» برای این است که متوجه‌اند حقیقتی که با اسلام در این تاریخ طلوع کرده می‌رود که به غروب بگراید؛ گریه آن حضرت در راستای غم «هجران حقیقت» است. این گریه فرق می‌کند با گریه‌ای که به جهت یک مصیبت عادی برای کسی پیش می‌آید. زهرای مرضیه«علیهاالسلام» اشک می‌ریزند چون می‌دانند بعد از رحلت رسول خدا«صلی‌اللّه‌علیه‌وآله» غروبی در راه است. پیامبر خدا«صلی‌اللّه‌علیه‌وآله» نکته‌ای را به ایشان متذکر شدند که خیلی مهم است، فرمودند: «وَمِنّا وَاللهِ الَّذِی لا إِلهَ إِلّا هُوَ مَهْدِیُّ هذِه الْأُمَّهِ الَّذِی یُصَلِّی خَلْفَهُ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلی مِنْکَبِ الْحُسَیْن‌علیه السلام، فَقالَ مِنْ هذا ثَلاثاً».(۳) قسم به خدایی که جز او خدایی نیست! مهدی این امّت از ماست، همان‌ کسی‌که عیسی بن مریم، پشت سرش به نماز می‌ایستد. سپس به شانه حسین«علیه‌السلام» زد و سه بار فرمود :از فرزندان او است…. حضرت زهرا«علیهاالسلام» خیلی خوب توانستند این خبر را درک کنند و نسبت به آینده‌ اسلام امیدوار شدند. یعنی حتی اگر خط ادامه اسلام توسط انسان‌های معصوم به حاشیه رود اما از بین نخواهد رفت و این به جهت روح توحیدی اسلام ناب است. هیچ‌گاه خلیفه اول و دوم و سوم باور نمی‌کردند امویان بعدها از طریق معاویه حاکمیت جامعه‌ اسلامی را در دست بگیرند. تعبیر خلیفه دوم درباره‌ معاویه این است که او کِسرای عرب است.(۴) یعنی می‌خواهد شاهنشاهی در کشور اسلامی راه اندازد، همین هم شد. خصوصیت شیعه این است که در این غوغاها رگه‌های اصیلی را که با جان انسان ارتباط دارند می‌بیند و حقیقتاً اگر سخن اصیلی در هر تاریخی – حتی در تاریخ حاکمیت استکبار- گفته ‌شود، آن سخن جای خود را در تاریخ باز خواهد کرد هر چند حاکمیت‌های ظالم در مقابل آن صف‌آرایی کنند.

امپراطوری روم ۴۰۰ سال در مقابل اندیشه‌ حضرت عیسی«علیه‌السلام» و مسیحیان مقاومت کرد. از زمانی که حضرت عیسی«علیه‌السلام» دعوت خود را آغاز کردند تا وقتی که اروپا مسیحی شد، ۴۰۰ سال طول کشید و چقدر در این مدت عیسوی کشته شد – ولی سخن توحیدی حضرت عیسی«علیه‌السلام» آن‌قدر اصیل است که حتی خود قیصر مجبور به پذیرش مسیحت می‌شود- اگر امروز مسیحیت از هویت خود عدول کرده این مربوط به ذات مسیحیت نیست.

انقلاب اسلامی در ذات خود صدای توحیدی این تاریخ است و سخنان مقام معظم رهبری نیز در خطبه‌ا‌ی که در مورد انقلاب مصر به زبان عربی خطاب به آن‌هایی که در میدان التحریر بودند،ایراد فرمودند، شاهد است بر این موضوع که ما می‌خواهیم حکم خدا به وسعت انسانی آن اجرا شود نه به اندازه‌ای که شیعه مطرح می‌کند، ما نمی‌گوییم کشورهای اسلامی با تئوری ولایت فقیه، خود را اداره کنند بلکه می‌گوییم دو چیز را فراموش نکنید؛ یکی این‌که نظام استکباری زندگی جهان اسلام را مختل کرده است و دوم این که برای نجات خود به اسلام برگردید، به این معنا که اسلام حاکم باشد- به همان اندازه‌ای که الأزهر از اسلام بهره دارد. همین که دست الأزهر باز باشد برای ما رضایت‌بخش است- همین آقای احمد طیب رئیس الأزهر بیاید در جهان اهل سنت میدان‌دار شود کافی است تا اسلام به میدان ‌آید و مسلّم میدان برای استکبار تنگ می‌شود.

عبور از عهد غربیِ دویست‌ساله

۴ـ ما یک حضور تاریخی در راستای عبور از سکولاریته داریم که با انقلاب اسلامی شروع شد ولی در اجرا چه شخصی و چه دولتی باید به میدان بیاید کار ساده‌ای نیست. عهد تاریخی ما هنوز از عهد غربی منقطع نیست. هیچ وقت نباید انتظار داشت هر دولتی با هر شعاری بتواند در امور اجرائی کاملا موفق باشد. اگر بخواهیم تاریخ را بازخوانی کنیم دو چیز را باید در نظر گرفت. یکی وجود آرمان‌هایی که با انقلاب اسلامی در مقابل ما قرار گرفته و دیگر وجود تنگناهایی که در اجراء داریم. عمده آن است که باید مدیران شجاعی در میدان باشند تا وجود تنگناها، آن‌ها را مرعوب نکند و آرمان‌ها به حاشیه نرود و یا فراموش نشود.

همین آموزش و پرورشی که در حال حاضر با آن روبه‌روهستیم در ابتدای انقلاب با وزارت شهید رجایی اداره می‌شد ولی به جهت تنگناهای تاریخی که داشتیم تحول چندانی در آن پیش نیامد. زیرا نتوانستیم بیرون از عهد غربی آن را اداره کنیم. این‌جاست که بایدمراقب باشیم اگر ۴۰ سال است ما هنوز از عهد غربیِ دویست ساله خود درنیامده‌ایم، انتظار نداشته باشید به این زودی‌ها با آرمان‌های خود روبه‌رو شویم. دو نکته در این رابطه باید مدّ نظر باشد تا امید به ادامه‌ راه از بین نرود؛ یکی آن‌که بدانیم هرگز عهد غربی بر عهدی که ما با حقیقت بسته‌ایم غلبه نخواهد کرد، زیرا موضوعی که در میان است موضوع تقابل توحید با استکبار است. دوم این‌که ما در این مصاف نابرابر باید جای خود را درست تعیین کنیم، جای خود را نباید در سقیفه تعیین کنیم، جای ما در جویبار زلالی است که با غدیر شروع شده و همچنان تاریخ را درمی‌نوردد و گسترش می‌ دهد، هرچند استکبار با ظاهری جذاب و اُبهتی مرعوب‌کننده در میدان باشد.

یک روز سربداران با حضور در مسیر غدیر به صحنه می‌آیند و به یک معنا شیعه میدان می‌گیرد – هرچند ضعف‌هایی در میان بود- و در شرایطی صفویه ظهور می‌کند و کشورِ شیعه شکل می‌گیرد، اگرچه به ضعف‌هایی منجر شد که کار به ظهور سلسله‌ قاجار بکشد ولی شیعه دوباره به صورت مشروطه میدان می‌گیرد. هرچند رضاخان می‌آید و کار مشروطه به شکوفایی لازم منجر نمی‌شود ولی متوقف هم نمی‌شود تا انقلاب اسلامی ظهور کرد. در صفویه شاه است که به شیخ بهایی اجازه می‌دهد  شیخ‌الاسلام باشد ولی در حال حاضر ولیّ فقیه است که رأی مردم را به مدیر اجرایی تنفیذ می‌کند. ما همیشه حضور تاریخی خود را داشته‌ایم شیعه به عنوان حکومتِ مردمی همیشه حکومت در حکومت بوده است.

ما در این مقطع از تاریخ خود می‌توانیم در راستای اهداف خود، خود را معنا کنیم ولی این انتظار را نداریم که با وجود عهد غربیِ ۲۰۰ ساله از فردا عوض شویم. می‌توانیم شدیداً امیدوار باشیم به شرطی که مختصات میدان کار خود را بدانیم. شدیداً امیدواریم زیرا ظهور توحید در تاریخی که تاریخ استکبار و تاریخِ بسته‌شدن راه آسمان معنویت بوده است، یک گشودگی است و این روزنه هیچ‌گاه در تاریخ بسته نشده است. گاهی با غلبه‌ فرهنگ غربی در خفا می‌رود و ما باید یاد بگیریم در خفا چه باید بکنیم.

شیعه در زمان زندانی بودن حضرت امام کاظم«علیه‌السلام» به خفا رفت اما در همان زمان هم آنچنان حاضر بود که پسر هارون‌الرشید، یعنی همان کسی که امام کاظم«علیه‌السلام» را زندانی کرد،‌ به نام مأمون عباسی فرزند امام کاظم یعنی امام رضا«علیهم‌السلام» را ولیعهد خود کرد، زیرا شیعه در هنگام خفا می‌داند با مبارزه‌ منفی چگونه کار را جلو ببرد، ولی دشمنان شیعه گمان می‌کنند با غلبه نظامی بر شیعه، شیعه را معدوم می‌کنند. ما در حال حاضر آن نوع مبارزه منفی را با شکل‌گرفتن پیروزی انقلاب اسلامی نداریم، دولت و قوه‌ قضائیه و قوه‌ مقننه بیرون از انقلاب اسلامی نیستند ولی این‌ به آن معنا نیست که ما از عهد غربی خود آزاد شده‌ایم، می‌بینید مردم بعضاً نماینده‌ای را انتخاب می‌کنند که با وعده‌هایی که می‌دهد جواب عهد غربی‌ مردم را مدنظرشان می‌آورد و مردم هم به او رأی می‌دهند ولی اگر همین نماینده بخواهد عهد الهی مردم را که با انقلاب اسلامی در آن وارد شده‌اند زیرپا بگذارد، به او پشت می‌کنند همان‌طور که به دولت اصلاحات – به جهت شعارهای عبور از انقلاب اسلامی- پشت کردند.

متعالی‌ترین حالت

۵ـ مردم در ابتدای دولت اصلاحات به این امید به آقای خاتمی رأی دادند که هم عهد غربی‌شان را رعایت کند و هم حقیقت انقلاب اسلامی را حفظ نماید، به گمان این که جمع این دو ممکن است. ولی یکباره متوجه شدند نظامی شکل گرفت که از مجلس گرفته تا رسانه‌ها و دولت همه درصددند ما را از حقیقتِ عهد قدسی‌مان بیرون ‌کنند و چون آقای احمدی‌نژاد دقیقاً شعارهایی را داد که با عهد قدسی مردم همخوانی داشت به ایشان رجوع شد.

همه آن‌چه عرض شد برای توجه به این نکته است که اگر عهد غربیِ ۲۰۰ساله، ما را به نوعی  به خود آغشته کرده است و در عقل و قلب ما تصرف کرده، به این معنا نیست که ادامه‌ ما با عهد غربی خواهد بود. ما در حال حاضر و در این تاریخ با همه این حرف‌ها با عهد شیعیِ انقلاب اسلامی آغاز شده‌ایم و اگر هم بعضاً در انتخابات ریاست جمهوری و مجلس به کسانی که به نحوی متذکر عهد غربی سال‌های گذشته ما هستند رأی می‌دهیم با این همه با حضور در تاریخی که با انقلاب اسلامی شروع شده بنا نداریم به اردوگاه ۲۰۰ سال قبل بازگردیم، این چیزی است که ما تحت عنوان حضور تاریخیِ ملت ایران ذیل انقلاب اسلامی می‌شناسیم.

انقلاب اسلامی سایه‌ای است که عموم مردمِ ما خود را در زیر آن معنا می‌کنند و جلو می‌روند. دولتی‌هایی هم که می‌آیند و می‌روند با همه تفاوت‌هایی که دارند می‌خواهند نظام اجرایی کشور را آرام‌آرام از عهد غربی به عهد قدسی سوق دهند و از این جهت همه‌ ما در آن جاده هستیم، هرچند دائماً باید خود را نسبت به اهداف اصلی بازخوانی کنیم و این کار زمان می‌برد. برخی مواقع به جهت آن عهد غربی که هنوز در ما هست، به ‌جای این‌که دو قدم جلو بیاییم دو قدم عقب می‌رویم، درست مثل سلوک فردی که گاهی انسان در فضای معنویِ خود تحت‌تأثیر عادت قبلی قرار می‌گیرد ولی دوباره خود را بازمی‌یابد، زیرا چه در امور فردی و چه امور اجتماعی، از آن زمان که انسان خود را در حضور حقیقتِ پایداری احساس کرد که در این تاریخ، توحید انقلاب اسلامی است، از آن زمان می‌تواند در معرض آنچه در آینده هست قرار گیرد و این متعالی‌ترین حالتی است که مردم ما چشیده‌اند.همچنانکه رهبر انقلاب در صحبتی که با مردم آذربایجان در تاریخ ۱۳۹۵/۱۱/۲۷داشتند این‌طور متذکر آن شدند که:

«برادران عزیز، خواهران عزیز، جوانان آذربایجانی، ای شجاعان میدان‌های سخت که امتحان خودتان را داده‌اید! من به شما عرض می‌کنم: بدانید که اگر ما با همین سَبک حرکت و به تعبیر رایج با همین فرمان جلو برویم، قطعاً پیروزی متعلّق به ملّت ایران است. همه فکر کنند، همه تلاش کنند، همه همّت بگمارند، همه آینده را در نظر بگیرند، همه آرمان‌ها را جلوی چشمشان نگه دارند و به سمت آن آرمان‌ها حرکت بکنند. همه، این امید مقدّس را در دلهایشان گرم نگه دارند. خدا را شکر می‌کنیم که شعله‌ امید را در دلهای ما زنده نگه داشت که یک لحظه نسبت به آینده‌ کشور ناامید نشدیم و بحمدالله آنچه را امید داشتیم، به بهتر از آن و بیشتر از آن رسیدیم؛ امّا این همه آرزوهای ما نیست، همه خواسته‌های ما نیست؛ همه خواسته‌های خدا هم از ما نیست. ما یک قدمِ کوتاهی حرکت کردیم؛ باید گا‌م‌های بلندتری برداریم و برویم و به آنچه نظام اسلامی وعده داده است که ایجاد یک جامعه‌ اسلامی عادلانه‌ی پیشروِ مقتدرِ باعزّت و باقدرت است ان‌شاءالله برسیم و مطمئنّاً هم به آن خواهیم رسید؛ ان‌شاءالله و باذن الله تعالی.».

پی‌نوشت‌ها

۱ـ مقام معظم رهبری در دیدار با بسیجیان در تاریخ ۰۳/۹/۱۳۹۵ فرمودند: در تعقیبی که فرعونیان داشتند، بنی‌اسرائیل که با موسی بودند، خوفشان برداشت، گفتند که یا موسی! الان به ما می‌رسند؛ «مُدرَکون» یعنی الان آن‌ها می‌رسند، ما را می‌گیرند و قتل‌عام می‌کنند. موسی چه جواب داد؟ حضرت موسی در جواب گفت: «قالَ کَلاّ»، هرگز چنین چیزی پیش نخواهد آمد؛ چرا؟ «اِنَّ مَعِیَ رَبّی»؛ معیّت این است. [گفت] خدا با من است، پروردگار من با من است؛ «کَلّا اِنَّ مَعِیَ رَبّی سَیَهدین». ببینید! معیّت الهی این‌قدر اهمیت دارد. این‌که می‌گویند: «اِنَّ ﷲَ مَعَ الَّذینَ اتَّقَوا وَ الَّذینَ هُم مُحسِنون»، این معیّت را باید قدر دانست. اگر من و شما بتوانیم این معیّت الهی را حفظ کنیم، بدانید آمریکا که هیچ، اگر ده برابر قدرت آمریکا هم کسانی در دنیا نیرو داشته باشند، این نیرویی که خدا با او است، بر آن‌ها غلبه خواهد کرد… جمهوری اسلامی با اتّکاء به قدرت الهی و با باورکردن قدرت حضور مردم، از هیچ قدرتی در دنیا هراس ندارد. اگر کسی به تقلید از روحیّه‌های ضعیف بنی‌اسرائیل می‌گوید که «اِنّا لَمُدرَکون» – حالا به ما می‌رسند و پدر ما را در می‌آورند- ما هم به تقلید از حضرت موسی عرض می‌کنیم که: «کَلاّ اِنَّ مَعِیَ رَبّی سَیَهدین»

۲ـ بنا به نقل ابن‏اسحاق، عامه مهاجران و تمام انصار هیچ تردیدى نداشتند که پس از رحلت پیامبر«صلی‌اللّه‌علیه‌وآله»، على«علیه‌السلام» صاحب امر خواهد بود. «به الموفقیات، ص ۵۸۰، شرح ابن‏الحدید، ج ۲، ص ۲۷۳ رجوع شود.» و به همین جهت در تاریخ هست که اباذر پس از حذف على«علیه‌السلام» از حاکمیت جامعه، مى‏گفت: اى امتى که پس از رسول‏خدا«صلی‌اللّه‌علیه‌وآله» متحیر مانده‏اید، اگر کسى را که خدا مقدم داشته، مقدم مى‏داشتید و کسى را که خدا مؤخر داشته، مؤخر مى‏داشتید و ولایت و وراثت را در اهل‏بیت پیامبرتان مى‏نهادید، از همه‌ نعمت‏ها از هر سو بهره‏مند مى‏شدید. (به «نثرالدر»، ج ۵، ص ۷۷- و به «تاریخ یعقوبى» ج ۲، ص ۱۷۱، نقل از کتاب «تاریخ تحول دولت و خلافت»، ص ۱۴۹ از رسول جعفریان.» رجوع شود)

۳ـ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۷۶

۴ـ خلیفه‌ی دوم هنگام سفر به شام معاویه را کِسرای عرب نامید (الاستیعاب، ج ‏۳، ص ۱۴۱۷)

…………………………………………………………………………

سوتیترها

۱٫

با پیروزی انقلاب اسلامی مولودی با هویتی خاص متولد شد. ما حقیقتاً با انقلاب اسلامی متولد شدیم و نسبت به انقلاب اسلامی، حسی قدسی پیدا کردیم. هیچ‌وقت نباید انقلاب اسلامی را به‌عنوان پدیده‌ای صرفاً سیاسی نگاه کرد، زیرا یک حقیقت غیبی است که به تاریخ ما آمده است

۲٫

انقلاب اسلامی یک حقیقت قدسی از جنس غدیر است و هر اندازه با آن انقلاب مأنوس باشیم راه ما به سمت حضرت حق گشوده‌تر خواهد شد، ولی نظام اسلامی که عبارت است از سه قوا و بخصوص نظام اجرایی که عبارت است از دولت، نسبت‌اش با آمدن دولت‌های متفاوت با انقلاب کم و زیاد هم می‌شود

۳٫

باید متوجه باشیم آن چیزی که به نام انقلاب اسلامی شروع کردیم بسیار بالاتر از آن چیزی است که در حال حاضر بخواهیم فعلیت آن را در اجرا ببینیم. ما باید نظام اسلامی  را از خطر سکولاریسم حفظ کنیم

همیشه می‌گفت من مثل یک سرباز در خدمت مقام معظم رهبری هستم

اشاره:

مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی در سپهر انقلاب و نظام جمهوری اسلامی از ستاره‌های درخشانی بود که یاد و نام او همواره ماندگار خواهد ماند. ایشان علاوه بر افتخار فرزندی امام خمینی(ره) که البته هیچ‌گاه از این انتساب، جامه‌ای برای خود ندوخت، و ویژگی‌های ارزشمندی را در ابعاد هویتی و معنوی از امام آموخته  یا به ارث برده بود. وارستگی حاج احمد آقا از تعلقات مادی و عدم دلبستگی به دنیا و زخارف دنیا چنان بود که همچون امام به‌رغم دسترسی به  همه امکانات در حالی از دنیا رفت که هیچ اندوخته‌ای از آن‌همه در نامه اعمالش ثبت نگردید و هرگز برای خود، شانی جز سربازی اسلام و ولایت قائل نبود. هرچند ویژگی‌های برجسته مرحوم حاج سید احمد خمینی برای عموم تا حدی مشهود بود اما برخی دوستان و معاشران نزدیک آن بزرگوار، نکات ناگفته‌ای از زوایای کمتر شناخته شدۀ زندگی و سیره یادگار امام را در سینه دارند.

جناب حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سید محمد سجادی که از جمله شاگردان امام خمینی و حاج آقا مصطفی خمینی در نجف بشمار می‌رود، یکی از دوستان صمیمی مرحوم حاج سید احمد خمینی بود که از دوران حضور در نجف اشرف تا سال‌های آخر حیات یادگار امام در بیابان‌های کوشک نصرت (منطقه‌ای بین تهران و قم) با ایشان معاشرت داشته است.

حجت‌الاسلام والمسلین سجادی در آستانه بیست و دومین سالگرد رحلت حاج سید احمد خمینی(ره)، در گفتگو با “پاسدار اسلام” به نکاتی از سال‌های پایانی عمر با برکت یادگار امام اشاره کرده است.

*مرحوم حاج سید احمدخمینی فرزند برومند حضرت امام(ره)، برای مردم ایران به عنوان یک یار صدیق و همیشگی امام شناخته می‌شود. حقیقتا خدمات ارزشمند ایشان به امام و انقلاب بر کسی پوشیده نیست. اما برخی ابعاد شخصیتی خاص ایشان کمتر بیان شده است. برای خوانندگان «پاسداراسلام» از ویژگیهای خاص ایشان بفرمایید.

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. خداوند امام عزیز را رحمت کند. خداوند متعال به ایشان مواهب زیادی عطا کرده بود. از جمله این نعمت‌ها، فرزندان خوب بود که یکی از آنها علامه حاج‌آقا مصطفی خمینی(ره) بودند و دیگری مرحوم حاج احمد آقا. در این دنیا بعضی از علما از این جهت بی‌بهره بوده‌اند و گاهی هم فرزندان مناسبی نداشته‌اند. شهید حاج‌آقا مصطفی، مجموعه‌ای بود از فضائل. و بعد از تبعید امام، ایشان هم به ترکیه  تبعید و به امام  ملحق شدند. ایشان می‌گفت: اولین سوالی را که امام از او کردند، این بود که آیا تو از اینها تقاضا کردی و آمدی؟ گفتم نه مرا دستگیر کردند. گفتند: الان خوب شد! خلاصه ایشان خدمت بزرگی در آن تبعید و در نجف از جهات مختلف به امام کردند، تا اینکه ایشان در نجف به شهادت رسیدند و آن مصیبت بزرگ بر امام وارد شد. در مورد حاج‌احمد آقا هم باید بگویم که ایشان تمام عمر و وقتش را وقف امام کرده بود و خالصانه در خدمت پدر بود. چه در سفر چه در حضر و چه در جماران. خیلی خیلی برای حفظ و حراست امام زحمت کشید. امام هم علاقه خاصی و هم اطمینان به ایشان داشتند و او را به صداقت قبول داشتند. ولی بزرگترین امتحانی که برای ایشان پیش آمد پس از رحلت جانگداز امام و انتخاب حضرت آیه‌الله‌العظمی خامنه‌ای به رهبری بود. آن مرحله، امتحان بزرگی بود. یک جریانی پیش آمده و ممکن است شیاطینی انسان را وسوسه کنند و حرف‌هایی بزنند ولی ایشان به ضِرس قاطع از روز اول تا وقتی که از دنیا رفت، می‌گفت: باید از خط و راه امام و این ولایت فقیه که امام برای ما ترسیم کرده حمایت ‌کنیم. اگر سخنرانی‌های ایشان را ببینید، به وفور مشاهده می‌کنید که ایشان اعلام حمایت و دفاع می‌کند و از روز اول هم ایشان به مقام معظم رهبری ‌گفت: من مثل یک سرباز ‌همان‌گونه که در خدمت امام بودم در خدمت شما نیز هستم.

* تایید فرمایش جنابعالی فیلمی است که از ایشان در تلویزیون در اولین دیدار با رهبرانقلاب پس از انتخاب خبرگان پخش شد، خضوع و سخنان ایشان، عجیب دلنشین است.

بله همین‌طور بود. بویژه وقتی این‌را هم بدانیم که اینها همه در حالی بود که فشارهای زیادی از سوی افراد و نواحی مختلف به ایشان وارد می شد که چرا ایشان این‌گونه عمل می‌کند و ایشان را ملامت می‌کردند و… ولی الحمدلله ایشان مقاومت کرد و پای موضع خود تا آخر ایستاد. و واقعاً کار بزرگی بود. گاهی وقت‌ها برای هر آدمی در جا و مقام خودش امتحاناتی پیش می‌آید. و ایشان این امتحان را خیلی خوب  پشت سر گذاشت.

ایشان این اواخر عمر بابرکتش یک حالت انقطاعی پیدا کرده بود از دنیا و… دیگر علاقه‌ای نداشت به این حرف‌ها گوش بدهد. و بیشتر در منطقه کوشک نصرت [منطقه بیابانی میان تهران و قم] در خارج از شهر بسر می‌برد. بنده بودم و مرحوم آقا شیخ فضل‌الله و آقای سیدعماد اشکوری. سه نفری آنجا بودیم با حاج آقا طباطبایی که یک منزل بنا کرده بودند. یک منزل مختصری که دو سه‌ اتاق داشت. اکثر شب‌ها آنجا بودیم. گاهی هم می‌رفتیم حرم.

حاج احمد آقا می‌گفت: دو تا کار برای خدا انجام دادم. یکی این بود که وجوهات شرعی زیادی که از امام باقی مانده بود را  فوراً به شورای مدیریت حوزه علمیه قم تحویل داد. عده‌ای آمده بودند و می‌گفتند که بگذار با این پول کاری انجام دهیم و شهریه را ادامه دهیم و… ایشان گفته بود این کارها به من ربطی ندارد. امام وصیت کرده است و من به وصیت ایشان عمل می‌کنم. این یک امتحان است. هر که از پول بگذرد از پل بگذرد.

این پیشنهاد افراد، قابل توجیه هم بود، می‌توانستند مثلاً از آیت‌الله گلپایگانی یا سایر مراجع اجازه بگیرند، اما ایشان به وصیت امام عمل کرد و پرونده دفتر امام پاک بسته شد. این امر، صداقت و امانت ایشان را نشان می‌دهد و الگویی است برای بیوت و فرزندان علما. این مساله کمتر گفته می‌شود ولی خیلی مهم است. یکی از نمایندگان حضرت موسی‌بن جعفر (علیه‌السلام) که به بطائنی معروف است، مبلغ زیادی سهم امام پیش او بود. وقتی حضرت شهید شدند او باید این پول را به امام رضا(علیه‌السلام) تحویل می‌داد، اما همین که دید این پول زیادی است منکر امامت بعدی شد و گفت تعداد امامان هفت تن هستند! با اینکه او راوی بود و خیلی از روایات از او نقل ‌شده.

اما کار دومی که ایشان می‌گفت، حمایت تمام و کمال از مقام معظم رهبری بود. ایشان می‌گفت گاهی عده‌ای هشت ساعت می‌آمدند و مرا محاصره می‌کردند تا مرا از عقیده‌ام منصرف و با خود همراه کنند ولی من می‌آمدم حسینیه جماران و درست بر عکس خواسته آنها سخنرانی می کردم.

یک بار در کوشک به من می‌گفت: «آقای سجادی! بعد از قرن‌ها یک امامی پیدا شد و مردمی دور او جمع شدند و اساسی را بر پایه خدا و پیغمبر«ص» و ولایت بناگذاشت و تشیع عظمتی پیدا کرد. اگر من خدای ناکرده حرف باطلی بزنم و خللی در این حرکت ایجاد شود، ایران می‌شود افغانستان [افغانستان آن زمان اوضاع بسیار نابسامانی داشت]. این را نه عقل اجازه می‌دهد، نه دین. ما این بنائی را که امام ساخته است، باید محکم نگه داریم. نباید به اغراض شخصی فکر کنیم.»

با وجود فشارها و تحریکات خارجی عده‌ای، مقاومت در این راه این واقعاً از خود گذشتگی می‌خواست. شاید اینکه ایشان آمد به کوشک و بیشتر آنجا زندگی می‌کرد به خاطر فرار از این افراد بود. خدا رحمت کند آقا شیخ فضل‌الله را. حاج احمدآقا خیلی به ایشان علاقه داشت. انسان با حال و اهل دعا‌یی بود. در آنجا (شب‌ها) عقرب زیاد بود. آشیخ فضل‌الله می‌گفت: «ببین! سر این سید چه آورده‌اند که به این عقرب‌ها پناه آورده است…»

بعضی از افراد برای دیدار حاج احمد آقا به کوشک می‌آمدند ولی ایشان آنها را به حضور نمی‌پذیرفت و باعصبانیت می‌گفت حق ندارند بیایند اینجا. رسماً برخورد می‌کرد و می‌گفت کاری به ما کاری نداشته باشند.

حمایت ایشان از رهبری نیز الگویی است برای بازماندگان و پیروان امام که این راه را ادامه بدهند، از اتحاد و عظمتی که پیدا شده پشتیبانی و از مظهر ولایت فقیه، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پیروی کنند و «فَتَمَسَّکوا بِه» باشند.

در کتاب مهج‌الدعوات روایت عجیبی در باب آخرالزمان هست که می‌گوید:  «سیبدوا لکم علم فتمسکوا به» علَمی برای شما به پا می‌شود. آن علَم را در آخرالزمان محکم بچسبید.

امروز علمدار مقام معظم رهبری هستند. انسان باید از احوالات شخصیه و هواهای نفسانی بگذرد و به اصول مذهب و اسلام بچسبد. این هم برای دنیای انسان خوب است، هم برای قبرش و هم برای آخرتش که: «واِعتَصِمُوا بِحَبلِ اللّه »(۱). بحمدالله سید احمد‌آقا از این دو امتحان بزرگ با سرافرازی بیرون آمد.

*آیا خانواده‌شان هم به آنجا می‌آمدند؟

بله گاهی اوقات مادرشان می‌آمدند و گاهی هم خانواده.

*در زمانی که با ایشان همراه بودید، آیا سفری هم با یکدیگر داشتید؟

بله چندبار با هم به قم و جمکران رفتیم و همچنین به امامزاده علیرضا(علیه‌السلام).

*در باره  ابعاد شخصیتی خاص ایشان اگر نکته‌ ناگفته‌ای باقی مانده است، بفرمایید.

واقعاً در این زمان پراز مخاطره و دشمنان تا بن دندان مسلح، همه افراد‌، علما و فرزندان آنها، باید امثال حاج سید احمد آقا را الگو قرار بدهند و به مسائل شخصی فکر نکنند. به مصالح امت، اسلام و تشیّع بیاندیشند. ایشان الگوی عملی است که ما خودمان را فدای اسلام و مذهب کنیم و خدای ناکرده مصالح مذهب را فدای خود نکنیم.

امام خمینی(ره) مسیری را برای عظمت اسلام و مسلمین ترسیم و تأسیس کردند. الحق‌و الانصاف ادامه این راه، به این سادگی نیست. شما ببینید کشور چه بحران‌های وحشتناکی را بعد از رحلت امام از سر گذرانده است. بحران‌های داخلی، خارجی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و… کسی این پرچم را نگه ‌داشته، این یک معجزه است و یک قدرت روحی، شجاعت، حکمت، درایت و قاطعیت می‌خواهد که الحمد‌لله ما در طول این سالها، همه این ویژگی ها را از حضرت آیت الله خامنه ای دیده ایم. مسیر صعب‌العبوری  و هر سال با انواع فتنه ها را پشت سر گذاشتیم و اگر نبود رهبری و شجاعت و قاطعیت و حکمت ایشان همه چیز به هم می ریخت. و این نعمت است و باید این نعمت را که خداوند متعال به ما تفضّل کرده است قدر بدانیم و هم دعا کنیم و هم حمایت کنیم و هم کاری نکنیم که خدای ناکرده خللی به این امر وارد شود تا ان شاءلله این پرچم به دست صاحبش، امام زمان(عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف) برسد.

کوشش تمام دنیای غرب با تمام رسانه‌ها و ابزاری که دارند این ‌است که این نظام را به هم بزند. چندین هزار رسانه دارند علیه ما فعالیت می‌کنند. خداوند متعال در آیه‌ای از قرآن کریم می‌فرماید «وَإِن کَانَ مَکرُهُم لِتَزُولَ مِنهُ الْجِبَال»(۲) مکر اینها کوه را جابه‌جا، اذهان مردم را مشوش و آنان را بی‌دین می‌کند. اینها سیاه‌نمایی و مردم را ناامید می‌کنند.

ولی به‌هر حال مدیریت مقام معظم رهبری مدیریت قویِ الهی، با پشتوانه امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) است. بسیاری از حوادث پیش می‌آیند و توسط ایشان حل و فصل می‌شوند که ما خبر نمی‌شویم. امیدواریم خداوند توفیقات و عزت و عظمت ایشان را بیشتر کند که عزت و عظمت شیعه و اسلام و مسلمین را به دنبال دارد.

*خیلی متشکر از فرصتی که در اختیار مجله «پاسدار اسلام» قرار دادید.

پی‌نوشت:

۱- آل عمران آیه ۱۰۳

۲- سوره ابراهیم آیه ۴۶

سوتیتر:

1. کار دومی که ایشان می‌گفت، حمایت تمام و کمال از مقام معظم رهبری بود. ایشان می‌گفت گاهی عده‌ای ۷-۸ ساعت می‌آمدند و مرا محاصره می‌کردند تا مرا از عقیده ام منصرف و با خود همراه کنند ولی من می‌آمدم حسینیه جماران و درست بر عکس خواسته آنها سخنرانی می کردم.

2. فشارهای زیادی از سوی افراد مختلف به ایشان وارد می شد که چرا ایشان این‌گونه عمل می‌کند. ولی الحمدلله ایشان مقاومت کرد و پای موضع خود تا آخر ایستاد… ایشان این اواخر عمر بابرکتش یک حالت انقطاعی پیدا کرده بود از دنیا و دیگر علاقه‌ای نداشت به این حرف‌ها گوش بدهد و بیشتر در منطقه کوشک در خارج از شهر بسر می برد.

3. مدیریت مقام معظم رهبری مدیریتی قوی و الهی با پشتوانه امام زمان «عج» است. بسیاری از حوادث پیش می‌آیند و توسط ایشان حل و فصل می‌شوند که ما خبر نمی‌شویم. امیدواریم خداوند توفیقات و عزت و عظمت ایشان را بیشتر کند که عزت و عظمت اسلام و مسلمین را به دنبال دارد .

زندگی نورانی فاطمه زهرا(س) الگوی کامل مسلمانان است. در این نوشتار سعی شده است با نگرشى جامع به سیره ایشان، راه رستگاری در دنیا و آخرت را بازنمائی و ویژگی‌های برجسته این حیات طیبه را مرور کنیم.

۱ـ معنویت در خانه فاطمه«س»

خانه فاطمه«س» بسیار ساده و روز و شب محل نزول و عروج فرشتگان الهی بود. پیامبر«ص» هرگز بدون اجازه وارد این خانه نمی‏شد. صبح و شام به آنجا می‏رفت و پس از کوبیدن در با صدای بلند بر اهلش سلام می‏داد.

فاطمه زهرا «س» عاشق عبادت بود. روزى رسول خدا«ص» به ایشان فرمود: «دخترم از خدا چیزى بخواه که جبرئیل از جانب خدا وعده اجابت داده است»، فاطمه«س» عرض کرد: «حاجتى جز توفیق در بندگى خدا ندارم. آرزویم این است ناظر جمال او باشم و به وجه کریمش نظاره کنم».(۱)

به اعتراف بیشتر مفسرین بزرگ اهل سنت هنگامى که آیه شریفه: «فى بیوتٍ اَذِنَ اللّهُ اَن تُرفَعَ و یُذکَرَ فیها اسمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فیها بالْغُدُوِّ والآصالِ؛ در خانه‏هایى (مانند معابد، مساجد و منازل انبیا و اولیا) خدا رخصت داده که آنجا رفعت یابد و در آن، ذکر نام خدا شود و صبح و شام تسبیح و تنزیه ذات پاک او کنند»(۲)، بر پیامبر«ص» نازل شد، حضرت«ص» این آیه شریفه را در مسجد قرائت کرد. ابوبکر برخاست و در حالی ‌که به خانه حضرت علی و فاطمه زهرا (ع) اشاره می‌کرد، گفت: آیا این خانه از همان خانه‌هاست؟ حضرت در جواب ابوبکر فرمود: بلی و بلکه از برترین آنهاست».(۳)

۲ـ وجود فاطمه«س»، لبریز از یقین و ایمان

پیامبر «ص» فرمود : «همانا خداوند متعال قلب و جوارح دخترم فاطمه را از ایمان و یقین پر کرده است».(۴) در واقع وجود پر برکت حضرت فاطمه«س» به بالاترین حد ایمان که یقین است رسید. امام علی«ع» می­فرماید: «نهایت ایمان «یقین» است».(۵) یقین آن چیزی است که بالاتر از آن در دنیا نیست، ازاین­رو بی‌جهت نیست که آن بانوی بزرگوار بر «آسیه و حضرت مریم و حضرت خدیجه» برتری داده شد.(۶)

۳ـ محراب عبادت حضرت فاطمه«س»  

پیامبر اکرم«ص» درباره عبادت حضرت فاطمه«س» ­فرمودند: «هنگامى که او در محراب عبادت مى‏ایستد، هفتاد هزار فرشته از فرشتگان مقرّبین بر او سلام گفته و همان ندایى را که به مریم مى‏گفتند، به فاطمه«س» مى‏گویند: «ای فاطمه«س»، خدا تو را برگزید و معصوم و طاهر مطلق قرار داد و بر همه زنان جهانیان برتری بخشید و تو را نسبت به همه آنها برگزید».(۷)

تجلّی عرفان و عبادت فاطمه«س» آن‌گونه است که پیامبر«ص» در شأن او چنین فرمودند: «هر زمان که فاطمه در محراب عبادت در محضر پروردگارش جلّ جلاله می­ایستاد، نورش بر فرشتگان آسمان می‌درخشید، همان‌ طور که نور ستارگان برای اهل زمین می‌درخشد. خدای عزّ و جل به ملائکه­اش می‌گوید: ای ملائکه من، نگاه کنید به کنیز و بنده‌ من فاطمه«س» که سرور کنیزان و بنده‌های من است. ببینید چگونه در پیشگاه من به عبادت ایستاده و در محراب عبادت، تمام ارکان وجودش از خوف من دارد می‌لرزد و با همه‌ قلبش به عبادت من روی آورده ‌است».(۸)

 از امام صادق«ع» سئوال ‏شد که چرا فاطمه«س» را «زهرا» نام ‏نهادند؟ فرمود: «برای این که فاطمه«س» وقتى در محراب عبادت مى‏ایستاد نورش براى اهل آسمان، همان درخشندگى را داشت که نور ستارگان براى اهل زمین».(۹)

او در نیایش خویش به درگاه الهی عرضه می­داشت: «اللّهمّ ذلّل نفسی، و الهمنی طاعتک، و العمل بما یرضیک، و التّجنّب لما سخطک، یا ارحم الرّاحمین؛ خداوندا! وجودم را در نظرم خوار گردان [که از بلندپروازی سر در نیاورد و شأن خودت را در جانم بزرگ گردان] راه و رسم بندگی و اطاعت را به من بیاموز، به اعمالی موفقم گردان که تو را خشنود سازد و از آنچه موجب خشم توست مرا بازدار. ای مهربان‌ترین مهربانان!».(۱۰)

حَسن بَصرى (زاهد معروف) مى‏گوید: «در بین این مردم کسی عابدتر از فاطمه نیست، آنقدر در نماز می‌ایستاد که قدم‌هایش ورم می‌کرد».(۱۱)

۴ـ فاطمه«س» و موائد آسمانى

حضرت فاطمه«س» به نماز علاقه فراوانى داشت و هرگاه حاجتى داشت، به نماز متوسّل مى‏شد. سه روز بود که در خانه على«ع» و فاطمه«س» غذا یافت نمى‏شد و آنان این مدت را بدون غذا سپرى کردند. على«ع» وارد منزل شد در حالى که رسول خدا«ص» نشسته و فاطمه«س» نماز مى‏خواند و بین این دو نفر ظرفى سرپوشیده بود. وقتى فاطمه«س» از نماز فارغ شد، سرپوش را از آن ظرف برداشت، اما ظرف مملو از نان و گوشت بود. على«ع» فرمود: اى فاطمه! این از کجا برایت رسیده؟ گفت: از جانب خدا نازل شده است. خداوند به هر که بخواهد روزى مى‏دهد.(۱۲)

۵ـ فاطمه«س» و خوف از قیامت

قرآن کریم در توصیف قیامت مى­فرماید: «هُوَ ثَقُلَت فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لاَ تَأتِیکُم إِلاَّ بَغتَهً؛ یعنی فرارسیدن قیامت در (بر اهل) آسمان‌ها و زمین، سنگین و دشوار و گران است، فرا نرسد شما را مگر بیکباره و ناگاه و بدون آنکه شما را خبر دهد.

هنگامى که آیه شریفه: «و اِنَّ جَهَنَّم لَمَوعِدُهُم اجمعین لها سبعهُ ابوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنهُم جُزءٌ مَقسومٌ»(۱۳) بر پیامبر«ص» نازل شد، آن حضرت به شدت گریست. یاران پیامبر»ص» فردى را به خانه فاطمه«س» فرستادند تا وى را از گریه شدید پیامبر«ص» باخبر سازد. فاطمه«س» با عجله خود را به مسجد رساند.. پیامبر«ص» آنچه را که جبرئیل بر او نازل کرده بود، تلاوت کرد. فاطمه«س» بر خود لرزید و  ‏فرمود: «اَلوَیلُ وِ ثُمَّ الوَیلُ لِمَن دَخَلَ فِى‏النّار؛ پس واى بر کسى که وارد دوزخ شود!»(۱۴)

آن حضرت«س» خوف از قیامت و ایمان به روز رستاخیز را به عنوان یک اصل سازنده و بازدارنده می‌شناسد. از این­ رو به بانیان مکتب غصب و کودتاگران سقیفه هشدار می­دهد و در خطبه غرّای فدکیه می‌فرماید: «…حال که چنین است، زمام شتر خلافت ارزانی­ات و بر آن سوار شو؛ ولی آگاه باش روز برپایی میزان حق و رستاخیز بزرگ، تو را دیدار و بازخواست می­کند. آن روز، چه روز مهمی است! وعده‌گاه قیامت و داور خدا و خواهان محمّد«ص»، در آن هنگامه گمراهان زیان خواهند دید. آن روز دیگر «پشیمانی» سودی نخواهد داشت؛ زیرا به فرموده قرآن؛(۱۵) «برای هر چیزی زمانی معین است و به‌زودی خواهد دانست که چه کسی به عذابی که خوارش می­سازد، گرفتار می­آید و یا عذاب جاوید بر سر او فرود می­آید».(۱۶)

۶ـ اُنس فاطمه«س» با قرآن

زندگی فاطمه زهرا«س»، ترجمانی از «تربیت وحیانی» و قلب مبارکش مرکز نزول قرآن بود. وی تمام مقررات، احکام، دعاها و حکمت‌ها را از پدر گرانمایه‌اش فراگرفت. خطبه آتشین او در آن شرایط سخت و شکننده، نشان‌دهنده دریای بی‌کران علم اوست. آن حضرت در فرازی از نخستین خطبه­ای که پس از رحلت پیامبر«ص» در دفاع از فدک و ولایت امام علی«ع» در مسجد پیامبر خواند چنین فرمود: «‌خدای را در بین شما عهد و پیمانی است که پیش از این به شما گفته شد و یادگاری است که برای شما بر جای مانده است. کتاب خدا کتابی است که راهنمایی­هایش آشکار و آیه‌هایش قابل فهم است.»(۱۷)

فاطمه زهرا«س» بسیار با قرآن مأنوس بود و گفته‏هاى یاران و اصحاب رسول خدا«ص» مؤیّد این سیره و شیوه آن بانوى باعظمت است.(۱۸)  ایشان درباره علاقه و انس خود به قرآن چنین می­فرماید: «از دنیای شما سه چیز محبوب من است: تلاوت قرآن، نگاه به چهره رسول خدا«ص» و انفاق در راه خدا.»(۱۹)

آن حضرت با بیان فضایل تلاوت قرآن، مردم را به قرائت کتاب خدا دعوت می‌کرد و می‌فرمود: تلاوت‌کننده سوره‌های حدید، واقعه و الرحمن، در آسمان و زمین اهل بهشت خوانده می‌شود.(۲۰)

انس حضرت فاطمه«س» با قرآن چنان بود که در آخرین لحظات عمر پر برکت خود به امام علی«ع» وصیت کرد: «بر بالینم روبه­روی من بنشین و فراوان قرآن تلاوت کن؛ زیرا در پس مرگ در آن هنگام که میت را در قبر می­گذارند زمانی است که نیازمند انس با قرآن است، آن چنان که زندگان نیز چنین انسی دارند.»(۲۱)

فاطمه«س» که در خانه نبوّت و مرکز نزول وحی پرورش یافت، از جوانی با کلام وحی آشنا و مأنوس شد و سپس همراه با علی«ع» این گنجینه عظیم را به فرزندان مطهرش هدیه کرد. انس و الفت مستمر حضرت فاطمه«س» موجب گردید که حتی «فضّه» خادمه آن حضرت نیز چنان با قرآن مأنوس گردد که در سال­های آخر عمر خود جز با آیات قرآن سخن نمی­گفت.(۲۲)

۷ـ دعا براى دیگران

فاطمه«س» در دعا نیز همگان را بر خود مقدم مى‏داشت. امام حسن «ع» مى‏فرماید: «مادرم فاطمه«س» را در شب جمعه‏اى دیدم که پیوسته در حال رکوع و سجود بود تا این که صبح دمید و شنیدم که مردان و زنان با ایمان را نام مى‏بُرد و بسیار براى آنان دعا مى‏کرد؛ اما ندیدم حتّى یک بار براى خود دعا کند. گفتم: مادر! چرا براى خودت دعا نمى‏کنى و از خدا چیزى نمى‏خواهى؟ مادر فرمود: «یا بُنىَّ! اَلْجار ثُمّ الدّار؛ فرزندم! اوّل همسایه سپس اهل خانه..»(۲۳)

۸ـ احترام فاطمه«س» به پیامبر اسلام«ص»

هنگامى که آیه «لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً».(۲۴) بر پیامبر«ص» نازل شد؛ حضرت فاطمه«س» پدر را «رسول اللّه» خطاب کرد. امام حسین«ع» از فاطمه زهرا«س» نقل مى‏کند که

از روزى که این آیه بر پیامبر«ص» نازل شد، هیبت آن حضرت مانع شد که او را «پدر» خطاب کنم، از این رو مى‏گفتم: یا رسول اللّه. چون پیامبر چنین دید، فرمود: «دخترم! این آیه درباره تو و اهل بیت تو نازل نشده است؛ زیرا تو از من هستى و من از تو. تو مرا پدر خطاب کن.  پدر گفتن تو براى آرامش قلب من بهتر و به خشنودى خداوند نزدیک‏تر است.».(۲۵)

«ادب» نمودار شخصیت انسان و بزرگ‏ترین سرمایه است. على«ع» فرمود: «گران بهاتر از ادب نیست.»(۲۶)

۹ـ فاطمه«س» و تحمّل مصائب

در روزهاى نخست شکل‏گیرى حکومت اسلامى در مدینه، مسلمانان با مشکلات بسیارى مواجه بودند. بسیارى از مهاجران و انصار با تنگدستى روزگار مى‏گذراندند. اَنَس مى‏گوید: روزى فاطمه«س» خدمت پدر آمد و عرض کرد: یا رسول اللّه! من و پسرعمویم زیراندازى جز یک پوست گوسفند نداریم. شب‏ها خودمان از آن استفاده مى‏کنیم و روزها علف شترمان را روى آن پهن مى‏نماییم. پیامبر«ص» فرمود: دخترم! صبر کن؛ زیرا موسى بن عمران تا ده سال از روزهاى زندگى خود را سپرى کرد، در حالى که چیزى جز یک عباى قطوانیه نداشت.(۲۷)

فاطمه«س» هنگام سختى‏ها مى‏فرمود: «یا رسول اللّه! خداوند را در برابر نعمت‏هایش ستایش مى‏کنم و بر نعمت‏هاى ظاهرى‏اش شکرگزارم.»(۲۸)

۱۰ـ عفاف و پاکدامنی

امام علی«ع» فرمودند: «روزى با گروهى از اصحاب، خدمت رسول خدا«ص» بودیم. آن حضرت به اصحاب فرمود: صلاح و مصلحت زن در چیست؟ هیچ کس نتوانست پاسخ صحیحى بدهد، وقتى که اصحاب متفرّق شدند، من به خانه رفتم و موضوع سئوال رسول خدا«ص» را به فاطمه«س» گفتم. فرمود: من جوابش را مى‏دانم: «صلاح زن در آن است که مردان بیگانه را نبیند و مردان بیگانه هم او را نبینند.» هنگامى که خدمت رسول خدا«ص» رسیدم، عرض کردم: فاطمه«س» در پاسخ سئوال شما چنین فرموده است. پیامبر«ص» سخنِ پخته و منطقى حضرت فاطمه«س» را پسندید و فرمود: «فاطمه«س» پاره تن من است.»(۲۹)

زهرای اطهر«س» در یکی از روزهای پایانی عمر مبارکش ضمن گفت‌وگو با اسماء به وی فرمود: «آیا می‌توانی برایم مرکبی فراهم آوری که پس از اینکه جهان را بدرود گفتم، بدن مرا بپوشاند؟» اسماء گفت: «در سرزمین حبشه برای حمل جنازه‏ها تابوتی درست می‏کنند که بدن میّت را کاملاً می‏پوشاند.» حضرت زهرا«س» با خشنودی و خوشحالی فرمود: «ای اسماء! برای من تابوتی درست کن و بعد از وفات مرا با آن بپوشان.»(۳۰)

۱۱ـ ایثارگری فاطمه«س»

ایثار یعنی بذل کردن، دیگری را بر خود برتری دادن و سود او را بر سود خود مقدم داشتن، قوت لازم و مایحتاج خود را به دیگران بخشیدن و خود را برای آسایش دیگران به رنج افکندن.(۳۱) نمونه بارز احسان و ایثار آن بزرگوار، بخشش «لباس عروسى» به زن فقیر آن هم در شب عروسى‏است. زهراى اطهر با لباس معمولى به خانه شوهر رفت.(۳۲)

۱۲ـ ولایتمداری فاطمه«س»

فاطمه«س» در اثبات حق و مقابله با انحراف در رهبرى امت اسلامى، از هیچ کوششى فروگذار نکرد و عنایت ویژه‏اى به مسئله دفاع از امامت و ولایت امام على«ع» داشت. «ابن قتیبه دینوری» از نویسندگان و مورخین اهل سنت در کتاب «الامامه و السیاسه» می­نویسد:

«فاطمه«س» شب‏ها به همراه على«ع» سوار مرکب به مجالس مهاجرین و انصار مدینه مى­رفت و آنها را به یارى شوهر خود فرامى­خواند و از آنها کمک‌ مى­خواست، ولى آنان در پاسخ فاطمه«س» می‌گفتند: اى دختر رسول خدا! بیعت ما با این مرد (یعنى ابوبکر) پایان پذیرفته و اگر شوهر و پسر عمّ تو پیش از ابوبکر به نزد ما آمده بود، ما کسى را بر او ترجیح نمى­دادیم و با او بیعت مى­کردیم!على بن ابی‌طالب«ع» که این گفتار را مى­شنید، به آنها مى­فرمود: آیا جایز بود که من جنازه پیامبر«ص» را در خانه­اش روى زمین بگذارم و دفن نکنم و براى منازعه بر سر خلافت بیرون آیم؟ سخن که به اینجا مى­رسید، فاطمه«س» مى­فرمود: ابوالحسن، کارى را که شایسته بود انجام داد و آنها نیز کارى کردند که مورد بازخواست خداى تعالى قرار خواهند گرفت».(۳۳)

حضرت فاطمه«س» تا آخرین لحظه برای دفاع از امامت و ولایت حضرت امیرمؤمنان پای فشرد. در بخشی از وصیّت‌نامه آن حضرت می­خوانیم: «افرادی که عهد خدا و پیامبر خدا را درباره امیرالمؤمنین علی«ع» شکستند و در حقّ من ظلم کردند و ارثیّه‌ام را گرفتند و نامه پدرم را نسبت به فدک پاره کردند و آنهایی که نسبت به خدا و رسولش تذکّر و هشدار می‌دادم که در مورد ما (اهل‌بیت) ظلم روا مدارید! و حق مسلّمی را که خدا برای ما قرار داده است، غصب نکنید! در تاریکی شب جواب مساعد می‌دادند (که شما را یاری می کنیم) و در روز روشن دست از یاری ما بر می‌داشتند، (نیز) حق ندارند بر من نماز گزارند. مرا شب دفن کن، آن هنگام که چشم‏ها آرام گرفته و دیده‏ها به خواب فرو رفته باشند».(۳۴)

علی بن ابوحمزه می­گوید: از امام صادق«ع» پرسیدم: «چرا فاطمه را شب دفن کردند نه روز؟» فرمود: «فاطمه سلام الله علیه وصیت کرده بود تا در شب وی را دفن کنند تا آن دو مرد بر او نماز نخوانند».(۳۵)

مرحوم صاحب «مدارک» می‌گوید: «علّت مخفی بودن محلّ دفن فاطمه«س» آن‌گونه که مخالف و موافق نقل کرده‌اند این است که آن حضرت به امیرمؤمنان«ع» سفارش کرد تا او را شبانه دفن کند تا آنان که او را اذیّت کرده‌ و از ارث پدرش محروم کرده بودند، بر وی نماز نخوانند».(۳۶)

آن حضرت درباره نقش عظمت و شأن خلافت و امامت بر حقّ فرمود: «به خدا سوگند، اگر حقّ ـ یعنی خلافت و امامت ـ را به اهلش سپرده بودند و از عترت و اهل بیت پیامبر«ص» پیروی و متابعت کرده بودند حتّی دو نفر هم با یکدیگر درباره خدا ـ و دین ـ اختلاف نمی­کردند و مقام خلافت و امامت توسط افراد شایسته یکی پس از دیگری منتقل می­گردید و در نهایت تحویل قائم آل محمّد«عج» می گردید که او نهمین فرزند از حسین«ع» است».(۳۷)

پی‌نوشت‌ها:

۱ـ سیدبن طاووس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم، بوستان کتاب، ۱۴۰۶ق، ص۱۸۷٫

۲ـ نور، ۳۶٫

۳ـ الدرّالمنثور، بیروت، نشر دار الفکر، ۱۹۹۳ م، ج۶، ص۲۰۳؛  آلوسی بغدادی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، بیروت، نشر دارإحیاء

۴ـ بحارالانوار، ج۴٣، ص٢٩، ح٣۴.

۵ـ غرر الحکم و در الکلم، عبد الواحد بن محمد تمیمی آمدی، ص۸۲۰، ح۱۴۶٫

۶ـ ر.ک: بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۹، ح۳۱۵ .

۷ـ اَمالى صدوق، ص۴۳۷٫

۸ـ بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۷۲٫

۹ـ بحارالانوار، ج‏۴۳، ص‏۱۲٫

۱۰ـ بحارالانوار، ج۹۲،  ص۴۰۶، ح۳۶٫

۱۱ـ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبیطالب«ع»، ج۳، ص۳۴۱؛ بحارالانوار، ج۴۳، ص۸۴٫

۱۲ـ بحارالانوار، ج۴۲، ص۳۱٫

۱۳ـ حجر، ۴۴٫

۱۴ـ بحارالانوار، ج٨، ص ٣٠٣ و ج۴٣، ص ٨٨؛ ریاحین الشریعه، ج١، ص١۴٨.

۱۵ـ انعام، ۷۶؛ زمر، ۳۹ و ۴۰٫

۱۶ـ بحارالانوار، ج۲۹، ص۲۲۷٫

۱۷ـ عبدالله بحرانی، عوالم العلوم، مسند سیده فاطمه، ج۱، ص۱۰۷، تحقیق محمدباقر ابطحی.

۱۸ـ محمدبن علی بن شهر آشوب، مناقب آل‌ابیطالب، دارالأضواء، بیروت، ۱۴۰۵ هـ .ق، ج۳، ص۳۳۸.

۱۹ـ نهج الحیاه، محمد دشتی، مؤسسه تحقیقات امیرالمؤمنین۷، قم، ۱۳۷۳، ص۲۷۱٫

۲۰ـ کنزالعمال، ج۱، ص۵۸۲٫

۲۱ـ بحارالانوار، ج۷۹، ص۲۷؛ مسند فاطمه، مهدی جعفری، مرکز تحقیقاتی جلیل، تهران، ۱۳۷۳، ص۴۴۰٫

۲۲ـ بحارالانوار، ج۴۳، ص۸۶٫

۲۳ـ بحارلانوار، ج۴۳، ص۸۲، ح۳؛ علل الشرایع، ص ۲۱۵٫

۲۴ـ نور، ۶۳٫

۲۵ـ بحارالانوار، ج۴۳، ص۹۳٫

۲۶ـ خوانسارى، محمد، شرح غررالحکم و دررالکلم آمدى، ج‏۶، ص‏۳۵۳٫

۲۷ـ احقاق الحق، ج۱۰، ص۴۰۰٫

۲۸ـ سفینه‏البحار، ج۱، ص۵۷۱٫

۲۹ـ بحارالأنوار، ج‏۴۳، ص۵۴؛ وسائل الشیعه، ج۲۰، ص۶۷، ح۲۴٫

۳۰ـ تهذیب الاحکام، ج۱، ص۴۶۹؛ بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۸۹٫

۳۱ـ فرهنگ عمید، ذیل واژه «ایثار».

۳۲ـ با اقتباس‏ از الوقایع‏والحوادث، باقر ملبوبى، قم، انتشارات دارالعلم، ج۴، ص۱۸۶٫

۳۳ـ الامامه و السیاسه، ج۱، ص۱۲٫

۳۴ـ هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، قم، انتشارات هادی، چاپ اول، ۱۴۰۵هـ.ق، ص۷۰۲؛ علل الشرائع، صدوق، بیروت دارالبلاغه، ج۱، ص ۱۸۵ ـ ۱۸۹٫

۳۵ـ بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۰۷؛ علل الشرایع صدوق، نجف اشرف، منشورات المکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ – ۱۹۶۶م.

۳۶ـ موسوی العاملی، سید محمّدبن علی (متوفای۱۰۰۹هـ)، مدارک الأحکام فی شرح شرائع الاسلام، نشر و تحقیق مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، الطبعه: الأولی، ۱۴۱۰هـ.ق؛ ج۸، ص۲۷۹.

۳۷ـ همان، ج۳۶، ص۳۵۲، ح۲۲۴.

سوتیترها:

۱٫

خانه فاطمه«س» بسیار ساده و روز و شب محل نزول و عروج فرشتگان الهی بود. پیامبر«ص» هرگز بدون اجازه وارد این خانه نمی‏شد. صبح و شام به آنجا می‏رفت و پس از کوبیدن در با صدای بلند بر اهلش سلام می‏داد

۲٫

زندگی فاطمه زهرا«س»، ترجمانی از «تربیت وحیانی» و قلب مبارکش مرکز نزول قرآن بود. وی تمام مقررات، احکام، دعاها و حکمت‌ها را از پدر گرانمایه‌اش فراگرفت. خطبه آتشین فدک در آن شرایط سخت و شکننده، نشان‌دهنده دریای بی‌کران علم اوست

موضوع این گفتار، منشور مدیریت علوی بر محور عهدنامه مالک اشتر است که جامع‌ترین سند مدیریتی ـ سیاسی اسلامی در جهان می‌باشد. در شماره پیشین بخش‌هایی از این منشور حکومتی را داریم و اینک به بخش دیگر ای منشور مبارک می‌نگریم.

«واشعر قلبک الرحمه للرعیه و المحبه لهم و اللطف بهم و لاتکونن علیهم سبعا ضاریا تغتنم اکلهم فانهم صنفان اما اخ لک فی الدین او نظیر لک فی الخلق…».

»ای مالک! قلب خویش را با مهر و محبت و لطف نسبت به رعیت سرشار گردان و برای آنان درنده‌ای خونخوار مباش که خوردن آنان را غنیمت شماری، زیرا آنان دو گروهند، یا برادر دینی توأند یا انسان‌هایی همانند تو که از آنها خطا و لغزش سر می‌زند و دستخوش انحراف می‌شوند و به عمد یا خطا دست‌شان به گناه آلوده می‌گردد. بنابراین از عفو و گذشت خویش آنان را بهره‌مند ساز، زیرا تو مافوق آنهایی و امام تو مافوق‌ تو و خداوند مافوق امام تو است. او کار مردم را به تو سپرد و بدین وسیله تو را به آزمون نهاده است. با خدا اعلام جنگ مکن که از انتقام او نتوانی گریخت و از عفو و رحمت او بی‌نیاز نخواهی بود.»

در این فراز که بخشی از متن و بخشی از ترجمه آن را ملاحظه کردیم، امام چند نکته اخلاقی و مدیریتی را به حاکم اسلامی توصیه فرموده که به توضیحی از آن می‌نگریم:

۱ـ رابطه دولت و ملت باید براساس مهر و محبت باشد نه از نوع رابطه ظالم و مظلوم. قدرت و سطوت نباید دولت را از رابطه عاطفی و احساسی و انسانی یا مردم غافل سازد که در نتیجه پیوند عاطفی دولت و ملت گسسته شده و پایگاه مردمی دولت متزلزل گردد و خشم خداوند را در پی دارد، زیرا ظلم به ملت جنگ با خداست، جنگی بدفرجام!

اگر دولت پایگاه مردمی داشت، پایدار و استوار می‌ماند، در حالی که نداشتن پایگاه مردمی دولت را در فراز و فرود حوادث تنها رها کرده و زمینه زوال ملک و ملت را فراهم می‌آورد. انحطاط دولت‌ها و تمدن‌ها از آنجا آغاز شد که غرور قدرت و سطوت، زمامداران را فریفته و با مردم رفتار برده‌داران را می‌کرده‌اند. همان تعبیری که حضرت فرموده است: رابطه گرگ و گوسفند، یعنی حکومت جنگل که با حاکمیت عدل و داد همخوانی ندارد.

حکومت اسلامی به ملت متکی است. ملت نیز طبقاتی دارند. هر چند رابطه دولت با کلیه طبقات می‌بایست براساس عطوفت و عدل باشد، اما در این میان اقشار محروم و توده‌های مردم ویژگی خاص دارند و به حمایت بیشتر نیازمندند. اینها مردمی هستند که درآمد، تلاشگر و صادق، و با این همه، بدون اینکه از نظام طلبکاری کنند، پای اصول و اهداف نظام اسلامی ایستاده‌اند. اینها هستند که سرباز می‌دهند داوطلبانه به میدان خطر می‌آیند، شهید می‌دهند، بر سر دشمن فریاد می‌کشند، در راهپیمایی‌های ملی و ضداستکباری شرکت می‌کنند، در جمعه و جماعات و انتخابات خالصانه حضور دارند، بی‌نام و نشانند و اخلاص و صداقت از آنان ستودنی است،همچنانکه استقامت ملت و شهدای جنگی تحمیلی را دیدیم و هم اینک می‌بینیم. شهدای آتش‌نشان را در حادثه پلاسکو دیدیم که در میان آتش و خون جان باختند و قطعه قطعه شدند و شکوه بدرقه این شهیدان را با حضور میلیونی مردم قدرشناس مشاهده کردیم که هر بیننده را به تحسین و خضوع می‌کشاند.

این شور و احساس ستودنی را در کجای دنیا می‌توان دید جز در خیابان‌ها و شهر و روستای ایران اسلامی، اینها هستند که دل دشمن را خالی می‌کنند که فکر تجاوز در سر نپرورد. با این حال اینها درس است برای مسئولین امر که مردم را دست‌کم نگیرند، به درد و رنج این مردم بیشتر بیندیشند و خدمت به این مردم را وظیفه شرعی و ملی خود بدانند.

حقوق بشر در فرهنگ علوی

نکته دیگر، کلام امام علی«ع» این است که به مالک اشتر خاطرنشان می‌سازد عموم مردم و به عبارت دیگر ملت را بدون گرایش خاص، می‌بایست از رحمت و رأفت بهره‌مند سازد. در نظام اسلامی حتی غیرمسلمان، از هر مذهب و ملتی باشند از ظلم و ستم حکومت در امان‌اند، آنجا که می‌فرماید مردم دو صنف‌اند، یا مسلمانند و برادر دینی تو یا انسانی هستند همانند تو که از حقوق انسانی و رأفت اسلامی باید بهره‌مند باشند.

این سخن امام در باب حقوق بشر در روزگاری گفته شده که حاکمان در دو بخش جهان خواب آن را ندیده و نظام ظالم و مظلوم حکم می‌راند و در درون جامعه اسلامی نیز برخی حاکمان مستبد عدالت و انسانیت را به قربانگاه ذبح می‌کردند و اسلام را بد نام نمودند.

و هم‌اکنون که عربده‌های حقوق بشری غربی گوش جهان را پر کرده است و می‌بینیم که نظام ستم‌بار‌گی و برده‌داری و نژادپرستی لکه ننگی است بر تمدن کنونی و می‌بینیم که سیاه‌پوستان زیر چکمه سفیدپوستان در آمریکا به مسلخ کشیده می‌شوند و مردم مظلوم فلسطین بیش از شصت سال است که زیر شکنجه صهیونیست‌های غاصب خرد می‌شوند و صدای حقوق بشر از جایی به گوش نمی‌رسد و همین قدرت‌های سلطه‌گر سیل تسلیحات و حمایت خود را از آدمکشان و تروریست‌ها روانه کرده‌اند.

در عصر امام علی«ع» هنگامی که لشکر معاویه به شهر انبار عراق هجوم آورده و زیور از زنان مسلمان و غیرمسلمان ربودند و امام عدالت و تقوا خبر آن را شنید، خطبه شورانگیزی را ایراد فرموده و جنایت سپاه اموی را محکوم می‌کند و می‌فرماید: «اگر مرد مسلمان از این غصه بمیرد ملامتی بر او نیست» و اینک می‌بینیم که مزدوران صهیونیسم و امپریالیسم و ارتجاع سعودی و عربی و دین‌فروشان حرمین، در کنار کعبه و مدینه منوره به کشتار مسلمین و آتش زدن آنها و اسارت بردن نوامیس مردم مسلمان فتوا می‌دهند و جریان سلفی تکفیری را سامان می‌دهند و از هیچ کجای جهان فریادی به نام حقوق بشر به گوش نمی‌رسد.

در این اوضاع و احوال، طرح حقوق بشر اسلامی با تکیه بر فرهنگ مبارک علوی رسالت دانشمندان و نخبگان است که به جهانیان بفهمانند حقوق بشر را در کجا باید جست‌وجو کرد. این است که امام راحل بنیانگذار جمهوری اسلامی فرمود: «جهان تشنه اسلام ناب محمدی«ص» است» و ما ببینیم به این تشنگی چه پاسخی دادیم؟

آفات قدرت

نکته دیگر این بخش از نامه امام علی«ع» اینکه حکومت و زمامداری به هر عنوان و با هر صبغه‌ای، امانت الهی است و برای احدی ماندگار نمی‌ماند. بالاتر از هر قدرتمندی، قدرت قاهره الهی است و حکومت ما در برابر خداوند قهار باید پاسخگو باشد. اگر زیردستان نتوانند از زبردستان مؤاخذه کنند، دلیل بر آن نیست که قدرتمندان هر چه می‌خواهند بکنند، زیرا انتقام واقعی از آن خدا است و اگر قدرتمندان به این باور برسند، در جامعه انسانی، زورمندی و استبداد جایگاهی نخواهد داشت.

همه تجاوزکاری‌ها، تعدیات، غرورها و سرمستی‌ها از مطلق‌گری انسان است که فکر می‌کند او محور است و نه چیز دیگر، و این در حالی است که می‌بیند هیچ قدرتی در این جهان پایدار نیست و ریاست برای کسی باقی نمانده و نمی‌ماند و همگان باید راه زوال و نیستی را طی کنند. اما درک این واقعیت و تمکین عملی از این حقیقت ویژه کسانی است که دل به نور ایمان روشن ساخته و از تیرگی غرور و غفلت رهیده‌اند و این را در عمل باید آزمود نه ادعا.

همانگونه که حکومت امانت است، بندگان خدا امانت‌اند، اموال و امکانات عمومی و بودجه و اعتبارات امانت است و کارگزاران باید به این امانت‌ها خیانت نکنند و مجال خیانت ندهند و با وسواس و دغدغه به اموال عمومی و حقوق ملت بنگرند. دولت‌ها نباید فکر کنند مالک اموال عمومی‌اند و می‌توانند با لجام‌گسیختگی در اموال ملت عمل کنند.

یکی از مواردی که امیرالمؤمنین«ع» در توصیه‌ها و نامه‌های خود به مأموران حکومت و کارگزاران ایالات و ولایات خاطرنشان ساخته‌اند، امانت‌داری در بیت‌المال و حقوق عامه مسلمین است. در یکی از این نامه‌ها چنین آمده است: «برای تو در این اموال و صدقات سهم مشخص و حق معین است و شریکانی از مستمندان و بینوایان هستند و ما حق تو را می‌دهیم تو نیز باید حق آنان را بدهی و اگر چنین نکنی، فردای قیامت بیشترین دشمنان را خواهی داشت و بدا به حال کسی که خصم و شاکی او در پیشگاه خداوند، فقرا و مساکین و سائلان و محرومان و قرض‌داران و در راه‌ماندگان باشند و کسی که به امانت بی‌توجهی کند و دست به خیانت آلاید و دین خود و جان خویش را از آن منزه نسازد، خود را به ذلت و حقارت در دنیا و آخرت افکنده و در آخرت به ذلت و خواری بیشتری گرفتار ساخته است. بزرگترین خیانت، خیانت به امت و رسواترین تقلب و نیرنگ، غش و دغل با امامان است» (نهج‌البلاغه، ۲۶) «و ان اعظم الخیانه خیانه الامه و افضع الغش غش الائمه» براساس این بیان، خسارت خیانت به حقوق ملت، تنها به مسائل مادی و اقتصادی محدود نمی‌شود، بلکه به حیثیت دین و شأن ولی مسلمین نیز لطمه می‌زند. خیانت به بیت‌المال و حیف و میل بودجه کشور اعتبار نظام را مخدوش می‌سازد، زیرا عملکرد عمال حکومت به حساب حکومت نوشته می‌شود، به ویژه آنکه نظام اسلامی مطرح باشد که خیانت به حقوق ملت از سوی عوامل حکومت نظام اسلامی را خدشه‌دار می‌کند. بسیاری از مردم نمی‌توانند عملکرد و عوامل حکومت را از اصل حکومت تفکیک کنند و بسیاری از دست‌اندرکاران تبلیغ علیه نظام اسلامی با تبلیغات مسموم، اصل نظام را هدف قرار می‌دهند تا عقائد جوانان و ساده‌دلان را تخریب کنند و مثلاً چنین القا می‌کنند اگر نظام اسلامی این است و سردمداران به اصول نظام اینگونه بی‌تفاوت‌اند پس اسلام راستین را از کجا بشناسیم؟!

اینجاست که عقائد ساده‌دلان با عملکرد بد افراد غیرمتعهد، در درون نظام آسیب می‌بیند به ویژه آنکه رسانه‌های بیگانه هم جنگ روانی گسترده‌ای را سامان داده و اصل نظام و عدل اسلامی را بمباران تبلیغاتی می‌کنند که نمونه آن را در حقوق‌های نجومی ‌دیدیم و متأسفانه آنانکه پست‌های کلیدی را در دست دارند از این ماجرا غافل‌اند و سر در لاک خود فرو برده و این و آن را متهم می‌کنند بدون اینکه به حل مشکل بیندیشند و خائن به بیت‌المال را تسلیم عدالت کنند و خائنان را به دست مجازات بسپارند تا همه بدانند عدالت اسلامی با کسی تعارف ندارد.

همانگونه که امام حق و عدل، امیرمؤمنان آموخت و با برخورد قاطع دست طمع‌کاران را از بیت‌المال مسلمین قطع کرد تا سیره علوی اسوه باشد برای آنکه پس از سالیان پا به عرصه حکومت می‌نهد و دعوی سیاست علوی را دارند، اما در عمل به گونه دیگر عمل می‌کنند.

سوتیترها

۱٫

در نظام اسلامی حتی غیرمسلمان، از هر مذهب و ملتی باشند از ظلم و ستم حکومت در امان‌اند، آنجا که امیرالمومنین می‌فرماید: مردم دو صنف‌اند، یا مسلمانند و برادر دینی تو یا انسانی هستند همانند تو که از حقوق انسانی و رأفت اسلامی باید بهره‌مند باشند.

۲٫

خیانت به بیت‌المال و حیف و میل بودجه کشور اعتبار نظام را مخدوش می‌سازد، زیرا عملکرد عمال حکومت به حساب حکومت نوشته می‌شود، به ویژه آنکه نظام اسلامی مطرح باشد که خیانت به حقوق ملت از سوی عوامل حکومت نظام اسلامی را خدشه‌دار می‌کند

درآمد:

حضرت آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی از مراجع عظام تقلید و از جمله فقهای آگاه به زمان است که حقیقتاً امروز در صف اول دفاع از اسلام و تشیع و نظام اسلامی ایستاده‌اند.

آنچه از سخنرانی‌های عمومی و مجالس علمی و اخلاقی معظم له در گذشته و حال و نیز از مقالات سیاسی و اجتماعی ایشان در جراید (که از قبل از انقلاب اسلامی تا چند سال پیش ادامه داشت) برمی‌آید این است که ایشان همواره در زمینه‌های مختلف علمی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دوشادوش مقتضیات زمان، حرکت کرده‌اند.

حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در گفت‌وگو با «پاسدار اسلام» ضمن اشاره‌ای گذرا به سوابق مبارزاتی خود در نهضت امام خمینی(ره)، بر ضرورت تبیین برکات و دستاوردهای انقلاب اسلامی و همچنین حفظ و صیانت از میراث امام تاکید کرده‌اند. ضمن تشکر از معظم‌له که وقت گرانبهای خود را در اختیار ما قرار دادند، در ادامه، این گفتگو تقدیم می‌گردد.

*از اینکه توفیق دیدار حضرتعالی حاصل شد از محضرتان صمیمانه تشکر می‌کنیم. همانطور که مستحضرید اکنون وارد سی‌ونهمین سال پیروزی انقلاب اسلامی شده‌ایم و امروز با نسلی روبه‌رو هستیم که نه دوران پیروزی انقلاب را درک کرده‌اند و نه دوران نهضت را از آغاز تا پیروزی، حتی برخی از افراد نسل‌های پیشین هم، خیلی از وقایع آن ایام را فراموش کرده‌اند، لذا مشتاقیم که از لسان حضرتعالی مروری بر دوران نهضت داشته باشیم و شمه‌ای از تبعید و زندانی شدنتان بشنویم.

بسم‌الله الرحمن الرحیم و به نستعین و صلی‌الله علی سیدنا محمد و آله الاطهار، من هم از شما تشکر می‌کنم و امیدوارم که ان‌شاءالله موفق و مؤید باشید. واقع مسئله این است که کسانی که می‌خواهند ارزش اسلام را بدانند باید تاریخ دوران جاهلیت عرب را بدانند تا ببینند وقتی اسلام آمد چه تغییری در جاهلیت عرب حاصل شد. در مورد انقلاب اسلامی هم همین نکته صادق است. کسانی که بخواهند ارزش این انقلاب را با تمام وجود لمس کنند، باید دوران تاریخ قبل از انقلاب را بدانند که چه خبر بود تا بتوانند مقایسه کنند و ارزش انقلاب معلوم شود. به همین دلیل من معتقدم باید نسل امروز را به مسائلی که قبل از انقلاب بوده است واقف ساخت. اگرچه حالا دارند به وسیله بعضی فیلم‌ها، آن وقایع را نشان می‌دهند، ولی باید در کتب تاریخ مدارس و دانشگاه‌ها اوضاع قبل از انقلاب را تبیین کنند تا معلوم شود واقعاً این انقلاب چه تحولی ایجاد کرده است. انقلاب اسلامی در ایران همه چیز را دگرگون ساخت. حقیقتاً اوضاع منطقه را تغییر داد. به یک معنا این انقلاب در کل عالم اثر گذاشت و الان نیز آثارش را در کشورهای دیگر هم کم وبیش می‌بینیم که روز به روز هم توسعه بیشتری پیدا می‌کند. لذا اصل انقلاب سبب شده که استقلال به معنی واقعی پیدا کنیم. ما قبل از انقلاب استقلال سیاسی نداشتیم، همه آگاهان می‌دانند، وکلای مجلس ما آن‌وقت با مشورت با سفارت‌خانه‌ها انتخاب می‌شدند، باید قبلاً توافق می‌کردند که چه کسانی وکیل باشند، یعنی حتی مجلس شورای ما هم به اذن سفارت‌خانه‌های خارجی بود.

در ارتش ما ده‌ها هزار درجه‌دار آمریکایی وجود داشتند که ارتش ما زیرنظر آنها اداره می‌شد. مجلس ما زیرنظر آنها بود. نفت ما زیرنظر آنها بود. همه چیز زیرنظر آنها بود. اما حالا استقلال کاملی پیدا کردیم، نه تنها زیرنظر آنها نیستیم، بلکه در برابر آنها ایستاده‌ایم و حق‌مان را می‌خواهیم از چنگال آنها بگیریم. ببینید چقدر فرق است بین آن زمان و این زمان. با آن آثار جمعی که انقلاب داشته است که اگر آنها را تک تک بشماریم بی‌حد و حصر است مثل بسیج و… در زمان مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی در حوزۀ علمیه قم چهار هزار نفر طلبه بودند. حالا پنجاه، شصت هزار  طلبه. حوزه‌های شهرستان‌ها خیلی ضعیف بود، حوزه خواهران که اصلاً نداشتیم. حالا ببینید چقدر حوزه‌های خواهران تأسیس شده است. باید بدانیم که متن انقلاب یک چیز است و حواشی آن چیز دیگری است. به هر حال این‌ها مسائلی است که باید محققین بنویسند و در کتب درسی آن را بازگو و تبیین کنند.

اما در مورد خودم، بنده را در پانزده خرداد سال ۱۳۴۲ به زندان شهربانی بردند. من چهل روز در زندان شهربانی بودم. پنجاه و سه نفر از علما، خطاب، بزرگان، ائمه جماعات مساجد معروف تهران، در آن فضای محدود کوچک بودند و برنامه‌هایی داشتند و داستان‌های زیادی بود.

بعد از چهل و پنج روز آزاد شدم.  تصمیم گرفتم بروم شیراز و بستگانم را ببینم. وقتی با اتوبوس به دروازه شیراز رسیدم، مأمور ساواک آمد بالا، گفت این آقا با اثاثش پیاده شود. من پیاده شدم. اثاث مرا گشت، لای یکی از دفاتر یک اعلامیه بود. اعلامیه را خود من نوشته بودم، ولی نه به امضای خودم. یک اعلامیه داغ بود که منتشر کرده بودم، منتها یک نسخه‌اش نزد من مانده بود ولی امضا و نشانی هم نداشت. به هر حال دوباره مرا به زندان بردند. تنها جایی که محاکمه برای من تشکیل داده شد آنجا بود. بعد از مدتی با وثیقه آزادم کردند و بعد محاکمه کردند. در محاکمه گفتیم یک اعلامیه‌ای به دستمان رسیده، آیا شما مرا در حین پخش دیدید؟ ‌یک بسته اعلامیه گرفتید یا فقط یک اعلامیه لای دفاتر من بود؟ این مشمول هیچ قانونی نیست.

بالاخره دیدند دست‌شان به جایی نمی‌رسد و حکم به تبرئه دادند! در مورد همین اعلامیه وقتی در زندان شهربانی بودم، من را با آن طرفی که اعلامیه را از من گرفته بود روبه‌رو کردند و با آنکه خیلی سین جیم کردند، بالاخره آنجا هم نتوانستند چیزی را اثبات کنند. این قضیه در سال ۴۲ بود.

سومین بار سال پنجاه و شش در آستانه پیروزی انقلاب بود، که طلاب حوزه علمیه بعد از جریان انتشار مقاله توهین‌آمیز به امام خمینی(ره) در روزنامه اطلاعات، دسته‌جمعی به خانه مدرسین می‌رفتند. خواستند بیایند خانه ما. من گفتم که خانه ما جا ندارد و برویم مدرسه امیرالمؤمنین(ع) و به مدرسه امیرالمؤمنین آمدیم، طلاب هم آمدند. من یک سخنرانی داغ کردم و در ضمن آن، گفتم که اگر بناست ما زنده بمانیم، همه باید زنده بمانیم، اگر بناست بمیریم، همه باید بمیریم. فردا آمدند مرا با خود بردند و بعد از آن، تبعید پیش آمد. حدود بیست نفر تبعید شدند. من به یکی از دورافتاده‌ترین نقاط کشور یعنی چابهار تبعید شدم که تا آنجا دو شبانه‌روز در راه بودیم.

*آقای پسندیده [برادر ارشد حضرت امام] هم با حضرتعالی در آنجا تبعید بودند؟

آقای پسندیده در انارک بودند. من سه تبعیدگاه داشتم. یکی چابهار بود. وقتی در آنجا فعال شدم، گفتند صلاح نیست اینجا بماند و مرا به مهاباد بردند. باز در آنجا با اهل سنت مأنوس و فعال شدیم، گفتند او را به انارک نائین ببرید. انارک نائین که آمدم آقای پسندیده و آقای خسروشاهی و عده‌ای دیگر هم در آنجا بودند. این البته آخرین روزهای قبل از انقلاب بود.

من در این مدت مقاله‌های زیادی درباره انقلاب در روزنامه‌ها نوشتم، خیلی سخنرانی کردم. بارها ساواک من را دستگیر کرد. ساواک قم، ساواک تهران، شهربانی.

یک بار هم در قم زندان رفتم منتها زندان کوتاهی بود. خاطرم هست یکبار که من در منزل بودم از طرف شهربانی آمدند که ما را ببرند. من در را باز نکردم. پاسبانی فرستادند از دیوار بالا رفت که درب را باز کند، وقتی از دیوار بالا رفت -اینجا جالب شد- پسر کوچکم گفت چه کسی را می‌خواهید، اگر بابام را می‌خواهید اینجاست!! و من ناچار، در را باز کردم و بیرون آمدم که برای دستگیری من داخل خانه نیایند. آقای سبحانی – آیت‌الله-  آنجا بود گفتند شما بروید من مواظب هستم و مشکلات خانواده را حل می‌کنم. ما را بازهم به زندان شهربانی بردند، منتها خیلی طولانی نشد و آزاد شدیم.

یک‌‌بار هم من را بردند پیش ثابتی در ساواک تهران که می‌گفتند مرد شماره دو ساواک است، شنیده‌ام در اسرائیل است. شاید هم یهودی بود. یک‌بار هم پیش سرهنگ مولوی رئیس ساواک تهران. خیلی تشکیلات عجیبی داشت. آن کسی که ما را به اتاق انتظار برد، گفت چراغی که بالای اتاق ایشان هست تا قرمز است من نمی‌توانم صحبت کنم تا چراغ سبز شود. چراغ که سبز شد، گفتند فلان کس است و من را پیش مولوی بردند. مولوی گفت: «آقای مکارم، شما مرد دینداری هستید، من هم دیانتم از شما کمتر نیست. من درویشِ مولا هستم! ولی برای حفظ شاه اگر لازم باشد، یک میلیون نفر را هم میکشم!»

از آن طرف مرید مولا بود و از این طرف هم کشتار مردم برایش مانعی نداشت! یک‌بار هم من را به ساواک بازار تهران بردند. چون در مسجد ارگ که نزدیک بازار است منبر می‌رفتم. واقعاً این‌ها داستان‌هایی دارد که همه‌اش عبرت‌آموز است… به هر حال خداوند نعمت بزرگی به ما داده است، اگر مقایسه کنیم با قبل از انقلاب، می‌فهمیم چقدر تفاوت وجود دارد. باید این نعمت را حفظ کنیم. این جمله را هم اضافه کنم که انقلاب به وسیله دین و اسلام و قرآن و روحانیت پیروز شد، بنابراین باید روحانیت حفظ شود تا انقلاب حفظ شود.

*  از سابقه آشنایی تان با حضرت امام(ره) هم خاطره ای بفرمایید.

من خاطرات بسیاری از امام دارم، ولی خاطره‌ای را برایتان عرض می‌کنم. روزی  رفتم خدمت امام. گفتم در سفری که به منطقه مرز ایران و شوروی رفته بودیم سؤال کردم آیا این شهر روحانی دارد؟ گفتند نه. گفتم یک شهری که اینقدر آسیب‌پذیر هست و تلویزیون روسیه را می‌گیرد (قبل از فروپاشی شوروی) پس چرا روحانی ندارد؟ خدمت امام گفتم آقا من رفتم آنجا، وضع خیلی بد است، من حاضرم شش ماه به آنجا بروم، شش ماه هم یکی دیگر از مدرسین حوزه علمیه برود. ایشان گفتند کار خوبی است، ما تصمیم گرفتیم و مقدمات را آماده کردیم. بعد فرمودند نه شما نروید. شما قم بمانید قم را نگه دارید، دیگران بروند.

*از سابقه آشنایی‌تان با رهبر معظم انقلاب هم بفرمایید.

من اولین‌بار در مشهد با ایشان آشنا شدم. ایشان آن وقت ساکن مشهد بودند.

*چه سالی؟

خیلی قبل از انقلاب بود که ایشان را دیدم. در مدرسه آشنا شدم. دیدم خیلی خوش‌بیان و خوش‌تحلیل هستند. هنگامی که ایشان برای رهبری انتخاب شدند، من از کسانی بودم که واقعاً این انتخاب را انتخاب بجایی دیدم و حمایت کردم و همیشه وظیفه خودم می‌دانم که از ایشان حمایت کنم.

برای اینکه ایشان را فرد اصلحی برای مسئله رهبری می‌دانم. تجربه هم نشان داده که در مشکلات و بزنگاه‌ها تصمیمات ایشان راه‌گشاست و علاقه ایشان به انقلاب و حفظ مظاهر اسلامی واقعاً مهم است.

بعضی‌ها انقلابی هستند، ولی می‌گویند مظاهر اسلامی را فدای انقلاب کنیم، نه، ایشان هم انقلاب را حفظ می‌کنند هم مسائل اسلامی را، هم به مسائل حوزوی اهمیت می‌دهند. من وظیفه خودم می‌دانم که از ایشان حمایت و پشتیبانی کنم و تا به حال هم عملاً  این‌را نشان داده‌ام. من عرض کردم فردی را اصلح از ایشان برای این جایگاه نمی‌بینم و بنابراین، لازم است همه برای حفظ اسلام و انقلاب و کشور، ایشان را تأیید کنند. تجربه هم نشان داده که واقعاً ایشان مرد میدان هستند.

ایشان از نظر علمی، فقهی و از نظر اطلاعات مختلف هم صلاحیت دارند.

الحمدلله هم اطلاعات به روز خوبی دارند، هم اطلاعات علمی حوزوی.

*رهبر معظم انقلاب در سالیان اخیر مطالبات زیادی را اعم از مسائل فرهنگی و مقابله با تهاجم فرهنگی، مسئله نفوذ، مسئله مبارزه با فساد اقتصادی، اداری و مسئله اقتصاد مقاومتی و… مطرح کرده‌اند. اما علی‌رغم پیگیری‌‌های ایشان، بسیاری از این مطالبات همچنان بر زمین مانده است. توصیه حضرتعالی اولاً به مسئولین و ثانیاً به روحانیت و حوزه‌های علمیه برای پیگیری این مسائل چیست؟

اموری که ایشان بر آن اقدام کرده‌اند و حساسیت نشان می‌دهند، از ریشه‌دارترین مسائل است. یکی از آنها همین مسئله فضای مجازی است که یک بلا شده است.

برخلاف آنچه برخی مسئولین می‌گویند که پنج یا هفت درصدش فاسد است، به نظر من فسادش بیشتر از این ارقام است. من با مسئولین قضایی که صحبت کردم می‌گویند: بسیاری از پرونده‌ها مرتبط با فضای مجازی است. ما یک گروهی تشکیل دادیم و فضای مجازی را دنبال می‌کنیم. با مسئولین هم صحبت کرده‌ام، راه‌حل‌هایی هم پیدا شده است. منتها بعضی از مسئولین دل نمی‌سوزانند یا نمی‌دانند چقدر این حوزه مخرب است و متأسفانه نسبت به آن حساسیتی ندارند. به هر حال از کسانی که خیلی به این قضیه دل می‌سوزاند، رهبر انقلاب است، من در مورد فضای مجازی هم با ایشان صحبت کرده‌ام، واقعاً ایشان خیلی جدی است و همچنین نسبت به مسائل مربوط به نفوذی‌ها. چه کسی است که نداند دشمنان با تمام قوا سعی دارند نفوذی‌ها را در همه جا وارد کنند. واقعاً این مسئله سرنوشت‌ساز است.

مسائل اقتصادی و اقتصاد مقاومتی نیز همینطور، ما در شرایطی قرار داریم که اگر این کارها دنبال نشود، ضربه به اصل انقلاب خواهد زد. امیدوارم دولتی‌ها هم در این مسائل به طور جدی ورود پیدا کنند و بتوانند کشور را نسبت به آفات این مسائل بیمه کنند. من معتقد هستم حوزه‌های علمیه مسئولیت سنگینی دارند، علمای شهرستان‌ها مسئولیت سنگینی دارند، علاقه‌مندان به انقلاب مسئولیت سنگینی دارند، باید جلوی این آفات را گرفت تا از مسیر انقلاب انحراف حاصل نشود.

بعضی‌ها شعار می‌دهند ما باید با آمریکایی‌ها کنار بیاییم. این جریان برجام نشان می‌دهد که چقدر آمریکایی‌ها غیرقابل اعتماد هستند. اگر سابقاً بعضی‌ها باور نمی‌کردند حالا بیایند و ببینند. این کسی که تازه آمده می‌گوید من برجام را پاره می‌کنم. مگر شما به ظاهرترین قوانین معتقد نیستید؟ هر دولتی که می‌آید نمی‌تواند مصوبات و تعهدات دولت پیش را  به هم بزند. اگر هر کسی که سر کار می‌آید تمام آن معاهدات و قراردادها را پاره کند، سنگ روی سنگ بند نمی‌شود.

می‌خواهم عرض کنم اینها واقعاً نه تابع قوانین بین‌الملل هستند نه تابع قوانین عرف جامعه انسانی امروز، می‌گویند ما تابع منافع‌مان هستیم. ما باید روی پای خودمان بایستیم و بتوانیم ان‌شاءالله با اتحاد، مشکلات‌مان را حل کنیم. و صلی‌الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین.

سوتیترها:

1. کسانی که می‌خواهند ارزش اسلام را بدانند باید تاریخ دوران جاهلیت عرب را بدانند. در مورد انقلاب اسلامی هم همین نکته صادق است. کسانی که بخواهند ارزش این انقلاب را با تمام وجود لمس کنند، باید دوران تاریخ قبل از انقلاب را بدانند که چه خبر بود تا بتوانند مقایسه کنند و ارزش انقلاب معلوم شود.

۲٫من وظیفه خودم می‌دانم که از ایشان [حضرت آیت‌الله خامنه‌ای] حمایت و پشتیبانی کنم و تا به حال هم عملاً این را نشان داده‌ام، من عرض کردم فردی را اصلح از ایشان برای این جایگاه نمی‌بینم و بنابراین، لازم است همه برای حفظ اسلام و انقلاب و کشور، ایشان را تأیید کنند.

3. مسئله فضای مجازی یک بلا شده است. برخلاف آنچه برخی مسئولین می‌گویند که پنج یا هفت درصدش فاسد است، به نظر من فسادش بیشتر از این ارقام است… منتها بعضی از مسئولین دل نمی‌سوزانند یا نمی‌دانند چقدر این حوزه مخرب است و متأسفانه نسبت به آن حساسیتی ندارند.

۴٫این جریان برجام نشان می‌دهد که چقدر آمریکایی‌ها غیرقابل اعتمادند. اگر سابقاً بعضی‌ها باور نمی‌کردند حالا بیایند و ببینند…اینها تابع هیچ قانونی نیستند، می‌گویند ما تابع منافع‌مان هستیم.

در آستان امامان

شرحی بر زیارت جامعه کبیره

«در آستان امامان» نام مجموعه‌ مقالاتی پیرامون منزلت والای امامان سلام‌الله علیهم اجمعین در شعاع زیارت جامعه کبیره است. در این مقاله نیز فرازهایی از این زیارت مطرح و پیرامون آن به بحث می‌نشینیم.

امامان یک مجموعه

«و اولکم و آخرکم؛ ایمان به اولین امام و آخرین امام دارم.» معنای این سخن این است که امامان یک مجموعه به هم پیوسته‌اند.

بعبارتی یعنی ایمان به دوازده امام دارم و چهار امامی، شش امامی، هفت امامی نیستم.

متأسفانه هوی و هوس‌ها این تفرقه را به وجود آورد. گاه هوی و هوس پیروان و گاه هوس سران انحراف این مجموعه عزت‌آفرین  را متفرق ساخت و جمعی را به وادی ضلالت و گمراهی کشید.

زائر در این فراز می‌گوید من باوردار همه امامان هستم. در روایتی از پیامبر اکرم(ص) رسیده است:

«انا سید الاولین و الاخرین و انت یا علی سید الخلائق بعدی اولنا کاخرنا و آخرنا کاولنا؛ من سرور اولین و آخرین هستم و تو ای علی سرور و سالار خلائق پس از من هستی. اولین ما مانند آخرین ما و آخرین ما مانند اولین ماست.»(۱)

در روایت دیگر از حضرت رسیده است که:

«من انکر واحداً من الاوصیاء فقد انکر الاموات؛ کسی که یکی از امامان زنده را انکار کند در واقع پیشوایانی را که از دنیا رفته‌اند را انکار کرده است.»(۲)

امامان صاحب اختیار

«و مفوض فی ذلک کله الیکم؛ در تمام اموری که گذشت کارها را به شما وا می‌گذارم.»

در حقیقت این نهایت ابراز ارادت به ساحت مقدس امامان است. هر چه را شما برایم از خدا بخواهید تسلیم آنم و به عبارت گویا، شما به اذن خداوند صاحب اختیار من هستید.

در روایتی از حضرت امام صادق(ع) می‌خوانیم که حضرت فرمود:

«من سره ان یستکمل الایمان کله فلیقل القول منّی فی جمیع الاشیاء قول ان محمد فیما السروا و اعلنوا و فیما بلغنی عنهم و فیما لم یبلغنی؛ هر کس از این شاد است که همه درجات ایمان را کامل کند باید بگوید سخن من درباره همه چیز سخن آل محمد صلی الله علیهم اجمعین است در آنچه نهان دارند و در آنچه آشکار سازند و در آنچه از آنان به من برسد و در آنچه به من نرسد.»(۳)

تسلیم در برابر امامان

«و مسلّم فیه معکم و قلبی لکم مسلّم و رأیی لکم متبع و نصرتی لکم معدّه؛ در این امور تسلیم شما هستم و دلم به فرمان شماست و نظرم تابع نظر شما و یاری‌ام برای شما آمده است…»

نگاه شیعه در عرصه رهبری معصومان آن است که این انوار تابناک هر آنچه دستور می‌دهند «محبت شرعی» است. خطا، اشتباه در این دستورات راه ندارد. بر این اساس باید در برابر اوامر آن‌ها تسلیم محض بود. حتی در درون جان نیز اعتراضی نباید داشت.

«فلا و ربک لا یؤمنون حتی یحکموک فیها شجر بینهم ثم لایجدوا فی انفسهم حرجا مما قضیت و یسلّموا تسلیما؛ به پروردگارت سوگند که آن‌ها مؤمن نخواهند بود مگر این‌که در اختلافات خود، تو را به داوری بطلبند و سپس از داوری تو در دل خود احساس ناراحتی نکنند و کاملاً تسلیم باشند.»(۴)

این آیه ایمان را گره خورده با «تسلیم» در برابر پیامبر به عنوان رهبری معصوم است. معنای این سخن این است: «رهبری معصومان تنها رهبری سیاسی نیست بلکه این رهبری از جنس رهبری الهی است که جزئی از آن رهبری سیاسی است».

با این نگاه همانگونه که پیامبر(ص) «و ما ینطق عن الهوی ان هو الّا وحی یوحی؛ از هوی و هوس سخن نمی‌گوید آنچه می‌گوید دستور خداست.»(۵) امامان معصوم هم آنچه حکم می‌کنند دستور خداست. نه تنها در عمل باید مطیع بود که لازمه ایمان و تسلیم است قلباً هم باید آن را باور داشت.

حضرت امام صادق(ع) فرمود:

«لو أن قوما عبدوا الله وحده لا شریک له و أقاموا الصلاه و آتوا الزکاه و حجوا البیت و صاموا شهر رمضان، ثم قالوا لشی ء صنعه الله تعالی أو صنعه النبی صلی الله علیه و آله و سلم: ألاصنع خلاف الذی صنع، أو وجدوا ذلک فی قلوبهم لکانوا بذلک مشرکین. ثم تلا هذه الآیه: «فلا و ربک لا یؤمنون حتی یحکموک فیما شجر بینهم ثم لا یجدوا فی انفسهم حرجا مما قضیت و یسلموا تسلیما» ثم قال ابوعبدالله علیه السلام. و علیکم بالتسلیم ؛ اگر قومی خدای یگانه بی شریک را عبادت کنند و نماز به پا دارند و زکات بپردازند و حج خانه خدا را بگذارند و ماه رمضان روزه بگیرند، سپس درباره چیزی که خدا و رسول خدا انجام داده بگویند چرا خلاف این انجام نداد؟ یا این اعتراض را در دل خود بیابند قطعاً به این خاطر مشرک خواهد بود. (اگر واقعا اعتراض قلبی به حکم خدا و رسول خدا داشته باشد مشرک واقعی است و اگر قبول آن حکم بر او سنگین باشد اما آن را رد نکند مشرک است به معنای کسی که توحید کامل ندارد.) سپس این آیه را «فلا و لا ربک الآیه» تلاوت فرمود سپس فرمود بر شما باد به تسلیم.»(۶)

ابعاد تسلیم

تسلیم بودن در برابر معصومان ابعادی دارد:

۱- تسلیم قلبی، همان که در این زیارت آمده «و قلبی لکم مسلّم» که از آن سخن گفته شد.

۲- تسلیم در رأی، رأی آنان را صائب دیدن چه رأی آنان به نفع ما باشد یا به ضرر. گاه کسانی اگر رأی را به نفع خود دیدند تسلیم‌اند و اگر به زیان خود دیدند تسلیم‌ناپذیرند. اینان «ولایتمدار نیستند»، «خودمدارند». در شأن نزول آیه فوق آمده است که:

«زبیر بن عوام که از مهاجران بود با یکی از انصار (مسلمانان مدینه) بر سر آبیاری نخلستان‌های خود که در کنار هم قرار داشتند اختلافی پیدا کرده بودند. هر دو برای حل اختلاف خدمت پیامبر رسیدند. در آنجا که باغستان «زبیر» در قسمت بالای نهر و باغستان انصاری در قسمت پایین نهر قرار داشت پیامبر به «زبیر» دستور دارد اول او باغ‌هایش را آبیاری کند و بعد مسلمان انصاری (و این مطابق همان سنتی بود که در باغ‌های مجاور هم جریان داشت) اما مرد انصاری به ظاهر مسلمان از داوری عادلانه پیامبر ناراحت شده گفت: آیا این قضاوت به خاطر آن بود که زبیر عمه‌زاده توست؟ پیامبر از این سخن بسیار ناراحت شد به حدی که رنگ رخسار او دگرگون گردید در این موقع آیه فوق نازل شد و به مسلمانان هشدار داد.(۷)

در این زیارت زائر می‌گوید من رأیی جز رأی شما ندارم این معنای تسلیم است با این باور زائر در حقیقت اجتهاد مقابل نص را محکوم می‌کند و می‌گوید من این راه نادرست را ندارم. این منش که کسی بگوید پیامبر چنین فرموده و معصوم چنان، اما من چنین می‌گویم!! این روش مؤمنان نیست. «و رأیی لکم متبع» محکوم کردن این روش است که متأسفانه در تاریخ اسلام نمونه‌های فراوان از این دست منش‌های نادرست بودیم. مرحوم علامه شرف الدین در کتاب «النص و الاجتهاد» صد نمونه از این اجتهادها را در برابر نص آورده است.

۳- تسلیم عملی

تسلیم عملی بعد دیگر تسلیم است. اگر تکلیفی را معصوم متوجه کسی نمود، تسلیم آن است که بی‌چون و چرا آن تکلیف آورده شود چه سخت باشد چه راحت، چه باذوق و سلیقه‌اش همراه باشد چه همراه نباشد.

در تاریخ آمده است که پیامبر اکرم در ماه رمضان سال هشتم هجرت عازم فتح مکه شد. وقتی آن حضرت کمی از مدینه فاصله گرفت در نقطه‌ای به نام «کدید» آبی خواست و روزه خود را افطار نمود و به همه دستور داد که «افطار» کنند. گروه زیادی افطار کردند ولی عده کمی تصور کردند که اگر روزه بگیرند و با دهان روزه جهاد نمایند پاداش آن‌ها افزون‌تر خواهد بود از این نظر از شکستن روزه خودداری نمودند.

معنای این کار تسلیم نبودن در برابر پیامبر است. پیامبر اکرم از تسلیم‌ناپذیری این گروه ناراحت شده و این افراد «خودمحور» را گناهکار و سرکش نامید.(۸)

این تسلیم عملی در برابر پیامبر جلوه ایمان است در حالی که این افراد ساده‌لوح به این نکته توجه نکردند همان پیامبری که دستور روزه را داده امر به افطار آن را می‌دهد پس چرا تسلیم ناپذیری؟!

الگوهای تسلیم در برابر امامت

جلوه برجسته تسلیم در برابر امامان فداکاری یاران سیدالشهداء(ع) هستند. این گل‌های معطر ایثار و فداکاری با آنکه به صورت قطعی می‌دانستند پایان این راه شهادت است اما با آغوش باز و عاشقانه از آن استقبال کردند به هنگامی که سیدالشهداء اذن خروج از کربلا و نجات جان خویش را داد عاشقانه «حماسه تسلیم» را آفریدند.

سعید بن عبدالله حنفی گفت: « لا والله یابن رسول الله لا نخلیک ابدا حتی یعلم الله انا قد حفظنا فیک وصیه رسول محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) ولو علمت انی اقتل فیک ثم احیی ثم اخرج حیا ثم اذری یفعل ذلک بی سبعین مره ما فارقتک حتی القی حجمامی دونک و کیف لا افعل ذلک و انما هی قتله واحده ثم انال الکرامه التی لا انقضاء لها ابدا؛ به خدا قسم ای پسر پیامبر خدا ما تو را تنها نمی‌گذاریم تا خدا گواه باشد که ما وصیت پیغمبرش محمد صلی الله علیه و آله را در باره تو حفظ کردیم و اگر بدانم که در این راه کشته می‌شوم و سپس زنده می‌گردم و پس از آن زنده زنده سوزانده شوم و خاکسترم را بر باد دهند و بدانم هفتاد مرتبه چنین می‌شود از تو دور نمی‌شوم تا قبل از تو مرگ خویش را ببینم. چگونه در راه تو جانبازی نکنم، درحالی که این بیش از یک بار کشته شدن نیست و بعد از آن به عزت و سعادت جاودانی خواهم رسید.»

«و الله یابن رسول الله لوددت انّی قتلت ثم نشرت الف مره و ان الله تعالی قد دفع القتل عنک و عن هولاء الفتیه من اخوانک و ولدک و اهل بیتک؛ به خدا سوگند ای پسر پیغمبر خدا دوست داشتم هزار بار کشته و باز زنده شوم و خداوند تو و برادران و اهل بیت تو را زنده نگه دارد.»(۹)

اینها جلوه‌های برجسته ایثار و تسلیم است بی‌تردید سالار شهیدان این تسلیم را یک ارزش والا دید و مدال «وفادارترین» را به این شهیدان داد.

تسلیم عملی یعنی مطیع بودن حتی در سخت‌ترین عرصه‌ها. اینان یار صدیق و وفادار و اعتمادکردنی هستند. در روایتی آمده که «سهل خراسانی» به حضرت امام صادق(ع) گفت چرا برای گرفتن حق خود قیام نمی‌کنی در حالی که صدهزار رزمنده داری؟ امام علیه السلام دستور داد تنور را روشن کنند. تنور که روشن شد امام به سهل خراسانی فرمود برخیز و داخل تنور بنشین!! او گفت آقای من مرا به آتش مجازات مکن، بگذر از من خداوند از شما بگذرد. امام صادق فرمود گذشتم، در این حال هارون مکّی وارد شد و کفشش در دستش بود امام صادق(ع) به او فرمود کفش‌هایت را بینداز و داخل تنور بنشین! او چنین کرد امام مشغول صحبت از خراسان شد و آنچنان مطلع بود از اوضاع آن دیار که گویا خود در خراسان بوده و شاهد وقایع آن بوده است. سپس فرمود خراسانی! برخیز و داخل تنور را ببین. خراسانی به مشاهده تنور پرداخت دید هارون مکی چهارزانو در آتش نشسته! امام فرمود در خراسان چند شیعه تنوری این چنین داریم؟ او گفت به خدا قسم حتی یک نفر شیعه این چنینی در خراسان ندارید! امام(ع) فرمود ما تا وقتی که (حداقل) پنج نفر شیعه این چنین نداشته باشیم قیام نمی‌کنیم ما زمان قیام را می‌دانیم. این جلوه برجسته تسلیم است.

یاری امامان

اینک سخن این است که یاری امامان چگونه است؟ و تفسیر «نصرتی لکم معدّه» چیست؟ پرواضح است که امامان هیچ نیاز شخصی به یاری ندارند. همانگونه که خداوند که این همه دعوت به یاری‌اش می‌کند نیاز به یاری ندارد. «و غنی علی اطلاق» قادر علی الاطلاق است.

یاری امامان، یاری مکتب آنان با گفتار و رفتار است. یاری امامان آن است که به گونه‌ای عمل کنیم که مایه زینت آنان باشیم، یاری امامان به آن آراستگی به فضائل اخلاقی است. حضرت امیرمؤمنان علی(ع) فرمود شما نمی‌توانید ساده‌زیستی مرا داشته باشید «و لکن اعینونی بورع و اجتهاد و عفه و سداد؛ لیکن مرا با پرهیز از گناه و تلاش برای دین عفاف و پیمودن راه درست یاری دهید.»(۱۱)

«ورع» تقوا در سطح عالی است. «اجتهاد» تلاش و کوشش برای دین و دغدغه آن است. «عفت» خویشتن‌داری در برابر شهوات مختلف «سداد» انتخاب راه صحیح و پرهیز از بیراهه‌هاست. «نصرتی لکم معدّه» یعنی تلاش در عرصه فضائل.

حضرت امام باقر(ع) فرمود: «اعینونا بالورع فانه من لقی الله عزوجل منکم بالورع کان له عندالله فرجا…؛ ما را با ورع یاری کنید زیرا هر کس از شما خدای عزوجل را با ورع ملاقات کند برای او نزد خدا گشایشی باشد.»(۱۲)

و البته نباید از نظر دور داشت که این یک جلوه نصرت امامان است ولی «نصره» مصدر مضاف است از آن عموم استفاده می‌شود و شامل هر گونه آمادگی برای ظهور و در خدمت آنان قرار گرفتن می‌گردد.

در روایتی از حضرت امام صادق(ع) رسیده است:

«لیعدن احدکم لخروج القائم ولو سهما، فان الله اذا علم ذلک من نیته رجوت لان ینسی فی عمره حتی یدرکه و یکون من اعوانه و انصاره؛» «باید هر یک از شما برای خروج حضرت امام زمان آماده باشد هر چند با تهیه یک تبر! چون وقتی خداوند ببیند کسی به نیت یاری مهدی خود را آماده می‌کند امید می‌رود خداوند عمر او را دراز کند تا ظهور حضرت را درک کرده و از یاوران مهدی باشد.»

مقصود آمادگی مدام برای ظهور حضرت است این هم جلوه‌ای از جلوه‌های نصرت اوست.

آرزوهای فراتر

«حتی یحیی‌الله تعالی دینه بکم و یردکم فی ایّامه و یظهرکم لعدله و یمکنکم فی ارضه؛ تا خداوند متعال دینش را به شما زنده کند و شما را در دوران خود برگرداند و برای گسترش عدالتش شما را توانا نماید و در روی زمینش پا بر جایتان کند.»

در این فراز زائر، آرزوهای خود را بیان می‌کند:

۱- آرزوی احیای دین به رهبری امامان علیهم السلام. او(امام زمان«ع») دین غریب، دین تحریف شده، دین اسیر هوسبازان که به نام دین‌ عرضه می‌کنند، این دین را زنده می‌کند.

دینی که به تعبیر حضرت مولی علی(ع) پوستین واژگون به آن پوشانده‌اند «و لبس الاسلام لبس الفروِ مقلوباً؛ و اسلام پوستین واژگونه پوشد.»(۱۴) نیز فرمود:

«ایهاالناس سیأتی علیکم زمان یکفاء فیه الاسلام کما یکفاء الاناء بما فیه؛ ای مردم به زودی بر شما روزگاری خواهد آمد که اسلام را از حقیقت آن نهی می‌کنند همچون ظرفی که واژگونش کنند و آن را از آنچه درون دارد تهی سازد.»(۱۵)

آری او خواهد آمد و دین را زنده خواهد کرد.

حضرت علی(ع) فرمود:

«و یحیی میت الکتاب و السنه؛ مهدی کتاب و سنت مرده و از میان رفته را زنده می‌کند.»(۱۶)

نیز فرمود: «یعطف الهوی علی الهدی اذا عطفوا الهدی علی الهوی، و یعطف الرای علی القرآن اذا عطفوا القرآن علی الرای؛ هواپرستی را به خداپرستی بازگرداند پس از آنکه خداپرستی را به هواپرستی بازگردانده باشد، رأی‌ها را به قرآن بازگرداند پس از آنکه قرآن را به رأی‌های خود بازگردانده باشند.»(۱۷)

آری در عصر ظهور دین حرف اول را در جهان می‌زند.

«لیظهره علی الدین کله ولو کره المشرکون»(۱۸)

۲- آرزوی حاکمیت امامان در عصر رجعت

«ویردکم فی ایامه»

از مصادیق بارز «ایام الله» دوره حاکمیت امامان است در عصر رجعت تحقق خواهد یافت.

۳- عصر حاکمیت عدل

عصر ظهور عصر حاکمیت عدل و قسط است. روایات در این عرصه آن‌قدر فراوان است که اگر نگوییم تواتر لفظی حداقل تواتر معنوی دارند.

۴- اقتدار امامان

عصر ظهور هم عصر اقتدار دین در عرصه رشد و هدایت انسان‌هاست.

«و لیمکنن لهم دینهم الّذی ارتضی لهم…؛ … و دین و آئینی را که برای آن‌ها پسندیده به طور ریشه‌دارد و پابرجا در صفحه زمین مستقر سازد.»(۱۹)

و هم عرصه اقتدار امام علیهم السلام جهت هدایت آن‌ها به زندگی برتر و آرمانی «و یمکنکم فی ارضه»

اینها آرمان‌ها و آرزوهای زائر است آرمان‌هایی که بی‌تردید تحقق خواهد یافت ان شاءالله.

روزی که بشر عصاره شر گردد

دین و هدف و شرافتش زر گردد

از بحر نجات خلق آید مهدی(عج)

از یُمن وجود او ورق برگردد

پی‌نوشت‌ها

1. بحارالانوار، ج ۲۵، ص۳۶۰٫
2. اصول کافی، ج ۱، ص ۳۷۳٫
3. اصول کافی، ج ، ص ، باب التسلیم.
4. نساء/ ۶۵٫
5. نجم/
6. اصول کافی، ج ۱، ص ۳۹۰ و ج ۲، ص ۲۹۸٫
7. تفسیر نمونه، ج ۳، ص ۵۷۸ از: بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۱۹٫
8. فروغ ابدیت، ج ۲، ص ۳۲۰؛ سیره حلبی، ج ۳، ص ۹۰٫
9. اللهوف علی قتلی الطفوف.
10. سفینه البحار، ج ۴، ص۸۲۷ از المناقب، ج ۴، ص ۲۳۷؛ الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۵۹۵، بحارالانوار، ج ۴۷، ص ۱۲۳٫
11. نهج البلاغه، نامه ۴۵٫
12. اصول کافی، باب الورع حدیث ۱۲٫
13. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۵۸٫

۱۴ و ۱۵٫ نهج البلاغه، خطبه ۱۰۳٫

۱۶ و ۱۷٫ نهج البلاغه، خطبه ۱۳۸٫

18. توبه/ ۳۳٫
19. نور/ ۵۵٫

……………………………………………

سوتیترها

۱٫

نگاه شیعه در عرصه رهبری معصومان آن است که این انوار تابناک هر آنچه دستور می‌دهند «محبت شرعی» است. خطا، اشتباه در این دستورات راه ندارد. بر این اساس باید در برابر اوامر آن‌ها تسلیم محض بود.

۲٫

تسلیم بودن در برابر معصومان شامل:تسلیم قلبی و تسلیم در رأی است. اگر رأی را به نفع خود دیدند تسلیم‌اند و اگر به زیان خود دیدند تسلیم‌ناپذیرند. اینان «ولایتمدار نیستند»، «خودمدارند».

نگاه عاشقانه ‌به ‌دنیا ‌ممنوع

توجه به دنیا مهمترین مانع مؤدب شدن به آداب الهی است. در آیات قرآن آیه‏ای وجود دارد که وقتی بر پیغمبر‌اکرم(ص) نازل شد، آن حضرت شخصی را بین مسلمین فرستاد تا ندا دهد اگر کسی خود را به ادب الهی مؤدب نسازد، با دلی پر حسرت از دنیا خواهد رفت.(۱) از این روایت معلوم می‎شود که این آیه و مفاد آن، در بحث مؤدب شدن انسان به ادب الهی، جنبه زیربنایی دارد. خداوند در سوره ‌مبارکه طه می‏فرماید: «وَ لا تَمُدَّنَ‏ عَینَیکَ‏ إِلى‏ ما مَتَّعنا بِهِ أَزواجاً مِنهُم زَهرَهِ الْحَیاهِ الدُّنیا لِنَفتِنَهُم فیهِ وَ رِزقُ رَبِّکَ خَیرٌ وَ أَبقى وَ أْمُر أَهلَکَ‏ بِالصَّلاهِ وَ اصطَبِر عَلَیها لا نَسئَلُکَ رِزْقاً نَحْنُ نَرزُقُکَ وَ الْعاقِبَهُ لِلتَّقْوى.»(۲) ابتدای آیه خطاب به خود پیغمبر است. برای اینکه اهمیت مطلب روشن شود، از شما یک سؤال می‎پرسم؛ آیا خداوند پیغمبر را بیشتر دوست داشته است یا ما را؟ آیا رشتۀ ولای بین پیغمبر و خدا محکم‏تر، قوی‏تر و شدیدتر بوده است یا غیر او؟ این‏ها به‏هیچ‏وجه با یکدیگر قابل قیاس نیستند؛ چون پیغمبر را حتی با دیگر انبیای الهی هم نمی‏توان قیاس کرد؛ «حبیب‎الله» یعنی او محبوب خدا است و محبوب مطلق رب‌العالمین است. حال ببینید که خدا به حبیبش چه می‏گوید؛ او می‏فرماید: «وَ لا تَمُدَّنَّ عَینَیکَ»؛ نگاه پیوسته و طولانی نکن! مدّ یعنی کشیدگی؛ لذا آیه می‏فرماید که نگاهت را طولانی نکن! مگر انسان نگاه کوتاه و طولانی دارد؟ بله؛ اگر انسان یک شیء را ببیند که برایش جالب نیست، نگاهش را ادامه نمی‎دهد، اما اگر آن شیء نظرش را جلب کند و جالب به‏نظر برسد، آن را بیشتر نگاه می‏کند، دیگر چشم از آن برنمی‏دارد و نگاهش طولانی می‏شود. این نوع نگاه گویای آن است که شخص، مفتون و شیفته آن شیء شده است. چون تا زمانی که مفتون آن نشده و چشمش را نگرفته است، به آن خیره نشده و نگاهش را کوتاه خواهد کرد.

حالا پیغمبر باید به چه چیزی خیره نشود و نگاهش را کوتاه کند؟ «وَ لا تَمُدَّنَ عَینَیکَ إِلى‏ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَهَ الْحَیاه الدُّنْیا؛ به چیزهایی که ما به ‏وسیله آن‏ها گرو‏هی از مردم را متنعم ساخته‏ایم، نگاه طولانی نکن! چرا که این تنعمات مادی، همان مظاهر مادی است که در دست دنیاداران قرار دارد.»(۳) قرآن نمی‏فرماید: به این‏ها نگاه نکن، بلکه می‏گوید: نگاهت را به این چیزها، طولانی نکن! پس نهی نسبت به مدّ و کشش نگاه است، نه خود نگاه. قرآن می‏فرماید: به این‌ها چشم ندوز! مفتون این‏ها نشو! مواظب باش تا این مظاهر دنیوی یک‏وقت دلت را نبرد! چیزهایی که دنیاداران در دست دارند دلربا است؛ تو خودت کاری نکن که این چیزها دلت را ببرد! چون دل تو برای من است.

اقتضای دوستی این است که دل به دل راه پیدا می‏کند و رابطۀ محبتی برقرار می‏شود. ما خودمان هم در مسائل مختلف به فرزندانمان تذکر می‏دهیم و بر همین اساس می‏گوییم: فلانی آدم درستی نیست؛ یک‏وقت نکند با او رفت و آمد داشته باشی؛ چون می‏دانیم که صِرف رابطه داشتن با آن فرد، ایجاد علاقه کرده و در‌نهایت رشته محبت و علقه بین پدر و پسر را از بین می‏برد؛ یعنی تأدیب فرزند دیگر اثر نداشته و پدر تربیت فرزندش را رها می‏کند.

تطبیق بحث با روایات

ما روایات زیادی راجع ‏به این موضوع داریم. امام علی«ع» فرمودند:‌ «مَن‏‌قَصَّرَ نَظَرَهُ‏ عَلى أَبنَاءِ الدُّنیا عَمِی عَن سَبِیلِ الهُدى»؛(۴) کسی‌که نگاهش فقط به ابنای دنیا یعنی همان دنیاداران باشد، نسبت به راه هدایت کور می‏شود. این نتیجه برای کسی است که نگاه طولانی به دنیاداران داشته باشد.

حضرت در جایی دیگر راجع ‏به خود دنیا این‏طور تعبیر می‏کنند و می‏فرمایند:‌ «اُنْظُر إِلَى‏ الدُّنیا نَظَرَ الزَّاهِدِ الْمُفَارِقِ؛ به دنیا نگاه کن، اما دیدِ بی‏رغبت نسبت به آن داشته باش»، «وَ لَا تَنظُر إِلَیهَا نَظَرَ الْعَاشِقِ الْوَامِقِ؛(۵) و به دنیا آن‏قدر عاشقانه نگاه نکن که دلت را ببرد.»

در روایت دیگری آمده است: ‌«مَن عَظُمَتِ‏ الدُّنیا فِی عَینِهِ وَ کَبُرَ مَوقِعُهَا فِی قَلبِهِ»؛ اگر دنیا و جایگاه آن در چشم و دل کسی بزرگ جلوه کند، «آثَرَهَا عَلى اللَّهِ»؛(۶) او دنیا را بر خدا مقدم خواهد داشت.

بنابراین بزرگترین مانع برای مؤدب شدن به آداب الهی این است که انسان در پی مظاهر دنیا دلش را از کف بدهد و فریفته مظاهر مادی شود؛ لذا خدای متعال نیز خطاب به حبیب خود این‏طور امر می‏کند که به دنیای دنیاداران نظر طولانی و پیوسته نکن؛ چرا که توجه و نگاه به دنیا، دلبری می‏کند و دیگر نمی‏گذارد تو مؤدب شوی.

 مهم‌ترین اثر ادب الهی در حیات انسان

آرامش و آسانی در هنگام جان دادن به‌ جای سختی و حسرت

اما مطلب دوم این است که بالاترین اثر ادب الهی چیست؟ مهم‌ترین اثر ادب الهی، آسانی و آرامش داشتن هنگام رفتن از دنیا و ورود به نشئه دیگر است، در مقابل، کسانی که مؤدب به آداب الهی نیستند، با سختی و حسرت از این مرز عبور خواهند کرد. دلیل این تفاوت، اختلاف حالات انسان‏ها است. گاهی انسان را به جایی می‏برند و او هم به محل اقامت جدیدش نظر می‏کند و منتظر رفتن و رسیدن است. گاهی هم او را می‏کِشند و او مدام رویش را برمی‏گرداند و به پشت سر نگاه می‏کند؛ چون دلش اینجا است و دوست ندارد از محبوبش جدا شود. مرگ هم برای کسانی که مؤدب به ادب الهی هستند مثل این است که در یک جاده مستقیم بدون اینکه به پشت سر خود کاری داشته باشند، با نگاه به جلو، سریع، راحت و آرام حرکت می‏کنند، اما وقتی افراد بی‌ادب را به‏سمت خدا می‏کِشند و می‏برند، رویشان به پشت سرشان یعنی دنیا است.

«جان دادن» به‌جای «جان کندن»

حالا به‏ سراغ روایت برویم. امام‌هشتم«ع» می‏فرماید: ‌«أَنَّ جَبرَئِیلَ هَبَطَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ‎ فَقَالَ إِنَ‏ اللَّهَ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ یَقْرَأُ عَلَیکَ‏ السَّلَامَ وَ یَقُولُ ‌لَکَ»؛ جبرئیل خدمت پیامبر آمد و عرض کرد: خداوند به تو سلام می‏رساند و می‎فرماید:‌ «اِقرَأْ بِسمِ اللَّهِ الرَّحمنِ الرَّحِیمِ»؛ بگو: بسم الله الرّحمن الرّحیم وَ لا تَمُدَّنَّ عَینَیکَ إِلى‏ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ. امام‌رضا«ع» می‏فرماید: وقتی که این آیه بر پیغمبر‌اکرم نازل شد، «فَأَمَرَ النَّبِیُّ مُنَادِیاً یُنَادِی»؛ پیغمبر به شخصی امر کرد که در میان مسلمین برود و بلند بگوید: «مَن لَم یتَأَدَّب بِأَدَبِ اللَّهِ تَقَطَّعَت نَفسُهُ عَلى الدُّنیا حَسَرَاتٍ»؛(۷) هرکس خود را به آداب الهی مؤدب نکند، با حسرت از دنیا می‏رود، جانش را نمی‏گیرند بلکه جانش با حسرت و اندوه کنده می‏شود! این معنای «تَقَطَّعَت نَفْسُهُ عَلى الدُّنْیا حَسَرَات» است.

حسرت حالت افسوسی است که انسان نسبت به گذشته و آنچه از دست داده پیدا می‏کند؛ کسی که چشمش در دنیا مانده و راهی آخرت شده است، با دلی پر از حسرت به‌ سمت آخرت برده می‏شود. دلِ پُر حسرتش را از دنیا می‏کَنند و او را راهی آخرت می‏کنند؛ درست مثل اینکه بخواهند طفلی را از مادرش جدا کنند.

گویا الآن رابطه میان روایت با آیه معلوم شد که و اینکه چرا قرآن می‏فرماید به نعمت‏های در دست دنیاداران چشم ندوز؛ و از طرف دیگر پیغمبر فرمود: در میان مردم فریاد بزنید کسی که به آداب الهی مؤدب نباشد، سخت جان می‏دهد. انسان نباید دنیا را برای خود مانند مادر خویش قرار دهد و به او دلبسته شود؛ باید از دنیا بهره گرفت، اما بین خود و آن هیچ علقه‏ای برقرار نکرد! از جملۀ «مَن لَم یتَأَدَّبْ بِأَدَبِ اللَّهِ تَقَطَّعَتْ نَفْسُهُ عَلى الدُّنْیا حَسَرَات»، پیدا است که «وَ‌لا‌تَمُدَّنَّ عَینَیکَ إِلى‏ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنهُم» یکی از آداب الهی است و باید رعایت شود. این ادب، اساسی‏ترین ادب ‌الهی و برطرف‏کننده مانع اصلی تأدب به آداب الهی است. خدا با این آیه پیغمبر خویش را ادب کرد و پیغمبر نیز تأدیب خدا را به گوش همگان رساند. این ادب زیربنای تأدیب جمیع ابعاد وجودی انسان به‏حساب می‏آید.

«صبر» مهم‌ترین لازمه تحقق ادب الهی

«ادب الهی» رنج و سختی دارد

اما مطلب سوم که از همین آیه برداشت می‏شود، این است که در ادب نوعی سختی، رنج و فشار وجود دارد. ما گفتیم که ادب یعنی روش رفتاری. روش رفتاری به‏ معنای ملکه است و هر موجودی از نظر علمی، روش خاصی برای رفتار خود دارد. انسان‌ها نیز متناسب با هر کدام از ابعاد وجودی خود مانند عقل، نفس، قلب و… روش رفتاری مخصوص به‏ خود دارند. رفتار نیز همان عملی است که با تکرار آن «ملکه» و روش حاصل می‏شود؛ لذا اگر کسی بخواهد برای هرکدام از ابعاد وجودی خود روش رفتاری ایجاد کند، باید متناسب با آن دستورالعملی را به ‏کار گیرد و آن را به ‌قدری تکرار کند، تا بالاخره در وجودش به‏ صورت یک روش و ملکه دربیاید. در اینجا «تکرار عمل» پیش از پیدایش ملکه، همراه با نوعی مشقت و سختی است؛ یعنی برای انسان سخت است که طبق دستوری عمل کند که مطابق با روش رفتاری او نیست؛ چون او دلش می‏خواهد طور دیگری عمل کند و اقتضای او چیز دیگری است، ولی باید خود را با دستورات دیگری مطابقت دهد. به‏ عنوان مثال شهوت، قوه‏ای است که به ‏طور گسترده فعالیت می‏کند. اگر کسی بخواهد به این بُعد نفسانی، روش رفتاری بدهد، باید با دستورالعمل‏ها و قوانین‌الهی جلوی آن را بگیرد که در چارچوب مشخصی عمل نماید. این کار مستلزم رنج، فشار و مشقت است.

مؤدب شدن بدون صبر محال است

این دستورات باید به‏ صورت مکرر انجام گیرد تا نفس مؤدب شود. به ‏همین‏ خاطر برای مؤدب شدن، بیش از هر چیزی به صبر نیاز داریم. چون بدون فضیلت انسانی صبر در برابر سختی و مرارتِ تبعیت از دستورات الهی، مؤدب شدن به آداب الهی ممکن نیست. یکی از وجوه معنایی روایت نورانی «البَلاءُ لِلوِلاءِ»(۸) این است که اهل ولا همیشه تحت فشار قرار دارند تا لحظه ‏به ‏لحظه مؤدب شوند و دوستی و ولایشان با خدای متعال بیشتر شود. اگر کسی نتواند این فشارها را تحمل کند هیچ‏گاه مؤدب نخواهد شد و از زمره اهل ولایت‏الله خارج می‏گردد. لازمۀ سلوک در این مسیر صبر کردن است.

نیاز مؤدب و مؤدب به صبر

نکته مهم و اساسی این است که هم کسی که می‏خواهد تأدیب شود باید اهل صبر باشد و مرارت اطاعت و مخالفت با خواسته‏های بی‏قید و بند خویش را بپذیرد و هم کسی که می‏خواهد او را ادب کند باید صبر داشته باشد و بر سرپیچی‏های شخصی که تحت تربیت و تأدیب او قرار گرفته صبر نماید؛ چون ایجاد روش رفتاری، یک امر دفعی نیست، بلکه به ‌تدریج حاصل می‏شود و نیاز به صبر دارد. از همین‏جا روشن می‏شود که محوری‏ترین فضیلت در باب ادب، چه ادب کردن و چه ادب شدن، صبر است. حال اگر مؤدَب و مؤدِب یکی باشد، میزان صبر باید دوچندان باشد؛ یعنی کسی که می‏خواهد خود را ادب کند و روش رفتاری الهی پیدا کند باید خیلی صبور باشد تا از بی‏ادبی‏های خود خسته نشود و مسیر را تا پایان ادامه دهد. از طرف دیگر ما علاوه بر تأدیب خود، وظیفه دیگری هم داریم، هم باید خودمان را با دستورات الهی تأدیب کنیم و هم باید به تأدیب نفوسی که در محیط اطراف ما هستند بپردازیم. این کار مگر بدون صبر شدنی است؟!

لزوم صبر بر بی‌ادبی دیگران در قرآن

در ذیل این آیه شریفه که به بزرگترین مانع ادب اشاره شده، آمده است: «وَ أْمُرأَهلَکَ‏ بِالصَّلاهِ وَ اصطَبِر عَلَیها؛» اهل و خانواده‏ات را به نماز امر کن و بر این کار صبر داشته باش! این آیه به‏ عنوان یگانه آیه‎ای که نقش ادب الهی را مطرح می‏فرماید، بعد از بیان مانع اصلی ادب، در اولین گام مؤدب شدن به مسأله صبر اشاره می‏کند و محوریت این مسأله را روشن می‏سازد و هم به چشم ندوختن به‌ متاع دنیا و هم به مسائل رفتاری و عملی اشاره می‏کند و اینکه یک مسأله اخلاقی است و جنبۀ قلبی دارد. جنبۀ عملی‌اش این است که چشم‏پوشی کند و به تنعمات مادی خیره نشود و جنبه ‌اخلاقی‌اش هم این است که انسان باید صبر داشته باشد تا با صبر کردن بتواند خود را مؤدب نماید و جنبه قلبی‌اش هم این است که انسان به مادیات دل نبندد و به غیرخدا میل پیدا نکند.

«بی‌صبری و بی‌تابی» یعنی‌اعتراض به تأدیب خدا

حتی مؤمنی که نعوذبالله مرتکب خطا شده و از خدا خواسته که او را ادب کند، نباید در برابر گوشمالی او بی‏قراری کند. اگر بی‏قراری کند، دیگر ادب نخواهد شد؛ چون خدا دارد او را ادب می‏کند و اگر بی‏تابی او به‏ معنی اعتراض به تأدیب الهی باشد، خیلی زشت خواهد بود؛ لذا اگر دیدید که خداوند چوبی به شما زد، زود بگویید:‌ «اَلْحَمْدُلِلّهِ»؛ «شُکْراً لِلّهِ»! از آن به‌ بعد هم چشم‏هایتان را باز کنید و مراقب باشید که دیگر خطایی نکنید که خدا با تنبیه بخواهد تأدیب‌تان کند! تحمل‌تان را بالا ببرید تا بیشتر بتوانید از عنایت و لطف الهی بهره‌مند شوید.

حتی کسانی که در مراحل بالای ایمان قرار دارند نیز محتاج به صبر هستند. پیغمبر‌اکرم«ص» چقدر در راه انجام وظیفه‏اش برای خدا زجر کشید؟ انبیا و اولیای الهی چقدر زجر کشیدند؟ همۀ این زجرها و صبرها برای چه بود؟ برای اینکه رشته محبت‌شان محکم‏تر شود و به خدا بیشتر نزدیک شوند.(۹) این‎ها اهل ولا بودند و با خداوند رشته دوستی داشتند و برای همین مورد بلای الهی قرار می‌گرفتند.

نقش احکام الهی در مؤدب شدن انسان

مطلب چهارم این است که جمیع احکام شرعی در مؤدب شدن ما نقش اساسی دارند؛ لذا از همه این‏ها به «آداب» تعبیر می‏کنیم. واجب، حرام، مستحب و مکروه همه و همه دستوراتی است که از ناحیه خداوند آمده است تا به ما روش رفتاری دهد و ما را مؤدب کند. ما نیز تنها با إتیان به واجبات و ترک محرمات و انجام مستحبات و ترک مکروهات می‏توانیم به آداب الهی مؤدب شویم.

شاخص‌ترین عمل از آداب الهی

در بین همه این اعمال، نافله و تطوع(عمل غیر فریضه) نقش به ‏سزایی در تأدیب ‌الهی انسان دارد. آیه شریفه مورد بحث ما نیز ابتدا بحث نماز را مطرح می‎کند و می‏فرماید: وَ أْمُر أَهلَکَ‏ بِالصَّلاهِ وَ اصطَبِر عَلَیها؛ ای پیغمبر! تو که خودت مؤدب به آداب الهی هستی و می‏دانی چه کار باید انجام دهی، به خانواده‏ات امر کن که نماز بخوانند و بر این کار صبر داشته باش! ادب کردن، صبر می‎خواهد؛ پس پیغمبر باید نسبت به خاندان خود صبر کند، تا آن‎ها نسبت به این عمل روش رفتاری پیدا کنند؛ نقطه آغاز هم نماز و تطوع است که شامل فرائض و نوافل می‏شود.

«تأدیب ویژۀ خدا» یکی از افتخارات اهل‌بیت(علیهم السلام)

در ذیل این آیه، روایات متعددی وجود دارد. مثلاً امام‌ هشتم«ع» در روایتی فرمود:‌ «خَصَّنَا اللَّهُ‏ بِهَذِهِ الْخُصُوصِیَهِ»؛ خداوند ما را به این ویژگی مخصوص کرده است: ‌«إِذْ أَمَرَنَا مَعَ الْأُمَّهِ بِإِقَامَهِ الصَّلَاهِ ثُمَّ خَصَّنَا مِنْ دُونِ الْأُمَّهِ»؛ خداوند یک‏بار ما را در کنار امت به نماز امر نمود و یک‏بار هم به ‏طور خصوصی به نماز امر فرمود. آنجا که آیه نازل شد: وَ أَقیمُوا الصَّلاهَ وَ آتُوا الزَّکاهَ وَ ارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعینَ؛(۱۰) اهل‌بیت هم داخل در آیه بودند که به نماز امر شدند؛ چون آنان سرآمد مؤمنین هستند و در جای دیگر که فرمود: وَ أْمُر أَهلَکَ‏ بِالصَّلاهِ؛ اهل‌بیت(علیهم‌السلام) به‏صورت خصوصی به نماز امر شدند. این از افتخارات اهل‌بیت است که خداوند در قرآن ایشان را دوبار به نماز امر کرده است.

اقدام روزانه پیغمبر برای تأدیب اهل‌بیت خویش

در ادامه روایت دارد که حضرت فرمود: ‌«فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ یَجِی‏ءُ عَلى بَابِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَهَ بَعدَ نُزُولِ هَذِهِ الْآیهِ تِسعَهَ أَشهُرٍ کُلَّ یومٍ عِندَ حُضُورِ کُلِّ صَلَاهٍ خَمسَ مَرَّاتٍ»؛ بعد از آنکه این آیه نازل شد، پیغمبر‌اکرم به مدت نُه ماه روزی پنج مرتبه در اوقات نماز به خانه علی و فاطمه می‏آمد، «فَیقُولُ الصَّلَاهَ رَحِمَکُمُ اللَّهُ»؛ و می‏فرمود: نماز؛ نماز؛ رحمت خدا بر شما باد! «وَ مَا أَکرَمَ اللَّهُ أَحَداً مِن ذَرَارِیِّ الْأَنْبِیَاءِ بِمِثلِ هَذِهِ الْکَرَامَهِ الَّتِی أَکرَمَنَا بِهَا وَ خَصَّنَا مِن دُونِ جَمِیعِ أَهلِ‌بَیتِهِم»؛(۱۱) خداوند خاندان هیچ پیامبری را مانند ما اهل‌بیت کرامت و بزرگواری نبخشید.

در تفسیر علی‎بن‏ابراهیم قمی در ذیل این روایت آمده است که می‏گوید:‌«فَلَمْ‏ یزَلْ‏ یَفْعَلُ‏ ذَلِکَ‏ کُلَ‏ یوْمٍ‏ إِذَا شَهِدَ الْمَدِینَهَ حَتَّى فَارَقَ الدُّنْیا»؛(۱۲) این آیه در مکه نازل شد، ولی این کار پیغمبر تا زمانی که حضرت در مدینه از دنیا رفت هم ادامه داشت.

پی‌نوشت‌ها

۱ـ ما در ادامه این روایت را کامل می‌خوانیم و بررسی می‌کنیم. بحار‌الأنوار، ج۶۸، ص۳۴۸٫

۲ـ طه، ۱۳۱ و ۱۳۲٫

۳ـ «أَزْواجاً» در آیه یعنی بخشی از مردم که این بخش از مردم همان دنیاداران هستند.

۴ـ تصنیف غررالحکم ودررالکلم، ص ۱۳۷٫

۵ـ تصنیف غررالحکم ودررالکلم، ص ۱۴۰٫

۶ـ تصنیف غررالحکم ودررالکلم، ص ۱۳۸٫

۷ـ بحار‌الأنوار، ج‏۶۸، ص۳۴۸٫

۸ـ شرح مصباح الشریعه.

۹ـ البته دلیل بلایایی که خداوند بر سر اولیای خود می‌آورد چیز دیگری است که جای بحثش اینجا نیست. بلای آن‌ها هدیه و موهبت الهی است و ربطی به تأدیب و ارتقای درجه آن‌ها ندارد. این بحث جدایی است.

۱۰ـ بقره، ۴۳٫

۱۱ـ بحار‌الأنوار، ج۷۹، ص۱۹۶٫

۱۲ـ تفسیر قمی، ج۲، ص۶۷٫

سوتیترها

۱٫

بزرگترین مانع برای مؤدب شدن به آداب الهی این است که انسان در پی مظاهر دنیا دلش را از کف بدهد و فریفته مظاهر مادی شود؛ لذا خدای متعال نیز خطاب به حبیب خود این‏طور امر می‏کند که به دنیای دنیاداران نظر طولانی و پیوسته نکن

۲٫

اگر کسی بخواهد برای هرکدام از ابعاد وجودی خود روش رفتاری ایجاد کند، باید آن را به ‌قدری تکرار کند، تا بالاخره در وجودش به‏ صورت یک روش و ملکه دربیاید. «تکرار عمل» پیش از پیدایش ملکه، همراه با نوعی مشقت و سختی است؛ یعنی برای انسان سخت است که طبق دستوری عمل کند که مطابق با روش رفتاری او نیست

تهیه و تدوین حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی‌پور

سال جدید یعنی زمین یک بار به دور خورشید گشت و در حقیقت عمر زمین زیاد شد.
اگر گفتند ما وارد سال ۱۳۹۶ شدیم یعنی به حساب هجری شمسی ۱۳۹۶ بار است که زمین به دور خورشید گشته است.
اگر کسی ۵۰ سال قبل به دنیا آمد، با گردش زمین به دور خورشید، ۵۰ بار او ۵۰ سال نمی‌شود.
سرنشین این زمین تا خودش حرکت نکند، بالنده نیست.
این بچه‌ای که حالا ۵۰ ساله شده است، تا ۵۰ مطلب نفهمد، ۵۰ قدم بر ندارد و ۵۰ تا جهت‌گیری نکند و به دور شمس ولایت نگردد، ۵۰ ساله نمی‌شود، بلکه عمر زمین را به حساب عمر خود می‌گذارد.
پس باید حساب کنیم که ما بزرگ شدیم یا زمین بزرگ شد؟
زمین به دور خورشید گشت و عمرش زیاد شد و ما اگر به دور «وَالشَّمسِ وَضُحَاهَا»(۱) گشتیم عمرمان اضافه می‌شود.
ما اگر ۵۰ مطلب را فهمیدیم، می‌شویم مرد ۵۰ ساله وگرنه کودکی هستیم که علامت پیری در او پیدا شده است.
بنابراین ما باید خودمان سال عید داشته باشیم. اینکه در تعبیرات دینی گفتند هر روزی که گناه نکنید عید است، ناظر به این نگاه است، وگر نه دلیل ندارد که اگر زمین بگردد، عمر سرنشین زیاد ‌شود، بلکه عمر زمین زیاد می‌شود.
ما باید همیشه مراقب باشیم که آیا ما حرکت کردیم یا زمین حرکت کرد. باید مواظب باشیم و به حساب خود رسیدگی کنیم.

جلوه جمال خدا در بهار
ذات اقدس الهی در دنیا در بهار به صورت جمیل جلوه می‌کند و در قیامت در بهشت به عنوان جمیل تجلی دارد. اصل خلقت برابر بیان نورانی امیرالمؤمنین«ع» تجلی الهی است.
حضرت علی(ع)در نهج البلاغه فرمود: «اَلْحَمدُ لِلَّهِ الْمُتَجَلِّی لِخَلْقِهِ بِخَلْقِهِ» این تجلی با جمال الهی که آمیخته شد، در دنیا می‌شود بهار و در آخرت می‌شود بهشت.
بهار، جمال صوری و ظاهری است و بیانگر جمال ملکوتی خدای سبحان است. خدا در ملکوت جمالی دارد به عنوان علم، رحمت، رأفت و مانند آن.
انسان در بهار باید بهشت همراه خود ببرد و بهشتی بشود.
آدمی برای اینکه با نشاط و خرمی به سر ببرد و هویت خود را بهشت کند، باید از کوثر مدد بگیرد.
بهار از باران مدد می‌گیرد و سرسبز و خرم می‌شود، ولی انسان از کوثر مدد می‌گیرد.
کوثر که جمال الهی را به همراه دارد، همان معرفت و محبت خداست.
تا ما در درونمان بهشت نسازیم، هرگز از نشاط و بهار بهره‌ نخواهیم برد.
بهار دنیا و بهشت آخرت وقتی به حال انسان نافع‌اند که مظهر جمال الهی باشند.
انسان وقتی مظهر جمال الهی می‌شود که اهل حکمت باشد.
وجود مبارک پیغمبر«ص» در آن احادیث نورانی که فرمود: «أنا مَدینَه العِلم وَ اَنتَ یا علی بابُها» سخن نورانی دیگری هم دارد که: «أنا مَدینَه الحِکمَه و هی الجَنه و انتَ یا علی بابُها» من شهر حکمتم و این حکمت بهشت است و تو یا علی در این حکمتی،
بنابراین بهشت ظاهری که «جَنّات تَجری مِنْ تَحْتِهَا اْلأَنْهَار»(۲) است و بهار صوری که خرمی نظام آفرینش او را همراهی می‌کند، محصول یک بهشت ملکوتی‌اند و بهار ملکوتی آنها تحصیلی است که ما باید فراهم کنیم. اگر اهل حکمت و معرفت و محبت بودیم، در درون ما بهشت و خرمی حضور دارد، زیرا حکمت و معرفت بهشت‌اند.
کلام امام رضا «ع» در بهار تجلی بیشتری دارد: «تَزَاوَرُوا فَإِنَّ فِی زِیَارَتِکُم إِحیَاءً لِقُلُوبِکُم وَ ذِکراً لِأَحَادِیثِنَا»: به دیدار یکدیگر بروید و در این دیدارها معارف دینی، اخلاق اسلامی، حقوق مشترک، حقوق فرزند و پدر و مادر و همسایه و دولت و ملت و مجاوران داخل و خارج را مطرح کنید تا جامعه، جامعه عقل و عاطفه باشد و عطوفتش در کنار معرفت و معرفتش سایه‌افکن مهربانی و عطوفت گردد.
امام رضا«ع» فرمودند: « تَزَاوَرُوا » به زیارت یکدیگر بروید. «فَإِنَّ فِی زِیَارَتِکُم إِحْیَاءً لِقُلُوبِکُم وَ ذِکراً لِأَحَادِیثِنَا» و وقتی به دیدار یکدیگر رفتید، همه وقتتان را به گفتن و خندیدن و خنداندن صرف نکنید.
گفتن و خندیدن و خنداندن در حدی ضروری است که خستگی را رفع کند، اما عمر صرفاً برای آن نیست. آنحضرت فرمود: قسمت مهم محفل دید و بازدیدتان ذکر سخنان اهل بیت«ع» باشد.
امام رضا«ع» که می‌فرمایند: «تَزَاوَرُوا فَإِنَّ فِی زِیَارَتِکُم إِحیَاءً لِقُلُوبِکُم وَ ذِکراً لِأَحَادِیثِنَا» سپس می‌فرمایند: «و أحادِیثُنا تُعَطِّفُ بعضَکُم عَلى بَعض» یعنی سخنان نورانی اهل بیت«ع» در شما عاطفه ایجاد می‌کند، وحدت می‌آفریند، شما را متحد می‌کند، کینه‌ها را برمی‌دارد و این‌گونه شد و اختلافات رخت بربستند، بهشت موعود را موجود کرده‌اید.
انسان‌های بهشتی بی‌کینه زندگی می‌کنند.
در بهشت هیچ نزاع و اختلاف قرائن و برداشت و تشتتی راه ندارد: «وَنَزَعْنا مَا فی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلّ»(۳) . هیچ خیانت، کینه‌ و بغضی در دل‌های مردان بهشتی نیست.
مؤمنان الهی از ذات اقدس الهی چنین خلق و خویی را می‌طلبند: «لاتَجعَل فی قُلُوبِنَا غِلاًّ لِلَّذینَ آمَنُوا»(۴). خدایا کینه هیچ برادر مسلمانی را در دل ما قرار نده.
این دعای مردان مؤمن در دنیا در حقیقت بهشت موعود برای آنهاست و صفتی که خدای سبحان در اوصاف بهشتیان ذکر کرد.
امام رضا«ع» فرمودند محفل دید و بازدید شما این اختلاف‌ها را برمی‌دارد، زیرا احادیث ما و سخنان ما در آن محافل مطرح می‌شوند. سخنان ما در شما عاطفه ایجاد می‌کنند و مهربانی می‌آفرینند. وقتی عاطفه آمد، کینه‌ رخت برمی‌بندد. جامعه را عاطفه اداره می‌کند.
الان این برج‌های بزرگی که می‌سازند، گرچه بخش وسیعی از آنها آهن و سیمان و سنگ است، اما آنچه که سنگ‌ها را به هم مرتبط می‌کند ملاط نرم است که اگر نباشد، سنگ روی سنگ بند نمی‌شود.
عاطفه، ملاط نرمی است که اعضای یک خانواده، خانواده‌های یک محله، افراد یک شهر و اهالی شهرها در یک کشور را به هم مرتبط و وحدت محلی و منطقه‌ای و بین‌المللی را تأمین می‌کند.
بنابراین از یک نظر بهار می‌تواند برای ما بهشت بیاورد و بهشت می‌تواند به صورت بهار تجلی کند.
همه اینها جلوه‌های جمالی الهی‌اند. اگر جامعه‌ای مظهر جمال الهی شد، هم از بهار بهره کافی می‌برد، هم بهشت می‌شود و بهشت می‌سازد.

بهره‌برداری عاقلان از بهار
در هنگام تحویل سال و فرارسیدن عید نوروز، کسانی که حکیمانه زندگی می‌کنند، بهره کامل و کافی از زندگی می‌برند. یعنی هم لذت‌های جسمانی و هم لذت‌های بدنی می‌برند، هم لذت‌های روحانی و لذت‌های عقلی.
در روایت آمده است: «إذا رَأیتُم الرَبیع فَأکثَرواذکُر النُشور»: در بهار به یاد معاد باشید.
در بهار دو کار در عالم طبیعت و ماده انجام می‌گیرد. اگر کسی نداند چه کسی این کارها را انجام می‌دهد، فقط حیات گیاهی دارد و از خوردن و پوشیدن لباس نو در حد یک گیاه لذت می‌برد. این بهره غافلان است، اما اهل‌بیت عصمت و طهارت«ع» که از حقیقت عالم آگاهند، فرمودند عاقلانه زندگی کنید نه غافلانه. از هوای لطیف، سبزه و آب و هوا و محیط سالم لذت ببرید، اما با دیدن بهار به یاد معاد باشید.
قرآن کریم بعد از مسئله توحید، بیش از هر چیزی ما را با معاد آشنا می‌کند، زیرا معاد سازنده است.
اعتقاد به خدای واجب‌الوجود و خالق و مدیر عامل کل جهان و رب ‌الارباب در مشرکان حجاز هم بود. این اعتقاد فقط ثمره علمی دارد و مشکلی را حل نمی‌کند. این ربوبیت جزئی چیست. ولی مشرکین این حقیقت را که انسان باید تحت تدبیر خداوند باشد و به قانون او گوش بدهد، قبول نداشتند.
معاد به چه معناست؟ آیا انسان وقتی که مرد، می‌پوسد یا از پوست به در می‌آید؟
مشرکان می‌گفتند: «إِن ِهیَإ ِلاّحَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ و َنَحیَا». بعد از مرگ خبری نیست.
قرآن کریم در بسیاری از آیات مطرح می‌کند که مرگ پوسیدن نیست، بلکه از پوست به در آمدن است. مرگ نابودی نیست، هجرت است.
امیرالمومنین«ع» فرمودند: «إنَّمَا تَنتَقِلُونَ مِن دَارٍ إلَی‌ دَار». اگر برای ما روشن شد که مرگ پوسیدن نیست، بلکه از پوست به در آمدن است و هجرت و میلاد جدید و وارد مرحله دیگری شدن، می‌داند که باید برای آن مرحله چیزی را تهیه کند که در آنجا کارآیی داشته باشد.
در بهار دو اتفاق اساسی می‌افتد.
یکی اینکه خوابیده‌ها بیدار می‌شوند و دیگر اینکه مرده‌ها زنده می‌شوند.
قرآن کریم فرمود: «یَتَوَفّاکُم بِاللَّیلِ وَ یَعلَمُ مَا جَرَحتُم بِالنَّهَارِ ثُمَّ یَبعَثُکُم»(۵): اینکه انسان هر شب می‌خوابد، نمادی از مرگ است، چون «اَلنُومُ اَخِ الموت». در خواب، روح، بخش مهم تعلّقش را از بدن کم می‌کند و بدن را در حد حیات گیاهی نگاه می‌دارد.
تعبیر قرآن کریم درباره خواب توفی است. انسان خوابیده، متوفی است، کما اینکه انسان مرده هم متوفی است، منتهی آنجا تعلّق بین نفس و بدن به‌کلی قطع می‌شود و در اینجا قسمت مهمش و فقط در حدّ تعلّق گیاهی می‌ماند، لذا تعبیر وفات درباره موت هم هست: «اللّهُ یتَوَفَّی اْلأَنْفُسَ حینَ مَوْتِهَا وَ الَّتی لَم تَمُت فی مَنامِهَا»(۶). او متوفی است و ما در خواب متوفاییم:
«هُوَالَّذی تَوَفّاکُم بِاللَّیلِ وَیَعلَمُ مَا جَرَحتُم بِالنَّهَار». ما هر شب متوفا و بعد بیدار می‌شویم.
پس خوابیدن و بیدار شدن نمادی از معاد است. در بهار تمام درخت‌هایی که به خواب رفته‌اند، بیدار می‌شوند.
خدای سبحان باران را نازل و زمین مرده را زنده می‌کند: «یُحیِی الْأَرضَ بَعدَ مَوتِهَا»(۷).
پس در بهار خوابیده‌ها و مرده‌‌ها زنده می‌شوند. کسی که حکیمانه به بهار نگاه می‌کند، هم مطلب جدیدی را می‌فهمد، هم لذت علمی می‌برد، هم برهان اقامه می‌کند، هم جانش تغذیه می‌شود و هم بدنش از هوای تازه و گلها و بهار و نسیم لذت می‌برد.
بنابراین آدم عاقل دو لذت از بهار می‌برد و آدم غافل یک لذت.
اصرار کتاب و سنت این است که هرگز به کم قناعت نکنید.
لذتی که انسان از مطلب عمیق می‌برد بیش از خوردن یک غذای لذیذ است. لذا فرمودند وقتی بهار شد به فکر باشید که بیدار بشوید و اگر خدای ناکرده، مرگ روحی دامنگیر کسی شد، خود را با آیات الهی زنده کنید.
در بیانات نورانی حضرت امیر«ع» در نهج البلاغه آمده است که بعضی‌ها مرده متحرک‌اند «فَالصُّورَهُ صُورَهُ إِنسَانٍ وَ القَلبُ قَلبُ حَیَوَان ٍوَ ذلِکَ مَیِّتُ الْأَحیَاءِ» حضرت فرمود اینها صورتاً زنده‌اند، ولی جان و قلب و فکرشان مرده است.
اگر کسی با معارف الهی آشنا شد، زنده می‌شود و وقتی زنده شد، از حیات لذت می‌برد. بنابراین در بهار اگر انسان به یاد معاد بیفتد، هم لذت عاقلانه می‌برد و هم لذت حسی.
درخواست تحول در سال جدید
آدمی در طلیعه سال جدید از ذات اقدس الهی درخواست تحول می‌کند، چون سال که نو می‌شود معنایش آن است که باید حرکت کنیم.
حضرت امیر«ع» می‌فرمایند: « ما مِن حَرَکَهٍ إلاّ و أنتَ مُحتاجٌ فیها إلى مَعرِفَهٍ ». هیچ حرکتی نیست مگر اینکه باید در کنار معرفت سامان بپذیرد. انسان باید مبداء و مقصد وچگونگی طی این فاصله را بداند.
خیلی‌ها زندگیشان‌ گیاهی است؛ یعنی خوب تغذیه می‌کنند، خوب لباس می‌پوشند، خرامان خرامان حرکت می‌کنند؛ درست مثل یک درخت که خوب تغذیه می‌کند، خوب سبز می‌شود و رشد می‌کند و بعد پژمرده می‌شود. اما هیچ درختی ترقی نمی‌کند، چون اصل و ریشه‌اش در لجن است. اینکه بیرون آمده فرع اوست. بعضی‌ها در لجن‌زار زندگی می‌کنند. برجی ساخته، ولی این اصل او نیست.
امام صادق«ع» می‌فرمایند: «اَصلُ المَرءِ لُبُّه» ریشه هر کسی عقل اوست که در گِل است.
سال نو داشتن یعنی حرکت کردن، نه اینکه ببینیم زمین سال نو دارد، آن وقت سال نو زمین را از او مصادره کنیم.
عمر ما باید به اندازه حرکتمان افزایش پیدا کند. اگر خوابیم، بیدار بشویم. اگر بخشی از اندیشه‌های ما مرده است، آن را احیا و دیگران را هم بیدار کنیم.
قرآن فرمود: «یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ لْتَنظُر نَفسٌ مَا قَدَّمَت لِغَدٍ(۸): هر کسی باید اهل حساب باشد و ببیند برای فردای خود چه چیزی را فراهم کرده است. ما داریم روزانه بهترین سرمایه را که عمر ماست صرف می‌کنیم. اگر چیزی در برابر این سرمایه گرفتیم و روی خاک گذاشتیم، می‌شود خسارت، ولی اگر چیزی گرفتیم و جانمان را شکوفا کردیم می‌شود سود.
بعضی‌ها هستند که تجارتشان بایر نیست، یعنی ادب، علم یا معرفتی فراهم کرده‌اند که با آنهاست، پس خسارت ندیده‌اند.
اگر در فروردین، زمین یک دور به دور خورشید گشته است، ما هم شمس حقیقت و ولایتی داریم.
قرآن و عترت شمس ما هستند که: «وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا(۹)وَالقَمَرِ إِذَا تَلاَهَا(۹) بر مصادیقی تطبیق‌شده‌اند. گفته‌اند که وجود مبارک پیغمبر«ص» و حضرت امیر«ع» مصادیق شمس و قمر حقیقی‌اند. بنابراین ما هم آفتاب و ماهی داریم و باید دور اینها بگردیم تا عمرمان زیاد شود وگرنه همین خواهیم بود که هستیم و تا آخر هم همین درد و رنج را داریم.

تفهیم آسان معاد با استفاده از تشبیه آن به بهار و طبیعت
خدا در بهار چگونه مرده را زنده می‌کند؟!. هر سال می‌بینیم که مرده‌ها زنده می‌شوند.
درختان در زمستان خواب‌اند و بیدار می‌شوند. این خاک مرده بود که زنده شد: «یُحیِی الْأَرضَ بَعدَ مَوتِهَا» فرمود این را می‌بینیم، پس می‌شود مرده را زنده کرد.
«کَذلِکَ تُخرَجُونَ»(۱۰) هم برای حکیم قابل درک است هم برای یک فرد عادی، اما «قُل یَتَوَفَّاکُم مَلَکُ الْمَوتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُم»(۱۱) را هر کسی درک نمی‌کند و متوجه نمی‌شود که بین وفات و فوت فرق است. من و شما متوفّاییم، اما ما دو متوفّای دیگر هم داریم. عزرائیل «س» متوفّی است، زیرمجموعه او متوفّی است: «تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا)»(۱۲) ؛ «یَتَوَفَّاکُم مَلَکُ الْمَوتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُم». این را عوام نمی‌فهمند، اما این را که بالاخره «کَذلِکَ تُخْرَجُونَ» کاملاً می‌توانند بفهمند.

تبیین مراحل مرگ و زندگی در موجودات
قبل از اینکه بهار شود و درختان بیدار شوند، خاک مرده بود، ولی هر حیاتی ضرورتاً مسبوق به موت یا هر موتی الزاماً مسبوق به حیات نیست:
میفرماید: «کُنتُم أَمواتاً فَأَحیَاکُم ثُمَّ یُمِیتُکُم ثُمَّ یُحیِیکُم»(۱۳). شما قبلاً مرده بودید اگر کسی روی سقف این نظام، یعنی به آسمان برود، کاملاً می‌فهمد که: «کُنتُم أَمواتاً فَأَحیَاکُم ثُمَّ یُمِیتُکُم». این خاک‌ مزارع و مراتع کم‌کم در اثر جذب این گیاهان غذا شدند.
این غذاها به بازارآمدند. نیاکان ما از این غذاها استفاده کردند و شد نطفه و این نطفه شد هفت میلیارد بشر روی زمین. بعد از مدتی هم اینها خاک می‌شوند و می‌پوسند و بعد می‌شوند مزارع و مراتع.
چند سالی آرامستان است و بعد از مدتی می‌شود خیابان و امثالهم. در همین محدوده اول سه‌راه بازار تا حرم حضرت معصومه«س» در ۵۷ سال قبل هیچ خبری نبود.
مرحوم آقای بروجردی«ره» اجازه نمی‌داد و می‌گفت اینجا قبور مسلمین است، ولی الان کلاً مرکز تجاری شده است.
بسیاری از علما و بزرگان و رجال مذهب در همین خیابان حضرتیه دفن‌اند. آن وقت‌ها از جلوی بازار تا حرم مطهر، قبرستان بود.
غرض این است که: «کُنتُم أَمواتاً فَأَحیَاکُم ثُمَّ یُمِیتُکُم ثُمَّ یُحیِیکُم»: هر حیاتی مسبوق به موت و هر موتی هم مسبوق به حیات نیست.

روایتی در استفاده از بهار
از پیامبر اکرم(ص) نقل است که فرمودند: « إذا رأیتم الربیع فأکثروا ذکر النشور»(۱۴). وقتی بهار می‌آید به فکر معاد باشید.
این نصیحتی که رسول خدا(ص) فرمودند، تقریباً تفسیر بخشی از آیات قرآن کریم است.
خداوند در قرآن کریم وقتی جریان بهار را ذکر می‌کند می‌فرماید: «کَذلِکَ النُّشُور»
یعنی همان ‌طور که خدا هر سال مرده‌ها را زنده می‌کند، شما را هم بعد از مرگ زنده می‌کند. اینکه فرمود مگر نمی‌بینید که باران می‌بارد و زمین شکوفا می‌شود: «یُحییِ اْلأَرضَ بَعدَ مَوتِها» و «کَذلِکَ النُّشُورُ»، یعنی خدا مرده را زنده می‌کند.
نه اینکه خوابیده را بیدار می‌کند.
در زمستان برخی از درخت‌ها بیدارند، ولی رشد ندارند. در میان درختان، آنکه بیدارتر است مثل درخت مرکبات، از سرما آسیب بیشتری می‌بیند تا مثلاً درخت کاج. آنکه خواب است که آسیب نمی‌بیند.
وقتی بهار می‌آید، آنهایی که بیدارند بیدارتر می‌شوند. آنهائی که خوابند بیدار می‌شوند و آنهائی که مرده‌اند، زنده می‌شوند.
سخن این نیست که بهار که آمد خداوند درخت‌های خوابیده را بیدار می‌کند.
بلکه سخن از احیاست: «مِنها خَلَقناکُم وَ فیها نُعیدُکُم وَ مِنها نُخرِجُکُم تارَهً أُخری»(۱۵). «ما شما را اززمین آفریدیم و بدان باز می‌گردانیم و بار دیگر از آن بیرونتان می‌آوریم»
انسان را هم همین‌‌طور زنده می‌کند. دیگر نگویید چگونه مرده زنده می‌شود. هر سال می‌بینید که خدا چگونه زمین وگیاهان را میمیراند و زنده می‌کند.
پی‌نوشت‌ها:
۱-بروج / ۱
۲-اعراف / ۴۳
۳-حشر / ۵۹
۴- انعام / ۶۰
۵- زمر / ۴۲
۶- حدید / ۱۷
۷- حشر / ۱۸
۸- شمس / ۱
۹- شمس / ۲
۱۰- روم / ۱۹
۱۱- سجده / ۱۱
۱۲- انعام / ۶۱
۱۳- بقره / ۲۸
۱۴- مفاتیح الغیب،از فخرالدین رازی ،جلد ‏۱۷، ص: ۱۹۴
۱۵- طه / ۵۵

سوتیترها:
۱٫

سخن این نیست که بهار که آمد خداوند درخت‌های خوابیده را بیدار می‌کند، بلکه سخن از احیاست: «مِنْها خَلَقْناکُمْ وَ فیها نُعیدُکُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُکُمْ تارَهً أُخْری». انسان را هم همین‌‌طور زنده می‌کند. دیگر نگویید چگونه مرده زنده می‌شود. هر سال می‌بینید که خدا چگونه زمین وگیاهان را زنذه می‌کند.

۲٫
آدمی برای اینکه با نشاط و خرمی به سر ببرد و هویت خود را بهشت کند، باید از کوثر مدد بگیرد. بهار از باران مدد می‌گیرد و سرسبز و خرم می‌شود، ولی انسان از کوثر مدد می‌گیرد. کوثر که جمال الهی را به همراه دارد، همان معرفت و محبت خداست.

۳٫
کسی که حکیمانه به بهار نگاه می‌کند، هم مطلب جدیدی را می‌فهمد، هم لذت علمی می‌برد، هم برهان اقامه می‌کند، هم جانش تغذیه می‌شود و هم بدنش از هوای تازه و گلها و بهار و نسیم لذت می‌برد. بنابراین آدم عاقل دو لذت از بهار می‌برد و آدم غافل یک لذت.